Thực Tập Phân Tích Phát Minh

Các bạn thân mến,
Trong thời gian qua chúng tôi nhận được nhiều e­mail hỏi về phương pháp nghiên  
cứu khoa học. Thực ra, việc nghiên cứu khoa học rất bao quát. Nó bao gồm (và  
tương thuộc) nhiều kĩ năng cũng như hoàn cảnh khác nhau mà không thể nào chỉ  
đơn giản trong một sớm một chiều mà kể lể ra . Để trang bị cho mình cái gọi là các  
phương pháp nghiên cứu khoa học thì mong rằng  các bạn trẻ hãy (và phải) từng  
bước rèn cho mình về trí cũng như về đức. Bài viết này nhằm phần nào hỗ trợ các  
bạn làm quen với một kĩ năng quan trọng mà đã bị bỏ quên không được dạy dỗ hay  
rèn luyện một cách đầy đủ ở nhà trường:  Kĩ năng nhìn nhận và phân tích những gì  
sẵn có. Bài viết chỉ  lưạ chọn cái dễ thấy nhất hy vọng từ bước đầu này các bạn sẽ  
tự mình làm quen dần với thói quen động não và đặt vấn đề từ đó phát hiện ra các  
điểm yếu hay mạnh cuả một đề tài. Từ đó có thể đưa ra các ý sáng tạo về đề tài mà  
mình phân tích

Để luyện tập, hãy tự tìm đặt vấn đề bằng cách quan sát và phân tích những sự kiện  
gần gũi với đời sống.  Chẳng hạn bài này sẽ đưa ra một phân tích mẫu về chức năng  
cuả bình sưã cho em bé.

1. Đặt vấn đề ­­ Từ vú em cho đến bình sưã và vấn đề cuả bình sưã:  

Bầu sưã là nơi mà "ai chưa qua chưa phải là người". Tất cả đều nếm trải nó!  Đặc 
biệt đối với đa số em bé trong thời buổi như hiện nay, nhưng chắc không mấy ai để ý 
đặt câu hỏi rằng cái bình mà mình đang trang bị cho em bé có vấn đề gì để thắc 
mắc. (Ngoại trừ mấy ...nhà sản xuất bình và mấy em bé!!) Thật ra một yếu tố rất 
quan trọng gây ảnh hưởng đến việc "thụ hưởng dòng sưã ngọt ngào" cuả các bé là: 
Làm sao để sưã trong bình đươc cung cấp một cách dễ dàng đúng lúc đúng lượng  
tuỳ theo sức mút cuả bé. (*). Trong chừng mức ngắn ngủi cuả bài viết chúng tôi chỉ 
nêu những điểm chính.

Tập thói quen lúc nào cũng quan sát sự việc một cách có suy nghĩ, không bao giờ  
ngừng đặt câu hỏi về khả năng và chất lượng thực cuả chủ thể đưọc quan sát.

Không nhiều người nghĩ rằng một trong những nguyên nhân làm các bé ... gầy yếu 
và bỏ sưã sớm là vi bình sưã không làm tốt nhiệm vụ cuả nó.  Để minh hoạ, xin so 
sánh với việc uống nước. Bạn cảm giác ra sao khi đang lúc khát được cầm một ly 
nước giải khát đầy mà lại chỉ được uống từng ngụm nhỏ cách quảng .. Nghiã là sau 
khi ngậm xong 1 ngụm đầu bạn phải nhả ra chờ ... vài giây rồi lại uống ngụm 
kế...chưa kể là trong mỗi ngụm như vậy hết một phần lớn là ...không khí.  Hoàn toàn 
tương tự, đối với một bình sưã chất lượng tồi sẽ gây nhiều trở ngại cho việc dinh 
dưỡng cuả các em. Nguyên do chính là vì người sản xuất đã không đặt vấn đề đã 
nêu  khi chế tạo bình. 

Muốn tìm tìm nguyên nhân cuả một vấn đề thì trước hết phải mô tả được đối tượng  
(hay chủ thể làm việc) và chức năng cuả nó

1.1 Phân tích mô tả, cấu trúc cuả chủ thể: Bao gồm hình dạng, chức năng, vật  
liệu cấu tạo, đặc tính...Chi tiết càng nhiều thì sẽ càng giúp cho việc cải tiến hay điều  
chỉnh thiết kế (nếu có) về sau

Các bộ phận chính cuả bình sưã : Một bình sưã thông thường (nếu không kể sưã) sẽ 
bao gồm 3 bộ phận chính: 

• Thân bình: Chứa luợng chất lỏng (sưã) cần thiết . 
Nhiệm vụ chính là cung cấp chất lỏng qua ngõ núm.  
Chất lỏng không được rỉ qua các chỗ liên kết với các 
bộ phân khác. Cấu tạo và hình dáng thường không 
giữ vai trò điều tiết. Thường bằng thuỷ tinh hay nhựa 
• Nắp: Liên kết giưã núm và miệng bình. Nhiệm vụ 
chính là hàn kín núm và miệng bình để sưã  không bị 
rỉ ra khi bé bú. Hầu hết các kiểu bình là nắp có răng 
vặn ăn khớp với miệng mình. 

• Núm: Làm nhiệm vụ cung cấp sưã. Phần quan trọng
Hình 1: bình sưã
 
nhất là chổ tiếp giáp với vòm miệng cuả bé. Núm 
được chế tạo  mô phỏng như cuả người mẹ.  Làm 
bằng nhựa dẻo chất lượng cao (có thể làm bằng chất 
liệu silicon để tăng độ bền dẻo). Ở đỉnh núm sẽ có 
một hay vài lỗ thủng nhỏ (tuỳ theo lưá tuổi) gọi là lỗ 
cấp sưã.  Đây là cơ phận đóng vai trò chính trong việc 
điều tiết lượng sưã trong bình.  Độ dày và cấu trúc 
khác nhau cuả núm đều ảnh hưởng trực tiếp đến việc 
cung ứng sưã cho mỗi lần mút 
1.2  Phân tích vận hành cuả chủ thể:   Các điều kiện để vận hành. Diễn biến hoạt  
động thông thường (operation) cuả nó. Các yêu cầu về chất lượng và số lượng cũng  
như không gian, thời gian tính. Đây thường là bước quan trọng nhất để tìm ra chỗ  
khiếm khuyết cuả một sản phẩm, một lí thuyết hay một phát minh mới

Việc bú bình có những diễn biến nào: ­­ Trong ví dụ này thì yếu tố không gian và thời 
gian không giữ vai trò quá thiết yếu

• Bé mút lên núm  tại vị trí cuả các lỗ thủng tạo một lực hút trực tiếp lên chất 
lỏng bên trong bình (áp suất trong vòm miệng nhỏ hơn áp suất cuả chất 
lỏng). Do đó, dòng sưã sẽ bắn ra. 
• Sau vài lần mút liên tục thì áp suất bên trong cuả thành bình giảm dần. Nếu 
như không có một cơ chế nào khác để tăng (hay để cân bằng) áp suất bên 
trong bình so với áp suất không khí, thì áp suất này tiếp tục xuống cho đến 
khi nó bằng với áp suất tạo thành bởi vòm miệng. Tại thời điểm này, sưã sẽ 
ngưng chảy ra khỏi các lỗ nhỏ. 
• Để dòng sưã có thể tiếp tục chảy ra qua các lỗ ở đầu núm thì bắt buộc không 
khí bên ngoài phải chui lọt và trong bình bằng cách nào đó. Những cách đó 
có thể là:  
­  Bé hả miệng ra (hay chép miệng) không khí có áp suất hơn áp xuất bên 
trong bình nên sẽ theo các lỗ nhỏ cuả núm chui vào bình
­  Bé không hả miệng nhưng vì độ siết chặt cuả nắp bình không đủ để cản trở 
không khí đi ngược vào bình qua chỗ tiếp giáp
bình ↔ nắp ↔ núm
­ Có một cơ chế nào khác chủ động (từ nhà chế tạo) để đưa không khí bên 
ngoài vào cân bằng áp suất (tạm gọi là CCCBAS). Cơ chế này sẽ được đào 
sâu trong phần tiếp theo. 

2. Dưạ vào các hiểu biết đã phân tích ở trên để tìm các chỗ yếu và mạnh (còn 
gọi là phân tích hiệu quả ­ hậu quả) : Chỗ nào dễ bị tắt ách, hoạt động không tốt,  
không nhanh, không tối ưu, hay không vững và có thể là nguyên do gây trở ngại ?  
Từ đó xác định vấn đề 

Chỗ nào có thể hoạt động không đồng bộ (sưã tiết ra không đều), không hoàn thành  
chức năng (sưã bị rỉ hay cung cấp lúc bé không cần gây sặc sưã). Số lượng, chất  
lượng, và chu kì cuả hoạt động (không khí lọt vào dòng sữa, sưã bị tạo bọt...)
Trường hợp CCCBAS không có hay không hoạt động hưũ hiệu thì không khi từ bền 
ngoài sẽ đi theo các lỗ cấp sưã để vào bình. Lượng không khí này là nguyên do tạo 
ra bọt cho sưã và nhiều lúc vì không khí chưa kịp thoát lên hết khỏi núm thì bé đã 
bắt đầu mút sưã. Lượng không khí này bây giờ đổi chiều đi theo miệng cùng với một 
lượng nhỏ sưã vào ... bao tử bé. (Bé có thể đã dùng môi hay răng cắn chặn lên 
không để cho không khí thoát khỏi núm ­­ xem hình)

Dưạ vào các phân tích đã có chúng ta thấy được một 
điểm cần chú ý là bộ phận tạo cân bằng áp suất cho 
bình sưã khi bé bú. Nhiều bình sưã đã không có hay 
chỉ thiết kế qua loa dẫn đến hiệu quả không tốt cho trẻ 
bú. 

Hình 2: Nuốt không khí

3. Tìm tòi xem xét các bước cải tiến, hoàn thiện hay thiết kế mới có thể lên các 
chỗ yếu:

Đây là lúc chúng ta bắt đầu để ý xem sự áp dụng các phương pháp suy nghĩ sáng 
tạo từ các nhà sản xuất khác nhau cho cùng một vấn đề.

3.1 Cải thiện những thiết kế cũ: Từ khi bình sưã có mặt trên thị trường thì mỗi nhà 
sản xuất có thể nhìn và cải tiến các loại bình sưã cho bé ở các góc độ khác nhau ­­ 
Có sản phẩm rất tốt nhưng cùng có nhiều thứ "phát minh" trở nên xa lạ và ... buồn 
cười nưã.  Xin lần lượt trình bày một số điển hình.

Bước đầu tiên cuả việc cải thiện những mô hình thiết kế cũ là ước định cho được tầm  
mức cải biến, giá trị cuả nó, giá phải trả (không chỉ tính trong chi phí mà phải tính  
đến nhiều yếu tố bị ảnh hưỏng khác kể cả không và thời gian), và quan trọng nhất  
hiệu quả thực dụng cũng như các phản ứng phụ (side effect) cuả nó. Trong khi "cân  
đo" tầm mức xứng đáng để cải thiện thì hãy tính toán việc lưạ chọn phương án nào  
tốt nhất.

­  từ bộ phận nào hay chức năng nào:
3.1.1 Cải tiến cục bộ ­  từ bộ phận nào hay chức năng nào:

Trong bình sưã thì rõ ràng bộ phận núm là bộ phận trực tiếp cung cấp chất lỏng nên 
việc dễ hiểu là nhiều nhà sản xuất sẽ cải tiến từ bộ phận này:

• Núm : thêm thắt hay ... cắt bớt.  Người ta có thể thiết kế lại hình dáng cuả 
núm (cũng như nắp để thoả mãn điều kiện của núm mới)

Cách đơn giản nhất để có một CCCBAS là ... chỉ cần đục một lỗ nhỏ trên vành núm.  
Thật vậy, khi đường kính lỗ này khá nhỏ thì bình thường chất lỏng sẽ (ngay cả không 
khí) sẽ không chui lọt qua được (do sức căng bề mặt cuả nước) đó đó nó sẽ không bị 
rỉ.  Ngược lại, khi có một áp suất vừa đủ  (cỡ sức mút cuả bé) thì không khi sẽ vượt 
qua "van" cản này dễ dàng và góp phần cân bằng áp suất trong bình.

Hình3: CCCBAS đơn giản nhất là ... đục thủng một lỗ rất nhỏ trên vành cuả núm cao 
su

Một cách cải thiện khác là sưả đổi dạng 
vành cuả núm (và nắp):

Hình 4

• Nắp:  Đi xa hơn nhà thiết kế có thể 
biến nắp trở thành CCCBAS:  

          Bằng cách thay đổi hình dạng, nắp 
dùng để chỉnh độ lớn dòng sưã Hình 5
­ Tuy nhiên, trong các cải biến trên vẩn còn một khuyết điểm nưã không khắc phục 
được là khi không khí vuợt qua các van từ phiá dưới (lúc cho bé bú thì bình suã đuợc 
để nghiêng đáy bình cao hơn và núm ở vị trí thấp nhất). Không khi khi đi ngang qua 
lớp sưã sẽ tạo nên rất nhiều bọt ­­ (Mặc dù theo tác giả bài viết bọt sưã dâũ sao 
cũng sẽ nổi lên trên lập tức và ở ngoài phạm vi núm ... không mấy ảnh hưởng đến ... 
sức khoẻ bé) Những bọt sưã này có thể gây ra cảm giác không hài lòng cho người 
tiêu dùng.

3.1.2 Cải tiến theo định hướng

• Bình: Trong việc cải tiến thì nan đề chính là áp suất không khí và áp trong 
bình sưã chứ không nhất thiết là bộ phận nào sẽ gánh chức năng CCCBAS.  
Do đó, người ta có thể nghĩ đến việc gắn cái "van" ở dáy bình sưã:

Hình 6: CCCBAS được chế tạo và đặt ở đáy bình thay vì ở nắp hay núm

Khi đưa ra một phương án mới giải quyết được vấn đề thì một điểm cần chú ý nưã là  
các hiệu ứng phụ. Các hiệu ứng phụ này có thể trở thành nguyên do thất bại cuả đề  
án mới.  Trong việc thiết kế lại bình hay nắp thì một điều nhà thiết kế có thể không 
nghĩ tới là ... việc rưả bình để tái dùng có dễ dàng hay không? (Hà hà vì vậy chưa 
chắc mua bình sưã kiểu mới hơn sẽ tiện hơn cho ... phụ huynh!!!!)

3.2 Bước Đột Phá ngoạn mục: Khi mà nỗ lực sửa chưã cũng không thoả mãn thì ...  
một cách hay là đặt lại câu hỏi và trả lời trực tiếp tìm giải pháp không phụ thuộc vào  
những cái cũ. (Chổ yếu cuả phưuơng pháp : khó, đầu tư lại hoàn toàn di chuyền sản 
xuất,....)

3.2.1 Sưả đổi chức năng cuả bộ phận:

Thay vì chỉ đóng vai trò bị động ta có thể làm một bộ phận trở nên chủ động. Hãy 
biến nắp thành một cái gì lạ hơn:
 Hình 7: với kiểu này thì bé (và vú em) khỏi phải cầm bình ... để bình 1 góc cho bé 
mút.
Tuy nhiên: rưả bình vốn không phải là vấn đề nay trở thành bài toán không dễ!

3.2.2 Thêm bộ phận mới: 

Tuỳ theo hoàn cảnh chức năng mà ta có thể thiết kế lại hay thêm vào một cơ phận  
chuyên biệt đê ... xử lí vấn đề. Tuy nhiên một lần nưã sai lầm có thể phạm phải là  
cần thử nghiệm trước xem mô hình này có ...đẹp mắt hay là có hiệu ứng phụ gì?
 Hình 8: Thêm vào bộ phận mới chuyên trị ...

3.3 Tư tưởng sáng tạo không giới hạn: 

Thật ra, trong các đề án, một điều nên lưu ý là tư tưởng người phát minh đã mặc  
nhiên giả định những điều mà họ không ngờ hay không lường được (giống như Vật lí  
cổ điển mặc nhiên cho tách rời không gian với thời gian vậy). Trong thực tế, những ai  
bẽ gãy được các các định kiến trong chính bản thân mình sẽ có thể có cái nhìn mềm  
mại và thoáng hơn. 

Nhà phát minh sau đây đáng nể phục vì đã bẻ gãy được những cố chấp cứng rắn 
cuả ... bình sưã: Thay vì dùng bình nhưạ hãy dùng bình bằng .. giấy không thấm hay 
bao nhưạ (nylon). Tự động, khi sưã ra khỏi miệng bình thì ... cái bao giấy này cũng 
sẽ co nhỏ thể tích  (hãy so sánh với cái bong bóng đầy nước... bị châm lỗ để thoát 
nước ra ở đáy ... nó đâu cần CCCBAS nào để làm nhiệm vụ!!!) Bởi vì bình bằng giấy 
hay bịch nylon nên ... việc rửa bình là không cần thiết (chỉ việc đặt bình giấy này vào 
... thùng rác là xong chuyện).  Đương nhiên, một phát minh như vậy cũng còn chỗ 
yếu cuả nó: người ta phải mua một lần .. vài chục bình.  Ngoài ra người ta còn phải 
giải quyết vài vấn đề tương thuộc nưã là ...cách pha chế sưã vào bình kiểu này.  Tuy 
nhiên, trong thị trường, đã có nhiều lời giải đơn giản. (chẳng hạn như bán bình đã 
pha sẵn, hay chỉ việc gia cố cho miệng bình đủ cứng và đạt vào khung giữ để rót sưã 
vào,...)

Hình 9a: 100 bình sưã trong 1 bao nhỏ  Hình9b: Bình sưã bây giờ chỉ là chức năng 
giá vưà phải cái khung giữ (holder)

Phân tích thêm cuả tác giả bài viết: Nếu như ta nhận xét rằng bản thân chai lọ hay 
bất kì thứ gì trong thế giới này đều biến động (vô thường) thì trong việc chế tạo hay 
thiết kế các đề án mới người nghiên cứu nên đặt yếu tố biến động này vào trong kế 
hoạch. Có vậy, những sản phẩm làm ra sẽ có thể uyển chuyển và có khả năng thoả 
mãn theo sự 

biến đổi cuả  môi trường phần nào tránh được các hậu quả không tốt do sự thay đổi 
gây ra

Từ chổ có thói quen nhận biết cái hay cái mới cuả mọi thứ xung quanh đến việc tự 
mình phát hiện và tìm ra những cái hay cái lạ không phải là một bước quá xa vời. Mọi 
thứ đều có thể khởi nguồn từ việc gieo rắc thói quen và luyện thập thường xuyên cho 
bộ não.  Hậu quả cuả nó còn tuỳ thuộc vào nhiều yếu tố nhưng chắc chắn rằng các 
thói quen tập trung suy nghĩ phân tích ngọn nguồn mọi việc sẽ chỉ có lợi cho cuộc 
sống hằng ngày

Bài thực tập cho các bạn: Hãy phân tích về những phát minh áp dụng trong các loại 
kìm, khoá, ê­tô,..để  vặn bù­lon dùng hàng ngày (tui ngày xưa theo mấy ông sửa xe 
gắn máy ... ngồi góc đường nên thích đề tài này lắm)

© http://vietsciences.free.fr  Võ Quang Nhân