ỨNG DỤNG CỦA ENZIM

Các chất giặt rửa chứa enzym là ví dụ điển hình của những xu hướng công nghệ mới trên
ngưỡng cửa thế kỷ 21- đó là sự kết hợp giữa các ngành hóa học và sinh học, mà kết quả
là những sản phẩm được ứng dụng rộng rãi trên toàn thế giới. Hiện nay bột giặt chứa
enzym đang được sử dụng phổ biến. Nhờ enzym nên bột giặt có tính năng giặt rửa cao
hơn ở nhiệt độ thấp hơn và có thể bị phân hủy sinh học, do đó giúp tiết kiệm năng lượng
và góp phần đáng kể giảm ô nhiễm môi trường. Nhưng bản chất của enzym là gì, cơ chế
tác động và hiệu quả của chúng như thế nào?
Bản chất của enzym
Enzym là protein, nhưng không phải tất cả các protein đều là enzym mà chỉ những
protein có khả năng tham gia xúc tác vào phản ứng sinh hóa. Enzym có những dạng cấu
trúc sau: các khối với khoảng 20 axit amin khác nhau, các chuỗi axit amin, các mạch axit
amin gấp, cấu trúc không gian ba chiều.
Enzym làm việc như thế nào?
Enzym là chất xúc tác sinh học. Bản thân nó không tham gia phản ứng nhưng giúp tăng
tốc độ của phản ứng bằng cách làm giảm mức năng lượng hoạt hóa cần thiết.
Enzym là một phân tử rất lớn với hàng trăm axit amin, nhưng chỉ có một số thành phần
nhỏ trong nó có chức năng xúc tác cho các phản ứng sinh hóa. Những vùng như vậy được
gọi là vùng hoạt động. Cấu trúc không gian 3 chiều của enzym xác định diện mạo của
vùng hoạt động của nó. Khi được sử dụng trong chất giặt rửa, cấu trúc này tự biến đổi
hình dạng cho phù hợp với các vết bẩn ở quần áo. Chúng gắn vừa khít với các vết bẩn
như chìa khóa và ổ khóa. đây là đặc tính rất đặc biệt của enzym. Hoạt tính của enzym phụ
thuộc vào những điều kiện như độ pH, nhiệt độ, nồng độ ion và nồng độ chất bẩn trong
dung dịch. Mỗi loại enzym có các điều kiện hoạt động tối ưu khác nhau.
Tầm quan trọng của enzym trong chất tẩy rửa.
Enym có những tác dụng như sau khi được sử dụng trong chất giặt tẩy:
- Giúp tăng hiệu quả của việc giặt tẩy.
- Giảm thời gian giặt nhờ khả năng phân hủy vết bẩn nhanh chóng.
- Giảm năng lượng tiêu thụ do có thể giặt ở nhiệt độ thấp.
- Giảm lượng nước tiêu thụ do hiệu quả giặt rửa cao.
- Giảm ảnh hưởng đối với môi trường vì enzym là chất có thể phân hủy sinh học.
- Làm mới vải vóc nhờ tác dụng của xellulaza.
- Tăng độ trắng và chống chất bẩn bám trở lại.
Hiện nay, các loại enzym phổ biến được sử dụng trong các sản phẩm chất tẩy rửa là:
- proteaza
- lipaza
- xenlulaza
- amylaza
Các sản phẩm chất giặt rửa thường có một hỗn hợp dạng coktail giữa 2 hoặc 3 loại enzym
trên, nhưng có những sản phẩm có tới 4 loại enzym. Enzym nguyên liệu được cung cấp
dưới những dạng như bột, hạt dạng viên nang (dạng này an toàn hơn), lỏng sệt, lỏng.
Trong thành phẩm bột giặt chỉ có 0,2 - 2% hạt enzym, trong mỗi hạt chỉ có 2 - 5% protein
enzym. Do đó, trong thành phẩm bột giặt chỉ có 0,004 - 1% protein enzym.
Trong sản phẩm bột giặt, enzym chiếm 0,2 - 2,0% khối lượng và chiếm 5 - 10% giá thành
nguyên liệu.
1/ Proteaza
Công dụng của proteaza là phân hủy vết bẩn dạng protein trên vải.
Tên thương mại: Savinase và Relase.
Proteaza có tác dụng tẩy rửa các vết bẩn như máu, lòng đỏ trứng, sữa, nước rau, đậu,
nước xốt thức ăn,..... và chỉ có hoạt tính trong dung dịch giặt.
2/ Lipaza
Lipaza có tác dụng thủy phân các este béo. Lipolaza là enzym chính của lipaza. Hoạt tính
của lipaza được áp dụng để loại bỏ các vết bẩn dạng dầu.
3/ Xenlulaza
Công dụng chủ yếu của xenlulaza là chống quăn vải, làm mềm vải, làm sáng màu, chống
bám trở lại và làm sạch. Xenlulaza là enzym có nguồn gốc từ thiên nhiên và có tác dụng
thủy phân xenluloza thành glucoza. Endo-gluconaza (EG) là phân lớp của xenlulaza, nó
chỉ thủy phân các mạch dài và những vùng không định hình. EG có tác dụng loại bỏ các
sợi bông và có chức năng loại bỏ các vết quăn trên vải. Trong chất tẩy rửa, EG có hiệu
quả cao hơn xenlulaza.
4/ Amylaza
Amylaza có tác dụng phân hủy tinh bột trên sợi vải, tên thương mại của nó là Termamyl.
Amylaza có thể tẩy các vết bẩn thức ăn như khoai tây và nước sốt cà chua...
5/ Loại enzym mới: Redox
Enzym mới này có tác dụng chống phai màu, tẩy sạch vết bẩn, loại bỏ toàn bộ vi khuẩn
trên vải và trong dung dịch. Có thể tóm tắt công dụng và nhược điểm của các loại enzym
trong giặt rửa như sau:
Enzym và sức khỏe
Về mặt hóa học, enzym được phân loại ở nhóm chất có độ độc hại thấp. Enzym thực sự là
chất nhạy cảm tiềm tàng với đường hô hấp nếu tiếp xúc trực tiếp với nó. Nếu trong bụi có
chứa enzym mà ta hít phải liên tục thì các màng nhày của hệ hô hấp sẽ bị kích thích, có
thể dẫn tới ho hoặc sưng huyết. Mặc dù enzym chỉ chiếm một lượng rất nhỏ trong các sản
phẩm (< 1%), nhưng bụi và sol khí từ chúng có thể gây nguy hiểm. Giới hạn cho phép
của enzym trong không khí rất thấp:
- 60 nanogam / m3 (nói chung).
- 15 nanogam / m3 (trong công nghiệp sản xuất các chất giặt rửa).
Enzym có thể bị hít vào cơ thể như protein tinh khiết từ nguyên liệu, bụi tại nơi làm việc
hay từ chính các sản phẩm có chứa enzym. Một số người nhạy cảm có thể bị kích thích
da khi tiếp xúc với bột giặt. Sự kích thích này hầu hết xảy ra ở những bộ phận cơ thể dễ
ra mồ hôi, ví dụ nách, háng, bàn tay, bàn chân, mặt. Một số người nhạy cảm có thể bị dị
ứng khi hít phải một lượng nhỏ enzym lẫn trong bụi, không khí tại nơi làm việc. Nếu thời
gian tiếp xúc với enzym kéo dài, triệu chứng dị ứng có thể xảy ra cả sau giờ làm việc.
Các triệu chứng cảm lạnh hoặc cảm cúm cũng có thể liên quan với dị ứng enzym. Các
triệu chứng này có thể biến mất nếu người tiếp xúc với enzym nghỉ ngơi tích cực hoặc
chuyển sang công việc khác.