TSK*CSTC

PHi\NDUNG

",\ \ 1/ / /

~~

TRIZ ARIZ

PHudNG PHAp LuAN SANG TAO KHOA HOC - KY THUAT

• • • •

? A~ At A" A~

GIAI QUYET VAN DE VA RA QUYET DINH

•

(Giao trlnh tom tiit)

TRUNG ii ,i., SANG T~O KHOA HOC - KY THU~T (T5K) Truung dal hoc khoa hoc h! nhlen - Dl;li hoc qucic gia Tp.HCM 227 Nguyen Van CU, Q.5, Tp.HCM

DT: (848) 8301743 FAX: (848) 8354009

E-mail: pdung@hcIlluIlS.cdu.vll Isk@hclllulls.cdu.y!!

Website: WWW.hClllUtlS.cdu.vtl/CSTC/hornc-v_l!!!.!! (lie'llg Vi~t) www.hcllluns.cdu.vn/CSTC/homc-c.hlm (li6llg Anh)

1

Chuang trinh rna n ho c

'.

"PHUONG PHAp LuAN SANG TAO vA DOl MOl, DUC;C XAy DVNG DVA TREN cAc

K ~ ~ ? ~ A A

KIEN THUC TONG HOP CUA NHIEU BO MON

. .

,.., A " ~?

KHOA HQC - KY THUAT, DUNG DE GIAI

QUYET VAN DE vA RA QUYET D~NH"

hay con goi t~t la "PHUONG PHAp LuAN SANG TAO"

(PPLST) (120 tiet), g6rn chuang trmh so crp (60 tiet) va chuang trinh

trung cap (60 tiet).

© 1994, 1996, 1998, 2000, 2002. Tac gia gin ban quyen.

3

CHtltlNG TRiNH sd CA'P 'P1'LST (60' TIET)

, , ~

LOINOIDAU 7

Chuong 1: Md <lfiu (4 ti@"t) •.••••••••••..•••••..•••••••..•••.•.••..••••..•••.••........•••••.......•.•.•..•••....••... 9

1.1. Mot s6 khai niem co ban 1 0

1.2. D6i nrong, muc dich, cac ich lQi va 9 nghia men h9C PPLST 15

1.3. Khoa hoc sang tao va phuong phap luan sang tao: vai net lich sli tU

Heuristics d€n Creatology 16

Chucng 2: Phuong phap tt;i nhien giai quyet va'n d~ va ra quye't dinh - Tang quan cac each tie'p e~n xay dung phuong phap luan sang tao - TRIZ

(3 ti~t) 19

2.1. Phuong phap tlnr va sai.. 20

2 2 C ' a nh di ;! • h h ' h' , . ,., 1

.. ac iru va n tree iern eua p irong p ap t 11 va sal. ~

2.3. T6ng quan cac each tiep e~n trong Iinh vrfe PPLST 22

2.4. Phan loai cac mire sang tao va cac rmrc kh6 ciia bai toan 25

2.5. L9 thuyet giai cac bai toan sang eh€ (TRIZ): Cac 9 nrdng co ban va de

;, ki'" h' 78

nguon en t I1c ~

2.6. So d6 kh6i 19 thuyet giai cac bai toan sang eh€ (TRIZ) 31

Chuong 3: MQt s6 kie'n thirc khoa hoc - ky thuat la co sCi cua mon hoc (15 tie't)

................................................................................................................... 35

3.1. Tu nhu d u d€n hanh dong va ngircc lai 36

3.2. Mo hlnh bien d6i thong tin thanh tri thtrc cua qua trmh suy nghi giai

'" '" d~' '" dinh 38

quyet van e va ra quyet I .

3 3 C' K t"" 'tri' h tA l' duv sa 40

.. ae yeu 0 va qua n am y trong nr uy sang tao .

3.4. Tfnh 1 Him 19 : 48

3.5. Phep bien chung va nr duy bien chirng 50

3.6. Cac loai mau thujin trong giai quyet van d€ va ra quyet dinh 51

3,7. H~ thong va tu duy h~ thong 53

3.8. Tinh 1 h~ thong 58

39 V;'h i khai nie ha . h " h'" 63

.. e al al m~m: pat mm va sang c e .

3.10. Vai tro va cac ich lei ciia thong tin patent trong viec xay dung phircng

phap Iuan sang tao 64

4

Chu'o'ng 4: Cac thii thuat (nguyen tile) sang tao ed ban (16 tie't) •....•...•..............• 67 4.1. Nhirng ai~u cftn hru 9 v~ h~ thong cac thii thuat (nguyen tac) sang tao

co ban 68

4.2. Van ban phat bieu h~ thong cac nguyen t~e sang tao eo ban 69

4.3. Chuang trinh phat hien cac thii thuat (nguyen t~e) va lam tai hien qua

trinh suy nghi a~ e6 auqc aoi nrong sang tao eho tnroc 75

4.4. Bang cac nguyen t~c dung a~ giai quyet cac mau thujin ky thuat.. 76

4.5. H~ thong cac bien a6i mftu dung a~ gidi quyet cac mau thujin v~t 19 .. 79 4.6. Chuang trtnh rut gon qua trmh suy nghi giai quyet va"n a~ va ra quyet

dinh 80

4.7. Tit cac nguyen t~c sang tao ae'n cac phirong phap sang tao .. ; 82

Chuong 5: Cac phu'o'ng pha p tich cue hoa tu'duy (10 tie't) .••..••••..•••.•.•••....••.•..•....• 83

5.1. Phuong phap aoi nrong tieu ai~m (Method of Focal Objects) 83

5.2. Phuong phap phan rich hlnh thai (Morphological Analysis) 85

5.3. Phuong phap cac cau hoi kiem tra (Method of Control Questions or

Check-listing Method) 87

5.4. Phuong phap nao cong (Brainstorming Method) 91

5.5. Synectics - Phuong phap s11 dung cac phep nrong t1! 93

Chuong 6: Cac quy lu~t phat tri~n h~ thdng (10 tie't) 99

6.1. Cac quy luat phat tri~n h~ thong 100

6.2. CUQc aoi ciia h~ thong 121

6 3 Sri a;:' ;:, , kh? v h' tri·.:! h" thA' 124

" v 0 ve cae a nang p at en ~ ong .

6.4. Cac nguyen t~c sang tao, cac phirong phap: s11 th~ hien cu th~ cac quy

luat phat tri~n h<$ thong 125

Chu'o'ng 7: Sd ke't ehu'dng trmh sd ea'p PPLST (2 tie't) •••••..•••••.•••....•••....•...•..•.••... 127

7.1. Cac nguyen nhan thanh cong v~ kinh te' (j the'IcY 19 va 20 127

7.2. Nguyen nhan thanh cong v~ kinh te' (j the'IcY 21.. 127

7.3. Cac thach thtrc 128

7.4. Cac h~ qua cua cac thach thirc 128

7.5. Cac yeu diu alit ra va cac viec din lam a~ aoi ph6 voi cac thach thirc

............................................................................................................. 129

7 6 C' k- v , • ? 1 .

.. ac y nang rnoi cua nrong ai 129

5

Phu luc 1: MQt s6 thong tin v~ sang tao, d6i mdi va thai dai tri thtic 131

Phu luc 2: MQt s6 thong tin v~ TRIZ ........................•........................................... 143

Phu luc 3: MQt s6 thong tin v~ Trung tam Sang tao KHKT (TSK) 163

Phu luc 4: On The Center For Scientific And Technical Creativity (CSTC) .. 209 *

* *

, " ? ,,? ,,' ? ?"

CAC CAU HOI DE VIET BAN THU HO~CH CUA HQC VIEN

KHOA SO CAP: "PHUONG PHAP LU!.N SANG T~O"

1. Anh (chi) dff thu hoach diroc nhfing gl mdi va ich IQi nhu the- nao so voi tnrdc khi theo h9C man "Phuong phap luan sang tao".

2. Anh (chi) birdc d~u dff, dang va du dinh ap dung nhtmg di~u h9C diroc nhu the- nao cho ban than va nhtrng ngiroi xung quanh.

3. Theo anh (chi), man h9C nay dn phat trien d nude ta nhu the- nao? Nhung ai dn phai hoc? Nen bat d~u til hra tu6i nao la t6t nhat? Anh hay chi co th~ lam ducc gi d~ giup man h9C nay phat tri~n d mroc tao

4. G6p Y cho cac giang vien va Trung tarn.

5. Nguyen vong cua anh (chi) va cac y kien khac.

6. Bang each nao anh (chi) nhan dUQc thong tin chieu sinh va Iy do quyet dinh ghi danh theo h9C.

CHUY:

• Sau ngay be' giang mot tudn, cac h9C vien de'n Trung tarn nQP "BAN THU HOACH" va nhan "GL~ y CHUNG NH~N".

• Nhimg h9C vien nghi qua 12 tie-t h9C se khong duoc.cap giffy chirng nhan.

*

* *

6

cHtldNG TRiNH TRUNG cA'p "LST (60 TIET)

Loi nol d:1u .

Chu'o'ng 8: Vepol va Phan tich Vepol (Substance-Field Model and Substance-

Field Analysis) (8 tiet)

8 1 B' . , h d"" hA 'b" , ha hi d h'

.. al toan t ay 01 ~ va al toan p at l~n, 0 ~ .............•.• " .•.•....• " •.• """ •..• ""

8 2 C' kha . . A • h'" A ,

.. ae at mern: san pam, eong cu , tnrong .

8.3. Vepol va Phan tich Vepol " .

804. MQt so' ky hieu dung trong PUn tich Vepol.. .

8.5. Cac bai toan e6 th~ nay sinh nhin du'oi quan diem Vepol .

8 6 MA '" di '" 1 ' > V l va PhA , h V 1

" ot so tern uu y ve epo va an tIC epo .

Chu'o'ng 9: H~ th6ng cac chuan (The System of Standard Solutions) (16 tiet)

9.1. Cac chuan loai 1: Dung va pha cac h~ Vepol '"

9 2 C' h '" 1 . 2 S ha . /l • , hA V 1

.. ae e uan 0<:t1 : V p at tnen eua cae ~ epo " " " " .. " "

9 " C ' h /l 1 . 3 Ch /l h A A' ,. A

.J. ae e uan oa i ,»: uyen sang ~ tren va sang rmrc VI mo " .

94 C' huan l '4C' huan dt d"'h'h'A do he tho:

.. ae e uan Od l : ae e uan ung e p at l~n. 0 ~ t ong ...... " .... " .. ,,"""""

9 - C ' h /l 1 . - C' h /l di d/l· d . h "

.). ae e uan oai o: ae e uan ung e su l.lng cae e uan."" .... " .. """ .. ,,",, ... ,,"

9.6. Chuong trinh giai bai toan bang each sii' dung cac chudn va luyen t~p"" .. """"

9 7 S dl<' l< ha /l ? he h'" , h /l

.. dove su p at tnen cua ~ tong cae e uan " " "."." .. ""." .

Chu'o'ng 10: Phu'o'ng phap Mo hlnh hoa Bai toan bang Nhiing ngu'oi ty honMBN (Problem Modelling with Smart Little People - PMSLP) (8 tiet)

10.1. Phep nrong tV ca nhan: cac u'U va nhiroc di~m ... """ .. """ .. """""""""""."""."

1 0 2 Nh- ,. , h " h loi , , di /l l< 1 '

.. ung ngu'ol ty on: cac IC <;11 va cac lem can uu y" ... """." .......... ",, .. ,,"""

10.3. Chirong trtnh giai bai roan biing each sii' dung phirong phap MBN va luyen t~p

Chuong 11: Algorit ghii cac bai toan sang che-85 (The Algorithm of Inventive

Problem Solving-85) (ARIZ-85) (26 tie't) .

11.1. Khai niern Algorit (Algorithm) """ .... """""""."" .. " " ....... """"" ... ,, .. ",, .. ,,,,.

11.2. Sd d6 khfii ARIZ-8S ... "" .. """""""""".""" .. "."""" """."""" .. """" .. ""." .... "

11.3. Van ban ARIZ-8S va nhftng dieu can luu y"" .. " .... " .. " .. """"""""" .... ,,",, .. ,,"" 1104. Sii' dung ARIZ-85 gia i bai toan va luyen t~p" .... """ .. """""".".""""""""""""

Chu'o'ng 12: T6ng ket va dt! bao (2 tiet)

7

L(jINOIf)AU

!, ..

TAO~g xCi ~Oi, ~guoi to d(ty O'a ~9C .tOt It~ie.u t~u: ta CdC MO~ ~Raa ~9C ~rtU tccile ~9, ~6a. si~R, d1a. H.itt... de:~ Cdc MO~ O'6.~ ~c, ItgR? t~uQ.t, ~it~ tlliC ... ; ta ccc 1t9~ ~~u .te.~, ti?lt, ~gUQi, III¢C ... dt~ ~au Q~, cdt giay, ccilll. ~oa ... _N~u~g COlt [t ai biet tD.~g ~guOi to COlt d(ty U'a ~QC tU duy S61t9 tQ,o 'tRa.1II. git1p M6i ~guoi bllt~ t~uo~g duo AU U'd. t~I,IC ~i?1t ~Ra~g 9 tuOll.g lII.Oi, co [eR itRu la M¢t MOlt K9C ,tie-Itg.

Tx.e~ t~ gidi co ~~ie.u two~g dt;ti ~9C O'a Mltg ty d(ty O'a ~9C tu duy S6.~g tao O'di III.1,lC d[c~ doo tao ~~a~g ~guOi bitt s6.ltg teo III¢t cacR co Ri?U qua. 6 Itudc to, Cdc s6.ltg eie~, cOi tieit, Sd~g crtt COlt lI\£l~g tlltR W pRat, b[ dQltg O'a tRilu co so O'e. ~t pRuoltg pRap ~uq.~. Mot tWltg ItRa~g Itguyelt ItRa~ cua tl~R Rllt~ ~ay ~ do p~uoltg pRap ~UC~1t saltg tgo cRua ducc dt1 9 dUltg M.t1c HOltg suot qua t,tlltR giao due U'Q dao teo. k~oa R9C O'e. S6.ltg too do. due ~et duoc ItRie.u tR.altR tI,Iu, co tRl sa dl,lltg e.~u~g Itgay, ~~u ccc C6~g CI,l MQ.~~ 1'Al. Suy ~g~I tReo ~ilu M6 ItIdIll. "tM, va. J.al /I tWltg luc do. Co Salt cdc pRUeJ'tg pRap ~~oa R9C, ~au [CR cRo tU duy s6.ltg tQ.O ~ Sl,l ~ltg pR[ ldlt. TJL€.1t t~"'c tt, suy Itgrtl iJa Will. L'i?C tRitu pRueJltg pRap ~Roa R9C da~g ~ Ri?1t tUQ~g p~6 bielt, daltg ~ M R6ltg ldlt CClot ~Rdc pKl,lc.

Giao ftlltR 120 titt "'lJ/utdng. p.ha.p_ lwj.IL .uUUJ iqo" duoc O'iet AU ItRaIll. gidi tRi?U u-o. pR6 billt cac pRueJltg pRap suy ItgRI tielt tillt dl MQi Itguoi 6.p dl,lltg O'ao doi sOltg O'a Cdc cOltg O'i?C Cl,l tRl cua IIIl~R. Giao tA.lltR Itay ~Ro~g pRdi ~ giao tA.l~R tI,I ~C. _No tOIll. tat ItRa~g ~Qi dUltg d[~R cua MO~ ~9C, git1p ~guOi R9C do pROi gRi dip ~~ie.u tUIt ~dp O'a sou ~~i ~iet tRuc ~rtoa R9C. tw O'e. ltdi woe. SOltg, C6~g O'i?C Ra.~g Itgo.y cua M1ItR, co to.i ~i?U xelll. ~i ~Ri co.~ tRilt. C6.C t~[ dl,l lII.i~R RQa, ccc bo.i tdp, cM ytu, se. clo 0 tUIt ~dp.

Cdc bQlt tRe.o ~c ~R6~g ~elt ItgRI tD.ltg Cdc pRuoltg pRap tu duy Sd~g tao co co~g dl,l~g ~Ru tRuoc cRaa bOcR b?ltR Ray ItRu cRiec duo tRdIt, cRi ddu ~ 0 do MQi Cdi billt Roo tRee 9 bQlt. Qac bQ.~ se. tRdy MOi pRuoltg pRap co pRQ.1II. O'i dp dl,lltg kRdt d[kR O'a itO MQ.ltR tlOltg pRQ.1II. O"i dp dl,lltg do.

MOlt R9C RUdltg tdi ap dl,lkg CdC pRuoltg pRap dl M.6i ItguOi sa~g tQ.O cu tRl tUIt tR",c tt, Itelt Itgoo.i pRdIt t9 tRuylt COlt co pRa~ tRI,IC Ro.~R. ~ Cdc bai t¢,p .te.1t ~uy?1t tU duy saltg teo. ~ai pRo.~ Itay dtu quoit tA,Qltg ItRu ItRau. TIl,!c tt cRa tRdy, ItRaltg ai CR[u ~Ro giai bai tq.p, kRaltg ItguOi do tilp tRu O"a sil dl,lltg Cdc pRuOltg pRap tot Rak. Qac bai t¢,p dUQc SOQ.1t AU HO~g U'UQt qua ~illt tRac cua cRuo~g tllltR pRd tRokg M.f.1t cce bQ.1t yelt Mill. 0"0. dalte;) 1te;)Q.i taill. bai t¢,p.

Ldp RQc I.?JUylk ~R[eR SI,! giao tuu, tlkR tRait ai, tiltR tRait cQlte;) tac, taM. O'i?C t¢,p tRl 0"0. tOIt t19ltg 9 ~illt, sOltg ~illt ca ItRa It , bOi 0'1 My CUlte;) ta kRaltg ylu t6 my dl,lltg MOi two kg saltg t90.

16.c gid gai ~oi caM. Olt cRUltg dilt ItRaltQ Itguoi do. co CdC 9 ~illt dOltg gop cRa giao ttiltR Itay. 1dc gia cUltg cRaIt tR.aItR calli. Olt SI,! cQltg tac It~i?t tlltR cua CdC calt bQ tRuQc TlWtg t6.111. Saltg too k~oa ~9C - ~g t~uq.t (rSk) ItRu TI.s. Tldlt lli ~UOltg, TIs. CVuoltg ~u9~~ Mtlt~ Ttiet, TIs. u Milt~ Sdlt, a~R)fguye.1t ~06.ltg Tu6~, ~C bi?t ~o. TI. S. Le. Milt~ SOIt do. d6.1t~ .tOt It~ie.u t~oi gialt l!'a Mltg see eto lJ'i?C tlllt~ bay giao tllltR M.6.y tAlIt M6.y tlltR.

9

cHtldNG I:

? ~

M(JIMU

'.

• Doc them quyen sach "Lam the' nao di sang tao", tir trang 2 de'n trang 11; nr trang 50 de'n hC't.

• Doc them quyen sach "Phuong phap ludn sang tao KHKT", tli trang 3 de'n trang 12.

• NEWTON • EINSTEIN • eDISON _ SCHROD1

z G> m :ll

tEHJJ11:l '-1138 • WHO. • AVQ\t1JV~ • nVONVl

•

•

o

s

m

•

10

1.1. M4}l sa khai ni~nl cd ban

~ rphtLdluJ_ pluip UUPl (.JIl£1Jwd~) thucng diroc hi~u thea hai nghia:

1. Khoa hoc hoac ly thuyet v~ phtrcng phap.

2. H~ thong cac phuong phap.

Trong giao trinh nay, thuat ngu "phuang phap ludn" diroc hi~u thea nghia thir hai: h? thdng cdc phuang phap.

~ &nUl- iqo. (~) la heat dong tao ra ba't ky cai gi co d6ng thai tinh mdi va tinh ich loi.

• "Tinli mdi "la sir khac biet cua d6i nrong cho tnrdc so vdi d6i nrong cung 10~i ra dai tnrdc do v~ mat thai gian (d6i nrong tien than).

• "Tinb ich lai" chi th~ hien ra khi d6i nrong cho tnrdc heat dong (lam viec) thea dung chirc nang va trong plupn 01 tip mpuJ- cua no.

• Khai niern "pham vi dp dung" co xuat xu ur luan di~m trie't hoc "chan if la cu thi": mot ke't luan (hi~u thea nghia rong) la dung (chan ly) chi trong kh6ng gian, thai gian, hoan canh, di~u kien ... cu th~ (pham vi ap dung). d ngoai pharn vi ap dung, ke't luan do kh6ng con dung ntra (xem Hinh 1). Tuong tv voi chan ly, tinh ich loi ciing c6 pham vi ap dung: d6i nrong cho tnroc heat dong a ngoai pham vi ap dung, loi e6 th~ bien thanh hai.

Khai ni~m: PH~M VI Ap Dl)NG

, ,
NGOAI • TRONG: NGOAI •
• •
• Sai .£)ung • Sai
• Hcl • LQi • Hgi
• y~u • Mgnh • Y~u
• NhuQc • u'u di~m • Nhu'Qc Hinh 1: Pham vi lip dung

• Sang tao doi hoi "co dJng thai" tinh mdi va tinh ich lei, Noi each khac, tinh moi phai dem lai ich 1Qi thang dir so voi tnrdc do.

_~_~~~~~P_lhd.~~ __ k._4n __ ~~~'~~ __ (T_5_K_H_C __ M_) __,1 11 I

• Cum tU "bdt IcY cdi gz" n6i len dng, sang tao co-mat 0 ba't ky lInh vl!c nao trong th~ gioi vat chft va th~ gidi tinh than.

• £)~ danh gia mot d6i nrong cho tnrdc c6 phai la sang tao hay khong, ngirci hoc c6 th~ sil' dung chuang trinh g8m nam birdc sau:

1. Chon d6i t.uonc t i en than

2. Sos~nhd6itllQngchotrlldcvdid6itllQngti~nthan

3. Tim "tinh mo i, II cua d6i t ucnc cho t ruoc

4. Tra lei cau hoi "Tinh mo i d6 dem La i ich Lo i gi? Trong pham vi ap dunq riao > II

5. K~t Luan theo d i nh nghia s anq t ao .

• Sang tao c6 nhieu rmrc, til mot, d~n narn la cao nha't (se trinh bay a Chuang 2).

* (ijtbl iii - Wd ltJ.tiIl (tpHJ.hWn) la tinh huong, a do ngiroi gidi biet muc dich dn dat nhung:

1) khong bi~t each dat d~n muc dich, hoac

2) khong bi~t each t6i uu dat d~n muc dich trong mot so' each dfi biet.

• Truong hCJP thir hai chinh Ia qua trmh ra quyet dinh,

• Hai tnrong hop tren c6 th~ chuyen h6a l~n nhau.

• Cac bai toan c6 th~ dU<;1C phan loai thea cac each khac nhau va dU<;1C d~t ten d~ phan biet. Tnroc h~t, cluing ta lam quen voi hai loai bai toan voi cac ten goi nrong irng:

1) Bai to~n c~ th~ dllQc ph~tbi~u dung hay gOi tat la bai

t oan dung.

2) Tinh hu6ng van d~ xuat; pha t ,

Bai toan dung c6 hai phdn: gia thi~t va ket 1u~n. Phffn gia thi~t trinh bay nhirng cai cho tnrdc, dii d€ giai bai toan. Phan k~t luan chi ra dung muc dich cftn dat mQt each Cl,1 th~. Giai bai toan dung Ia qua trtnh suy nghi di til gia thi~t d~n k~t luan. Cffn phai n6i ngay, cac bai toan dung thirong g~p trong cac sach giao khoa, sachbai t~p hoac cac bai toan do thfty, co cho trong cac tnrong hoc. Do v~y, cac bai roan dung con dU<;1C goi la cac bai toan giao khoa hay cac bai toan sach va (9 n6i xa rdi thirc t~).

Nhtrng bai toan chung ta g~p trong thuc t~ chua phai la bai toan dung. Chung c6 ten goi cdc ttnli huang win dJ xudt phdt: ngiroi giai phai tv phat bi~u bai toan; phdn gia thi~t c6 th~ thieu hoac thira hoac la vira thira vira thieu; phffn k~t luan neu muc dich chung chung, khong r5 rang, khong chi ra cu th~ di tlm cai gl.

• £)~ c6 bai toan Cl,1 th~ dung dn gidi, thong thirong phai thuc hien cac giai doan sau:

12

.?}JIUldJ1fj flufjt (,f(!~l :)(iJ.'fI1lfo (TSKHCM)

1) Pha t; h i eri ca c tinh huang van d~ xuat; phat; co the co.

2) Lva chon tinh huang van d~ xuat phat uu tien de giai quyet.

3) Phat hien va phat bieu pho cac bai toan c~ the co the co cua tinh huang van d~ xuat; pha t; uu t i en (xem Hinh 2) .

Tinh hu6ng va'n d'e xua't phat uu tien

--~------~----~ __ -----4~---- __ ---------------- •

BT5 BTn

Ph6 cac bai toa~ e1} th~ co th~ co

Hinh 2: PhiJ cdc hili todn C{l thi co thi co

4) Phari tich, darih gia va Lua chon trong s6 cac ba i, t oan C1.,l

the ke t r en ra ba i t oan C1.,l the dung can q i a i .

Ra't tiec, qua trtnh di tir tlnh huong van d~ xuat phat de'n bai toan cu th€ dung dn giiii ra't it diroc d~ cap trong cac tnrong hoc,

Til nhtrng gl trtnh bay (j tren, cluing ta dn thay d6i each xii' su thuong g~p: vira phat hien ra mQt bai toan cu th~ da lao vao giai ngay. Thay vao do, chung ta c~n thuc hien bon birdc neu tren d€ co dUQc bai toan cu th€ dung dn giai.

• Cac bai toan con co th€ dUQc phan loai theo cac tieu chudn khac ntra, se dUQc trlnh bay trong nhtrng ph~n sau ciia giao trmh.

• Bai toan co th€ la cua ca nhan, t~p th€, qu6c gia, toan cftu tham chi co th€ la vii tru nii'a

• Bai toan c6 th~ nay sinh (j ba't ky Iinh vucnao, bit ky luc nao, vdi bit ky ai.

• CUQc doi ciia moi nguoi la chuoi cac van de dn giai quyet, chu6i cac quyet dinh dn phai ra.

fJIUldnfl filuift h(,pJt IJr.lnf; /,ae (TSKHCM)

13

• Cac bai toan c6 th~ khac nhau d rmrc dO kh6. M'ti'c kh6 cua bai toan cling chia thanh nam rmrc, nrong ung vdi nam mire sang tao (se trinh bay trong Chirong 2)

• Ngiroi ta chi thuc su suy nghi khi gap va'n d~ dn phai giai quyet hoac/va khi dn phai ra quyet dinh,

eo- gu tiny ullUJ lq.o- (~ ghbtkhUJj la qua trtnh suy nghi dira ngirci giai

1. til' khong bie't each dat de'n muc dich de'n bie't each dat de'n muc dich, hoac

2. til' khong bie't each t6i u'u dat de'n muc dich de'n biet each t6i u'u dat de'n muc dich trong mot sO' each dli biet

• Tu duy sang tao va qua trmh suy nghi gia i quyet van d~ va ra quyet dinh diroc coi la nrong dirong v~ nghia.

eo- f/),f.i nuJi (;;)'UUJ.lJ.alitJ.lLj la qua trinh thuc hien tao ra cai mdi sao cho h~ lien quan tiep nhan cai mdi do mot each d~y du, 6n dinh va ben virng d~ h~ lien quan heat dong t6t hon tnrdc.

• Khai niem "d6i mai" giong khai niern sang tao d ch6 n6 c6 d6ng thai tinh moi va tinh ich 1Qi. Tuy vay, n6 dUQC tach ra thanh khai niern rieng d~ nhan manh "qua trtnn thuc hien" va "su tie'p nhdn",

• Qua trmh thuc hien gom cac giai doan sau:

A.Xac dinh bai toan cAn giai (xac dinh tinh huang van de xuat; pha t; uu t i.an) .

B. Xa c d i nh each tiep can giai ba i t oan (xac d i nh ba i t oan C1,l the dung can giai) .

C. Tim th6ng tin giai ba i, t oan ;

Viec tim thong tin nham muc dich giai bai toan thirong dUQc thuc hien thee hai hudng:

1) Ke'thil'a nhfing gl dli bie't lien quan de'n bai toan, v€ mat nguyen aic, trong pham vi toan the' gidi. Day chinh Hl vise thu thap thong tin thong qua vi~c doc nhtrng tai lieu dli cong b6, hoi y kien cac chuyen gia ...

2) Ban than ngirci gidi bai toan phai tien hanh cac cuoc di~u tra, khao sat, lam thi nghiem nghien ctru ... mdi c6 cac thong tin dn thie't d~ giai bai toano

D. Tim y t uonq giai ba i t oan .

E. Phat; t r i en y t uonc t hanh t hanh pharn .

G. Ap dunq t hanh pham vao t huc te (theo nghia r onq ) .

Vi~c chia qua trinh thirc hien thanh 6 giai dean tuan tv nhu d tren khong nen hi~u mot each ciing nhac. Tren thuc te', nhirng ngiroi thirc hien co th~ quay trd lai nhtrng giai dean dli treU qua vl ly do nay hay ly do khac.

14

.J>lut'dJtfl jdufjt /r{(in ,w"f/lqn (TSKHCM)

•

Hlnh 3 rna ta mot each tom tilt qua trinh thirc 'hi~n .

Qua trinh thuc hien gom ca nr duy va hanh dong, trong do cac nguon lire nhu chan, tay, tri thuc, nang IUQng, may moe, von '" diroc sir dung.

•

1 2 • •• N

\\/

Tbyl'l phgc T,p b~p

To chile Dh dil

Thai gian

.:! , , ,

001 Mal HOAN TOAN (FULL INNOVATION): Bili toan du'qe eoi la

giai xong (Tlnh moi trii thanh "tinh ciP~ tfnh Ieh Iqi trii thanh hien thlfc) ¢ co 51f phat trii'n hien thlfe

...

f)c5i mdi

hoan toan (Full Innovation)

Hinh3

• V~ mat nguyen tiic, cac ket qua cua m6i giai doan thuc hien dn diroc h~ thong lien quan tl~p nhan mot each d~y du (mot tram phan tram), 6n dinh (cac doi nrong diroc tiep nhan phai hoat dong 6n dinh) va ben vtrng (cac doi nrong dUQc tiep nhan khong lam nay sinh nhtrng v!n d~ moi doi voi cac h~ tiep nhan chiing).

• Khai niern d6i mdi doi hoi nhtrng nguoi thirc hien phai dira ra quyet dinh, mot mat, phu hop voi muc dich cua mmh, mat khac, diroc ti~p nhan mot each d~y du, 6n dinh va ben vtrng.

• Bai toan cho tnroc chi dttQc coi la giai xong khi h~ thuc t~(t!t ca cac doi nrong tiem ffn dn sli' dung thanh phffm) ti~p nhan thanh phffm do mot each d~y du, 6n dinh va b~n vii'ng. Lam dUQc nhu vay, chung ta co iMJ. nuJi hoWL to.a.n. doi voi bai toan cho tnrdc.

• Khi dat dUQc d6i mdi hoan toan, tinh mdi tro thanh tinh CU, con tinh ich lei tro thanh hien thirc trong h~ thuc tG. Noi each khac, dat dttQc d6i mdi hoan roan cluing ta mdi co sir phat tri~n hien thuc, d~y du, 6n dinh va ben virng, do vay, mdi thuc su nang cao chat IUQng cuoc song cua tung nguoi va toan nhan loai.

• Khai niern d6i mdi hoan toan con cho thay mot khd nang quan trong: co th~, ban kh6ng phai la tac gid hoac ngiroi san xuat ra thanh pham. Nhirng neu nhu

:JJ/U/f/}'{f j'/Uift Illrfn /jrMtfJ ~ (TSKHCM)

15

ban thirc hien diroc giai dean cu6i cling (giai dean €i) tnrdc ho, h~ thuc te' cua ban phat triEn tnrdc ho.

• Khai niern d6i mdi hoan toan con c6 cong dung dinh hirdng nr duy va hanh dong ngay tir dftu va trong su6t qua trinh thuc hien v~ phia dira ra nhii'ng giai phap rna h~ thirc te'thl,l'c su cftn chu khong phai dira ra nhirng giai phap khong diroc h~ thuc te' tiep nhan. £>i~u nay c6 nghia, ngiroi giai, trong qua trinh xac dinh bai toan dn giai, phai tim hieu, tinh de'n cac d~c thu va quy rna ciia h~ thirc te', noi loi giai se dira ra ap dung trong nrong lai. Trang mot so' tnrong hQP, chinh viec tlm hiEu cac d~c thu va quy rna cua he thuc te' quyet dinh xem bai toan cho tnroc c6 dn tru tien gidi hay khong.

1.2. f>8i hiqng, nl1.}c dich, cac ich lqi ~a i nghia l110n hec l'l'LST

~ fj)iii IlbfllY- rna man hoc nghien CUu va hoan thien la nr duy sang tao - qua trinh suy nghi giai quyet va'n d~ va ra quyet dinh ciia moi ngiroi.

~ .JIltp,- ilieJr. cua man hoc la trang bi cho nhtrng ngiroi hoc h~ thong cac phirong phap va cac ky nang cu thE, giup ho nang cao nang suat, hieu qua, v~ lau dai, tien tdi di~u khiEn nr duy sang tao (qua trmh suy nghi giai quyet van d~ va ra quyet dinh) cua ho,

~ @Lie ieh. uti: CUQC doi cua moi ngirci la chuoi cac van d~ can giai quyet, chuoi cac quyet dinh dn phai ra. Ne'u nhir ban giai quyet van d~ khong t6t, dira ra cac quyet dinh sai, ban phai tra gia v~ thai gian, sire khoe.iphircng tien v~t cha't, tien bac, dia vi, danh tieng ... Tu day, can cu van muc dich man hoc, ban c6 thE nrcng nrong dUQc cac Ich IQi rna PPLST mang lai cho ban trong su6t cuoc doi ciia ban.

~ rI). ngltia "han if4o. lUi pIuil bt1.hL eDlL 1I1)l1i1i:

1. Bien doi tU bE kh6 thanh bot kh6, phan sirdng tang len, v~ lau dai, thanh bE hanh phiic.

2. H~ thong giao due dao tao hien nay, chii ye'u, dao t40 cac nha chuyen man.

H9 dUQc h9C cac kie'n tlnrc hep, phuong phap hep nharn gild quyet cac va'n d€ chuyen man, Trong khi d6 s61u'Qng cac va'n d~ thuan niy chuyen man chiem mot phftn ra't ra't nho trong t5ng so' cac van d€ rna mot ngiro! co thE g1j.p trong su6t CUQC doi cua mlnh. PPLST trlnh bay trong giao trinh nay c6 pham vi ap dung ra't rQng. Do vay, trong cuoc doi ban, h~ cu g~p va'n d~, khong dn phan biet n6 thuoc linh vrJc gl, ban hay su dung PPLST va se thay n6 ra't c6 ich d6i voi ban. £>E su dung t5't PPLST, 'ban d:n thtrong xuyen on t~p, tieu h6a va luyen t~p su dung PPLST. Bi€u kien vahoan canh dE lam di€u d6 co ra't nhieu. Bdi VI, cuoc doi ciia moi ngiroi la ehuoi cac va'n d~ can . giai quyet, chuoi cac quyet dinh dn phai ra va bQ 6e cua moi ngiroi e6 ra't nhieu uu diEm rna khong may tinh nao e6 thE so sarih n6i.

16

.!JlutdJl/J jlJldjl it'(,itt .)d~~1Ir,HJ (TSKHCM)

3. PPLST nharn tdi hoan thien t11 duy sang tao ding 1a nham tdi hoan thien con nguoi trong cac moi quan h~ con nguoi vdi con ngiroi, con nguoi vdi xa hQi, con ngiroi voi cong cu lao dong (hi€u thea nghia rong) va con nguoi vdi tl,l' nhien.

PPLST

I

hoan thi~n

~ ~~ ella m3i ngUill

hlfong tOi hlfdng tOi

H' /dA' thlfc ---->0.. D~·~~· hos ,

anh ong -h.A ---,- OJ mm oan toan

. ten I

di co dul1c

~

, I

Phat tri~n hi~n thlfc, db du, 6n dinh va ~n viing

I

dov~y

~

Nang cao chilt luQ'ng cUQc s6ng ciia m6i nguoi va

cua toan nhan loai

• Giao trtnh PPLST khong chi trmh bay h~ thong cac phirong phap dung d€ sang tao va d6i mdi rna quan trong hon nhieu, giup ngiroi hoc nhtrng ky nang sli' dung chung mot each c6 hieu qua thong qua luyen t~p giai cac bai toan tren ldp va d nha. E>6ng thoi, giao trmh con c6 nhtrng phdn, dUQc xay dung nharn muc dich tac dQng t6t len nhan thirc, quan niern, thai dQ, 1~p tnrong, each xli' su, d~e biet, xuc cam cua nguoi hoc d6i vdi sang tao va d6i mdi.

• M6i 1ftn, trong cuoc song, cong vi~e cua ban c6 va'n d~ hay dn ra quye't dinh, ban hay ap dung PPLST mQt each tV tin d€ bien cac thach thtrc thanh cac co hQi, dem lai niem vui va hanh phuc cho chinh ban.

1.3. 1(hoa h9c sang t~o "a 1,hddng 1,hal' ltl~n sang t~o: "ai net ljch sit hI Heuristtcs d~n C,·eatologi.

• Vao the' ky 3, d thanh ph6 Alexandria thuoc Hy Lap e6, nha toan hoc Pappos da d?t nen m6ng khdi d~u cho khoa hoc nghien ciru nr duy sang tao d€ xay dung cac phirong phap, quy tac lam sang ehe' va phat rninh trong moi linh vue, Ong d~t ten eho khoa hoc nay Ia Heuristics (H1Y g6e HI. tit Eureka - tim ra r6i). Can Cll

17

I •. ,

VaG doi nrong nghien CUll va muc dich ciia no, Heuristics co th~ dich sang tierig

Viet la khoa hoc sang tao. Sau Pappos, mac' du co nhieu nha khoa hoc (dac biet phai k~ de'n Descartes, Leibnitz, Bolzano va Poincare) co gang xay dung va phat tri~n tiep Heuristics, nhirng tren thirc te' it ngiroi biet den n6 va no dan di VaG quen lang.

• Cling voi cuoc each mang khoa hoc - ky thuat sau chien tranh the gioi l~n thir hai, (j nhirng mrdc cong nghiep da b~t d~u xuat hien nhu du xa hQi phai giai quyet nhanh va hieu qua cao cac va'n de nay sinh tren con dirong phat trien. Nhu cau xa hQi n6i tren co xudt xu tit nhtrng thach thirc: toc dQ phat tri~n cao hem tnroc, tinh canh tranh tang va ngay cang tang, tinh phirc t(J.P tang va ngay cang tang, tinh da dang tang va ngay cang tang. Nho vay, khoa hoc sang tao dll'Qc nhd lai va chuyen sang thai ky phat tri~n mci cii ve chieu rong Ian chieu sau:

- So hrong nhtrng nguoi lam viec (giang day, nghien cuu, nr van ... ) trong Iinh vue nay tang.

I '

- So lirong cac t6 chirc (hiep hQi, mang luoi, trung tam, vien nghien cuu, cong

ty tu van va dao tao ... ) trong linh vue nay tang.

- So tnrong hoc cac cap, cong ty, co quan chinh phii dira men hoc sang tao VaG chirong trinh giao due, dao tao va huan luyen tang.

- So noi dao tao cli nhan va thac sl ve chuyen nganh sang tao va d6i moi (BS, BA, MS, MA in Creativity and Innovation) tang.

- So hrcng cac an pham (sach cac IO(J.i, tap chi, ban tin chuyeri ve sang tao, cac websites, cac bai bao nghien ciru sang tao dang trong cac tap chi chuyen nganh khac ... ) trong linh vl,l'c nay tang. Nguoi ta irdc tinh, hien nay tren the' gici co hem 10.000 an phfim nhu the.

- So hrcng cac hQi nghi cap quoc gia va quoc te trong linh vl,l'c nay tang. Trong HQi nghi quoc te nghien CUll sang tao (International Conference on Creativity Research) t6 chirc VaG thang 8 narn 1990 tai Buffalo, bang New York, My, thust ngii' khoa hoc sang tao bang tieng Anh diroc de nghi la: Creatology.

• Xem them Phu h,IC 1: MQt s6 thong tin v~ sang tao, d6i mdi va thai ~i tri tlurc, trang 131.

19

II .

cHtldNG 2: 'HI/dNG 'PHA'P TI/ NHIEN GIAI

QUYET vAN DE VA RA QUYET DINN

.

~ "A' A

- TONG QUAN CAC CACH TIE' CAN

.

XAy DUNG 'HUdNG 'H.4, LuAN

. .

S.4NG'TAO

.

- TRIZ

• Doc them quyen sach "Lam the' nao di sang tao", ttr trang 11 den trang 32.

• Doc them quyen sach "Phuong phdp ludn sang tao KHKT", nr trang 15 den trang 20, tu trang 71 den trang 76.

20

2.1. l'luidng phal' lhii ~a sai

• Thuc te' cho thay, da so moi nguoi suy nghi mot each tu nhien d€ giai quyet van d~ va ra quyet dinh, Stf tu nhien nay th~ hien a ch6, ngiroi suy nghi hiern khi suy nghi v~ each suy nghi cua chinh mlnh, cling giong nhu nguoi ta hit tho, di lai '" mot each tu nhien rna it khi suy nghl v~ chung va fun each cai tien chung.

• Nghien ciru va lam cac thi nghiem v~ nr duy sang tao, cac nha tam ly nhan thay, phan IOn moi ngiroi khi c6 va'n d~ thuong nghi ngay de'n viec ap dung cac y nrong san c6 trong tri nhd. Sau khi phat hien ra nhtrng "phep thu" d6 "sai", ngiroi giai tien hanh cac phep thii' khac. Kien thirc va kinh nghiern rieng cua nguoi giai luon luon c6 khuynh huang dua nguoi giai di theo con dirong men da hinh thanh trong qua khii. Neu cac "phep thu" d6 lai "sai", ngiroigiai tra nen mat nr tin va cac phep thii' tiep theo, nhieu khi, mang tinh chat hu hoa, mo m~m. Thong thirong, nguoi giai phai ton kha nhieu "phep thit - sai" (bai toan cang kh6, so IUQng nay cang Ion) d~ cudi cung may man c6 mot phep thii' la lOi giai dung, (xem Hlnh 4).

V3:'n d~ (Bai toan)

Loi giai

-------.0

Vecto tinh i tam ly

Cdc miii len minh hoa cdc phep lhtl

Hinh4

• each suy nghl ttf nhien n6i tren du<;1c goi la phirong phap thir va sai.

• Phuong phap thii' va sai con du<;1C goi la phirong phap tl! nhien VI n6 da c6 san trong ttf nhien, du<;1c cac loai sinh v~t dung d~ gidi quyet cac va'n d~ ciia chung.

_~_~~~.~~~~f_lh_W~0_U_(~_·_j_~~_«W __ (T_S __ K_H_C_M_) ----------~I 21 I

2.2. Cae tita ~a n1ltiqe di~m eila 1,htidng 1,ha'1' lhii ~a sai. Cae uUdiim:

T ,. T6ng s6 cac phep thU' c6 th~ c6 cua bfii toan cho truck

• a quy UOC gQl a = T-l "", 1'· . ? • ,th-l , ? ba: in ch '

ong so cac 01 giai co e co cua ai toan c 0 tnroc

• Phuong phap thU' va sai hoan toan thich hQP d6i vdi loai bai toan, a do a nhc, khoang vai don vi (n6i chung a <10) va tra gia cho m6i phep thU' - sai khong dang k~ hoac chap nhan diroc.

• Phuong phap thir va sai cling hoan toan thich hop d6i vdi loai bai toan c6 a ldn, a do c6 cong Cl:1 thirc hien cac phep thU' rfft nhanh va tnl gia cho m6i phep thU' - sai kh6ng dang k~ hoac chap nhan diroc. Vi du, nhirng bai toan c6 th~ giai dUQc nho t6c do cao ciia may tinh.

• Uu di~rn Ion nhat cua phuong phap tlnr va sai: n6 chinh la co che ciia su tien h6a va phat tri~n trong nr nhien, xli hoi va nr duy cho den thai gian gan day.

Cae nhu'de diim: Dudi day liet ke mot s6 nhiroc di~rn cua phircng phap tmr va sai.

1. Lang phi Lori

2. Tinh i tarn Ly c6 anh hucnq xau

3. Ca c t i eu chuan danh gia "dung" I "sai" rnang tinh chu quan va nq a n hari .

4. Nangsuatphatytu6ngthap

5. Thieu co che d i nh huonq t u duy v~ phia Lo i giai

• Nhuoc di~rn thtr nam la nhiroc di~rn co ban nhat cua phucng phap thU' va sai (xern Hlnh 5 va Hinh 6).

• Sau nay, chung ta con thay them nhieu nhiroc di~rn khac mra cua phirong phap thir va sai.

V'nd~ //// (Bat 106.)

Ui giai

Cd che' dinh huang

22

, ",,'I.

Vande

/ (Bai toan)

Lc}i gi,H

,

Cd chi dinh huang

Hinh 6

2.3. Tang'lu3n cac each li~l' c~n wong linh \)tic 1,hddng 1,hal' lU~l1 sang l~o

• Cac nhU<;1C cli6m cua phirong phap thtl va sai cang ngay cang boc 10 r6. N6 kh6ng clap ling clU<;1C cac clbi hoi ciia su phat tri6n va kh6ng thich hop cl6 gidi quyet cac van cl~ hien dai, Trong Iinh vue sang tao va cl6i moi, nhieu nha nghien ciru cla xay dung cac phirong phap, phuong phap luan nham cai tien, cao hon ntra, thay the' phirong phap thtl va sai.

• Hien nay tren the' gidi c6 kha nhieu phirong phap, phirong phap luan sang tao nhu v~y, clU<;1C xay dung dua tren nhtrng each tiep c~n khac nhau. Mot each g~n clung, c6 th€ chia cac each tiep can nay thanh bon loai: .

1) Cach tie'p can thuan niy tam 19 (xem Hlnh 7). Vi du nhu phuong phap nao c6ng (Brainstorming) c6 cli€n, se trinh bay trong Chuang 5.

2) Cach tiep c~n ke't hop tam 19 vdi mot s6 kinh nghiem mang tinh khai quat cua nhtrng ngiroi c6 thanh tich sang tao tot (vi du nhir phucng phap doi nrong tieu cli€m, se trlnh bay trong Chuang 5).

3) Cach tiep can nharn bao quat tat d cac phep thtl c6 th€ c6 cl€ tir do c6 th€ tim ra tat d cac Wi giai c6 th6 c6 (vi du nhu phuong phap phan tich hlnh thai, se trmh bay a Chuang 5).

_,~_~_tlnfJ~t:....:...fi_Iui.....:.~_t{{_4n_dan___::' '{I~~_(T_S_K_H_C_M_) ----------~1231

'I

Hinh 7

4) Cach tie'p e~n dua tren cac quy lu~t phat tri~n h~ thong nham xay dung co ehe' dinh huang trong nr duy sang tao (nham khac phuc nhiroc di~m co ban nha't ella phirong phap thti' va sai) nhu J2tj. tIuuftl g11U ede ha1 iodn. ullUJ- eli£, vie't t~t thee tieng Nga va chuyen sang leY U! latinh la TRIZ. Tac giii ella TRIZ la ong Genrikh Saulovieh Altshuller (1926 - 1998), nha sang che, d6ng thoi la nha van viEt truyen khoa hoc vi€n Wang nguoi Nga.

• Ph~n con lai ella Chuang 2 gidi thieu tang quan v~ TRIZ va Phu luc 2 t~p hop me>t sf) thong tin v~ cac hoat d()ng lien quan de'n TRIZ tren the' gioi.

24

:j>/If('dJ~1Itfui/t Ir(l!~t .'Hh~11f!O (TSKHCM)

T P H 3

Chuy~n

sang ky T R I Z tu Latinh

, A'?,,, " ,,'

Tieng Vi~t: L Y lHUYEl GIAI CAC BAI lOAN SANG CHE

Tieng Anh: THEORY OF INVENTIVE PROBLEM SOLVING (TIPS)

Genrikh Saulovich Altshuller, Father ofTRIZ, 15 October 1926-24 September 1998

It is with deep sadness, and great regret, that we must announce the passing of Genrikh Altshuller on Thursday, September 24, at about 10:30 Al.)}, EST

Mr. Altshuller- Father ofTRIZ, inventor, author, teacher, mentor, and a great creative force of the Twentieth Century - will be missed by all who knew him, and knew of him.

25

II,

2.4. l'han lo~i eae mue sang l~o "a cac mite kh6 elm hai loan

Trong TRIZ, cac mire sang tao va rmrc kh6 cua bai toan duoc e1,1 th€ h6a nhu sau:

1. Nhin thea "tinn mdi":
A. Kac B. Kac dinh C. Tim D. Timy E. PMt triin G. Ap dung
dinh BT each tilp thong tin hi~ng giai y Wong thanh
c'an gilii * gilii giai BT BT thanh pMm VaG
BT thanh th'1c tl
phSm
f}1.fa ra
nguyenly
5 - hoat dQng
- - - -
moinMv~y
co diroc loai
h~ th6ng moi
4 Dua ra y
- - - tu6ng moi - - ca tie'n y
3 - - - tucmg co
sgn
Lira chon y
tuong t6i uu
2 - - - trong v;li y
tubng co
sgn
sa dung
1 - - ngayy
- tubng co
sgn t

• Cong thirc mot bai toan giai xong c6 dang:

Aa - B, - C, - Dd - E, - Gg, trong d6 a, b, c, d, e, g = 1 + 5

N~u nhm tang quat d. bai toan chu khong thea ttrng giai doan cua qua trlnh gidi bai toan, nguoi ta quy lfoe ding, chi s6 eao nhat co trong cong thirc tren se irng vdi rmrc kh6 cua toan bQ bai roan d6.

\26\1- PA_*utfI_ . .....::'fI....:.}_dla.....:0_~ _tu_'4n_adnfJ~_Iq,o_(T_S_K_H_C_M_)

2. Nhin thea phirong phap thtl' va sai, C1,1 th~ thea:

T6ng s6 cac phep thtl' co th~ co ciia bai toan eho tnroc

a=--~~--~~-----~~----------------

T6ng s6 cac Wi giai eo th~ co cua bai toan cho tnroc

4

A. xse B. xse dinh C. Tim D. Timy E. Phit tri~n G. Ap dl!ng
dinh BT each tiip thOng tin tuc}ng gi.u y tuc}ng thanh
cin giiii c~n gilii giai BT BT thanh phim vao
BT thanh thl/C te'
pMm
5 a.=
-- -- -- a(105 + 00) -- -- 3

a. =a x 102

2

a. =a x 101

1

t

Chi chu: a < 10

2jJlurdn{j jtluifi ttltf;n ()lin? ~o (TSKHCM)

27

'I.
3. Nhln thea "sit dung kiln thuc" d6 giai bai toan:
A. xac B. xac dinh c. Tim D. Tuny E. Phat tri~n G. ,\p dtplg
dinh BT each tie'p thong tin tu'dng ghH y btong thanh
c'an giai c~n giai giai BT BT thanh ph~mvao
BT thanb th1fC te'
phlm
Stt dung
kien thirc
5 - - t6ng hop
- cua nhieu - -
be mon
khoa hoc
Stt dung
kien thtrc hi)
4 mon khoa
- - - - -
hQc,khong
phai la khoa
hoc C<1 s6
Sir dung
kien thirc
3 cua bQ mon
- - - - -
khoa hoc, la
C<1 sa cua
nganh
Sudl,lng
kien thirc
2 - - - cua nganh,
chUa ngh'e, - -
noi BT nay
sinh
Stt dung
kien thirc
1 - - - cua ngh'e, -
noi BT nay -
sinh la du
di giai BT

t
4. Nhin thea "tinh ieh lai" d6i vdi nhan loai: mire sang tao cang cao, ich lei d6i vdi
st;f phat tri€n ciia nhan loai cang Ion. Cac sang tao rmrc 5, tren thirc t8', tao ra cac
buck ngoat tren eon dirong phat tri6n cua nhan loai.
5. Nhin thea "sf)' luang nguai tham gia gidi bai toan": mire kh6 cua bai toan cang
'cao, s6 hrong ngiroi tham gia gidi bai toan cang dong. 28

6. Nhin thea "thai luang dung di gidi hili todn": mire kho cua bai toan cang cao, thoi gian giai bai toan ding keo dai, Nhirng bai toan rmrc 5, co khi, keo dai nhieu the' kY.

7. Nhin thea "chi phi (ti~n) dung di gidi hili toan": mire kh6 ciia bai toan cang cao, chi phi giai bai toan cang IOn.

8. Nhin thea "tinh ich lai (lai nhudn) cho tdc gid cua mQt sang tao": mire sang tao cang cao, ich lei (Ioi nhuan) cho tac gia ciia mQt sang tao do cang de'n cham va ding it.

• Cac di€m 5) 6) 7) phan anh mot su th~t cho d€n hien nay: nguoi ta vin ti€p U:IC Stl' dung phirong phap thir va sai, la phircng phap thich hop cho rmrc mot d€ giai nhirng bai toan co mire kho cao han.

• Noi chung, cac sang tao rmrc thap, chu yeu, phu thuoc van nang hrc ca nhan va m6i nguoi blnh thirong d~u co kha nang dat diroc chung. B6i vdi cac mire sang tao cang cao, chung khong chi phu thuoc van nang lire ca nhan rna cang phu thuoc nhieu han van moi tnrong, Do v~y, d€ co dll'<jc cac mire sang tao cao, ngoai viec b6i dudng cac nang lire ca nhan v~ nr duy sang tao con dn tao dung moi tnrong, a do viec co dll'<jc cac kie'n tlnrc rong, t~p th€ lam viec d6ng bQ va nhan diroc sir dau nr mot each thich dang v~ v6n trd nen thuan lei d6i vdi m6i ca nhan trong xii hoi.

• M6i rmrc sang tao d~u co y nghia quan trong rieng. Tuy nhien, my thea di€u kien, hoan canh ClJ. th€, co hie, co noi ngll'oi ta t~p trung dau nr vao mot hoac mot s6 rmrc sang tao nao do d€ phu hop vdi tirng biroc phat tri€n ClJ. th€.

2.5. Li lhtli~l giai cac bili loan sang ch~ (TRIZ): Cae i ltidng

ce ban ~a cac ngu3n ki~n lhiic .

• Dudi day la nhii'ng y tll'dng chinh din d€n vi~c xay dung TRIZ:

1) Khoa hoc co nhiem vu phat hien cac quy luat. Khoa h9C sang tao cling khong narn ngoai quy t~c chung d6. N€u nhu sang tao tao ra stf phat tri€n va trong m6i su phat tri~n (hi~u thea nghla t6t dep cua tU nay) d€u c6 str sang tao. V~y, di tim cac quy luat sang tao chinh la di fun cac quyluat phat tri~n.

2) Su' tien h6a va phat tri~n xay ra a ra't nhieu linh vtfc k~ tU VlJ. n6 IOn (Big Bang), trong kha nhieu tnrong hop, khong c6 s11 tham gia cua con ngll'oi va tam-sinh 1y con ngiroi n6i rieng. Khi con ngiroi xua't hien tren trai da't, tham gia van qua trinh sang tao, con ngiroi ngQ nhan ding sang tao la dQc quyen cua con ngiroi va cai dQc quyen a'y la tir duy sang tao. Bi€u nay giai thich VI sao nhieu nha nghien ciru di thea hirdng: di tim cac quy lu~t sang tao 1a di tim cac quy luat Him-sinh ly. Trong khi d6, neu quan niem rang di tim cac quy luat sang tao la di tim cac quy luat phat tri€n su v~t n6i chung, nha nghien ciru, v€ mat nguyen Ule, phai xem xet ta't d cac Iinh vtfc rna a d6 c6 su tien

29

hoa va phat trien, nrc la, k~ d. nhtrng noi khong e6 su tham gia cua con ngiroi.

,.?

~ SANG T40 T40 RA 51/ THAY DOl

~ SANG T40 T40 RA 51/ DA D4NG

, ,,..?

'* SANG TAO ¢> PH AT TRIEN

•

91 TIM cAe QUY LU~T SANG T~O

, " ", ft. I A,.?

Tue LA 01 TIM CAC QUY LU4T PHAT TRIEN!

3) Cac quy luat phat trien sir vat dn diroc phat hien va sit dung mot each co y thirc nham tao ra co che- dinh huang trong nr duy sang tao. Nho vay, su phat tri~n dinh huang, di~u khien diroc voi nang suat va hieu qua cao se thay the su pha t trien dua tren co che' "thu va sai". 8a y ciing chinh la co che' dinh huang giup chuyen bai toan co mire kho cao xucng mire kho thap han.

4) Lich sit phat tri~n ciia xa hoi loai ngiroi eho thay, ne n van minh diroc tao ra, chu yeu do con nguci lam viec mot each ph6 bien bang nhtrng cong e1;1 (hieu theo nghia rong) ngay cang hoan thien, chii khong phai do con ngiroi binh thirong hien nayc6 nang lire tam - sinh ly hoan thien han t6 tien mlnh. Cac cong c1;1 ngay cang hoan thien d6 dUQc sang che ra, chu yeu, dua tren nhirng phat minh khoa h9C lien quan de-n cac quy luat khach quan, chir khong phai cac quy luat Him - sinh ly cua con ngiroi.

I

Tirong tv nhu v~y, viec nghien ciiu cac quy luat khach quan v~ su phat tri~n su vat se giup sang che fa h~ thong cac cong C1;1 (phtrcng phap luau sang tao) cho nr duy sang t<;10 d~, v6 mat nguyen t~c, tat d. moi ngiroi c6 th~ sit dung d~ dang (nhu di xe dap chang han). Phuong phap luan sang t<;10 do se c6 nang suat va hieu qua cao han nhieu so voi phirong phap luan sang t<;10 dUQc xay dung dua tren cac quy lu~t tam - sinh ly eon ngiroi. Mat khac, h~ thong cong C1;1 do phai da dang d~ phu hQP vdi cac mire kh6 cua bai toan, nrong nr nhu xe dap, 0 to, may bay phu hop cho cac nhiern V1;1 khac nhau.

5) Noi nhu vay, khong co nghia cac quy luat tam - sinh ly bi bo qua. Trai lai, cac quy lu~t tam - sinh 1y quan trong d ch6, giiip cac nha nghien ciru thiet ke, xay dung PPLST than thien voi ngiroi sit dung, hi~u theo nghia, phil hop vdi nhirng d~e thu cua tam - sinh ly con ngiroi. Mat khac, cac quy 1u~t tam - sinh ly con gitip nguci sit dung PPLST bier co Sd tam -:- sinh ly ciia nr duy d~ co

I ,

30

f}J/UldJl? jt/uijt {(((Ill ,kil'fJ Iqo (TSKHCM)

th~ di~u khien nr duy ciia mmh phat cac 9 nrong sang tao va d6i moi huang thea cac quy 1u~t khach quan v~ su phat trien su v~t, chir khong phai phat cac y nrcng bi chi phci bdi cac yeu to Him - sinh 19 chii quan.

6) Doi voi nhirng bai toan c6 rmrc kh6 cao, PPLST phai giup thay d6i tlnh hinh hien nay thea huang: nit ngdn thai gian giai bai toan, gidrn so hrong ngiroi va chi phi gidi bai toano Do vay, tac gia cua sang tao mire cao mdi c6 th~ nhan dircc 1Qi nhuan nhanh han, nhieu han so vdi hien nay. N6i each khac, moi co diroc su cong bang han trong viec phan phoi 1Qi nhuan cho cac tac gia sang tao.

• D~ cac 9 nrdng tren ~ie'n thanh ,hi~n thirc, tnroc he't, TRIZ ke thira va sli' dung cac nguon kien tlnrc la thanh uru ciia nhieu b¢ mon khoa h9C va ley thuat (xem Hlnh 8).

Tam ly hoc sang tao ~ Ly thuye] M th6ng / ThOng tin patent
j_
Su tien hoa va
Di-eu khi€n h9C r----. ~ phat tri€n cua cac
T h~ sinh h9C

Ly thuyet thong tin R Lich sa phat tri€n cua
khoa hoc va cong ngM
, I
~ r----- Cac kie'n thuc khoa hoc
Ly thuye't ra quye't dinh c'an cho nguoi sang tao
Z
V ~
Cac phuong phap Phe binh cac phudng
du bao phap sang tao da co

Phep bi~n chUng Hinh 8: Ngll6n kiln thue eua TRIZ

Phep bien chung duy v~t cung ca'p phirong phap luan nghien cuu va cac quy luat chung nhat v~ su phat trien trongca ba linh vue: tt! nhien, xa h¢i va nr duy.

VI sir tien h6a va phat tri~n xay ra trong rat nhieu linh vue, nen each tiep can va xli' 19 thong tin v~ sir phat tri~n dn mang tinh khai quat cao va c6 pharn vi ap

31

"

dung rong. Cac 19 thuyet h~ thong, thong tin, dieu khien hoc, ra quyet dinh va

cac phirong phap du bao trd nen thich hop voi nhirng yeu du nay.

Tuy su tien h6a va phat tritin xay ra trong ra't nhieu linh vvc nhung vdi muc dich phat hien ra cac quy luat phat tritin, ngiroi nghien CUu dn c6 nhtrng thong tin tin e~y v~ su phat tri6n. Trong qua trmh xay dung TRIZ, thong tin patent (thong tin v~ su phat trien ella cac h~ thong ky thuat) diroc chon mot each uu tien. Sau do, nhieu ke't qua thu dU<;1e e6 so sanh vci su tie~n h6a va phat tritin ella cac he thong sinh hoc trong tv nhien va lich sU' phat tritin cac nganh khoa hoc - ky thuat.

Nhtrng sang ehe' rmrc eao la nhtrng sang che' sU' dung nhieu cac hieu irng khoa hoc, d~e biet nhirng hieu irng ella cac nganh khoa hoc c.d ban, c6 nhirng tinh chat dQC dao con it nguoi bier de'n. TRIZ con d~t ITIl,lC dich xay dung co sa kien thirc, cac phuong tien dti giup cac nha sang che' tra ciru va sii' dung cac hieu irng khoa hoc mot each thuan tien va dat hieu qua eao trong qua trinh sang tao va d6i mdi ciia ho.

Nhu tren da neu, viec xay dung TRIZ con phai tinh den cac yeu t6 tam 19 cua ngiroi sii' dung. Dieu.nay giai thich VI sao tam 19 hoc sang tao la mot trong nhirng nguon kien thirc ella TRIZ.

Ngoai ra, TRIZ con phe phan nhtrng phirong phap luan sang tao khac nham ke thira cac uu ditim va tranh nhtrng han che' rna cluing m~c phai.

2.6. Sd (t3 kh8i l~ lhtli~l giai cac hili loan sang ch~ (Tl~IZ)

• Den nay e6 thE n6i, TRIZ tra thanh 19 thuyet Ion voi he thong cong cu thuoc loai hoan chinh nha't trong linh vve sang tao va d6i moi. Nhirng con s6 diroi day phan anh di~u d6. TRIZ g6m:

- 9 quy luat phat triEn h~ thong

- 40 nguyen Ule sang tao co ban dung dE khac phuc cac mau thujin ky thuat

- 11 bien d6i m~u,dung dE khdc phuc cac mau thujln v~t 19

- H~ thong 76 chudn dung d6 giai cac bai toan sang che.

- Chtrong trmh giai cac bai toan - ARIZ ... , xem so d6 khoi, Hlnh 9.

Chua kE, ngiroi sU' dung con co thE tiep t\IC t6 hop nhtrng thanh phan nay lai voi

,:J ,.

nhau thea va van each de co dUQc sv da dang vo tan. .

.:J}/utrll''fJ filuif. lur,in ,}(/JI/I lifo (TSKHCM)

32

Cac quy 1u~t phat trign cua
cac h~ th6ng
Cac bai toan chuan Cac hili toan khong chugn

::;l. Phan tich
u Cac chuan • Chuang trinh eo
'OJ)
c Vepo1 tinh k€ hoach, A
'0
u logich
.s
''::l Cac bai toan tuong tv
.c Cac y€u to' di~u R
...... •
\<~ , I
:Q khi€n tam 19 va
.S Cac kien thirc tri tudng tuong I
...... khoa hoc
'OJ) Bao dam thong
c •
'0 H~ thong Z
.c tin, kien thirc .
.....
0 cac thu thuat va cong cu
.c cac bien d6i'm~u
::s:: Hinh 9: so dB khol Cl;a TRIZ

• PPLST trinh bay trong giao trmh nay lily TRIZ lam true trung tam va md rong thea cac huang:

1) V€ phia cac nguon kien thirc cila TRIZ.

2) V€ phia cac Iinh v'r;c khong phai la ky thu~t dE thfty diroc pharn vi ap dung rong Ion ciia TRIZ.

3) V€ phia cac phirong phap, cac phirong phap luan sang tao khac dang c6 hien nay dE ngiroi hoc c6 thE cam nhan kha' nang cua TRIZ, neu dUQc phat triEn tiep, trd thanh 1'1 thuyet rQng han, c6 thE bao quat nhirng cai hien c6.

Vdi y nghia nhu vay, giao trinh nay con c6 ten goi "Phuong phdp lllijn sang tao va dffi nuii d(la tren TRIZ md rQng diing di giiii qllytt vdn di va ra quyet dinh " (Creativity and Innovation Methodologies Based on Enlarged TRIZ for Problem Solving and Decision Making).

• Xem them Phu luc 2: MQt s6 thong tin v~ TRIZ, trang 143.

• Xem them Phu luc 3: MQt s6 thong tin v~ Trung tam Sang tao Khoa hoc - Ky thuat (TSK), trang 163.

?/lutdJ'fj lti/{ijt Ill~ilt ddnfl lifO (TSKHCM) --~~~----~----------------------------~ 35

CHlldNG 3: MOT SO KIEN TH(fS I(HOA HOC -

. .

I(Y THUAT LA cd sil CiJA MON HOC

. .

• DQc them quyen sach "Phuong phdp luan sang tao KHKT" tit trang 12 de'n 14, trang 20 de'n he't trang 32, trang 76 de'n trang 81.

36

3.1.

Til nhu cfiu ct~n h311h ct9ng ~3 l1gUQc l~i

• Cac nhu du cua ca nhan la nhtrng nguyen nhan dftn de'n cac van d€.

• Vdi thoi gian, cac nhu du cua ca nhan trd nen cang nhieu, cang da dang, Di€u nay dftn de'n so hrong cac van d€ tang len chir khong giam di.

• Cac hanh dQng ciia ca nhan eo nguon goe sau xa la cac nhu du cua ca nhan va nham lam thea man cac nhu du do cua ca nhan.

• Ba nhom cac nhu du nguyen to cua ea nhan:

1) Cdc nhu cdu sinh hoc: an, uong, ngii, nghi ngoi, giG' than nhiet, tie't kiem sue hrc, ur bao ve, duy tri noi giong ... (cac nhu cffu d€ ca nhan t6n tai va phat tri€n nhu mot ca the, mot giong loai sinh hoc).

2) Cdc nhu cdu xii h<5i: nhu du thuoc v€ va giG' mot vi tri nha't dinh trong mot cong d6ng xa hQi nao do. Nhu du duc;Je d€ y, chu y va quan tam. Cao hon nG'a, nhu du duc;Je kinh trong, dUQe yeu men ... (cac nhu du d€ ca nhan t6n tai va phat trien trong xa hoi),

3) Cac nhu cau nhdn thuc: nhu du tra loi cac cau hoi nay sinh trong dfiu cua ca nhan (cac nhu du bie't, hi€u va giai thieh the' gidi xung quanh cung nhu ehinh ban than mmh).

• Cac nhu cftu ca nhan khac la cac t6 hop ciia cac nhu du nguyen to.

• Cac nhu du eo the khac nhau v€ mire dQ doi hoi thea man. Nhfmg nhu du eo mire dQ doi hoi thoa man eao diroc goi la cac nhu du ea'p bach. Tren thuc te', chinh cac nhu du cap bach nay doi hoi nguoi ta hanh dQng.

• Co nhieu each hanh dQng khac nhau, tharn chi hoan toan ngiroc nhau lai d€u co the thea man nhu du cho truck. Ngiroc lai, mot hanh dong duy nhat co th€ cung mQt We dftn de'n thea man cac nhu du khac nhau. Chua k€ moi tnrong, noi hanh dQng xay ra va phan ung cua moi tnrong voi hanh dQng eho tnrdc cfing thirong ra't da dang.

• Tinh da nguyen nhan, da ke't qua, nhtrng d~e thu ciia moi tnrong va su khong y thtrc cua nguoi hanh dQng v€ nhtrng di€u do lam eho, trong nhieu tnrong hop, hanh dQng nham thea man nhu du ca'p bach eho tnrdc cling thee phirong phap thti'va sai (xem Hlnh 10).

• Xuc cam am duc;Jc hlnh thanh khi ket qua hanh dQng khong lam thoa man nhu cftu ca nhan. Xtic cam am co tac dung ngan ca nhan tiep tuc hanh dQng v€ phia do. Ngiroc lai, hanh dQng giup thea man nhu du dftn de'n str hlnh thanh xuc cam dirong, co tac dung thtic dffy nhtrng hanh dQng nrong tu. Xiic cam am khong co nghia la xau, xuc cam duong khong co nghia la tot. Viec danh gia t6t, xau phu thuoc vao hoan canh C1;l the.

37

Xuc cam am

Xiic cam dl1<1ri~

t

t

Hanh dong 1

Hanh dQng2

•

Thoa man nhu diu

Hinh 10

• Neu cac xiic cam n6i tren dl1<;1C duy trl trong thai gian dai, cluing tao nen mong muon tv nguyen, tham chi thanh cac th6i quen hanh d9ng nrong ling.

• Hinh 11 di~n tii nhtrng di6u vira trlnh bay va con cho tha'y nhtrng di6u khac:


---------------------------------- Til
1
1 DUY --------,
1 1--------------------- 1
1 1 1
1 1 1------- 1
1 1 1 1
1 1 I I
1 1 I I
1 1 I 1
1 1 I 1
+ J 1 1
CACNHUCAU xuc MONGMWN HANHDQNG
CUA CA NHAN CAM TI/NGuvtN CUA cA NHAN •
(cAc THOIQUENJ
I l J J


\. ? -
NHAM THOA MAN Hinh 11: Til nhu cau dtn hann dQng

1) N6i chung hanh dong cua ca nhan c6 nguon g6c sau xa la nhu du ca nhan, nhung hanh d9ng cu th~ cua ca nhan cu the, trong moi tnrong cu th~ c6 th~ bi chi phoi tnrc tiep han, manh hem boi mot hoac t6 hop vai yeu t6 nhft dinh.

38

fYJ/Uhlnfj jt/Wjt /(((!n Mf,nfllq~ (TSKHCM)

2) Tu duy chi thuc su vao cuoc khi ca nhan c6 van d€ va muon suy nghigiai

quyet va'n d€. .

3) Tu duy khong phai la nguon g6c ciia hanh dong rna chi la mot mat xich trung gian trong chuoi nhu du - hanh dong. Do vay, nr duy chiu tac dong ra't IOn cua cac nhu du, xiic cam, th6i quen. N6i each khac, nr duy cua moi ngiroi khong khach quan, trong ra't nhieu tnrong hop, loi gidi hoac quyet dinh cua cluing ta dua ra d€ hanh dong, bi di€u khi€n bdi cac nhu du, xiic cam, th6i quen chii quan. Trong so' cac phep tha cua phuong phap tha va sai, nhieu phep tha - sai c6 xua't xu til nguyen nhan vira k€.

4) Mac du vay, nr duy e6 mot khd nang ra't to Ion rna tren thuc te' nhieu nguoi con It khai thac. £>6 la kha nang cua tu duy di€u khi€n ngiroc trd lai cac nhu du, xuc cam, th6iquen va hanh dong. Ne'u moi ngiroi lam t6t viec di€u khien do, so hrcng cac va'n d€ khong dang nay sinh trong cuoc doi cua minh se giam di mot each dang k€.

• Mot trong nhirng muc dich cua PPLST la pha t tri€n khd nang di€u khien bang nr duy cac nhu du, xuc cam, th6i quen va hanh dong.

3.2. Mo hinh bi~n d3i thong tinlhanh hi tluic cim qua hil1h sUi I1ghi giai 'lui~t ~il1 d~ ~a ra 'lui~t di"h

• gri O,ne (llllOl..lJiR.dlJ.£j la thong tin c6 y nghia hoac/va c6 ich l<;1i d6i vdi nguoi c6 thong tin d6. Do \'~y, tri tlnrc con mang tinh chu quan, phu thuoc vao nguoi c6 thong tin: ngtroi d6 c6 kha nang tim ra y nghia hoac/va ich lei cua thong tin minh c6 hay khong? Kha nang do cao de'n mire do nao? Thong tin cho tnroc la tri thtic ciia ngiroi nay c6 th€ chi la thong tin d6i voi ngiroi khac va ngircc Iai, Ngay trong mot con nguoi c6 th€ xay ra viec qua tai (boi thuc) thong tin va suy dinh dtrong, tharn chi, doi tri thirc. Cho de'n nay, qua trlnh bien dBi thong tin thanh tri thirc, chu yeu, dien ra ben trong bo 6c cua con nguoi, chu khong phai trong cac thiet bi cong nghe thong tin. Mat khac, VI tri thirc la thong tin nen tri thirc sau khi c6 du'<;1C nho heat dong cua bO nao bien dBi thong tin ban d~u, nay lai c6 th€ diroc sa dung (rna h6a, truyen, hru tru, troy c~p ... ) voi ta't ca sue manh cua cong nghe thong tin, xem Hlnh 12.

Hill" 12

39

• Ta't ca cac bai toan, cuci cung, d€u e6 th~ bien thanh lei phat bieu bai toan (hi~u thea nghia ri?ng) chua cac thong tin v€ bai toano Qua trinh suy nghi giai quyet van d€ va ra quyet dinh, nhin thea g6e di? nay, chinh la qua trinh bien d6i thong tin: til cac thong tin cua bai toan thanh thong tin cua Wi gidi hay quyet dinh. Day la tnrong hop d~e biet quan trong cua qua trlnh bien d6i thong tin thanh tri thtic hoac bien tri thirc dff e6 thanh tri thirc mdi, VI Wi giai hay quyet dinh chinh la thong tin dem lai ich lei eho ngtroi giai bai toan: giiip dat du'qe muc dich d€ ra.

• Thai dai bung n6 thong tin va cac thanh nru cua cong nghe thong tin tao nen su khong nrong hop tren eon dirong phat tri~n trong m6i quan h~ voi qua trinh bien d6i thong tin thanh tri tlnrc dien ra trong bi? 6e ciia eon ngiroi, xem Hinh 13.

~ ~ TholnRtin~~

8T ctilh~

',- TMngtin~ 'quytl dinh u u; dn thv< hi.n I"nth"" Ii

ThiJi d~ thong tin

Hlnh 13

• PPLST giup giai quyet va'n d€ "that cd chai" va viec chuyen til thoi dai thong tin sang thoi dai sang tao va d6i moi hay thai dai tri thirc la budc phat tri~n ta't yeu.

• Hinh 14 eho tha'y cac giai doan cua qua trlnh suy nghi nhin thea g6e di? bien d6i thong tin. Hlnh ve nay la hlnh ve ehi tie't h6a Hmh 4 - phuong phap thir va sai,

• Mac du gitra may tinh va bi? 6e, giii'a cac phan mem ciia may tinh va qua trinh bien d6i thong tin trong bi? 6e e6 nhieu di~m nrcng d6ng nhirng cac yeu t6, qua trlnh tam-sinh 19 cua hi? 6e e6 nhii'ng d~e thu rieng, ra't khac vdi may tinh. Chung dn du'qe hi~u, tinh de'n, sii' dung va di€u khien d~ nguoi giai thirc su suy nghi thea cac quy lu~t sang tao (cac quy luat v€ sir phat trien),

40

• Phan tich, danh gia va Iva chon cac BT cu thi M e6 dU(1e BT C\I thi diing dn giai

• Phat hi~n cae "tinh fu.tang van d€ xudt phOtO

• Lva chon "tmh huang vld x/p" uu tien cAn giai

Ti€p thu thong tin (hi€u BT)

• Phat hi~n va phat biiu ·pM ccic BT C(L thl co" ctia "f!h o/d x/p uu tien"

Phat y tu'~ng gi;H BT

TIm them thong tin tU moi tru'eJng ben ngoai

, ,

..

Loi giiH

Hinh 14: S(/d6 qua trinh suy nghi

3.3. Cae i~u 18 ~a 'iua llinh lanl Ii trong Itt dUi sang l~o

• g,q_ "ltD e6 chirc nang ghi nho, hru trii' va tai hien cac thong tin (hi~u thea nghia rQng) da va dang e6. Tri nhd anh huang t6t va xa' u len ta't ea cac giai dean cua qua trinh suy nghI. v~ anh hirdng xau, day la nguyen nhan quan trong tao nen tinh 1 tam ly: hucng suy nghi ciia ngiroi giai bai toan v~ phia quen thuoc, da biet, can tra di den cai moi.

Ngoai ra, so vdi tri nho may tinh, tri nhd cua con ngiroi thirong ghi nho khong d~y du, chinh xac; hru trii' va tai hien thong tin khong tin e~y bang. f)~e di~m nay cua tri nhd con ngiroi, neu diroc dung dung, e6 th€ dem lai nhieu Ioi ich nhu khong c~n phai nho nhieu rna v~n e6 th€ nhan dang lai dUQe nhtrng d6i nrong, qua trtnh quen bie't; rna rong pham vi ap dung da biet cua cluing (sang tao), Mat khac, tinh khong d~y du, chinh xac va tin e~y cua tri nho con nguoi la mot trong nhtrng nguyen nhan lam ngiroi giai dua nhtrng d6i nrong, qua trinh quen biet ra ngoai pharn vi ap dung thuc su cua chung,

• Qua trinh bien d5i thong tin thanh tri thirc lien quan chat che voi viec hi€u (di€n gidi) thong tin rna ngirci suy nghI e6. C~n phai tinh den nhiroc di€m rat Ion, d6 la phdn IOn moi ngirci xem "qua trinh. hiiu" la cong viec d€ dang, nen eoi thuong n6. Trong khi, "hie'u" la van d~ rat quan trong: bai toan dung nhirng nguoi giai hi€u sai van cho ra nhirng Wi giai hoac quyet dinh sai, chua k€, "hilu" con la va'n

41

d6 kh6. Viec hieu (di€n giai) thong tin c6 th~ xay ,ra d ba't ky giai dean nao cua qua trlnh suy nghi.

Cac nghien ctiu cho thay c6 cac rmrc hi€u sau:

1) Dj.nh nghla (doi t uonc d6 La gi?i it ra, ducc quy uoc nhu the

nao> l .

2) Ngu phap (cac quy t ac lien ket ca c d i nh nghla La i vo i nhau) .

3) Nghla (cac kha nang c6 the c6) .

4) Gia t r i (ca c ich Lc i do cac kha nang n6i t r en rnang La i , trang mc i quan he vo i ba i t oan cho t ruoc ) .

5) Gia t r i kern thea xuc cam t huc d.§.y hanh dong thea (t huc h i.e n )

gia t r i do.

Thong thirong, neu trong loi phat bi~u bai toan da c6 san dinh nghia va ngil' phap thl kh6 khan nay sinh tir mire batrd di, Sang tao, nhieu khi. chinh la ngirci giai phai sang tao ra nghia mdi, dem lai gia tri gidi du<;1c bai toano

D6i vdi nhil'ng bai toan, d d6 dinh nghia va ngil' phap khong r6 rang, tinh phirc tap til rmrc ba trd di se tang len nhieu.

C6 nhil'ng bai toan, d~ giai diroc chiing, nguoi giai phai dua ra nhtrng khai niern vdi cac dinh nghia nrong irng. Nhil'ng khai niern mdi nay c6 th~ la moi d6i vdi cac d6i nrong truyen thong hoac d6i vdi cac d6i nrong mdi, c6 trong bai toano Nhil'ng khai niem moi nay, mQt each ttf nhien, se anh htrdng de'n cac rmrc hi~u tiep theo, trong tnrong hop t6t dep, c6 th€ d~n de'n nhirng kien thiic mdi.

VI hi€u la van d6 kh6, cho nen nguci giai phai he't sue chu y hi~u bai toan, kiern tra cac rmrc dQ hi~u cua mlnh, d~c biet cftn phai thay d6i each xa su: khong gifu su khong hi~u, hoi lai, tra ciru tai lieu d€ hi~u ... N6i chung, khong nen ra quyet dinh khi con chua hi~u, khi viec hi~u c6 va'n d6.

• rn.qo.,l tUJil: Cac "bay ngon ngii" sau thirong anh hirdng de'n viec hi~u, d~c biet tit mire nghia:

- MQt tit c6 th~ c6 nhieu nghia va ngircc lai, nhieu til d6ng nghia hoac g~n nghia.

- C6 nhieu loai nghla: den, b6ng, C1,l th~, tnru nrong, khai quat, hep, rong, nrong d6i, tuyet d6i, ngam, n6i, Ian, rieng, chung, long, hai hirdc, nghiern tuc ...

- Nghia bi anh hirdng bdi trang thai chu 'quan ciia nguci sa dung ngon ngil'.

- Nghia bi anh hirong bdi moi tnrong.

Khi suy nghI chung ta cdn su dung ngon ngil' r6 rang, tranh da nghia khong cftn thie't va bdo dam logich cua qua trlnh xa 19 va bien d6i thong tin.

42

• :x.,; hipt: giup cho suy nghi tra nen gen. Tuy nhien dn chu y lira chon loai ky hieu giiip rna rong kha nang suy nghi va dn tinh de'n thai gian s6ng cua no d~ tranh lam nay sinh cac vffn d~ trong nrong lai.

• 'dfJUu, oe: trong bfft ky giai dean nao cua qua trmh nr duy, a dau co th~ trlnh bay dU<;1c suy nghi thanh hlnh ve hoac/va suy nghi dU<;1C bang hlnh ve, hlnh anh, ngiroi giai bai toan dn phai ve hlnh ra d~ xem xet. Lam nhu vay, cluing ta sii' dung diroc cac uu viet cua thi giac:

- Han 90% thong tin con ngiroi tiep nhan tu moi tnrong la qua con duang thi giac, Bon giac quan kia cong lai-chira tdi 10%.

- Thi giac co kha nang tiep thu kh6i IU<;1ng thong tin r1t Ion trong cung mot thai di~m (chu khong phai thea 16i tu~n nr tuyen tinh) va xii'ly cluing trong mot thai gian rtt ngan.

• l'Juulllh, lLilhuj-Ia kha nang cua con ngiroi tir y nghi nay thong qua mot m6i lien ket dira tren kinh nghiern nao do d~ di de'n y nghl khac va cu nhu the' ...

Ai cling c6 kha nang lien nrong, my nguoi cu th~, c6 th~ gfin hay xa.

Lien nrong c6 th~ xay ra thea nhieu huang khac nhau, tuy thea ngiroi suy nghi chu y nhan manh VaG khia canh nao cua d6i nrong suy nghi

Ne'u dung dung pharn vi ap dung, khd nang lien nrong giup ngtroi giai dira ra cac y nrdng sang tao. Co nhii'ng phirong phap sang tao duc;5C xay dung dua tren viec sii' dung kha nang lien nrong, vi du phuong phap d6i nrong tieu di~m, se trinh bay trong Chuang 5.

• I'JPi &ltllfJ.. iLitfilfJ..la kha nang cua con nguoi tao hlnh anh phan anh d6i nrong cho tnroc a trong oc cua mmh rna trong khoang thai gian do, d6i nrong cho tnrdc khong hoac khong th~ tiep nhan diroc mot each tnrc tiep thong qua cac giac quan.

Tri tudng nrong dong vai tro cue ky quan trong trong sang tao, bai VI con nguoi thircng nrong nrong ra cai moi tnrcc a trong 6c r6i mdi bien no thanh hien thirc. Chua k~, co nhii'ng d6i nrong khong th~ tie'p nhan duc;5c tnrc tiep bang cac giac quan rna chi co th~ nrdng nrong ra chung.

Nguoi ta quy udc phan tri nrdng nrong thanh ba loai:

1) Tri t ucnc t uonq 16gich

2) Tri t ucnq t ucnc phe phan

3) Tri t ucno t uonq sang t ao

Cac nghich ly lien quan de'n tri tuang nrong:

1) Tri nrdng nrong r1t quan trong d6i vdi sang tao nhirng khong dU<;1c chii y, danh gia va phat trien mot each xiing dang.

43

2) Quang dai sang tao cua mot con ngiroi lai roi .:rao hie, v~ mat tuyet d5i, tri nrong nrong khong phai cao nha't, v~ mat khuynh huang, cang ngay cang giam (xem Hlnh 15).

3) Vdi thai gian (the' ky 20 so vdi the' ky 19 chang han), so hrong cac bai toan tang len doi hoi tri nrong nrcng phai nhieu han, trong khi do tren thuc te', tri nnrng nrong C1 the' ky 20 lai thdp han the' ky 19 va dat eire dai sam han (xem Hlnh 15).

f)~ giai quyet cac nghich 19 nay, dn dira man hoc phat trien tri nrcng nrcng van day trong cac tnrong hoc.

MQt trong nhtrng ich lei cua men hoc PPLST la giup phat tri~n tri nrdng nrong C1 nguoi hoc.

ffinh15

• .l2bth lhtlu

C6 ba bQ phan cung tham gia qua trmh suy nghi cua con nguci: 9 thirc, tiem thirc va vo tlnrc, Y thirc dU<;1C hlnh thanh nho giao due (hi~u theo nghia rong). Khi mot nguoi suy nghi bang 9 thtrc, ngiroi do bie't va c6 th~ 19 giai qua trinh suy nghi mot each logich.

Cho de'n nay, ngiroi ta bie't ra't it v~ tiem thtic va vo thiic. Khac vdi 9 thirc, tiern thirc va vo thirc c6 th~ tham gia qua trmh suy nghi nhtmg chinh nguoi suy nghi khong bie't v~ su hien dien cua chiing. LO<,1i 9 nrdng dU<;1c phat ra C1 vung 9 thirc nhu la ke't qua cua qua trmh suy nghl xay ra trong tiem thirc, vo thirc dU<;1C goi la cac 9 nrong do linh tinh mach bao (xem Hinh 16).

MQt sf)loi khuyen v~ linh tinh:

44

1) Khong nen ngo nhan nhtrng y nrdng do linh tinh mach bao tlurong la dung.

Trai lai, cluing thirong la sai.

2) C~n thu th~p ca nhtrng y tuang do linh tinh mach bao VI s5luc;fng cac y nrdng co trong tay cang Ion thl xac sua't co y tuang dftn de'n Wi giai cang Ion.

3) Cffn xay dung d€ co each suy nghi trong vung y thirc, tra nen r5 rang, mach lac, thoai mai, thong thoang, khong co nhtrng dieu han che, earn ky (nr do nr nrdng). Cach suy nghi nhu vay a vung y thuc se giup giai phong them nhieu y nrdng do linh tinh mach bao xua't hien (xem Hlnh 16). Bay cling la mot doi hoi quan trong trong phirong phap nao cong (Brainstorming), se trlnh bay trong Chirong 5.

Y htdng

.y htdng do linh tinh machbao

t

tfu"{ :_IIIIJ I}

J

Y thU'c

Ti~m thU'c

Ti~m thU'c

Vo thU'c

Vo thuc

Hillh 16

• gilu,. ,,11I!';' hhl eJia itt duu. la kha nang phat hien ra gia tri cua thong tin va sii' dung chung d€ giai bai toan, trong khi nhieu ngtroi khac cling tie'p nhan thong tin do nhtrng khong phat hien ra.

D€ co diroc tinh nhay ben nr duy, nguoi suy nghi phdi co duong suy nghi CD a trong d~u, la sir th€ hien nhu du dn giai mot bai toan nao do. Duong 21a dirong cung ca'p thong tin (nhieu khi khong c5 y, mang tinh chat tlnh co, ngftu nhien), trong do co thong tin dem lai gia tri giai bai toan cho tnrdc. Ngiroi giai l~p dtroc m5i lien ke't gitra dirong CD va duong G), hi€u theo nghia, phat hien diroc m5i lien quan gifra thong tin cung ca'p va bai toan dang suy nghl giai. Tuy thuoc mire dO khao khat phai giai duc;fC bai toan eho tnrdc, each lien ke't duong CD va dircng G) cua ngiroi giai va mire do r5 rang cua thong tin cung cap, co the xay ra mot trong

45

hai hieu irng: hieu irng du nhay hoac hieu irng du'ang"hftm, giup ngirci giai vuot qua v~ t can tam ly dti di de'n y nrong dftn de'n lai gidi (xem Hlnh 17).

Bti tang tinh nhay ben cua nr duy, m6i nguoi dn tao nhirng dirong CD a trong dau va each lien ke't bang viec tt;t d6 ra cac cau hoi d6i vci nhtrng kien thirc hru giu trong tri nho. Vi du, kien thtrc nay (kia) c6 thti dung a dau? C6 thti minh hoa kien thtrc nay (kia) bang cac vi du nao? C6 mdi lien quan gi gitra nhirng kien thirc mlnh e6 va nhtrng thong tin minh dang tiep thu khong? ..

Tinh nhay ben ciia nr duy d6ng vai tro eire ky quan trong trong qua trinh bien d6i thong tin thanh tri thirc di~n ra trong b¢ 6e ciia eon ngiroi.

Mon hoe PPLST e6 ich loi trong viec lam tang tinh nha y ben nr duy ciia ngirci hoe. Cao hen mra, PPLST con cung cffp luon nhtrng dirong (£) a san trong diiu ngiroi gia: bai toan.

CD f)U<1ng suy nghi xua't phat tu nhu ca.u giai BT cho tnroc

~ Dtrong cung cap thong tin

( S\! t6n tai m6i lien ke't git1a CD va CD

Hieu ling 'duong h'am

Hinh 17: Tinh nhq.y ben eua til duy

• Chung ta hien nay dang s6ng trong thai dai bung n6 thong tin. Chua kti c6 nhieu 10~i thong tin voi nhtrng y nghia Va gia tri khac nhau d6i vdi bai toan eho tnrcc. Viec tlm ra dU<;1c dung thong tin giup giiii bai toan cho truce cling kh6 nhir tim eon ca yang trong dai dirong. Dirdi day la hai loi khuyen ciia TRIZ nharn giiip tim nhtrng thong tin la nhii'ng y nrong e6 thti c6 rmrc sang tao eao:

1) Tim nhunq y t uonq co trong Lo i q i a i, cua rihunq ba i t can t ucnc t u nhu ba i, t oan eho t rucc .

Tirong tl! la su giong nhau v6 mot (vai) phirong dien, khia canh nao d6 gii1a cac doi nrong, hien nrong, qua trinh., khac nhau, tharn chi rat xa nhau. Cac

46

phirong dien, khia canh nay c6 th€ rat cu th~ va cling c6 th€ mang tinh khai quat cao, tuy thuoc VaG each xem xet ciia nguci giai bai toano

2) Tim nhunq y tucmg co t ronc Lo i, giai cua nhunc ba i t oan t huo c nhunglinhvUcehudaod6iv6ib~itoanehotru6e.

Thong thuong, trong m5i bai toan CI.J. th€ c6 mot hoac vai kh6 khan chinh (chu dao) ngirci gidi can phai giai quyet. Trong khi do, loai kh6 khan nay lai la loai kh6 khan thirong xuyen g~p d IDQt s611nh vac khac (cac linh vlfc chu dao) so vdi Iinh virc noi bai toan cho tnroc nay sinh. Di~u nay c6 nghia, nhirng y nrdng dung d€ khdc phuc loai kh6 khan neu tren xuat hien sam han va phong phu han tai de linh vlfc d6. Chung diroc goi la cac Iinh vue chii dao d6i voi bai toan eho tnroc,

• @ae IIfj.llJ-" kJlllyR1' kltielt (kieh lhieh) .ui.ng bpJ- lUi iUf.i ,ndi

Kh6ng chi ca nhan, cong d5ng xa hQi (hi€u thea nghia rong) cling c6 nhirng nhu cftu d€ t5n tai va phat trien, hi€u thee nghia, day la nhtrng nhu diu khach quan (mang tinh dQc I~p cao) d6i voi m6i ca nhan, mac du n6 c6th€ trung hoac khong trung voi nhu cau cuaca nhan nao do. Vdi thai gian, nhfrng nhu diu ciia xli hoi cling cang ngay cang tang.

Muon t5n tai va phat trien, cong d5ng xa hQi can cham 10 d€ c6 nhieu thanh vien sang tao, MQt trong nhfrng viec dn lam la cong d6ng do can thirc thi cac bien phap khuyen khich sang tao.

Trong mdi quan h~ giira cac nhu diu cua ca nhan va cac nhu cau ctia xa hQi c6 th€ xay ra ba tnrong hop sau (xem Hlnh 18):

Cae nhu eiu eua xii hQi

Cae nhu eiu eua ea nhan

t

Hinh 18

1) Cac hanh dQng cua ca nhan vua thea man cac nhu du cua ca nhan, vira thea man cac nhu cau cua xa hoi. Day la tnrong hop-tot dep.

_~_~_M~~~fi~·_ha~~_~_~_: __ ~~~'(.~4w __ (T __ S_K_H_C_M_) ------~I 47 I

2) Cac hanh dQng cua ca nhan thoa man cac nhu cau cua ca nhan lai kh6ng thea man cac nhu cau cua xa hQi.

Truong hop nay can co nhtrng bien phap ca v~ giao due, van hoa, kinh te', luat phap ... nharn ngan chan, ran de, trirng phat, v~ nguyen t~c, phai lam cho cac nhu cau chinh dang ciia ca nhan khong du'Qc thea man. Do vay, ca nhan khong hanh dQng CJ do ntra.

3) Noi ca nhan khong muon hanh dQng thl xa hoi lai can ca nhan hanh dQng

nham thoa man cac nhu cau xa hoi.

Ne'u cho rang, can iru tien thea man cac nhu cau ciia xa hoi, CJ day rat can cac bien phap khuyen khich d~ ca nhan hanh dQng. Cac bien phap khuyen khfch, ngiroc lai vdi cac bien phap ngan chan, tnrng phat, phai lam cho ca nhan cang thea man cac nhu cau chinh dang cua mlnh, khi ca nhan cang hanh dong nhieu CJ do d~ thoa man cac nhu ca u cua xa hoi.

Tuong tv, lien quan de'n sang tao va d6i moi, cac bien phap khuyen khich phai lam cho ca nhan cang sang tao va d6i moi thl cang thea man cac nhu cau chinh dang ciia ca nhan nhu tien, co ducc su kinh trong, yeu men, diroc xa hoi ton vinh ...

Cac bien phap khuyen khich sang tao va d6i moi rat quan trong vi cac bien phap cunng che' cang ngay cang khong thich hop va vi nr duy sang tao la doi nrong khong nhin thay, no chi boc lQ ra khi co moi tnrong khuyen khich thich hop,

Khi dira ra cac bien phap khuyen khich can tinh de'n cac ke't qua nghien ciiu khoa hoc trong linh vvc nay, vi du quy luat do Yerkes va Dodson tim ra (xem Hlnh 19).

U <QI.

'$

'CII

= <0

u

'CG

50

::I

-

::

Khuye'n khich

ffinh19

48

Nhin dirdi goc dO sang tao va d6i mdi, mot xa h~i 19 nrong la xa hoi, a do co su cong huang gifia tung ca nhan, sang tao bang cac phuong phap khoa hoc, dU<;1C day va h9C dai tra va moi tnrong xa hoi, co d~y dll cac bien phap khuyen khich sang tao

Xa hoi cffn xay dung co che' phat tri6n sao cho nhii'ng hanh dong ciia ca nhan thea huang phat trien se dU<;1C khuyen khich, ngircc lai, se bi ngan chan hoac tnrng phat (xem Hinh 20).

Cac hanh d~ng cua ca nhan nharn ,_. thea man nhu du eho tnrcc

,

,

, ... Huong phat tri~n eua xi hQi

Khuye"n khich

<: c _

Ran de Nglln ch~n Trung phat

Hinh20

3.4. Tinh i lam t~

• <dink i imn ltj. la hoat dong cua tam ly con nguoi, c6 g~ng giii' lai nhii'ng trang thai, khuynh huang thay d6i tam ly da va dang trai qua, chong lai viec chuyen sang trang thai, khuynh huang thay d6i tam 19 moi.

• Tinh 1 tam 19 thirong co hai trong sang tao va d6i mdi, do v?y dln co cac bien phap khac phuc cluing.

• Co nhieu loai tinh 1 tam 19. (j day, nhan manh ba loai sau:

1) Tinh l tam ly do uc che'(tinh l tam ly "thie'u"). Do lic che Ivl ly do nay hay 19 do khac), ngiroi giai "thie'u" di mot s6 nghia co th~ co cua d6i nrong cho

49

truck rna chinh cac nghia "thieu" do dern la i gia tri-giup dira ra lei giai, quyet dinh dung.

B~ khdc phuc tinh 1 tarn 19 "thieu ". ngiroi giai phai co nhieu each xern xet dBi nrong cho tnroc, sao cho so luong nghia rut ra dU<;5C til cac each xern xet d6 cang nhieu, cang tot (xern Hinh 21).

Hinh21

2) Tfnh i tam ly do lien tudng ngoai suy ra ngoai pham vi dp dung (tinh l tam ly "thuan)

B~ khdc phuc tinh 1 tam 19 "thua", nguC1i gidi phai luon 9 thirc v~ pham vi ap dung d~ khong dung d6i nrong cho wac ra ngoai pharn vi ap dung ciia no. Ngoai ra, khi hoan canh (lii~u thea nghia rong) thay d6i, ngiroi giai phai xem xet lai ttt d nhtrng gl dem lai ich lei trong hoan canh cti, lieu chung con tiep tuc dem lai ich lei trong hoan canh mdi khong. Neu tha'y khong, can chu dQng thay d6i cluing hoac dira ra nhung cai mdi, dern lai ich lei trong hoan canh mdi

3) Tfnh thieu tu tin, rut re, tu ty doi voi sang tao:

50

C6 nhieu nguyen nhan d§.n de'n loai tinh 1 nay:

- So phep thir-sai trong qua khir nhieu han so phep thir-dung (that bai nhieu han thanh cong),

- Da so cac moi tnrong la moi tnrong thien v~ phia phe phan, chi trich, tharn chi vui dap nhung gt mdi nay sinh trong moi tnrong d6.

- Do thai dQ cftu toan cua ca nhan doi vdi sang tao.

- Do su' giao due (hieu thea nghia rong) khong khuyen khich sang tao ra

ngoai khuon rna u.

D~ khac phuc loai tinh I nay, dn khac phuc cac nguyen nhan n6i tren. Ngoai ra, khi suy nghi dn giai ph6ng nr nrdng thea tinh thftn moi cai d~u c6 th~, kh6ng c6 gl cam dean hoac can trd suy nghi, d~ c6 th€ phat diroc nhieu y nrdng. Phat cac y nrong kh6ng co nghia la hanh dQng thee chung, bdi VI con c6 giai doan ra quyet dinh, d d6 c6 su phe phan, can nhac d€ chon fa Wi giai hoac quyet dinh dung dn thirc hien.

3.5. l'hel' bi~n chiing ~a hi dUi bi~n chung

• £)~ c6 diroc phirong phap luan voi pham vi ap dung rong cho moi linh v\fc, phirong phap luan d6 phai diroc xay dung dira tren cac quy luat chung nhat, Khoa hoc nghien ciru cac quy lua t chung nha't la trie't hoc.

• Di tim cac quy lu~t sang tao nrc la di tim cac quy luat phat trien. Phuong phap luan sang tao voi pham vi ap dung rQng, nrong nr, phdi dUQc xay dung dira tren cac quy luat chung nhft v~ sl,t phat tri~n. Trie't h9C v~ nhtrng quy luat ph6 bien ciia sir van dQng va phat tri€n trong tV nhien, xii hQi va nr duy la phep bien cluing. Do v~y, 6ng Altshuller chon phep bien chirng lam co sd trie't h9C cua TRIZ.

• Co ba quy lu~ t ciia phep bien chirng:

1) Quy 1 ua t phu d i.nh cua phu dj nh .

2) Quy Luat; chuyeri nhunq thay d6i v~ Lucnq t.hanh nhunq thay d6i v~ chat; va nqucrc La i ,

3) Quy Luat; th6ng nhat, va d~u tranh giua cac mat d6i Lap.,

• £)6 d€ ap dung phep bien chirng trong thirc te', sl,t phat tri6n c6 th€ bi€u di€n nhu sau: Khoi dftu, ghl sit ta c6 mot h~ thong (j trong trang thai thong nhft 1. Do sir v~n dQng ... thay d6i, nrong tac gitra cac mat doi l~p, trong h~ thong nay sinh su khong thong nhat (mau thuan). Mall thujin dUQc giai quyet dira h~ thong chuyen sang trang thai thong nhdt 2 ciia cac mat doi l~p, va Cll nhir the', kh6ng c6 t~n cung, xem Hlnh 22.

;J>lutrIJl/l jtlmp ({((!n 1JiM1fJ ~6 (TSKHCM)

51

• Sang tao tao ra su phat trien va trong m6i su phat tri€n d6u c6 sang tao cho nen, neu l!y thong nhat 2 so vdi ti6n than - thong nhat 1, chiing ta co th€ thay a thong nh!t 2 d6ng thai co tinh moi va tinh ich lei,

Phat tri~n: ...

Gi,li quye't >---li mau thu~n

Qua trinh gi3.i quylt van d'e

....___- va fa quye't dinh ----'

L..._-----------Sang tao, d6i moi-----------I

Thai gian

Hlnh22

• Bai toan nay sinh khi c6 mau thu§.n (khong thong nhat) nay sinh trong h~ thong.

Qua trlnh giai quyet van d6 va ra quyet dinh la qua trinh phat hien mau thuan va giai quyet mau thujin dS dira h~ phat tri€n len rmrc thong nh!t mdi,

• Tu duy bien chirng chinh la qua trinh suy nghi pha t hien va giai quyet rna u thujin.

TRIZ giup ngiroi gidi nhtrng cong cu cu th€ dS phat hien mau thudn va gidi quyet mau thuiin c6 trong bai toan.

3.6. Cae l"~i l11aU lhuan l r eng giai 'lui~l \1fin ,t~ \1a ra 'lui~l dinh

•

• TRIZ phan biet ba loai mau thu§.n trong gidi quyet v!n d6 va ra quyet dinh:

1) Mau thujin hanh chinh (Administrative Contradiction), vie't Hit la MH.

2) Mau thuftn ky thu~t (Technical Contradiction), vie't t~t la MK.

3) Mau thujin v~t 19 hay mau thujln 19 h9C (physical Contradiction), viet t~t Hi ML.

• ...IIltia tJuuitt hanh ehum Ia mau thujln gitra "bilt muc dich can dat" va "khong biet each dat dln muc dich" .. Mau thu§.n nay tao ra stf khong thong nhat: ngtroi giai khong c6 diroc cai mlnh muon co. N6i each khac, mau thuftn nay chi ra: ngiroi giai c6 van d6. Mau thuftn nay mdi la mau thuan b~ n6i.

• Mau thuftn sau hon la mau thuan ky thu~t...IIltiu IJuul,tluj tJlluj1 co hai each phat bi€u:

52

MK-l: Bang each lam quen bi€t nay d~ giai bai toan thl mot mat nao do (A - hi~u thea nghia rong) t6t len hoac du'<;1c loi nhimg keo thea mot mat khac (B - hi~u thea nghla rong) xa' u di hoac bi thiet (At -+ Bt).

l\'lK-2: Bang each lam quen biet khac thi ngiroc lai, B t6t len hoac diroc lei nhirng keo thea A xau ill hoac bi thiet (Bt -+ At).

• MQt s6 di~m hru '1 v€ mau rhuan ky thuat:

1) Khi dira ra mot !Oi giai lam A t6t len, nguoi giai can luon c6 '1 thirc tim hieu tiep, lieu co mat nao khac (B) xau di kh6ng.

2) Neu cai thiet, cui xau di chap nhan dircc, bu trir diroc, ngiroi giai co th~ sli' dung each lam quen biet.

3) Ne'u cai thiet, cai xau di kh6ng chap nhan dircc, bu trir duoc, ngiroi giai phai sang t<,10 ra each mdi d~ diroc d. A l~n B.

4) Ngay ca tnrong hop, cai thiet, cai xau di chap nhan diroc, bu trir duoc rna v~n co th~ sang tao ra each moi d~ khong bi thiet, khong bi xa'u di, ngiroi giai v~n nen sang tao ra each mdi chu

khong nen chap nhan cai thiet, cai xau di,

• Jllau lIuu1,t tUj1 4t la mau thuan sau s~c hon ntra, n6 la cai "huyi:' cua bai toan. Mau thuan v~t 1'1 diroc phat bi~u nhu sau:

Mot thanh phan cua ht$ thdng phai c6 mat d6i l~p nay (D) d~ dem lai ich 1<;1i nay va phai c6 mat d6i l~p kia (-D) d~ dem lai ich 1<;1i kia, do v~y bai toan giai diroc (dat du'<;1C muc ,dich). Trong khi d6, cac mat

.. d6i l~p (D) va (-D) la hai mat d6i l~ p loai trir nhau.

Giai guy€t mau thu~n vat 19 la lam cho (D) va (-D) tra nen thong nhat: cling chung s6ng hoa blnh, b6 sung, he; tro cho nhau.

• Hlnh 23 cho thay ba loai mau thuan n6i tren va each khac phuc mau thujin v~t 1'1 (nguyen Hic cfru (tron) h6a). Day cfing chfnh la nr duy bien chtrng.

VE CAC LOt.'I MAU THUAN TRONG GlAI QUYEr VAN BE vA RA QUYET BINH

KJ??

MH

MK-l

MK-2

s..------)

? AI'

GIAI QUYET ML

Rinh 23

:J>1u(dJ~? jtfuijt latin MimtJ Iqn (TSKHCM)

53

3.7. H~ Ih8ng ~a lU dUi h~ Ih8ng • Khai niem "h~ th6ng" Hi khai niem co ban cua 19 thuyet h~ thong, diroc dinh

"

nghia nhu sau:

dtJj t/ut,t.q. La t ap hop cac yeu t6 lien ket vo i nhau va t can be> t ap hqp d6 c6 nhGng tinh chat kh6ng the quy ve thanh nhGng tinh chat cua tung yeu t6 I tung m6i lien ket dung rieng reo

Nhtrng tinh chat n6i tren duoc goi la tUm ht tJuUt.q., xem Hlnh 24.

x

-

• Cac ye'u t6

• D

·A ,! ", A ~

HE THONG CO TINH HE THONG

• •

Hinh24

Dudi day la nhtrng di~u e§n hill 9 v~ h~ thong:

1) Cac tPu bt du'Qe hi~u la cac ph§n cua h~ thong, khong ehia nhf them nua trong each xem xet eho tnrdc.

2) Cac nufi I1ht k8 du'Qc hi~u la su trao d6i, nrong tac, anh htrong, phu thuoc ... gitra cac yeu to. S\l' lien ke't cac yeu to thuong diroc th~ hien tren cac mat: ehfft, nang hrong, thong tin va cac to hop cua chiing.

C6 mot nhtroc di~m len, thirong hay g~p khi xem xet h~ thong la ngiroi giai khong chii y dffy dii den cac moi lien k€t, d~c biet cac moi lien ket khong nhln thffy du'Qc bang mdt tlurong. Do v~y, ngtroi giai e6 th€ dira ra nhtrng giai phap hoac quyet dinh sai Iffm. Cac moi lien k€t anh hirong rfft IOn d€n tinh h~ thong

54

con la VI s6luQng cac m6i lien ket c6 the c6 lon' hen nhieu lin so hrong cac yeu t6. Mot h~ c6 n yeu t6, e6 the co tdi n(n-I) cac m6i lien keto

3) Tuy thea each xem xet rna c6 nhtrng tnrong hop yeu t6 va m6i lien ket c6 the d6i vai tro cho nhau.

4) gilut hi- tJuf,Uj-Ia su thay d6i v~ chft. Tinh h~ thong thuong dUQe the hien thanh muc dich ciia h~ hoac cac chtrc nang, tinh eha't chinh cua h~, hoac tra loi eho ca u hoi "h? sinh ra (thie't ke' ra, che' tao raj de' lam gi?", N giroi giai phai luon luon chu y den tinh h~ thong trong suet qua trlnh suy nghi giai quyet va'n d~ va ra quyet dinh d~ gin gill va phat trien n6. Tren thirc te, sang tao va d6i mdi e6 muc dich phat trien tinh h~ thong ciia nhtrng h~ thong dff c6 va xay dung nhirng h~ thong voi tinh h~ thong moi.

5) "H? thong" la khai niem mang tinh khai quat h6a cao, khong phu thuoc VaG linh vue. chuyen mon cu the nao, £>i~u nay ra't ich IQi trong viec xay dung ngon ngit suy nghi chung eho cac nha chuyen mon khac nhau, pha vo cac hang rae ngan each cac Iinh vue, chuyenmon ...

6) gnpl£]- tJuii hf- I.JuuUj- duoc hi€u la t~p hop cac thong s6, da'u hieu mo ta h~ thong. Chi cftn mot trong nhtrng thong s6, da'u hieu d6 thay d6i, ngiroi ta se eoi h~ d trang thai h~ thdng khac. Trong qua trlnh sang tao va d6i mdi, chung ta phai dira cac h~ lien quan chuyen tu trang thai bai toan sang trang thai lei giai.

7) Tren thuc te, hiu nhir ta't ca cac h~ la cac h~ mo, c6 nghia la, chiing khong co l~p rna lien ket vdi cac h~ khac, vdi moi tnrong, (j day c6 khuynh hirong: tinh lien ket tang thea thai gian.

8) Mot thay d6i nao d6 xay fa tai mot yeu t6 hoac mot m6i lien ket se Ian toa di kh~p h~ va xa hen. Qua trtnh nay dUQe goi Ia hJiu. tlng_ Ian. tOa hi tJW,l£j-. N6 c6 th8 anh lnrong t6t hoac xa'u len tinh h~ th6ng. Ngiroi gidi cftn phai d~c biet chu y den hieu irng nay trong qua trlnh gidi quyet va'n d~ va ra quyet dinh (vl lei giai hoac quyet dinh tao ra su thay d6i) d€ sii' dung mat t6t va khdc phuc mat xau hoac phai di tim gidi phap, quyet dinh khac cho phil hQP voi cac yeu cftu cu the.

9) Stf phat tri€n ciia tinh h~ thong phu thuoe VaG tUng yeu t6, nrng m6i lien ket chii khong chi phu thuoc VaG mot bO phan tinh hoa nao d6 ciia h~ thong, Do vay, dn thiet ke, xay dung va tao di~u kien sao cho tung yeu t6, tirng m6i lien ket c6 the dong g6p t6t n4a't vao tinh h~ thong. Neu khong chu y den di~u nay, tinh h~ thong c6 th8 siit giarn mot each dang k8 chi VI mot yeu t6 hoac mot m6i lien ket.

10) £>8 phat trien tinh h~ thong, nguci ta c6 th8 thay d6i (hi€u thea nghia ra't rong) rieng cac yeu t6, rieng cac m6i lien ket hoac cung mot hie ca hai.

55

11) Khai niern h~ thong mang tinh nrong d6i: mot yeu r6 thuoc h~ thong eho tnrdc, trong each xem xet khac lai thea man dinh nghia h~ thong, D~ phan biet, nguoi ta goi n6 la hi dwn.

H~ cho tnrdc, trong each xem xet khac, trd thanh yeu t6 cua h~ IOn han, bao n6. D~ phan biet, ngiroi ta goi h~ IOn han la Ilj. ue,l.

Su xem xet nay c6 th€ tie'p tuc tao thanh 1luuUJ-/uj.e /tf tlut,tq., xem Hlnh 25. N6i chung, tinh h~ thong d b~c cao han quy dinh tinh h~ thong d bac thap han.

H'DU(JI

Hinh25

12) H~ thong thay d6i thea lJtUi g1an. Thai gian c6 nghia tuyet d6i va nrong d6i. Voi nghia nrong d6i, ngiroi giiii my thea each xem xet, c6 quyen thay d6i g6c thai gian hien tai, xem Hinh 26.

13) D5i voi h~ c6 tinh h~ thong phirc tap (da chirc nang, da muc dich, da tinh chfft...) Ngiroi ta c6 th€ xem xet rieng tung chirc nang ... each xem xet nay goi la elUiu znn zR.l ruth hi 1JW,lg.

56

fflutdJl/l jtlufjt {((4n Jd~ 6,0 (TSKHCM)

14) Thang bac h~ thong, thoi gian va chieu xern xet tinh h~ thong tao thanh kJu3-llfJ (Jim, IIi- lJu(llq. £>6i voi h~ co tinh h~ thong don gian (mot chirc nang), ngiroi ta c6 tnrong hop d~c biet: m4l p./uLrq hf. lJumfJ, xern Hlnh 26 va Hinh 27.

r---- H~ tren r-----
I I I
r---- H~ r-----
I I I
r---- H~ dltai - ~ r-------------------------------------~

i-q.~ ~ ,~~ Qua khu Hi~n ~i Tttdng Iai

:'"q.~ ~o

,..~ "q,~

'"' ~.

,~

"-,,

Hinh. 26: Khimg gian h? thong

Hillh 27: Hinh dl}ngkhOng gian hi th6ng

15) Trong rn6i bai toan deu co mot h~ thong va ban than bai toan la h~ thong. Do vay, nhil'ng gi lien quan de'n h~ thong n6i chung cling deu dung d6i vci bai roan tren hai phirong dien: 1) h~ co trong bai toan va 2) bai toan nhu la h~ thong.

16) gil' duy-Iti- II"Nlgla qua trlnh suy nghi cua ngiroi giai, sao cho ngiroi giai khong chi thay, suy nghi ve, xii' 19 ... h~ co trong bai toan va bai toan nhu la h~ thong rna, ve mat nguyen tac, toan bQ cac h~ c6 trong khong gian he thong. it nhat,

57

ngiroi giai phdi thdy, suy nghi v~, xU' 19 ... 9N h<$ (d6tvoi h<$ N chuc nang) hoac 9 M (d6i vdi h<$ mot chtrc nang).

17) S1l dn thiet xa y dung nr duy he thong trong qua trinh suy nghl giai quyet van d~ va ra quyet dinh:

a) Viec s~p xep cac h<$ thea khong gian h<$ thong giup nhii'ng ngtrci giai bai roan hi~u, suy nghi, trao d5i va thao luan mot each r5 rang, ranh mach va d~y du v~ bai toano

b) Tu duy h<$ thong dtroc dira ra dt phu hop voi nhii'ng doi hoi cua cac thach thirc: tinh phirc tap tang va ngay cang tang ...

c) Tir duy h<$ thong phan anh diroc su thay d5i v~ chat, la cai rna quan niem truyen thong cho ding toan th~ la phep cong s6 hoc ciia nrng phdn khong phan anh duoc.

d) Ttr duy h<$ thong giup nhm thfy va xU' 19 cac quan h<$ nhan qua phi tuyen,

e) Tu duy h<$ thong giiip phat hien logich tien h6a va phat tri~n (lich SU', du bao, dir phong ... )

g) Tir duy h<$ thong giiip tang tinh nhay ben nr duy nham phat hienvtinh de'n cac thong tin dn thiet giai bai toan, tham chi 9 nrong giai bai toan rna chiing co th~ nay sinh (j bat ky h<$ nao trong khong gian he thong, khong nhat thiet chi c6 trong h~ ciia bai toano

18) Khong nen coi thuong bai toan nho, ngircc lai, dn chu 9 giai bai toan ngay khi no con nho VI bai toan cling la h~ thong va co khuynh hirdng tr(j nen cang ngay cang phirc tap hen.

19) Lei giai cua bai toan cho tnrdc du'Qc coi la t6t, chi khi nao loi giai d6 khong chi t6t d6i voi h~ cua bai toan rna, v€ matnguyen t~c, t6t voi tat ca cac h~ c6 trong khong gian h~ thong va voi moi tnrong. it nhat, 1ai gidi do phai t6t vdi 9N h~ (d6i vdi h<$ N chrrc nang) hoac 9 h<$ (d6i vci h<$ mot chirc nang) va vdi moi tnrong.

Neu khong chii 9 den yeu du nay thl som hay muon, trong nrong 1ai se niiy sinh nhii'ng bai toan 1a h~u qua ctia lCfi giiii cho tnroc ciia bai toan va nguci giai phai chiu trach nhiern, N6i each khac, chinh ngiroi ra quyet dinh phai lanh cac h~u qua xliI.

20) T5n tai cac quy lu~t khach quan phat tri~n h~ thong, dong vai tro co che' dinh huong trong ttr duy sang tao, Narn vii'ng va sU' dung t6t cac quy luat nay, ngiroi ta co th~ chu dong dira h~ phat tri~n mot each c6 dinh hirong, v~ lau dai, tie'n toi di€u khi~n du'Qc su phat tri~n. Cac quy luat nay se diroc trlnh bay trong Chirong 6.

/llur'n'JI/l jililif ((((!II .}fiwllqn (TSKHCM)

58

21) Tu' duy h~ thong khong chi c6 ich 1<;1i do'i voi qua trlnh suy nghl giai quyet van d~ va ra quyet dinh rna con anh hudng to't len moi mat khac ella doi song con ngiroi nhu cu xir, giao tiep, hanh dong, dao due, van hoa ...

22) Ap dung "tu duy h? thong" trong doi song, c6ng viec hang ngay n6i chung va do'i vdi m6n hoc PPLST noi rieng la di~u cftn thier VI n6 dern lai nhimg lei ich thiet thuc.

3.8. Tfnh i h~ lh8ng

• Chung ta hay xem xet vi du sau, xem Hlnh 28.

_ v=o

fLO:m~ ~m

..

t

I .... - -->1

tl t2

H~ th6ng

T~ng thai

CD

TrC}.ng thai

Q)

_ V=o

~FO :a~ ~ m

..

t

I I ----- ::>1

Itt

" 1 ~ - tl = tj ~

I (Thili gian chuyin tri)ng thai - thili gian i)

rse d(}ng gay

chuy~n trang thai

h~ th6ng

Hinh 28

• gum i. hi IJut,UJ. la heat dong cua h~ thong eo' g~ng gill lai cac trang thai, khuynh huang thay d6i h~ thong da va dang triH qua, chong lai viec chuyen h~ thong sang trang thai, khuynh huang thay d5i mdi ella h~ thong.

• Diroi day la nhtrng diem dn hru y v~ "tinh I h~ thdng":

1) Tinh 1 la mot thuoc tinh ella ba't ky h~ thong nao. Di€u nay dn phai tinh de'n mot each nghiern nic trong qua trmh sang t<;10 va d6i mdi, it nhat, tren ba phuong dien:

a) Tinhitamly

b) Tinh i cua he can ca i t i en

e) Tinh i cu a h~ t huc te khi dua he ca i t i en ra ap dung.

_~_~~~f~th_m~~_k_w._.n_~_'~w~4w __ (T_S __ K_H_C_M_) --~I 59 I

VI qua trlnh sang tao va d6i moi la qua trlnh du'a cac h~ thong lien quan chuyen tU trang thai nay sang trang thai khac. Khong chu y de'n tinh I h~ thong d~ e6 cac bien phap thieh hop, cac eo' g~ng sang tao va d6i mdi t6t dep e6 th~ bi thit bai

2) Nguoi nao ding e6 tinh I tarn ly, thircng can trd qua trlnh sang tao va d6i mdi, Do vay, moi ngiroi din d~ y va c6 bien phap giam tac hai tinh I tam 19 cua chinh mmh va nen c6 thai do bao dung vdi nhtrng ngiroi khac khi phat hien tinh I tam ly cua ho. Ngoai ra, moi nguoi dn eo' gang tranh d~ lai an nrong xau, du nho, d6i voi nhtrng nguoi khac va tranh d~ nhtrng ngiroi khac loi dung tinh I tam 19 cua minh.

3) Cach khac phuc tinh I tam 1y t6t nhit la suy nghi va hanh dong theo nhtrng quy luat khach quan, tranh duy y chi va c6 nhieu each xem xet h~ thong.

4) Tinh I khong chi c6 hai rna con c6 lei, cho nen moi ngiroi dn t~ p cho minh nhirng th6i quen t6t phu hop vdi su phat trien,

5) C~n d~c biet hru y de'n thai gian chuyen trang thai h~ thong (thiJi gian i):

a) T6n tai thai gian I t6i uu ky hieu la tiop, hieu thea nghia, la thai gian ngan nhit trong each chuyen trang thai cho tnrdc rna h~ c6 th~ chuyen diroc tu trang thai h~ thong nay sang trang thai h~ thong khac mot each t6t dep.

b) Neu thai gian chuyen trang thai tren thuc te' ti < tiop thl h~ bi phtrong hai, tham chi bi pha vo.

e) Ne'u tj > tjop thl lang phi thai gian (lang phi tit ca).

d) Ne'u tj » tjop thl khong chi lang phi thai gian rna h~ con c6 th~ bi phuong hai, tham chi bi pha vo.

6) Tuy v~y, v§.n c6 th~ giam du'c;Jc tjop nhirng vdi di~u kien phai cai tien each chuyen trang thai cho tnrdc. N6i each khac, d day rit dn nhtrng giai phap sang tao.

7) Su thay d6i trong h~ cang ldn, do tinh 1, su chong d6i ciia h~ d6i vdi cac , thay d6i <t6 cang Ion. Vi v~y gitra nhtrng gidi phap cung cho ke't qua nrong dirong (khong hen kern nhau r5 ret), ngiroi gidi nen chon giai phap lam h~ thay d6i it nh!t, dap ling diroc nhu du cua h~ nhit d~ h~ d€ tiep nhan.

8) Bai toan tren thuo te'rit da dang, C6 nhirng bai toan voi yeu du d~t ra la h~ th6ng khong du'c;Jc chuyen trang thai, mac du v§.n c6 nhtrng tac dong gay chuyen trang thai. Trong nhirng tnrcng hop nhir vay, dn e6 cac bien phap bu trir, chong lai nhtrng tac dong, hoac d~ tac dong xay ra trong thai gian th~t ng~n, de'n n6i, h~ khong kip chuyen trang thai, hoac chuyen tac dong tu che' dQ lien tuc sang che' dO xung ...

60

.fllfll/llfj fltuf 1{(~lH :wlJlfjlqo (TSKHCM)

D€ chuyen tu trang thai <D sang trang thai ®, do tinh 1, h~ phai trai qua cac trang thai trung gian (lA, 1B, 1C, 1D). N6i chung, khi con d trong cac trang thai trung gian, h~ chua th€ phat huy diroc tac dung nhu khi n6 chuyen h~n sang trang thai (?), xem Hlnh 29. Do vay, nguoi thuc hien qua trinh d6i mdi dn tranh d€ h~ d qua thoi gian cho phep trong cac trang thai trung gian.

9)

ID

Hinh 29: Qua trtnh c1myin trang thai cua hf thifng

10) C6 su khac nhau r6 ret gitra trang thai trung gian b~t dffu 1A va cac trang thai trung gian tiep theo. d 1A c6 t~p trung st,r thay d6i v~ cha't mang tinh nhay vot. Do v~y, dn c6 su chuan bi d~c biet chu dao cho giai dean b~t dfiu. Ne'u bdt dffu t6t, se xua't hien tinh 1 mdi, c6 ich d6i vdi viec chuyen trang thai. Cfin xem tinh 1 mdi nay nhu nguon du tru d€ triet d€ stY dung.

11) Can d~c biet chu y can nhac d6i vdi nhimg cai mdi dua tu ben ngoai VaG h~ trong qua trmh chuyen trang thai (ye'u to' 0 va X). Tinh thftn chung khi g~p bai roan 18.: Trude he't phdi chu y s~l dung cdc nguon {he trii co sdn trong h?, di;ie biet cdc nguon du trii khong mdt tien de' guii bai toano Chi khi khong duoc, mdi nghi de'n viec dira nhirng cai moi tir ben ngoai VaG h~ va chi dua nhirng cai moi nao khong lam phirc tap h6a h~ (he thay d6i it nhat), khong gay ra nhung hau qua c6 hai cho h~ (khong lam nay sinh nhtrng van d~

_~_~~G~p_l/m~~ __ k_~_t_4~~_~ __ (T_S_K_H_C_M_) -4I 61 I

moi), rna Iai giup h~ giai bai toan. Co vay, h~ dio tnrdc moi de dang tiep nhan nhii'ng cai moi do. Ngoai ra, dn chti y: cac nguon du trtr khong chi dUQc sl1 dung rna dn dUQc t<;10 them khi co di€u kien thuan IQi, xuat hien ben trong hoac (va) ben ngoai h~ thong.

12) Trong nhieu tnrong hop, chung ta dong vai tro cua nhii'ng cai moi, diroc dira VaG h~ nao do. f)€ h~ de dang tiep nhan, chiing ta phai khong dU<;1C lam phirc t<;1P hoa, gay ra nhii'ng Mu qua co hai cho h~ do va phai giup giai cac bai toan cua chinh h~ do.

13) Co nhtrng cai mdi chi mang tinh tich eire tam thoi (yeu to' X). Cftn co cac bien phap du phong VI chung cling co tinh 1, co th€ tra thanh cac tien l~ xau rat kho bo, tham chi lam phuong hai hoac pha va he.

14) Co nhirng cai tra thanh lac Mu trong qua trmh chuyen trang thai (yeu to' +), gay can tra cho su phat tri€n cua h~. Cftn chu y co nhtrng bien phap thich hop VI cluing cling co tinh 1 co th€ lam nay sinh cac van d€ mdi, khong don gian bo di la duoc,

15) Tren thirc te, se ra't giup ich eho tj tien den tjop neu ngiro! gidi hlnh dung r5 rang dfty du dUQc trang thai @ va qua trmh chuyen trang thai, r6i tien hanh qua trtnh chuyen trang thai sao cho luon co dUQc tinh lien We cac tac dong co ich.

16) Trong h~ con co eac h~ dirdi. Nhu vay, ngu'oi giai co t, cua toan h~ va cac t, cua cac h~ dirdi. Cftn chu y su nrong hop giii'a nhii'ng ti nay trong su phat tri€n cua h~. Neu khong, h~ se bi phtrcng hai, tham chi bi pha va, xem Hinh 30.

DO KHONG TUdNG aor t. h" va t. h" d'~~'

• I ~ I ~ uor

Cae banh xe

~

99

t

•

Hinh 30

62

17)

Ph6 cac bai toan cu th~ nit ra tu tinh huong van d€ xuat phat uu tien (xem phan 1.1) c6 th~ diroc phan loai thee nhieu each khac nhau, vi du thee rmrc dO thay d6i h~ khi giai nhfrng bai toan cu th~ nay, xem Hlnh 31.

TRIZ khuyen: bai todn c~ thi ddu tien (chu kh6ng phai duy nhdt), nguai gidi nen chon gidi la bai toan-mini vi nhiing ich lai sau, neu bai toan-mini co lai guii:

1) H~ it thay d6i nen chi phi giiii bai toan thdp.

2) Ich IQi (IQi nhuan chang han) IOn.

3) H~ it thay d6i, do v~y nguy co c6 cac h~u qua xau cua hieu irng Ian toa se thap.

4) H~ it thay d6i, do vay su' chong d5i, can trd d6i vdi loi giai thap. Lei giai d~ duoc tiep nhan han. N6i each khac, qua trinh d6i mdi hoan roan di~n ra nhanh han.

Cac ich lei khac tu viec giai bai toan-mini se diroc trlnh bay them d Chuang 6.

Tinh hu6ng vin d~ xuit phat uu tien

H~ hi~n nay khi chua giai bili loan

BT-mini

BT-maxi

o

t

j

Ph~ , b'· t ' th~' th~ , o cae at oan c~ e co e co

Chu thich: BT-mini: Bai toan nlugili no thi h~ thay d6i it nh!t BT-ma:<i: Bai tom nlu gill no thi M thay d6i nhi~u nh!t

Hinh 31

18) Toan tii' KTG: Khi n6i den mot doi urong nao do, thong thirong, ngiroi giai hlnh dung no co kich thiroc xac dinh, thai gian heat dong xac dinh va gia thanh xac dinh. Vi du, khi noi v€ cai TiVi, muon hay khong muon, ngiroi giai co trong d~u hlnh anh sau day: kich thirdc khoang vai chuc centimet, thai gian heat dong chirng vai tieng d6ng h6 va co gia thanh khoang tren, diroi mot cay yang. Kich thudc, thai gian va gia thanh cua doi nrong cu th~, tao nen hlnh anh quen thuoc, la mot trong nhirng nguyen nhan gay tinh 1

·JJIU(/J~? f1uJ/t IUffit (}M',? tflo (TSKHCM)

63

tam 19 noi rieng va tinh 1 h~ thong noi chung. D~ khac phuc, trong TRIZ co toan til' KTG - budc 1.9 trong ARIZ-85: sil' dung toan til' kich thirdc-thoi gian-gia thanh (KTG). Hay tUdng nrong:

a) Cho kich thirdc cua d6i nrong tang d~n vo eire. BT giiii nhu the nao?

b) Cho kich thUDC cua d6i nrong giam d~n zero. BT giai nhir the nao?

c) Cho thai gian cua qua trmh hay v~n t6e cua d6i nrong tang den v6 eire.

BT giai nhir the nao?

d) Cho thai gian cua qua trinh hay van t6c cua d6i nrong giarn d~n zero.

BT giai nhu th~ nao?

e) Cho gia thanh (nhtrng chi phi cho phep d€ giai bai toan) d6i nrong tang

den vo eire. BT giai nhu the nao?

g) Cho gia thanh d6i nrong gidm den zero. BT giai nhu the' nao?

Toan til' KTG la mot loat thi nghiem tUdng nrong, giiip nguci giai virot qua cac quan niem quen thuoc v€ d6i nrong cho tnrdc.

Muc dich ciia wan til' KTG la nham da dang hoa each nhln d6i nrcng dua tren quy lust chuyen nhtrng thay d6i v€ luong thanh nhfrng thay d6i v€ cha't va nguoc lai. Do do, each tiep can cua ngiroi giai va 9 nrong phat ra cling phai thay d6i theo. Nho vay, khi ngtroi giai chinh tlnrc tien hanh ghH bai toan, se d6 dang virot ra khoi cac gioi han mang tlnh chii quan d~ dira ra cac 9 nrong mdi, co gia trio

Sil' dung toan ta KTG, cac cau tra loi co th~ khac nhau, phu thuoc VaG kien thuc, kinh nghiem va tri nrdng nrong, tom lai, VaG cac phffm chdt rieng cua tung ngiroi giai, Cac phffm cheft nay co thE co dU<;1C nho hoc t~p va ren luyen,

Ngoai ra, cgn hill 9 rang, viec chon yeu to' d~ sa dung toan tti' KTG co th~ linh dQng. Do v~y, nguoi giai khong nen qua cirng nh~c v€ each hi€u cac khai niern kich thiroc, thai gian, gia thanh. Hay nhd rang, muc dich ciia toan til' KTG la nham giup khac phuc tinh 1 va kich thich tri nrdng nrong cua nguoi giai lam viec chrr khong phai di tim 9 tUdng giai bai toan ngay (j giai doan nay.

3.9. ~~ hai khai ni~m: 1,hal minh ~a sang ch~

• qJhtil miltl" la heat dQng phat hien cua con ngiroi ra d6i nrong (hi~u thea nghia rong) t6n tai san c6 trong hien thtrc khach quan, dQc l~p voi can nguci.

Thirong thuong, nguoi ta goi chinh d6i nrong do la phat minh

Cac phat minh lien quan den khoa hoc, nharn thoa man, tnrdc het, cac nhu cau nhan thtrc cua con ngiroi.

64

lIllIlCJI,? /tlulp !t«!n :xiII,? If!n (TSKHCM)

• &aU}_ elte' (I,;ill iheo- nqhia. uj-n1J) la heat dong che tao cua con ngiroi ra doi nrong khong t6n tai san co trong hien thirc khach quan

Thirong thirong, nguoi ta goi chinh doi nrong do 180 sang che.

Cac sang che' lien quan den ky thuat, van hoc, nghe thuat, hoi hoa, am nhac ... la nhtrng llnh vue nhan tao.

• Mot phat minh khoa hoc, thuong khong dem lai 1Qi ich kinh te ngay. LQi ich kinh te cua phat minh khoa hoc thuong th€ hien qua cac sang che' co sit dung cac phat minh khoa hoc trong do. Mat khac, nho nhirng sang che mdi, nguai ta co them cong cu d€ co diroc nhtrng phat minh moi.

• Do true tiep lien quan den kinh te, khai niem sang che' phtrc tap hon khai niern phat minh. No khong chi tac dong den quyen 1Qi cua ca nhan nha sang ehe rna eon anh huang tnrc tiep den s11 phat trien chung cua toan xa hOi. Chinh VI the, nha nude thong qua luat phap bao vc$ ban quyen cua ca nhan nha sang che, cung nrc la bao vc$ va khuyen khich s11 sang tao cua cac cong dan trong xii hoi va bdo dam su phat tri€n cua toan xa hoi.

• &muJ ehR (hlill theo. IlqJua ~ dUllh eho. linh IJI/e Iuj tJwij1) 180 giai phap ky thuat (y nrong va each th11C hien y nrdng khong mau thu~n vci nhtrng kien thirc nhan 10L).i hien nay biet) eo tinh moi va tinh ich 1Qi.

• Nha sang che' ky thuat phai lam h6 so trinh bay ba nOi dung n6i tren: giai phap cua mlnh, tinh mdi va tinh Ich lei cua giai phap, nop cho co quan nha nude c6 th~m quyen, a cac nude thirong la cue sang che' (Patent Office) xem xet. Neu h6 so thea man cac yeu du, nha nude ea'p eho tac gid (hoac nguai gill ban quyen) bang doc quyen (patent) voi thai gian doc quyen nha't dinh (a My la 17 nam). Luc nay, giai phap eho tnroc mdi dUQc goi la sang che, chinh thtrc thea nghia luat phap, Nhtrng thong tin co ban v~ sang che da du<;fc ea'p patent luu trii'trong cac thu vien quoc gia v~ patent.

3.10. "ai h·o ~a cac Ich 19i cila thong tin paten! wong -()i~c ~ai clting l,hddng l,hal' It1~l1 sang l~o.

• Thong tin patent, tren thirc te, la thong tin v~ sang tao (thong tin v~ tinh mdi va tinh ich loi), d6ng thai cung chinh 180 thong tin v~ s11 phat tri~n.

• Di tim cac quy lu~t sang tao nrc 180 di tlm cac quy luat phat tri~n. f)~ lam di~u d6, nha nghien ciiu dn co cac thong tin v~ su phat trieri. Mac du sir phat tri€n xay ra trong nhieu linh vue nlnr vu tru, the gidi sinh hoc, xa hOi loai ngiroi, van hoc, nghe thuat, khoa hoc, ky thuat, nhung thong tin tin cay nhat v~ su phat trien chinh Ia thong tin patent VI nhirng thong tin naydiroc luu giii' mot each diiy dii trong suot mot thai gian dai,

_.j>,_~_tIJ_'r,,-!J:_Ji_lta...:...yt_Ia_4'n_aa:_'11fJ~< _k_. o_<T_S_K_H_C_M_) -----------~1651

• Thong tin patent con la thong tin v~ sir phat trien tlw~n loi nhat cho cong viec nghien ciru, Bdi VI, trong m6i h6 so patent, tinh mci va tinh ich lei da dUQC trinh bay san thea yeu cftu ciia lu~t phap. LInh vrf.c sang che' ky thuat la Iinh vqc duy nhat trong cac Iinh vl!C sa hUll tri rue, tac gia phai chi ra trong h6 so dang ky ella minh tinh mdi va tinh ich lei cua giai pha p minh dira ra so voi d6i nrong tien than. Ngoai ra, su thuan lQi con th~ hien a ch6, thong tin patent dl1Qc phan loai mot each chi tiet, diroc hru giu t~p trung trong thir vien qu6c gia va d~ tiep can.

• The gidi la mot chinh th~ th6ng nhat, Cai chung chi t6nt<,li trong cai rieng, thong qua cai rieng, Cai rieng chi t6n tai trong m6i lien h~ dira den cai chung va tat ca cai rieng d~u c6 lien h~ vdi nhau. N6i each khac, mot giot mroc cua dai dirong c6 th~ phan anh duoc ca dai duong.

Tuy ong Altshuller nghien ciru sl! phat trien bat d~u til nghien ciru su phat tri~n cua cac h~ thong ky thuat thong qua thong tin patent, chua phai la nghien ciru tat ca cac loai phat tri~n, nhimg tnrdc het, nghien ciru d6 cho nhtrng ket qua d~ so sanh vdi sir phat trien a cac lInh vrf.c khac. Til do, nit ra cac quy luat phat trien khong chi dung cho linh vrf.c ky thuat.

Nhtrng quy luat phat tri~n trmh bay trong TRIZ, xet v~ y nghia nao do, la cau n6i gitra triet hoc nghien CUu cac quy luat phat tri~n chung nhat (phep bien chung) vdi cac quy luat phat tri~n cua cac Iinh vue cu th~ rna cac khoa hoc cu th~ nghien cuu.

• MQt sO' kien thirc co sa khac cua men hoc PPLST nhu cac kien thuc rut ra til 19 thuyet thong tin, di~u khien hoc se diroc trinh ba y xen ke trong nhtrng chtrcng sau.

• VI TRIZ dUQc xay dung dira tren nhieu nguon kien thirc khoa hoc c6 tinh khai quat h6a cao, thong tin v~ 511 phat tri~n va phuong phap lu~n xii'ly thong tin tin c~y nen TRIZ c6 ti~m nang dUQc rna rong va phat tri~n hen ntra, giao trmh PPLST trmh bay a day (con goi la TRIZ md rong) la mot trong nhtrng cO' gang d6.

CHudNG 4: cAc TH" THUAT (NGUYEN TAe)

.

SANG TAO cd 8AN

.

• Doc them toan b9 quyen sach "Sd tay sang tao: Cdc thu thuiit (nguyen tdc) CO ban",

• Doc them quyen sach "Lam the' nao de'sdng tao", til trang 32 den trang 50,

• NEWTON

!:;:lNSTSN • EDISON •

,

TAe)

Q

~.

I:l3Hlnl:l

• 1139 • I"IHO • AYCl'IllY, • nVQNVl

67

t ~

o x o <

•

•

o

s

iii

•

68

4·.1. Nhiing di.iu ein Itiu ~ ~.i h~ lhang die lh'I lhu~l (nSUien lie) sang l~o ed ban

4.1.1. Dinh nghia:

Thii thuat la thao tac nr duy don Ie, chi ra huong rna ngirci giai cffn suy nghi,

4.1.2. Tinb cabiin ciia thu thu4t (nguyen tdc):

Th6 hien d ch6 don gian, nrong d6i doc lap, hay sii' dung va phil hop vdi cac quy luat phat tri6n h~ thong (se hoc trong Chircng 6). Nguoi ta con goi cac thu thuat Ill. cac nguyen taco

4.1.3. Vai trb ciia cdc thu thu4t trong phuang phdp Iu",n sang tao:

Cac thu thuat c6 vai tro trong phuong phap luan sang tao nhu vai tro cua chtr cai trong ng6n ngu, cac nguyen to' hoa hoc trong h6a hoc ... , hieu theo nghia, tit do cac thu thuat t6 hop lai voi nhau tao nen nhii'ng y nrong sang tao phuc tap han. Thirc tt cho thay, nguci ta thirong dung cac t6 hop cua cac thu thuat, nhieu han la dung cac thu thuat don Ie mot each doe I~p.

4.1.4. each di tim cdc thu thudt:

So sanh d~ tim tinh moi

Tra loi cau hoi: Nghi nhu the" nao d€ c6 th~ ttl Al dua ra A2 ?

Til do quy ra thanh cac thao tac nr duy eo ban diroi dang cac thu thuat, c6 so sanh voi sir phat tri€n d cac Iinh vue khac ngoai sang tao sang che.

69

4.1.5. Cdch' hi!u lUi phdt bi!u cdc thit thudt:

'.

Cftn hi€u loi phat bi€u cac thu thuat thee nghia rong, nghia khai quat mot each bien chung - h~ thcng cong vdi tri nrong nrong sang tao, Khong nen hi€u tlni thuat mot each go b6, cirng nhac thee ngon tit phat bi€u thu thuat.

4.1.6. Cdc cimg dung cila hi thong cdc thu thu4t (va PPLST tuii chung):

1) Cung cap h~ thong cac each xem xet su v~t.

2) Tang 6c quan sat, to mo sang tao.

3) Phan tich, 19 giai mot each logich nhil'ng giai phap sang tao dli c6.

4) Tang tinh nhanh nhay ciia viec tie'p thu va danh gia gia hi cua thong tin.

5) Tha'y dU<;1C su nrong tv, thdng nhat giil'a cac h~ thong tuang chirng ra't khac xa nhau.

6) Khac phuc tinh 1 tam 19.

7) Gitip phat hien cac ngudn du tril' co san trong he, d~c biet cac nguon du tril' troi cho khong mat ti€n d€ sii' dung.

8) Dua ra va Iva chon cac each tiep c~n thich hop d€ gidi bai toan.

9) Giai quyet cac mau thujin c6 trong bai toan.

10) Phat cac y nrong cai tie'n h~ thong cho tnrdc,

11) DV bao khuynh huong phat tri€n ciia h~ thdng cho tnrdc trong nrong 1ai.

12) Giup phat hien, d~t va Iva chon bai toan cffn giai.

13) Dung d€ luyen t~p phat tri€n tri tUang nrong sang tao,

14) Dung d€ cai tie'n chinh ban than, xay dung tac phong, suy nghi va lam viec

mot each khoa hoc, sang tao.

15) G6p phftn xay dung til duy h~ thong - bien chting. Chu y:

Cdc thu thwJ.t c6 thi dung dQc lq.p, dung theo cdc t6 hap nhung sac mann cua cdc thu thuq.t se tang len khi dung h? thdng cdc thu thuat nhu la mQt bQ phq.n hap thann cua ARIZ n6i rieng va TRIZ n6i chung.

4.2. "an ban l,hal bi~u h~ lh6ng cac ngtlien l&c sang l~o ce ban

1. }fgu~e.iI. toe. pMiI. il.Ro

a) Chia d6i nrong thanh cac phan doc l~p.

b) Lam d6i nrong trd nen thao lap diroc.

70

c) Tang rmrc dQ phan nho do'i nrong,

'i

2.. J{gu~e.1\ -tat "-tatR ~Roi"

Tach phfin gay "phien phtrc" (tinh chat "phien plnrc") hay ngiroc lai tach phdn duy nhft "dn thiet' (tinh chat "dn thiet") ra khoi d6i nrong,

8. J{gu~e.1\ -tat pRdIll. tR6:t cue b¢

a) Chuyen do'i nrong (hay moi tnrong ben ngoai, tac dQng ben ngoai) c6 ca'u tnic d6ng nha't thanh khong d6ng nhat.

b) Cac phan khac nhau cua d6i nrong phai e6 cac chirc nang khac nhau.

c) M6i phdn ella d6i nrong phai (j trong nhii'ng di€u kien thich hop nha't d6i voi cong viec,

4. J{gu~e.1\ tat pRaI\ d6i xdl\g

Chuyen d6i nrong c6 hlnh dang d6i xtrng thanh khong d6i xirng (n6i chung giarn bac d6i ximg).

5. J{gu~e.1\ tat Iztt Rc;:lp

a) k8t hop cac d6i nrong d6ng nhft hoac cac d6i nrong dung cho cac heat dQng k8 can.

b) K8t hop v€ mat thoi gian cac heat dQng d6ng nhat hoac k8 c?n.

6. J{gu~e.1\ tat l/Q.I\ I\Ql\g

D6i nrong thuc hien mot so' chirc nang khac nhau, do d6 khong dn su tham gia ella cac d6i nrong khac.

7. J{gu~e.1\ tat "tRda. t1LOl\g"

a) MQt d6i nrong du<;lC d~t ben trong do'i nrong khac va ban than n6 lai chua d6i nrong thir ba ...

b) MQt d6i nrong chuyen dQng xuyen su6t ben trong d6i nrong khac,

8. J{gu~e.1\ tat pRaI\ -t1L9I\g ~uc;:ll\g

a) Bu trit trong hrong cua d6i nrong bang each g~n n6 vdi cac d6i nrong khac, c6 hrc nang.

b) Bu tnr trong hrong cua do'i nrong bang nrong tac voi moi tnrong nhu su dung cac lire thiiy dQng, khi dQng ...

71

Gay ling sufft tnrdc d6i vdi d6i nrong de chong lai ling sufft kh6ng eho phep hoac kh6ng mong muon khi d6i nrong lam viec (hoac gay ling suat tnroc d€ khi lam viec se dung ling sufft ngiroc lai),

10. J{gu~e.1\ tac tR~c Ri~1\ so b9

a) Thuc hien tnrdc sir thay d6i dn e6, hoan toan hoac tung ph~n, d6i vdi d6i nrong.

b) C~n s~p xep d6i nrong tnroc, sao cho chung c6 th€ hoat dQng tit vi tri thuan IQi nhfft, khong mat thai gian dich chuyen.

11. J{gu~e.1\ tac du pROl\g

Btl d~p dQ tin c~y khong ldn ella d6i nrcng bang each chudn bi tnroc cac phuong tien bao dQng, ling CUll, an toan.

12. J{gu~e.1\ Hie. d61\g tRe:

Thay d6i di€u kien lam viec d€ kh6ng phdi nang len hay ha xuong cac d6i nrong.

18. )fgu~e.1\ tac dao I\gllQC

a) Thay VI hanh dQng nhu yeu efiu bai toan, hanh dQng nguoc lai (vi du, khong lam n6ng rna lam lanh d6i nrong).

b) Lam phan chuyen dQng cua d6i nrong (hay moi tnrong ben ngoai) thanh dling yen va ngiroc lai phdn dung yen thanh chuyen dQng.

14. J{gu~e.1\ tac cdu (tWI\) Roo

a) Chuyen nhtrng phdn th~ng ciia d6i nrong thanh cong, mat ph~ng thanh mat cau, ke't cffu hinh hQP thanh kEt effu hlnh du.

b) Sa dung cac con Ian, vien bi, vong xoan.

c) Chuyen sang chuyen dQng quay, sti' dung lire ly tam.

15. )Jgu~e.1\ tac ~il\R d91\g

a) Cgn thay d6i cac d~c tntng ella d6i nrong hay moi tnrong ben ngoai sao cho chung t6i iru trong tung giai doan lam viec,

b) Phan ehia d6i urong thanh titng phan, c6 kha nang dich chuyen voi nhau.

16. J{gu~e.1\ tac giai "tRitu" Rogc "tRaa"

Ne'u nhu kh6 nhan dUQc 100% hieu qua can thiet, nen nhan it han hoac nhieu han "mot chtit". Luc d6 bai toan e6 the trd nen don gian han va de giai han.

72

17. )Jgu~e.11. tae eRu~ll1. SQl1.g eRi~u ~R6.e

a) Nhii'ng kh6 khan do chuyen dl)ng (hay s~p xep) d6i nrong thea duang (mot chieu) se dU<jc khac phuc ne'u cho d5i nrcng kha nang di chuyen tren mat ph~ng (hai chien), nrong nr, nhii'ng bai toan lien quan de'n chuyen dong (hay s~p xep) cac d6i nrong tren m~t phang se dUQc don gian h6a khi chuyen sang khong gian (ba chieu),

b) Chuyen cac d6i nrong c6 ke't cft' u mot tffng thanh nhieu t~ng.

c) f)~t d6i nrcng narn nghieng.

d) Sa dung mat sau ciia dien tich cho tnrdc,

e) sa dung cac lu6ng anh sang tdi dien tich ben canh hoac tdi mat sau ciia dien tich cho tnrdc.

18. )Jgu~el'l tae s~ d~l1.g eae doo dQl1.g co Rge

a) Lam d6i nrong dao dong.

b) Ne'u da c6 dao dong, tang tffn so' dao dong (de'n t~n so' sieu am).

c) Sa dung tfin s5 cong hirdng.

d) Thay VI dung cac bo rung co hoc, dung cac bo rung ap dien,

e) Sa dung sieu am ke't hop vdi tnrong di~n til.

19. )Jgu~el1. tae tae dQl1.g tR.e.o eRu ~9

a) Chuyen tac dong lien tuc thanh tac dl)ng thea chu ky (xung).

b) Ne'u da c6 tac dong thea chu ky, hay thay d6i chu kyo

c) Sa dung cac khoang thai gian giii'a cac xung d~ thuc hien tac dong khac.

20 .)Jgu~el1. tae eiel1. we tae dQl1.g to feR

a) Thuc hien cong viec mot each lien rue (tft't ca cac phan ciia d6i nrong dn luon luon lam viec d che'do du tai).

b) Khac phuc van hanh khong tai va trung gian.

c) Chuyen chuyen dong tinh tien qua lai thanh chuyen dong quay.

21. )Jgu~el1. tae "U-l1Qt I1.RaI1.R"

a) VUQt qua cac giai doan c6 hai hoac nguy hiem vdi van t6c Ion.

b) VUQt nhanh de c6 diroc hieu ling dn thiei.

/1/UI(/I~7 jtltdfi /UtfU MM1r740 (TaKHCM)

----~~------~----------------------------------~ 73

a) StY dung nhfmg tac nhan co hai (vi du tac dOp.g co hai cua m6i tnrong) d€

."

thu dU<;1C hieu iing co 1<;1i.

b) Kh~c phuc tac nhan co hai bang each ket hop no vdi tac nhan co hai khac.

c) Tang cirong tac nhan co hai de'n mire no kh6ng con co hai mra.

28. J{gu~elt tat qualt ~ pRaIt R6i

a) Thie't l~p quan h~ phan h6i.

b) Ne'u da co quan h~ phan h6i, hay thay d6i no.

24. J{gu~elt tat sll dl,.lltg tWltg gialt

StY dung d6i nrong trung gian, chuyen tiep,

25. J{gu~elt tat W pRl,.lt 01,l

a) Do'i nrong phai tv phuc vu bang each thirc hien cac thao tac phu tro, stYa chua.

b) StY dung phe' lieu, cha't thai, nang hrong du,

26. J{gu~elt tat sao tRip (top~)

a) Thay VI sii' dung nhirng cai kh6ng dU<;1c phep, plnrc tap, d~t tien, kh6ng tien lei hoac d6 YO, stY dung ban sao.

b) Thay the'd6i nrcng hoac h~ cac do'i nrong bang ban sao quang h9C (anh, hinh ve) vdi cac tY l~ dn thie't.

c) Ne'u kh6ng th€ stY dung ban sao quang h9C (j vung bi€u kien (vung anh sang nhln thay du<;1C bang mdt thtrong), chuyen sang stY dung cac ban sao h6ng ngoai hoac tii' ngoai,

27. _Ngu~elt tat "J1l" tRa~ tRo "dat"

Thay d6i nrong d~t tien bang be) cac do'i nrong re co cha't hrcng kern han (vi du nhu ve tu6i tho).

28. 1Ra~ tR.e so d6 to RQt

a) Thay the' so d6 co h9C bang dien, quang, nhiet, am hoac mui vi.

b) StY dung di~n tnrong, til tnrcng va di~n til tnrong trong nrong tac voi d6i nrong.

c) Chuyen cac tnrong dung yen sang chuyen dong, cac tnrong co' dinh sang thay d6i thea thai gian, cac tnrcng d6ng nha't sang co ca'u tnic nha't dinh.

d) StY dung cac tnrong ke't hop vdi cac hat s~t til.

174 r-1------------·J>~_.;:.....:_/Jui!.__=_' ,_"_,,!_u_MinfI__;' ,,---u,,_'-<i _CT_S_K_H_C_M_)

29. sa d(fltg ccc f&t c.au IzRr 0-6. Mltg

Thay cho cac phan cila d6i nrong d th~ ran, sit dung cac cha't khi va long; nap khi, nap char long, d~m khong khi, thuy tinh, thiiy phan hrc.

20. sa d(fltg 0-0 dIo 0-6. MOltg MOltg

a) Sit dung cac vo deo va mang mong thay cho cac ket ca'u khdi.

b) Cach ly d6i nrong vdi moi tnrong ben ngoai bang cac VQ deo va mang mongo

si. sa dVltg ccc O-Qt ~i~U I1.Ri€'u M

a) Lam d6i nrong c6 nhieu 16 hoac sit dung them nhtmg chi tiet nhieu 16 (mieng d~m, ta'm phu ... )

b) Neu d6i nrong dff c6 nhieu 16, so bo t~m n6 bang chft nao d6.

22. J{gu~h tac. tRa~ d6i MOU sac.

a) Thay d6i mau sac ciia d6i nrong hay moi tnrong ben ngoai.

b) Thay d6i do trong su6t ciia d6i nrong hay moi tnrong ben ngoai.

c) D~ c6 th€ quan sat dtr<;1C nhtrng d6i nrong hoac nhtrng qua trinh, sit dung cac cha't phu gia mau, huynh quang.

d) Neu cac chat phu gia d6 dff dtr<;1C sit dung, dung cac nguyen tit danh dau.

e) Sit dung cac hlnh ve, ky hieu thich hop,

22. J{gu~elt tac. d61tg ItRat

Nhirng d5i nrong, nrong tac voi d5i nrcng cho tnrdc, phai diroc lam til cung mot v~t lieu (hoac til v~t lieu gftn v~ cac tinh chat) vdi v~t lieu che' tao d5i nrong cho tnrdc.

24. J{gu~e.11. tac. pMI\ RU.~ RoQc. tai sil1.R e.6.c pRall.

a) Phan d5i nrong dff hoan thanh nhiem vu hoac trd nen khong cffn thiet phai nr phan huy (hoa tan, bay hoi ... ) hoac phai bien dang,

b) Cac phan mat mat cua d5i nrong phai dtr<;1C phuc h6i tnrc tiep trong qua trmh lam viec,

25. TRa~ d6i c.6.c. tR6ltg s6 R6a ~9 c.ua d6[ tl1<;jl1.g

a) Thay d6i trang thai d6i tuong,

b) Thay d6i n6ng do hay dO d~m dac.

[fJIU(6)1,7 jthd/t lu4'n ~ ~() (TSKHCM)

----~~------~----------------------------------~ 75

c) Thay d6i dO dec.

d) Thay d6i nhiet dO, th€ tich.

'.

g6. S~ dl:lKg c,Ru~lK pRo

sa dung cac hien nrong nay sinh, trong cac qua trlnh chuyen pha nhu thay d6i th€ tich, tea hay ha"p thu nhiet IU<;1ng ...

g7. S~ dl:lKg sl) KO KRig.t

a) sa dung sv nd (hay co) nhiet cua cac v~t lieu.

b) Ne'u d3: dung su nd nhiet, sa dung vdi v~t lieu co cac h~ so nd nhiet khac nhau.

g8. S~ d~Kg ccc c,R_dt ox.~ Roo fll.Q.KR

a) Thay khong khi thirong bang khong khi giau oxy.

b) Thay khong khi giau oxy bang chinh oxy.

c) Dung cac birc X<;1 ion hoa tac dong len khong khi hoac oxy.

d) Thay oxy giau ozon (hoac oxy bi ion hoa) bang chinh ozon.

gg. 1Ra~ ddi d¢ tao

a) Thay moi tnrong thong thircng bang moi tnrong trung hoa.

b) Dira them VaG doi tuong cac phan, cac chat, phu gia trung hoa.

c) Thirc hien qua trlnh trong chan khong,

40. S~ dl:lKg MC, O'Q,t ~ig.u R9P tRaKR (C,OMpOsite.)

Chuyen tit cac v~t lieu dang nha"t sang sa dung nhtmg v~t lieu hop thanh (composite). Hay noi chung, sa dung cac loai v~t lieu mdi,

4.3. Chddng binh 1,hal hi~n cac lhii lhtl~l (ngtlien lic) ~a lam lai hi~n ,tua lrinh sUi nghi di co ddqc d8i Wqng sang l~o che h ... ioc

• Co nhieu each sa dung cac thu thuat (nguyen tdc), Ph~n nay trlnh bay chuong trlnh giup tai hien mot each logich qua trlnh suy nghI d€ co diroc giai phap sang tao cho tnrdc, Chuong trlnh nay co hai phan. Ph~n mot, tit budc 1 de'n budc 5, giup ngiroi h9C tim cac thu thuat (nguyen tac) co th€ co trong giai phap sang t<;10 cho tnroc. Phdn hai, birdc 6, yeu du ngiroi h9C sap xep cac thf thuat (nguyen tfic) tlm ra thee logich sau, xem Hlnh 32.

1761 r ~_~_~_W~~fi_lw~0_t_~_~_Jt_~_'~.~_~~ __ (T_S_K __ H_C_M __ )

Cac chirc nang (Tinh h~ tho'ng) ~neo

Cac nhu ~u ella eon nguCJi

• Cac thu thuat (nguyen ~e)

• Cac ngu6n dt1 t:rU eo sgn trong h~, d~e biet khong ma:t ti'en

• Cac kie'n thue

Ca:u true h~ tho'ng

(Cac ye'u to', cac mo'i lien ke't)

Thai gian

IDnh32

• Chlidng trmh phat hi~n cac thO. thuat :

CD Chon doi nrong ti€n than (my thea each xem xet, co th~ co nhieu chu kh6ng phai chi co mot doi nrong ti€n than cua doi nrong cho tnroc).

(£) So sanh doi nrong cho tnrdc voi doi nrcng ti€n than.

® TIm "tinn mai",

® Tra loi cau hoi: "Nha thu thudt (hade t5 hap thu thudt) nao, nguai gidi co thl bitn doi tuang ti~n than thanli do'i tuang cho truce ?"

~ Lap lai cac birdc tU 1 d€n 4 d~ tim them cac thu thu~t co th~ co tu doi nrong cho tnrdc,

® S~p x€p cac thu thuat mot each logich, phan anh qua trinh suy nghi d~ co dU<;5C d6i nrcng cho tnroc.

4.4. Bang cae ngtlien l&c dung di glai ctUi~1 cae InaU lhuin ki lhual

•

78

.q;lutmw jt/wjt {({(in Min[; ~ (TSKHCM)

cAc THONG s6 KY THU!T
1. TrQng lu~g d6i tu~g chuyln dOng. 21. CongsU£t.
2. TrQng lu~ d6i tu~ hit dOng. 22. N~ng lu~g mit mat.
3. flO dai d6i tu~g chuyin dOng. 23. Chit thl mit mat.
4. flO dai d6i tu~g bit dOng. 24. Thong tin mit mat.
5. Dien tich d6i tu~g chuyln dOng. 25. TMi gian mit mat.
6. Dien tich d6i tu~ bit dOng. 26. Lu~ chit thl.
7. Thl tich d6i tu~g chuyln dOng. 27. flO tin q.y.
8. Thl tich d6i tu~g bit dOng. 28. flO chinh xcie trong do lu()ng.
9. V~n 16c. 29. flO chinh xcic trong ehe' tao,
10. LVc. 30. cac nhan 16 c6 hai til: hen ngoai tac dOng len d6i tu~g.
11. U'ng sU£t, ap sU£t. 31. Cae nhan 16 c6 h~i sinh ra Mi chinh d6i tu~g.
12. Hinh dang, 32. Ti~n iQi trong che' tao,
13. Tinh 6n dinh ctia thanh ph'An d6i tu~. 33. Ti~n IQi trong s~ dung, v~ hanh,
14. flO h~n. 34. Ti~n IQi trong sUa chila.
15. Th()i han hoat dOng ctia d6i tuqng chuyln dOng. 35. flO thich nghi, tinh ph6 dvng (van nang).
16. Thc)i han hoat dOng ctia d6i tu~g bit dOng. 36. flO phtrc tap ella thie't hi.
17. Nhi~t dO. 37. flO plurc ~p trong kilm tra va do lu()ng.
18. flO chie'u sang (dO rQi). 38. Miic dO tv dOng hoa,
19. N~ng lu~g tieu hao b?ri d6i tu~g chuyln dOng. 39. N~ng suit.
20. N~ng lu~g tieu hao Mi d6i tu~ bit dOng. • Bang noi tren co 39 cQt va 39 hang la cac thong Scl va giua cluing co the x~y fa mau thuiin: thong s6 nay t6t len lai keo thea thong s6 khac xau di (A t ~ B.J..). Bang dUQc tim fa tren co sd thong ke: cac mau thuftn giong nhau thuong dtroc gidi quye't bang nhtrng each gi6ng nhau.

• Cach sit dung bang nhu sau:

1) Phat bi~u mau t huan ky t huat; co trong bai t.oan duo i dariq At~

BJ..

2) Thong s6 A ung vo i cac thong s6 ghi CJ hang

3) Thong s6 Bung vo i cac thong s6 ghi CJ cot

4) Tim 0 La giao di~m cua hai thong s6 A va B

5) 8u dunq cac t.hu t.huat; ghi trong 0 d~ phat; cac y t uonq giai quye t mau t huan ky t huat; co trong ba i, t oan eho t ruoc .

Vi du loai mau thujin ley thuat gitra "v~n tde" (thong s6 9) t6t len keo thea thong s6 "mac dQ ti~n lai trong sit dung, v~n hanh" (thong s6 33) xau di diroc kh~c phuc b~ng cac thll thu~t co s6 thll' 111 la 32, 28, 13, 12 (ghi trong 0 Itt giao di€m cua hang 9 va CQt 33). Cac thu thuat do la:

32. Nguy~n t ac thay d6i mau sac 28. Thay the sa d6 co hoc

13 . Nquy en t ac dao nqucc

12. Nquy en t ac dAng the

79

Mac du trong bang con 0 tr6ng hoac chua tim du, b~ng chi ra diroc cac thil thuat co ban cftn dung d€ khdc phuc tren 1.200 loai mau thujln ky thuat.

• The' gidi ra't da dang, n6i each khac, 39 thong sO' liet ke trong bang khong bao quat dUQC he't ta't ca cac thong sO' co trong thuc te'. Tuy v~y, ban vfin c6 th€ sa dung bang trong tnrong hop thong s6trong Wi phat bi€u mau thujin kY thuat cua ban, v€ mat nghia, g§n nghia vdi thong sO' c6 trong bang, khong nha't thiet thong sO' phat bi€u phai trung v€ mat til ngfi' vdi thong sO' c6 trong bang.

• Theo lich sa phat tri€n TRIZ, khai niem mau thufin v~t 19 dUQc tim ra sau khai niem mau thuiin ky thuat kha lau. Vao thai ky chua c6 khai niem mau thujin v~t 19, bang n6i tren la cong cu chd yeu phat cac 9 tmrng sang tao sau khi phat bi€u rna u thuiin ky thua t. Den khi c6 khai niern rna u thuan v~ t 19, qua trinh giai bai toan c6 su thay d6i, cu th€, ngirci giai phai phat bi€u xong mau thuftn v~t 19 moi chuyen sang giai doan phat 9 nrong va phat 9 nrdng la d€ giai quyet mau thuiln v~t 19. Liic nay, cac thu thuat co ban dUQc nh6m lai thanh h~ thong cac bien d6i mfiu dung d€ giai quyet cac mau thujln v~t 19 (se trlnh bay trong phan tiep thee 4.6).

4.5. H~ lh8ng cac biin d5i lUaU clting di giai (ltliil cac mau lhuan ~~ll~

C6 11 cac bien d6i mfiu:

1. PRo.~ eR1a eae tf~ReRo:t I'AO.U tRu6.~ ~Rau tReo f<.R6~g g1a~.

1.1. Phan h~ thong thanh cac ph§n khong gian va cho chung c6 cac tinh cha't trai ngiroc nhau.

1.2. Tach ra khoi h~ thong ph§n c6 tinh chat khong c§n thiet, hoac ngircc lai, dtra them VaG h~ th6ng phdn c6 tinh cha't c§n thiet,

1.3. Phan nho d6i nrong thanh ra't nhieu phan.

1.4. Sa dung cac nguon khong gian du trfi': ch6 tr6ng, m~t sau cua d6i nrong, sii' dung ke't ca'u nhieu t§ng, d~t phdn nay VaG ben trong phan kia.

2. PRo.~ eR1a cce tf~R eR<1t I'AO.U tRu6.~ ~Rau tReo tRo1 g1a~.

2.1. Phan thai gian tac dong thanh tirng khoang va cho h~ thong c6 cac tinh cha't trai nguoc nhau trong nhfi'ng khoang thai gian khac nhau.

2.2. VUQt qua cac giai doan nguy hi€m voi v~n t6c IOn.

2.3. Dat diroc tinh lien tuc cac tac dong c6 ich. Sa dung thai gian nghl va chuyen dong trung gian.

2.4. Ket hop vai hoat dong v€ mat thai gian.

80

2.5. Thuc hien cac heat dong phu tro hoac mot ph~n hoat dong chinh tnrdc hay sau hoat dong chinh.

2.6. Chuyen sang heat dong thee che' dO xung, cbuyen sang dao dong.

8. "PRep c.Ru~llt R? tR6ltg ~9i. -

Chuydn tU h¢ sang phan h¢ (h¢ c6 tinh chst ngircc lai) hoac ke't hop h¢ vdi phan he.

4. "PRep cRu~llt R? tR6ltg Rai.

Cho toan bo h¢ thong mang tinh cha't T con mot phan ciia n6 mang tinh cha't phan T.

5. "PRep cRu~llt R? tR6ltg ba.

Chuyen sang h¢ thong hoat dong d mac vi mo.

6. PRep cRu~lK R? tR6ltg b6K.

Ke't hop cac h¢ d6ng nha't hoac khong d6ng nha't tao thanh h¢ tren,

7. PRep cRu~lK pRo. ~9t.

Thay the' trang thai pha cua mot ph~n h¢ thong hoac moi tnrong ben ngoai.

8. PRep cRu~lK pRo. Rai.

Chuyen mot phan ciia h¢ til trang thai nay sang trang thai khac tuy thuoc vao di~u kien lam viec.

g. "PR€-p cRu~llt p~a ba.

Sil' dung cac hien nrong xa y ra kern thee vdi su chuyen pha.

10. PRe.p tRu~llt pRo. b61t.

Thay the' chat mot pha bang cha't "luang pha".

11. PRep cRu~lK R6o. ~g.

Lam xua't hien hoac bien ma't nhtrng hat v~t chat do su phan hily - tai sinh, ion h6a - tai hop ...

# # ..

4.6. Chtidng l1;nh 1-i11 g9n ctua l1;nh sUi nghi g;ai qUiel ~an ,te

~a ra 'lui~l 'tinh

• Chuang trinh rut gon dirdi day kha thich hop d6i vdi phan Ion cac bai toan rna nguoi giai c6 the g~p trong cuoc song, cong viec VI chiing khong phai la nhtmg bai toan c6 mac kh6 cao.

81

cac muc do hieu.

Chu Y cac yeu to, qua trinh tam ly I dac b i e t; t i nr, i tam 11' co ~::e ann hUC:lng den v i ec hieu ba i, t can (BT) .

Hie,.l ~ Ve hinh.

BT chon giai dau t i en La BT-mini.

Dua t r en v i.e c h i eu BT va khuynh huonq phat; t r i en ,

De ra muc dieh t huc su can da t rna khoriq nghi C:e:: each t huc n i en muc dieh.

xa c d i nh cac yeu t6 can chu y.

Cae yeu t6 d6 cua h$ th6ng e6 trong BT phai co ~~::h ch~t ;i? c:l t r anq thai rrao ? ..... thi da t ducc ID1).C dich rna ~-(h6::;r ::.ghi deI: ca ch I t huc h i en .

Xem xe t; lan Luct, tung yeu t6.

Yeu t6 phai e6 (8) de thl.,te hien eong Vlee co ~e~ ::ay va phai ( - 8) de t huc h i en conq v i ec co ieh kia.

a giai doari nay e6 the thu duoc khoriq pha i, mc c ma va i ML.

Khi pha t; cac y tudng can phai ghi Le i, ngay, tuy$::: d6i khonq phe phari , chi trich.

Sd dunq ca c coriq cu da hoc de phat; y t.ucriq ,

Chi khi thay da pha t; het cac y tUC:lng c6 the co mo i, chuy en sang giai doan sau.

Loa i, be cac y tudng kh6ng kha thi.

Pha n tich, danh gia va sap xep cac y tudng kha thi thea t hu tl.,t uu tien.

ChD. y t uan theo diem 19 trong phan "3.7. He th6:1g va Tu duy h$ th6ng" .

Trang suot qua trlnh suy nghl cdn luu v: a) H~ phai thay d6i it nhat.

82

fi'/utdnp fihdfi ((((in ,')(ill!llq() (TSKHCM)

b) StY dung cac nguon d1,1' trii' e6 san trong h~, di}.e biet cac nguon d1,1' trii' troi cho khong ma't ti6n.

e) StY dung nr duy h~ thong, d~e biet, "man hinh. 9 h~" va hieu trng Ian tea h~ thong.

• Chirong trinh d~y du qua trinh suy nghi giai quyet van d6 va ra quyet dinh (Algorithm giai cac bai toan sang ehe' - ARIZ) se dUQc trmh bay trong Chu'dng trlnh trung ca'p PPLST. ARIZ dung d€ giai cac bai toan c6 rmrc kh6 cao, do v~y ARIZ tra nen c5ng kenh khi dung d€ giai cac bai toan co mire kho thap.

4.7. iii cac ngui~ll lic sang l~o d~n cac 1,htidng 1,ha1' sang l~o

• Phuong phap la t~p hQP nha't dinh mot so' thii thuat (nguyen t~c) co ban. diroc sti' dung thee thir t1,1' nhat dinh, gem nhieu birdc (hay nhieu giai doan), diroc xay dung dti giai mot loai bai toan nhat dinh.

• Thong thuong phirong phap dUQe xay dung dua tren co sa cua mot so' ket luan hoac tie n d~ lien quan de'n sang tao hoac each phan loai bai toan thea tieu chuan nao do. Nhii'ng phircng phap manh la nhii'ng phuong phap giup h~ thong co trong bai roan di theo cac quy luat phat tri€n khach quan.

• V~ nguyen uk, so luong cac phucng phap e6 th€ e6, til s1,1' t6 hop khac nhau cua cac thii thuat la vo tan. Di~u nay nrong t1,1' nhu trong hoa hoc, tuy chi e6 han 100 nguyen to h6a hoc nhung so' hrong cac hop chat h6a hoc khac nhau e6 th€ co la vo tan.

Day chinh la uu viet cua TRIZ. Mot mat, cac thu thuat giup giai quyet vfn d~ rut gon su da dang cua sang tao: so hrong cac thil thuat it - hien nay la 40, d€ ngiroi giai khong bi qua teli v6 tri nho. Mat khac, cac thu thuat giup giai quyet va'n d~ cfin tao ra s1,1' da dang IOn: so' hrong cac phirong phap la vo t~n d€ phu hop voi s1,1' da dang cua cac loai bai toan tren thuc te'.

• Doi vdi nhtrng phirong phap dli c6 trong lInh virc sang tao va d6i moi, do cac tac gia khong thuoc tnrong phai TRIZ tim ra, nhin thee quan di€m trinh bay a tren, chung vftn e6 th€ phan tich dUQe thanh cac t6 hQP ciia mot s6 thu thu~t nhat dinh.

• Chuang 5 dirdi day se trlnh bay nhtrng phuong phap do cac tac gia phuong Tay dira ra, thirong dung d~ giai loai bai toan, d do so' hrong cac phep thti' c6 th~ c6 IOn va d5ng thai, s6 hrong cac Wi giaico th~ c6 cling IOn. Muc dich ciia cac phuong phap nay la cai tien phuong phap thtY va sai bang each khac phuc, chu yeu, hai nhiroc di€m IOn ciia noIa anh hirdng xau cua tinh 1 tam ly va nang suat phat y nrong thap.

83

CHUtiNG 5: CAC 'HUtlNG PHAp riCH cllc HOA

.

TIIDUY

Chuang 5 trinh bay mot so cac phuong phap sang tao giai quyet van d~ va ra quyet dinh cua Phuong Tay nharn khac phuc cac nhiroc di€m ciia phirong phap thli' va sai, dUQc nh6m lai dirci ten goi "Cdc phuang phdp tich cue h6a tu duy" . Dieu nay giiip nguoi hoc PPLST c6 su hiEu biet them v~ cac phirong phap sang tao khac, ngoai TRIZ. Mat khac, ngiroi hoc cling c6 dip so sanh d€ thay mot Hin nita: Phuong phap la t~p hop nhat dinh mot so nguyen t~c co ban dUQc sii' dung theo thir nr, gom nhieu biroc (hay nhieu giai doan), duoc xay dung d€ gidi mot loai bai toan nao do.

gieJl £!.I/e hoa. ILt dug. diroc hi€u 1a lam tang soluQng cac y nrdng phat ra trong mot don vi thai gian. N6i each khac, cac phircng phap trinh bay trong Chuang nay diroc xay dung nham muc dich tang nang suat phat y nrong va khac phuc tinh 1 tam 1y cua ngtroi giai. Cac phirong phap tich eire h6a nr duy rat thich hop d€ giai loai bai roan c6 nhieu loi giai da dang va trd nen yeu khi phai giai loai bai toan c6 mile kh6 cao.

~ ~

5.1. l'hddng I,MI' doi Wqllg lieu diell1 (M~lhod ofl~ocal

Objects)

Phuong phap phat y nrong nho viec chuyen giao nhtrng dau hieu, tinh chat, chirc nang ... (goi chung Hi cac dau hieu) cua nhung doi nrong thu thap mot each tmh co (ng~u nhien) cho doi nrong dn phai cai tien (d6i tuang tieu die'm hay prototype) c6 ten goi la phirong phap doi nrong tieu di€m. Phuong phap nay diroc giao sir tnrcng dai hoc t6ng hop Berlin F. Kunze dira ra dudi dang ban dftu vdi ten goi phirong phap danh muc (catalogue) nam 1926. Vao nhimg nam 50, phirong phap dUQc nha bac hoc My C. Waiting hoan thien them.

Phuong phap doi nrong tieu di€m g6m cac bircc sau:

Buac 1

Buac2

Buoc B

Chon doi nrong tieu di€m. Vi du: quyen sach. Ta muon ttm nhirng y nrdng d€ lam ra nhii'ng cuon sach c6 nhtrng tinh chat doc dao.

Chon tit 3 den 4 doi nrcng mot each tlnh co (l~t hu hoa tv di~n, bao, tap chi, danh muc ... ). Vi du, ta chon duoc 4 doi nrong la cai nha, cai d6ng h6, cai ill va con ch6.

L~p danh sach nhtrng dau hieu ciia nhtrng doi nrong chon d biroc 2. Vi du:

- Nha: cao tftng, l~p ghep, san, gach, be tong, m6 ...

- D8ng h8: dec tay, bao thtrc, da quang, rna vang, bo nii..

- Ttl: c6 kh6a, nhieu ngan, dung, kinh, s~t, girong, tho, lanb.sfy ...

- Ch6: gitr nha, san, trinh sat, ciru hoa, ciru nguoi bi nan, kieng ...

Ke't hop nhtrng da'u hieu n6i tren vdi doi nrong tieu di~m. Vi du: sach cao tdng, sach lii:p ghep, sach gach, sach dec tay, sach bao thtrc, sach da quang ... ; sach c6 kh6a, sach nhieu ngan, sach bao dong ... ; sach giu nha, sach trinh sat, sach CUu hoa ...

Phat cac 9 nrdng dira tren nhtrng ke't hop C1 buck 4 bang su lien nrdng nr do, khong c6 ba't ky st;l' han che' nao.

Vi du: Stich cao tang c6 th~ hi~u Ia sach c6 nhieu t~p nhirng c6 chung bla ciing d6ng thanh bO. Stich liip ghep lasach c6 th~ thao rei tung chuang tuy thea muc dich ciia nguai doc. Sdch gacb c6 th~ hi~u la ta'm bia ... Stich da quang 1a sach in bang mire da quang c6 th~ dung trong dern t6i ...

Danh gia nhfrng 9 nnrng thu dUQC va hra chon nhimg ~r tudng c6 tri~n vong kha thi. Phdn nay thirong giao cho cac chuyen vien thirc hien.

Nhin dtroi g6c do cac thu thuat (nguyen ta:c) co ban, phuong phap d6i nrong tieu di~m c6 th~ bieu di6n thanh:

84

Buac 4

Buac 5

Buac 6

1) Tach khoi

2) Phdrn chat cue bQ

3) Ke't hop

4) Tv phuc vu (sti' dung nguon du trU c6 san cua m6i ngiroi la tinh lien WC1ng)

5) Tach khoi

Phuong phap d6i nrong tieu di~m la phirong phap kha don gian, ngtroi ta e6 th~ lInh hOi diroc sau vai ba ldn luyen t~p. Phuong phap nay cho ke't qua t6t khi dn phai tim kiem nhirng bien th~ cua cac phuong phap, ke't cau da biet, N6 cho phep nhanh ch6ng tim nhtrng 9 nrdng mdi d6i vdi cac d6 dung, cac m~u rna hang h6a, cac m6t qudn ao, d6 choi, cac m6n qua hill niem ... va dung trong qudng cao, kie'n true.

Mot cong dung len ntra edn nhan manh: c6 th~ dung phircng phap d6i nrong tieu di~m n6i rieng va cac phucng phap tich eire h6a til duy n6i chung d~ luyen t~p phat trien tri tUC1ng nrong d6i vdi moi hra tu6i. Ngiroi ta biet ding tri tu'C1ng nrong d6ng vai tro eire ky to Ion trong ba't eu lInh vue sang t90 nao. Nhung tren thirc te' c6 nghich 19:

Sir cong nhan ich IQi khong di doi vdi nhtrng n6 hrc dn thie't d~ phat tri~n. tri nrdng nrong mot each bai ban, h~ thong. Hien nay, c6 mot phuong ti~n dai cluing c6 tac dung khoi d&.y tri nrong nrong, do la cac truyen khoa hoc vi6n nrcng. Nguci doc c6 th~ rut dUQc tir chung nhirng ich loi sau:

1) C6 th~ tim thay trong do nhirng 9 tuang giai cac bai toan sang tao.

2) Khac phuc tinh 1 tam 19 d~ di de'n nhfing 9 nrong tao bao, thieu cluing khoa hoc, ky thuat khong phat tri~n manh me duoc.

_,~_~--",-<_;_jt_IUl__:.vt_Iu_4n_r}dnfJ--,<,--_ho_(T_S_K_H_C_M_) ----I1851

3) DQc truyen khoa hoc vi€n nnrng, nguoi doc "nghien ngJm" con co thti tim tha y sau nhtrng trang sach Ia cac thu thuat ciia cac nha van. Hay dung cac thu thuat d6 trong viec phat y Ndng.

4) Cac truyen khoa h9C vi€n tUdng chtra nhieu bai toan cua nrong lai, hay nghi tnroc Wi giai chung, dung dti nude de'n chan mdi nhd y.

5.2. l'hddng l,hal' "han tich hinh thai (Mo'1,hotogical ~~natisis) Phuong phap phan tich hinh.thai do F. Zwieky - nha v~t ly thien van ngirci My goe Thuy Si dtra ra nam 1942. Tren thirc te', nguyen tac cua phircng phap nay diroc nha truyen giao Tay Ban Nha Raimund Lulli (1235 - 1315) Ian d~u tien trmh bay trong tac pharn "N gh? thiuu vi dai", R. Lulli cho ding, c6 thti k)" hieu nrong tnrng cac khai niern dii biet, sau d6 thiet l~p cac t6 hop nhtrng ky hieu nay, tir d6 ttm ra nhirng khai niern moi hay noi each khac, tim ra nhirng kien thtrc mdi,

Muc dich ciia phirong phap phan tich hlnh thai la dira ra va nghien ciru t.1t cd cac phirong an mot each h~ thong v~ nguyen tac, bang viec phan doi nrong thanh tung phdn, da dang h6a cluing r6i ket hop tra lai nham bao quat diroc nhirng phirong an bat ngc, doc dao rna cluing c6 thti bi bi) quen trong phirong phap thli' va sai.

F. Zwicky d~ nghi thuc hien phan tich hlnh thai thee cac giai dean sau:

1. Phat bilu bai todn milt each chinh xac

Vi du dn dua ra ket cau xe chay dien, sii' dung co hieu qua tren sa mac.

2. Xac dinh cae bQ phdn - chuc nang (thong so) chic ytu c£la doi tuang Vi du, doi voi xe chay dien, cac bo phan do la:

A - ngudn di~n nang va each truyen tai. B - dong co

C - bo dfin tien

D - bo di~u khiEn.

3. Ki ra tdt cd cae hinh thai co thi co cua cdc bQ phq.n chuc nang (thong so), li?t ke a giai doan 2

Vi du:

Al - ac quy, nang hrong truyen thee cac day dftn.

A2 - day cap ngam, nang hrong truyen nho cam irng.

86

B2 - dong co dien xoay chien phi d6ng bO. B3 - dong co di~n xoay chieu d6ng bo.

CI - banh xe

C2 - d~m khong khi. C3 - canh quat,

C4 - chan may.

Cs - banh xich,

D I - di~u khien bang vo lang nhir 0 to thirong. D2 - dieu khien bang tay gat

D3 - h~ thong di~u khien nr dong nhu d may bay.

Tu do, l?pthanh bang (ma trdn) hinb thai sau:

Thong sO' Cac y nghla
A Al A2
B BI B2 B3
C CI C2 C3 C4 Cs
D DI D2 D3
. 4. 14P cong thuc hinn thai cua doi tuang xem xet

Chung chfnh 1a cac t6 hQP c6 dang : Aa - B, - C, - Da ... , trong d6 a, b, c, d, ... 13. cac sO'ttf nhien. Vi du cong thirc Al - BI - CI - DI ... c6 nghia la xe di~n, chay bang ac quy coday dan di~n nO'i de'n dong co di~n mot chieu, xe chay b~ng banh xe va di~u khi~n bang vo lang ... , con cong thtrc Al - BI - C2 - D2 - ... 1a xe di~n, chay bang ac quy c6 day d§n di~n nO'i de'n dQng co di~n mQt chieu, xe chay tren d~m khong khi va di~u khien bang tay gat..

SO'1uQng cong thirc hlnh thai c6 th~ c6 bang tich sO'1uQng cac cot cua tirng hang.

5. Phdn tich, ddnli gia nhiing phuang an thu duac iJ giai doan 4 va lua chon nhiing lai giai tot nhdt

Nhln dirdi gocdc cac thu thuat (nguyen tac) co ban, phucng phap phan tich hlnh thai c6 th~ bi~u dien thanh:

87

1) Phan nho + Pham chdt C1,lC bQ 'I
2) Phc1m cha't C1,lC bQ
3) Ke't hop
4) Tach khoi Tirong tv nhu vay, ngiroi hoc PPLST tha lam tiep vci cac phirong phap khac,

Giai dean 5 la giai doan kh6 nhat trong phirong phap phan tich hlnh thai. Tren thirc te', khong c6 quy t~c khach quan nao d6 lam tang nang suat sl,l' hra chon nay mot each tin cay. Do do, sV Iva chon thuong du<;1c tien hanh thee ki6u thii' l~n hrot hoac hti hoa, tot hon, thl thii' thee mot chuong trlnh nao d6 rnang tinh chii quan. MQt rna tran hinh thai c6 10 cQt va 10 hang cho ta 10 ty cac cong thiic hlnh thai (phuong an giai) khac nhau. May tinhdien nr, ta't nhien, c6 ich d day nhirng v~n khong giai quyet dU<;1c van d~ rnQt each can ban.

MQt nhiroc di6rn khac cua phuong phap phan tich hlnh thai la phucng phap khong c6 cong CI,1 cho phep xac dinh d~y du cac thong so dn thiet mot each khach quan. Do vay, tren bang hlnh thai chi dn quen di mot thong s6, ngirci giai se mfft di mot so hrcng Ion nhtrng phuong an gidi c6 th6 c6.

Phuong phap phan tich hlnh thai, mac du vay, c6 hieu qua hen phirong phap tha va sai. Phan tich hinh thai sii' dung c6 hieu qua nha't khi giai cac bai toan thie't ke mang tinh chat chung, nhu thiet ke' ke't cffu cac may m6c, rn~u rna hang h6a, mot quan ao, tro choi, quang cao, kien true, tim kiem nhtrng Wi giai mdi v~ t6 chirc, bo CI,1C, xep dat., N6i chung, phirong phap phan tich hlnh thai manh d6i vdi bai toan c6 cac Wi giai da dang.

5.3. Phttdng 1,hal' cae Catl hoi ki~nl1Ta (Method of Centrel

Questions or Check-lis1ing Method)

Tu nhirng nam 20 ciia the' kY nay, nhieu nguoi da dira ra cac loai danh sach cau hoi nharn muc dich giup nguoi giai, mot mat, dung sa da VaG huang suy nghi quen thuoc maquen di nhimg huang c6 th6 c6 khac. M~t khac, cac diu hoi ki6m tra con cho nhtrng Wi khuyen sa dung cac thii thuat, phirong phap, cac g<;1i i. cac kinh nghiem sang tao, Cac linh vvc (hoac cong viec, loai bai toan) khac nhau doi hoi cac danh sachcau hoi ki6m tra khac nhau. Cling mQt Iinh vl!c (hoac cong viec, loai bai toan), nhtrng chuyen gia khac nhau c6 th61~p cac cau hoi ki6rn tra khac nhau. Do vay, tren thuc te' c6 ra't nhieu danh sach cac cau hoi kiem tra. Nguoi giai bai toan khi sa dung phirong phap nay, phai tra lOi cac cau hoi c6 trong danh sach rna minh dang sa dung thee ngu canh cua bai toano Dudi day la ba danh sach cac cau hoi ki6rn tra dU<;1C danh gia VaG loai cao nhar. .

88

5.3.1.

Danh sdch. cdc cdu hoi /dim Ira ciia A. Osborn (1953) dung cho linh vue sang chi

1. B<;u\ co & I1.gR[ gl Mdl O-l o-\~e s~ dl:Htg d61 tUQl1.g ~9 tRuQ.t9 C6 th~ e6 nhtrng each su dung moi khong? Lam bien th~ nhirng each su dung off bi€t nhu th€ nao?

2. 0,6 tRl co ~cH glal bal tOOI1. sal1.g eRe: bal1.g MeR tRreR I1.gRl R6a, dClI1. glal1. R6a, ~uQe bot ~R611.g9 E>5i nrong Icy thuat cho tnrdc lam ban nho o€n cai gl? Su nrcng nr h6a c6 dira ra y nrong gl moi khong? Trong qua trinh song va lam viec tnroc day co nhii'ng tlnh huong vffn de nao nrong nr d~ e6 th~ sii' dung cluing? C6 th~ sao chep lai dieu gl? Can phai vu'c;1t tnrdc d5i nrong nao?

3. 0,6 tRl eo I1.Rul1.g.blll1. tRll1.ao eua d61 tUQl1.g 129 tRuQ.t9 Lieu c6 bien th~ bang each quay, uon, van hay khong? C6 th~ co nhtrng thay d6i nao ve chirc nang, mau sdc, mui, hlnh dang? Nhirng thay d6i khac co th~?

4. 0,6.1 gl co tll1 ~aftl. tal1.Y [e11. tlLOl1.g d61 tl1Ql1.g 129 tRuQ.t9 C6 th~ n5i them gl ? C6 th~ lam tang thai gian phuc vu, tang tac di)ng du'c;1c khong? Lam tang cln s5? Kich thtroc? di) ben? Nang cao chat Iircng? Ghep them cac thanh phan mdi? Lam trung lap? Lam tang s6 hrong cac bi) phan lam viec, vi tri hoac nhtrng yeu t6 khac? C6 th~ tang qua mile cac yeu t6 hay toan bi) d6i nrong diroc khong?

5. 0,6.1 gl co tU ~o.ftI. glaftl. xu611.g tlLol1.g d61 tllQl1.g ~9 tRuQ.t9 C6 th~ trir bot cai gl ? Cai gl co th6 lam chat lai, co lai, d~m dac, ngung tu, vi h6a? lam ngan lai? lam hep lai? phan nho ra?

6. Qal gl tlLol1.g d6l tUQl1.g 129 tRuQ.t co tRl b[ tRa~ tRe:9 C6 th~ thay th€ cai gl va bao nhieu, thay the hoi cai gl? Thanh phdn khac? V~t lieu khac? Qua trinh khac. Nguon nang hrong khac? Sap xep khac? Mau, am thanh, st! chieu sang khac?

7. Qal gl c6 tRl blll1. d61 duoc tlLol1.g d61 tUQl1.g 129 tRuQ.t9 Nhtrng yeu t6 nao c6 th~ _ thay th€ lfin nhau diroc? Thay d6i mo hlnh? Thay d6i sir phan b6? Thay d6i thu nr cac thao tac? Chuyen vi nguyen nhan va k€t qua? Thay d6i van t5c hoac nhip

di)? Thay d6i che di) lam viec? -,

8. Qal gl eo tRl ~o.ftI. I1.gUQC ~1 tlLOl1.g d61 tUQI1.g9 Chuyen vi dirong va am? Nhii'ng yeu t6 d5i dien nhau c6 th~ d6i ch6 cho nhau du'<;1c khong? Quay chung tit tnroc ra sau? Quay tit dirdl len tren? E>6i ch6? E>6i vai tro? E>6i cac o~ u kep?

9. 0,6 tRl co I1.Ral1.g t6 RQP ittdl 11.0.0 ccc ~e:u t6 cua d61 tuQl1.g 129 tRuQ.t9 C6 th~ tao ~~ _ hem hop, hop kim, m~t hang mdi, be) phu tung mdi khong? Ket hop cac bi) phan, nut, khoi, cac t6 hop may? Ket hop cac muc dich? Ket hop cac da'u hieu ha'p dan? Ket hopcac y tu'dng?

.JjJ/Uithlfllliuijt lutPll :>dnfl 40 (TSKHCM)

89

5.3.2. Danh sdcb cdc ciiu hoi kiim tra cisa T. Eiloant (1969) dung cho linh vue sangcht

1. Liet ke ta't ca cac pham eha't va dinh nghia cua sang che' dn co. Thay d6i chiing.

2. Phat bieu bai toan ra rang. Thir phat bieu nhifng each khac, Xac dinh nhirng bai toan thu cap, nrong nr. Tach ra nhtrng bai toan chii yeu.

3. Liet ke nhtrng nluroc diem co ban ciia nhtrng loi giai dll co, cac nguyen t~c co ban, nhirng gia thiet mdi.

4. Dua ra cac nrong tv vi€n tUdng, sinh hoc, kinh te, hoa hoc, phan ttl' va nhtrng nrong nr khac.

S. Xay dung cac mo hlnh toan h9C, thiiy hrc, dit$n ttl', co h9C va cac mo hlnh khac (mo hlnh the hien y nrong chinh xac hen su nrong tv).

6. Thir cac loai v~t lieu, nang hrcng khac nhau: khi, eha't long, chat ran, keo, bot, bot nhao ... ; nhiet, dien, nr, anh sang, luc va cham, .. ; cac buck song khac nhau, cac tinh eha't b~ mat.,'; cac trang thai chuyen pha: su dong dac, ngirng ket, su chuyen tiep qua diem Curie ... ; cac hieu irng Joule-Thomson, Faraday ...

7. Thiet l~p cac kha nang, cac sir phu thuoc, cac lien ket co the, cac suy luan 10 gich.

8. Tim hieu y kien cua nhimg ngirci hoan toan khong am hieu linh vue eho truck.

9. T6 chirc thao luan t~p the, d~e biet trong luc an u6ng, nghe tat ca va tung y nrcng rna khong phe blnh, chi trich.

10. Thli' nhtrng loi giai mang tinh each dan tQe: su khon ngoan cua ngiroi Scotland, su bao quat cua ngiroi Due, su xa xi cua nguoi My, su cau ky phirc tap ciia nguoi Trung qu6c ...

11. Khi ngu cling nghi den bai toan, di lam viec, dao choi, t~m, di 0 to, u6ng, an, choi tennis d~u nghi v~ bai toano

12. Di dao a nhtrng noi goi y sang tao: nghia dia maymoe, bai rae s~t vun, cac bao tang ky thuat, cac cira hang ban nhtrng 06 v~t reo D9C luot cac tap chi, t~p san hai hiroc.

13. Phac thdo bang gia thanh, oQ Ion, oQ dich chuyen, phan 10,!-i, v~t lieu ... eho cac loi giai khac nhau ciia bai toan hay cac ph~n khac nhau cua bai toan; tim nhtrng eh6 thieu trong cac loi giai hoac dira ra nhtrng t6 hop mdi.

14. Xac dinh loi giai ly nrong, soan thao nhung !Oi giai co the co.

IS. Lam bien th~ loi giai bai toan thea thoi gian (lam nhanh han hay cham hen), thea kich thiroc, thea dQ nhot.,

16. Trong nrong nrcng, bien mmh thanh d6i nrong ky thuat (empathy).

90

17. Xac dinh nhfrng bai toan va nhtrng h~ thong ma til do co the chon dircc mot.

Trong nhtrng h~ thong nay thll' la'y di mot mat xich nha't dinh, do do, co th~ tao nen cai gt do khac.

18. Bai toan nay la ciia ai? Tai sao lai ciia chinh ngiroi do?

19. Ai nghi ra cai nay dffu tien? Lich sll' ciia va'n d€? £>a co nhtrng giai thich sai nao v~ bai toan nay?

20. Ai con dang giai bai toan nay? Nguoi a'y da dat diroc di€u gl?

21. Xac dinh nhirng di€u kien bien va nhtrng nguyen nhan thiet l~p cluing.

5.3.3. Cdc ciiu hoi kiim tra cua G. Polya (1945) dung di gild cdc bai tljp todn hoc

trong cdc truang phd thong

A. ¢Jiiu MeR dQ,t LJQ~ dl tua bal tOQ.}l (dn phai hi~u bai roan mot each ra rang): Cai gi chua biet? Cai gi cho tnrdc? E>i€u kien bai toan th~ hien d cho nao? Co th~ lam thea man di€u kien khong? E>i€u kien co du d~ xac dinh cai chua biet khong? Hay la khong du? Hay la thira? Hay la mau thuan? Hay ve hlnh, dira vao nhiing ky hieu thich hop. Hay phan chia di€u kien thanh nrng phan. C5 gang ghi chung lai.

B. L¢p Qe ROQtR g10.1 (dn phai di tim m5i lien h~ giua nhtrng cai cho truce va nhirng cai chua biet. Neu chua lam ngay diroc di€u ay, se rat eo ich, khi xem xet them nhirng bai toan phu trc, Cudi cung can di tdi ke hoach giai bai toan):

- Trude day ban da gap bai toan nay chua? Du la d dang khac mot chiit? Ban co biet bai toan ho hang vdi bai toan cho truce hay khong? Ban co biet dinh ly nao co ich trong tnrong hop nay khong?

- Hay xem xet ky cai chua biet. C5 gang nho lai bai toan quen thuoc co cung hoac g~n gi5ng v€ cai chua biet.

- Gia si't co bai toan, ho hang. voi bai toan cho tnrdc va da giai r6i. Co th~ sll' dung no du<;Jc khong? sa dung ket qua, phirong phap giai? Co cffn dira them yeu t5 phu tro nao d~ Co th~ sii' dung bai toan da giai?

- C6 each khac phat bi6u bai toan khong? khac ntra? Hay quay trd v€ vdi dinh nghia.

- Neu nhu khong gidi dUQc bai toan eho tnrdc, e5 gang gidi bai toan gffn giong no, Co th~ nghi ra bai toan tu'dngd6ng rna d€ hen khong? bai toan chung hon? d~c biet hen? bai toan tu'dng t1(? C6 th6 giai mQt phdn bai toan dirockhong?

- Hay giu lai mot ph!n di~u kien bai toan, phffn con lai thl bo di: cai chua bie't hie do d mire dO xac dinh nao, n6 thay d6i nhtr thenao? Co th~ la'y duqc gl co ich tu nhtrng cai dli cho? C6 th6 nghi ra them di1' kien d~ xac dinh cai chua bie't duqc khong? C6 th~ thay d6i cai chua biet hoac di€u kien bai toan, hoac neu dn thiet d dieu kien va cii cai chua bie't de di€u kien mdi va cai chira bietmoi g~n lai

?JYm'lI}'!! fluflt !t1f!iJl. MM1!J I~() (TSKHCM)

91

vdi nhau han? Ban oa sa dung tilt ca cac oi~u kien chua? Ban oa thuc su chu 9 tdi nhtrng khai niern co ban trong bai toan chua?

C. TR~e, Ri~1t k2e: ROQc'R (dn phai thirc bien ke' hoach gidi bai totin):

Khi thirc hien ke' hoach, ban hay ki€m tra tung buoc di cua mlnh. Ban c6 thily ro birdc mil ban vira quyet dinh lil dung hay khong? C6 th€ chirng minh oUQc oi~u 06 khong?

D. T6Vtg tz{t (nghien ciru loi giai nhan diroc):

- Co th6 ki6m tra lai ke't qua giai l1uQc khong? qua trlnh giai?

- C6 th6 nh~n ke't qua bang each khac oUQc khong?

- C6 th6 sa dung ke't qua giai hay each giai vira thu oUQc vao bai toan khac oUQC

khong? .

* * *

Cac lac gia cua cac ban danh sach nay dua ra cac cau hoi manh, rut tll' kinh nghiern thuc te' giai cac bai toan cua nhieu nguoi nen cluing c6 hieu qua han l6i suy nghI tt/ phat, Viec It/a chon cac diu hoi khong tinh oe'n nhfrng quy luat phat trien khach quan cua cac hi; thong nen nhieu cau hoi mang tinh chat chung rna khong di vao ban chat. C6 th6 sa dung phuong phap nay trong cac giai dean oftu ciia o~t viln d~ hoac 06 giai cac bai toan khong phuc tap l~m.

5.4. l'hddng 1,hal' nao cong (Bl·ainslol·nling M~lhod)

Phuong phap nao cong diroc A. Osborn, nguoi My dua ra nam 1938. Phuong phap nay c6 muc dich thu duoc th~t nhieu 9 tuC1ng giai·bai toan cho tnrdc bang each lam viec t~p th6. A. Osborn nhan thfiy, nhirng nguoi giau tri urdng nrong c6 kha nang phat nhieu 9 tuC1ng han nhtrng ngiroi khac nhung lai ye'u v~ mat phan tich, phe phan. NguQC lai, e6 nhfmg nguoi gioi phan tich, phe blnh cac 9 tUC1ng e6 san han latu' mlnh o~ ra nhfing y urong mdi. Ne'u 06 hai loai ngiroi nay lam viec chung vdi nhau thl ho thircng "ngdng chan" nhau. A. Osborn o~ nghi tach thanh hai qua trlnh rieng re: phat y urdng va danh gia y tUC1ng, do hai nh6m nguoi khac nhau thuc hien, Nh6m phat y IUC1ng g6m nhfrng ngiroi c6 tri tUdng urong phong phu, co kha nang suy nghi tnru nrong, c6 kha nang lien tuC1ng xa, c6 ofru 6c khai quat h6a cao ... Nh6m thir hai g6m cac chuyen vien gioi phan tich, phe blnh, se danh giti nhirng y tudng thu oUQc tir nh6m thu nhfft. Phuong phap nao cong, khong loai tru nhfing phep tha vo tr~t nr, trai lai, no con lam cho cac phep tha ma't tr~t tt/ han vdi hy vong se c6 nhfrng phep tha d~n oe'n Wi giai manh. Bang each nay, nguoi ta cling khac phuc phan nao tinh I HIm

19·

Nhiing quy Hie chu ye'u ciia phuong phap nao cong nhu sau:

I 92 1~ m_¥~~~/~_W~0_tU_~_4n __ O~~'W~._~ __ (_T_S_K_H_C_M __ )

1. Trong nh6m phat y tltdng dn c6 nhtrng nguol thuoc nganh nghe, chuyen mon khac nhau, th~m chi kha xa vdi linh vr!c chuyen mon cua bai toano Nhtrng ngltC1i hay nghi ngo va thich phe blnh khong dlt<;1c 19y vao nh6m nay. Thirong thirong, nh6m phat y nrdng c6 til' 4 de'n 15 ngtroi. Tnrdc bu6i nao cong, cac thanh vien trong nh6m dn c6 thoi gian d€ lam quen vdi vgn de.

2. Viec phat y nrdng dn tie'n hanh mot each th~t ttf do, thoai mai, hoan toan khong c6 stf han che' nao ve nQi dung dira ra, khong din phdi chirng minh tinh chgt dung dfin cua nhtrng y tltdng va khong din bie't chting c6 th€ thuc hien diroc khong va thirc hien nhu the' nao. M6i I~n phat bi€u y tltdng khong qua hai phut, thai gian cho mot bu6i nao cong c6 th€ til' 15 phtit de'n mot gio. Cac phat bi€u d6 ghi lai b~ng t6c ky hoac bang til'. Tren thuc te', ta't nhien, c6 th€ c6 nhfi'ng 9 nrdng sai, buon cltoi hoac khong nrong nhirng khong vi the' rna han che' qua trlnh dira ra y kie'n.

3. Trong khi phat 9 tUdng, tuyet d6i earn moi hlnh thtrc phe blnh, chi trich, k€ ca nhfi'ng cai nhiin vai, biu moi vu vc, nhttng nu cuC1i khong tin tltdng, che' nhao. (j day, din tao khong khi than thien gitra nhtrng nguoi tham gia va khuyen khich viec 9 tltdng cua mQt ngiroi dua ra, du<;1c nhfi'ng ngirci khac phat tri€n tiep. N6i chung, khong khi than thien din c6 tnrdc, trong va ca sau cac bu6i nao congo

4. Vai tro cua nguoi lanh dao nao cong th~ hi~n d ch6, nguoi d6 din phat bi€u bai toan bang cac khai niern chung, don gian va r5 rang; khuyen khich viec de ra nhtrng 9 tltdng khong quen thuoc, c6 th€ d~t cac cau hoi goi 9 hoac lam cho r5 d€ tranh thai gian che't. (j day, nguo! huang dan nao cong c6 th€ dung cac thu thuat, cac cau hoi ki€m tra va cac kinh nghiem rieng.

5. Trong khi phan tich, phe phan, cac chuyen vien, phai he't site chu 9, suy nghi cffn th~n tung 9 tUdng, k~ ca d6i vdi nhirng y tltdng tha'y khong nghiern chinh hoac phi 19. Khi danh gia y tltdng phai trii loi ca u hoi tai sao 9 nrong d6 t6i va cho di~m thea thang 10. Ne'u cac di€m cua cac chuyen vien qua chenh l~ch (vi du, h~u he't cho di€m 2, mot nguoi cho di~m 9) thl phai tlm hi~u nguyen nhan chenh lech d6.

Ne'u bai toan v~n khong giai dlt<;1c, dn t6 chirc nao cong l~n nfi'a, nhung t6t nha't la voi t~p th~ khac, .

Sau khi ra dai, trong vong 10 - 15 narn phirong phap nao cong dltQc ca ngoi, tham chi diroc coi la phirong phap van nang d€ gidi cac bai toan sang tao, Nhung thuc te'sii' dung, d~n cho tha'y, phircng phap nao cong cling nhu cac phirong phap tich eire h6a tu duy khac c6 nhfi'ng han che' nha't dinh va khong th~ dung n6 giai cac bai toan kh6, doi hoi kie'n thirc chuyen men sau, Ngiroi ta tim each cai tien phuong phap nao congo De'n nay co hang chuc bien th€ cua phirong phap nao cong nhu nao cong ngucc, nao cong ca nhan, nao cong hai nguoi, nao cong hai ky, nao cong thea giai doan, nao cong ngam ... MQt khuynh hudng khac phat tri€n nao cong thanh cac phuong phap do

fllua"'f! jtluifi leU/it dd11f1lfJ~ (TSK~_C_M_) _

cac nhom nha nghe (chuyen nghiep), duyc day, luyen ~~p va thirong xuyen rut kinh nghiern, thuc hien, vi du nhu phuong phap Synectics.

Hlnh 33 dudi day eho ta thffy so d6 nao cong cua ba nguoi A, B, C tham gia. Nhfing nguoi nay co cac nganh nghe khac nhau diroc th€ hien bang ba vong tron vdi cac Vecto 1 (VI) huang thea nhtrng huang khac nhau, cho nen, cac phep thir khong bi rang buoc li1m VaG vecto 1 nhu phuong phap thu va sai. Them VaG do quy ti1c nao cong kich thich viec phat nhitng y tudng "dung dim" vuot ra khoi pharn vi chuyen men hep, rna chinh d dffy, thirong co duocnhtrng ~ nrong sang tao d rmrc cao. Hlnh ve cling cho thffy co che' quan trong ciia nao cong: stf nrong tac va phat tri€n cac y tuC1ng. A dira ra y nrdng lA, B thay d6i no di thanh 28. Luc do A nhln y nrdng cua mlnh bhng con m~t khac d€ phat tri6n thanh 3A ... Nhirng cling co tnrong hop nguoc lai (chudi 58 - 6A), su nrong tac d~y y tudng ra xa loi giai han.

Hien nay phuong phap nao cong diroc su dung d€ giai cac bai toan khong doi hoi dQ chinh xac cao hoac qua sau v~ chuyen mon, thuoc cac vffn d~ l~p du an, thie't ke', cac bai toan kinh te', t6 chiic, quang cao ...

• LG3

• LG4

H'nh 33

5.5. Silleclics -l'hddng "~hal' sii dt.lng cae "he" lddng It_i

Cac nghien cuu Synectics da co ttr nam 1944. Narn 1952 W. Gordon thanh l~p nhom Synectics dffu tien d€ giai cac bai toan sang che. Narn 1960 nhorn nay trC1 thanh cong ty "Synectics Incorporated" co tru sC1 tai Cambridge, bang Massachusetts (My), nh~n don u~t hang cua cac cong ty khac d€ giai cac bai toan sang che' va dao tao cac nhorn sang tao chuyen nghiep.

94

fllUldJ,? It/wjt {(((!4t MilIIJ Iq,(J (TSKHCM)

Tu Synectics thea gO'c Hy Lap c6 co nghia la "kit hr;lP cdc yiu t6 khac nhau, khong dinh dang gl din nhau". Trong ban gidi thieu cong ty Synectics, co dinh nghia sau:

"Nhiing nh6m Synectics La nhiing nh6m nguai co nganh. nghJ khdc nhau, duac tq.p hap nhau lai vai muc dfch co' gdng gidi mQt each sang tao cdc bai todn bang vi~c luysn tq.p khong han chi trf tuang tuang va kit hap nhiing yiu t6 khong lien h~ vai nhau".

Synectics dU<;1C phat trien, co ph~n, dua tren phirong phap nao cong, t~n dung hai kha nang:

1) Tao ra khong chi mot phuong phap rna ca t~p hop cac phtrong phap - cac phep tircng nr.

2) Cac nhorn Synectics khac vdi cac nhorn nao cong.a ch6. cluing la nhil'ng nhom chuyen nghiep, dU<;1c hufn luyen d~c biet va d~n d~n tich Ifiy cac kinh nghiern dn thiet v€ phuong phap lu~n giai cac bai toan sang che.

Gordon cho r~ng qua trinh sang tao la qua trlnh nhan thirc diroc va co th~ hoan thien b~ng each nit kinh nghiern sau m6i l~n giai (thong qua viec nghien ciru lai cac ghi chep qua trlnh giai) va luyen t~p thuong xuyen tren nhimg bai toan khac nhau. Theo Gordon co hai loai co che' sang tao: 1) khong diJu khiin duac nhu linh tinh, true giac, ngjiu hung ... va 2) diJu khiin duac - sii' dung cac thu thuat, cac phep nrcng nr. Gordon nhan manh su cffn thie't day va hoc co che' di€u khien diroc, di€u nay nang eao hieu qua sang tao va tao di~u kien thuan loi cho co che' khong di~u khi6n diroc phat huy tac dung.

Cac qua trlnh thuc hien cua cong ty Synectics g5m:

I. Thanh l~p nhorn Synectics. Cac nhorn Synectics Hi t~p hop cO' dinh nhtrng nguoi tuyen chon thea cac tieu chuan: phai co d~u oc linh hoat, kien thirc rong, kinh nghiern thirc te' d5i dao, co cac chuyen mon khac nhau (ngiroi co nhieu chuyen men cang t6t), m6i ngiroi it nhieu phai co lien quan de'n me>t be> mon nghe thu~t nao do va cac ngiroi nay phai co sir urong phan v€ m~t tam 19. Nhorn Synectics dU<;1C cung ca'p d~y du cac phuong tien cffn thie't nhu nha, xirdng, phong thi nghiern d~ thie't ke', thii' nghiern, san xuft thii', ap dung thii'. La nhfmg nhom co' dinh, thirong xuyen lam viec vdi nhau, cung co chung muc dich, quyen loi, lai du<;1C khuyen khich tao su than thien, hi~u bie't Ian nhau, nen khac vdi cac nh6m phat 9 tuang trong phirong phap nao cong, a day co quyen phe blnh, chi trich rna khon~s<;1 bi ma't long hay cham tu ai ngu'oi khac. Tu6i ciia nhorn tU 25 de'n 40. Thanh vien cua nhorn Synectics goi la Synector.

II. Nhom Synectics luyen t~p sii' dung cac phep nrong tlJ' nharn dinh hudng nr duy tlJ' phat, khac phuc tlnh 1 tam 19 va nhln bai toan cho tnroc diroi nhirng each xem xet moi. Cac phep urong tl,l' do la:

1. Tudl\g W illl)c' iiep - DilleC,i .Al\a~og~ (Wdl\g W iRI)c,): D6i nrong ky thudt dU<;1C so sanh voi d6i nrong giong no a rrnrc de> nha't dinh tir cac Iinh vlJ'c ky thuat khac hay sinh hoc ...

95

2. Tud~g it,( eO. ~Ro.~ - Pe.llSo~a~ A~a~og~ (iL1d~g it,( eR~ qua~ Ra~ pRep ~RQ-p iRo.~), Ngiroi giai tt! bien mlnh thanh d6i nrong co trong bai toan d~ ttr goc dl) d6 tlm cac 9 tu'dng gi.H bai toan.

3. Tud~g it,( i119~g illl1~g - S~Mbo~tC A~a~og~ (il1d~g it,( illuu il1y~g): d daydn co st! tuong nr ve o~c tnrng, tinh chft gitra hai o5i tt!<;fng mang tinh bieu tirong van hoc, nghe thuat ou'<;fc khai quat h6a cao va ham chua nghich 19 cua bai toan.

4. Tl1d~g it,( ~te~ tl1a~g - 5a~ias~ A~a~og~ 02R6~g C6 iRQ-i, dot Rot SI,t ~g waltg R6a ~6~ d€} Nguoi ta dtra vao bai toan nhtrng nhan v~t thffn thoai, c6 tich, cac phep mau nhiern, thuc hien diroc nhttng yeu du bai toan obi hoi. D6i nrcng hie nay, duoc hlnh dung trong 6c ngiroi giai, khong phai la d6i nrong c6 trong thirc te, rna la o5i nrcng nguoi giai mong muon c6.

Sau d6 cac nh6m Synectics sii' dung cac phep nrong tt! n6i tren de tien hanh cac giai dean gidi bai toan, xem Hlnh 34.

Phffn hQC va luyen t~p dung d oay.

...
A. van de nhu n6 duqe eho truck - G. Phat tri~n Khai that sv tuong tv M hi~u
Phat bi~u ST a d~ng chung 5V Luong tv tat cl. cac y nghla va kit qua
1 1
B. Phan tich va thao lu~n M lam van H. Su dung sv Su dung each hi~ll nay vao A
de mc'li Lro nen quen thuec luc:1ng ll,! (hay D) M lam ro kha n~ng
1 e6 duqe y tuong mc'li
1
c. sang IQe nhl1ng loi giai dau lien
I. Ll,!a chon cac phtrong an e6 th~
1

o. van d~ nhu n6 duqe hi~u - ylu t6
11. Nlu xuat hi~n y tuong moi, dn phat
hay khia canh cda van d~ dn t~p
trung su chu y tri~n Mt mire rai danh gia n6

1
E. cau hoi gqi SI,! tuong tl,! 2. Nlu khong e6 y tuong rndi, dn quay
'-I tro lai cac giai doan tnroc M lam cai
quen tra nen khong quen:

Tuong tl,! tNC lilp ~
Ha. Dua ra nhi~u cai tuong tl,! han a
hoq.c la E va I~p I~i G va H
E' ~ hoq.c fa
'01) Tuong tl,! ca nhan
~
4 b. Quay tra lai 0, phat bi~u E moi
u hoq.c fa H va I~p lai G, H
'G 1-
..., Tuong tl,! wqng trttng
~ ho1sfa
hoq.c fa e. Nlu a H xua:t hi~n khia canh
~ .4 mOi cila van &, phat bi~u n6
Tuong W vi~n tuong nhu 0 mOi va I~p lai E, G, H muir 34

96

flJlutfh,? jt!,ujt ("if4t r!an{f "'0 (TSKHCM)

'.

III. Giao cho cac nhom Synectics cac bai toan phirc tap do cac cong ty khac d~t

hang.

IV. Cac ke't qua thu dUQc cua cac nhom Synectics giao trd lai cho cac cong ty d~t hang d~ ho danh gia va quyet dinh ap dung.

Cac bu6i Synectics thuong keo dai vai tieng d5ng h5. Thci gian con lai cac Synector danh cho cac vi<$c khac nhu nghien cuu, tim thong tin, thao luan, di xin cac 9 kie'n tham khao, lam thi nghiern ... Cac bu6i Synectics dUQc ghi lai, sau do dUQc nghien cuu cffn tMn d€ hoan thien chien thuat gidi cac bai toan tuong lai, d~ xac dinh quyen iru tien va d~ khong bo qua ba't ky 9 tuang co gia tri nao. Nguoi lanh dao nh6m Synectics phai la dao di6n tai nang, bie't kheo leo khai thac kha nang tung nguoi, huang luong suy nghi tung ngiroi t~p trung vao bai toan va tao cac hieu ung nrong tac gitra cac Synector trong nh6m. Con ban than cac Synector, sau nhtrng bU6i t~p Iuyen, c6 dtroc cac th6i quen c6 Ich cho sl! sang tao nhu bie't t~p trung cao dQ, c6 tinh nhay ben, co each nhln rong dii khi tie'p c~n van d~, bie't each lam viec t~p th~ vdi hieu sua't cao.

Phuong phap Synectics dung d~ giai cac bai toan thie't ke', sang che' va ca cac va'n d~ hanh chinh, xa hQi.

Gordon dung khi cho ding cfrn t~p trung su chu 9 len cac bien ban, ghi lai qua trinh giai bai toan d~ rut bai h9C kinh nghiern cho nhtrng lfrn sau. Tuy vay, su chii 9 nay la phien dien, chu quan vi cac h~ thong phat tri~n thea nhtrng quy lu~t khach quan, khong phu thuoc vao nhtrng ap d?t duy 9 chi cua nguoi giai.

* * *

MQt s6 nhan xet v~ cac phuong phap tich cue hda tu duy

Nhu chung ta da bie't, phuong phap nr duy tu nhien "thic va sai" c6 nhirng nhuoc di~m sau:

1. Tac hai cua tinh 1 tam 19.

2. Khong co chirong trinh khach quan .d~ bao quat he't cac phep thii' co th~ co, do d6, c6 th€ d~ 19t ma't loi giai,

3. s6 phep thii'va sai nhieu, nen t6n nhieu thci gian, sire luc, tri lire, phuong tien v~t chfft.,

4. Khong c6 co che' dinh huang khach quan, giup ngtroi giai tl! tin di v~ phia lOi giai,

Cac phirong phap tich eire h6a nr duy cdi tie'n phirong phap thii' va sai tren co sa han che' cac nhuoc di~m 1 va 2, con nhircc di~m 3 va 4, c6 th~ noi, v~n giil' nguyen. Cac

_~_¥~~w~f_tk¥~'t_~_._At_~_'~W_·~_. __ (T~S_K_H_C_M_) ~~

\I_ •

phirong phap tich cue hoa nr duy ra't thich hop giai cac bai toan cho phep co su da

dang ciia loi giai, noi chung, cac bai toan (1 mire kho thap. D~ khdc phuc tinh 1 Him 19 ngiroi ta lam tang slf h6n loan cua cac phep thit bang each dung nhieu ngttC1i gidi co cac chuyen mon khac nhau (nao cong, Synectics) hoac sit dung cac d6i nrong thu th~p dtt<;1C mQt each ngjlu nhien (phuong phap d6i nrong tieu di~m), xem minh hoa Hlnh 35. D€ khac phuc nhiroc di€m 2, nguoi ta co' gang h~ thong hoa cac phep thir dua tren nhii'ng kinh nghiern "manh" cua cac nha sang tao (phuong phap cac diu hoi ki€m tra) hoac dua tren ca'u tnic - chuc nang cua cac d6i tuong (phuong phap phan tich hlnh thai), xem minh hoa Hinh 36.

Hinb 35: DOl tuang tieu diim, niio cbng, Synectics

Hinh 36: Cdc diu hOi kiim tra, phdn ticlt hinl: tMi

98

Trong khi d6, phircng phap 19 tu'C1ng phai Itt phirong phap cho phep (gitip) ngtrdi giai di tli bai toan cho tnrdc dEn !Oi giai thea con du'ong th~ng vdi tinh dinh hirdng cao, xern rninh hoa Hlnh 37. Cling nhu moi cai 19 tu'C1ng, ngiroi ta khong th~ dat dEn n6 rna chi c6 th~ tiern c~n rna thai. Mot trong nhtrng c6 g~ng tiem c~n, d6 la liLy thuyir gidi cac bai toan sang chi" (TRIZ - phien am viEt t~t thea tiEng Nga). (j day, ly thuyit du'Qe hi~u la h~ thong cac phircng phap va cac thf thuat tru dinh viec di€u . khi~n eo dinh hircng qua trinh giai bai toan tren co sa ndrn va v~n dung cac quy lu~t phat tri~n cua cac h~ thong.

BT

<.

Hill" 37: Lj tlzuyet COil co

.r5J/UtdJlfj it/wit twin dd!lIfJ 'flO (TSKHCM)

CHU~NG 6: cAe QUY LUAT 'PHA'1 'T'RIEN

.

HE THONG

•

• DQc them quy~n such "Phuong phap IU<lll sang tao KHKT" tU' trang 82 de'n trang 97.

fJlUllhl£l jdllljt If((!n Gall? 6,w (TSKHCM)

'.

6.1. Cae 'lui lu~t l,hat hi~n h~ th3ng

• Cac bai toan co th€ phan loai thea nhieu each khac nhau. Dua tren hai khai niern "sang chl" va "phdt minh", cac bai toan co th€ phan thanh hai loai:

1) Cac bai toan co muc dich thay d6imQt d6i tuong nao do (con goi la san ph~rn);

2) Cac bai toan c6 m\1C dich phat hien va do mOt dai hrong (thong tin) thuOc v~

rnQt d6i nrong nao d6 (con goi la san ph~rn).

Do v~y, cac h~ th6ng c6 th€ phan loai mot each tu'dng ung thanh hai loai:

1) H~ dung d€ thay d6i san ph~m va

2) H~ dung d€ phat hien va do san ph~m. BQ phan cua h~ tnrc tie'p tirong tac vdi san phfirn du'QC goi la cong cu

• QUY LU4.T 1: QUY LU4.T vE TINH flAy flU cAc THANH pHlN CUA HE.

- MQt h~ hoat dQng tt11~p phai bao gam dQng co, hQ ph~n truy'en dQng, hQ ph~n lam vi~c (cong ct]) va hq ph~n di'eu khiin. Trong do, m6i hq ph~n phai co kha nang lam vi~c t6i thiiu va it nhg'i phai co mqt hq ph~n di'eu khiin dligc.

- Cac til "tu lq.p", "dQng co", "bi) phq.n truyfn dQng", "bi) phan lam viec" va "bi) phan difu khiin" phai diroc hi€u thea nghia rong, nghia khai quat, tuy tnrong hop, phai xem xet mot each nrong d6i.

- "[)ifu khiin duac" co nghia: c6 du'Qc nhii'ng thay d6i mot each tin c~y rna h~ thong hoac ngiroi thie't ke', sii' dung muon co, d€ phuc VIJ cho tinh h~ thong cua h~.

- Quy luat 1 trong ky thuat cho thay: cac h~ nhan tao d~n d~n thay the' mot sO' chirc nang cua con ngiroi va thirong bAt d~u til bQ phan lam viec.

- Quy lu~t 1 phan anh khuynh hudng phat tri€n phirong thirc lao dQng cua con ngiroi: thll cong, sii' dung cong cu, sii' dung may moe (co khi hoa), sii' dung cac h~ tV dQng (nr dQng hoa).

- Ngiroi gild bai toan c6 nhu cftll thie't l~p h~ tV l~p cftn t6ng hop thanh cong cac bQ phan ea'u thanh theo yeu cftu cua quy luat nay, can cu vao tinh h~ thong cua h~ tV l~p.

- Can c(f vao quy lu~t 1 noi rieng va cac quy lu~t khac trinh bay trong Chircng nay, ngiroi giai co th€ phat hien cac va'n d€ nay sinh d€ kip thai giai quyet chiing. Cao hen ntra, ngu'ai giai chu dQng dira h~ phat trieri thea cac quy luat rna khong thu dong, chc doi cac bai toan nay sinh.

101

'f
:E .. ;C; '00
s:: s::
C'<ICC '= go :p
>II ...... '00
:c m '00 s::
A. .= ,~ s:: <0
- )~ ...c:
E ...c: Z E-
Z U U 1 'I
"em 1::::1. 1 ...J ~
C'ICC .= -= u z
en =- '=
= =
- .... 'cca
C'<C c;o u
Q
~ 1=
-
:c ft'
/ ...J ,
.... I z --,
C'<LI.I I \
Q I \
/ \
e / \.
Z / "
,= I \.
\
Q I \
<LI.I. I \
:c I \
•• / \
4.1.1. / \
::c I I- \
eI! \ I-
.. = \
(.) \ I
,,= ) I
Q I ..J I
>
'<eI! I Z I
Q ~ \
\ 0
::c \ \
z \ \
,-
I- \ I
'c .... \ I
>
l- I I.
<eI!' \ /
= '- ,..-_/
.... " /
> " /
= " /
t::I '\
\ / ClO
0 / !'P')
'\ ,..--.....__ .:::
/ ,--/ t:
,- s:: Ih

Z

<1.&.1.

-

:c

...

~< :c a.

(10<1.&.1

m a z

,::)

Q

<1.&.1. :c

•• 4.1.1.

:c

ct

1'= (,)

1'=

= >

'<ct

= :c

~!:

t-

'<LI.I

> t<ct·

::::. ....

> = a

e

--

- .......

......... _-,

\

\

\ \

-

1'<=

Q

> c:

= ....

I'<LI.I

Q

e z

,= Q

<LI.I. :c

-

<.

= ...

<

,,=

(.)

Z

I'<LI.I

-

~

....

....

,<

:c D.

'::). en

....

"

~-

> a.. .....JU)

·J>lutdllfj filuifi ((((in .winf/ fl!o (TSKHCM)

104r-----------------------------~~------~---------

'.

A A ,-",,, A. ,.t? A A"

• QUY LU~T 2: QUY LU~T VE TINH THONG SUOT eUA H~ THONG

- B~t kY h~ th6ng nao cling la h~ tieu thy va bie'n d6i cac ch~t, nang IUelng, thong tin, cac t6 helP cua chung, f)i~u ki~n c'an cho sll phat tri~n h~ th6ng la phii co tinh thong su6t cua cac qua trinh tieu thy, bie'n d6i nay va tinh thong su6t phat tri~n theo huang tang vai thai gian.

- Vi th6 gioi luon d trong trang thai v~n dong, thay d5i nen quy luat nay lien quan d6n loai bai toan ra't Ion: bai toan truyen, chuyen dong, bien d6i ... Noi each khac, nguoi giai, khi lam viec vdi cac h~, d do co cac qua trlnh neu tren phai nho va vSn dung t6t quy luat v~ tinh thong su6t.

- Tinh thong su6t diroc hi~u: cac chat, nang hrong, thong tin va cac t6 hop ella cluing phai khong dung lai, khong bi ach t~e, phai truyen (bien d6i) mot each tin cay, nhanh, nhieu va ngay cang nhanh, ngay cang nhieu.

- Thong su6t khong phai vi thong su6t rna thong suet co muc dich phat tri~n tinh h~ thong hoac tao ra cac he th6ng mdi co tinh thong suot eao hen va tuan thea di~rn 19 (xem phan 3.7. HI$ th6ng va Tu duy hl$ thong).

- (j dau co su vi pharn quy luat nay, d do co bai toan va ngiroi giai cftn phat hien d€ giai.

- Quy lu~ t v~ tinh thong su6t giup ngiroi giai hlnh dung tinh thong suot cao nha't co th~ co ella hl$ thcng rna nguoi giai lam viec vdi. Coi do la dich can dat, ngiroi giai chii dong dira hl$ phat.trien thea quy lu~t rna khong cho dc;1i bai roan nay sinh mdi thu dong giai.

- Chuoi truyen thong tin do Claude Shannon tim ra khong chi dung trong linh vlJ.'e truyen thong tin rna tinh thftn ciia no con co th~ dung cho viec truyen eha't, nang hrong va cac t6 hop cua chung, xem Hlnh 43.

- Ne'u v~n t6e anh sang truyen trong chan khong la van t6c IOn nha"t co th~ co, ngiroi giai tha hlnh dung cha't, nang hrong, thong tin va cac t6 hop ella chung duc;1C truyen voi v~n t6e Ion nha"t do?

~~~~~um~iLw~fi_lw~0_l_~~~_t_j~_'~~_~~._(_T_S_K_H_C __ M_) __ ----------------------jl05

-

(\o<e

Q

> -=:

= ....

(\0<1.1.1

= e

z

~= Q

<1.1.1. ::c

I,:, "<0

::l

'" 'CO

c::

<0 0

i .

'~~i

'On

.§. .S

"::l ...... ...... 'On 'On C C <0

,~ )~ ...c

...cZE-

U , ,

'....:lEU Z E-

... ;c;

'= :-. m .c

-

E u

"'em -=. .c '= =- '=

= =

... m 'em

~ U