Professional Documents
Culture Documents
Công thức đổi biến
Leave a comment Go to comments
Shortlink: http://wp.me/P8gtr-I2
Nội dung bài viết này không đi sâu vào các vấn đề lý thuyết của bài toán mà sẽ bàn luận các
phương pháp để giải quyết các bài tích phân 2 lớp rơi vào những trường hợp phải chuyển qua
tọa độ cực hoặc đổi biến. Vì vậy, các bạn nên xem các giáo trình liên quan để nắm rõ cơ sở lý
thuyết của bài toán.
1. Mối liên hệ giữa tích phân 2 lớp trong tọa độ Decarster (Đề- các) vuông góc (Oxy) và
tọa độ cực:
(1)
Chú ý:
(2)
2. Nếu gốc O nằm trong miền D và mọi tia xuất phát từ O đều cắt biên của miền HD tại 1
điểm có bán kính vec tơ là thì:
3. Trong tọa độ cực để tích tích phân 2 lớp thường tính tích phân theo r trước.
Bước 1: Nhập môn. Cần nằm lòng 4 điều quan trọng sau:
- Hàm dưới dấu tích phân có chứa , đồng thời miền D giới hạn bởi các đường thẳng
đi qua O.
- Miền lấy tích phân D là hình tròn, hình tròn lệch, giới hạn của hai hình tròn, hoặc đường
cong có chứa
2. Với những miền lấy tích phân nào mà bạn có thể vẽ hình được thì nên vẽ ra vì như thế sẽ
dễ dàng xác định cận lấy tích phân hơn.
3. Trước khi chuyển cận, bạn nên chú ý xem miền D và hàm lấy tích phân có tính chất đối
xứng không? Điều này sẽ giúp ta thu hẹp miền lấy tích phân:
2. Tương tự, nếu miền D đối xứng qua Oy và f(x;y) = f(-x;y) thì:
3. Nếu miền D là miền đối xứng qua Ox và Oy và f(x;y) = f(-x;y) = f(x;-y) = f(-x;-y) thì:
4. Để xác định chính xác cận tích phân, ta phải xét trong tọa độ cực thông thường, không xét
trong tọa độ cực mở rộng. Nghĩa là: , tức r dương, góc
quay chỉ xét trong 1 vòng đường tròn lượng giác.
Cách 1: xác định cận bằng phương pháp hình học.
- Vẽ bất kỳ 1 tia nằm giữa cắt biên D tại 2 điểm P, Q. Xác định phương trình của cung
APB và AQB bằng cách chuyển đường cong (C) qua tọa độ cực. Tìm biểu thức xác định của
r. Biểu thức nào có giá trị r nhỏ hơn, đó chính là phương trình của cung APB: , còn
lại là phương trình của cung AQB: .
Nếu O thuộc miền D, hoặc trên biên của miền D thì cận dưới
Ví dụ: Xác định cận lấy tích phân sau trong tọa độ cực:
Ta có: D giới hạn bởi đường tròn tâm O , bán kính 1 nên O nằm trong miền D, và mọi tia
xuất phát từ O cắt biên tại 1 điểm có: r = 1 Do đó theo (3) ta có :
Dựa vào hình vẽ ta thấy: 2 tia xuất phát từ O tiếp xúc với
Do đường tròn đi qua O nên cận dưới r = 0, cận trên,: chuyển D qua tọa độ cực ta có
Hoàn toàn tương tự, bạn sẽ tìm được cận lấy tích phân của miền D là:
4. D là miền giới hạn bởi đường tròn tâm I(a;b) ,
bán kính R bất kỳ.
Trong trường hợp này, việc tìm ra phương trình của 2 tia OA, OB sẽ rất vất vả, đôi khi lại
không rơi vào các góc đặc biệt. Và việc tìm ra phương trình của cung lớn, cung nhỏ AB cũng
không phải đơn giản.
Tuy nhiên, nếu tịnh tiến tâm đường tròn về góc tọa độ thì bài toán sẽ đơn giản hơn rất nhiều
vì sẽ trở về ví dụ 1.
Khi đó:
Ở đây, tuy miền D là miền tam giác và ta dễ dàng xác định cận giới hạn của miền D là:
, nhưng trong hàm lấy tích phân là nên việc lấy
tích phân sẽ phức tạp. Do đó, cần chuyển sang tọa độ cực.
Khi đó: bạn dễ dàng nhận thấy miền D giới hạn bởi 2 tia , gốc O thuộc miền D
nên chỉ cần tìm cận trên của r . Dựa vào hình vẽ: cận trên được xác định
Vậy:
Cách 2: xác định cận bằng phương pháp đại số.
Chuyển các phương trình đường cong sang tọa độ cực. Chú ý điều kiện ban đầu
Khi đó: bạn sẽ có các trường hợp sau:
Trường hợp này, ta tìm điều kiện của để . Khi đó, kết hợp điều kiện ta
có cận của ; còn cận của r sẽ là:
Ví dụ 1: Xác định cận của tích phân trong tọa độ cực nếu D là miền giới hạn bởi
Ta có:
Ví dụ 2: Xác định cận của tích phân trong tọa độ cực nếu D là miền giới hạn bởi đường cong:
Rõ ràng, trong trường hợp này, việc vẽ miền D để xác định cận là việc làm tương đối khó
khăn.
Hay:
Do điểm (0;0) nằm trên đường cong, nên gốc O thuộc vào miền lấy tích phân D. Nên:
Với trường hợp này, ta phải tìm điều kiện của để:
Ví dụ: D là miền giới hạn nằm ngoài đường tròn tâm O, bán kính 1 và nằm trong đường tròn
tâm I(1;0) bán kính 1.
Hay:
Từ đó, ta có:
Vậy:
Ngoài ra, còn một số trường hợp khác dành cho các bạn nghiên cứu thêm.
Giả sử:
- (1) xác định một song ánh từ D’ lên D. (Nghĩa là phép đổi biến biến miền D trong mp(Oxy)
thành miền D’ trong mp(O’uv) sao cho mỗi điểm (u;v) thuộc D’ chỉ tương ứng duy nhất với 1
điểm (x;y) thuộc D).
- Các hàm số x(u;v) và y(u;v) liên tục và có đạo hàm riêng liên tục trên D’, thỏa mãn điều
kiện:
Với miền D cho như trên, nếu làm theo cách thông thường, dù lấy theo phương nào, ta phải
chia miền D thành nhiều miền nhỏ. Do đó, việc tính toán sẽ phức tạp.
Dễ dàng nhận thấy miền D bị giới hạn bởi 2 cặp đường thẳng song song. Cặp thứ nhất có
dạng: và cặp thứ hai có dạng:
Khi đó:
Và:
Nên: