PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11

PHÖÔNG PHAÙP GIAÛI BAØI TAÄP

VAÄT LYÙ 11
DAÏNG IV : TÓNH ÑIEÄN
I. Töông t¸c gi÷a hai ®iÖn tÝch ®iÓm:
1. §Þnh luËt b¶o toµn ®iÖn tÝch.
Trong mét hÖ c« lËp vÒ ®iÖn, tæng ®¹i sè c¸c ®iÖn tÝch lµ mét h»ng sè.
- §Þnh luËt Coulomb
k ( q1 .q 2 )
F
 .r 2
9 2 2
Víi k = 9.10 (Nm /c )
r: kho¶ng c¸ch gi÷a hai ®iÖn tÝch ®iÓm (m)
q1 ; q 2
lµ ®é lín hai ®iÖn tÝch ®iÓm (c)
 h»ng sè ®iÖn m«i
 VÐc t¬ lùc töông t¸c gi÷a hai ®iÖn tÝch ®iÓm cã.
+ §iÓm ®Æt : trªn mçi ®iÖn tÝch.
+ Ph¬ng: Trïng víi ñöôøng th¼ng ®i qua 2 ®iÓm ®Æt ®iÖn tÝch.
+ ChiÒu: Höôùng ra xa hai ®iÖn t Ých nÕu chóng cïng dÊu höôùng tõ ®iÖn tÝch nä ®Õn ®iÖn
tÝch kia nÕu chóng tr¸i dÊu.

Chó ý:
Khi x¸c ®Þnh c¸c lùc t¸c dông, ¸p dông ®iÒu kiÖn c©n b»ng
i 1 Fi  0
n

 ¸p dông ®Þnh luËt b¶o toµn ®iÖn tÝch khi hai qu¶ cÇu kim lo¹i gièng nhau tÝch ®iÖn, tiÕp xóc
nhau.
 §iÖn tÝch cña mçi qu¶ cÇu sau tiÕp xóc
q1  q 2
q= 2
2. Töông t¸c gi÷a nhieàu ®iÖn tÝch ®iÓm:
(1) Mét ®iÖn tÝch ®iÓm chÞu t¸c dông cña nhiÒu lùc F1 , F2 … th× hîp lùc t¸c dông lªn ®iÖn tÝch ®ã
ñöôïc x¸c ®Þnh theo qui t¾c céng vÐc t¬ F  F1  F2  ...

(2) VËt c©n b»ng : F  F1  F2  ... = 0

Tröôøng hîp riªng, chØ cã 2 lùc
F1   F2
Tröôøng hîp 3 lùc. T¹o thµnh tam gi¸c
lùc ®ãng kÝn. ¸p dông ®Þnh lý hµm sè
Sin hoÆc c«sin.
k q1 .q 2
F 
(3) Sö dông c«ng thøc r 2

Trang 14
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11

3. Cöôøng ®é ®iÖn tröôøng

 Cöôøng ®é ®iÖn tröôøng E g©y ra bôûi mét ®iÖn tÝch ®iÓm q t¹i mét ®iÓm M c¸ch nã mét
kho¶ng r lµ mét vÐc t¬ cã:
§iÓm ®Æt: T¹i M
Phöông : ñöôøng th¼ng nèi ®iÖn tÝch vµ ®iÓm ®ã.
ChiÒu: Híng ra xa q nÕu q> 0
Höôùng vÒ q nÕu q < 0
kq
§é lín E = r (V/m)
2

 Cöôøng ®é ®iÖn tröôøng do nhiÒu ®iÖn tÝch ®iÓm.

E  E1  E 2  ...

 Lùc t¸c dông lªn ®iÖn tÝch ®Æt trong ®iÖn tröôøng: F  q.E
Chó ý: - VÏ c¸c vÐct¬ cöôøng ®é ®iÖn tröôøng thµnh phÇn.
 Sö dông quy t¾c ñöôøng chÐo h×nh b×nh hµnh vÏ vÐct¬ tæng.
 ¸p dông ®Þnh lý hµm sè cosin ®Ó tÝnh ®é lín vÐct¬ tæng.
4. C«ng, ®iÖn thÕ, hiÖu ®iÖn thÕ
 C«ng cña lùc ®iÖn tröôøng ®Òu
A = qEd
d : H×nh chiÕu cña ®é dêi trªn mét ñöôøng søc bÊt kú.
 §iÖn thÕ t¹i ®iÓm B.
AB 
VB = q
 HiÖu ®iÖn thÕ gi÷a 2 ®iÓm M. N
A
 A  qu
UMN = VM –VN = q

 Liªn hÖ gi÷a C§§T ®Òu E vµ hiÖu ®iÖn thÕ u

u
 u  E.d
E= d

Trang 15
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11

Chó ý: - Cã thÓ sö dông ®Þnh lý ®éng n¨ng

mv 22 mv12
 A
2 2
- Khèi löôïng cña ®iÖn tö
-31
me = 9,1.10 (kg)

5. ChuyÓn ®éng cña ®iÖn tÝch trong ®iÖn tröôøng ®Òu.

a. ChuyÓn ®éng däc theo ñöôøng søc ®iÖn tröôøng

at 2 F
vo t  ;
X= 2 a= m
 NÕu chØ cã lùc tÜnh ®iÖn F = qE
F  qE  P
 NÕu kÓ c¶ träng lùc
b. ChuyÓn ®éng nÐn nghiªng.
 Phöông trình chuyÓn ®éng
x = vo. cos
1 2
v o . sin   at
y= 2

 = vo ; 0 x 
 Phöông trình quü ®¹o

ax 2
tg .x 
Y= 2vo2 . cos 

Trang 16
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11
vy = vo sin  + at; vx 2  v 2 y
 Phöông trình vËn tèc. Vx = vocos; v=
Chó ý: Thöôøng t×m gia tèc cña ®iÖn tÝch b»ng c«ng thøc
qu
a 
md
u = ? Dùa vµo ph¬ng tr×nh quü ñaïo  a  u
6. §iÖn dung, ®iÖn tÝch, hiÖu ®iÖn thÕ cña bé tô ®iÖn.
 Tô ®iÖn:
HÖ gåm 2 vËt dÉn ®Æt rÊt gÇn nhau vµ c¸ch ®iÖn nhau. Hai vËt dÉn gäi lµ 2 b¶n tô ®iÖn. §iÖn
tÝch cña 2 b¶n tr¸i dÊu vµ b»ng nhau vÒ ®é lín. §iÖn tÝch trªn b¶n tÝch ®iÖn döông lµ ®iÖn tÝch cña
tô ®iÖn.
 §iÖn dung cña tô ®iÖn
Q (C )
C(F ) 
u (v )
-6 -12
1 F = 10 F; 1pF =10 F
 §iÖn dung cña tô ®iÖn ph¼ng.
S
C
4K .d
2
Víi S: §iÖn tÝch phÇn ®èi diÖn nhau gi÷a 2 b¶n (m )
D: kho¶ng c¸ch 2 b¶n (m)
 : hÖ sè ®iÖn m«i
 Gheùp tô ®iÖn
- GhÐp song song
ub = u1 = u2 = ...
Qb = Q1 + Q2 + ...
Cb = C1 + C2 + ...
 GhÐp nèi tiÕp (ban ®Çu chöa tÝch ®iÖn)
Ub = u1 + u2 + ....
Qb = Q1 + Q2 + ...
1 1 1
   ...
C b C1 C 2
Mét sè mÑo:
 Dïng ph¬ng ph¸p thay thÕ tuÇn tù ®Ó tÝch ®iÖn dung cña bé tô ®iÖn Cb.
XÐt 2 tô ®iÖn CA, CB.
+ NÕu ®Æt vµo cuøng hiÖu ®iÖn thÕ th× CA // CB
CAB = CA + CB
+ NÕu gi÷a CA vµ CB kh«ng cã nh¸nh rÏ th× CA nèi tiÕp CB
C AC B
C AB 
C A  CB
Thay CA, CB b»ng CAB råi lÆp l¹i thao t¸c trªn ®Õn khi tÝnh ñöôïc Cb

 TÝnh ub : qb =Cb.ub  qi  q j  qb

Trang 17
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11
qi q
 ui  ;u j  i
Ci Cj
LÆp l¹i thao t¸c cho ®Õn hÕt
 §èi víi bµi to¸n cho qi hoÆc kh«ng thÓ tÝnh ñöôïc Cb ta lËp hÖ phöông trình .
qi = qj = qk = ... ( m¾c nèi tiÕp)
qL = qM = qN = ... ( m¾c //)
n
q q q q
u   u i  1  2  ...  n  b
i 1 C1 C 2 Cn Cb
Gi¶i hÖ phöông trình sÏ thu ®îc kÕt qu¶.
Sù thay ®æi hiÖu ®iÖn thÕ khi ng¾t tô ®iÖn ra khái nguån.
I.Trêng hîp chØ cã hai tô ®iÖn (hoÆc nhiÒu tô ®iÖn) m¾c song song,
1- TÝnh ®iÖnt Ých thÕ cña tõng tô ®iÖn tröôùc khi ng¾t nguån (q1, q2).
2- Sau khi 2 tô ®iÖn m¾c song song.
a) §iÖn tÝch cña bé tô.
Qb = q1 + q2 (nèi 2 b¶n cïng dÊu víi nhau)
Qb = q1  q 2 (Nèi 2 b¶n tr¸i dÊu víi nhau)
b) §iÖn dung cña bé tô
Cb = C 1 + C 2
c) C«ng thøc ®iÖn dung.
qb

Cb = u b q1  q 2
= (C1 + C2).u
d) §iÖn tÝch cua rtô ®iÖn lÇn lît lµ:
q1' = C1.u q2' = C2.u
II. Trêng hîp 3 haynhiÒu tô ®iÖn m¾c thµnh m¹ch kÝn .
1- TÝnh ®iÖnt Ých cña tõng tô ®iÖn khi ng¾t nguån q1, q2, q3.
2- Sau khi ba (hoÆc nhiÒu) tô ®iÖn m¾c thµnh m¹ch kÝn.

a) §Þnh luËt b¶o toµn ®iÖnt Ých.

q' - q1' = q2  q1 (1)
q3' - q2' = q3  q2 (2)
b) §Þnh luËt ph©n bè ®iÖn thÕ.
q' q ' q '
 1  2  3 0
u1' + u2' + u3' = 0 C1 C 2 C3 (3)
Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh 1, 2, 3 ta sÏ tÝnh ®îc q1' ; q2', q3'.

Trang 18
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11
q' q' q'
u1'  1 u 2'  2 u 3'  3
c) TÝnh C1 ; C2 ; C3
Chó ý: NÕu q1' , q2' hay q3' ©m th× tô ®iÖn tÝch ®iÖn tr¸i dÊu víi h×nh vÏ trªn.
DAÏNG V : NHÖÕNG ÑÒNH LUAÄT CÔ BAÛN CUÛA DOØNG ÑIEÄN KHOÂNG ÑOÅI
1. §iÖn trë - GhÐp ®iÖn trë.
 §iÖn trë cña mét d©y dÉn ®ång chÊt cã chiÒu dµi l, thiÕt diÖn S
l
R
s;
 : §iÖn trë suÊt
 §iÖn trë R cña mét kim lo¹i ë toC
R1 = Ro (1+ t);
o
Ro: §iÖn trë cña d©y dÉn ë 0 C
: HÖ sè nhiÖt ®iÖn trë.
 §iÖn trë töông ñöông cña hÖ ghÐp nèi tiÕp.
Rb = R 1 + R 2 + … Rn
 §iÖn trë töông ñöông cña hÖ ghÐp // .
1 1 1 1
   .... 
Rb R1 R2 Rn
R1 .R 2

ChØ cã 2 ®iÖn trë: Rb = R1  R2

 TÝnh ®iÖn trë töông ñöông.

 XÐt tõng 2 ®iÖn trë.
NÕu kh«ng cã nh¸nh th× 2 ®iÖn trë m¾c nèi tiÕp ta thay b»ng mét ®iÖn trë töông ñöông
R12 = R1 + R2
NÕu hai ®iÖn trë ®ã ®Æt gi÷a 2 ®iÓm nghÜa lµ cïng hiÖu ®iÖn thÕ th× chóng m¾c //
R1 .R2
R12 = R1  R2
L¾p l¹i thao t¸c cho ®Õn hÕt  Rt®
2. §Þnh luËt ¤m ®èi víi ®o¹n m¹ch chØ cã c¸c ®iÖn trë
 §Þnh luËt ¤m
u (V )
I(A) = R ()
 §Þnh luËt nót m¹ch( Kieùc Choáp )
I1 + 2 = I3 + I 4 + I 5
X¸c ®Þnh cöôøng ®é dßng ®iÖn vµ hiÖu ®iÖn thÕ.
 TÝnhRt®
u

 TÝnh cöôøng ®é dßng ®iÖn I = Rtd

 XÐt m¹ch xem nhö gåm hai ®iÖn trë RA . RB.

Trang 19
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11
IA I I RB
 B   I A  I.
NÕu RA // RB  RA IA = RBIB  RB R A R A  RB R A  RB

 X¸c ®Þnh ®iÖn trë cña m¹ch

Tæng qu¸t:
u
R
TÝnh I qua R. TÝnh u ë 2 ®Çu R. ¸p dông ®Þnh luËt ¤m. HoÆc tÝnh u, I toµn m¹ch suy ra Rtb = I

Tröôøng hîp ®Æc biÖt.

 Cho cöôøng ®é dßng ®iÖn m¹ch chÝnh I vµ m¹ch nh¸nh IA
RB
I.
IA = R A  R B
Cho hiÖu ®iÖn thÕ tõng phÇn vµ hiÖu ®iÖn thÕ toµn m¹ch (Ra nèi tiÕp RB).
RA
UA = u. R A  R B
3. Ñieän trôû phuï trong caùc duïng cuï ño : Ampe V«n kÕ
Nguyªn nh©n M¾c s¬n (Shunt) trong ampekÕ do ampekÕ m¾c nèi tiÕp trong m¹ch, ®Ó Ýt ¶nh höôûng
®Õn cöêng ®é dßng ®iÖn trong m¹ch ®ång thêi ®Ó ®o cöêng ®é dßng ®iÖn lín. M¾c ®iÖn trë
phô Rp trong v«n kÕ m¾c song song víi ®o¹n m¹ch cÇn ®o ®Ó Ýt ¶nh höôûng ®Õn hiÖu ®iÖn thÕ cÇn
®o ®ång thêi ®Ó do hiÖu ®iÖn thÕ lín

C¸ch m¾c

Trang 20
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11
 
 
Rg  1 
u g  u.  u 
Rg  RP R
 1  P 
 Rg 
 
  RP
 
Ig  I .
Rs   I 1  m 1
R R   R  Rg
 s g   1  g 
 Rs  u  u g (1  m)
C«ng thøc
Rg
n 1
Rs
I  I g (n  1)
§iÖn trë cña ampekÕ §iÖn trë cña v«n kÕ
R g .R s
RA   Rs
Rg  Rs Rv  R g  R P  R P
4. M¹ch cÇu.
I- §iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®Ó m¹ch cÇu c©n b»ng.
R1 R 3
  u MN  0
R2 R 4
§iÒu kiÖn cÇn:
 I R  I 3 R#
u MN  0   1 1
 I 1  R1  R2   I 3  R3  R4 

R2 R4


R1 R3
§iÒu kiÖn ®ñ
R1 R  I 2 R2  I 5 R5  I 4 R4
 2 k 
R2 R4  I 1 R1  I 5 R5  I 3 R3

 I R  R4 ( I 2 k  I 4 )
  5 5
 I 5  R1  R3  R5   R3  I 4  I 2 k 
 I 5  0  u MN  0

II- C¸c d¹ng ®Æc biÖt

a) R5 = 0 (ampekÕ hoÆc nèi t¾t MN)
u
I  AB
R AB
R3 R4
I1  I . ; I 2  I. ;
R1  R3 R2  R4
R3 R4
I 5  I1  I 2  I 
R1  R3 R2  R4

Trang 21
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11

b) R5 = ( v«n kÕ cã RV =  m¾c gi÷a M, N)

R1
u AM  u AB
R1  R2
R3
u AN  u AB
R3  R4
 R3 R1 
u MN  u MA  u AN  u AB   
 R3  R4 R1  R2 

5. §Þnh luËt ¤m cho ®o¹n m¹ch cã chøa nguån ®iÖn.

1) Nguån ®iÖn: Lµ mét c¬ cÊu ®Ó t¹o ra vµ duy tr× hiÖu ®iÖn thÕ. Søc ®iÖn ®éng E cña nguån
®iÖn lµ ®¹i löôïng ®Æc tröng cho kh¶ n¨ng sinh c«ng cña c¸c nguån ®iÖn vµ E = A/q.
2) M¸y thu ®iÖn: (¾c qui ®ang n¹p ®iÖn ;®éng c¬ ®iÖn). SuÊt ph¶n ®iÖn E' lµ ®¹i löôïng vËt lý ®o
n¨ng löôïng h÷u Ých mµ m¸y ®ã chuyÓn ho¸ thµnh d¹ng n¨ng löôïng kh¸c khi moät ®¬n vÞ ®iÖn
tÝch dung chuyÓn qua m¸y.
3) §Þnh luËt ¤m cho toµn m¹ch.
 '
I     '  IRn  I  r  r '
Rn  r  r '
   '  u  I  r  r '
n
   Ei
i 1 Søc ®iÖn ®éng tæng céng cña c¸c nguån ph¸t
n
 '   E'i
i 1 Tæng cña c¸c suÊt ph¶n ®iÖn
u: HiÖu ®iÖn thÕ m¹ch ngoµi.
I (r+r') §é gi¶m ®iÖn thÕ tæng céng cña nguån ph¸t nguån thu.
Rn: §iÖn trë tæng céng cña m¹ch ngoµi.
n
r   ri
i 1 §iÖn trë tæng céng cña c¸c m¸y ph¸t.
n
r'   r'i
i 1 §iÖn trë tæng céng cña c¸c m¸y thu

Trang 22
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11
4) §Þnh luËt ¤m tæng qu¸t.
§èi víi mét ®o¹n m¹ch kh«ng ph©n nh¸nh cã chøa nguån ®iÖn, m¸y thu, ®iÖn trë.
n
u AB   Ei  IR AB
BiÓu thøc cã d¹ng i 1

Qui íc: Chän mét chiÒu ®i tõ A B

 Trªn ñöôøng ®i gÆp cùc nµo cña nguån Ei tríc th× ghi dÊu cùc ®ã cho Ei
 NÕu chiÒu "®i" cïng chiÒu víi chiÒu dßng ®iÖn th× ghi dÊu (+) tröôùc I vµ ngöôïc l¹i th× ghi dÊu (-)
 ChiÒu dßng ñieän nÕu kh«ng biÕt tröôùc ta cã thÓ gi¶ sö lµ mét chiÒu nµo ®ã. NÕu kÕt qu¶ I < 0
th× dßng ®iÖn cã chiÒu ngöôïc l¹i.

I = (UAB + Σξ – Σξ’)/ ΣR

Maïch Kín (A ≡ B UAB = 0) Ñoaïn maïch chæ chöùa maùy

phaùt
I = (Σξ – Σξ’)/ΣR I = (UAB + Σξ )/ΣR

Maïch kín chæ chöùa maùy phaùt Ñoaïn maïch chæ chöùa
maùy thu
I = Σξ/ΣR I = (UAB + Σξ’ )/ΣR
5) Mét sè d¹ng thöôøng gÆp.
a) X¸c ®Þnh cöôøng ®é dßng ®iÖn, hiÖu ®iÖn thÕ.
 TÝnh ®iÖn trë töông ñöông cña m¹ch ngoµi (Rn) vµ ®iÖn trë néi cña c¸c nguån.
rt   ri   r ' o
 '
I
Sö dông ®Þnh luËt «m Rn  rt

 TÝnh cöôøng ®é dßng ®iÖn qua c¸c m¹ch nh¸nh cña m¹ch ngoµi.
Tröôøng hîp R1// R2
R2
I1  I
R1  R2 ; I2 = I + I 1
¸p dông ®Þnh luËt nót m¹ch t×m sè chØ ampekÕ
 TÝnh hiÖu ®iÖn thÕ:
UAB= I.RAB
b) X¸c ®Þnh ®iÖn trë m¹ch ngoµi.
1- X¸c ®Þnh I

Trang 23
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11
Cho uAB : Dïng c«ng thøc.
n
u AB   E1  IR AB
i 1
Sö dông theo chiÒu doøng ®iÖn hoÆc chiÒu ngöôïc l¹i ®Ó tÝnh I.
Cho I nh¸nh (RA// RB)
RB  R 
IA  I  I  I A  I  B 
R A  RB  RA 
2- TÝnh Rn
 '
Rn   rb
I
c) X¸c ®Þnh E, r cho Rn biÕn thiªn.
 §Þnh luËt ¤m cho toµn m¹ch
E = I1 (r + Rn1)
E = I2 (r + Rn2)
 gi¶i hÖ phöông trình suy ra E, r
Chó ý: Ph¶i tÝnh ñöôïc ®iÖn trë m¹ch ngoµi trong 2 trêng hîp Rn1 Rn2.
 Cã thÓ bµi to¸n kh«ng cho trùc tiÕp I vµ cho u
u
I  AB
R AB vµ thay vµo phöông trình trªn

 §«i khi bµi to¸n cho ®iÖn trë m¹ch ngoµi kh«ng ®æi mµ ®æi cùc cña hai nguån ®iÖn th×.
E1 + E2 = I1 (r + R)
E1  E 2  I 1  r  R 
Gi¶i phöông trình suy ra E1r

6. GhÐp nguån ®iÖn

 GhÐp hçn hîp ®èi xøng: GhÐp N nguån gièng nhau thµnh m d·y mçi d·y cã n nguån.
+ SuÊt ®iÖn ®éng cña bé nguån E = n.e
n.r
rb 
+ §iÖn trë trong töông ñöông cña bé nguån m
E n.e
I  
+ Cêng ®é dßng ®iÖn: rb  R n.r  m.R
+ Cêng ®é dßng ®iÖn cùc ®¹i: Imax khi nr + mR cùc tiÓu
N .R
n
nghÜa lµ n.r = mR r

 ¸p dông ®Þnh luËt ¤m cho ®o¹n m¹ch cã chøa nguån ®iÖn

I .n.r I .r
u d  E  I d .rb  n.e  d  n.e  d .n 2
m m
Pd
Id 
ud Cêng ®é ®Þnh møc cña ®Ìn

Trang 24
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11
 I d .r  2
 .n  ne  u d  0
 N  p
(nE:N )
I d .r.u d
  e2  4. 0
N
+ NÕu cho N hái c¸ch m¾c nguån th× ta tiÕp tôc gi¶i phö¬ng tr×nh.
+ NÕu hái sè nguån tèi thiÕu th×
4.I .r.u d 4 Rr
0 N  2
 N min  2
e e
 NÕu N<Nmin th× ®Ìn kh«ng s¸ng b×nh thöôøng.

NÕu N > N min mµ n  N th× ®Ìn kh«ng s¸ng b×nh thöôøng.

p

N .R
n
Chó ý: Tröôøng hîp r Kh«ng ph¶i lµ sè nguyªn hoÆc kh«ng ph¶i lµ öíc sè cña N th× ta ph¶i
chän m lµ öíc sè cña N kÒ cËn N sao cho I cùc ®¹i.
7. §Þnh luËt Joule-Lenx.
 C«ng vµ c«ng suÊt cña dßng ®iÖn ë mét ®o¹n m¹ch ®iÖn.
A = uI.t; P = u.I
 §Þnh luËt Joule-lenx.
u 2 .t
2 Q  uI .t 
Q = RI t; R
 C«ng vµ c«ng suÊt cña nguån ®iÖn.
A = EI.t; Pe = E.I
 C«ng suÊt cña m¹ch ngoµi.
2
P = u.I = E.I = r.I
 rI2 - EI + P = 0
 C«ng suÊt to¶ nhiÖt.
u2 e2
P  RI 2   .R
R  R  r 2
 C«ng suÊt cùc ®¹i mµ nguån ®iÖn cã thÓ cung cÊp cho m¹ch ngoµi.
e2 e
Pmax  rRI 
4r 2r
 HiÖu suÊt cña nguån ®iÖn.
P
H 
Pe h÷u Ých
Tröôøng hîp m¹ch ngoµi chØ cã R
u.I RI 2
H  
E.I  R  r  I 2
u R
H  
E Rr
 Tröôøng hîp P < Pmax

Trang 25
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11
P
I1 I 2  2
r R1R2 = r
Pd u d2
; Rd 
Chó ý: Bãng ®Ìn cã I®m= u d Pd
I®m; u®; P® cöôøng ®é; hiÖu ®iÖn thÕ; c«ng suÊt ®Þnh møc.
§Ìn s¸ng b×nh thöôøng I®m = I
8. §iÖn ph©n cã döông cùc tan
1 A
m . .It
§Þnh luËt Farad©y F n
7
F = 9,65.10 .C/kg;
A: Nguyªn tö löôïng
n: ho¸ trÞ cña chÊt tho¸t ra
A
n : ñöông löôïng ho¸ häc
I: Cöôøng ®é dßng ®iÖn qua b×nh ®iÖn ph©n
t: Thêi gian (s)
m: Khèi löôïng chaát ñöôïc gi¶i phãng (kg)
Chó ý:
B×nh ®iÖn ph©n coi nhö mét ®iÖn trë
§iÖn ph©n kh«ng cã döông cùc tan.
 B×nh ®iÖn ph©n ®îc coi nh m¸y thu ®ienÑ.
 Cã suÊt ph¶n ®iÖn E' vµ ®iÖn trë trong r'
Chó ý: b×nh ®iÖn ph©n ®· biÕn mét phÇn lín n¨ng löôïng tiªu thô thµnh ho¸ n¨ng vµ nhiÖt löôïng
DAÏNG VI : TÖØ TRÖÔØNG
1. X¸c ®Þnh c¶m øng tõ cña mét dßng ®iÖn
 VÐc t¬ c¶m øng tõ cã ®é lín cña
I
-7
Dßng ®iÖn th¼ng dµi: B = 2.10 r
I
2 .10  7
Dßng ®iÖn trßn B= R ( t¹i t©m O)
B = 4 .10 nI
7
èng d©y dµi

 X¸c ®Þnh vÐc t¬ c¶m øng tõ; ®é lín, phöông, chiÒu, ®iÓm ®Æt.

Trang 26
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11
Chó ý: Qui t¾c ®inh èc 1 cho dßng ®iÖn th¼ng dµi, qui t¾c ®inh èc 2 cho dßng ®iÖn trßn hoÆc dßng
®iÓn trong èng dµi.
Qui t¾c ®inh èc 1: §Æt c¸c ®inh èc däc theo d©y dÉn vµ quay c¸c ®inh èc däctheo d©y dÉn vµ
quay c¸c ®inh èc sao cho nã tiÕn theo chiÒu dßng ®iÖn, khi ®ã chiÒu quay cña c¸c ®inh èc lµ chiÒu cña
c¸c ñöôøng c¶m øng tõ.
Qui t¾c ®inh èc 2: §Æt c¸c ®inh èc däc theo trôc vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng khung d©y vµ quay
theo chiÒu dßng ®iÖn trong khung khi ®ã chiÒu tiÕn cña c¸c ®inh èc lµ chiÒu cña c¸c ñöôøng c¶m øng
tõ xuyªn qua ph©n mÆt ph¼ng giíi h¹n bëi khung d©y .
2. X¸c ®Þnh c¶m øng tõ tæng hîp.
 ¸p dông sù chång chÊt tõ tröôøng.
B  B1  B 2  B3  .....
Dïng qui t¾c h×nh b×nh hµnh hoÆc ®a gi¸c lùc
Chó ý: VÐc t¬ c¶m øng tõ cña tõng dßng ®iÖn riªng biÖt g©y ra t¹i ñieåm ta ®ang xÐt.
3. X¸c ®Þnh lùc tõ.
 §é lín F =IBLsin 
Phöông :  víi mÆt ph¼ng ( l; B
ChiÒu : Theo qui t¾c bµn tay tr¸i
§iÓm ®Æt: Trung ®iÓm do¹n l.
: Gãc gi÷a B vµ híng cña I
 Quy t¾c bµn tay tr¸i: XoÌ bµn tay tr¸i cho c¸c ®êng c¶m øng höôùng vµo lßng bµn tay, chiÒu tõ cæ tay
o
®Õn ngãn tay lµ chiÒu dßng ®iÖn, chiÒu cña ngoùn c¸i cho·i ra 90 lµ chiÒu cña lùc F .
4. Lùc Lorenz
 §é lín f = q.v.B.sin
 Ph¬ng: vu«ng gãc víi mÆt ph¼ng ( v; B )
 ChiÒu: Theo qui t¾c bµn tay tr¸i ( h¹t mang ®iÖn döông)
v2
Fht  m.
Chó ý: Lùc höôùng t©m R
R- b¸n kÝnh quü ®¹o.
Qui t¾c bµn tay tr¸i: xoÌ bµn tay tr¸i cho c¸c ñöôøng c¶m øng híng vµo lßng bµn tay, chiÒu tõ cæ
o
tay ®Õn ngãn tay lµ chiÒu chuyÓn ®éng cña h¹t mang ®iÖn, chiÒu ngãn c¸i cho·i ra 90 lµ chiÒu cña
F ®Æt lªn h¹t mang ®iÖn döông (víi h¹t mang ®iÖn ©m, lùc cã chiÒu ngöôïc l¹i).
DAÏNG VII : HIEÄN TÖÔÏNG CAÛM ÖÙNG ÑIEÄN TÖØ
1. Tõ th«ng - suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng.

 Tõ th«ng  =N.B.S.cos

Trang 27
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11
(= B;n )
2
: vªbe (Wb); B: Tesla (T); S=m
N: Sè vßng d©y
 SuÊt ®iÖn ®éng c¶m øng.

Ec  N .
t (N vßng d©y)
 = 2 - 1
Ec
I
- Dßng ®iÖn c¶m øng: R
R: §iÖn trë cña cuén d©y
2. HiÖn töôïng tù c¶m
I
E tc  L.
- SuÊt ®iÖn ®éng tù c¶m t
L: §é tù c¶m (H)
I: §é biÕn thiªn cöôøng ®é dßng ®iÖn trong m¹ch.
 N¨ng löôïng töø tröôøng cña èng d©y
1
W  LI 2
2

PHAÀN II : QUANG HÌNH HOÏC

DAÏNG I : SÖÏ PHAÛN XAÏ AÙNH SAÙNG
1. T×m kÝch thíc vËt, bãng ®en, bãng mê trong BTAS truyÒn th¼ng.

Thêng dùa vµo tam gi¸c ®ång d¹ng hay gãc trong. NÕu vËt cã kÝch thíc rÊt nhá so víi kho¶ng c¸ch
l tõ m¾t ®Õn n¬i quan s¸t, ta cã thÓ lÊy;
h  l.
Víi  lµ gãc tr«ng vËt.
2. VÏ ®êng ®i cña tia s¸ng qua g¬ng ph¼ng.

Tia ph¶n x¹ vµ tia tíi tho¶ ®Þnh luËt ph¶n x¹ ¸nh s¸ng (i'=i)
Tia ph¶n x¹ vµ tia tíi n»m trªn hai ®êng th¼ng ®i qua hai ®iÓm ®èi xøng nhau qua g¬ng ph¼ng.
§Þnh luËt ph¶n x¹ ¸nh s¸ng.
Tia ph¶n x¹ n»m trong mÆt ph¼ng tíi.
Gãc ph¶n x¹ b»ng gãc tíi (i'=i)

Trang 28
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11

3. T×m thÞ trêng cña g¬ng.

§Þnh vÞ trÝ M' cña m¾tM

Nèi M' víi hai mÐp A,B cña g¬ng. Suy ra thÞ trêng lµ vïng kh«ng gian tríc g¬ng n»m trong kho¶ng
hai ®êng th¼ng M'A vµ M'B
4. G¬ng quay

Khi g¬ng quay 1 gãc  quanh mét trôc vu«ng gãc mÆt ph¼ng tíi th× tia ph¶n x¹ quay mét gãc 2
theo chiÒu quay cña g¬ng.
5. T×m sè ¶nh t¹o bëi hai g¬ng ph¼ng hîp víi nhau mét gãc anpha.

Ta cã hai qu¸ tr×nh t¹o ra ¶nh.

1) S  S1  S 2  ...
G 1 G 2 G 1

2) S  S a  S b  ...

G2 1 G G2
1

§Ó nhËn biÕt sè ¶nh tríc khi gi¶i, ta cã thÓ lµm nh sau.

180 0
a- lËp tØ sè 0
180 0
 n N
b- Trêng hîp chia ®óng, nghÜa lµ 
0
th× sè ¶nh lµ 2n+1
Trêng hîp chia kh«ng ®óng víi phÇn nguyªn lµ n phÇn lÎ lµ
b. Tuú theo vÞ trÝ vËt, sè ¶nh 2n hay 2n+1 nÕu b0,5 sè ¶nh lµ 2n+1 hay 2n+2 nÕu b>0,5.
Trang 29
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11
C¸c ¶nh n»m trªn vßng trßn t©m O, bna kÝnh OS (lý do ®èi xøng) víi mçi qu¸ tr×nh ta x¸c
®Þnh ®Õn ¶nh cuèi lµ ¶nh n»m sau hai g¬ng. Sau ®ã t×m xem ¶nh cuèi cña hai qu¸ tr×nh cã trïng
nhau kh«ng, råi míi kÕt luËn tæng sè ¶nh x¸c ®Þnh bëi hai g¬ng.
Lu ý: Víi bµi to¸n t×m sè ¶nh mµ m¾t nh×n thÊy ®îc trong hai g¬ng th× ta chØ nhËn
nh÷ng ¶nh nµo cã tia ph¶n x¹ tíi m¾t ®îc,nghÜa lµ ®êng th¼ng nèi m¾t vµ ¶nh ®ã ph¶i c¾t g¬ng.
7. X¸c ®Þnh ¶nh cho bëi g¬ng cÇu.

VÞ trÝ ¶nh cho bëi

d. f
d'
d f
Víi d, d' lµ kho¶ng c¸ch tõ g¬ng ®Õn vËt, ®Õn ¶nh
 R
f  
f lµ tiªu cù cña g¬ng (  2
d'
K 
§é phãng ®¹i lµ: d
K>0: ¶nh cïng chiÒu vËt
K<0: ¶nh ngîc chiÒu vËt
Quy íc: ChiÒu d¬ng lµ chiÒu ¸nh s¸ng ph¶n x¹. Khi ®ã vËt thËt th× d>0, vËt ¶o th× d<0.
¶nh thËt th× d'>0 ¶nh ¶o th× d'<0
g¬ng lâm f>0,g¬ng låi f<0
8. To¸n vÏ

Dùa vµo ®êng ®i cña tia s¸ng ®Ó x¸c ®Þnh tËm, ®Ønh, tiªu ®iÓm chó ý r»ng tia tíi qua
vËt sÏ cho tia ph¶n x¹ (hoÆc ®êng kÐo dµi cña tia ph¶n x¹) qua ¶nh cña vËt cho bëi g¬ng.
9. T×m vÞ trÝ vËt

Kho¶ng c¸ch gi÷a vËt vµ ¶nh cho bëi g¬ng cÇu lµ L th×
d ' d  L

Muèn t×m vÞ trÝ vËt hay ¶nh, ta dïng c«ng thøc

d' f df
d  ;d'
d ' f d f
10. T×m kÝch thíc vÕt s¸ng trªn mµn

ViÕt s¸ng trªn mµn lµ phÇn giao cña tia ph¶n x¹ víi mµn. Ta chØ cÇn dudngf hai tia ph¶n x¹
ë mÐp g¬ng víi mµn ®Ó suy ra kÝch thíc vÕt s¸ng.
11. VËt dêi - ¶nh dêi.

VËt vµ ¶nh di chuyÓn trªn trôc chÝnh theo hai chiÒu ngîc nhau. (Kh«ng ®æi b¶n chÊt).
VÞ trÝ 1: d1= d vµ d'1= d'
VËt dêi mét ®o¹n a th× ¶nh rêi mét ®o¹n b. Do ®ã ë vÞ trÝ 2
th× d 2  d 'b
'
d2  d  a

th× d 2  d 'b
'
hoÆc d 2  d  a
12. HÖ hai g¬ng ®ång trôc

Trang 30
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11
Mét vËt ®Æt trong kho¶ng hai g¬ng thêng cho v« sè ¶nh. Ta chØ xÐt ¶nh sau hai lÇn ph¶n
x¹, nghÜa lµ chØ xÐt ®Õn ¶nh thø hai.
G1 G
AB   A1 B1 1  A2 B2
O1 O2
Gäi l lµ kho¶ng c¸ch gi÷a hai g¬ng, chiÒu d¬ng lµ chiÒu ¸nh s¸ng ph¶n x¹ trªn mçi g¬ng, ta cã:
d 1  O1 A  0 (vËt thËt)
d1 f1
d1'  O1 A1  ;
d1  f 1 d 2'  O2 A1  l  d 1' ;
d f
d 2'  O2 A 2  2 2 ;
d2  f2
d 2'  0 ¶nh A B thËt
2 2
d 2'  0 ¶nh A B ¶o
2 2
§é phãng ®¹i:
A2 B2 d 2' d1' f 2 f1
K  K 2 .K 1  . 
AB d 2 d1  d 2  f 2  d1  f 1 
Lu ý: Kháng c¸ch tõ A2B2 ®Õn g¬ng (G1) lµ: d 3  O1 A2  l  d 2
'

NÕu g¬ng (G2) lµ g¬ng ph¼ng th×: d 2  d 2

'

DAÏNG II : SÖÏ KHUÙC XAÏ AÙNH SAÙNG

1. T×m gãc tíi i vµ gãc khóc x¹ R.

Gãc tíi i trong m«i trêng chiÕt suÊt n1 vµ gãc khóc x¹ r trong m«i trêng chiÕt suÊt n2 th×:
n1sin i =n2sinr
nÕu m«i trêng chøa gãc i lµ kh«ng khÝ th×
sin i = sin r
Víi n lµ chiÕt suÊt cñ n«i trêng chøa gãc r.
2. §iÒu kiÖn cã ph¶n x¹ toµn phÇn.

§Ó cã ph¶n x¹ toµn phÇn cÇn cã 2 ®iÒu kiÖn.

¸nh s¸ng ®i tõ m«i trêng chiÕt quang h¬n sang m«i trêng chiÕt quang kÐm (n1>n2)
Gãc tíi lín h¬n gãc giíi h¹n igh víi
n2
sin igh 
n1
3. T×m ®é réng cña chïm tia song song

§é réng chÝnh lµ kho¶ng c¸ch gi÷a hai tia ngo¹i biªn cña chïm tia.
4. Lìng chÊt ph¼ng.

Lìng chÊt ph¼ng lµ hai m«i trêng trong suèt ng¨n c¸ch bëi mét mÆt ph¼ng. Khi ®ã vËt
thËt cho ¶nh ¶o vµ ngîc l¹i. NÕu vËt lµ 1 ®o¹n th¼ng th× vËt vµ ¶nh cã ®é lín b»ng nhau.

Trang 31
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11

1 2
A A'
H
HA' n 2

HA n1
5. L¨ng kÝnh.

Dùa vµo c¸c c«ng thøc

Sin t1 = n.sin r1
Sin i2 = n.sin r2
A = r1 + r2
D = i 1 + i2 - A
NÕu A vµ i nhá: D   n  1 A
§iÒu kiÖn gãc lÖch cùc tiÓu
D= Dmin khi i1 = i2

6. B¶n song song

Qua b¶n mÆt song song ®é dêi cña ¶nh lµ

e n  1
x
n
e: BÒ dµy b¶n
n: ChiÕt suÊt b¶n
VËt vµ ¶nh cïng ®é lín, cïng chiÒu, b¶n chÊt kh¸c nhau.
7. X¸c ®Þnh ¶nh

Trang 32
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11

d. f
d; 
VÞ trÝ ¶nh: d f
Víi d vµ d' lµ kho¶ng c¸ch tõ thÊu kÝnh ®Õn vËt vµ ®Õn ¶nh f lµ tiªu cùc cña thÊu kÝnh.
Quy íc: VËt thËt: d>0; vËt ¶o d<0
¶nh thËt: d'>0; ¶nh ¶o d' <0
TK héi tô f>0; TK ph©n kú: f<o
§é phãng ®¹i
d'
K 
d K>0: ¶nh cïng chiÒu vËt.
K<0: ¶nh ngîc chiÒu vËt.
8. X¸c ®Þnh ¶nh cña vËt ë v« cùc.

¶nh ë trªn tiªu diÖn ¶nh cña thÊu kÝnh lµ ¶nh thËt nÕu thÊu kÝnh lµ thÊu kÝnh héi tô vµ
lµ ¶nh ¶o nÕu thÊu kÝnh lµ thÊu kÝnh ph©n k×.
§é lín ¶nh lµ: h'  f .
( lµ gãc tr«ng vËt) rad/
9. T×m tiªu cù vµ ®é tô

Dùa vµo c¸c c«ng thøc

1  1 1  1
  n  1    
f  R1 R2  f ( met )
vµ D (di «p)
Víi n lµ chiÕt suÊt cña thÊu kÝnh (®èi víi m«i trêng ngoµi)
R1 vµ R2 lµ b¸n kÝnh c¸c mÆt giíi h¹n (mÆt låi R>0; mÆt lâm R<0 mÆt ph¼ng R  
1 1 1
 
f d' d

10. To¸n vÏ.

Dùa vµo ®êng ®i cña tia s¸ng ®Ó gi¶i bµi to¸n vÏ, nh x¸c ®Þnh quang t©m, c¸c tiªu ®iÓm
chÝnh.
11. Ph¬ng ph¸p Bessel

Dïng ®Ó x¸c ®Þnh tiªu cù cña thÊu kÝnh.

VËt vµ mµn c¸ch nhau mét kho¶ng L. Mét thÊu kÝnh héi tô ®Æt trong kho¶ng tõ vËt ®Õn
mµn vµ cã hai vÞ trÝ cña thÊu kÝnh cho ¶nh râ nÐt cña vËt trªn mµn. Hai vÞ trÝ nµy c¸ch nhau
mét ®o¹n l th× tiªu cù cña thÊu kÝnh lµ.
L2  l
f 
4 L (ph¶i c/m)
12 . HÖ ghÐp cã thÊu kÝnh

Theo chiÒu truyÒn ¸nh s¸ng, ta x¸c ®Þnh ¶nh lÇn lît cho bëi tõng quang cô cho tíi quang cô cuèi
cïng.
a) Víi hÖ thÊu kÝnh ghÐp s¸t, ®é tô cña thÊu kÝnh t¬ng ®¬ng cho bëi:
Trang 33
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11
D= D1 + D2 + D3+ ..
Víi D1, D2, D3 lµ ®é tô cña tõng thÊu kÝnh.

b) Víi hÖ hai thÊu kÝnh ®ång trôc ghÐp c¸ch nhau 1 kho¶ng l, ta nªn chøng minh c«ng thøc
sau, råi ¸p dông:
f   l   d  f1   df1 
d 2'  2 (1)
 f 2  l   d  f1   df1
Trong ®ã d> 0 lµ kho¶ng c¸ch tõ vËt thÊt ®Õn thÊu kÝnh thø nhÊt.
§é phßng ®¹i
f 2 . f1
K ( 2)
 f 2  l   d  f1   df1
Lu ý: Hai c«ng thøc (1) vµ (2) cã thÓ ¸p dông cho hÖ hai g¬ng ®Ó kiÓm so¸t kÕt qu¶ nÕu chØ
xÐt ¶nh sau 2 lÇn ph¶n x¹. nÕu mét trong hai g¬ng lµ g¬ng ph¼ng th× ta cho tiªu cù cña g¬ng ®ã
lµ f   .

13. HÖ thÊu kÝnh v« tiªu

Khi hai thÊu kÝnh ®Æt ®odßng trôc cã tiªu ®iÓm ¶nh chÝnh F1 trïng víi tiªu ®iÓm vËt
'
chÝnh F2 th× chóng hîp thµnh mét hÖ thèng v« tiªu. Ta sÏ t×m ®îc tÝnh chÊt sau ®©y.
Chïm tia tíi song song cho chïm tia lã song song
Kho¶ng c¸ch gi÷a hai thÊu kÝnh lµ
l  f 1 f 2
f2
K 
§é phãng ®¹i: f1
BÊt chÊp vÞ trÝ vËt ®Æt tríc thÊu kÝnh O1 vµ vu«ng gãc víi quang trôc.
DAÏNG III : MAÉT VAØ CAÙC DUÏNG CUÏ QUANG HOÏC
1. T×m tiªu cù m¾t kÝnh ®eo söa tËt.

KÝnh ®eo cho ¶nh ¶o ë cùc viÔn

2. T×m ®é béi gi¸c cña kÝnh lóp vµ kÝnh hiÓn vi.

Dïng ®Þnh nghÜa


G
O : lµ gãc tr«ng ¶nh
O: Gãc tr«ng vËt ë cùc cËn
AB
 o  tg o 
Víi D D: lµ kho¶ng cùc cËn
KÝnh lóp ta cßn cã.
A' B '
  tg 
d '  OM
OM lµ kho¶ng c¸ch tõ m¾t ®Õn kÝnh vµ kÝnh hiÓn vi
A' B '
  tg  '
d 2  O2 M
O2M lµ kho¶ng c¸ch tõ thÞ kÝnh ®Õn m¾t
Trang 34
PHƯƠNG PHÁP GIẢI BTVL 11
 Trêng hîp ng¾m chõng ë v« cùc
a) KÝnh lóp:
D
G  '
f (cßn dïng khi m¾t = FKL

dD
G 
b) KÝnh hiÓn vi: f1 . f 2
f1 vµ f2 lµ tiªu cù cña vËt kÝnh vµ thÞ kÝnh
 
 lµ ®é dµi quang häc :   F1 F2  l  f 1  f 2
'

3. KÝnh thiªn v¨n èng nhßm

T×m ®é béi gi¸c:

 tg
G 
 o tg o
Víi  lµ gãc tr«ng ¶nh.
o lµ gãc tr«ng vËt (ë vÞ trÝ vËt, chø kh«ng ë ®iÓm Cc nh kÝnh hiÓn vi)
Trêng hîp ng¾m chõng v« cùc
ChiÒu dµi kÝnh: l  f1  f 2
f1
G 
f2
§é béi gi¸c:

Trang 35