QLvaXLCTR NguyenVanPhuoc

downloaded from http://www.moitruongxanh.
info
MUÏC LUÏC
LÔØI MÔÛ ÑAÀU .............................................................................................................. i

Chöông 1: KHAÙI NIEÄM VEÀ CHAÁT THAÛI RAÉN ......................................................... 9
1.1. ÑÒNH NGHÓA CHAÁT THAÛI RAÉN ................................................................... 9
1.2. SÔ LÖÔÏC LÒCH SÖÛ PHAÙT TRIEÅN VAØ QUAÛN LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN ......... 9
1.3. SÖÏ PHAÙT SINH CHAÁT THAÛI RAÉN TRONG XAÕ HOÄI COÂNG NGHIEÄP .......10
1.4. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA CHAÁT THAÛI RAÉN ÑEÁN MOÂI TRÖÔØNG......................11
1.5. HEÄ THOÁNG QUAÛN LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN ÑOÂ THÒ.....................................11
1.6 QUAÛN LYÙ TOÅNG HÔÏP CHAÁT THAÛI RAÉN ...................................................12
1.6.1 Nguyeân taéc chung ...........................................................................................12
1.6.2 Thöù baäc öu tieân trong quaûn lyù toång hôïp CTR..................................................12
1.6.3 Caùc thaønh phaàn cuûa heä thoáng quaûn lyù toång hôïp chaát thaûi raén .........................14
1.7 NHÖÕNG THAÙCH THÖÙC CUÛA VIEÄC QUAÛN LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN TRONG
TÖÔNG LAI...............................................................................................................17
1.7.1 Thay ñoåi thoùi quen tieâu thuï saûn phaåm trong xaõ hoäi.........................................17
1.7.2 Giaûm thieåu taïi nguoàn ......................................................................................17
1.7.3 Xaây döïng baõi choân laáp an toaøn hôn.................................................................17
1.7.4 Phaùt trieån coâng ngheä môùi ................................................................................17
1.8 HIEÄN TRAÏNG QUAÛN LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN ÔÛ VIEÄT NAM .......................17
Chöông 2: NGUOÀN GOÁC, THAØNH PHAÀN, KHOÁI LÖÔÏNG VAØ TÍNH CHAÁT CUÛA
CHAÁT THAÛI RAÉN......................................................................................................21
2.1 NGUOÀN GOÁC CHAÁT THAÛI RAÉN ..................................................................21
2.2. THAØNH PHAÀN CUÛA CHAÁT THAÛI RAÉN ...........................................................22
2.2.1 Söï thay ñoåi thaønh phaàn chaát thaûi raén trong töông lai.......................................22
2.2.2. Phöông phaùp xaùc ñònh thaønh phaàn CTR taïi hieän tröôøng .................................24
2.3 CAÙC THAØNH PHAÀN TAÙI SINH, TAÙI CHEÁ TRONG CTR ............................25
2.3.1 Lon nhoâm ........................................................................................................25
2.3.2 Giaáy vaø carton.................................................................................................26
2.3.3 Nhöïa .............................................................................................................26
2.3.4 Thuûy tinh.........................................................................................................28
2.3.5 Saét vaø theùp ......................................................................................................28
2.3.6 Kim loaïi maøu ..................................................................................................28
2.3.7 Cao su .............................................................................................................28
2.4 KHOÁI LÖÔÏNG CHAÁT THAÛI RAÉN.................................................................29
2.4.1 Taàm quan troïng cuûa vieäc xaùc ñònh khoái löôïng chaát thaûi raén ...........................29
2.4.2 Caùc phöông phaùp xaùc ñònh khoái löôïng chaát thaûi raén .......................................29
2.5. CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN KHOÁI LÖÔÏNG CHAÁT THAÛI RAÉN .......35
2.5.1. Aûnh höôûng cuûa caùc hoaït ñoäng giaûm thieåu taïi nguoàn vaø taùi sinh ......................35
2.5.2 Aûnh höôûng cuûa luaät phaùp vaø thaùi ñoä cuûa coâng chuùng......................................36
2.5.4 Caùc phöông phaùp döï baùo khoái löôïng CTR phaùt sinh trong töông lai ...............37
2.6 TÍNH CHAÁT CUÛA CHAÁT THAÛI RAÉN ...........................................................40
downloaded from http://www.moitruongxanh.info
2.6.1 Tính chaát vaät lyù cuûa chaát thaûi raén ....................................................................40
2.6.2 Tính chaát hoaù hoïc cuûa chaát thaûi raén ................................................................45
2.6.3 Tính chaát sinh hoïc cuûa chaát thaûi raén ...............................................................51
2.6.4 Söï bieán ñoåi tính chaát lyù, hoaù, vaø sinh hoïc cuûa chaát thaûi raén ............................55
Chöông 3: HEÄ THOÁNG THU GOM CHAÁT THAÛI RAÉN ............................................58

3.1 THU GOM CHAÁT THAÛI RAÉN .......................................................................59
3.1.1 Heä thoáng thu gom chaát thaûi raén chöa phaân loaïi taïi nguoàn...............................59
3.1.2 Heä thoáng thu gom chaát thaûi raén ñaõ phaân loaïi taïi nguoàn ..................................62
3.2 CAÙC LOAÏI HEÄ THOÁNG THU GOM .............................................................66
3.2.1 Heä thoáng container di ñoäng: (HCS - Hauled Container System) ....................67
3.2.2 Heä thoáng container coá ñònh (SCS - Stationnary Container System) ...............67
3.3.1 Ñònh nghóa caùc thuaät ngöõ ................................................................................68
3.3.2 Heä thoáng container di ñoäng.............................................................................71
3.3.3 Heä thoáng contianer coá ñònh.............................................................................75
3.4. VAÏCH TUYEÁN THU GOM............................................................................83
3.4.1. Thieát laäp vaïch tuyeán thu gom .........................................................................84
3.4.2. Thôøi gian bieåu .................................................................................................87
3.4.3. Toång quan veà heä thoáng thu gom, vaän chuyeån raùc sinh hoaït ............................88
3.4.4. Phöông tieän thu gom – vaän chuyeån .................................................................91
3.4.5. Hieän traïng tuyeán thu gom, vaän chuyeån raùc .....................................................92
Chöông 4: HEÄ THOÁNG TRUNG CHUYEÅN VAØ VAÄN CHUYEÅN ..............................96
4.1 SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA HOAÏT ÑOÄNG TRUNG CHUYEÅN .............................96
4.1.1 Khoaûng caùch vaän chuyeån khaù xa ....................................................................97
4.1.2 Traïm xöû lyù hay baõi ñoå ñaët ôû xa truïc loä giao thoâng ..........................................99
4.1.3 Traïm trung chuyeån keát hôïp vôùi traïm thu hoài vaät lieäu .....................................99
4.1.4 Traïm trung chuyeån taïi baõi choân laáp hôïp veä sinh (landfill) ..............................99
4.1.5 Traïm trung chuyeån khi thay ñoåi phöông thöùc vaän chuyeån ............................100
4.2 CAÙC LOAÏI TRAÏM TRUNG CHUYEÅN ........................................................100
4.2.1 Traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp .............................................................101
4.2.2 Traïm trung chuyeån kieåu tích luyõ (storage-load transfer station) ..................108
4.2.3 Traïm trung chuyeån keát hôïp chaát taûi tröïc tieáp vaø chaát taûi tích luõy .................110
4.3 PHÖÔNG TIEÄN VAØ PHÖÔNG PHAÙP VAÄN CHUYEÅN ...............................112
4.3.1 Phöông tieän vaän chuyeån................................................................................112
4.3.2 Phöông phaùp vaän chuyeån ..............................................................................113
4.4 NHÖÕNG YEÂU CAÀU TRONG THIEÁT KEÁ TRAÏM TRUNG CHUYEÅN .........116
4.4.1. Loaïi traïm trung chuyeån.................................................................................117
4.4.2. Coâng suaát traïm trung chuyeån ........................................................................117
4.4.3. Yeâu caàu veà thieát bò vaø caùc duïng cuï phuï trôï ...................................................117
4.4.4. Yeâu caàu veä sinh moâi tröôøng ..........................................................................117
4.4.5. Vaán ñeà söùc khoûe vaø an toaøn lao ñoäng ...........................................................118
4.5 LÖÏA CHOÏN VÒ TRÍ TRAÏM TRUNG CHUYEÅN ..........................................118
4.5.1. Löïa choïn traïm trung chuyeån döïa treân chi phí vaän chuyeån ............................118
4.5.2. Löïa choïn vò trí traïm trung chuyeån döïa treân caùc ñieàu kieän giôùi haïn ..............118
Chöông 5: CAÙC PHÖÔNG PHAÙP XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN ............................123
5.1 XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP CÔ HOÏC ....................124
5.1.1 Giaûm kích thöôùc ............................................................................................124
5.1.2 Phaân loaïi theo kích thöôùc ..............................................................................125
5.1.3 Phaân loaïi theo khoái löôïng rieâng ....................................................................125
5.1.4 Phaân loaïi theo ñieän tröôøng vaø töø tính ............................................................125
5.1.5 Neùn chaát thaûi raén...........................................................................................126
5.2 XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP NHIEÄT.......................126
5.2.1 Heä thoáng thieâu ñoát ........................................................................................126
5.2.2 Heä thoáng nhieät phaân ......................................................................................127
5.2.3 Heä thoáng khí hoùa ..........................................................................................127
5.2.4 Caùc heä thoáng kieåm soaùt oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí cho caùc quaù trình nhieät
Error! Bookmark not defined.
5.2.5 Coâng ngheä ñoát ...............................................................................................127
5.3 XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP CHUYEÅN HOAÙ SINH
HOÏC VAØ HOÙA HOÏC ................................................................................................129
5.3.1 Quaù trình phaân huûy hieáu khí..........................................................................129
5.3.2 Quaù trình phaân huûy kî khí.............................................................................129
5.3.3 Quaù trình chuyeån hoùa hoùa hoïc ......................................................................130
5.3.4 Naêng löôïng töø quaù trình chuyeån hoùa sinh hoïc ..............................................130
5.4 CAÙC PHÖÔNG PHAÙP XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN COÂNG NGHIEÄP ...........131
5.4.1 Caùc phöông phaùp xöû lí toång quaùt...................................................................131
5.4.2 Phöông phaùp cô hoïc ......................................................................................132
5.4.3 Phöông phaùp nhieät ........................................................................................134
5.4.4 Phöông phaùp nhieät - cô .................................................................................134
5.4.5 Phöông phaùp tuyeån chaát thaûi .........................................................................135
5.4.6 Phöông phaùp hoùa lí .......................................................................................137
5.4.7 Caùc phöông phaùp hoùa hoïc .............................................................................142
5.4.8 Caùc phöông phaùp sinh hoùa ............................................................................142
Chöông 6: TAÙI CHEÁ CHAÁT THAÛI RAÉN ..................................................................144
6.1 TÌNH HÌNH TAÙI CHEÁ CTR TREÂN THEÁ GIÔÙI VAØ ÔÛ VIEÄT NAM..............200
6.1.1 Tình hình taùi cheá CTR treân theá giôùi ..............................................................200
6.1.2 Tình hình taùi cheá CTR taïi Vieät Nam .............................................................201
6.2 CAÙC COÂNG NGHEÄ TAÙI CHEÁ CTR doâ thò ...................................................144
6.2.1 Taùi cheá nhoâm ................................................................................................144
6.2.2 Taùi cheá saét vaø theùp pheá lieäu ..........................................................................146
6.2.3 Taùi cheá nhöïa .................................................................................................150
6.2.4 Taùi cheá thuûy tinh ...........................................................................................157
6.2.5 Taùi cheá vaø taùi söû duïng giaáy - carton..............................................................158
6.3 TAÙI CHEÁ CHAÁT THAÛI RAÉN COÂNG NGHIEÄP - CTR VOÂ CÔ...................158
6.3.1 Taùi cheá chaát thaûi raén do saûn xuaát axit sunfuaric töø quaëng pirit saét ...............159
6.3.3 Taùi cheá chaát thaûi raén do saûn xuaát phaân laân töø quaëng photphat......................159
6.3.4 Taùi cheáù chaát thaûi raén töø quaù trình saûn xuaát phaân kali ....................................166
6.3.5 Taùi cheáù chaát thaûi raén do saûn xuaát toân traùng keõm ...........................................170
6.3.6 Taùi cheáù buøn ñoû ..............................................................................................172
6.4 TAÙI CHEÁ CHAÁT THAÛI RAÉN COÂNG NGHIEÄP – CTR HÖÕU CÔ...............182
6.4.1 Taùi cheá nhöïa ñöôøng chua ..............................................................................182
6.4.2 Taùi cheá caën daàu do suùc röûa taøu chôû daàu thoâ..................................................185
6.4.3 Taùi cheá caën daàu töø boàn chöùa daàu FO...........................................................190
6.4.4 Taùi cheá pheá thaûi cao su ................................................................................196
Chöông 7: COÂNG NGHEÄ SAÛN XUAÁT PHAÂN HÖÕU CÔ (COMPOST) TÖØ RAÙC ÑOÂ
THÒ ......................................................................................................................203
7.1 TOÅNG QUAN ...............................................................................................203
7.1.1 Ñònh nghóa.....................................................................................................203
7.1.2 Caùc giai ñoaïn cô baûn trong saûn xuaát phaân höõu cô:........................................203
7.2 ÑOÄNG HOÏC QUAÙ TRÌNH PHAÂN HUYÛ SINH HOÏC CHAÁT THAÛI RAÉN
HÖÕU CÔ ..................................................................................................................203
7.2.1 Ñoäng hoïc quaù trình phaân huûy kî khí chaát thaûi raén höõu cô.............................203
7.2.2 Ñoäng hoïc quaù trình phaân huûy hieáu khí chaát thaûi raén höõu cô..........................206
7.3 VI SINH VAÄT VAØ CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN QUAÙ TRÌNH PHAÂN
HUÛY CHAÁT HÖÕU CÔ..............................................................................................207
7.3.1 Vi sinh vaät .....................................................................................................207
7.3.2 Caùc loaïi quaù trình trao ñoåi chaát cuûa vi sinh vaät ............................................208
7.3.3 Nhu caàu dinh döôõng cho söï phaùt trieån cuûa vi sinh vaät ..................................209
7.3.4 Ñieàu kieän moâi tröôøng ....................................................................................211
7.4 COÂNG NGHEÄ KÎ KHÍ.................................................................................212
7.4.1 Ñònh nghóa quaù trình phaân huyû kò khí............................................................212
7.4.2 Quaù trình phaân huûy kî khí.............................................................................212
7.4.3 Phaân loaïi coâng ngheä ......................................................................................214
7.4.4 Caùc yeáu toá vaät lyù vaø hoùa hoïc aûnh höôûng ñeán quaù trình phaân huyû kò khí .......216
7.4.5 Ñaëc tröng cuûa caùc coâng ngheä ........................................................................217
7.4.6 Khí sinh hoïc ..................................................................................................232
7.5 COÂNG NGHEÄ HIEÁU KHÍ .............................................................................235
7.5.1 Toång quan .....................................................................................................235
7.5.2 Caùc phaûn öùng hoaù sinh cuûa quaù trình phaân huûy .............................................235
7.5.3 Muïc ñích, lôïi ích vaø haïn cheá cuûa quaù trình cheá bieán phaân höõu cô ................249
7.5.4 Caùc phöông phaùp cheá bieán phaân ...................................................................250
7.5.5 Moät soá coâng ngheä cheá bieán phaân höõu cô ñieån hình.......................................253
7.6 SO SAÙNH QUAÙ TRÌNH CHEÁ BIEÁN COMPOST HIEÁU KHÍ VAØ PHAÂN HUÛY
KÒ KHÍ......................................................................................................................271
Chöông 8: XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP NHIEÄT .................274
8.1 XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP NHIEÄT.......................274
8.2 QUAÙ TRÌNH ÑOÁT CHAÁT THAÛI RAÉN .........................................................276
8.2.1 Caùc nguyeân taéc cô baûn cuûa quaù trình chaùy ...................................................276
8.2.2 Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán quaù trình chaùy .....................................................278
8.2.3 Moät soá coâng ngheä ñoát chaát thaûi ñieån hình .....................................................290
8.3 HEÄ THOÁNG NHIEÄT PHAÂN ..........................................................................302
8.3.1 Caùc giai ñoaïn cô baûn cuûa quaù trình ñoát chaát thaûi trong loø nhieät phaân ...........303
8.3.2 Kieåm soaùt quaù trình ñoát trong loø nhieät phaân .................................................305
8.3.3 Öu ñieåm vaø nhöôïc ñieåm cuûa heä thoáng nhieät phaân .........................................307
8.4 HEÄ THOÁNG KHÍ HOÙA .................................................................................307
8.4.1 Quaù trình khí hoùa ..........................................................................................307
8.4.2 Moät soá heä thoáng khí hoùa ...............................................................................308
8.5 HEÄ THOÁNG THU HOÀI NAÊNG LÖÔÏNG.......................................................309
8.6 CAÙC HEÄ THOÁNG KIEÅM SOAÙT OÂ NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG CHO CAÙC QUAÙ
TRÌNH NHIEÄT .........................................................................................................314
8.6.2 Hệthống kiể m soaùt dioxin/furan ...................................................................321
8.6.3 Hệthống kiể m soaùt CTR coøn lạ i....................................................................322
8.6.4 Tieâu chuaån quy ñònh khí thaûi cho loø ñoát ........................................................322
8.7 CAÙC YEÂU CAÀU KHI ÑOÁT CHAÁT THAÛI NGUY HAÏI .................................323
8.7.1 Hieäu quaû phaân huyû DRE (Destruction and removal efficiency) ...................323
8.7.2 Chæ soá chaùy I (Incinerability Index) ..............................................................324
8.7.3 Hieäu quaû ñoát CE (Combustion Efficiency) ...................................................325
8.7.4 Hieäu chænh noàng ñoä caùc chaát trong khí thaûi ...................................................325
8.8 PHAÂN TÍCH LÖÏA CHOÏN VAØ ÑAÙNH GIAÙ HIEÄU QUAÛ COÂNG NGHEÄ XÖÛ
LYÙ THAÛI BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP NHIEÄT .............. Error! Bookmark not defined.
8.8.1 Moät soá vaán ñeà caàn xem xeùt khi löïa choïn coâng ngheä xöû lyù CTR ............. Error!
Bookmark not defined.
8.8.2 Ñaùnh giaù tính hieäu quaû cuûa coâng ngheä xöû lyù ... Error! Bookmark not defined.
8.9 CAÙC TÍNH CHAÁT CUÛA CHAÁT THAÛI CAÀN QUAN TAÂM KHI ÑOÁT .........325
8.10 VAÁN ÑEÀ LÖÏA CHOÏN COÂNG NGHEÄ XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI BAÈNG PHÖÔNG
PHAÙP NHIEÄT. ..........................................................................................................326
Chöông 9: BAÕI CHOÂN LAÁP CHAÁT THAÛI RAÉN HÔÏP VEÄ SINH .............................331
9.1 KHAÙI NIEÄM BCL CHAÁT THAÛI RAÉN ..........................................................332
9.2 PHAÂN LOAÏI BCL CHAÁT THAÛI RAÉN ..........................................................334
9.2.1 Phaân loaïi theo hình thöùc choân laáp .................................................................334
9.2.2 Phaân loaïi theo chöùc naêng ..............................................................................336
9.2.3 Phaân loaïi theo ñòa hình .................................................................................338
9.2.4 Phaân loaïi theo loaïi CTR tieáp nhaän ..............................................................340
9.2.5 Phaân loaïi theo Theo keát caáu........................................................................340
9.2.6 Phaân loaïi theo qui moâ ...................................................................................341
9.3 LÖÏA CHOÏN VÒ TRÍ BCL CTR.....................................................................342
9.3.1 Caùc yeáu toá töï nhieân - kyõ thuaät .......................................................................342
9.3.2 Caùc yeáu toá kinh teá – xaõ hoäi ...........................................................................343
9.3.3 Caùc yeáu toá veà cô sôû haï taàng ..........................................................................344
9.3.4 Khoaûng caùch thích hôïp khi löïa choïn baõi choân laáp .........................................344
9.3.5 Söû duïng baõi choân laáp ñaõ ñoùng cöûa ................................................................346
9.4 QUY ÑÒNH VEÀ MOÂI TRÖÔØNG TRONG VIEÄC ÑIEÀU TRA CHI TIEÁT ÑEÅ
LÖÏA CHOÏN BAÕI CHOÂN LAÁP..................................................................................346
9.4.1 Quy trình löïa choïn baõi choân laáp ....................................................................346
9.4.2 Quy ñònh veà caùc taøi lieäu ñieàu tra (möùc ñoä ñieàu tra) ......................................346
9.5 CAÙC QUAÙ TRÌNH PHAÂN HUÛY CHAÁT THAÛI RAÉN TRONG BAÕI CHOÂN LAÁP
......................................................................................................................349
9.5.1 Caùc quaù trình xaûy ra trong baõi choân laáp ........................................................349
9.5.2 Lyù thuyeát veà söï phaùt sinh khí meâtan trong BCL hôïp veä sinh........................349
9.5.3 Söï thay ñoåi löôïng khí theo thôøi gian .............................................................355
9.5.4. Söï di chuyeån cuûa khí sinh ra trong BCL .......................................................363
9.5.5 Thaønh phaàn vaø tính chaát cuûa khí sinh ra töø BCL...........................................366
9.5.6 Thu vaø xöû lyù khí BCL ...................................................................................367
9.6 NÖÔÙC ROØ RÆ TRONG BCL.........................................................................372
9.6.1 Söï hình thaønh nöôùc roø ræ................................................................................372
9.6.2 Thaønh phaàn cuûa nöôùc roø ræ trong BCL...........................................................373
9.6.3 Söï bieán ñoåi thaønh phaàn nöôùc roø ræ .................................................................375
9.6.4 Moâ taû caùc thaønh phaàn caân baèng nöôùc trong BCL hôïp veä sinh.......................376
9.6.5 Tính toaùn löôïng nöôùc roø ræ.............................................................................379
9.7 CAÁU TRUÙC CHÍNH CUÛA BCL HÔÏP VEÄ SINH..........................................381
9.7.1 Yeâu caàu thieát keá ...........................................................................................381
9.7.2 Caùc coâng trình xaây döïng cô baûn, chuû yeáu trong caùc BCL.............................382
9.7.3 Heä thoáng thu gom vaø xöû lyù nöôùc roø ræ, nöôùc thaûi cuûa BCL............................387
9.7.4 Thu gom vaø xöû lyù khí thaûi .............................................................................387
9.7.5 Heä thoáng thoaùt nöôùc maët vaø nöôùc möa..........................................................388
9.7.6 Haøng raøo vaø vaønh ñai caây xanh.....................................................................390
9.7.7 Heä thoáng giao thoâng......................................................................................390
9.7.8 Quy ñònh veà moâi tröôøng trong xaây döïng baõi choân laáp ...................................391
9.7.9 Vaän haønh BCL CTR......................................................................................392
9.7.10 Kieåm tra chaát löôïng coâng trình veà maët moâi tröôøng .......................................401
9.7.11 Taùi söû duïng dieän tích BCL ............................................................................401
9.8 BAÕI CHOÂN LAÁP CHAÁT THAÛI NGUY HAÏI .................................................402
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO.........................................................................................412

Quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi raén
LÔØI MÔÛ ÑAÀU
Chaát thaûi raén phaùt sinh töø caùc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi ngaøy caøng gia taêng cuøng vôùi
söï phaùt trieån daân soá vaø kinh teá ø, ñaëc bieät laø trong xaõ hoäi coâng nghieäp. Cuøng vôùi caùc
daïng chaát thaûi khaùc nhö nöôùc thaûi vaø khí thaûi, chaát thaûi raén neáu khoâng ñöôïc quaûn lyùù
vaø xöû lyù nghieâm tuùc seõ coù khaû naêng gaây suy thoaùi moâi tröôøng nghieâm troïng. Do ñoù,
chaát thaûi raén ñaõ trôû thaønh vaán ñeà böùc xuùc ñoái vôùi toaøn xaõ hoäi vaø caàn ñöôïc söï quan taâm
quaûn lyù, thu gom trieät ñeå, vaän chuyeån an toaøn vaø xöû lyù hieäu quaû, veà kyõ thuaät laãn kinh
teá. Vì vaäy, quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi raén laø moät noäi dung khoâng theå thieáu trong
chöông trình ñaøo taïo kyõ sö chuyeân ngaønh quaûn lyù cuõng nhö kyõ thuaät moâi tröôøng.
Giaùo trình naøy nhaèm muïc tieâu trang bò caùc kieán thöùc cô baûn veà quaûn lyù vaø caùc coâng
ngheä xöû lyù chaát thaûi raén ñoâ thò cho sinh vieân ngaønh moâi tröôøng.
Giaùo trình naøy goàm coù 9 chöông:
Chöông 1: Trình baøy caùc khaùi nieäm veà chaát thaûi raén ñoâ thò vaø coâng nghieäp, caùc taùc haïi
cuûa chuùng ñoái vôùi söùc khoeû con ngöôøi vaø moâi tröôøng, heä thoáng quaûn lyù toång hôïp chaát
thaûi raén vaø thöù töï öu tieân trong löïa choïn phöông aùn xöû lyù chaát thaûi raén ñoâ thò.
Chöông 2: Giôùi thieäu veà thaønh phaàn, tính chaát cô baûn cuûa chaát thaûi raén ñoâ thò, phöông
phaùp xaùc ñònh vaø khaû naêng bieán ñoåi caùc ñaëc tính naøy vaø ñoù laø neàn taûng cho caùc coâng
ngheä xöû lyù.
Chöông 3 vaø 4: Giôùi thieäu heä thoáng thu gom, trung chuyeån vaø vaän chuyeån chaát thaûi raén
ñoâ thò, bao goàm phöông phaùp thu gom, phöông phaùp vaïch tuyeán thu gom, caùc phöông
tieän löu tröõ, vaän chuyeån vaø caùc tính toaùn phuïc vuï cho coâng taùc löïa choïn phöông aùn thu
gom toái öu.
Chöông 5: Giôùi thieäu veà caùc phöông aùn xöû lyù chaát thaûi raén, bao goàm: phöông phaùp cô
hoïc ñeå xöû lyù sô boä chaát thaûi raén, chuaån bò cho thu gom, vaän chuyeån vaø caùc böôùc xöû lyù
tieáp theo; phöông phaùp bieán ñoåi chaát thaûi raén thaønh caùc saûn phaåm coù ích; phöông phaùp
saûn xuaát phaân Compost töø thaønh phaàn höõu cô deã phaân huyû sinh hoïc trong chaát thaûi raén
ñoâ thò; phöông phaùp phaân huyû chaát thaûi raén baèng nhieät; vaø choân laáp hôïp veä sinh.
Chöông 6: Trình baøy caùc coâng ngheä taùi cheá chaát thaûi raén ñoâ thò: nhöïa, giaáy, thuyû tinh,
saét theùp,nhoâm … vaø chaát thaûi raén coâng nghieäp coù nguoàn goác voâ cô ( buøn ñoû, xæ keõm,
nhoâm, buøn xi maï ..) vaø höõu cô ( caën daàu thoâ, daàu FO, nhöïa ñöôøng chua …) .
Chöông 7: Trình baøy caùc quy trình coâng ngheä hieáu khí saûn xuaát phaân Compost töø chaát
thaûi raén ñoâ thò cuõng caùc coâng ngheä kî khí ñeå saûn xuaát biogas.
Chöông 8: Giôùi thieäu caùc phöông phaùp nhieät trong phaân huyû chaát thaûi raén: ñoát vôùi muïc
tieâu huyû hoaøn toaøn vaø thu hoài naêng löôïng, nhieät phaân ñeå taïo ra nhieân lieäu loûng vaø khí
i
hoaù ñeå thu hoài khí chaùy. Ngoaøi ra, trong chöông naøy coøn giôùi thieäu veà caùc vaán ñeà oâ
nhieãm do ñoát vaø caùc bieän phaùp khoáng cheá oâ nhieãm.
Chöông 9: Giôùi thieäu veà choân laáp chaát thaûi raén hôïp veä sinh, bao goàm: khaùi nieäm veà baõi
choân laáp hôïp veä sinh. caùc nguyeân taéc löïa choïn vò trí vaø thieát keá baõi choân laáp, keát caáu cô
baûn cuûa moät oâ choân laáp chaát thaûi raén ñoâ thò, caùc haïng muïc coâng trình trong baõi choân
laáp, cuõng nhö kyõ thuaät vaän haønh, caùc heä thoáng thu hoài khí, thu gom vaø xöû lyù nöôùc roø ræ
töø caùc baõi choân laáp hôïp veä sinh.
Trong moãi chöông ñeàu coù caùc ví duï vaø hình aûnh minh hoïa, nhaèm giuùp cho sinh vieân
tieáp thu moät caùch deã daøng hôn, ñoàng thôøi cuoái moãi chöông ñeàu coù caâu hoûi ñeå sinh
vieân coù theå töï kieåm tra laïi kieán thöùc cuûa mình.
Giaùo trình naøy caàn thieát cho sinh vieân ngaønh moâi tröôøng ôû caùc baäc Cao ñaúng, Ñaïi
hoïc vaø coù theå laø taøi lieäu tham khaûo cho hoïc vieân Cao hoïc vaø caùn boä kyõ thuaät chuyeân
veà quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi raén.
Ñaây laø laàn xuaát baûn ñaàu tieân, do ñoù khoâng theå traùnh khoûi caùc sai soùt, raát mong nhaän
ñöôïc söï goùp yù cuûa caùc ñoàng nghieäp vaø baïn ñoïc, nhaèm giuùp chuùng toâi hoaøn thieän giaùo
trình ngaøy caøng toát hôn.
Taùc giaû.
ii
DANH MUÏC CAÙC TÖØ VIEÁT TAÉT
CTR Chaát thaûi raén
iii
Chöông 1: KHAÙI NIEÄM VEÀ CHAÁT THAÛI RAÉN
1.1. ÑÒNH NGHÓA CHAÁT THAÛI RAÉN

Chaát thaûi raén (CTR) bao goàm taát caû caùc chaát thaûi ôû daïng raén, phaùt sinh do caùc hoaït
ñoäng cuûa con ngöôøi vaø sinh vaät, ñöôïc thaûi boû khi chuùng khoâng coøn höõu ích hay khi
con ngöôøi khoâng muoán söû duïng nöõa.
Thuaät ngöõ CTR ñöôïc söû duïng trong taøi lieäu naøy bao goàm taát caû caùc chaát raén hoãn hôïp
thaûi ra töø coäng ñoàng daân cö ñoâ thò cuõng nhö caùc CTR ñaëc thuø töø caùc ngaønh saûn xuaát
noâng nghieäp, coâng nghieäp, khai khoaùng... Taøi lieäu naøy ñaëc bieät quan taâm ñeán CTR ñoâ
thò, bôûi söï tích luyõ cuûa CTR naøy coù khaû naêng aûnh höôûng raát lôùn ñeán moâi tröôøng soáng
cuûa con ngöôøi.
1.2. SÔ LÖÔÏC LÒCH SÖÛ PHAÙT TRIEÅN VAØ QUAÛN LYÙ CTR
CTR xuaát hieän töø khi con ngöôøi coù maët treân traùi ñaát. Con ngöôøi ñaõ khai thaùc vaø söû
duïng caùc nguoàn taøi nguyeân treân traùi ñaát ñeå phuïc vuï cho ñôøi soáng cuûa mình, ñoàng thôøi
thaûi ra CTR. Khi ñoù, söï thaûi boû caùc chaát thaûi töø hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi khoâng gaây
ra caùc vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng traàm troïng do soá löôïng daân cö coøn thaáp. Ñoàng thôøi,
dieän tích ñaát töï nhieân coøn roäng lôùn, neân khaû naêng ñoàng hoaù CTR toát, do ñoù khoâng gaây
toån haïi ñeán moâi tröôøng.
Khi xaõ hoäi phaùt trieån, con ngöôøi soáng taäp hôïp thaønh caùc nhoùm, boä laïc, cuïm daân cö, …
thì söï tích luõy CTR trôû thaønh moät trong nhöõng vaán ñeà nghieâm troïng ñoái vôùi cuoäc soáng
cuûa con ngöôøi. Thöïc phaåm thöøa vaø caùc loaïi chaát thaûi khaùc bò thaûi boû böøa baõi khaép nôi
trong caùc thò traán, treân caùc ñöôøng phoá, truïc loä giao thoâng, caùc khu ñaát troáng, … ñaõ taïo
moâi tröôøng thuaän lôïi cho söï sinh saûn vaø phaùt trieån cuûa caùc loaøi gaëm nhaám nhö chuoät...
Caùc loaøi gaäm nhaám laø ñieåm töïa cho caùc sinh vaät kyù sinh, nhö boï cheùt sinh soáng vaø
phaùt trieån. Chuùng laø nguyeân nhaân gaây neân beänh dòch haïch. Do khoâng coù keá hoaïch
quaûn lyù neân caùc maàm beänh phaùt sinh töø CTR ñaõ lan truyeàn traàm troïng ôû Chaâu Aâu vaøo
giöõa theá kyû 14.
Maõi ñeán theá kyû 19, vieäc kieåm soaùt dòch beänh nhaèm baûo veä söùc khoûe coäng ñoàng môùi ñöôïc
quan taâm. Ngöôøi ta nhaän thaáy raèng CTR, nhö thöïc phaåm thöøa … phaûi ñöôïc thu gom vaø tieâu
huyû hôïp veä sinh thì môùi coù theå kieåm soaùt caùc loaøi gaäm nhaám, ruoài, muoãi, cuõng nhö caùc
nguy cô truyeàn beänh.
Moái quan heä giöõa söùc khoeû coäng ñoàng vôùi vieäc löu tröõ, thu gom vaø vaän chuyeån caùc
chaát thaûi khoâng hôïp lyù ñaõ theå hieän roõ raøng. Coù nhieàu baèng chöùng cho thaáy caùc baõi raùc
khoâng hôïp veä sinh, caùc caên nhaø oå chuoät, caùc nôi chöùa thöïc phaåm thöøa… laø moâi tröôøng
thuaän lôïi cho chuoät, ruoài, muoãi vaø caùc vi sinh vaät truyeàn beänh sinh saûn, phaùt trieån.
Thöïc teá cho thaáy, vieäc quaûn lyù CTR khoâng hôïp lyù laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân
chính gaây oâ nhieãm moâi tröôøng (ñaát, nöôùc, khoâng khí …). Ví duï, caùc baõi raùc khoâng hôïp
veä sinh ñaõ gaây nhieãm baån caùc nguoàn nöôùc maët, nöôùc ngaàm (nöôùc ræ raùc) vaø gaây oâ
9
nhieãm khoâng khí (muøi hoâi). Keát quaû nghieân cöùu khoa hoïc treân theá giôùi ñaõ cho thaáy,
gaàn 22 caên beänh cuûa con ngöôøi phaùt sinh do moâi tröôøng bò oâ nhieãm, laø keát quaû cuûa
vieäc quaûn lyù CTR khoâng hôïp lyù.
Caùc phöông phaùp phoå bieán nhaát ñöôïc söû duïng ñeå xöû lyù CTR töø ñaàu theá kyû 20 laø:
+ Thaûi boû treân caùc khu ñaát troáng.
+ Thaû i boû vaøo moâi tröôøng nöôùc (soâng, hoà, bieån …).
+ Choân laáp.
+ Giaûm thieåu vaø ñoát.
Hieän nay, heä thoáng quaûn lyù CTR khoâng ngöøng phaùt trieån, ñaëc bieät laø ôû Myõ vaø caùc
nöôùc coâng nghieäp tieân tieán. Nhieàu heä thoáng quaûn lyù CTR ñaït hieäu quaû cao nhôø söï keát
hôïp ñuùng ñaén giöõa caùc thaønh phaàn sau ñaây:
+ Luaät phaùp vaø quy ñònh quaûn lyù CTR.
+ Heä thoáng toå chöùc quaûn lyù.
+ Quy hoaïch quaûn lyù.
+ Coâng ngheä xöû lyù.
Söï hình thaønh caùc luaät leä vaø quy ñònh veà quaûn lyù CTR ngaøy caøng chaët cheõ ñaõ goùp phaàn
naâng cao hieäu quaû cuûa heä thoáng quaûn lyù CTR hieän nay.
1.3. SÖÏ PHAÙT SINH CHAÁT THAÛI RAÉN TRONG XAÕ HOÄI COÂNG NGHIEÄP
Trong xaõ hoäi coâng nghieäp, quaù trình phaùt sinh CTR gaén lieàn vôùi quaù trình saûn xuaát,
moãi giai ñoaïn cuûa quaù trình saûn xuaát ñeàu taïo ra CTR, töø khaâu khai thaùc, tuyeån choïn
nguyeân lieäu ñeán khi taïo ra saûn phaåm phuïc vuï ngöôøi tieâu duøng. Saûn phaåm sau khi söû
duïng coù theå taùi sinh, taùi cheá hoaëc ñoå boû, vaø ñoù cuõng laø CTR.
VAÄT LIEÄU THOÂ CHAÁT THAÛI
CHAÁT THAÛI
SAÛN XUAÁT
TAÙI CHEÁ VAØ SAÛN XUAÁT

TAÙI SINH THÖÙ CAÁP
NGÖÔØI TIEÂU DUØNG
THAÛI BOÛ
Nguyeân lieäu thoâ, saûn phaåm vaø vaät lieäu taùi sinh
Chaát thaûi
Hình 1.1 Doøng vaät lieäu vaø quaù trình phaùt sinh CTR trong xaõ hoäi coâng nghieäp
10
1.4. AÛNH HÖÔÛNG CUÛA CHAÁT THAÛI RAÉN ÑEÁN MOÂI TRÖÔØNG
Caùc vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng, nhö oâ nhieãm nöôùc vaø khoâng khí cuõng lieân quan ñeán
vieäc quaûn lyù CTR khoâng hôïp lyù. Ví duï, nöôùc roø ræ töø caùc baõi choân laáp khoâng hôïp veä
sinh gaây oâ nhieãm nguoàn nöôùc maët vaø nöôùc ngaàm. Trong khu haàm moû, nöôùc roø ræ töø
nôi thaûi boû chaát thaûi coù theå chöùa caùc ñoäc toá nhö ñoàng, arsenic vaø uranium, laø nguyeân
nhaân khieán nöôùc ngaàm bò oâ nhieãm. Maëc duø thieân nhieân coù khaû naêng pha loaõng, phaân
taùn, phaân huyû, haáp phuï laøm giaûm taùc ñoäng do söï phaùt thaûi caùc chaát oâ nhieãm vaøo khí
quyeån, nöôùc vaø ñaát, nhöng khaû naêng ñoàng hoaù naøy chæ coù giôùi haïn, neân khi haøm löôïng
caùc chaát oâ nhieãm quaù cao, taát yeáu seõ gaây maát caân baèng sinh thaùi.
Trong khu vöïc coù maät ñoä daân soá cao, vieäc thaûi boû caùc chaát thaûi gaây neân nhieàu vaán ñeà
baát lôïi veà moâi tröôøng. Löôïng raùc thay ñoåi khaùc nhau theo töøng khu vöïc. Ví duï: löôïng
raùc thaûi phaùt sinh taïi khu vöïc thaønh thò vaø noâng thoân nöôùc Myõ laø raát khaùc nhau, taïi thaønh
phoá Los Angeles, bang California (ñaïi dieän cho khu vöïc thaønh thò) öôùc tính löôïng raùc
haøng ngaøy laø 3,18kg/ngöôøi/ngaøy, trong khi ñoù taïi Wilson, bang Wisconsin (ñaïi dieän cho
khu vöïc noâng thoân), öôùc tính löôïng raùc thaûi ra chæ khoaûng 1kg/ngöôøi/ngaøy. (Integrated
Solid Waste Management, 1993).
1.5. HEÄ THOÁNG QUAÛN LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN ÑOÂ THÒ
Heä thoáng quaûn lyù CTR ñoâ thò laø moät cô caáu toå chöùc quaûn lyù chuyeân traùch veà CTR ñoâ thò
trong caáu truùc quaûn lyù toång theå cuûa moät toå chöùc (cô quan quaûn lyù nhaø nöôùc veà moâi
tröôøng, doanh nghieäp, coâng ty, xí nghieäp, ñôn vò saûn xuaát…).
Heä thoáng quaûn lyù CTR ñoâ thò laø thieát yeáu, coù vai troø kieåm soaùt caùc vaán ñeà lieân quan ñeán
CTR bao goàm: 1) söï phaùt sinh; 2) thu gom, löu giöõ vaø phaân loaïi taïi nguoàn; 3) thu gom
taäp trung; 4) trung chuyeån vaø vaän chuyeån; 5) phaân loaïi, xöû lyù vaø cheá bieán; 6) thaûi boû
CTR, moät caùch hôïp lyù döïa treân caùc nguyeân taéc cô baûn veà baûo veä söùc khoeû coäng ñoàng,
kinh teá, kyõ thuaät, baûo toàn thieân nhieân, caûnh quan, caùc vaán ñeà moâi tröôøng vaø döïa treân
thaùi ñoä cuûa coäng ñoàng.
Nguoàn phaùt sinh chaát thaûi
Phaân loaïi, löu tröõ, taùi söû duïng

taïi nguoàn
Thu gom taäp trung
Phaân loaïi, xöû lyù vaø taùi cheá

Trung chuyeån vaø vaän
CTR
chuyeån
Thaûi boû
Hình 1.2 Moái lieân heä giöõa caùc thaønh phaàn trong heä thoáng quaûn lyù CTR
11
Quaûn lyù CTR ñoâ thò lieân quan ñeán caùc vaán ñeà nhö quaûn lyù haønh chaùnh, taøi chaùnh, luaät leä,
quy hoaïch vaø kyõ thuaät. Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà lieân quan ñeán CTR, caàn phaûi coù söï phoái hôïp
hoaøn chænh giöõa caùc lónh vöïc: kinh teá, chính trò, quy hoaïch vuøng - thaønh phoá, ñòa lyù, söùc
khoûe coäng ñoàng, xaõ hoäi hoïc, kyõ thuaät, khoa hoïc vaø caùc vaán ñeà khaùc.
Muïc ñích cuûa quaûn lyù CTR
1. Baûo veä söùc khoûe coäng ñoàng.
2. Baûo veä moâi tröôøng.
3. Söû duïng toái ña vaät lieäu, tieát kieäm taøi nguyeân vaø naêng löôïng.
4. Taùi cheá vaø söû duïng toái ña raùc höõu cô
5. Giaûm thieåu CTR taïi caùc baõi ñoå.
1.6 QUAÛN LYÙ TOÅNG HÔÏP CHAÁT THAÛI RAÉN
Söï choïn löïa keát hôïp giöõa coâng ngheä, kyõ thuaät vaø chöông trình quaûn lyù phuø hôïp ñeå ñaït
muïc tieâu quaûn lyù CTR, ñöôïc goïi laø quaûn lyù toång hôïp CTR (Integrated solid waste
management, ISWM).
1.6.1 Nguyeân taéc chung

Nguyeân taéc chung cuûa heä thoáng quaûn lyù toång hôïp CTR laø öu tieân caùc bieän phaùp giaûm
thieåu taïi nguoàn, sau ñoù môùi ñeán caùc bieän phaùp khaùc. Vôùi vieäc öu tieân giaûm thieåu taïi
nguoàn, lôïi nhuaän thu ñöôïc taêng leân treân töøng taán chaát thaûi ñöôïc giaûm thieåu thoâng qua
vieäc giaûm chi phí vaän chuyeån, giaûm chi phí xöû lyù vaø giaûm taùc ñoäng xaáu ñeán moâi tröôøng.
1.6.2 Thöù baäc öu tieân trong quaûn lyù toång hôïp CTR
Thöù baäc haønh ñoäng öu tieân trong quaûn lyù toång hôïp CTR laø:
1) Giaûm thieåu taïi nguoàn
2) Taùi cheá
3) Cheá bieán chaát thaûi: saûn xuaát phaân boùn, khí sinh hoïc, ñoát taän duïng nhieät, tieâu
huûy.
4) Choân laáp hôïp veä sinh.
 Giaûm thieåu taïi nguoàn:
Laø phöông phaùp hieäu quaû nhaát nhaèm giaûm löôïng CTR, giaûm chi phí phaân loaïi vaø
nhöõng taùc ñoäng baát lôïi gaây ra ñoái vôùi moâi tröôøng.
Trong saûn xuaát, giaûm thieåu taïi nguoàn ñöôïc thöïc hieän xuyeân suoát töø khaâu thieát keá, saûn
xuaát vaø ñoùng goùi saûn phaåm, nhaèm tieát kieäm nguyeân vaät lieäu, giaûm thaønh phaàn ñoäc
haiï, giaûm theå tích bao bì vaø taïo saûn phaåm beàn hôn.
12
Giaûm thieåu taïi nguoàn coù theå thöïc hieän ngay taïi caùc hoä gia ñình, khu thöông maïi, nhaø
maùy… töø vieäc löïa choïn haøng hoùa cho ñeán vieäc taùi söû duïng caùc saûn phaåm vaø vaät lieäu.
 Taùi cheá:
Laø yeáu toá quan troïng trong vieäc giaûm nhu caàu söû duïng taøi nguyeân vaø giaûm ñaùng keå khoái
löôïng CTR phaûi choân laáp. Taùi cheá bao goàm 3 giai ñoaïn: 1) phaân loaïi vaø thu gom CTR; 2)
chuaån bò nguyeân lieäu cho vieäc taùi söû duïng, taùi cheá ; 3) taùi söû duïng vaø taùi cheá.
 Cheá bieán chaát thaûi:
Laø quaù trình bieán ñoåi lyù, hoùa, sinh cuûa CTR nhaèm: 1) naâng cao hieäu quaû cuûa heä thoáng
quaûn lyù CTR, 2) taùi sinh vaø taùi söû duïng, 3) söû duïng saûn phaåm taùi cheá (ví duï: phaân
Compost) vaø thu hoài naêng löôïng ôû daïng nhieät vaø khí sinh hoïc.
Söï chuyeån hoùa CTR seõ giaûm ñaùng keå dung tích caùc baõi choân laáp. Giaûm theå tích CTR
baèng caùch ñoát laø moät ví duï ñieån hình.
 Choân laáp :
Phöông phaùp choân laáp aùp duïng vôùi CTR khoâng coù khaû naêng taùi cheá, taùi söû duïng hoaëc
phaàn coøn laïi sau khi cheá bieán vaø ñoát. Thoâng thöôøng coù hai höôùng choân laáp CTR: 1)
thaûi boû treân maët ñaát hay choân laáp vaøo ñaát; vaø 2) thaûi boû xuoáng bieån.
Choân laáp baèng caùch thaûi boû coù kieåm soaùt treân maët ñaát hay choân vaøo ñaát laø phöông
phaùp phoå bieán trong vieäc thaûi boû CTR, nhöng laïi bò xeáp ôû haøng cuoái cuøng trong thöù töï
öu tieân cuûa chöông trình quaûn lyù toång hôïp CTR, vì noù khoâng giaûi quyeát trieät ñeå caùc
vaán ñeà veà moâi tröôøng phaùt sinh töø CTR. Theo TS Paul A. Oliver, ñeán thaùng 8 naêm
2000 taïi Myõ coù khoaûng 2.500 baõi choân laáp CTR ñang hoaït ñoäng, moãi baõi tieáp nhaän
khoaûng 80.000 taán CTR ñoâ thò haøng naêm, tieâu hao khoaûng 6 tæ USD cho coâng taùc
choân laáp. Beân caïnh ñoù, trong caùc baõi choân CTR dieãn ra haøng loaït caùc chuoãi phaûn öùng
sinh – hoùa vôùi söï tham gia cuûa haøng ngaøn chaát ñoäc haïi, coù theå taïo thaønh caùc chaát ñoäc
haïi nguy hieåm cheát ngöôøi theo caùch thöùc maø con ngöôøi chöa töøng bieát ñeán. Do ñoù,
chuùng ta khoâng theå löôøng ñöôïc caùc nguy haïi tieàm aån lieân quan ñeán CTR trong caùc baõi
choân laáp. Vaán ñeà gì seõ coù theå xaûy ra sau 50, 100 hay 200 naêm nöõa töø caùc baõi choân
laáp?
13
1.6.3 Caùc thaønh phaàn cuûa heä thoáng quaûn lyù toång hôïp chaát thaûi raén
Heä thoáng quaûn lyù toång hôïp CTR bao goàm: cô caáu chính saùch, cô caáu luaät, cô caáu haønh
chaùnh, giaùo duïc coäng ñoàng, cô caáu kinh teá, heä thoáng kyõ thuaät, thò tröôøng vaø tieáp thò
caùc saûn phaåm taùi cheá, heä thoáng thoâng tin chaát thaûi.
1.6.3.1 Cô caáu chính saùch:

Muïc ñích: phaùt trieån vaø taäp hôïp moät caùch toaøn dieän chính saùch quaûn lyù chaát thaûi vôùi
caùc ñoái töôïng chính saùch coù theå ñaït ñöôïc.
Coâng cuï:
 Chính saùch giaûm thieåu chaát thaûi.
 Caùc chính saùch chaát thaûi ñaëc bieät.
 Khuyeán khích.
 Hình phaït.
14
 Trôï giaù vaø caùc keá hoaïch phaùt trieån coâng nghieäp.
1.6.3.2 Cô caáu luaät:
Muïc ñích: cung caáp luaät an toaøn vaø söùc khoûe coäng ñoàng, moâi tröôøng coù tính khaû thi vaø
coâng baèng.
Coâng cuï:
 Luaät baûo veä moâi tröôøng.
 Luaät baûo veä söùc khoûe coäng ñoàng.
 Giaáy pheùp cho caùc hoaït ñoäng lieân quan ñeán raùc.
 Nghò ñònh Baûo veä taàng ozon, khí nhaø kính moät caùch baét buoäc treân toaøn caàu.
1.6.3.3 Cô caáu haønh chaùnh:
Muïc ñích: thöïc hieän vaø hoã trôï vieäc thi haønh cô caáu luaät vaø chính saùch.
Coâng cuï:
 Caáp giaáy pheùp cho caùc ñôn vò quaûn lyù chaát thaûi raén.
 Thanh tra vieân söùc khoûe coäng ñoàng vaø moâi tröôøng.
 Caáp pheùp cho thanh tra vieân theo luaät ñònh.
 Raøng buoäc, xöû phaït vaø thu hoài giaáy pheùp.
 Heä thoáng giaùm saùt vaø ñaùnh giaù.
1.6.3.4 Giaùo duïc coäng ñoàng:
Muïc ñích: naâng cao nhaän thöùc, nhieäm vuï vaø traùch nhieäm cuûa coäng ñoàng veà vaán ñeà
quaûn lyù chaát thaûi.
Coâng cuï:
 Chieán dòch truyeàn thoâng chung.
 Phaân bieät caùc loaïi saûn phaåm.
 Ngaøy laøm veä sinh moâi tröôøng caû nöôùc.
 Chöông trình giaûng daïy ôû tröôøng hoïc.
 Giaùo duïc theá heä treû.
 Thuøng raùc coâng coäng.
 Chöông trình truyeàn hình veà moâi tröôøng.
1.6.3.5 Cô caáu kinh teá:
Muïc ñích: ñaït ñöôïc söï oån ñònh kinh teá.
Coâng cuï:
 Phaân tích vaø xaùc ñònh chi phí.
15
 Phí dòch vuï.

 Ngöôøi tieâu duøng phaûi traû phí quaûn lyù CTR.
 Söï roõ raøng veà giaù caû.
 Ñaàu tö taäp theå vaø caù nhaân.
 Thueá CTR.
1.6.3.6 Heä thoáng kyõ thuaät:
Muïc ñích: taùch caùc chaát thaûi ra khoûi xaõ hoäi, ñöa chuùng vaøo doøng luaân chuyeån vaät chaát
vaø thaûi boû.
Coâng cuï:
 Thu gom vaø vaän chuyeån.
 Cheá bieán vaø xöû lyù.
 Thaûi boû caùc phaàn coøn laïi.
 Taùi sinh naêng löôïng.
1.6.3.7 Taïo thò tröôøng vaø tieáp thò caùc saûn phaåm taùi cheá:
Muïc ñích: kheùp kín voøng tuaàn hoaøn cuûa vaät lieäu trong xaõ hoäi.
Coâng cuï:
 Khuyeán khích caùc saûn phaåm coù chöùa caùc vaät lieäu taùi cheá.
 Giaùo duïc ngöôøi tieâu duøng.
 Khuyeán khích söû duïng caùc vaät lieäu taùi cheá trong saûn xuaát.
 Trôï caáp cho caùc nghieân cöùu vaø phaùt trieån caùc coâng ngheä taùi cheá.
 Khuyeán khích caùc coâng nghieäp taùi cheá.
1.6.3.8 Heä thoáng thoâng tin CTR:
Muïc ñích: thu nhaäp thoâng tin moät caùch chính xaùc veà heä thoáng quaûn lyù CTR ñeå giaùm
saùt, ñaùnh giaù, phaùt trieån keá hoaïch chieán löôïc vaø hoå trôï vieäc ra quyeát ñònh.
Coâng cuï:
 Xaùc ñònh caùc doøng/nguoàn thaûi.
 Xaùc ñònh caùc daïng chaát thaûi.
 Phaân tích caùc thaønh phaàn chaát thaûi.
 Ñònh löôïng chaát thaûi.
 Cô sôû döõ lieäu taäp trung.
 Heä thoáng thu thaäp soá lieäu.
16
1.7 NHÖÕNG THAÙCH THÖÙC CUÛA VIEÄC QUAÛN LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN
TRONG TÖÔNG LAI
Xaõ hoäi caøng phaùt trieån, daân soá caøng gia taêng, cuøng vôùi quaù trình ñoâ thò hoaù vaø coâng
nghieäp hoùa, khieán cho löôïng CTR phaùt sinh ngaøy caøng nhieàu. Nhöõng thaùch thöùc vaø cô
hoäi coù theå aùp duïng ñeå giaûm thieåu löôïng CTR trong töông lai laø: 1) thay ñoåi thoùi quen
tieâu thuï saûn phaåm trong xaõ hoäi; 2) giaûm löôïng CTR taïi nguoàn; 3) xaây döïng baõi choân
laáp an toaøn hôn; 4) phaùt trieån coâng ngheä môùi.
1.7.1 Thay ñoåi thoùi quen tieâu thuï saûn phaåm trong xaõ hoäi
Tieâu thuï saûn phaåm laø moät hoaït ñoäng töï nhieân trong xaõ hoäi. Möùc soáng caøng cao, möùc
tieâu thuï saûn phaåm cuûa con ngöôøi caøng taêng, caû veà soá löôïng laãn chaát löôïng. Quaù trình
tieâu thuï saûn phaåm laïi laøm phaùt sinh CTR; do ñoù, CTR cuõng thay ñoåi theo höôùng taêng
veà khoái löôïng laãn thaønh phaàn. Nhö vaäy, muoán giaûm ñöôïc khoái löôïng CTR phaùt sinh
caàn phaûi thay ñoåi thoùi quen tieâu thuï saûn phaåm, nhö giaûm thieåu haøng tieâu duøng; tuy
nhieân, ñieàu naøy laïi maâu thuaãn vôùi yeâu caàu phaùt trieån kinh teá.
1.7.2 Giaûm thieåu taïi nguoàn

Laø giaûm veà soá löôïng haøng hoaù ñoùng goùi vaø loãi thôøi, ñoàng thôøi tieán haønh taùi cheá taïi
nguoàn (taïi nhaø, vaên phoøng, nhaø maùy …). Neáu thöïc hieän toát coâng taùc naøy, löôïng CTR
phaùt sinh seõ giaûm ñaùng keå. Beân caïnh ñoù, giaûm thieåu taïi nguoàn coøn laø giaûi phaùp baûo
toàn taøi nguyeân vaø taêng hieäu quaû kinh teá.
1.7.3 Xaây döïng baõi choân laáp an toaøn hôn

Baõi choân laáp laø nôi thaûi boû sau cuøng cuûa CTR. Do ñoù, caùc thaønh phaàn ñoäc haïi trong
CTR caàn phaûi ñöôïc giaûm ñeán möùc cho pheùp tröôùc khi choân laáp ñeå taêng hieäu quaû cuûa
baõi choân laáp. Vieäc thieát keá baõi choân laáp caàn phaûi caûi tieán sao cho ñaûm baûo an toaøn ñeå
löu tröõ caùc chaát thaûi trong moät thôøi gian daøi. Thoâng tin veà hoaït ñoäng cuûa caùc baõi choân
laáp hieän taïi caàn phaûi phoå bieán nhaèm caûi tieán vieäc xaây döïng vaø vaän haønh caùc baõi choân
laáp trong töông lai. Baèng caùch naøy, baõi choân laáp seõ an toaøn hôn vaø vieäc quaûn lyù caùc
baõi choân laáp ngaøy caøng hieäu quaû hôn.
1.7.4 Phaùt trieån coâng ngheä môùi

Khuyeán khích aùp duïng nhöõng coâng ngheä môùi trong heä thoáng quaûn lyù CTR, taïo ñieàu
kieän phaùt trieån kyõ thuaät ñeå baûo toàn taøi nguyeân thieân nhieân toát nhaát, vaø ñaây laø giaûi
phaùp ñaàu tö coù hieäu quaû. Vieäc ñaàu tö kieåm tra vaø thöïc thi caùc coâng ngheä môùi laø moät
phaàn quan troïng trong coâng taùc quaûn lyù toång hôïp CTR trong töông lai.
1.8 HIEÄN TRAÏNG QUAÛN LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN ÔÛ VIEÄT NAM
ÔÛ nöôùc ta, cuøng vôùi söï phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi, caùc ngaønh saûn xuaát kinh doanh, dòch
vuï ôû caùc ñoâ thò - khu coâng nghieäp ñöôïc môû roäng vaø phaùt trieån nhanh choùng, moät maët
goùp phaàn tích cöïc cho söï phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc, maët khaùc taïo ra moät khoái löôïng CTR
ngaøy caøng lôùn (bao goàm chaát thaûi sinh hoaït, chaát thaûi coâng nghieäp, chaát thaûi beänh
vieän…). Vieäc thaûi boû moät caùch böøa baõi CTR khoâng hôïp veä sinh ôû caùc ñoâ thò, khu coâng
17
nghieäp laø nguyeân nhaân chính gaây oâ nhieãm moâi tröôøng, laøm phaùt sinh beänh taät, aûnh
höôûng ñeán söùc khoûe vaø cuoäc soáng con ngöôøi.
Nguy cô oâ nhieãm moâi tröôøng do chaát thaûi gaây ra ñang trôû thaønh vaán ñeà caáp baùch ñoái
vôùi haàu heát caùc ñoâ thò trong nöôùc, trong khi ñoù coâng taùc quaûn lyù CTR ôû caùc ñoâ thò vaø
khu coâng nghieäp coøn raát yeáu keùm.
Theo Baùo caùo Dieãn bieán Moâi tröôøng Vieät Nam naêm 2004 cuûa World Bank, löôïng chaát
thaûi phaùt sinh taïi Vieät Nam öôùc tính khoaûng 15 trieäu taán/naêm. Trong thaäp kyû tôùi, toång
löôïng CTR phaùt sinh ñöôïc döï baùo seõ tieáp tuïc taêng nhanh. Caùc khu vöïc ñoâ thò chieám
khoaûng 24% daân soá caû nöôùc nhöng laïi chieám hôn 50% toång löôïng chaát thaûi phaùt sinh,
vaø öôùc tính trong nhöõng naêm tôùi, löôïng chaát thaûi sinh hoaït phaùt sinh khoaûng 60%,
trong khi chaát thaûi coâng nghieäp seõ taêng 50% vaø chaát thaûi ñoäc haïi seõ taêng gaáp 3 laàn so
vôùi hieän nay.
Thaønh phoá Hoà Chí Minh coù dieän tích 2093,7 km2, daân soá 6.117.251 ngöôøi (thaùng
10/2004) phaân boá taïi 24 quaän huyeän; nôi taäp trung 12 khu coâng nghieäp, 2 khu cheá xuaát
vaø 1 khu coâng ngheä cao vôùi hôn 800 nhaø maùy rieâng leû, 15.000 cô sôû saûn xuaát vöøa vaø
nhoû, 62 beänh vieän, hôn 400 trung taâm chuyeân khoa, trung taâm y teá vaø hôn 800 phoøng
khaùm tö nhaân..., hieän ñang phaùt thaûi moãi ngaøy khoaûng 5.000 – 5.200 taán CTR ñoâ thò
(bao goàm CTR sinh hoaït trong caùc cô sôû coâng nghieäp vaø chaát thaûi coâng nghieäp khoâng
nguy haïi), 700 – 1.100 taán chaát thaûi xaây döïng, hôn 1000 taán CTR coâng nghieäp, trong
ñoù 120 – 150 taán CTR nguy haïi, 9 – 12 taán CTR y teá.
Taïi caùc vuøng noâng thoân, caùc pheá thaûi cuûa saûn xuaát noâng, laâm, ngö nghieäp truyeàn thoáng
(nhö thaân laù caây, rôm raï, voû haït, phaân gia suùc...) haàu heát ñöôïc söû duïng ñeå ñun naáu, laøm
phaân boùn hoaëc choân laáp. Nhöõng chaát thaûi coù nguoàn goác coâng nghieäp, nhö chaát deûo,
nhöïa, kim loaïi, dö löôïng hoaù chaát khoù phaân huûy…, tuy chöa trôû thaønh vaán ñeà böùc xuùc
nhöng ñang coù xu höôùng taêng leân nhanh choùng.
Taïi caùc ñoâ thò vaø khu coâng nghieäp, vieäc thu gom vaø xöû lyù CTR sinh hoaït, CTR coâng
nghieäp, chaát thaûi nguy haïi ñang laø vaán ñeà moâi tröôøng caáp baùch. Hieän nay, ôû Vieät Nam,
naêng löïc thu gom CTR ôû taát caû caùc ñoâ thò vaø khu coâng nghieäp môùi chæ ñaït khoaûng 20 –
40%. Raùc thaûi chöa phaân loaïi taïi nguoàn, ñöôïc thu gom laãn loän vaø vaän chuyeån ñeán baõi
choân laáp. Coâng vieäc thu nhaët vaø phaân loaïi caùc pheá thaûi coù khaû naêng taùi cheá, hoaøn toaøn
do nhöõng ngöôøi ngheøo sinh soáng baèng ngheà bôùi raùc thöïc hieän.
Vieäc öùng duïng caùc coâng ngheä taùi cheá CTR ñeå taùi söû duïng coøn raát haïn cheá, chöa ñöôïc toå
chöùc vaø quy hoaïch phaùt trieån. Caùc cô sôû taùi cheá raùc thaûi coù quy moâ nhoû, coâng ngheä laïc
haäu, hieäu quaû taùi cheá coøn thaáp vaø quaù trình hoaït ñoäng cuõng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng.
Hieän chæ coù moät phaàn nhoû raùc thaûi (khoaûng 1,5 -5% toång löôïng raùc thaûi) ñöôïc cheá bieán
thaønh phaân boùn vi sinh vaø chaát muøn vôùi coâng ngheä hôïp veä sinh.
Giaûi quyeát vaán ñeà CTR laø moät baøi toaùn phöùc taïp töø khaâu phaân loaïi CTR, toàn tröõ, thu
gom ñeán vieäc vaän chuyeån, taùi sinh, taùi cheá vaø choân laáp.
18
Bieän phaùp xöû lyù CTR hieän nay chuû yeáu laø choân laáp, nhöng chöa coù baõi choân laáp CTR
naøo ñaït tieâu chuaån kyõ thuaät veä sinh moâi tröôøng. Caùc baõi choân laáp CTR vaãn coøn gaây oâ
nhieãm moâi tröôøng ñaát, nöôùc vaø khoâng khí.
CTR phaùt sinh taïi caùc khu coâng nghieäp ñang ñöôïc thu gom vaø xöû lyù chung vôùi raùc thaûi
sinh hoaït ñoâ thò vì chöa coù khu xöû lyù rieâng daønh cho CTR coâng nghieäp. Chaát thaûi nguy
haïi (trong ñoù coù chaát thaûi beänh vieän) chæ ñöôïc thu gom vôùi tyû leä khoaûng 50 – 60%.
Coâng taùc quaûn lyù CTR hieän nay coøn nhieàu haïn cheá:
+ Söï phaân coâng traùch nhieäm quaûn lyù CTR giöõa caùc ngaønh chöa roõ raøng, chöa coù moät
heä thoáng quaûn lyù thoáng nhaát rieâng ñoái vôùi CTR coâng nghieäp cuûa Thaønh phoá.
+ Cô cheá thöïc hieän dòch vuï thu gom vaø quaûn lyù CTR vaãn coøn mang naëng tính bao caáp,
maëc duø nhaø nöôùc Vieät Nam ñaõ coù chính saùch xaõ hoäi hoaù coâng taùc naøy.
+ Chöa coù thò tröôøng thoáng nhaát veà trao ñoåi vaø taùi cheå CTR noùi chung vaø CTR coâng
nghieäp noùi rieâng, chæ coù moät phaàn raát nhoû CTR coâng nghieäp ñöôïc thu hoài, taùi cheá vaø taùi
söû duïng.
+ Phaàn lôùn CTR coâng nghieäp, keå caû chaát thaûi nguy haïi ñöôïc thaûi boû laãn loän vôùi CTR
ñoâ thò vaø ñöôïc ñöa ñeán BCL voán chöa ñöôïc thieát keá “hôïp veä sinh” ngay töø ñaàu.
+ Vieäc thu gom chaát thaûi chuû yeáu söû duïng lao ñoäng thuû coâng. Söï tham gia cuûa coäng
ñoàng vaø cuûa khu vöïc tö nhaân vaøo vieäc thu gom vaø quaûn lyù chaát thaûi chöa roäng raõi. Ñaõ
coù moät soá moâ hình thu gom vaø xöû lyù raùc thaûi ñoâ thò cuûa tö nhaân vaø coäng ñoàng toå chöùc
thaønh coâng, nhöng do voán ñaàu tö coù haïn, neân soá löôïng vaø chaát löôïng cuûa dòch vuï vaãn
chöa ñaùp öùng yeâu caàu phaùt trieån beàn vöõng.
+ Thieáu söï ñaàu tö thoûa ñaùng vaø laâu daøi ñoái vôùi caùc trang thieát bò thu gom, vaän chuyeån,
phaân loaïi, xaây döïng caùc baõi choân laáp ñuùng quy caùch vaø caùc coâng ngheä xöû lyù chaát thaûi
phuø hôïp.
+ Chöa coù caùc coâng ngheä vaø phöông tieän hieän ñaïi cuõng nhö voán ñaàu tö ñeå taùi cheá chaát
thaûi ñaõ thu gom, coøn thieáu kinh phí cuõng nhö coâng ngheä thích hôïp ñeå xöû lyù chaát thaûi
nguy haïi.
+ Nhaän thöùc cuûa coäng ñoàng veà baûo veä moâi tröôøng vaø an toaøn söùc khoûe lieân quan tôùi
coâng taùc thu gom, xöû lyù vaø quaûn lyù CTR vaãn coøn ñang ôû trình ñoä thaáp. Vieäc ñoå boû böøa
baõi CTR xuoáng caùc keânh raïch gaây maát veä sinh, ñe doaï nghieâm troïng ñeán nguy cô suy
thoaùi moâi tröôøng nöôùc ngaàm.
CAÂU HOÛI
1. CTR laø gì ? Taùc ñoäng cuûa CTR ñoái vôùi moâi tröôøng ?
2. Theá naøo laø chöông trình quaûn lyù CTR toång hôïp ?. Giaûi thích veà thöù töï öu tieân trong
chöông trình quaûn lyù toång hôïp CTR.
3. Giaûm thieåu CTR laø gì? Cho ví duï.
19
4. Taùi cheá CTR laø gì ? Lôïi ích cuûa taùi cheá.

5. Trình baøy nhöõng chöông trình taùi sinh taùi cheá (lon, thuûy tinh, giaáy...) cuûa nöôùc ta.
Nhöõng chöông trình naøy coù hieäu quaû khoâng? Laøm theá naøo ñeå chöông trình ñaït ñöôïc
hieäu quaû toái ña?
6. Neâu nhöõng aûnh höôûng do tö nhaân hoaù vieäc xaây döïng vaø vaän haønh baõi choân laáp ñeán
caùc khía caïnh kinh teá vaø moâi tröôøng.
20
Chöông 2: NGUOÀN GOÁC, THAØNH PHAÀN, KHOÁI LÖÔÏNG VAØ

TÍNH CHAÁT CUÛA CHAÁT THAÛI RAÉN
Nguoàn goác, thaønh phaàn, tính chaát cuõng nhö döï baùo toác ñoä phaùt sinh cuûa chaát thaûi raén
(CTR) laø cô sôû quan troïng trong thieát keá, löïa choïn coâng ngheä xöû lyù vaø ñeà xuaát caùc
chöông trình quaûn lyù CTR thích hôïp.
2.1 NGUOÀN GOÁC CHAÁT THAÛI RAÉN
Caùc nguoàn phaùt sinh CTR bao goàm:
(1) khu daân cö,
(2) khu thöông maïi (nhaø haøng, khaùch saïn, sieâu thò, chôï …),
(3) cô quan, coâng sôû (tröôøng hoïc, trung taâm vaø vieän nghieân cöùu, beänh vieän …),
(4) khu xaây döïng vaø phaù huûy caùc coâng trình xaây döïng,
(5) khu coâng coäng (nhaø ga, beán taøu, saân bay, coâng vieân, khu vui chôi, ñöôøng phoá…),
(6) nhaø maùy xöû lyù chaát thaûi,
(7) coâng nghieäp
(8) noâng nghieäp.
Chaát thaûi ñoâ thò coù theå xem nhö chaát thaûi coâng coäng ngoaøi tröø caùc CTR töø quaù trình saûn
xuaát coâng nghieäp vaø noâng nghieäp.
CTR coù theå phaân loaïi baèng nhieàu caùch khaùc nhau:
 Phaân loaïi döïa vaøo nguoàn goác phaùt sinh nhö: raùc thaûi sinh hoaït, vaên phoøng,
thöông maïi, coâng nghieäp, ñöôøng phoá, chaát thaûi trong quaù trình xaây döïng hay
ñaäp phaù nhaø xöôûng.
 Phaân loaïi döïa vaøo ñaëc tính töï nhieân nhö laø caùc chaát höõu cô, voâ cô, chaát coù theå
chaùy hoaëc khoâng coù khaû naêng chaùy.
Tuy nhieân, caên cöù vaøo ñaëc ñieåm chaát thaûi coù theå phaân loaïi CTR thaønh 3 nhoùm lôùn : Chaát
thaûi ñoâ thò, chaát thaûi coâng nghieäp vaø chaát thaûi nguy haïi.
Ñaùng chuù yù nhaát trong thaønh phaàn raùc thaûi laø chaát thaûi nguy haïi, thöôøng phaùt sinh töø caùc
khu coâng nghieäp. Do ñoù, nhöõng thoâng tin veà nguoàn goác phaùt sinh vaø ñaëc tính caùc chaát thaûi
nguy haïi cuûa caùc loaïi hình coâng nghieäp khaùc nhau laø raát caàn thieát. Caùc hieän töôïng nhö
chaûy traøn, roø ræ caùc loaïi hoaù chaát caàn phaûi ñaëc bieät chuù yù, bôûi vì chi phí thu gom vaø xöû lyù
caùc chaát thaûi nguy haïi bò chaûy traøn raát toán keùm. Ví duï, chaát thaûi nguy haïi bò haáp phuï bôûi
caùc vaät lieäu deã ngaäm nöôùc nhö rôm raï vaø dung dòch hoaù chaát bò thaám vaøo trong ñaát thì
phaûi ñaøo bôùi ñaát ñeå xöû lyù. Luùc naøy, caùc chaát thaûi nguy haïi bao goàm caùc thaønh phaàn chaát
loûng chaûy traøn, chaát haáp phuï (rôm, raï) vaø caû ñaát bò oâ nhieãm.
21
Ñoái vôùi raùc thaûi ñoâ thò do ñaëc ñieåm nguoàn thaûi laø nguoàn phaân taùn neân raát khoù quaûn lí, ñaëc
bieät laø caùc nôi coù ñaát troáng.
Baûng 2.1: Loaïi CTR theo caùc nguoàn phaùt sinh khaùc nhau
Nguoàn phaùt sinh Loaïi chaát thaûi

Hoä gia ñình Raùc thöïc phaåm, giaáy, cacton, nhöïa, tuùi nylon, vaûi, da, raùc vöôøn,
goã, thuûy tinh, lon thieác, nhoâm, kim loaïi, tro, laù caây, chaát thaûi ñaëc
bieät nhö pin, daàu nhôùt xe, loáp xe, ruoät xe, sôn thöøa, …
Khu thöông maïi Giaáy, carton, nhöïa, tuùi nylon, goã, raùc thöïc phaåm, thuûy tinh, kim
loaïi, chaát thaûi ñaëc bieät nhö vaät duïng gia ñình hö hoûng (keä saùch,
ñeøn, tuû,…), ñoà ñieän töû hö hoûng (maùy radio, tivi,…), tuû laïnh, maùy
giaët hoûng, pin, daàu nhôùt xe, saêm loáp, sôn thöøa,…
Coâng sôû Giaáy, carton, nhöïa, tuùi nylon, goã, raùc thöïc phaåm, thuûy tinh, kim
loaïi, chaát thaûi ñaëc bieät nhö keä saùch, ñeøn, tuû hoûng, pin, daàu nhôùt
xe, saêm loáp, sôn thöøa,…
Xaây döïng Goã, theùp, beâtoâng, ñaát, caùt,…
Khu coâng coäng Giaáy, tuùi nylon, laù caây,…
Traïm xöû lyù nöôùc thaûi Buøn
2.2. THAØNH PHAÀN CUÛA CHAÁT THAÛI RAÉN

Thaønh phaàn cuûa CTR laø moät thuaät ngöõ duøng ñeå moâ taû tính chaát vaø nguoàn goác caùc yeáu
toá rieâng bieät caáu thaønh neân doøng chaát thaûi, thoâng thöôøng ñöôïc tính baèng phaàn traêm
theo khoái löôïng.
Thoâng tin veà thaønh phaàn CTR ñoùng vai troø raát quan troïng trong vieäc ñaùnh giaù vaø löïa choïn
nhöõng thieát bò thích hôïp ñeå xöû lyù, caùc qui trình xöû lyù cuõng nhö vieäc hoaïch ñònh caùc heä
thoáng, chöông trình vaø keá hoaïch quaûn lyù CTR.
Thoâng thöôøng trong CTR ñoâ thò, CTR töø caùc khu daân cö vaø thöông maïi chieám tæ leä cao
nhaát 50 - 75%. Tæ leä cuûa moãi thaønh phaàn chaát thaûi seõ thay ñoåi tuyø thuoäc vaøo loaïi hình hoaït
ñoäng: xaây döïng, söûa chöõa, dòch vuï ñoâ thò cuõng nhö coâng ngheä söû duïng trong xöû lyù nöôùc.
Thaønh phaàn rieâng bieät cuûa CTR thay ñoåi theo vò trí ñòa lyù, thôøi gian, muøa trong naêm,
ñieàu kieän kinh teá vaø tuøy thuoäc vaøo thu nhaäp cuûa töøng quoác gia.
Ví duï veà thaønh phaàn vaø moät soá tính chaát CTR cuûa TP HCM ñaõ ñöôïc VITTEP phaân
tích vaø tính toaùn, trình baøy trong phuï luïc 2.1
2.2.1 Söï thay ñoåi thaønh phaàn chaát thaûi raén trong töông lai
Söï thay ñoåi thaønh phaàn CTR trong töông lai coù yù nghóa raát quan troïng trong vieäc
hoaïch ñònh keá hoaïch quaûn lyù CTR, ñoàng thôøi noù cuõng quyeát ñònh caùc döï aùn vaø chöông
22
trình quaûn lyù cho caùc cô quan quaûn lyù (söï thay ñoåi caùc thieát bò chuyeân duøng cho thu
gom, vaän chuyeån vaø xöû lyù).
Treân theá giôùi, ñaëc bieïât laø taïi caùc nöôùc phaùt trieån, boán thaønh phaàn CTR coù xu höôùng
thay ñoåi lôùn laø: thöïc phaåm, giaáy vaø carton, raùc vöôøn, plastic.
- Thöïc phaåm thöøa: khoái löôïng thöïc phaåm thöøa ñöôïc thu gom ñaõ thay ñoåi ñaùng
keå qua caùc naêm nhö bieåu ñoà hình 2.1; laø keát quaû cuûa caùc tieán boä kyõ thuaät vaø caùc
thay ñoåi trong quan ñieåm coäng ñoàng. Hai tieán boä cuûa khoa hoïc kyõ thuaät coù aûnh
höôûng ñaùng keå ñeán söï thay ñoåi khoái löôïng thöïc phaåm thöøa laø söï phaùt trieån cuûa
coâng nghieäp cheá bieán thöïc phaåm vaø ñoùng goùi, söû duïng maùy nghieàn chaát thaûi naáu
beáp. Khoái löôïng chaát thaûi thöïc phaåm ñaõ giaûm töø 14% (ñaàu naêm 1940) xuoáng
coøn khoaûng 9% (naêm 1992). Ñoàng thôøi, coäng ñoàng cuõng ñaõ yù thöùc veà caùc vaán
ñeà lieân quan ñeán moâi tröôøng nhieàu hôn, xu höôùng söû duïng thöïc phaåm coâng
nghieäp ñaõ gia taêng ñaùng keå.
- Giaáy vaø cacton: trong nöûa theá kyû qua, khoái löôïng giaáy vaø bìa cöùng trong CTR
ñaõ gia taêng nhanh choùng, töø khoaûng 20% vaøo nhöõng naêm 1940 ñaõ taêng leân
khoaûng 40% vaøo naêm 1992.
- Raùc vöôøn: raùc vöôøn trong CTR ñoâ thò taêng ñaùng keå do vieäc ñöa ra luaät caám ñoát.
Hieän nay, taïi Myõ, raùc vöôøn chieám khoaûng khoaûng 16 - 24% khoái löôïng chaát thaûi.
- Nhöïa deûo: thaønh phaàn nhöïa deûo trong CTR ñaõ gia taêng trong suoát 50 naêm qua.
Tính töø naêm 1940 ñeán 1992 vieäc söû duïng chaát deûo ñaõ gia taêng theâm töø 7 -8%
khoái löôïng thaûi; vaø döï ñoaùn seõ tieáp tuïc taêng trong thôøi gian tôùi.
Hình 2.1: Söï thay ñoåi thaønh phaàn CTR trong töông lai.
23
ÔÛ Vieät Nam, vôùi chuû tröông ñaåy maïnh coâng nghieäp hoaù, hieän ñaïi hoaù ñaát nöôùc vaø cô
caáu chuyeån dòch kinh teá töø noâng nghieäp sang coâng nghieäp cuûa Chính Phuû, keát hôïp vôùi
caùc nghieân cöùu veà söï thay ñoåi thaønh phaàn CTR theo thôøi gian cuûa moät soá nöôùc coù ñieàu
kieän töông töï, cho thaáy thaønh phaàn CTR ñaõ coù söï thay ñoåi ñaùng keå trong raùc thaûi ñoâ
thò, ñoù laø: thöïc phaåm thöøa, giaáy caùc loaïi, nylon - nhöïa meàm, nhöïa cöùng vaø vaûi.
- Chaát thaûi thöïc phaåm: vôùi quaù trình coâng nghieäp hoaù ñaát nöôùc, haøng hoaù coâng
nghieäp daàn thay theá caùc saûn phaåm noâng nghieäp. Vì vaäy, löôïng chaát thaûi thöïc
phaåm ñaõ vaø ñang giaûm maïnh. Ngaønh coâng nghieäp cheáù bieán thöïc phaåm laø ngaønh
coù aûnh höôûng lôùn nhaát ñeán söï thay ñoåi löôïng chaát thaûi thöïc phaåm
- Giaáy caùc loaïi: thaønh phaàn chaát thaûi giaáy nöôùc ta taêng nhanh do 2 nguyeân nhaân
chính: (i) chuû tröông vaø nhu caàu phaùt trieån maïnh neàn giaùo duïc, tieán ñeán xoùa naïn
muø chöõ vaø phoå caäp giaùo duïc trong toaøn daân ñaõ laøm taêng tyû leä treû em ñeán tröôøng;
(ii) ngaønh coâng nghieäp ñoùng goùi haøng hoaù cho tieâu duøng vaø xuaát khaåu phaùt trieån
maïnh cuõng laøm gia taêng thaønh phaàn giaáy thaûi.
- Nylon – Nhöïa caùc loaïi: vôùi toác ñoä vaø xu höôùng phaùt trieån nhanh, ngaønh coâng
nghieäp ñoùng goùi, coâng nghieäp saûn xuaát caùc maët haøng nhöïa ñaõ laøm gia taêng khoái
löôïng nhöïa trong CTR.
- Vaûi: Thaønh phaàn chaát thaûi naøy raát khoù döï ñoaùn, tuy nhieân noù coù theå seõ taêng leân
trong thôøi gian tôùi khi nhu caàu may maëc cuûa ngöôøi daân taêng cao cuõng nhö söï ñaåy
maïnh xuaát khaåu caùc maët haøng naøy.
2.2.2. Phöông phaùp xaùc ñònh thaønh phaàn CTR taïi hieän tröôøng
Do thaønh phaàn cuûa CTR khoâng ñoàng nhaát neân vieäc xaùc ñònh thaønh phaàn cuûa noù khaù phöùc
taïp. Coâng vieäc khoù khaên nhaát trong thieát keá vaø vaän haønh heä thoáng quaûn lyù CTR laø döï ñoaùn
ñöôïc thaønh phaàn cuûa chaát thaûi hieän taïi vaø töông lai. Ñeå laáy maãu ñaïi dieän cho CTR caàn
nghieân cöùu, ngöôùi ta thöôøng aùp duïng phöông phaùp moät phaàn tö.
Trình töï tieán haønh nhö sau:

- Maãu CTR ban ñaàu ñöôïc laáy töø khu vöïc nghieân cöùu coù khoái löôïng khoaûng
100 - 250kg, sau ñoù CTR ñöôïc ñoå ñoáng taïi moät nôi rieâng bieät, xaùo troän ñeàu baèng caùch
vun thaønh ñoáng hình coân nhieàu laàn. Chia hình coân ñaõ troän ñeàu ñoàng nhaát laøm 4 phaàn
baèng nhau.
- Laáy 2 phaàn cheùo nhau vaø tieáp tuïc troän thaønh 1 ñoáng hình coân môùi. Tieáp tuïc
thöïc hieän caùc thao taùc treân cho ñeán khi ñaït ñöôïc maãu thí nghieäm coù khoái löôïng
khoaûng 20-30kg.
- Maãu CTR seõ ñöôïc phaân loaïi thuû coâng. Moãi thaønh phaàn seõ ñöôïc ñaët vaøo moät
khay rieâng. Sau ñoù, caân caùc khay vaø ghi khoái löôïng cuûa caùc thaønh phaàn. Ñeå thu ñöôïc soá
lieäu coù ñoä chính xaùc, neân laáy maãu nhieàu laàn (ít nhaát hai laàn).
Ví duï veà thaønh phaàn cuûa CTR ñoâ thò taïi Myõ ñöôïc trình baøy trong baûng 2.2.
24
Baûng 2.2 Thaønh phaàn CTR ñoâ thò
STT Thaønh phaàn % khoái löôïng

I Chaát höõu cô
1 Thöïc phaåm thöøa 9,0
2 Giaáy 34,0
3 Giaáy cacton 6,0
4 Nhöïa 7,0
5 Vaûi vuïn 2,0
6 Cao su 0,5
7 Da 0,5
8 Raùc vöôøn 18,5
9 Goã 2,0
II Chaát voâ cô
1 Thuûy tinh 8,0
2 Can thieác 6,0
3 Nhoâm 0,5
4 Kim loaïi khaùc 3,0
5 Buïi, tro 3,0
(Nguoàn: Intergrated solid waste management McGRAW-HILL 1993.)
2.3 CAÙC THAØNH PHAÀN TAÙI SINH, TAÙI CHEÁ TRONG CTR
2.3.1 Lon nhoâm

So vôùi nhöõng thaønh phaàn CTR coù khaû naêng taùi cheá nhö giaáy, thuûy tinh, nhöïa thì nhoâm
laø loaïi CTR ñöôïc taùi cheá thaønh coâng nhaát. Taùi cheá nhoâm mang laïi hieäu quaû kinh teá do:
- Tieát kieäm vaø nguyeân lieäu oån ñònh.
- Tieát kieäm naêng löôïng saûn xuaát (naêng löôïng saûn xuaát nhoâm töø nguyeân lieäu
nhoâm taùi cheá ít hôn 5% so vôùi nhoâm nguyeân chaát).
- Lon nhoâm ñöôïc taùi cheá laø loaïi nguyeân lieäu ñoàng nhaát, coù thaønh phaàn xaùc
ñònh bieát tröôùc vaø haàu nhö khoâng coù taïp chaát.
- Taêng cöôøng söùc caïnh tranh kinh teá giöõa caùc nhaø maùy saûn xuaát lon nhoâm vaø
caùc nhaø maùy saûn xuaát bao bì thuûy tinh vaø kim loaïi.
Nguyeân taéc:
25
Nhoâm pheá thaûi ñem taùi cheá khoâng ñöôïc nhieãm baån (bôûi ñaát, caùt, chaát thaûi thöïc
phaåm…), ñöôïc eùp vaø ñoùng thaønh kieän vôùi kích thöôùc, khoái löôïng theo quy ñònh cuûa cô
sôû saûn xuaát (ví duï: 0,9 m x 1,2 m x 1,5 m), khoâng chöùa nöôùc, caùc loaïi lon khaùc hoaëc
nhoâm daïng laù.
2.3.2 Giaáy vaø carton

Laø thaønh phaàn chieám tæ leä khaù cao trong caùc thaønh phaàn cuûa CTR ñoâ thò (8,63% veà
khoái löôïng) neân vieäc thu hoài vaø taùi söû duïng giaáy seõ mang laïi nhieàu lôïi ích kinh teá nhö:
giaûm thieåu toång khoái löôïng CTR; giaûm taùc ñoäng ñeán röøng do haïn cheá nguyeân lieäu goã
vaø giaûm naêng löôïng, hoaù chaát tieâu thuï caàn thieát ñeå saûn xuaát giaáy.
Caùc loaïi giaáy coù theå taùi cheá bao goàm: 1) giaáy baùo; 2) thuøng carton hoûng; 3) giaáy chaát
löôïng cao; 4) giaáy loaïi hoãn hôïp.
 Giaáy baùo: giaáy baùo taåy möïc ñöôïc duøng ñeå saûn xuaát aán phaåm môùi, giaáy veä sinh
vaø giaáy chaát löôïng cao. Phaàn coøn laïi haàu nhö ñöôïc söû duïng ñeå saûn xuaát thuøng
carton vaø caùc saûn phaåm xaây döïng (nhö carton xoáp, traàn nhaø, vaùch ngaên,…)
 Thuøng carton: giaáy carton laø moät trong nhöõng nguoàn giaáy pheá lieäu rieâng bieät
ñeå taùi cheá. Nguoàn phaùt sinh giaáy carton ñaùng keå nhaát laø töø sieâu thò vaø caùc cöûa
haøng baùn leû. Thuøng carton ñöôïc eùp thaønh kieän vaø chuyeån ñeán cô sôû taùi cheá
laøm vaät lieäu cho lôùp ñaùy hoaëc lôùp giöõa cuûa caùc daïng bao bì carton.
 Giaáy chaát löôïng cao: goàm giaáy in, giaáy traéng, giaáy maøu töø saùch (giaáy vieát, baûn
ñaùnh maùy vaø giaáy tôø taøi chính khaùc), gaùy saùch hay phaàn giaáy pheá lieäu caét xeùn
töø saùch, giaáy veõ tranh. Caùc loaïi giaáy naøy coù theå thay theá tröïc tieáp boät goã hoaëc
coù theå taåy möïc ñeå saûn xuaát giaáy veä sinh hoaëc caùc loaïi giaáy chaát löôïng khaùc.
 Giaáy loaïi hoãn hôïp: goàm giaáy baùo, taïp chí vaø nhieàu loaïi giaáy khaùc, duøng ñeå saûn
xuaát thuøng carton vaø caùc saûn phaåm eùp khaùc.
2.3.3 Nhöïa
Saûn phaåm töø nhöïa vôùi ñaëc tính nheï, hình daïng phong phuù, tieän söû duïng ñaõ daàn chieám lónh
thò tröôøng, thay theá caùc saûn phaåm saûn xuaát töø kim loaïi vaø thuûy tinh. Cuøng vôùi söï gia taêng
caùc saûn phaåm tieâu duøng töø nhöïa, nhöïa pheá thaûi, nylon ngaøy caøng chieám tyû troïng ñaùng keå
trong thaønh phaàn CTR ñoâ thò (12,78% theo khoái luôïng). Do vaäy, vieäc thu hoài vaø taùi cheá
nhöïa seõ goùp phaàn giaûm thieåu khoái löôïng CTR phaùt sinh vaø tieát kieäm nguyeân lieäu.
Haàu heát caùc nhaø saûn xuaát saûn phaåm bao bì nhöïa hieän nay ñeàu kyù hieäu saûn phaåm cuûa
hoï theo soá thöù töï töø 1 ñeán 7, ñaëc tröng cho haàu heát caùc loaïi nhöïa saûn xuaát ñeå taïo ñieàu
kieän thuaän lôïi cho vieäc phaân loaïi vaø taùi cheá.
26
Baûng 2.3: Phaân loaïi, kí hieäu vaø nguoàn söû duïng nhöïa
Vaät lieäu Kyù hieäu Nguoàn söû duïng

Polyethylene terephathlate 1-PETE Chai nöôùc giaûi khaùt, bao bì thöïc phaåm,…
High-density polyethylene 2-HDPE Chai söõa, bình ñöïng xaø phoøng, tuùi xaùch,…
Vinyl/polyvinyl chloride 3-PVC Hoäp ñöïng thöùc aên trong gia ñình, oáng daãn,…
Low-density polyethylene 4-LDPE Bao bì nylon, taám traûi baèng nhöïa,…
Polypropylene 5-PP Thuøng, soït, hoäp, roå,…
Polystyrene 6-PS Ly, ñóa,…
Cac loaïi nhöïa khaùc 7-loaïi khaùc Taát caû caùc saûn phaåm nhöïa khaùc
(Nguoàn: Tchobanoglous vaø coäng söï, 1993.)
 Polyethylene Terephthalate (PETE): ñöôïc taùi cheá ñaàu tieân ñeå saûn xuaát caùc loaïi
sôïi polyeste duøng ñeå saûn xuaát tuùi nguû, goái chaên, quaàn aùo muøa ñoâng. Sau naøy
PETE coøn ñöôïc söû duïng ñeå cheá taïo thaûm, caùc saûn phaåm ñuùc, baêng chuyeàn, bao bì
thöïc phaåm … Ngoaøi ra nhöïa kyõ thuaät coøn duøng trong coâng nghieäp ñeå saûn xuaát oâ toâ.
 High-density polyethylene (HDPE): ñaëc tính cöùng, coù ñoä noùng chaûy cao,
thöôøng duøng ñeå saûn xuaát can chöùa boät giaët vaø thuøng chöùa daàu nhôùt (caùc loaïi
thuøng chöùa naøy thöôøng coù ba lôùp, lôùp giöõa ñöôïc cheá taïo baèng nguyeân lieäu taùi
cheá). HDPE coøn ñöôïc duøng ñeå cheá taïo caùc loaïi khaên phuû, tuùi chöùa haøng hoaù,
oáng daãn, thuøng chöùa nöôùc vaø ñoà chôi treû em.
 Vinyl/polyvinyl chloride (PVC): söû duïng roäng raõi laøm bao bì thöïc phaåm, daây
ñieän, chaát caùch ñieän, oáng nöôùc, caùc taám thaûm loùt, ñoà chôi treû em.
 Low-density polyethylene (LDPE): caùc bao nhöïa ñöôïc phaân loaïi baèng tay,
taùch caùc taïp chaát baån vaø taùi cheá khaùc. Tuy nhieân, moät trong nhöõng khoù khaên
trong vieäc taùi cheá laø do möïc in trang trí treân caùc bao bì cuõ khoâng töông thích vôùi
maøu cuûa haït nhöïa taùi cheá; do ñoù, giaûi phaùp thích hôïp ñöa ra laø duøng nhöïa taùi cheá
ñeå saûn xuaát caùc saûn phaåm coù maøu saäm.
 Polypropylene (PP): phaàn lôùn PP ñöôïc söû duïng ñeå cheá taïo nhöõng ñoà duøng ngoaøi
trôøi, hoäp thu, töôøng raøo, saûn xuaát pin oâ toâ, naép thuøng chöùa, nhaõn hieäu cuûa chai loï, …
 Polystyrene (PS): caùc saûn phaåm quen thuoäc cuûa PS bao goàm: bao bì thöïc
phaåm, ñóa, khay ñöïng thòt, ly uoáng nöôùc, bao bì ñoùng goùi saûn phaåm, ñoà duøng nhaø
beáp, hoäp ñöïng yogurt, …
 Caùc loaïi nhöïa khaùc: nhöïa hoãn hôïp ñöôïc söû duïng ñeå taùi cheá thaønh loaïi haït
nhöïa, duøng ñeå saûn xuaát caùc maët haøng khoâng yeâu caàu khaét khe veà ñaëc tính nhöïa
söû duïng nhö baøn gheá ngoaøi saân, choã ñaäu xe, haøng raøo, … Vì khoâng caàn phaân loaïi
rieâng pheá lieäu nhöïa neân caùc nhaø saûn xuaát deã daøng thu mua ñöôïc loaïi pheá lieäu
27
naøy vôùi chi phí thaáp. Tuy nhieân, caùc loaïi pheá lieäu PETE phaûi ñöôïc taùch rieâng, vì
chuùng coù nhieät ñoä noùng chaûy cao hôn caùc loaïi nhöïa khaùc.
2.3.4 Thuûy tinh
Caùc loaïi chai loï haàu heát ñöôïc ngöôøi daân baùn laïi cho nhöõng ngöôøi thu mua pheá lieäu,
neân CTR thuûy tinh chuû yeáu laø mieång chai. Haàu heát thuûy tinh ñöôïc duøng ñeå saûn xuaát
caùc loaïi chai loï thuûy tinh môùi, moät phaàn nhoû duøng deå cheá taïo boâng thuûy tinh, chaát
caùch ñieän baèng sôïi thuûy tinh, vaät lieäu laùt ñöôøng vaø vaät lieäu xaây döïng nhö gaïch, ñaù laùt
töôøng, ñaù saøn nhaø, beâtoâng nheï. Trong quaù trình saûn xuaát, moät soá chaát phuï gia (nhö
caùt, soda, ñaù voâi) ñöôïc troän theâm vaøo vì chuùng coù khaû naêng laøm giaûm nhieät ñoä noùng
chaûy, do ñoù tieát kieäm ñöôïc naêng löôïng saûn xuaát. Tuy nhieân, do caùc loaïi mieång chai
thöôøng bò nhieãm baån neân seõ aûnh höôûng ñeán chaát löôïng vaø maøu saéc cuûa saûn phaåm.
Caùc loaïi pheá lieäu thuûy tinh khoâng theå phaân loaïi theo maøu ñöôïc duøng ñeå saûn xuaát vaät
lieäu laùt ñöôøng vaø caùc vaät lieäu xaây döïng khaùc. Tuy nhieân, vieäc taùi söû duïng mieång chai
ñeå saûn xuaát vaät lieäu laùt ñöôøng cuõng gaëp trôû ngaïi vì chi phí vaän chuyeån vaø saûn xuaát
cao. Hôn nöõa, saûn phaåm môùi naøy cuõng khoâng coù chaát löôïng cao hôn so vôùi saûn phaåm
saûn xuaát töø nguyeân lieäu coå ñieån.
2.3.5 Saét vaø theùp
Saét vaø theùp thu hoài töø CTR ñoâ thò chuû yeáu laø caùc daïng lon thieác vaø saét pheá lieäu. Caùc
lon theùp hoaëc bao bì theùp ñöôïc phaân loaïi rieâng, eùp vaø ñoùng thaønh kieän tröôùc khi
chuyeån ñeán caùc cô sôû taùi cheá. Caùc lon, voû hoäp naøy ñaàu tieân ñöôïc caét vuïn, taïo ñieàu
kieän cho quaù trình taùch thöïc phaåm thöøa vaø giaáy nhaõn baèng quaù trình huùt chaân khoâng.
Nhoâm vaø nhöõng kim loaïi maøu khaùc ñöôïc phaân loaïi baèng phöông phaùp töø tính.
Theùp thu hoài ñöôïc laøm saïch taïp chaát, khöû thieác baèng caùch gia nhieät trong loø nung ñeå
laøm hoaù hôi thieác hoaëc baèng quaù trình hoaù hoïc söû duïng dung dòch NaOH vaø taùc nhaân
oxi hoaù. Thieác ñöôïc thu hoài töø dung dòch baèng quaù trình ñieän phaân taïo thaønh thieác
daïng thoûi. Theùp ñaõ khöû thieác ñöôïc duøng ñeå saûn xuaát theùp môùi. Rieâng caùc pheá lieäu
ñöôïc khöû thieác baèng phöông phaùp gia nhieät khoâng thích hôïp ñeå saûn xuaát vì quaù trình
gia nhieät laøm cho moät phaàn thieác khueách taùn vaøo theùp vaø laøm cho theùp môùi khoâng
tinh khieát.
2.3.6 Kim loaïi maøu
Nhöõng pheá lieäu kim loaïi maøu ñöôïc thu hoài töø ñoà duøng ñeå ngoaøi trôøi, ñoà duøng nhaø beáp,
thang xeáp, … töø chaát thaûi xaây döïng (daây ñoàng, maùng nöôùc, cöûa, …). Haàu nhö pheá lieäu
kim loaïi maøu ñeàu ñöôïc taùi cheá neáu chuùng ñöôïc phaân loaïi vaø taùch caùc taïp chaát khaùc
nhö nhöïa, cao su, vaûi,…
2.3.7 Cao su
Cao su ñöôïc thu hoài ñeå taùi cheá loáp xe, laøm nhieân lieäu vaø nhöïa raûi ñöôøng. Cuõng nhö
caùc thaønh phaàn pheá lieäu khaùc, cao su sau khi phaân loaïi cuõng ñöôïc eùp thaønh kieän ñeå
giaûm theå tích tröôùc khi chuyeån ñeán cô sôû taùi cheá.
28
2.4 KHOÁI LÖÔÏNG CHAÁT THAÛI RAÉN

2.4.1 Taàm quan troïng cuûa vieäc xaùc ñònh khoái löôïng chaát thaûi raén
Xaùc ñònh khoái löôïng CTR phaùt sinh vaø thu gom laø moät trong nhöõng ñieåm quan troïng
cuûa vieäc quaûn lyù CTR. Nhöõng soá lieäu veà toång khoái löôïng CTR phaùt sinh cuõng nhö
khoái löôïng CTR thu hoài (ñeå tuaàn hoaøn) ñöôïc söû duïng ñeå:
- Hoaïch ñònh hoaëc ñaùnh giaù keát quaû cuûa chöông trình thu hoài, taùi cheá, tuaàn hoaøn
vaät lieäu.
- Thieát keá caùc phöông tieän, thieát bò vaän chuyeån vaø xöû lyù CTR.
Ví duï: Vieäc thieát keá caùc xe chuyeân duøng ñeå thu gom CTR ñaõ phaân loaïi taïi nguoàn phuï
thuoäc vaøo khoái löôïng cuûa caùc thaønh phaàn chaát thaûi rieâng bieät. Kích thöôùc cuûa caùc
phöông tieän phuï thuoäc vaøo khoái löôïng chaát thaûi ñöôïc thu gom. Töông töï, kích thöôùc
cuûa baõi raùc cuõng phuï thuoäc vaøo löôïng CTR coøn laïi sau khi taùi sinh.
2.4.2 Caùc phöông phaùp xaùc ñònh khoái löôïng chaát thaûi raén
Caùc phöông phaùp thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå öôùc löôïng khoái löôïng CTRø:
- Phaân tích khoái löôïng - theå tích.
- Ñeám taûi.
- Caân baèng vaät chaát.
Caùc phöông phaùp naøy khoâng tieâu bieåu cho taát caû caùc tröôøng hôïp maø phaûi aùp duïng tuøy
theo tröôøng hôïp cuï theå.
Caùc ñôn vò thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå bieåu dieãn khoái löôïng CTR :
- Khu vöïc daân cö vaø thöông maïi: kg/(ngöôøi.ngaøy)
- Khu vöïc coâng nghieäp: kg/taán saûn phaåm; kg/ca
- Khu vöïc noâng nghieäp: kg/taán saûn phaåm thoâ
Khoái löôïng CTR ñoâ thò taïi Thaønh Phoá Hoà Chí Minh do Coâng ty Moâi tröôøng Ñoâ thò
quaûn lyù trình baøy trong baûng 2.4.
Baûng 2.4 Soá löôïng raùc thaûi ôû Thaønh Phoá Hoà Chí Minh
Löôïng raùc naêm % khoái löôïng gia taêng
Naêm
taán/naêm taán/ngaøy
Löôïng raùc thoáng keâ töø nguoàn Coâng ty Dòch vuï Coâng coäng TP Hoà Chí Minh
1983 181.802 498 100,00
1984 180.484 494 99,27
1985 202.905 556 111,61
1986 202.483 555 111,37
29
1987 198.012 542 108,91

1988 236.982 649 130,35
1989 310.214 850 170,63
1990 390.610 1.070 170,30
1991 491.182 1.346 270,17
1992 616.406 1.812 339,05
1993 838.834 2.298 451,39
1994 1.005.417 2.755 553,02
1995 1.307.618 3.583 719,25
1996 1.405.331 3.850 773,00
1997 1.173.933 3.216 642,72
1998 1.186.628 3.251 652,70
(Nguoàn: Coâng ty Moâi tröôøng ñoâ thò TP.HCM (CITENCO), 2000)
2.4.2.1 Phöông phaùp khoái löôïng - theå tích:
Trong phöông phaùp naøy, khoái löôïng hoaëc theå tích (hoaëc caû khoái löôïng vaø theå tích) cuûa
CTR ñöôïc xaùc ñònh ñeå tính toaùn khoái löôïng cuûa noù. Phöông phaùp ño theå tích thöôøng
coù ñoä sai soá cao.
Ví duï: 1 m3 CTR xoáp (khoâng neùn) seõ coù khoái löôïng nhoû hôn 1 m3 CTR ñöôïc neùn chaët
trong xe thu gom, vaø khoái löôïng cuõng khaùc so vôùi CTR ñöôïc neùn raát chaët ôû baõi choân
laáp. Vì vaäy, neáu ño baèng theå tích thì keát quaû phaûi ñöôïc baùo caùo keøm theo möùc ñoä neùn
cuûa chaát thaûi hay laø khoái löôïng rieâng cuûa noù ôû ñieàu kieän nghieân cöùu.
Khoái löôïng CTR neân ñöôïc bieåu dieãn baèng phöông phaùp caân khoái löôïng. Khoái löôïng laø
cô sôû nghieân cöùu chính xaùc nhaát bôûi vì troïng taûi cuûa xe chôû raùc coù theå caân tröïc tieáp vôùi
baát kyø möùc ñoä neùn chaët naøo cuûa CTR. Nhöõng soá lieäu veà khoái löôïng raát caàn thieát trong
tính toaùn vaän chuyeån bôûi vì khoái löôïng CTR vaän chuyeån bò haïn cheá bôûi taûi troïng cho
pheùp cuûa truïc loä giao thoâng. Maët khaùc, phöông phaùp xaùc ñònh caû theå tích vaø khoái
löôïng cuõng raát quan troïng trong tính toaùn thieát keá coâng suaát baõi choân laáp, caùc soá lieäu
ñöôïc thu thaäp trong khoaûng thôøi gian daøi baèng caùch caân vaø ño theå tích xe thu gom.
2.4.2.2 Phöông phaùp ñeám taûi
Trong phöông phaùp naøy, soá löôïng xe thu gom, ñaëc ñieåm vaø tính chaát cuûa chaát thaûi
töông öùng (loaïi chaát thaûi, theå tích öôùc löôïng) ñöôïc ghi nhaän trong suoát moät thôøi gian
daøi. Khoái löôïng chaát thaûi phaùt sinh trong thôøi gian khaûo saùt (goïi laø khoái löôïng ñôn vò)
seõ ñöôïc tính toaùn baèng caùch söû duïng caùc soá lieäu thu thaäp taïi khu vöïc nghieân cöùu vaø
caùc soá lieäu ñaõ bieát tröôùc.
30
2.4.2.3 Phöông phaùp caân baèng vaät chaát

Ñaây laø phöông phaùp cho keát quaû chính xaùc nhaát, aùp duïng cho töøng nguoàn phaùt sinh
rieâng leû nhö caùc hoä daân cö, nhaø maùy, cuõng nhö cho khu coâng nghieäp vaø khu thöông
maïi. Phöông phaùp naøy seõ cho nhöõng döõ lieäu ñaùng tin caäy cho chöông trình quaûn lyù
CTR. Caùc böôùc thöïc hieän nhö sau:
- Böôùc 1: Hình thaønh moät hoäp giôùi haïn nghieân cöùu. Ñaây laø moät böôùc quan
troïng bôûi vì trong nhieàu tröôøng hôïp, khi löïa choïn giôùi haïn heä thoáng phaùt sinh CTR
thích hôïp seõ ñöa ñeán caùch tính toaùn ñôn giaûn.
- Böôùc 2: Nhaän dieän taát caû caùc hoaït ñoäng phaùt sinh CTR xaûy ra beân trong heä
thoáng nghieân cöùu.
- Böôùc 3: Xaùc ñònh toác ñoä phaùt sinh CTR lieân quan ñeán caùc hoaït ñoäng nhaän
dieän ôû böôùc 2.
- Böôùc 4: Söû duïng caùc moái quan heä toaùn hoïc ñeå xaùc ñònh CTR phaùt sinh, thu
gom vaø löu tröõ.
Phöông trình caân baèng khoái löôïng vaät chaát ñöôïc bieåu hieän baèng caùc coâng thöùc
 Daïng toång quaùt:
Khoái löôïng vaät Khoái löôïng Khoái löôïng

Khoái löôïng vaät
chaát ñi vaøo heä vaät chaát ñi chaát thaûi phaùt
chaát tích luõy beân
thoáng (nguyeân _ ra khoûi heä _ sinh trong heä
trong heä thoáng =
+ nhieân lieäu) thoáng thoáng
(tích luyõ)
(saûn phaåm, (CTR + khí
vaät lieäu) thaûi+ nöôùc thaûi)
 Daïng ñôn giaûn

Tích luõy = Vaøo - Ra - Phaùt sinh
 Bieåu dieãn döôùi daïng toaùn hoïc
dM
Mvaøo - Mra ( -/+) r w
dt
Trong ñoùù:
dM/dt: Toác ñoä tích luõy vaät chaát beân trong heä thoáng nghieân cöùu (kg/ngaøy, taán/ngaøy)
Mvaøo : Toång löôïng vaät lieäu ñi vaøo heä thoáng nghieân cöùu (kg/ngaøy)
Mra :Toång löôïng vaät lieäu ñi ra heä thoáng nghieân cöùu (kg/ngaøy)
rw :Toác ñoä phaùt sinh chaát thaûi (kg/ngaøy)
Trong moät soá quaù trình chuyeån hoaù sinh hoïc, ví duï: quaù trình saûn xuaát phaân Compost,
khoái löôïng cuûa chaát höõu cô seõ giaûm xuoáng, neân soá haïng rw seõ laø giaù trò aâm. Khi vieát
31
phöông trình caân baèng khoái löôïng thì toác ñoä phaùt sinh luoân luoân ñöôïc vieát laø soá haïng
döông.
Trong thöïc teá, khi aùp duïng phöông trình caân baèng vaät chaát thì khoù khaên gaëp phaûi laø
vieäc xaùc ñònh taát caû caùc khoái löôïng vaät lieäu vaøo vaø ra cuûa heä thoáng nghieân cöùu.
Ví duï 2.1: Öôùc tính löôïng chaát thaûi phaùt sinh bình quaân treân ñaàu ngöôøi töø khu daân cö
theo caùc döõ lieäu sau:
- Khu daân cö goàm 1.500 hoä daân.
- Moãi hoä daân goàm 6 nhaân khaåu.
- Thôøi gian tieán haønh giaùm saùt laø 7 ngaøy.
- Toång soá xe eùp raùc: 9 xe
- Theå tích moät xe eùp raùc: 15m3
- Toång soá xe ñaåy tay: 20 xe
- Theå tích xe ñaåy tay: 0,75m3
- Bieát raèng khoái löôïng rieâng cuûa raùc treân xe eùp raùc laø 300kg/m3 vaø xe ñaåy tay
laø 100kg/m3
Giaûi:
Xaùc ñònh löôïng CTR thu gom trong 1 tuaàn taïi khu daân cö
Phöông tieän Theå tích (m3) Khoái löôïng rieâng (kg/m3) Khoái löôïng (kg)
- Xe eùp raùc 15 300 40.500
- Xe ñaåy tay 0,75 100 1.500
Toång soá, kg/tuaàn 42.000
Xaùc ñònh löôïng raùc phaùt sinh tính treân ñaàu ngöôøi:
42.000kg / tuaàn

1.5006 7ngaøy/tuaà n
= 0,67 kg/(ngöôøi.ngaøy)
Ví duï 2.2: Öôùc tính löôïng chaát thaûi phaùt sinh döïa vaøo caân baèng vaät chaát:
Moät nhaø maùy cheá bieán ñoà hoäp nhaäp 12 taán nguyeân lieäu thoâ ñeå saûn xuaát, 5 taán
can ñeå chöùa caùc saûn phaåm, 0,5 taán giaáy carton ñeå laøm thuøng chöùa caùc saûn phaåm, vaø
0,3 taán caùc loaïi nguyeân lieäu khaùc.
Trong soá 12 taán nguyeân lieäu thoâ thì löôïng saûn phaåm ñöôïc cheá bieán laø 10 taán;
1,2 taán pheá thaûi ñöôïc söû duïng laøm thöùc aên gia suùc vaø 0,8 taán ñöôïc thaûi boû vaøo heä thoáng
xöû lyù nöôùc thaûi.
32
Trong soá 5 taán can ñöôïc nhaäp vaøo nhaø maùy thì 4 taán ñöôïc löu tröõ trong kho ñeå
söû duïng trong töông lai, phaàn coøn laïi ñöôïc söû duïng ñeå ñoùng hoäp; trong soá can ñöôïc söû
duïng coù 3% bò hoûng vaø ñöôïc taùch rieâng ñeå taùi cheá.
Löôïng giaáy carton nhaäp vaøo nhaø maùy ñöôïc söû duïng heát, trong soá ñoù coù 5% bò
hoûng vaø ñöôïc taùch rieâng ñeå taùi cheá.
Trong soá caùc loaïi nguyeân lieäu khaùc ñöôïc nhaäp vaøo nhaø maùy thì 25% ñöôïc löu
tröõ vaø söû duïng trong töông lai; 25% thaûi boû nhö chaát thaûi raén, 50% coøn laïi laø hoãn hôïp
caùc loaïi chaát thaûi vaø trong soá ñoù coù 35% ñöôïc duøng ñeå taùi cheá, phaàn coøn laïi ñöôïc xem
nhö CTR ñem ñi thaûi boû.
- Thieát laäp sô ñoà caân baèng vaät lieäu döïa vaøo caùc döõ kieän treân
- Xaùc ñònh löôïng chaát thaûi phaùt sinh khi saûn xuaát 1 taán saûn phaåm?
Giaûi:
1. Ñaàu vaøo cuûa nhaø maùy saûn xuaát ñoà hoäp
- 12 taán nguyeân lieäu thoâ
- 5 taán can
- 0,5 taán giaáy carton
- 0,3 taán caùc loaïi nguyeân lieäu khaùc.
2. Caùc doøng luaân chuyeån trong quaù trình saûn xuaát:
a. 10 taán saûn phaåm ñöôïc saûn xuaát; 1,2 taán ñöôïc laøm thöùc aên gia suùc; 0,8 taán
ñöôïc thaûi vaøo heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi.
b. 4 taán can ñöôïc löu tröõ trong kho; 1 taán ñöïôc söû duïng ñeå ñoùng hoäp; 3%
trong soá ñöôïc söû duïng bò hoûng vaø ñöôïc duøng ñeå taùi cheá.
c. 0,5 taán carton ñöôïc söû duïng vaø 5% trong soá ñöôïc söû duïng bò hoûng vaø ñem
ñi taùi cheá.
d. 25% caùc loaïi nguyeân lieäu khaùc ñöôïc löu tröõ; 25% thaûi boû nhö laø chaát thaûi
raén; 50% coøn laïi laø hoãn hôïp caùc loaïi chaát thaûi vaø trong soá ñoù thì 35% ñöôïc
duøng ñeå taùi cheá, phaàn coøn laïi ñöôïc xem nhö CTR ñem ñi thaûi boû.
3. Xaùc ñònh soá löôïng caùc doøng vaät chaát
a. Chaát thaûi phaùt sinh töø nguyeân lieäu thoâ
 Chaát thaûi ñöôïc söû duïng laøm thöùc aên gia suùc: 1,2 taán
 Chaát thaûi ñöa vaøo heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi: 12 - 10 -1.2 = 0,8 taán.
b. Can
 Can bò hoûng vaø söû duïng ñeå taùi cheá: 0,03. (5-4) = 0,03 taán
 Söû duïng ñeå ñoùng hoäp: 1 - 0,03 = 0,97 taán
33
c. Giaáy carton
 Giaáy bò hö hoûng vaø söû duïng ñeå taùi cheá: 0,05 x 0,5 = 0,025taán
 Giaáy ñöôïc söû duïng ñeå ñoùng thuøng: 0,5 - 0,025 = 0,475taán
d. Caùc loaïi vaät lieäu khaùc
 Soá löôïng löu tröõ: 0,25 x 0,3 = 0,075 taán
 Giaáy ñöôïc taùi cheá: 0,5 x 0,35 x 0,3 = 0,053 taán
 Hoãn hôïp chaát thaûi: (0,3 -0,075 - 0,053) = 0,172 taán
e. Toång khoái löôïng saûn phaåm: 10 + 0,97 + 0,475 = 11,445 taán
f. Toång khoái löôïng vaät lieäu löu tröõ: 4 + 0,075 = 4,075 taán
4. Chuaån bò baûng caân baèng vaät lieäu
a. Toång khoái löôïng caùc vaät lieäu löu tröõ =Vaät lieäu vaøo -Vaät lieäu ra - Chaát thaûi phaùt sinh
b. Caân baèng vaät lieäu
- Vaät lieäu löu tröõ = (4 + 0,075) taán = 4,075 taán
- Vaät lieäu ñaàu vaøo = (12 + 5,0 + 0,5 + 0,3) taán = 17,8 taán
- Vaät lieäu ñaàu ra = (10 + 1,2 + 0,97 + 0,03 + 0,475 + 0,025 + 0,053) = 12,753 taán
- Chaát thaûi phaùt sinh = (0,8 + 0,172) taán = 0,972 taán
- Kieåm tra caân baèng vaät chaát: 17,8 - 12,753 - 0,972 = 4,075
c. Thieát laäp sô ñoà caân baèng vaät lieäu
12 taán nguyeân lieäu thoâ 11,445 taán saûn phaåm

5 taán can 1,2 taán pheá thaûi laøm TAGS
0,5 taán giaáy carton Vaät chaát löu tröõ 0,03 taán can taùi cheá
0,3 taán caùc loaïi vaät trong heä thoáng 0,025 taán carton taùi cheá
lieäu khaùc 4,075 taán 0,053 taán caùc loaïi vaät lieäu
khaùc taùi cheá
0,8 taán chaát thaûi 0,172 taán hoãn hôïp

ñöa vaøo heä thoáng chaát thaûi raén
xöû lyù nöôùc thaûi
34
5. Xaùc ñònh löôïng chaát thaûi phaùt sinh khi saûn xuaát 1 taán saûn phaåm
a. Vaät lieäu taùi cheá = (1,2+ 0,03 + 0,025 + 0,053) taán /11,445taán saûn phaåm
= 0,11(taán vaät lieäu taùi cheá/taán saûn phaåm)
b. Hoãn hôïp CTR phaùt sinh = (0,8 + 0,172) taán CTR/11,445 taán saûn phaåm
= 0,08 (taán CTR/taán saûn phaåm)
2.5. CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN KHOÁI LÖÔÏNG CHAÁT THAÛI RAÉN
Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán khoái löôïng CTR bao goàm :
 Caùc hoaït ñoäng giaûm thieåu taïi nguoàn vaø taùi sinh.
 Luaät phaùp vaø thaùi ñoä chaáp haønh luaät phaùp cuûa ngöôøi daân.
 Caùc yeáu toá ñòa lyù töï nhieân vaø caùc yeáu toá khaùc.
2.5.1. Aûnh höôûng cuûa caùc hoaït ñoäng giaûm thieåu taïi nguoàn vaø taùi sinh
Giaûm thieåu taïi nguoàn ñoùng vai troø voâ cuøng quan troïng trong quaûn lyù CTR, vì giaûm
thieåu taïi nguoàn ñoàng nghóa vôùi giaûm thieåu moät löôïng ñaùng keå CTR. Trong saûn xuaát,
giaûm thieåu CTR ñöôïc thöïc hieän xuyeân suoát töø khaâu thieát keá, saûn xuaát vaø ñoùng goùi saûn
phaåm nhaèm giaûm ñeán möùc toái thieåu vieäc söû duïng hoaù chaát ñoäc haïi, nguyeân nhieân lieäu
ñaàu vaøo cuõng nhö taïo ra saûn phaåm coù thôøi gian söû duïng laâu hôn.
Giaûm thieåu taïi nguoàn coù theå thöïc hieän taïi caùc hoä gia ñình, khu thöông maïi hay khu
coâng nghieäp, thoâng qua khuynh höôùng mua moät caùch choïn loïc vaø taùi söû duïng saûn
phaåm – vaät lieäu. Hieän nay, giaûm thieåu chaát thaûi taïi nguoàn chöa ñöôïc thöïc hieän moä t
caùch ñoàng boä vaø nghieâm ngaët, neân khoù coù theå keát luaän chính xaùc ñöôïc aûnh höôûng
thöïc söï cuûa chöông trình naøy ñeán toång löôïng chaát thaûi sinh ra. Tuy nhieân, giaûm thieåu
chaát thaûi taïi nguoàn seõ trôû thaønh yeáu toá quan troïng trong vieäc giaûm khoái löôïng chaát
thaûi trong töông lai.
Sau ñaây laø moät vaøi caùch coù theå aùp duïng nhaèm muïc ñích laøm giaûm CTR taïi nguoàn:
 Giaûm phaàn bao bì khoâng caàn thieát hay thöøa.

 Phaùt trieån vaø söû duïng caùc saûn phaåm beàn, saûn phaåm coù khaû naêng phuïc hoài
cao hôn.
 Thay theá caùc saûn phaåm chæ söû duïng moät laàn baèng caùc saûn phaåm coù theå taùi
söû duïng (ví duï caùc loaïi dao, næa, ñóa coù theå taùi söû duïng, caùc loaïi thuøng chöùa
coù theå söû duïng laïi, …).
 Söû duïng tieát kieäm nguyeân lieäu (ví duï: giaáy photocopy 2 maët).
 Gia taêng caùc saûn phaåm söû duïng vaät lieäu taùi sinh.
 Phaùt trieån caùc chính saùch khuyeán khích caùc nhaø saûn xuaát giaûm thieåu chaát thaûi.
35
Chöông trình taùi cheá thích hôïp, hieäu quaû cho pheùp giaûm ñaùng keå löôïng CTR.
2.5.2 Aûnh höôûng cuûa luaät phaùp vaø thaùi ñoä cuûa coâng chuùng
- Thaùi ñoä, quan ñieåm cuûa quaàn chuùng.
Khoái löôïng CTR phaùt sinh seõ giaûm ñaùng keå neáu ngöôøi daân baèng loøng vaø saün saøng
thay ñoåi yù muoán caù nhaân, taäp quaùn vaø caùch soáng cuûa hoï ñeå duy trì vaø baûo veä taøi
nguyeân thieân nhieân; ñoàng thôøi giaûm gaùnh naëng kinh teá. Ñieàu naøy coù yù nghóa quan
troïng trong coâng taùc quaûn lyù CTR. Chöông trình giaùo duïc thöôøng xuyeân laø cô sôû ñeå
daãn ñeán söï thay ñoåi thaùi ñoä cuûa coâng chuùng.
- Luaät phaùp
Yeáu toá quan troïng nhaát aûnh höôûng ñeán söï phaùt sinh khoái löôïng CTR laø vieäc ban haønh
caùc luaät leä, qui ñònh lieân quan ñeán vieäc söû duïng caùc vaät lieäu vaø ñoà boû pheá thaûi,… Ví
duï: qui ñònh veà caùc loaïi vaät lieäu laøm thuøng chöùa vaø bao bì, … Chính nhöõng qui ñònh
naøy khuyeán khích vieäc mua vaø söû duïng laïi caùc loaïi chai, loï chöùa …
2.5.3 Aûnh höôûng cuûa caùc yeáu toá ñòa lyù, töï nhieân vaø caùc yeáu toá khaùc
Caùc yeáu toá töï nhieân aûnh höôûng ñeán CTR bao goàm:
- Vò trí ñòa lyù
Vò trí ñòa lyù khoâng nhöõng aûnh höôûng ñeán khoái löôïng chaát thaûi phaùt sinh, maø coøn ñeán
thôøi gian phaùt sinh chaát thaûi. Ví duï: toác ñoä phaùt sinh raùc vöôøn khoâng gioáng nhau ôû
nhöõng vuøng coù khí haäu khaùc nhau. Mieàn Nam nöôùc ta coù khí haäu aám aùp vaø muøa naéng
daøi hôn so vôùi mieàn Baéc, khoái löôïng vaø thôøi gian phaùt sinh raùc vöôøn thöôøng nhieàu hôn.
- Thôøi tieát
Khoái löôïng phaùt sinh CTR phuï thuoäc raát nhieàu vaøo thôøi tieát. Ví duï: vaøo muøa heø (ôû caùc
nöôùc oân ñôùi) CTR laø thöïc phaåm thöøa chöùa nhieàu rau vaø traùi caây.
Ngoaøi ra, khoái löôïng chaát thaûi thu gom vaø caàn xöû lí coøn phuï thuoäc vaøo:
- Taàn suaát thu gom chaát thaûi
Caøng coù nhieàu dòch vuï thu gom, caøng nhieàu CTR ñöôïc thu gom, nhöng ñieàu ñoù khoâng
coù nghóa laø toác ñoä phaùt sinh CTR cuõng taêng theo.
- Ñaëc ñieåm cuûa khu vöïc phuïc vuï
Tính ñaëc thuø cuûa khu vöïc phuïc vuï aûnh höôûng nhieàu ñeán toác ñoä phaùt sinh CTR trong
khu vöïc. Ví duï: toác ñoä phaùt sinh chaát thaûi tính theo ñaàu ngöôøi ôû khu vöïc ngöôøi giaøu
thöôøng nhieàu hôn so vôùi khu vöïc ngöôøi ngheøo.
Rieâng raùc vöôøn, ngoaøi caùc yeáu toá neâu treân, toác ñoä phaùt thaûi coøn phuï thuoäc dieän tích
ñaát vaø taàn suaát thay ñoåi caûnh quan khu vöïc.
36
2.5.4 Caùc phöông phaùp döï baùo khoái löôïng CTR phaùt sinh trong töông lai
Döï baùo khoái löôïng raùc phaùt sinh trong töông lai laø vaán ñeà caàn thieát vaø quan troïng ñeå
coù keá hoaïch ñaàu tö cho vieäc thu gom, vaän chuyeån raùc moät caùch hieäu quaû vaø hôïp lyù.
Khoái löôïng raùc thaûi phaùt sinh trong töông lai cuûa moät khu vöïc ñöôïc döï baùo döïa treân 3
caên cöù sau:
 Soá daân vaø tyû leä taêng daân soá
 Tyû leä phaàn traêm (%) daân cö ñöôïc phuïc vuï
 Khoái löôïng raùc thaûi bình quaân ñaàu ngöôøi theo möùc thu nhaäp
2.5.4.1 Döï baùo theo soá daân vaø tyû leä taêng daân soá
Theo caùch naøy, caên cöù theo daân soá cuûa khu vöïc nghieân cöùu hieän taïi, keát hôïp vôùi moâ
hình toaùn hoïc ñeå döï baùo daân soá trong nhöõng naêm tieáp theo. Töø ñoù coù theå tính ñöôïc
toång löôïng raùc thaûi phaùt sinh hieän taïi cuõng nhö trong töông lai cuûa khu vöïc. Ngoaøi soá
daân ñaêng kí chính thöùc, trong quaù trình tính toaùn cuõng caàn phaûi quan taâm ñeán soá daân
khoâng ñaêng kí vaø löôïng khaùch vaõng lai.
Coâng thöùc toaùn ñöôïc duøng ñeå döï baùo daân soá laø coâng thöùc Euler caûi tieán, ñöôïc bieåu
dieãn nhö sau:
N i*1 N i r. N i .t
N * N i
N i 1 / 2  i1
2
N i 1 N i r..N i 1 / 2 .t
Trong ñoù:
Ni : soá daân ban ñaàu (ngöôøi)
N i 1 : soá daân sau moät naêm (ngöôøi)

*
N i 1/ 2 : Soá daân sau nöûa naêm (ngöôøi)
r : Toác ñoä taêng tröôûng (%/naêm)
t : Thôøi gian (naêm)
Ví duï 2.3: Döï baùo löôïng raùc cho TP.HCM, cho raèng TP coù khoaûng treân moät trieäu
ngöôøi khoâng ñaêng kí chính thöùc. Coøn daân soá ñöôïc döï baùo theo soá lieäu ñieàu tra vaø tyû leä
taêng: töø 2000 - 2005 laø 3,25%/naêm, töø 2006 - 2013 laø 2,85%/naêm. Keát quaû tính toaùn
baèng moâ hình Euler caûi tieán trình baøy trong baûng 2.5.
37
Baûng 2.5 Daân soá döï ñoaùn cuûa TPHCM ñeán naêm 2013
Naêm Soá daân ñaêng kyù Soá daân khoâng ñaêng kyù (trieäu Toång coäng
(trieäu ngöôøi) ngöôøi) (trieäu ngöôøi)
2000 5,20 1,57 6,77
2001 5,37 1,59 6,96
2002 5,55 1,61 7,16
2003 5,71 1,64 7,35
2004 5,90 1,66 7,57
2005 6,09 1,68 7,78
2006 6,25 1,71 7,97
2007 6,42 1,74 8,16
2008 6,64 1,76 8,41
2009 6,81 1,79 8,61
2010 6,99 1,81 8,81
2011 7,18 1,84 9,02
2012 7,36 1,87 9,24
2013 7,67 1,90 9,57
Caùc keát quaû nghieân cöùu treân theá giôùi cho thaáy, khoái löôïng raùc thaûi ñoâ thò vaø möùc thu
nhaäp bình quaân coù söï lieân quan töông ñoái chaët cheõ vaø ñöôïc trình baøy trong baûng 2.6.
Baûng 2.6: Söï töông quan giöõa khoái löôïng CTR vaø möùc thu nhaäp bình quaân
Möùc thu nhaäp Trung bình Trung bình raùc thaûi Soá nöôùc
GDP/ngöôøi/naêm (USD) (kg/ngöôøi/ngaøy) trong nhoùm
Thaáp 360 0,53 51

Trung bình thaáp 1590 0,63 39
Trung bình cao 4640 0,71 16
Cao 23420 1,20 24
Trung bình toaøn theá giôùi 4470 0,67 120
(Nguoàn: Coâng ty Tö vaán NORCONSULT)
Theo thoáng keâ, thu nhaäp treân ñaàu ngöôøi hieän nay taïi TPHCM vaøo khoaûng 1.300USD
(naêm 2000). Döïa vaøo baûng treân, khoái löôïng CTR töông öùng do moät ngöôøi thaûi ra
trung bình trong moät ngaøy laø 0,63 kg/ngöôøi/ngaøy. Trieån voïng phaùt trieån kinh teá cuûa
TPHCM döï baùo coù theå ñaït möùc taêng tröôûng töø 10 -12%/naêm, möùc thu nhaäp treân ñaàu
38
ngöôøi cuûa thaønh phoá döï ñoaùn coù theå ñaït treân 4.000 USD vaøo naêm 2013, töông öùng vôùi
möùc thaûi boû CTR laø 0,71 kg/ngöôøi/ngaøy.
Vôùi toaøn boä nhöõng döõ lieäu treân, coù theå döï ñoaùn khoái löôïng CTR cuûa TP ñeán naêm
2013 vôùi soá daân töông öùng trong baûng 2.5, ta coù baûng keát quaû khoái löôïng döï baùo nhö
sau:
Baûng 2.7 Khoái löôïng raùc thaûi phaùt sinh caên cöù treân daân soá vaø löôïng raùc thaûi
bình quaân ñaàu ngöôøi theo thu nhaäp
Khoái löôïng bình quaân ñaàu Toång khoái löôïng
Naêm Toång coäng (tr. ngöôøi)
ngöôøi (kg/ngöôøi.ngaøy) raùc (taán/ngay)*
2000 6,77 0,617 4177,09

2001 6,96 0,625 4350
2002 7,16 0,632 4525,12
2003 7,35 0,640 4704

2004 7,57 0,647 4897,79
2005 7,78 0,655 5095,9

2006 7,97 0,662 5276,14
2007 8,16 0,670 5467,2
2008 8,41 0,677 5693,57

2009 8,61 0,685 5897,85
2010 8,81 0,692 6096,52

2011 9,02 0,700 6314
2012 9,24 0,707 6532,68

2013 9,57 0,715 6842,55
2.5.4.2 Phöông phaùp döï baùo khoái löôïng thaûi döïa treân daân soá ñöôïc phuïc vuï
Vôùi phöông phaùp naøy, caên cöù treân % daân soá ñang ñöôïc phuïc vuï bôûi dòch vuï thu gom
raùc hieän taïi vaø toång löôïng raùc thaûi thu gom ñöôïc, ta coù theå tính toaùn toång löôïng raùc
thaûi trong 5, 10, hoaëc 15, 20 naêm nöõa cuûa khu vöïc, döïa treân muïc tieâu ñaõ ñeà ra cuûa
khu vöïc ñoù veà % soá daân ñöôïc phuïc vuï dòch vuï naøy cho moác thôøi gian töông öùng.
Ví duï 2.4: Taïi TPHCM, theo thoáng keá hieän nay xaáp xæ 80% toång soá daân ñöôïc phuïc vuï
laáy raùc. Muïc tieâu trong nhöõng naêm tôùi laø seõ ñaûm baûo thu gom 90% khoái löôïng raùc
(hay tæ leä soá daân ñöôïc nhaän dòch vuï thu gom raùc laø 90%). Nhö vaäy, keát hôïp vôùi taûi
löôïng thaûi bình quaân ñaàu ngöôøi cuûa thaønh phoá, ta coù theå tính ñöôïc toång khoái löôïng raùc
phaùt sinh ñeán naêm 2013 cuûa thaønh phoá nhö sau:
39
Baûng 2.8 Döï baùo khoái löôïng CTR phaùt sinh ôû TPHCM
Naêm Daân soá höôûng dòch vuï Trung bình raùc thaûi Khoái löôïng
(ngöôøi) (kg/ngöôøi/ngaøy) (taán/ngaøy)
2000 5 076 992 (75%) 0,617 3135
2001 5 223 393 (75%) 0,625 3265
2002 5 374 308 (75%) 0,632 3399
2003 5 882 400 (80%) 0,640 3765
2004 6 502 940 (80%) 0,647 3919
2005 6 228 753 (80%) 0,655 4080
2006 6 375 856 (80%) 0,662 4224
2007 6 526 560 (80%) 0,670 4373
2008 7 148 500 (85%) 0,677 4843
2009 7 317 867 (85%) 0,685 5013
2010 7 491 391 (85%) 0,692 5188
2011 7 669 175 (85%) 0,700 5368
2012 7 851 327 (85%) 0,707 5555
2013 8 613 000 (90%) 0,715 6158
Nhö vaäy, keát quaû coù söï sai leäch giöõa 2 phöông phaùp tính, do treân thöïc teá, caùc soá lieäu
veà daân soá khoâng mang tính chính xaùc tuyeät ñoái. Nhöng vieäc döï baùo mang tính öôùc
löôïng nhö treân mang moät yù nghóa voâ cuøng quan troïng cho caùc keá hoaïch vaø chöông
trình quaûn lí vaø xöû lí CTR.
2.6 TÍNH CHAÁT CUÛA CHAÁT THAÛI RAÉN
2.6.1 Tính chaát vaät lyù cuûa chaát thaûi raén
Nhöõng tính chaát vaät lyù quan troïng nhaát cuûa CTR ñoâ thò laø khoái löôïng rieâng, ñoä aåm,
kích thöôùc, caáp phoái haït, khaû naêng giöõ aåm thöïc teá vaø ñoä xoáp cuûa CTR. Trong ñoù, khoái
löôïng rieâng vaø ñoä aåm laø hai tính chaát ñöôïc quan taâm nhaát trong coâng taùc quaûn lyù CTR
ñoâ thò.
2.6.1.1 Khoái löôïng rieâng
Khoái löôïng rieâng ñöôïc hieåu laø khoái löôïng CTR treân moät ñôn vò theå tích (kg/m 3). Khoái
löôïng rieâng cuûa CTR thay ñoåi tuyø thuoäc vaøo traïng thaùi cuûa chuùng nhö: xoáp, chöùa
trong caùc thuøng chöùa (container), khoâng neùn, neùn, … Khi baùo caùo döõ lieäu veà khoái
löôïng hay theå tích CTR, phaûi chuù thích traïng thaùi cuûa caùc maãu raùc moät caùch roõ raøng vì
40
khoái löôïng rieâng ñöôïc söû duïng ñeå öôùc löôïng toång khoái löôïng vaø theå tích raùc caàn phaûi
quaûn lyù.
Khoái löôïng rieâng thay ñoåi phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá nhö: Vò trí ñòa lyù, muøa trong
naêm, thôøi gian löu giöõ chaát thaûi. Do ñoù, caàn phaûi thaän troïng khi löïa choïn giaù trò thieát
keá. Khoái löôïng rieâng cuûa chaát thaûi ñoâ thò dao ñoäng trong khoaûng 180 – 400 kg/m3,
ñieån hình khoaûng 300 kg/m3.
Phöông phaùp xaùc ñònh khoái löôïng rieâng cuûa CTR

Maãu CTR duøng ñeå xaùc ñònh khoái löôïng rieâng coù theå tích khoaûng 500 lít sau khi xaùo
troän ñeàu baèng kyõ thuaät “moät phaàn tö”. Caùc böôùc tieán haønh nhö sau:
1. Ñoå nheï maãu CTR vaøo thuøng thí nghieäm coù theå tích ñaõ bieát (toát nhaát laø
thuøng coù theå tích 100 lít) cho ñeán khi chaát thaûi ñaày ñeán mieäng thuøng.
2. Naâng thuøng leân caùch maët saøn khoaûng 30 cm vaø thaû rôi töï do xuoáng 4 laàn.
3. Ñoå nheï maãu CTR vaøo thuøng thí nghieäm ñeå buø vaøo phaàn chaát thaûi ñaõ neùn xuoáng.
4. Caân vaø ghi khoái löôïng cuûa caû voû thuøng thí nghieäm vaø CTR.
5. Tröø khoái löôïng caân ñöôïc ôû treân cho khoái löôïng cuûa voû thuøng thí nghieäm ta
ñöôïc khoái löôïng cuûa CTR thí nghieäm.
6. Chia khoái löôïng CTR cho theå tích cuûa thuøng thí nghieäm ta ñöôïc khoái löôïng
rieâng cuûa CTR.
7. Laäp laïi thí nghieäm ít nhaát 2 laàn vaø laáy giaù trò trung bình.
2.6.1.2 Ñoä aåm
Ñoä aåm cuûa CTR ñöôïc xaùc ñònh baèng moät trong 2 phöông phaùp sau: Phöông phaùp khoái
löôïng öôùt vaø phöông phaùp khoái löôïng khoâ cuûa CTR.
- Theo phöông phaùp khoái löôïng öôùt : ñoä aåm tính theo khoái löôïng öôùt cuûa vaät
lieäu laø phaàn traêm khoái löôïng öôùt cuûa vaät lieäu.
- Theo phöông phaùp khoái löôïng khoâ: ñoä aåm tính theo khoái löôïng khoâ cuûa
vaät lieäu laø phaàn traêm khoái löôïng khoâ cuûa vaät lieäu.
Phöông phaùp khoái löôïng öôùt ñöôïc söû duïng phoå bieán trong lónh vöïc quaûn lyù CTR. Ñoä
aåm theo phöông phaùp khoái löôïng öôùt ñöôïc tính nhö sau:
a= {(w – d) / w 
x 100 (2-1)
Trong ñoù: a : ñoä aåm, % khoái löôïng
w : khoái löôïng maãu ban ñaàu, kg
d : khoái löôïng maãu sau khi saáy khoâ ôû 105 oC, kg
41
Baûng 2.9 Ñoä aåm cuûa caùc thaønh phaàn trong CTR ñoâ thò
STT Thaønh phaàn Ñoä aåm (% khoái löôïng)

I Chaát höõu cô
1 Thöïc phaåm thöøa 70
2 Giaáy 6
3 Giaáy carton 5
4 Nhöïa 2
5 Vaûi vuïn 10
6 Cao su 2
7 Da 10
8 Raùc vöôøn 60
9 Goã 20
II Chaát voâ cô
1 Thuûy tinh 2
2 Can thieác 3
3 Nhoâm 2
4 Kim loaïi khaùc 3
5 Buïi, tro 8
(Nguoàn : Integrated Solid Waste Management, McGRAW-HILL 1993.)
Baûng 2.10: % khoái löôïng öôùt trong chaát thaûi sinh hoaït taïi TPHCM
STT Thaønh phaàn % Khoái löôïng öôùt
1 Chaát höõu cô deã phaân huûy 62,24
2 Giaáy caùc loaïi 0,59
3 Tuùi xaùch, que tre, gieû raùch 4,25
4 Nhöïa, cao su, da 0,46
5 Voû soø, oác 0,50
6 Thuûy tinh 0,02
7 Ñaù soûi, saønh söù 16,40
8 Kim loaïi 0,27
9 Taïp chaát ñöôøng kính 10 mm trôû xuoáng 15,27
Toång coäng 100,00
(Nguoàn: Coâng ty Dòch vuï Moâi tröôøng ñoâ thò TP. Hoà Chí Minh.)
42
Ví duï 2.5: Öôùc tính ñoä aåm (%) cuûa CTR töø khu ñoâ thò khi bieát thaønh phaàn khoái löôïng cuûa noù
Giaûi
1 Thieát laäp baûng tính döïa vaøo döõ lieäu vaø coâng thöùc 2 -1:
Ñoä aåm, Khoái löôïng

Thaønh phaàn % khoái löôïng
(% khoái löôïng) khoâ (kg)
Chaát höõu cô
Thöïc phaåm thöøa 9,0 70 2,7
Giaáy 34,0 6 32,0
Giaáy carton 6,0 5 5,7
Nhöïa 7,0 2 6,9
Vaûi vuïn 2,0 10 1,8
Cao su 0,5 2 0,5
Da 0,5 10 0,4
Chaát thaûi trong vöôøn 18,5 60 7,4
Goã 2,0 20 1,6
Chaát voâ cô
Thuûy tinh 8,0 2 7,8
Can thieác 6,0 3 5,8
Nhoâm 0,5 2 0,5
Kim loaïi khaùc 3,0 3 2,9
Buïi, tro 3,0 8 2,8
Toång coäng 100,0 78,8
2. Xaùc ñònh ñoä aåm cuûa chaát thaûi söû duïng coâng thöùc 2-1:
Ñoä aåm cuûa maãu CTR(%) = {(100 – 78,8)/100{ x 100 = 21,2%
2.6.1.3 Kích thöôùc haït
Kích thöôùc vaø caáp phoái haït cuûa caùc thaønh phaàn trong CTR ñoùng vai troø raát quan troïng
trong vieäc tính toaùn vaø thieát keá caùc phöông tieän cô khí trong thu hoài vaät lieäu, ñaëc bieät
laø saøng loïc phaân loaïi CTR baèng maùy hoaëc baèng phöông phaùp töø. Kích thöôùc cuûa töøng
thaønh phaàn CTR coù theå xaùc ñònh baèng moät hoaëc nhieàu phöông phaùp nhö sau:
SC = l (2-2)
SC = (l + w)/2 (2-3)
SC = (l + w + h)/3 (2-4)
43
SC = ( l x w)1/2 (2-5)
SC = (l x w x h)1/3 (2-6)
Trong ñoù: SC : kích thöôùc trung bình cuûa caùc thaønh phaàn
l : chieàu daøi, mm
w: chieàu roäng, mm
h : chieàu cao, mm
Khi söû duïng caùc phöông phaùp khaùc nhau thì keát quaû seõ coù söï sai leäch. Do ñoù, tuyø
thuoäc vaøo hình daùng, kích thöôùc cuûa CTR maø ta choïn phöông phaùp ño löôøng cho phuø
hôïp. Ví duï: Ngöôøi ta thöôøng tính toaùn kích thöôùc caáp phoái haït cuûa lon nhoâm, lon
thieác, thuûy tinh theo phöông trình (2-5).
2.6.1.4 Khaû naêng giöõ nöôùc thöïc teá
Khaû naêng giöõ nöôùc thöïc teá cuûa CTR laø toaøn boä khoái löôïng nöôùc coù theå giöõ laïi trong
maãu chaát thaûi döôùi taùc duïng cuûa troïng löïc. Khaû naêng giöõ nöôùc cuûa CTR laø moät chæ
tieâu quan troïng trong vieäc tính toaùn, xaùc ñònh löôïng nöôùc roø ræ töø baõi raùc. Nöôùc ñi vaøo
maãu CTR vöôït quaù khaû naêng giöõ nöôùc seõ thoaùt ra taïo thaønh nöôùc roø ræ. Khaû naêng giöõ
nöôùc thöïc teá thay ñoåi tuøy vaøo löïc neùn vaø traïng thaùi phaân huûy cuûa CTR. Khaû naêng giöõ
nöôùc cuûa hoãn hôïp CTR (khoâng neùn) töø caùc khu daân cö vaø thöông maïi dao ñoäng trong
khoaûng 50 - 60%.
2.6.1.5 Ñoä thaám (tính thaám) cuûa chaát thaûi raén ñaõ ñöôïc neùn
Tính daãn nöôùc cuûa CTR ñaõ ñöôïc neùn laø moät tính chaát vaät lyù quan troïng, chi phoái vaø
ñieàu khieån söï di chuyeån cuûa caùc chaát loûng (nöôùc roø ræ, nuôùc ngaàm, nöôùc thaám) vaø chaát
khí beân trong baõi raùc. Heä soá thaám ñöôïc tính nhö sau:
 
K = Cd2 =k (2-7)
 
Trong ñoù: K: heä soá thaám, m2/s
C: haèng soá khoâng thöù nguyeân

d: kích thöôùc trung bình cuûa caùc loã roãng trong raùc, m
: troïng löôïng rieâng cuûa nöôùc, kg.m/s2

: ñoä nhôùt ñoäng hoïc cuûa nöôùc, Pa.s
k: ñoä thaám rieâng, m2

Ñoä thaám rieâng k = Cd2 phuï thuoäc chuû yeáu vaøo tính chaát cuûa CTR bao goàm: söï phaân
boá kích thöôùc caùc loã roãng, beà maët rieâng, tính goùc caïnh, ñoä roãng. Giaù trò ñieån hình cho
ñoä thaám rieâng ñoái vôùi CTR ñöôïc neùn trong baõi raùc naèm trong khoaûng 10-11 10-12
m2/s theo phöông ñöùng vaø khoaûng 10-10 m 2/s theo phöông ngang.
44
2.6.2 Tính chaát hoaù hoïc cuûa chaát thaûi raén
Caùc thoâng tin veà thaønh phaàn hoaù hoïc caùc vaät chaát caáu taïo neân CTR ñoùng vai troø raát
quan troïng trong vieäc ñaùnh giaù, löïa choïn phöông phaùp xöû lyù vaø taùi sinh chaát thaûi. Ví
duï: khaû naêng ñoát chaùy CTR tuøy thuoäc vaøo thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa noù. Neáu CTR ñöôïc
söû duïng laøm nhieân lieäu cho quaù trình ñoát thì 4 tieâu chí phaân tích hoaù hoïc quan troïng
nhaát laø:
 Phaân tích gaàn ñuùng - sô boä (xaùc ñònh sô boä haøm löôïng chaát höõu cô)
 Ñieåm noùng chaûy cuûa tro.
 Phaân tích thaønh phaàn nguyeân toá CTR
 Nhieät trò cuûa chaát thaûi raén.
2.6.2.1 Phaân tích gaàn ñuùng - sô boä
Phaân tích gaàn ñuùng - sô boä ñoái vôùi caùc thaønh phaàn coù theå chaùy ñöôïc trong CTR bao
goàm caùc thí nghieäm sau:
 Ñoä aåm (löôïng nöôùc maát ñi sau khi saáy ôû 105o C trong 1 giôø)
 Chaát deã bay hôi (khoái löôïng bò maát khi ñem maãu CTR ñaõ saáy ôû 105oC trong 1
giôø nung ôû nhieät ñoä 550o C trong loø kín)
 Cacbon coá ñònh: laø löôïng cacbon coøn laïi sau khi ñaõ loaïi caùc chaát voâ cô khaùc
khoâng phaûi laø cacbon trong tro khi nung ôû 905oC, haøm löôïng naøy thöôøng chieám
khoaûng 5 – 12%, giaù trò trung bình laø 7%. Caùc chaát voâ cô khaùc trong tro goàm
thuûy tinh, kim loaïi,... Ñoái vôùi CTR ñoâ thò, caùc chaát voâ cô naøy chieám khoaûng 15
– 30%, giaù trò trung bình laø 20%.
 Tro (khoái löôïng coøn laïi sau khi ñoát chaùy trong loø hôû).
Phaàn bay hôi laø phaàn chaát höõu cô trong CTR. Thoâng thöôøng, chaát höõu cô dao ñoäng
trong khoaûng 40 – 60%, giaù trò trung bình laø 53%.
2.6.2.2 Ñieåm noùng chaûy cuûa tro
Ñieåm noùng chaûy cuûa tro ñöôïc ñònh nghóa laø nhieät ñoä maø taïi ñoù tro taïo thaønh töø quaù
trình ñoát chaùy chaát thaûi bò noùng chaûy vaø keát dính taïo thaønh daïng raén (xæ). Nhieät ñoä
noùng chaûy ñaëc tröng ñoái vôùi xæ töø quaù trình ñoát CTR dao ñoäng trong khoaûng töø 1100 
1200oC.
2.6.2.3 Phaân tích thaønh phaàn nguyeân toá taïo thaønh chaát thaûi raén
Phaân tích thaønh phaàn nguyeân toá taïo thaønh CTR chuû yeáu laø xaùc ñònh phaàn traêm (%)
cuûa caùc nguyeân toá C, H, O, N, S vaø tro. Trong suoát quaù trình ñoát CTR seõ phaùt sinh caùc
hôïp chaát Clo hoaù, neân phaân tích cuoái cuøng thöôøng bao goàm caû phaân tích xaùc ñònh caùc
45
halogen. Keát quaû phaân tích cuoái cuøng ñöôïc söû duïng ñeå moâ taû caùc thaønh phaàn hoaù hoïc
cuûa chaát höõu cô trong CTR. Keát quaû phaân tích coøn ñoùng vai troø raát quan troïng trong
vieäc xaùc ñònh tæ soá C/N nhaèm ñaùnh giaù CTR coù thích hôïp cho quaù trình chuyeån hoaù
sinh hoïc hay khoâng. Thaønh phaàn CTR ñoâ thò ñöôïc trình baøy trong caùc baûng 2.11.
Baûng 2.11 Thaønh phaàn nguyeân toá cuûa CTR ñoâ thò
Phaàn traêm khoái löôïng tính theo chaát khoâ
Thaønh phaàn Carbon Hydro Oxy Nitô Löu Tro

huyønh
Chaát höõu cô
Thöïc phaåm thöøa 48,0 6,4 37,6 2,6 0,4 5,0
Giaáy 43,5 6,0 44,0 0,3 0,2 6,0
Giaáy cacton 44,0 5,9 44,6 0,3 0,2 5,0
Nhöïa 60,0 7,2 22,8 - - 10,0
Vaûi vuïn 55,0 6,6 31,2 4,6 0,15 2,5
Cao su 78,0 10,0 - 2,0 - 10,0
Da 60,0 8,0 11,6 10,0 0,4 10,0
Raùc vöôøn 47,8 6,0 38,0 3,4 0,3 4,5
Goã 49,5 6,0 42,7 0,2 0,2 1,5
Chaát voâ cô
Thuûy tinh 0,5 0,1 0,4 < 0,1 - 98,9
Kim loaïi 4,5 0,6 4,3 < 0,1 - 90,5
Buïi, tro 26,3 3,0 2,0 0,5 0,2 68,0
(Nguoàn: Intergrated solid waste management, McGRAW-Hill)
Baûng 2.12: Thaønh phaàn hoaù hoïc, haøm löôïng tro vaø nhieät trò cuûa moät soá thaønh phaàn
raùc trong raùc ñoâ thò taïi TP. Hoà Chí Minh
TT Thaønh phaàn C H O N S Tro Nhieät trò (kcal/kg)

1 Thöïc phaåm 36,2 4,8 28,9 2,4 0,3 12,8 4.675
2 Giaáy 40,5 5,6 31,2 0,3 0,2 8,3 3.905
3 Bìa 40,4 5,4 28,5 0,1 0,2 10,5 3.901
4 Goã 46,6 5,6 24,4 3,4 0,3 0,9 5.907
46
5 Vaûi 54,5 6,5 23,0 0,2 0,1 6,7 5.860

6 Nhöïa 20,4 24,5 7,8 0,0 0,0 3,4 11.694
7 Nylon 23,01 3,5 0,6 0,0 0,0 3,4 11.628
8 PU 63,3 6,3 17,6 6,0 0,1 4,3 6.237
9 Cao su 69,9 46,9 0,0 9,4 0,2 14,9 8.238
10 Da 60 8,0 11,6 10,0 0,4 10,0 4,467
11 Thuûy tinh, söù 0,5 0,1 0,4 0,1 0,0 98,9 0,0
12 Kim loaïi 4,5 0,6 4,3 0,1 0,0 90,5 0,0
13 Vaên phoøng 24,3 3,0 4,0 0,5 0,2 68,0 0,0
14 Daàu, sôn 66,9 9,6 5,2 2,0 0,0 16,3 0,0
(Nguoàn: VITTEP, 2003)
Ví duï 2.6: Xaùc ñònh thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa moät maãu raùc ñoâ thò döïa vaøo caùc thoâng tin
veà khoái löôïng öôùt, khoái löôïng khoâ vaø caùc nguyeân toá hoaù hoïc ñöôïc cho trong Baûng 2.11
vaø Baûng 2.12.
Giaûi:
1. Tính khoái löôïng caùc nguyeân toá hoaù hoïc trong CTR khoâ
Thaønh Thaønh phaàn hoaù hoïc, g

KL öôùt KL khoâ
phaàn C H O N S Tro
Thöïc phaåm 9,0 2,7 1,30 0,17 1,02 0,07 0,01 0,14
Giaáy 34,0 32,0 13,92 1,92 14,08 0,10 0,06 1,92

Giaáy carton 6,0 5,7 2,51 0,34 2,54 0,02 0,01 0,28
Nhöïa 7,0 6,9 4,14 0,50 1,57 - - 0,69
Vaûi vuïn 2,0 1,8 0,99 0,12 0,56 0,08 - 0,05
Cao su 0,5 0,5 039 0,05 - 0,01 - 0,05

Da 0,5 0,4 0,24 0,03 0,05 0,04 - 0,04
Raùc vöôøn 18,5 6,5 3,11 0,39 2,47 0,22 0,02 0,29
Goã 2,0 1,6 0,79 0,10 0,68 - - 0,02
Toång coäng 79,5 58,1 27,39 3,62 22,97 0,54 0,10 3,48
Khoái löôïng: 21,4 g (79,5 – 58,1 g)
2. Tính khoái löôïng caùc nguyeân toá hoaù hoïc coù trong CTR khoâ vaø öôùt
47
Khoái löôïng, g
Thaønh phaàn
Khoâng tính nöôùc Coù nöôùc
C 27,39 27,39
H 3,62 6,00
O 22,97 41,99
N 0,54 0,54
S 0,10 0,10
Tro 3,48 3,48
3. Tính soá mol cuûa caùc nguyeân toá trong CTR boû qua phaàn tro
Thaønh Khoái löôïng nguyeân töû Soá mol

phaàn g/mol Khoâng tính nöôùc Coù nöôùc
C 12,01 2,280 2,280
H 1,01 3,584 5,940
O 16,00 1,436 2,624
N 14,01 0,038 0,038
S 32,07 0,003 0,003
4. Xaùc ñònh tæ soá mol vaø coâng thöùc hoaù hoïc cuûa CTR coù vaø khoâng coù S, coù vaø khoâng
coù nöôùc.
Thaønh Tæ soá mol (N =1) Tæ soá mol (S = 1)

phaàn Khoâng tính nöôùc Coù nöôùc Khoâng tính nöôùc Coù nöôùc
C 60,0 60,0 760,0 760,0
H 94,3 156,3 1194,7 1980,0
O 37,8 69,1 478,7 874,7
N 1,0 1,0 12,7 12,7
S 0,1 0,1 1,0 1,0
 Coâng thöùc hoaù hoïc (boû qua nguyeân toá S) laø:
 Khoâng tính nöôùc: C60.0H94. 3 O37.8 N
 Coù nöôùc: C60.0 H156.3 O69.1 N
 Coâng thöùc hoaù hoïc (coù nguyeân toá S) laø:
 Khoâng coù nöôùc: C 760.0H 1194.7O478.7 N12.7 S
 Coù nöôùc: C760.0 H1980.0 O874.7N12.7S
48
Ghi chuù: Coâng thöùc hoaù hoïc sau khi tính toaùn thöôøng ñöôïc laøm troøn soá.
2.6.2.4 Nhieät trò cuûa chaát thaûi raén
Nhieät trò laø löôïng nhieät sinh ra do ñoát chaùy hoaøn toaøn moät ñôn vò khoái löôïng CTR, coù
theå ñöôïc xaùc ñònh baèng moät trong caùc phöông phaùp sau:
 Söû duïng noài hôi coù thang ño nhieät löôïng.
 Söû duïng bom nhieät löôïng trong phoøng thí nghieäm.
 Tính toaùn theo thaønh phaàn caùc nguyeân toá hoaù hoïc.
Do khoù khaên trong vieäc trang bò noàiø hôi coù thang ño, neân haàu heát nhieät trò cuûa caùc
thaønh phaàn höõu cô trong CTR ñoâ thò ñeàu ñöôïc ño baèng caùch söû duïng bom nhieät löôïng
trong phoøng thí nghieäm. Nhieät trò trung bình vaø haøm löôïng chaát trô cuûa moät soá thaønh
phaàn trong CTR ñoâ thò trình baøy trong baûng 2.13.
Baûng 2.13. Nhieät trò vaø haøm löôïng chaát trô cuûa caùc thaønh phaàn trong CTR ñoâ thò
Thaønh phaàn % kl chaát trô, Nhieät trò trung

trung bình (khoaûng thay ñoåi ) bình, kJ/kg
Chaát höuõ cô
Thöïc phaåm thöøa 5,0 ( 2-8) 4 652
Giaáy 6,0 (4-8) 16.747,2
Giaáy cacton 5,0 (3-6) 16 282
Nhöïa 10,0( 6-12) 32.564
Vaûi 2,5( 2-4) 17.445
Cao su 10,0( 8-20) 23.260
Da 10,0( 8-20) 17.445
Raùc vöôøn 4,5 (2-6) 6.512,8
Goã 1,5 (0,6 -2) 18.608
Chaát voâ cô
Thuûy tinh 98,0 (96 -99) 139,5625
Lon thieác 98,0 (96 -99) 697,8
Nhoâm 96,0 ( 90-99) -
Kim loaïi khaùc 98,0 (94-99) 697,8
Buïi, tro 70,0 (60-80) 6.978
(Nguoàn: Intergrated solid waste management, McGRAW-Hill)
49
Nhieät trò CTR khoâ ñöôïc tính töø nhieät trò raùc öôùt theo coâng thöùc sau;
Qkhoâ = Qöôt x 100/( 100 - % aåm )
Coøn nhieät trò CTR khoâng tính chaát trô tính nhö sau:
Qkhoâng tro= Q öôùt x 100 / ( 100 - % aåm - % tro)
Ví duï 2.7: Öôùc tính nhieät trò cuûa CTR ñoâ thò coù thaønh phaàn khoái löôïng nhö trong ví duï
2.5.
Giaûi:
Keát quaû tính toång giaù trò nhieät cuûa 100 kg CTR döïa vaøo nhieät trò cuûa caùc thaønh phaàn
CTR ( baûng 2.13) trình baøy trong baûng sau:
Nhieät löôïng cuûa caùc thaønh phaàn trong CTR ñoâ thò
Thaønh phaàn Khoái löôïng, % Nhieät trò, kJ/kg Nhieät löôïng, kJ

Chaát höuõ cô
Thöïc phaåm thöøa 9,0 4 652 41.868,0
Giaáy 34,0 16.747,2 569.404,8
Giaáy carton 6,0 16 282 97.692,0
Nhöïa 7,0 32.564 227.948,0
Vaûi vuïn 2,0 17.445 34.890,0
Cao su 0,5 23.260 11.630,0
Da 0,5 17.445 8.722,5
Raùc vöôøn 18,5 6.512,8 120.486,8
Goã 2,0 18.608 37.216,0
Chaát voâ cô
Thuûy tinh 8,0 139,5625 1.116,5
Can thieác 6,0 697,8 4.186,8
Nhoâm 0,5 - -
Kim loaïi khaùc 3,0 697,8 2.093,4
Buïi, tro 3,0 6.978 20.934
Toång 100,0 1.178.188,8
Nhö vaäy nhieät trò cuûa CTR laø:

1178188 ,8
Q 11.782 ( kJ / kg )
100
50
Ngoaøi ra, nhieät trò coù theå tính gaàn ñuùng baèng coâng thöùc Duloâng caûi tieán:
Btu/lb = 145C + 610 (H 2 – 1/8 O2) + 40S + 10N
hoaëc Q = 0,556 x{145C + 610 (H2 – 1/8 O2 ) + 40S +10N}; kCal/kg
Trong ñoù:
Q : Nhieät trò (kcal/kg, kJ/kg, 1Btu/lb = 2,326 kJ/kg = 0,556 kCal/kg)
C : % khoái löôïng Cacbon
H : % khoái löôïng Hydro
O : % khoái löôïng Oxy
S : % khoái löôïng löu huyønh
N : % khoái löôïng Nitô
Ví duï 2.8: Öôùc tính nhieät trò cuûa moät loaïi CTR coù coâng thöùc hoaù hoïc laø
C760H1980O875N 13S ( bao goàm S vaø nöôùc)
Giaûi:
1. Xaùc ñònh thaønh phaàn khoái löôïng cuûa caùc nguyeân toá
Soá löôïng nguyeân Khoái löôïng Khoái löôïng cuûa töøng
Thaønh phaàn % kl
töû/mol nguyeân töû nguyeân toá
C 760 12 9.120 36,03
H 1980 1 1.980 7,82
O 875 16 14.000 55,30
N 12 14 182 0,72
S 1 32 32 0,13
Toång coäng 25.314 100
2. Xaùc ñònh nhieät trò cuûa CTR theo coâng thöùc Dulong:
= 0,556 x [145(36,0) + 610(7,8 – 55,3/8) + 40(0,1) + 10(0,7)]
= 3209 kCal/kg
Nhaän xeùt: Ví duï 2.7 vaø 2.8 ñeàu laø tính nhieät trò cuûa moät loaïi CTR, nhöng theo hai
phöông phaùp khaùc nhau. Nhieät trò tính ñöôïc ôû ví duï 2.8 cao hôn vì chæ tính cho phaàn
höõu cô khoâng tính phaàn tro.
2.6.3 Tính chaát sinh hoïc cuûa chaát thaûi raén
Phaàn höõu cô (khoâng keå plastic, cao su, da) cuûa haàu heát CTR coù theå ñöôïc phaân loaïi veà
phöông dieän sinh hoïc nhö sau:
51
 Caùc phaân töû coù theå hoaø tan trong nöôùc nhö: ñöôøng, tinh boät, amino axit vaø
nhieàu axit höõu cô.
 Baùn xenlulo : caùc saûn phaåm ngöng tuï cuûa hai ñöôøng 5 vaø 6 carbon.
 Xenlulo : saûn phaåm ngöng tuï cuûa ñöôøng glucose 6 carbon.
 Daàu, môõ, vaø saùp: laø nhöõng este cuûa alcohols vaø axit beùo maïch daøi.
 Lignin: moät polyme chöùa caùc voøng thôm vôùi nhoùm methoxyl (-OCH3 ).
 Lignoxenlulo: laø keát hôïp cuûa lignin vaø xenlulo .
 Protein: chaát taïo thaønh töø söï keát hôïp chuoãi caùc amino axit.
Veà soá löôïng, lignin laø moät trong nhöõng thaønh phaàn quan troïng nhaát cuûa thöïc vaät, sau
xenlulo vaø hemixenlulo . Haøm löôïng lignin trong teá baøo goã khaùc nhau vaøo khoaûng 18
– 30% khoái löôïng khoâ, trong caùc loaïi coû thì tyû leä ñoù chieám thaáp hôn khoaûng 10 – 20%
khoái löôïng khoâ. Lignin taäp trung ôû maøng thöù caáp cuûa thaønh teá baøo vaø laø phaàn coù khaû
naêng phaân huûy sinh hoïc chaäm nhaát cuûa thöïc vaät, coù vai troø nhö chaát lieân keát caùc teá
baøo, do ñoù laøm taêng ñoä beàn cô hoïc cho thaønh teá baøo thöïc vaät, taêng khaû naêng choáng
thaám, ngaên chaën söï thaát thoaùt nöôùc, caùc taùc ñoäng beân ngoaøi vaø baûo veä thöïc vaät choáng
choïi vôùi caùc sinh vaät gaây beänh.
Lignin coù thaønh phaàn phöùc taïp vaø ñoàng nhaát. Söï phöùc taïp ôû ñaây khoâng phaûi laø do coù
nhieàu ñôn phaân khaùc nhau caáu taïo thaønh (caùc ñôn phaân cô baûn ñeàu laø daãn xuaát cuûa
phenyl propane, chuû yeáu laø röôïu conuferyl) maø do tính ña daïng cuûa caùc hôïp chaát, nhôø
ñoù maø caùc ñôn phaân ñöôïc lieân keát chaët vôùi nhau.
Thaønh phaàn cuûa lignin goàm khoaûn g 62 – 65%C, 5 – 6%H, nhieàu nhoùm metoxyl
(-OCH3 ) vaø nhieàu nhoùm hydroxyl (-OH) töï do. Ôû caùc loaøi thöïc vaät khaùc nhau thì
baûn chaát cuûa nhöõng nguyeân toá caáu truùc lignin cuõng khaùc nhau.
Lignin ñöôïc sinh toång hôïp bôûi söï polyme hoùa caùc tieàn chaát phenylpropanoid. Coù 3
loaïi tieàn chaát ñöôïc phaân loaïi tuøy theo soá löôïng nhoùm metoxyl treân voøng thôm, ñöôïc
moâ taû baèng caùc coâng thöùc hoùa hoïc sau:
52
OCH3 OCH3
HO C C C HO C C C
OCH3
Coniferyl alcohol guaiacyl Sinapyl alcohol syringyl
HO C C C
p-coumaryl alcohol (p-hydroxylphenyl)
Lignin coù caáu taïo voâ ñònh hình khoâng tan trong nöôùc vaø trong axit voâ cô. Chæ döôùi taùc
duïng cuûa kieàm bisunfitnatri vaø H2SO 4 thì lignin môùi bò phaân huûy moät phaàn vaø chuyeån
sang daïng hoøa tan. Khi phaân huûy lignin baèng kieàm seõ taïo ra caùc axit thôm.
Baûng 2.14: Thaønh phaàn caùc chaát trong dòch ñen do naáu xenlulo baèng kieàm
STT Thaønh phaàn % so vôùi troïng löôïng goã

1 Lignin keát tuûa 21,6
2 Lacton vaø axit oxy 18,2
3 Axit acetic 3,2
4 Axit formic 1,7

5 Röôïu metylic 0,4
6 Lignin hoøa tan 7,0
7 Caùc chaát khoâng xaùc ñònh 5,1
Tính chaát quan troïng nhaát cuûa CTR ñoâ thò laø haàu heát caùc thaønh phaàn höõu cô coù theå
ñöôïc chuyeån hoaù sinh hoïc thaønh khí, caùc chaát höõu cô oån ñònh vaø caùc chaát voâ cô. Söï
taïo muøi hoâi vaø phaùt sinh ruoài cuõng lieân quan ñeán tính deã phaân huûy cuûa caùc vaät lieäu
höõu cô trong CTR ñoâ thò chaúng haïn nhö raùc thöïc phaåm.
2.6.3.1 Khaû naêng phaân huûy sinh hoïc cuûa caùc thaønh phaàn höõu cô
Haøm löôïng chaát raén bay hôi (VS), xaùc ñònh baèng caùch nung CTR ôû nhieät ñoä 550oC,
thöôøng ñöôïc duøng ñeå ñaùnh giaù khaû naêng phaân huûy sinh hoïc cuûa phaàn höõu cô trong
chaát thaûi raén. Tuy nhieân, söû duïng giaù trò VS ñeå moâ taû khaû naêng phaân huûy sinh hoïc cuûa
phaàn höõu cô trong CTR coù theå khoâng chính xaùc, bôûi vì moät vaøi thaønh phaàn höõu cô cuûa
53
CTR raát deã bay hôi nhöng laïi keùm khaû naêng phaân huûy sinh hoïc, nhö giaáy baùo vaø
phaàn xeùn boû töø caây troàng. Thay vaøo ñoù, haøm löôïng lignin cuûa CTR coù theå ñöôïc söû
duïng ñeå öôùc löôïng tæ leä phaàn deã phaân huûy sinh hoïc cuûa CTR, vaø ñöôïc tính toaùn baèng
coâng thöùc sau:
BF = 0,83 – 0,028 LC
Trong ñoù: BF : tæ leä phaân huûy sinh hoïc tính theo VS.
0,83 vaø 0,028 laø haèng soá thöïc nghieäm.
LC: haøm löôïng lignin cuûa VS, bieåu dieãn baèng % khoái löôïng khoâ.
CTR coù haøm löôïng lignin cao nhö giaáy baùo, coù khaû naêng phaân huûy sinh hoïc keùm hôn
ñaùng keå so vôùi caùc chaát thaûi höõu cô khaùc trong CTR ñoâ thò. Trong thöïc teá, caùc thaønh phaàn
höõu cô trong CTR thöôøng ñöôïc phaân thaønh 2 loaïi: phaân huûy chaäm vaø phaân huûy nhanh.
Baûng 2.15 Khaû naêng phaân huûy sinh hoïc cuûa caùc chaát höõu cô theo %kl lignin
Phaàn CTR bay hôi Haøm löôïng Phaàn phaân huûy sinh
Thaønh phaàn tính theo chaát khoâ lignin/VS hoïc tính theo VS,
(VS/TS), %kl (LC/VS), %kl %kl
Thöïc phaåm thöøa 7-15 0,4 0,82
Giaáy
Giaáy baù o 94,0 21,9 0,22
Giaáy vaên phoøng 96,4 0,4 0,82
Giaáy Cacton 94,0 12,9 0,47
Raùc vöôøn 50 – 90 4,1 0,72
(Nguoàn: Tchobanoglous vaø coäng söï, 1993.)
2.6.3.1 Söï phaùt sinh muøi hoâi
Muøi hoâi coù theå phaùt sinh khi CTR ñöôïc löu giöõ trong khoaûng thôøi gian daøi ôû vò trí thu
gom, traïm trung chuyeån, vaø baõi choân laáp. ÔÛ nhöõng vuøng khí haäu noùng aåm, toác ñoä phaùt
sinh muøi thöôøng cao. Moät caùch cô baûn, söï hình thaønh muøi hoâi laø keát quaû phaân huûy kî
khí caùc thaønh phaàn höõu cô trong raùc ñoâ thò. Ví duï, trong ñieàu kieän kî khí (khöû),
sunphat SO42 - coù theå bò phaân huûy thaønh sunphua S2 -, vaø keát quaû laø S 2- seõ keát hôïp vôùi
H+ taïo thaønh hôïp chaát coù muøi tröùng thoái laø H2S. Söï hình thaønh H 2S laø do keát quaû cuûa
2 chuoãi phaûn öùng hoaù hoïc.
2CH3CHOHCOOH + SO42-  2CH3COOH + S2- + 2 H2O + 2CO 2 (2-8)
Lactic Sunphat Axit Acetic ion Sunphua
4H2 + SO42-  S2- + 4H2O
54
S2 - + 2H+  H2S
Ion Sunphua ( S2-) coù theå cuõng keát hôïp vôùi muoái kim loaïi nhö saét, taïo thaønh caùc
Sunphua kim loaïi.
S2 - + Fe2+  FeS
Nöôùc raùc taïi baõi raùc coù maøu ñen laø do söï hình thaønh caùc muoái Sunphua trong ñieàu
kieän kî khí. Do ñoù, neáu khoâng coù söï hình thaønh caùc muoái Sunphua thì vieäc hình thaønh
muøi hoâi taïi baõi choân laáp laø moät vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng coù tính chaát nghieâm troïng.
Söï phaân huûy sinh hoùa caùc chaát höõu cô chöùa goác löu huyønh coù theå taïo thaønh caùc chaát
naëng muøi nhö metyl mercaptan vaø aminobutyric axit:
CH3SCH2CH2CH(NH 2)COOH + 2H  CH3SH + CH3CH2CH2(NH 2)COOH
Methionin Metyl mercaptan Aminobutyric axit
Metyl mercaptan coù theå bò thuûy phaân sinh hoùa taïo thaønh metanol vaø hidro sunphua
CH3SH + H2O  CH4OH + H2 S

2.6.3.3 Söï phaùt trieån cuûa ruoài
Vaøo muøa heø hay ôû nhöõng khu vöïc khí haäu noùng aåm, söï sinh tröôûng vaø phaùt trieån cuûa
ruoài laø vaán ñeà raát ñaùng quan taâm taïi nôi löu tröõ CTR. Ruoài coù theå phaùt trieån trong thôøi
gian 2 tuaàn sau khi tröùng ñöôïc sinh ra. Ñôøi soáng cuûa ruoài nhaëng töø khi coøn trong tröùng
cho ñeán khi tröôûng thaønh coù theå ñöôïc moâ taû nhö sau:
 Tröùng phaùt trieån 8-12 giôø
 Giai ñoaïn I cuûa aáu truøng 20 giôø
 Giai ñoaïn II cuûa aáu truøng 24 giôø
 Giai ñoaïn III cuûa aáu truøng 3 ngaøy
 Giai ñoaïn nhoäng 4-5 ngaøy
Toång coäng 9-11 ngaøy
Giai ñoaïn phaùt trieån cuûa aáu truøng trong caùc thuøng chöùa raùc ñoùng vai troø raát quan troïng
vaø chieám khoaûng 5 ngaøy trong ñôøi soáng cuûa ruoài. Vaäy neân thu gom CTR trong thôøi
gian naøy, ñeå caùc thuøng löu tröõ roãng, nhaèm haïn cheá söï di chuyeån cuûa aáu truøng ( gioøi).
2.6.4 Söï bieán ñoåi tính chaát lyù, hoaù, vaø sinh hoïc cuûa chaát thaûi raén
Caùc tính chaát cuûa CTR coù theå ñöôïc bieán ñoåi baèng caùc phöông phaùp lyù, hoaù, vaø sinh
hoïc. Khi thöïc hieän quaù trình bieán ñoåi, muïc ñích quan troïng nhaát laø mang laïi hieäu quaû
bôûi vì söï bieán ñoåi caùc ñaëc tính cuûa CTR coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán keá hoaïch phaùt trieån
chöông trình quaûn lyù CTR toång hôïp.
2.6.4.1 Bieán ñoåi vaät lyù
55
Bao goàm caùc phöông phaùp: phaân loaïi CTR; giaûm theå tích vaø kích thöôùc baèng bieän
phaùp cô hoïc. Söï bieán ñoåi vaät lyù khoâng laøm thay ñoåi traïng thaùi caùc pha (ví duï töø raén
sang loûng).
2.6.4.2 Bieán ñoåi hoaù hoïc
Bieán ñoåi hoaù hoïc laøm thay ñoåi traïng thaùi caùc pha (ví duï: raén sang loûng hoaëc raén sang
khí). Muïc ñích cuûa quaù trình laø laøm giaûm theå tích vaø thu hoài caùc saûn phaåm bieán ñoåi.
Caùc quaù trình hoaù hoïc ñöôïc aùp duïng ñeå bieán ñoåi CTR ñoâ thò goàm: 1) ñoát (oxy hoaù
baèng oxy trong khoâng khí), 2) nhieät phaân, 3) khí hoaù. Caû ba quaù trình naøy ñöôïc xem
laø caùc quaù trình nhieät.
2.6.4.3 Bieán ñoåi sinh hoïc

Bieán ñoåi sinh hoïc caùc thaønh phaàn höõu cô trong CTR ñoâ thò vôùi muïc ñích laø giaûm theå tích
vaø troïng löôïng cuûa chaát thaûi, thu phaân compost, caùc chaát muøn coù theå duøng ñeå oån ñònh ñaát,
khí metan. Caùc loaïi vi khuaån, naám vaø men ñoùng vai troø raát quan troïng trong vieäc bieán ñoåi
caùc chaát höõu cô. Quaù trình bieán ñoåi naøy coù theå xaûy ra trong ñieàu kieän hieáu khí hoaëc kî
khí, tuøy thuoäc vaøo söï hieän dieän cuûa oxy. Caùc quaù trình sinh hoïc ñöôïc öùng duïng ñeå bieán
ñoåi phaàn höõu cô trong CTR ñoâ thò goàm: phaân huûy hieáu khí vaø phaân huûy kî khí.
Baûng 2.16 Caùc quaù trình bieán ñoåi aùp duïng trong xöû lyù chaát thaûi raén
Quaù trình bieán ñoåi Phöông phaùp bieán ñoåi Bieán ñoåi hoaëc thay ñoåi cô baûn saûn phaåm
 Lyù hoïc
- Taùch loaïi theo - Taùch loaïi baèng tay hoaëc - Caùc thaønh phaàn rieâng bieät trong hoãn hôïp
thaønh phaàn. maùy phaân loaïi. chaát thaûi ñoâ thò.
- Giaûm theå tích. - Söû duïng löïc hoaëc aùp - Giaûm theå tích ban ñaàu.
suaát.
- Söû duïng löïc caét, nghieàn

- Giaûm kích thöôùc. - Bieán ñoåi hình daùng ban ñaàu vaø giaûm kích
hoaëc xay .
thöôùc.
 Hoaù hoïc
- Oxy hoaù baèng nhieät
- Ñoát - CO2, SO 2, saûn phaåm oxy hoaù khaùc, tro
- Nhieät phaân - Khí goàm hoãn hôïp khí, caën daàu vaø than
- Söï chöng caát phaân huûy.
- Ñoát thieáu khí

- Khí hoaù
56
 Sinh hoïc
- Hieáu khí Compost - Bieán ñoåi SH hieáu khí - Phaân Compost ( muøn duøng ñeå oån ñònh
ñaát)
- CH4, CO 2, khí ôû daïng veát, chaát thaûi coøn

- Kî khí phaân huûy - Bieán ñoåi sinh hoïc kî
laïi
khí
- Kî khí compost
- CH4, CO, saûn phaåm phaân huûy coøn laïi
- Bieán ñoåi sinh hoïc kî
muøn hoaëc buøn.
khí
CAÂU HOÛI
1. Cho ba loaïi CTR coù thaønh phaàn nhö trong baûng sau :
Thaønh phaàn Loaïi A, % kl Loaïi B, % kl Loaïi C, % kl

Thöïc phaåm thöøa 15 45 70
Giaáy 35 25 10
Cacton 7 4 3
Nhöïa 5 5 6
Vaûi 3 0 0
Cao su 3 0 0
Da 2 0 0
Raùc vöôøn 20 18 11
Goå 10 3 0
Yeâu caàu xaùc ñònh:
a) Khoái löôïng rieâng CTR A, B, hoaëc C
b) Ñoä aåm cuûa CTR A, B hoaëc C
c) Coâng thöùc hoùa hoïc cuûa CTR A, B hoaëc C .
d) Nhieät trò cuûa CTR A, B hoaëc C cho ba tröôøng hôïp raùc öôùt, raùc khoâ vaø raùc khoâ
khoâng tro. So saùnh ?
2. Hôi nöôùc vaø CO2 laø 2 saûn phaåm chính cuûa quaù trình chaùy. Tæ leä mol giöõa chuùng laø
haèng soá ñoái vôùi moïi CTR. Haõy giaûi thích: R= soá mol H2O/ soá mol CO2
3. Tính chaát naøo cuûa CTR aûnh höôûng ñeán söï phaân huûy hieáu khí cuûa noù.
4. Nhöõng loaïi chaát thaûi naøo anh (chò) thöôøng phaân loaïi taïi nhaø?
57
Chöông 3: HEÄ THOÁNG THU GOM CHAÁT THAÛI RAÉN
Thu gom CTR laø quaù trình thu nhaët raùc thaûi töø caùc hoä daân, coâng sôû hay töø nhöõng ñieåm
thu gom, chaát chuùng leân xe vaø vaän chuyeån ñeán ñieåm trung chuyeån, traïm xöû lí hay
nhöõng nôi choân laáp CTR.
Thu gom CTR trong khu ñoâ thò laø vaán ñeà khoù khaên vaø phöùc taïp, bôûi vì CTR phaùt sinh
töø moïi nhaø, moïi khu thöông maïi, khu coâng nghieäp cuõng nhö treân caùc ñöôøng phoá, coâng
vieân vaø ngay caû ôû caùc khu vöïc troáng. Söï phaùt trieån nhö naám cuûa caùc vuøng ngoaïi oâ laân
caän trung taâm ñoâ thò ñaõ laøm phöùc taïp theâm cho coâng taùc thu gom.
CTR phaùt sinh phaân taùn (khoâng taäp trung) vaø toång khoái löôïng CTR gia taêng laøm cho
coâng taùc thu gom trôû neân phöùc taïp hôn, bôûi chi phí nhieân lieäu vaø nhaân coâng cao.
Trong toång soá tieàn chi traû cho coâng taùc thu gom, vaän chuyeån vaø ñoå boû CTR, chi phí
cho coâng taùc thu gom chieám khoaûng 50-70% toång chi phí. Do ñoù, coâng taùc thu gom laø
moät trong nhöõng vaán ñeà caàn xem xeùt, bôûi vì chæ caàn caûi tieán moät phaàn trong hoaït
ñoäng thu gom thì coù theå tieát kieäm ñaùng keå chi phí chung. Coâng taùc thu gom ñöôïc xem
xeùt ôû 4 khía caïnh nhö sau:
+ Caùc loaïi dòch vuï thu gom.
+ Caùc heä thoáng thu gom, loaïi thieát bò söû duïng vaø yeâu caàu veà nhaân coâng cuûa
caùc heä thoáng ñoù.
+ Phaân tích heä thoáng thu gom, bao goàm caùc quan heä toaùn hoïc coù theå söû duïng
ñeå tính toaùn nhaân coâng, soá xe thu gom.
+ Phöông phaùp toång quaùt ñeå thieát laäp tuyeán thu gom.
Caùc chi
phí khaùc
(15%)
Chi phí thu gom (50%)
Chi phí choân laáp (12%)
Chi phí thieát bò (19%)
Chi phí vaän chuyeån (4%)
Hình 3.1: Chi phí quaûn lyù chaát thaûi raén
58
3.1 THU GOM CHAÁT THAÛI RAÉN

Thuaät ngöõ “thu gom” khoâng chæ laø vieäc thu nhaët caùc loaïi CTR töø caùc nguoàn phaùt sinh
khaùc nhau maø coøn bao goàm caû coâng taùc vaän chuyeån CTR ñeán caùc vò trí maø xe thu
gom raùc coù theå ñeán vaø vaän chuyeån CTR ñeán nôi xöû lyù.
Trong haàu heát caùc heä thoáng thu gom, hoaït ñoäng vaän chuyeån vaø ñoå boû raùc vaøo caùc xe
thu gom ñeàu töông töï nhau, nhöng vieäc thu gom CTR laïi tuyø thuoäc raát nhieàu vaøo loaïi
CTR vaø caùc vò trí phaùt sinh.
Heä thoáng dòch vuï thu gom ñöôïc chia ra laøm 2 loaïi: heä thoáng thu gom chaát thaûi chöa
phaân loaïi taïi nguoàn vaø heä thoáng thu gom chaát thaûi ñaõ ñöôïc phaân loaïi taïi nguoàn.
3.1.1 Heä thoáng thu gom chaát thaûi raén chöa phaân loaïi taïi nguoàn
Caùc caùch thu gom CTR daïng naøy ñöôïc xem xeùt cuï theå ñoái vôùi töøng nguoàn phaùt sinh:
khu daân cö bieät laäp thaáp taàng, khu daân cö thaáp taàng vaø trung bình, khu daân cö cao
taàng, khu thöông maïi vaø coâng nghieäp.
 Phöông phaùp aùp duïng cho caùc khu daân cö bieät laäp thaáp taàng
Phöông phaùp naøy bao goàm caùc dòch vu thu gomï: 1) leà ñöôøng, 2) loái ñi, ngoõ heûm, 3)
mang ñi - traû veà, 4) mang ñi.
 Dòch vuï thu gom leà ñöôøng (Curb): Chuû nhaø chòu traùch nhieäm ñaët caùc thuøng ñaõ
ñaày raùc ôû leà ñöôøng vaøo ngaøy thu gom vaø chòu traùch nhieäm mang caùc thuøng ñaõ
ñöôïc ñoå boû trôû veà vò trí ñaët chuùng ñeå tieáp tuïc chöùa chaát thaûi.
Thuøng chöùa CTR ñöôïc ñaët ôû leà Xe thu gom coù trang bò thieát bò cô giôùi thu
ñöôøng gom CTR doïc leà ñöôøng
Hình 3.2: Caùc thieát bò thu gom CTR leà ñöôøng

 Dòch vuï thu gom ôû loái ñi - ngoõ heûm (Alley): CTR ñöôïc boû vaøo thuøng raùc coâng
coäng, thöôøng ñöôïc ñaët ôû ñaàu caùc loái ñi, ngoõ heûm ñeå xe raùc deã daøng thu gom CTR.
 Dòch vuï thu gom kieåu mang ñi - traû veà (Setout - setback): Caùc thuøng chöùa
CTR ñöôïc mang ñi vaø mang traû laïi cho chuû nhaø sau khi ñaõ ñoå boû CTR, coâng
vieäc ñöôïc thöïc hieän bôûi caùc ñoäi trôï giuùp. Ñoäi trôï giuùp naøy cuøng vôùi ñoäi thu
gom chòu traùch nhieäm veà vieäc dôõ taûi töø caùc thuøng chöùa CTR leân xe thu gom.
59
 Dòch vuï thu gom kieåu mang ñi (Setout): Dòch vuï kieåu mang ñi veà cô baûn gioáng
nhö dòch vuï kieåu mang ñi - traû veà, chæ khaùc ôû choã chuû nhaø chòu traùch nhieäm
mang caùc thuøng chöùa CTR trôû veà vò trí ban ñaàu.
Vieäc ñöa thuøng chöùa CTR ra xe coù theå thöïc hieän theo caùch thuû coâng hoaëc cô giôùi. Ñoái
vôùi caùch thuû coâng, thuøng raùc ñöôïc nhaác leân ñeå mang ñi, hoaëc nghieâng qua ñeå laên ñi,
hoaëc ñaåy baèng xe ñaåy nhoû, cuõng coù theå söû duïng thuøng chuyeân duïng coù trang bò caùc
baùnh xe ñeå nhaän raùc töø caùc thuøng raùc nhoû, sau ñoù chæ vieäc ñaåy noù ñeán xe raùc. Ñoái vôùi
phöông phaùp cô giôùi, coù theå duøng caùc loaïi xe nhoû ñeå chôû caùc thuøng raùc ñeán xe chính.
Vieäc ñoå CTR töø caùc thuøng vaøo xe raùc cuõng coù theå thöïc hieän theo caùch thuû coâng hoaëc cô
giôùi. Neáu thaønh xe thaáp, coâng nhaân veä sinh coù theå ñoå tröïc tieáp CTR vaøo xe. Neáu xe coù
thieát bò naâng, caùc thuøng raùc ñöôïc maùy naâng leân vaø ñoå raùc vaøo xe. Trong tröôøng hôïp naøy,
thuøng ñöôïc naâng phaûi duøng loaïi thuøng ñöôïc cheá taïo hôïp quy caùch vôùi thieát bò naâng.
Baûng 3.1: So saùnh caùc caùch thu gom raùc daân cö
Caùc caùch thu gom

Caùc vaán ñeà
Leà ñöôøng Ñaàu heûm Mang ñi/ traû veà Mang ñi
Caàn chuû nhaø hôïp taùc
- Mang thuøng ñi ñoå Coù Tuøy Khoâng Khoâng
- Mang thuøng troáng veà Coù Tuøy Khoâng Khoâng
Caàn lòch thu gom Coù Khoâng Khoâng Coù
Söï keùm myõ quan
- Vöông vaõi raùc Cao Cao Thaáp Cao
- Chöôùng maét (Khoù chòu) Coù Khoâng Khoâng Coù
Tieän cho coâng nhaân veä sinh Coù Nhieàu nhaát Khoâng Khoâng
Söï ngaõ ñoå Coù Coù Khoâng coù
Soá coâng nhaân veä sinh
- Thoâng thöôøng 2 1 3 3
- Dao ñoäng 1-3 1-3 3-7 1-5
Maát thôøi gian Ít Ít Nhieàu Vöøa phaûi
Khaû naêng gaây thöông tích Thaáp Thaáp Cao Trung binh
Söï phieàn toaùi Thaáp Thaáp Cao Cao
Chi phí (k.löôïng vaø thôøi gian) Thaáp Thaáp Cao Vöøa phaûi
60
Hình 3.3. Xe thu gom raùc coù thieát bò naâng
 Phöông phaùp aùp duïng cho caùc khu daân cö thaáp taàng vaø trung bình
Dòch vuï thu gom leà ñöôøng laø phöông phaùp phoå bieán cho caùc khu daân cö thaáp taàng vaø
trung bình. Vôùi dòch vuï naøy, ñoäi thu gom coù traùch nhieäm vaän chuyeån caùc thuøng chöùa
ñaày CTR töø caùc hoä gia ñình ñeán tuyeán ñöôøng thu gom baèng phöông phaùp thuû coâng
hoaëc cô giôùi, tuyø thuoäc vaøo soá löôïng CTR caàn vaän chuyeån. Neáu söû duïng loaïi thuøng
chöùa lôùn, caàn cô giôùi hoaù baèng caùch duøng xe raùc coù thieát bò naâng.
 Phöông phaùp aùp duïng cho caùc khu daân cö cao taàng
Ñoái vôùi khu chung cö cao taàng, caùc loaïi thuøng chöùa lôùn ñöôïc söû duïng ñeå thu gom
CTR. Tuyø thuoäc vaøo kích thöôùc vaø kieåu ñaùng cuûa caùc thuøng chöùa ñöôïc söû duïng maø aùp
duïng phöông phaùp cô giôùi (xe thu gom coù trang bò boä phaän naâng caùc thuøng chöùa ñeå deã
daøng dôõ taûi), hoaëc laø keùo caùc thuøng chöùa ñeán caùc nôi khaùc (nôi taùi cheá …) ñeå dôõ taûi.
 Phöông phaùp aùp duïng cho caùc khu thöông maïi – coâng nghieäp
Caû 2 phöông phaùp thuû coâng vaø cô khí ñeàu ñöôïc söû duïng ñeå thu gom CTR töø khu thöông
maïi. Ñeå traùnh tình traïng keït xe, vieäc thu gom CTR cuûa caùc khu thöông maïi taïi nhieàu
thaønh phoá lôùn ñöôïc thöïc hieän vaøo ban ñeâm hoaëc luùc saùng sôùm. Khi aùp duïng phöông phaùp
thu gom thuû coâng thì CTR ñöôïc ñaët vaøo caùc tuùi baèng plastic hoaëc caùc loaïi thuøng giaáy vaø
ñöôïc ñaët doïc theo ñöôøng phoá ñeå thu gom. Phöông phaùp naøy thoâng thöôøng ñöôïc thöïc hieän
bôûi 1 nhoùm coù 3 ngöôøi, trong moät vaøi tröôøng hôïp coù theå ñeán 4 ngöôøi: goàm 1 taøi xeá vaø töø 2
ñeán 3 ngöôøi ñem CTR töø caùc thuøng chöùa treân leà ñöôøng ñoå vaøo xe thu gom.
Neáu tình traïng uøn taéc giao thoâng khoâng phaûi laø vaán ñeà chính vaø khoaûng khoâng gian
ñeå löu tröõ CTR phuø hôïp, thì caùc dòch vuï thu gom CTR taïi caùc trung taâm thöông maïi -
coâng nghieäp coù theå söû duïng caùc thuøng chöùa CTR coù gaén baùnh xe di chuyeån ñöôïc, caùc
thuøng chöùa CTR coù theå gaén keát 2 caùi laïi trong tröôøng hôïp caùc xe eùp raùc coù kích thöôùc
lôùn vaø caùc thuøng chöùa coù dung tích lôùn. Tuyø thuoäc vaøo kích thöôùc vaø kieåu thuøng chöùa
CTR maø aùp duïng phöông phaùp cô khí dôõ taûi taïi choã hay keùo caùc thuøng chöùa CTR ñeán
61
nôi khaùc ñeå dôõ taûi. Ñeå haïn cheá vieäc taéc ngheõn giao thoâng, dôõ taûi baèng phöông phaùp
cô khí thöôøng ñöôïc aùp duïng khi thu gom raùc vaøo ban ñeâm.
Boâ raùc hôïp veä sinh
3.1.2 Heä thoáng thu gom chaát thaûi raén ñaõ phaân loaïi taïi nguoàn
Caùc thaønh phaàn CTR ñaõ phaân loaïi taïi nguoàn caàn phaûi ñöôïc thu gom vaø ñem taùi cheá.
Phöông phaùp cô baûn ñang ñöôïc söû duïng laø thu gom doïc theo leà ñöôøng, söû duïng nhöõng
phöông tieän thu gom thoâng thöôøng hoaëc thieát keá caùc thieát bò ñaëc bieät chuyeân duïng.
Chuùng ta xem xeùt ñoái vôùi hai loaïi nguoàn phaùt thaûi cuï theå: khu daân cö vaø khu thöông
maïi.
62
Thuøng raùc nhieàu ngaên nôi coâng

coäng
 Taïi khu daân cö:

CTR ñöôïc phaân loaïi theo nhieàu caùch: phaân loaïi taïi leà ñöôøng khi ñoå chuùng vaøo xe chôû
thoâng thöôøng hoaëc xe chuyeân duïng; phaân loaïi bôûi chuû nhaø ñeå mang ñeán caùc ñieåm thu
mua. Hình thöùc phaân loaïi taïi leà ñöôøng giuùp chuû nhaø khoâng phaûi mang ñi xa neân ñöôïc
nhieàu ngöôøi uûng hoä.
Caùc chöông trình thu gom CTR taùi cheá thay ñoåi tuyø thuoäc vaøo qui ñònh cuûa coäng
ñoàng. Ví duï, moät vaøi chöông trình yeâu caàu ngöôøi daân phaân chia caùc thaønh phaàn CTR
khaùc nhau nhö giaáy baùo, nhöïa, thuyû tinh, kim loaïi, … vaø chöùa trong caùc thuøng khaùc
nhau. Caùc chöông trình khaùc thì chæ söû duïng moät thuøng ñeå löu tröõ caùc thaønh phaàn
CTR taùi cheá hoaëc söû duïng 2 thuøng: 1 duøng ñeå ñöïng giaáy, thuøng coøn laïi duøng ñeå chöùa
caùc thaønh phaàn CTR taùi cheá naëng nhö: thuyû tinh, nhoâm vaø lon thieác. Roõ raøng hoaït
ñoäng thu gom caùc thaønh phaàn CTR khaùc nhau seõ aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán vieäc thieát
keá caùc phöông tieän thu gom.
Xe chuyeân chôû CTR ñaõ phaân loaïi phaûi coù nhieàu ngaên chöùa rieâng. Coù nhieàu kieåu xe:
xe kín hoaëc hôû, xe coù thaønh cao hoaëc thaáp, xe coù thuøng chöùa nhieàu ngaên hoaëc chôû
nhieàu thuøng chöùa rôøi gheùp laïi, xe boác ñoå raùc cô giôùi hoaëc nöûa cô giôùi.
63
Hình 3.5 Xe thu gom raùc ñaõ phaân loaïi taïi nguoàn
 Taïi khu thöông maïi
CTR thöôøng ñöôïc phaân loaïi bôûi nhöõng toå chöùc tö nhaân. (caùc toå chöùc naøy kí hôïp ñoàng
phaân loaïi CTR vôùi cô sôû thöông maïi). Thaønh phaàn CTR coù theå taùi cheá ñöôïc cho vaøo
töøng thuøng chöùa rieâng. Caùc loaïi thuøng cacton ñöôïc boù laïi vaø ñeå ngay leà ñöôøng ñeå thu
gom rieâng. Caùc loaïi lon nhoâm thaûi ra töø caùc khu trung taâm thöông maïi ñöôïc ñaäp beïp
ñeå giaûm theå tích tröôùc khi thu gom.
Hình 3.6 Xe thu gom raùc ñaõ phaân loaïi töø khu thöông maïi
Ví duï 3.1: Xaùc ñònh soá chuyeán thu gom CTR ñaõ phaân loaïi ñeå taùi cheá doïc theo leà ñöôøng.
64
Moät coäng ñoàng yeâu caàu thieát keá loaïi xe chuyeân duïng thu gom raùc leà ñöôøng ñeå thu gom caùc
loaïi CTR ñaõ ñöôïc phaân loaïi taïi nguoàn. Moãi hoä gia ñình ñöôïc cung caáp 3 thuøng chöùa, caùc
loaïi vaät lieäu taùi cheá bao goàm giaáy vaø carton, nhöïa vaø thuyû tinh, lon nhoâm vaø thieác. Moãi
tuaàn caùc hoä daân mang caùc thuøng chöùa nhöõng loaïi vaät lieäu taùi cheá ñeán caùc nôi thu gom doïc
theo leà ñöôøng ñeå xe chuyeân duïng thu gom.
Öôùc tính theå tích caàn thieát cho moãi ngaên cuûa xe chuyeân duïng töông öùng vôùi töøng loaïi vaät
lieäu taùi cheá vaø soá xe chuyeân duïng caàn thieát. Giaû söû raèng caùc loaïi vaät lieäu taùi cheá ñöôïc thu
hoài laø 80% vaø giaáy in ñöôïc taùi cheá chieám tæ leä 20% löôïng giaáy thu gom. Tæ leä hoä daân tham
gia vaøo chöông trình phaân loaïi caùc vaät lieäu taùi cheá laø 60%. Neáu toång soá hoä daân trong khu
vöïc thu gom laø 1.200 hoä vaø moãi hoä coù trung bình 5 nhaân khaåu. Bieát raèng theå tích cuûa moãi
xe thu gom laø 5m3 vaø moãi ngöôøi phaùt sinh löôïng chaát thaûi laø 0,62 kg/(ngöôøi.ngaøy). Thaønh
phaàn CTR ñöôïc cho trong baûng.
Giaûi:
1. Thieát laäp baûng tính theå tích cuûa caùc loaïi vaät lieäu taùi cheá
Khoái löôïng, Theå tích vaät lieäu taùi

KL vaät lieäu Khoái löôïng
Thaønh phaàn cheá tính cho 100kg
kg taùi cheá, kg rieâng, kg/m3
CTR , m3/100kg
Chaát höõu cô
Thöïc phaåm thöøa 8,0 - 288,3 -
Giaáy 35,8 5,7a 89,7 0,06
Giaáy carton 6,4 5,1 49,7 0,10
Nhöïa 6,9 5,5 65,7 0,08
Vaûi vuïn 1,8 - 65,7 -
Cao su 0,4 - 129,8 -
Da 0,4 - 160,2 -
Chaát thaûi trong vöôøn 17,3 - 100,9 -
Goã 1,8 - 237,1 -
Chaát voâ cô
Thuyû tinh 9,1 7,3 195,4 0,04
Can thieác 5,8 4,6 89,7 0,05
Can nhoâm 0,6 0,5 160,2 0,003
Kim loaïi khaùc 3,0 - 320,4 -
Buïi, tro 2,7 - 480,6 -
Toång coäng 100,0 28,7 0,333
65
5,7a kg = (35,8 kg x 0,80) x 0,20

2. Xaùc ñònh theå tích caùc loaïi vaät lieäu taùi cheá
a. Theå tích caùc vaät lieäu taùi cheá
- Giaáy in + giaáy carton = 0,06 + 0,1 = 0,16 m3
- Nhöïa + thuyû tinh = 0,08 + 0,04 = 0,12 m3
- Can nhoâm vaø thieác = 0,05 + 0,003 = 0,053 m3
b. Tæ leä theå tích khi so saùnh caùc loaïi vaät lieäu taùi cheá khaùc so vôùi can nhoâm vaø thieác
- Giaáy in + giaáy carton = 3,02 ( = 0,16 m3/0,053 m 3)
- Nhöïa + thuyû tinh = 2,26 ( = 0,12 m3/0,053 m 3)
- Can nhoâm vaø thieác = 1,00
Toång coäng = 6,28
c. Vì vaäy neáu söû duïng xe chuyeân duïng coù theå tích 5m3 thì tính theo tæ leä ta coù
2,4 m3 (= 5*3.02/6.28) ñeå chöùa giaáy in vaø giaáy carton, 1,8m 3 chöùa nhöïa vaø
thuyû tinh, vaø 0,8 m3 chöùa can thieác vaø nhoâm.
3. Xaùc ñònh soá löôïng xe caàn thieát ñeå thu gom caùc vaät lieäu phaân loaïi
a. Öôùc tính löôïng raùc phaùt sinh haøng tuaàn töø moãi hoä daân cö
5 ngöôøi/hoä x 7 ngaøy/tuaàn x 0,62 kg/(ngöôøi.ngaøy) = 21,7 kg/tuaàn.hoä
b. Öôùc tính khoái löôïng giaáy in vaø giaáy carton phaân loaïi ñeå thu gom haøng tuaàn töø
moãi hoä
+ Giaáy in: 21,7 kg/tuaàn.hoä x (5,7/100) = 1,24 kg/tuaàn.hoä
+ Giaáy carton: 21,7 kg/tuaàn.hoä x (5,1/100) = 1,11 kg/tuaàn.hoä
c. Öôùc tính toång theå tích giaáy in vaø giaáy carton ñöôïc phaân loaïi ñeå thu gom
+ Giaáy in: (1,24 kg/tuaàn.hoä)/(89,7 kg/m 3) = 0,0138 m3/tuaàn.hoä
+ Giaáy carton: (1,11 kg/tuaàn.hoä)/(49,7 kg/m3) = 0,0223 m 3/tuaàn.hoä
+ Toång theå tích giaáy in vaø giaáy carton: = 0,0138 + 0,0223 = 0,036
m 3/tuaàn.hoä
d. Öôùc tính toång soá xe thu gom chaát thaûi phaân loaïi haøng tuaàn:
0,036 m3/(tuaàn.hoä) x 1200 hoä x 0,6 / 2,4 (m3/xe) = 10,84 (xe/tuaàn) → 11 (xe/tuaàn)
3.2 CAÙC LOAÏI HEÄ THOÁNG THU GOM

Heä thoáng thu gom ñöôïc phaân chia thaønh nhieàu daïng tuyø theo töøng quan ñieåm, chaúng haïn
nhö phaân chia theo phöông thöùc hoaït ñoäng, trang thieát bò söû duïng, loaïi CTR caàn thu gom.
66
Theo phöông thöùc hoaït ñoäng, heä thoáng thu gom goàm 2 daïng: heä thoáng duøng thuøng
chöùa di ñoäng vaø heä thoáng thuøng chöùa coá ñònh.
3.2.1 Heä thoáng container di ñoäng: (HCS - Hauled Container System)
Trong heä thoáng naøy, caùc container di ñoäng ñöôïc söû duïng ñeå chöùa ñaày CTR vaø vaän chuyeån
ñeán baõi ñoå, ñoå boû CTR vaø traû trôû veà vò trí thu gom ban ñaàu hoaëc vò trí thu gom môùi.
Heä thoáng container di ñoäng thích hôïp cho caùc nguoàn phaùt sinh CTR coù khoái löôïng lôùn
(trung taâm thöông maïi, nhaø maùy …) bôûi vì heä thoáng naøy söû duïng caùc container coù kích thöôùc
lôùn. Ñieàu naøy giuùp giaûm thôøi gian vaän chuyeån, haïn cheá vieäc chöùa CTR thôøi gian daøi vaø haïn
cheá caùc ñieàu kieän veä sinh keùm. Theo lyù thuyeát, heä thoáng naøy chæ caàn moät taøi xeá laáy
container ñaõ ñaày taûi ñaët leân xe, laùi xe mang container naøy töø nôi thu gom ñeán baõi ñoå, dôõ taûi
vaø mang container roãng trôû veà vò trí ban ñaàu hay vò trí thu gom môùi. Trong thöïc teá, ñeå ñaûm
baûo an toaøn khi chaát taûi vaø dôõ taûi, thöôøng saép xeáp 2 nhaân vieân cho moãi xe thu gom: 1 taøi xeá
coù nhieäm vuï laùi xe vaø 1 coâng nhaân coù traùch nhieäm thaùo laép caùc daây buoäc container. Khi vaän
chuyeån CTR ñoäc haïi baét buoäc phaûi coù 2 nhaân vieân cho heä thoáng naøy.
Trong heä thoáng naøy, CTR ñoå vaøo container baèng thuû coâng neân heä soá söû duïng container thaáp.
Heä soá söû duïng container laø tyû soá giöõa theå tích CTR chieám choã vaø theå tích cuûa container.
3.2.2 Heä thoáng container coá ñònh (SCS - Stationnary Container System)
Trong heä thoáng naøy, caùc container coá ñònh ñöôïc söû duïng ñeå chöùa CTR. Chuùng chæ
ñöôïc di chuyeån moät khoaûng caùch ngaén töø nguoàn phaùt sinh ñeán vò trí thu gom ñeå dôõ
taûi. Heä thoáng naøy phuï thuoäc vaøo khoái löôïng CTR vaø soá ñieåm phaùt sinh CTR.
Khaùc vôùi heä thoáng container di ñoäng, heä thoáng container coá ñònh ñöôïc laáy taûi theo caû
phöông phaùp thuû coâng vaø cô khí. Haàu heát caùc xe thu gom söû duïng trong heä thoáng naøy
thöôøng ñöôïc trang bò thieát bò eùp CTR ñeå laøm giaûm theå tích, taêng khoái löôïng CTR vaän
chuyeån. Vì vaäy, heä soá söû duïng theå tích container trong heä thoáng naøy raát cao. Ñaây laø öu
ñieåm chính cuûa heä thoáng container coá ñònh so vôùi heä thoáng container di ñoäng. Trong heä
thoáng naøy, xe thu gom seõ vaän chuyeån CTR ñeán baõi ñoå sau khi taûi ñöôïc chaát ñaày.
Nhöôïc ñieåm lôùn cuûa heä thoáng naøy laø thaân xe thu gom coù caáu taïo phöùc taïp, seõ khoù
khaên trong vieäc baûo trì. Maët khaùc, heä thoáng naøy khoâng thích hôïp ñeå thu gom caùc CTR
coù kích thöôùc lôùn vaø CTR xaây döïng.
Nhaân coâng trong heä thoáng thu gom phuï thuoäc vaøo vieäc laáy taûi cô khí hay laáy taûi thuû
coâng. Ñoái vôùi heä thoáng container coá ñònh laáy taûi cô khí, soá löôïng nhaân coâng gioáng nhö
heä thoáng container di ñoäng laø 2 ngöôøi. Trong tröôøng hôïp naøy, taøi xeá laùi xe coù theå giuùp
coâng nhaân trong vieäc di chuyeån caùc container ñaày taûi ñeán xe thu gom vaø traû container
veà vò trí ban ñaàu. ÔÛ nhöõng vò trí ñaët container chöùa CTR caùch xa vò trí thu gom nhö
caùc khu thöông maïi, khu daân cö trong nhieàu heûm nhoû… soá löôïng coâng nhaân seõ laø 3
ngöôøi, trong ñoù coù 2 ngöôøi laáy taûi. Ñoái vôùi heä thoáng container coá ñònh laáy taûi thuû
67
coâng, soá löôïng nhaân coâng thay ñoåi töø 1 ñeán 3 ngöôøi. Thoâng thöôøng seõ goàm 2 ngöôøi
khi söû duïng dòch vuï thu gom kieåu leà ñöôøng vaø kieåu loái ñi - ngoõ heõm. Ngoaøi ra, khi caàn
thieát, ñoäi laáy taûi seõ taêng hôn 3 ngöôøi.
Hình 3.7: Xe vaän chuyeån container coá đị

nh
3.3 PHAÂN TÍCH HEÄ THOÁNG THU GOM
Ñeå tính toaùn soá löôïng xe thu gom vaø soá löôïng nhaân coâng cho caùc loaïi heä thoáng thu
gom, caàn phaûi xaùc ñònh thôøi gian tieán haønh moãi hoaït ñoäng ñôn vò trong heä thoáng.
Baèng caùch chia hoaït ñoäng thu gom thaønh caùc hoaït ñoäng ñôn vò, chuùng ta coù theå
nghieân cöùu vaø thieát laäp caùc bieåu thöùc tính toaùn ñeå söû duïng cho tröôøng hôïp chung,
ñoàng thôøi ñaùnh giaù ñöôïc caùc bieán soá lieân quan ñeán caùc hoaït ñoäng thu gom.
3.3.1 Ñònh nghóa caùc thuaät ngöõ

Tröôùc khi thieát laäp caùc coâng thöùc tính toaùn cho caùc heä thoáng thu gom, caùc hoaït ñoäng
ñôn vò phaûi ñöôïc moâ taû. Caùc hoaït ñoäng lieân quan ñeán vieäc thu gom CTR coù theå ñöôïc
chia thaønh 4 hoaït ñoäng ñôn vò sau:
Thôøi gian laáy taûi (pickup)

Thôøi gian vaän chuyeån (haul)
Thôøi gian ôû baõi ñoå (at-site)
Thôøi gian khoâng saûn xuaát (off-route)
68
Hình 3.8: Sô ñoà hoaït ñoäng cuûa heä thoáng

container di ñoäng coå ñieån
I. Vò trí ñaët container.
II. Nhaác container ñaày taûi ñeå dôõ taûi.
III. Ñaët container troáng ñaõ ñöôïc dôõ taûi xuoáng.
IV. Laùi xe ñeán vò trí ñaët container keá tieáp treân tuyeán thu gom.
V. Laùi xe veà traïm ñieàu vaän - keát thuùc ngaøy thu gom, t2.
VI. Traïm trung chuyeån, baõi ñoå.
VII. Vaän chuyeån container roãng töø baõi ñoå veà laïi vò trí ñaët container luùc ñaàu.
VIII. Vaän chuyeån container ñaày taûi ñeán baõi ñoå, traïm trung chuyeån.
IX. Xe taûi töø traïm ñieàu vaän ñeán vò trí thu gom ñaàu tieân cuûa tuyeán thu gom trong ngaøy, t1.
Hình 3.9: Sô ñoà hoaït ñoäng cuûa heä thoáng container di ñoäng, kieåu trao ñoåi container.
I. Vò trí ñaët container.
II. Ñaët container cuûa vò trí tröôùc ñoù (sau khi ñaõ dôõ taûi ôû baõi ñoå) xuoáng vaø nhaác
container ñaày taûi leân.
III. Xe taûi cuøng vôùi container roãng cuûa vò trí cuoái cuøng trong tuyeán thu gom
quay veà traïm ñieàu vaän, keát thuùc ngaøy laøm vieäc, t2 .
IV. Traïm trung chuyeån, baõi ñoå
V. Vaän chuyeån container roãng ôû vò trí 1 ñeán vò trí ñaët container 2.
VI. Vaän chuyeån container ñaày taûi ôû vò trí ñaët container 1 ñeán baõi ñoå.
VII. Xe taûi cuøng container roãng töø traïm ñieàu vaän ñeán vò trí ñaët container ñaàu
tieân trong tuyeán thu gom, baét ñaàu ngaøy laøm vieäc, t1.
3.3.1.1 Thôøi gian laáy taûi (P): phuï thuoäc vaøo loaïi heä thoáng thu gom
69
a. Ñoái vôùi heä thoáng container di ñoäng: hoaït ñoäng theo phöông phaùp coå ñieån thì thôøi
gian laáy taûi (Pdñ) laø toång thôøi gian laùi xe thu gom ñeán vò trí ñaët container keá tieáp
sau khi moät container roãng ñöôïc thaû xuoáng, thôøi gian nhaác container ñaày taûi leân
xe vaø thôøi gian thaû container roãng xuoáng sau khi chaát thaûi trong ñoù ñöôïc ñoå leân
xe. Ñoái vôùi heä thoáng container di ñoäng hoaït ñoäng theo phöông phaùp trao ñoåi
container thì thôøi gian laáy taûi laø thôøi gian nhaác container ñaõ ñaày taûi vaø thaû
container naøy ôû vò trí keá tieáp sau khi chaát thaûi ñöôïc ñoå leân xe.
b. Heä thoáng container coá ñònh (Pcñ): Thôøi gian laáy taûi laø thôøi gian chaát taûi leân xe thu
gom: Baét ñaàu tính töø khi xe döøng vaø laáy taûi taïi vò trí ñaët container ñaàu tieân treân
tuyeán thu gom vaø keát thuùc khi container cuoái cuøng cuûa tuyeán thu gom ñöôïc dôõ taûi.
Thôøi gian laáy taûi trong heä thoáng container coá ñònh phuï thuoäc vaøo loaïi xe thu gom
vaø phöông phaùp laáy taûi.
3.3.1.2 Thôøi gian vaän chuyeån (h): phuï thuoäc vaøo loaïi heä thoáng thu gom
a. Heä thoáng container di ñoäng: Thôøi gian vaän chuyeån laø toång thôøi gian caàn thieát ñeán
vò trí dôõ taûi (traïm trung chuyeån, traïm thu hoài vaät lieäu, hay baõi ñoå), baét ñaàu sau khi
moät container ñaày taûi ñöôïc ñaët leân xe vaø keát thuùc sau khi xe chôû container roãng
ñaõ ñöôïc dôõ taûi rôøi vò trí dôõ taûi ñeán vò trí keá tieáp maø ôû ñoù container roãng ñöôïc thaû
xuoáng. Thôøi gian vaän chuyeån khoâng tính ñeán thôøi gian ôû baõi ñoå hay traïm trung
chuyeån…
b. Heä thoáng container coá ñònh: Thôøi gian vaän chuyeån laø toång thôøi gian caàn thieát ñeán
vò trí dôõ taûi (traïm trung chuyeån, traïm thu hoài vaät lieäu, hay baõi ñoå), baét ñaàu khi
container cuoái cuøng treân tuyeán thu gom ñöôïc dôõ taûi hoaëc xe ñaõ ñaày chaát thaûi vaø
keát thuùc sau khi rôøi khoûi vò trí dôõ taûi cho ñeán khi xe ñeán vò trí ñaët container ñaàu
70
tieân treân tuyeán thu gom tieáp theo. Thôøi gian vaän chuyeån khoâng keå thôøi gian ôû baõi
ñoå hay traïm trung chuyeån…
3.3.1.3 Thôøi gian ôû baõi ñoå (s)
Laø thôøi gian caàn thieát ñeå dôõ taûi ra khoûi caùc container (ñoái vôùi heä thoáng container di
ñoäng) hoaëc xe thu gom (ñoái vôùi heä thoáng container coá ñònh) taïi vò trí dôõ taûi (traïm
trung chuyeån, traïm taùi thu hoài vaät lieäu, hay baõi ñoå) bao goàm thôøi gian chôø ñôïi dôõ taûi
vaø thôøi gian dôõ taûi töø caùc container hay xe thu gom.
3.3.1.4 Thôøi gian khoâng saûn xuaát (W):
Laø toaøn boä thôøi gian hao phí cho caùc hoaït ñoäng khoâng saûn xuaát, coù theå chia thaønh 2 loaïi:
thôøi gian hao phí caàn thieát vaø thôøi gian hao phí khoâng caàn thieát. Tuy nhieân trong thöïc teá,
caû hai loaïi thôøi gian ñöôïc xem xeùt cuøng vôùi nhau bôûi vì chuùng phaûi ñöôïc phaân phoái ñeàu
treân hoaït ñoäng toång theå. Thôøi gian hao phí caàn thieát bao goàm: thôøi gian hao phí cho vieäc
kieåm tra xe khi ñi vaø khi veà vaøo ñaàu vaø cuoái ngaøy, thôøi gian hao phí cho taéc ngheõn giao
thoâng vaø thôøi gian hao phí cho vieäc söûa chöõa, baûo quaûn caùc thieát bò … Thôøi gian hao phí
khoâng caàn thieát bao goàm thôøi gian hao phí cho böõa aên tröa vöôït quaù thôøi gian qui ñònh vaø
thôøi gian hao phí cho vieäc troø chuyeän taùn gaãu, …
3.3.2 Heä thoáng container di ñoäng
3.3.2.1 Thôøi gian caàn thieát cho moät chuyeán vaän chuyeån
Thôøi gian caàn thieát cho moät chuyeán vaän chuyeån, cuõng chính laø thôøi gian ñoå boû moät
container, baèng toång coäng thôøi gian laáy taûi, baõi ñoå, vaän chuyeån. Thôøi gian caàn thieát
cho moät chuyeán ñöôïc tính theo coâng thöùc sau:
Tdñ = (Pdñ + s + h) (3.1)
Trong ñoù:
Tdñ : Thôøi gian caàn thieát cho moät chuyeán, giôø/ch.
Pdñ : Thôøi gian laáy taûi cho moät chuyeán, giôø/ch.
s : Thôøi gian ôû baõi ñoå, giôø/ch.
h : Thôøi gian vaän chuyeån cho moät chuyeán, giôø/ch.
Trong heä thoáng container di ñoäng, thôøi gian laáy taûi vaø thôøi gian ôû baõi ñoå laø haèng soá.
Traùi laïi thôøi gian vaän chuyeån phuï thuoäc vaøo toác ñoä xe thu gom vaø khoaûng caùch vaän
chuyeån. Qua nghieân cöùu phaân tích moät soá caùc döõ lieäu veà thôøi gian vaän chuyeån cuûa
nhieàu loaïi xe thu gom, ngöôøi ta thaáy raèng thôøi gian vaän chuyeån (h) coù theå tính gaàn
ñuùng theo coâng thöùc sau:
h = a + bx (3.2)
Trong ñoù:
h: thôøi gian vaän chuyeån, giôø/ch.
a: haèng soá thôøi gian theo thöïc nghieäm, giôø/ch
71
b: haèng soá thôøi gian theo thöïc nghieäm, giôø/km

x: khoaûng caùch vaän chuyeån 2 chieàu trung bình, km/ch
Haèng soá toác ñoä vaän chuyeån a, b cho trong baûng sau:
Baûng 3.2 Haèng soá toác ñoä vaän chuyeån a, b
Toác ñoä giôùi haïn (km/h) a (h/ch) b (h/km)

88,5 0,016 0,01119
72,4 0,022 0,01367
56,3 0,034 0,01802
40,2 0,050 0,02860
24,1 0,060 0,04164
Hình veõ 3.10: Bieåu ñoà bieåu dieãn moái quan heä giöõa toác ñoä vaän chuyeån trung bình
vaø khoaûng caùch vaän chuyeån 2 chieàu cho xe thu gom chaát thaûi raén.
Khi soá vò trí thu gom trong khu vöïc phuïc vuï ñöôïc xaùc ñònh, khoaûng caùch vaän chuyeån
2 chieàu trung bình ñöôïc tính töø troïng taâm cuûa khu vöïc phuïc vuï ñeán baõi ñoå vaø coâng
thöùc (3.2) coù theå aùp duïng trong tröôøng hôïp naøy.
Thay theá bieåu thöùc h cho ôû phöông trình (3.2) vaøo (3.1) ta coù thôøi gian caàn thieát cho
moät chuyeán coù theå bieåu dieãn nhö sau:
Tdñ= (Pdñ + s + a + bx) (3.3)
Trong heä thoáng container di ñoäng, thôøi gian laáy taûi cho moät chuyeán seõ ñöôïc tính theo
coâng thöùc: Pdñ = pc + uc + dbc (3.4)
Trong ñoù:
Pdñ : thôøi gian laáy taûi cho moät chuyeán, giôø/ch.
72
pc : thôøi gian hao phí cho vieäc naâng container, giôø/ch.

uc: thôøi gian hao phí cho vieäc thaû container ñaõ dôõ taûi xuoáng, giôø/ch.
dbc: thôøi gian hao phí ñeå laùi xe giöõa caùc vò trí ñaët container, giôø/ch.
Neáu khoâng bieát thôøi gian trung bình hao phí ñeå laùi xe giöõa caùc container (dbc) thì thôøi
gian naøy coù theå tính theo coâng thöùc (3.2). Khoaûng caùch vaän chuyeån 2 chieàu thay baèng
khoaûng caùch giöõa caùc container vaø haèng soá thôøi gian vaän chuyeån ñöôïc söû duïng töông
öùng vaän toác laø 24,1km/h.
3.3.2.2 Soá chuyeán thu gom trong ngaøy
Soá chuyeán thu gom cho moät xe trong moät ngaøy hoaït ñoäng coù theå ñöôïc tính toaùn baèng
caùch ñöa vaøo heä soá thôøi gian khoâng saûn xuaát W, coâng thöùc tính nhö sau:
Nd =

H 
1 W  
t1 t 2 
(3.5)
Tdd
Trong ñoù:
Nd: soá chuyeán trong ngaøy, ch/ngaøy.
H: soá giôø laøm vieäc trong ngaøy, giôø/ngaøy.
W: heä soá keå ñeán caùc yeáu toá khoâng saûn xuaát, bieåu dieãn baèng tyû soá.
t 1: thôøi gian laùi xe töø traïm ñieàu vaän ñeán vò trí ñaët container ñaàu tieân trong
ngaøy, giôø.
t 2: thôøi gian laùi xe töø vò trí ñaët container cuoái cuøng trong ngaøy veà traïm ñieàu
vaän, giôø.
Tdñ: thôøi gian caàn thieát cho moät chuyeán, giôø/ch.
Trong phöông trình (3.5), giaû thieát raèng caùc hoaït ñoäng khoâng saûn xuaát coù theå xaûy ra ôû
baát kyø thôøi ñieåm naøo trong ngaøy. Heä soá keå ñeán caùc hoaït ñoäng khoâng saûn xuaát trong
phöông trình (3.5) thay ñoåi töø 0,10 - 0,40, trung bình laø 0,15.
Soá chuyeán coù theå thöïc hieän trong ngaøy tính toaùn töø phöông trình (3.5) coù theå so saùnh vôùi
soá chuyeán yeâu caàu trong ngaøy (trong tuaàn), ñöôïc tính baèng caùch söû duïng bieåu thöùc sau:
Vd
Nd  (3.6)
cf 
Trong ñoù:
Nd: Soá chuyeán trong ngaøy, ch/ngaøy.
Vd: Theå tích chaát thaûi raén thu gom trung bình haøng ngaøy, m3/ngaøy.
c : Theå tích cuûa container, m 3/ch.
f : Heä soá hieäu duïng trung bình cuûa container (heä soá söû duïng container trung
bình)
73
Heä soá söû duïng container coù theå ñöôïc ñònh nghóa laø tyû soá cuûa theå tích container bò chaát
thaûi raén chieám choã vôùi theå tích hình hoïc cuûa container. Heä soá naøy thay ñoåi theo kích
thöôùc cuûa container, neân phöông trình (3.6) phaûi duøng heä soá söû duïng container ñöôïc
chaát taûi. Heä soá ñöôïc chaát taûi coù theå xaùc ñònh baèng caùch chia giaù trò toång coäng (coù ñöôïc
töø vieäc nhaân soá container öùng vôùi töøng kích thöôùc vôùi heä soá söû duïng töông öùng) cho
toång soá container.
f1 n1  f 2 n 2  f 3 n3 ...  f k n k f
i 1
i ni
f  
n1 n 2 n 3 ... nk k
n
i 1
i
Trong ñoù:
fi: heä soá söû duïng cuûa container loaïi i.
ni: soá löôïng container loaïi i.
Ví duï 3.2: Phaân tích heä thoáng container di ñoäng
Chaát thaûi raén töø moät khu coâng nghieäp môùi ñöôïc thu gom trong caùc container coù kích
thöôùc lôùn, moät vaøi container trong soá naøy seõ ñöôïc söû duïng lieân keát vôùi maùy neùn raùc coá
ñònh. Treân cô sôû nghieân cöùu giao thoâng taïi caùc khu coâng nghieäp töông töï, öôùc tính raèng
thôøi gian trung bình ñeå laùi xe töø traïm ñieàu vaän ñeán vò trí ñaët container ñaàu tieân (t1) vaø
töø vò trí container cuoái cuøng (t2) veà traïm ñieàu vaän moãi ngaøy seõ töông öùng laø 15 phuùt vaø
20 phuùt. Thôøi gian trung bình hao phí ñeå laùi xe giöõa caùc container laø 6 phuùt vaø khoaûng
caùch vaän chuyeån moät chieàu ñeàn baõi ñoå laø 15,5 km (giôùi haïn toác ñoä 55 km/giôø). Xaùc
ñònh soá container ñöôïc ñoå boû moãi ngaøy. Giaû thieát raèng moãi ngaøy laøm vieäc 8 giôø vaø heä
soá keå ñeán caùc yeáu toá khoâng saûn xuaát W = 0,15, thôøi gian hao phí cho vieäc nhaët vaø thaû
container roãng laø 0,4 giôø/chuyeán, thôøi gian ôû baõi ñoå 0,133 giôø/chuyeán.
Giaûi:
1. Xaùc ñònh thôøi gian laáy taûi cho moät chuyeán, söû duïng coâng thöùc (3.4):
Pdñ = pc + uc + dbc
pc + uc = 0,4; dbc = 6 phuùt = 0,1 h/ch
Pdñ = 0,4 + 0,1 = 0,5 h/ch
2. Xaùc ñònh thôøi gian caàn thieát cho moät chuyeán, söû duïng coâng thöùc (3.3)
T dñ = (Pdñ+ s + a + bx)
s = 0,133 h/ch; x = 15,5 km; a = 0,034 h/ch; b = 0,01802 h/km
T dñ = (0,5 + 0,133 + 0,034 + 0,01802 x 15,5 x 2) = 1,23 h/ch 74 ph/ch
74
3. Xaùc ñònh soá chuyeán container trong ngaøy, söû duïng coâng thöùc (3.5)
Nd =
H 
1 W  
t1 t 2 
Tdd
Soá giôø laøm vieäc trong ngaøy H = 8 giôø; heä soá keå ñeán caùc yeáu toá khoâng saûn xuaát W=
0,15; t1 = 0,25 giôø; t2 = 0,33 giôø
Nd 

8
1 0 ,15  
0 , 25 0 , 33 
1, 23
= 5,06 chuyeán/ngaøy; choïn 5 chuyeán/ngaøy

4. Xaùc ñònh thôøi gian thaät söï laøm vieäc trong ngaøy
5 chuyeán/ngaøy 
H  0,25 0,33
1 0,15
1, 23
Nhö vaäy H = 7,92 giôø (coù theå laáy gaàn ñuùng laø 8 giôø)
3.3.3 Heä thoáng contianer coá ñònh
Do coù söï khaùc bieät giöõa vieäc laáy taûi cô khí hay thuû coâng, neân caùc loaïi heä thoáng
container coá ñònh phaûi ñöôïc xem xeùt rieâng bieät.
3.3.3.1 Heä thoáng container coá ñònh vôùi xe thu gom laáy taûi cô khí
Ñoái vôùi heä thoáng söû duïng xe thu gom chaát taûi töï ñoäng, thôøi gian cho moät chuyeán bieåu
dieãn nhö sau:
Tcñ = (Pcñ + s + a + bx) (3.7)
Trong ñoù:
Tcñ : thôøi gian cho 1 chuyeán ñoái vôùi heä thoáng container coá ñònh, giôø/ch.
Pcñ : thôøi gian laáy taûi cho moät chuyeán, giôø/ch.
s: thôøi gian laáy taïi baõi ñoå, giôø/ch
a: haèng soá thöïc nghieäm, giôø/ch.
b: haèng soá thöïc nghieäm, giôø/km.
x: khoaûng caùch vaän chuyeån 2 chieàu trung bình, km/ch.
Gioáng nhö heä thoáng container di ñoäng, neáu khoâng coù soá lieäu khoaûng caùch vaän chuyeån
2 chieàu trung bình thì khoaûng caùch naøy laáy baèng khoaûng caùch töø troïng taâm cuûa khu
vöïc phuïc vuï ñeán baõi ñoå.
Chæ coù söï khaùc nhau giöõa phöông trình (3.7) vaø (3.3) ñoái vôùi heä thoáng container di
ñoäng laø soá haïng thôøi gian laáy taûi.
Ñoái vôùi heä thoáng containe coá ñònh, thôøi gian laáy taûi ñöôïc tính theo coâng thöùc:
Pcñ = Ct (uc) + (nP - 1)(dbc) (3.8)
75
Trong ñoù:
Pcñ: thôøi gian laáy taûi cho moät chuyeán, giôø/ch.
C t: soá container ñoå boû (dôõ taûi) trong moät chuyeán thu gom, container/ch.
uc: thôøi gian laáy taûi trung bình cho moät container, giôø/container.
np : soá vò trí ñaët container treân moät chuyeán thu gom, vò trí/ch.
dbc: thôøi gian trung bình hao phí ñeå laùi xe giöõa caùc vò trí ñaët container, giôø/vò trí.
Soá haïng (nP - 1) bieåu thò cho soá laàn xe thu gom seõ ñi giöõa caùc vò trí ñaët container, vaø baèng
soá vò trí ñaët container tröø ñi 1. Gioáng nhö tröôøng hôïp heä thoáng container di ñoäng, neáu
khoâng bieát thôøi gian hao phí ñeå laùi xe giöõa caùc vò trí ñaët container, thì thôøi gian naøy ñöôïc
tính toaùn theo phöông trình (3.2), trong ñoù thay theá khoaûng caùch vaän chuyeån 2 chieàu baèng
khoaûng caùch giöõa caùc container vaø caùc haèng soá thôøi gian vaän chuyeån töông öùng vôùi 24,1
km/h.
Soá container ñöôïc ñoå boû treân moät chuyeán thu gom tæ leä thuaän vôùi theå tích cuûa xe thu
gom vaø tyû soá neùn buoàng chöùa cuûa xe thu gom. Soá container naøy ñöôïc tính theo coâng
thöùc:
vr
Ct  (3.9)

cf 
Trong ñoù:
Ct: soá container ñoå boû treân moät chuyeán, container/ch.
v: theå tích xe thu gom, m3 /ch.
r: tyû soá neùn.
c: theå tích cuûa container, m3/container.
f: heä soá söû duïng container ñaõ ñöôïc chaát taûi.
 Soá chuyeán phaûi thöïc hieän trong ngaøy coù theå tính toaùn theo bieåu thöùc sau:
V
Nd  d (3.10)
vr
Trong ñoù:
Nd: soá chuyeán thu gom thöïc hieän haøng ngaøy, ch/ngaøy
Vd: khoái löôïng trung bình ngaøy cuûa chaát thaûi thu gom, m3/ngaøy.
 Thôøi gian coâng taùc trong ngaøy khi keå ñeán caùc yeáu toá khoâng saûn xuaát W coù theå
tính nhö sau:

t 1 t 2 N d 
Tcd 
H (3.11)
1 W
76
Trong ñoù:
t 1: thôøi gian laùi xe töø traïm ñieàu vaän ñeán vò trí ñaët container ñaàu tieân ñeå laáy
taûi treân tuyeán thu gom ñaàu tieân trong ngaøy, giôø.
t 2: thôøi gian laùi xe töø "vò trí ñaët container cuoái cuøng" treân tuyeán thu gom sau
cuøng cuûa ngaøy coâng taùc ñeán traïm ñieàu vaän, giôø.
Caùc kyù hieäu khaùc ñöôïc quy öôùc gioáng nhö ñöôïc söû duïng trong caùc coâng thöùc treân.
Trong ñònh nghóa t2, thuaät ngöõ "vò trí ñaët container cuoái cuøng" ñöôïc söû duïng bôûi vì
trong heä thoáng container coá ñònh, xe thu gom thöôøng laùi (tröïc tieáp) veà traïm ñieàu vaän
sau khi chaát thaûi thu gom treân tuyeán cuoái cuøng ñöôïc ñoå boû taïi baõi ñoå. Neáu thôøi gian ñi
töø baõi ñoå (hay ñieåm trung chuyeån) veà traïm ñieàu vaän nhoû hôn moät nöûa thôøi gian vaän
chuyeån hscs, t 2 ñöôïc giaû söû baèng 0. Neáu thôøi gian ñi töø baõi ñoå (hay ñieåm trung chuyeån)
veà traïm ñieàu vaän lôùn hôn thôøi gian ñi töø vò trí thu gom cuoái cuøng ñeán baõi ñoå, thì thôøi
gian t2 ñöôïc giaû söû baèng söï cheânh leäch giöõa thôøi gian ñeå laùi xe töø baõi ñoå veà traïm ñieàu
vaän vaø 1/2 thôøi gian vaän chuyeån hscs .
ÔÛ nôi coù soá chuyeán thu gom moãi ngaøy laø moät soá nguyeân, söï keát hôïp chính xaùc hay ñuùng soá
chuyeán trong ngaøy vaø kích thöôùc xe thu gom coù theå ñöôïc xaùc ñònh baèng phöông trình (3.11)
vaø caùc phaân tích kinh teá. Ñeå xaùc ñònh theå tích xe thu gom, thay theá 2 hoaëc 3 giaù trò cuûa Nd
trong phöông trình (3.11) vaø tính toaùn xaùc ñònh thôøi gian laáy taûi ñaõ söû duïng treân chuyeán thu
gom. Sau ñoù baèng baøi toaùn thöû daàn, söû duïng caùc phöông trình (3.8), (3.9) xaùc ñònh theå tích
xe thu gom cho moãi giaù trò Nd. Töø nhöõng kích thöôùc xe thu gom xaùc ñònh treân, löïa choïn moät
giaù trò gaàn vôùi giaù trò ñaõ tính toaùn nhaát. Neáu kích thöôùc xe thu gom nhoû hôn giaù trò ñaõ choïn,
tính toaùn thôøi gian coâng taùc thöïc teá trong ngaøy. Sau ñoù coù theå löïa choïn xe treân cô sôû keát hôïp
vôùi chi phí hieäu quaû.
Khi kích thöôùc xe thu gom ñöôïc coá ñònh, vaø soá chuyeán thu gom trong moãi ngaøy laø soá
nguyeân, thì thôøi gian coâng taùc trong ngaøy ñöôïc tính toaùn baèng phöông trình (3.8), (3.9) vaø
(3.11).
Moät khi nhaân coâng yeâu caàu cho moãi xe thu gom vaø soá chuyeán thu gom trong moãi ngaøy
ñöôïc xaùc ñònh, vieäc löïa choïn xe thu gom coù theå keát hôïp vôùi chi phí hieäu quaû nhaát. Ví
duï, ôû nhöõng khoaûng caùch vaän chuyeån daøi, vieäc söû duïng xe thu gom lôùn vaø thöïc hieän 2
ch/ngaøy seõ hieäu quaû kinh teá hôn laø söû duïng xe thu gom nhoû vaø thöïc hieän 3 ch/ngaøy
trong suoát thôøi gian coâng taùc (maëc duø thænh thoaûng ôû cuoái ngaøy coù theå khoâng hoaït
ñoäng).
Ví duï 3.3: So saùnh giöõa heä thoáng container di ñoäng vaø container coá ñònh
Moät coâng ty thu gom chaát thaûi raén tö nhaân muoán ñaët moät traïm taùi thu hoài vaät lieäu ôû gaàn
khu thöông maïi. Coâng ty naøy muoán söû duïng heä thoáng container di ñoäng nhöng hoï e ngaïi
raèng chi phí vaän chuyeån cao. Phaûi ñaët traïm taùi thu hoài vaät lieäu caùch xa khu thöông maïi moät
khoaûng caùch toái ña laø bao nhieâu ñeå chi phí haøng tuaàn cho heä thoáng container di ñoäng
khoâng lôùn hôn so vôùi heä thoáng container coá ñònh? Giaû söû raèng chæ moät ngöôøi vöøa laùi xe vöøa
thu gom ñöôïc söû duïng cho moãi heä thoáng vaø caùc soá lieäu sau ñaây ñöôïc aùp duïng. Trong ví duï
77
naøy, giaû söû thôøi gian t1 vaø t2 tính trong W bao goàm caû caùc yeáu toá khoâng saûn xuaát, H = 8
giôø/ngaøy, W = 0,15
1. Heä thoáng container di ñoäng
a. Khoái löôïng chaát thaûi raén 300m3/tuaàn.
b. Kích thöôùc container 8m3/ch
c. Heä soá söû duïng container 0,67
d. Thôøi gian nhaët container 0,033giôø/ch.
e. Thôøi gian dôõ taûi container 0,033giôø/ch.
f. Haèng soá thôøi gian vaän chuyeån a = 0,022h/ch vaø b = 0,01367h/km
g. Thôøi gian ôû baõi ñoå 0,053giôø/ch
h. Chi phí chung 6 trieäu/tuaàn
i. Chi phí vaän haønh 200.000ñ/h laøm vieäc
2. Heä thoáng container coá ñònh
a. Khoái löôïng chaát thaûi 300m3/tuaàn
b. Kích thöùôc container 8m3/vò trí ñaët container
c. Heä soá söû duïng container 0,67
d. Dung tích xe thu gom 30m3/ch.
e. Tyû soá neùn xe thu gom r = 2.
f. Thôøi gian dôõ taûi 0,050giôø/container.
g. Haèng soá thôøi gian vaän chuyeån a = 0,022h/ch vaø b = 0,01367h/km.
h. Thôøi gian ôû baõi ñoå 0,10giôø/ch
i. Chi phí toång coäng 11trieäu/tuaàn.
j. Chi phí vaän haønh 300.000ñ/h.
3. Ñaëc ñieåm vò trí
a. Khoaûng caùch trung bình giöõa caùc vò trí ñaët container = 0,1mile = 160m
b. Haèng soá ñeå tính toaùn thôøi gian laùi xe giöõa caùc vò trí ñaët container cho caû 2 heä
thoáng laø a' = 0,060h/ch vaø b' = 0,067h/mile = 0,04164h/km.
Giaûi:
Heä thoáng container di ñoäng:
a. Xaùc ñònh soá chuyeán/tuaàn döïa vaøo coâng thöùc 3.6
NW = VW/cf = (300m 3/tuaàn)/(8m3/chuyeán)(0,67) = 56 chuyeán/tuaàn
78
b. Öôùc tính thôøi gian laáy taûi trung bình cho moät chuyeán aùp duïng cho heä thoáng
container di ñoäng döïa vaøo coâng thöùc 3.4
Pdñ = pc + uc + dbc = pc + uc + a' + b'x'
= 0,033giôø/chuyeán + 0,033giôø/chuyeán + 0,060giôø/chuyeán +
(0,04164giôø/km)(150m/ch)
= 0,133 giôø/chuyeán
c. Öôùc tính thôøi gian caàn thieát trong tuaàn, Tw
TW = N W (Phcs + s + a + bx)/
H(1 - W)
TW = (56chuyeán/tuaàn)(0,133giôø/chuyeán + 0,053giôø/chuyeán + 0,022giôø/chuyeán +
0,01367h/km x) / 
(8giôø/ngaøy)(1 - 0,15)
= 1,71 + 0,1125h/km .x
d. Xaùc ñònh chi phí vaän haønh
Chi phí vaän haønh = (200.000ñ/h)(8h/ngaøy)
1,71 + 0,1125h/kmngaøy/tuaàn
2,736 .106 + 0,18 .106 /km x
= /ñ/tuaàn
= (2,736 + 0,18.x) trieäu ñoàng/tuaàn
Heä thoáng container coá ñònh:
a. Xaùc ñònh soá container caàn phaûi dôõ taûi treân chuyeán söû duïng coâng thöùc 3.9
Ct = vr/cf = (30m 3/ch)(2)/(8m3/container)(0,67)
= 11,19 container/chuyeán = 11 container/chuyeán
b. Öôùc tính thôøi gian laáy taûi cho 1 container söû duïng coâng thöùc (3.8)
Pcñ = Ct (uc) + (np - 1)(dbc)
Pcñ = Ct (uc) + (np - )(a’ + b’x’)
= (11container/chuyeán)(0,05h/container) + (11 – 1 vò trí/chuyeán)
(0,06 giôø/vò trí)
+ (0,04164h/km)(161m/vò trí)= 1,22h/chuyeán.
c. Xaùc ñònh soá chuyeán caàn thieát ñeå vaän chuyeån trong tuaàn söû duïng coâng thöùc (3.10)
Nw = Vw/vr = (300m 3/tuaàn)/(30m3/chuyeán)(2) = 5 chuyeán/tuaàn.
d. Xaùc ñònh thôøi gian caàn thieát trong tuaàn, TW. Giaù trò t W ñaïi dieän cho soá nguyeân soá
chuyeán vaän chuyeån ñeán vò trí maø nôi ñoù caùc container ñöôïc dôõ taûi. Giaù trò tW xaùc
ñònh baèng soá chuyeán vaän chuyeån trong tuaàn NW khi laøm troøn.
Tw(cñ) = ((Nw) Pcñ + t w(s + a + bx))/
H(1 – W)
= (5 chuyeán/tuaàn)(1,22h/chuyeán) + (5 chuyeán/tuaàn) x ((0,1h/chuyeán + 0,022
h/chuyeán + 0,01367 h/km)(x))/ (8h/ngaøy)(1 – 0,15)
=
0,99 + 0,01/km (x)ngaøy/tuaàn
79
e. Xaùc ñònh chi phí vaän haønh haøng tuaàn

Chi phí vaän haønh = (300.000ñ/h)(8h/ngaøy) x 
0,99 + 0,01/km (x)ngaøy/tuaàn
2,376. 106 + 0,024. 106 (x)ñoàng/tuaàn
=
=
2,376 + 0,024 (x)trieäu ñoàng/tuaàn.
So saùnh 2 heä thoáng:
Vieäc xaùc ñònh giaù trò x töùc laø xaùc ñònh khoaûng caùch vaän chuyeån trung bình 2 chieàu toái
ña baèng caùch cho chi phí heä thoáng container di ñoäng = chi phí heä thoáng container coá
ñònh.
Ta coù:
6 + (2,736 + 0,18 x) = 11 + (2,376 + 0,024 x)
Chuyeån ñoåi 2 veá ta coù : 0,156 x= 4,64
Keát quaû x = 29,74km. Nhö vaäy moät chieàu vaän chuyeån coù khoaûng caùch laø 14,9km ñeå
ñaûm baûo raèng chi phí haøng tuaàn cho heä thoáng container di ñoäng khoâng lôùn hôn so vôùi
heä thoáng container coá ñònh.
3.3.3.2 Heä thoáng container coá ñònh laáy taûi thuû coâng
Phaân tích vaø thieát keá heä thoáng thu gom chaát thaûi raén ñoâ thò vôùi xe thu gom chaát thaûi
thuû coâng coù theå toùm taét nhö sau : Neáu H laø soá giôø laøm vieäc trong ngaøy vaø soá chuyeán
thu gom trong ngaøy laø coá ñònh hay ñaõ bieát, thì thôøi gian caàn thieát cho hoaït ñoäng thu
gom coù theå tính baèng phöông trình 3.11, bôûi vì taát caû caùc heä soá ñaõ bieát hoaëc coù theå
ñöôïc giaû ñònh. Khi thôøi gian laáy taûi treân 1 chuyeán ñaõ bieát, soá vò trí laáy taûi maø chaát thaûi
coù theå ñöôïc thu gom treân moät chuyeán ñöôïc tính nhö sau:
60 P n
N P  scs (3.12)
tP
Trong ñoù:
NP : Soá vò trí thu gom trong moät chuyeán, vò trí/chyeán.
60 : Heä soá chuyeån ñoåi töø giôø sang phuùt, 60phuùt/giôø.
PSCS : Thôøi gian laáy taûi treân moät chuyeán, giôø/chuyeán.
n : Soá ngöôøi thu gom, ngöôøi.
tp : Thôøi gian laáy taûi taïi moãi vò trí thu gom, ngöôøi.phuùt/vò trí.
Thôøi gian laáy taûi tP taïi moãi vò trí phuï thuoäc vaøo thôøi gian hao phí ñeå laùi xe giöõa caùc vò
trí ñaët container, soá container taïi moãi vò trí thu gom vaø % vò trí thu gom ñaët gaàn nhau.
Bieåu thöùc tính nhö sau:
tp = dbc + k 1Cn + k2(PRH) (3.13)
Trong ñoù:
80
tp : Thôøi gian laáy taûi trung bình taïi moãi vò tríthu gom, ngöôøi . phuùt/vò trí.
dbc : Thôøi gian trung bình hao phí laùi xe giöõa caùc vò trí ñaët container, phuùt /vò trí.
k1 : Haèng soá lieân heä vôùi thôøi gian laáy taûi 1 container, phuùt/container.
Cn : Soá container trung bình ôû moãi vò trí laáy taûi.
k2: : Haèng soá lieân heä vôùi thôøi gian hao phí ñeå thu gom chaát thaûi töø sau vöôøn
cuûa moät caên hoä, phuùt/PRH.
PRH : Soá vò trí thu gom ñaët phía sau nhaø,%.
Phöông trình (3.13) laø phöông trình ñöôïc thaønh laäp töø quan saùt thöïc teá thôøi gian laáy
taûi cho moät vò trí. Dó nhieân, thôøi gian hao phí ñeå laùi xe giöõa caùc vò trí thu gom seõ phuï
thuoäc vaøo ñaëc tính cuûa khu daân cö.
Khi bieát soá vò trí thu gom treân chuyeán, ta coù theå tính ñöôïc kích thöôùc thích hôïp cuûa xe
thu gom nhö sau:
V N
VP P (3.14)
r
Trong ñoù:
V : Theå tích xe thu gom m3/ch.
VP : Theå tích chaát thaûi raén thu gom treân moät vò trí laáy raùc, m3/vò trí.
NP : Soá vò trí thu gom treân moät chuyeán, vò trí/ch.
r : Heä soá neùn
Nhieàu khu nhaø ôû coù taàn suaát thu gom laø 2 laàn /tuaàn thì nhu caàu veà nhaân coâng trong laàn
thu gom thöù 2 trong tuaàn baèng khoaûng 0,9 – 0,95 laàn so vôùi nhu caàu nhaân coâng cho
laàn thu gom thöù nhaát trong tuaàn. Thoâng thöôøng nhu caàu nhaân coâng khoâng khaùc nhieàu
bôûi vì thôøi gian vaän chuyeån container gaàn nhö baèng nhau cho caû container ñaày vaø
container chaát taûi moät phaàn. Thoâng thöôøng söï cheânh leäch naøy khoâng ñöôïc chuù yù trong
tính toaùn nhaân coâng.
Ví duï 3.4 : Thieát keá heä thoáng thu gom cho khu daân cö
Thieát keá heä thoáng thu gom kieåu leà ñöôøng ñeå phuïc vuï cho moät khu daân cö vôùi 1000 caên
hoä rieâng bieät. Tính toaùn söû duïng 2 heä thoáng thu gom chaát thaûi thuû coâng. Heä thoáng thöù
nhaát söû duïng xe thu gom chaát thaûi maët beân thuøng chöùa vôùi moät nhaân coâng, heä thoáng thöù
2 söû duïng xe thu gom chaát thaûi phía sau vôùi nhaân coâng laø 2 ngöôøi. Xaùc ñònh kích thöôùc
xe thu gom vaø so saùnh nhu caàu nhaân coâng cuûa moãi heä thoáng thu gom. Giaû söû coù caùc soá
lieäu sau ñaây :
1. Soá ngöôøi daân trung bình söû duïng moät vò trí phuïc vuï laø: 3,5ngöôøi/vò trí.
2. Toác ñoä phaùt sinh chaát thaûi raén treân ñaàu ngöôøi laø : 2,5 kg/(ngöôøi.ngaøy).
81
3. Thôøi gian laáy taûi taïi moãi vò trí thu laø 0,92 ngöôøi.phuùt/vò trí.
4. Khoái löôïng rieâng cuûa chaát thaûi raén (trong container) = 200kg/m 3.
5. Soá container söû duïng cho moät vò trí thu gom laø: 2 container 32 lit vaø 1,5
container carton 20 lit.
6. Taàn suaát thu gom: 1 laàn/tuaàn.
7. Tyû soá neùn cuûa xe thu gom: r =2,5.
8. Khoaûng caùch vaän chuyeån 2 chieàu: x = 56,35km
9. Thôøi gian laøm vieäc trong ngaøy: H = 8 giôø.
10. Soá chuyeán trong ngaøy: N d = 2 chuyeán
11. Thôøi gian ñi ñeán vò trí thu gom ñaàu tieân trong ngaøy t1 = 0,3h.
12. Thôøi gian ñi töø vò trí thu gom cuoái cuøng trong ngaøy veà traïm ñieàu vaän t 2 = 0,4h.
13. Heä soá keå ñeán caùc yeáu toá khoâng saûn xuaát W = 0,15.
14. Haèng soá thôøi gian vaän chuyeån: a = 0,016h/ch vaø b = 0,01119h/km.
15. Thôøi gian ôû baõi ñoå cuûa moät chuyeán: s = 0,10h/ch.
16. Hai ngöôøi thu gom, thôøi gian laùi xe giöõa caùc vò trí ñaët container 0,72 phuùt, k1 =
0,18 phuùt.
Giaûi:
1. Xaùc ñònh thôøi gian thích hôïp ñeå laáy taûi cho moät chuyeán söû duïng coâng thöùc (3.11)
Thay theá giaù trò Tscs trong coâng thöùc (3.7) vaøo coâng thöùc (3.11)
H = ((t1 + t2) + Nd(Pscs + s + a + bx))/(1 – W)
Pcñ = (H(1 – W) – (t1 + t 2))/Nd – (s + a + bx)
= ((8h/ngaøy)(1 – 0,15) – (0,3h/ngaøy + 0,4 h/ngaøy))/(2chuyeán/ngaøy) –
(0,1h/chuyeán + 0,016h/chuyeán + (0,01119h/km)(56,35km/chuyeán)
= 2,30 h/chuyeán
2. Xaùc ñònh thôøi gian laáy taûi caàn thieát ñeå laáy taûi taïi moãi vò trí
(a) Moät ngöôøi thu gom
tp = 0,92 ngöôøi-phuùt/vò trí
(b) Hai ngöôøi thu gom, söû duïng coâng thöùc (3.13)
tp = 0,72 + 0,18(Cn) = 0,72 + 0,18 (3,5) = 1,35 ngöôøi- phuùt/ vò trí.
3. Xaùc ñònh soá vò trí caàn phaûi laáy taûi söû duïng coâng thöùc (3.12)
Np = 60 Pscs n/tp
82
= (60 phuùt/giôø)(2,3 giôø/chuyeán)(1ngöôøi)/(0,92ngöôøi-phuùt/vò trí)

= 150 vò trí/chuyeán.
(b) Hai ngöôøi thu gom
Np = 60 Pscs n/tp
= (60 phuùt/giôø)(2,3 giôø/chuyeán)(2ngöôøi)/(1,35ngöôøi-phuùt/vò trí)
= 204 vò trí/chuyeán.
4. Xaùc ñònh theå tích chaát thaûi phaùt sinh trong 1 tuaàn taïi moãi vò trí laáy taûi
Theå tích = (2,5kg/(ngöôøi.ngaøy)(3,5ngöôøi/vò trí laáy taûi)(7ngaøy/tuaàn)(200kg/m3)(1/tuaàn)
= 0,306m3/vò trí.
5. Xaùc ñònh theå tích xe taûi, söû duïng coâng thöùc (3.14)
v = Vp Np/r = (0,306m 3/vò trí)(150 vò trí/chuyeán)/2,5 = 18,4 m3/chuyeán.
v = Vp Np/r = (0,306m 3/vò trí)(204 vò trí/chuyeán)/2,5 = 25 m 3/chuyeán.
6. Xaùc ñònh soá chuyeán caàn thieát trong tuaàn
Nw = (1000 vò trí)(1/tuaàn)/(150 vò trí/chuyeán) = 6,67 chuyeán/tuaàn.
Nw = (1000 vò trí)(1/tuaàn)/(204 vò trí/chuyeán) = 4,90 chuyeán/tuaàn.
7. Xaùc ñònh soá lao ñoäng caàn thieát
1 ngöôøi (6,67 chuyeán/tuaàn)(2,3 h/chuyeán) + (7 chuyeán/tuaàn)
0,10h/chuyeán + 0,016
h/chuyeán + (0,01119 h/km)(56,35km/chuyeán) /(1 – 0,15)(8h/ngaøy)
= 3,02 ngöôøi-ngaøy/tuaàn.
2 ngöôøi (4,90 chuyeán/tuaàn)(2,3 h/chuyeán) + (7 chuyeán/tuaàn)
0,10h/chuyeán + 0,016
h/chuyeán + (0,01119 h/km)(56,35km/chuyeán) /(1 – 0,15)(8h/ngaøy)
= 4,41 ngöôøi-ngaøy/tuaàn.
3.4. VAÏ CH TUYEÁN THU GOM
Ñeå hoaït ñoäng thu gom vaø vaän chuyeån CTR cho töøng khu vöïc ñaït hieäu quaû cao nhaát,
caùc nhaø quaûn lyù phaûi naém vöõng tình hình töøng khu vöïc cuï theå ñeå coù theå vaïch tuyeán
thu gom hôïp lyù nhaát, lòch trình cho töøng tuyeán thu gom ngaén nhaát. Töø ñoù, coù theå xaùc
83
ñònh ñöôïc nhu caàu veà nhaân löïc, thôøi gian vaø phöông tieän vaän chuyeån caàn thieát. Thoâng
thöôøng, boá trí tuyeán thu gom laø baøi toaùn thöû daàn, khoâng coù qui luaät chung ñeå aùp duïng
cho taát caû caùc tröôøng hôïp. Vì vaäy, baøi toaùn vaïch tuyeán thu gom hieän nay vaãn laø moät
quaù trình tìm toøi, chuû yeáu söû duïng khaû naêng phaùn ñoaùn.
Moät soá nguyeân taéc chung höôùng daãn khi vaïch tuyeán thu gom nhö sau:
 Xaùc ñònh nhöõng chính saùch, ñöôøng loái vaø luaät leä hieän haønh lieân quan ñeán heä
thoáng quaûn lyù CTR, vò trí thu gom vaø taàn suaát thu gom.
 Khaûo saùt ñaëc ñieåm heä thoáng thu gom hieän haønh nhö laø: soá ngöôøi cuûa ñoäi thu
gom, loaïi xe thu gom.
 ÔÛ nhöõng nôi coù theå, tuyeán thu gom phaûi ñöôïc boá trí ñeå noù baét ñaàu vaø keát thuùc
gaàn ñöôøng phoá chính. Söû duïng nhöõng raøo caûn ñòa lyù vaø töï nhieân nhö laø ñöôøng
ranh giôùi cuûa tuyeán thu gom.
 ÔÛ nhöõng khu vöïc coù ñoä doác cao, tuyeán thu gom phaûi ñöôïc baét ñaàu ôû ñænh doác vaø
ñi tieán xuoáng doác khi xe ñaõ thu gom ñöôïc chaát taûi naëng daàn.
 Tuyeán thu gom phaûi ñöôïc boá trí sao cho container cuoái cuøng ñöôïc thu gom treân
tuyeán ñaët ôû gaàn baõi ñoå nhaát.
 CTR phaùt sinh ôû nhöõng vò trí taét ngheõn giao thoâng phaûi ñöôïc thu gom vaøo thôøi
ñieåm sôùm nhaát trong ngaøy.
 Caùc nguoàn coù khoái löôïng CTR phaùt sinh lôùn phaûi ñöôïc phuïc vuï nhieàu laàn vaøo
thôøi gian ñaàu cuûa ngaøy coâng taùc.
 Nhöõng ñieåm thu gom naèm raûi raùc (nôi coù khoái löôïng CTR phaùt sinh nhoû) coù cuøng
soá laàn thu gom, phaûi saép xeáp ñeå thu gom treân cuøng 1 chuyeán trong cuøng 1 ngaøy.
3.4.1.Thieát laäp vaïch tuyeán thu gom
Thoâng thöôøng, thieát laäp tuyeán thu gom bao goàm 4 böôùc. Trong ñoù, böôùc 1 veà cô baûn
gioáng nhau cho taát caû caùc loaïi heä thoáng thu gom, coøn caùc böôùc 2, 3, 4 thì khaùc nhau
cho töøng loaïi heä thoáng neân seõ phaân tích rieâng. Chuù yù raèng caùc tuyeán thu gom chính
xaùc sau khi ñaõ ñöôïc laäp saün (ôû böôùc 4) seõ ñöôïc thöïc hieän bôûi ngöôøi laùi xe thu gom taïi
ñòa baøn. Döïa treân kinh nghieäm thöïc teá cuûa ngöôøi laùi xe thu gom, moãi tuyeán thu gom
seõ ñöôïc ñieàu chænh cho phuø hôïp vôùi töøng khu vöïc rieâng. Trong ñoâ thò lôùn, nhöõng
ngöôøi giaùm saùt tuyeán thu gom chòu traùch nhieäm veà vieäc leân lòch caùc tuyeán thu gom.
Trong nhieàu tröôøng hôïp, tuyeán thu gom ñöôïc vaïch ra döïa treân kinh nghieäm ñieàu
khieån hoaït ñoäng cuûa ngöôøi giaùm saùt coâng taùc thu gom, coù ñöôïc qua nhieàu naêm coâng
taùc trong cuøng moät khu vöïc.
Böôùc 1: Boá trí tuyeán thu gom
Treân baûn ñoà tæ leä lôùn cuûa khu vöïc phuïc vuï (khu thöông maïi, khu coâng nghieäp, hay khu
vöïc nhaø ôû daân cö), caùc döõ lieäu sau ñaây phaûi ñöôïc ghi cho moãi ñieåm thu gom CTR: vò
trí, taàn suaát thu gom, soá container. Neáu khu thöông maïi hay khu coâng nghieäp söû duïng
84
heä thoáng container coá ñònh chaát thaûi cô khí, thì khoái löôïng chaát thaûi ñaõ öôùc tính ñeå thu
gom ôû moãi vò trí thu gom cuõng phaûi ghi leân baûn ñoà. Ñoái vôùi khu daân cö, thöôøng giaû
ñònh raèng khoái löôïng chaát thaûi thu gom taïi moãi vò trí seõ xaáp xæ baèng nhau vaø baèng
khoái löôïng chaát thaûi trung bình. Bôûi vì boá trí caùc tuyeán thu gom lieân quan ñeán moät
chuoãi caùc baøi toaùn thöû daàn neân baûn ñoà veõ nhaùp phaûi ñöôïc söû duïng tröôùc khi caùc soá lieäu
cô baûn ñöôïc ghi leân baûn veõ coâng taùc.
Tuøy thuoäc vaøo ñoä lôùn khu vöïc phuïc vuï vaø soá ñieåm thu gom, coù theå chia khu vöïc phuïc
vuï ra thaønh nhöõng khu vöïc nhoû töông ñoái ñoàng nhaát nhö: khu daân cö, khu coâng
nghieäp, khu thöông maïi. Ñoái vôùi nhöõng nôi coù soá vò trí thu gom nhoû hôn 20 - 30 thì
böôùc naøy thöôøng boû qua. Ñoái vôùi nhöõng khu vöïc lôùn hôn, böôùc naøy caàn phaûi thöïc hieän
vaø ñöa vaøo caùc heä soá tính toaùn nhö laø toác ñoä phaùt sinh CTR vaø taàn suaát thu gom.
 Böôùc 2, 3, 4 : Ñoái vôùi heä thoáng container di ñoäng
 Böôùc 2:
Treân tôø ghi chöông trình phaân phoái, ñaàu tieân ghi teân caùc tieâu ñeà taàn suaát thu gom,
laàn/tuaàn; soá vò trí thu gom, toång soá container; soá chuyeán thu gom, chuyeán/tuaàn; vaø
moät coät taùch rôøi ñeå ghi caùc ngaøy trong tuaàn trong suoát thôøi gian chaát thaûi seõ ñöôïc thu
gom. Thöù hai, xaùc ñònh soá vò trí yeâu caàu thu gom nhieàu laàn trong tuaàn (ví duï: töø thöù 2
ñeán thöù 6 hoaëc thöù 2, 4 vaø 6) vaø ghi nhöõng thoâng tin leân tôø chöông trình phaân phoái.
Baét ñaàu baûng danh saùch vôùi nhöõng vò trí thu gom coù soá laàn thu gom cao nhaát trong
tuaàn (ví duï: 5laàn/tuaàn). Thöù ba, phaân phoái soá container quy ñònh chæ phuïc vuï 1 laàn
trong tuaàn, ñeå soá container troáng trong moãi ngaøy thu gom caân baèng nhau. Tuyeán thu
gom sô boä coù theå ñöôïc boá trí khi nhöõng thoâng tin naøy ñöôïc bieát.
 Böôùc 3:
Söû duïng caùc ñieàu kieän ñaõ cho ôû böôùc 2, vieäc boá trí tuyeán thu gom coù theå ñöôïc phaùc thaûo
nhö sau: Baét ñaàu töø traïm ñieàu vaän hoaëc baõi ñaäu xe thu gom, moät tuyeán thu gom seõ ñöôïc
boá trí noái taát caû caùc ñieåm thu gom ñeå phuïc vuï trong suoát ngaøy coâng taùc. Böôùc keá tieáp laø
söûa ñoåi tuyeán thu gom cô sôû, keå caû caùc container theâm vaøo maø noù seõ phuïc vuï cho moãi
ngaøy thu gom. Moãi tuyeán thu gom haøng ngaøy phaûi ñöôïc boá trí ñeå noù baét ñaàu vaø keát thuùc
gaàn traïm ñieàu vaän. Hoaït ñoäng thu gom phaûi dieãn ra moät caùch chaët cheõ.
 Böôùc 4:
Khi nhöõng tuyeán thu gom sô boä ñöôïc boá trí, khoaûng caùch trung bình ñeå di chuyeån giöõa
caùc vò trí ñaët container phaûi ñöôïc tính toaùn. Neáu caùc tuyeán thu gom naøy khoâng caân baèng
veà phöông dieän khoaûng caùch vaän chuyeån (15%) thì chuùng phaûi ñöôïc thieát keá laïi ñeå moãi
tuyeán thu gom khoáng cheá trong khoaûng caùch xaáp xæ gioáng nhau. Thoâng thöôøng, moät soá
tuyeán thu gom phaûi ñöôïc thöû nghieäm tröôùc khi quyeát ñònh thöïc hieän nhöõng tuyeán sau.
Khi löôïng xe thu gom lôùn hôn 1 thì tuyeán thu gom cho moãi khu vöïc phuïc vuï phaûi ñöôïc
boá trí vaø coâng vieäc dôõ taûi cho moãi chuyeán xe phaûi caân baèng.
 Böôùc 2, 3, 4: Ñoái vôùi heä thoánng container coá ñònh vôùi xe thu gom chaát taûi cô khí
85
 Böôùc 2:
Treân tôø ghi chöông trình phaân phoái, ñaàu tieân ghi caùc tieâu ñeà nhö sau: taàn suaát thu
gom, laàn/tuaàn; soá vò trí thu gom; toång khoái löôïng CTR vaø moät coät taùch rieâng ñeå ghi
caùc ngaøy trong tuaàn trong suoát thôøi gian thu gom CTR. Thöù hai, xaùc ñònh soá löôïng
CTR thu gom töø nhöõng vò trí yeâu caàu thu gom CTR nhieàu laàn trong tuaàn (ví duï: thöù 2
ñeán thöù 6; hoaëc 2, 4, 6) vaø ghi caùc thoâng tin ñaõ bieát leân tôø chöông trình phaân phoái. Baét
ñaàu danh saùch baèng caùc vò trí yeâu caàu soá laàn thu gom cao nhaát trong tuaàn (ví duï:
5laàn/tuaàn). Thöù ba, söû duïng theå tích höõu ích cuûa xe thu gom (theå tích xe thu gom lyù
thuyeát x tæ soá neùn), xaùc ñònh soá löôïng CTR taêng theâm moãi ngaøy töø nhöõng vò trí chæ thu
gom 1 laàn trong tuaàn, phaân phoái sao cho soá löôïng CTR thu gom (vaø soá container ñoå
boû) treân moãi chuyeán ñöôïc caân baèng cho moãi tuyeán thu gom. Khi nhöõng ñieàu kieän naøy
ñaõ bieát thì tuyeán thu gom sô boä coù theå ñöôïc boá trí.
 Böôùc 3:
Khi bieát caùc thoâng tin neâu treân thì vieäc boá trí caùc tuyeán thu gom coù theå tieáp tuïc: Baét
ñaàu töø traïm ñieàu vaän, moãi tuyeán thu gom phaûi ñöôïc boá trí noái vôùi taát caû caùc ñieåm thu
gom ñeå phuïc vuï suoát moãi ngaøy thu gom. Tuøy vaøo khoái löôïng CTR phaûi thu gom, coù
theå boá trí töø 1 ñeán vaøi tuyeán thu gom.
Böôùc keá tieáp laø söûa ñoåi tuyeán cô baûn, bao goàm caû caùc ñieåm thu gom theâm vaøo maø noù
seõ phuïc vuï ñeå hoaøn thaønh vieäc chaát taûi. Vieäc söûa ñoåi naøy phaûi ñöôïc thöïc hieän ñeå cho
khu vöïc phaùt sinh gioáng nhau ñöôïc phuïc vuï vôùi cuøng moät tuyeán thu gom. Ñoái vôùi caùc
khu vöïc lôùn ñaõ ñöôïc chia nhoû vaø caùc khu vöïc chia nhoû ñöôïc phuïc vuï thu gom haøng
ngaøy, caàn phaûi thieát laäp caùc tuyeán thu gom cô sôû cho moãi khu vöïc ñaõ chia nhoû. Giöõa
nhöõng khu vöïc chia nhoû naøy, trong moät vaøi tröôøng hôïp coù söï phuï thuoäc vaøo soá chuyeán
thu gom ñöôïc thöïc hieän moãi ngaøy.
 Böôùc 4:
Khi caùc tuyeán thu gom ñaõ ñöôïc boá trí thì khoái löôïng CTR vaø khoaûng caùch thu gom
cho moãi tuyeán phaûi ñöôïc xaùc ñònh. Trong moät vaøi tröôøng hôïp, coù theå ñieåu chænh laïi
caùc tuyeán thu gom ñeå caân baèng coâng vieäc chaát taûi cho moãi nhaân coâng. Sau khi caùc
tuyeán thu gom ñöôïc thieát laäp vaø tính toaùn, chuùng phaûi ñöôïc veõ leân baûn ñoà chính.
 Böôùc 2, 3, 4: Ñoái vôùi heä thoáng container coá ñònh chaát taûi thuû coâng:
 Böôùc 2:
Öôùc tính toång khoái löôïng chaát thaûi ñöôïc thu gom töø nhöõng vò trí laáy moãi ngaøy vaø hoaït
ñoäng thu gom ñöôïc chæ ñaïo hay ñieàu khieån. Söû duïng theå tích höõu ích cuûa xe thu gom
(theå tích xe thu gom lyù thuyeát x tæ soá neùn), xaùc ñònh soá hoä daân trung bình ñöôïc thu
gom chaát thaûi trong suoát moãi chuyeán thu gom.
 Böôùc 3:
Khi ñaõ bieát caùc soá lieäu noùi treân, vieäc boá trí tuyeán thu gom coù theå tieán haønh tieáp tuïc nhö
sau: baét ñaàu töø traïm ñieàu vaän (hay garage), boá trí hay vaïch nhöõng tuyeán thu gom sao
86
cho phaûi bao haøm hay ñi qua taát caû caùc ñieåm thu gom ñöôïc phuïc vuï trong suoát tuyeán.
Caùc tuyeán naøy phaûi ñöôïc boá trí ñeå cho vò trí thu gom cuoái cuøng ôû gaàn baõi ñoå nhaát.
 Böôùc 4:
Khi tuyeán thu gom ñaõ ñöôïc vaïch, soá löôïng container vaø khoaûng caùch vaän chuyeån cuûa
moãi tuyeán phaûi ñöôïc xaùc ñònh. Caùc soá lieäu treân vaø nhu caàu nhaân coâng trong moät ngaøy
phaûi ñöôïc kieåm tra laïi so vôùi thôøi gian coâng taùc trong moät ngaøy. Trong vaøi tröôøng
hôïp, coù theå ñieàu chænh laïi tuyeán thu gom ñeå caân baèng khoái löôïng coâng vieäc chaát taûi.
Sau khi ñaõ thieát laäp tuyeán thu gom, veõ chuùng leân baûn ñoà ñòa chính.
3.4.2.Thôøi gian bieåu
Moät baûng thôøi gian bieåu ñieàu khieån cho moãi tuyeán thu gom phaûi ñöôïc chuaån bò bôûi
phoøng kyõ thuaät vaø ngöôøi ñieàu haønh vaän chuyeån. Phaûi chuaån bò cho moãi ngöôøi taøi xeá
moät baûng thôøi gian bieåu maø trong ñoù coù ghi vò trí vaø trình töï ñieåm thu gom. Theâm vaøo
ñoù, moät quyeån saùch ghi loä trình phaûi thöïc hieän bôûi taøi xeá laùi xe thu gom. Taøi xeá söû
duïng quyeån soå ghi loä trình naøy ñeå kieåm tra caùc vò trí thu gom vaø keâ khai baûng thanh
toaùn tieàn, maët khaùc quyeån soå naøy cuõng ghi cheùp laïi baát kyø vaán ñeà naøo xaûy ra khi thöïc
hieän quaù trình thu gom. Caùc thoâng tin ghi trong quyeån soå loä trình raát höõu duïng khi
ñieàu chænh hay söûa ñoåi tuyeán thu gom.
Luoân luoân hoaøn thieän caùc heä thoáng thu gom.
Caùc heä thoáng thu gom töø tröôùc ñeán nay hoaït ñoäng chuû yeáu döïa treân kinh nghieäm ñöôïc
tích luõy theo thôøi gian. Quaù trình phaùt trieån cuûa xaõ hoäi aûnh höôûng nhieàu ñeán hieäu quaû
hoaït ñoäng cuûa caùc heä thoáng thu gom, chaúng haïn: söï taêng daân soá, söï taêng tröôûng kinh
teá, tình traïng giao thoâng ñoâ thò … khieán moïi phöông thöùc hoaït ñoäng thu gom caàn ñöôïc
caûi tieán, boå sung, naâng caáp, vì vaäy phaûi hoaøn thieän caùc heä thoáng thu gom hieän coù. Caên
cöù vaøo tình hình kinh teá, xaõ hoäi vaø kyõ thuaät hieän taïi cuõng nhö nhöõng döï baùo phaùt trieån
trong töông lai ñeå ñaàu tö nghieân cöùu tìm ra moät heä thoáng thu gom hoaït ñoäng hieäu quaû
hôn. Chaúng haïn, thoâng qua caùc böôùc phaân tích soá lieäu, nghieân cöùu thöïc teá, laäp heä
thoáng moâ phoûng, moâ hình hoùa… Ñoù laø baøi toaùn daønh cho caùc nhaø quaûn lyù vôùi söï trôï
giuùp cuûa caùc nhaø chuyeân moân.
Caùc tieâu chí chính ñaëc tröng cho hieäu quaû thu gom:
 Khoái löôïng CTR ñöôïc thu gom trong moät giôø
 Toång soá hoä ñöôïc phuïc vuï trong moät giôø laøm vieäc cuûa moät ca.
 Chi phí cuûa moät ngaøy thu gom
 Chi phí cho moãi laàn döøng ñeå thu gom
 Soá löôïng ngöôøi ñöôïc phuïc vuï bôûi moät xe trong moät tuaàn.
Tính hieäu quaû cuûa tuyeán thu gom cuõng ñöôïc ñaùnh giaù bôûi soá laàn tuyeán thu gom bò laëp
laïi (theå hieän baèng ñöôøng neùt ñöùt). Soá laàn laëp laïi caøng thaáp, tuyeán thu gom caøng hieäu
quaû veà kinh teá.
87
3.5. HIEÄN TRAÏNG THU GOM VAØ VAÄN CHUYEÅN RAÙC SINH HOAÏT TAÏI
TPHCM
3.4.3. Toång quan veà heä thoáng thu gom, vaän chuyeån raùc sinh hoaït
Löïc löôïng thöïc hieän thu gom vaø vaän chuyeån CTR bao goàm caùc ñoäi vaän chuyeån cuûa Coâng
ty Moâi tröôøng Ñoâ thò TP.HCM (CITENCO), caùc coâng ty, xí nghieäp Coâng trình Ñoâ thò cuûa
22 quaän huyeän, Hôïp taùc xaõ Vaän taûi Coâng noâng vaø heä thoáng thu gom CTR daân laäp.
Heä thoáng kyõ thuaät thu gom vaø vaän chuyeån CTRsinh hoaït taïi TP.HCM coù 3 hình thöùc:
- Hình thöùc 1: haøng ngaøy, CTR ñöôïc thu gom baèng xe ñaåy tay vaø taäp trung taïi ñieåm
heïn. Sau ñoù, CTR töø xe ñaåy tay seõ ñöôïc boác dôõ vaøo xe eùp raùc loaïi nhoû (töø 2 -4 taán)
vaø chuyeån ñeán traïm trung chuyeån. Taïi traïm trung chuyeån, xe taûi lôùn hôn nhaän CTR
töø xe eùp nhoû vaø vaän chuyeån ñeán BCL.
- Hình thöùc 2: CTR ñöôïc thu gom baèng xe ñaåy tay vaø taäp trung taïi ñieåm heïn, sau ñoù
CTR töø xe ñaåy tay seõ ñöôïc boác dôõ leân xe eùp lôùn vaø chôû tröïc tieáp ñeán BCL. Hieän nay,
coâng ngheä naøy ñang ñöôïc aùp duïng vaø ngaøy caøng môû roäng ñeå giaûm daàn nhöõng ñieåm
taäp trung CTR vaø haïn cheá oâ nhieãm.
- Hình thöùc 3: CTR chöùa saün trong caùc thuøng chöùa (240 – 660 lít) ôû doïc caùc tuyeán
ñöôøng hay caùc nguoàn phaùt sinh raùc lôùn (chôï, thöông maïi, vaên phoøng cô quan ....)
ñöôïc boác dôõ baèng xe eùp loaïi nhoû (töø 2 – 4 taán) vaø chuyeån ñeán traïm trung chuyeån.
Taïi traïm trung chuyeån, xe taûi lôùn tieáp nhaän chaát thaûi töø xe nhoû vaø vaän chuyeån ñeán
88
BCL. Trong hình thöùc naøy, neáu CTR raùc töø caùc thuøng chöùa ñöôïc boác dôõ baèng xe eùp
lôùn, noù seõ ñöôïc vaän chuyeån thaúng ñeán BCL.
Thu gom taïi ñieåm heïn thuøng ñaåy baèng xe eùp
89
Hình 3.4 Hình aûnh minh hoïa caùc hình thöùc thu gom vaø dôõ taûi CTR taïi TP.HCM
3.4.3.1. Thu gom sô caáp
Hoaït ñoäng thu gom sô caáp bao goàm thu gom CTR phaùt sinh töø caùc hoä daân, caùc trung
taâm thöông maïi, cô quan, chôï vaø ñöôøng phoá.
 Thu gom CTR töø caùc hoä daân:
Nhöõng ngöôøi thu gom CTR ñieàu khieån phöông tieän thu gom qua caùc daõy phoá ñeå thu
gom CTR. Ngöôøi daân töï ñoå CTR cuûa mình vaøo phöông tieän thu gom hoaëc ñeå CTR tröôùc
nhaø vaø coâng nhaân thu gom seõ dôõ taûi vaøo phöông tieän thu gom. Phöông tieän thu gom sau
khi ñaày raùc seõ ñöôïc chôû ñeán ñoå taïi caùc boâ chöùa CTR, traïm trung chuyeån hoaëc ñeán caùc
ñieåm heïn vaø chôø xe eùp ñeán dôõ taûi. Sau ñoù, coâng nhaân thu gom coù theå tieáp tuïc coâng vieäc
hoaëc ngöøng coâng vieäc khi ñaõ ñuû soá chuyeán hay ñaõ hoaøn thaønh nhieäm vuï.
Phöông tieän duøng ñeå thu gom hieän nay chuû yeáu laø xe ñaåy tay. Gaàn ñaây, caùc xe ba gaùc
caûi tieán trang bò caùc thuøng chöùa 660 lít hoaëc caùc thuøng chöùa 660 lít coù baùnh xe ñaåy ñaõ
ñöôïc ñöa vaøo phuïc vuï thu gom CTR, caùc phöông tieän naøy ñaõ theå hieän ñöôïc caùc öu ñieåm
cuûa noù trong vieäc baûo veä moâi tröôøng. Caùc xe lam chôû khaùch vaø caùc xe lavi cuõng ñöôïc
duøng ñeå chôû CTR cuûa caùc cô quan xí nghieäp
Do caùc phöông tieän thu gom chöa ñöôïc chuaån hoaù vaø thieáu caùc phöông tieän cô giôùi, söï
phoái hôïp giöõa xe ñaåy tay vaø xe eùp thu gom cô giôùi khoâng chaët cheõ laøm cho caùc ñieåm
heïn treân ñöôøng phoá bò uøn taéc thaønh nhöõng haøng daøi, nöôùc raùc chaûy xuoáng ñöôøng, phaùt
muøi hoâi thoái, gaây maát myõ quan ñöôøng phoá, vaø gaây caûn trôû giao thoâng. Beân caïnh ñoù,
caùc xe ñaåy tay haàu heát thu gom CTR töø caùc hoä daân vaøo ban ngaøy, trong khi xe eùp raùc
laïi hoaït ñoäng vaøo ñeâm (theo Nghò ñònh 36/CP) neân xe thu gom ñaåy tay phaûi chôø ñôïi ñeå
dôõ taûi raát maát nhieàu thôøi gian.
 Thu gom CTR ôû chôï, cô sôû thöông maïi, saûn xuaát
Hieän nay, CTR sinh hoaït töø cô quan, tröôøng hoïc, xí nghieäp vaø caùc chôï ñöôïc caùc xe ñaåy tay
thu gom (keát hôïp vôùi thu gom CTR töø caùc hoä daân) vaø taäp trung taïi caùc ñieåm heïn. Ñieàu naøy
laøm cho soá löôïng ñieåm heïn taêng leân vaø thôøi gian thu gom cuûa caùc xe ñaåy tay daøi hôn trong
moät chuyeán. Löôïng CTR naøy ngaøy moät nhieàu theâm, chieám treân 25% löôïng raùc sinh hoaït,
thu chöùa ôû nôi phaùt sinh cuõng chöa hôïp lyù, nhaát laø raùc chôï thöôøng chæ ñöôïc queùt doïn sau
khi heát thôøi gian hoïp chôï vaø ñöôïc ñöa ñeán ñieåm heïn baèng xe ñaåy tay.
Loaïi CTR naøy neân ñöôïc löu tröõ taïi cô sôû baèng caùc thuøng chöùa thích hôïp vaø ñöôïc thu
gom baèng caùc xe eùp ñeå ñöa ñeán traïm trung chuyeån hay chuyeån tröïc tieáp ñeán BCL.
 Thu gom CTR ñöôøng phoá
Hieän nay, coâng taùc thu gom CTR ñöôøng phoá ñöôïc thöïc hieän döôùi hình thöùc: Coâng nhaân
chòu traùch nhieäm thu gom ñöôïc trang bò choåi queùt, duïng cuï hoát raùc vaø xe ñaåy tay ñeå
queùt vaø thu gom CTR töø caùc ñöôøng phoá, leà ñöôøng. Khi xe ñaåy tay ñaày taûi seõ ñöôïc ñöa
ñeán caùc boâ raùc, traïm trung chuyeån hay ñeán caùc ñieåm heïn ñeå chôø xe eùp ñeán laáy taûi.
Coâng nhaân coù theå tieáp tuïc coâng vieäc cuûa mình ôû moät nôi khaùc hay ngöøng laøm vieäc khi
ñaõ hoaøn thaønh nhieäm vuï.
90
Gaàn ñaây, nhieàu nôi ñaõ ñöôïc boá trí caùc thuøng chöùa CTR 240 lít doïc theo hai beân leà
ñöôøng ñeå vieäc thu gom coù theå tieán haønh nhanh goïn hôn vaø ñoàng boä vôùi caùc xe vaän
chuyeån trong vieäc giao CTR, nhaèm ñaûm baûo myõ quan vaø veä sinh ñoâ thò. Tuy nhieân caùc
thuøng chöùa naøy boá trí khoâng ñoàng ñeàu vaø ñoâi khi chöa hôïp lyù.
3.4.3.2. Thu gom thöù caáp
Thu gom thöù caáp laø hình thöùc thu gom tieáp theo sau khi thu gom sô caáp, CTR ñöôïc thu
gom sô caáp seõ chuyeån ñeán caùc ñieåm heïn, boâ raùc ñeå ñöôïc caùc xe taûi coù taûi troïng lôùn hôn
thu gom, vaän chuyeån ñeán traïm trung chuyeån hay chôû tröïc tieáp ñeán BCL. Neáu CTR töø
khaâu thu gom sô caáp ñöôïc chuyeån ñeán traïm trung chuyeån thì seõ vaän chuyeån tröïc tieáp
ñeán BCL. Hình thöùc thu gom thöù caáp ñöôïc thöïc hieän baèng caùch sau ñaây:
 Caùc ñieåm heïn
Coù khoaûng 380 ñieåm heïn laáy raùc treân ñòa baøn TP.HCM, caùc ñieåm heïn naøy ñöôïc xaùc
ñònh theo thoûa thuaän giöõa Coâng ty quaän huyeän vaø Coâng ty Moâi tröôøng Ñoâ thò
(CITENCO) ñeå chuyeån giao CTR töø xe thu gom ñaåy tay leân caùc xe eùp raùc cuûa
CITENCO hoaëc cuûa caùc Xí nghieäp vaø Coâng ty quaän huyeän.
Caùc ñieåm heïn naøy ñöôïc boá trí ngay taïi baõi ñaát troáng, thöôøng laø beân leà cuûa caùc ñöôøng
phoá. Vieäc xeáp dôõ taûi taïi caùc ñieåm heïn naøy thöôøng gaây caûn trôû giao thoâng do khoái löôïng
CTR lôùn neân keùo daøi thôøi gian chaát taûi leân xe eùp raùc. Vieäc chôø ñôïi cuûa caùc xe ñaåy tay xaûy
ra khi thôøi gian phoái hôïp giöõa xe eùp raùc vaø xe tay khoâng ñöôïc toân troïng hoaëc caùc xe thu
gom ra caùc ñieåm heïn sôùm hôn thôøi gian quy ñònh vaø do thieáu xe eùp raùc.
 Caùc boâ raùc
Hieän nay, caùc boâ chöùa CTR ñöôïc ñaët taïi caùc khu ñaát troáng neân khoâng tröïc tieáp gaây caûn
trôû giao thoâng. Hieäu quaû trung chuyeån töø caùc xe ñaåy tay sang caùc xe vaän chuyeån phuï
thuoäc vaøo loaïi xe söû duïng. Moät soá xe ñöôïc trang bò caùc boä phaän cô giôùi ñeå naâng caùc xe
ñaåy tay vaø ñoå CTR tröïc tieáp vaøo thuøng chöùa cuûa xe cô giôùi. ÔÛ moät soá boâ chöùa, ngöôøi
thu gom ñoå CTR tröïc tieáp xuoáng ñaát ñeå kòp ñi caùc chuyeán khaùc vaø CTR ñöôïc xe xuùc xuùc
leân xe taûi trung chuyeån ñeán BCL. Ñieàu naøy laøm cho thôøi gian laáy taûi keùo daøi, ñoàng thôøi
caùc boâ chöùa CTR khoù giöõ ñöôïc veä sinh saïch seõ, raùc höõu cô thoái röõa seõ boác muøi khoù
chòu, gaây aûnh höôûng tôùi daân cö xung quanh.
Trong thôøi gian vöøa qua, CITENCO ñaõ thí ñieåm xaây döïng 2 boâ chöùa CTR cô giôùi (348
Phan Vaên Trò, Loâ A Cö xaù Thanh ña Quaän Bình Thaïnh) ñeå thay theá caùc boâ chöùa cuõ vaø
caùc ñieåm heïn xung quanh vuøng, khaéc phuïc vieäc maát veä sinh taïi caùc boâ chöùa vaø taêng cao
hieäu quaû cuûa phöông tieän vaän chuyeån CTR.
Söû duïng boâ chöùa CTR laø loaïi hình coâng ngheä laïc haäu khi vieäc vaän chuyeån CTR ñöôïc
thöïc hieän baèng xe xuùc vaø xe taûi ben. Soá löôïng gaàn 30 boâ chöùa coù töø tröôùc nhöõng naêm
1986 ñaõ daàn daàn ñöôïc giaûi toaû vaø thay theá baèng caùc ñieåm heïn laáy taûi. Hieän nay chæ coøn
toàn taïi 04 boâ chöùa CTR goàm: Boâ Taân Hoaù (quaän 11), Boâ Toân Thaát Thuyeát (Quaän 4), Boâ
Nguyeãn Kieäm (Quaän Phuù Nhuaän), Boâ phöôøng 15 quaän Taân Bình.
3.4.4. Phöông tieän thu gom – vaän chuyeån
91
Hieän nay caùc thieát bò duøng cho vieäc chuyeân chôû CTR khoâng ñoàng boä vaø laïc haäu, khoâng
ñöôïc baûo döôõng, söûa chöõa ñuùng caùch laøm naêng löïc vaän chuyeån keùm hieäu quaû, keùo daøi
thôøi gian thu gom vaän chuyeån CTR. Hieän nay, soá löôïng caùc xe eùp CTR raát thieáu vaø
khoâng ñoàng boä vôùi vieäc thu gom ban ñaàu. Ngoaøi ra xe vaän taûi chuû yeáu laø loaïi hôû, neân
vieäc vaän chuyeån CTR baèng caùc xe taûi hôû khoâng ñaûm baûo veä sinh, gaây rôi vaõi CTR vaø
nöôùc ræ raùc treân ñöôøng vaän chuyeån. Caùc vaán ñeà chuû yeáu trong chuyeân chôû CTR laø thieáu
caùc phöông tieän chuyeân duøng vaø söï hö hoûng thöôøng xuyeân cuûa caùc xe chôû raùc.
Thöïc teá hieän nay, moãi ngaøy chæ coù khoaûng 70% toång soá xe hoaït ñoäng, soá coøn laïi hoaëc
hö hoûng ñoät xuaát, hoaëc ñang trong keá hoaïch baûo döôõng vaø söûa chöõa, khoâng coù saün xe
döï phoøng ñeå ñaùp öùng nhu caàu thu gom, vaän chuyeån CTR trong giôø cao ñieåm. Trong caùc
tröôøng hôïp naøy, caùc nhaân vieân baûo quaûn vaø taøi xeá phaûi laøm vieäc theâm giôø. Khi khoái
löôïng CTR bieán ñoäng thaát thöôøng thì phaûi thueâ theâm xe töø beân ngoaøi hoaëc cuûa Hôïp taùc
xaõ Vaän taûi Coâng noâng.
3.4.5. Hieän traïng tuyeán thu gom, vaän chuyeån raùc
Treân cô sôû 3 quy trình coâng ngheä thu gom vaän chuyeån CTR sinh hoaït hieän nay goàm: 1)
Thu gom töø vò trí chöùa raùc (ñieåm heïn, thuøng raùc ñöôøng phoá, xí nghieäp, coâng ty...) veà
traïm trung chuyeån, 2) Vaän chuyeån töø traïm trung chuyeån ñeán BCL, 3) Thu gom vaø vaän
chuyeån thaúng töø vò trí chöùa raùc ñeán baõi xöû lyù. Hieän nay coù 11 tuyeán vaän chuyeån chính
ñang ñöôïc thöïc hieän. Cuï theå:
- Tuyeán thu gom raùc töø caùc ñieåm heïn veà traïm trung chuyeån baèng xe eùp nhoû loaïi 2
taán. Cöï ly bình quaân 10,98 km/löôït.
- Tuyeán thu gom töø caùc ñieåm heïn veà traïm trung chuyeån baèng xe eùp nhoû loaïi 4 taán. Cöï
ly bình quaân 13,57 km/löôït.
- Tuyeán thu gom töø caùc cô quan, xi nghieäp veà traïm trung chuyeån baèng xe eùp nhoû loaïi
2 taán. Cöï ly bình quaân 36,33 km/löôït.
- Tuyeán thu gom CTR töø caùc thuøng chöùa coâng coäng veà traïm trung chuyeån baèng xe eùp
nhoû loaïi 1,5 taán. Cöï ly bình quaân 14,69 km/löôït.
- Tuyeán thu gom CTR töø caùc thuøng chöùa coâng coäng veà traïm trung chuyeån baèng xe eùp
nhoû loaïi 2 taán. Cöï ly bình quaân 17,12 km/löôït.
- Tuyeán thu gom CTR töø chôï, cô quan veà traïm trung chuyeån baèng xe cuoàng. Cöï ly
bình quaân 24,8 km/löôït.
- Tuyeán thu gom CTR töø caùc ñieåm heïn veà traïm trung chuyeån baèng xe eùp lôùn loaïi 7
- Tuyeán thu gom CTR töø caùc ñieåm heïn veà traïm trung chuyeån baèng xe taûi ben loaïi 7
- Tuyeán vaän chuyeån CTR töø caùc ñieåm heïn thaúng ñeán baõi xöû lyù baèng xe eùp lôùn. Cöï ly
bình quaân 25,87 km/löôït.
92
- Tuyeán vaän chuyeån CTR sinh hoaït beänh vieän tröïc tieáp ñeán baõi xöû lyù baèng xe eùp loaïi
7 taán. Cöï ly bình quaân 26,81 km/löôït.
CAÂU HOÛI
1. Xaùc ñònh toác ñoä phaùt sinh CTR cuûa moät khu daân cö, bieát raèng khu vöïc naøy coù 1.200
hoä daân ( moãi hoä coù trung bình 5 ngöôøi) vaø TTC ñòa phöông tieáp nhaän toaøn boä löôïng
chaát thaûi thu gom ñöôïc ñeå chuyeån ñeán BCL. Soá lieäu thu thaäp trong 1 tuaàn hoaït ñoäng
cuûa TTC nhö sau:
- Soá löôïng xe eùp raùc : 9 xe
- Dung tích trung bình cuûa moãi xe eùp raùc : 15,3 m3
- Khoái löôïng rieâng cuûa raùc trong xe eùp raùc : 600 kg/m3
- Soá löôïng xe taûi thöôøng : 7 xe
- Dung tích trung bình cuûa moãi xe taûi thöôøng : 1,53 m3
- Khoái löôïng rieâng cuûa raùc trong xe taûi : 400 kg/m3
- Soá löôïng xe taûi cuûa tö nhaân : 20 xe
- Theå tích trung bình cuûa moãi xe tö nhaân : 0,23 m3
- Khoái löôïng rieâng cuûa raùc trong xe tö nhaân : 200 kg/m3
1. Xaùc ñònh caùc haèng soá vaän toác vaän chuyeån. Bieát vaän toác trung bình treân nhöõng ñoaïn
ñöôøng ñeán baõi ñoå khaùc nhau nhö ôû baûng döôùi. Tính thôøi gian vaän chuyeån cuûa moãi
chuyeán vôùi vò trí caùch baõi ñoå 17,7 km.
Ñoaïn ñöôøng (x), km/chuyeán Vaän toác (y), km/h Thôøi gian, h/chuyeán
3,22 27,35 0,12
8,05 45,05 0,18
12,87 51,49 0,25
19,31 57,92 0,33
25,74 64,36 0,40
32,18 67,58 0,48
40,23 72,41 0,56
2. Xaùc ñònh soá chuyeán xe raùc caàn thieát trong ngaøy vaø thôøi gian laøm vieäc cuûa heä thoáng
Container di ñoäng. Bieát raèng thôøi gian xe laáy raùc ñi töø traïm xe ñeán vò trí laáy raùc ñaàu
tieân laø 15 phuùt vaø töø vò trí laáy raùc cuoái cuøng veà traïm xe laø 20 phuùt. Thôøi gian vaän
chuyeån giöõa 2 ñieåm laáy CTR laø 6 phuùt. Thôøi gian laáy raùc laø 0,4 h/chuyeán. Khoaûng
caùch töø ñieåm laáy CTR ñeán baõi ñoå laø 16,57km. Caùc haèng soá trong phöông trình vaän toác
93
laø a = 0,016 h/chuyeán, vaø b = 0,017h/km. Thôøi gian taïi baõi ñoå laø s = 0,133h/chuyeán vaø
heä soá tính ñeán thôøi gian khoâng vaän chuyeån laø W = 0,15.
3. Xaùc ñònh ñoaïn ñöôøng daøi nhaát töø vò trí caàn laáy CTR ñeán traïm xöû lyù sao cho chi phí
($/tuaàn) cuûa heä thoáng container di ñoäng = chi phí duøng cho heä thoáng container coá
ñònh, t1 vaø t 2 ñöôïc tính trong heä soá tính thôøi gian khoâng saûn xuaát W = 0,15.
a/ Heä thoáng container di ñoäng :
- Löôïng CTR laø 229,4 m3/tuaàn
- Kích thöôùc thuøng chöùa raùc = 6,1 m3/chuyeán
- Heä soá höõu ích cuûa thuøng chöùa laø 0,67
- Thôøi gian chaát thuøng CTR leân xe : 0,033 h/chuyeán
- Thôøi gian traû thuøng veà vò trí cuõ : 0,033 h/chuyeán
- Haèng soá vaän chuyeån : a = 0,022 h/chuyeán, b = 0,01367 h/km
- Thôøi gian taïi baõi ñoå: 0,053h/chuyeán
- Leä phí: 400$/tuaàn
- Chi phí vaän haønh : 15$/h
b/ Heä thoáng container coá ñònh:
- Löôïng CTR laø 229,4m3/tuaàn
- Kích thöôùc thuøng chöùa raùc = 6,1m3/chuyeán
- Heä soá höõu ích cuûa thuøng chöùa laø 0,67
- Söùc chöùa cuûa xe thu gom : 22,9m3/chuyeán
- Tyû soá neùn CTR : 2
- Thôøi gian ñoå CTR: 0,05 h/chuyeán
- Haèng soá vaän chuyeån : a = 0,022 h/chuyeán, b = 0,01367 h/km
- Thôøi gian taïi baõi ñoå: 0,1 h/chuyeán
- Leä phí: 750$/tuaàn
- Chi phí vaän haønh : 20$/h
c/ Ñaëc ñieåm vò trí laáy CTR:
- Khoaûng caùch trung bình giöõa caùc thuøng CTR laø 0,1609km
- Haèng soá öôùc tính thôøi gian vaän chuyeån giöõa 2 vò trí ñaët thuøng CTR cho caû 2 heä thoáng
laø: a’= 0,060 h/chuyeán, b’= 0,0416 h/km
94
4. Vaïch tuyeán maïng löôùi thu gom CTR cho khu daân cö coù maët baèng nhö hình veõ sau,
bieát raèng:
- Soá ngöôøi cuûa moãi hoä gia ñình laø 3 ngöôøi/hoä
- Toác ñoä phaùt sinh raùc trung bình laø 0,8 kg/ngöôøi.ngaøy
- Chu kyø thu gom laø 1 laàn/tuaàn
- Coâng suaát xe thu gom laø 20m3
- Khoái löôïng raùc sau khi neùn trong xe laø 350 kg/m3
2 2 16 4 2
11 10 8 8 6 6 8 8 8 8
2 2 16 4 2
1 2 2 4 20
6 6 7 7 5 5 5 6 4 4
1 2 2 4 20
2 2 4 4 5 2
10 10 8 8 7 7 7 7 8 8 7 7
2 2 4 4 5 2
5. Theo caùc kieán thöùc ñöôïc trang bò veà heä thoáng thu gom, vaän chuyeån CTR haõy phaân
tích hieän traïng thu gom CTR taïi TP HCM?
95
Chöông 4: HEÄ THOÁNG TRUNG CHUYEÅN VAØ VAÄN CHUYEÅN
Trung chuyeån laø hoaït ñoäng maø trong ñoù chaát thaûi raén töø caùc xe thu gom nhoû ñöôïc
chuyeån sang caùc xe lôùn hôn. Caùc xe naøy ñöôïc söû duïng ñeå vaän chuyeån chaát thaûi treân
moät khoaûng caùch khaù xa, hoaëc ñeán traïm thu hoài vaät lieäu, hoaëc ñeán baõi ñoå. Caùc hoaït
ñoäng trung chuyeån vaø vaän chuyeån cuõng ñöôïc söû duïng keát hôïp hay lieân keát vôùi nhöõng
traïm thu hoài vaät lieäu ñeå vaän chuyeån caùc vaät lieäu taùi cheá ñeán nôi tieâu thuï, hay vaän
chuyeån phaàn vaät lieäu khoâng theå taùi sinh ñeán baõi choân laáp.
4.1 SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA HOAÏT ÑOÄNG TRUNG CHUYEÅN
Thoâng thöôøng, CTR ñöôïc vaän chuyeån tröïc tieáp töø nguoàn phaùt sinh ñeán baõi chöùa hoaëc
cô sôû taùi cheá. Theá nhöng, haàu heát caùc nôi tieáp nhaän CTR cuoái cuøng naøy ñöôïc boá trí
ngaøy caøng xa thaønh phoá, thaäm chí laø nhöõng nôi caùch xa tuyeán giao thoâng chính, neáu
vaän chuyeån tröïc tieáp ñeán BCL thì khoâng khaû thi vì chi phí vaän chuyeån khaù cao.
Ngoaøi ra, hoaït ñoäng trung chuyeån laø moät hoaït ñoäng caàn thieát trong taát caû caùc traïm thu
hoài pheá lieäu. Traïm trung chuyeån raùc laø moät khaâu khoâng theå thieáu cuûa caùc cô sôû taùi
cheá hoaëc taùi cheá keát hôïp trung chuyeån raùc. Ngay caû nhöõng baõi choân laáp CTR cuõng
caàn coù traïm trung chuyeån ñeå tieáp nhaän löôïng raùc do caùc xe thu gom chôû ñeán, sau ñoù
nhôø caùc xe chuyeân duïng chôû ñeán caùc oâ choân laáp.
Vì vaäy, coù theå keát luaän raèng caùc traïm trung chuyeån raùc laø caàn thieát bôûi nhöõng lyù do sau:
1. Haïn cheá toái ña söï xuaát hieän caùc baõi raùc hôû khoâng hôïp phaùp do khoaûng caùch
vaän chuyeån khaù xa.
2. Vò trí cuûa baõi ñoå caùch xa tuyeán thu gom.
3. Vieäc söû duïng caùc loaïi xe thu gom vöøa vaø nhoû khoâng thích hôïp cho vieäc vaän
chuyeån raùc ñi xa.
4. Coù nhieàu toå chöùc thu gom raùc quy moâ nhoû töø caùc khu daân cö
5. Söï hieän höõu cuûa khu vöïc thu gom CTR coù maät ñoä daân cö thaáp.
6. Vieäc hoaït ñoäng cuûa caùc xe thu gom duøng thuøng chöùa luaân chuyeån cho caùc
khu thöông maïi.
7. Vieäc söû duïng phöông thöùc vaän chuyeån raùc töø nguoàn baèng khí neùn hoaëc baèng
doøng nöôùc.
8. Khi coù söï thay ñoåi phöông tieän vaän chuyeån: ñöôøng boä – ñöôøng saét, ñöôøng boä
– ñöôøng thuûy …
96
4.1.1 Khoaûng caùch vaän chuyeån khaù xa
Ngaøy nay, haàu heát caùc khaâu tieáp nhaän raùc cuoái cuøng ñeàu ñöôïc boá trí caùch xa thaønh
phoá, khu vöïc daân cö. Vôùi khoaûng caùch xa nhö theá, coäng theâm chí phí nhaân coâng, chi
phí hoaït ñoäng vaø nhieân lieäu cao, vieäc toàn taïi traïm trung chuyeån raùc laø caàn thieát. Söï
choïn löïa naøy chung quy laø do tính kinh teá. Bôûi vì, ñeå vaän chuyeån raùc ñi caøng xa, xe
coù taûi troïng caøng lôùn seõ coù chi phí treân moät ñôn vò khoái löôïng caøng thaáp. Nhö vaäy, caàn
traïm trung chuyeån ñeå nhaän raùc töø caùc phöông tieän vaän chuyeån nhoû vaø giao cho caùc
phöông tieän vaän chuyeån lôùn ñeå chôû raùc ñeán baõi ñoå cuoái cuøng.
Ví duï 4.1: Xaùc ñònh söï caàn thieát cuûa trung chuyeån treân cô sôû phaân tích chi phí vaän haønh:
- Heä thoáng container di ñoäng (tröïc tieáp)
- Heä thoáng container coá ñònh (tröïc tieáp)
- Heä thoáng trung chuyeån - vaän chuyeån
ñeå vaän chuyeån chaát thaûi ñöôïc thu gom töø khu ñoâ thò ñeán baõi choân laáp, theo caùc döõ lieäu sau:
a. Heä thoáng container di ñoäng söû duïng xe thu gom coù theå tích thuøng chöùa 6m 3 vôùi
chi phí vaän haønh laø 25.000ñ/h.
b. Heä thoáng container coá ñònh söû duïng xe coù trang bò maùy eùp raùc, coù theå tích
thuøng chöùa 15m3, vôùi chi phí vaän haønh laø 40.000ñ/h.
c. Hoaït ñoäng trung chuyeån - vaän chuyeån söû duïng xe ñaàu keùo coù theå tích cuûa thuøng
chöùa 80m 3 vôùi chi phí vaän haønh laø 60.000ñ/h.
d. Chi phí hoaït ñoäng cuûa traïm trung chuyeån: 2.750ñ/m3.
Giaûi:
1. Chuyeán ñoåi caùc chi phí vaän haønh thaønh ñôn vò ñoàng/(m3.h)
a. Heä thoáng container di ñoäng: (25.000/6 ) = 4.166ñ/(m 3.h)
b. Heä thoáng container coá ñònh: (40.000/15) = 2.666ñ/(m3.h)
c. Chi phí vaän chuyeån söû duïng xe ñaàu keùo : (60.000/80) = 750ñ/(m3.h)
2. Veõ ñöôøng bieåu dieãn chi phí cho 1m3 CTR theo thôøi gian laùi xe toaøn chuyeán (2
chieàu), cho 3 heä thoáng löïa choïn. Ñoà thò bieåu dieãn nhö sau:
97
12000
10000
Chi phí (ñoà n g / m3)

8000
6000
4000
2000
0
0.805 1.435
0 0.5 1 1.5 2 2.5 3
Thôø i gian (h)
Heä thoá ng container di ñoä ng
Heä thoá ng container coá ñònh
Heä thoá ng trung chuyeå n - vaä n chuyeå n
3. Töø hình veõ xaùc ñònh ñöôïc caùc ñieåm giao nhau giöõa heä thoáng trung chuyeån – vaän
chuyeån vôùi heä thoáng löïa choïn:
a. Heä thoáng container di ñoäng: 48 phuùt
b. Heä thoáng container coá ñònh: 86 phuùt
Nhaän xeùt:
 Neáu heä thoáng container di ñoäng ñöôïc söû duïng vaø thôøi gian laùi xe toaøn
chuyeán ñeán baõi ñoå lôùn hôn 48 phuùt thì neân ñaàu tö traïm trung chuyeån.
 Neáu heä thoáng container coá ñònh ñöôïc söû duïng vaø thôøi gian laùi xe toaøn tuyeán
ñeán baõi ñoå lôùn hôn 86 phuùt thì neân ñaàu tö traïm trung chuyeån.
 Khi vaän chuyeån chaát thaûi raén vôùi nhöõng khoaûng caùch xa thì chi phí vaän
chuyeån ñöôïc bieåu dieãn baèng ñôn vò: VNÑ/(taán x km). Ñôn vò bieåu dieãn naøy
ñöôïc söû duïng roäng raõi ñeå phaân tích traïm trung chuyeån bôûi vì khoái löôïng laø
chæ tieâu chuaån quan troïng nhaát ñoái vôùi vaän chuyeån baèng ñöôøng saét hay
ñöôøng oâ toâ. Tuy nhieân, ñôn vò bieåu dieãn chi phí naøy coù theå daãn ñeán tính toaùn
sai khi khoái löôïng rieâng cuûa chaát raén thay ñoåi ñaùng keå khi chuyeån töø nôi naøy
ñeán nôi khaùc hoaëc töø container naøy ñeán container khaùc.
Ví duï 4.2: Xaùc ñònh thôøi gian giao nhau giöõa hai heä thoáng thu gom raùc söû duïng xe eùp
raùc vaø heä thoáng trung chuyeån, vaän chuyeån, theo caùc döõ lieäu sau:
- Xe eùp raùc coù theå tích laø 23m3
- Khoái löôïng rieâng cuûa raùc trong xe eùp raùc laø 350 kg/m 3.
- Xe ñaàu keùo (rômooc) coù theå tích laø 80m 3.
- Khoái löôïng rieâng cuûa raùc trong xe ñaàu keùo laø 200kg/m3.
- Chi phí vaän haønh cuûa xe eùp raùc laø 40.000ñ/h.
98
- Chi phí vaän haønh cuûa xe ñaàu keùo laø 60.000ñ/h.

- Chi phí vaän haønh cuûa traïm trung chuyeån laø 3.650ñ/taán.
Giaûi:
1. Xaùc ñònh khoái löôïng raùc vaän chuyeån cho töøng heä thoáng
- Heä thoáng xe eùp raùc:
23m3 x 350kg/m3 = 8.050 kg
- Heä thoáng xe ñaàu keùo :
80m3 x 200kg/m3 = 16.000 kg
2. Xaùc ñònh chi phí vaän haønh treân 1 taán raùc
- Heä thoáng xe eùp raùc:
40.000ñ/h/8.050kg = 4,969ñ/(kg.h) = 4969ñ/(taán/h)
- Heä thoáng xe ñaàu keùo:
60.000ñ/h/16.000kg = 3,750ñ/(kg/h) = 3750ñ/(taán.h)
Laäp phöông trình xaùc ñònh thôøi gian giao nhau giöõa hai heä thoáng:
4.969x = 3.750x + 3.650
Töø phöông trình treân, xaùc ñònh thôøi gian giao nhau cuûa 2 heä thoáng laø: x = 3 giôø = 180 phuùt.
4.1.2 Traïm xöû lyù hay baõi ñoå ñaët ôû xa truïc loä giao thoâng
Neáu ñieåm tieáp nhaän raùc cuoái cuøng khoâng naèm caïnh truïc giao thoâng ñöôøng boä, thì roõ
raøng hoaït ñoäng trung chuyeån phaûi ñöôïc söû duïng vì khoâng theå vaän chuyeån tröïc tieáp
treân ñöôøng quoác loä.
4.1.3 Traïm trung chuyeån keát hôïp vôùi traïm thu hoài vaät lieäu
Khuynh höôùng quaûn lyù CTR hieän nay laø phaùt trieån caùc traïm lieân hôïp trung chuyeån -
taùi sinh pheá lieäu quy moâ lôùn. Ñoù laø nhöõng traïm lieân hôïp ña naêng coù theå thöïc hieän
nhieàu khaâu moät luùc nhö: 1) tieáp nhaän chaát thaûi; 2) phaân loaïi; 3) taùi cheá nhöïa, thuûy tinh
...; 4) saûn xuaát phaân Compost; 5) ñoát phaùt ñieän ... vaø 6) vaän chuyeån phaàn coøn laïi ñeán
baõi choân laáp. Vieäc aùp duïng caùc traïm lieân hôïp trung chuyeån - taùi sinh pheá lieäu quy moâ
lôùn cho pheùp tieát kieäm chi phí nhôø keát hôïp nhieàu hoaït ñoäng trong moät traïm.
4.1.4 Traïm trung chuyeån taïi baõi choân laáp hôïp veä sinh (landfill)
Ñeå ñaûm baûo an toaøn vaø khaéc phuïc nhöõng khoù khaên trong coâng taùc nhaän daïng chaát thaûi cho
pheùp tieáp nhaän taïi baõi choân laáp thì ngay taïi ñaây cuõng caàn xaây döïng baõi chöùa taïm thôøi (goïi laø
traïm trung chuyeån ôû baõi choân laáp), ñeå nhaän chaát thaûi töø caùc xe taûi nhoû, tö nhaân. Ngoaøi ra, nhôø
taùch rieâng traïm trung chuyeån cho xe vaän chuyeån tö nhaân vaø xe taûi nhoû, neân nguy cô xaûy ra
tai naïn ôû caùc khu vöïc coâng taùc cuûa baõi choân laáp giaûm ñi ñaùng keå.
99
4.1.5 Traïm trung chuyeån khi thay ñoåi phöông thöùc vaän chuyeån
Khi xöû lí CTR ôû treân caùc ñaûo, ñeå giaûm caùc chi phí vaø khoù khaên cho quaù trình vaän
chuyeån caàn phaûi coù traïm trung chuyeån keát hôïp eùp raùc vaøo caùc container theå tích lôùn
hôn 530 m3.
Ví duï: Moâ hình caûng eùp - trung chuyeån CTR ôû Hoàng Koâng
Hình 4.1: Moâ hình caûng eùp – trung chuyeån CTR ôû Hoàng Koâng
4.2 CAÙC LOAÏI TRAÏM TRUNG CHUYEÅN
Traïm trung chuyeån coù chöùc naêng chính laø chuyeån CTR töø caùc xe thu gom vaø caùc xe
vaän chuyeån nhoû sang caùc phöông tieän vaän chuyeån lôùn hôn. Phuï thuoäc phöông phaùp
chaát taûi leân caùc xe vaän chuyeån lôùn, coù theå phaân loaïi traïm trung chuyeån thaønh 3 loaïi :
1. Chaát taûi tröïc tieáp
2. Chaát taûi töø khu vöïc tích luyõ.
3. Keát hôïp chaát taûi tröïc tieáp vaø chaát taûi kieåu tích luyõ. (hình 4.2)
100
Traïm trung chuyeån cuõng coù theå ñöôïc phaân loaïi theo coâng suaát, ví duï theo caùch phaân
loaïi cuûa Myõ [1] nhö sau:
1. Loaïi nhoû (coâng suaát < 100taán/ngaøy).
2. Loaïi trung bình (coâng suaát trong khoaûng 100-500 taán/ngaøy).
3. Loaïi lôùn (coâng suaát > 500 taán/ngaøy).
4.2.1 Traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp
Taïi traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp, CTR töø caùc xe thu gom nhoû ñöôïc ñoå tröïc tieáp
vaøo xe vaän chuyeån taûi troïng lôùn hoaëc thieát bò neùn ñeå neùn chaát thaûi vaøo xe lôùn, hay
neùn thaønh kieän ñeå thuaän tieän chuyeån ñeán baõi choân laáp. Trong nhieàu tröôøng hôïp, chaát
thaûi raén coù theå ñöôïc ñoå treân neàn dôõ taûi ñeå taùch loaïi caùc vaät lieäu coù theå taùi cheá, phaàn
coøn laïi ñöôïc eùp vaøo caùc xe trung chuyeån. Taïi traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp, raùc
haàu nhö khoâng löu laïi laâu, neáu coù chæ laø nhaát thôøi. Theå tích chaát thaûi chöùa taïm thôøi
101
treân neàn dôõ taûi thöôøng ñöôïc ñònh nghóa laø coâng suaát tích luyõ töùc thôøi hay coâng suaát löu
tröõ khaån caáp cuûa traïm trung chuyeån.
Traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp coù nhieàu kieåu tuøy theo quy moâ vaø chöùc naêng
hoaït ñoäng cuûa töøng traïm:
- Traïm coâng suaát lôùn khoâng coù khaâu eùp raùc.
- Traïm coâng suaát lôùn coù khaâu eùp raùc.
- Traïm coâng suaát vöøa vaø nhoû coù khaâu eùp raùc.
- Traïm coâng suaát nhoû duøng ôû khu vöïc noâng thoân.
- Traïm coâng suaát nhoû duøng ôû baõi choân laáp.
4.2.1.1 Traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp coâng suaát lôùn khoâng coù maùy eùp
Taïi traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp coâng suaát lôùn, CTR töø xe thu gom thöôøng
ñöôïc ñoå tröïc tieáp vaøo xe vaän chuyeån. Ñeå thöïc hieän coâng vieäc naøy, caùc traïm trung
chuyeån thöôøng ñöôïc xaây döïng theo caáu truùc hai baäc vôùi hai cao ñoä khaùc nhau: saøn dôõ
taûi (hay beä dôõ taûi) ñöôïc xaây döïng ôû treân cao ñeå dôõ taûi töø xe thu gom vaøo xe ñaàu keùo
ñaët ôû döôùi thaáp hoaëc saøn dôõ taûi nghieâng vaø xe ñaàu keùo ñaäu ôû vò trí döôùi doác. ÔÛ moät
vaøi traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp, CTR töø xe thu gom coù theå ñöôïc ñoå taïm thôøi
treân saøn dôõ taûi khi rômooc vaän chuyeån ñaõ ñaày hay ñang treân ñöôøng vaän chuyeån chaát
thaûi raén ñeán nôi thaûi boû.
Hình 4.1 Traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp coâng suaá t lôùn khoâng coù maùy eùp
Hoaït ñoäng cuûa traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp coù theå moâ taû nhö sau: Khi ñeán
traïm trung chuyeån, taát caû caùc chôû raùc ñöôïc caân taïi caàu caân vaø ñöôïc chæ daãn ñeán vò trí
dôõ taûi. Sau khi hoaøn taát vieäc dôõ taûi, caùc xe naøy ñöôïc caân laïi moät laàn nöõa vaø tính leä
phí. Khi caùc toa rômooc ñaõ ñaày taûi vaø ñaït ñeán taûi troïng cöïc ñaïi cho pheùp, chuùng ñöôïc
102
vaän chuyeån ñeán baõi ñoå. Theå tích vaø khoái löôïng chaát thaûi treân xe vaän chuyeån phaûi
ñöôïc kieåm tra laïi tröôùc khi ra khoûi traïm trung chuyeån.
4.2.1.2 Traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp naêng suaát lôùn coù maùy eùp
Traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp naêng suaát lôùn coù maùy eùp laø moät bieán theå cuûa
traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp nhö ñaõ moâ taû treân, ñöôïc trang bò caùc phöông tieän
neùn chaát thaûi vaøo thuøng xe, toa rômooc kín hoaëc taïo thaønh kieän. Hoaït ñoäng cuûa caùc
traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp coù thieát bò neùn cô baûn gioáng nhö hoaït ñoäng cuûa
traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp khoâng coù maùy neùn vôùi caùc toa rômooc hôû, chæ
khaùc laø chaát thaûi ñöôïc neùn vaøo caùc toa rômooc kín nhôø caùc maùy neùn coá ñònh. Trong
moät vaøi tröôøng hôïp caàn thieát, chaát thaûi ñöôïc vaän chuyeån ñeán caùc thieát bò neùn nhôø
baêng taûi.
ÔÛ caùc traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp coù thieát bò eùp chaát thaûi thaønh nhöõng kieän
lôùn, chaát thaûi töø xe thu gom ñöôïc ñoå tröïc tieáp leân beä dôõ taûi hoaëc tröïc tieáp vaøo pheãu
cuûa haàm eùp. Sau khi ñaõ phaân loaïi caùc vaät lieäu coù khaû naêng taùi sinh, chaát thaûi ñöôïc ñaåy
vaøo maùy eùp. Kieän chaát thaûi ñaõ eùp ñöôïc chuyeån sang caùc xe coù toa keùo moät caàu
(semitrailer) ñeå vaän chuyeån ñeán BCL. Vôùi caùch taïo thaønh kieän chaát thaûi coù kích
thöôùc nhoû hôn kích thöôùc beân trong cuûa thuøng xe vaän chuyeån coù toa keùo moät caàu mui
traàn, chi phí vaän chuyeån coù theå giaûm ñeán möùc thaáp nhaát.
Hình 4.2 Moâ hình trung chuyeån raùc söû duïng maùy eùp vaø contaimer
103
Hình 4.3: (a) Maùy neùn CTR vôùi maùng ñoå raùc hôû (khi caùc kieän CTR ñöôïc hình thaønh
trong khoang neùn thì coång tröôït ñöôïc keùo leân vaø kieän CTR ñöôïc ñaåy vaøo trong xe vaän
chuyeån).
(b) Chi tieát maùy ñoùng kieän coâng suaát lôùn vôùi maùng ñoå raùc kín (CTR theo heä thoáng
baêng chuyeàn vaøo trong maùy ñoùng kieän).
4.2.1.3 Traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp naêng suaát trung bình vaø nhoû coù maùy neùn
Sau khi caân, xe thu gom ñi vaøo traïm trung chuyeån vaø chaát thaûi treân ñoù ñöôïc ñoå tröïc
tieáp vaøo pheãu noái lieàn vôùi maùy eùp hoaëc vaøo moät hoá chöùa chaát thaûi hình chöõ nhaät. Moãi
moät hoá ñöïôc trang bò moät pittoâng thuyû löïc ñeå ñaåy chaát thaûi vaøo ñeán pheãu cuûa maùy eùp
ñaët ôû cuoái hoá ñoái dieän. Neáu khoâng coù xe vaän chuyeån kieåu rômooc ñeå nhaän taûi thì chaát
thaûi ñöôïc ñoå taïm thôøi treân neàn, töø ñaây chuùng seõ ñöôïc ñöa vaøo pheãu maùy eùp nhôø xe
xuùc baùnh hôi.
Moät soá hình aûnh minh hoïa cuûa traïm trung chuyeån coù maùy eùp raùc.
104
105
Hình 4.9 c). Xe chôû raùc ñoå raùc vaøo

Hình 4.9 d) Maùy eùp raùc
raõnh chöùa raùc
Hình 4.9 a) Xe chôû raùc ñang caân taïi traïm Hình 4.9 b) Xe chôû raùc vaøo taàng tieáp
caân nhaän
106
Hình 4.9 e) . Heä thoáng gaït raùc Hình 4.9 f). Xe keùo coù moùc caåu
Hình 4.9 g) Nhaø ñieàu haønh
4.2.1.4 Traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp naêng suaát nhoû ôû vuøng noâng thoân
ÔÛ vuøng noâng thoân vaø nhöõng nôi vui chôi giaûi trí, traïm trung chuyeån coâng suaát nhoû
ñöôïc thieát keá sao cho caùc thuøng chöùa chaát thaûi ñöôïc ñoå tröïc tieáp vaøo xe thu gom vaø
vaän chuyeån tröïc tieáp ñeán baõi ñoå. Trong vieäc thieát keá vaø boá trí traïm trung chuyeån loaïi
naøy, ñieàu coát yeáu caàn xem xeùt laø tính ñôn giaûn. Nhöõng heä thoáng cô khí phöùc taïp
khoâng thích hôïp ôû nhöõng nôi naøy. Soá container söû duïng phuï thuoäc vaøo phaïm vi khu
vöïc phuïc vuï vaø taàn suaát thu gom. Ñeå deã daøng dôõ taûi, ñænh cuûa container phaûi ñöôïc ñaët
cao hôn ñænh cuûa neàn dôõ taûi khoaûng 1m.
Traïm trung chuyeån loaïi naøy thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå thu hoài vaät lieäu coù khaû naêng taùi
cheá. Sau khi vaät lieäu coù khaû naêng taùi cheá ñöôïc taùch ra, phaàn thaûi boû ñöôïc chöùa trong 2
toa rômooc trung chuyeån luaân phieân.
107
Hình 4.10 Moâ hình traïm trung chuyeån söû duïng ôû vuøng noâng thoân
4.2.1.4 Traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp naêng suaát nhoû söû duïng ôû baõi choân laáp
hôïp veä sinh
4.2.2 Traïm trung chuyeån kieåu tích luyõ (storage-load transfer station)
Taïi traïm trung chuyeån chaát thaûi kieåu tích luõy, chaát thaûi ñöôïc ñoå tröïc tieáp vaøo hoá chöùa.
Töø hoá naøy, chaát thaûi seõ ñöôïc chuyeån leân xe vaän chuyeån nhôø caùc thieát bò khaùc. Traïm
trung chuyeån kieåu tích luõy khaùc bieät so vôùi traïm trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp ôû choã
noù ñöôïc thieát keá sao cho coù theå löu tröõ chaát thaûi trong khoaûng 1 – 3 ngaøy.
4.2.2.1 Traïm trung chuyeån kieåu tích luyõ coâng suaát lôùn khoâng coù maùy neùn
Taïi traïm trung chuyeån naøy, taát caû caùc xe thu gom ñeán traïm ñeàu ñöôïc höôùng daãn ñeå ñi
theo moät tuyeán nhaát ñònh ñeán traïm caân ñieän töû vaø taát caû caùc soá lieäu cuûa xe thu gom
ñeàu ñöôïc löu tröõ vaøo maùy vi tính: teân nguoàn thaûi, ñaëc ñieåm xe thu gom vaø thôøi gian
108
vaøo ra traïm trung chuyeån, ñôn vò thu gom. Sau ñoù, nhaân vieân traïm caân (ngöôøi ñieàu
khieån) seõ höôùng daãn ngöôøi laùi xe ñi vaøo traïm. Khi ñaõ vaøo trong traïm trung chuyeån,
ngöôøi laùi xe seõ lui xe 1 goùc khoaûng 50o so vôùi rìa cuûa hoà chöùa chaát thaûi. Khi ñaõ dôõ taûi
xong, xe thu gom di chuyeån ra khoûi traïm trung chuyeåân.
Toa keùo haøng hình pheãu
Gaøu xuùc coá

ñònh hoaït ñoäng
baèng hôi nöôùc
Hình 4.11: Sô ñoà traïm trung chuyeån kieåu tích luyõ coâng suaát lôùn khoâng coù maùy neùn.
Trong hoá chöùa chaát thaûi, 2 xe uûi ñöôïc söû duïng ñeå ñaäp vuïn CTR vaø ñaåy chuùng veà phía
pheãu nhaäp lieäu ôû cuoái moãi hoá . Hai caàn truïc daïng gaàu coù khôùp noái ñöôïc laép ñaët phía
beân kia cuûa pheãu naïp lieäu ñeå loaïi tröø nhöõng chaát thaûi coù kích thöôùc lôùn hoaëc chaát
thaûi coù theå laøm hoûng xe trung chuyeån vaø neùn eùp chaát thaûi vaøo xe. Chaát thaûi ñi qua
pheãu, vaøo xe vaän chuyeån ñaõ chôø saün treân caân ôû vò trí thaáp hôn.
109
Khi ñaõ ñaït khoái löôïng cho pheùp, nhaân vieân vaän haønh seõ ra hieäu cho ngöôøi laùi xe bieát.
Xe ñaõ ñaày taûi ñöôïc vaän chuyeån ra khoûi khu vöïc chaát taûi vaø ñöôïc phuû löôùi beân treân ñeå
traùnh hieän töôïng giaáy vaø caùc chaát thaûi nheï bò thoåi bay theo gioù treân ñöôøng vaän
chuyeån.
4.2.2.2 Traïm trung chuyeån kieåu tích luyõ naêng suaát trung bình coù thieát bò neùn vaø xöû lyù
Ñoái vôùi traïm trung chuyeån loaïi naøy, ñaàu tieân chaát thaûi ñöôïc ñoå vaøo trong caùc hoá chöùa
taïm thôøi. Töø hoá chöùa naøy, chaát thaûi ñöôïc ñaåy leân heä thoáng baêng chuyeàn ñeå vaän
chuyeån ñeán maùy caét, xeù bao. Sau khi caét vaø xeù, saét ñöôïc taùch rieâng vaø chaát thaûi coøn
laïi ñöôïc neùn vaøo trong caùc toa trung chuyeån ñeå vaän chuyeån ñeán baõi ñoå.
4.2.3 Traïm trung chuyeån keát hôïp chaát taûi tröïc tieáp vaø chaát taûi tích luõy
Taïi moät soá traïm trung chuyeån, caû 2 phöông phaùp chaát taûi tröïc tieáp vaø chaát taûi kieåu
tích luyõ ñöôïc söû duïng keát hôïp. Ñaây laø nhöõng traïm trung chuyeån ña chöùc naêng, hoaït
ñoäng thu hoài vaät lieäu cuõng coù theå keát hôïp vôùi traïm trung chuyeån loaïi naøy.
Hoaït ñoäng cuûa traïm trung chuyeån loaïi naøy coù theå moâ taû nhö sau: Taát caû caùc xe thu
gom khi ñeán traïm trung chuyeån ñeàu phaûi qua khaâu kieåm tra taïi traïm caân. Caùc xe thu
gom seõ ñöôïc caân, sau ñoù ñeán saøn dôõ taûi vaø ñoå chaát thaûi tröïc tieáp sang xe vaän chuyeån,
trôû laïi traïm caân, caân xe vaø tính leä phí.
Ñoái vôùi tö nhaân hay nhöõng ngöôøi vaän chuyeån phi thöông maïi (khoâng phaûi laø nhoùm thu
gom dòch vuï) vaän chuyeån moät khoái löôïng lôùn raùc vöôøn, caønh caây, vaø chaát thaûi lôùn (loø
saáy, maùy caét coû, tuû laïnh, …) ñeán traïm trung chuyeån, ñeàu ñöôïc kieåm tra taïi traïm caân,
nhöng khoâng phaûi caân vì chaát thaûi ñaõ ñöôïc caân taïi nhaø bôûi caùc nhaân vieân phuïc vuï vaø
nhaân vieân phuïc vuï seõ ñöa cho hoï hoaù ñôn. Tuy nhieân, ngöôøi söû duïng traïm trung
chuyeån vaãn phaûi traû phí thaûi boû caên cöù theo soá lieäu ghi treân hoaù ñôn. Nhaân vieân phuïc
vuï ôû ñaây seõ kieåm tra baèng maét xem chaát thaûi coù chöùa caùc vaät lieäu coù khaû naêng thu hoài
taùi cheá hay khoâng. Neáu coù, nhaân vieân seõ höôùng daãn taøi xeá laùi xe ñeán ñoå vaät lieäu khu
vöïc thu hoài vaät lieäu taùi cheá tröôùc khi ñeán khu vöïc dôõ taûi chung. Moät coâng nhaân traïm
trung chuyeån seõ hoã trôï thu hoài caùc vaät lieäu coù khaû naêng taùi sinh.
Neáu coù theå döï ñoaùn ñöôïc löôïng vaät lieäu coù khaû naêng taùi cheá, laùi xe seõ ñöôïc caáp giaáy
vaøo cöûa mieãn phí. Sau khi ñaõ thu hoài heát caùc vaät lieäu coù khaû naêng tuaàn hoaøn, taøi xeá
tieáp tuïc laùi xe ñeán neàn dôõ taûi ñeå dôõ caùc chaát thaûi coøn laïi.
Neáu khoâng coù caùc vaät lieäu taùi cheá, taøi xeá seõ vaän chuyeån thaúng ñeán khu vöïc dôõ taûi
chung. Khu vöïc naøy taùch rieâng khoûi khu vöïc dôõ taûi tröïc tieáp daønh cho caùc xe thu gom
dòch vuï, ôû ñaây coù hai mieäng pheãu naïp lieäu vaøo xe rômooc. Chaát thaûi tích luyõ treân khu
vöïc dôõ taûi seõ ñöôïc ñaåy töøng ñôït vaøo xe vaän chuyeån nhôø xe uûi baùnh hôi. Neàn dôõ taûi
ñöôïc veä sinh ñònh kyø.
110
111
Phoøng ñieàu khieån Saøn tieáp nhaän raùc
Maùy neùn raùc Baêng chuyeàn
Thieát bò khöû muøi, thoâng gioù Thieát bò di chuyeån
Hình 4.13 Chi tieát caùc thieát bò trong coâng ngheä caûng eùp – trung chuyeån Nhaät Baûn
4.3 PHÖÔNG TIEÄN VAØ PHÖÔNG PHAÙP VAÄN CHUYEÅN

4.3.1 Phöông tieän vaän chuyeån
Xe taûi, xe löûa vaø taøu thuyû … laø nhöõng phöông tieän chuû yeáu ñöôïc söû duïng trong vaän chuyeån
chaát thaûi raén. Beân caïnh ñoù, coøn söû duïng caùc heä thoáng khí neùn vaø heä thoáng thuyû löïc.
112
4.3.2 Phöông phaùp vaän chuyeån

4.3.2.1. Vaän chuyeån baèng ñöôøng boä
Vaän chuyeån baêng ñöôøng boä söû duïng ôû nhöõng nôi xe vaän chuyeån coù theå vaøo ñöôïc. Phöông
tieän thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå vaän chuyeån raùc töø traïm trung chuyeån laø xe rômooùc, xe coù
toa keùo vaø xe eùp raùc kín. Taát caû caùc phöông tieän treân ñeàu duøng ñöôïc cho taát caû caùc loaïi
traïm trung chuyeån.
Thoâng thöôøng, caùc loaïi xe söû duïng ñeå vaän chuyeån treân xa loä phaûi ñaùp öùng caùc yeâu caàu
sau:
1) Chi phí vaän chuyeån thaáp nhaát.
2) Chaát thaûi ñöôïc phuû kín trong suoát quaù trình vaän chuyeån.
3) Caùc loaïi xe phaûi ñöôïc thieát keá phuø hôïp vôùi giao thoâng treân xa loä.
4) Khoái löôïng xe vaø raùc khoâng vöôït quaù giôùi haïn khoái löôïng cho pheùp.
5) Phöông phaùp dôõ taûi phaûi ñôn giaûn vaø coù khaû naêng thöïc hieän ñoäc laäp (töï
haønh).
4.3.2.2. Vaän chuyeån baèng ñöôøng saét
Maëc duø, ñöôøng saét töøng laø phöông tieän vaän chuyeån chaát thaûi raén thoâng duïng, nhöng
hieän nay chæ coøn moät vaøi khu vöïc treân theá giôùi söû duïng phöông tieän naøy. Tuy nhieân,
vieäc söû duïng ñöôøng saét ñeå vaän chuyeån raùc ñang ñöôïc quan taâm vaø phaùt trieån trôû laïi,
ñaëc bieät ñoái vôùi baõi choân laáp ôû xa maø neáu vaän chuyeån baèng ñöôøng boä thì khoù khaên
trong khi ñaõ coù saün heä thoáng ñöôøng saét.
4.3.2.3. Vaän chuyeån baèng ñöôøng thuyû
Xaø lan vaø nhöõng chieác taøu ñaëc bieät ñaõ ñöôïc duøng ñeå vaän chuyeån chaát thaûi raén ñeán nôi
xöû lyù hay ñeán nôi ñoå boû nhö bôø bieån, ñaïi döông (tuy nhieân, ngaøy nay ngöôøi ta khoâng
coøn ñoå raùc vaøo ñaïi döông nöõa).
Trong vaän chuyeån CTR baèng ñöôøng thuyû, coù theå söû duïng moät soá xaø lan töï haønh,
nhöng thoâng thöôøng, ngöôøi ta duøng taøu keùo hay nhöõng loaïi taøu ñaëc bieät ñeå keùo xaø lan
chôû raùc. Tuy nhieân, vaän chuyeån chaát thaûi raén baèng ñöôøng thuûy thöôøng xuyeân bò ngöng
treä khi bieån ñoäng. Trong tröôøng hôïp ñoù, raùc phaûi ñöôïc löu tröõ,õ do ñoù laøm taêng chi phí
söû duïng kho löu tröõ.
Öu ñieåm chính cuûa phöông phaùp vaän chuyeån baèng ñöôøng thuyû laø:
- Vaän chuyeån baèng ñöôøng thuûy chieám lôïi theá lôùn ñoái vôùi caùc thaønh phoá coù
nhieàu keânh raïch. Khi ñoù, xe chôû raùc chæ ñi trong noäi thaønh, cöï ly ngaén, quay voøng
nhanh, giaûm tình traïng uøn taéc giao thoâng. Öu ñieåm naøy ñöôïc taän duïng toái ña ñeå toå
chöùc nhieàu caûng soâng phaân boá treân toaøn thaønh phoá vaø daây chuyeàn vaän chuyeån lieân
tuïc 24/24. Moãi beán soâng naøy coù chieàu roäng maët soâng ñuû cho caùc xaø lan neo ñaäu ñeå
nhaän raùc. Toå chöùc daây chuyeàn kheùp kín: xaø lan coi nhö laø boä phaän raùc noåi treân soâng,
nhaän ñaày raùc luùc naøo laø rôøi beán luùc aáy vaø coù chieác khaùc vaøo thay theá ngay, nghóa laø
113
24/24 giôø trong ngaøy xaø lan luoân coù maët taïi beán ñeå nhaän raùc. Haïn cheá ñeán möc thaáp
nhaát khaû naêng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nhaát laø ôû nhöõng nôi coù maät ñoä daân soá cao.
- Thu gom raùc trong noäi thaønh seõ nhanh choùng hôn, vaø xoaù boû caùc boâ raùc treân
ñöôøng phoá. Neáu ñaàu tö ñuû xe taûi tuùc tröïc nhaän raùc, khoâng cho ñoå xuoáng boâ, raùc töø nhaø
daân ñöôïc tieáp nhaän vaø chôû ñi ngay trong ngaøy, giaûm thieåu caùc aûnh höôûng ñeán moâi
tröôøng. Toác ñoä giaûi phoùng raùc nhanh hôn, khaéc phuïc tình traïng raùc toàn ñoäng laâu ngaøy.
- Cöï ly vaän chuyeån ñöôøng boä giaûm coøn 5 -10 km neân chi phí vaän chuyeån giaûm
ñaùng keå. Vaän chuyeån baèng ñöôøng thuyû giaù cöôùc reû hôn cöôùc ñöôøng boä töø 30-50%.
- Taän duïng khai thaù c, söû duïng toát nhaát nhöõng lôïi theá veà ñieàu kieän ñòa lyù töï nhieân.
Ví duï: Traïm trung chuyeån phaûi ñöôïc söû duïng khi taøu hoûa hay xaø lan ñöôïc duøng ñeå
vaän chuyeån chaát thaûi ñeán ñieåm ñoå boû cuoái cuøng nhö : Xaø lan vaän chuyeån raùc ôû Hong
Kong vaø Nhaät Baûn.

(a) (b)
Hình 4.14 Xaø lan vaän chuyeån raùc ôû Nhaät Baûn (a) vaø Hoàng Koâng (b)
4.3.2.4. Vaän chuyeån baèng khí neùn, aùp löc nöôùc hay caùc heä thoáng khaùc
Caû hai heä thoáng vaän chuyeån baèng oáng daãn khí aùp suaát thaáp vaø oáng daãn chaân khoâng
ñeàu ñaõ ñöôïc söû duïng ñeå vaän chuyeån chaát thaûi raén. Haàu heát chuùng ñöôïc söû duïng ñeå
vaän chuyeån raùc töø caùc khu daân cö coù maät ñoä daân cao vaø caùc khu thöông maïi ñeán traïm
taäp trung ñeå xöû lyù hay chaát leân thieát bò vaän chuyeån.
Veà maët thieát keá vaø vaän haønh, heä thoáng vaän chuyeån baèng khí neùn phöùc taïp hôn heä thoáng
vaän chuyeån baèng aùp löïc nöôùc vì heä thoáng naøy coù caáu truùc vaø van ñieàu khieån phöùc taïp.
Nhu caàu quaït gioù hay tuabin toác ñoä cao caøng gaây phöùc taïp cho cheá ñoä baûo döôõng.
Giaù thaønh laép ñaët cho nhöõng heä thoáng naøy cao neân chuùng mang laïi hieäu quaû kinh teá
khi söû duïng cho caùc coâng trình môùi.
Vaän chuyeån baèng söùc nöôùc thöôøng ñöôïc söû duïng ñeå vaän chuyeån chaát thaûi thöïc phaåm
(ôû nhöõng hoä gia ñònh coù söû duïng maùy nghieàn raùc gia ñình). Moät trong nhöõng khoù khaên
114
chính cuûa phöông phaùp naøy laø nöôùc hoaëc nöôùc thaûi duøng ñeå vaän chuyeån chaát thaûi raén
cuoái cuøng cuõng phaûi xöû lyù. Gioáng nhö quaù trình hoaø tan, noàng ñoä chaát höõu cô trong
nöôùc thaûi loaïi naøy cao hôn nöôùc thaûi sinh hoaït. Heä thoáng vaän chuyeån baèng nöôùc coù
theå aùp duïng ôû nhöõng khu vöïc maø caùc quaù trình tieàn xöû lyù vaø xöû lyù baäc cao keát hôïp vôùi
nhau thaønh heä thoáng xöû lyù. Khaû naêng öùng duïng cuûa phöông phaùp naøy bò haïn cheá ôû
nhöõng khu vöïc coù maät ñoä daân cö cao.
Nhöõng phöông phaùp vaän chuyeån chaát thaûi raén khaùc ñaõ ñöôïc ñeà xuaát nhö baêng taûi, khí
thoåi vaø heä thoáng oáng daãn ngaàm döôùi loøng ñaát coù caùc gioû raùc di chuyeån baèng töø
tröôøng.
115
4.4 NHÖÕNG YEÂU CAÀU TRONG THIEÁT KEÁ TRAÏM TRUNG CHUYEÅN
Khi thieát keá traïm trung chuyeån, nhöõng yeáu toá sau ñaây caàn ñöôïc xem xeùt:
- Loaïi traïm trung chuyeån
- Coâng suaát traïm trung chuyeån.
116
- Thieát bò, duïng cuï phuï trôï.

- Yeâu caàu veä sinh moâi tröôøng.
- Vaán ñeà söùc khoeû vaø an toaøn lao ñoäng
4.4.1. Loaïi traïm trung chuyeån
Vôùi nhöõng loaïi traïm trung chuyeån nhö ñaõ trình baøy ôû treân, khi thieát keá caàn xaùc ñònh
roõ hoaït ñoäng taïi traïm coù goàm caû coâng taùc thu hoài vaät lieäu taùi sinh hay khoâng. Neáu coù,
dieän tích TTC phaûi ñuû lôùn ñeå xe chôû raùc dôõ taûi.
4.4.2. Coâng suaát traïm trung chuyeån
Khoái löôïng CTR ñöa veà traïm trung chuyeån vaø söùc chöùa cuûa traïm phaûi ñöôïc ñaùnh giaù
moät caùch caån thaän trong quaù trình quy hoaïch vaø thieát keá TTC. Khoái löôïng chaát thaûi
ñöa veà traïm phaûi ñöôïc tính toaùn sao cho caùc xe thu gom khoâng phaûi chôø ñôïi laâu môùi
ñöôïc dôõ taûi.
Do kinh phí ñaàu tö thieát bò vaän chuyeån taêng neân caàn phaân tích tính kinh teá giöõa söùc
chöùa cuûa traïm trung chuyeån vaø chi phí hoaït ñoäng vaän chuyeån bao goàm caû thieát bò vaø
nhaân coâng. Ví duï: taêng söùc chöùa cuûa TTC vaø söû duïng ít xe vaän chuyeån nhöng taêng
thôøi gian laøm vieäc seõ ñaït hieäu quaû kinh teá hôn laø khi söû duïng TTC nhoû vaø mua nhieàu
xe vaän chuyeån. Ñoái vôùi TTC chaát taûi – löu giöõ, coâng suaát cuûa TTC töông öùng vôùi theå
tích CTR thu gom trong ½ ñeán 1 ngaøy. Coâng suaát cuûa TTC cuõng coù theå thay ñoåi theo
loaïi phöông tieän hoã trôï ñöôïc söû duïng ñeå chaát taûi leân xe vaän chuyeån. Tuy vaäy, thoâng
thöôøng söùc chöùa cuûa TTC khoâng ñöôïc vöôït quaù theå tích CTR sinh ra trong 3 ngaøy.
4.4.3. Yeâu caàu veà thieát bò vaø caùc duïng cuï phuï trôï
Thieát bò vaø caùc duïng cuï phuï trôï söû duïng ôû TTC phuï thuoäc vaøo chöùc naêng cuûa TTC
trong heä thoáng quaûn lyù CTR. ÔÛ TTC chaát taûi tröïc tieáp, yeâu caàu phaûi coù caùc thieát bò
duøng ñeå ñaåy chaát thaûi vaøo xe vaän chuyeån hoaëc ñeå phaân boá ñeàu chaát thaûi treân caùc xe
vaän chuyeån. Chuûng loaïi vaø soá löôïng thieát bò, duïng cuï yeâu caàu thay ñoåi theo coâng suaát
cuûa traïm. ÔÛ caùc TTC chaát taûi – löu tröõ, caàn moät hoaëc nhieàu xe uûi ñeå ñaäp vuïn vaø ñaåy
chaát thaûi vaøo pheãu naïp lieäu. Moät soá duïng cuï khaùc caàn duøng ñeå phaân boá chaát thaûi vaø
laøm ñoàng ñeàu taûi löôïng treân caùc xe vaän chuyeån.
Caân laø duïng cuï khoâng theå thieáu ôû taát caû caùc TTC vöøa vaø lôùn ñeå coù theå giaùm saùt hoaït
ñoäng cuûa traïm vaø ñeå xaây döïng heä thoáng döõ lieäu coâng ngheä vaø quaûn lyù coù yù nghóa. Caân
cuõng caàn thieát khi TTC tính leä phí döïa treân khoái löôïng chaát thaûi. Traïm caân cuõng phaûi
ñöôïc trang bò ñieän thoaïi vaø heä thoáng lieân laïc hai chieàu ñeå nhaân vieân ñieàu haønh traïm
caân coù theå lieân laïc vôùi laùi xe.
4.4.4. Yeâu caàu veä sinh moâi tröôøng

Taïi caùc TTC caàn laép ñaët heä thoáng xöû lyù khí thaûi. Ñoái vôùi TTC chaát taûi tröïc tieáp, caàn
phaûi söû duïng maùi che, löôùi chaén ñeå traùnh hieän töôïng caùc thaønh phaàn chaát thaûi nheï bò
cuoán theo gioù. Hoaït ñoäng cuûa TTC phaûi ñöôïc giaùm saùt chaët cheõ, caùc chaát thaûi rôi vaõi
117
phaûi ñöôïc veä sinh ngay, khoâng ñeå laâu hôn 1-2 giôø. ÔÛ TTC lôùn caàn xaây döïng heä thoáng
xöû lyù sô boä nöôùc thaûi tröôùc khi thaûi boû vaøo heä thoáng thoaùt vaø xöû lyù nöôùc thaûi cuûa khu
vöïc. ÔÛ nhöõng vuøng xa, caàn xaây döïng traïm xöû lyù nöôùc thaûi hoaøn chænh ñeå xöû lyù nöôùc
roø ræ sinh ra taïi TTC.
4.4.5. Vaán ñeà söùc khoûe vaø an toaøn lao ñoäng

Vaán ñeà veà söùc khoeû vaø an toaøn lao ñoäng taïi TTC coù lieân quan ñeán haøm löôïng buïi
phaùt taùn trong traïm. Ñeå giaûm noàng ñoä buïi trong khu vöïc chöùa CTR ôû TTC chaát taûi –
löu tröõ, ngöôøi ta söû duïng bieän phaùp phun nöôùc vaøo khoâng gian phía treân pheãu tieáp
nhaän raùc. Caùc coâng nhaân laøm vieäc ôû ñaây phaûi ñöôïc trang bò maët naï choáng buïi. Trong
caùc TTC chaát taûi – löu giöõ, caùc maùy uûi laøm vieäc trong hoà chöùa phaûi coù cabin kín, ñöôïc
trang bò maùy ñieàu hoaø khoâng khí vaø caùc thieát bò loïc buïi. Chaát thaûi khoâng ñöôïc pheùp
ñoå tröïc tieáp vaøo hoá chöùa ôû caùc TTC chaát taûi – löu tröõ coâng suaát lôùn ñeå ñaûm baûo vaán
ñeà an toaøn.
4.5 LÖÏA CHOÏN VÒ TRÍ TRAÏM TRUNG CHUYEÅN
TTC neân ñöôïc boá trí ôû nôi 1) gaàn khu vöïc phuïc vuï, 2) deã daøng tieáp caän vôùi tuyeán
ñöôøng giao thoâng chính vaø caùc traïm ñieàu phoái xe, 3) aûnh höôûng cuûa noù ñeán coäng
ñoàng daân cö vaø moâi tröôøng do caùc hoaït ñoäng cuûa TTC laø thaáp nhaát, 4) vieäc xaây döïng
vaø vaän haønh TTC seõ coù hieäu quaû kinh teá cao nhaát. Theâm vaøo ñoù, neáu TTC ñöôïc xaây
döïng ñeå xöû lyù CTR nhö thu hoài vaät lieäu vaø saûn xuaát naêng löôïng thì taát caû nhöõng hoaït
ñoäng naøy phaûi ñöôïc ñaùnh giaù vaø kieåm soaùt.
Vì taát caû nhöõng yeáu toá neâu treân ít khi ñöôïc thoaû maõn ñoàng thôøi neân caàn phaân tích caân
nhaéc tính öu tieân giöõa nhöõng yeáu toá naøy. Do ñoù, vieäc löïa choïn vò trí baõi ñoå hay traïm
trung chuyeån phaûi döïa treân baøi toaùn phaân tích chi phí kinh teá – kyõ thuaät giöõa caùc yeáu
toá treân. Phöông phaùp naøy coù theå aùp duïng trong nhöõng tröôøng hôïp caàn phaûi löïa choïn
giöõa moät soá vò trí khaû thi ñeå xaây döïng TTC.
4.5.1. Löïa choïn traïm trung chuyeån döïa treân chi phí vaän chuyeån
Vôùi nhöõng ñieàu kieän lyù töôûng, TTC caàn ñaët taïi nhöõng nôi coù chi phí vaän chuyeån thaáp
nhaát. Tuy nhieân, vaán ñeà khoù khaên cho caùc cô quan quaûn lyù CTR laø chi phí vaän chuyeån
ngaøy caøng trôû neân ít quan troïng ñoái vôùi vieäc löïa choïn vò trí thích hôïp ñeå xaây döïng TTC
4.5.2. Löïa choïn vò trí traïm trung chuyeån döïa treân caùc ñieàu kieän giôùi haïn
Tröôøng hôïp khi hai hoaëc nhieàu TTC vaø BCL ñöôïc söû duïng thì vaán ñeà ñöôïc ñaët ra laø vò
trí naøo seõ laø toái öu töø TTC ñeán baõi choân laáp.
Giaû söû phaûi xaùc ñònh chi phí thaáp nhaát ñeå vaän chuyeån moät löôïng CTR töø moät trong ba
TTC ñeán moät trong ba BCL. Vaán ñeà naøy theå hieän döôùi daïng coâng thöùc toaùn hoïc nhö sau:
- Goïi vò trí TTC laø i
- Goïi vò trí BCL laø j
118
- Khi ñoù, X ij laø löôïng chaát thaûi vaän chuyeån töø TTC i ñeán BCL j
- C ij laø chi phí vaän chuyeån chaát thaûi töø TTC i ñeán BCL j
- R i laø toång löôïng chaát thaûi ñöa ñeán TTC i
- Dj laø toång löôïng chaát thaûi coù theå chöùa ôû BCL j
- Neáu goïi F laø haøm theå hieän toång chi phí vaän chuyeån, thì haøm soá F ñöôïc xaùc
ñònh bôûi toång caùc giaù trò nhö trình baøy döôùi ñaây phaûi laø nhoû nhaát vôùi nhöõng ñieàu kieän
giôùi haïn:
X11 C11 + X 12C12 + X 21C21 + X 22C22 + X 23C23 + X 31C31 + X 32C32 + X 33C33 = F
- Moâ taû döôùi daïng coâng thöùc toaùn hoïc
3 3
F X ij C ij
j
1 i
1
Theo caùc giôùi haïn sau:

3
X
j
1
ij Ri i= 1-3
X
j
1
ij Dij j = 1-3
Xij 0
Ñieàu kieän giôùi haïn: 1) löôïng chaát thaûi vaän chuyeån ñeán BCL phaûi baèng löôïng chaát thaûi
chuyeån ñeán TTC, 2) toång löôïng chaát thaûi vaän chuyeån töø TTC ñeán BCL nhoû hôn hoaëc
baèng söùc chöùa cuûa BCL, 3) khoái löôïng chaát thaûi vaän chuyeån töø TTC phaûi lôùn hôn hoaëc
baèng 0.
Baøi toaùn xaùc ñònh vò trí thích hôïp cuûa TTC vaø BCL theo caùc ñieàu kieän giôùi haïn
thöôøng ñöôïc goïi laø baøi toaùn vaän chuyeån trong lónh vöïc quaûn lyù chaát thaûi raén. Ñeå giaûi
baøi toaùn naøy coù theå aùp duïng phöông phaùp toái öu hoaù theo quy hoaïch tuyeán tính.
Ví duï: Thieát keá sô boä caûng eùp - trung chuyeån CTR Bình Ñieàn
- Coâng suaát : Löôïng raùc xaø baàn 1000 Taán/ngaøy.
Löôïg raùc eùp saün 1000 Taán/ngaøy.
Löôïng raùc rôøi 2000 Taán/ngaøy.
Caùc haïng muïc xaây döïng taïi Caûng Bình Ñieàn:
Haïng muïc Ñôn vò Khoái löôïng

Beán xaø lan 300 taán md 80
Keø baûo veä bôø md 123
Ñöôøng noäi boä sau beán roäng 12m m2 4824
119
Baõi chöùa container m2 5730

Nhaø eùp raùc m2 1250
Nhaø röûa xe m2 66
Traïm caân m2 66
Nhaø ñaäu xe m2 600
Caùc haïng muïc coâng trình khaùc m2 757
Tính toaùn nhu caàu thieát bò cho Caûng Bình Ñieàn :
Thieát bò chính Soá löôïng (Caùi) Ñaëc tính kyõ thuaät

Maùy eùp raùc 5 Coâng suaát: 35.6 taán/giôø
Container chöùa raùc 121 DxRxC : 6530x2250x2310mm
Hoá chöùa raùc 5 DxRxC : 7000x3000x3000mm
Pheãu nhaän raùc 5 DxRxC 7000x3000x3000mm
Xe ñaàu keùo 5 Taûi troïng 20 Taán
Caåu coá ñònh 3 Söùc naâng : 30 Taán
Xe naâng container 3
Traïm caân 2 Möùc caân toái ña :30 Taán
Xaø lan 10 Xaø lan töï haønh : 320 Taán
Maët baèng quy hoaïch Caûng Bình Ñieàn :
120
B
SH HAÏ NGMUÏCCOÂNGTRÌNH GHI CHUÙ
1
2
TYÛLEÄ
1/1.000
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
ÊN
3 20 T
LAN
Sµ
TÊN
32 0
LAN
Sµ
®i l ong an
CAÂU HOÛI
1. Caùc yeâu caàu veà löïa choïn vò trí traïm trung chuyeån?
2. Nhöõng yeâu caàu trong thieát keá traï m trung chuyeån?
3. Moät traïm trung chuyeån coù coâng suaát 1000 taán/ngaøy. Xem xeùt 2 phöông aùn: traïm
trung chuyeån chaát taûi tröïc tieáp vaø traïm trug chuyeån chaát thaûi löu tröõ. Xaùc ñònh caùc
yeáu toá quan troïng caàn phaûi xem xeùt khí löïa choïn 1 trong 2 phöông aùn naøy.
4. Xaùc ñònh thôøi gian giao nhau giöõa hai heä thoáng thu gom raùc söû duïng xe eùp raùc vaø
heä thoáng trung chuyeån, vaän chuyeån, theo caùc döõ lieäu sau:
- Xe eùp raùc coù theå tích laø 30m 3
- Khoái löôïng rieâng cuûa raùc trong xe eùp raùc laø 600 kg/m 3.
121
- Xe ñaàu keùo (rômooc) coù theå tích laø 105m3.

- Khoái löôïng rieâng cuûa raùc trong xe ñaàu keùo laø 325kg/m 3.
- Chi phí vaän haønh cuûa xe eùp raùc laø 40.000ñ/h.
- Chi phí vaän haønh cuûa xe ñaàu keùo laø 60.000ñ/h.
- Chi phí vaän haønh cuûa traïm trung chuyeån laø 3.250ñ/taán.
5. Xaùc ñònh coâng suaát toái ña moãi giôø cuûa heä thoáng vaän chuyeån tröïc tieáp coâng suaát lôùn,
giaû söû raèng theå tích trung bình cuûa moãi xe laø 11,45 m3 vaø khoái löôïng rieâng cuûa chaát
thaûi laø 281,8 kg/m3.
122
Chöông 5: CAÙC PHÖÔNG PHAÙP XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN
Muïc ñích cuûa caùc phöông phaùp xöû lyù chaát thaûi raén laø:
- Naâng cao hieäu quaû cuûa vieäc quaûn lyù CTR, baûo ñaûm an toaøn veä sinh moâi
tröôøng
- Thu hoài vaät lieäu ñeå taùi söû duïng, taùi cheá
- Thu hoài naêng löôïng töø raùc cuõng nhö caùc saûn phaåm chuyeån ñoåi
Caùc phöông phaùp xöû lyù chaát thaûi

raén
Cô hoïc Nhieät - cô Hoaù hoïc Tuyeån
Nhieät Hoaù lyù Sinh hoaù
Ñaäp Trích ly
Tuyeån töø
Nghieàn Taïo khoái

Hoaø tan Tuyeån troïng
löïc
Taïo haït ôû
Phaân loaïi,
nhieät ñoä
choïn loïc Keát tinh Röûa
cao
Tuyeån
noåi
Tuyeån
ñieän
Tuyeån
trong huyeàn
phuø, chaát
loûng naëng
Hình 5.1 Sô ñoà caùc phöông phaùp xöû lyù chaát thaûi
123
5.1 XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP CÔ HOÏC
5.1.1 Giaûm kích thöôùc
Phöông phaùp giaûm kích thöôùc ñöôïc söû duïng ñeå giaûm kích thöôùc cuûa caùc thaønh phaàn
CTR ñoâ thò. CTR ñöôïc laøm giaûm kích thöôùc coù theå söû duïng tröïc tieáp laøm lôùp che phuû
treân maët ñaát hay laøm phaân compost, hoaëc moät phaàn ñöôïc söû duïng cho caùc hoaït ñoäng
taùi sinh. Thieát bò thích hôïp ñeå laøm giaûm kích thöôùc CTR tuøy thuoäc vaøo loaïi, hình
daïng, ñaëc tính cuûa CTR vaø tieâu chuaån yeâu caàu.
Caùc thieát bò
Caùc thieát bò thöôøng söû duïng laø: 1) buùa ñaäp, raát coù hieäu quaû ñoái vôùi caùc thaønh phaàn coù
ñaëc tính gioøn - deã gaõy; 2) keùo caét baèng thuyû löïc, duøng ñeå laøm giaûm kích thöôùc caùc vaät
lieäu meàm; vaø 3) maùy nghieàn, coù öu ñieåm laø di chuyeån deã daøng , coù theå söû duïng ñeå laøm
giaûm kích thöôùc nhieàu loaïi CTR khaùc nhau nhö laø caùc nhaùnh caây, goác caây vaø caùc loaïi
CTR xaây döïng.
Vôùi phöông phaùp naøy, kích thöôùc CTR thay ñoåi ñaùng keå. Neáu duøng buùa ñaäp thì kích
thöôùc phaàn chaát thaûi sau khi ñaäp khoâng ñoàng nhaát. Caùc vaät lieäu gioøn, deã gaõy nhö
thuyû tinh, caùt, ñaù coù kích thöôùc to hôn laø caùc kim loaïi chöùa saét vaø khoâng chöùa saét. Ñeå
taêng hieäu quaû, ngöôøi ta keát hôïp löôùi chaén vôùi buùa ñaäp ñeå loaïi thuûy tinh, caùt, ñaù… ra
khoûi chaát thaûi raén. Trong khi ñoù, keùo caét laøm cho CTR coù tính ñoàng nhaát hôn.
Tieâu chuaån thieát keá:
Thieát bò laøm giaûm kích thöôùc chaát thaûi raén ñöôïc thieát keá döïa vaøo taûi troïng CTR
(taán/h) vaø naêng löôïng tieâu thuï.
Löïa choïn thieát bò laøm giaûm kích thöôùc chaát thaûi raén.
Baûng 5.1 Caùc yeáu toá caàn xem xeùt khi löïa choïn thieát bò
Yeáu toá Nhaän xeùt

1. Loaïi chaát thaûi raén caàn giaûm kích thöôùc Tính chaát cô hoïc cuûa CTR caàn quan taâm
nhö: gioøn hay meàm
2. Kích thöôùc yeâu caàu Buùa ñaäp laøm giaûm kích thöôùc CTR khoâng
ñoàng nhaát, keùo caét thì ngöôïc laïi
3. Phöông phaùp nhaäp lieäu Coâng suaát baêng taûi nhaäp lieäu phaûi phuø
hôïp vôùi thieát bò
4. Ñaëc tính vaän haønh Naêng löôïng yeâu caàu (HP.h/taán), cheá ñoä
baûo trì, vaän haønh ñôn giaûn, ñaùng tin caäy
vaø kieåm soaùt ñöôïc tieáng oàn, khí thaûi vaø
nöôùc thaûi
5. Vò trí Khoaûng caùch giöõa saøn vaø chieàu cao,
124
ñoàng thôøi tính toaùn ñeán caùc ñieàu kieän moâi

tröôøng.
6. Yeâu caàu veà löu tröõ vaø vaän chuyeån Vaät lieäu sau khi ñaõ giaûm kích thöôùc caàn
ñöôïc löu tröõ vaø chuyeån ñeán cuoái daây
chuyeàn
Bôûi vì caùc thieát bò laøm giaûm kích thöôùc CTR ñöôïc saûn xuaát töø nhieàu haõng khaùc nhau, neân
ngöôøi thieát keá phaûi löïa choïn sao cho thoaõ maõn muïc tieâu thieát keá vaø hieäu quaû kinh teá
5.1.2 Phaân loaïi theo kích thöôùc
Phaân loaïi theo kích thöôùc hay saøng loïc laø moät quaù trình phaân loaïi moät hoãn hôïp caùc
vaät lieäu CTR coù kích thöôùc khaùc nhau thaønh 2 hay nhieàu loaïi vaät lieäu phaàn coù cuøng
kích thöôùc, baèng caùch söû duïng caùc loaïi saøng coù kích thöôùc loå khaùc nhau. Quaù trình
phaân loaïi coù theå thöïc hieän khi vaät lieäu coøn öôùt hoaëc khoâ, thoâng thöôøng quaù trình phaân
loaïi gaén lieàn vôùi caùc coâng ñoaïn cheá bieán chaát thaûi tieáp theo. Caùc thieát bò saøng loïc
ñöôïc söû duïng tröôùc vaø sau khi nghieàn raùc, sau coâng ñoaïn taùch khí töø quaù trình thu hoài
naêng löôïng RDF. Ñoâi khi caùc thieát bò saøng loïc cuõng ñöôïc söû duïng trong quaù trình cheá
bieán phaân compost vôùi muïc ñích taêng tính ñoàng nhaát cho saûn phaåm.
Caùc thieát bò thöôøng ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát laø caùc loaïi saøng rung vaø saøng daïng troáng
quay vaø saøng ñóa. Loaïi saøng rung ñöôïc söû duïng ñoái vôùi CTR töông ñoái khoâ nhö laø kim
loaïi, thuûy tinh, goã vuïn, maûnh vôõ beâ toâng trong CTR xaây döïng. Loaïi saøng troáng quay
duøng ñeå taùch rôøi caùc loaïi giaáy carton vaø giaáy vuïn, ñoàng thôøi baûo veä ñöôïc taùc haïi maùy
nghieàn khoûi hö hoûng do CTR coù kích thöôùc lôùn. Loaïi saøng ñóa troøn laø moät daïng caûi
tieán cuûa saøng rung vôùi nhöõng öu ñieåm nhö coù theå töï laøm saïch vaø töï ñieàu chænh coâng
suaát.
5.1.3 Phaân loaïi theo khoái löôïng rieâng
Phaân loaïi baèng phöông phaùp khoái löôïng rieâng laø moät phöông phaùp kyõ thuaät ñöôïc söû
duïng raát roäng raõi, duøng ñeå phaân loaïi caùc vaät lieäu coù trong CTR döïa vaøo khí ñoäng löïc
vaø söï khaùc nhau veà khoái löôïng rieâng cuûa chuùng. Phöông phaùp naøy ñöôïc söû duïng ñeå
phaân loaïi CTR ñoâ thò, taùch rôøi caùc loaïi vaät lieäu sau quaù trình taùch nghieàn thaønh 2
phaàn rieâng bieät: daïng coù khoái löôïng rieâng nheï nhö giaáy, nhöïa, caùc chaát höõu cô vaø
daïng coù khoái löôïng rieâng naëng nhö laø kim loaïi, goã vaø caùc loaïi pheá lieäu voâ cô coù khoái
löôïng rieâng töông ñoái lôùn.
Kyõ thuaät ñöôïc söû duïng roäng raõi nhaát trong vieäc phaân loaïi caùc loaïi vaät lieäu (döïa vaøo söï
khaùc nhau veà khoái löôïng rieâng) laø döïa vaøo khí ñoäng löïc . Nguyeân taéc cuûa phöông
phaùp naøy laø thoåi doøng khoâng khí ñi töø döôùi leân treân qua lôùp vaät lieäu hoãn hôïp, khi ñoù
caùc vaät lieäu nheï seõ ñöôïc cuoán theo doøng khí , taùch ra khoûi caùc vaät lieäu naëng hôn.
5.1.4 Phaân loaïi theo ñieän tröôøng vaø töø tröôøng
125
Kyõ thuaät phaân loaïi baèng ñieän tröôøng vaø töø tính döïa vaøo tính chaát ñieän töø vaø töø tröôøng
khaùc nhau cuûa caùc thaønh phaàn chaát thaûi raén. Phöông phaù p phaân loaïi baèng töø tröôøng
ñöôïc söû duïng phoå bieán khi tieán haønh taùch caùc kim loaïi maøu ra khoûi kim loaïi ñen.
Phöông phaùp phaân loaïi baèng tónh ñieän cuõng ñöôïc aùp duïng ñeå taùch ly nhöïa vaø giaáy döïa
vaøo söï khaùc nhau veà söï tích ñieän beà maët cuûa 2 loaïi vaät lieäu naøy. Phaân loaïi baèng doøng
ñieän xoaùy laø kyõ thuaät phaân loaïi trong ñoù caùc doøng ñieän xoaùy ñöôïc taïo ra trong caùc
kim loaïi khoâng chöùa saét nhö nhoâm vaø taïo thaønh nam chaâm nhoâm.
5.1.5 Neùn chaát thaûi raén
Phöông phaùp neùn chaát thaûi raén ñöôïc söû duïng vôùi muïc ñích gia taêng khoái löôïng rieâng
cuûa CTR, nhaèm taêng tính hieäu quaû cuûa coâng taùc löu tröõ vaø vaän chuyeån. Caùc kyõ thuaät
hieän ñang aùp duïng ñeå neùn vaø taùi sinh chaát thaûi laø ñoùng kieän, ñoùng goùi, ñoùng khoái hay
eùp thaønh daïng vieân.
5.2 XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP NHIEÄT
Xöû lyù CTR vaø CTRNH (chaát thaûi y teá, thuoác baûo veä thöïc vaät, chaát thaûi nhieãm daàu…)
baèng phöông phaùp ñoát laø moät phöông phaùp hieäu quaû vaø hieän nay ñöôïc söû duïng khaù
phoå bieán.
Phöông phaùp xöû lyù CTR baèng nhieät coù nhöõng öu ñieåm: 1) giaûm theå tích CTR (giaûm
80 - 90% khoái löôïng thaønh phaàn höõu cô trong CTR trong thôøi gian nhanh nhaát, CTR
ñöôïc xöû lyù khaù trieät ñeå); 2) thu hoài naêng löôïng ; 3) laø thaønh phaàn quan troïng trong
chöông trình quaûn lyù toång hôïp CTR; 4) coù theå xöû lyù CTR taïi choã maø khoâng caàn phaûi
vaän chuyeån ñi xa, traùnh ñöôïc caùc ruûi ro vaø chi phí vaän chuyeån.
Song, phöông phaùp ñoát cuõng coù nhöõng haïn cheá nhö: ñoøi hoûi chi phí ñaàu tö xaây döïng
loø ñoát, chi phí vaän haønh vaø xöû lyù khí thaûi lôùn. Vieäc thieát keá, vaän haønh loø ñoát phöùc taïp,
ngöôøi vaän haønh loø ñoát ñoøi hoûi phaûi coù trình ñoä chuyeân moân cao. Ñaëc bieät, quaù trình
ñoát chaát thaûi coù theå gaây oâ nhieãm moâi tröôøng neáu caùc bieän phaùp kieåm soaùt quaù trình
ñoát, xöû lyù khí thaûi khoâng ñaûm baûo.
5.2.1 Heä thoáng thieâu ñoát
Ñoát laø quaù trình oxi hoaù chaát thaûi raén baèng oxy khoâng khí döôùi taùc duïng cuûa nhieät vaø
quaù trình oxy hoùa hoùa hoïc. Baèng caùch ñoát chaát thaûi, ta coù theå giaûm theå tích cuûa CTR
ñeán 80 – 90%. Nhieät ñoä buoàng ñoát phaûi cao hôn 800oC. Saûn phaåm cuoái cuøng cuûa quaù
trình ñoát laø: 1) caùc khí coù nhieät ñoä cao bao goàm khí nitô, cacbonic, hôi nöôùc vaø 2) tro.
Naêng löôïng coù theå ñöôïc thu hoài nhôø quaù trình trao ñoåi nhieät vôùi khí sinh ra ôû nhieät ñoä
cao.
Loø ñoát thuøng quay ñöôïc söû duïng ñeå xöû lyù caùc loaïi chaát thaûi nguy haïi ôû daïng raén, caën,
buøn vaø cuõng coù theå ôû daïng loûng. Thuøng quay hoaït ñoäng ôû nhieät ñoä khoaûng 1100oC, söû
duïng chaát thaûi nguy haïi laøm nguyeân lieäu. Ñaây laø phöông phaùp tieâu huûy chaát thaûi baèng
caùch ñoát cuøng vôùi nhieân lieäu thoâng thöôøng khaùc vaø taän duïng nhieät cho caùc thieát bò
tieâu thuï nhieät nhö: noài hôi, loø nung, loø luyeän kim, loø naáu thuûy tinh, loø nung xi maêng…
Löôïng chaát thaûi boå sung vaøo loø ñoát coù theå chieám 12 – 25% toång löôïng nhieân lieäu.
126
5.2.2 Heä thoáng nhieät phaân

Nhieät phaân laø quaù trình phaân huûy hay bieán ñoåi hoùa hoïc CTR baèng caùch nung trong
ñieàu kieän khoâng coù oxy, vaø taïo ra saûn phaåm cuoái cuøng cuûa quaù trình bieán ñoåi chaát thaûi
raén laø caùc chaát ôû daïng raén, loûng, vaø khí. Nguyeân lyù cuûa vaän haønh quaù trình nhieät phaân
goàm 2 giai ñoaïn: Giai ñoaïn 1 laø quaù trình khí hoùa, chaát thaûi ñöôïc gia nhieät ñeå taùch
caùc thaønh phaàn deã bay hôi nhö khí chaùy, hôi nöôùc... ra khoûi thaønh phaàn chaùy khoâng
hoùa hôi vaø tro. Giai ñoaïn 2 laø quaù trình ñoát caùc thaønh phaàn bay hôi ôû ñieàu kieän phuø
hôïp ñeå tieâu huûy heát caùc caáu töû nguy haïi.
Nhieät phaân baèng hoà quang – plasma: thöïc hieän quaù trình ñoát ôû nhieät ñoä cao (coù theå
ñeán 10.000oC) ñeå tieâu huûy chaát thaûi coù tính ñoäc cöïc maïnh. Saûn phaåm laø khí H 2 vaø CO,
khí axit vaø tro.
5.2.3 Heä thoáng khí hoùa
Moät caùch toång quaùt, quaù trình khí hoùa laø quaù trình ñoát CTR trong ñieàu kieän thieáu oxy.
Maëc duø phöông phaùp naøy ñaõ ñöôïc phaùt hieän vaøo theá kyû 19 nhöng vieäc aùp duïng ñeå xöû
lyù CTR chæ ñöôïc thöïc hieän trong thôøi gian gaàn ñaây. Kyõ thuaät khí hoùa ñöôïc aùp duïng
vôùi muïc ñích giaûm theå tích chaát thaûi vaø thu hoài naêng löôïng.
5.2.4 Coâng ngheä ñoát
Haàu heát caùc phöông phaùp xöû lyù, löu tröõ vaø loaïi boû ñeàu lieân quan ñeán coâng ngheä ñoát –
ñoát chaùy caùc chaát moät caùch coù kieåm soaùt ôû trong moät vuøng kín – nhö moät phöông tieän
xöû lyù loaïi chaát thaûi nguy haïi.
Coâng ngheä ñoát coù moät soá ñaëc thuø:
 Thöù nhaát, neáu ñöôïc tieán haønh ñuùng theo qui caùch, noù coù khaû naêng phaù huûy toaøn boä
caùc ñoäc chaát höõu cô trong chaát thaûi nguy haïi baèng caùch beû gaõy caùc lieân keát hoùa
hoïc cuûa chuùng vaø ñöa chuùng trôû laïi daïng caùc nguyeân toá hôïp thaønh ban ñaàu, qua ñoù
laøm giaûm thieåu hoaëc loaïi boû hoaøn toaøn caùc ñoäc tính cuûa chuùng.
 Thöù hai, noù haïn cheá theå tích cuûa chaát thaûi nguy haïi caàn phaûi loaïi boû vaøo moâi
tröôøng ñaát baèng caùch bieán ñoåi caùc chaát raén vaø loûng thaønh daïng tro. So vôùi vieäc
loaïi thaûi boû chaát thaûi nguy haïi khoâng qua xöû lyù, vieäc thaûi boû tro vaøo moâi tröôøng
ñaát an toaøn vaø hieäu quaû gaáp nhieàu laàn.
Coâng ngheä ñoát laø moät quaù trình xöû lyù khaù phöùc taïp. Trong quaù trình chaùy, caùc chaát
höõu cô daïng raén hoaëc loûng seõ bò chuyeån ñoåi sang pha khí. Caùc khí naøy qua caùc löôùi
ñoát seõ tieáp tuïc bò laøm noùng leân, ñeán moät nhieät ñoä naøo ñoù caùc hôïp chaát höõu cô cuûa
chuùng seõ bò phaân huûy thaønh caùc nguyeân töû thaønh phaàn. Caùc nguyeân töû naøy keát hôïp vôùi
oxy ñeå taïo neân caùc chaát khí beàn vöõng, caùc khí naøy sau khi qua caùc thieát bò kieåm soaùt
oâ nhieãm seõ ñöôïc thaûi vaøo khí quyeån.
127
Thaønh phaàn cuûa caùc chaát khí beàn vöõng phaùt sinh töø vieäc ñoát caùc hôïp chaát höõu cô chuû
yeáu laø CO2 vaø hôi nöôùc. Tuy nhieân, tuøy thuoäc vaøo thaønh phaàn cuûa chaát thaûi raén, moät
löôïng nhoû CO, NOx, HCl, vaø caùc khí khaùc coù theå seõ ñöôïc hình thaønh. Caùc chaát khí
naøy laø nguyeân nhaân tieàm aån coù khaû naêng gaây nguy haïi cho söùc khoûe con ngöôøi vaø
moâi tröôøng.
Vieäc quaûn lyù vaø thaûi boû caùc kim loaïi, taøn tro vaø caùc saûn phaåm phuï cuûa quaù trình ñoát
cuõng coù theå gaây ra nhöõng taùc haïi nhö ñaõ ñeà caäp. Taøn to laø moät vaät lieäu deã laéng, trô,
vôùi thaønh phaàn chuû yeáu laø carbon, caùc muoái vaø caùc kim loaïi. Trong quaù trình ñoát, haàu
heát taøn tro seõ taäp trung ôû ñaùy cuûa buoàng ñoát (tro ñaùy). Khi lôùp tro naøy ñöôïc laáy ra
khoûi buoàng ñoát, noù coù theå xem nhö laø chaát thaûi nguy haïi bôûi caùc qui taéc chuyeån hoùa
hoaëc do noù coù 1 ñaëc tính (nguy haïi) naøo ñoù. Tuy nhieân caùc haït tro kích thöôùc nhoû (vaät
chaát daïng haït maø coù theå coù caùc kim loaïi keøm theo) cuõng seõ bò cuoán theo caùc chaát khí
leân cao (coøn goïi laø tro bay). Caùc haït tro naøy cuøng caùc kim loaïi coù lieân quan cuõng phaûi
ñöôïc xem xeùt bôûi caùc qui ñònh aùp duïng cho coâng ngheä ñoát bôûi vì chuùng coù theå mang
caùc hôïp phaàn nguy haïi ra khoûi heä thoáng thieát bò vaøo trong khí quyeån. Do vieäc ñoát
khoâng phaù huûy ñöôïc caùc hôïp chaát voâ cô coù trong chaát thaûi nguy haïi (caùc kim loaïi
chaúng haïn), caùc hôïp chaát naøy coù theå cuõng seõ tích tuï trong lôùp tro ñaùy vaø tro bay vôùi
noàng ñoä coù haïi. Heä thoáng loø ñoát chaát thaûi nguy haïi ñöôïc trình baøy trong hình 5.1.
5
128
5.3 XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP CHUYEÅN HOAÙ SINH
HOÏC VAØ HOÙA HOÏC
5.3.1 Quaù trình uû phaân hieáu khí
Laø moät quaù trình bieán ñoåi sinh hoïc ñöôïc söû duïng raát roäng raõi, muïc ñích laø bieán ñoåi caùc
chaát thaûi raén höõu cô thaønh caùc chaát voâ cô (quaù trình khoaùng hoùa) döôùi taùc duïng cuûa vi
sinh vaät. Saûn phaåm taïo thaønh ôû daïng muøn goïi laø phaân compost.
5.3.2 Quaù trình phaân huûy chaát thaûi leân men kî khí
129
Laø quaù trình bieán ñoåi sinh hoïc döôùi taùc duïng cuûa vi sinh vaät trong ñieàu kieän kî khí,
aùp duïng ñoái vôùi chaát thaûi raén coù haøm löôïng raén töø 4 – 8% (bao goàm: chaát thaûi raén cuûa
con ngöôøi, ñoäng vaät, caùc saûn phaåm thöøa töø noâng nghieäp, vaø chaát höõu cô trong thaønh
phaàn cuûa chaát thaûi raén ñoâ thò). Quaù trình phaân huûy leân men kî khí ñöôïc aùp duïng roäng
raõi treân theá giôùi. Saûn phaåm cuoái cuøng laø khí metan, khí CO2, vaø chaát muøn oån ñònh
duøng laøm phaân boùn.
5.3.3 Quaù trình chuyeån hoùa hoùa hoïc
Quaù trình chuyeån hoùa hoùa hoïc bao goàm moät loaït caùc phaûn öùng thuûy phaân ñöôïc söû
duïng ñeå taùi sinh caùc hôïp chaát nhö laø glucose vaø moät loaït caùc phaûn öùng khaùc duøng ñeå
taùi sinh daàu toång hôïp, khí vaø acetate xenlulo . Kyõ thuaät xöû lyù chaát thaûi raén baèng
phöông phaùp hoùa hoïc phoå bieán nhaát laø phaûn öùng thuûy phaân xenlulo döôùi taùc duïng cuûa
axit vaø quaù trình bieán ñoåi metan thaønh metanol.
Phaûn öùng thuûy phaân axit
Xenlulo hình thaønh do söï lieân keát cuûa hôn 3.000 ñôn vò phaân töû glucose, xenlulo coù
ñaëc ñieåm laø tan trong nöôùc vaø caùc dung moâi höõu cô, nhöng haàu nhö khoâng bò phaân
huûy bôûi teá baøo. Neáu xenlulo ñöôïc phaân huûy thì glucose seõ ñöôïc taùi sinh. Quaù trình
thöïc hieän baèng phaûn öùng hoùa hoïc cô baûn nhö sau:
acid
(C6H10O5)n + H 2O  n C 6H12 O6 (5-2)
xenlulo glucose
Ñöôøng glucose ñöôïc trích ly töø xenlulo coù theå ñöôïc bieán ñoåi baèng caùc phaûn öùng sinh
hoïc vaø hoùa hoïc taïo thaønh saûn phaåm laø röôïu vaø caùc hoùa chaát coâng nghieäp.
Saûn xuaát metanol töø metan
Metan ñöôïc hình thaønh töø quaù trình phaân huûy yeám khí cuûa caùc chaát thaûi raén höõu cô coù
theå ñöôïc bieán ñoåi thaønh metanol.
Quaù trình bieán ñoåi ñöôïc thöïc hieän baèng 2 phaûn öùng sau:
CH4 + H2O Xuù
c taùc CO + 3H 2 (5-3)
CO + 2H2 Xuù
c taùc CH3OH (5-4)
Thuaän lôïi cuûa vieäc saûn xuaát metanol töø khí biogas coù chöùa metan laø metanol coù theå
löu tröõ vaø vaän chuyeån deã daøng hôn laø vieäc chuyeån khí metan.
5.3.4 Naêng löôïng töø quaù trình chuyeån hoùa sinh hoïc cuûa chaát thaûi raén
Moät khi caùc saûn phaåm ñöôïc hình thaønh töø chaát thaûi raén hoaëc ø töø quaù trình phaân huûy yeám khí
(taïo khí metan) hay töø bieán ñoåi hoùa hoïc (taïo thaønh metanol), thì nhöõng böôùc thöïc hieän tieáp
theo laø söû duïng vaø löu tröõ. Neáu caùc saûn phaåm naøy sinh ra naêng löôïng thì ñoøi hoûi caàn thöïc
hieän nhöõng böôùc bieán ñoåi tieáp theo. Biogas coù theå söû duïng tröïc tieáp ñeå ñoát caùc ñoäng cô ñoát
trong hoaëc laø söû duïng khí naøy laøm quay tuabin, ñeå taïo ra ñieän naêng.
130
Hình 5.3 Moâ hình quaûn lyù vaø xöû lyù chaát thaûi raén
5.4 CAÙC PHÖÔNG PHAÙP XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI RAÉN COÂNG NGHIEÄP
5.4.1 Caùc phöông phaùp xöû lí toång quaùt
Vieäc taän duïng chaát thaûi raén trong nhieàu tröôøng hôïp daãn ñeán söï caàn thieát phaûi phaân
chia chuùng thaønh caùc caáu töû, cuøng vôùi vieäc taùch vaät lieäu baèng caùc phöông phaùp khaùc
nhau hoaëc cho chuùng moät daïng xaùc ñònh naøo ñoù, baûo ñaûm khaû naêng töï taän duïng pheá
thaûi nhö taøi nguyeân thöù caáp. Taäp hôïp taát caû caùc phöông phaùp chuaån bò vaø cheá bieán
pheá thaûi phoå bieán nhaát ñöôïc trình baøy treân hình 5.4
Muïc ñích cuûa caùc phöông phaùp xöû lyù chaát thaûi raén noùi chung laø nhaèm vaøo:
- Naâng cao hieäu quaû cuûa vieäc quaûn lyù CTR
- Thu hoài vaät lieäu ñeå taùi söû duïng, taùi cheá
- Thu hoái naêng löôïng töø raùc cuõng nhö caùc saûn phaåm chuyeån ñoåi
131
Caùc phöông phaùp chuaån bò vaø cheá bieán chaát thaûi raén
Phaân loaïi vaø Giaûm Taêng Tuyeån Hoøa tan - Trích li

choïn loïc kích thöôùc kích thöôùc keát tinh
Taïo haït Tuyeån laéng

troïng löïc
saøng Ñaäp
Ñoùng vieân Tuyeån noåi
Phaân loaïi Tuyeån töø

baèng thuûy löïc Nghieàn Ñoùng khoái
Keát dính Tuyeån ñieän

Phaân loaïi nhieät ñoä cao
baèng khí ñoäng
Tuyeån trong
chaát loûng naëng
Hình 5.4 Caùc phöông phaùp chuaån bò vaø cheá bieán chaát thaûi raén
5.4.2 Phöông phaùp cô hoïc
Cöôøng ñoä vaø hieäu quaû cuûa ña soá caùc quaù trình khueách taùn hoùa hoïc vaø sinh hoùa taêng
theo ñoä giaûm kích thöôùc haït vaät lieäu. Do vaäy, chaát thaûi raén thöôøng phaûi qua coâng
ñoaïn giaûm kích thöôùc haït, tieáp theo laø phaân loaïi vaø choïn loïc.
CTR ñöôïc laøm giaûm kích thöôùc coù theå söû duïng tröïc tieáp laøm lôùp che phuû treân maët ñaát
hay laøm phaân compost hoaëc moät phaàn ñöôïc söû duïng cho caùc hoaït ñoäng taùi sinh chaát
thaûi raén. Thieát bò thích hôïp söû duïng trong vieäc giaûm kích thöôùc CTR tuøy thuoäc vaøo
loaïi, hình daïng, ñaëc tính cuûa CTR vaø tieâu chuaån löïa choïn thieát keá nhöõng thieát bò cho
phuø hôïp.
Caùc thieát bò thöôøng söû duïng laø: 1) buùa ñaäp, raát coù hieäu quaû khi ñoái vôùi caùc vaät lieäu coù
ñaëc tính gioøn - deã gaõy; 2) keùo caét baèng thuyû löïc, duøng ñeå laøm giaûm kích thöôùc cuûa
caùc vaät lieäu meàm hôn so vôùi duøng buùa ñaäp; vaø 3) maùy nghieàn, coù öu ñieåm laø di
chuyeån deã daøng ñöôïc, coù theå söû duïng ñeå laøm giaûm kích thöôùc cho nhieàu loaïi CTR
khaùc nhau nhö laø caùc nhaùnh caây, goác caây, hay laø vaø caùc loaïi CTR raùc töø quaù trình xaây
döïng.
Ñaäp
Phöông phaùp ñaäp ñöôïc söû duïng ñeå thu saûn phaåm coù ñoä lôùn chuû yeáu laø 5mm. Ñaäp ñöôïc
aùp duïng roäng raõi trong cheá bieán chaát thaûi cuûa boùc ñaù phuû trong xöû lí traàn quaëng moû, xæ
cuûa nhaø maùy luyeän kim, caùc ñoà duøng kó thuaät baèng nhöïa ñaõ qua quaù trình söû duïng,
pheá thaûi muoái moû vaø thaïch cao photpho, pheá lieäu goã, moät soá nhöïa, vaät lieäu xaây döïng
vaø nhieàu loaïi vaät lieäu khaùc.
Caùc chæ soá coâng ngheä cô baûn cuûa ñaäp laø möùc ñoä ñaäp vaø naêng löôïng ñaäp.
132
Möùc ñoä ñaäp:

Dmax Dtb
i =  (5.1)
d max d tb
Dmax vaø dmax - ñöôøng kính toái ña cuûa haït vaät lieäu tröôùc vaø sau ñaäp
Dtb vaø dtb - ñöôøng kính trung bình cuûa haït vaät lieäu ban ñaàu vaø saûn phaåm.
Caùc kích thöôùc Dmax vaø dmax xaùc ñònh giai ñoaïn ñaäp thoâ, trung bình vaø nhuyeãn.
Ñaäp Thoâ Trung bình Nhuyeãn

Dmax, mm 1 200 - 500 350 - 100 100 - 40
Dmax, mm 350 - 100 100 - 40 30 - 5
Chi phí naêng löôïng rieâng phaàn (kWh cho 1 taán vaät lieäu) laø:
N
E= (5.2)
Q
ÔÛ ñaây N - coâng suaát ñoäng cô maùy ñaäp, kW

Q - naêng suaát maùy ñaäp, T/h
Giaù trò E phuï thuoäc möùc ñoä ñaäp vaø tính chaát cô lí cuûa vaät lieäu.
Coâng ngheä ñaäp coù theå ñöôïc toå chöùc vôùi vieäc aùp duïng hoaëc chu kyø hôû khi vaät lieäu chæ
caàn ñaäp 1 laàn, hoaëc chu kì kín vôùi saøng, saûn phaåm treân löôùi seõ quay trôû laïi maùy ñaäp.
Moät soá sô ñoà ñaäp ñôn giaûn ñöôïc trình baøy treân hình 5.5.
Pheá thaûi Pheá thaûi Pheá thaûi
Ñaäp Ñaäp Ñaäp
Saûn phaåm ñaäp

Ñaäp Ñaäp
Saûn phaåm ñaäp Saûn phaåm ñaäp
Hình 5.5. Moät soá sô ñoà ñaäp ñôn giaûn

Nghieàn
Phöông phaùp nghieàn ñöôïc söû duïng khi caàn thu saûn phaåm thaûi coù ñoä lôùn nhoû hôn 5
mm, ñöôïc söû duïng phoå bieán trong coâng ngheä taùi söû duïng chaát thaûi cuûa khai thaùc
quaëng moû, pheá lieäu xaây döïng, xæ cuûa luyeän kim vaø nhieân lieäu, pheá thaûi cuûa tuyeån
than, pheá thaûi nhöïa, quaëng pirit thieâu keát vaø haøng loaït taøi nguyeân thöù caáp khaùc.
133
Caùc maùy nghieàn phoå bieán hôn caû laø maùy nghieàn thanh, nghieàn bi vaø nghieàn dao. Vieäc
nghieàn moät soá pheá lieäu nhöïa vaø cao su ñöôïc tieán haønh ôû nhieät ñoä thaáp.
Phaân loaïi vaø choïn loïc
Caùc quaù trình naøy ñöôïc öùng duïng ñeå phaân chia pheá thaûi thaønh phaân ñoaïn theo ñoä lôùn.
Chuùng bao goàm phöông phaùp saøng haït vaät lieäu vaø phaân chia chuùng döôùi taùc duïng cuûa
löïc quaùn tính - troïng löïc vaø li taâm - troïng löïc.
Saøng laø quaù trình phaân loaïi theo ñoä lôùn caùc haït coù kích thöôùc khaùc nhau baèng caùch
dòch chuyeån chuùng treân beà maët coù loã.
Ñeå phaân rieâng vaät lieäu raén daïng buøn, ngöôøi ta söû duïng xiclon nöôùc, maùy li taâm laéng…
5.4.3 Phöông phaùp nhieät
Ñaây laø quaù trình nhieät phaân (ví duï pheá lieäu nhöïa, goã, cao su, caën cuûa cheá bieán daàu
moû), noùng chaûy (ví duï xæ luyeän kim, pheá lieäu kim loaïi), nung uû (ví duï xæ luyeän kim
maøu, quaëng thieâu keát pirit, moät soá xæ chöùa saét vaø buïi) vaø khöû ñoäc baèng ngoïn löûa (ñoát
chaùy) nhieàu chaát thaûi raén treân cô sôû höõu cô.
5.4.4 Phöông phaùp nhieät - cô
Taïo haït baèng nhieät ñoä cao
Phöông phaùp naøy ñöôïc öùng duïng ñeå cheá bieán buïi, ræ saét, xæ vaø daëm nguyeân lieäu quaëng
trong luyeän kim, quaëng thieâu keát pirit vaø caùc pheá lieäu phaân taùn chöùa saét.
Quaù trình taïo haït naøy ñöôïc tieán haønh baèng caùch ñoát vaät lieäu tröïc tieáp vôùi nhieân lieäu
raén trong loø ôû nhieät ñoä khoaûng 1.100 - 1.600 0C. Sau ñoù saûn phaåm thieâu keát ñöôïc ñaäp
ñeán 100 - 150mm roài ñöôïc saøng vaø laøm nguoäi. Phaân ñoaïn döôùi 8mm seõ ñöôïc quay trôû
laïi loø, thöôøng chieám 30 - 35%.
Taïo khoái
Taïo khoái laø caùc quaù trình taïo haït, ñoùng vieân, ñoùng khoái vaø taïo khoái ôû nhieät ñoä cao.
Chuùng ñöôïc söû duïng ñeå cheá bieán thaønh vaät lieäu xaây döïng caùc pheá thaûi cuûa khai thaùc
quaëng moû, phaàn soùt cuûa tuyeån than vaø tro cuûa traïm nhieät ñieän, trong quaù trình taän
duïng thaïch cao photpho trong noâng nghieäp vaø coâng nghieäp xi maêng, trong chuaån bò
laøm noùng chaûy pheá thaûi coù ñoä phaân taùn cao cuûa kim loaïi maøu vaø ñen, trong quaù trình
taùi söû duïng nhöïa, moà hoùng, buïi vaø daêm baøo…
 Taïo haït vaø ñoùng vieân coù theå ñöôïc thöïc hieän baèng caùch caùn vaät lieäu boät, eùp, cho caùc
haït tieáp xuùc vôùi nhau trong doøng xoaùy roái, trong lôùp taàng soâi, trong lôùp taàng rung
hoaëc döôùi taùc duïng cuûa taùc ñoäng cô hoïc khaùc.
 Söï ñoùng khoái vaät lieäu phaân taùn ñöôïc tieán haønh vôùi aùp suaát neùn eùp lôùn hôn 80MPa
khoâng coù chaát lieân keát, coøn coù chaát lieân keát thì aùp suaát neùn khoaûng 15 - 25MPa.
134
5.4.5 Phöông phaùp tuyeån chaát thaûi

Trong thöïc teá taùi sinh chaát thaûi raén coâng nghieäp (ñaëc bieät laø cuûa coâng nghieäp khoaùng
saûn, chöùa kim loaïi maøu vaø ñen, caùc phaàn chi tieát pheá thaûi, caùc thieát bò ñieän ñaøi, caùc ñoà
duøng khaùc treân cô sôû kim loaïi vaø hôïp kim, vaøi loaïi tro nhieân lieäu, hoãn hôïp chaát deûo,
xæ luyeän kim maøu vaø haøng loaït caùc taøi nguyeân thöù caáp khaùc), ngöôøi ta söû duïng caùc
phöông phaùp tuyeån vaät lieäu khaùc nhau nhö: tuyeån troïng löïc, tuyeån töø, tuyeån ñieän,
tuyeån noåi vaø caùc phöông phaùp tuyeån ñaëc bieät khaùc.
1. Tuyeån troïng löïc
Phöông phaùp tuyeån naøy döïa treân söï khaùc nhau cuûa vaän toác rôi trong moâi tröôøng loûng
(hay khí) cuûa caùc haït coù kích thöôùc vaø khoái löôïng rieâng khaùc nhau. Ñoù laø caùc quaù
trình tuyeån saøng (ñaõi), tuyeån trong huyeàn phuø naëng, trong doøng dòch chuyeån theo beà
maët nghieâng vaø röûa.
 Ñaõi:
Ñaõi laø quaù trình phaân chia haït khoaùng saûn theo khoái löôïng rieâng döôùi taùc duïng tia
nöôùc thay ñoåi theo höôùng thaúng ñöùng, ñi qua maùy ñaõi coù löôùi. Ñaõi thöôøng aùp duïng
cho vaät lieäu ñaõ khöû xæ sô boä coù ñoä lôùn toái öu 0,5-100 mm ñoái vôùi vaät lieäu khoâng quaëng
vaø 0,2 - 40m ñoái vôùi vaät lieäu quaëng moû.
Khi ñaõi vaät lieäu lôùn, lôùp naèm treân löôùi coù chieàu daøy 5 - 10 laàn ñöôøng kính haït lôùn nhaát
cuûa nhaäp lieäu, ñöôïc goïi laø lôùp loùt. Khi ñaõi vaät lieäu nhuyeãn (ñeán 3 - 5mm) treân löôùi,
ngöôøi ta xeáp lôùp loùt nhaân taïo töø caùc haït vaät lieäu lôùn, naëng coù kích thöôùc 3 - 4 laàn lôùn
hôn kích thöôùc haït lôùn nhaát cuûa nhaäp lieäu. Trong quaù trình ñaõi, vaät lieäu ñöôïc phaân
lôùp: trong lôùp döôùi taäp trung caùc haït naëng, trong lôùp treân cuøng - haït nheï, nhuyeãn. Caùc
lôùp naøy ñöôïc laáy ra rieâng bieät.
2. Röûa
Ñeå phaù vôõ vaø loaïi lôùp ñaát seùt, caùt vaø caùc chaát khoaùng khaùc cuõng nhö caùc taïp chaát höõu
cô trong pheá thaûi thöôøng söû duïng quaù trình röûa. Taùc nhaân röûa thöôøng laø nöôùc (coù theå
theâm chaát hoaït ñoäng beà maët), hoaëc hôi nöôùc quaù nhieät vaø caùc dung moâi khaùc nhau.
3. Tuyeån noåi
Trong thöïc teá cheá bieán caùc daïng pheá lieäu rieâng bieät (nhö xæ luyeän kim, caùc thaønh
phaàn baû quaëng vaø khoâng quaëng…) ngöôøi ta aùp duïng phöông phaùp tuyeån noåi. Ñoä lôùn
cuûa vaät lieäu ñöôïc tuyeån khoâng lôùn hôn 0,5 mm.
4. Tuyeån töø
Tuyeån töø ñöôïc aùp duïng ñeå taùch caùc caáu töû coù töø tính yeáu vaø maïnh ra khoûi thaønh phaàn
khoâng nhieãm töø. Caùc chaát coù khaû naêng nhieãm töø maïnh laø FeO.Fe2O3, Fe 2O3 , Fex-1Sx…
Caùc oxit, hydroxit vaø cacbonat saét, mangan, crom vaø kim loaïi quí laø vaät lieäu nhieãm töø
yeáu. Coøn caùc khoaùng chaát nhö thaïch anh fenspat, canxit CaCO3 khoâng bò nhieãm töø.
Vaät lieäu nhieãm töø yeáu ñöôïc tuyeån trong töø tröôøng maïnh cöôøng ñoä ñeán 800-1600
kA/m, coøn vaät lieäu nhieãm töø maïnh - trong töø tröôøng yeáu 70-160 kA/m.
135
Ñeå phaân rieâng baèng töø tröôøng, vaät lieäu phaûi qua xöû lí sô boä baèng ñaäp, nghieàn, saøng
khöû caën, nung uû töø…) thöôøng tuyeån töø khoâ caùc vaät lieäu coù ñoä lôùn 3 - 50 mm, vaø tuyeån
töø öôùt cho haït nhoû hôn 3 mm.
5. Tuyeån ñieän
Tuyeån ñieän döïa treân söï khaùc nhau cuûa tính daãn ñieän cuûa vaät lieäu ñöôïc phaân rieâng.
Theo tính daãn ñieän vaät lieäu ñöôïc chia thaønh daãn ñieän, baùn daãn, ñieän moâi. Khi tieáp xuùc
vôùi beà maët cuûa ñieän cöïc kim loaïi tích ñieän thì noù seõ truyeàn ñieän tích cho vaät lieäu. Caùc
haït daãn ñieän ñöôïc tích ñieän nhieàu nhaát seõ ñaåy xa khoûi ñieän cöïc, coøn caùc haït ñieän moâi
giöõ nguyeân quó ñaïo cuûa mình.
6. Tuyeån trong huyeàn phuø vaø chaát loûng naëng
Quaù trình naøy laø söï phaân chia vaät lieäu theo khoái löôïng rieâng trong tröôøng löïc haáp daãn
hay li taâm trong huyeàn phuø hoaëc chaát loûng coù khoái löôïng rieâng ôû giöõa caùc khoái löôïng
rieâng cuûa caùc haït caàn phaân chia. Huyeàn phuø naëng laø caùc haït khoaùng saûn naëng hoaëc
hôïp kim töø coù ñoä phaân taùn cao lô löûng trong nöôùc - goïi chung laø chaát laøm naëng,
thöôøng laø hôïp kim saét - silic, pirit, FeS2 , pirotin Fex -1Sx, Fe3O4, quaëng saét ñoû Fe ø2O3 vaø
caùc vaät lieäu khaùc coù ñoä lôùn ñeán 0,16 mm. Caùc chaát loûng naëng ñöôïc duøng laø dung dòch
CaCl2, ZnCl 2, PbCl2…
Khoái löôïng tieâng cuûa huyeàn phuø ñöôïc tính theo coâng thöùc
c = C (y - 1) + 1, g/cm3 (5.3)
ÔÛ ñaây C- noàng ñoä theå tích cuûa chaát laøm naëng, phaàn ñôn vò,
y- khoái löôïng rieâng cuûa chaát laøm naëng, g/cm3.
Khoái löôïng cuûa chaát laøm naëng trong theå tích huyeàn phuø V laø:
m y V.y
c 1, kg (5.4)
 1
y
ÔÛ ñaây V- theå tích huyeàn phuø, m3

Ñeå giöõ tính oån ñònh cuûa huyeàn phuø ngöôøi ta cho theâm ñaát seùt (ñeán 3% khoái löôïng chaát
laøm naëng, hoaëc aùp duïng hoãn hôïp boät caùc chaát laøm naêng coù khoái löôïng rieâng khaùc
nhau.
Caùc thieát bò tuyeån trong chaát loûng naëng phoå bieán nhaát laø caùc thieát bò phaân rieâng daïng
troáng, choùp, baäc thang vaø xiclon nöôùc.
Naêng suaát cuûa maùy phaân li daïng troáng (T/h) theo saûn phaåm nheï ñöôïc xaùc ñònh theo coâng
thöùc:
1
Q  0 ,5 1,5 (5.5)
D h v l

ÔÛ ñaây - ñaàu ra cuûa saûn phaåm nheï, phaàn ñôn vò
136
D - ñöôøng kính troáng, m

h - chieàu cao doøng chaûy, h = (1,2 - 1,5) laàn ñöôøng kính cuûa haït lôùn nhaát, m
v - vaän toác doøng huyeàn phuø ôû ñaàu ra cuûa maùy phaân li, v = 0,3 - 0,5 m/s
l - khoái löôïng rieâng ñoå ñoáng cuûa saûn phaåm nheï, kg/m3.
Naêng suaát cuûa maùy phaân rieâng daïng choùp theo nhaäp lieäu, T/h
Q = qS (5.6)
ÔÛ ñaây q- taûi troïng rieâng treân 1 ñôn vò dieän tích vuøng laøm vieäc cuûa maùy, T/m2 h
S- dieän tích vuøng hoaït ñoäng, m2
5.4.6 Phöông phaùp hoùa lí
Nhieàu quaù trình taän duïng chaát thaûi raén trong coâng nghieäp döïa treân vieäc aùp duïng caùc
phöông phaùp trích li, hoøa tan vaø keát tinh vaät lieäu.
1. Trích li
Phöông phaùp naøy ñöôïc aùp duïng roäng raõi trong cheá bieán baõ thaûi cuûa coâng nghieäp khai
thaùc moû, moät soá xæ cuûa luyeän kim vaø nhieân lieäu, quaëng pirit thieâu keát, caùc nguyeân lieäu
thöù caáp cuûa ngaønh goã vaø caùc ngaønh khaùc. Phöông phaùp döïa treân vieäc loâi keùo moät
hoaëc vaøi caáu töû töø khoái vaät lieäu raén baèng caùch hoøa tan choïn loïc chuùng trong chaát loûng.
Phuï thuoäc vaøo tính chaát cuûa quaù trình hoùa lí dieãn ra khi trích li, ngöôøi ta chia ra laøm
hoøa tan ñôn giaûn (caáu töû chính ñöôïc loâi cuoán vaøo dung dòch trong thaønh phaàn ñaõ coù
trong vaät lieäu ban ñaàu) vaø trích li vôùi phaûn öùng hoùa hoïc (caáu töû muïc tieâu ôû trong vaät
lieäu ban ñaàu khoù hoøa tan seõ chuyeån thaønh daïng deã tan).
Löôïng taùc chaát tieâu hao toái thieåu, caàn thieát ñeå loâi cuoán hoaøn toaøn caáu töû muïc tieâu vaøo
dung dòch, vaø khaû naêng thöïc hieän quaù trình ñöôïc xaùc ñònh bôûi haèng soá caân baèng cuûa
phaûn öùng Kc . Ví duï, ñoái vôùi tröôøng hôïp trích:
ABR + 2CDdd C2B dd + AD2R
Haèng soá noàng ñoä caân baèng Kc ñöôïc bieåu dieãn nhö sau:
Kc 
C 2 B cb
(5.7)
CD cb
2
Khi ñaït caân baèng, noàng ñoä taùc chaát Cd khoâng tieâu hao coøn laïi trong dung dòch.
C B
CD 
2 cb
cb
(5.8)
Kc
Nhö vaäy, löôïng taùc chaát CD caàn thieát dö treân 1 mol caáu töû AB ñöôïc trích phaûi baèng:
1
CD du (5.8)
Kc
137
1
Coøn toång löôïng taùc chaát tieâu hao phaûi laø: 2 
Kc
Giaù trò haèng soá caân baèng ñöôïc tìm trong taøi lieäu tra cöùu, hoaëc ñöôïc tính theo caùc ñaïi
löôïng cuûa haøm nhieät ñoäng hoïc cuûa caùc chaát tham gia phaûn öùng, hoaëc theo caùc giaù trò
theá ñieän hoùa. Khi xaûy ra phaûn öùng oxi hoùa khöû, cuõng nhö ñöôïc xaùc ñònh baèng thöïc
nghieäm.
Vaän toác trích li thöôøng thay ñoåi theo dieãn bieán quaù trình vaø phuï thuoäc noàng ñoä taùc
chaát, nhieät ñoä, cöôøng ñoä khuaáy troän, dieän tích beà maët pha raén vaø caùc yeáu toá khaùc.
Daïng toång quaùt cuûa vaän toác laø:
dG
jS (5.9)
d
ÔÛ ñaây G - Löôïng chaát caàn trích trong pha raén, kg
j - löôïng chaát caàn trích chuyeån vaøo dung dòch trong 1 ñôn vò thôøi gian, treân 1
ñôn vò beà maët pha raén, kg/ m2 .s
S - beà maët töông taùc cuûa caùc pha,m2
Neáu quaù trình trích töông öùng vôùi söï hoøa tan vaø phaûn öùng trao ñoåi, dieãn ra vôùi söï taïo
thaønh pha raén môùi
aAR + bBd cC R + dDdd
thì noù bao goàm söï khueách taùn taùc chaát ñeán beà maët pha raén qua lôùp phim loûng, khueách
taùn taùc chaát qua lôùp saûn phaåm raén hoaëc lôùp vaät lieäu trô, phaûn öùng hoùa hoïc treân beà maët
chaát trích, khueách taùn chaát tan töø beà maët phaûn öùng qua lôùp raén vaø lôùp phim loûng. Khi
ñoù doøng chaát trích coù daïng:
 1 
C0  C0 ' 
 Kc 
j (5.10)
1 2 1 1 d 1 2 
        
D ' 
 1 D2 k K c b D1 D2 
'
ÔÛ ñaây 1, 2 - Chieàu daøy lôùp phim loûng vaø saûn phaåm phaûn öùng raén,
D1, D2, D 1’, D2’ - heä soá khueách taùn taùc chaát trong dung dòch vaø trong
saûn phaåm phaûn öùng
C0, C0’- noàng ñoä taùc chaát vaø saûn phaåm trong dung dòch, mol/m3
b,d- soá mol cuûa taùc chaát vaø saûn phaåm phaûn öùng, mol
Neáu phaûn öùng khoâng thuaän nghòch (1/Kc 0)
C0
j (5.11)
1 2 1
 
D1 D2 k
138
i
ÔÛ ñaây laø heä soá truyeàn khoái,
Di
Di
laø trôû löïc khueách taùn,
i
1
laø trôû löïc ñoäng hoùa hoïc.
k
Nhö vaäy, toång trôû löïc khueách taùn vaø hoùa hoïc laø trôû löïc chung cuûa quaù trình:
1 1 1 1
   (5.12)
1 2 k 
hay j = C0
Neáu trong quaù trình trích taïo thaønh saûn phaåm raén ôû daïng voû boïc chaët thì trôû löïc cuûa noù
1
laø lôùn nhaát, khi ñoù quaù trình dieãn ra trong vuøng khueách taùn trong. Coøn neáu voû boïc

chaët khoâng hình thaønh vaø ñaïi löôïng k ñuû lôùn thì quaù trình dieãn ra trong vuøng khueách taùn
ngoaøi. Tröôøng hôïp quaù trình ñöôïc quyeát ñònh bôûi phaûn öùng hoùa hoïc thì noù dieãn ra trong
vuøng ñoäng hoïc.
Dung moâi trích li caàn phaûi thoûa maõn caùc yeâu caàu nhö tính choïn loïc, haèng soá phaân
phoái vaø khueách taùn, khoái löôïng rieâng, tính baét chaùy, hoaït tính aên moøn, tính ñoäc haïi…
Caùc thoâng soá aûnh höôûng ñeán quaù trình trích thöôøng laø noàng ñoä dung moâi, kích thöôùc,
ñoä xoáp cuûa haït vaät lieäu, cöôøng ñoä thuûy ñoäng, nhieät ñoä vaø taùc ñoäng cuûa caùc tröôøng löïc
khaùc nhau (ñieän moät chieàu, ñieän töø, taàn soá cao, li taâm…) cuõng nhö trong moät soá
tröôøng hôïp coù söï hieän dieän cuûa caùc vi sinh vaät khaùc nhau (trích baèng vi khuaån).
Quaù trình trích coù theå giaùn ñoaïn vaø lieân tuïc. Quaù trình giaùn ñoaïn ñöôïc tieán haønh baèng
caùch ngaâm hoaëc thaám röûa. Trích li lieân tuïc tieán boä hôn ñöôïc tieán haønh baèng caùch cho
tieáp xuùc nhieàu baäc baèng caùc phöông phaùp cuøng chieàu, ngöôïc chieàu vaø toå hôïp cuûa
chuùng. Thieát bò trích li raát ña daïng. Chuùng ñöôïc phaân loaïi theo phöông thöùc hoaït ñoäng
(lieân tuïc vaø giaùn ñoaïn), theo höôùng chuyeån ñoäng cuûa dung moâi vaø pha raén (cuøng
chieàu, ngöôïc chieàu, khuaáy troän hoaøn toaøn, quaù trình trong lôùp vaät lieäu vaø toå hôïp cuûa
chuùng), theo tính chaát tuaàn hoaøn cuûa dung moâi (tuaàn hoaøn, khoâng tuaàn hoaøn, töôùi) vaø
theo caùc nguyeân taéc khaùc.
2. Hoøa tan
Phöông phaùp naøy laø thöïc hieän quaù trình töông taùc dò theå giöõa chaát loûng vaø chaát raén
keøm theo söï dòch chuyeån chaát raén vaøo dung dòch, ñöôïc öùng duïng roäng raõi trong thöïc
teá cheá bieán nhieàu loaïi chaát thaûi raén.
Khaû naêng töï hoøa tan cuûa chaát raén coù theå ñöôïc ñaùnh giaù bôûi daáu cuûa ñaïi löôïng G (söï
thay ñoåi naêng löôïng Gibbs) ñöôïc xaùc ñònh bôûi coâng thöùc:
G = H - TS (5.13)
139
ÔÛ ñaây H - ñoä bieán ñoåi entanpi, kJ/kg

S - ñoä bieán ñoåi entropi, kJ/kgoK
T - nhieät ñoä tuyeät ñoái,oK
Khi G < 0 coù khaû naêng hoøa tan
G = 0 töông öùng vôùi caân baèng trong heä thoáng
G > 0 coù khaû naêng keát tinh
Ñoä hoøa tan chaát raén trong chaát loûng thöôøng bò giôùi haïn bôûi noàng ñoä baõo hoøa Cs. Vaän
toác hoøa tan ñöôïc bieåu dieãn bôûi phöông trình
dG
- = KF(C s - C) (5.14)
d
ÔÛ ñaây G- löôïng chaát hoøa tan, kg
K- heä soá truyeàn khoái,
, m2.
F- toång beà maët cuûa caùc haït tan vaøo thôøi ñieåm 
Trong thöïc teá, coù tröôøng hôïp vaän toác hoøa tan ñöôïc quyeát ñònh khoâng phaûi bôûi khueách
taùn chaát tan töø beà maët pha raén vaøo dung dòch, maø bôûi vaän toác chuyeån pha cuûa vaät chaát
vaøo dung dòch (ví duï ñoái vôùi muoái K2SO 4.2MgSO4, MgSO3.H2O). Tuy nhieân, ñaïi ña
soá caùc muoái quaù trình hoøa tan ñöôïc quyeát ñònh bôûi vaän toác khueách taùn, khi ñoù ñaïi
löôïng K ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc
K = K’ 1/3 l-1(Dl)2/3 (5.15)
ÔÛ ñaây K’ - heä soá truyeàn khoái (ñoái vôùi caùc muoái tan khueách taùn K’ = 70 10),
- hieäu khoái löôïng rieâng pha raén vaø loûng, kg/m3
l - ñoä nhôùt ñoäng hoïc cuûa chaát loûng, s/m2
Dl - heä soá khueách taùn höõu duïng cuûa chaát tan,
Thôøi gian caàn thieát ñeå hoøa tan hoaøn toaøn löôïng chaát G cho tröôùc, coù theå ñöôïc ñaùnh
giaù bôûi bieåu thöùc:
C 
G.ln  d 
C c 
 (5.16)
K. Fd 
C d C c 
ÔÛ ñaây Cñ, Cc - ñoäng löïc ñaàu vaø cuoái cuûa quaù trình, mol/m3
Fñ - toång beà maët hoøa tan cuûa haït vaät lieäu, m 2
Quaù trình tan ñöôïc thöïc hieän trong thieát bò hoaït ñoäng giaùn ñoaïn (khi naêng suaát khoâng
lôùn - trong lôùp haït raén hoaëc vôùi söï khuaáy troän) vaø lieân tuïc (trong lôùp chuyeån ñoäng
hoaëc khuaáy troän).
140
3. Keát tinh
Vieäc taùch pha raén ôû daïng tinh theå töø dung dòch baõo hoøa, töø theå noùng chaûy hoaëc hôi
ñöôïc phoå bieán roäng raõi trong cheá bieán caùc chaát thaûi raén khaùc nhau.
Khaû naêng keát tinh cuûa caáu töû dung dòch ñöôïc ñaùnh giaù qua giaûn ñoà traïng thaùi ñoä hoøa
tan (Cs ) - nhieät ñoä.
Neáu ñöôøng cong hoøa tan taêng nhanh theo nhieät ñoä thì khi giaûm nhieät ñoä moät ít dung
dòch seõ chuyeån vaøo vuøng quaù baõo hoøa vaø seõ sinh ra tinh theå raén. Luùc ñoù noàng ñoä cuûa
dung dòch giaûm. Keát tinh caùc dung dòch nhö theá ñöôïc thöïc hieän baèng caùch laøm laïnh
chuùng.
Neáu ñoä hoøa tan taêng chaäm theo nhieät ñoä thì vieäc chuyeån dung dòch vaøo vuøng quaù baõo
hoøa chæ xaûy ra khi laøm laïnh saâu vaø luùc ñoù taùch ra moät löôïng khoâng lôùn tinh theå raén.
Tröôøng hôïp naøy keát tinh neân tieán haønh baèng caùch loaïi moät phaàn dung moâi.
Coù theå coù tröôøng hôïp ñoä hoøa tan thay ñoåi khoâng ñaùng keå trong khoaûng roäng nhieät ñoä.
Trong tröôøng hôïp naøy keát tinh ñöôïc tieán haønh baèng caùch bay hôi dung moâi.
Coù ba phöông thöùc keát tinh cô baûn:
1. Keát tinh vôùi vieäc loaïi moät phaàn dung moâi nhôø bay hôi hoaëc ñoùng baêng. Phöông
thöùc naøy ñöôïc goïi laø keát tinh ñaúng nhieät.
2. Keát tinh baèng caùch laøm laïnh hoaëc ñun noùng dung dòch vôùi löôïng dung moâi khoâng
ñoåi.
3. Phöông thöùc keát tinh keát hôïp: keát tinh chaân khoâng, keát tinh vôùi söï bay hôi moät
phaàn dung moâi trong doøng khoâng khí hoaëc khí trô taûi nhieät khaùc, keát tinh phaân
ñoaïn.
Ngoaøi ra, trong thöïc teá ngöôøi ta coøn öùng duïng keát tinh baèng muoái (cho vaøo dung dòch
chaát laøm giaûm ñoä hoøa tan), keát tinh nhôø phaûn öùng hoùa hoïc, cuõng nhö keát tinh nhieät ñoä
cao baûo ñaûm khaû naêng thu ñöôïc caùc tinh theå ngaäm nöôùc vôùi haøm löôïng aåm keát tinh
nhoû nhaát. Vaän toác cuûa quaù trình keát tinh thuoäc nhieàu yeáu toá (ñoä quaù baõo hoøa, nhieät
ñoä, cöôøng ñoä khuaáy troän vaø noàng ñoä taïp chaát…) vaø thay ñoåi theo thôøi gian qua cöïc ñaïi.
Vaän toác keát tinh ñöôïc tính qua hai ñaïi löôïng vaän toác taïo maàm vaø vaän toác taêng tröôûng
tinh theå.
Vaän toác taïo maàm
  163 V 2 N 
N C.exp 
 2 m A
, haït / cm3.s (5.17)
  
3 2

 3n R . T ln S 

ÔÛ ñaây R - haèng soá khí = 8,31 x 10-3 kJ/(mol. 0K)
- söùc caêng beà maët,
NA = 6,022510 23 phaân töû/mol
141
S - ñoä quaù baõo hoøa, S = Cdd/Cs

n - soá ion taïo thaønh khi hoøa tan 1 phaân töû
Vm - theå tích mol cuûa pha raén,
C = 1025 - giaù trò thöïc nghieäm
Ñöôøng kính tôùi haïn cuûa caùc maàm tinh theå taïo thaønh ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc
4Vm
d (5.18)
nRT ln S
Vaän toác taêng tröôûng tinh theå
dm
J F
C C s 
k (5.19)
d
ÔÛ ñaây F - beà maët tinh theå,
C - noàng ñoä dòch caùi, mol/m 3
Cs - noàng ñoä baõo hoøa, mol/m 3
k - heä soá taêng tröôûng toaøn phaàn.
5.4.7 Caùc phöông phaùp hoùa hoïc
Chaát thaûi raén, döôùi goùc ñoä cuûa coâng ngheä hoùa hoïc, thöïc chaát laø moät loaïi nguyeân lieäu
saûn xuaát - nguyeân lieäu khoâng saïch chöùa nhieàu taïp chaát - vaø cuõng ñöôïc xem nhö moät
loaïi quaëng moû nhaân taïo. Vì vaäy, khi cheá bieán chuùng, ngöôøi ta aùp duïng caùc phöông
phaùp xöû lí nhö ñoái vôùi quaëng moû maø ta ñaõ neâu leân trong phaàn caùc phöông phaùp
chung. Ngoaøi ra, ñeå chuyeån caáu töû muïc tieâu thaønh daïng nguyeân lieäu saïch ñaùp öùng caùc
nhu caàu saûn xuaát khaùc nhau, ngöôøi ta thöôøng boå sung theâm taùc chaát khaùc vaø khi ñoù seõ
xaûy ra caùc phaûn öùng hoùa hoïc giöõa caáu töû muïc tieâu vaø taùc chaát boå sung. Ñoù chính laø
baûn chaát cuûa vieäc aùp duïng phöông phaùp hoùa hoïc trong xöû lí chaát thaûi raén coâng nghieäp.
Phöông phaùp hoùa hoïc ñöôïc aùp duïng raát roäng raõi vì phuø hôïp vôùi caùc chaát voâ cô cuõng
nhö höõu cô.
5.4.8 Caùc phöông phaùp sinh hoùa
Phöông phaùp naøy döïa treân khaû naêng phaân huûy caùc chaát höõu cô trong chaát thaûi bôûi vi
sinh vaät. Phöông phaùp naøy ñöôïc öùng duïng ñeå chuyeån caùc chaát höõu cô thaønh phaân boùn
(leân men kò khí) hoaëc phaân huûy chuùng hoaøn toaøn (leân men hieáu khí).
Moät soá vi sinh vaät coù khaû naêng chuyeån caùc hôïp chaát voâ cô khoâng tan sang traïng thaùi
tan trong ñieàu kieän xaùc ñònh. Phöông phaùp naøy goïi laø trích baèng vi khuaån. Trích baèng
vi khuaån ñöôïc hieåu laø quaù trình taùch choïn loïc caùc nguyeân toá hoùa hoïc töø hôïp chaát ña
caáu töû trong quaù trình hoøa tan chuùng ôû moâi tröôøng nöôùc bôûi caùc vi sinh vaät.
Caùc vi sinh vaät ñöôïc söû duïng roäng raõi trong coâng nghieäp laø vi khuaån saét, chuùng coù theå
oxi hoùa saét hoùa trò 2 thaønh saét hoùa trò 3 cuõng nhö caùc sunfua voâ cô, vaø vi khuaån löu
142
huyønh. Nguoàn naêng löôïng duy nhaát cho quaù trình soáng cuûa caùc vi sinh vaät naøy laø phaûn
öùng oxi hoùa caùc hôïp chaát voâ cô kim loaïi vaø nguyeân toá löu huyønh.
Vi khuaån saét coù khaû naêng oxi hoùa sunfua kim loaïi, chuyeån chuùng thaønh sunphat tröïc
tieáp hoaëc giaùn tieáp.
1 Vi khuaån
2FeSO4 + O2 + H 2SO4  Fe2(SO 4)3 + H2 O
2
Fe2(SO4)3 + MeS  MeSO4 + 2 FeSO4 + S
Vi khuaån saét ñöôïc söû duïng roäng raõi trong coâng nghieäp ñeå trích ñoàng töø pheá thaûi vaø
quaëng ngheøo. Ñeå trích, ngöôøi ta söû duïng dung dòch nöôùc treân cô sôû Fe2(SO 4)3 vaø
H2SO4 vôùi söï hieän dieän cuûa Al2(SO 4)3, FeSO 4 vaø vi khuaån saét.
Fe2(SO4)3 + 2CuS + H 2O + 3O 2  2CuSO4 + 4FeSO4 + 2H2SO4
Treân theá giôùi, phöông phaùp trích baèng vi khuaån ñaõ ñöôïc aùp duïng roäng raõi ñeå thu hoài
uranium töø quaëng moû, Zn, Mn, As, Co... Ngöôøi ta ñang tìm kieám caùc vi sinh vaät khaùc
vôùi muïc ñích taùch ñöôïc caùc chaát höõu duïng roäng raõi hôn. Phöông phaùp trích baèng vi
khuaån raát tieân tieán vì noù cho pheùp giaûm ñaùng keå giaù thaønh caùc caáu töû quí hieám vaø môû
roäng caùc taøi nguyeân coâng nghieäp, baûo ñaûm tính khaû thi cuûa vieäc söû duïng toaøn phaàn
nguyeân lieäu voâ cô.
CAÂU HOÛI
1. Toång quaùt caùc phöông phaùp xöû lyù CTR? Muïc ñích cuûa caùc phöông phaùp xöû lyù naøy?
2 . Trình baøy caùc phöông phaùp xöû lyù CTR baèng hoùa lyù, hoùa hoïc vaø sinh hoïc?
3. Caùc yeáu toá caàn xem xeùt khi löïa choïn thieát bò laøm giaûm kích thöôùc vaät raén?
4. Xöû lyù chaát thaûi raén baèng phöông phaùp nhieät coù nhöõng öu, nhöôïc ñieåm gì? So saùnh
caùc coâng ngheä xöû lyù baèng phöông phaùp naøy?
5. Loaïi chaát thaûi raén naøo coù theå söû duïng trong coâng ngheä ñoát? Saûn phaåm sau ñoát goàm
nhöõng chaát gì? Aûnh höôûng caùc chaát naøy ñeán moâi tröôøng?
6. Toùm taét caùc phöông phaùp xöû lyù chaát thaûi coâng nghieäp.
143
Chöông 6: TAÙI CHEÁ CHAÁT THAÛI RAÉN
Taùi cheá CTR ñöôïc xeáp thöù töï öu tieân thöù hai sau giaûm thieåu taïi nguoàn trong heä thoáng
quaûn lyù CTR toång hôïp. Bôûi vì taùi cheá, taùi söû duïng CTR laø moät giaûi phaù p coù nhieàu öu
ñieåm nhö:
 Tieát kieäm taøi nguyeân thieân nhieân, giaûm nhu caàu söû duïng nguyeân lieäu thoâ cho
saûn xuaát
 Cung caáp nguoàn nguyeân lieäu thöù caáp coù giaù trò cho coâng nghieäp vôùi chi phí
thaáp, ñem laïi hieäu quaû kinh teá cho ngöôøi taùi cheá
 Ngaên ngöøa söï phaùt taùn nhöõng chaát ñoäc haïi vaøo moâi tröôøng vaø raùnh phaûi thöïc
hieän caùc quy trình mang tính baét buoäc nhö tieâu huûy hoaëc choân laáp chaát thaûi.
Taùi cheá CTR ñoâ thò bao goàm 1) thu hoài vaät lieäu töø doøng thaûi, 2) quaù trình trung gian phaân
loaïi vaø neùn eùp, 3) vaän chuyeån , 4) qui trình taùi cheá nhaèm chuyeån vaät lieäu thoâ thaønh nguyeân
lieäu coâng nghieäp hoaëc saûn phaåm cuoái cuøng.
Caùc qui trình thu hoài vaät lieäu, phaân loaïi, neùn eùp vaø vaän chuyeån ñaõ ñöôc xem xeùt kyõ ôû caùc
chöông treân, trong chöông naøy seõ giôùi thieäu coâng ngheä taùi cheá caùc pheá thaûi thöôøng gaëp
trong CTR ñoâ thò nhö nhoâm, saét theùp, nhöïa, giaáy ...vaø coâng ngheä taùi cheá moät soá pheá thaûi
coâng nghieäp chöùa caùc chaát voâ cô vaø höõu cô
6.1 COÂNG NGHEÄ TAÙI CHEÁ CAÙC PHEÁ THAÛI THOÂNG THÖÔØNG
6.2.1 Taùi cheá nhoâm
6.2.1.1 Nguoàn nguyeân lieäu
Nhoâm laø loaïi pheá lieäu coù giaù trò hôn caùc loaïi pheá lieäu khaùc neân vieäc thu hoài nhoâm
saïch töø nhoâm pheá lieäu coù yù nghóa veà maët kinh teá vaø moâi tröôøng raát lôùn, giaûm ñöôïc giaù
thaønh nguyeân lieäu ñaàu vaøo saûn xuaát ñoàng thôøi tieát kieäm ngoaïi teä ñeå nhaäp nhoâm
thöông phaåm. Beân caïnh ñoù, nhu caàu naêng löôïng caàn thieát ñeå saûn xuaát lon nhoâm töø
nhoâm taùi cheá giaûm 5% so vôùi nhoâm nguyeân chaát. Vì vaäy taát caû caùc loaïi nhoâm pheá lieäu
ñeàu ñöôïc thu gom baùn laïi taïi nguoàn hoaëc taïi moät soá traïm trung chuyeån, nguoàn cung
caáp töø caùc baõi raùc laø raát ít.
Vôùi ñaëc tính cuûa nhoâm pheá lieäu laø söï tinh khieát sau khi naáu laïi. Nhoâm pheá lieäu sau
khi phaân loaïi kyõ, ñöôïc ñöa vaøo naáu laïi theo ñuùng chuûng loaïi seõ cho ra nguyeân lieäu coù
ñoä tinh khieát khoâng khaùc nguyeân lieäu chính phaåm. Gaàn nhö toaøn boä saûn phaåm baèng
nhoâm ñöôïc tieâu thuï hieän nay treân thò tröôøng (tröø haøng nhaäp khaåu) ñeàu baét nguoàn töø
pheá lieäu, ñoái vôùi moät soá saûn phaåm cao caáp thì ñöôïc pha theâm moät ít nguyeân lieäu tinh.
Caên cöù vaøo nguoàn goác phaùt sinh, chuùng ta coù theå chia caùc pheá lieäu nhoâm laøm 2 nhoùm
chính:
144
+ Nhoùm a: Pheá lieäu nhoâm phaùt sinh trong quaù trình söû duïng töø caùc chi tieát, phuï
tuøng vaø caùc thieát bò ñaõ hö hoûng, bao goàm 3 loaïi chính:
 Pheá lieäu cuûa ngaønh coâng nghieäp goàm phaàn lôùn laø nhoâm cuøng moät soá voû
lon, hoäp hoûng
 Pheá lieäu daân duïng: chuû yeáu laø caùc voû lon bia, nöôùc ngoït,… pheá lieäu
 Pheá lieäu quaân duïng.
+ Nhoùm b: Pheá lieäu nhoâm sinh ra trong quaù trình saûn xuaát, gia coâng kim loaïi,
goàm caùc loaïi pheá lieäu luyeän kim, pheá lieäu trong saûn xuaát caùn, pheá lieäu sinh ra trong
quaù trình maï, phuû traùng beà maët…
Löôïng pheá lieäu trong nhoùm a vaø b phuï thuoäc vaøo quyõ nhoâm kim loaïi trong neàn kinh
teá quoác daân. Hieän nay, pheá lieäu nhoùm a chieám khoaûng 40 - 50% toång löôïng pheá lieäu
nhoâm taùi sinh. Xaõ hoäi caøng phaùt trieån cao, kyõ thuaät caøng hoaøn thieän thì pheá lieäu nhoâm
cuûa nhoùm a taêng vaø cuûa nhoùm b giaûm.
6.2.1.2 Quaù trình taùi cheá nhoâm
Quaù trình taùi cheá nhoâm coù theå moâ taû moät caùch toång quaùt theo quy trình coâng ngheä nhö
sau:
Ñaàu tieân, nhoâm pheá lieäu ñöôïc phaân ra thaønh 2 loaïi: nhoâm deûo (bieán daïng ñöôïc) vaø
nhoâm cöùng (chöùa nhieàu Silic) chæ ñöôïc duøng ñeå ñuùc saûn phaåm nhoâm. Nhoâm ñöôïc laøm
saïch khoûi ñaát, caùt, buïi, voû nhöïa, saét theùp, ñoàng, daàu môõ baèng caùc bieän phaùp cô hoïc vaø
hoaù hoïc.
Sau ñoù, pheá lieäu phaûi ñöôïc röûa saïch baèng nöôùc vaø saáy khoâ ôû 150oC. Caùc pheá lieäu
daïng reûo, lon, phoi… caàn ñem ñoùng baùnh côõ 2 - 3 kg, khoái löôïng rieâng phaûi ñaït 1,5 -
1,8 kg/dm3.
Naáu chaûy moät phaàn pheá lieäu trong loø naáu luyeän, ñoàng thôøi boå sung chaát trôï dung.
Chaát trôï dung goàm: NaCl, KCl, Na3ClF 3 vôùi tæ leä tuøy vaøo saûn phaåm seõ ñöôïc cheá taïo.
Trong quaù trình naáu luyeän caàn ñaûm baûo khuaáy troän hieäu quaû nhaèm traùnh tình traïng
pheá lieäu khoâng noùng chaûy heát vaø gaït lôùp maøng xæ treân beà maët nhoâm loûng traùnh lôùp
nhoâm oxit laãn vaøo nhoâm loûng hay laéng xuoáng ñaùy noài. Vaøo cuoái quaù trình naáu, boå
sung theâm chaát bieán tính vaøo noài ñeå tinh luyeän nhoâm.
Nhoâm loûng sau khi tinh luyeän ñöôïc ñoå vaøo khuoân ñuùc ñeå taïo thaønh phoâi nhoâm hoaëc
ñuùc tröïc tieáp saûn phaåm nhoâm trong tröôøng hôïp nhöõng saûn phaåm coù kieåu daùng ñaëc
bieät, khoâng caàn caùn laän nhö quai noài, voøi aám, nieàng xe, veø xe… Phoi nhoâm laø nguoàn
nguyeân lieäu cho quaù trình saûn xuaát caùc saûn phaåm nhoâm thoâng qua caùc coâng ñoaïn:
 Caùn moûng: phoi nhoâm ôû daïng caùc “maùng nhoâm” töø loø ñuùc seõ ñöôïc chuyeån veà
cô sôû saûn xuaát ñeå caùn thaønh taám bôûi maùy caùn. Quy trình caùn bao goàm:
- Caùn phaù: caùn laàn thöù nhaát cho maùng nhoâm moûng hôn.
145
- Caùn moûng: caùn laàn thöù hai theo ñoä daøy maø saûn phaåm caàn. Ñeå traùnh bò nöùt
neû mieáng nhoâm, thöôøng maùng seõ ñöôïc haáp cho deõo ra tröôùc khi caùn.
 Caét troøn: nhoâm sau khi ñöôïc caét thaønh mieáng seõ ñöôïc caét troøn theo ñöôøng kính
quy ñònh, phuï thuoäc vaøo kích thöôùc saûn phaåm saûn xuaát. Caùc mieáng troøn seõ
ñöôïc chuyeån sang khaâu laän thaønh saûn phaåm (noài, xoong, chaûo, maâm…) coøn reûo
thöøa seõ ñöôïc tuaàn hoaøn laïi loø naáu.
 Laän: caùc mieáng nhoâm sau khi ñöôïc caét troøn seõ ñöôïc nhöõng ngöôøi thôï coù
chuyeân moân, tay ngheà cao laän thaønh saûn phaåm theo yeâu caàu.
Nhoâm pheá lieäu
Chuaån bò lieäu
Trôï dung che phuû Naáu chaûy
Trôï dung tinh Tinh luyeän
Hoài lieäu
Xæ
Nhoâm loûng saïch

Ñuùc
Saûn phaåm ñuùc

Phoi
Hình 6.1 Quy trình taùi sinh nhoâm töø pheá lieäu
Ñeå laøm maát ñi daáu môø cuûa buïi nhoâm, naâng cao tính thaåm myõ, caùc saûn phaåm nhoâm sau
khi taïo thaønh caàn phaûi ñöôïc ñaùnh boùng tröôùc khi ñöa ra thò tröôøng.
6.2.2 Taùi cheá saét vaø theùp pheá lieäu

Haàu heát caùc cô sôû saûn xuaát coù lieân quan ñeán saét ít nhieàu ñeàu söû duïng moät phaàn pheá lieäu.
Cuõng gioáng nhö nguoàn phaùt sinh nhoâm pheá lieäu, saét theùp pheá lieäu phaùt sinh haàu nhö töø
taát caû caùc ngaønh, töø caùc hoaït ñoäng quaân duïng, xaây döïng vaø trong sinh hoaït haøng ngaøy.
Vì vaäy, nguoàn nguyeân lieäu cho quaù trình taùi cheá saét raát ña daïng vaø phong phuù
Ñoái vôùi caùc lon theùp, caùc loaïi bao bì theùp vaø caùc loaïi saét pheá thaûi phaùt sinh trong sinh
hoaït haøng ngaøy seõ ñöôïc thu gom bôûi caùc vöïa ve chai lôùn, sau ñoù phaân loaïi vaø neùn eùp,
ñoùng kieän tröôùc khi chuyeån ñeán cô sôû taùi cheá.
Hieän nay, coù raát nhieàu phöông thöùc taùi cheá saét theùp tuøy thuoäc vaøo nguoàn nguyeân lieäu
ñaàu vaøo cuõng nhö yeâu caàu saûn phaåm theùp. Taùi cheá saét theùp seõ thöïc hieän theo 2
146
khuynh höôùng chính laø: naáu luyeän vaø khoâng naáu luyeän. Trong ñoù, caùc hoaït ñoäng cuûa
taùi cheá khoâng naáu luyeän seõ chæ söû duïng caùc taùc ñoäng cô lyù ñeå taïo hình saûn phaåm môùi
treân neàn saét theùp cuõ, cuï theå caùc hoaït ñoäng naøy thöôøng bao goàm:
1. Caùn keùo saét: saét töø vöïa pheá lieäu mua veà bao goàm ñuû moïi kích thöôùc vaø moãi
cô sôû seõ löïa choïn kích côõ vaø quy caùch phuø hôïp vôùi maùy moùc cuûa cô sôû mình.
Saét pheá lieäu naøy ñöôïc nung leân cho ñoû roài sau ñoù ñöa qua maùy caùn ñeå hình
thaønh nhöõng thanh saét troøn. Phaàn lôùn nguyeân lieäu saét naøy seõ cung caáp cho
ngaønh xaây döïng ñeå ñoå beâtoâng hoaëc caùc cô sôû saûn xuaát cöûa saét, khung saét…
2. Ngoaøi ra, coøn coù caùc loaïi caùn keùo khoâng qua löûa , ñöôïc goïi laø saét nguoäi.
Quy trình chæ ñôn giaûn laø caùn hay keùo. Ñoái vôùi moät soá saét coù kích thöôùc quaù
lôùn nhö voû bom, voû taøu… thì tröôùc khi nung noùng ñeå caùn, keùo ngöôøi ta seõ duøng
haøn gioù ñaù ñeå caét thaønh töøng taám nhoû, sau ñoù ñöa vaøo maùy caét, caét thaønh töøng
thanh nhoû roài môùi chuyeån qua nung vaø keùo.
3. Daäp lon thieác: nguoàn pheá lieäu chuû yeáu laø caùc lon thieác nhö lon söõa, lon
nöôùc ngoït, lon chöùa caùc loaïi boät, thöïc phaåm… Caùc lon naøy ñöôïc cô sôû thu mua
töø caùc vöïa, ñöôïc phaân loaïi vaø laøm saïch, sau ñoù seõ ñöôïc caét boû naép ñeå thaønh
nhöõng taám nhoû. Nhöõng taám naøy ñöôïc ñöa vaøo maùy daäp ñeå taïo thaønh caùc lon
môùi vôùi nhieàu kích thöôùc khaùc nhau tuøy thuoäc vaøo ñôn ñaët haøng.
4. Saûn xuaát ñinh, oác vít: nhöõng pheá lieäu coù kích thöôùc vuïn, nhoû seõ ñöôïc caùc cô
sôû saûn xuaát thaønh caùc loaïi ñinh, oác vít baèng maùy daäp, khoa, tieän… Thò tröôøng
tieâu thuï chuû yeáu laø caùc chôï kim loaïi.
Rieâng vôùi tröôøng hôïp taùi cheá saét theùp duøng phöông phaùp naáu luyeän, moät soá tính chaát
lyù - hoùa cuûa saét theùp seõ bò bieán ñoåi do boå sung caùc chaát trôï dung. Ñeå hieåu roõ hôn veà
phöông phaùp naøy, ta coù theå tham khaûo quy trình saûn xuaát cuûa nhaø maùy Theùp Nhaø Beø
ñöôïc trình baøy döôùi ñaây:
Nhaø maùy Theùp Nhaø Beø ñöôïc thaønh laäp töø naêm1973, laø moät ñôn vò kinh teá quoác
doanh, tröïc thuoäc Coâng ty theùp Mieàn Nam, saûn xuaát caùc saûn phaåm theùp troøn cuoän,
theùp troøn thaúng, theùp vaèn, theùp goùc vôùi coâng suaát 191850 taán/naêm (1998) trong ñoù söû
duïng nguoàn nguyeân lieäu chuû yeáu laø saét pheá lieäu. Hieän taïi, nhaø maùy coù 3 phaân xöôûng
saûn xuaát vaø 1 phaân xöôûng phuï trôï vôùi quy trình hoaït ñoäng nhö sau:
a) Phaân xöôûng chuaån bò lieäu
Chöùc naêng cuûa phaân xöôûng naøy laø chuyeân thu mua, phaân loaïi, laøm saïch vaø cheá
bieán theùp pheá lieäu theo ñuùng quy caùch.
 Tieáp nhaän nguyeân lieäu: nguyeân lieäu laø saét, theùp, gaân, vuïn hoaëc pheá lieäu
thu mua töø caùc nguoàn khaùc nhau chuyeån veà nhaø maùy vaø chöùa ôû baõi taäp trung.
Taïi ñaây pheá lieäu ñöôïc phaân loaïi theo thaønh phaàn, kích thöôùc, ñoä daøi vaø loaïi boû
caùc pheá lieäu gaây noå cuøng vôùi caùc taïp chaát cô hoïc, ñaát, caùt, giaáy,… Sau ñoù
147
nguyeân lieäu ñöôïc vaän chuyeån baèng caàu truïc coù trang bò maâm töø. Caùc loaïi lieäu
lôùn, daøi ñöôïc caét baèng maùy caét lieân tuïc, maùy caét moät ben hoaëc maùy caét con vaø
cho vaøo thuøng chöùa theo ñuùng quy caùch roài ñöôïc caân baèng caân moùc.
 Cheá bieán lieäu: Khi cho lieäu vaøo thuøng, tuøy thuoäc vaøo yeâu caàu maùc theùp,
lieäu ñöôïc cheá bieán thích hôïp baèng caùch theâm bôùt gang hoaëc theùp. Lieäu ñöôïc
chöùa trong 4 thuøng coù thaønh phaàn vaø khoái löôïng xaùc ñònh vaø ñöôïc vaän chuyeån
ñeán phaân xöôûng luyeän baèng xe gooøng.
b) Phaân xöôûng luyeän

Chöùc naêng cuûa phaân xöôûng naøy laø naáu luyeän theùp, xöôûng coù 2 loø ñoäc laäp: loø luyeän 10
taán vaø 12 taán. Trình töï coâng taùc cuûa phaân xöôûng luyeän:
 Chuaån bò loø vaø naïp lieäu: sau moät vaøi meû naáu, loø ñöôïc kieåm tra kyõ, kieåm
tra ñieän cöïc, löu löôïng nöôùc laøm nguoäi ñieän cöïc, heä thoáng naâng haï ñieän cöïc,…
Loø ñöôïc baûo trì baèng boät magieâ. Khi loø ñaõ chuaån bò xong, lieäu seõ ñöôïc naïp vaøo
baèng caàu truïc naâng. Caùc thuøng chöùa lieäu theo quy caùch:
Thuøng 1: 6,0 taán
 Chuaån bò caùc chaát trôï dung: Chaát trôï dung ñöôïc söû duïng laø: feromangan,
ferosilic, huyønh thaïch, voâi, than. Caùc chaát naøy ñöôïc naïp tröôùc vaøo nhôø caàu truïc.
 Naáu luyeän: Quaù trình naáu luyeän goàm 3 giai ñoaïn:
+ Giai ñoaïn naáu chaûy: sau khi naïp lieäu, loø ñöôïc phaùt hoà quang ñeå naáu
chaûy theùp. Giai ñoaïn naøy laâu nhaát vaø tieâu hao naêng löôïng nhieàu nhaát.
+ Giai ñoaïn oxy hoùa: kim loaïi ñaõ noùng chaûy hoaøn toaøn, nhieät ñoä raát cao
taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho caùc nguyeân toá C, Si, Mn, P, S khueách taùn vaøo
kim loaïi, ñaït ñeán haøm löôïng yeâu caàu. Ôû giai ñoaïn naøy xiû ñöôïc thaùo ra töø
60 - 70% vaø boå sung CaO (1-1,5% khoái löôïng meû)
+ Giai ñoaïn hoaøn nguyeân: giai ñoaïn naøy quyeát ñònh chaát löôïng theùp:
Khöû caùc oxit FeO, MnO, SiO2,…
Khöû S ñeán giôùi haïn cho pheùp
Tinh luyeän vaø hôïp kim hoùa theùp
Khöû caùc khí H2, N2,… trong theùp
148
 Laøm nguoäi: Ñieän cöïc trong quaù trình luyeän vaø theùp sau khi ñuùc caàn ñöôïc
laøm nguoäi lieân tuïc baèng nöôùc. Sau ñoù nöôùc laøm nguoäi ñöôïc giaûi nhieät, khöû
cöùng vaø tuaàn hoaøn trôû laïi.
 Xöû lyù khí thaûi: Trong quaù trình naáu luyeän phaùt sinh moät löôïng lôùn khí thaûi
chöùa buïi vaø caùc chaát oâ nhieãm khaùc, khí thaûi naøy ñöôïc huùt qua heä thoáng xöû lyù
nhaèm caûi thieän moâi tröôøng laøm vieäc cuõng nhö moâi tröôøng khoâng khí khu vöïc
xung quanh.
 Xöû lyù xæ: Xæ sinh ra trong loø luyeän ôû traïng thaùi noùng chaûy ñöôïc ñoå ra caùc
hoá chöùa, ñeå nguoäi vaø thueâ vaän chuyeån ñi san laáp maët baèng.
 Ñuùc thoûi: Theùp ra loø ñöôïc heä thoáng ben nghieâng loø ñoå theùp loûng ra thuøng
roùt trung gian. Thuøng naøy nhôø caàu truïc chuyeån ñeán khuoân ñuùc. Ôû ñaây theùp
loûng ñöôïc roùt vaøo khuoân, laøm nguoäi baèng nöôùc, raén thaúng vaø caét thaønh caùc
thanh coù chieàu daøi xaùc ñònh.
c) Phaân xöôûng caùn
Chöùc naêng cuûa phaân xöôûng naøy laø taïo hình cho theùp saûn phaåm. Caùc giai ñoaïn cuûa quaù
trình caùn nhö sau:
 Nung theùp: Caùc thoûi theùp cho vaøo loø ñeå nung ñeán nhieät ñoä 1.150 0C.
Nhieân lieäu loø nung laø daàu FO.
 Caùn theùp: Theùp sau khi nung ñaït nhieät ñoä 1.150 0C ñöôïc ñaåy qua caùc maùy
caùn thoâ, caùn trung vaø caùn tinh ñeå taïo ra saûn phaåm theùp V hoaëc theùp troøn, gaân…
saûn phaåm sau ñoù ñöôïc xe naâng chuyeån ñeán baõi chöùa.
Sô ñoà coâng ngheä cuûa toaøn boä quaù trình saûn xuaát saét theùp cuûa nhaø maùy nhö sau:
149
Pheá lieäu noå, taïp Gang

chaát voâ cô, giaáy, xaùm
Xyclon
ñaát, gæ
Pheá lieäu saét Caét Phoái lieäu Khí thaûi

Phaân loaïi
theùp caùc loaïi
Xæ
Naáu chaûy Nung Chuaån bò loø, Fe-Mn
Oxy hoùa naïp chaát trôï Fe-Si
Roùt vaøo khuoân Hoaøn nguyeân dung Voâi
Than
Tuaàn hoaøn Tuaàn hoaøn Kípleâ
nöôùc nöôùc
Keùo, naén thaúng vaø caét Laøm nguoäi Theùp thoûi

doøng theùp
Tuaàn hoaøn
nöôùc
Theùp caùn thaønh phaåm Caùn Nung
Hình 6.2 Quy trình taùi cheá saét theùp cuûa nhaø maùy Theùp Nhaø Beø
6.2.3 Taùi cheá nhöïa
Caùc saûn phaåm nhöïa ngaøy caøng chieám lónh thò tröôøng vaø coù khaû naêng thay theá caùc saûn
phaåm baèng kim loaïi, thuûy tinh vaø giaáy. Do ñaëc tính nheï neân chi phí vaän chuyeån caùc saûn
phaåm nhöïa bao giôø cuõng reû hôn caùc saûn phaåm khaùc. Saûn phaåm nhöïa thích hôïp ñeå chöùa
ñöïng caùc loaïi thöïc phaåm öôùt cuõng nhö khoâ. Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa caùc maët haøng
baèng nhöïa, nhöïa pheá thaûi, ñaëc bieät laø bao nilon ngaøy caøng chieám moät tæ troïng ñaùng keå
trong thaønh phaàn cuûa CTRSH. Ngoaøi ra, vôùi toác ñoä phaùt trieån nhanh cuûa caùc ngaønh
coâng nghieäp, nhaát laø coâng nghieäp hoùa chaát, vieäc söû duïng caùc bao bì, thuøng chöùa baèng
nhöïa ngaøy caøng ñöôïc öa chuoäng bôûi tính chaát an toaøn, traùnh caùc phaûn öùng aên moøn xaûy
ra. Vì vaäy, neáu toaøn boä nhöïa pheá thaûi sinh ra ñöôïc thu hoài seõ giuùp giaûm ñaùng keå theå
tích CTR caàn xöû lyù.
Ñeå tieän cho vieäc phaân loaïi nhöïa khi taùi sinh, caùc nhaø saûn xuaát caùc saûn phaåm bao bì
nhöïa hieän nay söû duïng kyù hieäu rieâng cho töøng loaïi saûn phaåm nhöïa vaø ñaùnh soá thöù töï
töø 1 – 7, ñaëc tröng cho haàu heát caùc loaïi nhöïa. Baûng phaân loaïi ñöôïc trình baøy nhö sau:
Baûng 6.1 Kyù hieäu phaân loaïi caùc saûn phaåm nhöïa
Vật liệu Kí hiệu vaø Muïc dích söû duïng %kl nhöïa söû duïng
maõ soá cho bao goùi
Polyetilen 1- PETE Chai nöôùc giaûi khaùt, bao bì thöïc phẩ

m 7
terephtalat
150
Hight- density PE 2-HDPE Chai söõa, bình ñöïng chaát taåy röûa , tuùi 31
xaùch…
Polyvinyl clorua 3 - PVC Hoäp ñöïng thöùc aên, oáng nhöïa … 5
Low-density PE 4- LDPE Bao bì nilon, taám loùt , caùc vaät lieäu 33

daïng maøng khaùc
Polypropylen 5 - PP Thuøng, hoäp, soït, roå 10
Polystyren 6 - PS Ly, đ
ñóa, khuoân ñuùc … 10
Caùc loaïi khaùc 7 - nhöïa khaùc Nhöïa hoãn hôïp 4
Töông töï pheá thaûi khaùc, pheá thaûi nhöïa cuõng ñöôïc chia ra pheá lieäu saûn xuaát vaø sinh
hoaït. Trong saûn xuaát, chaát thaûi raén ñöôïc taïo thaønh ôû caùc daïng khaùc nhau nhö thoûi,
cuïc, sôïi… Chaát thaûi cuûa quaù trình taïo hình vaät lieäu töø nhöïa coù daïng vieàn hoaëc laø vaät
lieäu hoûng, caùc ñoaïn caét… Chaát thaûi coâng ngheä ñöôïc söû duïng tröïc tieáp ôû nhaø maùy laø
thích hôïp nhaát vì khoâng caàn phaûi tinh luyeän tröôùc khi söû duïng vaø söû duïng thieát bò ñaëc
bieät. Nhöõng chaát thaûi naøy ñöôïc söû duïng chuû yeáu theo hai höôùng:
1) Taïo ra saûn phaåm chính hoaëc caùc saûn phaåm coù coâng thöùc töông töï.
2) Saûn xuaát ñoà duøng thöù caáp .
ÔÛ höôùng thöù nhaát, pheá thaûi thöôøng ñöôïc duøng ngay sau khi hình thaønh. Trong moät soá
tröôøng hôïp, chuùng ñöôïc thu gom töï ñoäng vaø cho vaøo thieát bò nghieàn, sau ñoù ñöôïc troän
chung vôùi nguyeân lieäu chính vaø ñöa vaøo maùy eùp, maùy taïo hình. Haøm löôïng pheá lieäu
trong nguyeân lieäu thöôøng khoaûng 5 -10%, nhöng trong nhieàu tröôøng hôïp cuõng coù theå
ñaït ñeán 20% hoaëc cao hôn.
Höôùng cheá bieán chaát thaûi ôû coâng ngheä thöù hai bao goàm phaân loaïi (taùch taïp chaát laï vaø
loaïi boû phaàn khoâng thích hôïp), nghieàn vaø taïo haït ñeå saûn xuaát caùc ñoà duøng coù nhu caàu
söû duïng roäng raõi (bao bì, taám traûi, ñoà chôi, ñoà kyû nieäm...). Noùi chung, vieäc cheá bieán
pheá thaûi trong coâng ngheä saûn xuaát ñoà duøng baèng nhöïa ñaõ giaûi quyeát ñöôïc caùc vaán ñeà
toàn ñoïng trong phaïm vi saûn xuaát rieâng vaø khoáng cheá oâ nhieãm cho saûn xuaát nhöïa.
Vaán ñeà quan troïng hôn laø quaù trình loaïi taïp chaát vaø söû duïng pheá thaûi nhöïa sinh hoaït.
Ñaëc ñieåm noåi baät cuûa vaán ñeà naøy laø ñoä beàn cuûa pheá lieäu nhöïa trong ñieàu kieän töï nhieân,
daãn ñeán söï gaây oâ nhieãm moâi tröôøng roõ reät. Naêm 1980, pheá thaûi nhöïa ôû Anh coù khoái
löôïng khoaûng 1,35 trieäu taán (saûn löôïng 2,145 trieäu taán), vaø ôû Myõ laø 2,5 trieäu taán (saûn
löôïng 17,5 trieäu taán).
Nhöïa pheá thaûi chöùa moät löôïng lôùn caùc chaát höõu cô coù giaù trò . Caùc chaát naøy seõ laøm giaûm
nhu caàu söû duïng caùc nguyeân lieäu töï nhieân nhö khí ñoát, daàu moû vaø giaûm oâ nhieãm moâi
tröôøng neáu ñöôïc taùi söû duïng. Veà maët kinh teá, giaù thaønh PVC, PE, PS thöù caáp thaáp hôn vaät
lieäu chính töø 2,5 - 6 laàn, coøn giaù thaønh capron thöù caáp thaáp hôn capron chính phaåm
khoaûng 12 laàn.
151
Quaù trình cheá bieán pheá thaûi nhöïa thaønh ñoà duøng phaûi qua caùc giai ñoaïn chuaån bò
nguyeân lieäu nhö thu gom, löïa choïn, laøm saïch caùc taïp chaát, neùn eùp vaø taïo haït. Phöông
phaùp cheá bieán phuï thuoäc chuû yeáu vaøo ñoä saïch, kích thöôùc hình hoïc, hình daïng beân
ngoaøi, tính chaát vaø haøm löôïng taïp chaát beân trong nhöïa vaø moät soá yeáu toá khaùc.
Pheá thaûi nhöïa sinh hoaït tröôùc khi ñöôïc söû duïng laïi thöôøng phaûi taùch caùc taïp chaát sinh
hoaït khaùc. Caùc phöông phaùp taùch goàm coù nghieàn, saøng, phaân loaïi, keát hôïp vôùi caùc
daïng phaân rieâng khaùc (phaân rieâng baèng khoâng khí, chaân khoâng, töø, tónh ñieän, thuûy
löïc) trích li, tuyeån noåi…
Caùc sô ñoà taùi cheá pheá thaûi nhöïa saûn xuaát thöôøng ñôn giaûn hôn do khoâng caàn phaân
rieâng, chæ caàn phaân loaïi theo hình daïng, sau ñoù ñöôïc röûa vaø saáy.
Coù theå taùch nhöïa coù tính deûo noùng ra khoûi neàn vaûi baèng caùc phöông phaùp phaân rieâng
baèng khoâng khí nhö neâu ôû treân. Trong quaù trình naøy, pheá thaûi nhöïa deûo noùng daïng
taám treân neàn vaûi (polime, vaûi baêm nhoû, buïi vaûi...) ñöôïc taùch bôûi doøng khoâng khí trong
xiclon vaø pheãu gioù xoaùy. Hoãn hôïp polime vuïn vaø vaûi baêm ñöôïc taùch ra bôûi doøng
khoâng khí vaø ñöôïc ñöa ra oáng daãn ñeå troän vôùi buïi vaûi.
Khi söû duïng phöông phaùp tuyeån noåi, söùc caêng beà maët cuûa heä khoâng khí-polime-nöôùc
thay ñoåi nhôø söï löïa choïn noàng ñoä caùc chaát thaám öôùt khaùc nhau. Khi ñoù, moät phaàn
nhöïa ñaõ ñöôïc nghieàn noåi leân nhôø taùc ñoäng cuûa boït khí, coøn moät soá khaùc cuøng vôùi taïp
chaát laéng xuoáng ñaùy. Chaát thaám öôùt coù theå laø ligninsunphat natri, axit tannic, keo
ñoäng vaät (gelatin), chaát hoaït tính cation, anion vaø caùc chaát gien khoâng phaân li.
Söï phaân huûy moät phaàn cuûa pheá thaûi nhöïa ñaøn hoài deûo (nhöïa flo, capron) laøm maát khaû
naêng söû duïng chuùng nhö laø vaät lieäu chính phaåm. Pheá thaûi naøy ñöôïc söû duïng thích hôïp
nhaát ôû daïng boät ñeå laøm chaát bao phuû khoâng bò maøi moøn hoaëc nhöõng chi tieát quan
troïng. Boät pheá thaûi naøy coù theå thu ñöôïc nhôø nghieàn pheá thaûi ôû nhieät ñoä thaáp hoaëc
trong maùy nghieàn buùa vôùi söï coù maët cuûa nitô loûng (hoaëc CO2). Caùch hieäu quaû hôn caû
laø laøm laïnh sô boä pheá thaûi tröôùc khi nghieàn.
Nhieàu phöông phaùp taùi sinh caùc loaïi polime khaùc cuõng ñaõ ñöôïc nghieân cöùu. Ngöôøi ta
thöôøng söû duïng phöông phaùp hoaø tan ñeå chuyeån pheá thaûi sang traïng thaùi thích hôïp
tröôùc khi xöû lyù.
Phöông phaùp hoøa tan ñöôïc söû duïng ñeå taùch voû PVC cuûa daây ñieän hoaëc caùp ñieän ra
khoûi kim loaïi. Theo phöông phaùp naøy, pheá thaûi nghieàn nhoû ñöôïc ngaâm trong
dioctylphtalat, tricrejylphotphat, dibutylphtalat, glixerin ñeå lôùp voû trôû neân meàm vaø
tröông nôû. Sau ñoù, chuùng ñöôïc taùch baèng maùy li taâm.
Khi naáu chaûy pheá thaûi, ta seõ thu ñöôïc nhöïa capron thöù caáp. Pheá thaûi ñöôïc nung chaûy
trong oáng gia nhieät ñöùng, hoãn hôïp noùng chaûy ñöôïc eùp qua voøi ôû phía ñaùy oáng. Caùc sôïi
hình thaønh töø ñaây seõ ñöôïc laøm nguoäi trong beå nöôùc vaø nghieàn nhoû. Caùc haït capron
tieáp tuïc ñöôïc röûa nhieàu laàn baèng nöôùc noùng ñeå loaïi caùc chaát coù khoái löôïng phaân töû
thaáp, saáy döôùi aùp suaát chaân khoâng, vaø cuoái cuøng cheá bieán thaønh saûn phaåm tieâu duøng.
152
Caàn chuù yù laø hoãn hôïp chaát pheá thaûi cuûa PE, PS, PVC khi noùng chaûy coù khaû naêng keát
dính vôùi caën töø quaù trình xöû lí caùc ion kim loaïi naëng trong nöôùc thaûi coâng nghieäp.
Ñieàu naøy cho pheùp tieán haønh keát hôïp ñoàng thôøi vieäc taùi söû duïng caùc chaát thaûi neâu treân
baèng caùch cheá bieán chuùng thaønh vaät lieäu thöù caáp. Moät ví duï cuï theå laø hoãn hôïp caën khoâ
coù chöùa crom vôùi polimetylen, polistyren, polivinylclorua theo tæ leä 3:1:1:1 seõ ñöôïc
hoùa loûng vaø nhöïa hoùa trong hai maùy ñuøn eùp maéc noái tieáp, sau ñoù ñöôïc ñöa vaøo maùy
ñònh hình.
Trong thöïc teá xöû lí pheá thaûi polime, ngöôøi ta thöôøng choïn moät trong caùc phöông thöùc:
chuyeån chuùng thaønh saûn phaåm thöù caáp coù thaønh phaàn hoaù hoïc töông töï polime ban
ñaàu, phaân huyû baèng taùc nhaân oxi hoaù (hoaëc nhieät), tieâu huyû.
Nöôùc Khoâng khí
Nöôùc
Nöôùc
Pheá thaûi naëng

Khoâng khí
Chaát hoaït ñoän g beà ma ët
Nöôùc
Kim loaïi naëng

Nöôùc
Nöôùc
Chaát hoaït ñoäng beà maët
Haït
Hình 6.3 Sô ñoà taùi sinh nhöïa pheá thaûi

1- Baêng taûi vaän chuyeån bao pheá thaûi; 2- Maùy nghieàn; 3- Phaân loaïi baèng khoâng khí; 4-
Maùy phaân loaïi baèng töø; 5- Maùy röûa; 6- Baêng taûi; 7- Maùy saáy; 8- Maùy nghieàn; 9- Maùy
eùp; 10- Cô caáu taïo vieân; 11- Thuøng chöùa.
6.2.3.1 Taän duïng khoâng thay ñoåi caáu truùc ban ñaàu cuûa nhöïa
Pheá thaûi polime ñöôïc xöû lyù baèng nhieàu phöông phaùp khaùc nhau nhö ñuøn eùp, ñoå khuoân
döôùi aùp suaát cao, caùn ñeå thu thaønh phaåm. Pheá thaûi PVC cöùng ñöôïc nghieàn thaønh caùc
haït 4 mm, troän vôùi phuï gia taïo deûo, maøu vaø chaát oån ñònh ôû 150oC trong 10 - 15 phuùt,
khoái chaát thu ñöôïc sau ñoù ñöôïc ñem ñi cheá bieán thaønh ñoà duøng.
Pheá thaûi nhöïa khoâng phaân loaïi ñöôïc coù theå cheá bieán thaønh vaät lieäu xaây döïng. Ñoái vôùi
tröôøng hôïp naøy, pheá thaûi ñöôïc röûa, nghieàn, taïo haït hoaëc neùn eùp ñeå taêng ñoä cöùng cho
153
vaät lieäu. Trong saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng, ngöôøi ta thöôøng aùp duïng phöông phaùp
noùng chaûy, troän, eùp ñeå saûn xuaát gaïch, taám loùt, gaïch bloâc...
Tuy nhieân, höôùng xöû lyù pheá thaûi polime nhöïa phoå bieán nhaát laø chuyeån chuùng thaønh
daïng nguyeân lieäu thöù caáp.
Moät trong caùc vaán ñeà caáp baùch caàn ñöôïc giaûi quyeát laø vieäc taùi söû duïng bao nilon
(Polietylen). Ñaây laø saûn phaåm ñöôïc söû duïng ngaøy caøng nhieàu trong caùc ngaønh saûn xuaát.
Sau ñaây laø quy coâng ngheä ñeå cheá bieán bao PE pheá thaûi thaønh caùc vaät lieäu nhö oáng
nöôùc, ñoà tieâu duøng vaø bao nilon thöù caáp (xem hình 6.4). Töø kho nguyeân lieäu, bao
nilon pheá thaûi coù haøm löôïng taïp chaát nhoû hôn 5% ñöôïc ñöa ñi phaân loaïi. Quaù trình
naøy nhaèm muïc ñích taùch taïp chaát vaø chaát baån. Sau quaù trình choïn loïc, nilon ñöôïc
nghieàn trong maùy nghieàn dao öôùt hoaëc khoâ ñeå ñaït ñöôïc kích thöôùc 2-9 mm. Tieáp
theo, chuùng ñöôïc röûa trong maùy röûa vít taûi hay maùy giaët (ñoái vôùi tröôøng hôïp nghieàn
khoâ). Quaù trình röûa ñöôïc tieán haønh baèng hoãn hôïp caùc chaát taåy röûa ñaëc bieät. Vaät lieäu
sau khi vaét khoâ coù ñoä aåm 10 -15% seõ ñöôïc khöû nöôùc hoaøn taøn trong maùy saáy baèng
khoâng khí 65 -75oC khoaûng 30 - 60 phuùt. Sau khi saáy, khoái vaät lieäu coù ñoä aåm nhoû hôn
0,2% ñöôïc nhaäp vaøo maùy neùn eùp vaø taïo haït.
1 2 3 4 5
Saûn phaåm
7 8 9 7 10
Hình 6.4 Sô ñoà saûn xuaát maøng PE thöù caáp

1- Boä phaân loaïi pheá thaûi; 2- Maùy nghieàn; 3- Maùy röûa; 4- Maùy li taâm; 5-Maùy saáy; 6-
Nhaäp lieäu; 7- Maùy eùp ñuøn; 8- Maùy taïo haït; 9- Maùy troän; 10- Maùy taïo maøng.
Trong maùy eùp, PE ñöôïc eùp chaët qua löôùi loïc vaø loã khuoân ñeå taïo thaønh daïng sôïi, roài
ñöôïc keùo qua beå nöôùc laøm nguoäi (nhieät ñoä giaûm xuoáng 35 - 40 oC) vaø ñöa ñeán maùy caét
taïo haït. ÔÛ ñaây, caùc sôïi nhöïa seõ bò caét thaønh haït coù chieàu daøi 3-6mm. Caùc haït naøy
ñöôïc ñi vaøo maùy saøng rung. Taïi ñaây, ñoä aåm cuûa haït giaûm xuoáng 0,2% nhôø doøng
khoâng khí noùng 80oC thoåi qua. Haït ñöôïc cho vaøo maùy troän vôùi caùc haït PE chính phaåm
theo tæ leä 6:4. Ñaây laø tæ leä toái öu ñeå baûo ñaûm tính oån ñònh cuûa bao nilon thöù caáp. Trong
khi troän, ta coù theå cho theâm boät maøu vaø taùc chaát tinh cheá maøng.
Hoãn hôïp thu ñöôïc sau ñoù ñöôïc eùp thaønh taám nilon coù chieàu daøy 80 - 200 m. Töø quy
trình treân, giaù thaønh cuûa bao nilon thöù caáp seõ thaáp hôn bao nilon ñöôïc saûn xuaát töø
154
nguyeân lieäu chính phaåm. Ngöôøi ta tieán haønh bieán tính bao nilon pheá thaûi baèng caùch
boå sung caùc chaát ñoän voâ cô nhö ZnO, TiO2, taùc chaát lieân keát vaø chaát ñaøn hoài.
Bao nilon pheá thaûi coøn ñöôïc cheá bieán thaønh ñoà duøng baèng caùch ñoå khuoân döôùi aùp suaát
ôû 150 - 200 oC. Pheá thaûi cuûa bao PVC coù theå ñöôïc duøng ñeå saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng
nhö taám loùt PVC moät lôùp. Pheá thaûi cuûa thuûy tinh höõu cô laø nguyeân lieäu raát toát ñeå saûn
xuaát ñoà löu nieäm vaø ñoà chôi.
6.2.3.2 Taùi sinh phaân huyû
Ñoái vôùi moät soá daïng pheá thaûi polime, vieäc xöû lyù baèng hoaù vaø nhieät (goàm quaù trình
chuyeån hoùa polime ban ñaàu thaønh nguyeân lieäu saûn xuaát hay caùc saûn phaåm coù giaù trò
khaùc) laø phöông phaùp thích hôïp nhaát.
Quaù trình khöû vaø truøng ngöng pheá thaûi capron döôùi taùc duïng cuûa axit photphoric vaø
hôi quaù nhieät ñaõ ñöôïc thöïc hieän trong quy moâ coâng nghieäp. Ví duï, pheá thaûi capron
raén ñöôïc phaân huûy thaønh hoãn hôïp hôi khí (chöùa ñeán 25% caprolactam), sau ñoù ñöôïc
coâ ñaëc ñeán 80% vaø laøm saïch. Ñôn phaân töû thu ñöôïc chieám tæ leä 75 - 80%. Ñaây laø tæ leä
thích hôïp cho taùi söû duïng trong saûn xuaát.
Töø PE thöù caáp, ta coù theå thu saùp PE baèng phöông phaùp phaân huûy nhieät. Saùp naøy ñöôïc
söû duïng ñeå laøm khuoân ñuùc hoaëc phuï gia cho hoãn hôïp bitum asphat nhaèm taêng ñoä
cöùng vaø khaû naêng chòu maøi moøn cuûa lôùp phuû cho ñöôøng giao thoâng.
Nhieät phaân laø höôùng taùi cheá pheá lieäu nhöïa tieân tieán. Saûn phaåm cuûa quaù trình naøy
ñöôïc duøng laøm nguyeân lieäu ñeã toång hôïp chaát höõu cô hoaëc nhieân lieäu. Quaù trình nhieät
phaân polime pheá thaûi thöôøng ñöôïc tieán haønh ôû 300 - 900 oC.
Boït polipuretan pheá thaûi ñöôïc thuûy phaân ôû 290-320 oC baèng hôi nöôùc ñeå taïo thaønh
röôïu ña nguyeân töû, diamin vaø CO2 duøng trong saûn xuaát boït poliuretan.
Phaàn lôùn pheá lieäu cuûa ngaønh saûn xuaát nhöïa laø caën töø quaù trình xöû lí nöôùc thaûi coù
thaønh phaàn phöùc taïp vaø thöôøng ñöôïc thaûi boû. Tuy nhieân, trong nhieàu tröôøng hôïp, caùc
pheá thaûi treân coù theå ñöôïc taùi söû duïng vôùi hieäu quaû raát cao. Ví duï trong saûn xuaát taám
nhöïa acrilic butadien styren, nöôùc thaûi ôû daïng dung dòch latex ñuïc ñöôïc xöû lí baèng
phöông phaùp hoaù lí vôùi chaát keo tuï laø sunphat amoân. Caën hình thaønh ôû daïng boät nhaõo,
maøu traéng coù chöùa 5-10% polime latex, 4-5% Al(OH)3, 5-7% boät goã vaø 78-86% nöôùc.
Thaønh phaàn cuûa phaàn höõu cô trung bình laø: 46,7% C; 19,9% N2; 17,0% O2; 9,7% H2;
5,4% Cl2 vaø 1,3% S. Phaàn voâ cô coù nhieät ñoä noùng chaûy lôùn hôn 1 500 oC chöùa 91,9%
Al2O3 (caùc oxit khaùc ôû daïng Fe2O3 , SiO2, SO32-, Na2O, K 2O...).
Töø nhöïa pheá thaûi, coù theå saûn xuaát than ñeå xöû lí khí thaûi vaø nöôùc thaûi saûn xuaát. Söï coù
maët cuûa aåm vaø caùc khí töø quaù trình nhieät phaân laøm cho chaát haáp phuï coù caáu truùc xoáp,
coù khaû naêng haáp phuï cao. Quaù trình nhieät phaân thöôøng ñöôïc tieán haønh ôû 700-750 oC.
Caùc thöû nghieäm ñaõ cho thaáy daïng than naøy coù khaû naêng haáp phuï raát hieäu quaû kim loaïi
naëng vaø daàu coù trong nöôùc thaûi.
155
Vôùi nguoàn nguyeân lieäu nhöïa pheá thaûi doài daøo vaø phong phuù veà chuûng loaïi cuõng keùo
theo raát nhieàu phöông thöùc saûn xuaát nhöïa taùi sinh taïo ra nhieàu saûn phaåm khaùc nhau,
coù theå toùm taét nhö sau:
- Caùc cô sôû chuyeân xay baèm pheá lieäu nhöïa, sau ñoù röûa saïch baèng nöôùc roài
ñem phôi khoâ treân caùc baõi ñaát troáng. Ñaëc ñieåm cuûa nhöõng cô sôû naøy laø gia
coâng vaø raát thuû coâng.
- Caùc cô sôû taïo haït: söû duïng pheá lieäu xay ñaõ ñöôïc phôi khoâ ñeå taïo thaønh
nhöõng haït nhöïa nguyeân lieäu cung caáp cho nhöõng cô sôû saûn xuaát .
- Caùc cô sôû saûn xuaát maët haøng töø nhöïa pheá lieäu: bao goàm nhöõng cô sôû söû duïng
100% haït nhöïa pheá lieäu cho saûn xuaát vaø caû nhöõng cô sôû söû duïng haït pheá lieäu
pha troän vôùi haït nhöïa chính phaåm theo moät tyû leä naøo ñoù, tuøy thuoäc vaøo saûn
phaåm saûn xuaát hay giaù trò cuûa haøng saûn xuaát nhaèm haï giaù thaønh saûn phaåm.
Ngoaøi ra, coøn coù caùc cô sôû vöøa xay, vöøa taïo haït vaø saûn xuaát. Tuy nhieân soá löôïng nhöõng
cô sôû naøy khoâng nhieàu vì ñoøi hoûi maët baèng vaø voán saûn xuaát lôùn.
Quy trình taùi cheá: chuû yeáu goàm 4 giai ñoaïn chính
1. Phaân loaïi: thöôøng ñöôïc tieán haønh bôûi nhöõng ngöôøi lao ñoäng ngheøo hoaëc thueâ möôùn
nhaèm phaân loaïi, laøm saïch thaønh töøng loaïi nhö PE, PP, PVC, PS… rieâng bieät.
2. Xay baàm vaø phôi khoâ: pheá lieäu sau khi ñöôïc phaân loaïi, laøm saïch seõ ñöôïc ñöa vaøo
maùy xay ñeå xay nhoû vaø ñöa qua moät beå nöôùc ñeå ngaâm vaø röûa saïch chaát baån. Sau ñoù
ñöôïc ñem phôi khoâ taïi caùc baõi ñaát troáng roài ñoùng laïi thaønh bao vaø chuyeån ñeán caùc
cô sôû taïo haït.
3. Taïo haït: taïi ñaây, caùc maãu nhöïa pheá lieäu ñöôïc ñöa vaøo moät moät boä phaän ñeå xay
nhuyeãn vaø pha maøu theo yeâu caàu saûn xuaát. Tieáp theo, caùc maãu nhöïa ñöôïc laøm noùng
chaûy trong moät oáng daøi vaø ñöôïc moät truïc eùp ñaåy qua moät taám löôùi ñeå taïo thaønh
nhöõng sôïi nhöïa coù ñöôøng kính khoaûng 0,3 – 0,4cm. Sau ñoù, caùc sôïi nhöïa naøy ñöôïc
daãn qua beå nöôùc laïnh nhaèm laøm ñoâng cöùng sôïi nhöïa vaø cuoái cuøng ñöôïc moät maùy
caét caét ra thaønh nhöõng haït nhoû.
4. Saûn phaåm: haït nhöïa sau khi ñöôïc taïo thaønh seõ ñöôïc ñöa ñeán caùc cô sôû saûn xuaát saûn
phaåm. tuøy thuoäc vaøo loaïi saûn phaåm seõ saûn xuaát nhö: thoåi tuùi, deùp, oáng nöôùc, roå,
thau, … maø maùy moùc seõ khaùc nhau.
Döôùi ñaây laø quy trình saûn xuaát daây ñai töø nhöïa thaûi
156
Nguyeân lieäu : Bao nhöïa PP, daây

ñai, nhöïa taám pheá phaåm
LAØM SAÏCH BAÈM NHOÛ NUNG KEÙO HAÏT

CHAÛY ÑUÙC KHUOÂN
SAÛN PHAÅM
NGUYEÂN LIEÄU
SAÛN TROÄN
THOÅI BAÈM NHOÛ
PHAÅM MAØU
Hình 6.5 Quy trình saûn xuaát daây ñai töø nhöïa thaûi
6.2.4 Taùi cheá thuûy tinh
So vôùi caùc ngaønh taùi cheá pheá lieäu khaùc thì quy trình saûn xuaát cuûa thuûy tinh pheá lieäu
ñôn giaûn hôn.
Haàu heát thuûy tinh ñöôïc duøng saûn xuaát caùc loaïi chai loï thuûy tinh môùi, moät phaàn nhoû
duøng ñeå cheá taïo boâng thuûy tinh hoaëc chaát caùch ñieän baèng sôïi thuûy tinh, vaät lieäu laùt
ñöôøng vaø vaät lieäu xaây döïng nhö gaïch, ñaù laùt ñöôøng, ñaù laùt saøn nhaø vaø beâ toâng nheï.
Quy trình taùi cheá chai loï thuûy tinh
1. Loaïi tröø pheá lieäu: thuûy tinh pheá lieäu töø caùc vöïa chuyeån veà ñöôïc phaân loaïi döïa
theo maãu vaø möùc ñoä tinh khieát, sau ñoù ñöôïc röûa saïch vaø ñaäp vuïn.
2. Nung vaø saûn xuaát saûn phaåm: thuûy tinh vuïn ñöôïc ñoå vaøo loø nung, loø nung ñöôïc laøm
baèng gaïch chòu löûa vaø moät cöûa ñeå ñoå thuûy tinh pheá lieäu vaøo noài. Khi nhieät ñoä loø
taêng cao, thuûy tinh noùng seõ chaûy theo caùc maùng ñeå ra khuoân. Thöôøng moät loø coù töø
4 – 6 khuoân. Saûn phaåm sau khi laáy ra khoûi khuoân tieáp tuïc ñònh hình treân ñöôøng
haáp nhaèm traùnh gaây boït cho saûn phaåm neáu nhieät ñoä thay ñoåi ñoät ngoät.
Saûn phaåm ñeå nguoäi ñöôïc kieåm tra vaø ñoùng bao xuaát xöôûng, nhöõng saûn phaåm khoâng
ñaït tieâu chuaån seõ bò ñaäp vôõ ñeå naáu laïi.
Ñaëc ñieåm cuûa ngaønh naøy laø hao huït nguyeân lieäu raát ít vaø khoâng caàn söû duïng chaát phuï
gia trong quaù trình taùi cheá.
Ngoaøi taùi cheá ra, thuûy tinh pheá lieäu coøn ñöôïc taùi söû duïng. Moät soá pheá lieäu coøn nguyeân
veïn seõ ñöôïc thu gom vaø röûa saïch, sau ñoù phaân ñöôïc loaïi theo kích thöôc, kieåu daùng,
maøu… hoaëc phaân loaïi theo maët haøng ñöïng trong ñoù nhö nöôùc töông, nöôùc maém, nöôùc
giaûi khaùt... vaø ñöôïc baùn laïi cho caùc cô sôû saûn xuaát ra chuùng ñeå hoï daùn nhaõn vaø ñöïng
saûn phaåm môùi.
157
6.2.5 Taùi cheá vaø taùi söû duïng giaáy - carton

Giaáy laø vaät duïng phoå bieán trong sinh hoaït, ñoàng thôøi löôïng giaáy thaûi ra haèng ngaøy laø
raát lôùn vaø ñuû moïi loaïi, töø maåu giaáy vuïn cho ñeán nhöõng taám cacton lôùn. Theo caùc keát
quaû ñieàu tra cho thaáy, giaáy vaø carton chieám 1,2 - 4,6% khoái löôïng doøng thaûi. Öu ñieåm
lôùn nhaát veà maët moâi tröôøng cuûa taùi cheá - taùi söû duïng giaáy laø tieát kieäm taøi nguyeân röøng
söû duïng laøm nguyeân lieäu cho saûn xuaát giaáy.
Ñaëc ñieåm cuûa ngaønh naøy laø giaáy pheá lieäu khoâng chæ ñöôïc taùi cheá ôû nhöõng cô sôû tieåu
thuû coâng nghieäp vôùi nhöõng maùy moùc ñôn giaûn, thuû coâng hoaëc quy moâ nhoû maø coøn ôû
nhöõng xí nghieäp quy moâ lôùn.
 Hoaït ñoäng taùi söû duïng
Chuû yeáu laø söû duïng nhöõng bao bì cacton bò loaïi boû ñeå caét, ñoùng laïi thaønh nhöõng bao
bì coù kích thöôùc nhoû hôn, cung caáp cho nhöõng cô sôû saûn xuaát khaùc. Nguoàn cung caáp
pheá lieäu thöôøng töø nhöõng nguoàn oån ñònh nhö caùc cuûa haøng, kho… vaø pheá lieäu loaïi naøy
thöôøng saïch seõ vaø nguyeân veïn.
Quy trình hoaït ñoäng raát ñôn giaûn: pheá lieäu ñöôïc phaân loaïi, saép xeáp theo kích thöôùc,
sau ñoù ñöôïc ñöa vaøo baøn caét vaø caét theo yeâu caàu cuûa ñôn ñaët haøng. Cuoái cuøng ñöôïc
baám laïi thaønh caùc hoäp vaø xuaát xöôûng. Maùy moùc thieát bò ñôn giaûn chæ bao goàm baøn caét
vaø maùy baám giaáy.
 Hoaït ñoäng taùi cheá: söû duïng toaøn boä giaáy pheá lieäu caùc loaïi.
Ñoái vôùi nhöõng cô sôû nhoû thì quy trình töông ñoái ñôn giaûn. Pheá lieäu ñöôïc phaân loaïi
traéng, ñen, nhuoäm maøu,… sau ñoù ngaâm vaø taåy cho saïch roài ñöôïc loïc ñeå laáy phaàn boät
giaáy, tieáp theo boät giaáy ñöôïc ñem traùng treân nhöõng taám pheân vaø phôi naéng cho khoâ.
Saûn phaåm töø quy trình ñôn giaûn naøy coù chaát löôïng raát keùm, phaàn lôùn chæ bao goàm
nhöõng maët haøng nhö giaáy tieàn vaøng baïc , giaáy goùi haøng, giaáy boài…
Ñoái vôùi nhöõng cô sôû coù quy moâ hieän ñaïi hôn thì quy trình coù theâm caùc maùy moùc ñeå
nghieàn giaáy thaønh boät vaø söû duïng caùc truïc xeo giaáy. Vì vaäy saûn phaåm coù chaát löôïng
cao hôn vaø saûn löôïng cuõng nhieàu hôn. Saûn phaåm cuûa caùc cô sôû naøy thöôøng laø giaáy
cuoän vaøng, giaáy bìa cöùng, giaáy veä sinh…
6.3 TAÙI CHEÁ CHAÁT THAÛI RAÉN COÂNG NGHIEÄP - CTR VOÂ CÔ
Trong coâng nghieäp hoùa chaát, löôïng chaát raén ñöôïc hình thaønh lôùn nhaát trong caùc ngaønh
saûn xuaát axit sunfuaric, phaân voâ cô vaø soâña. Ñaây laø caùc hoùa chaát cô baûn coù nhu caàu
öùng duïng cao vaø ñöôïc saûn xuaát vôùi naêng suaát lôùn, do ñoù, löôïng chaát thaûi taïo thaønh
cuõng raát lôùn. Trong phaàn naøy seõ trình baøy caùc daïng chuû yeáu cuûa chaát thaûi raén voâ cô
hieän ñang phaùt sinh töø caùc ngaønh saûn xuaát khaùc nhau ôû Tp. HCM vaø caùc phöông aùn
xöû lyù theo höôùng taùi söû duïng chuùng.
158
6.3.1 Taùi cheá CTR do saûn xuaát axit sunfuaric töø quaëng pirit saét
Saûn xuaát axit sunfuaric ñöôïc tieán haønh baèng caùch nung quaëng pirit, hay ñoát khí löu
huyønh, löu huyønh töï nhieân, nung caùc sunfua kim loaïi ñeå taïo ra SO2 vaø sau ñoù chuyeån
hoùa thaønh H2 SO4.
Quaëng pirit thoâng thöôøng chöùa 53,5% löu huyønh vaø 46,5% saét. Tuy nhieân, söï hieän
dieän cuûa caùc taïp chaát nhö caùt, ñaát seùt, caùc sunfua kim loaïi maøu, cacbonat, hôïp chaát
cuûa As, Se, Ag, Au… laøm giaûm haøm löôïng cuûa löu huyønh trong quaëng pirit tuyeån noåi,
coøn 32-40%. Quaëng thieâu keát ñöôïc hình thaønh nhö laø moät pheá phaåm khi nung quaëng
pirit saét. Quaëng thieâu keát chöùa chuû yeáu laø saét vôùi haøm löôïng töø 40 ñeán 63%, löu
huyønh 1 - 2%, Cu 0,33 - 0,47%, Zn 0,42 - 1,35%, Pb 0,32 - 0,58%, vaø moät soá kim loaïi
quí hieám 0,001 – 0,002%.
Khí löu huyønh thoaùt ra töø loø seõ bò nhieãm baån bôûi buïi thieâu keát vaø caùc taïp chaát khaùc.
Noàng ñoä buïi phuï thuoäc coâng ngheä saûn xuaát, chaát löôïng vaø möùc ñoä nghieàn nguyeân
lieäu, keát caáu loø… Tuøy vaøo kieåu loø, noàng ñoä buïi dao ñoäng trong khoaûng 1 - 200g/m 3.
Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa buïi thöïc teá töông töï nhö thaønh phaàn quaëng thieâu keát. Tröôùc
khi cheá bieán thaønh axit sunfuaric, khí naøy phaûi ñöôïc xöû lí ñeå loaïi buïi trong caùc xiclon
vaø thieát bò loïc ñieän khoâ, ñaït ñeán noàng ñoä 0,1 g/m3.
Hieän nay, phöông phaùp chuû yeáu ñieàu cheá axit sunfuaric laø xuùc taùc, nghóa laø SO 2 seõ bò
oxi hoùa thaønh SO3 vôùi xuùc taùc V2 O5. Buïi vaø caùc taïp chaát coøn soùt sau khi qua thieát bò
loïc ñieän seõ gaây ngoä ñoäc xuùc taùc, laøm baån thieát bò, taêng trôû löïc vaø baùm dính vaøo saûn
phaåm. Vì vaäy, khí loø sau loïc ñieän phaûi ñöôïc xöû lí theâm baèng caùch röûa lieân tuïc vôùi
dung dòch axit sunfuaric laïnh 60 - 75% vaø 25 - 40%, keát hôïp vôùi vieäc thu hoài söông
muø trong thieát bò loïc öôùt. Caùc quaù trình laøm saïch khí boå sung naøy taïo ra moät löôïng
buøn baån tích tuï trong thieát bò röûa vaø loïc ñieän öôùt.
Nhö vaäy, chaát thaûi raén cuûa saûn xuaát H2 SO4 töø quaëng pirit goàm quaëng pirit thieâu keát,
buïi töø xiclon, thieát bò loïc ñieän khoâ, buøn trong beå laéng, boàn chöùa, thieát bò laøm laïnh axit
vaø thieát bò loïc ñieän öôùt.
Vôùi ñieàu kieän saûn xuaát toát nhaát, khoái löôïng quaëng thieâu keát hình thaønh khi saûn xuaát 1
taán axit laø 0,55 taán. Coù theå taùi söû duïng quaëng pirit thieâu keát theo caùc höôùng sau: thu
hoài kim loaïi maøu, taùi söû duïng trong saûn xuaát gang theùp, ximaêng, thuyû tinh, vaø trong
noâng nghieäp… Ví duï, ôû Lieân Xoâ cuõ, gaàn 75% quaëng pirit thieâu keát ñöôïc aùp duïng trong
saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng vaø trong noâng nghieäp.
6.3.2 Taùi cheá CTR do saûn xuaát phaân laân töø quaëng photphat
Quaëng photphat khai thaùc chuû yeáu duøng ñeå saûn xuaát phaân laân. Caùc khoaùng chaát chöùa
trong quaëng photphat coù coâng thöùc toång quaùt 3M3(PO4)2.CaX2 (M - ion Ca, Na, Sr vaø
caùc nguyeân toá khaùc, X - flo, clo vaø OH-). Ngoaøi ra, trong quaëng coøn chöùa moät soá taïp
khoaùng.
Phuï thuoäc vaøo thaønh phaàn vaø moät soá yeáu toá khaùc, ngöôøi ta söû duïng caùc phöông phaùp
cheá bieán quaëng khaùc nhau. Thoâng thöôøng, quaëng ñöôïc taùn nhuyeãn vaø tuyeån döôùi
159
nhieàu hình thöùc. Quaù trình tuyeån quaëng taïo ra moät löôïng lôùn chaát thaûi raén vaø buïi cuoán
theo doøng khí cuûa heä thoáng ñieàu hoøa vaø thieát bò saáy.
Photphat tinh ñöôïc cheá bieán baèng hai phöông phaùp: baèng axit hoaëc baèng nhieät ñeå thu
tröïc tieáp saûn phaåm: super photphat, photphat ñaõ khöû flo…. Phaân huûy photphat baèng
phöông phaùp nhieät vaø trích li seõ thu H3PO 4 phuïc vuï cho vieäc saûn xuaát caùc saûn phaåm
khaùc nhau, keå caû phaân voâ cô.
6.3.2.1. Pheá thaûi cuûa saûn xuaát axit photphoric theo phöông phaùp trích li
Quaù trình saûn xuaát naøy hình thaønh chaát thaûi laø thaïch cao photpho, coù thaønh phaàn
chính laø sunphat canxi vaø caùc taïp chaát photphat. Treân 1 taán P 2O5, phuï thuoäc vaøo
nguyeân lieäu söû duïng, ta coù theå thu ñöôïc töø 3,6 ñeán 6,2 taán thaïch cao photpho tính theo
chaát khoâ. Phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän saûn xuaát axit photphoric, thaïch cao trong buøn ñöôïc
hình thaønh ôû caùc daïng CaSO4.2H2O, CaSO 4.0,5H2O vaø CaSO4. Caùc chaát thaûi naøy laø
boät tinh theå nhuyeãn maøu xaùm coù ñoä aåm 25 - 40%. Tính theo chaát khoâ, chuùng chöùa
ñeán 94% CaSO4. Caùc taïp chaát chuû yeáu trong chuùng laø caùc photphat khoâng tham gia
phaûn öùng, oxit, hôïp chaát cuûa flo vaø Sr, axit photphoric, chaát höõu cô vaø moät soá hôïp
chaát cuûa Mn, Mo, Co, Zn, Cu, caùc nguyeân toá ñaát hieám…
Phaàn lôùn thaïch cao photpho ñöôïc ñoå vaøo baõi raùc. Tuy nhieân, vaän chuyeån vaø toàn tröõ
thaïch cao photpho raát toán keùm, chieám khoaûng 40% giaù thaønh thieát bò vaø vaän haønh saûn
xuaát. Ví duï, ôû caùc baõi raùc cuûa Lieân Xoâ chöùa hôn 150 trieäu taán thaïch cao photpho vaø
haøng naêm taêng khoaûng 10 trieäu taán. Sau ñaây, chuùng ta seõ khaûo saùt caùc phöông phaùp
ñaõ ñöôïc aùp duïng vaø caùc höôùng söû duïng thaïch cao photpho.
1. Laøm phaân boùn
Thaïch cao photpho chöùa ñeán 22,1% löu huyønh vaø 0,5% H3PO 4 coù theå ñöôïc söû duïng nhö
moät daïng phaân khoaùng chöùa löu huyønh vaø photpho. Tuy nhieân, vieäc söû duïng phaân vôùi
haøm löôïng thaáp nhö vaäy chæ coù hieäu quaû kinh teá khi ñaát troàng caùch nhaø maùy khoâng xa.
2. Saûn xuaát axit vaø xi maêng
Coù theå taän duïng thaïch cao photpho trong coâng nghieäp xi maêng (laøm khoaùng chaát khi
nung vaø phuï gia cho xi maêng xæ), caûi taïo ñaát maën, saûn xuaát sunphat amon, xi maêng,
axit sunfuaric, löu huyønh, voâi, vaät lieäu keát dính vaø caùc vaät duïng khaùc…
Ñeå söû duïng trong saûn xuaát, xi maêng thaïch cao photpho ñöôïc taïo haït vaø saáy ñeán khi
haøm löôïng aåm ñaït gaàn 5%. Vieäc öùng duïng thaïch cao photpho trong quaù trình saûn xuaát
seõ laøm giaûm tieâu hao nhieät, taêng naêng suaát loø, taêng chaát löôïng xi maêng xæ, taêng thôøi
gian laøm vieäc cuûa lôùp loùt loø vaø do ñoù, baûo ñaûm hieäu quaû kinh teá cao.
Quaù trình cheá bieán P2O5 hoaëc thaïch cao töï nhieân thaønh axit sunfuaric vaø xi maêng ñaõ
ñöôïc thöïc hieän thaønh coâng treân qui moâ coâng nghieäp ôû moät soá nöôùc (AÙo, Ñöùc, Ba Lan,
Nam Tö). Ñeå thu xæ xi maêng vaø SO2, ngöôøi ta chuaån bò lieäu loø chöùa P 2O5 , coác, caùt vaø
ñaát seùt baèng 3 bieän phaùp: khoâ, öôùt vaø keát hôïp.
Quaù trình naøy bao goàm caùc giai ñoaïn saáy thaïch cao, nghieàn phuï gia vaø chuaån bò
nguyeân lieäu ñeå nung (phöông phaùp khoâ). Trong khi nung lieäu loø, ôû nhieät ñoä 1400 -
1450 0C seõ dieãn ra quaù trình khöû CaSO4 baèng than vaø taïo thaønh xæ. Caùt vaø ñaát seùt coù
taùc duïng thuùc ñaåy söï chuyeån hoùa CaSO4. Nhieân lieäu cho loø nung ñöôïc duøng laø daàu
mazut, khí hoaëc than buïi.
160
Khí noùng chöùa SO2 ñöôïc laøm saïch trong xiclon vaø thieát bò loïc ñieän roài ñöa ñi saûn xuaát
H2SO4. 1 taán H2SO 4 98% thaønh phaåm seõ töông öùng vôùi vieäc tieâu hao 1,6 taán anhydric
photpho, 0,14 taán ñaát seùt, 0,08 taán caùt, 0,11 taán coác, 85 m3 nöôùc, 160 KWh ñieän naêng
vaø 1,5.106 Kcal nhieân lieäu.
Phaûn öùng phaân huûy CaSO4 dieãn ra theo hai giai ñoaïn.
Giai ñoaïn moät taïo thaønh sunfua canxi vaø dioxit cacbon.
CaSO4 + 2C  CaS + 2CO 2
Giai ñoaïn 2, caùc sunfua canxi ñöôïc chuyeån hoaù thaønh CaO.
CaS + 3CaSO4  4CaO + 4SO2
CaS + 2SO2  CaSO4 + S2
ÔÛ 9000C, vaän toác cuûa caùc quaù trình naøy töông ñoái gaàn nhau. Tuy nhieân, ôû nhieät ñoä cao,
vaän toác phaûn öùng thöù nhaát lôùn hôn so vôùi phaûn öùng thöù hai. Quaù trình coù keøm theo caùc
phaûn öùng phuï:
CO2 + C  2CO
3CaS + CaSO4  4CaO + 2S2
S2 + C  CS2
Phaûn öùng toång coäng
CaSO4 + C  CaC + CaO + SO2 + CO2
Ngöôøi ta thöôøng laáy dö cacbon töø 20 – 30% vì coù tính ñeán phaàn hao huït trong phaûn
öùng phuï. Quaù trình naøy raát nhaïy caûm vôùi oxi vì khi noàng ñoä oxi cao, löu huyønh seõ
chaùy (CaS + 2O2  CaSO4) taïo thaønh CaSO4. CaSO4 ñöôïc hình thaønh döôùi daïng
böôùu xæ, ñoùng thaønh taûng trong loø, raát khoù taùch. Do ñoù, quaù trình nung neáu ñöôïc tieán
haønh vôùi noàng ñoä oxi 0,5 - 0,6% ôû 1200oC, vôùi chaát khöû dö 20 - 60%, ta thu ñöôïc khí
coù noàng ñoä 10 -13% SO2 . Phaàn löu huyønh soùt laïi trong pha raén laø 0,2 - 0,5%.
Söï hieän dieän cuûa photphat trong thaïch cao (ñeán 15% P2O5) khoâng aûnh höôûng ñeán quaù
trình phaân huyû, nhöng laøm giaûm söï hình thaønh vaø keát tinh silicat canxi trong ximaêng
clinke. Flo chuyeån vaøo pha khí trong khi nung seõ laøm ngoä ñoäc xuùc taùc cuûa quaù trình
chuyeån hoùa SO2  SO 3. Vì vaäy, maëc daàu söï coù maët ñoàng thôøi cuûa photphat vaø flo taïo
söï oån ñònh pha cho 3CaO.SiO2 (thaønh phaàn chuû yeáu cuûa xæ), noàng ñoä flo vaø P 2O5 phaûi
nhoû hôn 0,15 vaø 0,5%.
Tính toaùn kinh teá kyõ thuaät cho thaáy giaù thaønh H2SO4 saûn xuaát töø thaïch cao photpho
lôùn hôn 1,4 laàn so vôùi saûn xuaát töø quaëng pirit.
3. Saûn xuaát sunphat amon töø thaïch cao photpho
Quaù trình döïa treân söï töông taùc cuûa thaïch cao photpho vaø cacbonat amon (hoaëc laø
NH3 vaø CO2) ôû aùp suaát khí quyeån hoaëc aùp suaát cao.
1. CaSO4(l) + (NH 4)2CO3(l)  (NH 4)2SO 4(l) + CaCO3(r)
2. 2NH3(k) +CO2(k) + H2O(h) +CaSO 4(r)  (NH 4)2SO4(r) + CaCO3(r)
Phöông phaùp loûng coù nhieàu öu ñieåm hôn bôûi vì deã daøng thöïc hieän giaûi nhieät do phaûn
öùng sinh ra baèng caùch tuaàn hoaøn doøng dung dòch (NH4 )2CO3. Hôn nöõa, caùc tinh theå
CaCO3 taïo ra trong pha khí cuõng khoù loïc vaø röûa.
161
Treân hình 6.9 trình baøy sô ñoà nguyeân lí cuûa phöông phaùp loûng.
Dung dòch (NH4)2CO3 ñöôïc ñöa vaøo cuïm thieát bò phaûn öùng ñeå töông taùc vôùi thaïch cao
photpho ñaõ taùn nhuyeãn. CaCO3 taïo thaønh trong phaûn öùng seõ keát tuûa. Sau ñoù, dung
dòch ñöôïc loïc ñeå taùch CaCO3. Khi ñoù, trong dung dòch coù (NH4)2SO 4 vôùi noàng ñoä 35 -
40%, ñöôïc trung hoøa baèng H2 SO4 ñeå loaïi NH 3 thöøa, vaø tieán haønh coâ ñaëc trong thieát bò
bay hôi nhieàu caáp. Caùc tinh theå (NH4)2SO4 thu sau quaù trình li taâm seõ ñöôïc saáy khoâ.
Vôùi löôïng tieâu hao 1340 kg thaïch cao, 340 kg CO2, 60 kg H2SO4 vaø 260 kg NH3, ta
thu ñöôïc 1 taán sunphat amon vaø 760 kg CaCO3 chaát löôïng cao. CaCO3 ñöôïc duøng
trong saûn xuaát vaät lieäu xaây döïng, voâi hoùa ñaát ...
Coác
Caùt 2
4 6
Ñaát seùt
Xæ
5
Thaïch cao
1 3 7
Khí thaûi
H2 O
axit H2 SO4
H2 O
Khoâng khí
8 9 10 11
H2 O 1
NH 3
a)
CO2
CaSO 4 (NH 4)2SO 4

ñi khöû
nöôùc
2 3 4 5
1 2
Thaïch cao aåm

Buïi
CaSO 4
3
Khoâng khí
Nhieân lieäu
b)
CaS OÂxy
Hình 6.7 Sô ñoà taän duïng chaát thaûi raén cuûa saûn xuaát axit photphoric baèng trích li
162
a. Cheá bieán thaønh axit sunfuaric vaø ximaêng: 1. Maùy saáy; 2. Xiloâ; 3. Maùy nghieàn; 4.
Loïc ñieän; 5. Xiclon; 6. Loø nung thuøng quay; 7. Maùy troän; 8.Maùy laïnh; 9. Thaùp saáy;
10. Thieát bò phaûn öùng; 11. Thaùp haáp thuï.
b. Cheá bieán thaønh sunphat amon: 1.Thieát bò phaûn öùng ñeå chuaån bò (NH4)2CO3; 2. Maùy
nghieàn; 3. Thieát bò phaûn öùng; 4. Maùy loïc; 5. Thieát bò trung hoøa; 6. Thieát bò coâ ñaëc. c.
Cheá bieán thaønh CaS: 1. Thieát bò phaûn öùng I; 2. Xiclon; .Thieát bò phaûn öùng II.
4. Cheá bieán thaïch cao photpho thaønh löu huyønh vaø voâi, hoaëc axit sunfuaric vaø voâi.
Sunphat canxi bò khöû bôûi than coác hoaë
0 c caùc saûn phaåm cuûa söï chuyeån hoùa khí töï nhieân.
850 C
CaSO 4 + 2C CaS + 2CO 2
CaSO 4 + 4CO  CaS + 4CO2
CaSO 4 + 4H2  CaS + 4H2O
Sau ñoù CaS ñöôïc chuyeån vaøo daïng huyeàn phuø vôùi nöôùc baèng khí CO 2:
CaS + H2O + CO 2  H2S + CaCO 3
H2S coù theå ñöôïc ñoát chaùy hoaøn toaøn thaønh SO2 ñeå saûn xuaát H 2SO4 hay oxi hoùa moät
phaàn ñeå thu löu huyønh nguyeân toá theo phöông phaùp Claus.
Theo sô ñoà treân hình 6.10, thaïch cao aåm ñöôïc khöû nöôùc trong thieát bò I. Nhieät ñoä caàn
thieát ñöôïc taïo ra baèng caùch ñoát caùc hidrocacbon coøn laïi trong khí ñi ra töø thieát bò phaûn
öùng II. Trong thieát bò II, CaSO4 chuyeån hoùa thaønh CaS döôùi taùc duïng cuûa taùc nhaân
khöû, ôû nhieät ñoä gaàn 850 0C
4 6 7 11 Vaøo khí quyeån
Q Q
9
Buïi
Thaïch cao 10
H2O Khoâng khí

Saûn phaåm
1 2 3 5 8 Nhieân lieäu
Hình 6.8 Sô ñoà heä thoáng taùi cheá pheá thaûi thaïch cao
1 - Maùy troän; 2- Thuøng löu tröõ; 3- Bình löu löôïng; 4-Noài aùp suaát; 5-Bình chöùa phaàn
loïc; 6 - Thieát bò; 7 - Thieát bò loïc chaân khoâng; 8 - Loø; 9 - Maùy saáy thuøng quay; 10 - Bình
chöùa saûn phaåm; 11 - Xiclon.
6.3.2.2. Chaát thaûi raén cuûa saûn xuaát axit photphoric baèng nhieät
Nguyeân lieäu bò khöû bôûi than trong loø ñieän vôùi söï coù maët cuûa oxit silic trong lieäu loø.
163
Ca3(PO4 )2 + 5C + 2SiO2  P2 + 5CO + Ca3Si2O7

Quaù trình keøm theo caùc phaûn öùng phu:ï
Ca3(PO4 )2 + 8C  Ca3P2 + 8CO
Ca3P2 + 6C  3CaC2 + P2
2CaF2+ SiO2  2CaO + SiF 4
Fe2O3 + 3C  2Fe + 3CO
4Fe + P2  2Fe2P
Coù 2 phöông phaùp ñeå thu H3PO 4: moät baäc vaø hai baäc.
Trong phöông phaùp moät baäc, khí loø ñöôïc ñoát roài laøm nguoäi, thuûy hoùa, ñöa vaøo thieát bò
loïc ñieän ñeå thu hoài söông muø axit photphoric.
Phöông phaùp hai baäc hoaøn thieän hôn vaø ñang ñöôïc aùp duïng roäng raõi. Theo ñoù,
photpho ñöôïc ngöng tuï töø khí ñöôïc ñem ñoát taïo thaønh P2O5. Thuyû hoùa saûn phaåm taïo
thaønh seõ thu ñöôïc axit photphoric. Photpho loûng ngöng tuï trong thieát bò ñöôïc cho vaøo
bình chöùa ñeå laéng. Photpho seõ phaân lôùp, taïo thaønh buøn goàm coù photpho buïi, SiO2 vaø
moà hoùng. Treân 1 taán photpho thu ñöôïc, trong loø ñieän hình thaønh 4000 m3 khí coù noàng
ñoä CO cao, 0,1 - 0,5 taán Fe2P, 0,05 - 0,35 taán buïi, 7,5 - 11 taán buøn silic, gaàn 50 kg buøn
chöùa saét. Fe2P, Fe3P hình thaønh trong khi khöû Ca 3(PO4)2 vaø Fe2O3 ñöôïc laáy ra khoûi loø
theo chu kyø xaùc ñònh, ñeå nguoäi seõ taïo khoái gioáng gang, ñöôïc söû duïng chuû yeáu trong
luyeän kim. Caùc saûn phaåm naøy ñöôïc duøng nhö chaát pha trong quaù trình ñuùc hoaëc laø
chaát khöû oxi, cuõng nhö laøm vaät lieäu choáng tia phoùng xaï. Buïi töø thieát bò loïc ñieän coù theå
duøng laøm phaân khoaùng vì trong thaønh phaàn cuûa noù coù ñeán 22% P2O5 vaø 15% K2O.
Khí ra khoûi thieát bò ngöng tuï chöùa khoaûng 85% CO, 0,05% photpho, 0,2 - 0,4% PH 3,
0,5 -1% H2S (tính theo theå tích) vaø caùc taïp chaát khaùc, seõ ñöôïc söû duïng laøm nhieân lieäu.
Sau khi loaïi taïp chaát (PH3, H2S, P…), CO seõ ñöôïc duøng trong toång hôïp hoùa hoïc.
Photphat Khí ñi xöû lí
Coác 8
1 Caùt Nöôùc
9
3
1
2
4
5 1
Nöôùc Ñeán xöôûng H3 PO4

5
Ñeán kho photpho
Hình 6.9 Sô ñoà saûn xuaát photpho theo phöông phaùp nhieät
1- Thuøng nhaäp nguyeân lieäu; 2- Maùy troän; 3- Boä phaän nhaäp lieäu; 4- Thuøng nhaäp lieäu loø;
5- Loø ñieän; 6- Raõnh thoaùt buøn xæ; 7- Raõnh thoaùt photpho saét; 8- Loïc ñieän; 9- Thieát bò
ngöng tuï; 10- Bình chöùa photpho loûng; 11- Thuøng laéng.
164
5. Taän duïng caën.

Caën coù haøm löôïng trung bình nhö sau: 38 - 42% CaO, 2 - 5% Al2O3, 44 - 8% CaO,
0,5- 3% P2O5, 0,5 - 1% MgO, 0,5-1% Fe 2O3 vaø caùc phaàn töû khaùc. Do caën coù chöùa flo
(3,6% ôû daïng CaF2), photpho (3,6% ôû daïng P2O5), löu huyønh neân khoâng theå öùng duïng
tröïc tieáp caùc phöông phaùp taùi söû duïng nhö ñoái vôùi caën hình thaønh trong quaù trình
luyeän gang. Caën naøy ôû Lieân Xoâ ñaõ ñöôïc nghieân cöùu vôùi muïc ñích laøm vaät lieäu xaây
döïng vaø caùc vaät duïng khaùc.
6. Taän duïng Flo
CaF2 + H2O + SiO 2  2HF + CaO.SiO2
Ca3P2 + 3H2O + 3SiO 2  2PH 3 + 3CaO.SiO2
CaS + H2O + SiO 2  H2S + CaO.SiO 2
7. Saûn xuaát ñaù boït töø xæ photpho noùng chaûy
Moät trong caùc sô ñoà saûn xuaát ñaù boït töø xæ phopho noùng chaûy ñöôïc trình baøy treân hình
6.12a. Xæ noùng chaûy bò phaù vôõ baèng caùc tia nöôùc döôùi aùp suaát cao vaø tieáp tuïc vôõ khi va
ñaäp vaøo maøn chaén, rôi xuoáng baêng taûi. Khí thoaùt ra vaø vaät lieäu ñöôïc laøm nguoäi. Caùc cuïc
xæ noùng ñoâng ñaëc ñöôïc cho vaøo maùy nghieàn ñeå phaù vôõ ñeán haït coù kích thöôùc 100 mm,
ñöôïc tieáp tuïc laøm nguoäi trong thieát bò truyeàn nhieät vaø vaän chuyeån vaøo coâng ñoaïn cheá
bieán tieáp theo. Khí thoaùt ra töø buoàng chöùa vaø haønh lang seõ ñi vaøo caùc oáng daãn khí.
Ñaù boït coøn ñöôïc cheá bieán töø xæ photpho noùng chaûy baèng phöông phaùp beå nöôùc oån
ñònh vôùi thaùo lieäu baèng caùch ñaåy (xem hình 6.12b).
2 3 4 5 8 9
Xæ 3 6 7 10 10
Xæ 10 11 12 13
1
2 8 11
Ñaù boït
Ñaù boït
5 9
6 7
a) b)
Hình 6.10 Sô ñoà saûn xuaát ñaù boït
a- Phöông phaùp thoåi nöôùc: 1- Raõnh xæ cuûa loø ñieän; 2- Thieát bò thoåi tia nöôùc; 3- Maøn
chaén; 4- OÁng thoaùt khí; 5- Buoàng thu khí; 6- Baêng taûi; 7- Maùy ñaäp; 8- Haønh lang
nghieâng; 9- Buoàng thaùo saûn phaåm; 10- OÁng nhaäp khoâng khí; 11- Thieát bò laøm nguoäi;
12- Baêng vaän taûi; 13- Thuøng chöùa.
b- Phöông phaùp beå nöôùc: 1- Gaøu xæ; 2- Maøng xæ; 3- Taám chaén nöôùc; 4- Cô caáu ñaåy; 5-
Beå oån ñònh; 6- Töôøng laät ñöôïc; 7- Buoàng chöùa khí; 8- OÁng ra; 9- Thuøng chöùa ñaù boït;
10- Maùng caïp; 11- Thuøng chöùa saûn phaåm ñaõ nghieàn.
165
Xæ photpho daïng haït ñöôïc söû duïng nhö phuï gia khoaùng hoaït tính cho lieäu loø xi maêng
(ñeán 15%). Vieäc öùng duïng chuùng trong coâng nghieäp xi maêng cho pheùp giaûm tieâu hao
naêng löôïng ñeán 6-7% vaø taêng ñoä cöùng cho xi maêng.
Caùc öùng duïng cuûa photpho trong saûn xuaát raát ña daïng. ÔÛ Myõ, xæ photpho ñöôïc duøng
ñeå voâi hoùa ñaát. Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, ngöôøi ta ñaõ quan taâm ñeán vieäc cheá bieán xæ
photpho baèng phöông phaùp hoùa hoïc vôùi muïc ñích thu hoài caùc saûn phaåm coù giaù trò vaø
tinh quaëng caùc nguyeân toá ñaát hieám.
Trích xæ baèng HNO3 coù theå thu ñöôïc SiO2 phaân taùn vaø dung dòch Ca(NO3)2 duøng laøm
phaân boùn. Caùc hôïp chaát cuûa nguyeân toá ñaát hieám coù theå ñöôïc trích baèng 3,butyl
photphat vaø taùi trích baèng nöôùc keát hôïp vôùi quaù trình keát tuûa ôû daïng hydroxit. Xöû lí xæ
naøy baèng HCl cho pheùp thu tinh quaëng nguyeân toá ñaát hieám, vôùi SiO2 coù ñoä tinh khieát
cao vaø thaønh phaåm CaCl2.
6.3.2.3. Söû duïng toaøn phaàn nguyeân lieäu photphat
Quaù trình tuyeån quaëng photphat hình thaønh moät löôïng lôùn chaát thaûi raén. Saûn xuaát 1
taán tinh quaëng Apatit, ta thu ñöôïc 0,6 0,7 taán tinh quaëng Nefelin. Quaëng naøy coù theå
cheá bieán thaønh: soâña, xi maêng, K 2CO3, KOH, Al2O3.
Theo phöông phaùp naøy, tinh quaëng nefelin ôû daïng boät ñöôïc thieâu keát vôùi CaCO3.
Na2O. K 2O.Al2O3.nSiO2 + 2CaCO3  Na2O.K 2O.Al2O3 + (2CaO.nSiO2) + 2CO2
Saûn phaåm thieâu keát ñöôïc trích baèng nöôùc. Na2O.K 2O.Al2O3 seõ chuyeån vaøo dung dòch
loïc. 2CaO.nSiO2 ñöôïc taùch vaø duøng trong saûn xuaát xi maêng, phaàn loïc chöùa Na2SiO3
ñöôïc cho vaøo noài hôi ñeå khöû silic ôû aùp suaát 0,6 - 0,7 MPa
5Na2SiO3 + 3 Na 2O.Al2O3  (3-4)Na2O.3Al2O3 + 5SiO2.nH2O + (8-10)NaOH
Buøn laéng
Dung dòch ñöôïc cacbonat hoùa bôûi khoùi loø thieâu keát:
Na 2O.K2O.Al2O3 + 2CO2 + 3H2O  2Al(OH)3 + Na2CO3 + K 2CO3
Ñeå thu ñöôïc Al(OH)3 , ngöôøi ta tieán haønh loïc dung dòch. Trong phaàn nöôùc loïc, ngoaøi
Na2CO3, coøn coù NaHCO3, KHCO 3 vaø K2SO4 do trong khí loø coù SO 2.
NaHCO3 + NaOH  Na2 CO3 + H2O
KHCO3 + KOH  K2CO3 + H2 O
Na2CO3 vaø K 2CO3 ñöôïc taùch ra khoûi dung dòch döïa treân söï khaùc bieät cuûa ñoä hoøa tan
theo nhieät ñoä.
6.3.3 Taùi cheáù CTR töø quaù trình saûn xuaát phaân kali
Hôn 90% muoái kali, chuû yeáu laø KCl, khai thaùc töø loøng ñaát ñöôïc söû duïng laøm phaân
boùn. Khoaùng saûn kali laø hoãn hôïp KCl vaø NaCl cuøng caùc taïp khoâng tan. Phaàn khoaùng
166
saûn khoâng tan coøn laïi thöôøng ñöôïc cheá bieán thaønh Al2 O3 vaø ñoàng thôøi thu ñöôïc saûn
phaåm phuï laø KCl. Quaù trình cheá bieán vaø tuyeån nguyeân lieäu trong coâng nghieäp kali
haøng naêm thaûi ra haøng trieäu taán NaCl vaø haøng traêm ngaøn taán caën muoái ñaát seùt.
Quaëng kali ñöôïc cheá bieán baèng caùc phöông phaùp khaùc nhau, thöôøng duøng nhaát laø
phöông phaùp keát tinh töø dung dòch vaø tuyeån noåi. 1 taán KCl thaønh phaåm taïo ra 3 - 4 taán
muoái pheá thaûi vôùi caùc taïp chaát nhö NaCl, CaSO4, MgCl2, Broâm vaø caùc chaát khoâng tan
khaùc. Thaønh phaàn chaát thaûi nhö sau: 89 90% NaCl, 4,4 5% NaBr, 1,1% CaSO4,
MgCl2 0,1%, 4,4 4,8% chaát khoâng tan. Trong thöïc teá, moät löôïng nhoû pheá thaûi muoái
ñöôïc duøng ñeå saûn xuaát muoái aên, coøn ña soá thaûi vaøo nguoàn nöôùc maët, bieån, laáp khoaûng
troáng cuûa caùc xí nghieäp moû.
Muoái pheá thaûi chöùa ñeán 90% NaCl coù theå duøng ñeå saûn xuaát soda, clo… Tuy nhieân, ñieàu
naøy chæ thích hôïp cho caùc nhaø maùy ôû gaàn moû Kali vì vieäc vaän chuyeån nguyeân lieäu reû
tieàn nhö theá khoâng coù hieäu quaû kinh teá. Caàn phaûi ñeå yù laø vieäc söû duïng tröïc tieáp caùc pheá
thaûi naøy trong coâng nghieäp clo seõ gaëp khoù khaên do trong thaønh phaàn muoái coù chöùa
sunphat, chaát khoâng tan vaø KCl. Pheá lieäu thaûi ra töø vieäc tuyeån noåi KCl coøn chöùa caùc
amin ñöôïc söû duïng laøm taùc nhaân noåi. Döôùi ñaây chuùng ta seõ khaûo saùt moät soá coâng ngheä
taùi söû duïng pheá thaûi muoái.
Treân hình 6.13 trình baøy sô ñoà coâng ngheä quaù trình saûn xuaát muoái aên cho gia suùc töø
muoái pheá thaûi. Phaân ñoaïn 5mm vaø 0,1 mm coù haøm löôïng KCl vaø phaàn khoâng tan lôùn
nhaát.
CAËN TÖØ TUYEÅN NOÅI

PAA
NÖÔÙ C
NH4NO3
KHOÂ NG KHÍ
VAØ O KHO
ÑI TUYEÅ N NOÅ I
VAØ O KHÍ QUYEÅ N
PHUÏ GIA KHOAÙ NG
VAØO KHO
Hình 6.11 Sô ñoà saûn xuaát muoái aên cho gia suùc töø muoái pheá thaûi
167
1 - Thieát bò loïc chaân khoâng; 2 - Maùy khuaáy ngang; 3 - Hoà; 4, 13, 17 - Maùy bôm; 5, 8, 14,
16 - Maùy khuaáy; 6, 20 - Baêng taûi; 7- Maùy li taâm; 9 – Thieát bò phaân loaïi thuyû ñoäng; 10-
Thuøng tieáp xuùc; 11- Xiclon nöôùc; 12- Boàn cao vò; 14- Heä thoáng laøm nguoäi; 15- Thieát bò
ngöng keát; 18- Maùy eùp; 19, 21 - Maùy troän vít taûi; 22- Thuøng löôøng ña caáu töû; 23,24 -
Maùy saáy daïng troáng;
Quaù trình coâng ngheä bao goàm khöû caën cuûa pheá thaûi, trích KCl baèng dung dòch NaCl,
saáy, ñun noùng muoái, theâm phuï gia khoaùng saûn vaø ñoùng khoái. Dung dòch ñöôïc laéng
trong nhaèm muïc ñích tuaàn hoaøn. Caùc coâng ñoaïn quan troïng laø taùch aåm vaø loaïi caùc
amin ra khoûi saûn phaåm, saáy, ñun muoái. Amin chæ coù theå ñöôïc taùch hoaøn toaøn khi ñun
muoái ñeán nhieät ñoä 5000 C. Vôùi muïc ñích giaûm nhieât ñoä ñun, ta coù theå söû duïng chaát
oxi hoùa nhö NH4 NO3 vaø NaOCl, khi taùc duïng phaân huûy caùc taïp amin. Ví duï:
2C18H37NH 2 + 111NH4 NO3  36CO2 + 261H2O + 112N 2
2C18H37NH 2 + 111NaOCl  36CO2 + 39H2O + 111NaCl + N2
Söû duïng löôïng NH4NO 3 gaáp ñoâi lyù thuyeát seõ taùch amin hoaøn toaøn trong voøng 15 phuùt
ôû nhieät ñoä 3000C; söû duïng NaOCl coøn cho pheùp giaûm nhieät ñoä xuoáng coøn 150 -
2000C. Vieäc söû duïng caùc chaát oxi hoùa naøy khoâng taïo ra taïp chaát phuï cho saûn phaåm.
PH E Á T HA Û I TÖ Ø B AÕ I Ñ O Å
PA A
R A B A ÕI Ñ OÅ
N ÖÔÙ C
C A ËN
Hình 6.12 Sô ñoà saûn xuaát muoái coâng nghieäp töø muoái pheá thaûi
1, 5, 17 - Baêng taûi; 2 - Saøng; 3 - Raây; 4 - Pheãu nhaäp lieäu; 6, 11, 14 - Thuøng chöùa; 7,
8, 12 - Beå laéng; 9, 15, 18, 21 - Maùy troän; 10 - Maùy li taâm; 13, 16, 19, 20 - Maùy bôm.
Moät ví duï cuûa vieäc söû duïng muoái thaûi ñeå saûn xuaát muoái coâng nghieäp ñöôïc trình baøy
treân hình 6.14. Trong tröôøng hôïp naøy, löôïng taïp chaát toái ña taäp trung trong phaân ñoaïn
0,315 – 3 mm. Muoái thaûi ñöôïc cho vaøo pheãu nhaäp lieäu chung vôùi nöôùc, taïo thaønh buøn
vôùi læ leä loûng:raén = 0,8 -1, töï chaûy vaøo löôùi ñeå phaân loaïi. Haït lôùn hôn 3 mm ñöôïc phaân
loaïi tieáp treân saøng vaø thaûi boû. Buøn vôùi haït nhoû hôn 3mm ñöôïc taäp trung vaøo maùy troän,
168
bôm vaøo thieát bò laéng 7. Caën ngöng keát ôû ñaây seõ ñöôïc phaân loaïi tieáp trong thieát bò
laéng 8, coù daïng buøn vôùi læ leä loûng : raén = 1,5:1. Töø ñoù, buøn ñöôïc ñöa qua maùy troän 9
vaø cho vaøo maùy li taâm. ÔÛ ñaây, caùc tinh theå muoái taùch ra khoûi dung dòch nöôùc caùi vaø
ñöôïc röûa baèng nöôùc muoái sau li taâm coù ñoä aåm 5 - 7%. Sau ly taâm, muoái ñöôïc saáy ñeå
thu saûn phaåm thoûa maõn yeâu caàu trong kyõ thuaät (97,82% NaCl, 0,48% chaát khoâng tan,
0,43% Ca2+, 0,02% Mg 2+, 0,9% H2O). Nöôùc töø caùc thieát bò vaø dung dòch nöôùc caùi cuûa
coâng ñoaïn li taâm ñöôïc tieán haønh laéng trong beå laéng 12. Polyacrilamit ñeå chaâm vaøo ñeå
thuùc ñaåy quaù trình laéng. Phaàn nöôùc sau laéng chöùa 0,1 kg/m3 SS ñöa vaøo beå chöùa ñeå
tuaàn hoaøn trong quaù trình saûn xuaát, coøn phaàn buøn laéng coù noàng ñoä caùc haït ñaát seùt cao
ñöôïc ñöa vaøo haàm löu tröõ.
Caën muoái, ñaát seùt hình thaønh trong saûn xuaát KCl laø huyeàn phuø phaân taùn cao, chöùa caùc
thaønh phaàn khoâng tan vaø coù haøm löôïng muoái khoaûng 200 g/l. Caën buøn lô löûng goàm
9,8 - 11,5% KCl, 18,5 - 20% NaCl, 0,3 - 1,5% MgCl 2, 0,2 - 0,5 CaSO4, 0,1 - 0,4%
CaCl2. Huyeàn phuø naøy coù læ leä loûng: raén = 1,7 - 2,5.
Töø caën naøy, ta coù theå saûn xuaát caùc saûn phaåm nhö KCl, NaCl, dung dòch kieàm
clomagezit. Sô ñoà cheá bieán buøn ñaát seùt - muoái baèng phöông phaùp hoøa tan-keát tinh
ñöôïc trình baøy treân hình 6.15.
VAØOKHÍQUYEÅN
NÖÔÙC
NÖÔÙC
CAËNTÖØTUYEÅNNOÅI
HÔI NÖÔÙC
PAA
PAA
ÑITUYEÅNNOÅI
VAØOHAÀM NaCl
KCl
HÔI HÔI
NÖÔÙC NÖÔÙC
Hình 6.13 Sô ñoà taùi cheá buøn ñaát seùt - muoái baèng phöông phaùp hoøa tan - keát tinh
169
1, 6, 9, 11 - Thieát bò laéng; 2 - Thuøng chöùa; 3 - Boä ñònh löôïng huyeàn phuø; 4 - Thieát bò
phaûn öùng - hoøa tan; 5 - Thieát bò ñun; 7 - Thieát bò coâ ñaëc; 8 - Boä phaân li; 10 - Thieát bò
keát tinh; 12 - Boä thu hoài boït; 13 - Baromet.
Theo sô ñoà naøy, sau khi ngöng keát trong thieát bò laéng, buøn ñaát seùt-muoái ôû daïng huyeàn
phuø ñöôïc ñöa vaøo beå chöùa trung gian. Maùy ño lieàu löôïng dung dòch nöôùc caùi kieàm
ñöôïc cho vaøo thieát bò phaûn öùng - hoøa tan ñeå kieåm soaùt quaù trình trích li KCl ra khoûi
pha raén. Noàng ñoä KCl trong dung dòch baõo hoøa kieàm (ôû 850C) phuï thuoäc læ leä loûng-raén
trong buøn ban ñaàu, thoâng thöôøng thay ñoåi trong khoaûng 211,7 - 281g/1000 g H 2O.
Huyeàn phuø noùng naøy ñöôïc tieáp tuïc cho qua beå laéng, ôû ñaây ngöôøi ta cho theâm dung
dòch PAA 0,5% (300 - 400g/taán chaát khoâng tan) ñeå thuùc ñaåy quaù trình ngöng keát. Töø
ñoù, phaàn buøn ñöôïc cho vaøo haàm löu tröõ, phaàn nöôùc trong ñöôïc cho vaøo beå chöùa trung
gian. Sau ñoù dung dòch ñöôïc coâ ñaëc ñeán ñoä quaù baõo hoøa theo KCl töø 0,97 - 1,09.
Dung dòch sau coâ ñaëc laø huyeàn phuø (pha raén goàm 99 - 99,8% NaCl, 0,1 - 0,9% KCl,
0,03 - 0,15% CaSO 4, 0,1 - 0,5% phaàn khoâng tan) chöùa ñeán 20g MgCl2/1000g H2O
ñöôïc cho vaøo beå laéng 9. Caùc tinh theå ñöôïc taùch ra khoûi chaát loûng. Phaàn nöôùc trong
ñöôïc keát tinh khi laøm nguoäi baèng nöôùc seõ thu ñöôïc caùc tinh theå KCl nhuyeãn (0,2 -
0,38 mm). KCl ñöôïc ngöng keát ôû trong saûn phaåm töø 95,3 - 100%, coøn phaàn loûng ñöôïc
quay trôû laïi thieát bò phaûn öùng hoøa tan.
6.3.4 Taùi cheáù CTR do saûn xuaát toân traùng keõm
6.3.4.1 Söï hình thaønh CTR do saûn xuaát toân traùng keõm
Coâng ngheä saûn xuaát toân traùng keõm cô baûn nhö sau: keõm ôû daïng thoûi ñöôïc nung noùng
chaûy roài phuû leân beà maët theùp ñaõ ñöôïc taåy saïch. Ñeå ñun noùng chaûy keõm, ngöôøi ta duøng
chaát trôï dung laø NH4Cl vaø löu huyønh ñeå choáng oxy hoaù beà maët keõm. Caùc phaûn öùng
giöõa keõm vaø caùc chaát naøy taïo ra hoãn hôïp daïng boït noåi leân treân beà maët keõm noùng
chaûy. Noù khoâng coù ích cho quaù trình maï keõm neân ñöôïc vôùt ra lieân tuïc vaø chöùa vaøo
caùc thuøng kim loaïi. Chaát thaûi naøy phaùt sinh ôû daïng loûng vaø coù maøu ñen neân ñöôïc goïi
laø nöôùc ñen. Khi ñeå nguoäi, nöôùc ñen hoaù raén vaø ñoù chính laø CTR do saûn xuaát toân
traùng keõm. Thôøi gian tröôùc ñaây, chaát thaûi naøy bò thaûi boû böøa baõi nhö taïi baõi raùc sinh
hoaït, choân laáp taïo maët baèng xaây döïng, ñoå xuoáng soâng, ao hoà vaø thaäm chí ñoå xuoáng
ruoäng ven ñöôøng. Theo soá lieäu thoáng keâ naêm 1998, löôïng nöôùc ñen naøy vaøo khoaûng
60 taán/thaùng.
Theo keát quaû nghieân cöùu cuûa taøi lieäu [20], haøm löôïng keõm trung bình trong CTR
(nöôùc ñen) vaøo khoaûng 43,5% khoái löôïng, trong ñoù phaàn keõm tan (ZnCl2) chieám
24,78%, coøn phaàn khoâng tan (ZnO, ZnS …) chieám 18,72%, ngoaøi ra, trong thaønh phaàn
cuûa nöôùc ñen coøn chöùa moät soá nguyeân toá khaùc nhö Cl 14.8%, Fe 1.12%, Pb 0.03%.
Haøm löôïng keõm trong nöôùc ñen töông ñöông vôùi quaëng sunphua ngheøo, nhöng so vôùi
quaëng keõm – chì, keõm oxit thì haøm löôïng naøy cao hôn haún. Vôùi thaønh phaàn naøy, neáu
ñoå boû böøa baõi seõ coù taùc haïi raát lôùn ñeán moâi tröôøng do ZnCl2 deã tan vaø phaùt taùn vaøo
trong moâi tröôøng nöôùc. Tuy nhieân, neáu taän duïng nöôùc ñen nhö moät nguoàn nguyeân lieäu
170
thì coâng ngheä cheá bieán seõ ñôn giaûn hôn raát nhieàu so vôùi vieäc cheá bieán töø quaëng moû töï
nhieân.
6.3.4.2 Quy trình coâng ngheä taùi cheá CTR töø quaù trình saûn xuaát toân traùng keõm
Coâng ngheä taùi söû duïng toaøn phaàn chaát thaûi raén neâu treân ñöôïc trình baøy treân hình 6.16
Hình 6.14 Sô ñoà coâng ngheä taùi cheá CTR cuûa saûn xuaát toân maï keõm
Theo sô ñoà naøy, tröôùc tieân xæ keõm ñöôïc taùch ra khoûi thuøng chöùa kim loaïi, ñaäp ñeán
kích thöôùc caøng nhoû caøng toát (ñöôøng kín thöôøng vaøo khoaûng 10mm). Do tính doøn, deã
vôõ neân vieäc ñaäp nhoû ñöôïc thöïc hieän khaù deã daøng. Tieáp theo, xæ ñaõ ñaäp nhoû ñöôïc cho
vaøo beå, ngaâm nöôùc ñeå hoøa tan caùc chaát tan, chuû yeáu laø ZnCl2. Quaù trình naøy ñöôïc
thöïc hieän nhieàu laàn vôùi doøng nöôùc tuaàn hoaøn nhaèm muïc ñích hoøa tan trieät ñeå ZnCl2
trong chaát thaûi. Dung dòch ZnCl2 thu ñöôïc coù noàng ñoä > 20% (tæ troïng >1,2) ñöôïc khöû
saét baèng oxi giaø(H2O2) vaø daãn qua beå laéng ñeå taùch taïp chaát khoâng tan. Thaønh phaàn
caën chuû yeáu laø Fe(OH)3, tuy nhieân khoái löôïng khoâng nhieàu neân seõ ñöôïc tích luõy trong
171
beå chöùa vaø duøng ñeå saûn xuaát boät maøu. Coøn dung dòch ZnCl2 ñöôïc ñem ñi coâ ñaëc, keát
tinh moät laàn hay nhieàu laàn tuøy theo chaát löôïng saûn phaåm ZnCl2 yeâu caàu; cheá bieán
thaønh cacbonat keõm ZnCO3 baèng caùch cho phaûn öùng vôùi dung dòch soda. Phaûn öùng
dieãn ra nhö sau:
ZnCl2 + Na2CO3  ZnCO 3 + 2 NaCl
ZnCO3 keát tuûa ñöôïc laáy ra khoûi dung dòch muoái baèng caùch röûa baèng nöôùc nhieàu laàn
roài cho vaøo maùy li taâm. Sau khi qua maùy ly taâm, ZnCO3 coù ñoä aåm khoaûng 20% seõ
ñöôïc saáy khoâ, nghieàn trong maùy nghieàn buùa roài cho ñoùng bao thaønh phaåm. ZnCO3 ít
ñöôïc öùng duïng trong thöïc teá nhöng khi nung ôû nhieät ñoä lôùn hôn 400oC ta seõ thu ñöôïc
oxit keõm.
o
ZnCO3 t> 400
→ C ZnO + CO2
ZnO laø chaát ñöôïc söû duïng trong nhieàu ngaønh saûn xuaát nhö sôn, löu hoùa cao su, boät
maøu cho goám söù, gaïch men ...
Phaàn xæ keõm coøn laïi trong beå ngaâm khoâng tan trong nöôùc chuû yeáu laø ZnO vaø ZnS
daïng boät nhaõo, Zn, Pb, Fe ôû daïng maûnh vuïn, moät ít hôïp chaát saét II. Chì, keõm, saét coù
kích thöôùc lôùn hôn muoái keõm neân ñöôïc taùch ra khoûi hoãn hôïp deã daøng baèng caùch ñaõi
vaø röûa baèng nöôùc. Chuùng seõ ñöôïc thu mua bôûi caùc loø luyeän kim. Coøn ZnO vaø ZnS coù
theå ñöôïc cheá bieán thaønh sunphat keõm (ZnSO4 ) baèng caùch hoaø tan vôùi dung dòch
H2SO4 trong thieát bò phaûn öùng khuaáy troän. Phaûn öùng nhö sau:
ZnO + ZnS + 2H2SO4 → 2ZnSO4 + H2S + H2O
Dung dòch ZnSO4 caàn ñöôïc khöû saét baèng H2O2. Saét II ñöôïc oxy hoaù thaønh hydroxit saét
III khoâng tan Fe(OH)3, ñöôïc laéng vaø loïc ñeå taùch Fe(OH)3, nung taïo thaønh maøu voâ cô.
Dung dòch ZnSO4 ñöôïc coâ ñaëc – keát tinh ñeå thu caùc tinh theå ZnSO4.7H2 O. Sunphat
keõm ñöôïc duøng ñeå saûn xuaát phaân döôùi daïng vi löôïng.
Ñeå ñieàu cheá dung dòch ñieän phaân duøng cho xi maï keõm hoaëc ñeå thu hoài keõm kim loaïi,
dung dòch ZnSO4 caàn ñöôïc khöû saét baèng MnO2 ôû pH = 1 roài trung hoaø taïo tuûa
hydroxit saét III. Keát tuûa Fe(OH)3 cuõng ñöôïc laéng loïc ñeå taùch ra vaø dung dòch tieáp tuïc
ñöôïc taùch loaïi Clo. Cho dung dòch sunphat ñoàng vaø ñoàng boät vaøo dung dòch ñeå khöû
Clo. Khuaáy troän ñuû thôøi gian phaûn öùng. Laéng loïc, taùch caën CuCl ra, ñöa ñi taùi sinh
ñoàng. Boå sung axit sunfuaric vaøo dung dòch keõm sunphat ñeå taïo thaønh dung dòch ñieän
phaân. Thöïc hieän ñieän phaân vôùi ñieän cöïc catod baèng nhoâm vaø anod baèng chì seõ thu
ñöôïc keõm kim loaïi. Ñieàu kieän ñieän phaân: maät ñoä doøng ñieän Dk = 555,55 A/m2, ñieän
theá U = 4 - 5V, khoaûng caùch giöõa 2 ñieän cöïc laø 60mm.
. Phöông trình ñieän phaân toång quaùt:
ZnSO4 + H 2O = Zn + 1/2O2+ H 2SO4
6.3.5 Taùi cheáù buøn ñoû
172
6.3.5.1. Nguoàn goác phaùt sinh buøn ñoû
Buøn ñoû laø loaïi CTR sinh ra töø qui trình saûn xuaát nhoâm hydroxyt töø quaëng boâxit. Khoái
löôïng buøn ñoû khoaûng 30 taán/ngaøy vaø ngay taïi baõi chöùa, löôïng chaát raén naøy ñang toàn
ñoïng khoaûng 7.500 taán. Buøn ñoû thaûi ra moâi tröôøng seõ laø taùc nhaân gaây oâ nhieãm, aûnh
höôûng ñeán caây troàng, laøm baån nguoàn nöôùc, gaây caùc beänh veà da…
Thöïc teá, buøn ñoû ôû daïng huyeàn phuø coù thaønh phaàn trung bình nhö sau:
- Phaàn loûng : 1-3 g/l Na2O, 1-3 g/l Al2O3;
- Phaàn raén : 18 – 22 % Al2O3; 40 – 50% Fe2O3; 2 – 4% SiO 2; 2 – 5% TiO 2 vaø

moät soá kim loaïi khaùc nhö Ca, Cu, Mg …
Buøn ñoû chöùa haøm löôïng nhoâm vaø saét cao, caàn coù bieän phaùp thu hoài nhaèm ñem laïi lôïi
ích veà kinh teá vaø ñaûm baûo an toaøn veà maët moâi tröôøng.
6.3.5.2 Caùc coâng ngheä xöû lyù buøn ñoû treân theá giôùi
Taùch loûng, thu hoài buøn ñaëc
Coù nhieàu phöông phaùp taùch loûng nhaèm thu hoài buøn ñaëc, ñaõ aùp duïng treân theá giôùi nhö:
- Laéng: coù khaû naêng thu hoài buøn raén vôùi haøm löôïng chaát raén vaøo khoaûng 25%.
Ngoaøi ra, coù theå aùp duïng moät soá phöông phaùp nhö ñieàu chænh pH, phöông phaùp töø, boå
sung kim loaïi hoaëc söû duïng caùc polyme trôï keo tu,ï tuy nhieân, hieäu quaû laéng taêng
khoâng ñaùng keå maø chi phí hoùa chaát khaù cao, neân khoâng ñöôïc öùng duïng.
- Phöông phaùp loïc eùp buøn ôû aùp suaát 13 kg/cm2 , thu buøn ôû daïng baùnh raén
- Phöông phaùp ly taâm coù boå sung chaát keo tuï coù theå ñaït noàng ñoä chaát raén leân ñeán 38%.
Ñoùng raén
Buøn ñoû ñöôïc troän vôùi than non hay than naâu vôùi tæ leä (0,5–10):1. Chaát loûng trong buøn
ñoû seõ keát dính vôùi haït than taïo thaønh hoãn hôïp deã löu tröõ vaø vaän chuyeån, öùng duïng cho
quaù trình hydro hoaù than hoaëc laøm chaát xuùc taùc.
Buøn ñoû ñöôïc troän vôùi muoái amon baäc 4 vôùi lieàu löôïng 20-200g/taán buøn ñoû. Sau ñoù
hoãn hôïp ñöôïc khuaáy troän lieân tuïc cho ñeán khi buøn ñoû trôû thaønh khoái cöùng.
Toàn tröõ vaø thaûi boû buøn ñoû

Toàn tröõ: yeâu caàu buøn ñoû phaûi ñöôïc trung hoøa, nôi chöùa kín, gaàn nhaø maùy ñeå giaûm chi
phí vaän chuyeån
Thaûi boû: Thaûi xuoáng bieån, thaûi vaøo soâng, thaûi buøn treân ñaát lieàn.
Xöû lyù thaûi boû:
 Xöû lyù baèng phöông phaùp sinh hoïc: Söû duïng vi khuaån saét, tham gia phaûn öùng
taïo axit sunfuaric vaø Fe3+. Sau ñoù axit sunfuaric seõ keát hôïp vôùi nhoâm taïo thaønh
173
muoái nhoâm Sunfat hoaø tan. Coâng ngheä treân cho giaù thaønh xöû lyù, chi phí nhaân coâng
thaáp.
 Ñoát: troän buøn ñoû vôùi than, eùp, sau ñoù ñoùng goùi cho vaøo loø ñoát baèng gas vaø
than coác. Khí sinh ra ñöôïc ngöng tuï vaø röûa baèng dung dòch FeSO 4 theo tæ leä lyù
thuyeát. Nöôùc chaûy ra ñöôïc taùch daàu, haéc ín. Dung dòch (NH4 )2SO4 ñöôïc tuaàn
hoaøn ñeán noàng ñoä 30% baõo hoaø. Dung dòch baõo hoaø ñöôïc taän duïng ñeå saûn xuaát
phaân boùn hay nitô. Caën ôû daïng than coác ñöôïc laøm nguoäi baèng khí trô vaø
nghieàn ñeå taïo thaønh saûn phaåm, coù haøm löôïng cacbon cao duøng cho nhaø maùy
ñieän. Khí sau khi ngöng röûa ñöôïc laøm laïnh vaø ñöa vaøo heä thoáng phaân phoái khí
döôùi daïng tinh khieát vaø khoâ. Daàu caën, haéc ín taùch ra töø beå laéng ñöôïc taän duïng
laøm chaát keát dính hay ñoát taän duïng naêng löôïng.
Xöû lyù taän duïng
Buøn ñoû söû duïng trong coâng ngheä saûn xuaát vaät lieäu phaûi ñöôïc xöû lyù tröôùc baèng HCl ñeå
hoaø tan caáu töû natri, sau ñoù troän vôùi ñaát seùt, saáy ñeå haï ñoä aåm, traùnh bieán daïng roài ñöa
vaøo nung.
 Saûn xuaát taám lôïp caùch aâm: Buøn ñoû ñöôïc troän vôùi thuûy tinh vaø moät soá chaát
thaûi raén khaùc taïo thaønh saûn phaåm laø taám lôïp caùch aâm coù khaû naêng choáng chaùy, chòu
ñöôïc thôøi tieát toát hôn taám lôïp laøm baèng xenlulose vaø nhöïa truyeàn thoáng.
 Saûn xuaát vaät lieäu composit: Hoãn hôïp composit goàm coù: buøn ñoû, polyme,
sôïi thieân nhieân. Quaù trình saûn xuaát vaät lieäu naøy khoâng caàn gia nhieät. Hoãn hôïp
composit chöùa saét, nhoâm, titan, 82,5% xenlulo, 11,3% lignin ñöôïc öùng duïng laøm caùc
phuï kieän xaây döïng nhö: cöûa, saøn nhaø, hoäp caém ñieän, baûng. Coâng ngheä naøy ñöôïc öùng
duïng phoå bieán taïi Aán Ñoä.
 Thu hoài kim loaïi duøng trong luyeän kim: Buøn ñoû tröôùc tieân ñöôïc troän vôùi
axit vaø ñun noùng ñeå hoaø tan caùc caáu töû canxi, saét, nhoâm, magieâ. Phaàn raén thu ñöôïc laø
silica ñöôïc taùch khoûi dung dòch. Sau ñoù, ñieàu chænh pH ñeå keát tuûa laàn löôït saét, nhoâm ôû
daïng hydroxit vaø caùc muoái khaùc.
 Thu hoài Natri aluminat: Buøn ñoû ñöôïc ñem nung vôùi voâi ôû nhieät ñoä 280oC
vaø thu ñöôïc saûn phaåm laø canxi aluminat. Buøn ñoû coù theå coøn ñöôïc phaân huûy baèng SO2
vaø nöôùc ñeå hoaø tan soda, nhoâm vaø silica trong buøn. Gia nhieät saûn phaåm, taùch phaàn
khoâng tan laø silica vaø thu dung dòch laø soda vaø aluminat. Kieàm hoùa dung dòch ñeå thu
ñöôïc canxi sunfit keát tuûa vaø taùch khoûi dung dòch natri aluminat. Canxi sunfit ñöôïc
nung ñeå taïo voâi vaø SO2. Dung ñòch ñöôïc kieàm hoùa vaø ñöa trôû laïi giai ñoaïn phaân huûy
buøn ñoû.
 ÖÙng duïng trong coâng ngheä moâi tröôøng: Buøn ñoû sau khi xöû lyù vôùi canxi
ñöôïc saáy khoâ, duøng laøm chaát haáp phuï SO2 trong khoùi thaûi coâng nghieäp. Buøn ñoû coù khaû
naêng xöû lyù ñeán 90% SO2 .
6.3.5.3. Caùc nghieân cöùu xöû lyù buøn ñoû ôû Vieät Nam
174
Saûn xuaát gaïch
Buøn ñoû ñöôïc phôi khoâ, ñaäp nhoû, nghieàn mòn sau ñoù phoái lieäu vôùi ñaát seùt, trong ñoù buøn
chieám töø 10 – 50%, phun aåm vaø eùp hình ôû aùp suaát 150 – 200 kg/cm 2 roài ñöa vaøo saáy
vaø nung ñeán nhieät ñoä 950 – 1100 oC trong voøng 7 giôø. Laøm nguoäi töï nhieân. Saûn phaåm
coù ñoä huùt nöôùc ñaït tieâu chuaån gaïch xaây döïng.
Saûn xuaát PAC
Buøn ñoû ñöôïc phôi phoâ töï nhieân, saáy, nghieàn mòn. Cho buøn ñoû phaûn öùng vôùi HClññ ôû
nhieät ñoä 155 oC , aùp suaát 5 at trong thôøi gian 3 giôø. Hoãn hôïp sau phaûn öùng ñöôïc loïc
taùch phaàn baõ khoâng phaûn öùng vaø thu ñöôïc dung dòch laø PAC.
6.3.5.4. Quy trình saûn xuaát boät maøu vaø thu hoài nhoâm töø buøn ñoû
Quy trình saûn xuaát boät maøu vaø thu hoài nhoâm töø buøn ñoû ñöôïc theå hieän treân hình 6.20
Tröôùc tieân, buøn ñoû ñöôïc ngaâm trong nöôùc ñeå taùch silic haït lôùn . Chuùng ñöôïc saáy khoâ
roài nghieàn troän vôùi xuùt raén theo tæ leä khoái löôïng 1:1, sau ñoù ñem ñi thieâu keát ôû nhieät
ñoä 700oC trong thôøi gian 1 giôø. Saûn phaåm thieâu keát ñöôïc nghieàn mòn, hoaø tan baèng
nöôùc vaø laéng loïc ñeå taùch phaàn dung dòch nhoâm. Baõ raén ñöôïc röûa baèng NaOH vôùi noàng
ñoä 40 g/l ñeå taùch nhoâm coøn trong baõ vaø phaàn baõ raén coøn laïi tieáp tuïc ñöôïc röûa baèng
nöôùc noùng ñeå loaïi NaOH cho ñeán pH = 7. Dung dòch nhoâm ñöôïc tuaàn hoaøn veà daây
chuyeàn saûn xuaát nhoâm. Phaàn raén khoâng tan thu ñöôïc laø Fe(OH)3 ñöôïc saáy ôû 120 oC roài
ñem nung ôû 700-800oC trong 1 giôø. Cuoái cuøng saûn phaåm ñöôïc nghieàn taïo thaønh boät
maøu daïng boät mòn.
Quy trình saûn xuaát boät maøu töø buøn ñoû coù nhieàu trieån voïng do coâng ngheä ñôn giaûn, saûn
phaåm coù chaát löôïng vaø giaù trò cao (88% Fe2O3), coù khaû naêng caïnh tranh treân thò
tröôøng. Tuy nhieân, giai ñoaïn nung buøn ñoû vôùi xuùt raén coù tính aên moøn cao, nhanh
choùng gaây hö hoûng thieát bò neân laø moät trôû ngaïi lôùn.
175
Buøn ñoû
Nöôùc Ñaõi
Saáy khoâ
NaOH Troän Hôi
Thieâu keát
Nghieàn
Nöôùc noùng Hoaø tan
Laéng loïc Röûa Saáy Nung
Dung dòch nhoâm Nöôùc thaûi kieàm Nghieàn

laãn nhoâm
Boät maøu
Tuaàn hoaøn ñeå saûn
xuaát pheøn nhoâm vaø
hydroxit nhoâm Boàn chöùa dung dòch Alumina
Hình 6.18 Sô ñoà saûn xuaát boät maøu vaø thu hoài nhoâm töø buøn ñoû.
6.3.5.5. Saûn xuaát hoãn hôïp chaát keo tuï töø buøn ñoû
Buøn ñoû ñöôïc pha vôùi nöôùc, khuaáy troän trong khoaûng 10 – 15 phuùt, sau ñoù caû buøn ñoû
vaø axit ñöôïc bôm ñoàng thôøi vaøo boàn phaûn öùng. Taïi beå phaûn öùng, phaûn öùng hoaù hoïc
xaûy ra raát maõnh lieät vaø toaû nhieät. Nhieät ñoä luùc ñaàu 115 -120o C vaø giaûm coøn 100oC sau
3 giôø. Sau ñoù, hoãn hôïp pheøn ñöôïc xaû qua boàn loïc chaân khoâng. Caùc thieát bò phaûn öùng
vaø loïc ñöôïc baûo oân ñeå giöõ nhieät, giuùp cho quaù trình phaûn öùng vaø loïc dieãn ra deã daøng.
Do nhieät ñoä loïc cao neân pheøn khoâng keát tinh vaø quaù trình loïc dieãn ra deã daøng. Dung
dòch thu ñöôïc sau loïc chính laø hoãn hôïp chaát keo tuï (goïi laø pheøn Baùch Khoa). Phaàn baõ
176
loïc taïi beå loïc chaân khoâng ñöôïc röûa nhieàu laàn baèng nöôùc saïch nhaèm taän thu trieät ñeå
phaàn pheøn coøn laïi trong baõ. Phaàn loûng sau khi röûa baõ ñöôïc hoaøn löu trôû laïi beå phoái
troän buøn ñoû, do ñoù, khoâng thaûi ra ngoaøi.
Dung dòch hoãn hôïp caùc chaát keo tuï ñöôïc laøm nguoäi töï nhieân trong caùc khay chöùa, luùc
naøy pheøn keát tinh. Hoãn hôïp pheøn tinh theå ñöôïc taùch ra khoûi dung dòch nhôø maùy li taâm.
Nhö vaäy, saûn phaåm thu ñöôïc ôû 2 daïng:
 Pheøn loûng (coù noàng ñoä baõo hoaø ôû nhieät ñoä thöôøng): Fe (4 - 6%), Al (2 -2,5%)
töông öùng Fe2O3 (6,5 - 7,34%), Al2O3 (4 – 4,7%), tyû troïng 1,4 -1,45.
 Pheøn tinh theå: Fe (2,5 – 3,8%), Al (5,4 – 6,1%) töông öùng Fe2O3 (3,71 -5,4%),
Al2O3 (10,2 -11,5%)
Hình 6.19 Sô ñoà coâng ngheä saûn xuaát hoãn hôïp keo tuï töø buøn ñoû
Pheøn Baùch Khoa sau khi ñieàu cheá ñöôïc öùng duïng thöû cho keo tuï nhieàu loaïi nöôùc thaûi
coâng nghieäp. Keát quaû nghieân cöùu töø phoøng thí nghieäm vaø thöïc teá cho thaáy:
 pH keo tuï toái öu cuûa pheøn buøn treân taát caû nöôùc thaûi dao ñoäng trong khoaûng 4,5 – 5,5.
 Haøm löôïng pheøn toái öu phuï thuoäc vaøo tính chaát töøng loaïi nöôùc thaûi. Nhìn chung,
keo tuï nöôùc thaûi baèng pheøn buøn cho hieäu quaû khöû COD, ñoä maøu, SS baèng hoaëc
cao hôn so vôùi keo tuï baèng pheøn saét vaø nhoâm.
Bảng 6.2 Keát quaû keo tuï cuûa pheøn Baùch Khoa treân caùc loaïi nöôùc thaûi
Ñoä
C COD (mg/l) SS
Loaïi nöôùc thaûi Chaát keo tuï maøu
(mg/l)
vaøo ra E(%) E% E%
Pheøn nhoâm 419 76,2 98,2 99,4
Giaáy An Bình 600 1732.5
Pheøn Baùch Khoa 419 76,2 98,4 99,5
Keânh Taân Hoaù Loø Pheøn nhoâm 196 60,0 96,3 95,8
400 490
Goám Pheøn saét 140 71,4 90,1 77,0
177

Pheøn nhoâm 454 58,1 96,0
Raùc Ñoâng Thaïnh 2000 1082 -
Pheøn Baùch Khoa 436 59,7 96,3
Pheøn nhoâm 232 87,5 95,0 96,5
Deät Gia Ñònh 2000 1860
Thuoác tröø saâu
Pheøn Baùch Khoa 1500 1980 929 53,0 78,0 99,0
Thanh Sôn
Nöôùc thaûi thuyû saûn Pheøn nhoâm 1071 69,7

700 3545 - -
(nhaø maùy JS Vina) Pheøn Baùch Khoa 923 74,0
Nöôùc thaûi keânh Pheøn nhoâm 42,6 82,3 87,3 85,0

300 240
Tham Löông Pheøn Baùch Khoa 38 84,2 88,7 89,4
Nhìn chung, pheøn Baùch Khoa coù hieäu quaû töông ñöông hoaëc toát hôn pheøn nhoâm vaø
pheøn saét truyeàn thoáng.
6.3.6. Xöû lyù buøn xi maï
Nöôùc thaûi xi maï thöôøng coù 2 doøng khaùc nhau:
 Doøng 1: Nöôùc thaûi chöùa cyanua (CN -) phaùt thaûi töø coâng ñoaïn maï xyanua.
 Doøng 2: Nöôùc thaûi mang tính axit, thaûi ra töø caùc coâng ñoaïn maï duøng axit H2SO4.
Nöôùc thaûi chöùa xyanua ñöôïc xöû lyù baèng phöông phaùp oxy hoùa vôùi taùc chaát laø Javel
coøn nöôùc thaûi chöùa axit ñöôïc xöû lyù baèng bieän phaùp trung hoøa baèng xuùt. Heä thoáng xöû
lyù ñöôïc laép ñaët bao goàm 1 boàn khuaáy troän phaûn öùng vaø moät boàn loïc keát hôïp ñeå xöû lyù
ñoàng thôøi caû nöôùc thaûi cyanua vaø nöôùc thaûi axit.
Khi ñoù, kim loaïi naëng trong nöôùc thaûi ñöôïc taùch ra nhôø quaù trình keát tuûa trong moâi
tröôøng kieàm.
- Crom: Caàn khöû Cr6+ thaønh Cr3+ roài keát tuûa baèng kieàm taïo thaønh crom
hydroxit.
- Saét: oxy hoaù chuyeån Fe2+ thaønh Fe 3+ vaø ñöôïc loaïi ra ôû daïng keát tuûa Fe(OH)3.
- Niken: keát tuûa niken baèng dung dòch kieàm ôû pH = 10–10,5.
Caùc kim loaïi naøy keát tuûa vaø laéng, tích luõy döôùi ñaùy beå, theo chu kyø ñöôïc xaû ra saân
phôi. Ñoù laø buøn xi maï. Theo keát quaû nghieân cöùu [21], buøn xi maï chöùa thaønh phaàn
chính coù giaù trò thu hoài khoâng cao goàm Al 3%, Cu 0,96%, Ni 3,87%, Cr 5,61% vaø caùc
thaønh phaàn khoâng giaù trò laø Si 10%, Fe 5%, Ca 3%. Coù nhieàu phöông phaùp khaùc nhau
ñeå taän duïng buøn xi maï.
178
6.3.6.1. Taùi cheá “ BUØN XI MAÏ” thaønh boät maøu
Buøn xi maï ñaàu tieân ñöôïc hoaø tan baèng dung dòch HCl vaø tieán haønh laéng, loïc nhaèm
taùch rieâng hai pha raén vaø loûng. Phaàn raén phaûn öùng vôùi dung dòch NH3 vaø loïc, phaàn
dung dòch chöùa caùc phöùc cuûa Ni, Cu ñöôïc cho phaûn öùng vôùi Na2CO3. Nhieät ñoä cuûa
thieát bò phaûn öùng giöõ oån ñònh ôû 70 -80 0C. Saûn phaåm phaûn öùng laø Ni(OH)2, ñöôïc ñem
nung ñeå thu NiO duøng laøm boät maøu. Phaàn loûng laø dung dòch CuCl2 cho phaûn öùng vôùi
phoi saét thu ñöôïc ñoàng kim loaïi. Rieâng phaàn chaát raén thu ñöôïc sau khi loïc buøn vaø
phaûn öùng vôùi NH3 laø hoãn hôïp hydroxit cuûa Fe, Al, Cr ñöôïc nung ôû nhieät ñoä 300 0C,
sau ñoù hoaø tan trong dung dòch HCl. Ñem loïc hoãn hôïp thu ñöôïc Cr2O3 (raén) duøng ñeå
saûn xuaát boät maøu. Dung dòch nhoâm, saét qua loïc ñöôïc söû duïng nhö dung dòch hoãn hôïp
caùc chaát trôï laéng.
NaOH dd NH 3
Buøn xi maï Hoaø tan Laéng, loïc Phaûn öùng Loïc
Hoãn hôïp hydroxit

Fe, Al, Cr
dd HCl
DD chaát trôï Loïc Nung (300 C)

0
Hoaø tan
laéng
Cr2O3  Saûn xuaát boät maøu

dd phöùc cuûa
Ni, Cu
Na2CO3
Phoi saét
dd. CuCl 2
Phaûn öùng
Cu Phaûn öùng
Laéng loïc Laéng loïc (70 – 800C)
boät
NiCO3 vaø Ni(OH)2
NiO Nung
Hình 6.20 Sô ñoà coâng ngheä taùi cheá buøn xi maï
179
6.3.6.2. Xöû lyù buøn xi maï baèng phöông phaùp choân laáp
Buøn xi maï neáu coù haøm löôïng kim loaïi quí thaáp, vieäc thu hoài khoâng kinh teá thì seõ ñöôïc
xöû lyù baèng choân laáp. Tuy nhieân, tröôùc khi choân laáp, chaát thaûi caàn ñöôïc ñoùng raén nhaèm
coâ laäp kim loaïi naëng, haïn cheá khaû naêng hoøa tan khi gaëp nöôùc xaâm nhaäp. Phöông phaùp
naøy ñöôïc goïi laø ñoùng raén hay coá ñònh chaát thaûi. Coù 2 khuynh höôùng coâng ngheä coá ñònh
– hoaù raén:
- Theâm hoaù chaát: chaát thaûi ñöôïc troän vôùi moät soá hoaù chaát coù tính khöû (nhö
FeSO4, Na2S, Na2SO 3, NaOCl) vaø caùc chaát coù tính kieàm vaø keát dính nhö voâi, xi
maêng. Caùc chaát oâ nhieãm chuû yeáu laø caùc oxyt kim loaïi mang tính oxy hoaù deã hoaø tan
trong nöôùc nhö Cr3+, trong moâi tröôøng kieàm vaø coù söï hieän dieän cuûa caùc taùc nhaân coù
tính khöû seõ giaûm khaû naêng hoaø tan vaøo nöôùc. Phöông phaùp naøy phöùc taïp do phaûi boå
sung moät soá hoaù chaát vaøo trong chaát thaûi, thieát bò nghieàn troän hieän ñaïi, ñaét tieàn vaø
phaûi kieåm tra quaù trình xöû lyù lieân tuïc. Tuy nhieân, phöông phaùp naøy coù öu ñieåm laø
khoâng laøm taêng khoái tích caàn choân laáp do löôïng phuï gia ñöa vaøo chæ khoaûng 20%.
Coâng ngheä naøy ñöôïc öùng duïng phoå bieán taïi Nhaät, Myõ.
- Theâm phuï gia hoaù raén: chaát thaûi raén ñöôïc troän vôùi moät soá chaát nhö caùt, xi
maêng, voâi, nöôùc nhaèm hoaù raén – beâ toâng hoaù, nhaèm giaûm khaû naêng phaùt taùn chaát oâ
nhieãm vaøo moâi tröôøng nöôùc. Phöông phaùp naøy ñôn giaûn do khoâng söû duïng nhieàu hoaù
chaát , thieát bò nghieàn troän ñôn giaûn vaø coâng taùc kieåm tra quaù trình xöû lyù deã daøng, tuy
nhieân, phöông phaùp naøy seõ laøm taêng khoái tích caàn choân laáp, do löôïng phuï gia ñöa vaøo
khaù nhieàu, khoaûng 220% (1m3 chaát thaûi ñöa vaøo xöû lyù thaønh 2,2m3 chaát phaûi choân laáp).
Coâng thöùc phoái troän (phaàn traêm khoái löôïng tính theo chaát thaûi) hieän ñang ñöôïc aùp duïng.
Chaát thaûi 100%

Tro loø ñoát 20%
Voâi 10%
Xi maêng 35%
Caùt 100%
Nöôùc 65%
6.3.7. Thu hoài croâm töø pheá thaûi nhaø maùy thuoäc da
Nguoàn chaát thaûi raén cuûa nhaø maùy thuoäc da chuû yeáu laø muoái, da thöøa cuûa coâng ñoaïn
xeùn öôùt, xeùn khoâ, ñeäm… Löôïng chaát thaûi raén naøy thay ñoåi tuyø vaøo nguoàn nguyeân vaät
lieäu ñaàu vaøo vaø coâng ngheä saûn xuaát. Tính treân caû nöôùc Vieät Nam, trong naêm 2.000 coù
4.300 taán da pheá thaûi, töùc 11,8 taán/ngaøy. Trong ñoù, TP.HCM laø 1.500 taán, töông
ñöông 4,1 taán/ngaøy.
Chaát thaûi phaùt sinh chuû yeáu töø quaù trình thuoäc laø nöôùc thaûi vaø chaát thaûi raén, coù taùc
ñoäng raát lôùn ñeán moâi tröôøng.
180
- Nöôùc thaûi thuoäc da coù chöùa nhieàu chaát höõu cô vaø Crom vôùi noàng ñoä töø 70 ñeán
100g/m 3.
- Sau khi thuoäc, da caàn phaûi traûi qua quaù trình hoaøn thieän, baøo moøn ñeå ñaït
chieàu daøy mong muoán. Öôùc tính khoaûng 40% löôïng da ñaõ thuoäc ñöôïc thaûi boû
ôû giai ñoaïn naøy vôùi haøm löôïng Crom khoaûng 1,96% khoái löôïng da.
Trong da baøo vaø buøn, Crom chæ toàn taïi ôû daïng Cr (III), gaëp ñieàu kieän thuaän lôïi coù theå
bò chuyeån hoaù thaønh Cr (VI), laø chaát ñoäc, coù theå gaây ung thö, töû vong cho sinh vaät.
Buøn coù ñoä aåm vaø haøm löôïng nitô toång thaáp, tuy nhieân, ñoä tro laïi raát cao (53,55%) vì
trong thaønh phaàn cuûa buøn coù nhieàu kim loaïi khaùc nhau, ñaëc bieät laø Crom (6,99%).
6.3.7.1. Thu hoài Crom töø da baøo
Thu hoài Crom töø da baøo traûi qua 2 giai ñoaïn:
- Giai ñoaïn 1: Giai ñoaïn naáu soâi da vôùi Ca(OH) 2: Giai ñoaïn naøy chæ taùch
protein ra khoûi da maø khoâng taùch Crom vì tính ít tan cuûa CaSO4 caïnh tranh vôùi quaù
trình keát tuûa Cr(OH)3, laøm cho Crom trong da khoâng tan vaøo trong dung dòch.
Ca(OH)2 laøm cho quaù trình thuyû phaân trôû neân oån ñònh hôn nhôø vaøo tính ñeäm cuûa
mình. Cr(OH)3 löôõng tính vaø seõ tan khi pH cuûa hoãn hôïp döôùi 5,5 hay cao hôn 12 theo
phaûn öùng sau:
Cr3+ → Cr(OH)3 → CrO2-
Neáu duøng NaOH laø chaát kieàm maïnh, pH cuûa hoãn hôïp seõ taêng nhanh vaø hoaø tan Crom
tan vaøo trong dung dòch. Ñieàu naøy seõ khoâng xaûy ra khi duøng Ca(OH)2 .
- Giai ñoaïn 2: Giai ñoaïn khuaáy baõ trong axit coù taùc duïng hoaø tan Crom vaøo
dung dòch. Khi giai ñoaïn naáu vôùi Ca(OH)2 hoaøn taát, phaàn lôùn protein ñaõ ra khoûi da.
Trong da chæ coøn laïi Crom töï do ñaõ maát lieân keát vôùi protein ( keát tuûa trong da döôùi
daïng Cr(OH)3) vaø raát deã hoaø tan. Khi moâi tröôøng pH = 1, hieäu suaát taùch Crom ra khoûi
da döôùi daïng Cr3+ laø khoaûng 80%. Löôïng Crom thu ñöôïc coù theå taêng khi toái öu hoaù
caùc ñieàu kieän nhö thôøi gian khuaáy, pH… Hôn nöõa, hoãn hôïp axit–da raát deã loïc, dung
dòch Crom thu ñöôïc haàu nhö loaïi boû ñöôïc protein. Öu ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø
quy trình ñôn giaûn, söû duïng hoaù chaát reû tieàn vaø phoå bieán, hieäu quaû thu hoài Crom cao.
6.3.7.2. Thu hoài Croâm töø buøn xöû lyù nöôùc thaûi
Thu hoài Crom töø buøn dieãn ra qua caùc giai ñoaïn sau:
- Buøn ñöôïc nghieàn kyõ, hoaø troän vôùi dung dòch H2SO 4 ôû pH=0.75 vaø thôøi gian
khuaáy 1 giôø ñeå Crom hoaø tan heát vaøo dung dòch.
- Loïc hoãn hôïp, ta thu ñöôïc dung dòch Crom (III). ÔÛ ñaây, ta tieán haønh hieäu
chænh pH veà 4.5 baèng dung dòch NaOH nhaèm keát tuûa Crom thaønh Cr(OH)3 . Phaàn baõ
sau loïc ñöôïc thaûi boû, choân laáp.
Cr3+ + 3OH- = Cr(OH)3
- Loïc vaø röûa saïch keát tuûa, duøng H 2SO4 ñaäm ñaëc hoaø tan keát tuûa, ta thu ñöôïc
dung dòch Cr2 (SO4)3. Phaûn öùng dieãn ra nhö sau:
181
2Cr(OH)3 + 3H2SO 4 = Cr2(SO 4)3 + 3H2O

Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy hieäu quaû thu hoài Crom ñaït 44%.
6.4 TAÙI CHEÁ CHAÁT THAÛI RAÉN COÂNG NGHIEÄP – CTR HÖÕU CÔ
6.4.1 Taùi cheá nhöïa ñöôøng chua
Moät trong nhöõng chaát thaûi raén chuû yeáu ñöôïc taïo ra trong coâng nghieäp cheá bieán daàu
moû, hoùa daàu laø nhöïa ñöôøng chua. Chaát naøy coù nguoàn goác töø quaù trình taåy röûa saûn
phaåm daàu moû baèng H2SO 4 hoaëc töø quaù trình saûn xuaát chaát taåy röûa toång hôïp vaø chaát
taïo boït. Nhöïa ñöôøng chua toàn taïi ôû daïng keo, coù ñoä nhôùt cao. Thaønh phaàn chuû yeáu
cuûa nhöïa ñöôøng chua laø H2 SO4, nöôùc vaø caùc chaát höõu cô vôùi haøm löôïng trong khoaûng
10 - 93%.
Haøng naêm, Lieân Xoâ thaûi ra khoaûng 300.000 taán nhöïa ñöôøng chua. Trong soá naøy, chæ
coù khoaûng 25% ñöôïc taùi söû duïng. Do ñoù, phaàn nhöïa ñöôøng chua coøn laïi ñöôïc taäp
trung trong haàm chöùa cuûa caùc nhaø maùy laø raát lôùn.
Nhöïa ñöôïng chua ñöôïc phaân loaïi döïa vaøo haøm löôïng chaát chieám öu theá. Thöôøng coù 2
loaïi: nhöïa ñöôøng chua coù noàng ñoä axit lôùn (50%) vaø nhöïa ñöôøng chua coù noàng ñoä
chaát höõu cô lôùn (50%). Baèng caùch döïa vaøo thaønh phaàn cuûa nhöïa ñöôøng chua, ngöôøi
ta coù theå xaùc ñònh höôùng söû duïng noù nhö cheá bieán thaønh sunphat amoâni, laøm nhieân
lieäu hoaëc laøm taùc chaát ñeå taåy saïch saûn phaåm coù nguoàn goác töø daàu moû. Tuy nhieân, do
tính phöùc taïp cuûa coâng ngheä saûn xuaát sunphat amoân, thò tröôøng tieâu thuï ít, chi phí cho
vieäc xöû lí khí thaûi cuõng nhö nöôùc thaûi lôùn neân ít ñöôïc aùp duïng trong coâng nghieäp
Phöông phaùp khaùc söû duïng nhöïa ñöôøng chua ñeå thu hoài SO2, than coác giaøu löu huyønh,
nhöïa ñöôøng (bitum)… toû ra nhieàu öu theá hôn phöông phaùp keå treân. Ñoái vôùi quy trình
thu hoài SO2, ngöôøi ta cho vaøo nhöïa ñöôøng chua dung dòch axit ñaõ qua söû duïng hoaëc
chaát thaûi loûng töø quaù trình saûn xuaát H2SO4. Trong loø ñoát 800 - 1200 0C, chaát höõu cô bò
ñoát chaùy hoaøn toaøn vaø hoãn hôïp nhöïa ñöôøng chua vôùi H2SO 4 seõ bò caét maïch ñeå taïo
thaønh SO2. Moät soá nöôùc ñaõ söû duïng coâng ngheä naøy ñeå taän duïng nhöïa ñöôøng chua vôùi
coâng suaát 700 - 850 taán/ngñ vôùi tæ leä thu hoài H2SO 4 hoaëc oâleâum laø 98 - 99%.
Phaàn höõu cô cuûa nhöïa ñöôøng chua goàm hôïp chaát löu huyønh, caùc chaát theå asphant raén…
Vôùi thaønh phaàn naøy, nhöïa ñöôøng chua seõ ñöôïc cheá bieán thaønh bitum. Ñaây laø vaät lieäu
ñöôïc söû duïng roäng raõi laøm ñöôøng giao thoâng. Khi nhöïa ñöôøng chua bò ñun noùng, caùc
hôïp chaát löu huyønh vaø H2SO4 töï do seõ caét maïch höõu cô, laøm cho khoái chaát bò eùp chaët
vaø taïo thaønh hoãn hôïp dò theå coù caùc chaát theå asphant ôû noàng ñoä cao. Ñeå thu khoái bitum
ñoàng theå, ngöôøi ta troän nhöïa ñöôøng chua vôùi nhöïa ñöôøng chöng caát (daïng keo, thu
ñöôïc sau quaù trình chöng caát ñuoåi phaân ñoaïn nhieân lieäu vaø daàu môõ). Vôùi hoãn hôïp
naøy, phaûn öùng neùn eùp cuõng nhö keo vaø caùc asphanten seõ ñöôïc taïo ra vôùi noàng ñoä thaáp
hôn raát nhieàu. Sô ñoà coâng ngheä cuûa quaù trình ñöôïc trình baøy treân hình 6.23.
Quaù trình naáu giaùn ñoaïn bitum ñöôïc tieán haønh trong bình ñun ôû 280 - 320 0C. Tröôùc
tieân, nöôùc seõ bay hôi ra khoûi hoãn hôïp nhöïa ñöôøng chua vaø nhöïa ñöôøng chöng caát. Vôùi
nhöïa ñöôøng chua coù töø coâng ñoaïn taåy röûa daàu môõ, quaù trình ñun ñöôïc tieán haønh ôû vaän
toác 0,2 - 0,40C/ph vaø 2 - 40C/ph cho nhöïa ñöôøng chua töø quaù trình taåy röûa daàu hoûa. Töø
bình phaûn öùng, hoãn hôïp khí ñöôïc cho qua thieát bò taùch khí-loûng. Quaù trình laøm laïnh seõ
182
taùch rieâng daàu môõ vaø khí SO 2. Khí SO2 hình thaønh seõ ñöôïc xöû lyù baèng phöông phaùp
haáp thuï vôùi soda hay dung dòch amoniac. Caùc hydrocacbon khoâng ngöng vaø CO2 seõ
ñöôïc thaûi vaøo khí quyeån.
Quaù trình naøy coù naêng suaát thaáp vaø gaây oâ nhieãm khoâng khí vì laø quy trình giaùn ñoaïn
vaø khoâng coù söï khuaáy troän khoái chaát phaûn öùng.
Do ñaëc tính cuûa nhöïa ñöôøng chua laø deã phaân huyû ôû 160 - 350 0C, taïo thaønh SO2 vaø
than coác giaøu löu huyønh neân noù ñöôïc söû duïng roäng raõi trong caùc ngaønh coâng nghieäp
saûn xuaát caùc chaát naøy.
Khí thaûi
4 5 6
Khoùi loø
Chaát haáp thuï

Nöôùc
Caën daàu chöng caát

Nhöïa ñöôøng chua 1 8
Daàu + nöôùc
H Chaát haáp thuï

Hôi nöôùc
baõo hoøa
Nhieân lieäu
2 3 Bôm 7 2
Hình 6.23 Sô ñoà coâng ngheä taùi cheá nhöïa ñöôøng chua thaønh bitum
1- Bình troän; 2- Bôm; 3- Bình phaûn öùng; 4- Bình taùch khí - loûng; 5- Maùy laïnh ngöng
tuï; 6- Bình taùch daàu vaø nöôùc; 7- Thaùp haáp thuï; 8- Thuøng chöùa.
XII
VII
XIII
V
IV
XIII
III
XII
VII
VII
VII VIII
XIII
III
I III
VII
VIII
VI
XI I
III
IX
VII VII
II VIII
I
Hình 6.24 Sô ñoà heä thoáng phaân huyû nhöïa ñöôøng chua nhieät ñoä thaáp treân than coác
taûi nhieät
1, 2 - Maùy troän; 3 - Bình chöùa; 4 - Maùy laïnh; 5 - Maùy ñun khoâng khí; 6, 18 - Xiclon; 7 -
Bôm khí; 8, 17, 25, 27 - Quaït; 9, 19, 21, 26 - Loø; 10 - Maùy naâng vít taûi; 11 - Baêng taûi
caét ngang; 12 - Loø nung; 13 - Baêng taûi; 14 - Thuøng trung gian; 15 - Maùy phaân rieâng;
183
16 - Thuøng chöùa than coác thaønh phaåm; 20 - Loø taän duïng nhieät; 22 - Thieát bò ñònh löôïng
than coác; 23 - Baêng taûi - troän; 24, 28, 32 - Maùy bôm.
Caùc doøng: I - H2 SO4 pheá thaûi; II - Nhöïa ñöôøng chua; III - Than coác; IV - Nhöïa ñöôøng
chua hoaït hoùa; V, VI - Khí phaân huyû; VII - Khoâng khí; VIII - Khí töï nhieân; IX - SO 2 ñöa
ñi saûn xuaát H2SO 4; X - Nöôùc; XI - Hôi nöôùc; XII - Khoâng khí noùng; XIII - Khoùi loø
Phoå bieán nhaát trong coâng nghieäp laø heä thoáng phaân huyû nhöïa ñöôøng chua ôû nhieät ñoä
thaáp coù söû duïng than coác laøm chaát taûi nhieät. Heä thoáng treân coøn coù theå phaân huyû hoãn
hôïp H2SO 4 vôùi nhöïa ñöôøng giaøu chaát höõu cô hay H2SO 4 vaø buøn daàu. Moät trong caùc sô
ñoà xöû lyù ñöôïc trình baøy treân hình 6.24. Nguyeân lieäu ban ñaàu (nhöïa ñöôøng chua vaø
H2SO4 ñaõ qua söû duïng) ñöôïc troän chung trong heä thoáng. Heä thoáng goàm coù bình chöùa,
thieát bò laøm nguoäi, maùy bôm ñeå taïo hoãn hôïp coù ñoä axit gaàn 50%. Khi noàng ñoä H2SO 4
< 40%, vieäc vaän chuyeån nhöïa ñöôøng chua trong heä thoáng seõ khoù khaên. Neáu noàng ñoä
H2SO4 > 60%, seõ coù söï taùch hôi - khí maõnh lieät do quaù trình taïo thaønh buïi than coác vì
vaäy cuõng gaây khoù khaên cho quaù trình vaän chuyeån. Ngoaøi ra, vôùi noàng ñoä H2SO4 
50%, nhöïa ñöôøng chua coøn coù khaû naêng phaûn öùng ôû nhieät ñoä 150 - 2500 C. Sau ñoù,
hoãn hôïp ñi vaøo bình löu löôïng.
Söï phaân huyû nhöïa ñöôøng chua ñöôïc tieán haønh trong heä thoáng tuaàn hoaøn than coác. Heä
thoáng goàm coù maùy ñònh löôïng coác, thieát bò troän, baêng taûi, maùy naâng vít taûi, baêng taûi
caét ngang vaø loø chöng. Nhöïa ñöôøng chua ôû 600C töø bình löu löôïng ñöôïc cho vaøo thieát
bò 23. Taïi ñaây, noù ñöôïc troän chung vôùi than coác noùng 340 - 350 0C theo læ leä 1:8, ñi ra
töø loø chöng, seõ phaân huyû. Khi di chuyeån tieáp tuïc leân phía treân loø nung trong thieát bò
10, nhöïa ñöôøng chua seõ bò phaân huyû hoaøn toaøn. Phaàn than coác ôû baêng taûi seõ ñöôïc cho
vaøo loø nung. Trong loø nung, moät phaàn than coác vaø caùc chaát deã bay hôi seõ bò chaùy, hoãn
hôïp seõ ñöôïc laøm noùng ñeán 340 - 350 0C, phaàn khaùc ñöa ñi laøm nguoäi. Khí phaân huyû töø
thieát bò 23 vaø 11 ñöôïc cho qua xiclon 18, loø ñoát ñeå ñöôïc ñoát chaùy tieáp tuïc ôû 1000 -
10500C. Phaàn taïp höõu cô ñöôïc cho qua loø taän duïng nhieät, sau ñoù ñi qua coâng ñoaïn saûn
xuaát axit H2SO4.
Vôùi nhaø maùy coù coâng suaát cheá bieán 40 taán nhöïa/ ngaøy ñeâm, löôïng khí taïo thaønh seõ laø
84.000m3. Khí naøy coù thaønh theo theå tích nhö sau: 6,5% SO 2, 24% H2SO 4, 10% CO2,
59,5%N2. Nhieät löôïng cuûa khí töø heä thoáng tuaàn hoaøn than coác ñöôïc söû duïng ñeå ñun
noùng khoâng khí trong caùc loø 9, 19, 26 vaø thieát bò taän duïng nhieät 5. Sau khi qua xiclon
6 vaø bôm khí 7, noù ñöôïc thaûi vaøo khí quyeån.
Löôïng than thöôøng chieám 27 - 30% taûi troïng thieát bò. Vôùi than coù chöùa 8 - 12% S, 7 -
75% cacbon lieân keát, hieäu suaát chaát bay hôi 17 - 22%, nhieät trò nhoû nhaát laø 30,2
mJ/kg.
Nhöôïc ñieåm ñaùng keå cuûa coâng ngheä treân laø söï aên moøn hoùa hoïc maïnh, quaù trình gia
nhieät vaø vaän chuyeån chaát taûi nhieät raén phöùc taïp...
184
Than coác daàu moû giaøu löu huyønh thu ñöôïc baèng heä thoáng coác hoùa coù theå ñöôïc söû duïng
trong quaù trình hoûa luyeän cuûa luyeän kim maøu, laøm taùc nhaân sunfua hoùa (cuøng vôùi caùc
chaát boå sung chöùa löu huyønh ñaëc bieät - pirit, thaïch cao...), taùc nhaân khöû truøng trong
moät soá ngaønh coâng nghieäp hoùa chaát (ñieàu cheá Na2S, CS2)…
Vieäc saûn xuaát than coác daàu moû giaøu löu huyønh töø nhöïa ñöôøng chua ñaõ ñöôïc tieán haønh
ôû Lieân Xoâ vaø moät soá nöôùc khaùc. Ngöôøi ta cuõng ñaõ phaân rieâng nhöïa ñöôøng chua baèng
phöông phaùp trích li hoaëc haáp phuï ñeå taùi söû duïng rieâng leû caùc phaàn axit vaø höõu cô coù
chöùa trong pheá thaûi naøy.
Nhöõng khoù khaên trong vieäc taùi söû duïng nhöïa ñöôøng chua ñaõ thuùc ñaåy söï aùp duïng caùc
coâng ngheä khoâng thaûi vaøo coâng nghieäp cheá bieán daàu moû. Ngöôøi ta ñaõ öùng duïng nhieàu
phöông phaùp tieân tieán ñeå taåy röûa caùc saûn phaåm daàu moû nhö trích li (taåy röûa baèng dung
moâi choïn loïc), haáp phuï, khöû löu huyønh baèng thuûy löïc…
Caùc taïp chaát raén trong daàu moû, nguyeân lieäu phuï trôï taïo neân chaát thaûi phoå bieán trong
caùc nhaø maùy cheá bieán daàu moû vaø hoùa daàu laø buøn daàu, vôùi khoái löôïng khoaûng 7 kg/1
taán daàu moû. Do ñoù, buøn daàu ñöôïc tích luyõ raát nhieàu trong nhaø maùy. Buøn daàu naøy laø
phaàn daàu naëng coù trung bình 10 - 56% daàu thaønh phaåm, 30 - 85% nöôùc vaø 1,3 - 46%
taïp chaát raén. Trong caùc haàm chöùa, buøn daàu taïo thaønh lôùp. Lôùp treân cuøng laø nhuõ töông
nöôùc vaø saûn phaåm daàu moû, lôùp ôû giöõa laø saûn phaåm daàu moû dô vaø caùc haït nöôùc lô löûng,
lôùp döôùi ñaùy coù ¾ laø pha raén ngaäm aåm vaø saûn phaåm daàu moû.
Coù theå söû duïng buøn daàu theo nhieàu höôùng khaùc nhau. Sau khi ñöôïc taùch nöôùc vaø saáy
khoâ, buøn daàu coù theå ñöôïc ñöa trôû laïi saûn xuaát. Cuõng coù theå söû duïng noù nhö moät loaïi
nhieân lieäu.
6.4.2 Taùi cheá caën daàu do suùc röûa taøu chôû daàu thoâ
Ngaønh coâng nghieäp daàu khí cuûa Vieät Nam ñaõ lieân tuïc phaùt trieån trong hôn hai möôi
naêm qua, nhaát laø töø 1986 ñeán nay, bao goàm caùc hoaït ñoäng khoan, thaêm doø khai thaùc,
toàn tröõ vaø vaän chuyeån daàu khí, dòch vuï daàu khí treân bieån, cheá bieán daàu khí ven bôø.
Ngaønh coâng nghieäp daàu khí phaùt trieån ñaõ ñoùng goùp to lôùn trong neàn kinh teá quoác daân,
nhöng beân caïnh ñoù cuõng taïo moät aùp löïc lôùn veà maët moâi tröôøng, ñaëc bieät laø caùc chaát
thaûi do hoaït ñoäng khai thaùc daàu khí sinh ra. Trong ñoù, chaát thaûi sinh ra töø quaù trình
suùc röûa taøu chôû daàu thoâ (thöôøng ñöôïc goïi laø caën daàu) cho tôùi nay vaãn chöa coù bieän
phaùp xöû lyù trieät ñeå.
6.4.2.1. Tình hình suùc röûa taøu chôû daàu thoâ taïi Vieät Nam
Caùc taøu chôû daàu baét buoäc phaûi thöïc hieän vieäc suùc röûa sau moät thôøi gian nhaát ñònh ñeå
baûo ñaûm söùc chöùa hieäu duïng vaø baûo ñaûm chaát löôïng saûn phaåm. Vieäc suùc röûa taøu chöùa
daàu ñaõ coù töø nhieàu naêm qua vaø taäp trung taïi caùc caûng lôùn cuûa Vieät Nam nhö Haûi
Phoøng, Haï Long, Ñaø Naüng, Vuõng Taøu. Caùc taøu chöùa daàu naøy laø caùc taøu chöùa daàu
thöông phaåm (DO, FO…), coù söùc chöùa nhoû, töø vaøi nghìn ñeán vaøi chuïc nghìn taán. Coøn
vieäc suùc röûa taøu chöùa daàu thoâ chæ thöïc hieän treân vuøng bieån Baø Ròa - Vuõng Taøu vôùi
nhöõng taøu coù söùc chöùa leân ñeán 15 vaïn taán.
185
Caùc taøu chöùa daàu thoâ hieän nay ñöôïc söû duïng laøm kho noåi chöùa daàu thoâ taïi khu vöïc
khoan khai thaùc daàu khí ôû vuøng moû Baïch Hoå vaø ñònh kyø khoaûng 3 naêm chuùng ñöôïc
suùc röûa moät laàn vaø baûo döôõng taïi Singapore. Nhöng töø naêm 1994, Singapore khoâng
chaáp nhaän cho suùc röûa maø Vieät Nam phaûi töï thöïc hieän. Vieäc thöïc hieän suùc röûa ñöôïc
tieán haønh taïi phao soá 0 khu vöïc Vònh Giaønh Raùi, tænh Baø Ròa - Vuõng Taøu.
Trong thöïc teá, vieäc suùc röûa ñöôïc tieán haønh baèng phöông phaùp thuû coâng giaûn ñôn,
phaàn loûng khoù laáy ñöôïc troän vôùi maït cöa thaønh khoái ñaëc seät ñöôïc cho vaøo caùc bao taûi,
chöùa treân boong taøu. Do khoâng söû duïng hoùa chaát hoaëc hôi nöôùc ñeå röûa neân haøm löôïng
nöôùc vaø caùc taïp chaát hoùa hoïc chöùa trong caën daàu Vieät Nam seõ thaáp hôn so vôùi caën
daàu ñöïôc thoáng keâ treân theá giôùi. Vieäc söû duïng maït cöa ñeå troän vaøo caên daàu trong quaù
trình naïo veùt laøm taêng thaønh phaàn taïp chaát cô hoïc khoù laéng, gaây phöùc taïp cho quaù
trình taùch cô hoïc trong giai ñoaïn xöû lyù veà sau.
6.4.2.2. Caùc phöông phaùp xöû lyù treân theá giôùi
Qui trình Texacoing: goàm hai giai ñoaïn:
Giai ñoaïn 1: troän caën daàu vôùi phaân ñoaïn nheï hydrocacbon , sa laéng taùch lôùp:
pha loûng (daàu - phaân ñoaïn nheï), pha raén (saùp - nöôùc)
Giai ñoaïn 2: söû duïng dung moâi aromatic ñeå taùch saùp ra khoûi nöôùc, sau ñoù trích
li saùp töø hoãn hôïp saùp - dung moâi.
Qui trình Beck - Jacker
Caën daàu ñöôïc gia nhieät vaø loïc sô boä ñeå taùch taïp chaát coù kích thöôùc lôùn, sau ñoù taïp chaát
nhuyeãn ñöôïc taùch baèng xiclon. Keát quaû thu ñöôïc daàu laãn nöôùc vaø ñöôïc xöû lyù tieáp theo.
Xöû lyù caën daàu baèng dung moâi keo silicat (Haxa -100), Nhaät Baûn
Söû duïng ñaëc tính cuûa keo Haxa-100 laø khaû naêng xaâm nhaäp vaøo giöõa beà maët cuûa caùc
chaát caën ñaëc vaø daàu (baèng löïc huùt tónh ñieän), keùo daàu ra khoûi beà maët cuûa caùc chaát caën
ñaëc vaø phaù vôõ nhuõ töông.
Öu ñieåm:
 Thu hoài daàu thoâ trieät ñeå töø caën daàu.
 Dung moâi xöû lyù khoâng gaây oâ nhieãm trong quaù trình taùi cheá.
 Nöôùc thaûi ít.
 Dieän tích xaây döïng nhoû.
Khuyeát ñieåm:
 Voán ñaàu tö cao.
 Chaát thaûi raén nhieàu caàn phaûi xöû lyù.
186
Coâng ngheä xöû lyù vaø chuyeån hoùa caën daàu

Caën daàu ñöôïc chöng caát nhieàu laàn ñeå taùch caën, phaân ñoaïn naëng, nöôùc vaø xöû lyù baèng
hoùa chaát ñeå taïo ra daàu diesel.
Öu ñieåm:
Nöôùc thaûi ít, khí thaûi taäp trung vaø ñöôïc xöû lyù, taïo saûn phaåm coù giaù trò kinh teá cao: daàu
diesel Cetan 38 -40, daàu nhieân lieäu, than coác, kyõ thuaät vaän haønh ñôn giaûn, ít gaây oâ
nhieãm moâi tröôøng.
Khuyeát ñieåm:
 Voán ñaàu tö xaây döïng lôùn.
 Dieän tích xaây döïng lôùn.
6.4.2.3. Caùc phöông phaùp xöû lyù ôû Vieät Nam
Taän duïng caën daàu (do suùc röûa boàn chöùa daàu FO) laøm chaát ñoän beâ toâng
Nguyeân taéc: söû duïng daàu laãn buøn laøm chaát phuï gia cho beâ toâng.
Öu ñieåm: coâng ngheä ñôn giaûn, xöû lyù hoaøn toaøn caën daàu.
Khuyeát ñieåm: do daàu bò vi sinh phaân huûy neân ñoä beàn beâ toâng giaûm theo thôøi gian, saûn
phaåm coù giaù trò thaáp.
Xöû lyù caën daàu baèng phöông phaùp ñoát
Nguyeân taéc: caën daàu ñöôïc taùch thaønh hai pha loûng vaø raén döôùi nhieät ñoä caàn thieát, sau
ñoù seõ ñöôïc loïc rieâng ñeå ñoát (daàu) hoaëc choân laáp, san laáp maët baèng (caën raén)
Öu ñieåm: thieát bò cheá taïo trong nöôùc, ít chaát thaûi, voán ñaàu tö thieát bò thaáp.
Khuyeát ñieåm: ñoát ôû nhieät ñoä cao (>1000oC), thieát bò cheá taïo baèng vaät lieäu ñaét tieàn, deã
hoûng, kyõ thuaät vaän haønh phöùc taïp, chi phí vaän haønh cao, khoâng thu hoài ñöôïc saûn phaåm.
Xöû lyù caën daàu baèng phöông phaùp vi sinh
Nguyeân taéc: caën daàu coù boå sung nöôùc ngoït, enzim GBE, men Petro BAC vaø thöùc aên
nhaân men. Sau ñoù hoãn hôïp ñöôïc leân men theo nguyeân taéc phaân huûy maøng moûng. Keát
quaû thu ñöôïc dung dòch loûng coù theå duøng laøm phaân vi sinh.
Öu ñieåm: thieát bò xöû lyù caën ñöôïc cheá taïo trong nöôùc, khí thaûi ít (ñaõ qua quaù trình xöû
lyù), hieäu quaû xöû lyù cao, saûn phaåm coù giaù trò (phaân boùn).
Khuyeát ñieåm: dieän tích maët baèng xaây döïng lôùn, nöôùc vaø raùc thaûi nhieàu, chi phí ñaàu tö cao.
Saûn xuaát thanh ñoát töø caën daàu
Nguyeân taéc: caën daàu ñöôïc troän vôùi baõ mía ñeå taèng haøm löôïng chaát khoâ, sau ñoù ñöôïc
ñuøn eùp döôùi aùp löïc cô hoïc, taïo thaønh saûn phaåm laø thanh ñoát (töông töï nhö cuûi)
Öu ñieåm: coâng ngheä ñôn giaûn, deã thöïc hieän, cho pheùp xöû lyù hoaøn toaøn caën daàu, khoâng
phaùt sinh chaát thaûi
187
Nhöôïc ñieåm: phöông phaùp xöû lyù khoâng trieät ñeå, caën daàu chæ môùi ñöôïc ñoùng raén cô
hoïc, saûn phaåm trong quaù trình söû duïng seõ taïo ra chaát thaûi coù taûi löôïng oâ nhieãm lôùn,
saûn phaåm coù giaù trò thaáp (töông ñöông cuûi)
Nhaän xeùt chung: Caùc coâng ngheä xöû lyù caën daàu treân theá giôùi aùp duïng caùc qui trình cô
baûn trong coâng ngheä hoùa hoïc vaø loïc hoùa daàu hieän ñaïi, cho pheùp xöû lyù trieät ñeå caën
daàu, taïo saûn phaåm coù chaát löôïng cao. Tuy nhieân, caùc coâng ngheä naøy yeâu caàu chi phí
ñaàu tö khaù cao (khoaûng 2 trieäu USD cho moãi coâng ngheä), vì vaäy trong ñieàu kieän Vieät
Nam chöa theå aùp duïng ñöôïc. Caùc coâng ngheä ñaõ aùp duïng ôû nöôùc ta coøn tuøy tieän, thieáu
cô sôû khoa hoïc neân hieäu quaû thaáp veà moïi maët maø nhaát laø phaùt sinh caùc vaán ñeà veà moâi
tröôøng. Do ñoù caàn coù bieän phaùp xöû lyù hieäu quaû hôn veà maët moâi tröôøng, kyõ thuaät cuõng
nhö kinh teá.
Theo caùc keát quaû nghieân cöùu cho thaáy caën daàu do suùc röûa taøu chôû daàu thoâ chöùa chuû
yeáu daàu thoâ (80%), taïp cô hoïc goàm maït cöa, gieû lau, ñaát seùt , caùt … (15%) vaø 5%
nöôùc. Thaønh phaàn coù giaù trò cuûa caën daàu chính laø daàu thoâ, neáu ñöôïc thu hoài noù coù theå
taùi xuaát khaåu cuøng vôùi daàu thoâ chính phaåm hoaëc ñöôïc söû duïng nhö nhieân lieäu, luoân
ñöôïc thò tröôøng saün saøng tieáp nhaän. Do ñoù, coâng ngheä thu hoài daàu thoâ ñaõ ñöôïc nghieân
cöùu vaø trieån khai aùp duïng trong thöïc teá, ñöôïc moâ taû döôùi ñaây.
6.4.2.4. Thu hoài daàu thoâ töø caën daàu thoâ
1
4
8 7 6
1. Beå chöùa caën daàu 5. Thieát bò laéng nöôùc

2. Baêng taûi 6. Boàn chöùa daàu thaønh phaåm
3. Thieát bò gia nhieät 7. Beå chöùa nöôùc nhieãm daàu
4. Thieát bò loïc 8. Beå chöùa baõ loïc
Hình 6.23 Sô ñoà coâng ngheä xöû lyù caën daàu thoâ
Caën daàu töø kho chöùa cuûa coâng ty suùc röûa taøu daàu ñöôïc taäp keát veà xöôûng vaø löu tröõ
trong beå chöùa (1). Beå naøy ñöôïc xaây baèng beâ toâng coát theùp coù caùc lôùp choáng thaám,
188
choáng roø riû ñeå loaïi tröø trieät ñeå khaû naêng thaåm thaáu daàu caën ra ngoaøi laøm aûnh höôûng
ñeán moâi tröôøng. Beå naøy cuõng caàn coù maùi che ñeå traùnh möa vaø traùnh naéng nhaèm haïn
cheá khaû naêng bay hôi caùc phaàn nheï. Ñoàng thôøi beå ñöôïc boá trí ôû moät khoaûng caùch an
toaøn ñoái vôùi caùc nguoàn ñieän, nôi sinh hoaït cuûa coâng nhaân. Töø beå chöùa, caën daàu ñöôïc
ñöa leân maùy gia nhieät (3) theo nhieàu caùch khaùc nhau, phuï thuoäc vaøo traïng thaùi cuûa
caën daàu. Caën daàu ôû daïng ñoùng raén ñöôïc ñöa leân baèng baêng taûi, neáu laø daàu seät, hôi
chaûy, daïng nhaõo, ta duøng bôm ñeå vaän chuyeån caën daàu. ÔÛ thieát bò gia nhieät, caën daàu
ñöôïc ñun noùng ñeán nhieät ñoä 70 - 80oC, vôùi nhieät ñoä naøy, caën daàu hoùa loûng hoaøn toaøn,
ñoä nhôùt cuûa noù giaûm ñaùng keå seõ giuùp cho caùc coâng ñoaïn sau ñoù ñöôïc tieán haønh moät
caùch deã daøng.
Nhieät cung caáp cho thieát bò naøy baèng ñieän naêng nhôø ñieän trôû. Ñieän trôû ñöôïc ñieàu
chænh sao cho nhieät ñoä cuûa daây ñieän trôû khoâng quaù cao ñeå traùnh xaûy ra hieän töôïng
quaù nhieät cuïc boä trong thieát bò, cuõng nhö khoâng quaù thaáp laøm cho thôøi gian gia nhieät
phaûi keùo daøi. Ñeå taêng cöôøng hieäu quaû cuûa quaù trình truyeàn nhieät, beân trong thieát bò
gia nhieät coù laép caùnh khuaáy quay vôùi vaän toác ñöôïc xaùc ñònh sao cho vöøa tieát kieäm
naêng löôïng vöøa ñaûm baûo hieäu quaû truyeàn nhieät caàn thieát.
Ngoaøi ra thieát bò coøn trang bò boä ngöng tuï phaàn deã bay hôi cuûa caën daàu ñeå traùnh oâ
nhieãm khoâng khí. Trong thieát bò ngöng tuï, taùc nhaân laïnh ñöôïc söû duïng laø nöôùc, coøn
phaàn nheï sau khi ngöng tuï tuaàn hoaøn veà thieát bò khuaáy troän gia nhieät.
Caën daàu töø thieát bò gia nhieät nhôø theá naêng chaûy qua maùy loïc chaân khoâng (4). Maøng
loïc laø löôùi kim loaïi vaø ñöôïc giöõ nhieät ñoä 70 - 80 oC ñeå traùnh caën daàu ñoâng ñaëc, bít kín
löôùi loïc. Quaù trình loïc ñöôïc ñieàu chænh oån ñònh nhôø bôm chaân khoâng. Bôm naøy coù theå
taïo aùp suaát chaân khoâng ñeán 10mmHg. Daàu sau khi qua löôùi loïc seõ ñöôïc laáy ra ôû ñaùy
thieát bò. Sau moät thôøi gian laøm vieäc nhaát ñònh hay sau moãi meû laøm vieäc, caùc loã treân
löôùi loïc bò chöùa ñaày caën neân caàn phaûi laøm veä sinh baèng caùch môû cöûa beân hoâng thieát
bò. Neáu muoán quaù trình hoaït ñoäng lieân tuïc hoaëc khi coù nhu caàu taêng naêng suaát, ta caàn
trang bò theâm moät soá maùy loïc gioáng nhau. Maùy loïc cuõng ñöôïc giöõ nhieät baèng ñieän
naêng, tieáp nhieät baèng ñieän trôû ñeå daàu luoân trong traïng thaùi loûng.
Phaàn baõ taùch ra töø maùy loïc chaân khoâng ñöôïc laáy ra baèng phöông phaùp thuû coâng sau
khi loïc vaø chöùa trong beå (8), baõ naøy coøn ngaäm nhieàu daàu, deã chaùy, seõ troän theâm vôùi
maït cöa, traáu hoaëc loõi ngoâ laøm giaûm ñoä deûo vaø ñöôïc tieâu thuï, nhôø caùc loø gaïch, loø
goám, ñoát keøm vôùi cuûi.
Sau khi loïc, caën daàu ñöôïc ñöôïc ñöa qua thieát bò taùch nöôùc (5). ÔÛ ñaây nhôø söï cheânh
leäch khoái löôïng rieâng, nöôùc seõ taùch khoûi daàu, laéng xuoáng ñaùy vaø ñöôïc xaû ra ngoaøi boàn
chöùa nöôùc (7). Thieát bò naøy coù ñaùy choùp vôùi goùc ñaùy nhoû ñeå taùch nöôùc ra deã daøng.
Nöôùc seõ ñöôïc thaùo ra van xaû ôû ñaùy ñeán khi thaáy daàu xuaát hieän thì ñoùng van laïi. Tieáp
theo, daàu loûng ñöôïc bôm vaøo boàn chöùa (6). Daàu loûng thu ñöôïc coù theå troän vôùi phuï gia
ñeå giaûm ñoä nhôùt. Thieát bò troän coù cô caáu gioáng nhö thieát bò gia nhieät, nhöng khoâng coù
heä thoáng daây ñieän trôû vaø caùnh khuaáy coù daïng chaân vòt ñeå taïo doøng chuyeån ñoäng
189
höôùng truïc. Vaän toác quay cuûa caùnh khuaáy lôùn ñeå taïo ra söï ñoàng nhaát cho hoãn hôïp
nhieân lieäu. Phuï gia chöùa trong boàn, nhôø bôm ñònh löôïng daãn vaøo thieát bò khuaáy troän.
Phaàn nöôùc taùch ra khoûi daàu coù khoái löôïng khaù nhoû, coù mang veát daàu, seõ ñöôïc chöùa
vaøo beå oån ñònh vaø sau ñoù seõ ñöôïc xöû lyù baèng caùc thieát bò chuyeân duøng, theo phöông
phaùp sinh hoïc hoaëc baèng vaät lieäu huùt daàu chung vôùi nöôùc veä sinh thieát bò vaø nhaø
xöôûng neáu coù vaø nöôùc möa chaûy traøn trong khu vöïc xöôûng.
Phaàn caën loïc laáy ra ôû thieát bò loïc ñöôïc troän theâm vôùi moät soá nhieân lieäu chaùy nhö ñaõ
noùi treân, sau ñoù cho vaøo khuoân ñeå taïo hình laøm nhieân lieäu raén. khi ñònh hình, nhieân
lieäu raén ñaït ñöôïc nhieät ñoä 60 - 70oC. Sau ñoù nhieân lieäu raén seõ ñöôïc laøm nguoäi baèng
khoâng khí, roài taùch khoûi khuoân voâ bao, nhaäp kho.
Naêng löôïng duøng trong quaù trình saûn xuaát laø ñieän naêng, nhieät ñoä cuûa taát caû caùc quaù
trình gia nhieät, laéng, loïc ñöôïc khoáng cheá ôû 70 - 80 oC nhôø boä ñieàu khieån nhieät töï ñoäng.
6.4.3 Taùi cheá caën daàu töø boàn chöùa daàu FO
6.4.3.1 Nguyeân nhaân hình thaønh vaø tính chaát cuûa caën daàu
Trong quaù trình vaän chuyeån vaø toàn tröõ caùc saûn phaåm daàu bò laãn nöôùc (do xöû lyù khi
khai thaùc, do veä sinh ñöôøng oáng) taïo thaønh lôùp hôi nöôùc trong boàn daàu. Do ñoù boàn bò
ræ seùt, chuû yeáu ôû naép vaø caùc taàng theùp phía treân thaønh beå laø nôi tieáp xuùc thöôøng xuyeân
vôùi khoâng khí.
Trong nöôùc ngöng tuï töø khoâng khí vaø nöôùc loùt boàn coù chöùa nhieàu loaïi muoái hoaø tan.
Dung dòch muoái naøy laø nguyeân nhaân gaây roø ræ döôùi daïng caëp ñieän phaân giöõa caùc taám
kim loaïi laøm ñaùy beå vaø taàng döôùi thaønh beå vôùi kim loaïi cuûa moái haøn.
Caùc loaïi axit, kieàm tan trong nöôùc cuõng nhö caùc axit höõu cô coù trong thaønh phaàn cuûa
caùc saûn phaåm daàu laø nguyeân nhaân laøm beå bò ræ. Trong ñoù, gaây ræ maïnh nhaát laø caùc hôïp
chaát löu huyønh coù trong thaønh phaàn cuûa saûn phaåm daàu. H2S taùch ra töø saûn phaåm daàu
hoaø tan trong nöôùc ngöng tuï treân maët trong cuûa naép boàn vaø thaønh treân cuûa beå, cuøng
vôùi caùc axit trong khoâng khí taïo thaønh H2SO4 vaø FeS gaây aên moøn thaønh beå vaø laøm
nhieãm baån daàu, ñoïng laïi döôùi ñaùy beå. FeS sinh ra gaây aên moøn ñieän hoaù maïnh, phaù
huûy boàn sinh ra caùc saûn phaåm do aên moøn khaùc laøm nhieãm baån daàu.
Ñoái vôùi saûn phaåm toàn tröõ laø xaêng, hôïp chaát tetraetyl chì phaân huûy (maïnh döôùi aùnh
saùng maët trôøi) taïo ra caùc haït chì maøu traéng laéng xuoáng ñaùy vaø xaêng trôû neân trong.
Buøn coøn sinh ra trong quaù trình xöû lyù ñöôøng oáng vaø boàn chöùa. Saûn phaåm daàu ñöôïc
bôm heát ra khoûi ñöôøng oáng baèng nöôùc soâng ñeå tieán haønh söûa chöõa, laép raùp... duøng
nöôùc soâng, do coù chöùa nhieàu muoái hoaø tan neân taïo löôïng caën vaø taïp chaát trong daàu vaø
boàn chöùa.
Caùc loaïi caën trong boàn chöùa
Coù theå chia laøm caùc loaïi caën: voâ cô, höõu cô, hoãn hôïp cuûa hai nhoùm treân.
190
Caën voâ cô: caùc oxy saét, sunphua saét (FeS), ræ kim loaïi maøu, kim loaïi. Ræ kim loaïi hình
thaønh treân thaønh vaø naép boàn vaø laéng xuoáng ñaùy boàn. Caën coøn chöùa ñaát, caùt…
Caën höõu cô: hydrocacbua (carbene, carboid…) deã hoaø tan trong xaêng, daàu hoaû, hoaëc
caùc dung moâi hoaù hoïc khaùc, caën nhöïa haéc ín.
Caën ñaùy trong boàn chöùa daàu traéng chöùa chuû yeáu laø caùc saûn phaåm do aên moøn
(vaåy ræ saét) vaø caùc taïp chaát cô hoïc khaùc. Taïp chaát do aên moøn naèm laãn trong khoái
saûn phaåm daàu döôùi daïng caùc haït nhoû trong suoát quaù trình söû duïng boàn. Trong
ñoù, caùc saûn phaåm oxy hoaù chieám phaàn lôùn.
Caën trong beå chöùa daàu nhôøn goàm caùc taïp chaát gaây ra do aên moøn, taïp chaát cô
hoïc vaø nhuõ töông daàu trong nöôùc.
Caën trong caùc beå chöùa daàu thoâ goàm ñaày ñuû caùc thaønh phaàn höõu cô vaø voâ cô
treân. Trong thôøi gian toàn chöùa trong boàn ôû nhöõng ñieàu kieän nhieät ñoä aùp suaát
nhaát ñònh, nhöõng hydrocacbua cao phaân töû loaïi ceresin vaø parafin döôùi daïng
tinh theå cöùng taùch ra khoûi daàu moû. Chuùng coù theå laãn trong daàu moû hoaëc laéng
xuoáng ñaùy boàn. Ñoàng thôøi caën laéng xuoáng ñaùy boàn coøn coù laãn ñaát caùt, nham
thaïch… töø loøng ñaát theo daàu moû chaûy vaøo cuøng vôùi nöôùc vaø taïp chaát khaùc.
Caùc tinh theå parafin do ñoân g tuï thaønh nhöõng heä phöùc rieâng coù ñöôøng kính ñeán
0,5-1mm neân laéng xuoáng ñaùy boàn. ÔÛ ñaây, chuùng daàn daàn lieân keát chaët vôùi caùc
phaàn töû caùt, buïi vaø caùc taïo chaát cô hoïc khaùc taïo thaønh moät lôùp caën beàn vöõng,
laøm giaûm theå tích söû duïng boàn, khoù taåy röûa boàn.
Taïi caùc boàn chöùa daàu moû, sau khi chuyeån taûi heát löôïng daàu trong ñoù, ñaùy boàn coøn laïi
chuû yeáu laø parafin, haéc ín hoaëc nhöïa asphalt, cuøng vôùi caùt, vaåy ræ saét vaø caùc taïp chaát
khaùc taïo thaønh moät khoái lieân keát chaët. Phaàn chöa kòp laéng keát chaët thì deã daøng tan ra
khi coù doøng daàu môùi phun tieáp vaøo boàn. Do hieän töôïng treân vaø do doøng daàu chaûy
xoaùy vaøo boàn neân xuaát hieän khoái keát laéng khoâng ñoàng ñeàu döôùi ñaùy boàn, thoâng
thöôøng taïi vuøng oáng daãn xaát nhaäp, lôùp caën töông ñoái thaáp hôn so vôùi phía ñoái dieän.
Keát quaû theo doõi tính chaát keát tuï cuûa caùc loaïi caën ñaùy trong caùc beå chöùa daàu moû taïi
traïm tieáp nhaän cuûa ñöôøng oáng daãn daàu.
Baûng 6.3 Tính chaát keát tuï cuûa caùc loaïi caën ñaùy trong caùc beå chöùa daàu
STT Thôøi gian söû duïng beå sau Khoaûng caùch töø ñaùy beå tôùi Ñoä cao trung bình
moãi laàn suùc röûa (thaùng) tim oáng nhaäp (mm) cuûa lôùp caën ñaùy (V)
1 12 590 740
2 6 370 360
3 12 370 770
4 1 420 200
5 2 600 300
(Nguoàn: Khizghilov, I. Kh. “Baûo quaûn phaåm chaát xaêng daàu trong quaù trình toàn chöùa vaø
vaän chuyeån”. Toång coâng ty xaêng daàu. 1975).
191
Keát quaû treân cho thaáy, hai thaùng ñaàu sau khi suùc röûa beå (luùc möùc caën thaáp hôn oáng nhaäp)
laø luùc toác ñoä laéng tuï caën lôùn nhaát. Giai ñoaïn sau, khi möùc caën cao hôn oáng nhaäp, möùc caën
giaûm ñi roõ reät do caën bò xoùi moøn bôûi doøng daàu ñi vaøo beå.
Caën trong beå chöùa mazut coù nhöõng ñieåm khaùc bieät. Thaønh phaàn chính cuûa caën laø caùc
hôïp chaát cao phaân töû daïng asphalt, phaàn coøn laïi goàm carbene vaø cacboid coù tæ troïng
cao. Nhìn beà ngoaøi, caën coù maøu ñen, ñaëc seät vaø raát nhôùt. Quaù trình laéng caùc
asphalten, carbene vaø carboid dieãn ra khi taêng nhieät ñoä khi haâm noùng mazut taïi beå
chöùa. Ñaëc bieät khoù oån ñònh nhaát laø loaïi caën cracking coù chöùa treân 1% carboid.
Nhö vaäy, chính cheá ñoä nhieät duøng ñeå baûo quaûn vaø vaän chuyeån mazut laø moät yeáu toá
quan troïng ñaåy maïnh quaù trình taùch carboid vaø laéng keát chuùng treân beà maët kim loaïi
cuûa beå chöùa. Moät yeáu toá quan troïng nöõa taïo neân caën laø söï huùt baùm caùc loaïi nhöïa
trung tính vaø nhöõng cao phaân töû (coù trong mazut) treân beà maët caùc phaân töû asphalten
vaø carboid. Do söï ñoâng tuï caùc phaân töû naøy, quaù trình taïo caën caøng maïnh theâm. Ngoaøi
ra, haøm löôïng caùc chaát löu huyønh cuõng gaây khoù khaên theâm cho quaù trình veä sinh caën
ñaùy trong caùc beå chöùa mazut.
Baûng 6.4 Thaønh phaàn caën ñaùy trong caùc beå chöùa mazut
STT Thaønh phaàn Haøm löôïng, %

1 Nöôùc 6,0
2 Asphalten 8,1
3 Nhöïa 4,8
4 Parafin 1,3
5 Carboid vaø taïp cô hoïc 36,4
6 Than coác 45,9

7 Tro 6,8
8 Löu huyønh 3,8
(Nguoàn: Khizghilov, I. Kh. “Baûo quaûn phaåm chaát xaêng daàu trong quaù trình toàn chöùa vaø
vaän chuyeån”. Toång coâng ty xaêng daàu. 1975).
Caën ñaùy trong beå chöùa mazut laø moät khoái ñaëc seät. Nhöïa asphalt laéng xuoáng ñaùy beå
laâu daàn dính vôùi nhau taïo thaønh lôùp caën vöõng chaéc. Khi toàn taïi laâu trong beå, caën trôû
thaønh moät loaïi nhöïa asphalt cöùng.
Toùm laïi, caùc loaïi caën döôùi ñaùy boàn chöùa vaø caùc taøu chôû daàu hình thaønh vaø tích tuï
ngaøy caøng nhieàu khoâng chæ tröïc tieáp aûnh höôûng ñeán chaát löôïng saûn phaåm maø coøn laøm
giaûm khaû naêng söû duïng caùc boàn chöùa hay cuûa taøu. Khi thaûi boû caùc loaïi caën naøy neáu
khoâng qua xöû lyù seõ gaây oâ nhieãm moâi tröôøng ñaëc bieät laø ñoái vôùi nguoàn nöôùc vaø ñaát.
Do ñoù, vaán ñeà ñaët ra trong quaù trình vaän chuyeån vaø toàn chöùa daàu laø xöû lyù löôïng buøn
daàu moãi laàn veä sinh boàn chöùa vaø taøu chôû daàu.
192
Theo keát quaû phaân tích caën daàu cuûa Toång kho xaêng daàu Petrolimex Nhaø Beø, thaønh
phaàn cuûa daàu caën bao goàm:
+ Taïi boàn chöùa: FO: 60 -70 %; nöôùc vaø taïp chaát: 30 – 40%
+ Taïi caùc hoá chöùa: FO: 40 – 50%; nöôùc vaø taïp chaát: 50 – 60%
Baûng 6.5 Tính chaát caën daàu thu taïi toång kho xaêng daàu Nhaø Beø
TT Chæ tieâu Kyù hieäu Ñôn vò tính Giaù trò
1 Khoái löôïng rieâng 20 g/cm3 0,95
2 Ñoä nhôùt 50 cP 68 -93,5
3 Haøm löôïng tro % kl 0,34 (6,89)
4 Haøm löôïng nöôùc % kl 8
5 Haøm löôïng löu huyønh S % kl 2,01 – 2,04
6 Nhieät trò Q kCal/kg 9400 -9500
Vôùi thaønh phaàn cuûa daàu caën laø daàu saûn phaåm bò nhieãm nöôùc vaø caùc taïp chaát cô hoïc
khaùc, vieäc thaûi boû tröïc tieáp caën daàu seõ gaây ra caùc söï coá moâi tröôøng. vì vaäy, caàn coù caùc
giaûi phaùp xöû lí. Hieän nay, ñaõ coù raát nhieàu nghieân cöùu veà vaán ñeà naøy nhöng chung quy
laïi coù 2 höôùng xöû lí caën daàu laø: thu hoài daàu saïch vaø tieâu huûy
6.4.3.2 Thu hoài caën daàu
Thöïc chaát caën daàu goàm daàu saïch, nöôùc vaø chaát raén lô löûng voâ cô hoaëc höõu cô, do ñoù
vieäc thu hoài, taùi söû duïng caën daàu khoâng chæ mang laïi lôïi ích to lôùn veà maët moâi tröôøng
maø coøn mang laïi hieäu quaû veà kinh teá. Coâng ngheä thu hoài daàu ñieån hình nhö sau:
SÔ ÑOÀ COÂNG NGHEÄ THU HOÀI DAÀU SAÏCH

VAØ CAO ÑOÄ
MAÙY TAÛI RAÙC THIEÁ T BÒ TAÙCH DAÀU BOÀN CHÖÙA DAÀU
VÍT TAÛI
RA AO
SINH HOÏC
± 0.0
2 00
MAØNG CHAÉN
10 0 0
THIEÁT BÒ TAÙCH CAË N THIEÁ T BÒ TAÙCH NÖÔÙC

75
BOÀN THU HOÀI

5 00
4000 2000
THIEÁT BÒ TAÙCH TAÏP THOÂ
Hình 6.23 Quy trình coâng ngheä xöû lí caën daàu
193
Caën daàu töø caùc nguoàn khaùc nhau ñöôïc thu gom baèng xe boàn hoaëc xe taûi, vaän chuyeån veà
xöôûng, bôm hoaëc ñoå vaøo thieát bò taùch taïp thoâ. Taïi ñaây, caùc taïp thoâ ñöôïc taùch ra nhôø löôùi
loïc vaø daàu ñöôïc gia nhieät ñeán nhieät ñoä khoaûng 70 oC. Sau ñoù caën daàu ñöôïc bôm vaøo thieát
bò taùch caën theo nguyeân lyù li taâm. Daàu vaø nöôùc ñi vaøo thieát bò taùch nöôùc coøn caën raén
ngaäm daàu ñöa ñi ñoát. Nöôùc taùch ra töø daàu ñöa ñi xöû lyù trong thieát bò taùch daàu, coøn daàu
saïch ñöôïc bôm vaøo boàn chöùa. Tro coøn laïi sau khi ñoát caën daàu laø chaát trô coù theå duøng laøm
vaät lieäu san laáp maët baèng. Chi tieát caùc qui trình coâng ngheä ñöôïc moâ taû döôùi ñaây.
 Quy trình thu hoài daàu saïch
Caùc xöôûng xöû lyù caën daàu ñöôïc chöùa thieát bò taùch caën thoâ, bao goàm ngaên chöùa vaø ngaên
khuaáy troän – gia nhieät. Caën daàu töï chaûy töø thuøng chöùa qua löôùi chaén baèng kim loaïi vaøo
ngaên gia nhieät . Luôùi kim loaïi naøy coù nhieäm vuï taùch caùc taïp thoâ, taïp chaát baùm treân löôùi
ñöôïc naâng leân treân vaø ñoå vaøo thuøng chöùa töï ñoäng nhôø cô caáu löôùi quay. Trong ngaên gia
nhieät daàu ñöôïc nung ñeán nhieät ñoä 70oC nhôø heä thoáng ñieän trôû. Heä thoáng naøy töï ñoäng
ngaét khi nhieät ñoä ñaït yeâu caàu, do ñoù luoân baûo ñaûm an toaøn chaùy noå.
Tieáp theo, daàu ñöôïc bôm qua xiclon thuûy löïc. Trong xiclon daàu chuyeån ñoäng xoaùy,
taïo ra löïc li taâm. Döôùi taùc duïng cuûa löïc li taâm caùc taïp raén seõ di chuyeån ra thaønh thieát
bò vaø rôi vaøo thuøng chöùa. Coøn daàu saïch cuøng vôùi nöôùc taäp trung taïi phaàn taâm cuûa thieát
bò vaø ñi vaøo thieát bò taùch nöôùc. Trong thieát bò taùch nöôùc hoãn hôïp daàu vaø nöôùc ñöôïc uû
nhieät ôû 70oC trong ñieàu kieän tænh, khi ñoù nöôùc naëng hôn neân seõ laéng xuoáng ñaùy vôùi
thôøi gian khoaûng 1 ngaøy vaø ñöôïc xaû giaùn ñoaïn vaøo thieát bò taùch daàu. Phaàn daàu saïch
sau khi taùch nöôùc ñöôïc bôm vaøo caùc boàn chöùa.
 Quy trình ñoát taïp thoâ vaø haït raén ngaäm daàu:
Coâng ngheä ñoát caën daàu ñöôïc löïa choïn laø coâng ngheä ñoát baèng hieäu öùng nhieät phaân laø
moät coâng ngheä tieân tieán ñöôïc theá giôùi (ñaëc bieät laø caùc nöôùc phaùt trieån) söû duïng roäng
raõi. Coâng ngheä ñoát nhieät phaân coøn ñöôïc goïi laø coâng ngheä ñoát coù kieåm soaùt khoâng khí.
Trong Coâng ngheä ñoát nhieät phaân chaát thaûi ñöôïc ñoát trong hai buoàng ñoát:
- Buoàng ñoát thöù nhaát (goïi laø buoàng ñoát sô caáp): ñoát ôû nhieät ñoä thaáp, duøng ñeå
phaân huûy caën daàu thaønh caùc khí chaùy nhö: CO, H2, CH4,…. Neáu caùc khí naøy khoâng
ñöôïc xöû lyù maø thaûi thaúng ra (nhö coâng ngheä ñoát coå ñieån) thì seõ gaây oâ nhieãm moâi
tröôøng.
- Buoàng ñoát thöù hai (goïi laø buoàng ñoát thöù caáp): ñoát ôû nhieät ñoä cao, duøng ñeå
ñoát chaùy hoaøn toaøn caùc khí sinh ra töø buoàng sô caáp.
Nhôø caùch ñoát naøy, khoùi thaûi chöùa ít buïi vaø caùc chaát oâ nhieãm höõu cô. Tuy nhieân, khí
thaûi coøn chöùa caùc khí axit neân loø ñoát ñöôïc trang bò moät heä thoáng laøm nguoäi vaø xöû lyù
khí thaûi axit baèng dung dòch kieàm.
 Quy trình xöû lyù nöôùc thaûi nhieãm daàu:
Nöôùc thaûi nhieãm daàu taùch ra töø tb taùch nöôùc ñöôïc xaû tröïc tieáp vaøo tb taùch daàu. Thieát
bò taùch daàu hoaït ñoäng theo nguyeân lyù noåi vaùch nghieâng keát hôïp vôùi nguyeân lyù tuyeån
194
noåi aùp löïc. Caùc boït khí cöïc nhuyeãn ñöôïc taïo ra töø ñaùy cuûa thieát bò seõ naâng caùc haït daàu
leân treân beà maët nöôùc. Lôùp daàu noåi treân maët nöôùc theo oáng daãn chaûy vaøo ngaên thu hoài,
coøn nöôùc saïch qua ngaên chaén daàu chaûy vaøo ao sinh hoïc. Taïi ao sinh hoïc heä thöïc vaät
nöôùc phaùt trieån döôùi taùc duïng aùnh saùng maët trôøi seõ giuùp phaân huûy caùc chaát höõu cô hoaø
tan trong nöôùc thaûi, coøn caùc caën raén seõ sa laéng taïo thaønh lôùp buøn döôùi ñaùy ao.
Ao sinh hoïc ngoaøi nhieäm vuï xöû lyù nöôùc thaûi nhieãm daàu vaø nöôùc thaûi sinh hoaït cuûa
xöôûng coøn coù chöùc naêng chöùa nöôùc, cung caáp cho loø ñoát.
Xöû lyù caën daàu baèng phöông phaùp ñoát
Phöông phaùp phoå bieán nhaát cuûa taän duïng vaø khöû ñoäc caën daàu laø phöông phaùp ñoát. Hieän
nay coù raát nhieàu coâng ngheä ñoát nhö ñoát taàng soâi, ñoát thuøng quay, ñoát thanh ghi, ñoát
nhieät phaân,… nhöng phöông aùn ñoát hieäu quaû ñöôïc löïa choïn caên cöù treân thaønh phaàn daàu.
Ñeå ñoát caën daàu chöùa ít hôn 20% taïp chaát raén, ngöôøi ta thöôøng söû duïng loø ñoát taàng soâi.
Sô ñoà coâng ngheä ñoát caën daàu trong loø taàng soâi ñöôïc trình baøy treân hình 18.4.
Nhaèm taêng hieäu quaû chaùy trong loø, coù theå söû duïng caùt thaïch anh coù phaân ñoaïn 2 - 3
mm laøm chaát taûi nhieät. Khi ñoát caën vôùi nhieät trò döôùi 2,09 MJ/kg, ngöôøi ta cho theâm
khí ñoát vaøo loø vaø ñun noùng khoâng khí. Khi ñoát caën coù nhieät trò cao hôn, caàn phaûi laøm
nguoäi taàng soâi. Khoùi loø chaùy trong thieát bò ñun noùng khoâng khí truyeàn nhieät löôïng cuûa
mình cho khoâng khí. Sau khi ñöôïc laøm saïch buïi vaø tro, noù ñöôïc thaûi qua oáng khoùi. Khi
noàng ñoä trong caën daàu laø 67 - 83% nöôùc, 8 - 12% saûn phaåm daàu moû, 6 - 15% khoaùng
saûn seõ taïo thaønh tro chöùa 23,5% SiO2, 0,2% CuO, 0,59% ZnO, 1,22% Al2O3, 44,8%
Fe2O3 , 16,75% CaO, 1,73% MgO, 1,2% Na 2O, 4,66% P2O5, 0,25%H2O.
Khi ñoát caën daàu coù chöùa 70% taïp chaát raén, ngöôøi ta thöôøng söû duïng loø ñoát thuøng quay vì
loø ñoát naøy cho pheùp ñoát chaát thaûi vôùi moïi thaønh phaàn theo caùc kích thöôùc khaùc nhau.
Theo ñoù, caën daàu ñöôïc bôm vaøo bình chöùa vaø neùn baèng khoâng khí, ñöa vaøo loø nung. ÔÛ
phaàn ñaàu cuûa loø, hôi nöôùc töø caën daàu seõ bay hôi vaø taïi ñaây dieãn ra quaù trình hoùa hôi
phaàn saûn phaåm daàu moû. Phaàn giöõa cuûa loø baét ñaàu giai ñoaïn ñoát caùc caáu töû coù theå chaùy
ñöôïc cuûa caën. Tro taïo thaønh do quaù trình chaùy seõ ñi vaøo buoàng ñoát boå sung. ÔÛ ñaây, nhôø
ñeøn xì, quaù trình ñoát boå sung seõ ñoát chaùy hoaøn toaøn caùc haït raén vaø khí ñi ra töø loø nung
thuøng quay. Buoàng ñoát boå sung ñöôïc thoâng vôùi oáng khoùi. Nhieät löôïng toûa ra do ñoát ñöôïc
duøng cho nhaø maùy nhieät ñieän.
195
V a øo k hí qu yeån
N ö ôùc
H ôi nö ôùc
N ö ôùc
N h ieâ n lieä u
C aë n d aàu
K h oân g k hí
a) T ro
C aë n d aàu
K h où i loø
K hoâ n g kh í
K h oân g k hí
T ro
b)
Hình 6.24 Sô ñoà thieát bò ñoát caën daàu

a- Loø nung taàng soâi: 1- Loø nung taàng soâi; 2- Maùy ñun khoâng khí; 3- Xiclon; 4- OÁng
venturi; 5- Thuøng chöùa tro; 6- Quaït; 7- OÁng khoùi.
b- Loø nung daïng thuøng quay: 1- Buoàng ñoát boå sung; 2- Loø nung thuøng quay; 3- Thuøng
ñöïng caën daàu; 4- Quaït.
6.4.4 Xöû lyù pheá thaûi cao su
Chaát thaûi raén cuûa coâng nghieäp saûn xuaát vaät lieäu cao su kyõ thuaät (cao su löu hoùa vaø
chöa löu hoùa, cao su - vaûi) ñöôïc taïo thaønh trong giai ñoaïn chuaån bò hoãn hôïp cao su,
taïo phoâi löu hoùa vaø xöû lí thaønh phaåm.
Thaønh phaàn coù giaù trò trong chaát thaûi laø cao su vaø vaûi. Phaàn lôùn chaát thaûi cuûa ngaønh
saûn xuaát duïng cuï cao su kyõ thuaät ñöôïc ñoå boû hoaëc ñoát (khoaûng 20 - 30% chaát thaûi,
60% ñoái vôùi cao su chöa löu hoùa), phaàn coøn laïi ñöôïc söû duïng ngay trong caùc xí
nghieäp ñeå saûn xuaát caùc ñoà duøng coù nhu caàu lôùn nhö thaûm, oáng, bao tay, uûng, noùn cao
su… Caùc chaát thaûi coù thaønh phaàn töông töï laø voû xe hôi, voû maùy bay, voû maùy keùo, ñoà
duøng caù nhaân.
Voû xe pheá thaûi chieám 15 - 20% khoái löôïng ban ñaàu, phaàn coøn laïi ñöôïc taùi sinh. Cao
su taùi sinh sau xöû lí coù theå duøng ñeå saûn xuaát caùc ñoà duøng cao su kyõ thuaät. Ví duï, khi
taùi sinh moät voû xe coù kích thöôùc trung bình, ta coù theå thu ñöôïc gaàn 10 kg cao su.
196
Caàn phaûi chuù yù raèng khoâng phaûi taát caû caùc ñoà duøng cao su ñeàu coù theå taùi sinh. Caùc ñoà
duøng cao su khoâng theå taùi sinh goàm coù: ñoà duøng ñaõ maát tính deûo vaø trôû neân doøn do laõo
hoaù, ñoà duøng coù haøm löôïng cao su thaáp hoaëc ñoà duøng ñöôïc cheá taïo töø cao su taùi sinh.
Tröôùc khi taùi sinh, cao su caàn phaûi qua giai ñoaïn chuaån bò bao goàm nghieàn cao su
thaønh haït, taùch vaûi, troän phuï gia, chaát laøm meàm, chaát hoaït hoùa cuûa quaù trình khöû löu
huyønh, thuùc ñaåy cao su chuyeån vaøo trang thaùi deûo. Chaát laøm meàm cho quaù trình khöû
löu huyønh laø saûn phaåm höõu cô (nhöïa thoâng, nhöïa loø hôi, daàu môõ kyõ thuaät...) vôùi nhieät
ñoä soâi lôùn hôn 300oC, vöôït xa nhieät ñoä khöû löu huyønh.
Caùc phaân töû cuûa chaát laøm meàm xaâm nhaäp vaøo giöõa caùc phaân töû cao su trong chaát deûo,
taïo ra söï giaõn nôû do taêng khoaûng caùch phaân töû, laøm yeáu löïc lieân keát phaân töû. Do ñoù,
laøm giaûm xaùc suaát hö hoûng cuûa quaù trình taïo caáu truùc cao su. Chaát laøm meàm coøn taïo
thaønh moät trong caùc caáu töû taùi sinh, laøm taêng tính ñaøn hoài cuûa noù. Ñònh löôïng chaát
laøm meàm khoaûng 10 - 30% khoái löôïng chaát deûo.
Chaát hoaït hoùa cuûa quaù trình khöû löu huyønh laø disunfua pentaclorthiophenol, disunfua
triclorthiophenol, muoái keõm cuûa nhöõng chaát treân vaø caùc chaát taïo deûo hoùa hoïc. Khi
duøng caùc hôïp chaát naøy, nhieät ñoä cuûa quaù trình giaûm vaø thôøi gian khöû löu huyønh giaûm
40 - 50%. Löôïng chaát hoaït hoaù thöôøng chieám 0,15 - 3,0%, phuï thuoäc vaøo thaønh phaàn
chaát deûo.
Quaù trình cô baûn ñeå saûn xuaát cao su taùi sinh laø khöû löu huyønh. Quaù trình naøy ñöôïc
thöïc hieän baèng caùch nung cao su ñaõ ñöôïc nghieàn vôùi phuï gia trong khoaûng thôøi gian
xaùc ñònh ôû 160 - 190o C. Luùc naøy, quaù trình phaân huûy cao su löu hoùa seõ xaûy ra, caáu
truùc khoâng gian cuûa cao su bò phaân raõ taïi lieân keát löu huøynh - cao su vaø cao su - cao
su. Quaù trình khöû löu huyønh laøm giaûm khoái löôïng cuûa cao su. Do ñoù, sau khi khöû löu
huøynh, coù moät phaàn cao su bò tan ra. Khoái löôïng phaân töû cao su trung bình 6.000 –
12.000 g/mol.
Cao su thu ñöôïc töø quaù trình khöû löu huøynh coù löôïng lôùn noái ñoâi chöa baõo hoøa, ñaûm
baûo khaû naêng taùi löu hoùa cao khi saûn xuaát vaät lieäu taùi sinh.
Coù nhieàu phöông phaùp ñieàu cheá cao su taùi sinh nhö nhieät cô, trung hoøa baèng hôi hay
trung hoøa baèng nöôùc.
Khoâng phuï thuoäc vaøo phöông phaùp taùi sinh tröôùc ñoù, pheá thaûi cao su ñeàu phaûi qua
coâng ñoaïn chuaån bò gioáng nhau (xem hình 6.26). Chuùng ñöôïc löïa choïn theo hình
daïng, chuûng loaïi vaø noàng ñoä cao su, ñöôïc taùch kim loaïi coù trong pheá thaûi treân maùy caét
eùp thaønh 3 ñeán 4 phaàn, ñöôïc nghieàn treân maùy caét lôùp thaønh caùc maûnh baùn vaønh
khuyeân coù chieàu roäng 10 - 40 mm, vaø nghieàn thaønh haït treân maùy ñaäp, nghieàn ñuõa
(hoaëc maùy nghieàn buùa vaø nghieàn ñóa). Sau caùc giai ñoaïn treân, caùc haït cao su thu ñöôïc
seõ coù kích thöôùc 1-2 mm vôùi haøm löôïng vaûi töø 2 -10% (phuï thuoäc vaøo phöông phaùp xöû
lí tieáp theo). Ñaây chính laø vaät lieäu baùn thaønh phaåm ñeå saûn xuaát cao su taùi sinh.
Trong phöông phaùp hôi nöôùc, phaàn cao su haït khoâng chöùa vaûi ñöôïc troän vôùi chaát taêng
ñoä dai vaø ñöôïc nhaäp vaøo loø khöû löu huyønh. ÔÛ ñaây, chuùng ñöôïc xöû lí baèng hôi tröïc tieáp
197
döôùi aùp suaát 0,8 -1,0 MPa ôû 175 -185oC trong 7 - 8 giôø (ñoái vôùi voû xe). Vôùi muïc ñích
ñoàng theå hoùa vaø deûo hoùa, hoãn hôïp ñaõ khöû löu huyønh ñöôïc cheá bieán noái tieáp trong caùc
maùy caùn (caùn hoãn hôïp taùi sinh vaø chuaån bò caùn tinh) roài cho qua eùp loïc truïc vít. Vieäc
xöû lí cuoái cuøng khoái cao su thaønh saûn phaåm ñöôïc tieán haønh treân maùy caùn tinh.
Vì coù quaù trình khuaáy troän khoái chaát khöû löu huyønh neân cao su taùi sinh thöôøng khoâng
coù tính deûo ñoàng nhaát. Ñaây chính laø nhöôïc ñieåm chính cuûa phöông phaùp hôi nöôùc.
Vôùi phöông phaùp nöôùc, cao su taùi sinh seõ coù chaát löôïng cao hôn. Quaù trình khöû löu
huyønh theo phöông phaùp trung hoøa baèng nöôùc ñoái vôùi cao su ñaõ ñöôïc loaïi vaûi ñöôïc
tieán haønh trong noài hôi ñöùng coù caùnh khuaáy vôùi moâi tröôøng laø chaát nhuõ töông nöôùc -
chaát taêng dai ôû 180 -185 oC trong voøng 5 -8 giôø. Hôi nöôùc coù aùp suaát dö 1,2MPa ôû
191oC ñöôïc cho vaøo voû noài hôi. Khi keát thuùc quaù trình khöû löu huyønh, ngöôøi ta taùch
nöôùc ra khoûi cao su taùi sinh trong thuøng quay coù voû xuyeân loã. Ñeå ñaït ñeán ñoä aåm 15-
18%, ngöôøi ta eùp cao su taùi sinh trong maùy neùn vít ñaåy. Sau ñoù, cao su taùi sinh ñöôïc
saáy trong maùy saáy chaân khoâng hoaëc baêng taûi. Vieäc xöû lí cô hoïc tieáp theo ñeå khöû löu
huyønh ñöôïc tieán haønh töông töï nhö trong phöông phaùp hôi.
Quaù trình taùi sinh cao su theo phöông phaùp trung hoøa baèng nöôùc, söï khuaáy troän lieân
tuïc thuùc ñaåy söï tröông nôû cuûa cao su trong chaát taêng dai. Ngoaøi ra, neáu söû duïng chaát
taêng dai laø nhöïa cuûa caây goã laù nhoïn coù chöùa nhieàu axit tan trong nöôùc, caùc sôïi vaûi coøn
soùt laïi seõ bò phaân huûy (hieäu quaû töông töï khi boå sung clorua keõm vaø canxi). Nhöõng
yeáu toá noùi treân ñeàu aûnh höôûng toát ñeán chaát löôïng cuûa cao su taùi sinh.
Phöông phaùp taùi sinh hoaøn thieän nhaát veà maët kyõ thuaät laø phöông phaùp nhieät cô.
Phöông phaùp naøy cho pheùp taêng toác ñoä ñaùng keå quaù trình taùi sinh, nhôø cô khí hoùa vaø
töï ñoäng hoùa toái ña quaù trình saûn xuaát. Phöông phaùp nhieät cô laøm cho quaù trình taùi sinh
ñöôïc thöïc hieän lieân tuïc, giaûm giaù thaønh taùi sinh.
Trong quy trình saûn xuaát cao su taùi sinh baèng phöông phaùp nhieät cô (hình 6.27), caù c
haït cao su ñöôïc loaïi vaûi ñeå ñaït haøm löôïng löôïng sôïi 2%. Sau ñoù, noù ñöôïc troän lieân
tuïc vôùi chaát taêng dai trong khoaûng 4 -12h. Cao su tieáp tuïc ñöôïc cho qua maùy eùp truïc
vít ôû 140 - 210oC ñeå khöû löu huyønh. Töø maùy eùp, cao su ñaõ khöû löu huyønh ñöôïc tieáp
tuïc xöû lí treân maùy caùn tinh ñeå ñöôïc cao su taùi sinh. Cao su taùi sinh ñöôïc saûn xuaát theo
phöông phaùp naøy ñoàng nhaát hôn vaø deûo hôn cao su taùi sinh thu ñöôïc theo phöông
phaùp trung hoøa baèng nöôùc.
198
CHAÁ T LAØ M MEÀM

CAO SU ÑAÕ LOAÏ I VAÛ I
1 2
7
Hình 6.25 Sô ñoà saûn xuaát cao su taùi sinh baèng phöông phaùp nhieät cô
1. Thuøng chöùa cao su ñaõ nghieàn 2. Thuøng chöùa chaát laøm meàm 3. Thieát bò ñònh
löôïng, 4. Maùy troän 5.Thieát bò khöû löu huyønh, 6. Maùy caùn 7. Saûn phaåm
Lieân Xoâ ñaõ saùng cheá ra caùc phöông phaùp saûn xuaát cao su taùi sinh môùi: phöông phaùp
phaân taùn vaø phöông phaùp böùc xaï. Phöông phaùp phaân taùn ñöôïc thöïc hieän baèng caùch
nghieàn cao su ñeán traïng thaùi raát nhuyeãn trong moâi tröôøng nöôùc. Quaù trình ñöôïc tieán
haønh vôùi söï coù maët cuûa chaát khöû löu huyønh vaø chaát hoaït ñoäng beà maët ôû nhieät ñoä 40-
60oC, do ñoù, ngaên chaën ñöôïc söï hình thaønh caùc phaûn öùng oxi hoùa vaø söï thay ñoåi ñaùng
keå thaønh phaàn cao su trong thôøi gian taùi sinh. Phöông phaùp böùc xaï (vôùi taùc duïng cuûa
tia ) coù theå ñöôïc söû duïng ñeå taùi sinh cao su treân cô sôû cao su butyl. Trong phöông
phaùp naøy khoâng caàn phaûi nghieàn caån thaän cao su.
ÔÛ Lieân Xoâ, giaù thaønh cao su taùi sinh thaáp hôn 4 - 6 laàn giaù thaønh cao su toång hôïp. Vì
vaäy, vieäc söû duïng noù ñeå thay theá moät phaàn hay toaøn boä cao su trong saûn xuaát ñoà duøng
baèng cao su kó thuaät raát coù lôïi veà maët kinh teá. Vieäc söû duïng cao su taùi sinh khoâng chæ
ñem laïi lôïi ích kinh teá maø coøn ñem laïi lôïi ích veà maët kyõ thuaät nhö taêng vaän toác khuaáy,
giaûm tieâu hao naêng löôïng, giaûm ñoä co ngoùt cuûa cao su thu ñöôïc... Pheá thaûi kim loaïi
cuûa quaù trình saûn xuaát cao su taùi sinh coù theå ñöôïc duøng trong coâng nghieäp luyeän kim
ñen. Töø vaûi pheá lieäu, ta coù theå laøm caùc taám caùch nhieät, caùch aâm, chaát ñoän cho ñoà goã...
Moät höôùng khaùc ñeå cheá bieán cao su pheá thaûi laø nghieàn chuùng thaønh haït. Caùc haït cao
su naøy coù theå ñöôïc cheá bieán thaønh nhieàu loaïi vaät lieäu xaây döïng coù cao su chieám 10 -
40% nhö maøng bitum - cao su, vaät lieäu choáng thaám, thaûm loùt, vaùn töôøng, vaät lieäu phuû
ñöôøng hoaëc ñöôïc duøng ñeå saûn xuaát bao bì beàn hoùa hoïc vaø caùc muïc ñích khaùc.
Maëc duø qui moâ taùi söû duïng pheá thaûi cao su treân theá giôùi khaù lôùn nhöng nguoàn döï tröõ
cuûa chuùng vaãn tieáp tuïc taêng leân ñaùng keå. Vì vaäy, ngöôøi ta vaãn coøn tieáp tuïc tìm kieám
caùc höôùng taän duïng vaø cheá bieán môùi.
Ñoái vôùi caùc pheá thaûi cao su khoâng ñöôïc söû duïng ñeå saûn xuaát cao su taùi sinh, coù theå
duøng phöông phaùp nhieät phaân ñeå thu ñöôïc caùc saûn phaåm khaùc nhau. Baèng caùch nhieät
199
phaân pheá thaûi cao su ôû 400 - 450 oC, ta coù theå thu ñöôïc daàu cao su, moät chaát ñöôïc söû
duïng laøm chaát taêng dai trong saûn xuaát cao su vaø cao su taùi sinh
Keát quaû cuûa quaù trình nhieät phaân voû xe oâ toâ ñaõ nghieàn ôû 593 - 815oC laø hydrocacbon
loûng (ñöôïc söû duïng nhö nhieân lieäu), phaàn saûn phaåm raén coù theå ñöôïc söû duïng thay cho
moà hoùng ñeå saûn xuaát caùc ñoà duøng cao su kó thuaät.
Neáu nhieät phaân ôû nhieät ñoä cao (900 -1200oC) hai giai ñoaïn, töø voû xe oâ toâ, ta coù theå
thu ñöôïc moà hoùng (chaát caàn thieát cho coâng nghieäp cao su), than coác coù khaû naêng haáp
phuï cao, khí vaø nguyeân lieäu cho luyeän kim ñen.
Hieän nay, quaù trình nhieät phaân pheá thaûi höõu cô ñang thu huùt nhieàu söï quan taâm.
6.5 TÌNH HÌNH TAÙI CHEÁ CTR TREÂN THEÁ GIÔÙI VAØ ÔÛ VIEÄT NAM
6.5.1 Tình hình taùi cheá CTR treân theá giôùi
ÔÛ nhieàu nöôùc phaùt trieån treân theá giôùi, hoaït ñoäng taùi cheá vaø taùi söû duïng CTR ñaõ ñöôïc
quan taâm vaø mang laïi hieäu quaû kinh teá lôùn. Caùc quoác gia naøy ñaõ xaây döïng moät chieán
löôïc quaûn lyù chaát thaûi trong toaøn boä heä thoáng quaûn lyù chaát thaûi. Naêm 1989, heä thoáng
quaûn lyù naøy ñöôïc Lieân Hieäp Chaâu AÂu chæ ñaïo. Vaø coâng taùc ngaên ngöøa phaùt sinh chaát
thaûi, thu hoài vaø giaûm thieåu vieäc thaûi boû ñöôïc öu tieân thöïc hieän. Theâm vaøo ñoù, vieäc gia
taêng söï hôïp taùc giöõa caùc thaønh vieân nhaèm giaûm thieåu xuaát - nhaäp khaåu baát hôïp lyù vaø
caùc hoaït ñoäng phaùt sinh CTNH cuõng ñöôïc ñaåy maïnh.
Caùc nöôùc phaùt trieån hieän nay ñang thay ñoåi loái soáng theo xu höôùng söû duïng caùc saûn
phaåm coù nguoàn goác taùi cheá vaø phaùt trieån caùc ngaønh kinh doanh taùi cheá môùi treân thò
tröôøng. Ñaëc ñieåm cuûa hoaït ñoäng thu hoài vaø taùi cheá chaát thaûi ôû caùc nöôùc naøy laø ñaõ toå chöùc
ñöôïc caùc dòch vuï coâng coäng coù traùch nhieäm ñaåy maïnh taùi cheá raùc baèng chính saùch.
Ñeå giaûm thieåu löôïng raùc thaûi phaùt sinh, nöôùc Myõ ñaõ coù nhöõng chính saùch hoã trôï caùc
hoaït ñoäng taùi cheá vaø hieän ñang coá gaéng thieát laäp moät xaõ hoäi kinh teá tuaàn hoaøn: caùc nhaø
saûn xuaát phaûi xeùt xem saûn phaåm cuûa mình coù sinh ra ít chaát thaûi hôn khoâng vaø caùc pheá
lieäu coù khaû naêng taùi cheá hay khoâng.
Nhaät Baûn laø moät trong caùc quoác gia ñi tieân phong trong vieäc aùp duïng caùc coâng ngheä
tieân tieán trong lónh vöïc xöû lyù CTCN, song song ñoù thì Nhaät Baûn cuõng ñaõ phaùt trieån
nhöõng coâng ngheä tieân tieán nhaèm taùi cheá, taùi söû duïng chaát thaûi. Caùc hoaït ñoäng taùi cheá
raùc thaûi ôû Nhaät Baûn ñöôïc hoã trôï bôûi heä thoáng luaät vaø caùc quy ñònh lieân quan ñeán vieäc
quaûn lyù chaát thaûi, ví duï: luaät taùi cheá voû hoäp vaø bao bì ñöôïc ban haønh naêm 1996, luaät
taùi cheá thieát bò ñieän ñöôïc ban haønh naêm 1998. Theo thoáng keâ, taïi Nhaät Baûn, naêm 1995
coù khoaûng 50% giaáy pheá lieäu ñöôïc thu hoài vaø taùi cheá, 100% caùc chai thuûy tinh vaø 75%
toång löôïng voû ñoà hoäp kim loaïi ñöôïc thu hoài vaø taùi cheá.
Taïi Ñöùc, naêm 1990 Volkwagen ñaõ khaùnh thaønh moät nhaø maùy taùi sinh xe oâ toâ vaø ñöôïc
chính phuû Ñöùc khuyeán khích thöïc hieän caùc bieän phaùp thu hoài pheá phaåm.
Ngoaøi ra, hoaït ñoäng taùi cheá, taùi söû duïng CTR cuõng ñaõ vaø ñang phaùt trieån raát maïnh meõ
ôû caùc nöôùc tieân tieán nhö Phaùp, Haø Lan, UÙc, Canada…
200
6.5.2 Tình hình taùi cheá CTR taïi Vieät Nam

Caùc hoaït ñoäng thu hoài vaø taùi cheá CTR taïi nöôùc ta ñaõ ra ñôøi töø laâu, vôùi muïc ñích mang
laïi hieäu quaû kinh teá vaø goùp phaàn giaûi quyeát nhu caàu lao ñoäng cuûa ñaát nöôùc. Luaät moâi
tröôøng ra ñôøi ñaùnh daáu moät böôùc chuyeån ñaùng keå trong coâng taùc baûo veä moâi tröôøng ôû
nöôùc ta, hoøa nhaäp vôùi xu höôùng chung toaøn theá giôùi, hoaït ñoäng taùi sinh, taùi cheá chaát
thaûi ñöôïc quan taâm nhieàu hôn vaø phaùt trieån maïnh trong nhöõng naêm gaàn ñaây, khi caùc
haøng loaït caùc nhaø maùy, khu coâng nghieäp ra ñôøi, caùc ñoâ thò phaùt trieån maïnh trong tieán
trình coâng nghieäp hoaù , hieän ñaïi hoaù ñaát nöôùc.. Taïi caùc ñoâ thò lôùn, hoaït ñoäng naøy caøng
dieãn ra maïnh hôn vì nguoàn cung caáp nguyeân lieäu raát doài daøo.
Tp. HCM laø ñoâ thò lôùn nhaát caû nöôùc vaø cuõng laø nôi coù raát nhieàu cô sôû saûn xuaát gia
coâng toå chöùc thu mua pheá lieäu, pheá phaåm coâng nghieäp lieân quan ñeå laøm nguyeân lieäu
cho coâng ngheä taùi cheá. Ngoaøi ra, moät soá cô sôû tö nhaân cuõng töï toå chöùc thu gom taùi cheá
CTR theo hình thöùc thuû coâng vaø saûn xuaát thöù phaåm. Caùc ngaønh ngheà ñaëc tröng cuûa caùc
cô sôû taùi cheá naøy chuû yeáu taäp trung vaøo taùi cheá nhöïa, taùi cheá giaáy, taùi cheá kim loaïi (saét,
nhoâm).
Hieän Tp. HCM coù khoaûng 20 cô sôû taùi cheá coù voán ñaàu tö lôùn hôn 1 tyû VNÑ, khoaûng 50
100 cô sôû coù quy moâ trung bình, voán ñaàu tö töø 0,5 1 tyû VNÑ vaø coøn haøng ngaøn cô
sôû taùi cheá nhoû coù voán ñaàu tö töø 100 300 trieäu.
Caùc cô sôû taùi cheá pheá lieäu taïi Tp. HCM naèm raûi raùc ôû caû khu vöïc noäi thaønh laãn ngoaïi
thaønh vôùi ñuû moïi ngaønh ngheà khaùc nhau. Caùc cô sôû taùi cheá trong noäi thaønh thöôøng coù
quy moâ saûn xuaát nhoû vaø chuû yeáu laø caùc cô sôû thuû coâng ñeå traùnh aûnh höôûng ñeán moâi
tröôøng vaø daân cö xung quanh. Nhöõng cô sôû naøy thöôøng keát hôïp vôùi nhöõng cô sôû khaùc ñeå
taïo ra moät saûn phaåm hoaøn chænh. Ñieån hình laø caùc cô sôû taùi cheá nhoâm, saét… thöôøng thu
mua pheá lieäu roài saûn xuaát caùc saûn phaåm baùn thaønh phaåm (phoâi nhoâm, phoâi saét) vaø baùn
cho caùc cô sôû saûn xuaát khaùc ñeå taïo ra caùc saûn phaåm cuoái cuøng. Caùc cô sôû taùi cheá chaát
thaûi ôû ngoaïi thaønh thöôøng coù xu höôùng saûn xuaát ra caùc saûn phaåm hoaøn thieän hôn nhöng ít
quan taâm ñeán moâi tröôøng do vò trí cô sôû thöôøng naèm xa khu daân cö, chöa vaøo khu quaûn lyù
taäp trung neân chöa coù söï quaûn lyù chaët cheõ, thaäm chí moät soá cô sôû coøn chöa coù giaáy pheùp
kinh doanh. Chaát thaûi phaùt sinh cuûa caùc cô sôû naøy coù nhöõng tính chaát ñoäc haïi khaùc nhau
maø phaàn lôùn caùc cô sôû ñeàu chöa trang bò thieát bò xöû lyù hoaëc neáu coù thì cuõng chöa hoaøn
chænh, ñoâi luùc khoâng hoaït ñoäng vaø cho thaûi thaúng vaøo moâi tröôøng, gaây aûnh höôûng nghieâm
troïng ñeán moâi tröôøng, söùc khoûe cuûa coâng nhaân vaø daân cö xung quanh. Ngoaøi ra, caùc cô
sôû coøn saûn xuaát ñaïi traø xen keõ giöõa caùc ngaønh ngheà vôùi nhau, gaây khoù khaên cho caùc cô
quan chöùc naêng trong vieäc quaûn lyù chaát thaûi.
Hieän nay trong heä thoáng quaûn lyù CTR cuûa thaønh phoá, lónh vöïc taùi cheá vaãn coøn ñöôïc
xem laø moät hoaït ñoäng kinh teá hoaøn toaøn ñoäc laäp, vì noù naèm trong moät lónh vöïc tö nhaân
naêng ñoäng, nhaø nöôùc vaãn chöa coù höôùng ñaàu tö vaø quaûn lyù cuï theå. Vì vaäy nhöõng
phöông phaùp taùi cheá vaãn coøn raát laïc haäu, hieäu suaát khoâng cao, ñieàu kieän veä sinh moâi
tröôøng chöa ñöôïc ñaûm baûo.
201
CAÂU HOÛI
1. Tình hình taùi cheá CTR taïi Vieät Nam?

2. YÙ nghóa cuûa taùi cheá CTR ?
3. Giôùi thieäu toùm taét moät qui trình taùi cheá CTR sinh hoaït ( ví duï nhoâm, saét theùp, nhöïa,
cao su … )
4. Trình baøy toùm taét moät phöông aùn taùi cheá ñoái vôùi moät loaïi CTR voâ cô ( ví duï quaëng
pirit thieâu keát, buøn ñoû do saûn xuaát nhoâm töø quaëng boâxit, xæ töø coâng ngheä nhuùng keõm
noùng, buøn xi maï …) . Phaân tích tính khaû thi cuûa phöông aùn choïn?
5. Trình baøy toùm taét moät phöông aùn taùi cheá ñoái vôùi moät loaïi CTR höõu cô ( ví duï nhöïa
ñöôøng chua, caën daàu do suùc röû a taøu chôû daàu thoâ, caën daàu töø boàn chöùa daàu FO, cao
su pheá thaûi, nhöïa pheá thaûi …). Phaân tích tính khaû thi cuûa phöông aùn choïn?
202
Chöông 7: COÂNG NGHEÄ SAÛN XUAÁT PHAÂN HÖÕU CÔ

(COMPOST) TÖØ RAÙC ÑOÂ THÒ
7.1 TOÅNG QUAN

Caùc coâng ngheä saûn xuaát phaân höõu cô (compost) töø CTR ñoâ thò goàm phaân huûy kî khí
vaø hieáu khí. Baûn chaát chung cuûa 2 quaù trình treân laø söû duïng vi sinh vaät ñeå oån ñònh caùc
thaønh phaàn höõu cô coù trong CTR ñoâ thò tröôùc khi söû duïng hoaëc xöû lyù tieáp.
Choân laáp Nöôùc thaûi

(nöôùc ræ raùc)
Khí thaûi
Naêng
(biogas)
CTR höõu Phaân huûy kî khí löôïng
cô coù theå CTR oån ñònh ñeå
phaân huûy caûi taïo ñaát
sinh hoïc
Phaân huûy hieáu Khí thaûi
khí
Phaân höõu cô
Hình 7.1: Caùc doøng vaät chaát chính trong xöû lyù sinh hoïc caùc chaát höõu cô coù theå phaân
huûy sinh hoïc trong CTR ñoâ thò
7.1.1 Ñònh nghóa
Quaù trình cheá bieán phaân höõu cô: laø quaù trình chuyeån hoaù caùc thaønh phaàn höõu cô
trong chaát thaûi raén ñoâ thò thaønh chaát muøn oån ñònh nhôø hoaït ñoäng cuûa caùc vi sinh vaät
Phaân höõu cô: laø chaát muøn oån ñònh thu ñöôïc töø quaù trình phaân huûy caùc chaát höõu cô,
khoâng chöùa caùc maàm beänh, khoâng loâi cuoán coân truøng, coù theå löu tröõ an toaøn vaø coù lôïi
cho söï phaùt trieån cuûa caây troàng
7.1.2 Caùc giai ñoaïn cô baûn trong saûn xuaát phaân höõu cô:
Saûn xuaát phaân höõu cô töø chaát thaûi raén ñoâ thò laø quaù trình keát hôïp cuûa 3 giai ñoaïn cô baûn
sau:
- Tieàn xöû lyù chaát thaûi raén ñoâ thò
- Phaân huyû caùc thaønh phaàn höõu cô trong chaát thaûi raén ñoâ thò.
- Chuaån bò saûn phaåm vaø tieáp thò saûn phaåm
7.2 ÑOÄNG HOÏC QUAÙ TRÌNH PHAÂN HUYÛ SINH HOÏC CTR HÖÕU CÔ
7.2.1 Ñoäng hoïc quaù trình phaân huûy kî khí CTR höõu cô
203
Toác ñoä quaù trình phaân huûy kî khí phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän moâi tröôøng. Ñeå döï ñoaùn vaø
xaùc ñònh toác ñoä phaân huûy kî khí cuûa caùc thaønh phaàn höõu cô trong CTR ñoâ thò, ñoäng hoïc
quaù trình laø noäi dung cô baûn caàn ñöôïc hieåu roõ. Khi nghieân cöùu ñoäng hoïc quaù trình
chuyeån hoùa sinh hoïc, ñaëc bieät laø quaù trình chuyeån hoùa kî khí, thöôøng söû duïng phöông
trình Monod ñeå theå hieän moái quan heä giöõa noàng ñoä cô chaát vaø toác ñoä sinh tröôûng thöïc
cuûa vi sinh vaät (Monod, 1949):
 S
 max (7.1)
k S S
Trong ñoù:
 : Toác ñoä taêng tröôûng rieâng cuûa vi sinh vaät (ngaøy -1)
max : Toác ñoä taêng tröôûng rieâng cöïc ñaïi cuûa vi sinh vaät (ngaøy -1)
S : Noàng ñoä cô chaát (mol/l)
kS : Haèng soá toác ñoä ½ (baèng giaù trò S khi = ½ max).
Maëc duø phöông trình Monod ñöôïc söû duïng roäng raõi trong nghieân cöùu caùc quaù trình
phaân huûy kî khí (McCarty, 1964; Ghosh vaø Pohland, 1974; Ripley vaø Boyle, 1983)
cho nhöõng keát quaû phuø hôïp, nhöng phöông trình naøy chæ coù giaù trò ñoái vôùi caùc heä
thoáng trong ñoù cô chaát laø nhöõng chaát coù khaû naêng hoøa tan. Töø nghieân cöùu cuûa Faire
vaø Moore (1932) vaø nghieân cöùu cuûa Eastman vaø Ferguson (1981), Brummeler (1993)
cho thaáy: ñoái vôùi cô chaát daïng raén, ñoäng hoïc baäc 1 laø thích hôïp nhaát. Phöông trình
phaân huûy cô chaát theo ñoäng hoïc baäc 1 coù theå bieåu dieãn nhö sau:
dS
r  k S (7.2)
dt
Trong ñoù, k laø haèng soá toác ñoä phaân huûy
Maëc duø phöông trình naøy ñöôïc söû duïng roäng raõi ñeå nghieân cöùu quaù trình phaân huûy caùc
chaát thaûi phöùc taïp nhö buøn coáng thaûi, phaàn chaát höõu cô cuûa CTRSH vaø rôm raï
(Eastman vaø Ferguson, 1981; Pfeffer, 1974, Jewell, 1982), nhöng vaãn coøn nghi vaán laø
noàng ñoä cô chaát S coù thöïc söï ñöôïc xaùc ñònh trong quaù trình nghieân cöùu khoâng. Nhöõng
chaát naøy chöùa moät phaàn chaát hoøa tan vaø nhieàu hôïp chaát cao phaân töû nhö protein,
lipid, vaø xenlulo . Taát caû nhöõng hôïp chaát naøy coù toác ñoä phaân huûy khaùc nhau trong
ñieàu kieän kî kh vaø haàu heát ñeàu laø nhöõng thaønh phaàn coù toác ñoä phaân huûy bò giôùi haïn
(Noikle vaø coäng söï, 1985, Guher vaø Zehnder, 1982). Nhöõng nghieân cöùu cô baûn veà
ñoäng hoïc quaù trình thuûy phaân caùc phöùc chaát trong quaù trình phaân huûy kî khí haàu nhö
khoâng ñöôïc trình baøy . Toác ñoä quaù trình thuûy phaân seõ phuï thuoäc vaøo loaïi cô chaát, giaù
trò pH, nhieät ñoä vaø söï coù maët cuûa caùc chaát öùc cheá (Gujer vaø Znhnder, 1983).
Theo nghieân cöùu cuûa Pfeffer (1974), ñoái vôùi quaù trình phaân huûy kî khí chaát höõu cô
trong CTRSH ñaõ nghieàn, giai ñoaïn giôùi haïn toác ñoä chính laø quaù trình thuûy phaân phaàn
xenlulo trong cô chaát vaø giai ñoaïn naøy coù ñoäng hoïc baäc nhaát.
204
Ñoái vôùi cô chaát dò theå nhö phaàn chaát höõu cô cuûa CTRSH, vôùi thaønh phaàn xaùc ñònh,
ñoäng hoïc quaù trình phaân huûy baäc nhaát döôøng nhö laø daïng ñôn giaûn nhaát vaø höôùng thöïc
teá nhaát ñeå moâ taû toaøn boä quaù trình. Tuy nhieân, khoaûng 13 – 15% caùc hôïp chaát höõu cô
cuûa caùc cô chaát naøy bò phaân huûy vôùi toác ñoä cao hôn phaàn chaát höõu cô coøn laïi, cuõng
theo ñoäng hoïc baäc 1. Phaàn naøy coù theå chöùa caùc loaïi ñöôøng vaø amino axit, vì toác ñoä
khöû caùc hôïp chaát naøy lôùn hôn ñaùng keå so vôùi xenlulo (Noike vaø coäng söï, 1985). Theo
Cecche vaø Alvarez (1991), coøn moät phaàn thöù ba nöõa toàn taïi goàm caùc axit beùo deã bay
hôi hình thaønh trong quaù trình löu tröõ chaát thaûi. Tuy nhieân, thaønh phaàn naøy khoâng
phaûi luùc naøo cuõng coù, neân aûnh höôûng cuûa chuùng ñeán ñoäng hoïc quaù trình ñöôïc boû qua.
Ñeå döï ñoaùn toác ñoä sinh khí (Emcon Associates, 1979; Hoeks, 1983), coù theå giaû söû
raèng chaát höõu cô trong CTRSH ñoâ thò bao goàm nhieàu phaàn. Phöông trình bieåu dieãn
toác ñoä khöû cô chaát trong quaù trình phaân huûy kî khí phaàn chaát höõu cô cuûa CTRSH goàm
hai hôïp chaát ñöôïc bieåu dieãn nhö sau:
dS dS dS 
r   1  2 ( k1 S1 k 2 S 2 ) (7.3)
dt dt dt 
Noàng ñoä cô chaát S1 vaø S 2 neáu bieåu dieãn theo noàng ñoä CTR bay hôi töông öùng VS1 vaø
VS2 laø :
r = (k1.VS 1 + k2. VS2) (7.4)
Trong ñoù: k1 vaø k2 laø haèng soá toác ñoä baäc 1 cuûa hôïp chaát 1 vaø hôïp chaát 2, VS1 vaø VS2
laø noàng ñoä chaát thaûi raén bay hôi ñöôïc cuûa hôïp chaát 1 vaø hôïp chaát 2 töông öùng. Trong
thöïc teá noàng ñoä chaát raén bay hôi VS = VS1 + VS 2 coù theå ñöôïc xaùc ñònh moät caùch
giaùn tieáp baèng caùch ño löôïng khí metan sinh ra. Ñoái vôùi moät quaù trình phaân huyû, toác
ñoä khöû caùc chaát raén bay hôi coù khaû naêng phaân huûy sinh hoïc haàu nhö baèng toác ñoä sinh
khí metan (Gujer vaø Zehnder, 1983; Brummeler, 1993) vì quaù trình taïo thaønh sinh
khoái khoâng ñaùng keå:
r r CH4 (7.5)
Trong ñoù rCH4 laø toác ñoä sinh khí metan .
Löôïng chaát raén bay hôi bò phaân huûy coù theå bieåu dieãn nhö sau:
d (VS )
r  ( k .VS ) (7.6)
dt
Trong ñoù, k laø haèng soá toác ñoä cuûa toaøn boä quaù trình (ngaøy-1). Laáy tích phaân phöông
trình treân cho:
VS t
ln k.t (7.7)
VS o
Nhö vaäy neáu bieåu dieãn theo toác ñoä sinh khí metan , phöông trình treân trôû thaønh:
205
 CH 4 t 
ln 
1 
 CH
k .t
 (7.8)
 4 max 
Trong ñoù, CH4 t laø löôïng toång khí metan sinh ra sau thôøi gian t, CH4max laø löôïng khí
metan cöïc ñaïi coù theå taïo thaønh töø phaàn chaát höõu cô. Nhö vaäy, baèng caùch ño löôïng khí
CH4 sinh ra coù theå xaùc ñònh toác ñoä phaân huûy chaát höõu cô moät caùch deã daøng hôn.
7.2.2 Ñoäng hoïc quaù trình phaân huûy hieáu khí CTR höõu cô
Quaù trình chuyeån hoùa sinh hoïc hieáu khí CTR coù theå bieåu dieãn moät caùch toång quaùt
theo phöông trình sau:
Vi sinh vaät
Chaát höõu cô + O2 + Dinh döôõng Teá baøo môùi + CHC khoù phaân huûy
+ CO2 + H2O + NH3 + SO 42- + ... + Q
Neáu chaát höõu cô coù trong CTR ñöôïc bieåu dieãn döôùi daïng C aHbOc Nd, söï taïo thaønh teá
baøo môùi vaø sunphat khoâng ñaùng keå, thaønh phaàn cuûa vaät lieäu khoù phaân huûy coøn laïi
ñöôïc ñaëc tröng bôûi CwHx OyNz thì löôïng oxy caàn thieát cho quaù trình oån ñònh hieáu khí
caùc chaát höõu cô coù khaû naêng phaân huûy sinh hoïc cuûa CTR ñoâ thò coù theå ñöôïc öôùc tính
theo phöông trình sau:
CaHbOc Nd + 0.5(ny + 2s + r – c)O2  nCwHxOyNz + sCO 2 + rH2O + (d – nx)NH3
Trong ñoù:
r = 0.5[b – nx – 3(d – nx)]
s = a – nw
CaHbOc Nd vaø CwHxOyNz bieåu dieãn thaønh phaàn phaân töû thöïc nghieäm cuûa chaát höõu cô
ban ñaàu vaø sau khi keát thuùc quaù trình. Neáu quaù trình chuyeån hoùa xaûy ra hoaøn toaøn,
phöông trình bieåu dieãn coù daïng nhö sau:
4a b 2c 3d b 3d
C a H b Oc N d  O2  aCO2  H 2 O d NH 3
4 2
Trong nhieàu tröôøng hôïp, NH3 sinh ra töø quaù trình oxy hoùa caùc hôïp chaát höõu cô bò tieáp
tuïc oxy hoùa thaønh nitrat (quaù trình nitrat hoùa). Löôïng oxy caàn thieát ñeå oxy hoùa NH 3
thaønh nitrat coù theå tính theo phöông trình sau:
NH3 + 3/2 O 2  HNO2 + H2 O
HNO2 + ½ O2  HNO3
NH3 + 2O2  H2O + HNO3
Nhö vaäy, trong quaù trình phaân huûy sinh hoïc hieáu khí, saûn phaåm taïo thaønh khoâng coù
maët cuûa NH3. Hay noùi caùch khaùc, trong tröôøng hôïp naøy, toác ñoä phaân huûy ñöôïc xaùc
ñònh theo löôïng chaát höõu cô coøn laïi theo thôøi gian phaân huûy vaø ñöôïc bieåu dieãn nhö
sau:
206
VS t
ln k .t (7.9)
VS o
Ví duï: Xaùc ñònh löôïng oxy caàn thieát ñeå phaân huûy hieáu khí 1 taán chaát höõu cô. Giaû
thieát raèng thaønh phaàn chaát höõu cô caàn phaân huûy ban ñaàu laø [C6H7O2(OH)3]5, thaønh
phaàn chaát höõu cô coøn laïi laø [C6H7O2(OH)3]2, sau quaù trình phaân huûy coøn laïi 400 kg
CTR.
Giaûi:
1. Soá mol cuûa chaát thaûi ban ñaàu:
1000 / ( 30x12 + 50 x1 + 25 x16 ) = 1,23
2. Soá mol cuûa chaát thaûi coøn laïi:
400 / ( 12 x12 + 20 x1 + 10 x16 ) = 1,23
3. Tæ leä soá mol ban ñaàu vaø coøn laïi: n= 1,23/1,23 = 1
4. Tính caùc heä soá :
r = 0,5 [ b – n.x – 3( d- n.z)]= 0,5 [ 50 – 1. 20]= 15
s = a – n. w = 30 – 1. 12 = 18
5. Khoái löôïng oxi caàn cung caáp:
0,5 [ n. y + 2.s +r – c) = 0,5 [ 1.10 + 2. 18 + 15 – 25]. 1,23. 32 = 708 kg
7.3 VI SINH VAÄT VAØ CAÙC YEÁU TOÁ AÛNH HÖÔÛNG ÑEÁN QUAÙ TRÌNH PHAÂN
HUÛY CHAÁT HÖÕU CÔ
7.3.1 Vi sinh vaät
Vi sinh vaät thöôøng ñöôïc phaân loaïi döïa treân caáu truùc teá baøo vaø chöùc naêng hoaït ñoäng cuûa
chuùng thaønh (eucaryotes), (aubacteria) vaø (archaebacteria). Nhoùm procaryotic
(aubacteria vaø archaebacteria) ñoùng vai troø quan troïng trong quaù trình chuyeån hoùa sinh
hoïc chaát höõu cô coù trong CTR vaø ñöôïc goïi moät caùch ñôn giaûn laø vi khuaån. Nhoùm
eucaryotic bao goàm thöïc vaät, ñoäng vaät vaø sinh vaät nguyeân sinh. Nhöõng eucaryotic ñoùng
vai troø quan troïng trong quaù trình chuyeån hoùa caùc chaát thaûi höõu cô goàm coù (1) naám, (2)
men vaø (3) actinomycetes (khuaån tia).
Vi khuaån: Vi khuaån laø nhöõng teá baøo ñôn giaûn coù daïng hình caàu, hình que hoaëc daïng
xoaén oác. Vi khuaån hình caàu (caàu khuaån) coù ñöôøng kính dao ñoäng trong khoaûng 0,5
ñeán 4m; vi khuaån hình que coù chieàu daøi dao ñoäng trong khoaûng 0,5 20 m vaø
chieàu roäng töø 0,5 4 m; vi khuaån daïng xoaén oác (khuaån xoaén) coù theå daøi hôn 10 m
vaø roäng khoaûng 0,5 m. Caùc vi khuaån naøy toàn taïi trong töï nhieân vaø ñöôïc tìm thaáy
trong moâi tröôøng hieáu khí vaø kî khí. Nghieân cöùu treân nhieàu loaøi vi khuaån khaùc nhau
cho thaáy vi khuaån chöùa khoaûng 80% nöôùc vaø 20% chaát khoâ, trong ñoù caùc chaát höõu cô
207
chieám 90% vaø 10% coøn laïi laø chaát voâ cô. Coâng thöùc phaân töû thöïc nghieäm gaàn ñuùng
ñoái vôùi phaàn chaát höõu cô laø C5H7NO 2. Döïa treân coâng thöùc naøy, khoaûng 53% (theo
khoái löôïng) chaát höõu cô laø carbon. Caùc hôïp chaát taïo thaønh phaàn voâ cô trong teá baøo vi
khuaån goàm coù P2O5 (50%), CaO (9%), Na2O (11%), MgO (8%), K2O (6%), vaø Fe 2O3
(1%). Vì taát caû caùc nguyeân toá vaø hôïp chaát naøy phaûi laáy töø moâi tröôøng, neân neáu thieáu
nhöõng hôïp chaát naøy seõ haïn cheá söï phaùt trieån cuûa vi khuaån.
Naám: Naám ñöôïc xem laø nhoùm nguyeân sinh ñoäng vaät ña baøo, khoâng quang hôïp vaø dò
döôõng. Haàu heát caùc loaïi naám coù khaû naêng phaùt trieån trong ñieàu kieän ñoä aåm thaáp, laø
ñieàu kieän khoâng thích hôïp cho vi khuaån. Theâm vaøo ñoù, naám coù theå chòu ñöôïc moâi
tröôøng coù pH khaù thaáp. Giaù trò pH toái öu cho haàu heát caùc nhoùm naám vaøo khoaûng 56
nhöng giaù trò pH cuõng coù theå dao ñoäng trong khoaûng 29. Quaù trình trao ñoåi chaát cuûa
caùc vi sinh vaät naøy laø quaù trình hieáu khí vaø chuùng phaùt trieån thaønh nhöõng sôïi daøi goïi
laø sôïi naám taïo thaønh töø nhöõng teá baøo coù nhaân vaø coù chieàu roäng thay ñoåi trong khoaûng
töø 420 m. Do naám coù khaû naêng phaân huûy nhieàu hôïp chaát höõu cô trong nhöõng ñieàu
kieän moâi tröôøng thay ñoåi raát roäng, neân chuùng ñöôïc söû duïng roäng raõi trong coâng
nghieäp ñeå saûn xuaát nhieàu hôïp chaát coù giaù trò nhö caùc axit höõu cô (axit citric, axit
glutamic,...), caùc chaát khaùng sinh (penicillin, griseofulvin) vaø enzym (cellulase,
protease, amylase).
Men: Men laø naám khoâng coù daïng sôïi vaø do ñoù chuùng chæ laø nhöõng ñôn baøo. Moät soá
men coù daïng elip vôùi kích thöôùc dao ñoäng trong khoaûng 815m x 35m, moät soá
men khaùc coù daïng hình caàu vôùi ñöôøng kính thay ñoåi töø 812 m. Trong coâng nghieäp,
men ñöôïc phaân loaïi thaønh “men daïi” vaø “men nuoâi caáy”. Men daïi do vi sinh vaät
trong töï nhieân sinh ra ñeå thöïc hieän caùc phaûn öùng phaân huûy chaát höõu cô trong qui trình
dinh döôõng cuûa teá baøo. Men caáy laø men coù töø caùc chuûng vi sinh vaät ñöôïc phaân laäp vaø
nuoâi caáy trong ñieàu kieän nhaân taïo nhaèm thu ñöôïc nhoùm enzym coù taùc duïng xuùc taùc
cho phaûn öùng sinh hoùa treân moät loaïi chaát höõu cô thuaàn nhaát.
Khuaån tia (Actinomycetes). Khuaån tia laø nhoùm vi sinh vaät coù tính chaát trung gian giöõa
vi khuaån vaø naám. Chuùng coù hình daïng töông töï nhö naám nhöng vôùi chieàu roäng cuûa teá
baøo chæ khoaûng töø 0,51,4 m. Trong coâng nghieäp, nhoùm vi sinh vaät naøy ñöôïc söû
duïng roäng raõi ñeå saûn xuaát chaát khaùng sinh.
7.3.2 Caùc quaù trình trao ñoåi chaát cuûa vi sinh vaät
Caùc vi sinh vaät dò döôõng hoùa hoïc coù theå nhoùm laïi theo daïng trao ñoåi chaát vaø nhu caàu
oxy phaân töû cuûa chuùng. Caùc vi sinh vaät taïo ra naêng löôïng baèng caùch vaän chuyeån ñieän
töû trung gian cuûa enzym töø chaát cho ñieän töû ñeán chaát nhaän ñieän töû beân ngoaøi (nhö
oxy) ñöôïc goïi laø quaù trình trao ñoåi chaát hoâ haáp (respiratory metabolism). Trong khi
ñoù, cô cheá trao ñoåi chaát leân men (fermentative metabolism) khoâng coù söï tham gia cuûa
chaát nhaän ñieän töû beân ngoaøi. Quaù trình leân men laø quaù trình taïo naêng löôïng ít hieäu
quaû hôn quaù trình hoâ haáp, do ñoù caùc vi sinh vaät dò döôõng loaïi naøy coù toác ñoä sinh
208
tröôûng vaø saûn sinh teá baøo thaáp hôn so vôùi vi sinh vaät dò döôõng trao ñoåi chaát theo cô
cheá hoâ haáp.
Khi oxy phaân töû ñöôïc söû duïng laøm chaát nhaän ñieän töû trong quaù trình trao ñoåi chaát hoâ haáp,
thì quaù trình naøy ñöôïc goïi laø quaù trình hoâ haáp hieáu khí (aerobic respiration). Caùc vi sinh vaät
phuï thuoäc vaøo quaù trình hoâ haáp hieáu khí ñeå ñaït ñöôïc nhu caàu naêng löôïng chuùng chæ coù theå
toàn taïi khi ñöôïc cung caáp oxy phaân töû, goïi laø vi sinh vaät hieáu khí baét buoäc (obligate aerobic).
Caùc chaát voâ cô bò oxy hoùa chaúng haïn nhö nitrat vaø Sunfat coù theå ñoùng vai troø chaát nhaän
ñieän töû ñoái vôùi moät soá loaïi vi sinh vaät hoâ haáp trong ñieàu kieän khoâng coù oxy phaân töû. Trong
lónh vöïc coâng ngheä moâi tröôøng, caùc quaù trình söû duïng caùc loaïi vi sinh vaät naøy thöôøng ñöôïc
goïi laø quaù trình thieáu khí (anoxic).
Caùc vi sinh vaät saûn sinh naêng löôïng baèng quaù trình leân men vaø chæ coù theå toàn taïi trong
ñieàu kieän moâi tröôøng khoâng coù oxy ñöôïc goïi laø vi sinh vaät kî khí baét buoäc (obligate
anaerobic). Beân caïnh ñoù coøn coù moät nhoùm vi sinh vaät khaùc coù theå phaùt trieån trong caû
ñieàu kieän coù hoaëc khoâng coù oxy phaân töû ñöôïc goïi laø vi sinh vaät kî khí tuøy tieän
(facultative anaerobes). Caùc vi sinh vaät tuyø tieän coù theå ñöôïc phaân loaïi thaønh 2 nhoùm
döïa treân khaû naêng trao ñoåi chaát cuûa chuùng. Nhöõng vi sinh vaät kî khí tuøy tieän coù theå
chuyeån töø quaù trình trao ñoåi chaát theo cô cheá len men sang daïng trao ñoåi chaát theo cô
cheá hoâ haáp hieáu khí, tuyø theo söï coù maët cuûa oxy phaân töû. Caùc vi sinh vaät kî khí chòu
ñöôïc ñieàu kieän hieáu khí (aerotolerant anaerbobes) coù cô cheá trao ñoåi chaát leân men
hoaøn toaøn nhöng khaù trô khi coù maët oxy phaân töû.
Baûng 7.1 Caùc chaát nhaän ñieän töû trong caùc phaûn öùng cuûa vi sinh vaät
Moâi tröôøng Chaát nhaän ñieän töû Quaù trình
Hieáu khí Oxy, O2 Trao ñoåi chaát hieáu khí
Kî khí Nitrat , NO3- Khöû nitrat
Sunphat, SO 42- Khöû Sunphat
Khí Cacbonic, CO2 Metan hoùa
Nguoàn: Tchobanoglous vaø coäng söï, 1993.
7.3.3 Nhu caàu dinh döôõng cho söï phaùt trieån cuûa vi sinh vaät
Ñeå coù theå taùi sinh vaø hoaït ñoäng moät caùch hôïp lyù, vi sinh vaät caàn coù nguoàn naêng
löôïng: cacbon ñeå toång hôïp teá baøo môùi vaø caùc nguyeân toá voâ cô (chaát dinh döôõng) nhö
nitô (N2), photpho (P), löu huyønh (S), canxi (Ca) vaø magieâ (Mg). Caùc chaát dinh döôõng
höõu cô cuõng caàn thieát ñeå toång hôïp teá baøo.
7.3.3.1 Nguoàn cacbon vaø naêng löôïng
Hai nguoàn carbon thoâng duïng nhaát ñoái vôùi moâ teá baøo laø cacbon höõu cô vaø CO2 .
Nhöõng vi sinh vaät söû duïng nguoàn cacbon höõu cô ñeå taïo thaønh moâ teá baøo ñöôïc goïi laø vi
209
sinh vaät dò döôõng (heterotrophs). Caùc vi sinh vaät söû duïng nguoàn carbon töø CO2 ñöôïc
goïi laø vi sinh töï döôõng (autotrophs). Söï chuyeån hoùa CO2 thaønh moâ teá baøo höõu cô laø
quaù trình khöû ñoøi hoûi phaûi cung caáp theâm naêng löôïng. Do ñoù caùc vi sinh vaät töï döôõng
tieâu toán nhieàu naêng löôïng cho quaù trình toång hôïp hôn so vôùi vi sinh vaät dò döôõng. Ñaây
chính laø nguyeân nhaân khieán cho toác ñoä sinh tröôûng cuûa vi sinh vaät töï döôõng thöôøng
thaáp hôn.
Naêng löôïng caàn thieát ñeå toång hôïp teá baøo coù theå ñöôïc cung caáp töø aùnh saùng maët trôøi
hoaëc töø phaûn öùng oxy hoùa hoùa hoïc. Caùc vi sinh vaät coù theå söû duïng aùnh saùng maët trôøi
laøm nguoàn naêng löôïng ñöôïc goïi laø vi sinh vaät quang döôõng (photrophs). Caùc vi sinh vaät
quang duôõng coù theå laø vi sinh vaät dò döôõng (vi khuaån chuyeån hoùa löu huyønh) hoaëc caùc
vi sinh vaät töï döôõng (taûo vaø vi khuaån quang hôïp). Caùc vi sinh vaät laáy naêng löôïng töø caùc
phaûn öùng hoùa hoïc ñöôïc goïi laø chemotrophs. Cuõng gioáng nhö vi sinh vaät quang döôõng,
chemotrophs cuõng goàm hai loaïi: di döôõng hoùa hoïc (nguyeân sinh ñoäng vaät, naám vaø haàu
heát caùc vi khuaån) vaø töï döôõng hoùa hoïc (vi khuaån nitrat hoùa). Caùc vi sinh vaät töï döôõng
hoaù hoïc thu naêng löôïng töø quaù trình oxy hoùa caùc hôïp chaát voâ cô nhö ammonia, nitrit vaø
caùc hôïp chaát chöùa löu huyønh. Caùc vi sinh vaät dò döôõng hoùa hoïc thöôøng thu naêng löôïng
töø quaù trình oxy hoùa caùc hôïp chaát höõu cô. Söï phaân loaïi vi sinh vaät theo nguoàn naêng
löôïng vaø carbon cuûa teá baøo ñöôïc trình baøy trong Baûng 7.2
Baûng 7.2 Phaân loaïi vi sinh vaät theo nguoàn cacbon vaø nguoàn naêng löôïng
Loaïi Nguoàn naêng löôïng Nguoàn cacbon
Töï döôõng
- Quang töï döôõng Aùnh saùng maët trôøi CO2
- Töï döôõng hoùa hoïc Phaûn öùng oxy hoù a khöû chaát voâ cô CO2
Dò döôõng
- Dò döôõng hoùa hoïc Phaûn öùng oxy hoùa khöû chaát höõu Cacbon höõu cô
cô
- Quang dò döôõng Cacbon höõu cô
Aùnh saùng maët trôøi
Nguoàn:Tchobanoglous vaø coäng söï, 1993.
7.3.3.2 Nhu caàu dinh döôõng vaø caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán söï phaùt trieån cuûa vi sinh vaät
Caùc chaát dinh döôõng khoâng phaûi laø nguoàn carbon hay naêng löôïng coù theå laø thaønh
phaàn öùc cheá söï toång hôïp vaø phaùt trieån cuûa teá baøo vi sinh vaät. Caùc chaát dinh döôõng voâ
cô cô baûn caàn thieát cho vi sinh vaät bao goàm nitô (N), löu huyønh (S), photpho (P), kali
(K), magieâ (Mg), canxi (Ca), saét (Fe), natri (Na) vaø clo (Cl). Caùc chaát dinh döôõng ít
quan troïng hôn bao goàm keõm (Zn), mangan (Mn), molyden (Mo), selen (Se), Coban
(Co), ñoàng (Cu), Niken (Ni) vaø tungsten (W).
210
Beân caïnh caùc chaát dinh döôõng voâ cô, moät soá loaïi vi sinh vaät cuõng caàn cung caáp caùc
chaát dinh döôõng höõu cô. Maëc duø nhu caàu dinh döôõng cuûa caùc vi sinh vaät khaùc nhau seõ
khaùc nhau nhöng caùc chaát dinh döôõng höõu cô coù theå phaân laøm 3 loaïi chính nhö sau:
(1) amino axit, (2) purines vaø pyrimidines, vaø (3) vitamins.
7.3.3.3 Söï dinh döôõng cuûa vi sinh vaät vaø caùc quaù trình chuyeån hoùa sinh hoïc
Muïc ñích chính cuûa haàu heát caùc quaù trình sinh hoïc laø chuyeån hoùa caùc chaát höõu cô coù trong
chaát thaûi thaønh caùc saûn phaåm cuoái beàn vöõng. Nhö vaäy, ñeå thöïc hieän ñöôïc ñieàu naøy, caùc vi
sinh vaät dò döôõng seõ ñoùng vai troø quan troïng haøng ñaàu vì chuùng söû duïng caùc hôïp chaát höõu
cô laøm nguoàn cung caáp carbon vaø naêng löôïng. Phaàn höõu cô cuûa CTRSH coù chöùa moät
löôïng thích hôïp caùc chaát dinh döôõng (caû höõu cô vaø voâ cô) caàn thieát cho quaù trình chuyeån
hoùa sinh hoïc cuûa chaát thaûi. Tuy nhieân, ñoái vôùi moät soá CTR töø khu thöông maïi, löôïng dinh
döôõng saün coù khoâng ñuû neân caàn boå sung dinh döôõng thích hôïp ñeå vi sinh vaät coù theå sinh
tröôûng vaø phaân huûy chaát thaûi höõu cô.
7.3.4 Ñieàu kieän moâi tröôøng
Nhöõng ñieàu kieän moâi tröôøng: nhieät ñoä vaø pH coù aûnh höôûng quan troïng ñeán söï soáng vaø
sinh tröôûng cuûa vi sinh vaät. Noùi chung, quaù trình phaùt trieån toái öu cuûa vi sinh vaät chæ
xaûy ra trong moät khoaûng dao ñoäng heïp cuûa nhieät ñoä vaø pH, maëc duø chuùng vaãn coù theå
toàn taïi trong khoaûng giôùi haïn roäng hôn nhieàu. Nhieät ñoä thaáp hôn nhieät ñoä toái öu seõ
aûnh höôûng ñaùng keå ñeán toác ñoä sinh tröôûng cuûa vi sinh vaät hôn laø nhieät ñoä lôùn hôn giaù
trò toái öu. Keát quaû nghieân cöùu cho thaáy raèng toác ñoä sinh tröôûng cuûa vi sinh vaät seõ taêng
leân gaáp ñoâi khi nhieät ñoä taêng leân moãi 10oC cho ñeán khi ñaït nhieät ñoä toái öu. Theo
khoaûng nhieät ñoä maø vi sinh vaät coù theå hoaït ñoäng toát nhaát coù theå phaân loaïi chuùng
thaønh psychrophilic, meosphilic vaø thermophilic (vi sinh vaät öa laïnh, öa aám vaø chòu
nhieät). Khoaûng nhieät ñoä thích hôïp cho töøng loaïi vi sinh vaät naøy ñöôïc trình baøy trong
Baûng 7.3
Baûng 7.3 Khoaûng nhieät ñoä cuûa caùc nhoùm vi sinh vaät
Loaïi vi sinh vaät Nhieät ñoä

Khoaûng dao ñoäng Toái öu
Psychrophilic -10 – 30 15
Mesophilic 40 – 50 35
thermophilic 45 - 75 55
Nguoàn:Tchobanoglous vaø coäng söï, 1993.
Noàng ñoä ion hydro, bieåu dieãn döôùi daïng pH, laø yeáu toá khoâng quan troïng ñoái vôùi söï
phaùt trieån cuûa vi sinh vaät neáu dao ñoäng trong khoaûng pH = 6 - 9. Thoâng thöôøng, giaù
trò pH toái öu ñeå vi sinh vaät phaùt trieån dao ñoäng trong khoaûng 6,5 – 7,5. Tuy nhieân khi
pH lôùn hôn 9,0 hoaëc thaáp hôn 4,5 caùc phaân töû axit yeáu hoaëc bazô yeáu coù theå khueách
taùn vaøo teá baøo deã daøng hôn caùc ion hydro vaø hydroxyt, do ñoù laøm thay ñoåi pH vaø phaù
huûy teá baøo.
211
Ñoä aåm laø moät yeáu toá moâi tröôøng quan troïng khaùc aûnh höôûng ñeán söï sinh tröôûng cuûa vi sinh
vaät. Ñoä aåm cuûa chaát thaûi höõu cô caàn chuyeån hoùa sinh hoïc phaûi ñöôïc xaùc ñònh tröôùc, ñaëc bieät
laø trong tröôøng hôïp laøm phaân compost theo qui trình khoâ. Trong nhieàu tröôøng hôïp caàn boå
sung nöôùc ñeå ñaït ñöôïc ñoä hoaït tính cuûa vi sinh vaät. Ñoä aåm toái öu cuûa quaù trình laøm phaân
compost hieáu khí dao ñoäng trong khoaûng 50 - 60%. Neáu ñoä aåm giaûm xuoáng döôùi 40%, toác
ñoä cuûa quaù trình seõ bò chaäm laïi.
Quaù trình chuyeån hoùa sinh hoïc chaát thaûi höõu cô ñoøi hoûi heä thoáng sinh hoïc toàn taïi ôû
traïng thaùi caân baèng ñoäng hoïc. Ñeå thieát laäp vaø duy trì caân baèng ñoäng hoïc, moâi tröôøng
phaûi khoâng chöùa caùc kim loaïi naëng, ammonia, caùc hôïp chaát cuûa löu huyønh vaø caùc
thaønh phaàn ñoäc tính khaùc ôû noàng ñoä tôùi haïn.
7.4 COÂNG NGHEÄ KÎ KHÍ
7.4.1 Ñònh nghóa quaù trình phaân huyû kò khí
Phaân huyû kò khí laø quaù trình phaân huyû chaát höõu cô trong moâi tröôøng khoâng coù oxy ôû
ñieàu kieän nhieät ñoä töø 30 65 0C. Saûn phaåm cuûa quaù trình phaân huyû kò khí laø khí sinh
hoïc (CO2 vaø CH4). Khí CH4 coù theå thu gom vaø söû duïng nhö moät nguoàn nhieân lieäu sinh
hoïc vaø buøn ñaõ ñöôïc oån ñònh veà maët sinh hoïc, coù theå söû duïng nhö nguoàn boå sung dinh
döôõng cho caây troàng.
7.4.2 Quaù trình phaân huûy kî khí
Quaù trình chuyeån hoùa caùc chaát höõu cô cuûa CTRSH döôùi ñieàu kieän kî khí xaûy ra theo
3 böôùc. Böôùc thöù nhaát laø quaù trình thuûy phaân caùc hôïp chaát coù phaân töû löôïng lôùn thaønh
nhöõng hôïp chaát thích hôïp duøng laøm nguoàn naêng löôïng vaø moâ teá baøo. Böôùc thöù hai laø
quaù trình chuyeån hoùa caùc hôïp chaát sinh ra töø böôùc 1 thaønh caùc hôïp chaát coù phaân töû
löôïng thaáp hôn xaùc ñònh. Böôùc thöù ba laø quaù trình chuyeån hoùa caùc hôïp chaát trung gian
thaønh caùc saûn phaåm cuoái ñôn giaûn hôn, chuû yeáu laø khí metan (CH4) vaø khí cacbonic
(CO2).
Trong quaù trình phaân huûy kî khí, nhieàu loaïi vi sinh vaät kî khí cuøng tham gia quaù trình
chuyeån hoùa phaàn chaát höõu cô cuûa CTR thaønh saûn phaåm cuoái beàn vöõng. Moät nhoùm vi
sinh vaät coù nhieäm vuï thuûy phaân caùc hôïp chaát höõu cô cao phaân töû vaø lipid thaønh caùc
thaønh phaàn xaây döïng caáu truùc nhö axit beùo, monosacharic, amino axit vaø caùc hôïp chaát
lieân quan. Nhoùm vi sinh vaät kî khí thöù hai ñöôïc goïi laø nonmetanogenic (goàm caùc vi
sinh vaät kî khí tuøy tieän vaø vi sinh vaät kî khí baét buoäc) leân men caùc saûn phaåm ñaõ caét
maïch cuûa nhoùm 1 thaønh caùc axit höõu cô ñôn giaûn maø chuû yeáu laø acetic axit. Nhoùm vi
sinh vaät thöù 3 chuyeån hoaù hydro vaø acetic axit thaønh khí metan vaø CO2. Vi sinh vaät
metan hoùa chæ coù theå söû duïng moät soá cô chaát nhaát ñònh ñeå chuyeån hoùa thaønh metan
nhö CO2 + H 2, formate, acetate, metanol, methylamines, vaø CO. Caùc phöông trình
chuyeån hoùa xaûy ra nhö sau:
4H2 + CO2  CH4 + 2H2O
4HCOOH  CH4 + 3CO2 + 2H2O
212
CH3COOH  CH4 + CO2

4CH3OH  3CH4 + CO2 + 2H2O
4(CH3)3N + 6 H 2O  9CH4 + 3CO2 + 4NH 3
4CO + 2H2O  CH4 + 3CO2
Moät caùch toång quaùt, quaù trình chuyeån hoùa kî khí phaàn höõu cô coù trong CTRSH coù theå
moâ taû baèng phöông trình sau:
CaHbOcNdSe + (4a – b – 2c + 3d + 2e) H2 O 1/8 (4a + b – 2c – 3d – 2e) CH4
+ 1/8 (4a - b + 2c +3d – 2e) CO 2
+ dNH 3 + eH2 S
Ba giai ñoaïn cuûa quaù trình phaân huyû kî khí ñöôïc trình baøy toùm taét ôû baûng sau:
Baûng 7.4 Caùc giai ñoaïn cuûa quaù trình phaân huûy kî khí
Giai ñoaïn 1 Giai ñoaïn 2 Giai ñoaïn 3

Teân giai ñoaïn
Thuyû phaân Axit hoaù Acetate hoaù Metan hoaù
Ñöôøng phöùc
Caùc chaát ban Ñöôøng ñôn Amino axit,
taïp, protein, Acetate
ñaàu giaûn axit höõu cô
chaát beùo
Vi khuaån axit Vi khuaån Vi khuaån
Vi sinh vaät
hoaù acetate hoaù metan hoaù
Ñöôøng ñôn Amino axit,
Saûn phaåm Acetate
giaûn axit höõu cô
Khí sinh ra CO2 CO2, H2 CO2, NH 4, H2 CO2, NH 4
Ví duï: Öôùc tính toång löôïng khí treân moät khoái löôïng CTR theo lyù thuyeát coù theå sinh ra
döôùi ñieàu kieän phaân huûy kî khí taïi BCL hôïp veä sinh. Bieát raèng coâng thöùc hoùa hoïc
cuûa phaàn chaát höõu cô deã phaân huûy sinh hoïc laø C60 H94O38N.
Giaûi:
1.Phöông trình phaûn öùng phaân huûy kî khí CTR höõu cô:
C60H94O38N + 18,25 H2O = 31,875 CH4 + 28,125CO 2 + NH3
1436 328,5 510 1237,5 17
2. Soá mol metan vaø CO2 sinh ra do phaân huûy hoaøn toaøn 1 kg CTR:
Metan: 510 /(1436 x 16) = 0,0222 kmol
CO2 : 1237,5 /(1436 x 44) = 0,0196 kmol
3. Thaønh phaàn khí sinh hoïc:
213
Metan: 0,0222/ ( 0,0222 + 0,0196 ) = 53,11%

CO2: 0,0196/ ( 0,0222 + 0,0196 ) = 46,89 %
4. Theå tích khí sinh hoïc ôû ñieàu kieän chuaån:
( 0,0222 + 0,0196 ) x 22,4 = 0,936 m3/kg
7.4.3 Qui trình coâng ngheä kî khí
Sô ñoà qui trình xöû lyù CTR ñoâ thò toång quaùt theo coâng ngheä kî khí trình baøy treân hình
7.2. Caùc heä thoáng ñeå tieán haønh quaù trình phaân huûy kî khí (coøn goïi laø quaù trình leân
men hay quaù trình metan hoaù) laø caùc beå phaûn öùng kín ñeå kieåm soaùt quaù trình kî khí
vaø thu gom toaøn boä löôïng khí sinh hoïc sinh ra. Saûn löôïng khí sinh hoïc phuï thuoäc vaøo
thaønh phaàn chaát thaûi vaø ñieàu kieän trong beå phaûn
öùng.
Raùc ñoâ thò
Phaân loaïi
Chaát höõu cô Buøn höõu cô, chaát thaûi noâng

nghieäp
Phaân huûy kî Biogas
s
Caûi taïo
ñaát
Boùn ruoäng neáu ñöôïc chaáp

Choân laáp nhaän
UÛ hieáu khí ñeå chuyeån
thaønh phaân boùn höõu cô
Hình 7.2: Sô ñoà quaù trình xöû lyù raùc ñoâ thò baèng coâng ngheä phaân huûy kî khí
7.4.4 Phaân loaïi coâng ngheä

Caùc daïng coâng ngheä phaân huûy kî khí raùc ñoâ thò coù theå phaân loaïi nhö sau:
Theo moâi tröôøng phaûn öùng: Quaù trình phaân huyû kò khí ñöôïc chia thaønh phaân huyû kò
khí khoâ vaø phaân huyû kò khí öôùt. Phaân huyû kò khí khoâ laø quaù trình phaân huyû kò khí maø
vaät lieäu ñaàu vaøo coù ñoä aåm 60 65%, phaân huyû kò khí öôùt laø quaù trình phaân huyû kò khí
maø vaät lieäu ñaàu vaøo coù ñoä aåm 85 90%.
214
 Öôùt: raùc ñoâ thò ôû daïng huyeàn phuø vôùi löôïng nöôùc cung caáp nhaèm pha loaõng raùc
ñeán tyû leä 10 -15% TS.
 Khoâ: haøm löôïng TS trong raùc phaân huûy khoaûng 20 - 40%.
 Theo cheá ñoä caáp lieäu
 Meû: heä thoáng hoaït ñoäng giaùn ñoaïn theo meû
 Lieân tuïc: heä thoáng laøm vieäc lieân tuïc
 Theo phaân ñoaïn phaûn öùng
 Moät giai ñoaïn: toaøn boä quaù trình phaân huûy xaûy ra trong moät thuøng phaûn öùng
 Ña giai ñoaïn: toaøn boä quaù trình xaûy ra ôû nhieàu thuøng phaûn öùng maéc noái tieáp
theo moät hoaëc caû hai cheá ñoä sau:
- Giai ñoaïn axit hoùa vaø metan hoùa ñöôïc taùch rieâng vôùi muïc ñích laøm gia taêng
hieäu quaû, tính oån ñònh vaø khaû naêng kieåm soaùt.
- Vaän haønh ôû caùc nhieät ñoä khaùc nhau: trung bình vaø nhieät ñoä cao.
Thöïc teá ngöôøi ta thöôøng thieát keá vaø vaän haønh beå phaûn öùng phaân huyû kî khí theo 1
giai ñoaïn hoaëc 2 giai ñoaïn. Trong thieát keá 2 giai ñoaïn, giai ñoaïn 1 goàm quaù trình thuyû
phaân vaø axit hoaù (khoaûng 1 – 3 ngaøy), giai ñoaïn 2 goàm quaù trình acetate hoaù vaø
metan hoaù. Öu vaø nhöôïc ñieåm cuûa phaân huyû kò khí theo 1 giai ñoaïn vaø 2 giai ñoaïn
ñöôïc trình baøy trong baûng sau:
Baûng 7.5 Öu nhöôïc ñieåm cuûa coâng ngheä saûn xuaát phaân kî khí theo 1 vaø 2 giai ñoaïn
1 giai ñoaïn 2 giai ñoaïn
Öu ñieåm Chi phí ñaàu tö thaáp  Heä thoáng oå ñònh

Kyõ thuaät vaän haønh cao  Coù theå toái öu hoaù theo töøng
giai ñoaïn.
 Söû duïng thôøi gian löu vaø
theå tích hieäu quaû
 Dieät vi khuaån gaây beänh toát
(pH thaáp ôû giai ñoaïn 1)
Nhöôïc ñieåm Khoâng theå toái öu hoaù heä thoáng  Chi phí ñaàu tö cao
pH khoâng oån ñònh  Kyõ thuaät vaän haønh phöùc taïp
Tính oån ñònh cuûa heä thoáng thaáp
 Theo loaïi nguyeân lieäu ñaàu vaøo:
215
 Phaân huûy keát hôïp vôùi phaân ñoäng vaät: thaønh phaàn höõu cô trong raùc ñoâ thò ñöôïc
troän vôùi phaân ñoäng vaät vaø phaân huûy keát hôïp vôùi nhau. Quaù trình naøy caûi
thieän tyû leä C/N vaø saûn löôïng khí sinh ra.
 Chæ phaân huûy raùc ñoâ thò: thaønh phaàn nguyeân lieäu ban ñaàu chæ coù thaønh phaàn
höõu cô cuûa raùc ñoâ thò ñöôïc taïo huyeàn phuø vôùi dòch loûng.
Caùc daïng beå phaûn öùng ñöôïc duøng nhieàu nhaát treân quy moâ coâng nghieäp laø beå phaûn öùng
moät giai ñoaïn. Hieän nay, caùc thieát keá beå phaûn öùng daïng naøy ñang ñöôïc naâng caáp ñeå
ñaùp öùng caùc yeâu caàu ngaøy caøng gia taêng cuûa thò tröôøng.
Caùc heä thoáng hai hay nhieàu giai ñoaïn baét ñaàu ñoùng vai troø quan troïng trong xöû lyù raùc
coâng nghieäp cuøng vôùi raùc höõu cô vaø caàn ñoä veä sinh an toaøn cao.
Caùc heä thoáng meû coù caùc caûi tieán roõ reät hôn. Cô hoäi aùp duïng heä thoáng naøy cao taïi caùc
quoác gia ñang phaùt trieån vì suaát ñaàu tö thaáp.
Treân thöïc teá khoù coù söï so saùnh moät caùch toaøn dieän giöõa caùc heä thoáng vôùi nhau do vaán
ñeà quan troïng nhaát khi löïa choïn coâng ngheä laø suaát ñaàu tö ban ñaàu vaø caàn chieám ñöôïc
thieän caûm cuûa coäng ñoàng.
7.4.5 Caùc yeáu toá vaät lyù vaø hoùa hoïc aûnh höôûng ñeán quaù trình phaân huyû kò khí
Tyû leä C/N
Tyû leä C/N toái öu trong quaù trình phaân huûy kî khí khoaûng 20 -30:1. ÔÛ möùc ñoä tyû leä
thaáp hôn, nitô seõ thöøa vaø sinh ra khí NH3, gaây ra muøi khai. ÔÛ möùc tyû leä cao hôn söï
phaân huûy xaûy ra chaäm.
pH
Saûn löôïng khí sinh hoïc (biogas) sinh ra töø quaù trình phaân huûy kî khí ñaït toái ña khi giaù trò pH
cuûa vaät lieäu cuûa heä thoáng naèm trong khoaûng 6 - 7 (6,5 – 7,5). Giaù trò pH aûnh höôûng ñeán thôøi
gian phaân huûy cuûa cuûa chaát thaûi raén vaät lieäu. pH cuûa moâi tröôøng phaûi ñöôïc khoáng cheá sao
cho khoâng nhoû hôn 6,2 bôûi vì khi ñoù vi khuaån sinh metan bò öùc cheá hoaït ñoäng. Taïi thôøi
ñieåm ban ñaàu cuûa quaù trình leân men, soá löôïng lôùn caùc axit höõu cô ñöôïc taïo thaønh vaø coù theå
laøm cho giaù trò pH cuûa hoãn hôïp giaûm xuoáng döôùi 5, ñieàu naøy seõ laøm haïn cheá quaù trình phaân
huûy. Quaù trình phaân huûy seõ tieáp tuïc vaø löôïng NH3 taïo thaønh seõ gia taêng do söï phaân huyû cuûa
nitô, giaù trò pH coù theå taêng leân treân 8. Khi saûn löôïng khí metan taïo thaønh oån ñònh, giaù trò pH
trong khoaûng 7,2 - 8,2.
Nhieät ñoä
Vi sinh vaät metan hoùa seõ khoâng hoaït ñoäng ñöôïc khi nhieät ñoä quaù cao hay quaù thaáp.
Khi nhieät ñoä giaûm xuoáng döôùi 10oC, saûn löôïng khí sinh hoïc (biogas) taïo thaønh haàu
nhö khoâng ñaùng keå. Hai khoaûng nhieät ñoä toái öu cho quaù trình phaân huûy kî khí:
216
 Giai ñoaïn nhieät ñoä trung bình: nhieät ñoä dao ñoäng trong khoaûng 20 - 40oC, toái öu
30 -35 oC.
 Giai ñoaïn hieáu nhieät: nhieät ñoä toái öu trong khoaûng 50 - 65oC.
7.4.6 Caùc qui trình coâng ngheä ñaëc tröng
7.4.6.1 Coâng ngheä öôùt moät giai ñoaïn
Ñoái vôùi heä thoáng hoaït ñoäng theo coâng ngheä öôùt moät giai ñoaïn, raùc ñöôïc chuyeån sang
daïng huyeàn phuø coù khoaûng 10% chaát raén baèng caùch pha loaõng vôùi nöôùc. Heä thoáng
hoaït ñoäng vôiù söï phaân huûy hoaëc keát hôïp phaân huyû giöõa raùc ñoâ thò vôùi caùc nguyeân lieäu
loaõng hôn nhö buøn töø coáng raõnh hoaëc phaân ñoäng vaät. Thuyû tinh vaø ñaù ñöôïc yeâu caàu
loaïi boû nhaèm ngaên ngöøa khaû naêng tích tuï nhanh cuûa caùc chaát naøy döôùi ñaùy beå phaûn
öùng. Sau khi quaù trình phaân huûy, buøn loûng phaûi ñöôïc yeâu caàu eùp ñeå laáy laïi dòch loûng
(coù theå tuaàn hoaøn trôû laïi cho ñaàu vaøo) vaø taïo ra chaát raén ñaõ phaân huûy coù ñoä aåm thaáp
ñeå xöû lyù tieáp.
 Ñaëc tröng kyõ thuaät

Caùc öu vaø nhöôïc ñieåm chính veà maët kyõ thuaät cuûa coâng ngheä öôùt moät giai ñoaïn nhö sau:
 Öu ñieåm:
- Coâng ngheä oån ñònh ñaõ ñöôïc thöû nghieäm vaø vaän haønh trong nhieàu thaäp kyû.
- Tính ñoàng nhaát cuûa raùc höõu cô sau khi ñaõ qua nghieàn thuûy löïc vaø pha loaõng, ñaït haøm
löôïng TS nhoû hôn 15%, cho pheùp aùp duïng beå phaûn öùng daïng khuaáy troän hoaøn toaøn.
 Nhöôïc ñieåm:
- Chaát thaûi caàn ñöôïc tieàn xöû lyù toát nhaèm ñaûm baûo ñoä ñoàng nhaát vaø loaïi boû caùc chaát
oâ nhieãm thaûi raén daïng thoâ hoaëc chaát thaûi coù ñoäc tính cao töø raùc ñoâ thò.
- Ñoái vôùi raùc khoâng ñöôïc phaân loaïi taïi nguoàn caàn coù caùc böôùc tieàn xöû lyù nhö sau:
saøng, nghieàn thuûy löïc, tuyeån noåi.
- Caàn giaûm thieåu caùc thaønh phaàn naëng vì chuùng coù theå gaây hö hoûng heä thoáng
khuaáy vaø bôm cuõng nhö giaûm thieåu caùc chaát taïo boït gaây aûnh höôûng ñeán hieäu suaát
cuûa quaù trình taùch khí (biogas) sinh hoïc.
- Khaû naêng bò taéc doøng thuûy löïc.
 Ñaëc tröng sinh hoïc

Tyû löôïng khí sinh hoïc thu ñöôïc treân thöïc teá khoaûng 170 - 320Nm3 CH4/kg VS (töông
öùng tyû leä giaûm VS laø 40% - 75%) tuøy thuoäc vaøo nhieät ñoä moâi tröôøng vaø loaïi chaát thaûi.
Tyû löôïng khí sinh hoïc thu ñöôïc töø chaát thaûi laøm vöôøn thaáp hôn so vôùi caùc thaønh phaàn
chaát thaûi raén höõu cô khaùc nhö thöïc phaåm, do coù haøm löôïng lignin cao hôn.
217
Taûi löôïng höõu cô theå tích ñaûm baûo quaù trình phaân huûy sinh hoïc beàn vöõng trong ñieàu kieän
hieáu nhieät ñoái vôùi raùc ñöôïc phaân loaïi cô hoïc laø 9,7 kg VS/m3/ngaøy; ñoái vôùi raùc ñöôïc phaân
loaïi taïi nguoàn laø 6kg VS/m3/ngaøy; ñoái vôùi chaát thaûi töø ngaønh coâng nghieäp cheá bieán noâng
saûn coù tyû leä C/N lôùn hôn 20 thì taûi löôïng treân coù theå ñaït thaäm chí trong ñieàu kieän nhieät ñoä
bình thöôøng.
Haøm löôïng TKN cao gaây öùc cheá quaù trình metan hoùa, giaù trò ngöôõng noàng ñoä NH4+
khoaûng 3g/l. Thöôøng haøm löôïng TKN trong chaát thaûi ñöôïc phaân loaïi cô hoïc khoaûng
14g TKN/kg TS vaø thöïc phaåm khoaûng 20g TKN/kg TS. Haøm löôïng NH4+ coù theå duy
trì ôû möùc 3g/l trong dung dòch leân men baèng caùch söû duïng hôïp lyù nöôùc pha loaõng. Tuy
nhieân trong moät soá tröôøng hôïp ñaëc bieät, chaúng haïn nhö chaát thaûi töø ngaønh cheá bieán
noâng saûn vôùi tyû leä C/N nhoû hôn 20 vaø coù khoaûng 60% VS deã phaân huûy sinh hoïc thì
haøm löôïng NH4+ caàn duy trì thaáp hôn vaø khoâng theå aùp duïng heä thoáng öôùt 1 giai ñoaïn.
Haøm löôïng axit beùo trong thöïc phaåm thaûi cuõng aûnh höôûng ñeán quaù trình metan hoùa.
 Caùc vaán ñeà kinh teá, moâi tröôøng
Khi xöû lyù chaát thaûi raén theo coâng ngheä öôùt 1 giai ñoaïn, hoãn hôïp döôùi daïng buøn ñöôïc
naïp vaøo caùc beå phaûn öùng thì lôïi ích lôùn veà maët kinh teá laø coù theå söû duïng caùc thieát bò
reû tieàn nhö bôm vaø ñöôøng oáng. Tuy nhieân, neáu so vôùi heä thoáng khoâ thì chi phí beå
phaûn öùng, thieát bò khöû nöôùc vaø tieàn xöû lyù laïi cao hôn. Xeùt toång theå, möùc ñaàu tö cuûa heä
thoáng öôùt moät giai ñoaïn vaø khoâ moät giai ñoaïn hoaøn toaøn nhö nhau.
Nhöôïc ñieåm cuûa heä thoáng laø khoâng thu hoài ñöôïc hoaøn toaøn khí sinh hoïc do moät phaàn
chaát höõu cô bò loaïi cuøng vôùi caùc chaát taïo boït hoaëc ôû daïng caùc thaønh phaàn naëng naèm
phía döôùi ñaùy beå phaûn öùng.
Moät nhöôïc ñieåm nöõa cuûa heä thoáng laø söû duïng quaù nhieàu nöôùc, thöôøng khoaûng 1m3 /taán
chaát thaûi raén, laøm taêng chi phí söû duïng nöôùc cuõng nhö chi phí ñaàu tö vaø xöû lyù nöôùc thaûi.
Baûng 7.6 Toång quan veà ñaëc tính cuûa coâng ngheä öôùt moät giai ñoaïn
TT Tieâu chí Öu ñieåm Nhöôïc ñieåm
1 Kyõ thuaät Phaùt trieån töø quaù trình ñaõ ñöôïc Ñoaûn maïch
nghieân cöùu kyõ Caùc chaát taïo vaùng/boït vaø naëng
laéng xuoáng ñaùy beå phaûn öùng
Tieàn xöû lyù phöùc taïp
2 Sinh hoïc Pha loaõng chaát gaây öùc cheá Töông ñoái nhaïy caûm veà taûi
baèng nöôùc löôïng do caùc chaát gaây öùc cheá
coù khaû naêng lan truyeàn nhanh
trong beå phaûn öùng
218
Maát VS theo caùc chaát trô
3 Kinh teá vaø Thieát bò xöû lyù vaø vaän chuyeån Tieâu thuï nhieàu nöôùc
moâi tröôøng buøn reû (buø laïi ñoøi hoûi thieát bò Tieâu thuï naêng löôïng cao do
tieàn xöû lyù vaø theå tích cuûa beå phaûi gia nhieät theå tích lôùn
phaûn öùng lôùn)
 Moät vaøi heä thoáng hieän ñang aùp duïng treân thöïc teá
Coâng ngheä öôùt lieân tuïc moät giai ñoaïn cuûa EcoTec ñaõ ñöôïc aùp duïng taïi nhaø maùy xöû lyù
chaát thaûi sinh hoïc vôùi coâng suaát 6.500 taán/naêm ôû Bottrop, Ñöùc töø naêm 1995 vôùiù coâng
suaát 30.000 taán/naêm; nhaø maùy coù coâng suaát 17.000 taán/naêm ôû Shilou, Trung Quoác.
Ngoaøi ra coøn coù moät döï aùn xaây döïng nhaø maùy coù coâng suaát 14.000 taán/naêm ôû
Bangkok.
Chaát thaûi ñaõ ñöôïc phaân loaïi taïi nguoàn ñöôïc vaän chuyeån ñeán nhaø maùy vaø chuyeån qua
coâng ñoaïn nghieàn sô boä, phaân loaïi töø tính tröôùc khi phaân loaïi baèng troáng quay. Chaát
thaûi chaùy ñöôïc hay coøn goïi laø nhieân lieäu thu hoài töø raùc (RDF) ñöôïc taùch ra vaø chuyeån
ñeán noài hôi ñoát theo coâng ngheä taàng soâi. Caùc chaát höõu cô coøn laïi ñöôïc chuyeån ñeán beå
chuaån bò nguyeân lieäu phaûn öùng. Taïi ñaây, caùc chaát naøy taïo thaønh dòch loûng vôùi 15% TS
baèng caùch troän vôùi nöôùc. Caùc taïp chaát raén ñöôïc loaïi boû vaø nguyeân lieäu ñöôïc bôm ñeán
beå phaûn öùng sinh hoïc kî khí.
Heä thoáng goàm hai hay nhieàu daây chuyeàn hoaït ñoäng song song. Quaù trình phaân huûy
baét ñaàu ôû nhieät ñoä 35oC vôùi thôøi gian löu töø 15-20 ngaøy (coâng ngheä phaân huûy kî khí
hieáu nhieät ôû 55oC cuõng coù theå aùp duïng ñöôïc cho heä thoáng naøy). Quy moâ cuûa heä thoáng
coù theå leân ñeán 5.000m3. Khí sinh hoïc sinh ra seõ ñöôïc tuaàn hoaøn laïi moät phaàn ñeå taïo
boït khí laøm khuaáy troän vaät lieäu trong beå phaûn öùng. Huyeàn phuø taïo ra ñöôïc dieät khuaån
ôû 70oC trong voøng 30 phuùt nhaèm ñaûm baûo an toaøn khi boùn cho ñaát noâng nghieäp.
219
Chaát thaûi höõu cô
Nghieàn sô boä
Boàn chöùa
Beå phaûn öùng kî

Taùch kim loaïi khí moät giai
ñoaïn
(Nhieät ñoä: 35o C
Thôøi gian löu:
RDF laøm nhieân 15-20ngaøy)
lieäu cho noài hôi
Saøng quay ñoát theo nguyeân
lyù lô löûng
Beå dieät khuaån

(70oC trong voøng 30
phuùt
Nöôùc Beå chuaån bò nguyeân Bôm Phaân

lieäu phaûn öùng Beå chöùa boùn
loûng
Tuaàn hoaøn khí
biogas cho muïc
ñích khuaáy troän Khöû nöôùc Muøn
Caùc chaát trô
Nöôùc thaûi
Hình 7.3: Sô ñoà coâng ngheä öôùt lieân tuïc moät giai ñoaïn do Eco Technology JVV OY
phaùt trieån
7.4.6.2 Coâng ngheä khoâ moät giai ñoaïn
Haøm löôïng TS toái öu trong caùc chaát raén leân men trong heä thoáng söû duïng coâng ngheä khoâ
moät giai ñoaïn khoaûng 20 - 40%, vôùi raùc coù haøm löôïng TS > 50% caàn phaûi pha loaõng.
Nöôùc ñöôïc theâm vaøo toái thieåu ñeå taïo söï caân baèng nhieät toaøn dieän, raát höõu ích cho hoaït
ñoäng ôû cheá ñoä hieáu nhieät.
Heä thoáng khoâ khaùc bieät so vôùi heä thoáng öôùt veà baûn chaát vaät lyù cuûa caùc chaát leân men.
220
Quaù trình vaän chuyeån, naïp chaát leân men coù theå thöïc hieän nhôø baêng taûi, truïc vít hoaëc
bôm chuyeân duïng coù coâng suaát lôùn. Caùc thieát bò naøy ñaét hôn so vôùi bôm söû duïng trong
heä thoáng öôùt. Ngoaøi ra, caùc thieát bò naøy phaûi ñuû maïnh ñeå coù theå vaän chuyeån ñöôïc ñaù,
thuûy tinh, goã maø khoâng gaây ra baát cöù caûn trôû naøo.
Heä thoáng tieàn xöû lyù chæ caàn aùp duïng ñeå loaïi caùc chaát raén coù kích thöôùc lôùn hôn 40mm,
ví duï nhö saøng quay hoaëc heä thoáng nghieàn ñoái vôùi chaát thaûi höõu cô ñöôïc phaân loaïi taïi
nguoàn. Daïng thieát bò phaûn öùng söû duïng laø kieåu doøng chaûy nuùt (plug-flow) ñôn giaûn veà
maët kyõ thuaät vaø khoâng caàn phaûi coù thieát bò khuaáy troän cô hoïc beân trong thieát bò phaûn
öùng.
Nhöôïc ñieåm chính cuûa quaù trình khoâ laø khoâng coù khaû naêng phaân boá ñeàu vaø xoay voøng vi
sinh vaät cuõng nhö choáng quaù taûi vaø quaù trình axit hoùa. Caùc vaán ñeà treân ñaõ ñöôïc giaûi quyeát
trong heä thoáng Dranco baèng xoay voøng nöôùc ræ coù pha troän vôùi nöôùc saïch theo tyû leä 6:1.
Heä thoáng naøy cho pheùp xöû lyù raát hieäu quaû ñoái vôùi caùc chaát thaûi coù haøm löôïng TS trong
khoaûng 20 - 50%.
Heä thoáng Kompogas cuõng töông töï nhö heä thoáng Dranco nhöng söû duïng oáng naèm
ngang. Vôùi heä thoáng naøy, haøm löôïng TS trong chaát caàn leân men ñöôïc hieäu chænh
trong khoaûng 23%.
Heä thoáng Valorga khaùc vôùi heä thoáng daïng troøn ñöùng laø söû duïng khí sinh ra ñeå khuaáy
troän. Khí sinh ra ñöôïc bôm vaøo ñaùy beå vôùi aùp suaát cao moãi 15 phuùt. Haøm löôïng TS
caàn ñöôïc duy trì trong heä thoáng Valorga khoâng quaù 20%.
Do caùc haïn cheá veà maët cô khí, thieát bò phaûn öùng Kompogas thöôøng ñöôïc thieát keá, thi
coâng vôùi coâng suaát coá ñònh vaø ñeå thay ñoåi coâng suaát nhieàu thieát bò phaûn öùng vôùi coâng
suaát töø 15.000 T/naêm tôùi 25.000 T/naêm ñöôïc xaây döïng ñeå vaän haønh song song.
Ñoái vôùi heä thoáng Dranco vaø Valorga, maëc duø coù theå thay ñoåi ñöôïc coâng suaát nhöng caùc
thieát bò phaûn öùng thöôøng coù theå tích khoâng quaù 3.300 m3 vaø chieàu cao khoâng quaù 25m.
Heä thoáng khoâ moät giai ñoaïn coù taûi löôïng höõu cô cao hôn so vôùi heä thoáng öôùt do khoâng
bò aûnh höôûng bôûi caùc chaát gaây öùc cheá töø quaù trình axit hoùa hoaëc metan hoùa.
Caùc nghieân cöùu cho thaáy khoâng xaûy ra hieän töôïng öùc cheá bôûi C trong ñieàu kieän kî khí
hieáu nhieät vôùi chaát thaûi coù tyû leä C/N lôùn hôn 20 ñoái vôùi heä thoáng Dranco. Ñieàu naøy coù
theå giaûi thích ñöôïc do löôïng NH4+ sinh ra ít hôn vaø ñieàu kieän khuaáy troän keùm hôn so
vôùi heä thoáng öôùt.
Tyû löôïng sinh biogas trong caû 3 heä thoáng treân naèm trong khoaûng 90 Nm3/T, chaát thaûi
laøm vöôøn töôi tôùi 150 Nm3/T, thöïc phaåm thaûi töôi trong khoaûng 210-300 Nm 3 CH4/T
VS vôùi möùc phaân huûy VS trong khoaûng 50-70%.
Tyû löôïng biogas sinh ra trong heä thoáng khoâ cao hôn heä thoáng öôùt coù theå giaûi thích
ñöôïc do caùc chaát deã phaân huûy sinh hoïc khoâng bò maát ñi theo caùc chaát taïo vaùng/boït
hoaëc laéng xuoáng döôùi beå phaûn öùng.
221
Heä thoáng Valorga taïi Tiburd- Haø Lan coù taûi löôïng 1.000T chaát thaûi höõu cô töôi/tuaàn/2
beå phaûn öùng coù dung tích moãi beå 3.000m3 vaø hoaït ñoäng ôû 40oC, taûi löôïng naøy töông
ñöông vôùi 5 kg VS/m3/ngaøy ñoái vôùi heä thoáng öôùt.
Heä thoáng Dranco taïi Brecht-Bæ, taûi löôïng coù theå ñaït tôùi 15 kg VS/m3/ngaøy. Keát quaû
ñaït ñöôïc trong tröôøng hôïp 35% TS, thôøi gian löu 14 ngaøy vaø 65% löôïng VS bò phaân
huûy. Nhìn chung, taûi löôïng cuûa heä thoáng Dranco coù theå duy trì ñeàu ñaën ôû möùc 12 kg
VS/m3/ngaøy hay gaáp ñoâi taûi löôïng cuûa heä thoáng öôùt.
Caùc khaùc bieät veà maët kinh teá bao goàm caû chi phí ñaàu tö vaø vaän haønh giöõa heä thoáng
khoâ vaø öôùt khoâng nhieàu.
Tuy nhieân veà khía caïnh moâi tröôøng, söï khaùc bieät giöõa heä thoáng khoâ vaø öôùt raát roõ reät.
Heä thoáng khoâ söû duïng nöôùc ít hôn heä thoáng öôùt 10 laàn vaø do vaäy löôïng nöôùc thaûi caàn
xöû lyù seõ ít hôn heä thoáng öôùt nhieàu laàn.
Öu ñieåm khaùc cuûa heä thoáng khoâ laø khaû naêng vaän haønh ôû ñieàu kieän hieáu nhieät cao, do
vaäy khaû naêng ñaûm baûo veä sinh ñoái vôùi saûn phaåm cao hôn vaø thôøi gian phaân huyû
nhanh hôn.
Baûng 7.7 Toång quan veà moät soá ñaëc tröng cuûa coâng ngheä khoâ moät giai ñoaïn

1 Kyõ thuaät Khoâng coù caùc boä phaän truyeàn ñoäng Chaát thaûi öôùt (<20% TS) khoâng
beân trong beå phaûn öùng theå xöû lyù rieâng bieät (phaûi troän vôùi
Maïnh (khoâng caàn phaûi loaïi boû chaát chaát thaûi khoâ hôn)
trô)
Khoâng bò ñoaûn maïch
2 Sinh hoïc Löôïng VS maát trong quaù trình tieàn Khaû naêng pha loaõng chaát gaây öùc
xöû lyù ít cheá baèng nöôùc thaáp
Taûi löôïng höõu cô cao
Khaû naêng lan truyeàn caùc chaát öùc
cheá bò haïn cheá
3 Kinh teá vaø Chi phí tieàn xöû lyù reû vaø theå tích beå Caùc thieát bò löu tröõ vaø vaän chuyeån
moâi tröôøng phaûn öùng nhoû chaát thaûi yeâu caàu coâng suaát lôùn.
Khaû naêng tieät truøng hoaøn toaøn
Söû duï ng raát ít nöôùc
Nhu caàu nhieät ít
222
 Moät vaøi heä thoáng ñang aùp duïng treân thöïc teá
Coâng ngheä DRANCO laø coâng ngheä phaân huûy kî khí chaát thaûi höõu cô theo coâng ngheä khoâ
– lieân tuïc moät giai ñoaïn hieän ñöôïc aùp duïng taïi 4 nhaø maùy quy moâ coâng nghieäp ôû Chaâu AÂu
vôùi coâng suaát töø 11.000 ñeán 35.000 taán/naêm. Taïi Brecht-mieàn Baéc nöôùc Bæ coù nhaø maùy
coâng suaát 12.000 taán/naêm. Moät heä thoáng khaùc aùp duïng coâng ngheä naøy vôùi qui moâ pilot
cuõng ñöôïc xaây döïng taïi Ghent, Bæ vôùi coâng suaát xöû lyù 700 taán/naêm. Nhaø maùy naøy ñöôïc
xaây döïng nhö laø döï aùn trình dieãn veà coâng ngheä vaø khoâng coù hieäu quaû kinh teá khi hoaït
ñoäng ôû coâng suaát nhoû.
Chaát thaûi höõu cô ñaõ ñöôïc phaân loaïi taïi nguoàn ñöôïc phaân loaïi baèng tay hay xeù nhoû
tröôùc khi chuyeån ñeán saøng phaân loaïi ñeå taùch caùc vaät chaát lôùn. Thieát bò phaân loaïi töø
tính loaïi boû caùc maûnh kim loaïi vaø nguyeân lieäu sau ñoù ñöôïc troän vôùi nöôùc taùi söû duïng
töø quaù trình. Nguyeân lieäu ñöôïc bôm ñeán ñænh cuûa phaûn öùng sinh hoïc kî khí coù dung
tích 808m3.
Chaát thaûi höõu cô

ñöôïc phaân loaïi taïi
nguoàn
Phaân loaïi baèng tay
Nghieàn Maùy phaùt ñieän Ñieän
Nhieät
Saøng phaân loaïi Taïo hôi
Beå phaûn
öùng sinh
Beå phaân loaïi töø tính hoïc kî khí
OÅn ñònh
Troän
hieáu khí
Beå ñònh löôïng Maùy
(Troän vôùi nöôùc taùi söû duïng) troän vaø
Polyme EÙp
Phaân Humotex
vaø nöôùc
Nöôùc ñöôïc tieàn xöû lyù
Nöôùc thaûi ñi xöû lyù
tieáp
Hình 7.4: Sô ñoà coâng ngheä khoâ – lieân tuïc moät giai ñoaïn do haõng DRANCO, Bæ phaùt trieån
223
Heä thoáng DRANCO bao goàm moät giai ñoaïn kî khí hieáu nhieät (hoaït ñoäng ôû nhieät ñoä
50 -58 oC, thôøi gian löu laø 20 ngaøy, 5% löôïng chaát thaûi trong beå phaûn öùng ñöôïc laáy ra
haøng ngaøy, khöû nöôùc baèng maùy eùp daïng truïc vít ñeå thu ñöôïc 55% chaát raén. Nöôùc ræ
ñöôïc tieàn xöû lyù baèng caùc hoà hieáu khí taïi choã tröôùc khi thaûi ñeán traïm xöû lyù nöôùc thaûi ñoâ
thò cuûa vuøng. Phaàn chaát raén vôùi haøm löôïng TS khoaûng 50% ñöôïc oån ñònh hieáu khí
trong thôøi gian khoaûng 2 tuaàn theo kyõ thuaät thoåi khí töø ñaùy. Saûn phaåm cuoái cuøng laø
phaân Humotex, laø saûn phaåm oån ñònh, veä sinh, söû duïng toát cho ñaát. Khoaûng 7% khí
ñöôïc taïo ra söû duïng cho ñoát noùng beå phaûn öùng.
Thaønh phaàn chaát raén toång soá cuûa nguyeân lieäu bieán thieân khoaûng 15-40%, phuï thuoäc
vaøo caùc vaät lieäu ñaàu vaøo.
7.4.6.3 Coâng ngheä ña giai ñoaïn
 Toång quan
Coâng ngheä hai hoaëc ña giai ñoaïn laø coâng ngheä trong ñoù chaát höõu cô ñöôïc chuyeån thaønh
khí sinh hoïc vaø caùc chaát voâ cô oån ñònh thoâng qua caùc phaûn öùng sinh hoùa khoâng nhaát thieát
phaûi xaûy ra trong cuøng moät ñieàu kieän. Do vaäy, quaù trình toái öu hoùa coâng ngheä laø thöïc hieän
toái öu hoùa töøng böôùc trong toaøn boä daây chuyeàn coâng ngheä nhaèm ñaûm baûo toái öu caû veà toác
ñoä phaûn öùng vaø tyû löôïng sinh khí sinh hoïc.
Treân thöïc teá, kyõ thuaät hai giai ñoaïn thöôøng ñöôïc aùp duïng, trong ñoù giai ñoïan 1 laø giai
ñoaïn thuûy phaân xenlulo , giai ñoaïn 2 laø giai ñoaïn acetat hoùa vaø metan hoùa vôùi toác ñoä
sinh tröôûng chaäm cuûa quaàn theå vi sinh. Caùc heä thoáng aùp duïng coâng ngheä hai giai ñoaïn
phaân bieät thì coù khaû naêng taêng hoaït tính cuûa quaù trình metan hoùa thoâng qua vieäc aùp
duïng beå phaûn öùng coù löu sinh khoái hoaëc caùc ñieàu kieän khaùc. Cuõng coù theå taêng toác ñoä
thuûy phaân ôû giai ñoaïn 1 baèng caùch aùp duïng ñieàu kieän microaerophilic hoaëc caùc ñieàu
kieän khaùc. Vieäc aùp duïng caùc kyõ thuaät treân cho pheùp gia taêng caùc khaû naêng thieát keá heä
thoáng hai giai ñoaïn. Ñieàu naøy coù theå laøm taêng tính phöùc taïp veà maët kyõ thuaät cuûa heä
thoáng nhöng buø laïi coù theå cho hieäu quaû cao.
Treân thöïc teá, öu ñieåm chính cuûa coâng ngheä hai giai ñoaïn khoâng phaûi laø hieäu suaát
chung cao cuûa heä thoáng maø laø khaû naêng xöû lyù caùc chaát thaûi coù khaû naêng gaây maát baát
oån ñònh trong caùc heä thoáng moät giai ñoaïn, ñaëc bieät laø raùc coâng nghieäp, thoâng qua vieäc
ñaït ñöôïc tính ñeäm cao hôn, kieåm soaùt toát hôn toác ñoä naïp hoaëc ñoàng phaân huûy caùc loaïi
chaát thaûi khaùc nhau.
 Heä thoáng khoâng löu tröõ sinh khoái

 Ñaëc tröng kyõ thuaät
Thieát keá ñôn giaûn nhaát cuûa heä thoáng hai giai ñoaïn laø maéc noái tieáp hai beå phaûn öùng
daïng khuaáy troän hoaøn toaøn. Heä thoáng naøy töông ñöông vôùi heä thoáng öôùt moät giai
ñoaïn. Caùc khaû naêng khaùc laø maéc noái tieáp hai heä thoáng daïng doøng chaûy nuùt (plug-
flow) theo cheá ñoä öôùt-öôùt hoaëc khoâ-khoâ.
224
 Ñaëc tröng sinh hoïc
Öu ñieåm noåi baät cuûa heä thoáng hai giai ñoaïn laø tính oån ñònh sinh hoïc cao vaø cho pheùp phaân
huûy raát nhanh caùc chaát höõu cô nhö traùi caây hoaëc rau. Tuy nhieân, raát nhieàu caùc nghieân cöùu ôû
caùc qui moâ khaùc nhau cho thaáy, heä thoáng öôùt hai giai ñoaïn vaø moät giai ñoaïn khoâng khaùc
bieät nhieàu veà maët sinh hoïc, nhöng heä thoáng hai giai ñoaïn höõu ích caàn phaûi coù giai ñoaïn
axit hoùa vaø thuûy phaân khi coù caùc chaát khoù phaân huûy sinh hoïc nhö xenlulo chaúng haïn.
 Heä thoáng coù löu tröõ sinh khoái
 Ñaëc tröng kyõ thuaät
Ñeå ñaûm baûo maät ñoä caùc vi khuaån metan hoùa cao vaø quaàn theå vi khuaån metan hoùa
phaùt trieån nhanh trong giai ñoaïn thöù hai nhaèm taêng toác ñoä vaø khaû naêng chòu soác veà taûi
löôïng höõu cô hoaëc caùc chaát öùc cheá coù theå thöïc hieän baèng hai caùch:
Phöông phaùp thöù nhaát: laø taêng maät ñoä vi khuaån metan hoùa baèng caùch khoâng phoái hôïp giöõa
löu thuûy löïc vaø löu chaát raén. Thieát keá naøy chæ hieäu quaû ñoái vôùi caùc chaát thaûi töø nhaø beáp coù
khaû naêng thuyû phaân cao hoaëc chaát thaûi töø caùc chôï. Ñeå ñaït ñöôïc ñieàu naøy coù theå söû duïng beå
phaûn öùng tieáp xuùc keát hôïp vôùi beå laéng beân trong hoaëc söû duïng maøng loïc ñeå loïc doøng ra vaø
xoay voøng vi khuaån veà beå phaûn öùng.
Phöông phaùp thöù hai: cho pheùp taêng maät ñoä vi khuaån trong giai ñoaïn 2 laø söû duïng caùc
vaät lieäu hoã trôï quaù trình phaùt trieån baùm dính. Coâng ngheä BTA vaø Biopercolat ñöôïc
phaùt trieån treân kyõ thuaät naøy. Coâng ngheä BTA laø quaù trình öôùt-öôùt. Chaát thaûi sau khi
ñöôïc nghieàn thuûy löïc vaø ñaït 10% TS seõ ñöôïc voâ khuaån vaø eùp. Chaát loûng ñöôïc chuyeån
sang beå metan hoùa, baùnh buøn chuyeån sang thaønh daïng seät baèng nöôùc vaø thuûy phaân
trong beå phaûn öùng daïng khuaáy troän hoaøn toaøn trong ñieàu kieän nhieät ñoä thöôøng vôùi
thôøi gian löu thuûy löïc 2 - 3 ngaøy.
Giaù trò pH ñöôïc duy trì trong khoaûng 6 -7 taïi beå thuûy phaân nhôø hoài löu nöôùc töø beå
metan hoùa. Doøng ra töø beå thuûy phaân laïi ñöôïc eùp khöû nöôùc laàn nöõa vaø chaát loûng
chuyeån vaøo beå metan hoùa. Veà maët kyõ thuaät, heä thoáng naøy khaéc phuïc ñöôïc caùc nhöôïc
ñieåm trong heä thoáng moät giai ñoaïn nhö ñoaûn maïch, taïo vaùng/boït, laéng caùc chaát naëng
xuoáng ñaùy beå phaûn öùng, beå ñöôøng oáng vaø maát töø 10% ñeán 30% löôïng VS.
Nhöôïc ñieåm duy nhaát cuûa heä thoáng öôùt-öôùt laø tính phöùc taïp veà maët kyõ thuaät. Heä thoáng
naøy caàn phaûi coù 4 beå phaûn öùng ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu maø coù theå caàn ñöôïc giaûi quyeát baèng
1 beå phaûn öùng.
Heä thoáng Biopercolat söû duïng cuøng nguyeân taéc vôùi quaù trình BTA, tuy nhieân coù ñieåm
khaùc: giai ñoaïn ñaàu laø quaù trình khoâ trong ñieàu kieän microaerphilic vaø lieân tuïc ñöôïc
thaám bôûi nöôùc ñeå taêng phaûn öùng loûng hoùa. Nöôùc sau beå phaûn öùng coù haøm löôïng COD
leân tôùi 100g/l ñöôïc caáp vaøo beå loïc sinh hoïc kî khí hoaït ñoäng theo cheá ñoä doøng chaûy
nuùt.
225
Vieäc toái öu hoùa quaù trình taùch taïi giai ñoaïn 1 baèng kyõ thuaät microaerophilic vaø giai
ñoaïn hai baèng loïc sinh hoïc cho pheùp heä thoáng coù thôøi gian löu thuûy löïc toái thieåu –
khoaûng 7 ngaøy.
Heä thoáng Bioperoclat coù nhieàu ñieåm caûi tieán xeùt veà phöông dieän kyõ thuaät. Ñeå traùnh hieän
töôïng taïo raõnh trong giai ñoaïn khoâ, quaù trình cung caáp nöôùc ñöôïc thöïc hieän qua ñóa quay
coù ñoä môû 1mm. Taïi beå loïc sinh hoïc kî khí, heä thoáng taïo xung thuûy löïc theo chieàu ngang
cho pheùp ngaên caûn quaù trình taéc caùc giaù theå vaø taêng cöôøng khaû naêng tieáp xuùc giöõa vi
khuaån vôùi thöùc aên. Ngoaøi ra heä thoáng thuûy phaân khoâ cho pheùp loaïi boû caùc vaán ñeà naûy sinh
vôùi heä thoáng öôùt hoaëc öôùt-öôùt.
 Ñaëc tröng sinh hoïc
Heä thoáng hai giai ñoaïn vôùi haøm löôïng sinh khoái cao vaø sinh tröôûng dính baùm cho pheùp taêng
söùc ñeà khaùng choáng laïi caùc chaát öùc cheá. Keát quaû so saùnh quaù trình phaân huûy chaát thaûi coù khaû
naêng phaân huûy sinh hoïc cao töø ngaønh cheá bieán noâng saûn giöõa heä thoáng 1 giai ñoaïn vaø 2 giai
ñoaïn cho thaáy : heä thoáng 2 giai ñoaïn coù taûi löôïng höõu cô gaáp ñoâi maø khoâng bò baát cöù aûnh
höôûng naøo ñeán vi khuaån metan hoùa.
Heä thoáng BTA vaø Biopercolat coù theå vaän haønh vôùi taûi löôïng 10-15 kg VS/m3/ngaøy vôùi
ñieàu kieän giaûm tyû löôïng phaùt sinh biogas 20-30% do caùc haït lôùn coøn laïi sau quaù trình thuûy
phaân coøn chöùa nhieàu chaát cao phaân töû, coù theå phaân huûy sinh hoïc khoâng ñöôïc caáp cho beå
metan hoùa.
Baûng 7.8 Toång quan veà moät soá ñaëc tính cuûa coâng ngheä öôùt ña giai ñoaïn

1 Kyõ thuaät Tính uyeån chuyeån trong thieát keá Phöùc taïp
2 Sinh hoïc Coù khaû naêng tieáp nhaän chaát thaûi khoù Tyû löôïng sinh biogas thaáp
phaân huûy sinh hoïc nhö xenlulo (khi caùc chaát raén khoâng theå
Ñoái vôùi C/N < 20 chæ aùp duïng ñöôïc metan hoùa).
heä thoáng coù löu tröõ sinh khoái
Kinh teá vaø moâi Ít kim loaïi naëng trong saûn phaåm höõu Suaát ñaàu tö lôùn
tröôøng cô thu ñöôïc (khi caùc chaát raén khoâng
3
theå metan hoùa)
 Moät vaøi heä thoáng ñang ñöôïc aùp duïng treân thöïc teá
Coâng ngheä öôùt lieân tuïc ña giai ñoaïn do haõng BTA/Carl Bro, Ñan Maïch phaùt trieån
Coâng ngheä öôùt lieân tuïc ña giai ñoaïn cuûa BTA ñaõ ñöôïc aùp duïng ñaàu tieân ôû Helsingor,
Ñan Maïch vaøo naêm 1993 vôùi coâng suaát 20.000 taán/naêm chæ tieáp nhaän raùc töø hoä gia
ñình ñaõ ñöôïc phaân loaïi taïi nguoàn.
226
Chaát thaûi ñaõ ñöôïc phaân loaïi taïi nguoàn ñöôïc vaän chuyeån ñeán saøng taäp keát trong nhaø maùy.
Sau ñoù ñöôïc chuyeån ñeán maùy xeù bao vaø maùy nghieàn thuûy löïc. Taïi maùy nghieàn thuûy löïc,
chaát thaûi ñöôïc nghieàn, loaïi boû chaát deûo vaù caùc chaát trô. Sinh khoái sau khi nghieàn ñöôïc tieàn
xöû lyù ôû nhieät ñoä 70oC trong voøng 1 giôø ñeå dieät khuaån vaø NaOH ñöôïc theâm vaøo ñeå gia taêng
toác ñoä phaûn öùng trong caùc coâng ñoaïn sau. Sinh khoái seõ ñöôïc taùch laøm 2 loaïi: dòch loûng ñöôïc
bôm ñeán beå phaûn öùng sinh hoïc kî khí vaø huyeàn phuø ñöôïc chuyeån ñeán beå phaûn öùng thuûy
phaân, ôû ñoù noù chuyeån thaønh caùc axit höõu cô. Phaàn dòch loûng töø beå thuûy phaân ñöôïc bôm ñeán
beå phaân huûy sinh hoïc kî khí.
Nhaø maùy taïo ra khoaûng 3 trieäu m3 khí sinh hoïc moãi naêm, söû duïng cho traïm phaùt ñieän
vaø noài hôi ñoát khí ôû gaàn nhaø maùy.
Nhaø maùy trang bò boä trao ñoåi nhieät, do ñoù nhieät ñöôïc taïo thaønh töø quaù trình phaân huûy
coù theå ñöôïc söû duïng ñeå taêng nhieät ñoä chaát thaûi trong coâng ñoaïn tieàn xöû lyù.
Chaát thaûi höõu cô ñaõ

ñöôïc phaân loaïi taïi
Saøng taäp keát
Maùy xeù bao

Ñoäng cô ñoát Noài hôi
trong
Chaát deûo Maùy nghieàn thuûy löïc

vaø chaát (nghieàn chaát thaûi vaø loaïi
chaát deûo/ chaát trô)
trô
Beå tieàn xöû lyù Dòch

(Chaát thaûi ñöôïc dieät khuaån ôû 70 oC trong loûng Beå phaûn
voøng 1 giôø Taùch öùng sinh Phaân loûng
NaOH ñöôïc theâm vaøo ñeå gia taêng toác ñoä hoïc kî khí
phaân huyû)
Phaân khoâ
Thuûy phaân
Dòch loûng
Chaát xô
Hình 7.5: Sô ñoà coâng ngheä öôùt lieân tuïc ña giai ñoaïn BTA
227
Coâng ngheä öôùt lieân tuïc ña giai ñoaïn do haõng TBW Biocomp, Ñöùc phaùt trieån
Coâng ngheä öôùt lieân tuïc ña giai ñoaïn cuûa TBW ñaõ ñöôïc aùp duïng taïi Thronhofen, Ñöùc töø
naêm 1996 vôùi coâng suaát 13.000 taán/naêm vaø chæ tieáp nhaän chaát thaûi höõu cô ñaõ ñöôïc phaân loaïi
taïi nguoàn.
Coâng ngheä TBW laø coâng ngheä keát hôïp giöõa phaân huûy kî khí vaø hieáu khí raùc thaûi.
Chaát thaûi höõu cô ñaõ ñöôïc phaân loaïi taïi nguoàn ñöôïc söû duïng keát hôïp vôùi chaát thaûi loûng
cuûa coâng nghieäp cheá bieán noâng saûn. Chaát thaûi taïi nhaø maùy ñöôïc phaân loaïi thaønh caùc
vaät lieäu thoâ vaø chaát höõu cô mòn hôn nhôø saøng daïng troáng quay. Caùc vaät lieäu sau ñoù
ñöôïc loaïi boû caùc vaät lieäu voâ cô baèng tay, maùy phaân loaïi töø tröôùc khi chuyeån sang
phaân huûy tieáp. Phaàn vaät lieäu thoâ ñöôïc chuyeån ñeán quaù trình cheá bieán phaân raùc hieáu
khí, phaàn vaät lieäu min hôn ñöôïc chuyeån ñeán quaù trình phaân huûy kî khí.
Chaát thaûi höõu

cô
Thieát bò Phaàn thoâ chuyeån Troän vôùi nhau

phaân loaïi sang uû taïo lôùp muøn
troáng quay (composting)
Phaân loaïi töø
Ñoäng cô ñoát trong
Phaân loaïi
Khöû nöôùc
Maùy nghieàn
Beå phaûn öùng kî Beå phaûn

Beå chöùa Beå chöùa
khí 1 öùng kî khí
(Nhieät ñoä: 35oC)
2
(Nhieät ñoä:
Nöôùc
Hình 7.6: Sô ñoà coâng ngheä öôùt lieân tuïc ña giai ñoaïn TBW
Quaù trình uû vaät lieäu thoâ ñöïôc thöïc hieän theo daïng ñaùnh luoáng trong voøng 6 tuaàn, trong
suoát quaù trình naøy chuùng ñöôïc ñaûo troän moät laàn.
Phaàn höõu cô mòn ñöôïc chuyeån ñeán maùy nghieàn thuûy löïc taïo dung dòch coù 10% chaát
raén baèng nöôùc. Dòch loûng sau ñoù ñöôïc bôm theo meû (vaøi meû/ngaøy) vaøo beå phaûn öùng
kî khí 1 hoaït ñoäng ôû nhieät ñoä 35oC vôùi thôøi gian löu khoaûng 2 tuaàn. Chaát thaûi taïi ñaây
ñöôïc khuaáy troän nhôø thieát bò khuaáy daïng chaân vòt. Buøn hoaït tính töø ñaùy cuûa beå phaûn
öùng kî khí 1 ñöôïc chuyeån sang ñaùy cuûa beå phaûn öùng kî khí 2. Beå phaûn öùng kî khí 2
228
hoaït ñoäng ôû cheá ñoä hieáu nhieät (55oC) vôùi thôøi gian löu cuõng khoaûng 2 tuaàn. Keát thuùc
tuaàn thöù 2 coù khoaûng 60% chaát höõu cô ban ñaàu seõ ñöôïc chuyeån thaønh biogas.
Söï phaân chia vaät lyù cuûa 2 giai ñoaïn taïo ra söï gia taêng saûn löôïng khí. Khoaûng 25%
naêng löôïng ñöôïc taïo ra töø biogas ñöôïc söû duïng ñeå caáp nhieät cho caùc beå phaûn öùng vaø
caùc hoaït ñoäng beân trong nhaø maùy. Moãi m 3 biogas taïo ra 1,5 kW ñieän vaø 3 kW nhieät.
Chaát thaûi sau phaân huûy ñöôïc eùp ñeå loaïi nöôùc. Phaàn lôùn nöôùc taïo ra ñöôïc taùi söû duïng
ñeå troän vôùi phaân höõu cô mòn ôû maùy nghieàn. Phaàn nöôùc thöøa ñöôïc laøm saïch baèng caùc
hoà laøm saïch ñöôïc thieát keá saün. Phaàn buøn raén ñöôïc troän vôùi phaân hieáu khí ñaõ oån ñònh
ñeå taïo saûn phaåm caûi thieän chaát löôïng ñaát.
7.4.6.4 Coâng ngheä meû
 Toång quan
Trong caùc heä thoáng meû, caùc beå phaûn öùng ñöôïc naïp chaát thaûi moät laàn, sau ñoù seõ ñöôïc
vaän haønh qua caùc böôùc phaân huûy theo cheá ñoä khoâ vôùi 30 - 40% TS.
Veà maët nguyeân lyù, heä thoáng meû coù theå coi nhö moät hoá choân laáp ñöôïc thöïc hieän trong
thuøng nhöng tyû löôïng khí sinh hoïc sinh ra cao hôn töø 50 ñeán 100 laàn so vôùi baõi raùc
treân thöïc teá bôûi caùc nguyeân nhaân sau:
 Nöôùc ræ ñöôïc tuaàn hoøan lieân tuïc cho pheùp phaân taùn ñeàu chaát dinh döôõng, vi sinh
vaät cuõng nhö caùc axit sinh ra.
 Nhieät ñoä cuûa raùc trong beå phaûn öùng cao hôn nhieät ñoä raùc taïi caùc baõi raùc.
Treân thöïc teá coù 2 daïng sau ñang ñöôïc aùp duïng:
Khoâ – meû (DBD): heä thoáng meû ñöôïc cung caáp vôùi thaønh phaàn TS trong khoaûng 20 -
40%. Trong quaù trình phaân huûy, nöôùc ræ thu gom töø beå phaûn öùng ñöôïc tuaàn hoaøn trôû
laïi ñeå duy trì thaønh phaàn ñoä aåm nhaát ñònh, phaân phoái laïi caùc thaønh phaàn hoøa tan vaø vi
khuaån. Nhöôïc ñieåm cuûa heä thoáng naøy laø caàn coù quaù trình tieàn xöû lyù nguyeân lieäu cho
phuø hôïp.
UÛ kî khí meû tuaàn hoaøn (SEBAC): coâng ngheä naøy töông töï nhö coâng ngheä khoâ - meû. Tuy
nhieân, nöôùc ræ töø beå phaûn öùng ñöôïc trao ñoåi giöõa meû ñaõ coù vaø meû môùi nhaèm thuùc ñaåy quaù
trình khôûi ñoäng, taêng cöôøng vi sinh ñaõ thích nghi vaø loaïi boû caùc axit beùo bay hôi trong beå
phaûn öùng.
Moät vaán ñeà kyõ thuaät ñoái vôùi heä thoáng meû laø khaû naêng taéc heä thoáng thu gom nöôùc ræ phía
ñaùy beå. Vaán ñeà naøy coù theå giaûi quyeát ñöôïc baèng caùch giaûm thieåu taùc ñoäng cuûa quaù trình
neùn töï nhieân thoâng qua haï chieàu cao cuûa lôùp raùc xuoáng coøn 4m vaø troän laãn raùc vôùi caùc
vaät lieäu khaùc coù ñoä xoáp cao, ví duï 1T chaát thaûi ñaõ phaân huûy vaø 0,1T vuïn goã vôùi 1T chaát
thaûi töôi.
Vaán ñeà an toaøn chaùy noå khi thaùo saûn phaåm cuõng caàn quan taâm.
229
Hai pha axit hoùa vaø metan hoùa trong heä thoáng meû ñöôïc xaûy ra bieät laäp. Coù 3 daïng
thieát keá khaùc nhau:
Daïng 1. Heä thoáng meû moät giai ñoaïn: nöôùc ræ ñöôïc xoay voøng veà phía ñænh cuûa beå
phaûn öùng. Nhaø maùy hoaït ñoäng quy moâ coâng nghieäp aùp duïng thieát keá naøy cho raùc thaûi
ñöôïc phaân loaïi taïi nguoàn vôùi coâng suaát 35.000 T/naêm ñaõ ñöôïc thöïc hieän taïi Lelystad,
Haø Lan. Nhaø maùy goàm nhieàu beå phaûn öùng coù dung tích 480 m3/ beå hoaït ñoäng song
song.
Daïng 2. Heä thoáng meû luaân phieân: nöôùc ræ töø beå phaûn öùng môùi naïp raùc töôi coù chöùa
nhieàu axit höõu cô ñöôïc chuyeån vaøo beå nôi ñang xaûy ra quaù trình metan hoùa, coøn nöôùc
ræ töø beå metan hoùa seõ chuyeån vaøo beå môùi ñeå ñieàu chænh pH vaø bicarbonat. Ñieàu naøy
cuõng cho pheùp cung caáp vi sinh vaät cho raùc töôi.
Daïng 3. Lai gheùp meû – UASB: trong thieát keá naøy, beå phaûn öùng oån ñònh ñöôïc thay
theá baèng beå phaûn öùng UASB. Taïi beå UASB, caùc quaàn theå vi sinh vaät ñöôïc tích luõy
döôùi daïng caùc haït buøn cho pheùp xöû lyù chaát thaûi loûng coù haøm löôïng axit höõu cô cao.
Veà hình thöùc, heä thoáng naøy gaàn töông töï vôùi heä thoáng Biopercolat coù löu sinh khoái.
Taïi nhaø maùy Biocel ôû Lelystad, tyû löôïng biogas sinh ra trung bình laø 70 kg biogas/taán chaát
thaûi höõu cô ñöôïc phaân loaïi taïi nguoàn nhoû hôn khoaûng 40% so vôùi heä thoáng moät giai ñoaïn
lieân tuïc cho cuøng loaïi chaát thaûi. Nguyeân nhaân chính laø do phaân boá khoâng ñeàu nöôùc roø ræ
trong raùc khi xoay voøng.
Taûi löôïng höõu cô cuûa heä thoáng Biocel nhìn chung khoâng cao hôn so vôùi heä thoáng moät
giai ñoaïn lieân tuïc, khoaûng 3,6 – 5,1 kg VS/m3/ngaøy tuøy thuoäc vaøo nhieät ñoä khoâng khí.
Trong heä thoáng meû luaân phieân, axit höõu cô sinh ra bò chuyeån hoùa nhanh trong beå oån
ñònh. Do vaäy, thaønh phaàn vaø tyû löôïng sinh biogas khaù oån ñònh.
Do tính ñôn giaûn veà maët kyõ thuaät cuûa heä thoáng meû, neân suaát ñaàu tö nhoû hôn heä thoáng
moät giai ñoaïn lieân tuïc khoaûng 40%.
Tuy nhieân, nhu caàu söû duïng ñaát cuûa heä thoáng meû lôùn hôn so vôùi heä thoáng moät giai
ñoaïn lieân tuïc do chieàu cao cuûa beå phaûn öùng nhoû hôn 5 laàn vaø taûi löôïng theå tích nhoû
hôn 2 laàn.
Chi phí vaän haønh heä thoáng meû töông ñöông vôùi caùc heä thoáng khaùc.
Baûng 7.9 Toång quan veà moät soá ñaëc tröng cuûa coâng ngheä meû

1 Kyõ thuaät Ñôn giaûn Taéc heä thoáng ñaùy thu gom nöôùc ræ
Caàn chaát thaûi coù ñoä xoáp lôùn
Nguy cô noå khi thaùo saûn phaåm
230
2 Sinh hoïc OÅn ñònh cao Tyû löôïng sinh biogas thaáp do taïo
raõnh
Taûi löôïng höõu cô theå tích nhoû
3 Kinh teá vaø Reû, ñöôïc aùp duïng cho Nhu caàu söû duïng ñaát cao (töông
moâi tröôøng caùc nöôùc ñang phaùt trieån ñöông vôùi uû phaân sinh hoïc hieáu khí)
Tieâu thuï nöôùc ít
Baûng 7.10 Toùm taét caùc quaù trình laøm phaân höõu cô kî khí
Quaù trình Quoác Hieän Moâ taû quaù trình

gia traïng
Composting Myõ Thí SEBAC laø quaù trình goàm ba giai ñoaïn. Trong giai
kî khí daïng nghieäm ñoaïn ñaàu, nguyeân lieäu ñaõ nghieàn ñöôïc uû vôùi nöôùc roø
meû noái tieáp ræ tuaàn hoaøn töø thieát bò phaûn öùng cuûa giai ñoaïn 3 ôû
nhau giaâi ñoaïn phaân huûy cuoái. Caùc axit bay hôi vaø caùc saûn
phaåm cuûa quaù trình leân men khaùc taïo thaønh trong
(SEBAC)
thieát bò phaûn öùng giai ñoaïn 1 ñöôïc chuyeån sang thieát
bò phaûn öùng giai ñoaïn 2 ñeå chuyeån hoùa thaønh metan .
Quaù trình Thuî Chöa KAMPOGAS laø quaù trình phaân huûy kî khí môùi ñöôïc
KAMPOGAS Syõ phaùt aùp duïng ñeå xöû lyù chaát thaûi rau quaû vaø raùc vöôøn. Thieát
trieån bò phaûn öùng coù daïng truï troøn ñaët thaúng ñöùng, ñöôïc
trang bò maùy khuaáy thuûy löïc vaø ñöôïc vaän haønh ôû noàng
ñoä chaát raén cao trong khoaûng nhieät ñoä thermophilic.
Quaù trình Bæ Ñaõ phaùt DRANCO ñöôïc söû duïng ñeå chuyeån hoùa phaàn chaát
DRANCO trieån höõu cô coù trong CTRSH ñeå taïo thaønh naêng löôïng vaø
caùc saûn phaåm daïng humus. Quaù trình phaân huûy xaûy ra
trong thieát bò phaûn öù ng doøng chaûy taàng thaúng ñöùng
khoâng khaáy troän cô khí. Nöôùc roø ræ ôû ñaùy thieát bò ñöôïc
tuaàn hoaøn. Thieát bò DRANCO ñöôïc vaän haønh ôû noàng
ñoä chaát raén cao vaø trong khoaûng nhieät ñoä mesophilic.
Quaù trình Ñöùc Ñaõ phaùt BTA ñaõ phaùt trieån chuû yeáu ñeå xöû lyù phaàn chaát höõu cô
BTA trieån coù trong CTRSH. Quaù trình xöû lyù BTA bao goåm: (1)
xöû lyùsô boä chaát thaûi baèng phöông phaùp cô hoïc, nhieät
vaø phöông phaùp hoùa hoïc; (2) phaân loaïi chaát raén sinh
hoïc hoaø tan vaø khoâng hoaø tan; (3) thuûy phaân kî khí
caùc chaát thaûi raén coù khaû naêng phaân huûy sinh hoïc; (4)
metan hoùa chaát raén sinh hoïc hoaø tan. Quaù trình
metan hoùa xaûy ra ôû noàng ñoä chaát raén thaáp vaø khoaûng
nhieät ñoä mesophilic (leân men aám). Sau khi taùch nöôùc
231
chaát raén khoâng phaân huûy vôùi noàng ñoä toång coäng
khoaûng 35% ñöôïc duøng nhö compost.
Quaù trình Phaùp Ñaõ phaùt Quaù trình VALOGRA bao goàm ñôn vò phaân loaïi, ñôn vi
VALOGRA trieån taïo khí metan vaø ñôn vò tinh cheá. Thieát bò leân men kî khí
hoaït ñoäng ôû noàng ñoä chaát raén cao vaø trong khoaûng nhieät
ñoä leân men aám. Quaù trình xaùo troän chaát höõu cô trong thieát
bò ñöôïc thöïc hieän baèng caùch tuaàn hoaøn khí sinh hoïc döôùi
aùp suaát ôû ñaùy thieát bò phaân huûy.
Quaù trình Haø Chöa BIOCELL laø heä thoáng meû ñöôïc phaùt trieån ñeå xöû lyù
BIOCELL Lan phaùt chaát thaûi ñöôïc phaân loaïi taïi nguoàn (nhö rau quaù thaûi,
trieån raùc vöôøn,...) vaø chaát thaûi noâng nghieäp. Thieát bò coù
daïng hình truï troøn, ñöôøng kính 11,25m vaø chieàu cao
4,5m. Chaát raén ban ñaàu coù noàng ñoä 30% thu ñöôïc
baèng caùch troän chaát thaûi höõu cô ñaõ ñöôïc phaân loaïi töø
meû tröôùc ñoù.
7.4.6 Khí sinh hoïc

Khí sinh hoïc laø saûn phaåm cuûa quaù trình phaân huyû kò khí caùc CTR höõu cô. Saûn löôïng
khí sinh hoïc thu ñöôïc phuï thuoäc vaøo thaønh phaàn chaát thaûi, khoái löôïng chaát höõu cô vaø
ñieàu kieän trong beå phaûn öùng. Thaønh phaàn cuûa khí sinh hoïc bieán ñoåi nhö sau:
CH4 55 – 65%
CO2 35 – 45%
N2 0 – 3%
H2 0 – 1%
H2S 0 – 1%
CH4 coù nhieät trò cao nhaát (khoaûng 9.000 kcal/m 3); thoâng thöôøng, saûn phaåm khí sinh
hoïc coù nhieät trò khoaûng 4.500 – 6.300 kcal/m 3.
Cuoäc khuûng hoaûng naêng löôïng vaøo nhöõng naêm 1980 ñaõ gaây ra nhöõng aûnh höôûng kinh teá
cho nhieàu quoác gia, ñaëc bieät laø nhöõng nöôùc ngheøo phaûi leä thuoäc vaøo vieäc nhaäp khaåu daàu
vaø khí ñoát. Khí sinh hoïc laø ñaõ ñöôïc xem nhö laø nguoàn naêng löôïng thay theá. Khí sinh hoïc
coù theå ñöôïc söû duïng trong hoä gia ñình nhö laø duøng ñeå naáu aên, cung caáp nhieät, thaép saùng,
vaø hôn theá nöõa laø söû duïng trong caùc cô quan coâng sôû ñeå cung caáp naêng löôïng hay duøng
ñeå phaùt ñieän.
7.4.6.1 Thu hoài naêng löôïng töø khí sinh hoïc

Töø thöïc tieãn cho thaáy, vieäc thu hoài khí sinh hoïc töø quaù trình phaân huyû kò khí nhaèm
muïc ñích thu hoài naêng löôïng, ñaõ ñöôïc aùp duïng töø laâu ñeå thay theá nhieân lieäu, than,
daàu, goã vaø goùp phaàn giaûi quyeát caùc vaán ñeà lieân quan ñeán vieäc quaûn lyù vaø heä thoáng
232
maïng löôùi phaân phoái naêng löôïng. Moät trong nhöõng yeáu toá thuaän lôïi cho vieäc thu hoài
naêng löôïng khí sinh hoïc laø löôïng chaát thaûi höõu cô caàn thieát cho quaù trình saûn xuaát sinh
hoïc raát doài daøo. Giaûm nhu caàu söû duïng goã trong röøng vaø nhöõng noå löïc troàng caây röøng
trong töông lai.
Döïa vaøo giaù trò nhieät naêng cuûa khí sinh hoïc (4.500 – 6.300 kCal/m3). Hesse (1982)
öôùc tính khi ñoát hoaøn chænh 1 m3 khí sinh hoïc coù theå:
Chaïy 1 ñoäng cô 2HP trong 2 giôø
Cung caáp 1.25 kw-h ñieän
Cung caáp nhieät ñeå naáu 3 böõa aên trong 1 ngaøy cho 5 ngöôøi
Cung caáp 6h cho 1 boùng ñeøn 60W
Chaïy 1 tuû laïnh coâng suaát 1m3 khoaûng 1h
Chaïy 1 maùy uû coâng suaát 1 m3 khoaûng 0.5h
Vì vaäy, 1m3 biogas töông ñöông vôùi 0,4kg daàu diesel; 0,6 kg xaêng; hoaëc 0,8 kg than.
Taïi Trung Quoác 5.2% daân soá vuøng noâng thoân vaø taïi AÁn Ñoä 0.8% ngöôøi daân noâng thoân
söû duïng khí sinh hoïc laøm nhieân lieäu ñoát. Khoaûng 95% nhaø maùy saûn xuaát khí sinh hoïc
taïi Chaâu AÙ daïng söû duïng trong gia ñình. Do ñoù, muïc ñích söû duïng cô baûn cuûa hoï laø
naáu aên vaø thaép saùng, 5% coøn laïi söû duïng cho tuû laïnh, phaùt ñieän, bôm nöôùc töôùi tieâu.
Neáu khí sinh hoïc vôùi haøm löôïng H2 S thaáp thì khoâng caàn phaûi loaïi tröø H2S cho muïc
ñích naáu aên vaø thaép saùng. Neáu khí sinh hoïc ñöôïc löu tröõ vaø chuyeân chôû thì H2S phaûi
ñöôïc loaïi tröø ñeå traùnh hieän töôïng aên moøn.
Ví duï: Tính löôïng Metan thu hoài do phaân huûy kî khí phaàn höõu cô trong CTR ñoâ thò.
Haõy tính löôïng metan coù theå thu ñöôïc töø 1 taán chaát thaûi, laø phaàn höõu cô cuûa CTR ñoâ
thò, theo caùc döõ lieäu sau:
1.Ñoä aåm laø 20%
2. Thôøi gian phaân huûy 30 ngaøy
3. Chaát raén bay hôi: VS= 0,93 TS
4. Chaát raén bay hôi coù khaû naêng phaân huûy sinh hoïc: BVS=0,7 VS
5. Hieäu suaát chuyeån hoùa cuûa BVS: 95%
6. Khí sinh ra: 0,5 m3 / kgBVS phaân huûy
7. Nhieät trò cuûa khí sinh hoïc: 18.600 kJ/m3
Giaûi:
1. Löôïng VS coù trong 1 taán CTR höõu cô:
1 taán x 0,8 x 0,93 = 0,744 taán
2. Löôïng BVS phaân huûy coù trong 1 taán CTR höõu cô:
233
0,744 taán x 0,7 x 0,95 = 0,495 taán

3. Löôïng khí sinh hoïc sinh ra do phaân huûy 1 taán CTR höõu cô:
0,5 m3/kg x 0,495. 103 = 247,5 m3
4. Giaù trò naêng löôïng cuûa khí sinh hoïc sinh ra do phaân huûy 1 taán CTR höõu cô:
18.600 kJ/ m3 x 247,5 = 460.350 kJ
7.4.6.2 Moät soá phöông phaùp ñeå laøm tinh khieát saûn phaåm biogas
 Loaïi tröø CO2
CO2 tan töông ñoái toát trong nöôùc, do ñoù duøng thaùp röûa nöôùc laø phöông phaùp ñôn giaûn
nhaát ñeå loaïi tröø CO2 töø khí sinh hoïc. Phöông phaùp naøy coù nhöôïc ñieåm laø caàn löôïng
nöôùc raát lôùn. Giaû söû khí sinh hoïc chieám 35% CO2 vaø khoái löôïng rieâng cuûa CO2 laø 1.84
kg/m3 ôû ñieàu kieän 1 atm, 20oC thì löôïng nöôùc caàn thieát laø 429 lít ñeå röûa 1m3 biogas.
CO2 laø khí axit, coù theå haáp phuï baèng dung dòch kieàm. 3 loaïi hoùa chaát kieàm duøng ñeå
haáp phuï laø: NaOH, Ca(OH)2, KOH.
2 phaûn öùng lieân tuïc nhau (consecutive) duøng ñeå loaïi tröø CO2 baèng dung dòch NaOH laø:
NaOH + CO2  Na 2CO3 + H2O
Na2CO3 + CO2 + H 2O  NaHCO 3
NaHCO3 keát tuûa vaø coù theå taùch khoûi dung dòch.
Ca(OH)2 (söõa voâi) thì phong phuù hôn vaø khoâng ñaét tieàn, do ñoù coù theå söû duïng ñeå loaïi tröø
CO2.
Ca(OH)2 + CO2  CaCO3 + H 2O
CaCO3 keát tuûa vaø coù theå taùch ra khoûi dung dòch. Döïa vaøo phöông trình treân, 1kg voâi
trong 1m3 nöôùc coù theå loaïi tröø 300 lít CO2 hoaëc 860 lít biogas (giaû söû CO2 chieám 35%)
 Loaïi tröø H2S
Na2CO3 hình thaønh trong phöông trình treân coù theå duøng ñeå loaïi tröø H2S töø khí sinh
hoïc, thôøi gian tieáp xuùc caàn ñuû lôùn ñeå caùc phaûn öùng xaûy ra.
H2S + Na 2CO3  NaHS + NaHCO3
Phöông phaùp ñôn giaûn hôn vaø kinh teá laø cho lôùp maïc saét (iron filing) hoaëc oxyt saét
Fe2O3 troän vôùi goã baøo (daêm baøo). Phöông phaùp naøy goïi laø “röûa khí thoâ”. Phaûn öùng
loaïi tröø H2S laø:
Fe2O3 + 3H2S  Fe2S3 + 3H2O
Fe2O3 coù theå phuïc hoài baèng caùch phôi hoaëc laøm noùng Fe2S3 trong khoâng khí (hoaëc
oxygen) theo phaûn öùng sau ñaây:
2Fe2O3 + 3O2  2Fe2O3 + 3S2
234
7.5 COÂNG NGHEÄ HIEÁU KHÍ

7.5.1 Toång quan
Quaù trình uû hieáu khí laø quaù trình phaân huûy sinh hoïc hieáu khí vaø oån ñònh caùc chaát höõu
cô trong CTR ñoâ thò ( tröø nhöïa, cao su vaø da thuoäc ) nhôø hoaït ñoäng cuûa vi sinh vaät.
Saûn phaåm cuûa quaù trình phaân huûy sinh hoïc naøy bao goàm CO2, nöôùc, nhieät, chaát muøn
oån ñònh, khoâng mang maàm beänh vaø ñöôïc söû duïng laøm phaân boùn cho caây troàng. Quaù
trình uû hieáu khí coù theå aùp duïng ñoái vôùi:1) raùc vöôøn; 2) CTR ñoâ thò ñaõ ñöôïc phaân loaïi;
3) hoãn hôïp CTR ñoâ thò; 4) keát hôïp buøn thaûi töø quaù trình xöû lyù nöôùc thaûi.
VSV, dinh döôõng,

aåm, khoâng khí
CTR Phaân Raùc höõu cô Phaân huûy hieáu khí Saøng phaân
loaïi (uû thaønh phaân) loaïi
Loaïi
raùc Chaát höõu cô khoâng
ñaït yeâu caàu
Phaân höõu cô
Taùi cheá, choân
laáp
Hình 7.7: Sô ñoà chung cuûa quaù trình uû hieáu khí CTR ñoâ thò
7.5.2 Caùc phaûn öùng hoaù sinh cuûa quaù trình phaân huûy
Quaù trình phaân huûy CTR dieãn ra raát phöùc taïp, theo nhieàu giai ñoaïn vaø taïo nhieàu saûn
phaåm trung gian. Ví duï, quaù trình phaân huûy protein: protein  peptides amino axits
hôïp chaát ammonium  nguyeân sinh chaát cuûa vi khuaån vaø N hoaëc NH3.
Ñoái vôùi carbonhydrat, quaù trình phaân huûy xaûy ra: carbonhydrat  ñöôøng ñôn  axit
höõu cô CO2 vaø nguyeân sinh chaát cuûa vi khuaån.
Nhöõng phaûn öùng chuyeån hoùa sinh hoùa dieãn ra trong quaù trình uû hieáu khí raát phöùc taïp,
hieän vaãn chöa ñöôïc nghieân cöùu chi tieát. Moät caùch toång quaùt caên cöù treân söï bieán thieân
nhieät ñoä coù theå chia quaù trình uû hieáu khí thaønh caùc pha sau:
- Pha thích nghi: laø giai ñoaïn caàn thieát ñeå vi sinh vaät thích nghi vôùi moâi tröôøng môùi.
- Pha taêng tröôûng: ñaëc tröng bôûi söï taêng nhieät ñoä do quaù trình phaân huûy sinh hoïc.
- Pha öa nhieät: laø giai ñoaïn nhieät ñoä taêng cao nhaát. Ñaây laø giai ñoaïn oån ñònh chaát
thaûi vaø tieâu dieät vi sinh vaät gaây beänh hieäu quaû nhaát. Phaûn öùng hoaù sinh xaûy ra trong uû
hieáu khí vaø phaân huûy kò khí ñöôïc ñaëc tröng bôûi 2 phöông trình:
235
COHNS + O2 + VSV hieáu khí CO2 + NH 3 + saûn phaåm khaùc + naêng löôïng
COHNS + VSV kî khí CO2 + H 2S + NH3 + CH 4 +saûn phaåm khaùc + naêng löôïng
- Pha tröôûng thaønh: laø giai ñoaïn giaûm nhieät ñoä ñeán baèng nhieät ñoä moâi tröôøng. Trong
pha naøy, quaù trình leân men xaûy ra chaäm, thích hôïp cho söï hình thaønh chaát keo muøn
(quaù trình chuyeån hoaù caùc phöùc chaát höõu cô thaønh chaát muøn), caùc chaát khoaùng (saét,
canxi, nitô…) vaø cuoái cuøng thaønh muøn. Ngoaøi ra coøn xaûy ra caùc phaûn öùng nitrat hoaù,
ammonia (saûn phaåm phuï cuûa quaù trình oån ñònh chaát thaûi) bò oxi hoaù sinh hoïc taïo
thaønh nitrit (NO2-) vaø cuoái cuøng thaønh nitrat (NO3-):
NH 4+ + 3/2 O 2 NO 2- + 2H+ + H 2O
NO2- + ½ O 2  NO3-
Keát hôïp hai phöông trình treân, quaù trình nitrat hoùa dieãn ra nhö sau:
NH4+ + 2O2 NO 3- + 2H+ + H 2O
Maët khaùc, trong moâ teá baøo, NH4+ cuõng ñöôïc toång hôïp vôùi phaûn öùng ñaëc tröng cho quaù
trình toång hôïp:
NH4+ + 4CO2 + HCO3- + H 2O C5H7NO 2 + 5O2
Phöông trình phaûn öùng nitrat hoaù toång coäng xaûy ra nhö sau:
22NH4+ + 37O2 + 4CO2 + HCO 3- 21 NO3- + C5H7NO 2 + 20 H2O + 42H+
70
60
50
Nhieät ñoä
40
30
20
Pha thích nghi Pha taêng tröôûng Pha öa nhieät Pha tröôûng thaønh
10
0
Thôøi gian
Hình 7.8 : Bieán thieân nhieät ñoä trong quaù trình uû hieáu khí
Toùm laïi, quaù trình phaân huûy hieáu khí CTR bao goàm 3 giai ñoaïn chính sau:
 Giai ñoaïn nhieät ñoä trung bình: keùo daøi trong moät vaøi ngaøy.
 Giai ñoaïn nhieät ñoä cao: coù theå keùo daøi töø moät vaøi ngaøy ñeán moät vaøi thaùng.
 Giai ñoaïn laøm maùt vaø oån ñònh: keùo daøi vaøi thaùng.
236
Trong quaù trình phaân huûy hieáu khí, öùng vôùi töøng giai ñoaïn uû khaùc nhau caùc loaøi vi
sinh vaät öu theá cuõng khaùc nhau. Quaù trình phaân huûy ban ñaàu do caùc vi sinh vaät chòu
nhieät trung bình chieám öu theá, chuùng seõ phaân huûy nhanh choùng caùc hôïp chaát deã phaân
huûy sinh hoïc. Nhieät ñoä trong quaù trình naøy seõ gia taêng nhanh choùng do nhieät maø caùc
vi sinh vaät taïo ra. Khi nhieät ñoä gia taêng treân 40 oC, caùc vi sinh vaät chòu nhieät trung
bình seõ bò thay theá bôûi caùc vi sinh vaät hieáu nhieät. Khi nhieät ñoä gia taêng ñeán 55oC vaø
treân nöõa, caùc vi sinh vaät gaây beänh seõ bò tieâu dieät. Khi nhieät ñoä gia taêng ñeán 65oC seõ
coù raát nhieàu loaøi vi sinh vaät bò cheát vaø nhieät ñoä naøy cuõng laø giôùi haïn treân cuûa quaù
trình phaân huûy hieáu khí.
Rieâng trong giai ñoaïn hieáu nhieät, nhieät ñoä cao laøm taêng quaù trình phaân huûy protein,
chaát beùo vaø caùc hydrocarbon phöùc hôïp nhö xenlulo vaø hemixenlulo . Sau giai ñoaïn
naøy, nhieät ñoä cuûa quaù trình uû seõ giaûm töø töø vaø caùc vi sinh vaät chòu nhieät trung bình laïi
chieám öu theá trong giai ñoaïn cuoái.
7.5.2.1 Caùc nhoùm vi sinh vaät coù maët trong quaù trình uû phaân raùc
- Vi khuaån coù daïng hình que, hình caàu hay hình xoaén, nhieàu loaøi coù khaû naêng töï di
chuyeån. Khi baét ñaàu cuûa quaù trình uû phaân raùc, caùc vi khuaån chòu nhieät trung bình
chieám öu theá. Khi nhieät ñoä gia taêng treân 40oC, caùc vi khuaån hieáu nhieät seõ tieáp quaûn.
Trong giai ñoaïn naøy, khuaån hình que seõ chieám öu theá veà soá löôïng. Khi quaù trình uû
phaân raùc ñöôïc laøm maùt, vi khuaån chòu nhieät trung bình laïi chieám öu theá.
- Xaï khuaån coù vai troø quan troïng trong vieäc phaân huûy caùc chaát höõu cô phöùc taïp nhö
xenlulo , lignin, chitin vaø protein trong quaù trình uû raùc. Enzym cuûa chuùng cho pheùp xaï
khuaån phaân huûy hoùa hoïc caùc maûnh vuïn nhö thaân caây, voû caây hoaëc taïp chí. Moät vaøi
loaøi xuaát hieän trong giai ñoaïn chòu nhieät trung bình, nhöõng loaøi khaùc ñoùng vai troø
quan troïng trong giai ñoaïn laøm maùt vaø oån ñònh.
- Naám coù vai troø quan troïng trong vieäc phaân huûy caùc maûnh vuïn, taïo cho caùc vi
khuaån tieáp tuïc quaù trình phaân huûy heát caùc xenlulo coøn laïi. Caùc loaøi naám coù soá löôïng
lôùn trong caû 2 giai ñoaïn: nhieät ñoä trung bình vaø nhieät ñoä cao. Haàu heát naám soáng ôû lôùp
beân ngoaøi cuûa ñoáng uû khi nhieät ñoä cao.
- Ñoäng vaät nguyeân sinh ñöôïc tìm thaáy ôû trong nöôùc ræ raùc cuûa ñoáng uû nhöng coù vai
troø khaù nhoû trong phaân huûy phaân raùc.
- Truøng roi ñöôïc tìm thaáy trong nöôùc ræ raùc cuûa ñoáng uû. Chuùng aên caùc hôïp chaát höõu
cô, vi khuaån vaø naám.
7.5.2.2 Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán quaù trình phaân huûy hieáu khí
Vaän toác phaân huûy chaát höõu cô trong quaù trình uû phaân chòu aûnh höôûng bôûi nhieàu yeáu toá
nhö nhieät ñoä, pH, vi sinh vaät, oxygen, chaát höõu cô, ñoä aåm, tæ leä C/N vaø caáu truùc chaát
thaûi.
Caáu truùc
Dinh döôõng Khoái löôïng, Theå
Ñoä xoáp Ñoä xoáp pH
C/N tích
237
Trôû löïc
Hình 7.8 Nhöõng yeáu toá aûnh höôûng ñeán quaù trình uû phaân
a) Caùc yeáu toá vaät lyù
Caùc yeáu toá vaät lyù coù aûnh höôûng ñeán quaù trình uû goàm:
- Nhieät ñoä
Nhieät trong khoái uû laø saûn phaåm phuï cuûa söï phaân huûy caùc hôïp chaát höõu cô bôûi vi sinh vaät,
phuï thuoäc vaøo kích thöôùc cuûa ñoáng uû, ñoä aåm, khoâng khí vaø tyû leä C/N, möùc ñoä xaùo troän vaø
nhieät ñoä moâi tröôøng xung quanh.
Nhieät ñoä trong heä thoáng uû khoâng hoaøn toaøn ñoàng nhaát trong suoát quaù trình uû, phuï
thuoäc vaøo löôïng nhieät taïo ra bôûi caùc vi sinh vaät vaø thieát keá cuûa heä thoáng.
Nhieät ñoä laø moät yeáu toá quan troïng aûnh höôûng ñeán hoaït tính cuûa vi sinh vaät trong quaù trình
cheá bieán phaân höõu cô vaø cuõng laø moät trong caùc thoâng soá giaùm saùt vaø ñieàu khieån quaù trình
uû CTR. Trong luoáng uû, nhieät ñoä caàn duy trì laø 55 – 650C, vì ôû nhieät ñoä naøy, quaù trình cheá
bieán phaân vaãn hieäu quaû vaø maàm beänh bò tieâu dieät. Khi nhieät ñoä taêng treân ngöôõng naøy seõ
öùc cheá hoaït ñoäng cuûa vi sinh vaät. ÔÛ nhieät ñoä thaáp hôn, phaân höõu cô khoâng ñaït tieâu chuaån
veà maàm beänh.
Nhieät ñoä trong luoáng uû coù theå ñieàu chænh baèng nhieàu caùch khaùc nhau nhö hieäu chænh
toác ñoä thoåi khí vaø ñoä aåm, coâ laäp khoái uû vôùi moâi tröôøng beân ngoaøi baèng caùch che phuû
hôïp lyù.
- Ñoä aåm
Ñoä aåm (nöôùc) laø moät yeáu toá caàn thieát cho hoaït ñoäng cuûa vi sinh vaät trong quaù trình
cheá bieán phaân höõu cô. Vì nöôùc caàn thieát cho quaù trình hoaø tan chaát dinh döôõng vaøo
nguyeân sinh chaát cuûa teá baøo.
Ñoä aåm toái öu cho quaù trình uû phaân CTR naèm trong khoaûng 50 - 60%. Caùc vi sinh vaät
ñoùng vai troø quyeát ñònh trong quaù trình phaân huûy CTR thöôøng taäp trung taïi lôùp nöôùc
moûng treân beà maët cuûa phaân töû CTR. Neáu ñoä aåm quaù nhoû (< 30%) seõ haïn cheá hoaït
ñoäng cuûa vi sinh vaät, coøn khi ñoä aåm quaù lôùn (> 65%) thì quaù trình phaân huûy seõ chaäm
238
laïi, seõ chuyeån sang cheá ñoä phaân huûy kî khí vì quaù trình thoåi khí bò caûn trôû do hieän
töôïng bít kín caùc khe roãng khoâng cho khoâng khí ñi qua, gaây muøi hoâi, roø ræ chaát dinh
döôõng vaø lan truyeàn vi sinh vaät gaây beänh.
Ñoä aåm aûnh höôûng ñeán söï thay ñoåi nhieät ñoä trong quaù trình uû vì nöôùc coù nhieät dung
rieâng cao hôn taát caû caùc vaät lieäu khaùc.
Trong tröôøng hôïp ñoä aåm cuûa khoái uû thaáp, coù theå ñieàu chænh baèng caùch theâm nöôùc vaøo.
Coøn khi ñoä aåm cao khoái uû cao coù theå ñieàu chænh baèng caùch troän vôùi vaät lieäu ñoän coù ñoä
aåm thaáp hôn nhö: maït cöa, rôm raï…
Thoâng thöôøng ñoä aåm cuûa phaân baéc, buøn vaø phaân ñoäng vaät thöôøng cao hôn giaù trò toái
öu, do ñoù caàn boå sung caùc chaát phuï gia ñeå giaûm ñoä aåm ñeán giaù trò caàn thieát. Ñoái vôùi
heä thoáng saûn xuaát phaân höõu cô lieân tuïc, ñoä aåm coù theå khoáng cheá baèng caùch tuaàn hoaøn
saûn phaåm phaân höõu cô nhö sô ñoà:
Khí thaûi
Hoãn hôïp
Cô chaát höõu QUAÙ TRÌNH Saûn phaåm phaân
cô öôùt, xc , Sc x m , Sm UÛ PHAÂN höõu cô, x p, Sr
Khoâng khí
Tuaàn hoaøn
x r, S r
Hình 7.9: Sô ñoà heä thoáng saûn xuaát phaân höõu cô lieân tuïc
Trong ñoù:
xc:Toång khoái löôïng öôùt cuûa cô chaát laøm phaân höõu cô naïp lieäu trong 1 ngaøy
xp: Toång khoái löôïng öôùt cuûa saûn phaåm phaân höõu cô trong 1 ngaøy
xr : Toång khoái löôïng öôùt cuûa saûn phaåm phaân höõu cô tuaàn hoaøn trong 1 ngaøy
xm: Toång khoái löôïng öôùt cuûa hoãn hôïp vaät lieäu laøm phaân höõu cô trong 1 ngaøy
Sc : Haøm löôïng chaát raén cuûa cô chaát laøm phaân höõu cô, %
Sr:Haøm löôïng chaát raén cuûa saûn phaåm phaân höõu cô vaø phaàn tuaàn hoaøn, %
Sm : Haøm löôïng chaát raén cuûa hoãn hôïp tröôùc khi laøm phaân, %
Rw: Tæ leä tuaàn hoaøn tính theo khoái löôïng öôùt cuûa saûn phaåm tuaàn hoaøn vaø khoái
löôïng öôùt cuûa cô chaát laøm phaân höõu cô
Rd: Tæ leä tuaàn hoaøn tính theo khoái löôïng khoâ cuûa saûn phaåm tuaàn hoaøn vaø khoái
löôïng khoâ cuûa chaát laøm phaân höõu cô
Nhö vaäy, toång khoái löôïng öôùt cuûa hoãn hôïp:
239
xm = xc + xr (7.10)
Phaàn chaát raén cuûa hoãn hôïp laøm phaân:
Smxm = S cxc + S rxr (7.11)
Hay
Sm (xc + xr) = Scxc + S rxr (7.12)
Tyû leä tuaàn hoaøn theo khoái löôïng öôùt
xr
Rw = (7.13)
xc
Töø (7.12) vaø (7.13) coù:

Sm S c
Rw = (7.14)
Sr S m
Tyû leä tuaàn hoaøn khoâ

S r xr
Rd = (7.15)
S c xc
Thay (7.12) vaøo (7.15) ta ñöôïc:

Sm
1
Sc
Rd = (7.16)
S
1 m
Sr
Ví duï 7.1:Tính löôïng saûn phaåm phaân höõ u cô coù ñoä aåm 20% phaûi tuaàn hoaøn ñeå hoãn hôïp
laøm phaân höõu cô ñaït ñoä aåm toái öu laø 60%. Bieát raèng nguyeân lieäu söû duïng laø buøn vaø
traáu coù haøm löôïng chaát raén laàn löôït laø 10% vaø 50%., ñöôïc phoái troän theo tæ leä khoái
löôïng khoâ laø 1:5
Giaûi:
 Haøm löôïng chaát raén cuûa cô chaát Sc = 1 – 0,7 = 0,3
 Haøm löôïng chaát raén trong hoãn hôïp laøm phaân: Sm = 1 – 0,6 = 0,4
 Haøm löôïng chaát raén trong saûn phaåm phaân: Sr = 1 – 0,2 = 0,8
S m S c 0,4 0,3
 Tæ leä tuaàn hoaøn tính theo khoái löôïng öôùt: Rw =  0,25
S r S m 0,8 0,4
 Neáu söû duïng 6kg cô chaát khoâ, khoái löôïng cô chaát öôùt töông öùng laø 6/0,3 = 20kg
 Khoái löôïng saûn phaåm phaân höõu cô tuaàn hoaøn laø: xr = 0,25xc = 0,25x 20 = 5kg.
- Kích thöôùc haït
240
Kích thöôùc haït aûnh höôûng lôùn ñeán toác ñoä phaân huûy. Quaù trình phaân huûy hieáu khí xaûy
ra treân beà maët hat, haït coù kích thöôùc nhoû seõ coù toång dieän tích beà maët lôùn neân seõ taêng
söï tieáp xuùc vôùi oxy, gia taêng vaän toác phaân huûy. Tuy nhieân, neáu kích thöôùc haït quaù
nhoû vaø chaët laøm haïn cheá söï löu thoâng khí trong ñoáng uû, ñieàu naøy seõ laøm giaûm oxy caàn
thieát cho caùc vi sinh vaät trong ñoáng uû vaø giaûm möùc ñoä hoaït ñoäng cuûa vi sinh vaät.
Ngöôïc laïi, haït coù kích thöôùc quaù lôùn seõ coù ñoä xoáp cao vaø taïo ra caùc raõnh khí laøm cho
söï phaân boá khí khoâng ñeàu, khoâng coù lôïi cho quaù trình cheá bieán phaân höõu cô.
Ñöôøng kính haït toái öu cho quaù trình cheá bieán khoaûng 3–50mm. Kích thöôùc haït toái öu
coù theå ñaït ñöôïc baèng nhieàu caùch nhö caét, nghieàn vaø saøng vaät lieäu thoâ ban ñaàu. CTR
ñoâ thò vaø CTR coâng nghieäp phaûi ñöôïc nghieàn ñeán kích thöôùc thích hôïp tröôùc khi laøm
phaân. Phaân baéc, buøn vaø phaân ñoäng vaät thöôøng coù kích thöôùc haït mòn, thích hôïp cho
quaù trình phaân huûy sinh hoïc.
- Ñoä roãng (xoáp)
Ñoä roãng cuûa khoái vaät lieäu uû laø moät yeáu toá quan troïng trong quaù trình cheá bieán phaân höõu
cô. Ñoä roãng toái öu seõ thay ñoåi tuyø theo loaïi vaät lieäu cheá bieán phaân. Thoâng thöôøng, ñoä
roãng ñeå quaù trình cheá bieán dieãn ra toát khoaûng 35 – 60%, toái öu laø 32 – 36%.
Ñoä roãng cuûa CTR aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán quaù trình cung caáp oxy caàn thieát cho söï
trao ñoåi chaát, hoâ haáp cuûa caùc vi sinh vaät hieáu khí vaø söï oxy hoùa caùc phaàn töû höõu cô
hieän dieän trong lôùp vaät lieäu uû. Ñoä roãng thaáp seõ haïn cheá söï vaän chuyeån oxy, neân haïn
cheá söï giaûi phoùng nhieät vaø laøm taêng nhieät ñoä trong khoái uû. Ngöôïc laïi, ñoä roãng cao coù
theå daãn tôùi nhieät ñoä trong khoái uû thaáp, maàm beänh khoâng bò tieâu dieät.
Ñoä roãng coù theå ñöôïc ñieàu chænh baèng caùch söû duïng vaät lieäu taïo caáu truùc vôùi tæ leä troän hôïp lyù.
- Kích thöôùc vaø hình daïng cuûa heä thoáng uû phaân raùc
Kích thöôùc vaø hình daïng cuûa caùc ñoáng uû coù aûnh höôûng ñeán söï kieåm soaùt nhieät ñoä vaø
ñoä aåm cuõng nhö khaû naêng cung caáp oxy.
- Thoåi khí
Khoái uû ñöôïc cung caáp khoâng khí töø moâi tröôøng xung quanh ñeå vi sinh vaät söû duïng cho
söï phaân huûy chaát höõu cô, cuõng nhö laøm bay hôi nöôùc vaø giaûi phoùng nhieät. Neáu khí
khoâng ñöôïc cung caáp ñaày ñuû thì trong khoái uû coù theå coù nhöõng vuøng kò khí, gaây muøi hoâi.
Löôïng khoâng khí cung caáp cho khoái phaân höõu cô coù theå thöïc hieän baèng caùch:
 Ñaûo troän.
 Söû duïng oáng thoâng khí.
 Ñoå chaát thaûi töø taàng löu chöùa treân cao xuoáng thaáp.
 Thoåi khí.
241
Quaù trình ñaûo troän cung caáp khí khoâng ñuû theo caân baèng tæ löôïng. Ñieàu kieän hieáu khí
chæ thoûa maõn ñoái vôùi lôùp treân cuøng, caùc lôùp beân trong hoaït ñoäng trong moâi tröôøng tuyø
tieän hoaëc kò khí. Do ñoù, toác ñoä phaân huûy giaûm vaø thôøi gian caàn thieát ñeå quaù trình uû
phaân hoaøn taát bò keùo daøi.
Caáp khí baèng phöông phaùp thoåi khí ñaït hieäu quaû phaân huûy cao nhaát. Tuy nhieân, löu
löôïng khí phaûi ñöôïc khoáng cheá thích hôïp. Neáu caáp quaù nhieàu khí seõ daãn ñeán chi phí
cao vaø gaây maát nhieät cuûa khoái phaân, keùo theo saûn phaåm khoâng ñaûm baûo an toaøn vì coù
theå chöùa vi sinh vaät gaây beänh. Khi pH cuûa moâi tröôøng trong khoái phaân lôùn hôn 7,
cuøng vôùi quaù trình thoåi khí seõ laøm thaát thoaùt nitô döôùi daïng NH3. Traùi laïi, neáu thoåi khí
quaù ít, moâi tröôøng beân trong khoái phaân trôû thaønh kò khí. Vaän toác thoåi khí cho quaù trình
uû phaân thöôøng trong khoaûng 5 –10m3 khí/taán nguyeân lieäu/h.
b) Caùc yeáu toá hoùa sinh

- Tyû leä C/N
Coù raát nhieàu nguyeân toá aûnh höôûng ñeán quaù trình phaân huûy do vi sinh vaät, trong ñoù
cacbon vaø nitô laø caàn thieát nhaát, tæ leä C/N laø thoâng soá dinh döôõng quan troïng nhaát;
quan troïng keá tieáp laø nguyeân toá photpho (P); löu huyønh (S), canxi (Ca). Caùc nguyeân
toá vi löôïng khaùc cuõng ñoùng vai troø quan troïng trong trao ñoåi chaát cuûa teá baøo.
Khoaûng 20% - 40%C cuûa chaát thaûi höõu cô (trong chaát thaûi naïp lieäu) caàn thieát cho quaù
trình ñoàng hoaù thaønh teá baøo môùi, phaàn coøn laïi chuyeån hoaù thaønh CO2. Cacbon cung
caáp naêng löôïng vaø sinh khoái cô baûn ñeå taïo ra khoaûng 50% khoái löôïng teá baøo vi sinh
vaät. Nitô laø thaønh phaàn chuû yeáu cuûa protein, axit nucleic, axit amin, enzym, co-
enzym caàn thieát cho söï phaùt trieån vaø hoaït ñoäng cuûa teá baøo.
Tyû leä C/N toái öu cho quaù trình uû phaân raùc khoaûng 30:1. ÔÛ möùc tyû leä thaáp hôn, nitô seõ
thöøa vaø sinh ra khí NH3, gaây ra muøi khai. ÔÛ möùc tyû leä cao hôn, haïn cheá söï phaùt trieån
cuûa vi sinh vaät do thieáu N. Chuùng phaûi traûi qua nhieàu chu kyø chuyeån hoaù, oxy hoaù phaàn
carbon dö cho ñeán khi ñaït tyû leä C/N thích hôïp. Do ñoù, thôøi gian caàn thieát cho quaù trình
laøm phaân bò keùo daøi hôn vaø saûn phaåm thu ñöôïc chöùa ít muøn hôn. Theo nghieân cöùu cho
thaáy, neáu tyû leä C/N ban ñaàu laø 20, thôøi gian caàn thieát cho quaù trình laøm phaân laø 12
ngaøy, neáu tyû leä naøy dao ñoäng trong khoaûng 20 – 50, thôøi gian caàn thieát laø 14 ngaøy vaø
neáu tyû leä C/N = 78, thôøi gian caàn thieát seõ laø 21 ngaøy. Maëc duø vaäy, tyû leä naøy cuõng coù theå
ñöôïc hieäu chænh theo giaù trò sinh hoïc cuûa vaät lieäu uû, trong ñoù quan troïng nhaát laø caàn
quan taâm tôùi caùc vaät lieäu uû coù haøm löôïng lignin cao.
Tröø phaân ngöïa vaø laù khoai taây, tyû leä C/N cuûa taát caû caùc chaát thaûi khaùc nhau ñeàu phaûi
ñöôïc ñieàu chænh ñeå ñaït giaù trò toái öu tröôùc khi tieát haønh laøm phaân. Tyû leä C/N cuûa caùc
chaát thaûi khaùc nhau ñöôïc trình baøy trong baûng sau.
242
Baûng 7.11: Tyû leä C/N cuûa chaát thaûi( tính theo chaát khoâ)
STT Chaát thaûi N (% khoái löôïng khoâ) Tyû leä C/N

1 Phaân baéc 5,5 – 6,5 6 –10
2 Nöôùc tieåu 15 – 18 0,8
3 Maùu 10 – 14 3,0
4 Phaân ñoäng vaät - 4,1
5 Phaân boø 1,7 18
6 Phaân gia caàm 6,3 15
7 Phaân cöøu 3,75 22
8 Phaân heo 3,75 20
9 Phaân ngöïa 2,3 25
10 Buøn coáng thaûi khoâ 4–7 11
11 Buøn hoaït tính ñaõ phaân
1,88 15,7
huûy
12 Buøn coáng ñaõ phaân huûy 2,4 -
13 Buøn hoaït tính thoâ 5,6 6,3
14 Coû caét xeùn 3–6 12 – 15
15 Chaát thaûi rau quaû 2,5 – 4 11 – 12
16 Coû hoãn hôïp 2,4 19
17 Laù khoai taây 1,5 25
18 Traáu luùa mì 0,3 – 0,5 128 – 150
19 Traáu yeán maïch 1,05 48
20 Goå nghieàn 0,13 170
21 Maït cöa 0,1 200 – 500
22 Goå thoâng 0,07 723
23 Traùi caây thaûi 1,52 34,8
24 Chaát thaûi gieát moå hoãn
7 - 10 2
hôïp
25 Giaáy hoãn hôïp 0,25 173
26 Giaáy baùo 0,05 983
27 Giaáy naâu ( goùi haøng ) 0,01 4490
243
28 Taïp chí 0,07 470

29 Taøi lieäu 0,17 223
30 Coû xeùn 2,15 20,1
31 Laù caây ( töôi ) 0,5 -1,0 40 - 80
32 Sinh khoái thöïc vaät 1,96 20,9 - 24
Nguoàn: Chongrak, 1996 , Tchobanoglous vaø coäng söï, 1993
Khi baét ñaàu quaù trình uû phaân raùc, tyû leä C/N laø 30:1 vaø giaûm daàn coøn 15:1 ôû caùc saûn
phaåm cuoái cuøng do 2/3 cacbon ñöôïc giaûi phoùng taïo ra CO2 , khi caùc hôïp chaát höõu cô
bò phaân huûy bôûi caùc vi sinh vaät.
Trong thöïc theá, vieäc tính toaùn vaø hieäu chænh chính xaùc tæ leä C/N toái öu gaëp phaûi khoù
khaên vì nhöõng lyù do sau:
 Moät phaàn caùc cô chaát nhö xenlulo vaø lignin khoù bò phaân huûy sinh hoïc, chæ
bò phaân huûy sau moät khoaûng thôøi gian daøi.
 Moät soá chaát dinh döôõng caàn thieát cho vi sinh vaät khoâng saün coù
 Quaù trình coá ñònh N coù theå xaûy ra döôùi taùc duïng cuûa nhoùm vi khuaån
azotobacter, ñaëc bieät khi coù ñuû PO43-
 Phaân tích haøm löôïng C khoù ñaït keát quaû chính xaùc.
Haøm löôïng cacbon coù theå xaùc ñònh theo phöông trình sau:
100 %tro
%C  (7.17)
1,8
% tro trong phöông trình naøy laø löôïng vaät lieäu coøn laïi sau khi nung ôû nhieät ñoä 5500C
trong 1 giôø. Do ñoù, moät soá chaát thaûi coù thaønh phaàn chuû yeáu laø nhöïa (thaønh phaàn bò
phaân huûy ôû 5500C) seõ coù giaù trò %C cao, nhöng ña phaàn khoâng coù khaû naêng phaân huûy
sinh hoïc
Ví duï: Laù caây coù tyû leä C/N = 50, ñöôïc troän vôùi buøn thaûi töø nhaø maùy xöû lyù nöôùc thaûi,
coù tyû leä C/N = 6,3. Xaùc ñònh tyû leä cuûa moãi thaønh phaàn ñeå ñaït ñöôïc tyû leä C/N cuûa hoãn
hôïp laø 25. Bieát:
a/ Ñoä aåm cuûa buøn laø 75%
b/ Ñoä aåm cuûa laù caây laø 50%
c/ Haøm löôïng Nitô cuûa buøn laø 5,6% tính theo chaát khoâ
244
d/ Haøm löôïng Nitô cuûa laù caây laø 0,7% tính theo chaát khoâ
Giaûi:
1. Tæ leä caùc thaønh phaàn trong laù caây vaø buøn
a) Ñoái vôùi 1kg laù caây:
Nöôùc : 1 kg x 0,5 = 0,5 kg
Chaát khoâ: 1kg x 0,5 = 0,5 kg
Nl: 0,5 kg x 0,007 = 0,0035kg
Cl: 0,0035 kg x 50 = 0,175 kg
b) Ñoái vôùi 1kg buøn:
Nöôùc : 1 kg x 0,75 = 0,75 kg
Chaát khoâ: 1kg x 0,25 = 0,25 kg
Nb: 0,25 kg x 0,056 = 0,014kg
Cb: 0,014 kg x 6,3 = 0,0882 kg
2.Tính tæ leä buøn treân laù caây ñeå thu hoãn hôïp coù C/N = 25
Theo ñieàu kieän cuûa ñaàu baøi, vieát phöông trình tính tæ leä C/N:
C/N = 25 = (Cl . X1 + Cb . X2 ) / (N l . X1 + N b . X2 )
Vôùi X1 – khoái löôïng laù caây, X2 – khoái löôïng buøn
Cho X1= 1 kg laù caây , giaûi phöông trình ta coù:
X2 = ( Cl – 25 Nl )/ ( 25 N b – Cb ) = 0,334 kg buøn
Nhö vaäy, tæ leä phoái troän laø : 0,334 kg buøn/ 1kg laù caây
3. Ñoä aåm cuûa hoãn hôïp ( 0,334 kg buøn/ 1kg laù caây) laø:
( 0,334 . 0,75 + 1. 0,5 )/ ( 0,334 + 1) = 56,26 %
- Oxy
Oxy cuõng laø moät trong nhöõng thaønh phaàn caàn thieát cho quaù trình uû phaân raùc. Khi vi
sinh vaät oxy hoùa carbon taïo naêng löôïng, oxy seõ ñöôïc söû duïng vaø khí CO2 ñöôïc sinh
ra. Khi khoâng coù ñuû oxy thì seõ trôû thaønh quaù trình yeám khí vaø taïo ra muøi hoâi nhö muøi
tröùng gaø thoái cuûa khí H2S.
Caùc vi sinh vaät hieáu khí coù theå soáng ñöôïc ôû noàng ñoä oxy baèng 5%. Noàng ñoä oxy lôùn
hôn 10% ñöôïc coi laø toái öu cho quaù trình uû phaân raùc hieáu khí.
Toång löôïng khí caàn cung caáp vaø do löu löôïng doøng khí laø caùc thoâng soá thieát keá quan
troïng ñoái vôùi heä thoáng uû trong thuøng kín. Nhu caàu oxi thay ñoåi theo tieán trình uû giaùn
245
ñoaïn, do ñoù caàn xaùc ñònh nhu caàu oxi toái ña ñeå choïn maùy thoåi khí vaø thieát keá heä
thoáng oáng phaân phoái khí phuø hôïp.
Ví duï:. Xaùc ñònh naêng suaát maùy thoåi khí caàn cung caáp cho quaù trình uû Compost hieáu
khí, bieát raèng phaàn chaát höõu cô ñem uû coù coâng thöùc phaân töû laø C60H94O38N. Cho caùc
döõ lieäu sau:
- Ñoä aåm cuûa CTR höõu cô : 25%
- Chaát raén bay hôi VS = 0,93 x TS
- Chaát raén bay hôi deã phaân huûy sinh hoïc, BVS = 0,6 x VS
- Hieäu suaát chuyeån hoaù cuûa BVS laø 95%
- Thôøi gian uû Compost laø 5 ngaøy.
- Nhu caàu oxy trong 5 ngaøy uû laàn löôït laø 20, 35, 25, 15, 5%
- Amoni sinh ra trong suoát quaù trình phaân huûy hieáu khí cuûa chaát thaûi bò maát vaøo khí
quyeån.
- Khoâng khí chöùa 23% oxy (theo khoái löôïng) vaø khoái löôïng rieâng cuûa khoâng khí baèng
1,2 kg/m3
- Hieäu suaát söû duïng oxi: 50%
Giaûi:
1.Khoái löôïng BVS coù trong 1 taán CTR höõu cô: 1 taán x 0,75 x 0,93 x 0,6 = 0,4185 taán
2. Löôïng BVS phaân huûy coù trong 1 taán CTR höõu cô: 0,4185 taán x 0,95 = 0,3976 taán
3.Phöôn g trình phaûn öùng phaân huûy hieáu khí:
C60H94O38N + 63,75 O2 = 60 CO2 + 45,5 H2O + NH3
1436 2040 2640 819 17
4. Löôïng oxi caàn thieát ñeå phaân huûy 1 taán CTR höõu cô laø:
2040 x 0,3976 . 103 / 1436 = 564,84 kg oxi
5. Löôïng khoâng khí caàn thieát ñeå phaân huûy 1 taán CTR höõu cô laø:
564,84 / 1,2 / 0,23 = 2046,5 m3 khoâng khí
6. Naêng suaát maùy thoåi khí (m3/phuùt) caàn choïn laø:
2046,5 x 0,35 x 2 /(24 x 60 ) = 0,995 m3 /phuùt = 1m3/phuùt
- Dinh döôõng
Ngoaøi moät soá nguyeân toá ña löôïng, quaù trình chuyeån hoùa caùc chaát höõu cô nhôø hoaït
ñoäng cuûa vi sinh vaät cuõng caàn moät soá nguyeân toá vi löôïng khaùc nhö P, K, Ca, Fe, Bo,
Cu… Thoâng thöôøng, caùc chaát dinh döôõng naøy khoâng coù giôùi haïn bôûi chuùng hieän dieän
nhieàu trong caùc vaät lieäu laøm nguyeân lieäu cho quaù trình uû phaân raùc.
246
- pH
Giaù trò pH trong khoaûng 5,5 – 8,5 laø toái öu cho caùc vi sinh vaät trong quaù trình uû phaân
raùc. Caùc vi sinh vaät, naám, tieâu thuï caùc hôïp chaát höõu cô vaø thaûi ra caùc axit höõu cô.
Trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình uû phaân raùc, caùc axit naøy bò tích tuï vaø keát quaû laøm
giaûm pH, kìm haõm söï phaùt trieån cuûa naám vaø vi sinh vaät, kìm haõm söï phaân huûy lignin
vaø xenlulo . Caùc axit höõu cô seõ tieáp tuïc bò phaân huûy trong quaù trình uû phaân raùc. Neáu
heä thoáng trôû neân yeám khí, vieäc tích tuï caùc axit coù theå laøm pH giaûm xuoáng ñeán 4,5 vaø
gaây aûnh höôûng nghieâm troïng ñeán hoaït ñoäng cuûa vi sinh vaät.
- Vi sinh vaät
Cheá bieán phaân höõu cô laø moät quaù trình phöùc taïp bao goàm nhieàu loaïi vi sinh vaät khaùc
nhau. Vì sinh vaät trong quaù trình cheá bieán phaân höõu cô bao goàm: actinomycetes vaø vi
khuaån. Nhöõng loaïi vi sinh vaät naøy coù saün trong chaát höõu cô, coù theå boå sung theâm vi
sinh vaät töø caùc nguoàn khaùc ñeå giuùp quaù trình phaân huûy xaûy ra nhanh vaø hieäu quaû hôn.
- Chaát höõu cô
Vaän toác phaân huûy dao ñoäng tuyø theo thaønh phaàn, kích thöôùc, tính chaát cuûa chaát höõu
cô. Chaát höõu cô hoaø tan thì deã phaân huûy hôn chaát höõu cô khoâng hoaø tan. Lignin vaø
ligno – cellulosics laø nhöõng chaát phaân huûy raát chaäm
Baûng 7.12: Caùc thoâng soá quan troïng trong quaù trình laøm phaân höõu cô hieáu khí
Thoâng soá Giaù trò
Quaù trình uû ñaït hieäu quaû toái öu khi kích thöôùc CTR khoaûng 25 –
1. Kích thöôùc
75mm
Tæ leä C:N toái öu dao ñoäng trong khoaûng 25 - 50
2. Tæ leä C/N - ÔÛ tæ leä thaáp hôn, dö NH3, hoaït tính sinh hoïc giaûm
- ÔÛ tæ leä cao hôn, chaát dinh döôõng bò haïn cheá.
3. Pha troän Thôøi gian uû ngaén hôn
Neân kieåm soaùt trong phaïm vi 50 – 60% trong suoát quaù trình uû. Toái öu
4. Ñoä aåm
laø 55%
Nhaèm ngaên ngöøa hieän töôïng khoâ, ñoùng baùnh vaø söï taïo thaønh caùc
5. Ñaûo troän raûnh khí, trong quaù trình laøm phaân höõu cô, CTR phaûi ñöôïc xaùo
troän ñònh kyø. Taàn suaát ñaûo troän phuï thuoäc vaøo quaù trình thöïc hieän
Nhieät ñoä phaûi ñöôïc duy trì trong khoaûng 50 – 550 C ñoái vôùi moät vaøi
6. Nhieät ñoä ngaøy ñaàu vaø 55 – 60 0C trong nhöõng ngaøy sau ñoù. Treân 660 C, hoaït
tính vi sinh vaät giaûm ñaùng keå.
247
7. Kieåm soaùt
Nhieät ñoä 60 – 700C, caùc maàm beänh ñeàu bò tieâu dieät
maàm beänh
Löôïng oxy caàn thieát ñöôïc tính toaùn döïa treân caân baèng tyû löôïng.
8. Nhu caàu veà
Khoâng khí chöùa oxy caàn thieát phaûi ñöôïc tieáp xuùc ñeàu vôùi taát caû
khoâng khí
caùc phaàn cuûa CTR laøm phaân
Toái öu: 7 – 7,5. Ñeå haïn cheá söï bay hôi Nitô döôùi daïng NH3, pH
9. pH
khoâng ñöôïc vöôït quaù 8,5
10. Möùc ñoä

Ñaùnh giaù qua söï giaûm nhieät ñoä vaøo thôøi gian cuoái
phaân huûy
11. Dieän tích

Coâng suaát 50 taán /ngaøy caàn khoaûng 0,6 – 0,8 hecta ñaát
ñaát yeâu caàu
(Nguoàn: Tchobanoglous vaø coäng söï, 1993)
7.5.2.3 Chaát löôïng phaân höõu cô
Chaát löôïng phaân höõu cô ñöôïc ñaùnh giaù döïa treân 4 yeáu toá sau:
 Möùc ñoä laãn taïp chaát (thuûy tinh, plastic, ñaù, kim loaïi naëng, chaát thaûi hoaù hoïc,
thuoác tröø saâu…)
 Noàng ñoä caùc chaát dinh döôõng (dinh döôõng ña löôïng N, P, K; dinh döôõng trung
löôïng Ca, Mg, S; dinh döôõng vi löôïng Fe, Zn, Cu, Mn, Mo, Co, Bo)
 Maät ñoä vi sinh vaät gaây beänh (thaáp ñeán möùc khoâng aûnh höôûng coù haïi ñeán caây troàng)
 Ñoä oån ñònh (ñoä chín) vaø haøm löôïng chaát höõu cô (ñoä oån ñònh lieân quan tôùi nhieät
ñoä, ñoä aåm vaø noàng ñoä oxy trong quaù trình cheá bieán phaân höõu cô; ñoä oån ñònh
thöôøng tyû leä nghòch vôùi haøm löôïng chaát höõu cô, khi thôøi gian uû phaân keùo daøi,
ñoä oån ñònh cuûa phaân seõ taêng, töùc laø haøm löôïng höõu cô trong phaân giaûm)
Baûng 7.13: Tieâu chuaån ngaønh 10 TCVN 562 – 2002 cho phaân höõu cô vi sinh vaät cheá
bieán töø chaát thaûi raén sinh hoaït do Boä Noâng Nghieäp vaø Phaùt Trieån Noâng Thoân ban haønh
Teân chæ tieâu Ñôn vò tính Möùc
Hieäu quaû ñoái vôùi caây troàng Toát
Ñoä chín caàn thieát Toát
Ñöôøng kính haït khoâng lôùn hôn mm 4 –5
Ñoä aåm khoâng lôùn hôn % 35
pH 6,0 – 8,0
Maät ñoä vi sinh vaät höõu hieäu (ñaõ ñöôïc tuyeån choïn) CFU/g maãu 106
248
khoâng nhoû hôn

Haøm löôïng cacbon toång soá khoâng nhoû hôn % 13
Haøm löôïng nitô toång soá khoâng nhoû hôn % 2,5
Haøm löôïng laân höõu hieäu khoâng nhoû hôn % 2,5
Haøm löôïng kali höõu hieäu khoâng nhoû hôn % 1,5
Maät ñoä samonella trong 25 g maãu CFU 0
Haøm löôïng chì (khoái löôïng khoâ) khoâng lôùn hôn mg/kg 250
Haøm löôïng cadimi (khoái löôïng khoâ) khoâng lôùn hôn mg/kg 2,5
Haøm löôïng crom (khoái löôïng khoâ) khoâng lôùn hôn mg/kg 200
Haøm löôïng ñoàng (khoái löôïng khoâ) khoâng lôùn hôn mg/kg 200
Haøm löôïng niken (khoái löôïng khoâ) khoâng lôùn hôn mg/kg 100
Haøm löôïng keõm (khoái löôïng khoâ) khoâng lôùn hôn mg/kg 750
Haøm löôïng thuûy ngaân (khoái löôïng khoâ) khoâng lôùn hôn mg/kg 2
Thôøi gian baûo quaûn khoâng ít hôn Thaùng 6
(Nguoàn: Boä Noâng Nghieäp vaø Phaùt Trieån Noâng Thoân, 2002)
7.5.3 Muïc ñích, lôïi ích vaø haïn cheá cuûa quaù trình cheá bieán phaân höõu cô
 Muïc ñích vaø lôïi ích cuûa quaù trình laøm phaân höõu cô
 OÅn ñònh chaát thaûi : Caùc phaûn öùng sinh hoïc xaûy ra trong quaù trình laøm phaân
höõu cô seõ chuyeån hoaù chaát höõu cô deã thoái röõa sang daïng oån ñònh, chuû yeáu laø
caùc chaát voâ cô ít gaây oâ nhieãm moâi tröôøng khi thaûi ra ñaát vaø nöôùc.
 Laøm maát hoaït tính cuûa vi sinh vaät gaây beänh: Nhieät ñoä cuûa chaát thaûi sinh ra töø
quaù trình phaân huûy sinh hoïc coù theå ñaït khoaûng 600C, ñuû ñeå laøm maát hoaït
tính cuûa vi sinh vaät gaây beänh, virut vaø tröùng giun saùn neáu nhö nhieät ñoä naøy
ñöôïc duy trì ít nhaát 1 ngaøy. Do ñoù, caùc saûn phaåm cuûa quaù trình laøm phaân höõu
cô coù theå thaûi boû an toaøn treân ñaát hoaëc söû duïng laøm chaát boå sung dinh döôõng
cho ñaát.
 Thu hoài dinh döôõng vaø caûi taïo ñaát: Caùc chaát dinh döôõng (N, P, K) coù trong chaát
thaûi thöôøng ôû daïng höõu cô phöùc taïp, caây troàng khoù haáp thuï. Sau quaù trình laøm
phaân höõu cô, caùc chaát naøy ñöôïc chuyeån hoaù thaønh caùc chaát voâ cô nhö NO3-,
PO43- thích hôïp cho caây troàng. Söû duïng saûn phaåm cuûa quaù trình cheá bieán phaân
töø chaát thaûi raén höõu cô boå sung dinh döôõng cho ñaát, coù khaû naêng laøm giaûm söï
thaát thoaùt dinh döôõng do roø ræ vì caùc chaát dinh döôõng voâ cô toàn taûi chuû yeáu
döôùi daïng khoâng tan. Theâm vaøo ñoù, lôùp ñaát troàng cuõng ñöôïc caûi tieán neân giuùp
reã caây phaùt trieån toát hôn.
249
 Laøm khoâ buøn: Phaân ngöôøi, phaân ñoäng vaät vaø buøn chöùa khoaûng 80 – 95%
nöôùc, do ñoù chi phí thu gom, vaän chuyeån vaø thaûi boû cao. Laøm khoâ buøn trong
quaù trình uû phaân laø phöông phaùp lôïi duïng nhieät cuûa chaát thaûi sinh ra töø quaù
trình phaân huûy sinh hoïc laøm bay hôi nöôùc chöùa trong buøn.
 Taêng khaû naêng khaùng beänh cho caây troàng: Vôùi haøm löôïng dinh döôõng cao, deã
haáp thuï vaø chuûng loaïi vi sinh vaät ña daïng, phaân höõu cô khoâng nhöõng laøm
taêng naêng suaát caây troàng maø coøn giaûm thieåu beänh treân caây troàng. Ñoá vôùi caùc
loaïi phaân hoaù hoïc khaùc caây troàng chæ haáp thu ñöôïc moät phaàn chaát dinh
döôõng nhöng ñoái vôùi phaân höõu cô caây troàng coù khaû naêng haáp thuï haàu heát caùc
chaát dinh döôõng, ñoàng thôøi caây troàng phaùt trieån toát vaø coù khaû naêng khaùng
beänh cao. ÖÙng duïng phaân höõu cô troàng caây saàu rieâng do Trung Taâm Nghieân
Cöùu Caây AÊn Quaû Mieàn Ñoâng Nam Boä thöïc hieän cho thaáy chæ soá beänh
Phytophthora treân caây Saàu Rieâng giaûm ñaùng keå sau 2 – 3 naêm boùn phaân höõu
cô laø moät ví duï ñieån hình.
 Nhöõng haïn cheá cuûa quaù trình laøm phaân höõu cô
 Haøm löôïng chaát dinh döôõng trong phaân höõu cô khoâng thoaõ maõn yeâu caàu
 Do ñaëc tính cuûa chaát höõu cô coù theå thay ñoåi raát nhieàu theo thôøi gian, khí haäu
vaø phöông phaùp thöïc hieän, neân tính chaát cuûa saûn phaåm cuõng khaùc nhau. Baûn
chaát vaät lieäu laøm phaân thöôøng laøm cho söï phaân boá nhieät ñoä trong ñoáng phaân
khoâng ñoàng ñeàu. Do ñoù, khaû naêng laøm maát hoaït tính cuûa vi sinh vaät gaây
beänh trong phaân cuõng khoâng hoaøn toaøn.
 Quaù trình laøm phaân höõu cô thöôøng taïo muøi hoâi, gaây maát myõ quan….
 Haàu heát caùc nhaø noâng vaãn thích söû duïng phaân hoaù hoïc vì khoâng quaù ñaét tieàn,
deã söû duïng vaø taêng naêng suaát caây troàng moät caùch roõ raøng.
7.5.4 Caùc phöông phaùp cheá bieán phaân

7.5.4.1 Phöông phaùp uû phaân theo luoáng daøi (ñaùnh luoáng caáp khí töï nhieân)
Daïng ñaùnh luoáng caáp khí töï nhieân laø quaù trình uû phaân trong ñoù CTR ñöôïc saép xeáp
theo caùc luoáng daøi, heïp vaø ñöôïc ñaûo troän theo moät chu kyø nhaát ñònh nhaèm caáp khí cho
luoáng uû.
Caùc luoáng uû coù chieàu cao thay ñoåi töø 1m (ñoái vôùi nguyeân lieäu coù maät ñoä daøy nhö
phaân) ñeán 3,5m (ñoái vôùi nguyeân lieäu nheï nhö laù caây). Chieàu roäng luoáng uû thay ñoåi töø
1,5 6m.
Khoâng khí (oxy) ñöôïc cung caáp tôùi heä thoáng baèng caùc con ñöôøng töï nhieân nhö:
khueách taùn, gioù, ñoái löu nhieät… Caùc luoáng phaân thöôøng xuyeân ñöôïc xaùo troän theo ñònh
kyø nhaèm troän ñeàu CTR trong luoáng phaân, troän ñeàu ñoä aåm vaø hoã trôï cho thoåi khí thuï
250
ñoäng. Vieäc xaùo troän ñöôïc thöïc hieän baèng xe xuùc hoaëc baèng xe xaùo troän chuyeân duïng.
Caùc thieát bò söû duïng ñöôïc xaùc ñònh theo hình daïng thöïc teá cuûa luoáng uû.
Toác ñoä laøm thoaùng khí phuï thuoäc ñoä xoáp cuûa ñoáng uû. Luoáng uû vôùi caùc nguyeân lieäu
nheï nhö laù caây coù toác ñoä thoaùng khí lôùn hôn toác ñoä thoaùng khí cuûa luoáng uû vôùi nguyeân
lieäu phaân. Neáu luoáng uû quaù lôùn, caùc vuøng kî khí coù theå xuaát hieän ôû khu vöïc trung
taâm, ñieàu naøy seõ taïo ra muøi khi luoáng uû ñöôïc ñaûo troän. Ngöôïc laïi, caùc luoáng uû nhoû seõ
maát nhieät quaù nhanh vaø khoâng theå ñaït ñöôïc nhieät ñoä ñuû lôùn ñeå dieät vi sinh vaät gaây
beänh vaø bay hôi aåm.
Ñaûo troän seõ laøm cho nguyeân lieäu uû ñöôïc troän ñeàu, taïo laïi ñoä xoáp cuûa ñoáng uû, loaïi tröø
caùc khoaûng troáng taïo ra bôûi söï phaân huûy vaø sa laéng. Ñaûo troän seõ laøm xaùo troän caùc vaät
lieäu beân trong vaø beân ngoaøi ñoáng uû. Ñieàu naøy seõ laøm cho taát caû caùc vaät lieäu ñöôïc tieáp
xuùc vôùi khoâng khí phía beân ngoaøi vaø nhieät ñoä cao phía beân trong cuûa ñoáng uû. Baèng
caùch naøy, taát caû caùc vaät lieäu seõ ñöôïc phaân huûy vôùi toác ñoä nhö nhau vaø caùc vi sinh vaät
gaây beänh, aáu truøng cuûa coân truøng coù caùnh seõ bò dieät. Theâm vaøo ñoù, ñaûo troän seõ xeù nhoû
caùc phaàn töû raùc ñeå gia taêng dieän tích beà maët vaø caùc vaät lieäu ñöôïc troän laãn nhau.
 Öu ñieåm
 Do xaùo troän thöôøng xuyeân neân chaát löôïng phaân höõu cô ñoàng ñeàu.
 Voán ñaàu tö vaø chi phí vaän haønh thaáp vì khoâng caàn heä thoáng cung caáp oxy
cöôõng böùc.
 Kyõ thuaät ñôn giaûn.

 Nhöôïc ñieåm
 Caàn nhieàu nhaân coâng.
 Thôøi gian uû daøi (3 6) thaùng.
 Do söû duïng thoåi khí thuï ñoäng neân khoù quaûn lyù, ñaëc bieät laø khoù kieåm soaùt
nhieät ñoä vaø maàm beänh.
 Xaùo troän luoáng uû thöôøng gaây thaát thoaùt nitô vaø gaây muøi.
 Quaù trình uû bò phuï thuoäc vaøo thôøi tieát, ví duï nhö möa coù theå gaây aûnh höôûng
baát lôïi cho quaù trình uû.
 Phöông phaùp thoåi khí thuï ñoäng caàn moät löôïng lôùn vaät lieäu taïo caáu truùc vaø
loaïi vaät lieäu taïo caáu truùc phuø hôïp vôùi phöông phaùp naøy thì khoù tìm hôn so
vôùi caùc phöông phaùp khaùc.
 Dieän tích ñaát caàn thieát lôùn
7.5.4.2 Phöông phaùp uû phaân theo luoáng daøi hoaëc ñoáng vôùi thoåi khí cöôõng böùc
Trong phöông phaùp naøy, vaät lieäu uû ñöôïc saép xeáp thaønh ñoáng hoaëc luoáng daøi. Khoâng
khí ñöôïc cung caáp cho heä thoáng baèng quaït thoåi khí hoaëc bôm neùn khí qua heä thoáng
251
phaân phoái khí nhö oáng phaân phoái khí hoaëc saøn phaân phoái khí. Chieàu cao luoáng hay
ñoáng uû khoaûng 2 2,5m.
Ñeå kieåm soaùt quaù trình phaân huûy hieáu khí beân trong khoái uû, moãi khoái uû thöôøng ñöôïc
trang bò moät maùy thoåi khí. Löôïng khoâng khí cung caáp phaûi ñaûm baûo ñuû nhu caàu oxy
cho quaù trình chuyeån ñoåi sinh hoïc vaø nhaèm kieåm soaùt nhieät ñoä trong khoái uû.
Thôøi gian caàn thieát cho quaù trình uû khoaûng 35 tuaàn. Phaàn muøn sau khi uû ñöôïc ñem ñi
saøng tinh nhaèm thu ñöôïc saûn phaåm phaân chaát löôïng cao.
Trong moät vaøi tröôøng hôïp, nhöõng vaät lieäu coù kích thöôùc lôùn, ñoä aåm thaáp nhö maït cöa,
goã vuïn ñöôïc theâm vaøo ñeå kieåm soaùt ñoä aåm cuûa khoái uû ôû möùc toái öu.
 Öu ñieåm
 Deã kieåm soaùt khi vaän haønh heä thoáng, ñaëc bieät laø kieåm soaùt nhieät ñoä vaø
noàng ñoä oxy trong luoáng uû.
 Giaûm muøi hoâi vaø maàm beänh.
 Thôøi gian uû ngaén (3 6 tuaàn).
 Vì söû duïng thoåi khí cöôõng böùc neân luoáng phaân coù theå cao vaø roäng hôn so
vôùi thoåi khí thuï ñoäng, do ñoù nhu caàu söû duïng ñaát thaáp hôn, coù theå vaän haønh
ngoaøi trôøi hoaëc coù che phuû.
 Heä thoáng phaân phoái khí deã bò taét ngheõn, caàn phaûi baûo trì thöôøng xuyeân.
 Chi phí baûo trì heä thoáng vaø chi phí naêng löôïng cho thoåi khí laøm taêng toång
chi phí, neân chi phí cho heä thoáng naøy cao hôn heä thoáng thoåi khí thuï ñoäng.
7.5.4.3 Phöông phaùp uû trong container
Phöông phaùp uû trong container laø phöông phaùp uû maø vaät lieäu uû ñöôïc chöùa trong
container hoaëc thuøng kín, tuùi ñöïng hay trong nhaø. Thoåi khí cöôõng böùc thöôøng ñöôïc söû
duïng cho phöông phaùp uû naøy. Coù nhieàu phöông phaùp uû trong container nhö uû trong beå
di chuyeån theo phöông ngang, uû trong container thoåi khí vaø uû trong thuøng quay.
Trong beå di chuyeån theo phöông ngang, CTR ñöôïc uû trong moät hoaëc nhieàu ngaên phaûn
öùng daøi vaø heïp, thoåi khí cöôõng böùc vaø xaùo troän ñònh kyø. Vaät lieäu uû ñöôïc di chuyeån
lieân tuïc doïc theo chieàu daøi cuûa ngaên phaûn öùng trong suoát quaù trình uû.
Trong container thoåi khí, vaät lieäu ñöôïc chöùa trong caùc loaïi container khaùc nhau nhö
thuøng chöùa chaát thaûi raén hay tuùi polyethylene…vv. Thoåi khí cöôõng böùc ñöôïc söû duïng
cho phöông phaùp uû daïng meû, khoâng coù söï rung hay xaùo troän trong container. Tuy
nhieân, ôû giöõa quaù trình uû, vaät lieäu uû coù theå ñöôïc laáy ra vaø xaùo troän beân ngoaøi, sau ñoù
cho vaøo container laïi.
252
Coøn ñoái vôùi loaïi thuøng quay, vaät lieäu ñöôïc uû trong moät thuøng xoay chaäm theo phöông
ngang keøm theo thoåi khí cöôõng böùc.
 Öu ñieåm
 Ít nhaïy caûm vôùi ñieàu kieän thôøi tieát.
 Khaû naêng kieåm soaùt quaù trình uû vaø kieåm soaùt muøi toát hôn.
 Thôøi gian uû ngaén hôn phöông phaùp uû ngoaøi trôøi.
 Nhu caàu dieän tích nhoû hôn so vôùi caùc phöông phaùp khaùc.
 Chaát löôïng phaân toát hôn.
 Voán ñaàu tö cao.
 Chi phí vaän haønh vaø baûo trì heä thoáng cao.
 Thieát keá phöùc taïp vaø ñoøi hoûi trình ñoä cao.
 Coâng nhaân vaän haønh ñoøi hoûi trình ñoä cao.
7.5.5 Moät soá coâng ngheä cheá bieán phaân höõu cô ñieån hình
7.5.5.1 Heä thoáng Composting Lemna
Heä thoáng laøm phaân höõu cô Lemna laø moät coâng ngheä kyõ thuaät kín ñöôïc caáp baèng saùng
cheá ñoäc quyeàn. Coâng ngheä Lemna söû duïng caùc tuùi lôùn coù haøm löôïng polyethene thaáp
ñeå chöùa vaø baûo veä CTR höõu cô, nhaèm muïc ñích ñaåy nhanh quaù trình phaân huûy sinh
hoïc töï nhieân, ñeå saûn xuaát ra phaân boùn höõu cô chaát löôïng cao, khí seõ ñöôïc thoåi vaøo
trong caùc bao chöùa lieân tuïc. Vôùi heä thoáng Lemna, caùc khaâu töø xöû lyù nguyeân lieäu ñaàu
vaøo cho ñeán giai ñoaïn thaønh phaåm phaân höõu cô vaø caùc saûn phaåm phuï khaùc coù theå baùn
ñöôïc luoân coù söï kieåm soaùt chaët cheõ, ñaûm baûo ñoä tin caäy töø giai ñoaïn thieát keá quy trình
ñeán chaát löôïng thieát bò.
Quy trình coâng ngheä Lemna:
253
Saøn tieáp nhaän vaø Phaân loaïi

Tieáp nhaän CT Maùy
phaân loaïi sô boä chi tieát
nghieàn
Cô sôû taùi cheá Tính, boå

sung C vaø
Chaát khoâng caùc nhaân toá
sx, taùi cheá
Troän oån
BCL ñònh
CO2 & H2O…
Thoåi khí
BAO UÛ RAÙC Xe taûi xuùc vaø neùn

raùc
Kích thöôùc lôùn
SAØNG
Caûi taïo ñaát
Ñoùng goùi Phaân boùn noâng nghieäp
Laøm vöôøn
Hình 7.10 Quy trình coâng ngheä heä thoáng compost Lemna
- Saøn tieáp nhaän vaø phaân loaïi sô boä: Saøn tieáp nhaän ñoùng vai troø nhö moät traïm
kieåm tra taát caû caùc xe chôû raùc vaøo nhaø maùy. Sau khi xem xeùt sô qua veà thaønh phaàn
CTR, ngöôøi quaûn lyù seõ quyeát ñònh cho xe ñöôïc pheùp vaøo vaø ñi tôùi baõi chöùa raùc. Taát caû
caùc xe chôû raùc ñöôïc pheùp vaøo seõ ñöôïc caân vaø ghi laïi soá lieäu cuûa töøng chuyeán. Khi ra
khoûi khu vöïc baõi, moãi xe ñöôïc caân laïi ñeå bieát troïng löôïng roøng cuûa töøng chuyeán raùc
ñaõ ñoå.
- Traïm phaân loaïi chi tieát: goàm coù moät beä ñöôïc naâng cao hoã trôï cho baêng taûi nhaët
raùc naèm ôû vò trí trung taâm. ÔÛ moãi beân baêng taûi coù ñaët caùc traïm nhaët raùc ñeå coâng nhaân
loaïi ra caùc nguyeân lieäu treân baêng taûi. Taïi moãi traïm, moät maùng môû chaïy thoâng xuoáng
saøn beä ñeå chöùa nguyeân lieäu phía döôùi. Moät vaøi coâng nhaân ñaàu tieân seõ môû vaø ñoå bao
ra. Nhöõng coâng nhaân tieáp theo trong cuøng daây chuyeàn seõ choïn ra caùc nguyeân lieäu coù
khaû naêng taùi cheá. Taïi moät traïm khaùc, caùc nguyeân lieäu bò loaïi seõ ñöôïc chuyeån ñeán baõi
choân laáp. Traïm naøy cuõng ñöôïc trang bò heä thoáng thoâng khí vaø kieåm soaùt muøi hoâi ñeå
ñaûm baûo moâi tröôøng laøm vieäc trong laønh cho coâng nhaân. Caùc muøi hoâi phaùt sinh seõ ñi
qua caùc boä loïc höõu cô ñeå xöû lyù.
- Nghieàn raùc: ñeå ñaûm baûo ñaït hieäu quaû cho quaù trình saûn xuaát caû veà thôøi gian vaø
saûn phaåm, caàn phaûi caét nhoû caùc nguyeân lieäu ñeán kích thöôùc yeâu caàu cuûa quaù trình
254
phaân huûy. Nguyeân lieäu caøng nhoû, dieän tích beà maët caøng lôùn, vi khuaån caøng deã taán
coâng vaøo vaø do vaäy, quaù trình hình thaønh phaân höõu cô cuûa nguyeân lieäu nhanh hôn,
hieäu quaû hôn. Sau khi qua saøn phaân loaïi, taát caû nguyeân lieäu coøn laïi treân baêng taûi nhaët
raùc seõ ñi thoâng qua lôùp vaùch môû vaø ñöôïc chuyeån ñeán baøn maùy ñeå caét. Maùy caét ñöa
caùc nguyeân lieäu ñaõ ñöôïc caét nhoû xuoáng saøn beâ toâng ñeå löu vaøo kho tröôùc khi troän.
Hình 7.11 Thieát bò vaø khu vöïc phaân loaïi raùc

- Troän: nhaèm ñaûm baûo ñoä ñoàng nhaát trong khoái vaät lieäu uû, sau khi ra khoûi khu
vöïc phaân loaïi, nguyeân lieäu ñöôïc moät baêng chuyeàn lôùn chuyeån ñeán maùy nghieàn troän.
Ngoaøi ra, taïi ñaây, caùc chæ thoâng soá lyù - hoùa - sinh caàn thieát cho quaù trình saûn xuaát
trong doøng nguyeân lieäu cuõng ñöôïc tính toaùn vaø theo doõi ñeå ñieàu chænh kòp thôøi khi caàn
thieát. Trong moät soá tröôøng hôïp caàn ñieàu chænh moät vaøi thoâng soá veà ñoä aåm, tæ leä C/N,…
caùc loaïi muøn cöa, tro,… seõ ñöôïc tính toaùn ñeå boå sung. Nguyeân lieäu sau khi ra khoûi
maùy nghieàn troän ñöôïc chöùa trong caùc thuøng chöùa lôùn ñeå chuaån bò ñöa vaøo bao.
- Ñöa nguyeân lieäu vaøo bao: vôùi söï hoã trôï cuûa caùc xe taûi hay xe xuùc raùc, nguyeân lieäu
ñaõ ñöôïc chuaån bò saün ñöôïc ñöa vaøo moät baøn ñöa vaät lieäu, baêng chuyeàn hay vaøo moät caùi
pheãu. Töø ñaây, nguyeân lieäu ñöôïc ñöa vaøo boä phaän neùn treân maùy voâ bao. AÙp löïc neùn coù
theå ñöôïc kieåm soaùt bôûi vì aùp löïc caàn thieát phuï thuoäc vaøo nguyeân lieäu vaø thieát bò. Sau
khi qua maùy neùn, nguyeân lieäu keát laïi thaønh moät khoái daøy ñaëc hôn vaø chaéc chaén hôn,
nhöng ñaûm baûo ñuû khoâng gian cho khoâng khí xaâm nhaäp vaøo taát caû caùc phaàn cuûa bao.
255
Hình 7.12 Thieát bò neùn vaø vaøo bao uû compost

- Laép ñaët heä thoáng thoâng khí: Trong suoát quaù trình ñöa nguyeân lieäu vaøo bao, oáng
ñöôïc ñuïc loã vaø laép ñaët cuøng vôùi nguyeân lieäu chaïy doïc theo toaøn boä chieàu daøi cuûa bao.
Ñöôøng kính cuûa oáng vaø vieäc ñuïc loã ñöôïc thieát keá cuøng vôùi quaït gioù ñeå cung caáp
khoâng khí caàn thieát cho nguyeân lieäu trong suoát quaù trình uû phaân.
- Laép ñaët boä phaän kieåm soaùt: Boä phaän kieåm soaùt ñöôïc thieát laäp theo chu kyø quaït
gioù , hoaït ñoäng vaø ngöng hoaït ñoäng töøng ñôït suoát thôøi gian trong ngaøy, ñeå nguyeân
lieäu trong bao nhaän ñöôïc löôïng khoâng khí caàn thieát. Khi nguyeân lieäu ñöôïc ñaët vaøo
256
bao laàn ñaàu tieân, möùc oxy ñöôïc caáp ñuû ñeå xuùc tieán quaù trình phaùt trieån vi khuaån hieáu
khí trong moät thôøi gian ngaén. Khi löôïng cung caáp oxy ban ñaàu ñöôïc söû duïng heát, quaït
gioù seõ hoaït ñoäng ñeå ñöa moät löôïng oxy môùi vaøo nguyeân lieäu. Trong heä thoáng
Composting Lemna, söï phaùt trieån vi khuaån vaø nhieät ñoä ñöôïc kieåm soaùt baèng caùch haïn
cheá löôïng oxy cung caáp. Do ñoù, neáu nhieät ñoä baét ñaàu taêng quaù nhanh, ngöôøi vaän haønh
seõ chuyeån sang löïa choïn chöông trình ít thôøi gian thoâng khí hôn. Muïc tieâu laø nhaèm
giöõ nhieät ñoä ôû möùc 32,20 – 60 0C. Nhieät ñoä beân ngoaøi ngöôõng giôùi haïn naøy coù theå xaûy
ra nhöng khoâng gaây ra taùc haïi gì. Vieäc troän vaø phaân phoái khoâng khí khoâng ñeàu coù theå
laøm cho nhieät ñoä thay ñoåi töø phaàn naøy sang phaàn khaùc cuûa bao. Khi ñieàu naøy xaûy ra,
moät phaàn nguyeân lieäu coù theå ñaït ñeán ñoä chín nhanh hôn so vôùi caùc phaàn khaùc.
Löôïng khoâng khí, cacbon dioxyt vaø hôi aåm dö thöøa ñöôïc thoaùt ra thoâng qua caùc loã môû
doïc theo chieàu daøi cuûa bao. Ñaây laø doøng khí khoâng ñoäc haïi coù theå thaûi vaøo khí quyeån
maø khoâng gaây ra baát kyø nguy haïi hay caùc aûnh höôûng naøo ñeán söùc khoûe cuûa coâng
nhaân, daân cö laân caän vaø heä ñoäng thöïc vaät laân caän. Taát caû vi khuaån trong phaân höõu cô
xuaát hieän töï nhieân vaø trong quaù trình phaân huûy thaønh phaân höõu cô, chuùng söû duïng khí
oxy ñöôïc cung caáp. Khoâng coù taùc nhaân gaây beänh hay vi khuaån bò thaûi vaøo khoâng khí.
Caùc taùc nhaân gaây beänh bò phaân huûy trong quaù trình laøm phaân vaø caùc vi khuaån coù ích
vaãn coøn laïi trong nguyeân lieäu vaø daàn daàn chuyeån hoaù nguyeân lieäu thaønh phaân höõu cô.
Neáu caàn thoaùt khí ra theâm, caùc loã môû boå sung coù theå ñöôïc taïo theâm baèng dao. Khi loã
môû khoâng coøn caàn thieát nöõa, noù coù theå ñöôïc nieâm phong baèng baêng keo.
Hình 7.13 Caùc möùc nhieät ñoä cuûa quaù trình compost Lemna
Khi phaân höõu cô ñaït ñeán ñoä chín nhö mong muoán, ñoä aåm coù theå ñöôïc kieåm tra, hoaëc
baèng maùy laáy maãu trung taâm hoaëc baèng caùch cheá taïo moät loã môû kieåm tra ñuû roäng ñeå
257
coù theå ñi saâu vaøo moïi nôi trong khoái nguyeân lieäu. Thoâng thöôøng, ñoä aåm khoaûng 35%
laø lyù töôûng ñeå saøng loïc. Neáu phaân quaù aåm, boä phaän kieåm soaùt quaït gioù seõ hoaït ñoäng
ñeå thoåi löôïng khoâng khí caøng nhieàu caøng toát nhaèm ñaït ñeán ñoä khoâ raùo nhö mong
muoán. Vieäc naøy coù theå maát vaøi tuaàn, phuï thuoäc vaøo coâng suaát quaït gioù vaø ñoä aåm cuûa
phaân sau uû. Khi phaân ñöôïc laøm khoâ ñeán möùc caàn thieát, quaït gioù seõ ñöôïc taét ñi vaø
mang ñi choã khaùc.
Thieát laäp cheá ñoä hoaït ñoäng cho quaït gioù vaø höôùng daãn veà thoâng khí: Cheá ñoä hoaït ñoäng
cuûa quaït gioù vaø baûng thoâng khí sau ñaây chæ neân söû duïng nhö moät tham khaûo. Cheá ñoä
hoaït ñoäng cuûa quaït gioù treân thöïc teá phuï thuoäc vaøo dieãn bieán nhieät ñoä . Caùc möùc nhieät
ñoä thoâng thöôøng coù theå ñöôïc duy trì baèng caùch gia taêng thôøi gian hoaït ñoäng cuûa quaït
gioù. Khi nhieät ñoä tieáp tuïc giaûm, nguyeân lieäu ñang tieán tôùi giai ñoaïn hoaøn taát vaø quaù
trình laøm khoâ coù theå ñöôïc baét ñaàu ñeå chuaån bò saøng loïc. Moät soá nguyeân lieäu coù löôïng
cacbon cao seõ duy trì toát nhieät ñoä cao. Trong tröôøng hôïp naøy, cheá ñoä hoaït ñoäng quaït
gioù khoâng neân ñieàu chænh cho ñeán khi nhieät ñoä giaûm xuoáng. Do nhieät ñoä cuûa Vieät
Nam cao hôn neân theo döï ñoaùn, chu trình laøm phaân höõu cô seõ ñöôïc ruùt ngaén xuoáng coøn
töø 6 ñeán 8 tuaàn chöù khoâng phaûi töø 10 ñeán 12 tuaàn. Nhieät ñoä cuûa phaân seõ ñöôïc kieåm tra
caån thaän vaø theo ñoù caùc thoâng soá cuûa quaït gioù ñöôïc ñieàu chænh cho phuø hôïp.
Baûng 7.14: Höôùng daãn thieát laäp cheá ñoä hoaït ñoäng cho quaït gioù
Phöông caùch duy trì nhieät ñoä Phöông caùch laøm khoâ
Tuaàn 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11* 12**
Môû maùy thoåi khí (soá phuùt) 1 1 1 1 2 2 3 4 Môû Môû
Taét maùy thoåi khí (soá phuùt) 8 4 4 4 4 4 4 4
Vò trí cao 12 12 12 12 4 4 4 4 4 4 4 4
Vò trí thaáp 4 4 4 4 4
- Ñoä chín phaân höõu cô: Ñoä chín hay ñoä oån ñònh noùi veà söï oxy hoaù nguyeân lieäu
höõu cô hay söï chuyeån ñoåi cuûa chuùng thaønh daïng oån ñònh hôn. Söï oån ñònh hoaøn chænh
seõ mang laïi moät saûn phaåm coù giaù trò nhö moät chaát ñieàu hoaø ñaát troàng. Quaù nhieàu
nguyeân lieäu höõu cô coøn laïi chöa phaân huûy coù theå gaây ra vaán ñeà veà tieâu thuï oxi vaø muøi
hoâi khi ñöôïc löu tröõ hay khi söû duïng. Do ñoù, phaân höõu cô ñaõ chín vaø saün saøng cho söû
duïng laø khi noù ñaõ oån ñònh hoaøn toaøn. Thoâng thöôøng, khi nhieät ñoä giaûm treân khoái
löôïng lôùn phaân laø moät daáu hieäu toát veà ñoä chín, vôùi ñieàu kieän ñaõ cung caáp ñaày ñuû caùc
chaát quan troïng (oxy, ñoä aåm vaø dinh döôõng) cho hoaït ñoäng cuûa vi khuaån.
Moät caùch ñaùnh giaù ñoä chín phaân höõu cô khaùc laø döïa vaøo VS cuûa chaát höõu cô coøn laïi hay
nguyeân lieäu seõ trôû thaønh phaân höõu cô khi ñöôïc uû ñuû thôøi gian vôùi caùc ñieàu kieän thuaän
lôïi. Caùch thöùc naøy coù theå höõu ích trong vieäc xaùc ñònh ñoä chín phaân höõu cô cuûa nguyeân
258
lieäu ñöa vaøo töông töï nhau nhöng coù theå cho keát quaû khoâng chính xaùc khi ñöôïc söû duïng
ñeå so saùnh caùc nguyeân lieäu khoâng gioáng nhau.
Coù raát nhieàu chæ thò ñöôïc söû duïng ñeå xaùc ñònh ñoä chín cuûa phaân höõu cô, chaúng haïn
nhö tæ leä oxy ñöôïc söû duïng cho hoaït ñoäng cuûa vi khuaån, haøm löôïng cacbon, tæ leä C/N…
nhöng trong haàu heát tröôøng hôïp, kinh nghieäm vaän haønh vaãn laø söï phaùn ñoaùn toát nhaát.
Phaân höõu cô seõ ñöôïc ñeå trong bao cho ñeán khi noù ñaõ chín vaø saün saøng ñeå xöû lyù theâm.
Ñoä aåm coù theå kieåm tra baèng vieäc laáy maãu vôùi moät duïng cuï laáy maãu hoaëc baèng caùch
môû bao ra vaø kieåm tra nguyeân lieäu. Thoâng thöôøng lôùp beân ngoaøi gaàn bao aåm hôn
nguyeân lieäu gaàn oáng thoåi khí, phaàn nguyeân lieäu ôû ñaùy bao thöôøng aåm hôn phaàn
nguyeân lieäu coøn laïi.
Moãi bao chöùa 210 taán
Hình 7.14: Coâng ngheä Compost Lemna vôùi bao ñöïng treân 210 taán vaø
maùy ñieàu haønh nhieät ñoä, oxygen
- Ñöa phaân thaønh phaåm ra khoûi bao: Vieäc ñöa phaân höõu cô thaønh phaåm ra khoûi bao
thöôøng ñöôïc thöïc hieän baèng xe maùy uûi sau khi bao ñöôïc môû doïc theo phaàn döôùi cuûa
moãi beân vaø ñöôïc cuoán lui veà phía sau.
Nguyeân lieäu ñöôïc laáy ra töø giöõa vaø treân caùc oáng thoåi khí cho ñeán khi caùc oáng heát saïch
phaân vaø ñöôïc keùo vaøo khu vöïc söû duïng keá tieáp. Bao coù theå ñöôïc caét thaønh caùc phaàn
nhoû hôn, ñöôïc cuoän hay gaáp laïi ñeå löu tröõ cho ñeán khi ñöôïc xöû lyù vôùi caùc chaát deûo
moûng khaùc.
- Saøng loïc: Baát cöù nguyeân lieäu naøo khoâng theå laøm phaân höõu cô ñöôïc ñeàu phaûi
ñöôïc loaïi boû ra baèng caùch saøng loïc. Caùc nguyeân lieäu naøy bao goàm caùc maûnh plastic
moûng hay cöùng, thuûy tinh… Trong ña soá tröôøng hôïp, phaân höõu cô neân ñaït ñöôïc ñoä aåm
töø 35 – 40% tröôùc khi ñöôïc saøng loïc. Caùc vaät quaù côõ khoâng theå laøm phaân höõu cô ñöôïc
seõ ñem ñi choân laáp. Phöông thöùc caét nhoû raùc baèng thoåi khí ñeå tinh loïc theâm saûn phaåm
cuoái cuøng coù theå ñöôïc aùp duïng neáu caàn.
259
Neáu phaân höõu cô thaønh phaåm caàn ñöôïc döï tröõ hoaëc sau khi laáy ra khoûi bao uû hoaëc sau
khi saøng, thì phaân höõu cô caàn ñöôïc ñaäy kín ñeå traùnh ñoâng cuïc do quaù aåm öôùt vì nöôùc thaám
töø beân ngoaøi. Phaân höõu cô raát nhaïy caûm vôùi ñoä aåm neân trôû neân khoù xöû lyù neáu quaù thöøa ñoä
aåm thaám vaøo phaân.
Hình 7.15 Laáy phaân ra khoûi bao vaø saøng loïc phaân
- Naâng cao chaát löôïng phaân höõu cô: Vieäc phaân tích thaønh phaàn phaân höõu cô thaønh
phaåm seõ cho bieát caàn boå sung theâm caùc phuï gia naøo ñeå taïo ra phaân phuø hôïp cho töøng vuï
muøa cuï theå vaø vôùi caùc ñieàu kieän ñaát ñai ñaëc thuø rieâng.
Hình 7.16 Maùy nghieàn vaø phoái troän chaát phuï gia
260
- Ñoùng goùi: Sau khi ñöôïc naâng cao chaát löôïng, ñaây laø loaïi phaân höõu cô chuyeân
duøng ñöôïc cheá bieán ñaëc bieät ñeå phaùt trieån töøng vuï muøa cuï theå trong töøng ñieàu kieän
ñaát ñai cuï theå, phaân höõu cô seõ ñöôïc ñoùng goùi trong caùc bao plastic troïng löôïng
2025kg, saün saøng ñeå phaân phoái treân thò tröôøng
Heä thoáng Composting Lemna coù nhieàu öu ñieåm hôn caùc kyõ thuaät saûn xuaát phaân höõu
cô khaùc. Nhöõng öu ñieåm naøy bao goàm:
 Khoâng coù muøi hoâi vaø ruoài muoãi.
 Ngaên chaën buïi vaø nöôùc roø ræ.
 Giaûm 1/5 nhu caàu veà dieän tích ñaát so vôùi caùc coâng ngheä khaùc
 Ñaåy nhanh quaù trình phaân huûy chaát höõu cô.
 Quaù trình vaän haønh ñôn giaûn vaø chi phí baûo döôõng thaáp.
 Khoâng coù nguy hieåm veà hoaû hoaïn.
261
Taát caû nhöõng ñaëc ñieåm treân giuùp heä thoáng Composting Lemna coù voán ñaàu tö, chi phí
vaän haønh vaø baûo döôõng thaáp nhaát so vôùi baát kyø heä thoáng naøo khaùc hieän coù.
7.5.5.2 Coâng ngheä saûn xuaát phaân DANO - Ñan Maïch

 Quy trình coâng ngheä
TAÄP TRUNG THU GOM RAÙC THAÛI SINH

HOAÏT VEÀ NHAØ MAÙY
TRAÏM CAÂN
Raùc pheá phaåm

PHAÂN LOAÏI RAÙC BAÕI PHEÁ LIEÄU
BAÊNG TAÛI CAØO

Beå chöùa
Caáp aåm
nöôùc ræ raùc Raùc kim loaïi
BAÊNG TAÛI TÖØ BAÕI PHEÁ LIEÄU
OÁNG OÅN ÑÒNH SINH HOÙA Caáp khí
Raùc pheá phaåm

Haàm xöû lí khí thaûi SAØN PHAÂN LOAÏI BAÊNG TAÛI NGANG
SAØN RUNG Raùc pheá phaåm

BAÊNG TAÛI NGANG
BUÙA NGHIEÀN
BAÕI UÛ PHAÂN BAÕI PHEÁ LIEÄU
ÑOÙNG BAO
THAØNH PHAÅM
Hình 7.19 Quy trình coâng ngheä cuûa DANO
262
Moâ taû quy trình coâng ngheä

Raùc ñöôïc vaän chuyeån ñeán caùc nhaø maùy xöû lí baèng xe chuyeân duïng
Ñaàu tieân, xe chôû raùc qua traïm caân ñieän töû ñeå xaùc ñònh khoái löôïng. Sau ñoù, raùc töø xe
ñöôïc ñoå thaúng vaøo hoá thu, töø ñoù raùc ñöôïc ñöa leân baêng taûi caøo vaø baêng taûi xích. Baêng
taûi caøo ngoaøi nhieäm vuï ñöa raùc leân baêng taûi töø , coøn coù nhieäm vuï laøm tôi vaø daøn moûng
raùc. Treân baêng taûi caøo coù caùc thanh caøo traùi, caøo phaûi vaø thanh caøo giöõa ñöôïc gaén
chaët treân caùc taám xích baèng buloâng. Baêng taûi caøo coù kích thöôùc 10750mm x 2810mm.
Raùc ñöôïc baêng taûi caøo ñöa vaøo baêng taûi töø. Baêng taûi töø coù nhieämvuï ñöa raùc vaøo "thieát
bò oån ñònh oån ñònh sinh hoùa" (biostabilizer goïi taét laø BS), ñoàng thôøi taùch kim loaïi coøn
laãn trong raùc. Raùc kim loaïi seõ ñöôïc taùch ra daãn vaøo moät pheãu khaùc vaø ñöôïc ñöa ra baõi
pheá lieäu. Ngoaøi ra, trong giai ñoaïn naøy, moät soá raùc thaûi khaùc cuõng ñöôïc coâng nhaân
ñöùng hai beân nhaët thu hoài laøm pheá lieäu coù theå taùi cheá (nhö bao nilon, chai loï nhöïa,
giaáy, cao su, chai loï thuûy tinh, thieát, nhoâm …)
Giai ñoaïn uû trong thieát bò oån ñònh sinh hoùa:
- Thieát bò naøy laø thieát bò hình truï, ñöôøng kính 3660mm, daøi 26.920m, ñöôïc cheá
taïo baèng theùp daøy 20mm. Beân trong oáng ñöôïc boá trí 48 boä höôùng raùc saép xeáp theo
hình xoaén oác chaïy doïc oáng. Boä höôùng raùc vöøa coù chöùc naêng daãn raùc veà cuoái oáng vöøa
coù chöùc naêng laøm tôi raùc, ñaûo troän raùc nhôø vaäy quaù trình leân men xaûy ra nhanh hôn.
Treân thaønh oáng ñöôïc gaén 4 ñaàu doø nhieät ñoä coù nhieäm vuï giaùm saùt nhieät ñoä, ñeå khi
nhieät ñoä quaù caùo coù theå caáp aåm kòp thôøi;
- Nhieäm vuï cuûa thieát bò naøy laø taïo ñieàu kieän moâi tröôøng toái öu nhaát ( nhieät ñoä ï,
ñoä aåm vaø oâxy) giuùp cho vi sinh vaät coù ích phaùt trieån ñeå ñaåy nhanh quaù trình phaân huûy
raùc, ñoàng thôøi, tieâu dieät moät soá vi sinh vaät gaây beänh trong raùc nhö vi khuaån ñöôøng
ruoät, tröùng gian saùn vaø caùc loaïi naám moác;
- Nöôùc ñöôïc cung caáp ñeå taïo ñoä aåm töø 40 - 50% vaø moät maùy huùt khí coù nhieäm
vuï huùt khí sinh ra do quaù trình phaân huûy raùc thaûi beân trong oáng vaø ñöa veà hoà loïc khí
ñeå xöû lyù. Ñaàu coøn laïi laø oáng oån ñònh sinh hoùa seõ coù heä thoáng thoåi khí ñeå ñieàu chænh
nhieät ñoä trong oáng luoân oån ñònh vaø cung caáp nguoând oâxy cho vi sinh vaät;
- Thôøi gian raùc ñöôïc xöû lyù trong thieát bò laø16 giôø. Ñaây laø giai ñoaïn quan troïng
nhaát trong quaù trình xöû lyù raùc.
Sau khi ñöôïc uû trong thieát bò oån ñònh sinh hoùa, raùc seõ thoaùt ra ngoaøi qua heä thoáng saøn
thoâ. Saøn thoâ coù chieàu daøi 2.500mm, ñöôøng kính 3.660mm. Ñaây laø loaïi saøn oáng, treân
thaân oáng coù ñuïc loã 100mm. Taïi ñaây nhöõng thaùc pheá phaåm seõ ñöôïc saøn loïc ra theâm
moät laàn nöõa vaø theo baêng taûi ngang ñöa veà baêng taûi pheá lieäu, nhöõng raùc thaønh phaåm
sau khi loït qua saøn loïc pheù lieäu theo baêng taûi leân saøn rung. Saøn rung coù loã 20 - 60
mm, daøi 0,8 m, roâng 2,5 m, coù nhieäm vuï loïc vaø rung laøm vôû nhöõng haït lôùn loït qua
maéc saøn seõ theo ñöôøng baêng taûi döôùi saøn vaø baêng taûi leân vaøo pheãu xuoáng maùy nghieàn
buùa, Beân trong maùy nghieàn buùa coù 2 giaøn quaû buùa, moãi quaû buùa daïng hình hoäp chöõ
nhaät coù kích thöôùc 20 x200x250mm coù khhoan loã ôû hai ñaàu. Khi hoaït ñoäng 2 giaøn buùa
hoaït ñoäng ngöôïc chieàu nhau vaø daäp naùt raùc thaûi.
263
Sau ñoù, löôïng raùc thaønh phaåm naøy theo ñöôøng daãn oáng daãn vaøo xe taûi vaän chuyeån ñoå
vaøo baõi uû phaân theo töøng luoáng.
Ñaùnh luoáng uû, keát hôïp ñaûo troän: Nguyeân lieäu raùc höõu cô thu ñöôïc sau khi saøng thoâ vaø
nghieàn ñöôïc phun theâm nguyeân lieäu uû, khöû muøi tröôùc khi chuyeån ñeán khu vöïc uû phaân.
Taïi ñaây, nguyeân lieäu ñöôïc ñaùnh thaønh nhöõng luoáng naèm lieàn keà nhau theo 2 loaïi kích
thöôùc 0 – 40mm vaø 40 – 80mm vaø ghi laïi thôøi gian baét ñaàu uû vaø thôøi gian ñaûo ñoáng.
Kích thöôùc ñoáng uû (chieàu cao, chieàu roàng ñaùy vaø chieàu daøi) phuï thuoäc vaøo soá löôïng
nguyeân lieäu vaø maët baèng cho pheùp, nhöng khoâng lôùn hôn kích thöôùc laøm vieäc cho
pheùp cuûa maùy ñaûo ñoáng. Thôøi gian uû phaân khoaûng 40 ngaøy, trong giai ñoaïn naøy caùc
vi sinh vaät hieáu khí hoaït ñoäng raát maïnh, chuùng caàn nhieàu oxy cho quaù trình phaân huûy,
vì vaäy caùc ñoáng nguyeân lieäu ñöôïc ñaûo troän nhieàu laàn nhôø xe ñaûo ñoáng. Quaù trình ñaûo
ñoáng seõ ñaûo nguyeân lieäu töø trong ra ngoaøi vaø ngöôïc laïi, laøm nhoû, tôi nguyeân lieäu,
taêng khaû naêng tieáp xuùc vaø phaân boå ñeàu caùc vi sinh vaät hieáu khí trong ñoáng uû. Khi ñaûo
ñoáng, tuyø theo ñoä aåm cuûa nguyeân lieäu trong bieåu ñoà thôøi gian uû ñeå phoái troän theâm
nöôùc phuï gia. Thôøi gian chu kyø ñaûo ñoáng phuï thuoäc vaøo chaát löôïng, kích thöôùc, nhieät
ñoä, ñoä aåm, pH cuûa ñoáng uû nguyeân lieäu (khoaûng 2 – 3ngaøy)
Trong quaù trình uû, nhieät ñoä ñoáng uû seõ taêng cao, vì vaäy haøng ngaøy phaûi theo doõi ñeàu
ñaën ñeå khoáng cheá nhieät ñoä, ñoä aåm thích hôïp cho quaù trình uû hieäu quaû nhaát. Nhieät ñoä
thích hôïp toái ña khoaûng 50 650C. Vôùi nhieät ñoä naøy, haàu heát caùc vi sinh vaät coù haïi
nhö vi khuaån ñöôøng ruoät, tröùng giun saùn vaø naám moác seõ bò tieâu dieät.
Khi keát thuùc quaù trình phaân huûy, phaân (compost) ñöôïc ñöa qua khaâu cheá bieán baèng xe
xuùc manitou. Phaân compost sau khi kieåm tra ñaït chaát löôïng, tuøy theo yeâu caàu coù theå
phoái troän theo caùc thaønh phaàn dinh döôõng ña löôïng vaø vi löôïng thoâng qua heä thoáng
caân ñònh löôïng töï ñoäng ñeå taïo caùc saûn phaåm phaân höõu cô vi sinh theo nhu caàu thò
tröôøng. Sau khi ñöôïc cheá bieán, saûn phaåm chuyeån sang ñoùng bao vaø ñöa ñi tieâu thuï vôùi
nhaõn hieäu ñaõ ñöôïc ñaêng kyù.
Saøng tinh, phaân loaïi phaân höõu cô chính: Sau thôøi gian uû, kieåm tra chaát löôïng phaân höõu
cô, neáu ñaït ñoä chín mong muoán thì chuyeån phaân höõu cô sang coâng ñoaïn saøng tinh
(maéc saøng 15 mm) phaân loaïi. Phaân höõu cô chín ñöôïc xe xuùc ñöa veà khu vöïc cheá bieán
phaân ñeå saøng. Phaân höõu cô loït saøng ñöôïc chuyeån ñeán thieát bò phaân loaïi troïng löïc ñeå
phaân loaïi. Caùc chaát trô khoâng loït saøng ñöa veà khu taäp trung xöû lyù ñem ñi choân laáp.
Taùch töø laàn cuoái: Sau khi saøng, phaàn phaân höõu cô chaát löôïng cao ñaõ ñöôïc taùch ra, vaø
ñi vaøo maùy taùch töø ñeå loaïi boû caùc kim loaïi nhoû coøn soùt laïi.
Nghieàn: Phaân höõu cô chín coù ñoä haït lôùn seõ ñöôïc ñöa vaøo maùy nghieàn ñeå coù kích thöôùc
khoâng lôùn hôn 2mm ñeå taän thu phaàn muøn höõu cô duøng cho vieäc caûi taïo ñaát troàng troït.
Phaân tích tæ troïng: Phaân höõu cô chín, ñöôïc ñöa vaøo maùy phaân tích tæ troïng ñeå loaïi boû
laàn cuoái caùc taïp chaát nhoû (ni loâng, thuûy tinh, soûi) vaãn coøn laãn sau khi saøng, vaø phaân ra
loaïi phaân höõu cô chaát löôïng cao vaø phaân höõu cô taän thu (muøn höõu cô).
- Kieåm tra chaát löôïng phaân höõu cô:
Caùc boä kieåm ñònh cuûa nhaø maùy seõ theo chu trình quy ñònh laáy caùc maãu phaân
ñieån hình haøng ngaøy ñeå phaân tích ñaùnh giaù chaát löôïng.
264
Caùc chæ tieâu caàn ñaùnh giaù: ñoä chín, ñoä aåm, giaù trò pH, haøm löôïng muøn, haøm
löôïng dinh döôõng, taùc ñoäng sinh tröôûng ñoái vôùi caây troàng.
- Phoái troän N, P, K : Phaân höõu cô sau khi kieåm tra ñaït chaát löôïng, tuyø theo yeâu caàu
coù theå ñöôïc phoái troän theâm caùc thaønh phaàn dinh döôõng ña löôïng vaø vi löôïng
thoâng qua heä thoáng caân ñònh löôïng töï ñoäng ñeå taïo ra saûn phaåm phaân höõu cô vi
sinh theo nhu caàu cuûa thò tröôøng.
- Ñoùng bao thaønh phaåm: Tröôùc khi ñöôïc ñöa ra löu haønh treân thò tröôøng, caùc saûn
phaåm ñöôïc ñoùng bao (2kg, 5kg, 10kg, 50kg) vôùi nhaõn hieäu ñöôïc ñaêng kí baûo hoä
thöông hieäu cuûa nhaø maùy. Taát caû thaønh phaàn caùc chaát thaûi trô thu gom ñöôïc töø
caùc coâng ñoaïn xöû lyùseõ ñöôïc ñöa veà khu taäp trung. Ñoái vôùi caùc chaát thaûi taùi söû
duïng ñöôïc coù theå baùn ngay cho caùc cô sôû saûn xuaát ñeå hoï xöû lyù vaø taùi söû duïng, caùc
chaát thaûi khaùc ñöôïc ñem ñi choân laáp hôïp veä sinh.
 Öu ñieåm
 Möùc ñoä töï ñoäng hoaù vaø cô giôùi hoaù töông ñoái cao.
 Chi phí ñaàu tö ban ñaàu hôïp lyù.
 Giaûm ñöôïc raát nhieàu coâng vieäc lao ñoäng thuû coâng cho coâng nhaân trong moâi
tröôøng ñoäc haïi.
 Raùc tröôùc khi ñem uû ñöôïc saøng phaân loaïi, baêm vôùi kích thöôùc vöøa phaûi,
ñöôïc ñaûo troän ñeàu neân phaân huûy toát vaø ñoàng ñeàu.
 Phaân höõu cô coù chaát löôïng cao do ñöôïc loaïi haàu heát caùc taïp chaát.
 Khoái löôïng pheá thaûi ñem choân laáp thaáp.
 Nhöôïc ñieåm:
 Chi phí ñaàu tö xaây döïng nhaø xöôûng töông ñoái lôùn.
 Chi phí vaän haønh, baûo döôõng töông ñoái cao.
 Yeâu caàu coâng nhaân vaän haønh phaûi ñöôïc ñaøo taïo kyõ thuaät caån thaän.
265
7.5.5.3 Coâng ngheä compost Steinmueller - Ñöùc

Quy trình coâng ngheä Steinmueller do coâng ty Steinmueller trieån khai taïi tænh töï trò
Bolzano, bang South Tirol - Italia. Laø moät heä thoáng xöû lyù chaát thaûi raén ñoâ thò hoaøn
chænh vôùi quy trình xöû lyù sinh hoïc töï nhieân trong ñieàu kieän caàn thieát ñeå bieán ñoåi caùc
thaønh phaàn höõu cô töø raùc thaønh phaân vi sinh.
Coâng ngheä saûn xuaát compost Steinmueller döïa treân quaù trình phaân huûy hieáu khí caùc
chaát höõu cô döôùi taùc duïng cuûa vi sinh vaät. Nguyeân lieäu ñaàu vaøo cuûa quaù trình cheá
bieán compost laø CTRÑT chöa ñöôïc phaân loaïi. Quy trình coâng ngheä nhö sau:
Chaát thaûi raén ñoâ thò sau khi thu gom seõ ñöa qua caân ñieän töû baèng heä thoáng baêng taûi vaø
chuyeån ñeán khoang chöùa raùc , chôø phaân loaïi. Taïi saøn phaân loaïi, CTR coù kích thöôùc lôùn
nhö caønh caây, voû xe, …ñöôïc taùch ra, sau ñoù CTR ñöôïc chuyeån qua coâng ñoaïn xeù bao ñeå
taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho quaù trình phaân loaïi keá tieáp. Taïi nôi tieáp nhaän chaát thaûi vaø
266
khaâu xeù bao cheá phaåm sinh hoïc (cheá phaåm EM) ñöôïc duøng ñeå khöû muøi vaø haïn cheá caùc
loaïi coân truøng nhö ruoài, muoãi, kieán vaø giaùn,…
Coâng ñoaïn phaân loaïi laø moät trong nhöõng coâng ñoaïn quan troïng trong quaù trình saûn
xuaát compost, ñaây cuõng laø moät trong nhöõng yeáu toá quyeát ñònh chaát löôïng compost taïo
thaønh. Vôùi heä thoáng baêng chuyeàn thuû coâng vaø maùy loïc nam chaâm töø, caùc CTR coù theå
taùi cheá seõ ñöôïc taùch rieâng chuyeån cho caùc nhaø maùy taùi cheá, phaàn CTR höõu cô ñaõ phaân
loaïi seõ ñöôïc ñöa qua maùy caét ñeå giaûm kích thöôùc ñeán khoaûng thích hôïp cho quaù trình
uû compost (5 cm). Phaàn chaát thaûi coøn laïi khoâng söû duïng ñöôïc chuyeån ñeán caùc baõi
choân laáp.
Sau khi qua maùy nghieàn truïc vít, CTR höõu cô seõ ñöôïc vaän chuyeån ñeán caùc thaùp phaân
huûy chính coù boá trí maùy nghieàn truïc vít ôû ñaùy thaùp ñeå troän ñeàu caùc nguyeân lieäu thoâ, quaù
trình uû ñöôïc tieán haønh. Trong quaù uû hieáu khí cöôõng böùc caàn duy trì ñoä aåm toái öu (40 -
60%) cho caùc quaù trình chuyeån hoùa sinh hoïc. Quaù trình uû ñöôïc thöïc hieän lieân tuïc. Söï
phaân huûy chaát höõu cô seõ taïo ra nöôùc ræ raùc, nöôùc ræ raùc naøy seõ ñöôïc thu gom qua raõnh
thoaùt nöôùc vaø tuaàn hoaøn ñeå duy trì ñoä aåm toái öu cho quaù trình uû compost. Nhieät ñoä
trong luoáng uû ñöôïc duy trì trong khoaûng 400C ñeán 700C, ñeå thuùc ñaåy nhanh quaù trình
phaân huûy vaø coù theå tieâu dieät caùc maàm beänh moät caùch hieäu quaû. Dieãn bieán nhieät ñoä
trong caùc thaùp uû theo thôøi gian ñöôïc moâ taû treân hình. Trong quaù trình uû, ngoaøi löôïng
nöôùc ræ raùc coøn coù khí thaûi, löôïng khí naøy mang theo moät nhieät löôïng lôùn neân moät phaàn
ñöôïc daãn veà caùc thaùp ñeå duy trì nhieät ñoä trong uû vaø phaàn coøn laïi ñöôïc thu gom vaø daãn
vaøo caùc beå haáp thuï sinh hoïc ñeå xöû lyù.
Sau khi phaân huûy hieáu khí trong thaùp kín 21 ngaøy, compost ñöôïc vaän chuyeån sang khu
vöïc thaùp phaân huûy keá tieáp trong voøng 28 ngaøy ñeå compost hoaøn toaøn oån ñònh, ñaûm baûo
hoaøn toaøn veà maët sinh hoïc. Trong quaù trình naøy khoâng boå sung nöôùc vaø khoâng xaùo troän.
267
Sau khi ñaõ oån ñònh hoaøn toaøn, compost töø luoáng uû seõ ñöôïc ñöa ñeán maùy saøng coù kích
thöôùc loã laø 5mm, taïi ñaây caùc phaàn compost treân saøng seõ ñöôïc phaân loaïi thuû coâng ñeå
taùch caùc chaát voâ cô coøn soùt laïi, phaàn chaát höõu cô coøn laïi ñöôïc ñöa veà khu vöïc uû hieáu
khí ñeå thöïc hieän uû laïi. Compost sau khi saøng seõ qua coâng ñoaïn nghieàn vaø tieáp tuïc
ñöôïc saøng ñeå ñaït kích thöôùc khoaûng 2mm theo tieâu chuaån, compost thu ñöôïc ôû daïng
thoâ, coù theå phoái troän vôùi caùc chaát dinh döôõng khaùc ñeå ñaït tieâu chuaån phaân höõu cô phuø
hôïp vôùi töøng muïc ñích söû duïng. Cuoái cuøng, compost ñöôïc ñoùng bao, vaän chuyeån ñeán
nhaø löu tröõ tröôùc khi ñöa ra thò tröôøng tieâu thuï.
Phöông aùn naøy söû duïng caùc thaùp ñeå thoåi khí neân seõ thu hoài ñöôïc moät phaàn nhieät, duy
trì nhieät ñoä trong quaù trình thoåi khí. Hôn nöõa löôïng khí thaûi trong quaù trình phaân huûy
ñöôïc thu hoài vaø xöû lyù baèng heä thoáng haáp thuï sinh hoïc. Nöôùc ræ raùc phaùt sinh ñöôïc thu
gom, tuaàn hoaøn neân caùc chaát thaûi phaùt sinh trong quaù trình uû compost giaûm caû veà löu
löôïng laãn noàng ñoä chaát oâ nhieãm.
Maët khaùc, do thoåi khí lieân tuïc trong thieát bò kín neân baûo ñaûm caáp khí ñaày ñuû vaø phaân
huûy nhanh hôn so vôùi caùc phöông phaùp uû khaùc vaø dieät ñöôïc VSV gaây beänh. Ñoàng thôøi
toaøn boä quaù trình uû compost khoâng bò aûnh höôûng bôûi thôøi tieát.
Nhöôïc ñieåm cuûa phöông aùn naøy laø chi phí ñaàu tö cho caùc thieát bò ban ñaàu raát lôùn, chi
phí lôùn nhaát trong saøn xuaát compost laø chi phí vaän haønh heä thoáng thoåi khí trong caùc
thaùp, tuy nhieân, coâng ngheä aùp duïng keát hôïp uû thuï ñoäng ôû 28 ngaøy cuoái neân giaûm ñaùng
keå chi phí thoåi khí. Beân caïnh ñoù, neáu ñaàu tö heä thoáng phaàn meàm quaûn lyù töï ï ñoäng ñeå
toái öu hoùa löôïng khí caáp thì seõ giaûm ñeán möùc thaáp nhaát nhu caàu ñieän naêng.
268
CTRSH
Traïm caân
Saøng phaân loaïi Taïp chaát kích thöôùc lôùn
Xeù bao
Phaân loaïi Nylon, giaáy, thuûy tinh,…
Tuyeån töø Kim loaïi
Nghieàn (truïc vít) vaø saøng
Caét
Thoåi khí
UÛ thoåi khí cöôõng böùc Nöôùc ræ raùc
Nöôùc
UÛ oån ñònh
Taùi söû duïng
Saøng (<5mm) Pheá thaûi hoaëc choân laáp
Nghieàn
Saøng (<2mm)
Compost
Ñoùng bao
Thaønh phaåm
Hình 7.20 Quy trình coâng ngheä compost Steinmueller
269
Döôùi ñaây laø moät soá hình aûnh minh hoïa cuûa thieát bò vaø coâng ngheä Steinmueller
270
Hình 7.21 Nhaø maùy saûn xuaát compost Steinmueller

7.6 SO SAÙNH QUAÙ TRÌNH CHEÁ BIEÁN COMPOST HIEÁU KHÍ VAØ PHAÂN HUÛY
Kî KHÍ
Nhö ñaõ trình baøy trong chöông naøy, coù hai phöông phaùp phaân huûy sinh hoïc cuûa chaát
thaûi höõu cô laø cheá bieán compost hieáu khí vaø phaân huûy kò khí. Trong cheá bieán
compost, chaát höõu cô ñöôïc phaân huûy bôûi caùc vi sinh vaät trong ñieàu kieän coù oxy, saûn
phaåm taïo thaønh laø CO2, nöôùc, nhieät vaø compost, coù theå ñöôïc söû duïng laøm phaân boùn
cho noâng nghieäp. Trong khi ñoù, söï phaân huûy kî khí xaûy ra vôùi quaù trình phaân huûy
sinh hoïc cuûa chaát höõu cô ñöôïc thöïc hieän bôûi caùc vi sinh vaät trong ñieàu kieän khoâng coù
oxy. Saûn phaåm quaù trình phaân huûy kò khí laø CH4, coù theå ñöôïc söû duïng laøm nguoàn
cung caáp naêng löôïng; CO2 vaø moät soá saûn phaåm trung gian nhö: axit höõu cô, alcohol;
muøn.
- Quaù trình cheá bieán compost laø quaù trình ñôn giaûn vôùi voán ñaàu tö vöøa phaûi vaø
saûn phaåm cuûa quaù trình laø compost coù theå laøm phaân boùn, do ñoù coù theå thu hoài moät
phaàn voán cuûa quaù trình. Beân caïnh ñoù, nhieät ñoä cao trong heä thoáng compost coù theå cho
pheùp loaïi boû ñöôïc caùc maàm beänh, do ñoù quaù trình laøm compost ñöôïc ñaùnh giaù laø ít
aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng hôn so vôùi phöông phaùp phaân huûy kò khí. Tuy nhieân, quaù
trình cheá bieán compost coù moät soá baát lôïi nhö: caàn naêng löôïng cho quaù trình vaän haønh
vaø caàn phaûi duy trì söï oån ñònh cuûa heä thoáng, cuõng nhö khaû naêng lan truyeàn oâ nhieãm
do phaùt thaûi NH3 trong khoâng khí neáu nhö thieát keá vaø vaän haønh khoâng phuø hôïp. Traùi
ngöôïc vôùi quaù trình cheá bieán compost, phaân huûy kò khí laø quaù trình phöùc taïp, ñoøi hoûi
nhöõng kyõ thuaät ñaëc bieät vaø voán ñaàu tö cao. Tuy nhieân, giaù thaønh vaän haønh thaáp vaø
saûn phaåm khí sinh hoïc coù giaù trò naêng löôïng. Ngoaøi ra, saûn phaåm phuï cuûa quaù trình
phaân huûy kò khí laø buøn öôùt, caàn phaûi qua xöû lyù baäc hai tröôùc khi loaïi boû. pH vaø khaû
naêng ñeäm cuõng raát quan troïng trong quaù trình phaân huûy kò khí vì vi khuaån sinh metan
raát nhaïy caûm vôùi pH. Khi pH giaûm döôùi 6, khaû naêng hoaït ñoäng cuûa vi khuaån bò öùc
271
cheá. Caû hai phöông phaùp cheá bieán compost vaø phaân huûy kò khí saûn xuaát biogas ñeàu coù
öu vaø nhöôïc ñieåm rieâng, ño ñoù döïa treân nhöõng ñieàu kieän saün coù vaø nhöõng ñieàu kieän
khaùch quan, phöông phaùp thích hôïp coù theå ñöôïc choïn cho töøng hoaøn caûnh cuï theå.
CAÂU HOÛI
1. Tính löôïng khoâng khí caàn thieát ñeå oxy hoùa hoaøn toaøn buøn coù coâng thöùc phaân töû
C10H19O3N. Bieát raèng khoâng khí chöùa 21% tt oxy vaø ôû 250C, 1atm, khoái löôïng rieâng
cuûa khoâng khí laø 1,20 kg/m3.
2. Öôùc tính toång löôïng khí treân moät khoái löôïng CTR theo lyù thuyeát coù theå sinh ra döôùi
ñieàu kieän phaân huûy kî khí taïi BCL hôïp veä sinh. Bieát raèng coâng thöùc hoùa hoïc cuûa
phaàn chaát höõu cô deã phaân huûy sinh hoïc laø C60H100O40N.
6. Moät thaønh phoá döï ñònh xaây döïng moät nhaø maùy aùp duïng quaù trình Compost keát hôïp
kî /hieáu khí. Löôïng chaát thaûi haøng ngaøy laø 100 taán/ngaøy (chæ tính 5 ngaøy trong 1
tuaàn). Thaønh phaàn chaát höõu cô cuûa CTR ñoâ thò naøy ñöôïc cho nhö sau:
Chaát thaûi höõu cô % aåm Keát quaû phaân tích

C H O N S Tro
Giaáy vaên phoøng 11 43,41 5,82 44,32 0,25 0,20 6,00
Giaáy baùo 6 49,14 6,10 43,03 0,05 0,16 1,52
Cacton 12 44,90 6,08 47,84 0,01 0,11 1,07
Thöïc phaåm thöøa 11 44,99 6,43 28,76 3,30 0,52 16,00
Raùc vöôøn 20 43,33 6,04 41,68 2,15 0,05 6,75
Yeâu caàu xaùc ñònh:

a/ Coâng thöùc thöïc nghieäm cuûa phaàn chaát höõu cô khoâng tính tro.
b/ Thaønh phaàn khí sinh hoïc theo lyù thuyeát vaø toång theå tích khí metan sinh ra.
c/ Toång theå tích vaø khoái löôïng saûn phaåm sau uû.
7. Giaû söû raèng quaù trình uû compost hieáu khí ñöôïc aùp duïng ñeå chuyeån hoùa caùc chaát höõu
cô nhö trong caâu 5, xaùc ñònh;
a/ Löôïng compost thu ñöôïc neáu 60% CTR bò phaân huûy?
b/Toång löôïng khoâng khí caàn cung caáp?
c/ Toång dieän tích ñaát caàn thieát?
8. Söû duïng soá lieäu cho trong baøi 7 haõy tính:
272
a/ Neáu toaøn boä giaáy ñeàu ñöôïc taùi söû duïng thì tæ leä C/N vaø löôïng khí sinh ra töø phaàn
coøn laïi laø bao nhieâu ?
b/ Giaû söû phaàn giaáy taùi cheá ñöôïc cho laàn löôït laø 5,10,20,30, 40,50,60,70,90 % . Haõy
tính tæ leä C/N vaø toång löôïng khí sinh ra, cho caùc soá lieäu vaøo baûng tính.
273
Chöông 8: XÖÛ LYÙ CTR BAÈNG PHÖÔNG PHAÙP NHIEÄT
Xöû lyù CTR baèng phöông phaùp nhieät nhaèm muïc ñích giaûm theå tích CTR vaø thu hoài
naêng löôïng nhieät, laø moät trong nhöõng phöông aùn quan troïng trong heä thoáng quaûn lyù
toång hôïp CTR
8.1 Khaùi nieäm
Xöû lyù CTR baèng phöông phaùp nhieät laø quaù trình söû duïng nhieät ñeå chuyeån hoùa chaát
thaûi töø daïng raén sang daïng khí, loûng vaø tro... ñoàng thôøi giaûi phoùng naêng löôïng döôùi
daïng nhieät.
Caùc heä thoáng xöû lyù CTR baèng nhieät ñöôïc phaân loaïi döïa theo yeâu caàu söû duïng khoâng
khí bao goàm:
 Quaù trình ñoát ñöôïc thöïc hieän vôùi moät löôïng oxy (khoâng khí) caàn thieát vöøa
ñuû ñeå ñoát chaùy hoaøn toaøn CTR goïi laø quaù trình ñoát hoaù hoïc (stoichiometric
combustion). Quaù trình ñoát ñöôïc thöïc hieän vôùi dö löôïng khoâng khí caàn thieát ñöôïc goïi
laø quaù trình ñoát dö khí.
 Quaù trình ñoát khoâng hoaøn toaøn CTR döôùi ñieàu kieän thieáu khoâng khí
(substoichiometric condition) vaø taïo ra caùc khí chaùy nhö cacbon monooxide (CO),
hydrogen (H2) vaø caùc khí hydrocacbon goïi laø quaù trình khí hoaù.
 Quaù trình xöû lyù CTR baèng nhieät trong ñieàu kieän hoaøn toaøn khoâng coù oxy
goïi laø quaù trình nhieät phaân.
Ví duï: Phöông phaùp nhieät ñöôïc aùp duïng ñeå xöû lyù caùc loaïi chaát thaûi ñoäc haïi veà maët
sinh hoïc, raùc thaûi khoâng phaân huûy sinh hoïc, chaát thaûi chöùa caùc kim loaïi naëng, caùc
halogen, caùc loaïi daàu môõ thaûi, cao su,… töông öùng cho caùc quaù trình : nhieät phaân pheá
lieäu nhöïa, goã, cao su, caën cuûa cheá bieán daàu moû; quaù trình noùng chaûy caùc loaïi xæ luyeän
kim, pheá lieäu kim loaïi; quaù trình nung uû xæ luyeän kim maøu, quaëng pirit thieâu keát , moät
soá xæ chöùa saét vaø buïi; quaù trình ñoát chaùy nhieàu CTR coù thaønh phaàn chaát höõu cô.
274
Ñoát hoãn hôïp

Quaù trình ñoát (ñuû vaø dö khí) Ñoát thu hoài
Ñoát taàng soâi
Loø ñöùng
Khí hoùa (thieáu khí) Loø ngang
Ñoát taàng soâi
Nhieät phaân (khoâng coù khoâng khí) Ñoát taàng soâi
Hình 8.1. Caùc heä thoá ng xöû lyù CTR baèng phöông phaùp nhieät
Xöû lyù CTR vaø CTRNH (chaát thaûi y teá, thuoác baûo veä thöïc vaät, chaát thaûi nhieãm daàu…) baèng
phöông phaùp ñoát laø moät phöông phaùp hieäu quaû vaø hieän nay ñöôïc söû duïng khaù phoå bieán.
Phöông phaùp nhieät so vôùi caùc phöông phaùp khaùc nhö choân laáp coù caùc öu ñieåm nhö:
 Theå tích vaø khoái löôïng CTR giaûm tôùi möùc nhoû nhaát so vôùi ban ñaàu, CTR ñöôïc
xöû lyù khaù trieät ñeå (giaûm 80 - 90% kl phaàn höõu cô trong CTR, CTR chuyeån
thaønh daïng khí trong thôøi gian ngaén trong khi caùc phöông phaùp khaùc ñoøi hoûi
thôøi gian xöû lyù laâu hôn).
 Thu hoài naêng löôïng: nhieät cuûa quaù trình coù theå taän duïng cho nhieàu muïc ñích
khaùc nhö phaùt ñieän, saûn xuaát hôi nöôùc noùng.
 Laø moät thaønh phaàn quan troïng trong chöông trình quaûn lyù toång hôïp CTR.
 CTR coù theå ñöôïc xöû lyù taïi choã maø khoâng caàn phaûi vaän chuyeån ñi xa, traùnh
ñöôïc caùc ruûi ro vaø giaûm chi phí vaän chuyeån.
 Phöông phaùp naøy chæ caàn moät dieän tích ñaát töông ñoái nhoû trong khi phöông
phaùp choân laáp caàn phaûi coù moät dieän tích raát lôùn.
 Hieäu quaû xöû lyù cao ñoái vôùi caùc loaïi chaát thaûi höõu cô chöùa vi truøng laây nhieãm
(chaát thaûi y teá), cuõng nhö caùc loaïi chaát thaûi nguy haïi khaùc (thuoác baûo veä thöïc
vaät, dung moâi höõu cô, chaát thaûi nhieãm daàu....).
 Kyõ thuaät naøy phuø hôïp ñoái vôùi chaát thaûi trô veà maët hoaù hoïc, khoù phaân huyû sinh
hoïc. Caùc chaát oâ nhieãm trong khí thaûi sinh ra töø quaù trình ñoát coù theå ñöôïc xöû lyù
tôùi möùc caàn thieát ñeå haïn cheá toái ña caùc taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán moâi tröôøng.
 Tro, caën coøn laïi chuû yeáu laø voâ cô, trô veà maët hoaù hoïc.
Tuy nhieân, phöông phaùp nhieät khoâng phaûi ñaõ giaûi quyeát ñöôïc taát caû caùc vaán ñeà phaùt
sinh töø CTR, phöông phaùp naøy vaãn coøn moät soá baát lôïi sau ñaây:
 Khoâng phaûi taát caû caùc CTR ñeàu coù theå ñoát ñöôïc, ví duï nhö chaát thaûi coù haøm
löôïng aåm quaù cao hay caùc thaønh phaàn khoâng chaùy cao (chaát thaûi voâ cô).
275
 Voán ñaàu tö ban ñaàu cao hôn so vôùi caùc phöông phaùp xöû lyù khaùc bao goàm chi
phí ñaàu tö xaây döïng loø, chi phí vaän haønh vaø xöû lyù khí thaûi lôùn.
 Vieäc thieát keá, vaän haønh loø ñoát phöùc taïp, ñoøi hoûi naêng löïc kyõ thuaät vaø tay ngheà
cao, cheá ñoä taäp huaán toát.
 Yeâu caàu nhieân lieäu ñoát boå sung nhaèm duy trì nhieät ñoä trong buoàng ñoát.
 Nhöõng tieàm naêng taùc ñoäng ñeán con ngöôøi vaø moâi tröôøng coù theå xaûy ra, neáu caùc
bieän phaùp kieåm soaùt quaù trình ñoát, xöû lyù khí thaûi khoâng ñaûm baûo. Vieäc kieåm
soaùt caùc vaán ñeà oâ nhieãm do kim loaïi naëng töø quaù trình ñoát coù theå gaëp khoù khaên
ñoái vôùi chaát thaûi coù chöùa kim loaïi naëng nhö Pb, Cr, Cd, Hg, Ni, As....
 Loø sau moät thôøi gian hoaït ñoäng phaûi ngöøng ñeå baûo döôõng, laøm giaùn ñoaïn quaù
trình xöû lyù.
 Xöû lyù CTR baèng phöông phaùp nhieät khoâng coøn môùi vôùi theá giôùi nhöng chaát
thaûi ñöôïc ñoát coù thaønh phaàn, tính chaát khaùc nhau, ñoøi hoûi phaûi aùp duïng nhöõng
coâng ngheä thích hôïp, quy trình vaän haønh hôïp lyù môùi ñaït ñöôïc hieäu quaû ñoát
cuõng nhö hieäu quaû kinh teá trong vaän haønh.
 Tro vaø buøn sinh ra töø heä thoáng xöû lyù khí thaûi phaûi ñöôïc xöû lyù theo coâng ngheä
ñoùng raén hoaëc choân laáp an toaøn.
8.2 QUAÙ TRÌNH ÑOÁT CHAÁT THAÛI RAÉN
Quaù trình ñoát CTR laø quaù trình oxy hoaù khöû CTR baèng oxy khoâng khí ôû nhieät ñoä cao.
Löôïng oxy söû duïng theo lyù thuyeát ñöôïc xaùc ñònh theo phöông trình chaùy:
Chaát thaûi raén + O2  Saûn phaåm chaùy + Q (nhieät)
Saûn phaåm cuoái cuøng cuûa quaù trình ñoát bao goàm: buïi, NOx, CO, CO 2, SOx, THC, HCl,
HF, Dioxin / Furan, hôi nöôùc vaø tro.
8.2.1 Caùc nguyeân taéc cô baûn cuûa quaù trình chaùy
Ñeå ñaït ñöôïc hieäu quaû cao, quaù trình chaùy phaûi tuaân thuû theo nguyeân taéc “3 T”: nhieät
ñoä (Temperature) – ñoä xaùo troän (Turbulence) - thôøi gian löu chaùy (Time)
Nhieät ñoä (Temperature): phaûi ñaûm baûo ñuû cao ñeå phaûn öùng xaûy ra nhanh vaø
hoaøn toaøn, khoâng taïo dioxin, ñaït hieäu quaû xöû lyù toái ña (nhieät ñoä ñoát ñoái vôùi CTNH laø
treân 1.1000C, CTR sinh hoaït > 900 0C). Neáu nhieät ñoä quaù cao, löu löôïng khí sinh ra
quaù lôùn, aûnh huôûng ñeán thôøi gian löu khí trong buoàng thöù caáp coù nghóa laø laøm giaûm söï
tieáp xuùc giöõa khoâng khí vaø khí gas, khoùi thaûi ñen, noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm nhö CO,
THC trong khí thaûi cao. Neáu nhieät ñoä khoâng ñuû cao, phaûn öùng seõ xaûy ra khoâng hoaøn
toaøn vaø saûn phaåm khí thaûi cuõng coù khoùi ñen. Vì vaäy, neáu nhieät ñoä quaù cao cuõng nhö
quaù thaáp thì seõ laøm giaûm hieäu quaû chaùy. Ñoái vôùi loø ñoát chaát thaûi theo nguyeân lyù nhieät
276
phaân thì yeáu toá nhieät ñoä coù yù nghóa raát quan troïng, laø cô sôû cho quaù trình vaän haønh
cuõng nhö quaù trình kieåm soaùt loø ñoát.
Ñoä xaùo troän (Turbulence): Ñeå taêng cöôøng hieäu quaû tieáp xuùc giöõa CTR caàn
ñoát vaø chaát oxy hoaù, coù theå ñaët caùc taám chaén trong buoàng ñoát hoaëc taïo goùc nghieâng
thích hôïp giöõa doøng khí vôùi beùc phun ñeå taêng khaû naêng xaùo troän.
Ñoä xaùo troän coù theå ñaùnh giaù thoâng qua yeáu toá xaùo troän:
F = 100%*[löôïng khoâng khí thöïc teá]/[löôïng khoâng khí lyù thuyeát] (8.1)
Trong ñoù: F laø yeáu toá xaùo troän. F caøng lôùn, hieäu quaû xöû lyù caøng cao.
Thôøi gian (time): thôøi gian löu chaùy ñuû laâu ñeå phaûn öùng chaùy xaûy ra hoaøn
toaøn. Ñoái vôùi caùc loø hoaït ñoäng theo nguyeân lyù nhieät phaân, ñaûm baûo thôøi gian löu chaùy
phuø hôïp seõ kieåm soaùt ñöôïc cheá ñoä nhieät phaân taïi buoàng sô caáp ñeå caáp khí gas leân buoàng
thöù caáp, quyeát ñònh hieäu quaû xöû lyù cuûa loø ñoát. Thôøi gian löu caàn thieát baûo ñaûm ñoát chaùy
hoaøn toaøn cuûa moãi chaát phuï thuoäc vaøo baûn chaát cuûa chaát bò ñoát vaø nhieät ñoä ñoát.
Baûng 8.1: Quan heä giöõa nhieät ñoä vaø thôøi gian khi hieäu quaû phaân huyû ñaït 99,99%
Chaát höõu cô Nhieät ñoä phaân huyû (0C)

0,5 giaây 1,0 giaây 2,0 giaây
Acetic anhydride 429 411 392
Aniline 782 761 741
Benzene 883 837 794
Butene 931 901 871
Carbon tetrachloride 1086 994 915
Chloroform 683 658 634
Dichlorobenzene 909 837 818
Ethane 872 845 819
Hexachlorobenzene 983 932 886
Hexachloroethane 781 731 685
Metan 994 950 908
Monochlorobenzene 1109 1003 913
Nitrobenzene 735 713 693
Pentachlorobiphenyl 762 742 722
Tetrachlorobenzene 1035 961 894
Toluene 748 – 1128 723 – 1218 700 – 1180
Trichlorobenzene 901 853 808
Vinyl chloride 768 745 724
277
Khi ñoát CTNH, ñeå haïn cheá quaù trình sinh ra Dioxin / Furan, thì nhieät ñoä buoàng ñoát
thöù caáp caàn cao treân 11000C vaø thôøi gian löu chaùy toái thieåu laø 2 giaây
Caùc nguyeân taéc treân lieân heä khaéng khít vôùi nhau, khi nhieät ñoä phaûn öùng cao, xaùo troän
toát thì thôøi gian phaûn öùng giaûm vaãn ñaûm baûo hieäu quaû chaùy cao. Ví duï nhö xöû lyù
nhöõng chaát thaûi coù thaønh phaàn xenlulo cao nhö giaáy… khi ñoát chæ caàn duy trì ôû nhieät
ñoä 7600 C, thôøi gian chaùy toái thieåu laø 0,5 giaây.
8.2.2 Caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán quaù trình chaùy
Khi nghieân cöùu caùc yeáu toá aûnh höôûng tôùi quaù trình chaùy, caên cöù treân phöông trình
chaùy phaân huûy:
4x y 2a 2b 2t 4u 8m 2 z
CxHyOzNtSu + O2
4
y
mCH4 + aCO + bH 2 + (x-a-m)CO2 + ( b 2m) H2O + tNO + uSO2
2
Caùc phaûn öùng tieáp theo ñeå ñoát chaùy hoaøn toaøn saûn phaåm chaùy laø:
C + O2  CO2 + nhieät
CH4 + O2  CO2 + H 2O + nhieät.
CO + ½ O2 CO2 + nhieät.
H2 + O2  H2O + nhieät.
Moät caùch toång quaùt, phaûn öùng ñoát chaùy CTR dieãn ra nhö sau:
CxHyOzNtSu + O 2  CO2 + H2O + NO + SO 2 + nhieät

Töø phöông trình phaûn öùng cho thaáy neáu phaûn öùng ñoát chaùy chaát höõu cô xaûy ra hoaøn
toaøn thì saûn phaåm cuoái cuøng laø CO2 vaø H2O. Ngoaøi ra, söï coù maët cuûa caùc taïp chaát nhö
N, S seõ phaùt sinh ra caùc khí axít nhö NOx, SO x.
Ngoaøi caùc yeáu toá nhieät ñoä, thôøi gian löu chaùy, ñoä xaùo troän quyeát ñònh hieäu quaû chaùy,
caùc yeáu toá khaùc coù aûnh höôûng tôùi quaù trình chaùy cuõng ñöôïc xem xeùt döôùi ñaây:
8.2.2.1 Thaønh phaàn vaø tính chaát cuûa chaát thaûi
Thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa moät soá chaát thaûi ñöôïc cho trong baûng sau:
Baûng 8.2: Thaønh phaàn hoaù hoïc trung bình cuûa moät soá chaát thaûi
Thaønh phaàn hoaù hoïc (%kl)

Thaønh phaàn
Cacbon Hydro Oxy Nitô Löu huyønh Khaùc
Beänh phaåm 50,8 9,35 39,85 Veát -
Giaáy 45,4 6,1 44,0 0,3 0,12 -
Cacton 44,0 5,9 44,6 0,3 0,2 5,0
278
Nhöïa 59,8 8,3 19,0 1,0 0,3 6,0

Vaûi 55,0 6,6 31,2 4,6 0,15 -
Cao su 78,0 10,0 - 2,0 - 10,0
Thöïc phaåm 41,7 5,8 27,6 2,8 0,25
Raùc vöôøn 49,2 6,5 36,1 2,9 0,35 -
Chuù thích: Beänh phaåm khoâ, khoâng tính tro
Thaønh phaàn cô baûn cuûa chaát thaûi laø C + H + O + N + S + A + W = 100% (8.2)
Trong ñoù C, H, O, N, S, A, W laø phaàn traêm theo troïng löôïng cuûa caùc nguyeân toá
cacbon, hydro, oxy, nitô, löu huyønh , tro vaø ñoä aåm trong chaát thaûi.
Thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa chaát thaûi coù aûnh höôûng tôùi quaù trình nhieät phaân vaø ñoát chaùy.
Döïa vaøo thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa chaát thaûi ñeå tính ñöôïc nhieät trò cuûa chaát thaûi vaø tính
toaùn löôïng oxy caàn thieát ñeå ñoát chaùy hoaøn toaøn chaát thaûi cuõng nhö löôïng khí thaûi hình
thaønh (hoaëc löu löôïng khí thaûi), yeáu toá naøy lieân quan tôùi vieäc tính toaùn thôøi gian löu
chaùy hoaëc theå tích loø khi ñoát chaát thaûi)
 Cacbon (C) laø thaønh phaàn chaùy chuû yeáu trong chaát thaûi. Nhieät trò cuûa
cacbon laø 8000 kcal/kg. Nhieân lieäu raén chöùa nhieàu cacbon hôn nhieân lieäu loûng vaø khí,
nhöng thaønh phaàn chaát trôï chaùy ít hôn, chaát trôï chaùy trong thieân nhieân caøng thaáp caøng
khoù chaùy. Chaát thaûi coù thaønh phaàn cacbon caøng cao thì saûn phaåm chaùy CO2 caøng
nhieàu.
 Hydro (H) laø thaønh phaàn thöù hai cuûa chaát thaûi. Nhieät trò thaáp cuûa Hydro lôùn
gaáp boán laàn than. Haøm löôïng hydro caøng nhieàu chaát thaûi caøng deã baét löûa. Chaát thaûi
daïng loûng vaø khí coù nhieàu hydro hôn CTR.
 Löu huyønh (S) cuõng laø thaønh phaàn chaùy nhöng toaû nhieät ít. Saûn phaåm chaùy
cuûa löu huyønh taïo thaønh khí SOx, gaëp hôi nöôùc coù khaû naêng taïo thaønh axít gaây aên
moøn caùc thieát bò. Khí SOx laø daïng khí ñoäc, löu huyønh laø nguyeân toá khoâng mong muoán
trong quaù trình ñoát.
 Oxy vaø nitô laø chaát voâ ích. Noù laøm giaûm thaønh phaàn chaùy cuûa chaát thaûi.
 Ñoä tro (A) laø yeáu toá tieâu cöïc ñoái vôùi quaù trình ñoát. Ñoä tro caøng cao, thaønh
phaàn chaát chaùy caøng giaûm, gaây ñoâng keát ôû trung taâm buoàng ñoát vaø ñaùy loø. Tro deã phuû
leân beà maët tieáp nhieät cuûa buoàng ñoát laøm giaûm hieäu quaû ñoát.
 Ñoä aåm (W) theå hieän möùc ñoä chöùa nöôùc trong chaát thaûi. Ñoä aåm lôùn, thaønh
phaàn chaát chaùy giaûm, laøm nhieät trò cuûa chaát thaûi giaûm. Khi ñoát, nhieät löôïng bò hao phí
moät phaàn ñeå laøm bay hôi nöôùc. Moät chaát thaûi coù ñoä aåm treân 95% hoaëc moät loaïi buøn
thaûi coù ít hôn 15% thaønh phaàn raén seõ ñöôïc xem laø khoâng coù khaû naêng ñoát.
 Muoái voâ cô: Trong moät heä thoáng ñoát thoâng thöôøng, neáu chaát thaûi giaøu
muoái voâ cô, muoái kieàm seõ gaây khoù khaên cho quaù trình ñoát. Töøng löôïng nhoû muoái seõ
279
thaêng hoa, sau ñoù taäp trung treân beà maët loø taïo neân moät lôùp xæ hoaëc ñoùng baùnh laøm
giaûm khaû naêng ñoát cuûa loø.
8.2.2.2 Aûnh höôûng cuûa heä soá caáp khí
Heä soá caáp khí ( ) laø tæ soá giöõa löôïng khoâng khí thöïc teá vaø löôïng khoâng khí lyù thuyeát,
hay coøn goïi laø heä soá khoâng khí dö, aûnh höôûng ñeán hieäu quaû chaùy. Heä soá khoâng khí
dö laø moät thoâng soá quan troïng trong quaù trình ñoát chaát thaûi, ñaëc bieät laø trong coâng
ngheä nhieät phaân, ñaây laø yeáu toá quan troïng ñeå kieåm soaùt cheá ñoä phaân huyû chaát thaûi
raén. Heä soá caáp khí ñöôïc bieåu hieän baèng coâng thöùc sau:
V
 tt (8.3)
V lt
Trong ñoù: Vtt laø löôïng khoâng khí (oxy) ñöôïc caáp vaøo buoàng ñoát.
Vlt laø löôïng khoâng khí lyù thuyeát (oxy) ñeå oxy hoaù hoaøn toaøn chaát thaûi.
Aûnh höôûng cuûa khoâng khí dö tôùi nhieät ñoä cuûa buoàng ñoát ñöôïc bieåu dieãn treân ñoà thò
sau:
Nhieät ñoä
Chaùy khoâng
hoaøn toaøn Chaùy toát Chaùy yeáu
Thieáu khí 1 Dö khí


Hình 8.2 Bieåu ñoà quan heä giöõa heä soá caáp khí vaø nhieät ñoä buoàng ñoát
280
3600
3400
3200
3000
Nhieät ñoä (F)

2800
2600
2400
2200
2000
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
% khí dö
Hình 8.3 Aûnh höôûng cuûa khoâng khí dö tôùi nhieät ñoä buoàng ñoát
Giaù trò  taêng hay giaûm coù lieân quan tôùi söï taêng hay giaûm nhieät ñoä cuûa loø ñoát. Khi heä soá
caáp khí taêng (trong vuøng  <1, thieáu khí), söï coù maët cuûa oxy ñaõ gaây ra phaûn öùng chaùy,
toaû nhieät vaø laøm taêng nhieät ñoä. Ñeå ñaûm baûo ñoát trieät ñeå CTR thì caàn caáp dö khí, vì oxy
caáp vaøo cho söï chaùy laø oxy khoâng khí, trong ñoù coù laãn thaønh phaàn nitô, khi ôû nhieät ñoä cao
seõ xaûy ra phaûn öùng giöõa oxy vaø nitô. Do ñoù, thöôøng tieán haønh ñoát ôû cheá ñoä caáp dö khí,
nhöng neáu ñöa khoâng khí laïnh vaøo trong loø nhieàu seõ laøm nguoäi loø, nhieät ñoä giaûm, gaây toån
thaát nhieät. Caùc loø ñoát hieän nay thöôøng caáp dö khí trong khoaûng 1,05 1,1.
Töø bieåu ñoà cho thaáy, khi ñoát thieáu khí, nhieät ñoä ñoát cao nhöng quaù trình chaùy dieãn ra
khoâng hoaøn toaøn, coøn khi ñoát dö khí thì quaù trình ñoát dieãn ra hoaøn toaøn nhöng nhieät
ñoä buoàng ñoát thaáp. Döïa vaøo ñaëc tính naøy neân coâng ngheä ñoát nhieät phaân aùp duïng ñoát
thieáu khí cho buoàng sô caáp vaø ñoát dö khí cho buoàng thöù caáp.
Moãi loaïi chaát thaûi ñem ñoát coù nhieät trò khaùc nhau vaø löôïng khoâng khí lyù thuyeát cung
caáp cho quaù trình chaùy cuõng khaùc nhau. Heä soá dö khoâng khí cho pheùp tính theå tích
saûn phaåm chaùy vaø theå tích buoàng ñoát.
Trong quaù trình ñoát, khoâng phaûi luùc naøo cuõng coù theå tính toaùn ñöôïc löôïng khoâng khí caàn
cung caáp cho quaù trình chaùy vì thaønh phaàn cuûa chaát thaûi ñaàu vaøo luoân bieán ñoäng, do ñoù
caàn phaûi kieåm soaùt quaù trình ñoát thoâng qua moät soá thoâng soá khaùc ñeå quaù trình vaän haønh
deã daøng hôn nhö: nhieät ñoä, heä soá dö khoâng khí, noàng ñoä CO, CO2, Oxi, buïi …
Baûng 8.3: Nhu caàu caáp khí cuûa moät soá chaát thaûi
Chaát thaûi Löôïng khoâng khí lyù thuyeát (m3 khoâng khí / kg chaát thaûi)
Polyetylen 12,3
PET 4,2
Photoresist 5,7
Polystyren 10,0
281
Polyuretan 3,9
PVC 6,2
Giaáy 3,1
Beänh phaåm 3,1
Cacton 2,3
Nhöïa 5,9
Vaûi 4,1
Cao su 9,2
Thöïc phaåm 3,6
Raùc vöôøn 3,3
(Nguoàn: Standard Handbook of Hazadous Waste Treatment and Disposal, Mc Graw-Hill)
Trong töøng tröôøng hôïp cuï theå, coù theå tính toaùn löôïng khoâng khí caàn thieát cho quaù
trình ñoát nhö sau.
a) Ñoát vöøa ñuû khí

Löôïng khoâng khí caàn thieát cho quaù trình ñoát CTR ñöôïc tính toaùn döïa theo caùc phöông
trình phaûn öùng giöõa thaønh phaàn cacbon, hydro vaø löu huyønh trong phaàn höõu cô cuûa
CTR ñoâ thò vôùi oxy khoâng khí nhö sau:
C + O2 CO2
12 32
2H2 + O 2 2H2O
4 32
S + O2 SO2
32 32
Neáu giaû söû raèng khoâng khí khoâ chöùa 23,15% kl khoâng khí, thì löôïng khoâng khí caàn
thieát ñeå oxy hoaù 1 kg cacbon laø 11,52 kg = [(32:12)/0,2315].
Töông töï, löôïng khoâng khí caàn thieát ñeå oxy hoaù 1 kg hydro laø:
34,56kg =[32/4/0,2315 ]
Vaø 1kg löu huyønh laø: 4,32kg=[32/32/02315]
Löôïng hydro trong CTR tham gia quaù trình chaùy = löôïng hydro coù trong CTR - 1/8
khoái löôïng oxi cuûa noù.
Ví duï 8.1:
282
Xaùc ñònh löôïng khoâng khí caàn thieát ñeå ñoát chaùy hoaøn toaøn 1 taán CTR höõu cô C5H12.
Khoái löôïng rieâng cuûa khoâng khí laø 1,2 kg/m3.
Giaûi:
Phöông trình ñoát vôùi oxy
C5H2 + 8O2 5CO2 + 6H2O
72 256
Phöông trình ñoát trong khoâng khí:

C5H2 + 8O2 + 30,1N2 5CO2 + 6H2O + 30,1N2
Giaû söû khoâng khí khoâ chöùa 21% oxy vaø 79% khí N2 theo theå tích, 23,15% kl oxy .
Löôïng khoâng khí caàn thieát cho quaù trình ñoát 1 taán CTR laø:
256
Löôïng oxy caàn thieát = 1 3.556 (taán)
72
3.556
Löôïng khoâng khí caàn thieát = 15,36 (taán)
0.2315
Hay löôïng khoâng khí caàn thieát coù theå ñöôïc tính döïa treân haøm löôïng C, H ... coù trong
CTR
Löôïng khoâng khí caàn thieát tính cho cacbon = 60

11.52 1 9,6 (taán)
72
12
Löôïng khoâng khí caàn thieát tính cho hydrogen = 1 34,56 5,76 (taán)
72
Toång löôïng khoâng khí caàn thieát = 9,6 + 5,76 = 15,36 (taán)
b) Ñoát dö khí:
Vì tính chaát khoâng ñoàng nhaát cuûa CTR neân khoù ñoát hoaøn toaøn CTR vôùi moät löôïng vöøa
ñuû khoâng khí tính theo lyù thuyeát. Trong moät soá heä thoáng ñoát CTR, cheá ñoä caáp dö khí
ñöôïc söû duïng nhaèm ñaûm baûo söï xaùo troän toát vaø moïi thaønh phaàn trong CTR tieáp xuùc
toát vôùi khoâng khí. Löôïng dö khoâng khí cho quaù trình ñoát aûnh höôûng ñeán nhieät ñoä vaø
thaønh phaàn cuûa khí ñoát sinh ra. Khi phaàn traêm dö löôïng khoâng khí taêng, oxy trong khí
loø taêng, nhieät ñoä loø giaûm. Do ñoù, ñieàu chænh löôïng khoâng khí dö cung caáp laø moät
phöông phaùp ñeå kieåm soaùt nhieät ñoä loø ñoát. Nhieät ñoä coù aûnh höôûng ñeán söï xuaát hieän
cuûa caùc khí gaây muøi trong thaønh phaàn cuûa khoùi loø. Khi nhieät ñoä loø nhoû hôn 7870C, caùc
khí gaây muøi coù trong thaønh phaàn cuûa khoùi loø, nhöng khi nhieät ñoä lôùn hôn 9820C
(18000F ) thì söï phaùt sinh caùc khí gaây muøi nhö dioxin, furan, caùc chaát höõu cô bay hôi
(VOC) vaø caùc chaát ñoäc tieàm taøng khaùc laø thaáp nhaát.
Ví duï 8.2: Xaùc ñònh aûnh höôûng cuûa löôïng khoâng khí dö tôùi nhieät ñoä vaø thaønh phaàn
cuûa khoùi loø khi ñoát CTR. Giaû thieát raèng:
283
- CTR coù caùc thaønh phaàn theo % khoái löôïng nhö sau: 27,4% cacbon; 3,6%
Hydro; 23,0% oxy; 0,5% Nitô; 0,1% löu huyønh; 21,4% nöôùc; 24% tro.
- Toaøn boä löôïng cacbon trong CTR ñeàu bò ñoát chaùy thaønh CO2
- Nhieät löôïng cuûa CTR laø 11.780 kJ/kg
- Khoâng khí coù caùc thaønh phaàn theo % theå tích nhö sau: CO2 - 0,03%; N2 –
78,02%; O2 – 20,69%; H2 O – 1,26%.
- Khoái löôïng phaân töû cuûa khoâng khí laø 29kg/kmol.
a) Laäp baûng tính toaùn soá phaân töû oxy vaø löôïng khoâng khí caàn thieát khi ñoát chaùy hoaøn
toaøn 100 kg CTR treân trong ñieàu kieän vöøa ñuû khí.
Thaønh kg /100kg Nguyeân töû Soá löôïng Phöông trình Soá mol oxy
phaàn CTR löôïng nguyeân töû phaûn öùng chaùy caàn thieát,
kmol
Cacbon 27,4 12 2,283 C + O2 = CO2 2,283
Hydrogen 3,6 1 3,600 2H2 + O 2 = 0,900
2H2O
Oxygen 23,0 16 1,483 - 0,719
Nitrogen 0,5 14 0,036
Löu huyønh 0,1 32 0,003 S + O 2 = SO2 0,003
Nöôùc 21,4 18 1,189
Tro 24,0
Toång 100,0 2,467
Soá mol khoâng khí caàn thieát khi ñoát chaùy 100 kg CTR, = 2,467 / 0,2069 = 11,92
kmol ( oxi chieám 20,69% tt khoâng khí)
Löôïng khoâng khí caàn thieát khi ñoát chaùy 1 kg CTR, kg = 11,92 *29/100 = 3,46
b) Laäp baûng tính toaùn soá phaân töû khoùi loø sinh ra khi ñoát chaùy 100 kg CTR trong ñieàu
kieän vöøa ñuû khí.
Soá mol khí loø, kmol

Saûn phaåm
chaùy Toång Phaàn
Töø loø ñoát Töø khoâng khí
coäng traêm
CO2 2,283 11,92 * 0,0003 = 0,004 2,287 15,5
H2O 1,8 + 1,189 11,92 * 0,0126 = 0,15 3,139 21,3
O2 - - - -
284
N2 0,018 11,92 * 0,7802 = 9,3 9,318 63,2

SO2 0,003 - 0,003 <0,1
Toång coäng 14,747 100
Soá mol khoâng khí caàn ñeå taïo ra 1 mol khoù i loø 11,92 / 14,747 = 0,8
c) Laäp baûng tính toaùn söï thay ñoåi thaønh phaàn khí loø theo löôïng khoâng khí dö (giaû söû
khoùi loø taïo thaønh khi ñoát ñuû khí laø 100 mol).
% dö Soá mol khí Toång soá Thaønh phaàn khí, %
khí dö mol khí
CO2 O2 N2 H2O SO2
0 0,0 100 15,5 0,0 63,2 21,3 < 0,1
50 40,0 140 11,1 5,9 67,4 15,6 <0,1
100 80,0 180 8,6 9,2 69,8 12,4 < 0,1
Trong ñoù:
Soá mol khí dö = Phaàn traêm khí dö x (soá mol khoâng khí / soá mol khí loø)
Khi söû duïng löôïng khí dö 50% thì:
Soá mol khí dö = 50% . 0,8 . 100 = 40 mol
Phaàn traêm CO2 = {[15,5 + 40. 0,0003]/140}.100 = 11,1%
Phaàn traêm O2 = {[40.0,2069]/140}.100 = 5,9 %
Phaàn traêm nöôùc = {[21,3 + 40.0,0126}/140}.100 = 15,6%
Phaàn traêm N2 = {[63,2 + 40.0,7802}/140}.100 = 67,4%
d) Xaùc ñònh entalpi cuûa khí loø trong hai tröôøng hôïp söû duïng löôïng dö khí ôû treân (50%
vaø 100%) taïi 4 ñieåm nhieät ñoä: 1000, 1500, 2000, 25000F. Entalpi cuûa töøng thaønh phaàn
khí cho trong baûng sau:
Entalpi , kJ/kg (Btu/lb) ôû ñieàu kieän 1 atm, 25 0C
Nhieät ñoä, 0C (0F) CO2 O2 N2 H2O
538 (1000) 23.372 16.222 15.631 62.628
(10 048) (6 974) (6 720) (26 925)
815 (1500) 37.714 25.605 24.553 73.834
(16 214) (11 008) (10 556) (31 743)
1092 (2000) 52.844 35.334 33.774 85.836
(22 719) (15 191) (14 520) (36 903)
1370 (2500) 68.708 45.397 43.285 98.634
285
(29 539) (19 517) (18 609) (42 405)

1. Coâng thöùc tính entalpi
Kcal
kJ cuûcuû
kg
a khí
kgCTR
a khí
CTR
loø loø
== ( Soá
Soámol
kg
molkhoù
kgcuûcuû
i iloøloø
khoù
aaCTR
CTR )( Toå
Toånnggsoá
Soá
Soámol
soámol
molkhoù
molkhíkhí
khíi loø
loø )
 (soá mol cuûa töøng thaønh phaàn khí) (kJ/soá mol cuûa töøng thaønh phaàn khí)
2. Tính giaù trò entalpi cuûa khoùi loø ôû 1000 0F vaø söû duïng 50% khí dö
Nhieät löôïng cuûa khoùi loø/kg CTR = [0,14747. (140/100)]x [0,111(23.372) +
0,059(16.222) + 0,674(15.631) + 0,156(62.628)] = 4.925 (kJ/kg CTR)
Töông töï tính cho 3 ñieåm nhieät ñoä coøn laïi vaø tröôøng hôïp söû duïng 100% löôïng khí
dö, ta coù baûng giaù trò tính nhö sau:
Nhieät löôïng khoùi loø/khoái löôïng CTR (kJ/kg)
Nhieät ñoä, 0C (0F)
Khoâng khí dö 50% Khoâng khí dö 100%
537 (1000) 4.925 5887
815 (1500) 6971 8.466
1092 (2000) 9.106 11.152
1370 (2500) 11.328 13.939
e. Xaùc ñònh nhieät trò cuûa khoùi loø khi söû duïng 50%, 100% löôïng khoâng khí dö
1.Nhieät trò cuûa CTR laø 11.780 kJ/kg vaø giaû söû raèng 15% naêng löôïng bò thaát thoaùt, do
ñoù naêng löôïng coøn laïi cuûa khí loø khi ñoát CTR laø 10.013 kJ/kg.
2.Baèng pheùp noäi suy töø baûng tính toaùn nhieät trò khoùi loø treân, nhieät ñoä cuûa khí loø
khoaûng 1206 0C (2205 0F ) khi söû duïng khí dö 50% vaø khoaûng 9750C (17880F) khi söû
duïng khí dö 100%.
Nhaän xeùt:
Kyõ thuaät tính toaùn treân coù theå aùp duïng ñeå döï ñoaùn möùc aûnh höôûng cuûa söï thaát thoaùt
nhieät vaø söï thay ñoåi löôïng khoâng khí dö leân nhieät ñoä cuûa loø ñoát. Tuy nhieân, keát quaû
khoâng theå chính xaùc hoaøn toaøn vì löôïng khí cung caáp trong loø ñoát chaát thaûi raén ñoâ thò
khoâng ñoàng nhaát. Trong moät soá tröôøng hôïp, khoâng khí cung caáp vaøo ñöôïc ñieàu chænh ñeå
vaän haønh moät vaøi boä phaän cuûa heä thoáng loø ñoát trong ñieàu kieän ñoát thieáu khí hay dö khí.
286
8.2.2.3 Nhieät trò

Nhieät trò cuûa CTR laø löôïng nhieät sinh ra khi ñoát hoaøn toaøn moät ñôn vò khoái löôïng CTR
(kcal/kg). Nhieät trò cuûa CTR caàn ñöôïc quan taâm khi öùng duïng coâng ngheä ñoát chaát thaûi
nhaèm taän duïng naêng löôïng hoaëc ñoát keøm vôùi nhieân lieäu trong caùc coâng ngheä khaùc nhö
ñoát noài hôi, nung xæ… Nhieät trò coù lieân quan ñeán quaù trình sinh nhieät khi chaùy.
Nhieät trò thaáp cuûa nhieân lieäu raén, loûng tính theo coâng thöùc cuûa Mendeleep:
Q (kcal/kg) = 81C + 300H – 26 (O - S) – 6(9A + W) (8.4)
(Vì thaønh phaàn cuûa clo, flo vaø nitô thaáp neân ñöôïc boû qua trong tính toaùn nhieät trò)
Trong ñoù: C, H, O, S, A, A, W laø phaàn traêm troïng löôïng cuûa caùc nguyeân toá cacbon,
hydro, oxy, löu huyønh, tro, aåm trong chaát thaûi.
Neáu CTR coù nhieät trò khoâng ñaùng keå thì ñoát khoâng phaûi laø giaûi phaùp xöû lyù thích hôïp.
Noùi chung, neáu CTR coù nhieät trò thaáp hôn 556 kcal/kg thì khoâng coù khaû naêng ñoát. Tuy
nhieân, coù nhöõng ngoaïi leä, moät chaát thaûi veà cô baûn laø moät chaát trô nhöng coù moät löôïng
nhoû (hoaëc ñöôïc bao phuû bôûi) thaønh phaàn chaùy thì phöông phaùp ñoát vaãn ñöôïc löïa choïn
ngay caû khi nhieät trò thaáp. Ví duï nhöõng thuøng phuy roãng coù lôùp bao phuû vaät lieäu höõu
cô treân beà maët beân trong, nhieät trò tính treân khoái löôïng chaát thaûi khoâng tôùi 278 kcal/kg
nhöng ngöøôi ta vaãn löïa choïn phöông phaùp ñoát ñeå laøm saïch caùc thuøng phuy naøy.
Nhieät trò moät soá thaønh phaàn cuûa CTR ñöôïc cho trong baûng sau:
Baûng 8.4 Nhieät trò moät soá thaønh phaàn cuûa CTR
Thaønh phaàn Nhieät tri trung bình (kcal/kg)
- Thöïc phaåm 1112
- Raùc laøm vöôøn 1558
- CTR sinh hoat 2501
- Goã 4448
- Giaáy 4004
- Cacton 3894
- Nhöïa 7788
- Cao su 5563
- Vaûi 4194
- Da 4194
(Nguoàn: Standard Handbook of Hazadous Waste Treatment and Disposal, Mc Graw-Hill)
Vôùi coâng ngheä ñoát nhieät phaân, thì nhieät trò cuûa CTR khoâng phaûi laø yeáu toá quan troïng
maø nhieät hoaù hoïc coù vai troø quan troïng hôn. Khi nhieät phaân chaát thaûi sinh ra khí gas,
khí gas chaùy sinh ra nhieät.
287
8.2.2.4 Naêng löôïng

Naêng löôïng sinh ra töø quaù trình ñoát döôùi 2 daïng bao goàm nhieät naêng cuûa khí loø vaø
moät daïng nhieät naêng khaùc ñöôïc chuyeån hoaù thaønh nhieät cuûa thaønh loø, nhieân lieäu theâm
vaøo, tro nhôø quaù trình ñoái löu, nhieät, böùc xaï... Neáu thaønh phaàn cuûa CTR ñöôïc bieát,
nhieät trò cuûa CTR coù theå tính toaùn thoâng qua coâng thöùc Dulong. Thoâng thöôøng, nhieät
trò cuûa CTR döïa treân giaù trò nhieät naêng cuûa töøng thaønh phaàn trong CTR. Vieäc tính
toaùn ñeå döï ñoaùn nhieät naêng cuûa quaù trình ñoát laø raát caàn thieát. Vì nhieät löôïng sinh ra
trong quaù trình ñoát coù theå ñöôïc thu hoài nhôø quaù trình trao ñoåi nhieät töø khí sinh ra coù
nhieät ñoä cao. Nhieät löôïng thu hoài naøy coù theå taän duïng cho caùc thieát bò tieâu thuï nhieät:
loø hôi, loø luyeän kim, loø nung, loø thuûy tinh, maùy phaùt ñieän...
Ví duï 8.4: Caân baèng vaät chaát vaø caân baèng naêng löôïng cho quaù trình ñoát CTR. Xaùc ñònh
nhieät coù trong khoùi loø sinh ra khi ñoát 250 taán CTR/ngaøy. CTR coù nhöõng ñaëc tính nhö sau:
Thaønh phaàn khoái löôïng:
Thaønh phaàn Phaàn traêm kg/ngaøy

Chaát deã chaùy 54,6 136 500
Chaát khoù chaùy 24,0 60 000
Nöôùc 21,4 53 500
Thaønh phaàn nguyeân toá:
Caùc nguyeân toá Phaàn traêm

Cacbon 27,4
Hydrogen 3,6
Oxygen 23,0
Nitrogen 0,5
Löu huyønh 0,1
Nöôùc 21,4
Tro 24,0
Giaû thieát raèng:
1. Nhieät trò cuûa chaát CTR laø 2810 kcal/kg
2. Tro ñaùy loø chöùa 5% Cacbon khoâng chaùy.
3. Nhieät ñoä: Khí vaøo = 250C, tro = 7450C.
4. Nhieät dung rieâng cuûa tro = 0,14 kcal/kg.0C
5. Aån nhieät hoùa hôi cuûa nöôùc = 580 kcal/kg.
288
6. Thaát thoaùt nhieät do böùc xaï = 0,5% toång löôïng nhieät ñaàu vaøo
7. Nhu caàu khoâng khí lyù thuyeát ñöôïc xaùc ñònh theo phöông trình ñoát chaùy, theo
ñoù löôïng khoâng khí caàn thieát ñeå ñoát chaùy 1 kg cacbon laø 11,52 kg/kg, töông töï
hidro laø 34,56 kg/kg, löu huyønh laø 4,31 kg/kg.
8. Nhieät trò cuûa Cacbon laø 8000 kcal/kg
9. Ñoä aåm cuûa khoâng khí laø 1%
Baøi giaûi
1. Laäp baûng tính khoái löôïng töøng thaønh phaàn nguyeân toá cuûa 250 taán CTR
Nguyeân toá kg/ngaøy

Cacbon = 0,274 (250 000) = 68 500
Hydrogen = 0,036 (250 000) = 9 000
Oxygen = 0,230 (250 000) = 57 500
Nitrogen = 0,005 (250 000) = 1 250
Löu huyønh = 0,001 (250 000) = 250
Nöôùc = 0,214 (250 000) = 53 500
Chaát trô (tro) = 0,240 (250 000) = 60 000
Toång coäng 250 000
2. Tính löôïng coøn laïi sau khi ñoát

Tro = 60 000 kg/ngaøy
Toång löôïng coøn laïi sau khi ñoát = 60 000/0,95 = 63 158 kg/ngaøy
Cacbon trong tro= 63158 – 60 000 = 3158 kg/ngaøy
3. Xaùc ñònh löôïng hôi nöôùc hình thaønh do hydro lieân keát vôùi oxi:
9000 x 18/2 = 81.000 kg H2O
Löôïng hydro trong CTR, % = ( 3,6%-23%/8)= 0,725% =1812 kg/ngaøy
Löôïng Hydro lieân keát vôùi oxi, coù trong CTR = 3,6% - 0,725%=2,875%=7188 kg/ngaøy
4. Laäp baûng tính nhu caàu khoâng khí:
Nguyeân toá Nhu caàu khoâng khí, kg/ngaøy

Cacbon= (68.500 – 3.158)x 11,52 752.740
Hydro=(1.812) x34,56 62.623
289
Löu huyønh=250 x 4,31 1.078

Toång khoâng khí khoâ lyù thuyeát 816.441
Toång khoâng khí khoâ neáu khoâng khí dö 1.632.882
100%= 816.441 x 2
Ñoä aåm=1.632.882 x 0.01 16.329
Toång löôïng khoâng khí 1.649.211
5. Caân baèng nhieät cho quaù trình chaùy
Danh muïc Giaù trò, 106 kcal/ngaøy
Toång nhieät ñaàu vaøo
250.000 kg/ngaøy x 2.810 kcal/kg 702,5
Nhieät maát do phaàn cacbon khoâng chaùy
3.158 kg/ngaøy x 8.000 kcal/kg - 25,2
Thaát thoaùt nhieät do böùc xaï
0,005 x 702,5.106 kcal/ngaøy -3,5
Nhieät maát cho nöôùc hoùa hôi
(53.500 + 81.000)kg/ngaøy x 580 kcal/kg - 78,0
Nhieät maát theo tro ñaùy loø
63.158 kg/ngaøy x 0.14 (kcal/kg.oC) x (745 -25)0 C - 6,38
Nhieät löôïng cuûa khoùi loø 589,42
Hieäu suaát nhieät cuûa quaù trình chaùy
702,5/589,42 x 100% 83,9%
(Ghi chuù: neáu heä soá söû duïng nhieät cuûa loø hôi laø 85% thì hieäu quaû söû duïng nhieät töø loø
ñoát CTR laø 71,3%)
8.2.3 Heä thoáng ñoát CTR
8.2.3.1 Ñaëc thuø cuûa coâng ngheä ñoát chaát thaûi
Neáu ñöôïc tieán haønh ñuùng qui caùch, quaù trình ñoátù coù khaû naêng phaù huûy toaøn boä caùc
ñoäc chaát höõu cô trong CTR nguy haïi baèng caùch phaù huûy caùc moái lieân keát hoùa hoïc cuûa
chuùng vaø ñöa chuùng trôû laïi daïng caùc nguyeân toá hôïp thaønh ban ñaàu, qua ñoù giaûm thieåu
hoaëc loaïi boû hoaøn toaøn caùc ñoäc tính cuûa chuùng.
Haïn cheá theå tích cuûa CTR nguy haïi caàn phaûi thaûi boû vaøo moâi tröôøng ñaát baèng caùch bieán
ñoåi caùc chaát raén vaø loûng thaønh daïng tro. So vôùi vieäc thaûi boû chaát thaûi nguy haïi khoâng
qua xöû lyù, vieäc thaûi boû tro vaøo moâi tröôøng ñaát an toaøn vaø hieäu quaû gaáp nhieàu laàn.
290
Coâng ngheä ñoát laø moät quaù trình xöû lyù khaù phöùc taïp. Trong quaù trình chaùy, caùc chaát
höõu cô daïng raén hoaëc loûng seõ bò chuyeån ñoåi sang pha khí. Caùc khí naøy qua caùc löôùi
ñoát seõ tieáp tuïc bò laøm noùng leân, ñeán moät nhieät ñoä naøo ñoù caùc hôïp chaát höõu cô cuûa
chuùng seõ bò phaân huûy thaønh caùc nguyeân töû thaønh phaàn. Caùc nguyeân töû naøy keát hôïp vôùi
oxy vaø taïo neân caùc khí beàn vöõng, caùc khí naøy sau khi qua caùc thieát bò kieåm soaùt oâ
nhieãm seõ ñöôïc thaûi vaøo khí quyeån.
Caùc thaønh phaàn khí beàn vöõng sinh ra töø vieäc ñoát caùc hôïp chaát höõu cô chuû yeáu laø CO2
vaø hôi nöôùc. Tuy nhieân, tuøy thuoäc vaøo thaønh phaàn cuûa CTR, moät löôïng nhoû CO, NOx,
HCl, vaø caùc khí khaùc coù theå ñöôïc hình thaønh. Caùc chaát khí naøy laø nguyeân nhaân tieàm
aån gaây nguy haïi söùc khoûe con ngöôøi vaø moâi tröôøng.
Vieäc quaûn lyù vaø thaûi boû caùc kim loaïi, taøn tro vaø caùc saûn phaåm phuï cuûa quaù trình ñoát
cuõng coù theå gaây nhöõng taùc haïi nhö ñaõ ñeà caäp. Taøn to deã laéng, trô vôùi thaønh phaàn chuû
yeáu laø carbon, caùc muoái vaø caùc kim loaïi. Trong quaù trình ñoát, haàu heát taøn tro seõ taäp
trung ôû ñaùy cuûa buoàng ñoát (tro ñaùy). Khi lôùp tro naøy ñöôïc laáy ra khoûi buoàng ñoát noù coù
theå xem nhö laø chaát thaûi nguy haïi do bôûi caùc qui taéc chuyeån hoùa hoaëc do noù coù moät
ñaëc tính nguy haïi naøo ñoù. Tuy nhieân caùc haït tro kích thöôùc nhoû (vaät chaát daïng haït maø
coù theå coù caùc kim loaïi keøm theo) cuõng coù theå bò cuoán theo caùc chaát khí leân cao (coøn
goïi laø tro bay). Caùc haït tro naøy cuøng caùc kim loaïi coù lieân quan cuõng phaûi ñöôïc xem
xeùt bôûi caùc qui ñònh aùp duïng cho coâng ngheä ñoát vì chuùng coù theå mang caùc hôïp phaàn
nguy haïi ra khoûi heä thoáng ñoát vaøo khí quyeån. Do vieäc ñoát khoâng phaù huûy ñöôïc caùc
hôïp chaát voâ cô coù trong chaát thaûi nguy haïi (caùc kim loaïi chaúng haïn), caùc hôïp chaát naøy
coù theå cuõng seõ tích tuï trong tro ñaùy loø vaø tro bay vôùi noàng ñoä gaây haïi khoù kieåm soaùt.
Moät caùch ñieån hình, coâng ngheä ñoát chaát thaûi keát hôïp thu hoài naêng löôïng ñöôïc moâ taû
nhö quy trình sau:
291
Nhaø maùy ñieän
Noài hôi OÁng khoùi
Caàn truïc
Traïm caân Buoàng ñoát Röûa khí Loïc tay aùo Quaït
Tro ñöa ñi
Hoá chöùa
choân laáp
Hình 8.4 Heä thoáng loø ñoát chaát thaûi raén
8.2.3.2 Caùc heä thoáng loø ñoát
Caùc heä thoáng loø ñoát coù theå ñöôïc thieát keå ñeå vaän haønh vôùi 2 loaïi CTR: CTR chöa phaân
loaïi (mass –fired) vaø CTR ñaõ phaân loaïi (phaàn coøn laïi sau khi ñaõ taùch phaàn coù khaû
naêng taùi sinh ñöôïc ñem ñi ñoát).
- Heä thoáng loø ñoát CTR ñaõ phaân loaïi taïi nguoàn:
Laø caûi tieán cuûa heä thoáng loø ñoát chöa phaân loaïi taïi nguoàn.
- Heä thoáng loø ñoát CTR chöa phaân loaïi:
Trong heä thoáng naøy, CTR phaûi ñöôïc xöû lyù sô boä tröôùc khi ñöa vaøo pheãu loø ñoát. Tröôùc
khi chuyeån CTR vaøo pheãu loø ñoát, ngöôøi ñieàu khieån caàn truïc phaûi loaïi boû -baèng phöông
phaùp thuû coâng - nhöõng vaät khoâng thích hôïp vôùi loø ñoát. Tuy nhieân, giaû ñònh raèng toaøn boä
CTR ñeàu coù theå cho vaøo heä thoáng bao goàm chaát khoâng chaùy coù kích thöôùc lôùn (nhö tuû
laïnh...) vaø thaäm chí laø nhöõng chaát nguy haïi tieàm taøng. Do ñoù, heä thoáng loø ñoát phaûi ñöôïc
thieát keå sao cho coù theå vaän haønh vôùi nhöõng chaát thaûi nhö theá maø khoâng laøm hoûng thieát
bò hay laøm bò thöông ngöôøi vaän haønh. Giaù trò nhieät trò sinh ra bôûi CTR chöa phaân loaïi
naøy thay ñoåi raát lôùn, phuï thuoäc nhieàu vaøo thôøi tieát, muøa trong naêm, vaø nguoàn goác phaùt
sinh. Maëc duø coøn nhieàu ñieåm haïn cheá, heä thoáng naøy vaãn ñöôïc öu tieân söû duïng vaø phoå
bieán.
Moät trong nhöõng thaønh phaàn quan troïng nhaát cuûa heä thoáng loø ñoát naøy laø heä thoáng ghi
loø. Noù goàm nhieàu chöùc naêng: vaän chuyeån CTR trong loø, troän ñeàu CTR, phaân phoái
292
khoâng khí vaøo loø. Coù nhieàu loaïi ghi loø khaùc nhau phuï thuoäc vaøo kieåu chuyeån ñoäng,
kieåu rung vaø quay.
Heä thoáng loø ñoát CTR ñaõ phaân loaïi (RDF)
Hình 8.5 Heä thoáng loø ñoát ñaõ phaân loaïi

Trong loø ñoát, RDF ñöôïc ñoát treân moät ghi loø di ñoäng. Ghi loø laø moät caùi beä maø treân ñoù
CTR chaùy vaø cung caáp khoâng khí sô boä nhaèm xaùo troän vaø ñoát chaùy ñoàng boä. Heä thoáng
loø ñoát phaûi ñöôïc thieát keá ñaëc bieät cho RDF, ñoâi khi loø hôi söû duïng than ñaù cuõng coù
trang bò theâm boä phaän ñoát RDF hay phoái troän than ñaù vaø RDF, hieäu quaû cao.
Heä thoáng loø ñoát RDF coù hieäu quaû cao veà naêng löôïng, ñoä aåm vaø tro. RDF coù theå ôû
daïng sôïi nhoû, vieân troøn hay hình khoái. Densified RDF chi phí cao nhöng thuaän lôïi
trong vieäc vaän chuyeån vaø löu tröõ. Caùc daïng RDF ñeàu coù theå ñoát chaùy rieâng hay troän
vôùi than ñaù.
So vôùi CTR chöa phaân loaïi taïi nguoàn, RDF coù nhieät trò cao, heä thoáng loø ñoát RDF nhoû
goïn vaø hieäu quaû hôn nhieàu laàn do bôûi tính ñoàng nhaát cuûa RDF neân heä thoáng ñöôïc
kieåm soaùt toát hôn vaø thieát bò kieåm soaùt oâ nhieãm khoâng khí cuõng hoaït ñoäng hieäu quaû
hôn. Beân caïnh ñoù, heä thoáng ngoaïi vi ñöôïc thieát keá thích hôïp neân coù theå xöû lyù toát kim
loaïi, nhöïa vaø nhöõng thaønh phaàn taïo khí nguy haïi khaùc.
a) Ñoát hôû thuû coâng
Ñaây laø kyõ thuaät ñoát chaát thaûi ñaõ coù töø raát laâu. CTR ñöôïc ñoå hoaëc vun thaønh ñoáng treân
maët ñaát roài ñoát, khoâng coù thieát bò hoã trôï. Vôùi phöông phaùp naøy, quaù trình ñoát khoâng
trieät ñeå, khoâng coù heä thoáng kieåm soaùt khí thaûi neân gaây oâ nhieãm moâi tröôøng khoâng khí
293
vaø vì chaùy hôû neân deã gaây söï coá nguy hieåm. Phöông phaùp ñoát hôû thuû coâng tieän lôïi ñeå
ñoát caùc chaát noå nhö thuoác noå TNT, Dynamite. Ñeå ñoát caùc loaïi chaát thaûi coù khaû naêng
chaùy noå cao ngöôøi ta ñoát trong caùc loø hôû, nhöng loø ñöôïc xaây hoaëc ñaøo saâu xuoáng ñaát,
hoaëc loø coù theâm caùc thieát bò phuï trôï ñeå quaù trình ñoát ñöôïc an toaøn.
b) Ñoát baèng caùc thieát bò chuyeân duïng

Vôùi caùc taùc haïi nghieâm troïng veà maët moâi tröôøng khi ñoát hôû thuû coâng, caùc heä thoáng ñoát
CTR ñaõ ra ñôøi vôùi raát nhieàu maãu thieát keá khaùc nhau vaø ngaøy caøng ñöôïc caûi tieán nhaèm
laøm taêng tính hieäu quaû cho quaù trình ñoát.
Caáu taïo cuûa caùc thieát bò ñoát chuyeân duïng ñoát chaát thaûi thöôøng coù nhöõng thaønh phaàn sau:
- Boä phaän nhaän chaát thaûi vaø baûo quaûn chaát thaûi.
- Boä phaän nghieàn vaø phoái troän chaát thaûi.
- Boä phaän caáp chaát thaûi
- Buoàng ñoát sô caáp.

- Buoàng ñoát thöù caáp.
- Thieát bò laøm nguoäi khí hay noài hôi chaïy baèng nhieät dö ñeå giaûm nhieät ñoä.
- Heä thoáng röûa khí.
- Quaït huùt ñeå huùt khoâng khí vaøo loø khi duy trì aùp suaát aâm.
- OÁng khoùi
Tuy nhieân, moät trong nhöõng thaønh phaàn quan troïng nhaát cuûa heä thoáng loø ñoát laø heä
thoáng ghi loø, coù nhieàu chöùc naêng: vaän chuyeån CTR trong loø, troän ñeàu CTR, bôm
khoâng khí vaøo loø. Coù nhieàu loaïi ghi loø khaùc nhau phuï thuoäc vaøo kieåu chuyeån ñoäng,
kieåu rung vaø quay.
Trong loø ñoát chaát thaûi raén ñaõ ñöôïc phaân loaïi (RDF), RDF ñöôïc ñoát treân moät ghi loø di
ñoäng. Ghi loø laø moät caùi buïc maø treân ñoù CTR chaùy vaø cung caáp khoâng khí chaùy sô boä
nhaèm xaùo troän ñoát chaùy ñoàng boä.
Nhöõng loø ñoát khaùc nhau thì chuû yeáu khaùc nhau veà buoàng ñoát sô caáp.
Döôùi ñaây laø moät soá heä thoáng ñoát CTR vôùi caùc öu nhöôïc ñieåm rieâng thích hôïp cho töøng
loaïi chaát thaûi cuõng nhö thaønh phaàn chaát thaûi vaø ñieàu kieän kinh teá cuûa ñôn vò ñaàu tö.
Loø ñoát moät caáp

Laø moät trong nhöõng kyõ thuaät ñoát ra ñôøi sôùm, söû duïng tröôùc nhöõng naêm 1960, chöa ñaït
tieâu chuaån qui ñònh ñoái vôùi khí thaûi sinh ra do ñoát. Caáu taïo cuûa loø töông ñoái ñôn giaûn,
chuû yeáu goàm buoàng ñoát ñeå ñoát hoãn hôïp CTR vaø vaät lieäu chaùy. Buoàng ñoát ñöôïc chia
laøm 2 ngaên nhôø ghi loø: ngaên treân chöùa CTR caàn thieâu huyû, ngaên döôùi ñeå ñoát vaät lieäu
nhaèm cung caáp nhieät vaø duy trì nhieät ñoä ñoát. Trong buoàng ñoát, CTR ñöôïc ñoát treân ghi
294
loø (khoâng coù beùc ñoát hoaëc coù boä phaän ñoát hoã trôï vôùi beùc ñoát). Vaät lieäu loø thöôøng laø
gaïch ñaát nung neân tuoåi thoï khoâng cao. Nguoàn nguyeân lieäu cung caáp nhieät cho loø chuû
yeáu laø cuûi goã, muøn cöa...
Maëc duø loø moät caáp cuõng laø moät thieát bò ñoát chuyeân duïng nhöng neáu xeùt toaøn boä quaù
trình thì cuõng coù theå xem ñaây laø quy trình thuû coâng hôû, bôûi nhieät ñoä, buïi, khí thaûi
khoâng ñöôïc kieåm soaùt maø ñöa tröïc tieáp vaøo khoâng khí. Caùc coâng vieäc nhö ñöa CTR
vaøo loø, cung caáp nguyeân lieäu chaùy, ñieàu khieån quaù trình chaùy, thu hoài tro thaûi ñeàu do
coâng nhaân loø ñoát thöïc hieän theo phöông thöùc thuû coâng.
Caáu taïo cuûa loø moät caáp ñöôïc theå hieän nhö sau:
Hình 8.6 Loø ñoát moät caáp

Nhöôïc ñieåm cuûa loø ñoát moät caáp laø khoâng giaûi quyeát vaán ñeà oâ nhieãm moâi tröôøng do
khí thaûi, naêng suaát thaáp, phuï thuoäc nhieàu vaøo thôøi tieát, caàn nhieàu coâng nhaân cho moät
ca laøm vieäc, ñieàu kieän laøm vieäc cuûa coâng nhaân raát naëng nhoïc, ñoäc haïi, deã bò caùc
beänh ngheà nghieäp. Loø vaän haønh khoâng lieân tuïc, thôøi gian nghæ giöõa hai meû ñoát lôùn.
Hieäu quaû ñoát cuûa loø thaáp. Tuy vaäy, thieát keá vaø xaây döïng loø khaù ñôn giaûn, chi phí xaây
döïng loø thaáp. Söû duïng loø ñoát thuû coâng ñeå xöû lyù CTR khoâng caàn dieän tích ñaát vaø thôøi
gian nhieàu nhö caùc phöông phaùp phaân huyû CTR nhôø choân laáp.
Ñeå khaéc phuïc nhöôïc ñieåm chính cuûa loø khi ñoùng vai troø laø moät thieát bò xöû lyù chaát thaûi,
moät soá nhaø thieát keá ñaõ caûi tieán moâ hình loø ñoát naøy baèng caùch keát noái vôùi caùc thieát bò
xöû lyù khí thaûi, nhaèm ñaït yeâu caàu cuûa caùc tieâu chuaån xaû thaûi. Quy trình chung cuûa moâ
hình loø caûi tieán ñöôïc trình baøy nhö moâ hình sau:
295
Hình 8.7 Quy trình vaø caáu taïo loø ñoát moät caáp coù thieát bò xöû lyù khí thaûi
Loø ñoát nhieàu caáp
Laø loaïi loø ñoát chaát thaûi daïng buøn ñaëc töø caùc nhaø maùy xöû lyù nöôùc thaûi, coù theå ñoát trieät
ñeå chaát thaûi, khí thaûi ra moâi tröôøng ñaït tieâu chuaån quy ñònh. Caáu taïo cuûa loø ñoát nhieàu
caáp ñöôïc theå hieän nhö sau:
Hình 8.7 Loø ñoát chaát thaûi raén nhieàu caáp
296
Loø ñoát nhieàu caáp ñöôïc thieát keá goàm nhöõng ñôn nguyeân lieân tieáp xung quanh, thöôøng
coù töø 5 – 9 ñôn nguyeân cho moät kieåu loø ñieån hình. Coù moät truïc thaúng ñöùng ôû trung
taâm cuûa heä thoáng, moãi ñôn nguyeân coù moät caùnh khuaáy ñöôïc gaén vaøo truïc trung taâm,
taïo ra caùc khoang roãng hình vaønh khuyeân ôû beân trong loø ñoát. CTR sau khi ñöa vaøo loø
seõ ñöôïc löu tröõ taïi caùc khoang roãng naøy.
Raêng cuûa caùc caùnh khuaáy seõ caøo buøn vaøo trong caùc khoang vaø höôùng veà phía taâm cuûa
buoàng loø, nôi buøn seõ rôi xuoáng caùc caïnh cuûa lôùp chòu nhieät vaø ñi xuoáng ñôn nguyeân
tieáp theo.
Heä thoáng caáp khí ñöôïc thieát keá ôû phía döôùi cuûa heä thoáng. Nhieät ñoä toái thieåu cuûa loø
7600C vaø thôøi gian löu ít nhaát laø 0,5s ñeå coù theå phaân huyû phaàn lôùn caùc hôïp chaát höõu cô.
Loø ñoát chaát loûng
Loø ñoát chaát loûng goàm moät thuøng saét chòu nhieät hình truï, moät lôùp vaät lieäu neàn nhö caùt
sillic, ñaù voâi vaø caùc vaät lieäu goám…, moät ñóa ñôõ daïng löôùi saét vaø moät mieäng caáp khí.
Lôùp vaät lieäu neàn seõ ñöôïc “loûng hoaù” nhôø khí neùn ôû aùp suaát cao. CTR ñoâ thò, than,…
ñöôïc ñöa vaøo loø ñoát ôû vò trí treân maët hoaëc döôùi ñaùy lôùp vaät lieäu neàn ñaõ ñöôïc loûng hoaù
ôû nhieät ñoä cao. Chaát thaûi nguy haïi loûng ñöôïc ñoát tröïc tieáp trong loø ñoát baèng caùch phun
vaøo vuøng ngoïn löûa hay vuøng chaùy cuûa loø phuï thuoäc vaøo nhieät trò cuûa CTR. Chaát loûng
soâi trong loø coù nhieäm vuï xaùo troän ñeàu vaø truyeàn nhieät cho CTR, coù theå boå sung theâm
gas hoaëc daàu nhaèm taêng nhieät ñoä cuûa chaát loûng trong loø. Loø ñöôïc duy trì ôû nhieät ñoä
khoaûng 10000C. Thôøi gian löu cuûa chaát thaûi loûng trong loø töø vaøi phaàn giaây ñeán 2,5
giaây. Sau khi nhieät ñoä ñaõ taêng ñeán nhieät ñoä yeâu caàu thì khoâng caàn boå sung theâm
gas/daàu vì lôùp chaát loûng coù khaû naêng duy trì nhieät ñoä ñeán 24 giôø.
Doøng chaát loûng ñöôïc phun vôùi aùp löïc cao, vaän toác lôùn vaø seõ chuyeån thaønh nhöõng phaàn
töû phun nhoû. Hôi seõ caáp nhieät vaø coù khuynh höôùng laøm giaûm ñoä nhôùt cuûa chaát loûng.
Khi ñoä nhôùt giaûm thì hieäu quaû ñoát seõ taêng leân. Ñoä nhôùt laø moät trong nhöõng chæ tieâu
quan troïng trong loø ñoát chaát loûng. Ñoä ñoát chaát thaûi caøng cao thì caøng khoù ñoát.
Ñieàu kieän caáp khí: Taïi buoàng sô caáp thì khoâng khí ñöôïc caáp ñeå ñoát hôi chaát loûng höõu
cô. Taïi buoàng thöù caáp, khoâng khi ñöôïc caáp dö vaø luoân giöõ ngoïn löûa höôùng veà phía
töôøng loø vaø phaûi giaûm nhieät ñoä chung cho toaøn heä thoáng khi caàn thieát. Nhöng phaûi
haïn cheá söï va chaïm giöõa ngoïn löûa vaøo töôøng loø vì seõ taïo nguy cô aên moøn vaø thaát
thoaùt naêng löôïng. Do ñoù, khi thieát keá loø phaûi löu yù ñeå traùnh söï pha ñaäp. Söï caáp khí sô
caáp khoâng chæ laø caáp khí chaùy maø coøn söï xaùo troän beân trong loø, cung caáp doøng khí
töông ñoái thaáp leân beà maët chòu nhieät cuûa loø, giöõ cho nhieät ñoä taïi beà maët chòu nhieät
luoân thaáp hôn taïi taâm loø ñoát. Yeâu caàu caáp khí khí dö töø 5 - 30% (toång hai buoàng loø)
Loaïi, hình daùng, kích côõ cuûa loø ñoát chaát loûng phuï thuoäc vaøo tính chaát cuûa CTR, thieát
keá beùc phun, töôøng loø vaø ñieàu kieän caáp khí.
Caáu taïo cuûa loø ñoát chaát loûng nhö sau:
297
Loø ñoát chaát loûng ñöôïc öùng duïng ñeå xöû lyù nhieàu loaïi chaát thaûi khaùc nhau nhö: CTR ñoâ
thò, buøn, than vaø nhieàu loaïi hoaù chaát khaùc, keå caû hoaù chaát nguy haïi. Khi söû duïng ñaù
voâi (CaCO3) laøm lôùp vaät lieäu neàn thì noù seõ phaûn öùng vôùi O 2 vaø khí SO2 (sinh ra do
quaù trình ñoát CTR coù chöùa löu huyønh), taïo caën CaSO4. Caën naøy seõ ñöôïc laáy ra cuøng
vôùi tro loø. Do ñoù, khi söû duïng loø ñoát chaát loûng vôùi vaät lieäu neàn laø ñaù voâi cho pheùp xöû
lyù CTR coù haøm löôïng löu huyønh cao vôùi söï phaùt sinh khí SO2 laø ít nhaát.
Öu ñieåm
 Ñoát ñöôïc chaát thaûi loûng nguy haïi.
 Khoâng yeâu caàu laáy tro thöôøng xuyeân.
 Thay ñoåi nhieät ñoä nhanh choùng theo toác ñoä nhaäp lieäu.
 Chi phí baûo trì thaáp.
Nhöôïc ñieåm
 Chæ aùp duïng ñöôïc ñoái vôùi caùc chaát loûng coù theå nguyeân töû hoaù.
 Caàn cung caáp khí, nhieân lieäu phuï nhö gas/daàu ñeå quaù trình chaùy trieät ñeå hôn,
traùnh ngoïn löûa taùc ñoäng leân gaïch chòu löûa.
 Deã bò ngheït beùc phun khi chaát thaûi loûng coù caën.
Loø ñoát thuøng quay
Ñaây laø loaïi loø ñoát chaát thaûi coù nhieàu öu ñieåm bôûi quaù trình xaùo troän CTR toát, ñaït hieäu
quaû cao vaø hieän nay, ñöôïc söû duïng khaù phoå bieán ôû caùc nöôùc tieân tieán. Loø ñoát thuøng
quay ñöôïc söû duïng ñeå xöû lyù caùc loaïi chaát thaûi nguy haïi daïng raén, buøn, caën vaø caû daïng
loûng. ÔÛ Myõ, loø ñoát thuøng quay chieám tôùi 75% soá loø ñoát chaát thaûi nguy haïi, loø ñoát taàng
soâi chieám 10%, coøn laïi 15% laø caùc loaïi loø khaùc.
Hình 8.8 Loø ñoát thuøng quay
298
Thuøng quay hoaït ñoäng ôû nhieät ñoä khoaûng 1100oC, söû duïng chaát thaûi nguy haïi laøm
nguyeân lieäu. Ñaây laø phöông phaùp tieâu huûy chaát thaûi baèng caùch ñoát cuøng vôùi nhieân
lieäu thoâng thöôøng khaùc ñeå taän duïng nhieät cho caùc thieát bò tieâu thuï nhieät nhö: noài hôi,
loø nung, loø luyeän kim, loø naáu thuûy tinh, loø nung xi maêng... Löôïng chaát thaûi boå sung
vaøo loø ñoát coù theå chieám 12 – 25% toång löôïng nhieân lieäu.
Loø ñoát thuøng quay laø loø ñoát hai caáp goàm: buoàng sô caáp vaø buoàng thöù caáp
 Loø sô caáp:
Loø sô caáp laø moät troáng quay hình truï chòu nhieät, quay vôùi toác ñoä ñieàu chænh ñöôïc (0,5
– 1 voøng/phuùt), coù nhieäm vuï ñaûo troän CTR trong quaù trình chaùy. Loø ñoát ñöôïc ñaët hôi
doác vôùi ñoä nghieâng 1 – 5 %, nhaèm taêng thôøi gian chaùy cuûa chaát thaûi vaø vaän chuyeån töï
ñoäng tro ra khoûi loø ñoát. CTR ñöôïc naïp vaøo töø phía treân cuûa loø döôùi daïng neùn hay thuyû
löïc tuyø thuoäc vaøo tính chaát lyù hoïc cuûa chaát thaûi. Khi ñoát CTR, loø sô caáp quay giuùp cho
cho quaù trình xöû lyù ñöôïc trieät ñeå. Thôøi gian löu cuûa CTR trong loø laø 0,5 – 1,5 giôø,
löôïng chaát thaûi naïp vaøo chieám 20% theå tích loø.
Phaàn ñaàu cuûa loø ñoát coù laép moät bec phun daàu hoaëc gas keøm quaït cung caáp cho quaù
trình ñoát nhieân lieäu nhaèm ñoát noùng heä thoáng loø ñoát. Toác ñoä phun gas vaøo loø khoaûng
3,1 m/s nhaèm haïn cheá toái ña söï thaát thoaùt. Khi nhieät ñoä loø ñaït 800 0C thì CTR môùi
ñöôïc ñöa vaøo ñeå ñoát. Trong buoàng ñoát sô caáp, nhieät ñoä loø quay ñöôïc khoáng cheá töø
800 900 0C, neáu chaát thaûi chaùy taïo ñuû naêng löôïng giöõ ñöôïc nhieät ñoä naøy thì boä ñoát
phun daàu/gas töï ñoäng ngaét. Khi nhieät ñoä haï thaáp hôn 8000C thì boä ñoát töï ñoäng laøm
vieäc trôû laïi.
Saûn phaåm khí sinh ra trong quaù trình ñoát ôû loø sô caáp ñöôïc ñoát tieáp tuïc ôû buoàng thöù caáp.
 Buoàng ñoát thöù caáp (buoàng ñoát phuï)
Ñaây laø buoàng ñoát tónh, nhaèm ñeå ñoát caùc saûn phaåm bay hôi, chöa chaùy heát bay leân töø
buoàng sô caáp. Nhieät ñoä ôû ñaây thöôøng töø 95011000C. Thôøi gian löu cuûa khí chaùy ôû
buoàng thöù caáp töø 1,52 giaây. Haøm löôïng oxy dö toái thieåu cho quaù trình chaùy laø 6%.
Buoàng thöù caáp coù caùc taám höôùng doøng ñeå khí thaûi vöøa ñöôïc thoåi qua vuøng löûa chaùy
cuûa boä phaän ñoát daàu phun vöøa ñöôïc xaùo troän maõnh lieät ñeå chaùy trieät ñeå. Khí thaûi sau
ñoù ñöôïc laøm nguoäi vaø qua heä thoáng xöû lyù tröôùc khi qua oáng khoûi thaûi ra moâi tröôøng.
Kích thöôùc cô baûn: Ñöôøng kính: 1,53,6m, chieàu daøi: 39m, sao cho: ñöôøng
kính/chieàu daøi = 4/1
 Öu ñieåm
 AÙp duïng cho caû chaát thaûi raén vaø loûng
 Coù theå ñoát rieâng chaát loûng vaø chaát raén hoaëc ñoát keát hôïp.
 Khoâng bò ngheït gi loø (væ loø) do quaù trình naáu chaûy.
 Coù theå naïp chaát thaûi ôû daïng thuøng hoaëc khoái.
 Linh ñoäng trong cô caáu naïp lieäu.
299
 Cung caáp khaû naêng xaùo troän chaát thaûi vaø khoâng khí cao.
 Laáy tro lieân tuïc maø khoâng aûnh höôûng ñeán quaù trình chaùy.
 Kieåm soaùt ñöôïc thôøi gian löu cuûa chaát thaûi loûng trong thieát bò.
 Coù theå naïp chaát thaûi tröïc tieáp maø khoâng caàn phaûi xöû lyù sô boä gia nhieät chaát thaûi.
 Coù theå vaän haønh ôû nhieät ñoä treân 14000C.
 Loâi cuoán caùc haït, phaân töû vaøo trong doøng khí gas, thaønh phaàn tro trong khí
thaûi cao.
 Gia coâng loø khoù.
 Chi phí ñaàu tö cao.
 Vaän haønh phöùc taïp.
 Yeâu caàu löôïng khí dö lôùn do thaát thoaùt qua caùc khôùp noái.
 Toån thaát nhieät ñaùng keå trong tro thaûi.
 Chaát thaûi voâ cô coù theå keát xæ gaây khoù khaên cho coâng taùc baûo trì, baûo döôõng
thuøng quay.
Loø ñoát taàng soâi
Hình 8.9 Quy trình heä thoáng ñoát taàng soâi

Thuoäc loaïi loø ñoát tónh, coù loùt moät lôùp gaïch chòu löûa beân trong ñeå laøm vieäc vôùi nhieät ñoä
cao. Ñaëc ñieåm cuûa loø laø luoân chöùa moät lôùp caùt daøy 40 – 50 cm vôùi vai troø nhaän nhieät
vaø giöõ nhieät cho loø ñoát, boå sung nhieät cho CTR öôùt. Lôùp caùt ñöôïc gioù thoåi xaùo ñoäng
laøm CTR bò tôi ra, xaùo troän theo neân chaùy deã daøng. Chaát thaûi loûng khi bôm vaøo loø seõ
baùm dính leân beà maët caùc haït caùt noùng ñang xaùo ñoäng, nhôø vaäy seõ bò ñoát chaùy coøn
thaønh phaàn nöôùc seõ bay hôi hoaøn toaøn.
Gioù thoåi maïnh vaøo döôùi lôùp væ ñôõ coù loã neân gioù seõ phaân boá ñeàu döôùi ñaùy loø laøm lôùp
ñeäm caùt cuøng caùc pheá lieäu raén, nhaõo ñeàu ñöôïc thoåi tôi, taïo ñieàu kieän chaùy trieät ñeå.
Khoang phía döôùi loø (treân lôùp væ phaân boá gioù), laø khu vöïc chaùy sô caáp coù nhieät ñoä
300
buoàng ñoát töø 850 – 9200C, coøn khoang phía treân phình to hôn laø khu vöïc chaùy thöù caáp
coù nhieät ñoä chaùy cao hôn (990 – 1100 0C) ñeå ñoát chaùy hoaøn toaøn CTR. Trong loø ñoát
taàng soâi caàn duy trì moät löôïng caùt nhaát ñònh nhaèm taïo moät lôùp ñeäm giöõ nhieät oån ñònh
vaø hoã trôï cho quaù trình soâi cuûa lôùp chaát thaûi ñöa vaøo loø ñoát. Khí thaûi sau ñoù ñöôïc laøm
nguoäi vaø qua heä thoáng xöû lyù tröôùc khi qua oáng khoùi thaûi ra moâi tröôøng.
Khoâng khí caáp vaøo loø vôùi löôïng dö 25 – 150% so vôùi lyù thuyeát.
 Öu ñieåm
 Coù theå xöû lyù caû ba daïng chaát thaûi raén, loûng vaø khí.
 Thieát keá ñôn giaûn vaø hieäu quaû nhieät cao.
 Nhieät ñoä khí thaûi thaáp vaø löôïng khí dö yeâu caàu nhoû.
 Hieäu quaû ñoát cao do beà maët tieáp xuùc lôùn.
 Löôïng nhaäp lieäu khoâng caàn coá ñònh.
 Khoù taùch phaàn khoâng chaùy ñöôïc.
 Lôùp dòch chuyeån phaûi ñöôïc tu söûa vaø baûo trì.
 Lôùp ñeäm coù khaû naêng bò phaù vôõ.
 Caàn khoáng cheá nhieät ñoä ñoát vì neáu cao hôn 8500C coù khaû naêng phaù vôõ lôùp
ñeäm.
 Chöa ñöôïc söû duïng nhieàu trong xöû lyù chaát thaûi nguy haïi.
Heä thoáng söû duïng væ loø ñoát – oáng laên vaø ñoát CTR baèng doøng ñieän moät chieàu
Caáu taïo cuûa loø ñoát goàm: væ ñoát – oáng laên, loø ñoát, heä thoáng khí thoåi.
Væ ñoát – oáng laên laø kyõ thuaät ñoát CTR hieän ñaïi ñang ñöôïc söû duïng taïi hôn 200 nhaø
maùy ñoát CTR treân theá giôùi. Ñeå baûo ñaûm söï vaän chuyeån CTR trong loø, heä thoáng ñöôïc
boá trí theo ñoä doác 200. CTR naèm ñoïng giöõa caùc oáng laên seõ ñöôïc nhaøo troän, do ñoù caùc
quaù trình saáy khoâ, boác chaùy vaø ñoát CTR xaûy ra moät caùch trieät ñeå. CTR bò ñoát daàn daàn
trong khi nhaøo troän vaø vaän chuyeån treân væ loø ñoát oáng laên. Ñeå loø ñoát coù nhieät ñoä cao,
löôïng khí phun vaøo ñeå ñoát CTR phaûi vöøa ñuû, khoâng dö. Tuyø theo tình traïng chaùy
trong loø, löôïng khí noùng naøy luoân ñöôïc töï ñoäng ñieàu chænh. Heä thoáng töï ñoäng ñieàu
chænh laøm vieäc treân cô sôû lieân tuïc ño haøm löôïng khí thaûi ra khoûi loø.
Nhieät ñoä cao phía treân væ loø ñoát ñoøi hoûi thaønh loø vaø væ ñoát – oáng laên phaûi coù khaû naêng
chòu nhieät raát cao. Ñeå giaûi quyeát yeâu caàu naøy, voû oáng laên ñöôïc taïo thaønh do nhieàu
mieáng laép gheùp laïi. Khi oáng laên quay, phía treân oáng laên bò ñoát noùng, trong khi ñoù phía
döôùi laïi ñöôïc laøm nguoäi nhôø luoàng khí thoåi töø phía döôùi phun vaøo. Taát caû nhöõng ñaëc
ñieåm keát caáu vaø vaän haønh naøy laøm cho oáng laên beàn nhieät vaø ñôn giaûn laép raùp, thay
theá.
301
Ngoaøi ra, coøn söû duïng chaát thaûi nguy haïi laøm nhieân lieäu, ñaây laø phöông phaùp tieâu huyû
chaát thaûi baèng caùch ñoát cuøng vôùi nhieân lieäu thoâng thöôøng khaùc ñeå taän duïng nhieät cho
caùc thieát bò thu hoài nhieät: noài hôi, loø nung, loø luyeän kim, loø naáu thuyû tinh. Löôïng chaát
thaûi boå sung vaøo loø ñoát coù theå chieám 12 – 25% toång nhieân lieäu
8.3 HEÄ THOÁNG NHIEÄT PHAÂN
Nhieät phaân laø quaù trình phaân huûy hay bieán ñoåi hoùa hoïc CTR ôû nhieät ñoä cao trong ñieàu
kieän khoâng coù oxy. Phaûn öùng quan troïng nhaát trong quaù trình nhieät phaân laø beû gaõy
maïch lieân keát C – C, khoâng coù xuùc taùc, chuùng taïo thaønh nhöõng goác töï do vaø coù ñaëc
tính chuoãi, nhieät ñoä caøng taêng thì söï caét maïch caøng saâu. Saûn phaåm cuûa quaù trình nhieät
phaân CTR thu ñöôïc goàm caùc chaát ôû daïng khí, loûng vaø raén. ÔÛ nhieät ñoä cao, caùc saûn
phaåm daïng loûng moät maët bò hoaù hôi vaø maët khaùc tieáp tuïc bò nhieät phaân caét maïch taïo
thaønh caùc saûn phaåm ñôn giaûn hôn. Chaát raén (caën cacbon) hay saûn phaåm coác hoaù thu
ñöôïc laø do söï phaân hoaù hydrocacbon ñeán cacbon töï do.
Nhieät phaân là quá trình kế t hợp: phả n ứng cracking và trùng ngưng, tạ o thành:
- khí cháy ( H2, CH4, CO2, CO và các khí khác, phụthuộc CTR hữu cơ
ban đầu)., coù nhiệttrị : 26562 kJ/m 3

- Nhiên liệu lỏng: axit acetic, axeton, metanol, tổhợp các hidrocacbon. Có
thểdùng đểtổng hơp dầ u nhiên liệ t trịcuûa nhieân lieäu loûng naøy laø
u.Nhiệ
:20.934 kJ/k
- Tro: cacbon và chấ t trơ
Phaûn öùng nhieät phaân ñoái xenlulo nhö sau:
3C6H10O5 ---- 8H2O + C6H8O + 2CO+ 2CO2 + CH 4+ H 2 + 7C
Caân baèng vaät chaát vaø soá lieäu veà saûn phaåm cuûa quaù trình nhieät phaân phuï thuoäc nhieät
ñoä trình baøy trong baûng sau:
Nhiệt Khối Khí , kg Axit và Tro, kg Tổng, kg
độ,0 F lượng nhựa
CTR, kg đường,
kg
900 100 12,33 61,08 24,71 98,12
1200 100 18,64 59,18 21,80 99,62
1500 100 23,69 59,67 17,24 100,59
1700 100 24,36 58,70 17,67 100,73
Thaønh phaàn trung bình cuûa khí phuï thuoäc nhieät ñoä cuûa quaù trình nhieät phaân nhö sau:
302
Gas 900 0 F 1200 0 F 1500 0F 1700 0 F
H2 5,56 16,58 28,55 32,48
CH4 12,43 15,91 13,73 10,45
CO 33,50 30,49 34,12 35,25
CO2 44,77 31,78 20,95 18,31

C2 H4 0,45 2,18 2,24 2,43
3,03 3,06 0,77 1,07
C2 H6
Toång coäng 99,74 100,00 100,00 99,99
Quaù trình nhieät phaân laø quaù trình thu nhieät, toác ñoä nhieät phaân phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä,
thaønh phaàn, caáu truùc chaát thaûi vaø cheá ñoä caáp khí.
Vôùi coâng ngheä ñoát nhieät phaân, nhieät trò cuûa CTR khoâng phaûi laø yeáu toá quan troïng maø
nhieät hoaù hoïc coù vai troø quan troïng hôn. Khi nhieät phaân, chaát thaûi sinh ra khí gas maø
khí gas naøy seõ chaùy sinh ra nhieät.
Phaûn öùng nhieät phaân chaát thaûi raén ñöôïc moâ taû moät caùch toång quaùt nhö sau:
Chaát thaûi raén Caùc chaát bay hôi hay khí gas + caën raén.
Trong ñoù: Khí gas bao goàm CxHy, H2, COx, NOx , SOx vaø hôi nöôùc.
Caën raén: cacbon coá ñònh vaø tro.
Quaù trình nhieät phaân thuaàn tuyù (hoaøn toaøn khoâng coù oxy) ñoøi hoûi phaûi coù söï caáp nhieät
cho heä phaûn öùng töø beân ngoaøi.
Nhieät ñoä baét ñaàu quaù trình nhieät phaân cuûa moät soá chaát: than non töø 300 400 0C, goã töø
225 3250C, lignin töø 300 5000C. nhieät ñoä baét ñaàu chaùy khí gas töø 400 600 0C.
Nhieät phaân baèng hoà quang – plasma: thöïc hieän quaù trình ôû nhieät ñoä cao (coù
theå ñeán 10.000oC) ñeå tieâu huûy chaát thaûi coù tính ñoäc cöïc maïnh. Saûn phaåm laø khí
H2 vaø CO, khí axit vaø tro.
8.4 Ñoát nhieät phaân
303
8.4.1 Nguyeân lyù ñoát nhieät phaân

Nguyeân lyù cuûa quaù trình ñoát nhieät phaân goàm 2 giai ñoaïn: giai ñoaïn 1 laø quaù trình khí
hoùa, CTR ñöôïc gia nhieät ñeå taùch caùc thaønh phaàn deã bay hôi nhö khí chaùy, hôi nöôùc...ra
khoûi thaønh phaàn chaùy khoâng hoùa hôi vaø tro. Giai ñoaïn 2 laø quaù trình ñoát caùc thaønh phaàn
bay hôi ôû ñieàu kieän phuø hôïp ñeå tieâu huûy heát caùc caáu töû nguy haïi.
Hình 8. 10 Loø ñoát nhieät phaân
8.4.2.1 Taïi buoàng sô caáp

Ñoát thieáu oxy (löôïng khí caáp khoaûng 7080% so vôùi nhu caà u lyù thuyeát), caùc quaù trình
xaûy ra goàm:
 Saáy khoâ (boác hôi nöôùc) chaát thaûi: chaát thaûi ñöôïc ñöa vaøo buoàng ñoát, thu
nhieät töø khoâng khí noùng cuûa buoàng ñoát, nhieät ñoä cuûa chaát thaûi ñaït treân 1000C, quaù
trình thoaùt hôi aåm xaûy ra maõnh lieät, khi nhieät ñoä tieáp tuïc taêng seõ xaûy ra quaù trình
nhieät phaân chaát thaûi vaø taïo ra khí gas.
 Quaù trình phaân huyû nhieät taïo khí gas vaø caën cacbon: Chaát thaûi bò phaân huyû
nhieät sinh ra khí gas, töùc laø töø caùc hôïp chaát höõu cô phöùc taïp taïo thaønh caùc chaát ñôn
giaûn nhö: CH4 , CO, H2 … Thöïc teá, vôùi söï coù maët cuûa oxy vaø khí gas trong buoàng nhieät
phaân ôû nhieät ñoä cao ñaõ xaûy ra quaù trình chaùy, nhieät sinh ra laïi tieáp tuïc caáp cho quaù
trình nhieät phaân, nhö vaäy ñaõ sinh ra quaù trình “ töï nhieät phaân vaø töï ñoát sinh naêng
löôïng” maø khoâng ñoøi hoûi phaûi boå sung naêng löôïng töø beân ngoaøi vaøo (khoâng caàn tieán
haønh caáp nhieät qua beùc ñoát), vaø do vaäy ñaõ tieát kieäm ñöôïc naêng löôïng. Thoâng qua quaù
trình kieåm soaùt cheá ñoä caáp khí vaø dieãn bieán nhieät ñoä buoàng ñoát sô caáp seõ ñaùnh giaù
ñöôïc giai ñoaïn: saáy, khí hoaù vaø ñoát caën trong buoàng nhieät phaân.
304
Quaù trình nhieät phaân cuûa CTR thöôøng baét ñaàu töø 2500C6500C. Thöïc teá, ñeå nhieät
phaân chaát thaûi ngöôøi ta thöôøng tieán haønh ôû nhieät ñoä töø 4250C760 0C. Khi quaù trình
nhieät phaân keát thuùc, seõ hình thaønh tro vaø caën cacbon, do vaäy ngöôøi ta goïi giai ñoaïn
naøy laø cacbon hoaù.
8.4.2.2 Taïi buoàng thöù caáp

Quaù trình ñoát ñöôïc caáp dö khí oxy (löôïng khí caáp khoaûng 110 - 200% so vôùi nhu caàu
lyù thuyeát ñeå ñaûm baûo chaùy hoaøn toaøn, nhieät ñoä khoaûng treân 10000C), khí gas sinh ra
töø buoàng sô caáp, ñöôïc ñöa leân buoàng thöù caáp ñeå ñoát trieät ñeå. Toác ñoä chaùy phuï thuoäc
vaøo nhieät ñoä vaø noàng ñoä chaát chaùy trong hoãn hôïp khí gas. Khi ñaõ chaùy heát 80 – 90%
khí gas thì toác ñoä phaûn öùng giaûm daàn.
8.4.2.3 Quaù trình taïo tro xæ
Giai ñoaïn cuoái meû ñoát, nhieät ñoä buoàng ñoát naâng tôùi 9500C ñeå ñoát chaùy caën cacbon,
phaàn raén khoâng chaùy seõ taïo thaønh tro xæ. Caùc giai ñoaïn cuûa quaù trình chaùy thöïc teá
khoâng phaûi tieán haønh tuaàn töï, taùch bieät maø tieán haønh goái ñaàu vaø xen keõ nhau.
Loø nhieät phaân ñöôïc xem nhö hai buoàng phaûn öùng noái tieáp nhau vôùi hai nhieäm vuï:
buoàng sô caáp laøm nhieäm vuï saûn xuaát khí gas, cung caáp cho buoàng thöù caáp ñeå ñoát trieät
ñeå caùc chaát höõu cô. Chaát löôïng khí gas taïo thaønh phuï thuoäc vaøo baûn chaát cuûa chaát thaûi
ñöôïc nhieät phaân cuõng nhö ñieàu kieän nhieät phaân ôû buoàng sô caáp. Kieåm soaùt ñöôïc moái
quan heä giöõa buoàng sô caáp vaø buoàng thöù caáp ñoàng nghóa vôùi vieäc kieåm soaùt ñöôïc cheá
ñoä vaän haønh loø ñoát ñaït hieäu quaû nhö mong muoán.
8.4.3 Kieåm soaùt quaù trình ñoát trong loø nhieät phaân
Quaù trình ñoát nhieät phaân chaát thaûi phuï thuoäc vaøo: nhieät ñoä vaø cheá ñoä caáp khí. Khoâng
khí caáp cho quaù trình nhieät phaân vaø nhieät ñoä buoàng sô caáp coù moái quan heä khaéng khít
vôùi nhau. Ngöôøi ta lôïi duïng quy luaät naøy ñeå kieåm soaùt quaù trình. Khi choïn ñöôïc ñieàu
kieän nhieät phaân thích hôïp thì chæ caàn caáp nhieät ban ñaàu cho buoàng nhieät phaân tôùi
nhieät ñoä thích hôïp, sau ñoù nhôø kieåm soaùt cheá ñoä caáp khí ñuùng seõ taïo ra naêng löôïng boå
sung cho quaù trình nhieät phaân, do phaûn öùng chaùy.
305
Hình 8.11 Caùc quaù trình trong loø ñoát nhieät phaân
o Khi V (löôïng khoâng khí caáp töùc thôøi) < V0 (löôïng khoâng khí ñuû) – vuøng
thieáu khí, thì nhieät ñoä taêng khi löu löôïng khoâng khí taêng
o Khi V > V0 (vuøng dö khí) thì nhieät ñoä seõ giaûm khi löu löôïng khoâng khí caáp
vaøo loø taêng
Kieåm soaùt quaù trình ñoát taïi buoàng sô caáp
ÔÛ giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình nhieät phaân, dieãn ra quaù trình saáy, phaân huûy chaát (taïo
khí gas), vaø chaùy moät phaàn khí nhieät phaân, do ñoù taêng khoâng khí nghóa laø taêng oxy
cho quaù trình chaùy, nhieät phaûn öùng toaû ra daãn ñeán laøm taêng nhieät ñoä.
o Khi nhieät ñoä taêng, phaûi giaûm löu löôïng caáp khoâng khí.
o Khi nhieät ñoä giaûm, phaûi taêng löu löôïng caáp khoâng khí.
Nhö vaäy, ñaây laø quaù trình ñoát thieáu khí coù kieåm soaùt. Nhieät ñoä ôû buoàng sô caáp ñöôïc kieåm
soaùt thoâng thöôøng töø 300 – 6500C. Löôïng khí caáp thöôøng laø taêng daàn theo thôøi gian nhieät
phaân, ñeå taêng nhieät ñoä giai ñoaïn ñoát cuoái leân tôùi 10000C (giai ñoaïn ñoát caën cacbon).
Kieåm soaùt quaù trình ñoát taïi buoàng thöù caáp
Vì buoàng ñoát thöù caáp coù nhieäm vuï ñoát chaùy hoaøn toaøn khí gas töø buoàng sô caáp, nhieät
ñoä caàn duy trì treân 11000C khi ñoát chaát thaûi nguy haïi.
Ngöôøi ta phaûi duøng detector - ñaàu doø nhieät töï ñoäng ñöôïc kieåm soaùt cuøng vôùi quaït caáp
khí ñeå kieåm soaùt quaù trình ñoát.
Nhö vaây, caùc loaïi chaát thaûi höõu cô daïng raén, loûng, khí ñeàu coù theå aùp duïng bieän phaùp
xöû lyù chaát thaûi baèng loø nhieät phaân. Tuy nhieân, CTR phaûi ñöôïc naïp töø buoàng sô caáp.
Chaát loûng vaø khí ñöôïc ñoát thaúng ôû buoàng thöù caáp, luùc naøy buoàng ñoát coù caûi tieán, laép
theâm boä ñoát chaát loûng.
306
Rieâng nhöõng chaát thaûi coù phaûn öùng thu nhieät seõ khoâng ñöôïc ñoát trong loø nhieät phaân.
Quaù trình xaùo troän chaát thaûi phaûi haïn cheá toái ña. Vì vaäy, moät soá chaát daïng boät, boät
giaáy cuõng haïn cheá ñoát baèng loø nhieät phaàn.
8.4.4 Öu ñieåm vaø nhöôïc ñieåm cuûa heä thoáng ñoát nhieät phaân
Ngaøy nay treân theá giôùi ñaõ aùp duïng roäng raõi quaù trình nhieät phaân ñeå xöû lyù chaát thaûi,
nhaát laø caùc CTNH nhôø nhöõng öu ñieåm noåi baäc sau:
 Öu ñieåm
 Quaù trình nhieät phaân xaûy ra ôû nhieät ñoä thaáp (so vôùi caùc coâng ngheä ñoát khaùc).
Do vaäy, laøm taêng tuoåi thoï cuûa vaät lieäu chòu löûa, giaûm chi phí baûo trì
 Kieåm soaùt ñöôïc cheá ñoä nhieät phaân seõ tieát kieäm ñöôïc nhieân lieäu vì buoàng
nhieät phaân chính laø nguoàn cung caáp khí gas cho buoàng thöù caáp.
 Quaù trình nhieät phaân khoâng ñoøi hoûi söï xaùo troän neân seõ giaûm ñöôïc löôïng buïi
phaùt sinh. Thoâng thöôøng, buïi trong khí thaûi < 200 mg/m3 , trong nhieàu tröôøng hôïp
khoâng caàn trang bò thieát bò xöû lyù buïi.
 Quaù trình nhieät phaân coù theå kieåm soaùt ñöôïc nhôø baûn chaát thu nhieät cuûa noù
 Chaát thaûi raén hoaëc loûng bò ñoàng theå hoaù chuyeån vaøo doøng khí coù nhieät löôïng
cao nhôø quaù trình nhieät phaân coù kieåm soaùt
 Caùc caáu töû coù theå thu hoài ñöôïc taäp trung trong baõ raén hoaëc nhöïa ñeå thu hoài
 Theå tích chaát thaûi giaûm ñaùng keå
 Caùc chaát bay hôi coù giaù trò kinh teá coù theå ñöôïc ngöng tuï ñeå thu hoài
 Phaàn hôi khoâng ngöng tuï, chaùy ñöôïc coi nhö nguoàn cung caáp naêng löôïng
 Vaän haønh vaø baûo trì phuø hôïp vôùi ñieàu kieän Vieät Nam
 Caùc chaát höõu cô vaø caùc chaát ñoäc haïi nhö ñioxin, furans, PCBs chaùy hoaøn toaøn.
 Moät soá thaønh phaàn trong chaát thaûi luùc naïp lieäu ñeå ñoát coù theå bò giöõ laïi bôûi baõ
thaûi ( nhöïa ñöôøng, than coác…), tro cuõng caàn ñöôïc choân laáp an toaøn.
 Chaát thaûi coù phaûn öùng thu nhieät khoâng neân ñoát trong loø nhieät phaân. Baûn chaát
cuûa quaù trình ñoát thieáu khí laø raát ít xaùo troän chaát thaûi (keå caû khi naïp lieäu). Vì vaäy,
nhöõng loaïi vaät lieäu yeâu caàu coù söï xaùo troän khi ñoát ñeå coù hieäu quaû nhö cacbon daïng
boät, hoaëc buøn nhaõo khoâng theåâ aùp duïng coâng ngheä ñoát thieáu khí.
 Thôøi gian ñoát laâu hôn so vôùi coâng ngheä ñoát loø quay
8.5 HEÄ THOÁNG KHÍ HOÙA
8.5.2 Quaù trình khí hoùa
307
Quaù trình khí hoùa laø quaù trình ñoát caùc loaïi vaät lieäu trong ñieàu kieän thieáu oxy. Maëc duø
phöông phaùp naøy ñaõ ñöôïc phaùt hieän vaøo theá kyû 19 nhöng vieäc aùp duïng ñeå xöû lyù CTR
chæ ñöôïc thöïc hieän trong thôøi gian gaàn ñaây.
Khí hoùa laø moät kyõ thuaät ñoát coù hieäu quaû veà maët naêng löôïng, ñöôïc aùp duïng vôùi muïc
ñích giaûm theå tích chaát thaûi vaø thu hoài naêng löôïng. Quaù trình khí hoaù laø quaù trình ñoát
CTR chöùa haøm löôïng cacbon cao nhaèm taïo ra nhieân lieäu ñoát giaøu cacbon monoxide,
hydrogen, vaø moät vaøi hydrocacbon no (chuû yeáu laø CH4). Nhieân lieäu ñoát naøy coù theå söû
duïng cho ñoäng cô ñoát trong, tua bin chaïy baèng khí, noài hôi…
Quaù trình khí hoùa goàm 5 phaûn öùng cô baûn sau:
C + O2 = CO2 (toûa nhieät)
C + H2O = CO + H2 (thu nhieät)
C + CO2 = 2CO (thu nhieät)
C + 2H2 = CH4 (toûa nhieät)
CO + H2O = CO 2 + H 2 (toûa nhieät)
Nhieät ñeå duy trì quaù trình laáy töø caùc phaûn öùng toaû nhieät, trong khi caùc thaønh phaàn deã
chaùy ñöôïc taïo ra bôûi phaûn öùng thu nhieät.
Khi heä thoáng ñöôïc vaän haønh ôû aùp suaát khí quyeån vôùi khoâng khí ñöôïc duøng laøm chaát
oxy hoaù, thì saûn phaåm cuoái cuøng cuûa heä thoáng khí hoaù laø hoãn hôïp khí chaùy coù nhieät trò
thaáp bao goàm H2, CH4, CO2 , CO vaø khí hidrocacbon, trong ñoù: 10% CO2 , 20% CO,
15% H2 , 2% CH4 theo theå tích, coøn laïi laø khí N2. Cacbon coá ñònh vaø tro coù trong
CTR, moät löôïng lôùn chaát loûng ñöôïc xem nhö daàu pyrolytic. Khí gas nhieân lieäu sinh ra
coù nhieät trò thaáp (khoaûng 5.600 kJ/m3) do aûnh höôûng nitô coù trong khoâng khí ñi vaøo.
Heä thoáng khí hoaù duøng khí laøm taùc nhaân oxy hoaù vaän haønh ñôn giaûn, löôïng khí gas
sinh ra oån ñònh. Khi oxy nguyeân chaát ñöôïc duøng laøm chaát oxy hoaù thay cho khoâng khí
thì khí gas sinh ra coù nhieät trò cao hôn (khoaûng 11.200 kJ/m3)
8.5.3 Heä thoáng khí hoùa
Treân cô sôû nguyeân lí hoaït ñoäng cuûa quaù trình khí hoùa, raát nhieàu heä thoáng khí hoùa ñaõ
ñöôïc thieát keá nhaèm ñem laïi hieäu quaû toái öu cho coâng taùc xöû lyù CTR. Tuy nhieân, caên
cöù treân caáu taïo cuûa boä phaän ñoát, coù theå chia heä thoáng naøy thaønh 5 loaïi cô baûn laø: loø
ñöùng, loø ngang, loø taàng soâi, loø ñoát nhieàu buoàng vaø loø ñoát thuøng quay. Ñoái vôùi 3 loaïi loø
taàng soâi, loø thuøng quay vaø loø nhieàu buoàng cuûa heä thoáng naøy hoaøn toaøn töông töï nhö
coâng ngheä ñoát, vì vaäy, trong phaàn naøy chuùng toâi chæ trình baøy 2 heä thoáng coøn laïi.
8.5.3.1 Loø ñöùng
Heä thoáng loø ñöùng coù nhieàu öu ñieåm so vôùi caùc heä thoáng hoaù hôi khaùc ôû choã chi phí thaáp.
Tuy nhieân, heä thoáng naøy yeâu caàu chaát thaûi raén phaûi mang tính ñoàng nhaát. Doøng nhieân
lieäu ñi vaøo vuøng phaûn öùng cuûa heä thoáng nhôø löïc troïng löïc ñoàng thôøi vôùi nhieân lieäu vaø
308
khoâng khí . Saûn phaåm cuoái cuøng laø hoãn hôïp khí chaùy coù nhieät trò thaáp vaø tro. Heä thoáng
naøy cuõng coù theå ñöôïc vaän haønh vôùi doøng khoâng khí vaø nhieân lieäu ñi töø döôùi leân.
Heä thoáng loø ñöùng söû duïng RDF ñoàng nhaát vaän haønh ôû nhieät ñoä thaáp 649 – 816 oC
(1200 - 15000F), saûn phaåm sinh ra laø hoãn hôïp khí chaùy coù nhieät trò thaáp, moät löôïng
nhoû nöôùc ngöng tuï, vaø tro, char khoâ daïng haït. Char coù khaû naêng haáp phuï nhö than
hoaït tính vaø coù theå söû duïng ñeå söû lyù nöôùc thaûi. Heä thoáng naøy coù öu ñieåm laø doøng khí
thaûi ra ít, thieát bò kieåm soaùt khí thaûi ñôn giaûn vaø khoâng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. Heä
thoáng naøy cuõng coù theå söû duïng khí oxy tinh khieát laøm taùc nhaân oxy hoaù, saûn phaåm khí
gas sinh ra coù nhieät trò trung bình 10.060 – 11.900 kJ/m3 (270 – 320 Btu/ ft3). Thaønh
phaàn khí sinh ra goàm 50% CO, 30% H2, 14%CO 2, 4% CH4, 1% khí hydrocacbon vaø
1% laø N2.
8.4.2.2 Loø ngang
Heä thoáng goàm buoàng ñoát sô caáp vaø buoàng ñoát thöù caáp. Trong buoàng sô caáp, chaát thaûi
raén chaùy ñöôïc ñöôïc khí hoaù trong ñieàu kieän dö oxy. Saûn phaåm khí sinh ra coù nhieät trò
thaáp ñöôïc tieáp tuïc ñöa leân buoàng ñoát thöùc caáp. Buoàng ñoát thöù caáp ñöôïc vaän haønh ôû
nhieät ñoä 649 – 871 oC (1200 – 16000 F), saûn phaåm taïo thaønh laø khí CO2, N2 vaø nöôùc.
Saûn phaåm sinh ra töø buoàng ñoát thöù caáp coù theå taän duïng ñeå thu hoài nhieät löôïng cung
caáp cho loø hôi,
8.6 HEÄ THOÁNG THU HOÀI NAÊNG LÖÔÏNG

Haàu heát caùc heä thoáng loø ñoát CTR hieän nay luoân ñi keøm vôùi heä thoáng thu hoài naêng löôïng
nhieät nhaèm giaûm chi phí vaän haønh vaø chi phí ñaàu tö xöû lyù khí thaûi. Nhieät naêng ñöôïc thu
hoài töø khí loø ñoát sinh ra ôû nhieät ñoä cao baèng hai phöông phaùp: (waterwall combustion
chambers) töôøng nöôùc vaø loø hôi (waste heat boilers). Nöôùc noùng hoaëc hôi noùng ñöôïc
taïo thaønh. Nöôùc noùng ñöôïc söû duïng cho ngaønh coâng nghieäp caàn nhieät thaáp hay caùc thieát
309
bò söôûi aám gia ñình. Hôi noùng ñöôïc söû duïng roäng raõi hôn vì noù coù theå söû duïng cho muïc
ñích caáp nhieät vaø coù theå ñöôïc chuyeån hoaù ñeå taïo ra naêng löôïng ñieän. Lôïi ích cuûa vieäc
thu hoài naêng löôïng töø loø ñoát coù theå giaûm bôùt chi phí vaän haønh cuûa heä thoáng.
Naêng löôïng nhieät thu hoài goùp phaàn laøm giaûm chi phí ñaàu tö ban ñaàu, chi phí vaän haønh
heä thoáng kieåm soaùt khí thaûi töø loø ñoát. Trong thöïc teá, khi söû duïng loø ñoát CTR ñoâ thò
khoâng coù heä thoáng thu hoài naêng löôïng nhieät thì löôïng khí söû duïng dö caàn töø 100 
200% nhaèm ñaûm baûo yeâu caàu ñoát vaø khaû naêng xaùo troän cuõng nhö kieåm soaùt vaán ñeà
tro xæ hay caùc vaät lieäu tích tuï laïi treân thaønh cuûa heä thoáng loø ñoát. Vaø keát quaû laø khí loø
sinh ra lôùn, chi phí kieåm soaùt oâ nhieãm khoâng khí taêng cao. Ngöôïc laïi, khi loø ñoát coù
trang bò heä thoáng thu hoài naêng löôïng nhieät thì löôïng khí dö chæ caàn töø 50100%, do ñoù
giaûm ñöôïc kích thöôùc thieát bò kieåm soaùt oâ nhieãm khoâng khí, giaûm giaù thaønh xöû lyù. Khí
loø ñoát sinh ra lieân tuïc ñöôïc laøm laïnh trong heä thoáng thu hoài naêng löôïng nhieät cuõng
goùp phaàn laøm giaûm theå tích khí thaûi phaùt sinh.
Töôøng nöôùc: Töôøng thaønh cuûa buoàng ñoát ñöôïc noái vôùi caùc oáng cuûa noài hôi. Caùc
oáng naøy ñöôïc ñaët thaúng ñöùng vaø haøn laïi vôùi nhau. Nöôùc löu thoâng trong oáng seõ haáp
thu naêng löôïng nhieät sinh ra töø loø hôi, töø ñoù taïo ra hôi noùng. Thoâng thöôøng, vuøng
töôøng loø gaàn keà væ loø ñöôïc noái vôùi gaïch chòu löûa (coù khaû naêng chòu nhieät cao) ñeå baûo
veä oáng traùnh vuøng quaù nhieät hay söï maøi moøn cô khí.
Loø hôi: buoàng ñoát cuûa loø ñoát ñöôïc laøm töø gaïch chòu löûa nhaèm haïn cheá thaát
thoaùt nhieät qua töôøng loø. Khí loø thaûi ra coù nhieät ñoä cao seõ ñöôïc höôùng vaøo caùc waste
heat boiler rieâng leû laép ñaët beân ngoaøi buoàng ñoát. Phöông phaùp thu hoài naêng löôïng
daïng naøy thöôøng ñöôïc söû duïng ñoái vôùi caùc heä thoáng loø ñoát tieâu chuaån.
Heä thoáng thu hoài naêng löôïng laø moät heä thoáng trao ñoåi nhieät trong ñoù nhieät
naêng cuûa CTR ñem ñoát ñöôïc chuyeån thaønh nhieät cuûa nöôùc do söï cheânh leäch nhieät ñoä
giöõa nöôùc vaø khí loø thaûi ra.
Sô ñoà heä thoáng taän duïng nhieät. Thaønh phaàn nguyeân taéc cuûa heä thoáng thu hoài naêng
löôïng laø loø hôi ñeå s/x hôi nöôùc; tuabin hôi hoaëc tuabin khí hoaëc ñoäng cô piton taïo
naêng löôïng cô ; vaø maùy phaùt ñieän ñeå chuyeån naêng löôïng cô thaønh ñieän naêng. Tuabin
hôi ñöôïc söû duïng trong caùc heä thoáng lôùn ( 10 -50 MW) coøn tuabin khí vaø ñoäng cô
pitton söû duïnh trong caùc heä thoáng nhoû hôn.
Hình 13.25 & 13.26

Heä thoáng tuabin hôi. Trong heä thoáng naøy, hôi nöôùc ñöôïc taïo ra töø loø hôi ñoát baèng
CTR ñoâ thò hoaëc nhieân lieäu thu hoài ( saûn phaãm khí hoaëc nhieân lieäu loûng do chuyeån
hoùa chaát taûhi cuõng coù theå ñöôïc söû duïng ). Hôi nöôùc naøygiuùp cho tuabin hôi chaïy, coøn
nöôùc ngöng tuï quay trôû laïi caáp cho loø hôi.Tuabin hôi laøm cho maùy phaùt hoaït ñoäng, taïo
ra coâng suaát ñieän ôû ñaàu ra.
310
Heä thoáng maùy phaùt tuabin khí. Tuabin khí caàn nhieân lieäu khí hoaëc loûng. Caùc nhieân
lieäu naøy coù theå caáp bôûi quaù sinh hoïc, nhö khí baõi raùc hoaëc do phaân huûy kî khí CTR
ñoâ thò hoaëc do nhieät phaân hay khí hoùa.Tuabin khí töông töï nhö ñoäng cô phaûn löïc , goàm
coù ngaên neùn laøm taêng maät ñoä hoãn hôïp khoâng khí – gas, buoàng ñoát vaø ngaên tuabin,
nhaèm chuyeån hoùa nhieät naêng thaønh cô naêng. Coøn maùy phaùt ñieän ñöôïc noái tröïc tieáp
vôùi truïc cuûa tuabin khí. Tuabin khí coù hieäu suaát cao, goïn neân ñöôïc öùng duïng nhieàu
trong heä thoáng xöû lyù khí baõi raùc.
Heä thoáng ñoäng cô ñoát trong. Ñoäng cô ñoát trong söû duïng pitton hay tay quay, coù theå
choïn khí hoaëc nhieân lieäu loûng thu ñöôïc töø quaù trình phaân huûy nhieät hoaëc sinh hoïc
CTR. Ñoäng cô ñoát trong laø maùy ñaàu tieân ñöôïc söû duïng ñeå thu hoài naêng löôïng töø khí
baõi raùc. Ñoäng cô ñoát trong ñöôïc caûi tieán töø ñoäng cô ñoát khí töï nhieân hoaëc propan. Tuy
nhieân, khí töï nhieâ n coù nhieät trò ñeán khoaûng 37259 kJ/m3, so vôùi khí baõi raùc chæ khoaûng
15.000 – 18.600 kJ/m3 vaø 5.600 – 11.200 kJ/m3 ñoái vôùi khí nhieät trò thaáp, neân maùy
naøy phaûi caûi tieán boä hoaø khí vaø ñöôøng oáng thu khí ñeå ñieàu khieån khí chaát löôïng thaáp.
Tæ leä nhieät. Laø löôïng nhieät tieâu hao ñeå taïo ra 1kWh ñieän naêng:
Tæ leä nhieät = nhieät cung caáp töø nhieân lieäu/ ñieän naêng taïo thaønh ( kJ/kWh )
Tæ leä nhieät cuûa heä thoáng thu hoài naêng löôïng töø CTR naèm trong khoaûng 15.800 –
31.600 kJ/kWh. Töông öùng hieäu suaát thu hoài nhieät cuûa toaøn boä heä thoáng khoaûng 20%.
Tæ leä nhieät cuûa moät soá nhaø maùy ñieän
Loaïi nhaø maùy Tæ leä nhieät, kJ/kWh Hieäu suaát
Caùc nhaø maùy ñieän hôi nöôùc oån ñònh 25.125 0,14
Nhaø maùy ñieän hôi nöôùc trung taâm 12.132 0,30
Nhaø maùy ñieän hôi nöôùc trung taâm toát 8.967 0,40
Nhaø maùy ñieän coâng nghieäp nhoû hôi nöôùc 36.925 0,10
khoâng thu nöôùc ngöng
Nhaø maùy ñieän coâng nghieäp nhoû hôi nöôùc 21.100 0,17
thu nöôùc ngöng
Nhaø maùy hôi nöôùc coâng suaát lôùn 4.750 -5.275 0,70 -0,75
Nhaø maùy ñieän diezen 12.132 0,30
Nhaø maùy ñieän khí töï nhieân – ñoäng cô 14.770 0,24
Nhaø maùy ñieän xaêng – ñoäng cô 16.880 0,21
Nhaø maùy ñieän khí nhieät trò thaáp – ñoäng 18.990 0,19
cô
311
Hieäu suaát thu hoài nhieät. Hieäu suaát thu hoài nhieät laø phaàn ñieän naêng thu ñöôïc töø nhieät
naêng cuûa CTR hoaëc nhieân lieäu.
Hieäu suaát = 3600 (kJ/kWh)/ tæ leä nhieät ( kJ/kWh) x 100% ( %)
Hieäu suaát thu hoài nhieät cuûa heä thoáng ñöôïc xaùc ñònh theo hieäu suaát cuûa töøng thaønh
phaàn. Hieäu suaát trung bình cuûa töøng thaønh phaàn nhö loø hôi, loø khí hoaù, tuabin khí, toå
hôïp tuabin hôi – maùy phaùt ñieän, maùy phaùt ñieän vaø ñieän naêng söû duïng cuûa nhaø maùy
ñieän vaø caùc thaát thoaùt khaùc trình baøy trong baûng sau:
Thaønh phaàn Hieäu suaát, %
Loø ñoát – loø hôi (40-68) 63

Loø hôi
- Nhieân lieäu raén (65 -72) 70
- Nhieân lieäu raén (60-75) 72
- Khí nhieät trò thaáp (60-80) 75
- Nhieân lieäu daàu (65-85) 80
Loø nhieät phaân
- coå ñieån (65 -75) 70
-purox (70-80) 75
Loø khí hoùa
- Khí noùng (70-80) 75
- Khí nguoäi, khí qua loïc (60-70) 65
Quaù trình metan hoùa (80-90) 85
Tuabin
Khí chaùy
-Chu kyø ñôn (8-12) 10
-Loø taùi sinh (20-26) 24
Khí daõn nôû (30-50) 40
Heä thoáng tuabin – maùy
phaùt:
- nhoû hôn 12,5 MW 24 -30) 29
- lôùn hôn 25 MW (28-32) 31,6
Maùy phaùt ñieän:
312
- nhoû hôn 10 MW
- lôùn hôn 10 MW (88 -92) 90
(94-98) 96
Ñieän naêng phuïc vuï Nhaø maùy vaø thaát thoaùt, % tính theo coâng suaát phaùt ñieän
- Nhaø maùy tuabin – maùy phaùt (4-8) 6

- Quaù trình purox 18-24) 21
- Metan hoaù (18-22) 20
Thaát thoaùt (2-8) 5
Ví duï: Öôùc tính naêng löôïng sinh ra töø heä thoáng chuyeån ñoåi naêng löôïng CTR vôùi coâng
suaát 50 taán/ngaøy. Heä thoáng goàm toå hôïp loø khí hoaù taàng soâi – ñoäng cô ñoát trong -
maùy phaùt ñieän. Ñoàng thôøi tính tæ leä nhieät vaø hieäu suaát chung cuûa quaù trình. Bieát raèng
naêng löôïng cuûa CTR laø 11.782 kJ/kg
Giaûi:
Caùc ñaïi löôïng ñöôïc tính nhö sau:
1. Toång naêng löôïng thu ñöôïc do ñoát CTR
50 taán/ngaøy x103 kg/taán x 11.782 kJ/kg / 24h = 24,546 . 106 kJ/h
2.Nhieät löôïng hoùa hoïc coù theå thu ñöôïc töø loø khí hoaù ( hieäu suaát 70%)
24,546 . 106 kJ/h x 0,7 = 17,182. 106 kJ/h
3. Naêng löôïng cô hoïc coù theå duøng ñöôïc töø ñoäng cô ñoát trong( hieäu suaát 25%)
17,182. 106 kJ/h x 0,25 = 4,296 . 106 kJ/h
4. Naêng löôïng ñieän thu ñöôïc töø maùy phaùt( hieäu suaát 90%)
4,296 . 106 kJ/h x 0,9 / 3600 kJ/kWh = 1074 kWh/h
5. Tæ leä söû duïng nhieät laø:
24,546 . 106 kJ/h/1074 kWh/h = 22.855/kW
6. Hieäu suaát söû duïng nhieät chung:
0,7 x 0,25 x0,9 x 100%= 15,75%
Ví duï: Öôùc tính naêng löôïng thu ñöôïc töø CTR qua heä thoáng chuyeån ñoåi naêng löôïng
coâng suaát 100 taán/ngaøy. Heä thoáng goàm toå hôïp loø ñoát CTR ñoâ thò – loø hôi – tuabin hôi
– maùy phaùt ñieän. Cho nhieät trò cuûa CTR = 11.782 kJ/kg
Giaûi:
Caùc ñaïi löôïng ñöôïc tính nhö sau:
a) Toång naêng löôïng thu ñöôïc töø CTR ñoâ thò:
313
100 taán/ngaøyx 1000 kg/taán x 11.782 kJ/kg/24 h = 49,1. 106 kJ/h

b)Naêng löôïng hôi nöôùc duøng ñöôïc töø loø hôi:
49,1 . 106 kJ/h x 0,7 = 34,37.106 kJ/h
c) Naêng löôïng cô hoïc duøng ñöôïc töø tuabin hôi(30%)
34,37.106 kJ/h x 0,3 = 10,31.106 kJ/h
d) Toång naêng löôïng ñieän cuûa maùy phaùt (hieäu suaát 96%)
10,31.106 kJ/h x 0,96 /3600 kJ/kWh = 2.749,6 kW
e) Naêng löôïng phuïc vuï heä thoáng thu hoài naêng löôïng 6%
2749,6 kW x 0,06 = 165,0 kW
f) Thaát thoaùt nhieät khaùc 5%:
2749,6 kW x 0,05 = 137,5 kW
g) Coâng suaát ñieän:
2.749,6 - 165,0 -137,5 = 2.447,1 kW
h) Hieäu suaát chung cuûa heä thoáng htu hoài naêng löôïng töø CTR ñoâ thò:
2.447,1 kW x 3600 kJ/kWh / 49,1.106 kJ/h x 100%= 17,94%
8.7 CAÙC HEÄ THOÁNG KIEÅM SOAÙT OÂ NHIEÃM MOÂI TRÖÔØNG CHO CAÙC QUAÙ
TRÌNH NHIEÄT
Kyõ thuaät xöû lyù CTR aùp duïng caùc quaù trình nhieät phaùt sinh moät soá taùc ñoäng ñeán moâi
tröôøng xung quanh bao goàm: khí, buïi, chaát thaûi raén, vaø chaát thaûi loûng neáu thieát keá loø sai
hoaëc kieåm soaùt, vaän haønh loø ñoát khoâng ñaûm baûo. Do ñoù, khi aùp duïng phöông phaùp nhieät
ñeå xöû lyù CTR, caùc loø ñoát phaûi ñöôïc trang bò heä thoáng kieåm soaùt söï phaùt thaûi.
8.7.2 Kieåm soaùt oâ nhieãm khoâng khí
Caùc chaát oâ nhieãm khoâng khí ñöôïc taïo ra coù lieân quan tröïc tieáp ñeán thaønh phaàn chaát
thaûi ñöôïc ñoát. Caùc chaát oâ nhieãm caàn kieåm soaùt laø: NO x, SO2, CO, O3, chì vaø buïi
(PM10).
8.7.2.1 Khí NOx
 NOx coù 2 daïng laø: NO vaø NO 2; NOx hình thaønh töø 2 nguoàn ñoù laø: Nguoàn thöù
nhaát hình thaønh do phaûn öùng giöõa nitô vaø oxy khoâng khí döôùi taùc duïng cuûa nhieät;
nguoàn thöù hai hình thaønh do phaûn öùng oxy vaø nitô höõu cô coù trong thaønh phaàn caùc loaïi
nhieân lieäu söû duïng. NOx laø taùc nhaân daãn ñeán vieäc hình thaønh chaát PAN (Peroxyl
Acetal Nitrat ) gaây neân hieän töôïng söông muø. Phaûn öùng oxi hoùa quang hoùa:
NOx  O3 + PAN
NOx coøn chuyeån thaønh daïng sol khí (gioït loûng) coù theå taïo möa axit.
314
 Kyõ thuaät khoáng cheá NOx:

- Ñoát thieáu khí coù tuaàn hoaøn ôû buoàng sô caáp coù theå laøm giaûm ñöôïc 35% löôïng NOx,
- Xöû lyù NOx trong khí thaûi baèng xuùc taùc hoaëc amoniac coù theå laøm giaûm ñöôïc tôùi
60% löôïng NOx.
- Neáu söû duïng hoãn hôïp than hoaït tính troän natrihydrocacbonate tyû leä 35:65
troïng löôïng, coù theå giaûm 65% NOx, beân caïnh ñoù coù theå xöû lyù theâm khí thaûi
(khöû dioxin/furan, THC, hôi axít).
8.7.2.2 Khí SOx vaø khí axít (HCl, HF)
 SOx vaø khí axít (HCl, HF) hình thaønh do quaù trình ñoát nhieân lieäu coù chöùa löu
huyønh, clorua, flourua. Flor chæ coù trong moät soá ít CTR coøn clor thöôøng gaëp hôn, ví duï
coù trong nhöïa PVC …Löu huyønh trong caùc hôïp chaát ñöôïc ñoát coù theå chuyeån thaønh SO2
töø 1419%, möùc ñoä chuyeån hoaù SO2 thaønh SO3 phuï thuoäc vaøo nhieät ñoä vaø löôïng oxy dö
trong buoàng ñoát. Quaù trình chuyeån clorua, florua thaønh HCl, HF vaøo khoaûng 4648%.
SO2 kích thích heä hoâ haáp, laøm cay maét, chaûy muõi, gaây neân caùc beänh nhö vieâm muõi,
maét, vieâm hoïng. ÔÛû noàng ñoä cao, SO2 laø taùc nhaân gaây beänh taät hoaëc gaây töû vong ñoái vôùi
nhöõng ngöôøi ñaõ maéc caùc chöùng beänh lieân quan ñeán phoåi nhö vieâm pheá quaûn hay cuoán
phoåi. SO2 gaây möa axit vaø söông muø, huûy dieät ao hoà, soâng raïch vaø röøng.
Haøm löôïng löu huyønh vaø Clo trong CTR ñoâ thò
Thaønh phaàn % kl S tính theo chaát khoâ % kl Clo tính theo
chaát khoâ
Cacton 0,05 0,05
Giaáy baùo 0,03 0,05
Raùc vöôøn 0,07 0,34
Cao su, goå, vaûi 0,18 0,14
Nhöïa 0,27 6,48
Giaáy hoãn hôïp 0,04 0,12
Chaát höõu cô hoãn hôïp 1,15 1,80
 Caùc bieän phaùp kieåm soaùt oâ nhieãm chuû yeáu laø söû duïng thieát bò xöû lyù khí thaûi
baèng caùc chaát haáp phuï, haáp thuï.
8.7.2.3 Khí CO vaø THC
CO vaø THC ñöôïc hình thaønh do quaù trình ñoát CTR coù chöùa carbon trong ñieàu kieän
thieáu, caùc hôïp chaát höõu cô chaùy khoâng hoaøn toaøn. CO phaûn öùng vôùi hemoglobin
trong maùu taïo thaønh carboxylhemoglobyl (HbCO), gaây öùc cheá phaûn öùng giöõa
hemoglobin vaø oxy. Cô theå con ngöôøi chæ thích öùng vôùi oxyhemoglobin (HbO2), Söï
315
thieáu huït oxy seõ gaây neân hieän töôïng nhöùc ñaàu, choùng maët. Hieäu quaû cuûa quaù trình
chaùy coù theå ñaùnh giaù thoâng qua noàng ñoä cuûa CO vaø THC. Thöïc teá, vieäc ño noàng ñoä
THC raát phöùc taïp. Vì theá thöôøng ñaùnh giaù hieäu quaû chaùy thoâng qua chæ tieâu CO2, CO.
Neáu hieäu quaû ñaït treân 99,9% hoaëc noàng ñoä CO trong khoùi thaûi nhoû hôn 10ppm thì
noàng ñoä THC trong khí thaûi khoâng ñaùng keå.
8.7.2.4 Buïi
Buïi hình thaønh do quaù trình ñoát khoâng hoaøn toaøn caùc thaønh phaàn voâ cô vaø höõu cô coù
trong chaát thaûi ñöôïc ñoát. Kích thöôùc haït buïi töø 0,31 m chieám chæ leä töø 8090% theo
khoái löôïng. Theo lyù thuyeát, khi quaù trình ñoát ñöôïc thöïc hieän ôû nhieät ñoä cao, ñieàu kieän
oxy hoaù toát thì caùc chaát höõu cô bò oxy hoaù trieät ñeå nhöng thöïc teá thì khoâng ñaït ñöôïc
keát quaû nhö mong muoán neân buïi taïo thaønh seõ coù moät phaàn laø thaønh phaàn höõu cô bò
m
Kích thước hạt bụi do đốt

CTR đô thị
:
20 -40 % < 10 ( micron)
7 – 10 % < 2 . ( micron)
Xác định Tác động đến sức

khỏe con người và chọn pp
xử lý
cuoán theo khí

thaûi. Thaønh phaàn, tính chaát cuõng nhö taûi löôïng cuûa buïi coù lieân quan ñeán thaønh phaàn
chaát thaûi ñöôïc ñoát, loaïi loø ñoát vaø quaù trình vaän haønh.
Buïi laøm giaûm thò giaùc vaø aûnh höôûng ñeán söùc khoûe. Buïi coù kích thöôùc nhoû hôn 10 m
goïi laø buïi hoâ haáp bôûi vì noù coù theå ñi saâu vaøo trong phoåi.
Hieän nay bieän phaùp kieåm soaùt buïi trong quaù trình ñoát laø thoâng qua kieåm soaùt cheá ñoä
ñoát ñang toû ra ngaøy caøng coù öu theá. Ngoaøi ra coù theå xöû lyù buïi thoâng qua caùc thieát bò
xöû lyù nhö: thieát bò loïc buïi tónh ñieän, thieát bò ventury, thieát bò loïc tay aùo, xyclon....
8.7.2.5 Caùc kim loaïi naëng

CTR laø hoãn hôïp dò theå coù theå chöùa baûng maïch ñieän töû, pin chöùa caùc nguyeân toá kim
loaïi …khi chaùy kim loaïi ( Cd, Cr, Hg, Pb …) seõ taïo thaønh buïi hoaëc hôi (ví duï Hg hoùa
hôi ôû nhieät ñoä thaáp 357oC hay 675 oF ). Caùc kim loaïi chính trong thaønh phaàn khí thaûi
316
goàm: Sb, As, Hg, Cd, Be, Cr, Cu, Pb, Mn, Mo, Ni, Se, Sn, V, Zn, toàn taïi ôû caùc daïng
hôïp chaát nhö oxít, muoái, kích thöôùc caùc haït buïi thöôøng nhoû hôn 2 m.
8.7.2.6 Caùc hôïp chaát halogen höõu cô

Laø hôïp chaát nguy hieåm bao goàm PAH (hydrocacbon ña voøng), Polychlorinated
dibenzo (PCB), Polychlorinated dibenzodioxin (PCDD), polychlorinated
dibenzofuran (PCDF).... PCDD coù 75 ñoàng phaân coøn PCDF coù 135 ñoàng phaân phuï
thuoäc vaøo soá nguyeân töû C lieân keát vôùi H hay Cl.
Taùc haïi: coù khaû naêng gaây ñoät bieán gen cho thuù vaø con ngöôøi.
317
Nguyeân nhaân hình thaønh trong loø ñoát CTR:

 Dioxin vaø Furan coù saün trong CTR ñoâ thò: Thuoác BVTV, giaáy, goå …
 Hôïp chaát voøng thôm chöùa clor: clorophenol coù trong CTR chuyeån thaønh
dioxin vaø furan
 Töông taùc giöõa hidrocacbon voøng thôm vaø clor: phaûn öùng giöõa lignin (coù
trong goã, giaáy, raùc vöôøn … ) vaø clor phaân huûy töø PVC hoaëc muoái ( NaCl..)
Khoái löôïng caùc chaát oâ nhieãm trong khí thaûi coù lieân quan tröïc tieáp ñeán thaønh phaàn, tính
chaát cuûa chaát thaûi ñöôïc ñoát cuõng nhö coâng ngheä ñoát. Ñoái vôùi caùc hôïp chaát dioxins vaø
furans thì toác ñoä sinh ra nhanh khi nhieät ñoä buoàng ñoát trong khoaûng 300 – 4000C. Caùc
bieän phaùp kieåm soaùt caùc hôïp chaát halogen höõu cô noùi chung laø kieåm soaùt cheá ñoä ñoát
thích hôïp trong ñoù caàn quan taâm ñeán nhieät ñoä buoàng ñoát, nhieät ñoä buoàng ñoát caàn duy
trì treân 11000C vôùi thôøi gian löu töø 1 – 2 giaây.
Thieát bò kieåm soaùt oâ nhieãm khoâng khí:
318
Khí vaø buïi phaùt sinh trong quaù trình ñoát chaát thaûi raén coù theå ñöôïc xöû lyù baèng caùc thieát
bò kieåm soaùt vaø phaân loaïi thaønh 4 daïng sau ñaây:
- Kieåm soaùt buïi: phaân loaïi taïi nguoàn, kieåm soaùt quaù trình ñoát, xöû lyù buïi baèng loïc tænh
ñieän hoaëc loïc vaûi.
- Kieåm soaùt NOx : phaân loaïi taïi nguoàn, kieåm soaùt quaù trình ñoát, xöû lyù khí
- Kieåm soaùt SO2 vaø hôi axit: phaân loaïi nguoàn , xöû lyù baèng thaùp röûa khí hoaëc loïc khoâ
- Kieåm soaùt CO vaø THC: kieåm soaùt quaù trình ñoát.
o Thieát bò xửlí buïi: Buïi PM10 ñöôïc xöû lyù hieäu quaû baèng 3 coâng ngheä: (1) Lọc tónh
ñieän (EPS), (2) loïc vaûi, lọc lớp sỏi, (3)Toå hôïp EPS vaø loïc vaûi
EPS coù hieäu quaû xöû
ly ù
buïi raát cao:
+ Ñoái vôùi PM2 -93%
+ Ñoái vôùi PM10 - 99,8%
Hieäu theá 20.000 – 100.000 V, caùc yeáu toá aûnh höôûng: nhieät ñoä vaø ñoä aåm.
- Loïc vaûi: hieäu quaû cao ñoái vôùi buïi PM0,1. Caùc thoâng soá thieát keá goàm: dieän tích vaûi
loïc, vaät lieäu loïc ( sôïi thuûy tinh hoaëc teflon). Vaän toác loïc: 0,01 grain/dsct.
319
o Xửlí NOx: Phaân loaïi tạ

i nguồn, kieåm soaùt quaù trình chaùy, xöû lyù khí chaùy
 Phaân loại tạ
i nguồn: taùch CHC chứa Nitơ: ví dụthực phẩ
m thừa vaø raùc vườn
nhaèm laøm giảm NOx sinh ra
 Kieåm soaùt quaù trình chaùy: a) tuầ n hoaøn khí chaùy, b) Phaân ñoaï n quaù trình chaùy
vaø vaän haønh quaù trình chaùy trong ñieàu kieän thieáu oxy.
 Xöû lyù khí thaûi
320
o Xửlí SO2 vaø caùc khí axit: phaân loạ

i tạ
i nguồn, thaùp röûa khí hoaëc hấp phụ, xuùc taùc.
o Kieåm soaùt CO vaø THC bằng caùch kieåm soaùt quaù trình ñoát .
o Kiểm soaùt caùc chấ
t oâ nhiễ
m khaùc: Phaân loạ
i tạ
i nguồn, kiể
m soaùt quaù trình đ
ốt,
kiểm soaùt bụi
8.7.3 Hệthống kiểm soaùt dioxin/furan
Kieåm soaùt söï phaùt sinh dioxin / furan töø quaùtrình ñoát CTR:
 Kieåm soaùt quaù trình chaùy: a) Nhieät ñoä buoàng ñoát khoaûng 18000F, thôøi gian
chaùy > 1s. Noàng ñoä CO caøng thấ p thì löôïng dioxin sinh ra caøng nhỏ, do ñoù
kieåm soaùt löôïng dioxin sinh ra thoâng qua kieåm soaùt noàng ñoä CO coù tính khaû
thi cao.
321
 Kieåm soaùt buïi: Kim loaïi naëng vaø ñioxin phầ n lôùn naèm trong buïi thu hoài töø
thieát bò loïc vaûi vaø thieát bò xöû lyù SO2 khoâ vaø öôùt ôû nhieät ñoä 1400C.
8.7.4 Hệthống kiểm soaùt CTR coøn lại
Quaûn lyù CTR coøn laïi laø moät phaàn taát yeáu trong quy trình ñoát CTR. Caùc chaát caàn kieåm
soaùt bao goàm
 Tro ñaùy loø: kim loaïi, thuûy tinh
 Tro bay: thu hoài 99% trong thieát bò ESP hoaëc loïc vải
 Caën töø thieát bò röûa khí khoâ
Do tính chất deã phaân taùn neân tro caàn ñöôïc thu gom trong baêng taûi kín vaø vaän chuyể n
trong caùc thuøng kín ñeán nôi thaûi boû, tro bay thöôøng ñöôïc taïo aåm vaø troän vôùi tro ñaùy loø
tröôùc khi choân lấ
p
Chỉsoá tro ñaùy loø:
ABI = [ 1- (a-b)/a]. 10 (8.6)

Trong ñoù: a – kl mẫ
u tro ban ñaàu
b – kl mẫ
u sau khi ñoát trong loø nung kín
Đ/v CTR ñoâ thị
: ABI = 95-99%
Ñöôïc söû duïng laøm vaät lieäu loùt ñöôøng: hoãn hôïp tro bay + tro ñaùy loø + sữa voâi+ xi măng
poolan -gaïch xaây döïng, saûn xuaát ñaù nhaân taïo xaây döïng ngoaøi khôi.
8.7.5 Tieâu chuaån quy ñònh khí thaûi cho loø ñoát
Nhaèm quaûn lyù caùc loø ñoát chaát thaûi haïn cheá toái thieåu caùc nguoàn oâ nhieãm cho moâi
tröôøng ñaëc bieät laø moâi tröôøng khoâng khí, ngoaøi caùc giaûi phaùp kyõ thuaät vieäc xaây döïng
caùc theå cheá phaùp lyù laø ñieàu caàn phaûi coù. Vì vaäy, boä tieâu chuaån quy ñònh haøm löôïng
caùc chaát oâ nhieãm trong khí thaûi cuûa caùc loø ñoát chaát thaûi ñaõ ñöôïc thieát laäp. Sau ñaây laø
tieâu chuaån khí thaûi cuûa loø ñoát cuûa Vieät Nam vaø moät soá nöôùc treân theá giôùi.
Baûng 8.6: Tieâu chuaån khí thaûi cho loø ñoát chaát thaûi cuûa Vieät Nam
Chaát oâ nhieãm Ñôn vò TCVN 6560 - 1999

Buïi mg/m 3 100
HF mg/m 3 2
HCl mg/m 3 100
CO mg/m 3 100
NO x mg/m 3 350
SO x mg/m 3 300
322
Cd mg/m 3 1
Hg mg/m 3 0,5
Toång KL naëng (As, Sb, Ni,
mg/m 3 2
Co, Cr, Pb, Cu, V, Sn, Mn)
Toång Dioxin / Furan g/m3 1
Khí khoâ 12% CO2

Baûng 8.7: Tieâu chuaån khí thaûi cho loø ñoát chaát thaûi cuûa moät soá nöôùc
Chaát oâ Thuî
Ñôn vò Myõ Taây Ñöùc Thuî Só Nhaät
nhieãm Ñieån
Buïi mg/m3 25 75 50 50 35
HF mg/m3 - 5 5 5
HCl mg/m3 45 30 – 100 30 200 80
CO mg/m3 470 100
NOx mg/m3 270 - 380 300 500
SOx mg/m3 75 - 200 300 500
Cd mg/m3 0,2 0,2
Hg mg/m3 0,2 0,1
THC mg/m3 45 20 20 – 150
Zn mg/m3 5
Pb mg/m3 5
Sb, Cu,
mg/m3 5 5
Mn, V,
As, Cr,
Co, Ni, 1
Se, Te
Khí khoâ 11% CO2 11% CO 2 10% CO2
8.8 CAÙC YEÂU CAÀU KHI ÑOÁT CHAÁT THAÛI NGUY HAÏI
8.8.2 Hieäu quaû phaân huyû DRE (Destruction and removal efficiency)
Hieäu quaû phaân huûy laø khaû naêng phaân huyû cuûa moät chaát höõu cô nguy haïi khoù phaân huûy
nhaát trong moät hoãn hôïp chaát thaûi. Hieäu quaû phaân huûy thöôøng ñöôïc aùp duïng khi ñoát
chaát thaûi coù thaønh phaàn nguy haïi vaø ñöôïc tính theo coâng thöùc:
DRE = [(Wvaøo – Wra) / Wvaøo] x 100 (8.8)
323
Trong ño:ù
Wvaøo – laø taûi löôïng chaát oâ nhieãm ñaàu vaøo (kg/giôø).
Wra - laø taûi löôïng chaát oâ nhieãm ñaàu ra (kg/giôø).
Theo quy ñònh cuûa Myõ thì hieäu quaû phaân huûy DRE cuûa caùc hôïp chaát dioxins / furans phaûi
ñaït 99,9999%. Vôùi hôïp chaát höõu cô nguy haïi khoâng chöùa thaønh phaàn clo höõu cô, thôøi gian
löu chaùy caàn ñaït 2 giaây, nhieät ñoä buoàng ñoát toái thieåu laø 10000C. Neáu ñoát caùc hôïp chaát coù
chöùa clo höõu cô thì thôøi gian löu chaùy caàn ñaït treân 2 giaây, nhieät ñoä buoàng ñoát toái thieåu laø
12000C, baét buoäc heä thoáng loø ñoát phaûi ñöôïc trang bò heä thoáng xöû lyù khí thaûi.
Trong coâng ngheä ñoát CTNH, chaát khoù phaân huyû nhaát thöôøng ñöôïc choïn laøm cô sôû tính
toaùn. Toluene, tetrachlorobenzene, carbon tetrachloride laø nhöõng chaát raát khoù phaân
huyû, phaûi caàn ôû nhieät ñoä cao môùi ñoát ñöôïc. ÔÛ nhieät ñoä caøng cao, söï caét maïch caøng saâu
neân haàu heát caùc chaát höõu cô ñeàu bò phaân huyû ñeán khi chæ coøn laïi moät soá ít maïch voøng.
Thoâng thöôøng, ñoái vôùi loø ñoát hoaït ñoäng theo nguyeân taéc nhieät phaân thì CH4 sinh ra töø
quaù trình nhieät phaân ñöôïc söû duïng ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû phaân huyû cuûa chaát thaûi, vaø
cuõng laø thoâng soá ñeå nhaän bieát khi naøo quaù trình ñoát ñöôïc xem laø thöïc hieän xong
(thoâng qua kieåm tra noàng ñoä ñaàu vaøo vaø ñaàu ra cuûa buoàng thöù caáp) do vieäc ño chæ soá
CH4 ñöôïc tieán haønh deã daøng, coù thieát bò ño tröïc tieáp vaø giaù thaønh reû hôn khi so saùnh
vôùi caùc chaát khoù phaân huyû khaùc.
8.8.3 Chæ soá chaùy I (Incinerability Index)
Trong hoãn hôïp chaát höõu cô ñem ñoát, caàn xaùc ñònh chaát “khoù bò chaùy nhaát” ñeå ñaùnh giaù
tính khaû thi cuûa hoãn hôïp khi aùp duïng phöông phaùp ñoát thoâng qua chæ soá chaùy I nhö sau:
I = C + (a/H) (8.9)
Trong ñoù:
a – haèng soá, a = 100 kcal/g;
I – Chæ soá chaùy, khoâng thöù nguyeân;
C – Haøm löôïng, phaàn traêm;
H – Nhieät trò, kcal/g.
Giaù trò I cuûa moät chaát caøng cao coù nghóa laø chaát ñoù caøng khoù bò chaùy. Ví duï, doøng chaát
thaûi nguy haïi goàm caùc chaát nhö sau:
Hôïp chaát C H I
Dichlorometan 1,7 1,70 60,5
Chlodane 0,5 2,71 37,4
Hexachlorobenzene 1,1 1,79 57,0
Tribrometan 0,1 0,13 769,3
324
DDT 2,0 4,51 24,2

Theo ñoù, Tribrometan coù nhieät trò thaáp nhaát vaø chæ soá I laø lôùn nhaát. Maëc duø noàng ñoä
trong doøng thaûi laø thaáp nhaát, nhöng Tribrometan laø moät trong nhöõng yeáu toá quyeát
ñònh ñeå xaùc ñònh hieäu quaû phaân huûy chaát thaûi trong quaù trình ñoát.
8.8.4 Hieäu quaû ñoát CE (Combustion Efficiency)
Moät trong hai chaát ñöôïc söû duïng ñeå ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa quaù trình chaùy laø CO vaø
toång hydrocacbon (THC). Tuy nhieân, vieäc ño noàng ñoä THC phöùc taïp hôn nhieàu so vôùi
CO neân hieäu quaû chaùy thöôøng ñöôïc ñaùnh giaù thoâng qua CO vaø CO2. Hieäu quaû ñoát
ñöôïc tính theo coâng thöùc sau:
CE = [(CO2 – CO) / CO 2]x 100 (8.10)
Trong ñoù, CO vaø CO2 laø noàng ñoä phaàn traêm theo theå tích trong khí thaûi khoâ ôû ñieàu kieän
chuaån ôû 7% hoaëc 9% O2. Ñoái vôùi loø ñoát CTNH, hieäu quaû ñoát CE phaûi ñaït treân 99,99%
8.8.5 Hieäu chænh noàng ñoä caùc chaát trong khí thaûi
Noàng ñoä caùc chaát oâ nhieãm trong khí thaûi thöôøng ñöôïc ñöa veà cuøng moät ñieàu kieän
chuaån theo 3%, 7%, 11% O2 hoaëc 12% CO 2 khí khoâ (% theå tích khí khoâ)
Noàng ñoä chuaån theo oxy
Pn = Pm x (21 – n) / (21 – Y) (8.11)
Trong ñoù:
Pn – Noàng ñoä chaát oâ nhieãm ñaõ hieäu chuaån theo n% O2 (n = 3, 7, 11)
Pm – Noàng ñoä chaát oâ nhieãm ño ñöôïc.
Y – Noàng ñoä oxy ño ñöôïc trong khí thaûi.
Noàng ñoä chuaån theo 12% CO2
P12 = Pm x 12 / [CO2]m (8.12)
Trong ñoù
P12 – Noàng ñoä chaát oâ nhieãm ôû 12% CO2.
Pm – Noàng ñoä chaát oâ nhieãm ño ñöôïc trong ñieàu kieän laáy maãu.
[CO2]m – Noàng ñoä CO 2 ño ñöôïc trong khí thaûi ôû ñieàu kieän thu maãu.
8.9 CAÙC TÍNH CHAÁT CUÛA CHAÁT THAÛI CAÀN QUAN TAÂM KHI ÑOÁT
- Thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa chaát thaûi, ñoä tro, ñoä aåm.
- Khaû naêng aên moøn.
- Ñoä nhôùt, chaát thaûi ñem ñoát coù theå ôû daïng raén hoaëc loûng.
- Hoaït tính (khaû naêng phaûn öùng)
- Khaû naêng polyme hoaù.
325
- Nhieät noùng chaûy cuûa tro.

Ñoái vôùi coâng ngheä ñoát chaát thaûi coù taän duïng naêng löôïng hoaëc ñoát keøm vôùi nhieân lieäu
trong caùc coâng ngheä nhö ñoát noài hôi, nung xæ… coù moät soá yeâu caàu rieâng. Löôïng chaát
thaûi boå sung vaøo loø ñoát chieám 25% toång löôïng nhieân lieäu. Ngoaøi nhöõng tính chaát
thoâng thöôøng treân ngöôøi ta cuõng phaûi quan taâm ñeán nhieät trò cuûa chaát thaûi.
ÖÙng duïng: Phöông phaùp ñoát thöôøng ñöôïc aùp duïng ñeå xöû lyù caùc loaïi chaát thaûi sau:
- Raùc ñoäc haïi veà maët sinh hoïc.
- Raùc khoâng phaân huyû sinh hoïc.
- Chaát thaûi coù theå boác hôi vaø do ñoù deã phaân taùn.
- Chaát thaûi coù theå chaùy ôû nhieät ñoä döôùi 400C.
- Chaát thaûi chöùa halogen, chì, thuyû ngaân, cadimimum, zinc, nitô, photpho, sulfur.
- Chaát thaûi dung moâi.
- Daàu thaûi, nhuõ töông daàu vaø hoãn hôïp daàu.
- Nhöïa, cao su vaø muõ cao su.
- Raùc döôïc phaåm.
- Nhöïa ñöôøng axit vaø ñaát seùt ñaõ söû duïng.
- Chaát thaûi phenol.
- Môõ, saùp.
- Chaát thaûi raén bò nhieãm khuaån vôùi caùc hoaù chaát ñoäc haïi.
Neáu caùc hoaù chaát ñoäc haïi laø chaát höõu cô (ví duï chaát coù chöùa cacbon, hydro hoaëc oxy)
thì coù theå xöû lyù baèng phöông phaùp ñoát.
8.10 VAÁN ÑEÀ LÖÏA CHOÏN COÂNG NGHEÄ XÖÛ LYÙ CHAÁT THAÛI BAÈNG PHÖÔNG
PHAÙP NHIEÄT.
Nhö ta ñaõ bieát, hieän nay xöû lyù CTR baèng phöông phaùp nhieät ñang raát ñöôïc öa chuoäng,
nhaát laø xöû lyù CTNH. Tuy nhieân, vôùi raát nhieàu coâng ngheä hieän haønh khaùc nhau nhö
hieän nay, vieäc löïa choïn moät coâng ngheä xöû lyù hieäu quaû ñoøi hoûi phaûi coù söï xem xeùt, caân
nhaéc ñeå quyeát ñònh moät caùch chính xaùc. Döôùi ñaây laø moät soá vaán ñeà caàn phaûi caân nhaéc
tröôùc khi löïa choïn coâng ngheä.
 Soá löôïng raùc thaûi: Lieäu coù ñuû löôïng raùc thaûi ñeå loø ñoát hoaït ñoäng lieân tuïc hay
khoâng? Vì neáu khoâng coù ñuû löôïng raùc ñeå duy trì hoaït ñoäng lieân tuïc cuûa loø ñoát thì chi phí
ñeå baûo trì loø ñoát seõ raát cao, maø doanh thu töø vieäc saûn xuaát naêng löôïng laïi thaáp.
 Thaønh phaàn, tính chaát chaát thaûi
o Thaønh phaàn hoùa hoïc, ñoä tro, ñoä aåm cuûa chaát thaûi
326
o Tính chaát hoùa hoïc cuûa chaát thaûi bao goàm: khaû naêng aên moøn, khaû naêng
phaûn öùng, khaû naêng polyme hoùa…
o Tính chaát vaät lyù cuûa chaát thaûi: ñoä nhôùt, nhieät ñoä noùng chaûy… ñaëc bieät laø
naêng suaát toaû nhieät cuûa raùc thaûi. Lieäu chaát thaûi raén ñoâ thò seõ taïo ra nhieàu
ñieän hôn soá löôïng ñieän caàn söû duïng trong moät loø ñoát hay khoâng? Caàn
phaûi phaân tích tính hieäu quaû cuûa heä thoáng taùi cheá hieän taïi cuõng nhö tieàm
naêng laâu daøi cho caùc nguyeân lieäu coù naêng suaát toaû nhieät cao nhö giaáy vaø
chaát deûo.
 Caùc tieâu chuaån moâi tröôøng: Vieäc ñoát raùc seõ thaûi ra moät löôïng khí thaûi vaøo
moâi tröôøng, do ñoù caàn xem xeùt ñeå ngaên chaën oâ nhieãm moâi tröôøng hay caùc vaán ñeà söùc
khoeû coäng ñoàng. Nhöõng tieâu chuaån khí thaûi naøo maø loø ñoát caàn phaûi ñaït ñöôïc? Lieäu coù
ñuû kinh phí cho caùc thieát bò loïc khí hoaït ñoäng hieäu quaû ñeå ñaùp öùng nhöõng tieâu chuaån
naøy khoâng?
 Löïa choïn vò trí: Caùc phöông tieän ñoát chaát thaûi raén hieän ñaïi coù theå chaáp
nhaän veà maët moâi tröôøng, nhöng vieäc ñaùnh giaù chi tieát caùc taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng
phaûi ñöôïc tieán haønh thöôøng xuyeân. Vieäc löïa choïn khu vöïc laø thieát yeáu ñeå ñaûm baûo
khaû naêng ñöôïc chaáp nhaän veà maët söùc khoeû coäng ñoàng do nhöõng taùc ñoäng cuûa khí thaûi
ra töø loø ñoát. Theo kinh nghieäm cuûa nhieàu nöôùc, khoaûng caùch toái thieåu töø nhaø gaàn nhaát
tôùi nôi ñaët loø ñoát laø 200m ñöôïc söû duïng laøm tieâu chuaån ñònh höôùng chung (khoaûng
caùch naøy coù theå traùnh ñöôïc nhöõng trôû ngaïi töø heä thoáng giao thoâng ñöôøng saù ñeå ñi vaøo
nhaø maùy vaø nhöõng aûnh höôûng cuûa coät oáng khoùi coù ñoä cao 150 m)
 Neân söû duïng coâng ngheä ñoát raùc naøo? chaát thaûi ñöôïc ñoát coù thaønh phaàn, tính
chaát khaùc nhau, ñoøi hoûi phaûi aùp duïng nhöõng coâng ngheä thích hôïp, quy trình vaän haønh
hôïp lyù môùi ñaït ñöôïc hieäu quaû ñoát chaát thaûi cuõng nhö hieäu quaû kinh teá trong vaän haønh
 Caùc chi phí voán: Phöông tieän ñeå ñoát chaát thaûi raén raát ñaét.
 Doanh thu töø vieäc baùn naêng löôïng: Tính kinh teá cuûa vieäc ñoát chaát thaûi raén
phuï thuoäc vaøo doanh thu töø baùn nhieät vaø ñieän ñöôïc saûn sinh ra. Nhöõng tính toaùn naøy
laø döïa treân naêng suaát toaû nhieät (nhieät trò) cuûa chaát thaûi raén vaø tính hieäu quaû cuûa quaù
trình saûn xuaát, söû duïng naêng löôïng.
 Coù khaû naêng thanh toaùn: chi phí ñaàu tö haøng naêm phæa ñuû ñeå thanh toaùn caû
laõi laãn phí thu hoài voán vaø sinh ra khoaûn lôïi nhuaän.
- Ñoäi nguõ vaän haønh: phaûi coù trình ñoä chuyeân moân cao,coù khaû naêng vaän haønh heä
thoáng an toaøn, hieäu quaû, xöû lyù toát caùc tình huoáng khi coù söï coá xaûy ra
CAÂU HOÛI
1. Xaùc ñònh nhieät löôïng cuûa khí thoaùt ra töø quaù trình ñoát 100 taán CTR/ngaøy. Ñaëc tính
cuûa CTR nhö sau:
Thaønh phaàn % kg/ngaøy
327
Coù theå chaùy 54,6 61.915,3

Khoâng theå chaùy 24,0 27.215,5
Nöôùc 21,4 24.267,2
Caùc nguyeâ n toá %kl

C 27,4
H 3,6
O 23,0
N 0,5
S 0,1
Nöôùc 21,4
Caùc chaát trô 24,0
Caùc ñieàu kieän:

- Nhieät trò cuûa CTR laø 11.782 kJ/kg (5.065 Btu/lb)
- Tro ñaùy loø chöùa 5% cacbon khoâng chaùy
- Nhieät ñoä: khí vaøo : 26 oC
Tro ñaùy loø : 426 oC
- Nhieät dung rieâng cuûa tro ñaùy loø = 0,582 kJ/(kg. oC)
- Aån nhieät hoaù hôi cuûa nöôùc = 2.420 kJ/kg
- Toån thaát do böùc xaï = 0,5% nhieät löôïng ñaàu vaøo
- Nhu caàu oxi lyù thuyeát tính theo phöông trình chaùy:
C: (C + O2 = CO2 ) = 11,52 kg/kg
H: (2H2 + O2 = 2H2O) = 34,56 kg/kg
S: (S + O2 = SO 2) = 4,31 kg/kg
- Nhieät trò cuûa C laø: 32.564 kJ/kg
- Ñoä aåm cuûa khoâng khí laø 1%.
2. Moät loaïi CTR ñoâ thò coù thaønh phaàn nhö sau:
Thaønh phaàn % khoái löôïng
328
Thöïc phaãm thöøa 95,6

Giaáy 1,30
Cacton 0,30
Nhöïa 1,50
Thuûy tinh 0,60
Saét 0,1
Voû ñoà hoäp 0,6
Haõy tính :
a) Ñoä aåm, nhieät trò, coâng thöùc phaân töû cuûa CTR naøy
b) Tính toaùn caân baèng vaät chaát vaø naêng löôïng do ñoát 100 taán CTR/ ngaøy
- Caùc ñieàu kieän khaùc laáy töø caâu 1.
3. So saùnh 2 heä thoáng nhieät phaân vaø khí hoùa trong heä thoáng ñoát thu hoài naêng löôïng
ñieän. Trong ñieàu kieän naøo thì heä thoáng nhieät phaân hay khí hoùa seõ ñöôïc söû duïng?
4. Cho moät loaïi CTR ñoâ thò coù thaønh phaàn nhö sau:
Thaønh phaàn Khoái löôïng, kg
Thöïc phaåm thöøa 8,0
Giaáy 35,8
Cacton 6,4
Nhöïa 6,9
Vaûi 1,8
Cao su 0,4
Da 0,4
Raùc vöôøn 17,3
Goå 1,8
Haõy xaùc ñònh löôïng khoâng khí lyù thuyeát ñeå ñoát 1 taán CTR naøy.
5. Haõy tính coâng suaát ñieän cuûa heä thoáng thu hoài naêng löôïng töø CTR ñoâ thò coâng suaát
1000 taán/ ngaøy. Heä thoáng bao goàm toå hôïp: loø khí hoùa taàng soâi – tuabin khí – maùy
phaùt. Cho:
- Nhieät trò cuûa CTR: 11.782 kJ/kg
329
- Hieäu suaát nhieät loø khí hoùa laø 70%

-Hieäu suaát nhieät tuabin khí laø 24%
- Hieäu suaát nhieät maùy phaùt laø 96%
- Ñieän naêng phuïc vuï nhaø maùy phaùt ñieän chieám 21% coâng suaát maùy phaùt toång coäng.
330
Chöông 9: BAÕI CHOÂN LAÁP CTR HÔÏP VEÄ SINH
Choân laáp (landfilling): laø haønh ñoäng ñoå chaát thaûi vaøo khu ñaát ñaõ ñöôïc chuaån bò tröôùc.
Quaù trình choân laáp bao goàm caû coâng taùc giaùm saùt chaát thaûi chuyeån ñeán, thaûi boû, neùn
eùp chaát thaûi vaø laép ñaët caùc thieát bò giaùm saùt chaát löôïng moâi tröôøng xung quanh.
Choân laáp laø phöông phaùp thaûi boû chaát thaûi raén kinh teá nhaát vaø chaáp nhaän ñöôïc veà maët
moâi tröôøng. Ngay caû khi aùp duïng caùc bieän phaùp giaûm thieåu löôïng chaát thaûi, hay taùi
sinh, taùi söû duïng vaø caû kyõ thuaät chuyeån hoaù chaát thaûi, vieäc thaûi boû phaàn chaát thaûi coøn
laïi ra baõi choân laáp vaãn laø moät khaâu quan troïng trong chieán löôïc quaûn lyù toång hôïp
CTR. Coâng taùc quaûn lyù baõi choân laáp keát hôïp chaët cheõ vôùi quy hoaïch, thieát keá, vaän
haønh, ñoùng cöûa vaø kieåm soaùt sau khi ñoùng cöûa hoaøn toaøn baõi choân laáp.
Öu nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp choân laáp:
 Öu ñieåm:
 Phuø hôïp vôùi nhöõng nôi coù dieän tích ñaát roäng.
 Xöû lí ñöôïc taát caû caùc loaïi CTR, keå caû caùc CTR maø nhöõng phöông phaùp
khaùc khoâng theå xöû lyù trieät ñeå hoaëc khoâng xöû lyù ñöôïc.
 BCL sau khi ñoùng cöûa coù theå söû duïng cho nhieàu muïc ñích khaùc nhau nhö:
baõi ñoã xe, saân chôi, coâng vieân…
 Thu hoài naêng löôïng töø khí gas.
 Khoâng theå thieáu duø aùp duïng baát kì phöông phaùp xöû lyù chaát thaûi naøo.
 Linh hoaït trong quaù trình söû duïng (khi khoái löôïng CTR gia taêng coù theå
taêng cöôøng theâm coâng nhaân vaø thieát bò cô giôùi), trong khi caùc phöông phaùp
khaùc phaûi ñöôïc môû roäng qui moâ coâng ngheä ñeå taêng coâng suaát.
 Ñaàu tö ban ñaàu vaø chi phí hoaït ñoäng cuûa BCL thaáp hôn so vôùi nhöõng
phöông phaùp khaùc.
 Nhöôïc ñieåm:
 Toán nhieàu dieän tích ñaát choân laáp, nhaát laø nhöõng nôi taøi nguyeân ñaát coøn
khan hieám.
 Laây lan caùc dòch beänh do söï hoaït ñoäng cuûa ruoài, nhaëng vaø caùc loaïi coân
truøng.
 Gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc, ñaát, khí xung quanh BCL
 Coù nguy cô xaûy ra söï coá chaùy noå, gaây nguy hieåm do söï phaùt sinh khí CH 4
vaø H2S
 Coâng taùc quan traéc chaát löôïng moâi tröôøng BCL vaø xung quanh vaãn phaûi
ñöôïc tieán haønh sau khi ñoùng cöûa.
331
 Aûnh höôûng caûnh quan.

Ñeå ñaùp öùng yeâu caàu veà moâi tröôøng, khaéc phuïc caùc nhöôïc ñieåm cuûa choân laáp, vieäc quy
hoaïch, thieát keá vaø vaän haønh cuûa moät baõi choân laáp CTR hieän ñaïi ñoøi hoûi aùp duïng
nhieàu nguyeân taéc cô baûn veà khoa hoïc, kyõ thuaät vaø kinh teá. Caùc vaán ñeà chính lieân
quan ñeán vieäc thieát keá BCL hôïp veä sinh bao goàm :
(1) Vaán ñeà moâi tröôøng vaø caùc quy ñònh raøng buoäc
(2) Loaïi hình vaø phöông phaùp choân laáp
(3) Vò trí baõi choân laáp
(4) Quaûn lyù khí sinh ra trong quaù trình choân laáp
(5) Kieåm soaùt nöôùc roø ræ cuûa baõi raùc
(6) Kieåm soaùt nöôùc beà maët vaø nöôùc möa
(7) Caáu truùc BCL vaø söï suït luùn
(8) Quan traéc chaát löôïng moâi tröôøng
(9) Boá trí maët baèng toång theå vaø thieát keá sô boä BCL
(10) Xaây döïng quy trình vaän haønh BCL
(11) Ñoùng cöûa hoaøn toaøn BCL vaø nhöõng vaán ñeà caàn quan taâm
(12) Tính toaùn vaø thieát keá chi tieát BCL
9.1 KHAÙI NIEÄM BCL CHAÁT THAÛI RAÉN
Baõi choân laáp CTR (landfills): Laø moät dieän tích hoaëc moät khu ñaát ñöôïc quy hoaïch, löïa
choïn, thieát keá, xaây döïng ñeå thaûi boû chaát thaûi raén.
Baõi choân laáp hôïp veä sinh (sanitary landfill): Tröôùc ñaây, nhöõng baõi choân laáp coù che
phuû chaát thaûi vaøo cuoái moãi ngaøy vaän haønh ñöôïc xem laø “baõi choân laáp hôïp veä sinh”.
Hieän nay, baõi choân laáp hôïp veä sinh ñöôïc ñònh nghóa laø baõi choân laáp chaát thaûi raén ñöôïc
thieát keá vaø vaän haønh sao cho caùc taùc ñoäng ñeán söùc khoeû coäng ñoàng vaø moâi tröôøng
ñöôïc giaûm ñeán möùc thaáp nhaát.
Baõi choân laáp an toaøn (secure landfill): laø baõi choân laáp duøng ñeå choân laáp chaát thaûi nguy haïi.
BCL bao goàm caùc oâ choân laáp chaát thaûi, vuøng ñeäm vaø caùc coâng trình phuï trôï khaùc
nhau nhö traïm xöû lyù nöôùc, khí thaûi, cung caáp ñieän, nöôùc vaø vaên phoøng ñieàu haønh…
Caùc thuaät ngöõ ñöôïc duøng cho baõi choân laáp bao goàm:
- OÂ choân laáp chaát thaûi (cell): laø theå tích chöùa vaät lieäu bao goàm CTR vaø vaät lieäu
che phuû ñöôïc ñoå vaøo BCL trong moät ñôn vò thôøi gian vaän haønh, thöôøng laø 1 ngaøy.
- Lôùp che phuû haèng ngaøy (daily cover): laø lôùp ñaát hay vaät lieäu khaùc daøy 0,15 –
0,35m ñöôïc phuû leân beà maët laøm vieäc cuûa baõi choân laáp vaøo cuoái moãi ngaøy vaän haønh. Lôùp
che phuû naøy ñöôïc söû duïng ñeå traùnh hieän töôïng bay raùc do gioù, traùnh chuoät boï, ruoài
332
nhaëng vaø nhöõng sinh vaät gaây beänh xaâm nhaäp vaøo baõi choân laáp hay lan truyeàn maàm
beänh ra khu vöïc beân ngoaøi baõi choân laáp, cuõng nhö haïn cheá nöôùc möa thaám vaøo baõi
choân laáp trong quaù trình vaän haønh.
- Lôùp (lift): laø moät lôùp hoaøn chænh bao phuû taát caû caùc ñôn nguyeân treân toaøn boä
beà maët laøm vieäc cuûa baõi choân laáp. Thoâng thöôøng, baõi choân laáp goàm nhieàu lôùp. Lôùp
cuoái cuøng (final lift): bao goàm caû lôùp che phuû.
- Baäc thang (bench hay terrace): ñöôïc söû duïng khi baõi choân laáp cao hôn 15,24 –
22,86m nhaèm duy trì ñoä doác cuûa baõi choân laáp, ñaûm baûo ñuû dieän tích laép ñaët möông
thoaùt nöôùc vaø ñöôøng oáng thu hoài khí baõi raùc.
- Lôùp che phuû cuoái cuøng (final cover layer): laø lôùp phuû treân cuøng cuûa baõi choân
laáp khi keát thuùc hoaït ñoäng choân laáp taïi baõi choân laáp. Lôùp naøy bao goàm nhieàu lôùp ñaát
vaø maøng ñòa chaát, ñöôïc thieát keá ñeå taêng cöôøng khaû naêng thoaùt nöôùc beà maët, ngaên
chaën nöôùc thaám vaøo baõi vaø laø lôùp caáp döôõng cho caây troàng.
- Nöôùc ræ raùc (leachate): Laø nöôùc ñöôïc thu gom ôû ñaùy baõi choân laáp. Ñoái vôùi nhöõng
baõi choân laáp sau, nöôùc ræ raùc thöôøng ñöôïc thu taïi nhöõng ñieåm trung gian. Moät caùch toång
quaùt, nöôùc roø ræ sinh ra do nöôùc möa, nöôùc beà maët chaûy traøn vaø nöôùc töôùi tieâu thaám vaøo
baõi choân laáp. Nöôùc ræ raùc cuõng bao goàm caû nöôùc coù saün trong raùc cuõng nhö nöôùc ngaàm
ngaám vaøo baõi choân laáp. Nöôùc ræ raùc chöùa nhieàu hôïp chaát hoaù hoïc sinh ra do söï hoaø tan
cuûa caùc thaønh phaàn trong raùc vaø caùc saûn phaåm cuûa nhöõng phaûn öùng hoaù hoïc vaø sinh hoaù
xaûy ra trong baõi choân laáp.
- Khí töø oâ choân laáp CTR (landfill gas): laø hoãn hôïp khí sinh ra töø caùc oâ choân laáp
chaát thaûi do quaù trình phaân huûy töï nhieân CTR. Phaàn lôùn khí baõi raùc goàm: khí metan
(CH4), khí cacbonic (CO2), laø saûn phaåm chính cuûa quaù trình phaân huûy kò khí phaàn höõu
cô coù khaû naêng phaân huûy sinh hoïc cuûa chaát thaûi raén ñoâ thò trong baõi choân laáp. Nhöõng
thaønh phaàn khí khaùc goàm coù nitô (N2) vaø oxy khoâng khí, amonia (NH3) vaø caùc hôïp
chaát höõu cô vi löôïng.
- Lôùp loùt ñaùy (landfill liner): laø caùc vaät lieäu (bao goàm töï nhieân vaø nhaân taïo)
ñöôïc traûi treân toaøn dieän tích ñaùy vaø thaønh, bao quanh oâ choân laáp. Lôùp loùt ñaùy thöôøng
laø lôùp ñaát seùt neùn vaø lôùp maøng ñòa chaát ñöôïc thieát keá nhaèm ngaên ngöøa, giaûm thieåu söï
ngaám, thaåm thaáu cuûa nöôùc ræ raùc vaø khí baõi raùc vaøo taàng nöôùc ngaàm.
- Caùc phöông tieän kieåm soaùt baõi choân laáp (landfill control facilities) bao goàm lôùp
loùt ñaùy, heä thoáng thu gom vaø thoaùt nöôùc ræ raùc, heä thoáng thu vaø thoaùt khí baõi raùc, caùc
lôùp che phuû haøng ngaøy vaø lôùp phuû cuoái cuøng.
- Vuøng ñeäm (Surrounding area): laø daûi ñaát bao quanh BCL nhaèm muïc ñích ngaên
caùch, giaûm thieåu taùc ñoäng xaáu cuûa BCL ñeán moâi tröôøng vaø khu daân cö laân caän.
- Haøng raøo baûo veä (fence): laø heä thoáng töôøng, raøo chaén, vaønh ñai caây xanh hoaëc
vaät caûn coù chieàu cao nhaát ñònh bao quanh BCL, nhaèm haïn cheá taùc ñoäng töø caùc hoaït
ñoäng choân laáp CTR ñeán moâi tröôøng xung quanh.
333
- Quan traéc moâi tröôøng (environmental monitoring): laø caùc hoaït ñoäng gaén lieàn
vôùi vieäc laáy maãu vaø phaân tích caùc maãu nöôùc, khoâng khí, nhaèm kieåm soaùt söï lan
truyeàn khí baõi raùc vaø nöôùc roø ræ taïi khu vöïc baõi choân laáp.
- Ñoùng cöûa BCL (landfill closure): laø vieäc ngöøng hoaøn toaøn hoaït ñoäng choân laáp
CTR taïi BCL. Ñaây laø böôùc caàn thieát ñeå baûo ñaûm an toaøn cho baõi choân laáp khi ñaõ laáp
ñaày hoaøn toaøn.
- Kieåm soaùt sau khi ñoùng cöûa (Postclosure care): laø nhöõng hoaït ñoäng lieân quan
ñeán vieäc giaùm saùt vaø baûo döôõng laâu daøi caùc baõi choân laáp ñaõ ñoùng cöûa hoaøn toaøn (töø 30
– 50 naêm).
- Thôøi gian hoaït ñoäng cuûa BCL: laø toaøn boä thôøi gian töø khi baét ñaàu choân laáp
CTR ñeán khi ñoùng cöûa BCL.
- Heä thoáng thu gom khí thaûi: laø heä thoáng caùc coâng trình, thieát bò thu gom khí thaûi
sinh ra töø BCL nhaèm ngaên ngöøa, giaûm thieåu oâ nhieãm khoâng khí vaø nguy cô gaây chaùy, noå.
- Heä thoáng thu gom nöôùc raùc : laø heä thoáng caùc coâng trình bao goàm taàng thu gom,
ñöôøng oáng daãn, möông daãn ñeå thu gom nöôùc raùc veà hoá taäp trung hoaëc tôùi traïm xöû lyù.
- Heä thoáng thoaùt nöôùc maët vaø nöôùc möa: laø heä thoáng thu gom nöôùc maët vaø nöôùc
möa daãn veà nôi quy ñònh nhaèm ngaên ngöøa nöôùc maët töø beân ngoaøi xaâm nhaäp vaøo caùc oâ
choân laáp.
9.2 PHAÂN LOAÏI BCL CHAÁT THAÛI RAÉN
Tính ñeán thôøi ñieåm hieän taïi, coù raát nhieàu heä thoáng vaø quan ñieåm phaân loaïi BCL chaát
thaûi raén khaùc nhau, ñöôïc trình baøy nhö sau:
9.2.1 Phaân loaïi theo hình thöùc choân laáp
Caên cöù treân hình thöùc choân laáp, cho ñeán hieän nay ñaõ toàn taïi 3 loaïi hình choân laáp CTR,
ñoù laø: baõi hôû (open dumps); choân döôùi bieån (submarine disposal); BCL hôïp veä sinh
(Sanitary landfill)
9.2.1.1 Baõi hôû
Ñaây laø baõi choân laáp theo phöông phaùp coå ñieån, ñaõ ñöôïc aùp duïng töø raát laâu. Ngay caû
trong thôøi kyø Hy Laïp vaø La Maõ coå ñaïi caùch ñaây khoaûng 500 naêm tröôùc coâng nguyeân,
con ngöôøi ñaõ bieát ñoå raùc beân ngoaøi caùc thaønh luõy - laâu ñaøi ôû cuoái höôùng gioù. Cho ñeán
nay, phöông phaùp naøy vaãn coøn aùp duïng ôû nhieàu nôi treân theá giôùi.
Phöông phaùp naøy coù nhieàu nhöôïc ñieåm nhö:
 Laøm maát veû thaåm myõ cuûa caûnh quan.
 Laø moâi tröôøng thuaän lôïi cho caùc ñoäng vaät gaëm nhaám, caùc loaøi coân truøng, vector
gaây beänh sinh soâi, naåy nôû, gaây nguy hieåm cho söùc khoeû con ngöôøi.
 Nöôùc ræ raùc sinh ra töø caùc baõi raùc hôû seõ laøm baõi raùc trôû neân laày loäi, aåm öôùt. Nöôùc
ræ raùc naøy do khoâng coù bieän phaùp kieåm soaùt, khoâng coù heä thoáng thu gom, seõ thaám vaøo caùc
334
taàng ñaát beân döôùi gaây oâ nhieãm nguoàn nöôùc ngaàm, hoaëc taïo thaønh doøng chaûy traøn gaây oâ
nhieãm nguoàn nöôùc maët.
 Baõi raùc hôû seõ gaây oâ nhieãm khoâng khí do quaù trình phaân huûy raùc taïo thaønh caùc
khí coù muøi hoâi thoái; Maët khaùc ôû caùc baõi raùc hôû coøn coù hieän töôïng "chaùy ngaàm" hay coù theå
chaùy thaønh ngoïn löûa, vaø taát caû caùc quaù trình treân seõ daãn ñeán vaán ñeà oâ nhieãm khoâng khí.
Ñaây laø phöông phaùp xöû lyù CTR reû tieàn nhaát, chæ toán chi phí cho coâng vieäc thu gom vaø
vaän chuyeån raùc töø nôi phaùt sinh ñeán baõi raùc. Tuy nhieân phöông phaùp naøy laïi ñoøi hoûi
moät dieän tích baõi raùc lôùn. Do vaäy ôû caùc thaønh phoá ñoâng daân cö vaø ñaát ñai khan hieám
thì phöông phaùp naøy trôû neân ñaét tieàn cuøng vôùi nhieàu nhöôïc ñieåm nhö ñaõ neâu treân.
9.2.1.2 Choân döôùi bieån

Nhieàu nghieân cöùu cho thaáy vieäc choân raùc döôùi bieån cuõng coù nhieàu ñieàu lôïi. Ví du,ï ôû
thaønh phoá New York, tröôùc ñaây CTR ñöôïc chôû ñeán beán caûng baèng nhöõng ñoaøn xe löûa
rieâng, sau ñoù chuùng ñöôïc caùc xaø lan chôû ñem choân döôùi bieån ôû ñoä saâu toái thieåu
30,5m, nhaèm traùnh tình traïng löôùi caù bò vöôùng maéc. Ngoaøi ra, ôû San Francisco, New
York vaø moät soá thaønh phoá ven bieån khaùc cuûa Hoa Kyø, ngöôøi ta coøn xaây döïng nhöõng
baõi raùc ngaàm nhaân taïo treân cô sôû söû duïng caùc khoái gaïch, beâ toâng phaù vôõ töø caùc khu
xaây döïng hoaëc thaäâm chí caùc oâ toâ thaûi boû. Ñieàu naøy vöøa giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà chaát
thaûi, ñoàng thôøi taïo ra nôi truù aån cho caùc loaøi sinh vaät bieån,…
Tuy nhieân, vôùi nhöõng nghieân cöùu gaàn ñaây, vieäc thaûi boû quaù möùc CTR xuoáng bieån ñaõ
gaây taùc ñoäng lôùn ñeán lôùp vi sinh vaät cuõng nhö lôùp thöïc vaät ñaùy, aûnh höôûng ñeán chuoãi
thöùc aên cuûa heä sinh vaät bieån. Vì vaäy, choân raùc döôùi bieån khoâng coøn ñöôïc ñaùnh giaù laø
hieäu quaû.
9.2.1.3 BCL hôïp veä sinh

Ñaây laø phöông phaùp ñöôïc nhieàu ñoâ thò treân theá giôùi aùp duïng cho quaù trình xöû lyù raùc
thaûi. Ví duï ôû Hoa Kyø coù treân 80% löôïng raùc thaûi ñoâ thò ñöôïc xöû lyù baèng phöônng phaùp
naøy; hoaëc ôû caùc nöôùc Anh, Nhaät Baûn,…
Baõi choân laáp hôïp veä sinh ñöôïc thieát keá ñeå ñoå boû CTR sao cho möùc ñoä gaây ñoäc haïi
ñeán moâi tröôøng laø nhoû nhaát. Taïi ñaây CTR ñöôïc ñoå boû vaøo caùc oâ choân laáp cuûa BCL,
sau ñoù ñöôïc neùn vaø bao phuû moät lôùp ñaát daøy khoaûng 1,5cm (hay vaät lieäu bao phuû) ôû
cuoái moãi ngaøy. Khi baõi choân laáp hôïp veä sinh ñaõ söû duïng heát coâng suaát thieát keá cuûa noù,
moät lôùp ñaát (hay vaät lieäu bao phuû) sau cuøng daøy khoaûng 60cm ñöôïc phuû leân treân.
BCL hôïp veä sinh coù heä thoáng thu vaø xöû lyù nöôùc roø ræ, khí thaûi töø baõi choân laáp.
Baõi choân laáp hôïp veä sinh coù nhöõng öu ñieåm sau:
 ÔÛ nhöõng nôi coù ñaát troáng, BCL hôïp veä sinh thöôøng laø phöông phaùp kinh teá
nhaát cho vieäc ñoå boû chaát thaûi raén.
335
 Ñaàu tö ban ñaàu vaø chi phí hoaït ñoäng cuûa BCL hôïp veä sinh thaáp so vôùi caùc
phöông phaùp khaùc (ñoát, uû phaân).
 BCL hôïp veä sinh coù theå nhaän taát caû caùc loaïi CTR maø khoâng caàn thieát phaûi
thu gom rieâng leû hay phaân loaïi.
 BCL hôïp veä sinh raát linh hoaït trong khi söû duïng. Ví duï, khi khoái löôïng CTR
gia taêng coù theå taêng cöôøng theâm coâng nhaân vaø thieát bò cô giôùi, trong khi ñoù caùc
phöông phaùp khaùc phaûi môû roäng nhaø maùy ñeå taêng coâng suaát.
 Do bò neùn chaët vaø phuû ñaát leân treân neân caùc coân truøng, chuoät boï, ruoài muoãi
khoâng sinh soâi naûy nôû ñöôïc.
 Caùc hieän töôïng chaùy ngaàm hay chaùy buøng khoù coù theå xaûy ra, ngoaøi ra giaûm
thieåu ñöôïc caùc muøi hoâi thoái gaây oâ nhieãm khoâng khí.
 Goùp phaàn laøm giaûm naïn oâ nhieãm nöôùc ngaàm vaø nöôùc maët.
 Caùc BCL hôïp veä sinh sau khi ñoùng cöûa coù theå xaây döïng thaønh caùc coâng
vieân, caùc saân chôi, saân vaän ñoäng, coâng vieân giaùo duïc, saân golf, hay caùc coâng trình
phuïc vuï nghæ ngôi giaûi trí (recreational facilities). Ví duï, ôû Hoa Kyø coù caùc saân vaän
ñoäng Denver, Colorado, Mout Transhmore coù nguoàn goác laø caùc baõi choân laáp.
Tuy nhieân, caùc BCL hôïp veä sinh cuõng coù moät soá nhöôïc ñieåm sau:
 Caùc baõi choân laáp hôïp veä sinh ñoøi hoûi dieän tích ñaát lôùn. Moät thaønh phoá ñoâng
daân cö, coù soá löôïng raùc thaûi caøng nhieàu thì dieän tích baõi thaûi caøng lôùn. Ngöôøi ta öôùc
tính moät thaønh phoá coù quy moâ 10.000 daân thì löôïng raùc thaûi moãi naêm coù theå laáp ñaày
dieän tích 1 hecta vôùi chieàu saâu 3m.
 Caùc lôùp ñaát phuû ôû caùc BCL hôïp veä sinh thöôøng hay bò gioù thoåi vaø phaùt taùn
ñi xa.
 Caùc BCL hôïp veä sinh thöôøng sinh ra caùc khí CH 4 hoaëc khí H2S ñoäc haïi coù
khaû naêng gaây chaùy noå hay gaây ngaït. Tuy nhieân khí CH4 coù theå ñöôïc thu hoài ñeå laøm
khí ñoát.
 Neáu khoâng xaây döïng vaø quaûn lyù toát coù theå gaây ra oâ nhhieãm nöôùc ngaàm vaø oâ
nhieãm khoâng khí.
9.2.2 Phaân loaïi theo chöùc naêng

Coù raát nhieàu heä thoáng phaân loaïi BCL khaùc nhau. Ñieån hình nhö heä thoáng bang
California ñöa ra naêm 1964, ñaây laø moät trong soá nhöõng heä thoáng ñöôïc ñaùnh giaù laø hôïp
lyù. Theo heä thoáng naøy, BCL ñöôïc chia thaønh 3 loaïi theo chöùc naêng cuûa baõi.
Baûng 9.1: Phaân loaïi baõi raùc veä sinh
336
LOAÏI BAÕI CTR LOAÏI CHAÁT THAÛI
I CTR nguy haïi
II CTR quy ñònh
III CTR sinh hoaït
Trong ñoù, chaát thaûi theo quy ñònh laø chaát thaûi khoâng nguy haïi, coù theå giaûi phoùng
nhöõng thaønh phaàn coù noàng ñoä vöôït quaù tieâu chuaån chaát löôïng nöôùc hoaëc laø nhöõng
chaát thaûi ñaõ ñöôïc DOHS (State Department of Health Service) cho pheùp. Löu yù raèng
heä thoáng phaân loaïi naøy chuù troïng ñeán baûo veä nguoàn nöôùc maët, nöôùc ngaàm hôn laø vaán
ñeà phaùt taùn khí baõi raùc vaø chaát löôïng moâi tröôøng khoâng khí.
9.2.2.1 Baõi choân laáp CTR sinh hoaït hoãn hôïp
Ngoaøi löôïng CTR sinh hoaït caàn choân laáp theo yeâu caàu, moät löôïng nhaát ñònh caùc chaát
thaûi raén coâng nghieäp khoâng nguy haïi vaø buøn töø traïm xöû lyù nöôùc thaûi cuõng ñöôïc pheùp
ñoå ôû nhieàu baõi choân laáp thuoäc nhoùm naøy. Tuy nhieân, buøn töø traïm xöû lyù nöôùc thaûi chæ
ñöôïc pheùp ñoå ra baõi choân laáp neáu ñaõ taùch nöôùc ñaït noàng ñoä chaát raén töø 51% trôû leân.
Ví duï, ôû California, buøn ñoå ôû baõi choân laáp CTRSH phaûi ñaït tyû leä khoái löôïng chaát thaûi
raén : buøn laø 5:1.
Vaät lieäu che phuû trung gian vaø che phuû cuoái cuøng cuûa BCL coù theå laø ñaát hay nhöõng
vaät lieäu khaùc nhö phaân compost töø raùc vuôøn vaø raùc sinh hoaït, huøn coáng raõnh, xaø baàn…
Ñeå taêng theâm söùc chöùa cuûa BCL, nhöõng BCL ñaõ ñoùng cöûa ôû moät soá nôi coù theå taùi söû
duïng baèng caùch ñaøo phaàn chaát thaûi ñaõ phaân huûy ñeå thu hoài kim loaïi vaø söû duïng phaàn
coøn laïi laøm vaät lieäu che phuû haøng ngaøy cho chaát thaûi môùi. Trong moät soá tröôøng hôïp,
chaát thaûi ñaõ phaân huûy ñöôïc ñaøo leân, döï tröõ vaø laép ñaët lôùp loùt ñaùy tröôùc khi söû duïng laïi
BCL.
9.2.2.2 Baõi choân laáp chaát thaûi ñaõ nghieàn
Vôùi öu ñieåm laøm taêng khoái löôïng rieâng cuûa raùc thaûi leân ñeán 35% so vôùi chaát thaûi ban
ñaàu, CTR seõ ñöôïc nghieàn tröôùc khi choân laáp vaø khoâng caàn che phuû haøng ngaøy. Vôùi
loaïi baõi naøy, caùc vaán ñeà veà muøi, ruoài nhaëng, chuoät, boï vaø gioù thoåi bay raùc khoâng coøn
quan troïng nöõa vì raùc nghieàn coù theå neùn toát hôn vaø coù beà maët ñoàng nhaát hôn, löôïng
chaát thaûi che phuû giaûm vaø moät soá loaïi vaät lieäu che phuû khaùc coù theå khoáng cheá ñöôïc
nöôùc ngaám vaøo baõi choân laáp trong quaù trình vaän haønh.
Nhöõng ñieåm baát lôïi chính cuûa phöông phaùp naøy laø caàn coù thieát bò neùn raùc vaø cuõng caàn
daønh rieâng khu vöïc ñeå choân laáp chaát thaûi khoâng neùn ñöôïc. Phöông phaùp naøy coù theå aùp
duïng ñöôïc ôû nhöõng nôi coù chi phí choân laáp cao, vaät lieäu che phuû khoâng saün coù vaø
löôïng möa thaáp hoaëc taäp trung theo muøa. CTR ñaõ nghieàn cuõng coù theå saûn xuaát phaân
höõu cô hoaëc duøng laøm lôùp che phuû trung gian.
9.2.2.3 Baõi choân laáp nhöõng thaønh phaàn chaát thaûi rieâng bieät (quy ñònh)
337
BCL nhöõng thaønh phaàn chaát thaûi rieâng bieät goïi laø baõi choân laáp ñôn (monofill). Tro,
amiaêng vaø nhöõng chaát thaûi töông töï, thöôøng ñònh nghóa laø chaát thaûi theo quy ñònh,
ñöôïc choân ôû nhöõng baõi choân laáp rieâng ñeå taùch bieät chuùng vôùi caùc thaønh phaàn khaùc cuûa
CTR sinh hoaït. Vì tro coù chöùa moät phaàn nhoû caùc chaát höõu cô khoâng chaùy, neân muøi
sinh ra do quaù trình khöû Sunfat trôû thaønh vaán ñeà caàn quan taâm ñoái vôùi baõi choân laáp
tro. Ñeå khaéc phuïc muøi töø caùc baõi choân laáp tro naøy, caàn laép ñaët heä thoáng thu hoài khí.
9.2.2.4 Caùc loaïi baõi choân laáp khaùc
Beân caïnh nhöõng BCL coå ñieån ñaõ moâ taû, moät soá phöông phaùp choân laáp ñaëc bieät ñaõ
ñöôïc thieát keá tuyø theo muïc ñích quaûn lyù baõi choân laáp nhö 1) BCL ñöôïc thieát keá nhaèm
taêng toác ñoä sinh khí, 2) BCL vaän haønh nhö nhöõng ñôn vò xöû lyù CTR hôïp nhaát.
- Baõi choân laáp ñöôïc thieát keá ñeå taêng toác ñoä sinh khí: Neáu löôïng khí thaûi phaùt
sinh vaø thu hoài töø quaù trình phaân huûy kò khí CTR ñöôïc khoáng cheá ñaït cöïc ñaïi, khi ñoù
caàn thieát keá baõi choân laáp CTR ñaëc bieät. Chaúng haïn, ñeå taän duïng ñoä saâu CTR ñöôïc ñoå
ôû nhöõng ñôn nguyeân rieâng bieät khoâng caàn lôùp che phuû trung gian vaø nöôùc roø ræ ñöôïc
tuaàn hoaøn trôû laïi ñeå taêng hieäu quaû quaù trình phaân huûy sinh hoïc. Ñieåm baát lôïi cuûa loaïi
BCL naøy laø löôïng nöôùc roø ræ dö caàn phaûi xöû lyù.
- Baõi choân laáp ñoùng vai troø nhö nhöõng ñôn vò xöû lyù CTR hôïp nhaát: Caùc thaønh
phaàn höõu cô ñöôïc taùch rieâng vaø ñoå vaøo baõi choân laáp rieâng ñeå coù theå taêng toác ñoä phaân
huûy sinh hoïc baèng caùch taêng ñoä aåm cuûa raùc, nhö söû duïng nöôùc roø ræ tuaàn hoaøn, boå
sung buøn töø traïm xöû lyù nöôùc thaûi hoaëc phaân ñoäng vaät. CTR ñaõ bò phaân huûy duøng laøm
vaät lieäu che phuû cho nhöõng khu vöïc choân laáp môùi vaø ñôn nguyeân naøy laïi ñöôïc duøng
cho loaïi raùc môùi.
9.2.3 Phaân loaïi theo ñòa hình
Caên cöù theo ñòa hình cuûa vò trí xaây döïng BCL, coù theå tieán haønh choân laáp theo caùc
phöông phaùp chuû yeáu: ñaøo raõnh/hoá; choân laáp treân khu vöïc ñaát baèng vaø choân laáp theo
heûm nuùi.
9.2.3.1 Phöông phaùp ñaøo hoá/raõnh
Phöông phaùp ñaøo raõnh choân CTR laø phöông phaùp lyù töôûng cho nhöõng khu vöïc coù ñoä
saâu thích hôïp, vaät lieäu che phuû saün coù vaø möïc nöôùc ngaàm khoâng gaàn beà maët, thích
hôïp söû duïng cho nhöõng ñaát ñai baèng phaúng hay nghieâng ñeàu vaø ñaëc bieät laø nhöõng nôi
coù chieàu saâu lôùp ñaát ñaøo taïi baõi ñoå ñuû ñeå bao phuû lôùp raùc neùn.
Trong phöông phaùp naøy, ñaàu tieân phaûi ñaøo hoá/raõnh, laép ñaët heä thoáng lôùp loùt, heä thoáng
thu nöôùc roø ræ vaø heä thoáng thoaùt khí. Ñaát ñaøo ñöôïc duøng laøm vaät lieäu che phuû haøng
ngaøy (ôû cuoái moãi ngaøy hoaït ñoäng, phuû leân treân raùc ñaõ neùn moät lôùp vaät lieäu bao phuû
(ñaát) daøy töø 0,15 - 0,3 m ñeå traùnh phaùt sinh vaø lan truyeàn muøi hoâi, traùnh ruoài muoãi
sinh soáng, traùnh nöôùc möa ngaám vaøo raùc phaùt sinh nöôùc roø ræ, traùnh raùc bay,…) hoaëc
lôùp che phuû cuoái cuøng. Lôùp loùt coù theå laø lôùp maøng ñòa chaát toång hôïp, lôùp ñaát seùt coù ñoä
thaåm thaáu thaáp hoaëc keát hôïp caû hai loaïi naøy ñeå haïn cheá söï lan truyeàn cuûa nöôùc roø ræ
vaø khí thaûi phaùt sinh töø BCL. Hoá choân laáp thöôøng coù daïng hình vuoâng vôùi kích thöôùc
338
moãi caïnh coù theå leân ñeán 305m vaø ñoä doác maët treân dao ñoäng trong khoaûng 1,5:1 ñeán
2:1. Möông coù chieàu daøi thay ñoåi trong khoaûng 61 – 305m, chieàu saâu töø 0,9 – 3,0m
vaø chieàu roäng töø 4,6 – 15,2m. Sau ñoù CTR ñöôïc ñoå vaøo hoá / raõnh vôùi chieàu daøy töø
0,45 - 0,60 m. Xe uûi seõ traûi ñeàu raùc treân beà maët hoá/raõnh ñaøo vaø raùc ñöôïc neùn baèng xe
lu hay xe ñaàm chaân cöøu.
Hoaït ñoäng cöù tieáp tuïc dieãn ra ñeán khi ñaït chieàu cao thieát keá laáp ñaày moãi ngaøy. Chieàu
daøi söû duïng moãi ngaøy phuï thuoäc vaøo chieàu cao laáp ñaày vaø khoái löôïng CTR. Chieàu daøi
cuõng phaûi ñuû ñeå traùnh gaây söï chaäm treã cho caùc xe thu gom raùc chôø ñôïi ñoå raùc. Chieàu
roäng cuûa raõnh ít nhaát cuõng baèng 2 laàn chieàu roäng cuûa thieát bò neùn eùp ñeå caùc loáp xe
hay ñeá xe neùn taát caû caùc vaät lieäu treân dieän tích laøm vieäc. Ñaát bao phuû moãi ngaøy ñöôïc
laáy baèng caùch ñaøo caùc raõnh keá beân hay tieáp tuïc ñaøo raõnh ñang ñöôïc laáp ñaày.
Trong moät soá tröôøng hôïp, BCL ñöôïc pheùp xaây döïng döôùi möïc nöôùc ngaàm neáu caáu
truùc baõi choân ñaûm baûo ngaên nöôùc ngaàm thaám töø beân ngoaøi vaøo cuõng nhö nöôùc roø ræ vaø
nöôùc thaûi phaùt taùn ra moâi tröôøng xung quanh. BCL daïng naøy thöôøng ñöôïc thaùo nöôùc,
ñaøo vaø loùt ñaùy theo quy ñònh. Caùc thieát bò thaùo nöôùc phaûi hoaït ñoäng lieân tuïc cho ñeán
khi ñoå CTR vaøo baõi choân ñeå traùnh hieän töôïng taïo aùp suaát naâng coù theå laøm lôùp ñaùy bò
nhaác leân vaø raùch.
9.2.3.2 Phöông phaùp choân laáp treân khu vöïc ñaát baèng phaúng
Phöông phaùp naøy ñöôïc söû duïng khi ñòa hình khoâng cho pheùp ñaøo hoá hoaëc möông. Khu
vöïc baõi choân laáp ñöôïc loùt ñaùy vaø laép ñaët heä thoáng thu nöôùc roø ræ. Vaät lieäu che phuû phaûi
ñöôïc chôû ñeán baèng xe taûi hoaëc xe xuùc ñaát töø nhöõng khu vöïc laân caän. ÔÛ nhöõng khu vöïc
khoâng coù saün vaät lieäu che phuû, phaân compost laøm töø raùc vöôøn vaø raùc sinh hoaït ñöôïc duøng
thay theá, cuõng coù theå duøng caùc loaïi vaät lieäu che phuû taïm thôøi di ñoäng ñöôïc nhö ñaát vaø
maøng ñòa chaát. Ñaát vaø maøng ñòa chaát phuû treân beà maët ñôn nguyeân ñaõ ñoå raùc coù theå thaùo
ra khi caàn ñoå lôùp tieáp theo.
Trong phöông phaùp naøy, ñaàu tieân phaûi xaây döïng moät con ñeâ ñaát (ñeå ñôõ chaát thaûi khi noù
ñöôïc ñoå vaø traûi thaønh lôùp moûng), laép ñaët heä thoáng lôùp loùt, heä thoáng thu nöôùc roø ræ vaø heä
thoáng thoaùt khí cho khu vöïc ñoå raùc. CTR ñöôïc ñoå treân maët ñaát, sau ñoù söû duïng xe uûi traûi
raùc ra thaønh nhöõng daõy daøi vaø heïp, moãi lôùp coù chieàu saâu thay ñoåi töø 0,40,75 m. Moãi lôùp
ñöôïc neùn baèng xe lu hay ñaàm chaân cöøu, sau khi lôùp döôùi ñöôïc neùn xong thì tieáp tuïc ñoå,
traûi ñeàu vaø neùn theâm moät lôùp môùi ôû treân. Hoaït ñoäng cöù tieáp dieãn nhö theá trong suoát thôøi
gian laøm vieäc cuûa ngaøy, ñeán khi chieàu daøy cuûa chaát thaûi ñaït ñeán ñoä cao töø 1,8 3 m. ÔÛ
cuoái moãi ngaøy hoaït ñoäng, moät lôùp ñaát (vaät lieäu bao phuû) daøy töø 0,15 - 0,3 m ñöôïc phuû leân
treân raùc ñaõ neùn.
Chieàu roäng cuûa khu vöïc ñoå raùc thöôøng töø 2,5 – 6,0 m, chieàu daøi BCL thay ñoåi phuï
thuoäc vaøo khoái löôïng raùc, ñieàu kieän baõi ñoå vaø trang thieát bò. Khi moät taàng raùc choân,
neùn vaø phuû ñaát ñöôïc hoaøn thaønh thì taàng keá tieáp ñöôïc ñaët leân treân taàng beân döôùi cho
tôùi khi ñaït ñeán ñoä cao thieát keá.
9.2.3.3 Phöông phaùp heûm nuùi/loài loõm
339
Caùc heûm nuùi, khe nuùi, hoá ñaøo, nôi khai thaùc moû… coù theå ñöôïc söû duïng laøm baõi choân
laáp. Kyõ thuaät ñoå vaø neùn chaát thaûi trong caùc khe nuùi, moõm nuùi, moû ñaù phuï thuoäc vaøo
ñòa hình, ñòa chaát vaø thuûy vaên cuûa baõi ñoå, ñaëc ñieåm cuûa vaät lieäu bao phuû, thieát bò
kieåm soaùt nöôùc roø ræ, khí baõi raùc vaø ñöôøng vaøo khu vöïc baõi choân laáp.
Thoaùt nöôùc beà maët laø moät yeáu toá quan troïng trong phöông phaùp loõm nuùi. Phöông
phaùp choân laáp nhieàu lôùp trong tröôøng hôïp naøy töông töï nhö BCL daïng baèng phaúng.
Neáu ñaùy töông ñoái baèng phaúng, tröôùc khi choân laáp, coù theå aùp duïng phöông phaùp ñaøo
hoá/raõnh nhö trình baøy ôû treân ñeå thu ñöôïc ñaát ñaøo phuû.
Öu ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø vaät lieäu che phuû saün coù cho töøng lôùp rieâng bieät sau
khi laáp ñaày cuõng nhö cho toaøn boä baõi choân laáp khi ñaõ ñaït ñoä cao thieát keá. Vaät lieäu che
phuû laáy töø vaùch hoaëc ñaùy nuùi tröôùc khi ñaët lôùp loùt ñaùy.
Ñoái vôùi hoá choân vaø khu vöïc moû khai thaùc neáu khoâng ñuû vaät lieäu che phuû trung gian coù
theå chôû töøø nôi khaùc ñeán hoaëc duøng phaân compost laøm töø raùc vöôøn vaø raùc sinh hoaït ñeå
che phuû.
9.2.4 Theo loaïi CTR tieáp nhaän
 BCL CTR khoâ: laø baõi choân laáp caùc chaát thaûi thoâng thöôøng (raùc sinh hoaït, raùc
ñöôøng phoá vaø raùc coâng nghieäp).
 BCL CTR öôùt: laø baõi choân laáp duøng ñeå choân laáp chaát thaûi döôùi daïng buøn
nhaõo.
 BCL CTR hoãn hôïp: laø nôi duøng ñeå choân laáp chaát thaûi thoâng thöôøng vaø caû buøn
nhaõo. Ñoái vôùi caùc oâ daønh ñeå choân laáp öôùt vaø hoãn hôïp baét buoäc phaûi taêng khaû naêng
haáp thuï nöôùc raùc cuûa heä thoáng thu nöôùc raùc, khoâng ñeå cho raùc thaám ñeán nöôùc ngaàm.
9.2.5 Theo keát caáu
 Baõi choân laáp noåi: laø baõi choân laáp xaây noåi treân maët ñaát ôû nhöõng nôi coù ñòa
hình baèng phaúng, hoaëc khoâng doác laém (vuøng ñoài goø). Chaát thaûi ñöôïc chaát thaønh ñoáng
cao ñeán 15m. Trong tröôøng hôïp naøy xung quanh baõi choân laáp phaûi coù caùc ñeâ khoâng
thaám ñeå ngaên chaën nöôùc raùc xaâm nhaäp vaøo nöôùc maët xung quanh cuõng nhö nöôùc maët
xung quanh xaâm nhaäp vaøo baõi choân laáp.
Caùc oâ choân laáp CTR
Lôùp bao phuû treân cuøng
Maët Raõnh thoaùt nöôùc
ñaát möa, nöôùc maët
Hình 9.1: Baõi choân laáp noåi

 Baõi choân laáp chìm: laø loaïi baõi chìm döôùi maët ñaát hoaëc taän duïng caùc hoà töï nhieân,
moû khai thaùc cuõ, haøo, möông, raõnh.
340
 Baõi choân laáp keát hôïp: laø loaïi baõi xaây döïng nöûa chìm, nöûa noåi. Chaát thaûi khoâng chæ
ñöôïc choân laáp ñaày hoá maø sau ñoù tieáp tuïc ñöôïc chaát ñoáng leân treân.
Caùc oâ choân laáp CTR Lôùp bao phuû treân cuøng (doác)
Raõnh thoaùt
nöôùc
Maët ñaát
Hình 9.2: Baõi choân laáp keát hôïp chìm noåi

 Baõi choân laáp ôû khe nuùi: laø loaïi baõi ñöôïc hình thaønh baèng caùch taän duïng khe nuùi ôû
caùc vuøng nuùi, ñoài cao.
Raõnh thoaùt Lôùp bao phuû treân cuøng

Ñænh baõi choân nöôùc (doác)
laáp
Maët ñaát ban

ñaàu
Hình 9.3: Baõi choân laáp ôû khe nuùi

9.2.6 Phaân loaïi theo qui moâ
Quy moâ BCL CTR ñoâ thò phuï thuoäc vaøo quy moâ cuûa ñoâ thò nhö daân soá, löôïng CTR
phaùt sinh , ñaëc ñieåm CTR... Theo Thoâng tö lieân tòch soá 01/2001/TTLT-BKHCNMT-
BXD: Höôùng daãn caùc quy ñònh veà baûo veä moâi tröôøng ñoái vôùi vieäc löïa choïn ñòa ñieåm,
xaây döïng vaø vaän haønh BCL CTR; Quy moâ cuûa BCL coù theå ñöôïc phaân ra thaønh caùc
loaïi nhoû, vöøa, lôùn vaø raát lôùn theo baûng sau:
Baûng 9.2: Phaân loaïi qui moâ BCL chaát thaûi raén
STT Loaïi baõi Daân soá ñoâ thò hieän taïi Löôïng raùc (taán/naêm) Dieän tích baõi (ha)
1 Nhoû 100.000 20.000 10
2 Vöøa 100.000 - 300.000 65.000 10 - 30
341
3 Lôùn 300.000 - 1.000.000 200.000 30 - 50

4 Raát lôùn 1.000.000 > 200.000 50
Thôøi gian hoaït ñoäng ñoái vôùi BCL chaát thaûi ít nhaát laø 5 naêm. Hieäu quaû nhaát töø 25 naêm
trôû leân.
9.3 LÖÏA CHOÏN VÒ TRÍ BCL CTR
Nguyeân taéc chung
Coâng taùc chuaån bò ñaàu tö, thöïc hieän ñaàu tö, xaây döïng baõi choân laáp phaûi tuaân theo
Nghò ñònh soá 16/2005/NÑ-CP, ngaøy 07/02/2005 cuûa Chính phuû veà vieäc ban haønh quy
cheá quaûn lí ñaàu tö xaây döïng. Nghò ñònh 209/2005/NÑ-CP ngaøy 16/02/2004 cuûa Chính
phuû veà vieäc quaûn lyù chaát löôïng coâng trình xaây döïng vaø theo caùc quy ñònh taïi Thoâng tö
lieân tòch soá 01/2001/TTLT-BKHCNMT-BXD ngaøy 18/01/2001 cuûa Boä Khoa hoïc,
Coâng ngheä vaø Moâi tröôøng vaø Boä Xaây döïng veà vieäc höôùng daãn caùc quy ñònh veà baûo veä
moâi tröôøng ñoái vôùi vieäc löïa choïn ñòa ñieåm, xaây döïng vaø vaän haønh BCL CTR.
Khi löïa choïn ñòa ñieåm xaây döïng BCL, caàn phaûi caên cöù vaøo quy hoaïch toång theå cuûa
töøng vuøng, tænh hoaëc thaønh phoá ñaõ ñöôïc cô quan Nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn pheâ duyeät,
phaûi ñaûm baûo söï phaùt trieån beàn vöõng vaø phaûi xem xeùt toaøn dieän caùc yeáu toá sau: 1) caùc
yeáu toá töï nhieân, 2) caùc yeáu toá kinh teá xaõ hoäi, 3) caùc yeáu toá veà cô sôû haï taàng, 4)
khoaûng caùch thích hôïp khi löïa choïn BCL.
9.3.1 Caùc yeáu toá töï nhieân - kyõ thuaät
 Ñòa hình
Khu vöïc ñöôïc choïn phaûi coù khaû naêng laøm tieâu thoaùt nöôùc, ngaên ngöøa öù ñoïng trong
khu vöïc BCL vaø xung quanh. Ñieàu naøy raát quan troïng vì giaûm ñöôïc löôïng nöôùc thaám
vaøo BCL.
 Khí haäu
Khí haäu coù aûnh höôûng ñeán vieäc löïa choïn vò trí baõi choân laáp. Khí haäu aåm öôùt, thì baét
buoäc phaûi löïa choïn khu vöïc choân laáp taùch bieät. Khí haäu baêng giaù thì vaät lieäu bao phuû
phaûi ñöôïc döï tröõ saün trong kho phoøng khi vieäc ñaøo ñaát khoâng theå thöïc hieän. Gioù maïnh
thì caàn caån thaän traùnh bay raùc vaø xaây döïng haøng raøo chaén gioù.
 Thuûy vaên
Laø yeáu toá quan troïng trong vieäc thieát laäp heä thoáng thoaùt nöôùc möa vaø nöôùc chaûy traøn.
Nhöõng ño ñaïc ñeå ñöa ra phöông phaùp chuyeån höôùng doøng chaûy traøn khoûi BCL laø caàn
thieát. Döõ lieäu veà nhöõng doøng chaûy lieân tuïc vaø doøng chaûy giaùn ñoaïn, ñaëc tính cuûa doøng
phaân phoái phaûi ñöôïc thu thaäp ñaày ñuû.
 Ñòa chaát thuûy vaên.
Lôùp ñaát phuû leân CTR trong oâ choân laáp sau moät ngaøy hoaït ñoäng hay lôùp ñaát bao phuû
cuoái cuøng sau khi hoaït ñoäng choân laáp taïi baõi choân laáp keát thuùc laø caàn thieát vì vaät lieäu
bao phuû phuø hôïp thì thôøi gian hoaït ñoäng cuûa baõi choân laáp taêng. Do ñoù, caàn phaûi coù ñuû
342
thoâng tin veà löôïng vaø ñaëc ñieåm cuûa ñaát trong khu vöïc. Neáu lôùp ñaát ñaøo leân ñeå xaây
döïng BCL ñöôïc duøng laøm lôùp bao phuû, thì phaûi thu thaäp soá lieäu veà ñòa chaát vaø ñòa
chaát thuûy vaên trong khu vöïc.
Coâng taùc traéc ñòa caàn ñöôïc quan taâm vì noù aûnh höôûng ñeán loaïi BCL söû duïng, caùch
vaän haønh, yeâu caàu thieát bò vaø nhaân coâng.
 Ñòa chaát coâng trình.
Caùc BCL môùi khoâng ñöôïc xaây döïng treân vuøng ñaát meàm tröø khi:
o Nhöõng ruûi ro moâi tröôøng laø toái thieåu.

o Khoâng vi phaïm luaät.
o Khoâng gaây suït luùn ñaát nghieâm troïng.
o Coù giaûi phaùp khaéc phuïc khi söï coá xaûy ra.
o BCL khoâng ñöôïc xaây döïng gaàn khe ñaát nöùt trong phaïm vi 70 m
o Phaûi thu thaäp ñuû thoâng soá veà ñaëc ñieåm ñòa chaát.
 Yeáu toá taøi nguyeân, khoaùng saûn: khu vöïc xaây döïng BCL khoâng naèm trong hoaëc
gaây taùc ñoäng ñeán khu vöïc coù nguoàn taøi nguyeân khoaùng saûn phong phuù vaø coù tröõ löôïng
lôùn. Ñaëc bieät vôùi caùc heä taøi nguyeân sinh thaùi ñoäng thöïc vaät nhaïy caûm, naèm trong danh
muïc caùc taøi nguyeân quyù hieám caàn ñöôïc baûo toàn caàn phaûi coù khoaûng caùch ly an toaøn
toái thieåu laø 1000m.
 Caûnh quan sinh thaùi.
Caàn phaûi xem xeùt nhieàu yeáu toá taùc ñoäng cuûa BCL ñeán moâi tröôøng xung quanh. Moät
BCL seõ taïo ra buïi do xöû lyù vaø vuøi laáp CTR. Ñoàng thôøi chaát thaûi töôi bò phaân huûy seõ lan
toûa ra muøi hoâi, gaây caûm giaùc khoù chòu. Gioù coù theå cuoán theo raùc ra ngoaøi khu vöïc BCL
vaø raùc cuõng coù theå bò rôi vaõi khi vaän chuyeån ñeán nôi choân laáp. Ñieàu quan troïng ñeå chaáp
nhaän moät BCL laø boá trí BCL ra khoûi taàm nhìn vaø khu vöïc giaûi trí. Ñòa ñieåm neân khuaát
gioù vaø höôùng gioù xa haún khu daân cö, cuõng neân traùnh boá trí BCL gaàn caùc ngaõ tö ñöôøng
hay truïc loä giao thoâng chính. Sau cuøng laø gìn giöõ khu vöïc BCL saïch seõ goùp phaàn giaûm
ñöôïc phaûn öùng cuûa daân cö quanh vuøng.
9.3.2 Caùc yeáu toá kinh teá – xaõ hoäi

 Söï phaân boá daân cö cuûa khu vöïc:
Maëc duø BCL CTR coù theå ñöôïc xaây döïng gaàn khu daân cö hay khu coâng nghieäp, nhöng
noù phaûi ñöôïc vaän haønh sao cho khoâng aûnh höôûng ñeán giao thoâng khu vöïc, khoâng gaây
oàn, muøi, buïi, aûnh höôûng ñeán söùc khoûe ngöôøi daân, khoâng gaây maát caûnh quan. Nhaèm
haïn cheá nhöõng aûnh höôûng cuûa hoaït ñoäng BCL, BCL caàn ñöôïc xaây döïng ôû nhöõng vuøng
xa khu daân cö, khu coâng nghieäp nôi maø dieän tích ñaát coøn roäng.
343
 Hieän traïng kinh teá vaø khaû naêng taêng tröôûng kinh teá cuûa khu vöïc cuõng laø moät
yeáu toá caàn ñöôïc löu yù. Vieäc xaây döïng BCL phaûi khoâng ñöôïc hoaëc aûnh höôûng ít nhaát
ñeán kinh teá khu vöïc. Ñoái vôùi caùc khu vöïc daân cö naèm trong vuøng caùch ly an toaøn cuûa
döï aùn, phaûi di dôøi nhaát thieát phaûi coù caùc chính saùch oån ñònh vaø hoã trôï kinh teá cho
ngöôøi daân moät caùch hôïp lyù.
 Heä thoáng quaûn lyù haønh chính ñòa phöông laø moät trong soá nhöõng yeáu toá thuùc
ñaåy tieán ñoä cuûa döï aùn. Söï hôïp taùc vaø uûng hoä cuûa caùc ñôn vò haønh chính ñaïi phöông coù
lieân quan seõ laø caàu noái quan troïng giaûi quyeát caùc maâu thuaãn giöõa cô quan ñaàu tö vaø
cö daân khu vöïc, ñaûm baûo oån ñònh an ninh traät töï khu vöïc.
 Trong xu höôùng phaùt trieån chung cuûa xaõ hoäi, caùc di tích lòch söû ñaõ vaø ñang bò
ñe doïa. Vì vaäy, caàn löu yù caùc khoaûng caùch an toaøn cuõng nhö ñaùnh giaù caùc khaû naêng
taùc ñoäng tieàm aån cuûa hoaït ñoäng BCL ñeán caùc khu di tích lòch söû.
 An ninh vaø quoác phoøng caàn ñöôïc ñaûm baûo trong khu vöïc.
9.3.3 Caùc yeáu toá veà cô sôû haï taàng

 Giao thoâng vaø caùc dòch vuï khaùc.
 Hieän traïng söû duïng ñaát.
Caàn ñaûm baûo raèng dieän tích taïi khu vöïc löïa choïn BCL phaûi ñuû cho vieäc xaây döïng
BCL hoaït ñoäng trong thôøi gian ít nhaát laø 5 naêm vaø caùc coâng trình phuï trôï. Nhöõng ñaùnh
giaù sô boä veà vò trí xaây döïng baõi choân laáp phaûi döï kieán ñöôïc phaïm vi bieán ñoåi cuûa CTR
vaø aûnh höôûng cuûa söï bieán ñoåi ñeán khoái löôïng vaø tình traïng cuûa CTR phaûi choân laáp.
 Phaân boá caùc cô sôû saûn xuaát coâng nghieäp, khai khoaùng hieän taïi vaø töông lai.
 Heä thoáng caáp thoaùt nöôùc vaø maïng löôùi ñieän.
9.3.4 Khoaûng caùch thích hôïp khi löïa choïn baõi choân laáp
Khoaûng caùch vaän chuyeån ñeán BCL aûnh höôûng ñaùng keå ñeán toaøn boä thieát keá vaø vaän
haønh BCL.Vò trí BCL ñöôïc löïa choïn treân cô sôû khoaûng caùch vaän chuyeån töø nôi thu
gom, traïm trung chuyeån ñeán baõi choân laáp laø nhoû nhaát. Tuy nhieân, khi löïa choïn vò trí
BCL döïa treân khoaûng caùch vaän chuyeån thì nhöõng yeáu toá sau ñaây caàn phaûi ñöôïc quan
taâm:
 Khoaûng caùch töø BCL ñeán caùc ñoâ thò.
 Khoaûng caùch töø BCL ñeán caùc cuïm daân cö.
 Khoaûng caùch töø BCL ñeán caùc saân bay.

 Khoaûng caùch töø BCL ñeán caùc coâng trình vaên hoaù, khu du lòch.
 Khoaûng caùch töø BCL ñeán caùc coâng trình khai thaùc nöôùc ngaàm.
 Khoaûng caùch töø rìa BCL ñeán ñöôøng giao thoâng chính.
344
Baûng 9.4: Quy ñònh khoaûng caùch thích hôïp löïa choïn vò trí xaây döïng BCL
Caùc coâng trình Ñaëc ñieåm vaø Khoaûng caùch toái thieåu töø vaønh ñai coâng trình
quy moâ coâng ñeán BCL (m)
trình
BCL nhoû& BCL lôùn BCL raát lôùn
vöøa
Ñoâ thò Caùc thaønh phoá, 3.000 – 5.000 5.000 – 15.000 15.000–30.000
thò traán, thò xaõ,
thò töù,…
Saân bay, caùc Töø quy moâ nhoû 1 000 – 2 000 2 000 – 3 000 3 000 – 5 000
khu coâng ñeán lôùn
nghieäp, haûi caûng
Cuïm daân cö ôû 15 hoä
ñoàng baèng vaø Cuoái höôùng gioù > 1 000 1 000 1 000
trung du chính
Caùc höôùng khaùc > 300 300 300
Cuïm daân cö ôû Theo khe nuùi 3000 – 5000 > 5 000 > 5 000
mieàn nuùi Khoâng vuøng khe Khoâng quy Khoâng quy Khoâng quy
nuùi ñònh ñònh ñònh
Caùc coâng trình Coâng suaát < 100 50 – 100 > 100 > 500
khai thaùc nöôùc m 3/ngaøy
ngaàm Coâng suaát < > 100 > 500 > 1 000
10.000 m3/ngaøy
Coâng suaát >
10.000m3/ngaøy > 500 > 1 000 > 5 000
Nguoàn: Thoâng tö lieân tòch soá 01/2001/TTLT-BKHCNMT-BXD cuûa Boä Khoa hoïc Coâng
ngheä Moâi tröôøng – Boä Xaây döïng
Caàn ñaëc bieät chuù yù:
 BCL chaát thaûi hôïp veä sinh khoâng ñöôïc ñaët taïi caùc khu vöïc ngaäp luït.
 Khoâng ñöôïc ñaët caùc BCL chaát thaûi hôïp veä sinh ôû nhöõng nôi coù nguoàn nöôùc ngaàm
doài daøo.
 BCL chaát thaûi hôïp veä sinh phaûi coù moät vuøng ñeäm roäng ít nhaát 50m caùch bieät
vôùi beân ngoaøi. Bao boïc beân ngoaøi vuøng ñeäm laø haøng raøo baõi.
 BCL chaát thaûi hôïp veä sinh phaûi haøi hoøa vôùi caûnh quan moâi tröôøng toång theå
trong voøng baùn kính 1.000m. Ñeå ñaït ñöôïc muïc ñích naøy coù theå söû caùc bieän
345
phaùp nhö taïo vaønh ñai caây xanh, caùc moâ ñaát hoaëc caùc hình thöùc khaùc ñeå beân
ngoaøi baõi khoâng nhìn thaáy ñöôïc.
9.3.5 Söû duïng baõi choân laáp ñaõ ñoùng cöûa
Moät trong nhöõhg tieän ích cuûa BCL laø sau khi ñoùng cöûa, noù coù theå phuïc vuï nhieàu muïc
ñích höõu ích khaùc nhau. Muïc ñích söû duïng baõi choân laáp sau khi ñoùng cöûa coù aûnh
höôûng raát lôùn ñeán thieát keá vaø vaän haønh cuõng nhö vieäc ñoùng cöûa BCL vaø kieåm soaùt
sau khi ñoùng cöûa. Do ñoù, muïc ñích naøy phaûi ñöôïc xaùc ñònh tröôùc khi boá trí maët baèng
vaø thieát keá BCL.
9.4 QUY ÑÒNH VEÀ MOÂI TRÖÔØNG TRONG VIEÄC ÑIEÀU TRA CHI TIEÁT ÑEÅ
LÖÏA CHOÏN BAÕI CHOÂN LAÁP
9.4.1 Quy trình löïa choïn baõi choân laáp
Coù theå chia laøm 4 böôùc nhö sau:
- Thu thaäp caùc taøi lieäu lieân quan ñeán yeâu caàu cuûa BCL; khoái löôïn g chaát thaûi
caàn phaûi choân laáp vaø döï kieán trong töông lai.
- Xaùc ñònh caùc ñòa ñieåm coù khaû naêng xaây döïng BCL chaát thaûi. Caùc vò trí naøy
coù theå xem xeùt vaø ñeà xuaát treân cô sôû nghieân cöùu phaân tích caùc baûn ñoà ñòa hình, ñòa
chaát, ñòa chaát thuyû vaên, baûn ñoà hieän traïng söû duïng ñaát ñaõ coù, hieän traïng phaân boá daân
cö,... Toå chöùc caùc chuyeán khaûo saùt thöïc ñòa.
- Xem xeùt toång quan, ñoái saùnh caùc tieâu chuaån cuûa BCL chaát thaûi hôïp veä sinh
vaø loaïi boû bôùt moät soá ñòa ñieåm döï ñònh.
- Löïa choïn hình thöùc, trong böôùc naøy so saùnh ñaùnh giaù chi tieát caùc ñòa ñieåm
coøn laïi treân cô sôû phaân tích ñaùnh giaù döïa theo caùc chæ tieâu: kyõ thuaät, kinh teá vaø xaõ hoäi,
löïa choïn toái öu, aùp duïng caùc phöông phaùp chaäp baûn ñoà, tính ñieåm caùc chæ tieâu... Trong
böôùc naøy, caàn phaûi tranh thuû yù kieán cuûa coäng ñoàng nhaèm giaûm bôùt caùc khoù khaên khi
xaây döïng vaø vaän haønh BCL.
Ñeå thöïc hieän ñöôïc 4 böôùc caàn phaûi coù ñaày ñuû caùc taøi lieäu ñieàu tra hieän traïng moâi
tröôøng, ñaëc ñieåm töï nhieân, kinh teá – xaõ hoäi cuûa taát caû caùc ñòa ñieåm döï ñònh. Töø ñoù,
cho ñieåm töøng yeáu toá ñoái vôùi töøng ñòa ñieåm vaø löïa choïn ñòa ñieåm thích hôïp nhaát.
9.4.2 Quy ñònh veà caùc taøi lieäu ñieàu tra (möùc ñoä ñieàu tra)
Ñieàu tra veà ñòa hình
Ñoái vôùi taát caû BCL chaát thaûi phaûi tieán haønh ño ñaït ñòa hình vôùi tyû leä 1 : 5.000; 1 :
2.000, ngoaøi ra coøn phaûi coù baûn ñoà ñòa hình khu vöïc, tyû leä 1 : 25.000 ñoái vôùi ñoàng
baèng vaø 1 : 50.000 ñoái vôùi trung du vaø mieàn nuùi. Taát caû caùc ñieåm ño ñòa vaät lyù,
khoan ñòa chaát thuyû vaên, khoan ñòa chaát coâng trình paûhi ñöôïc xaùc ñònh toaï ñoä, ñoä cao
vaø ñöa leân baûn ñoà ñòa hình.
Ñieàu tra veà thôøi tieát khí haäu
346
Phaûi thu thaäp taøi lieäu khí haäu ôû caùc traïm khí töôïng gaàn nhaát, caùc yeáu toá caàn thu thaäp
bao goàm:
- Löôïng möa trung bình caùc thaùng trong naêm, löôïng möa ngaøy lôùn nhaát, ngaøy
nhoû nhaát.
- Ñoä boác hôi trung bình vaø lôùn nhaát trong thaùng.
- Höôùng gioù vaø toác ñoä gioù trong naêm.
- Nhieät ñoä trung bình, lôùn nhaát vaø nhoû nhaát trong thaùng.
Ñieàu tra veà thuyû vaên
Ngoaøi vieäc thu thaäp caùc taøi lieäu veà thuyû vaên khu vöïc (maïng soâng suoái, giaù trò möïc
nöôùc trung bình, lôùn nhaát, nhoû nhaát, löu löôïng trung bình, lôùn nhaát, nhoû nhaát ôû caùc
traïm thuyû vaên gaàn nhaát; taøi lieäu veà cheá ñoä thuyû trieàu ñoái vôùi caùc vuøng aûnh höôûng
trieàu), coøn phaûi tieán haønh ñeàu tra khaûo saùt thöïc ñòa vaø phaûi laøm saùng toû caùc vaán ñeà cô
baûn sau:
- Maïng löôùi soâng suoái cuûa khu vöïc vaø ñaëc bieät laø caùc doøng chaûy qua khu vöïc BCL
(thöôøng xuyeân ñoái vôùi doøng chaûy lieân tuïc vaø taïm thôøi ñoái vôùi doøng chaûy theo muøa).
- Quy moâ cuûa caùc doøng chaûy: ñoä roäng, ñoä saâu, höôùng chaûy...
- Löu vöïc caùc doøng chaûy: dieän tích, ñoä doác, khaû naêng taäp trung nöôùc.
- Löu löôïng doøng chaûy, ñaëc bieät chuù yù löu löôïng luõ.
- Möïc nöôùc cao nhaát, nhoû nhaát cuûa caùc doøng chaûy.
- Chaát löôïng nöôùc.
- Hieän traïng söû duïng nöôùc.
- Caùc ao hoà, kích thöôùc vaø hieän traïng söû duïng.
- Bieán ñoäng möïc nöôùc caùc hoà.
- Khoaûng caùch töø BCL ñeán caùc hoà, caùc doøng chaûy.
- Keát quaû phaân tích moät soá maãu nöôùc.
Vieäc caäp nhaät caùc soá lieäu treân vôùi chuoãi thôøi gian caøng nhieàu caøng coù giaù trò. Toái
thieåu khoâng nhoû hôn 5 – 10 naêm.
Ñieàu tra veà ñòa chaát, ñòa chaát thuyû vaên vaø ñòa chaát coâng trình
Möùc ñoä ñieàu tra phaûi traû lôøi ñöôïc caùc vaän ñeà cô baûn sau:
- Dieän phaân boá cuûa caùc lôùp ñaát ñaù trong khu vöïc BCL, dieän tích, beà daøy, chieàu
saâu phaân boá.
- Thaønh phaàn thaïch loïc cuûa caùc lôùp.
- Heä soá thaám nöôùc cuûa caùc lôùp.
347
- Thaønh phaàn hoaù hoïc cuûa nöôùc, tính chaát cô lyù cuûa caùc lôùp ñaát, thaønh phaàn haït.
- Möïc nöôùc cuûa caùc lôùp.
- Vuøng xaây döïng baõi coù caùc ñöùt gaõy chaïy qua khoâng? Quy moâ, tính chaát cuûa ñöùt gaõy.
- Möùc ñoä ñoäng ñaát
- Khaû naêng tröõ vaø chaát löôïng ñaát phuïc vuï vieäc phuû vaø ñoùng cöûa BCL.
Ñoä saâu nghieân cöùu ñoái vôùi vuøng trung du phaûi tôùi chieàu saâu ñaù goác, ôû ñoàng baèng phaûi
heát ñoä saâu taàng chöùa nöôùc treân cuøng vaø ôû moät soá vuøng phaûi ñeán ñoä saâu cuûa taàng nöôùc
chaûy chuû yeáu ñang khai thaùc.
Ñeå thöïc hieän caùc yeâu caàu treân caàn phaûi:
- Tieán haønh ño ñòa vaät lyù ñeå xaùc ñònh ñöùt gaõy.
- Khoan vaø thí nghieäm ít nhaát moät loã khoan ñòa chaát thuyû vaên. Ñoä saâu loã khoan
ñòa chaát thuyû vaên phaûi vaøo taàng chöùa nöôùc coù yù nghóa caáp nöôùc. Vò trí loã khoan coù
theå boá trí ngoaøi dieän tích BCL ñeán 50m (sau naøy neáu caàn coù theå söû duïng laøm loã
khoan caáp nöôùc cho BCL hoaëc ñeå laøm traïm Monitoring cuûa nöôùc ngaàm).
- Hieän traïng khai thaùc söû duïng nöôùc ngaàm cuûa khu vöïc.
- Ñòa chaát coâng trình: Maïng löôùi khoan caùc loã ñòa chaát coâng trình coù theå 30 m x
30 m ñeán 50 m x 50 m tuyø theo baõi lôùn hay nhoû.
o Chieàu saâu caùc loã khoan ñòa chaát coâng trình 15m
o Soá maãu laáy trong moãi lôùp ít nhaát laø moät maãu.
o Chæ tieâu phaân tích: heä soá thaám, thaønh phaàn haït, tính chaát cô lyù cuûa ñaát ñaù.
o Taát caû caùc loã khoan phaûi ño möïc nöôùc.
o Sau khi keát thuùc coâng taùc khaûo saùt, caùc loã khoan caàn ñöôïc laáp ñaûm baûo
ñuùng yeâu caàu kyõ thuaät, tuyeät ñoái khoâng ñeå nöôùc thaám ræ xuoáng döôùi vaø
chæ ñeå laïi caùc loã khoan duøng ñeå quan traéc (ño möïc nöôùc, laáy maãu phaân
tích...)
o Phaân tích hoaù hoïc moät soá maàu ñaát (moãi lôùp toái thieåu moät maãu).
Ñieàu tra heä sinh thaùi khu vöïc
- Heä thöïc vaät, ñoäng vaät chuû yeáu vaø yù nghóa kinh teá cuûa noù.
- Heä thuyû sinh.
- Caùc loaøi ñoäng vaät vaø thöïc vaät quyù hieám coù trong saùch ñoû cuûa khu vöïc BCL vaø
vuøng phuï caän.
Ñieàu tra veà tình hình, kinh teá – xaõ hoäi
- Hieän traïng söû duïng ñaát, ñaëc bieät döï kieán khu döï kieán choïn BCL; naêng suaát saûn
xuaát, giaù trò kinh teá hieän taïi.
348
- Cô sôû haï taàng quanh BCL (giao thoâng, ñieän nöôùc...)

- Cô sôû saûn xuaát, kinh doanh, dòch vuï...
- Caùc khu daân cö gaàn nhaát (soá daân, tyû leä sinh saûn, beänh taät hieän taïi...,phong tuïc taäp quaùn).
- Caùc khu du lòch, di tích lòch söû vaên hoaù, danh lam thaéng caûnh vaø caùc yeáu toá khaùc.
- YÙ kieán cuûa daân, chính quyeàn ñòa phöông ñoái vôùi döï kieán choïn BCL.
9.5 CAÙC QUAÙ TRÌNH PHAÂN HUÛY CTR TRONG BAÕI CHOÂN LAÁP
9.5.1 Caùc quaù trình xaûy ra trong baõi choân laáp
Ñeå laäp keá hoaïch vaø thieát keá BCL moät caùch hieäu quaû, ngöôøi thieát keá phaûi bieát vaø hieåu
roõ nhöõng gì xaûy ra beân trong BCL khi hoaït ñoäng choân laáp ñöôïc thöïc hieän. CTR ñöôïc
ñoå ôû BCL hôïp veä sinh chòu ñoàng thôøi cuøng moät luùc nhöõng bieán ñoåi sinh hoïc, lyù hoïc,
hoaù hoïc bao goàm:
 Phaân raõ sinh hoïc cuûa chaát höõu cô coù theå phaân huûy hieáu khí hoaëc kî khí, saûn
sinh ra caùc saûn phaåm khí vaø loûng.
 Söï oxy hoaù hoaù hoïc caùc vaät lieäu.
 Söï thoaùt khí töø BCL vaø söï khueách taùn ngang cuûa khí xuyeân qua BCL.
 Söï di chuyeån cuûa chaát loûng gaây ra bôûi söï khaùc nhau veà coät aùp.
 Söï hoaø tan, söï roø ræ caùc chaát höõu cô vaø voâ cô vaøo nöôùc, nöôùc roø ræ di chuyeån
xuyeân qua BCL.
 Söï di chuyeån cuûa chaát hoaø tan bôûi gradient noàng ñoä vaø hieän töôïng thaåm thaáu.
 Söï suït luùn khoâng ñeàu gaây ra do quaù trình oån ñònh vaät lieäu vaøo caùc choã roãng.
Söï phaân huûy vaø oån ñònh ôû BCL phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá nhö: söï phaân huûy chaát
thaûi, möùc ñoä neùn chaët, ñoä aåm hieän taïi, söï coù maët cuûa caùc chaát öùc cheá, toác ñoä di
chuyeån cuûa nöôùc vaø nhieät ñoä. Bôûi vì nhöõng moái aûnh höôûng qua laïi giöõa caùc yeáu toá
neân khoù coù theå xaùc ñònh ñöôïc tình traïng cuûa baát kyø BCL naøo ôû baát kyø thôøi ñieåm naøo.
Thoâng thöôøng, toác ñoä cuûa caùc phaûn öùng hoaù hoïc vaø sinh hoïc ôû BCL hôïp veä sinh gia
taêng cuøng vôùi söï gia taêng nhieät ñoä vaø ñoä aåm cho ñeán khi ñaït ñeán moät giôùi haïn treân
naøo ñoù. Söï phaân huûy, söï hình thaønh khí gas vaø nöôùc roø ræ, söï suït luùn vaø ñaëc tính caáu
truùc cuûa BCL seõ ñöôïc ñeà caäp kyõ.
9.5.2 Lyù thuyeát veà söï phaùt sinh khí meâtan trong BCL hôïp veä sinh
Hoaït ñoäng cuûa caùc vi sinh vaät lieân quan ñeán söï hình thaønh meâtan trong BCL hôïp veä
sinh xaûy ra qua 5 giai ñoaïn. Tuy nhieân, caùch phaân chia naøy chæ mang tính töông ñoái
bôûi vì trong quaù trình phaân huyû khoâng bao giôø xaûy ra theo töøng giai ñoaïn moät, maø
nhöõng saûn phaåm sinh ra töø giai ñoaïn tröôùc seõ ñöôïc söû duïng laøm nguyeân lieäu cho giai
ñoaïn tieáp theo cho ñeán khi taïo thaønh saûn phaåm cuoái cuøng cuûa quaù trình phaån huyû.
Giai ñoaïn I: Giai ñoaïn thích nghi
349
Giai ñoaïn naøy coù theå keùo daøi töø moät vaøi ngaøy cho ñeán vaøi thaùng, phuï thuoäc vaøo toác ñoä
phaân huûy CTR trong BCL, Trong giai ñoaïn naøy, caùc thaønh phaàn höõu cô deã phaân huûy
seõ bò phaân huûy sinh hoïc tröôùc. Söï phaân huûy sinh hoïc xaûy ra döôùi ñieàu kieän hieáu khí
bôûi vì moät löôïng khoâng khí bò giöõ laïi trong BCL. Nguoàn vi sinh vaät (caû kî khí laãn
hieáu khí) chuû yeáu chòu traùch nhieäm phaân huûy chaát thaûi coù trong ñaát duøng laøm vaät lieäu
bao phuû moãi ngaøy hoaëc lôùp ñaát phuû cuoái cuøng khi ñoùng cöûa BCL. Beân caïnh ñoù, buøn töø
traïm xöû lyù nöôùc thaûi ñöôïc ñoå boû cuøng vôùi CTR sinh hoaït, nöôùc roø ræ tuaàn hoaøn cuõng laø
nguoàn vi sinh vaät caàn thieát cho söï phaân huûy.
Giai ñoaïn II: Giai ñoaïn chuyeån pha
Trong giai ñoaïn II, haøm löôïng oxy trong BCL giaûm daàn vaø ñieàu kieän kò khí baét ñaàu
hình thaønh. Khi moâi tröôøng trong BCL trôû neân kò khí hoaøn toaøn, nitrat vaø Sunfat –
caùc chaát ñoùng vai troø laø chaát nhaän ñieän töû trong caùc phaûn öùng chuyeån hoùa sinh hoïc –
thöôøng bò khöû thaønh N2 vaø H2S.
2CH3CHOHCOOH + SO42- 2CH3COOH + S2- + H2O + CO 2. (9-1)

Lactate Sulfate Acetate Sulfide
4H2 + SO42- S2- + H2O

(9-2)
2- +
S + 2H H2S (9-3)
Söï gia taêng möùc ñoä kò khí trong moâi tröôøng beân trong BCL coù theå kieåm soaùt ñöôïc
baèng caùch ño ñieän theá oxy hoaù khöû cuûa chaát thaûi. Quaù trình khöû nitrat vaø Sunfat xaûy
ra ôû ñieàu kieän oxy hoaù khöû trong khoaûng töø –50 ñeán –100mV. Khí CH4 ñöôïc taïo
thaønh khi ñieän theá oxy hoaù khöû dao ñoäng trong khoaûng töø –150 ñeán –300mV. Khi
ñieän theá oxy hoaù khöû tieáp tuïc giaûm, taäp hôïp vi sinh vaät chuyeån hoaù caùc chaát höõu cô coù
trong CTR thaønh CH4 vaø CO2 baét ñaàu chuyeån sang giai ñoaïn III böôùc ñaàu chuyeån hoùa
caùc chaát höõu cô phöùc taïp thaønh caùc axit höõu cô vaø caùc saûn phaåm trung gian. ÔÛ giai
ñoaïn naøy, pH cuûa nöôùc roø ræ baét ñaàu giaûm do söï coù maët cuûa axit höõu cô vaø aûnh höôûng
cuûa khí CO2 sinh ra trong BCL.
Giai ñoaïn III: Leân men axit
Vôùi söï tham gia cuûa taäp hôïp vi sinh vaät hình thaønh ôû giai ñoaïn II, toác ñoä taïo thaønh caùc
axit höõu cô taêng nhanh.
Böôùc ñaàu tieân ôû giai ñoaïn naøy lieân quan ñeán quaù trình thuûy phaân caùc hôïp chaát cao
phaân töû (lipid, polysacchrides, proteins, nucleic axits) nhôø caùc enzym trung gian
thaønh caùc hôïp chaát ñôn giaûn hôn thích hôïp cho caùc vi sinh vaät söû duïng laøm nguoàn
cung caáp naêng löôïng vaø carbon cho teá baøo cuûa chuùng.
350
Böôùc thöù 2 laø quaù trình leân men axit, xaûy ra söï bieán ñoåi caùc hôïp chaát ñaõ hình thaønh ôû
böôùc treân thaønh caùc chaát trung gian phaân töû löôïng thaáp hôn maø ñaëc tröng laø axit acetic,
moät phaàn nhoû axit fulvic vaø moät soá axit höõu cô khaùc. Khí CO2 laø khí chuû yeáu hình thaønh
trong giai ñoaïn III, moät löôïng nhoû H2S cuõng ñöôïc hình thaønh. Vi sinh vaät hoaït ñoäng
trong giai ñoaïn chuû yeáu laø tuyø tieän vaø yeám khí nghieâm ngaët. pH cuûa nöôùc roø ræ luùc naøy
giaûm xuoáng ñeán giaù trò < 5 do söï coù maët cuûa axit höõu cô vaø CO2 trong BCL. BOD5,
COD vaø ñoä daãn ñieän taêng leân ñaùng keå trong giai ñoaïn naøy do söï hoøa tan caùc axit höõu cô
vaøo trong nöôùc roø ræ. Do pH cuûa nöôùc roø ræ thaáp neân moät soá thaønh phaàn voâ cô, chuû yeáu
laø kim loaïi naëng seõ bò hoøa tan trong giai ñoaïn naøy. Nhieàu thaønh phaàn dinh döôõng cô
baûn cuõng ñöôïc loaïi ra BCL do bò hoøa tan vaøo nöôùc roø ræ. Neáu khoâng tuaàn hoaøn nöôùc roø
ræ thì caùc thaønh phaàn dinh döôõng seõ bò röûa troâi khoûi BCL.
Giai ñoaïn IV: Leân men metan
Trong giai ñoaïn naøy, nhoùm vi sinh vaät thöù hai seõ chuyeån hoùa axit acetic vaø H2 hình
thaønh töø giai ñoaïn tröôùc thaønh CH4 vaø CO2. Chuùng laø nhoùm vi sinh vaät kî khí nghieâm
ngaët ñöôïc goïi laø vi khuaån metan , chieám öu theá trong giai ñoaïn naøy. Söï hình thaønh
metan vaø axit dieãn ra ñoàng thôøi, maëc duø söï hình thaønh axit giaûm ñaùng keå. Do caùc axit
vaø hydrogen bò chuyeån hoùa thaønh CH4 vaø CO2 neân pH cuûa nöôùc roø ræ taêng leân ñaït giaù trò
trung tính töø 6.8 ñeán 8. Giaù trò BOD5, COD, noàng ñoä kim loaïi naëng vaø ñoä daãn ñieän nöôùc
roø ræ giaûm xuoáng. Tuy nhieân, trong nöôùc roø ræ vaãn coøn chöùa moät soá ion kim loaïi.
Giai ñoaïn V: Giai ñoaïn oån ñònh (maturation phase)
Giai ñoaïn oån ñònh xaûy ra sau khi caùc chaát höõu cô deã phaân huûy sinh hoïc ñöôïc chuyeån
hoaù thaønh CH4 vaø CO 2 trong giai ñoaïn IV. Khi löôïng aåm tieáp tuïc thaám vaøo phaàn chaát
thaûi môùi theâm vaøo, quaù trình chuyeån hoaù laïi tieáp tuïc xaûy ra.Toác ñoä sinh khí seõ giaûm
xuoáng ñaùng keå trong giai ñoaïn naøy vì haàu heát caùc chaát dinh döôõng saün coù ñaõ bò röûa
troâi theo nöôùc roø ræ trong caùc giai ñoaïn tröôùc ñoù vaø caùc chaát coøn laïi haàu heát laø caùc
chaát coù khaû naêng phaân huûy sinh hoïc chaäm. Khí sinh ra chuû yeáu trong giai ñoaïn naøy laø
CH4 vaø CO 2. Trong suoát giai ñoaïn oån ñònh, nöôùc roø ræ thöôøng chöùa axit humic vaø axit
fulvic raát khoù cho quaù trình sinh hoïc dieãn ra tieáp.
Toùm laïi, khí sinh ra töø BCL bao goàm ammonia, carbon dioxide, carbon monoxide,
hydrogen, hydrogen Sunfit, metan , nitrogen vaø oxygen. Khoái löôïng phaân töû vaø tyû
khoái cuûa caùc khí naøy ñöôïc cho ôû baûng 6.3. Carbon dioxide vaø metan laø caùc khí chuû
yeáu sinh ra töø söï phaân huûy kî khí caùc thaønh phaàn chaát thaûi. Tyû leä phaàn traêm ban ñaàu
cuûa khí cacbonoxyt cao laø keát quaû cuûa quaù trình phaân huûy hieáu khí. Söï phaân huûy hieáu
khí tieáp tuïc xaûy ra cho ñeán khi oxy trong khoâng khí hieän höõu ban ñaàu caïn kieät. Sau ñoù
söï phaân huûy seõ ñi ñeán söï phaân huûy kî khí. Neáu BCL khoâng coù loã thoaùt hôi thì tyû leä
phaàn traêm cuûa meâtan seõ taêng leân sau moät thôøi gian daøi, bôûi vì carbon dioxide seõ
khueách taùn vaøo trong taàng ñaát ñaù ôû beân döôùi BCL.
Baûng 9.6: Khoái löôïng phaân töû vaø khoái löôïng rieâng cuûa caùc khí
ôû ñieàu kieän 25oC vaø 1 atm
351
Khoái löôïng rieâng

Loaïi khí Coâng thöùc Khoái löôïng phaân töû
(kg/m3)
Khoâng khí 1.2928

Ammonia NH3 17.03 0.7708
Carbon dioxide CO2 44.00 1.9768
Carbon monoxide CO 28.00 1.2501
Hydrogen H2 2.016 0.0898
Hydrogen Sunfit H2S 34.08 1.5392
Metan CH4 16.03 0.7167
Nitrogen N2 28.02 1.2507
Oxygen O2 32.00 1.4289
Thôøi gian cuûa töøng giai ñoaïn trong quaù trình sinh khí thay ñoåi tuøy thuoäc vaøo tyû leä
thaønh phaàn cuûa caùc chaát höõu cô, thaønh phaàn chaát dinh döôõng, vaø ñoä aåm cuûa CTR, ñoä
aåm cuûa khu vöïc choân laáp vaø ñoä neùn CTR trong BCL. Ví duï: söï hình thaønh khí seõ bò
chaäm laïi neáu ñoä aåm trong baõi raùc khoâng phuø hôïp. Khi gia taêng maät ñoä CTR trong
BCL seõ laøm giaûm khaû naêng phaân boá ñoä aåm trong BCL vaø nhö vaäy seõ laøm giaûm khaû
naêng bieán ñoåi sinh hoïc vaø löôïng khí sinh ra.
Moät caùch toång quaùt, phaûn öùng hoùa hoïc phaân huûy yeám khí trong BCL coù theå toùm taét
nhö sau:
Vi khuaån
CHC + H2 O CHC ñaõ bò phaân huûy sinh hoïc + CH4 + CO2 + khí khaùc (9.4)
Chuù yù raèng, phaûn öùng ñoøi hoûi söï coù maët cuûa nöôùc. Nhieàu BCL thieáu aåm ñöôïc tìm thaáy
trong ñieàu kieän “khoâ heùo” vôùi nhöõng tôø giaáy baùo vaãn coøn ñoïc ñöôïc. Do ñoù, toång
löôïng khí ñöôïc taïo thaønh töø CTR coù theå xaùc ñònh theo phöông trình caân baèng tyû
löôïng, nhöng ñieàu kieän thuûy vaên cuûa ñòa phöông coù aûnh höôûng ñaùng keå ñeán toác ñoä vaø
khoaûng thôøi gian ñeå quaù trình hình thaønh khí xaûy ra.
Theå tích khí sinh ra töø quaù trình phaân huûy yeám khí coù theå öôùc tính theo nhieàu caùch
khaùc nhau. Ví duï, neáu thaønh phaàn CTR höõu cô tìm thaáy trong CTR ñoâ thò (ngoaïi tröø
plastic) coù coâng thöùc toång quaùt daïng CaHbOc Nd , thì toång theå tích löôïng khí sinh ra coù
theå tính theo coâng thöùc (8-5), giaû söû raèng quaù trình phaân huûy sinh hoïc bieán ñoåi hoaøn
toaøn caùc chaát höõu cô thaønh khí CO2 vaø CH4.
CaHbOcNd + (4a - b - 2c + 3d)/4 H2O  (4a + b - 2c - 3d)/8 CH4 +
+ (4a - b + 2c + 3d)/8 CO2 + dNH 3
Thoâng thöôøng, chaát höõu cô coù trong CTR ñöôïc phaân laøm hai loaïi: 1) chaát coù khaû naêng
phaân huûy sinh hoïc nhanh (3 thaùng ñeán 5 naêm) vaø 2) chaát höõu cô coù khaû naêng phaân
352
huûy sinh hoïc chaäm (5 ñeán 50 naêm). Tyû leä chaát höõu cô coù khaû naêng phaân huûy sinh hoïc
tuyø thuoäc raát nhieàu vaøo haøm löôïng lignin cuûa chaát thaûi. Khaû naêng phaân huûy sinh hoïc
cuûa caùc chaát höõu cô khaùc nhau laø khaùc nhau döïa treân cô sôû haøm löôïng lignin.
Baûng 9.7: Thaønh phaàn caùc khí sinh ra trong moät baõi raùc veä sinh suoát 48 thaùng ñaàu
sau khi moät oâ choân laáp raùc hoaøn chænh
Khoaûng thôøi gian tính töø khi oâ choân Phaàn traêm trung bình theo theå tích, %
laáp hoaøn chænh (thaùng) N2 CO2 CH4
0–3 5.2 88 5
3–6 3.8 76 21
6 – 12 0.4 65 29
12 – 18 1.1 52 40
18 – 24 0.4 53 47
24 – 30 0.2 52 48
30 – 36 1.3 46 51
36 – 42 0.9 50 47
42 – 48 0.4 51 48
Baûng 9.8: Khaû naêng phaân huûy cuûa caùc thaønh phaàn chaát höõu cô trong CTR
Thaønh phaàn chaát höõu Khaû naêng phaân huûy sinh hoïc
cô Nhanh Chaäm
Raùc thöïc phaåm 
Giaáy baùo 
Giaáy vaên phoøng 
Cacton 
Nhöïa Khoâng phaân huûy sinh hoïc
Vaûi 
Cao su 
Da 
Raùc vöôøn 
353
Goã 
Caùc chaát höõu cô khaùc 
(Nguoàn: Tchobanoglous vaø coäng söï, 1983).
Ví duï 9.1 Cho moät loaïi CTR ñoâ thò coù thaønh phaàn nhö sau:
Thaønh phaàn Ñôn vò, kg Khoái löôïng, kg % khoái löôïng
Thaønh phaàn deã phaân huûy sinh hoïc 65,1 84

Thöùc aên thöøa 9
Giaáy 34
Giaáy bìa 6
Raùc vöôøn (phaân huûy nhanh) 16,1
Thaønh phaàn khoù phaân huûy sinh hoïc 12,4 16
Vaûi 2
Cao su 0,5
Da 0,5
Raùc vöôøn (phaân huûy chaäm) 7,4
Goã 2,0
Toång coäng 77.5 100
Haõy xaùc ñònh thaønh phaàn khí sinh ra do phaân huûy hoaøn toaøn loaïi CTR naøy
Baøi giaûi:
1. Keát quaû tính coâng thöùc phaân töû
a. Ñoái vôùi chaát höõu cô phaân huûy nhanh: C68,5 H110,5 O50,1 N (C68H110 O50N)
b. Ñoái vôùi chaát höõu cô phaân huûy chaäm: C 19,5H29O9,2N (C20H2 O9N)
2. Phöông trình phaûn öùng phaân huûy (leân men metan)
a. C 68H111O50N + 16 H2O  35 CH4 + 33 CO2 + NH3
1741 288 560 1452 17
b. C 20H29O9 N + 9 H2O  11 CH4 + 9 CO2 + NH3
427 162 176 396 17
3. Tính löôïng metan vaø CO2 phaùt sinh
560 1
a. CH 4  x 0,449 m3 / kg
1741 0,7167
354
1452 1
CO2  x 0,422 m 3 / kg
1741 1,9768
176 1
b. CH 4  x 0,575 m3 / kg
427 0,7167
396 1
CO2  x 0,469 m 3 / kg
427 1,9768
Phaàn traêm theå tích:

0, 449 0,575
%CH 4  53 %
0,449 0, 422 0,575 0,469
0,422 0,469
%CO2  47 %
0,449 0,422 0,575 0,469
Toác ñoâ phaùt sinh khí ôû BCL phuï thuoäc vaøo moät soá yeáu toá sau:
- Söï thaåm thaáu cuûa löôïng cacbon trong thöïc vaät, cuøng axit vaø röôïu hình thaønh
trong quaù trình choân laáp pheá thaûi laøm giaûm khaû naêng taïo khí.
- Quaù nhieàu nöôùc ôû beân ngoaøi tuùi khí seõ laøm giaûm hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa vi
khuaån trong quaù trình taïo khí.
- Neáu ñoä kieàm taêng seõ laøm ñoä pH giaûm do saûn sinh axit trong pheá thaûi cuõng
laøm giaûm löôïng khí.
- Khi nhieät ñoä trong pheá thaûi taêng seõ laøm giaûm löôïng khí.
- Pheá thaûi ñoùng baùnh thaønh khoái quaù daøy ñaëc hoaëc quaù nhieàu maûnh vuïn vaø
boät cuõng laøm giaûm quaù trình saûn sinh khí.
- Neáu trong pheá thaûi coù hoaù chaát ñoäc haïi seõ ngaên caûn caùc vi khuaån taïo khí
metan do thieáu huït dinh döôõng.
9.5.3 Söï thay ñoåi löôïng khí theo thôøi gian
Döôùi ñieàu kieän bình thöôøng, toác ñoä phaân huûy cuûa CTR trong BCL hôïp veä sinh ñaït ñeán
giaù trò cöïc ñaïi trong 2 naêm ñaàu tieân, sau ñoù giaûm daàn vaø coù theå keùo daøi trong khoaûng
thôøi gian 25 naêm hoaëc hôn theá nöõa. Toác ñoä phaân huûy cuûa CTR trong BCL hôïp veä sinh
thöôøng ñöôïc bieåu dieãn baèng saûn löôïng khí sinh ra trong moät khoaûng thôøi gian.
Toác ñoä phaân huûy haøng naêm cuûa caùc chaát höõu cô phaân huûy nhanh vaø chaäm ñöôïc bieåu dieãn
baèng moâ hình saûn löôïng khí hình tam giaùc, trong ñoù giaù trò saûn löôïng khí cöïc ñaïi seõ ñaït
ñöôïc sau 1 naêm ñoái vôùi chaát höõu cô phaân huûy nhanh vaø sau 5 naêm ñoái vôùi chaát höõu cô phaân
huûy chaäm. Vaø giaû söû raèng khí baét ñaàu phaùt sinh ôû cuoái naêm thöù nhaát, tính töø thôøi ñieåm baét
355
ñaàu choân laáp chaát thaûi. Toång löôïng khí sinh ra töø chaát thaûi choân laáp cuûa naêm thöù nhaát ñöôïc
tính theo coâng thöùc:
V(m3/kg) = 1/2 x h(m3/kg.naêm) x T(naêm) (9.5)
Trong ñoù:
h: giaù trò saûn löôïng khí cöïc ñaïi, m3/(kg.naêm)
T: thôøi gian ñeå phaân huûy hoaøn toaøn cuûa phaàn chaát thaûi raén höõu cô, naêm
Moâ hình tam giaùc öôùc tính löôïng khí sinh ra theo thôøi gian xem hình 9.5
9.5.3.1 Xaùc ñònh toác ñoä sinh khí cöïc ñaïi
a) Ñoái vôùi chaát höõu cô phaân huûy nhanh
Theo phöông phaùp ñoà thò tam giaùc, löôïng khí seõ sinh ra töø chaát höõu cô phaân huûy
nhanh trong voøng 5 naêm vaø löôïng khí sinh ra cöïc ñaïi vaøo cuoái naêm thöù nhaát.
Toång löôïng khí sinh ra cuûa raùc phaân huûy nhanh, m3/kg:
= 1/2 x Thôøi gian phaân huûy (naêm) x Toác ñoä sinh khí cöïc ñaïi (m3 /kg.naêm) (9.6)
Toác ñoä sinh khí cöïc ñaïi cuûa raùc phaân huûy nhanh:
= 2 x Toång löôïng khí sinh ra (m3/kg) /Thôøi gian phaân huûy (naêm) (9.7)
Toác ñoä sinh khí
0 1 2 3 4 5 Thôøi gian phaân huûy (naêm)
x 3/4x 2/4x 1/4x

Hình 9.5: Ñoà thò tam giaùc bieåu dieãn toác ñoä phaùt sinh khí töø raùc coù khaû naêng phaân huyû nhanh
b) Ñoái vôùi chaát höõu cô phaân huûy chaäm

Theo phöông phaùp ñoà thò tam giaùc, löôïng khí seõ sinh ra töø chaát höõu cô phaân huûy chaäm
trong voøng 15 naêm vaø löôïng khí sinh ra cöïc ñaïi vaøo cuoái naêm thöù 5.
Toång löôïng khí sinh ra cuûa raùc phaân huûy chaäm, (m3/kg):
= 1/2 x toång thôøi gian phaân huûy (naêm) x Toác ñoä sinh khí cöïc ñaïi (m3/kg.naêm) (9.8)
Toác ñoä sinh khí cöïc ñaïi cuûa raùc phaân huûy chaäm
356
= 2 x Toång löôïng khí sinh ra (m3/kg) / toång thôøi gian phaân huûy (naêm) (9.9)
Toác ñoä sinh khí
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
1/5x 2/5x 3/5x 4/5x 5/5x 9/10x 8/10x 7/10x 6/10x 5/10x 4/10x 3/10x 2/10x 1/10x
Thôøi gian phaân huûy (naêm)
Hình 9.6: Ñoà thò tam giaùc bieåu dieãn toác ñoä phaùt sinh khí töø raùc coù khaû naêng phaân huûy chaäm
Ví duï 9.2: Tính toaùn löôïng khí sinh ra moãi naêm cho baõi raùc coù thôøi gian hoaït ñoäng laø 5
naêm. Bieát raèng:
1. Khí baét ñaàu sinh ra ôû cuoái naêm thöù 1 keå töø khi vaän haønh BCL.
2. Thôøi gian phaân huûy toaøn boä chaát höõu cô phaân huûy nhanh laø 5 naêm.
3. Thôøi gian phaân huûy toaøn boä chaát höõu cô phaân huûy chaäm laø 15 naêm.
4. Toác ñoä phaân huûy cuûa caùc chaát höõu cô phaân huûy nhanh vaø chaäm tuaân theo
moâ hình tam giaùc. Saûn löôïng khí cao nhaát xaûy ra vaøo cuoái naêm thöù 1 ñoái vôùi
caùc chaát höõu cô phaân huûy nhanh vaø vaøo naêm thöù 5 ñoái vôùi caùc chaát höõu cô
phaân huûy chaäm.
5. Toång löôïng khí sinh ra töø caùc chaát höõu cô phaân huûy nhanh laø 14m 3/kg khoái
löôïng khoâ cuûa CTR.
6. Toång löôïng khí sinh ra töø caùc chaát höõu cô phaân huûy chaäm laø 16m 3/kg khoái
löôïng khoâ cuûa CTR.
7. CTR ñoâ thò taïi BCL chöùa 79,5 chaát höõu cô vaø 20,5 chaát voâ cô.
8. Trong 79,5% chaát höõu cô coù: nhöïa (7%, xem nhö laø chaát trô), chaát höõu cô
phaân huûy sinh hoïc nhanh (60,1%), chaát höõu cô phaân huûy sinh hoïc chaäm
(12,4%),. Nghóa laø theo khoái löôïng khoâ, chaát höõu cô phaân huûy sinh hoïc nhanh
chieám 44,8 % vaø chaát höõu cô phaân huûy sinh hoïc chaäm chieám 7,3% toång chaát
thaûi raén taïi BCL.
357
9. Trong chaát höõu cô phaân huûy sinh hoïc nhanh, chæ coù 75% laø coù khaû naêng
phaân huûy sinh hoïc (vì coù nhöõng coù nhöõng chaát höõu cô chöùa trong tuùi nhöïa hoaëc
quaù khoâ neân khoâng phaân huûy sinh hoïc)
10. Trong chaát höõu cô phaân huûy sinh hoïc chaäm, 50% coù khaû naêng phaân huûy
sinh hoïc (phaàn coøn laïi khoâng coù khaû naêng phaân huûy vì nhöõng lyù do nhö ñoái vôùi
chaát höõu cô phaân huûy sinh hoïc chaäm).
Baøi giaûi:
1. Xaùc ñònh saûn löôïng khí sinh ra moãi naêm laàn löôït ñoái vôùi 1 kg chaát höõu cô phaân huûy
nhanh vaø 1 kg chaát höõu cô phaân huûy chaäm:
 Chaát höõu cô phaân huûy nhanh:

Söû duïng moâ hình tam giaùc:
Toác ñoä sinh khí m3/kg.naêm
0 1 2 3 4 5 Thôøi gian phaân huûy (naêm)
x 3/4x 2/4x 1/4x
Toång löôïng khí sinh ra = 1/2 x toång thôøi gian phaân huûy x toác ñoä phaùt sinh khí cöïc ñaïi
Suy ra: toång löôïng khí sinh ra
toác ñoä phaùt sinh khí cöïc ñaïi (m3 /kg)
(m3/kg.naêm) = 2
toång thôøi gian phaân huyû
(naêm)
Toác ñoä phaùt sinh khí cöïc ñaïi (toác ñoä phaùt sinh khí vaøo cuoái naêm thöù nhaát)
358
14
=2 5,6 (m3/kg.naêm)
5
Toång löôïng khí phaùt sinh trong naêm thöù nhaát:
Vn1 = 1/2 x 1 x 5,6 = 2,8 (m3/kg)
Toác ñoä phaùt sinh khí vaøo naêm thöù hai cuûa quaù trình phaân huûy:
= 3/4 x 5,6 = 4,2 (m3/kg.naêm)
Toång löôïng khí phaùt sinh trong naêm thöù 2:
Vn2 = [5,6 + 4.2) x 1] x 1/2 = 4,9 (m 3/kg)
Töông töï, tính toác ñoä phaùt sinh khí vaø toång löôïng khí sinh ra vaøo naêm thöù 3, 4 , 5 ñöôïc
trình baøy nhö baûng keát quaû sau:
Cuoái naêm Toác ñoä phaùt sinh khí Toång löôïng khí sinh ra
(m3/kg.naêm) (m 3/kg)
1 5,6 2,8
2 4,2 4,9
3 2,8 3,5
4 1,4 2,1
5 0,0 0,7
Toång 14
 Chaát höõu cô phaân huûy chaäm
Söû duïng moâ hình tam giaùc:
Toác ñoä sinh khí (m3/kg.naêm)
1/5x 2/5x 3/5x 4/5x 5/5x 9/10x 8/10x 7/10x 6/10x 5/10x 4/10x 3/10x 2/10x 1/10x
359
Thôøi gian phaân huûy
(naêm)
Toác ñoä phaùt sinh khí cöïc ñaïi (vaøo cuoái naêm thöù 5)
toång löôïng khí sinh ra

toác ñoä phaùt sinh khí cöïc ñaïi (m3 /kg)
= 2
(m3/kg.naêm)
toång thôøi gian phaân huyû
(naêm)
2 16
= 15 = 2,133 (m3/kg. naêm)
Toác ñoä phaùt sinh khí vaøo cuoái naêm thöù nhaát:
= 1/5 x 2,133 = 0,427 (m3/kg.naêm)
Toång löôïng khí sinh ra trong naêm thöù nhaát:
= 1/2 x 0,427 x 1 = 0,213 (m3/kg)
Toång löôïng khí sinh ra trong naêm thöù 2:
= [(0,472 + 2,133 x 2/5) x 1] x 1/2 = 0,64 (m3/kg)
Tính töông töï cho nhöõng naêm coøn laïi vôùi keát quaû tính nhö baûng sau:
Cuoái Toác ñoä phaùt sinh Toång löôïng Cuoái Toác ñoä phaùt sinh Toång löôïng
naêm khí (m3/kg.naêm) khí (m3/kg) naêm khí (m3/kg.naê m) khí (m3/kg)
1 0,427 0,213 9 1,280 1,387

2 0,853 0,64 10 1,066 1,173
3 1,280 1,067 11 0,853 0,960
4 1,706 1,493 12 0,640 0,747
5 2,133 1,920 13 0,427 0,534
6 1,920 2,027 14 0,213 0,320
7 1,706 1,813 15 0,000 0,107
8 1,493 1,600
Toång: 16,001
2. Xaùc ñònh toác ñoä phaùt sinh vaø löôïng khí sinh ra moãi naêm töø 1 kg CTR trong baõi choân
laáp (bao goàm caùc chaát phaân huûy nhanh vaø phaân huûy chaäm)
360
 Xaùc ñònh löôïng khí sinh ra töø chaát höõu cô phaân huûy nhanh vaø phaân huûy
chaäm cho 1 ñôn vò khoái löôïng CTR trong BCL:
o Khoái löôïng chaát thaûi höõu cô phaân huûy sinh hoïc nhanh trong 1 kg CTR töø BCL:
= 0,448 x 0,75 = 0,336 kg /kg CTR
o Khoái löôïng chaát thaûi höõu cô phaân huûy sinh hoïc chaäm trong 1kg CTR töø BCL:
= 0,073 x 0,5 = 0,0365 kg/kg CTR
o Toång theå tích khí sinh ra do thaønh phaàn höõu cô phaân huûy sinh hoïc nhanh coù
trong 1 kg CTR töø BCL:
= 0,336 x 14 = 4,7 (m3/kg CTR)
o Toång theå tích khí sinh ra do thaønh phaàn höõu cô phaân huûy sinh hoïc chaäm coù
trong 1 kg CTR töø BCL:
= 0,0365 x 16 = 0,584 (m3/kg CTR)
 Xaùc ñònh toác ñoä phaùt sinh khí vaø löôïng khí phaùt sinh moãi naêm do söï phaân
huûy 1 kg CTR töø BCL:
o Toác ñoä phaùt sinh khí vaøo naêm thöù nhaát do thaønh phaàn höõu cô phaân huûy sinh
hoïc nhanh coù trong 1 kg CTR töø BCL :
= 0,336 x 5,6 = 1,882 (m3/ kg CTR. naêm)
o Toång löôïng khí sinh ra vaøo naêm thöù nhaát do thaønh phaàn höõu cô phaân huûy sinh
hoïc nhanh coù trong 1 kg CTR töø BCL :
= 0,336 x 2,8 = 0,941 (m3/kg CTR)
Töông töï tính cho nhöõng naêm coøn laïi.
o Toác ñoä phaùt sinh khí vaøo naêm thöù nhaát do thaønh phaàn höõu cô phaân huûy sinh
hoïc chaäm coù trong 1 kg CTR töø BCL :
= 0,0365 x 0,427 = 0,0116 (m3/ kg CTR. naêm)
o Toång löôïng khí sinh ra vaøo naêm thöù nhaát do thaønh phaàn höõu cô deã phaân huûy
sinh hoïc coù trong 1 kg CTR töø BCL :
= 0,0365 x 0,213 = 0,008 (m3/kg CTR)
Töông töï tính cho nhöõng naêm coøn laïi.
Baûng keát quaû:
CHC CHC
Cuoái CTR
naêm phaân huûy sinh hoïc phaân huûy sinh hoïc
(nhanh + chaä m)
nhanh chaäm
361
Toác ñoä phaùt Toång Toác ñoä phaùt Toång Toác ñoä phaùt Toång
sinh löôïng sinh löôïng sinh löôïng
khí khí khí
(kg/m 3.naêm) (kg/m3.naêm) (kg/m3.naêm)
(m3/ (m3/ (m 3/
kg) kg) kg)
1 1,882 0,941 0,016 0,008 1,898 0,949
2 1,411 1,646 0,031 0,023 1,442 1,669
3 0,941 1,176 0,047 0,039 0,988 1,215
4 0,470 0,706 0,062 0,055 0,532 0,761
5 0,000 0,235 0,078 0,070 0,078 0,305
6 0,070 0,074 0,070 0,074
7 0,062 0,066 0,062 0,066
8 0,055 0,058 0,055 0,058
9 0,047 0,051 0,047 0,051
10 0,039 0,043 0,039 0,043
11 0,031 0,035 0,031 0,035
12 0,023 0,027 0,023 0,027
13 0,016 0,019 0,016 0,019
14 0,008 0,012 0,008 0,012
15 0,000 0,004 0,000 0,004
Toång 4,704 0,584 5,288
3. Söû duïng soá lieäu tính toaùn ôû böôùc hai, tính toaùn löôïng khí phaùt sinh taïi BCL qua
caùc naêm. Giaû söû raèng löôïng raùc thaûi vaøo BCL moãi naêm laø nhö nhau.
Löôïng khí phaùt sinh töø BCL trong thôøi gian 5 naêm vaän haønh
Cuoái
Toác ñoä phaùt sinh khí (m3/kg. naêm) Löôïng Tích luõy
naêm
Naêm 1 Naêm 2 Naêm 3 Naêm 4 Naêm 5 Toång khí (m3) (m3)
1 1,898 0,000 0,000 1,898 0,949 0,949

2 1,442 1,898 0,000 0,000 3,340 2,618 3,567
3 0,988 1,442 1,898 0,000 0,000 4,328 3,633 7,400
4 0,532 0,988 1,442 1,898 0,000 4,861 4,593 11,993
5 0,078 0,532 0,988 1,442 1,898 4,939 4,899 16,892
362
6 0,070 0,078 0,532 0,988 1,442 3,112 4,024 20,916

7 0,062 0,070 0,078 0,532 0,988 1,731 2,420 23,336
8 0,055 0,062 0,070 0,078 0,532 0,798 1,264 24,600
9 0,047 0,055 0,062 0,070 0,078 0,312 0,544 25,154
10 0,039 0,047 0,055 0,062 0,070 0,274 0,292 25,446
11 0,031 0,039 0,047 0,055 0,062 0,235 0,253 25,699
12 0,023 0,031 0,039 0,047 0,055 0,196 0,214 25,913
13 0,016 0,023 0,031 0,039 0,047 0,157 0,175 26,088

14 0,008 0,016 0,023 0,031 0,039 0,118 0,136 26,224
15 0,000 0,008 0,016 0,023 0,031 0,079 0,097 26,321
16 0,000 0,008 0,016 0,023 0,048 0,062 26,383

17 0,000 0,008 0,016 0,024 0,035 26,418
18 0,000 0,008 0,009 0,016 26,434
19 0,000 0,000 0,004 26,438
9.5.4. Söï di chuyeån cuûa khí sinh ra trong BCL

AÙp suaát beân trong BCL luoân luoân lôùn hôn aùp suaát khí quyeån, khí sinh ra trong BCL
hôïp veä sinh seõ thoaùt vaøo khí quyeån döôùi söï chi phoái cuûa quaù trình khueách taùn vaø quaù
trình ñoái löu. Caùc yeáu toá khaùc coù theå aûnh höôûng ñeán söï di chuyeån cuûa khí trong BCL
laø söï haáp thuï cuûa khí vaøo trong nöôùc roø ræ vaø vaät lieäu raén, söï phaùt sinh vaø tieâu thuï caùc
thaønh phaàn khí do caùc hoaït ñoäng sinh hoïc vaø caùc phaûn öùng hoùa hoïc.
Maëc duø, haàu heát khí metan thoaùt vaøo khí quyeån, caû khí metan vaø khí CO2 ñeàu toàn taïi
vôùi noàng ñoä 40% ôû khoaûng caùch 120 m töø meùp cuûa BCL khoâng coù lôùp loùt ñaùy. Ñoái vôùi
nhöõng BCL khoâng coù heä thoáng thu khí, khoaûng caùch naøy thay ñoåi tuøy theo ñaëc tính
cuûa vaät lieäu che phuû vaø caáu truùc ñaát cuûa khu vöïc xung quanh. Neáu khoâng ñöôïc thoâng
thoaùng moät caùch hôïp lyù, khí metan coù theå tích tuï beân döôùi caùc toaø nhaø hoaëc nhöõng
khoaûng khoâng khaùc ôû gaàn ñoù. Traùi laïi, khí CO2 coù khoái löôïng rieâng lôùn hôn khoái
löôïng rieâng cuûa khoâng khí 1,5 laàn vaø lôùn hôn khoái löôïng rieâng cuûa metan 2,8 laàn, do
ñoù khí CO2 coù khuynh höôùng chuyeån ñoäng veà phía ñaùy cuûa BCL. Ñoù laø nguyeân nhaân
khieán cho noàng ñoä khí CO2 ôû nhöõng phaàn thaáp hôn cuûa BCL ngaøy caøng gia taêng theo
thôøi gian.
Khí chuyeån ñoäng töø döôùi leân
363
Khí CH4 vaø CO2 coù theå thoaùt qua lôùp che phuû ñi vaøo khoâng khí do quaù trình ñoái löu
vaø khueách taùn. Giaû thieát raèng ñaát khoâ, löôïng khí ñi qua moät ñôn vò dieän tích beà maët
BCL trong moät ñôn vò thôøi gian ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:
D4 / 3 (C Atm C afill )
N A  (9.10)
L
Trong ñoù:
NA: Thoâng löôïng cuûa khí A, g/cm2.s
D : Heä soá khueách taùn, cm2/s.
 - ñoä roång cuûa ñaát khoâ, cm3 /cm3

Catm : Noàng ñoä cuûa khí A taïi beà maët lôùp phuû BCL, g/cm3.
Cafill : Noàng ñoä cuûa khíA ôû ñaùy cuûa lôùp phuû BCL, g/cm3.
L : Beà daøy cuûa lôùp phuû, cm
Heä soá khueách taùn khí metan vaø khí CO2 laàn löôït laø DCH4 = 0,2 cm2/s vaø DCO2 = 0,13
cm2/s.
Khí chuyeån ñoäng töø treân xuoáng.
Khí CO2, do khoái löôïng rieâng lôùn, neân coù theå tích luõy ôû ñaùy BCL. Neáu lôùp loùt ñaùy
BCL laø lôùp ñaát, khí CO2 coù theå khueách taùn qua lôùp naøy vaø tieáp tuïc chuyeån ñoäng
xuoáng phía döôùi cho ñeán khi tieáp xuùc vôùi maïch nöôùc ngaàm. Khí CO2 deã daøng hoøa tan
vaø phaûn öùng vôùi nöôùc taïo thaønh axit cacbonic.
CO2 + H2O  H2CO3
Phaûn öùng naøy laø nguyeân nhaân laøm giaûm pH vaø coù theå laøm gia taêng ñoä cöùng vaø löôïng
khoaùng chaát trong nöôùc ngaàm. Töông öùng vôùi moät noàng ñoä khí CO2 xaùc ñònh, phaûn
öùng seõ tieáp dieãn cho ñeán khi ñaït ñöôïc traïng thaùi caân baèng nhö sau:
CO2 + H 2O
CaCO3 + H 2CO3 Ca2+ + 2HCO3-
Nhö vaäy, moïi quaù trình laøm gia taêng CO2 töï do hoøa tan ñeàu laø nguyeân nhaân laøm cho
CaCO3 phaân huûy nhieàu hôn vaø gia taêng ñoä cöùng trong nöôùc raùc. Ñoä hoaø tan cuûa caùc
khí trong nöôùc tuaân theo ñònh luaät Henry:
Pk = H . X
Pk – aùp suaát rieâng phaàn cuûa khí, atm
H – Haèng soá Henry
364
X – noàng ñoä phaàn mol cuûa khí trong nöôùc = soá mol khí/ (soá mol khí tan + soá mol
nöôùc)
Haèng soá Henry phuï thuoäc loaïi khí tan, nhieät ñoä vaø baûøn chaát cuûa chaát loûng.
Haèng soá Henry ( H. 10-4, atm/mol )
T, oC Khoâng CO2 CO H2 H2S CH4 N2 O2
khí
0 4,32 0,0728 3,52 5,79 0,0268 2,24 5,29 2,55
10 5,49 0,104 4,42 6,36 0,0367 2,97 6,68 3,27
20 6,64 0,142 5,36 6,83 0,0483 3,76 8,04 4,01
30 7,71 0,186 6,20 7,29 0,0609 4,49 9,24 4,75
40 8,70 0,233 6,96 7,51 0,0745 5,20 10,40 5,35
50 9,46 0,238 7,61 7,65 0,0884 5,77 11,30 5,88
60 10,10 0.341 8,21 7,85 0,1030 6,26 12,00 6,29
Ví duï: Tính noàng ñoä CO2 trong nöôùc ngaàm tieáp xuùc vôùi khí baõi raùc ôû aùp suaát khí
quyeån vaø nhieät ñoä 50o C. Giaû söû thaønh phaàn khí baõi raùc goàm 50% CO2 , 50% CH4 vaø
hôi nöôùc baõo hoaø. Cho aùp suaát hôi nöôùc baõo hoaø ôû 500C laø 12,33 kN/m2
Giaûi:
1. Aùp suaát rieâng phaàn cuûa CO2 laø :
PCO2 = 0,5 x ( 101,325 – 12,33)/ (101,325) = 0,44 atm
2. Noàng ñoä phaàn mol CO2 trong nöôùc:
X = Pco2/ H = 0,44 / 0,283. 104 = 1,55. 10-4
3. Noàng ñoä khoái löôïng cuûa CO2 trong nöôùc mg/l:
Trong 1 lít nöôùc chöùa 1000g/18g/mol = 55,6 mol nöôùc,
soá mol CO2 coù trong 1 lít nöôùc laø: 55,6 x 1,55. 10-4/ ( 1+1,55. 10 -4) = 8,524. 10-3 mol
C CO2 = 8,524. 10-3 x 44 x 1000 = 375 mg/l.
Chuyeån ñoäng cuûa caùc khí vi löôïng:
Ñoái vôùi caùc khí vi löôïng, löôïng khí bay hôi qua moät ñôn vò dieän tích beà maët BCL
trong moät ñôn vò thôøi gian (Flux) ñöôïc xaùc ñònh nhö sau:
D4 / 3 (Ciatm C is .Wi )
Ni  (9.11)
L
Trong ñoù:
Ni : Thoâng löôïng cuûa khí i, g/(cm2.s )
365
D : Heä soá khueách taùn, cm2/s.

C iatm : Noàng ñoä cuûa khí i treân beà maët cuûa lôùp phuû BCL, g/cm3.
C is : Noàng ñoä hôi baõo hoaø cuûa khí i, g/cm3.
Wi : Heä soá tæ leä tính ñeán noàng ñoä chaát i trong CTR
Cis.Wi: Noàng ñoä cuûa khí i ôû ñaùy lôùp phuû, g/cm2
L : Beà daøy cuûa lôùp phuû, cm
Moät caùch ñôn giaûn coù theå tính:
D4 / 3 C is .Wi
Ni  (9.12)
L
9.5.5 Thaønh phaàn vaø tính chaát cuûa khí sinh ra töø BCL
Khí BCL ñöôïc taïo thaønh töø nhöõng thaønh phaàn khí hieän dieän vôùi löôïng lôùn (caùc khí
chuû yeáu) vaø nhöõng thaønh phaàn khí chieám löôïng raát nhoû (khí vi löôïng). Caùc khí chuû
yeáu ñöôïc hình thaønh trong quaù trình phaân huûy phaàn chaát höõu cô coù trong CTR ñoâ thò.
Moät soá khí vi löôïng, maëc duø toàn taïi vôùi löôïng nhoû coù theå mang tính ñoäc vaø nguy cô
taùc haïi ñeán söùc khoeû coäng ñoàng cao.
 Thaønh phaàn caùc khí chuû yeáu:
Thaønh phaàn caùc khí chuû yeáu sinh ra töø BCL bao goàm NH3, CO, H 2, H2S, CH 4, N2 vaø
O2. Khí metan vaø khí CO2 laø caùc khí chính sinh ra töø quaù trình phaân huûy kò khí caùc
chaát höõu cô coù khaû naêng phaân huûy sinh hoïc trong CTR. Neáu khí metan toàn taïi trong
khoâng khí ôû noàng ñoä töø 5 – 15% seõ phaùt noå. Do noàng ñoä oxy toàn taïi trong BCL thaáp
neân khi noàng ñoä khí metan ñaït ñeán ngöôõng tôùi haïn vaãn coù ít khaû naêng gaây noå BCL.
Tuy nhieân, neáu caùc khí trong BCL thoaùt ra beân ngoaøi vaø tieáp xuùc vôùi khoâng khí, coù
khaû naêng hình thaønh hoãn hôïp khí metan ôû giôùi haïn gaây noå. Caùc khí naøy cuõng toàn taïi
trong nöôùc roø ræ vôùi noàng ñoä tuøy thuoäc vaøo noàng ñoä cuûa chuùng trong pha khí khi tieáp
xuùc vôùi nöôùc roø ræ.
Baûng 9.10: Tyû leä thaønh phaàn caùc khí chuû yeáu sinh ra töø BCL
366
Thaønh phaàn % Theo theå tích khoâ

CH4 45 - 60
CO2 40 – 60
N2 2–5
O2 0,1 – 1,0
Mercaptans, hôïp chaát chöùa löu huyønh… 0 – 1,0
NH 3 0,1 – 1,0
H2 0 – 0,2
CO 0 – 0,2
Caùc khí khaùc 0,01 – 0,6
Tính chaát Giaù trò
Nhieät ñoä (0F) 100 – 120
Tyû troïng 1,02 – 1,06
(Nguoàn: Tchobanoglous vaø coäng söï, 1993).
 Thaønh phaàn khí vi löôïng
Moät soá khí vi löôïng, maëc duø toàn taïi ôû moät löôïng nhoû nhöng coù ñoäc tính vaø nguy cô
gaây haïi ñeán söùc khoeû cuûa coäng ñoàng daân cö raát cao. Caùc nghieân cöùu ôû Myõ vaø Anh
cho thaáy, coù toång coäng 116 hôïp chaát coù theå tìm thaáy trong khí BCL nhö acetone,
benzene, chlorobenzene, chloroform, vinyl chloride,… Söï coù maët cuûa caùc chaát khí naøy
trong nöôùc roø ræ töø BCL phuï thuoäc vaøo noàng ñoä cuûa chuùng trong khí BCL khi tieáp xuùc
vôùi nöôùc roø ræ. Caàn löu yù, noàng ñoä ñaùng keå cuûa caùc chaát höõu cô bay hôi trong khí BCL
thöôøng xuaát hieän ôû BCL cuõ ñaõ tieáp nhaän caùc loaïi CTR coâng nghieäp vaø thöông maïi coù
chöùa caùc chaát höõu cô bay hôi. Trong caùc BCL môùi hôn maø caùc CTR nguy haïi bò caám
ñoå vaøo, noàng ñoä caùc chaát höõu cô bay hôi trong khí BCL cöïc kyø thaáp.
9.5.6 Thu vaø xöû lyù khí BCL
9.5.6.1. Thu khí
Khí meâtan ôû BCL coù theå coi laø moät nguoàn gaây nguy hieåm, khoâng an toaøn neáu khoâng
ñöôïc phaùn taùn hoaëc thu hoài ñeå chuyeån thaønh naêng löôïng khaùc, vì noù deã gaây chaùy noå
vaø ngaït thôû ñoái vôùi ngöôøi hay ñoäng thöïc vaät ôû BCL vaø caùc khu vöïc xung quanh. Vì
vaäy, ñeå ñaûm baûo veä sinh moâi tröôøng vaø an toaøn cho taát caû nhöõng ngöôøi ñieàu haønh
hoaëc laøm vieäc treân BCL, nhaát laø khu vöïc phaùt taùn khí gas vaø nhöõng khu vöïc coù theå
tích tuï khí gas..., taát caû caùc BCL phaûi coù heä thoáng thu hoài vaø xöû lyù khí gas. Tuyø theo
löôïng khí saûn sinh, khí ga thu hoài coù theå söû duïng vaøo muïc ñích daân sinh hoaëc khí ñoát,
khoâng ñöôïc ñeå khí thoaùt töï nhieân ra moâi tröôøng xung quanh. Vieäc khoâng ngöøng taïo
367
khí ga ôû trong BCL coù yù nghóa laø söï nguy hieåm vaãn ñang tieáp tuïc vaø caàn phaûi coù söï
quan taâm ñaëc bieät ñeán heä thoáng thoâng khí khi thieát keá.
Hai loaïi heä thoáng cô baûn ñöôïc thieát keá ñeå kieåm soaùt vaø thu hoài naêng löôïng töø khí
metan laø: heä thoáng thoaùt khí bò ñoäng vaø heä thoáng thoaùt khí chuû ñoäng.
Heä thoáng thoaùt khí bò ñoäng: Ñoái vôùi nhöõng BCL quy moâ nhoû vaø vöøa, ngöôøi ta thöôøng
thieát keá heä thoáng thoaùt khí bò ñoäng. Ñaây laø moät heä thoáng döïa treân quaù trình töï nhieân
ñeå ñöa khí vaøo khí quyeån hoaëc ngaên caûn khoâng cho noù chuyeån ñoäng vaøo caùc khu vöïc
khoâng mong muoán. Heä thoáng naøy ñöôïc xaây döïng baèng caùc töôøng ñaát seùt khoâng thaám
nöôùc daøy töø 0,7 – 1 m ñeå ngaên chaën khí thaám qua. Töôøng ñaát seùt ñöôïc ñaép töø ñaùy
khoang chöùa keùo daøi leân taän lôùp ñaát phuû vaø luoân ñöôïc giöõ aåm sao cho noù khoâng bò
khoâ vaø nöùt, taïo caùc khe thoaùt khí. Phía trong töôøng coù ñaøo raõnh thoaùt khí, ñöôïc phuû
ñaùy baèng moät lôùp soûi, ñaù ñöôøng kính töø 20 -40 mm. Töø caùc gieáng khoan, khí ñöôïc daãn
tôùi raõnh thoaùt khí ñeå ñöa vaøo khoâng khí hoaëc baèng raõnh nhoû hôn hoaëc oáng nhöïa, oáng
cao su....
Khu vöïc thoaùt khí bò ñoäng phaûi taùch bieät haún vôùi caùc khu daân cö, caùc khu saûn xuaát
coâng nghieäp. Thoâng thöôøng khu vöïc naøy ñöôïc xaây döïng ngay caïnh BCL vaø ñöôïc quy
ñònh laø vuøng caám. Neáu khu vöïc thoaùt khí ôû xa BCL thì phaûi thieát keá heä thoáng maùy huùt
khí ñeå ñöa khí theo heä thoáng oáng ra nôi thoaùt khí. Nhöõng yeâu caàu caàn ñaït ñöôïc trong
heä thoáng thoaùt khí bò ñoäng bao goàm:
- Töôøng ñaát seùt phaûi luoân ñöôïc giöõ aåm , choáng khoâ nöùt.
- Heä thoáng möông raõnh thoaùt phaûi saïch seõ vaø khoâ raùo, khoâng ñöôïc ñeå raùc ,
ñaát laáp vaøo loøng möông raõnh.
- Lôùp soûi, ñaù vaø heä thoáng oáng daãn thoaùt khí (neáu coù) phaûi luoân ñöôïc giöõ khoâ
ñeå vieäc thoaùt khí ñöôïc thöïc hieän deã daøng.
- Heä thoáng thoaùt khí ga ñôn giaûn laø khoan gieáng vaøo lôùp pheá thaûi saâu toái
thieåu laø 1 m, roái ñaët oáng thu, thoaùt khí. Chieàu cao oáng thoaùt khi phaûi cao hôn
lôùp ñaát toái thieåu laø 0,2m ñeå khí thoaùt thaúng ngay treân BCL.
Heä thoáng thu khí chuû ñoäng: coù theå ñöôïc thieát keá ôû nhöõng BCL pheá thaûi lôùn, coù nhieàu
pheá thaûi. Chuùng ñöôïc xaây döïng ôû nhöõng nôi ñöôïc xem laø coù khaû naêng nguy hieåm neáu
nhö khí thoaùt vaøo nhöõng toaø nhaø ôû gaàn ñoù hoaëc ôû nhöõng nôi maø söï thu hoài khí ga
ñöôïc xem laø coù hieäu quaû.
Khoaûng caùch ñaët gieáng thu gom khí: Khoaûng caùch ñaët gieáng thu hoài khí thoàng thöôøng
töø 70 -100 m. Giôùi haïn baùn kính cuûa gieáng thu hoài khí ñöôïc xaùc ñònh theo coâng thöùc:
Q
R (9.13)
..h.q
Trong ñoù
368
R – baùn kính thu khí, m

Q - saûn löôïng khí sinh ra, m 3/h.
- khoái löôïng rieâng cuûa CTR, taán/m3.
h - chieàu saâu choân laáp CTR, m
q - Toác ñoä taïo khí = 8,9 x 10-4 m 3/(taán.h).
Thöïc teá cho thaáy, neáu chieàu saâu lôùp CTR choân laáp h = 1,5m, baùn kính thu hoài R = 25
- 30m thì saûn löôïng khí thu ñöôïc seõ laø Q = 20 m3/h. Coâng thöùc treân chæ aùp duïng vôùi
nhöõng BCL ñaõ ñaày. Neáu ñuû ñieàu kieän taïo khí cuõng nhö ñaûm baûo khoaûng caùch caùc
gieáng thu khí töø 70 -100 m thì moät gieáng thu khí coù theå ñaït ñöôïc saûn löôïng töø 200 –
400 m3/h.
Phöông phaùp ñaët caùc oáng thu khí phun thaúng laø khoan caùc gieáng vaøo CTR ñaõ ñöôïc
choân laáp saâu toái thieåu laø 1m, coù theå khoan saâu toái ña tôùi ñaùy lôùp loùt. Neáu CTR ñaõ
ñoùng keát thaønh khoái vöõng chaéc, coù theå ñaët tröïc tieáp oáng thu khí ga vaøo gieáng baèng
oáng nhöïa PVC ñöôøng kính toái thieåu laø 50mm. Xung quanh oáng laø caùc taàng ñaù loïc ñaûm
baûo ñoä roãng ñeå thu ñöôïc toái ña löôïng khí gas taïo thaønh, ngoaøi ra coøn taïo ñuû khoâng khí
caàn thieát ñeå choáng laïi vieäc roø ræø khí. Ñeå khí ñi vaøo oáng nhöïa ñöôïc deã daøng, khoan loã
xung quanh oáng nhöïa khoaûng caùch laø 15 cm. Khi CTR keát thaønh khoái khoâng vöõng
chaéc thì phaûi ñoùng caùc oáng theùp ñöôïc khoan loã xung quanh vaøo gieáng khoan. OÁng
theùp phaûi coù ñöôøng kính lôùn hôn oáng nhöïa. Ñoái vôùi töøng loaïi BCL khaùc nhau, caùc
phöông phaùp ñaët caùc oáng thu khí cuõng khaùc nhau.
Hình 9.10: Sô ñoà caáu taïo gieáng thu khí gas ñöùng
Gieáng thu hoài khí ñöùng goàm moät oáng thu khí coù ñöôøng kính 100 – 150 mm (thöôøng
duøng oáng PVC hoaëc oáng PE) ñaët trong moät loã khoan coù kích thöôùc 460 – 920 mm.
Moät phaàn ba ñeán moät phaàn hai beân döùôi cuûa oáng thu khí ñöôïc ñuïc loã vaø ñöôïc ñaët
trong ñaát hay CTR. Chieàu daøi coøn laïi cuûa oáng thu hoài khí khoâng ñöôïc ñuïc loã vaø ñaët
369
trong ñaát hay CTR. Khoaûng caùch giöõa caùc gieáng ñöôïc xaùc ñònh döïa vaøo baùn kính thu
hoài khí. Khoâng gioáng nhö gieáng nöôùc, baùn kính thu hoài cuûa caùc gieáng ñöùng coù daïng
hình caàu. Vì lyù do naøy, caùc oáng thu hoài khí neân ñaët caån thaän ñeå traønh söï choàng leân
nhau cuûa baùn kính thu hoài khí trong heä thoáng. Tyû leä thu hoài khí quaù dö coù theå laøm cho
khoâng khí xaâm nhaäp vaøo khoái CTR töø lôùp ñaát beân caïnh. Ñeå ngaên caûn söï xaâm nhaäp
cuûa khoâng khí, toác ñoä thu hoài khí cuûa moãi gieáng phaûi ñöôïc kieåm soaùt moät caùch caån
thaän, do ñoù caùc gieáng thu hoài khí ñöôïc gaén vôùi caùc loã thoâng hôi vaø caùc van kieåm soaùt
doøng khí. Khoaûng caùch giöõa caùc gieáng thu khí gas theo quy ñònh cuûa Thoâng tö Lieân
tòch soá 01/2001/TTLT – BKHCNMT – BXD laø töø 70 – 100 m.
Ngoaøi heä thoáng thu hoài khí ga thaúng ñöùng, ôû nhöõng BCL ñaép cao theo kieåu caàu voàng
coù theå aùp duïng phöông phaùp ñaët heä thoáng thu hoài khí naèm ngang. Kích thöôùc oáng vaø
vò trí ñaët oáng töông töï nhö phöông phaùp phun thaúng. Heä thoáng thu khí naèm ngang ít
ñöôïc aùp duïng.
Ñeå ñaûm baûo vieäc thu hoài khí ga ñöôïc toát hôn, coù theå thieát keá heä thoáng phun nöôùc vaøo
BCL nhaèm ñaûm baûo ñoä thuyû phaân cuûa CTR, giöõ khoâng cho oxy loït vaøo caùc tuùi khí taïo
ra caùc vi sinh vaät öa khí vaø keùo theo vi sinh vaät kò khí ra ngoaøi, laøm chaäm laïi quaù
trình saûn sinh khí metan thoaùt vaøo khoâng khí. Ngöôïc laïi neáu ñoä aåm quaù cao seõ aûnh
höôûng tröïc tieáp ñeán ñoä aåm cuûa khí thu hoài. Ñeå khaéc phuïc tình traïng naøy, ngöøôi ta
thieát keá heä thoáng huùt nöôùc thaûi töø BCL (nöôùc tro). Heä thoáng thu hoài nöôùc “tro” ñöôïc
ñaët phía ngoaøi vaø thaáp hôn BCL. Nhieàu heä thoáng ruùt nöôùc tro qua xöû lyù laïi ñöôïc bôm
phun trôû laïi cho pheá thaûi.
Heä thoáng ruùt khí noái vôùi caùc bôm “chaân khoâng” hay quaït gioù baèng moät heä thoáng oáng
daãn ñeán nôi xöû lyù thöôøng coù hieän töôïng ngöng tuï nöôùc ôû thaønh oáng vì vaäy caàn coù
nhöõng vò trí thaûi nöôùc thích hôïp treân heä thoáng thu hoài khí. Ñieåm caàn chuù yù trong vieäc
thieát keá heä thoáng thu hoài khí laø chæ neân thieát keá heä thoáng ruùt ñöôïc khoaûng töø 20 –
70% theå tích khí taïo ra töø BCL vì thöïc teá cho thaáy neáu ruùt quaù 70% theå tích khí taïo ra,
seõ coù hieän töôïng khoâng khí loït vaøo heä thoáng thu khí. Söùc eùp cuùa aùp suaát nöôùc beân treân
khí phun ra khoaûng 60 cm nöôùc laø hoaøn toaøn phuø hôïp cho vieäc taïo khí ôû phía döôùi.
Ñeå thieát keá heä thoáng thu hoài khí ga coù hieäu quaû, caàn coù caùch nhìn toång quaùt veà khaû
naêng ruùt ñöôïc khí ga ôû BCL baèng phöông phaùp duøng söùc eùp cuûa aùp suaát khoâng khí
cao ñeå xaùc ñònh vò trí taäp trung cuûa khí ga vaø kieåm tra möùc ñoä phun thaúng leân ñöôïc
cuûa khí ga.
Neáu xaây döïng BCL môùi gaàn vôùi BCL ñaõ ñaày vaø ñaõ coù heä thoáng thu hoài khí ga thì vieäc
thieát keá heä thoáng thu hoài khí ga cho BCL môùi phaûi hôïp nhaát caû hai heä thoáng thaønh
moät.
Xaây döïng moät heä thoáng thu hoài khí gas cho BCL caàn phaûi söû duïng soá tieàn voán khaù
lôùn, vì vaäy kieåm tra xaùc ñònh chaéc chaén khaû naêng thu hoài khí ga ôû BCL laø raát caàn
thieát vaø phaûi ñöôïc chöùng minh cuï theå.
9.5.6.2 Xöû lyù khí
370
Ñeå xöû lyù khí BCL coù theå aùp duïng caùc bieän phaùp sau
- Ñoát – Thu hoài saûn xuaát ñieän
- Oxy hoaù khí metan
- Khöû muøi
a) Ñoát – Thu hoài saûn xuaát ñieän
Khí sinh ra töø caùc oâ choân laáp ñöôïc thu gom qua heä thoáng oáng thu khí ñöôïc boá trí daïng
thaúng ñöùng hoaëc naèm ngang. Caùc gieáng thu khí ñöôïc boá trí sao cho coù theå thu ñöôïc
khí sinh ra treân toaøn boä dieän tích oâ choân laáp. Moãi gieáng thu khí goàm coù oáng thu khí
ñaët trong oáng loàng, giöõa hai oáng naøy coù lôùp soûi, laøm lôùp ngaên caùch giöõa raùc vaø oáng
thu khí, nhaèm haïn cheá söï bít taét caùc loã thu khí. Chieàu cao oáng thu khí ñöùng seõ ñöôïc
noái daøi daàn theo chieàu daøy lôùp raùc ñöôïc choân laáp. Sau khi phuû ñænh, toaøn boä khí thu
ñöôïc töø caùc oáng thu khí hoaëc seõ ñoát baèng flare hoaëc seõ taùi söû duïng ñeå chaïy maùy phaùt
ñieän neáu ñuû coâng suaát.
b) Oxy hoaù khí metan
Vôùi moät khoái löôïng khoång loà cuûa khí nhaø kính ñöôïc taïo ra haøng ngaøy, oxy hoaù sinh
hoïc giaùn tieáp bôûi vi khuaån metanotrophic laø moät quaù trình quan troïng trong vieäc
giaûm thieåu doøng metan ñoái vôùi khí quyeån. Trong moâi tröôøng baõi choân laáp, khí CH4
ñöôïc taïo thaønh khi ñieän theá oxy hoaù khöû dao ñoäng trong khoaûng töø – 150 ñeán –
300mV. Khi ñieän theá oxy hoaù khöû tieáp tuïc giaûm, taäp hôïp vi sinh vaät chuyeån hoaù caùc
chaát höõu cô coù trong raùc thaønh CH4 vaø CO2 baét ñaàu quaù trình chuyeån hoaù caùc chaát
höõu cô phöùc taïp thaønh caùc axit höõu cô vaø caùc saûn phaåm trung gian khaùc. Moät khoái
löôïng lôùn khí CH4 hieän dieän trong thaønh phaàn cuûa khí baõi choân laáp vôùi tæ leä theå tích
laø 55% trong lôùp ñaát phuû beà maët. CH4 coù khaû naêng gaây hieäu öùng nhaø kính gaáp 30 laàn
so vôùi CO2. Neáu löôïng khí thaûi ra töø BCL khoâng ñöôïc thu gom vaø taùi söû duïng chuùng
seõ goùp phaàn aûnh höôûng ñeán söï noùng leân cuûa khí haäu toaøn caàu.
Xaáp xæ moät nöûa CH4 taïo ra coù theå bò oxy hoaù bôûi taäp hôïp vi sinh vaät metan hoaù.
Nghieân cöùu cho thaáy, quaù trình oxy hoaù sinh hoïc cuûa metan raát khoù xaûy ra ñoái vôùi
doøng metan phaùt sinh töø caùc ñaàm laày, trong khi ñoái vôùi nguoàn CH4 phaùt sinh töø BCL
ñöôïc ñaùnh giaù laø giaûm töø 10 –70%.
Toác ñoä oxy hoaù CH4 phuï thuoäc vaøo ñoä aåm cuûa ñaát. Vi khuaån metanotrophic oxy hoaù
CH4 hieäu quaû nhaát khi chuùng ôû trong moät taäp hôïp nhieàu vi khuaån.
c) Khöû muøi
Caùc phöông phaùp coù theå aùp duïng ñeå xöû lyù muøi töø baõi choân laáp CTR ñoâ thò bao goàm:
- Duøng chaát khöû muøi: Thöïc teá söû duïng cheá phaåm EM ñeå giaûm muøi hoâi taïi caùc
BCL laøm giaûm ñaùng keå muøi hoâi trong quaù trình vaän haønh baõi choân laáp. Moät coâng
ngheä môùi ñang ñöôïc nghieân cöùu aùp duïng ñeå khöû muøi laø söû duïng moät soá tinh daàu thöïc
vaät ñaëc bieät phun vaøo khoâng khí taïi caùc khu vöïc caàn xöû lyù vôùi noàng ñoä thích hôïp. Caùc
371
haït tinh daàu naøy seõ taùc duïng vôùi caùc phaàn töû gaây muøi taïo thaønh caùc chaát môùi khoâng coù
muøi vaø khoâng ñoäc haïi.
- Che phuû: Che phuû haøng ngaøy, che phuû trung gian vaø che phuû khi ñoùng BCL
laø moät giaûi phaùp khaùc coù theå haïn cheá söï phaùt taùn muøi hoâi ra moâi tröôøng xung quanh.
Vaät lieäu che phuû haøng ngaøy coù theå laø taám nilon, giaáy loaïi sau khi nghieàn nhoû troän vôùi
nöôùc ñeå taïo thaønh daïng boät nhaõo, ñaát coù haøm löôïng Ca thaáp…
- Thu khí: Muøi phaùt sinh töø BCL laø do thaønh phaàn khí taïo thaønh do quaù trình
phaân huûy chaát höõu cô trong CTR choân laáp. Do ñoù, thu khí ñeå xöû lyù, haïn cheá söï phaùt taùn
khí BCL vaøo moâi tröôøng laø moät trong nhöõng giaûi phaùp coâng ngheä xöû lyù muøi höõu hieäu.
9.6 NÖÔÙC ROØ RÆ TÖØ BCL

Söï hieän dieän cuûa nöôùc trong BCL coù caû maët tích cöïc laãn maët tieâu cöïc cho hoaït ñoäng
cuûa BCL. Nöôùc raát caàn cho moät soá quaù trình hoaù hoïc vaø sinh hoïc xaûy ra trong BCL ñeå
phaân huyû CTR. Maët khaùc, nöôùc coù theå taïo ra söï xoùi moøn treân taàng ñaát neùn vaø nhöõng
vaán ñeà laéng ñoïng trong loøng nöôùc maët chaûy qua. Nöôùc roø ræ coù theå chaûy vaøo caùc taàng
nöôùc ngaàm vaø caùc doøng nöôùc saïch, töø ñoù gaây oâ nhieãm ñeán nguoàn nöôùc uoáng. Vì vaäy,
vaán ñeà caàn quan taâm khi thieát keá, xaây döïng cho hoaït ñoäng cuûa moät BCL laø kieåm soaùt
nöôùc roø ræ.
9.6.1 Söï hình thaønh nöôùc roø ræ
Vieäc hình thaønh nöôùc roø ræ trong BCL chuû yeáu do caùc quaù trình :
Ñaàm neùn : löôïng nöôùc töï do chöùa trong CTR ñöôïc taùch ra trong quaù trình naøy.
Phaân huûy sinh hoïc : moät trong nhöõng saûn phaåm cuûa quaù trình phaân huûy sinh
hoïc (hieáu khí vaø kò khí) thaønh phaàn höõu cô cuûa CTR laø nöôùc.
372
Nöôùc beân ngoaøi : nöôùc beân ngoaøi thaám vaøo BCL.

 Möïc nöôùc ngaàm coù theå daâng leân vaøo caùc oâ choân raùc.
 Nöôùc coù theå ræ vaøo qua caùc caïnh (vaùch) cuûa oâ choân laáp.
 Nöôùc töø caùc khu vöïc khaùc chaûy qua coù theå thaám xuoáng oâ choân laáp.
 Nöôùc möa rôi xuoáng khu vöïc choân laáp CTR tröôùc khi ñöôïc phuû ñaát
hoaëc tröôùc khi oâ choân laáp ñoùng laïi.
 Nöôùc möa rôi xuoáng khu vöïc choân laáp CTR sau khi caùc oâ choân laáp ñaõ
ñaày (oâ choân laáp ñöôïc ñoùng laïi).
Nöôùc coù saün trong CTR laø nhoû nhaát. Nöôùc töø nhöõng khu vöïc khaùc chaûy qua BCL caàn
phaûi thu gom baèng heä thoáng thoaùt nöôùc. Heä thoáng thoaùt nöôùc khoâng chæ baûo veä nhöõng
khu vöïc choân laáp CTR khoûi bò xoùi moøn trong thôøi gian hoaït ñoäng maø coøn tieâu thoaùt
löôïng nöôùc thöøa ngaám vaøo oâ choân laáp vaø taïo ra löôïng nöôùc roø ræ. Nöôùc möa thì khoâng
coù caùch naøo ñeå ngaên chaën khoâng cho chaûy vaøo oâ choân laáp. Coù theå haïn cheá ñöôïc löôïng
nöôùc möa ngaám vaøo oâ choân laáp baèng caùch troàng laïi thaûm thöïc vaät sau khi ñoùng baõi.
Ñoái vôùi BCL hôïp veä sinh hieän ñaïi, coù loùt ñaùy vaø coù phuû ñænh sau khi ñoùng baõi baèng
caùc loaïi vaät lieäu choáng thaám, löôïng nöôùc roø ræ sinh ra trong muøa khoâ chuû yeáu laø löôïng
nöôùc töï do chöùa trong CTR vaø löôïng nöôùc taïo thaønh trong quaù trình phaân huûy thaønh
phaàn chaát höõu cô cuûa CTR, coøn trong muøa möa löôïng nöôùc roø ræ sinh ra chuû yeáu laø do
nöôùc möa thaám qua beà maët cuûa phaàn BCL ñang hoaït ñoäng.
9.6.2 Thaønh phaàn cuûa nöôùc roø ræ trong BCL
Nöôùc roø ræ sinh ra do nöôùc möa, nöôùc beà maët chaûy traøn, nöôùc töôùi tieâu, nöôùc ngaàm
ngaám vaøo BCL, hoaëc laø nöôùc coù saün trong CTR ñem choân laáp vaø nöôùc sinh ra töø caùc
phaûn öùng hoùa sinh phaân huûy caùc chaát höõu cô. Nöôùc roø ræ chöùa nhieàu taïp chaát hoaù hoïc.
Hình 9.11 Nöôùc roø ræ gaây cheát röøng traøm
Baûng 9.11 : Thaønh phaàn nöôùc roø ræ cuûa BCL môùi vaø ñaõ hoaït ñoäng moät thôøi gian
Thaønh phaàn Giaù trò, mg/l

BCL hoaït ñoäng 2 naêm BCL hoaït
373
Giaù trò ñieån ñoäng hôn 10

Khoaûng naêm
hình
BOD5 2.000 – 3.000 10.000 100 – 200
TOC (total organic carbon) 1.550 – 20.000 6.000 80 - 160
COD 3.000 – 60.000 18.000 100 – 500
TSS (total suspended solids) 200 – 2.000 500 100 – 400
N höõu cô (organic nitrogen) 10 – 800 200 80 – 120
N amoniac (amonia nitrogen) 10 – 800 200 20 – 40
NO3 - (nitrat ) 5 – 40 25 5 – 10
Phospho toång (total phosphorus) 5 – 100 30 5 – 10
Phospho ortho 4 - 80 20 4–8
Ñoä kieàm 1.000 – 10.000 3.000 200 – 1.000
pH 4.5 – 7.5 6 6,6 – 7.5
Ñoä cöùng 300 – 10.000 3.500 200 – 500
Ca 200 – 3.000 1.000 100 – 400
Mg 50 – 1.500 250 50 – 200
K 200 – 1.000 300 50 – 400
Na 200 – 2.500 500 100 – 200
Cl- 200 – 3.000 500 100 – 400
SO42 - 50 – 1.000 300 20 – 50
Fe toång 50 – 1.200 60 20 - 200
Ví duï: Thaønh phaàn nöôùc roø ræ cuûa BCL Ñoâng Thaïnh, Tp Hoà Chí Minh
STT Chæ tieâu Ñôn vò Nöôùc roø ræ môùi Nöôùc roø ræ cuõ
01 pH - 6,6 – 7,3 7,9 – 8,2
02 TDS mg/l 15.000 – 15.900 9.100 – 11.150
03 Ñoä cöùng toång mg CaCO3/l 4.467 – 6.067 1.520 – 1.867
04 Ca2+ mg/l 1.122 – 1.844 134 – 140
05 SS mg/l 1.280 – 3.270 169 – 243
06 COD mgO2/l 38.533 – 65.333 1.079 – 2.507
07 BOD5 mgO2/l 33.571 – 56.250 235 – 735
08 Tetrachlorethylen mg/l KPH KPH
09 Trichlorrethylen mg/l KPH KPH
374
10 Phospho toång mg/l 14,9 – 21,5 4,7 – 9,6

11 Nitô toång mg/l 1.918 – 2.695 594 – 2.207
12 N-NH3 mg/l 1.445 – 2.044 515 – 1.977
13 SO 42- mg/l 1.216 – 2.252 7–8
14 Fetotal mg/l 180 – 303 64 – 132
15 Zn mg/l 0,4 – 5,2 4,4 – 4,8
16 Crtotal mg/l 0,05 – 1,51 0,00 – 0,05
17 Cu mg/l 0,46 – 7,60 1,40 – 1,80
18 Pb mg/l 0,13 – 0,40 0,16 – 0,20
19 Cd mg/l 0,00 – 0,22 0,00 – 0,02
20 Mn mg/l 7,54 – 11,00 0,56 – 0,70
21 Ni mg/l 0,50 – 4,00 0,66 – 1,08
22 Humic mg/l - 317 - 378
KPH: khoâng phaùt hieän (Nguoàn: CENTEMA 2001 – 4/2002).
9.6.3 Dieãn bieán thaønh phaàn nöôùc roø ræ
Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa nöôùc roø ræ thay ñoåi raát lôùn tuøy thuoäc vaøo tuoåi cuûa BCL vaø
thôøi gian laáy maãu. Ví duï, neáu laáy maãu nöôùc roø ræ ngay thôøi ñieåm dieãn ra pha axit hoaù
cuûa quaù trình phaân huûy thì maãu seõ coù pH thaáp. Maët khaùc pH cuûa maãu seõ cao (6.5 –
7.5) khi laáy maãu trong giai ñoaïn metan hoaù, ñoàng thôøi caùc giaù trò khaùc nhö BOD5,
TOC, COD, vaø noàng ñoä caùc chaát dinh döôõng trong giai ñoan naøy thaáp. Töông töï, noàng
ñoä cuûa caùc kim loaïi naëng seõ thaáp hôn do khaû naêng hoøa tan thaáp ôû pH trung tính. Giaù
trò pH cuûa nöôùc roø ræ khoâng nhöõng phuï thuoäc vaøo noàng ñoä cuûa caùc axit maø coøn phuï
thuoäc vaøo noàng ñoä khí CO2 khi tieáp xuùc vôùi nöôùc roø ræ.
Khaû naêng phaân huûy sinh hoïc cuûa nöôùc roø ræ bieán ñoåi theo thôøi gian. Söï thay ñoåi khaû
naêng phaân huûy sinh hoïc cuûa nöôùc roø ræ coù theå quan traéc baèng caùch kieåm tra tyû soá
BOD5 /COD. Luùc ñaàu, tyû soá naøy naèm trong khoaûng 0,5 hoaëc lôùn hôn. Thoâng thöôøng,
tyû soá naøy naèm trong khoaûng 0,4 – 0,6 laø daáu hieäu cho thaáy caùc chaát höõu cô ñang trong
quaù trình phaân huûy sinh hoïc. Khi BCL ñaõ hoaït ñoäng trong thôøi gian laâu thì tyû soá naøy
seõ giaûm xuoáng khoaûng 0,05 – 0,2 bôûi vì nöôùc roø ræ chöùa nhöõng thaønh phaàn khoù hay
khoâng phaân huûy sinh hoïc nhö axit humic, axit fulvic.
Do ñaëc tính cuûa nöôùc roø ræ bieán ñoåi raát lôùn theo thôøi gian phaân huûy neân vieäc thieát keá
heä thoáng xöû lyù nöôùc roø ræ raát phöùc taïp. Ví duï, thieát keá heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi cho
BCL môùi vaø BCL ñaõ hoaït ñoäng laâu thì hoaøn toaøn khaùc nhau.
Baûng 9.12: Caùc thoâng soá phaân tích ñoái vôùi nöôùc roø ræ
375
Ñaëc tính vaät lyù Thaønh phaàn höõu cô Thaønh phaàn voâ cô Ñaëc tính sinh hoïc
pH Hoùa chaát höõu cô SS BOD
Ñoä daãn ñieän Phenols Toång chaát raén hoøa tan TDS Vi khuaån Coliform
Ñoä maøu COD Chaát raén lô löõng bay hôi VSS (toång; fecal; fecal
streptococci)
Ñoä ñuïc TOC Cl-
Nhieät ñoä Axit bay hôi SO42-
Muøi Tannins, lignins PO43-
N höõu cô Ñoä axit vaø ñoä kieàm
Daàu môõ N – NO 2
Hôïp chaát goác Cl N – NO 3-
N – NH 3
Na
K
Ca
Mg
Ñoä cöùng
Kim loaïi naëng (Pb, Cu, Ni, Cr,
Zn, Cd, Fe, Mn, Hg, Ba, Ag)
Arsenic
Cyanide
Fluoride
Selenium
9.6.4 Moâ taû caùc thaønh phaàn caân baèng nöôùc trong BCL hôïp veä sinh
Caùc thaønh phaàn taïo neân söï caân baèng nöôùc cho moät ñôn nguyeân theå tích bao goàm:
nöôùc thaâm nhaäp vaøo BCL töø phía treân (nöôùc möa, nöôùc töôùi,...), ñoä aåm cuûa CTR, ñoä
aåm cuûa ñaát bao phuû, nöôùc tieâu thuï cho caùc phaûn öùng taïo khí BCL. Löôïng nöôùc roø ræ
caàn phaûi thu gom coù theå tính ñöôïc nhôø vaøo baøi toaùn caân baèng nöôùc trong BCL. Caùc
thaønh phaàn trong phöông trình caân baèng nöôùc bao goàm:
- Nöôùc ñi vaøo töø phía treân: chuû yeáu laø nöôùc möa thaám xuyeân qua lôùp vaät lieäu
bao phuû. Moät ñieåm quan troïng nhaát khi tieán haønh thieát laäp baøi toaùn caân baèng nöôùc laø
phaûi xaùc ñònh ñöôïc löôïng nöôùc möa thaám xuyeân qua lôùp vaät lieäu che phuû sau cuøng.
- Ñoä aåm cuûa chaát thaûi: goàm ñoä aåm cuûa baûn thaân CTR vaø ñoä aåm haáp phuï töø
khí quyeån hay nöôùc möa khi chöùa trong caùc container. Vaøo muøa khoâ, ñoä aåm coù theå bò
maát ñi tuøy thuoäc vaøo ñieàu kieän löu tröõ. Ñoä aåm trong CTR ñoâ thò vaø thöông maïi
376
khoaûng 20%. Tuy nhieân, vì ñoä aåm cuûa CTR phuï thuoäc vaøo thôøi tieát neân caàn thieát phaûi
kieåm tra ñoä aåm theo thôøi tieát.
- Ñoä aåm trong ñaát bao phuû beà maët: phuï thuoäc vaøo loaïi ñaát bao phuû vaø muøa
trong naêm. Ñoä aåm lôùn nhaát cuûa ñaát bao phuû goïi laø ñoä giöõ nöôùc (field capacity – FC)
laø löôïng chaát loûng giöõ laïi trong caùc loã roãng cuûa ñaát döôùi taùc duïng cuûa troïng löïc. Ñaát
seùt coù ñoä giöõ nöôùc töø 6 –12% vaø ñaát muøn seùt laø 23 – 31%.
- Nöôùc maát ñi töø lôùp loùt ñaùy: nöôùc maát ñi töø lôùp loùt ñaùy oâ ñaàu tieân cuûa BCL
hay caùc oâ ôû treân lieàn keà vôùi heä thoáng thu nöôùc trung gian trong BCL goïi laø nöôùc roø ræ.
- Nöôùc tieâu thuï cho caùc phaûn öùng taïo khí baõi raùc: nöôùc tieâu thuï trong suoát quaù
trình phaân huûy yeám khí caùc thaønh phaàn höõu cô cuûa CTR. Löôïng nöôùc tieâu thuï cho quaù
trình taïo khí töø söï phaân huûy chaát höõu cô coù theå tính cho chaát thaûi höõu cô coù khaû naêng
phaân huûy sinh hoïc nhanh.
C68H11O50N + 16H 2O CH4 + 33CO2 + NH 3
- Nöôùc maát ñi do quaù trình bay hôi: caùc khí hình thaønh trong BCL thöôøng ôû daïng
khí baõo hoøa. Löôïng nöôùc bay hôi thoaùt ra khoûi BCL coù theå tính ñöôïc töø löôïng khí baõo hoaø
hôi nöôùc.
PV.V = nRT. (9.15)
Trong ñoù
Pv: AÙp suaát hôi baõo hoaø cuûa nöôùc ôû nhieät ñoä T, kg/m 2
V: Theå tích, m3
n: soá mol khí
R: haèng soá khí = 8,31 x 10-3 kJ/(mol. oK)
T: nhieät ñoä , 0K
Khaû naêng giöõ nöôùc cuûa baõi raùc (ñoä giöõ nöôùc)
377
Laø löôïng nöôùc coù theå giöõ laïi trong CTR döôùi taùc duïng keùo xuoáng cuûa troïng löïc. Nöôùc
roø ræ laø löôïng nöôùc trong BCL vöôït qua khaû naêng giöõ nöôùc. Khaû naêng giöõ nöôùc cuûa
BCL thay ñoåi phuï thuoäc vaøo troïng taûi taùc ñoäng vaø coù theå tính toaùn theo coâng thöùc
sau:
FC = 0.6 – 0.55 
W 
  (9.16)
10.000 W 

Trong ñoù:
FC: khaû naêng giöõ nöôùc cuûa baõi raùc.
W: troïng taûi taùc duïng tính laïi ñieåm giöõa chieàu cao cuûa taàng CTR trong BCL hôïp veä sinh
Phöông trình caân baèng nöôùc:
SSW = W SW + WTS + WCM + W A(R) – WLG – WWV – WE – WB(L) (9.17)
Trong ñoù:
SSW : soá gia löôïng nöôùc chöùa trong raùc ôû BCL hôïp veä sinh, kg/m3.
WSW: ñoä aåm trong raùc ñöa vaøo choân ôû baõi raùc, kg/m3.
WTS: ñoä aåm trong buøn coáng raõnh, kg/m3.
WCM: ñoä aåm trong vaät lieäu bao phuû, kg/m3.
WA(R): löôïng nöôùc ñi vaøo töø treân (ñoái vôùi caùc lôùp treân, nöôùc ñi vaøo töø treân laø
löôïng möa rôi), kg/m 3.
WLG : löôïng nöôùc maát ñi ñeå taïo thaønh khí baõi raùc, kg/m3.
378
WWV : löôïng nöôùc maát ñi ñeå taïo thaønh khí döôùi daïng hôi nöôùc baõo hoøa ôû trong
baõi raùc, kg/m3.
WE : löôïng nöôùc maát ñi do söï bay hôi beà maët, kg/m3.
WB(L) : löôïng nöôùc ra ñi töø ñaùy cuûa phaàn töû (ñoái vôùi oâ choân laáp ñaët tröïc tieáp treân
heä thoáng thu gom nöôùc roø ræ thì nöôùc ra ñi töø ñaùy töông öùng vôùi nöôùc roø
ræ), kg/m3.
9.6.5 Tính toaùn löôïng nöôùc roø ræ
Treân cô sôû cuûa phöông trình caân baèng nöôùc, caùc soá lieäu veà löôïng möa, ñoä aåm cuûa raùc
tröôùc vaø sau neùn, ta coù theå tính sô boä löôïng nöôùc roø ræ theo moâ hình söï di chuyeån moät
chieàu cuûa nöôùc xuyeân qua raùc neùn vaø ñaát nhö sau
P(1 – R) - EA (m 3/ngaøy)
C = M(W2 – W 1) +  (9.18)
= 35%M + (0.85P – E) A
Trong ñoù:
M: khoái löôïng raùc sinh hoaït trung bình ngaøy taán/ngaøy (cuoái giai ñoaïn thieát keá).
W 1:ñoä aåm cuûa raùc sau khi neùn = 25%.
W 2:ñoä aåm cuûa raùc tröôùc khi neùn = 60%.
P: löôïng möa ngaøy lôùn nhaát cuûa thaùng , m/ngaøy.
R: heä soá thoaùt nöôùc beà maët, R = 0.15.
E: löôïng boác hôi, m/ngaøy.
A: dieän tích coâng taùc moãi ngaøy laáy ôû cuoái giai ñoaïn thieát keá, m2/ngaøy.
Ví duï 9.4 Tính toaùn löu löôïng nöôùc roø ræ lôùn nhaát cho BCL ñöôïc xaây döïng vôùi 4 oâ
choân laáp trong ñoù dieän tích moãi oâ laø 47.480m2 , bieát:
Khoái löôïng raùc thaûi caàn choân laáp laø: 2.465taán/ngaøy
Löôïng möa trung bình thaùng cao nhaát taïi khu vöïc laø 364,1mm/thaùng (thaùng 6)
Ñoä boác hôi töï nhieân trung bình trong khu vöïc laø 3,8mm/ngaøy.
Theo caân baèng nöôùc ñoái vôùi toaøn boä caùc hoá choân laáp trong baõi:
Qw = Sw + Ww + Lw - Pw - Ew
Trong ñoù:
Qw : Löôïng nöôùc roø ræ töø baõi raùc
Sw : Löôïng nöôùc ngaám vaøo töø phía treân
Ww: Löôïng nöôùc do thay ñoåi ñoä aåm cuûa raùc vaø vaät lieäu phuû beà maët
Coù theå tính gaàn ñuùng Ww = Cw G/100p
379
: Khoái löôïng rieâng cuûa nöôùc (taán/m3). Ôû 25 0C, p = 0,99708
Cw: Cheânh leäch ñoä aåm giöõa raùc ñöa vaøo vaø raùc trong hoá (%)
G: Löôïng raùc ñöa vaøo choân laáp
Lw: Löôïng nöôùc töø ñaát thaám vaøo, coù theå coi:
Pw: Löôïng nöôùc tieâu thuï cho caùc phaûn öùng
Ew: Löôïng nöôùc boác hôi
a) Löôïng nöôùc thaám vaøo töø phía treân (Sw)
Löôïng möa tính toaùn laø ( heä soá an toaøn laø1,5):
364,1
1,5 x = 18,204 mm/ngaøy
30
Löôïng möa treân beà maët hoá choân laáp:
47480m2 x 18,204mm/ngaøy = 864,3 m3/ngaøy
Löôïng nöôùc möa bò ngaám vaøo caùc hoá khaùc (ñaõ hoaøn thaønh choân laáp töø tröôùc)
baèng khoaûng 20% löôïng nöôùc möa treân beà maët cuûa moät hoá choân seõ laø:
20% x 864,33 = 172,9 m3/ngaøy
Toaøn boä löôïng nöôùc möa khaùc ñeàu ñöôïc thu gom vaø thoaùt ra ngoaøi thì löôïng
nöôùc möa ngaám xuoáng töø phía treân seõ laø:
Sö = 864,3 + 172,9 = 1037,2 m3/ngaøy
b) Löôïng nöôùc do thay ñoåi ñoä aåm:
Theo caùc keát quaû thoáng keâ veà raùc cho thaáy ñoä aåm trung bình cuûa raùc naèm trong
khoaûng 60 65%, thaønh phaàn chaát höõu cô trung bình trong raùc thaûi sinh hoaït naèm
trong khoaûng 75 79%. Neáu giaû thieát ñoä aåm trong caùc thaønh phaàn khaùc khoâng ñoåi vaø
thaønh phaàn trung bình cuûa raùc thaûi sinh hoaït chieám 93,86% trong toaøn boä khoái löôïng
raùc thì löôïng nöôùc taïo thaønh do thay ñoåi ñoä aåm khi bò neùn eùp vaø chaát höõu cô phaân huûy
90% seõ laø:
(60-65%) x (75-79%) x 90% x 93,86% 40,36%
Khoái löôïng raùc thaûi ñöôïc thu gom lôùn nhaát laø 2 465taán/ngaøy, löôïng nöôùc sinh ra do
thay ñoåi ñoä aåm seõ laø:
Ww = (2465 x 40,36%)/0,99708 = 997,7 m 3/ngaøy.
c) Löôïng nöôùc tieâu thuï cho caùc phaûn öùng (Pw):
Löôïng raùc ñöa vaøo haøng ngaøy laø 2.465taán/ngaøy, löôïng raùc höõa cô trong ñoù laø:
2465 x (1 - 62,24%) x 78,5% x 93,86% = 685,8 taán/ngaøy
Löôïng nöôc tieâu thuï cho phaûn öùng:
380
Pw = 685,8 x 90% x 0,18/0,9978 = 111,43 m 3/ngaøy

d) Löôïng nöôùc boác hôi
Boác hôi nöôùc töø raùc chæ xaûy ra ôû caùc hoá raùc ñang hoaït ñoäng. Do ñoù löôïng boác hôi töï nhieân
seõ laø:
189.930m2 x 3,8mm/ngaøy = 721,7 m3/ngaøy
Löôïng khí thaûi phaùt sinh töø caùc hoá raùc laø:
685,8taán/ngaøy x 90% x 0,8m3/kg = 493.776 m3/ngaøy
Löôïng nöôùc boác hôi cuøng khí:
493.776 x 0,03524/997,08 = 17,4 m3 /ngaøy
Löôïng nöôùc bay hôi laø:
Ew = 721,73 + 17,45 = 739,1 m3/ngaøy
e) Löu löôïng nöôùc roø ræ lôùn nhaát töø caùc hoá raùc laø:
Qw = 1.037,2 + 997 - 111,4 - 739,1 = 1.184 m3/ngaøy
9.7 CAÁU TRUÙC CHÍNH CUÛA BCL HÔÏP VEÄ SINH
9.7.1 Yeâu caàu thieát keá
Thieát keá BCL hôïp veä sinh khaùc vôùi caùc loaïi thieát keá khaùc, tuy nhieân noù cuõng yeâu caàu
nhöõng baûn veõ chi tieát vaø nhöõng chæ daãn kyõ thuaät nhaèm höôùng daãn roõ cho ngöôøi vaän
haønh BCL. Caùc taøi lieäu ban ñaàu caàn thieát cho coâng vieäc thieát keá bao goàm:
 Caùc taøi lieäu quy hoaïch cuûa ñoâ thò.
 Caùc ñieàu kieän daân soá, ñieàu kieän kinh teá – xaõ hoäi, hieän traïng vaø ñònh höôùng
phaùt trieån trong töông lai.
 Caùc taøi lieäu veà ñòa hình, ñòa chaát coâng trình, thuûy vaên, ñieàu kieän khí haäu cuûa
khu vöïc.
 Caùc taøi lieäu khaùc coù lieân quan.
Caùc yeâu caàu ñoái vôùi thieát keá maët baèng BCL:
 Toång dieän tích söû duïng höõu ích phaûi lôùn.
 Chi phí cho xaây döïng, vaän haønh vaø ñaàu tö ban ñaàu caøng thaáp caøng toát.
 Caùc thao taùc xaây döïng vaø vaän haønh phaûi thuaän lôïi, deã daøng vaø toán ít coâng söùc.
 Ñaûm baûo veä sinh moâi tröôøng, traùnh ñöôïc toái ña aûnh höôûng cuûa khí thaûi töø BCL
vaø khí thaûi töø heä thoáng xöû lyù nöôùc thaûi tôùi khu vöïc ñieàu haønh, baûo veä, nghæ
ngôi vaø caùc khu vöïc daân cö laân caän; ñaëc bieät xem xeùt traùnh taùc ñoäng cuûa khí
thaûi do caùc höôùng gioù chuû ñaïo (gioù Taây Nam vaøo muøa möa vaø gioù Ñoâng Baéc
vaøo muøa khoâ).
381
 Deã theo doõi, quaûn lyù trong quaù trình xaây döïng vaø vaän haønh.
Hình 9.5: Moâ hình BCL hôïp veä sinh

9.7.2 Caùc coâng trình xaây döïng cô baûn, chuû yeáu trong caùc BCL
- Taát caû caùc coâng trình xaây döïng phaûi ñaët trong phaïm vò cuûa BCL.
- Tuyø theo quy moâ baõi vaø ñòa hình xaây döïng maø BCL coù taát caû hay cho pheùp giaûm
moät soá coâng trình (Baûng 9.13)
Baûng 9.13: Quy ñònh caùc coâng trình baét buoäc hoaëc khoâng baét buoäc ñoái vôùi caùc BCL
Ñoàng baèng Trung du

STT Coâng trình Nhoû, Raát Nhoû, Raát
Lôùn Lôùn
vöøa lôùn vöøa lôùn
01 Oâ raùc x x x x x x
02 Saân phôi buøn, oâ chöùa buøn x x x x x x
03 Heä thoáng thu gom, xöû lyù nöôùc raùc x x x x x x
04 Thu vaø xöû lyù khí gas x x x x x x
Heä thoáng thoaùt vaø ngaên doøng
05 x x x x x
nöôùc maët
06 Heä thoáng haøng raøo x x x x x x
07 Vaønh ñai caây xanh coù taùn x x x x x x
382
08 Heä thoáng bieån baùo x x x x x x

09 Heä thoáng quan traéêc moâi tröôøng x x x x x x
10 Heä thoáng ñieän, caáp thoaùt nöôùc x x x x
11 Traïm caân x x x x
12 Traïm kieåm tra CTR x x x x
13 Traïm veä sinh xe maùy x x x x
14 Heä thoáng ñieàu haønh x x x x
15 Vaên phoøng laøm vieäc x x x x

16 Khu vöïc chöùa chaát phuû x x x x x
17 Khu vöïc chöùa chaát lieäu thu hoài x x x x x x
18 Kho chöùa caùc chaát dieät coân truøng x x x x
19 Traïm söûa chöõa, baûo döôõng x x x x x
20 Laùn ñeå xe maùy x x x x
21 Phoøng thí nghieäm x x x
Nguoàn: Thoâng tö 01 cuûa Boä Khoa hoïc Coâng ngheä Moâi tröôøng – Boä Xaây döïng
9.7.2.1 OÂ choân laáp
Caùc oâ choân laáp bao goàm moät soá daïng nhö sau:
1. Caùc oâ choân laáp CTR thoâng thöôøng:
 Caùc oâ choân laáp laø nôi chöùa vaø choân chaát thaûi. Ñoái vôùi caùc oâ lôùn vaø raát lôùn,
coù theå chia thaønh caùc oâ choân laáp CTR thoâng thöôøng vaø moät soá oâ choân laáp chaát thaûi
nguy haïi khi ñöôïc pheùp cuûa Cô quan Quaûn lí Nhaø Nöôùc veà Moâi tröôøng
(CQQLNNMT). Trong moãi BCL, thieát keá soá oâ choân laáp phaûi phuø hôïp vôùi coâng suaát
cuûa BCL vaø caùc ñieàu kieän thöïc teá cuûa töøng ñòa phöông.
 Kích thöôùc caùc oâ choân laáp neân thieát keá sao cho moãi oâ vaän haønh khoâng quaù 3
naêm phaûi ñoùng cöûa vaø chuyeån sang oâ choân laáp môùi.
383
Hình 9.6: Caáu taïo oâ choân laáp
OÁng thu khí
Lôùp ñaát troàng coû

Lôùp caùt thoaùt nöôùc
Lôùp phuû Lôùp vaûi ñòa chaát
beà maët Lôùp choáng thaám HDPE
` Lôùp ñaát (0,6m)
Lôùp raùc thöù n (2m)
Lôùp raùc Lôùp phuû trung gian (0,2m)

vaø ñaát phuû
Lôùp raùc thöù n -1
Lôùp raùc thöù 1 (2m/lôùp)
Lôùp ñaát baûo veä (0,3m)
Lôùp vaûi ñòa chaát 2

Lôùp ñaùy        Lôùp soûi + ñöôøng oáng (0,2m)
choáng thaám
Lôùp caùt (0,2m)
Lôùp vaûi ñòa chaát 1

Lôùp choáng thaám HDPE 1.5mm
Lôùp seùt choáng thaám (0,6m)
 Caùc oâ neân ñöôïc ngaên caùch vôùi nhau bôûi caùc con ñeâ vaø troàng caây xanh ñeå
haïn cheá oâ nhieãm vaø taïo caûnh quan moâi tröôøng.
 Neàn vaø vaùch cuûa oâ choân laáp phaûi coù heä soá thaám nhoû vaø coù khaû naêng chòu taûi
lôùn, coù theå laø neàn vaø vaùch töï nhieân hoaëc nhaân taïo. Neàn vaø vaùch töï nhieân ñaùy oâ choân
laáp phaûi ñaûm baûo coù caùc lôùp ñaát coù heä soá thaám cuûa ñaát 1 x 10-7 cm/s vaø beà daøy treân
1m. Neáu lôùp ñaát seùt töï nhieân coù heä soá thaám nöôùc > 1 x 10-7 cm/s vaø beà daøy khoâng
nhoû hôn 60 cm, neàn vaø vaùch cuûa caùc oâ trong BCL caàn phaûi loùt ñaùy baèng lôùp maøng
toång hôïp choáng thaám coù chieàu daøy ít nhaát 1,5 mm. Ñænh cuûa vaùch ngaên toái thieåu phaûi
ñaït baèng maët ñaát vaø ñaùy cuûa noù phaûi xuyeân vaøo lôùp seùt ôû ñaùy baõi, ít nhaát laø 60 cm.
 Ñaùy oâ choân laáp phaûi coù söùc chòu taûi > 1 kg/cm2 ñeå thuaän tieän cho vieäc thi
coâng cô giôùi. Ñoä doác ñaùy oâ khoâng nhoû hôn 2%. Taïi caùc ñieåm gaàn raõnh thu nöôùc raùc
thì ñoä doác khoâng nhoû hôn 5%.
 Ñaùy caùc oâ choân laáp phaûi coù heä thoáng thu gom nöôùc raùc.
384
2. OÂ choân laáp chaát thaûi daïng buøn
Yeâu caàu töông töï nhö oâ choân laáp chaát thaûi thoâng thöôøng. Tuy nhieân oâ choân laáp chaát
thaûi daïng buøn caàn beâtoâng hoaù vaø laùng ximaêng kyõ hoaëc caáu taïo caùc lôùp loùt ñaùy keùp vaø
theâm moät lôùp maøng toång hôïp choáng thaám HDPE (hoaëc caùc vaät lieäu coù tính chaát vaø
chaát löôïng töông ñöông) daøy ít nhaát 1,5 mm ñeå hoaøn toaøn khoâng thaám vaø thuaän tieän
cho vieäc thi coâng cô giôùi. Khoaûng caùch giöõa caùc raõnh vaø caùc hoá thu nöôùc raùc phaûi
ñaûm baûo sao cho thu hoài hieäu quaû nöôùc raùc trong oâ. Buøn tröôùc khi ñoå vaøo caùc oâ choân
laáp caàn ñöôïc phôi khoâ vaø neùn eùp.
3. OÂ choân laáp chaát thaûi nguy haïi
Vieäc choân laáp chaát thaûi nguy haïi phaûi ñöôïc cô quan Quaûn lyù Nhaø nöôùc veà moâi tröôøng
coù thaåm quyeàn cho pheùp. Caáu truùc oâ chaân laáp chaát thaûi nguy haïi phaûi ñaûm baûo tuyeät
ñoái khoâng cho nöôùc roø ræ thaám ræ ra ngoaøi vaø coù caáu taïo keùp nhö oâ choân laáp buøn.
4. Khi taän duïng möông, moû khai thaùc ñaù, khai thaùc quaëng (ñaõ qua söû duïng) duøng
laøm oâ choân laáp caàn phaûi tuaân theo nhöõng ñieàu kieän sau ñaây:
 Tröôøng hôïp möông hoaëc moû coù cao trình ñaùy naèm ôû vò trí cao hôn so vôùi
möïc nöôùc ngaàm, neáu löu löôïng nöôùc thaám bình quaân trong ngaøy (tính trung bình cuûa
moät naêm quan traéc lieân tuïc) nhoû hôn 1,5 x 10-3 m3nöôùc/m2 thì khoâng caàn thöïc hieän
caùc bieän phaùp choáng thaám cho ñaùy vaø thaønh oâ choân laáp. Neáu löu löôïng nöôùc bình
quaân thaám vaøo lôùn hôn 1,5 x 10-3 m3 nöôùc/m2 thì phaûi thöïc hieän caùc bieän phaùp choáng
thaám.
 Tröôøng hôïp möông hoaëc moû coù cao trình ñaùy naèm ôû vò trí thaáp hôn so vôùi
möïc nöôùc ngaàm thì phaûi thöïc hieän caùc bieän phaùp choáng thaám.
5. Choáng thaám cho caùc oâ choân laáp
Muïc ñích cuûa vieäc choáng thaám cho caùc oâ choân laáp chaát thaûi laø ngaên caûn söï oâ nhieãm
ñaát vaø nöôùc ngaàm do nöôùc ræ raùc sinh ra töø caùc oâ choân laáp, vì vaäy yeâu caàu cuûa lôùp
choáng thaám laø phaûi ngaên caûn söï xaâm nhaäp cuûa nöôùc ræ raùc töø caùc oâ choân laáp ñeå khoâng
gaây oâ nhieãm cho ñaát vaø nöôùc ngaàm.Caáu taïo cuûa lôùp choáng thaám oâ choân laáp ñöôïc trình
baøy ôû hình sau:
385
Hình 9.7 Caáu taïo lôùp choáng thaám

Heä thoáng thu gom nöôùc roø ræ ñöôïc söû duïng laø heä thoáng goàm nhieàu oáng thu gom nöôùc
ræ raùc ôû ñaùy BCL, ñöôïc bieãu dieãn theo hình sau
Hình 9.8 Heä thoáng thu gom nöôùc roø ræ

Dieän tích ñaùy ñöôïc chia thaønh moät daõy caùc hình chöõ nhaät baèng caùc ñöôøng chaén ñaát seùt
ñaët taïi caùc khoaûng caùch thích hôïp. Khoaûng caùch cuûa caùc ñöôøng chaén ñaát seùt töông
öùng vôùi chieàu roäng cuûa moät teá baøo oâ choân laáp. Caùc oáng thu gom nöôùc roø ræ thì ñöôïc
ñaët theo chieàu doïc moät caùch tröïc tieáp treân lôùp maøng ñòa chaát cuûa taàng choáng thaám
ñaùy oâ choân laáp. Cöù 100 mm oáng thu gom nöôùc roø ræ seõ ñöôïc khoan loã ñeå thoaùt nöôùc,
caùc loã khoan ñöôïc khoan treân moät nöõa chu vi phía treân cuûa caùc oáng thu gom, khoaûng
caùch giöõa caùc loã khoan laø 6mm vaø kích thöôùc cuûa loã khoan laø 0,0000254 mm phuø hôïp
vôùi kích thöôùc haït caùt nhoû nhaát- lôùp caùt 30 cm phuïc vuï cho vieäc loïc nöôùc ræ raùc tröôùc
khi noù ñöôïc thu gom ñeå xöû lyù. Ñeå taêng hieäu quaû thoaùt nöôùc, ñaùy ñöôïc laøm nghieâng
2%. Caùc oáng thu gom nöôùc roø ræ ñaët caùch nhau 6m, ñöôøng kính oáng thu gom nöôùc roø ræ
386
laø 200mm. Söû duïng heä thoáng nhieàu oáng thu gom nöôùc roø ræ seõ ñaûm baûo loaïi boû nhanh
nöôùc ræ raùc töø ñaùy cuûa BCL.
9.7.3 Heä thoáng thu gom vaø xöû lyù nöôùc roø ræ, nöôùc thaûi cuûa BCL
 Taát caû caùc BCL ñeàu phaûi thu gom vaø xöû lyù nöôùc raùc, nöôùc thaûi (nöôùc thaûi sinh
hoaït, nöôùc thaûi veä sinh caùc phöông tieän vaän chuyeån, thí nghieäm vaø caùc loaïi nöôùc thaûi
khaùc). Nöôùc raùc vaø nöôùc thaûi sau khi xöû lyù phaûi ñaït Tieâu chuaån Vieät Nam veà moâi
tröôøng (TCVN).
 Heä thoáng thu gom nöôùc roø ræ, nöôùc thaûi bao goàm: caùc raõnh, oáng daãn vaø hoá thu
nöôùc raùc vaø nöôùc thaûi ñöôïc boá trí hôïp lyù ñaûm baûo thu gom toaøn boä nöôùc roø ræ, nöôùc
thaûi veà traïm xöû lyù. Heä thoáng thu gom naøy bao goàm:
 Taàng thu gom nöôùc roø ræ ñöôïc ñaët ôû ñaùy vaø thaønh oâ choân laáp, naèm treân taàng
choáng thaám cuûa ñaùy oâ choân laáp hoaëc treân maøng toång hôïp choáng thaám tuøy theo töøng
tröôøng hôïp. Taàng thu gom nöôùc roø ræ phaûi coù chieàu daøy ít nhaát 50cm vôùi nhöõng ñaëc
tính nhö sau:
+ Coù ít nhaát 5% khoái löôïng haït coù kích thöôùc 0,075 mm.
+ Coù heä soá thaám toái thieåu baèng 1 x 10-2 cm/s.
 Maïng löôùi oáng thu gom nöôùc roø ræ ñöôïc ñaët ôû beân trong taàng thu gom nöôùc roø ræ
(nhö ñaõ moâ taû ôû treân) phuû leân toaøn boä ñaùy oâ choân laáp. Maïng löôùi ñöôøng oáng thu
gom nöôùc raùc naøy phaûi ñaùp öùng caùc yeâu caàu sau:
+ Coù thaønh beân trong nhaün vaø coù ñöôøng kính toái thieåu 150 mm.
+ Coù ñoä doác toái thieåu 1%.
 Lôùp loïc bao quanh ñöôøng oáng thu gom nöôùc raùc, nöôùc thaûi bao goàm: moät lôùp ñaát
coù ñoä haït ít nhaát 5% khoái löôïng laø haït coù ñöôøng kính 0,075 mm hoaëc moät maøng loïc
toång hôïp coù hieäu quaû loïc töông ñöông ñeå ngaên caûn söï di chuyeån caùc haït quaù mòn
xuoáng heä thoáng thu gom sao cho nöôùc raùc töï chaûy xuoáng heä thoáng thu gom.
 Heä thoáng thu gom nöôùc roø ræ, nöôùc thaûi phaûi ñöôïc thieát keá vaø laép ñaët sao cho haïn
cheá tôùi möùc thaáp nhaát khaû naêng tích tuï nöôùc roø ræ ôû ñaùy oâ choân laáp. Vaät lieäu ñöôïc löïa
choïn ñeå xaây döïng heä thoáng thu gom nöôùc roø ræ, nöôùc thaûi phaûi ñaûm baûo ñuû ñoä beàn caû
veà tính chaát hoaù hoïc vaø cô hoïc trong suoát thôøi gian vaän haønh vaø söû duïng BCL.
 Heä thoáng thu gom vaø xöû lyù nöôùc roø ræ, nöôùc thaûi ñeàu phaûi xöû lyù choáng thaám ôû ñaùy
vaø beân thaønh ñaûm baûo khoâng cho nöôùc roø ræ vaø nöôùc thaûi thaám vaøo nöôùc ngaàm vaø
nöôùc maët.
 Phöông phaùp vaø coâng ngheä xöû lyù nöôùc roø ræ, nöôùc thaûi tuøy thuoäc vaøo ñieàu kieän cuï
theå cuûa töøng BCL maø aùp duïng cho phuø hôïp yeâu caàu sau khi xöû lyù phaûi ñaït tieâu chuaån
Vieät Nam veà moâi tröôøng (TCVN).
9.7.4 Thu gom vaø xöû lyù khí thaûi
 Ñeå ñaûm baûo an toaøn vaø veä sinh moâi tröôøng, taát caû caùc BCL phaûi coù heä thoáng thu
hoài vaø xöû lyù khí gas. Tuyø theo löôïng khí saûn sinh, khí gas coù theå söû duïng vaøo muïc
387
ñích sinh hoaït hoaëc tieâu huûy baèng phöông phaùp ñoát, thu hoài naêng löôïng… khoâng ñeå
khí thoaùt töï nhieân ra moâi tröôøng xung quanh.
 Thu hoài khí gas thöôøng baèng heä thoáng thoaùt khí bò ñoäng (ñoái vôùi BCL loaïi nhoû) hoaëc
heä thoáng thu khí gas chuû ñoäng baèng caùc gieáng khoan thaúng ñöùng (ñoái vôùi caùc loaïi BCL
vöøa vaø lôùn).
 Vò trí caùc gieáng khoan neân ñaët ôû ñænh caùc uï chaát thaûi.
+ Ñoä saâu loã khoan toái thieåu phaûi khoan saâu vaøo lôùp chaát thaûi (döôùi lôùp phuû
BCL) 1m - 1,5m. Khoaûng caùch caùc loã khoan thu khí thöôøng töø 50m - 70m vaø
boá trí theo hình tam giaùc ñeàu.
+ Xung quanh loã khoan thu hoài khí gas phaûi ñöôïc leøn kyõ baèng seùt deûo vaø
ximaêng.
 Xung quanh khu vöïc thu gom vaø xöû lyù khí thaûi phaûi coù raøo chaén hoaëc bieån baùo
"Khoâng nhieäm vuï mieãn vaøo".
9.7.5 Heä thoáng thoaùt nöôùc maët vaø nöôùc möa
9.7.5.1 Heä thoáng thoaùt nöôùc maët
Loaïi boû hay giaûm thieåu löôïng nöôùc maët xaâm nhaäp vaøo BCL laø moät yeâu caàu cô baûn
trong thieát keá BCL hôïp veä sinh, bôûi vì nöôùc maët laø nguyeân nhaân chính sinh ra nöôùc ræ
raùc. Do ñoù, nöôùc möa vaø caùc nguoàn nöôùc maët khaùc töø caùc vuøng xung quanh khoâng
ñöôïc pheùp ñoå vaøo BCL cuõng nhö khoâng ñöôïc pheùp tích tröõ treân beà maët cuûa BCL.
Taïi nhöõng vò trí maø doøng chaûy cuûa nhöõng côn möa lôùn coù theå ñoå vaøo BCL thì phaûi thieát
keá caùc boä phaän thoaùt nöôùc thích hôïp rieâng cho BCL. Caùc boä phaän thoaùt nöôùc ñöôïc thieát
keá ñeå loaïi boû doøng chaûy töø khu vöïc xung quanh hoaëc töø nöôùc beà maët cuûa BCL.
Trong nhieàu tröôøng hôïp, caàn phaûi xaây döïng caùc löu vöïc löu tröõ nöôùc möa ñeå ngaên
chaën caùc doøng chaûy. Nöôùc möa treân toaøn khu vöïc BCL phaûi ñöôïc thu gom trieät ñeå töø
caùc phaàn ñaõ hoaøn thaønh cuûa BCL cuõng nhö caùc khu vöïc chöa choân laáp.
Tuøy theo ñòa hình BCL maø heä thoáng thoaùt nöôùc maët vaø nöôùc möa coù khaùc nhau:
 Ñoái vôùi caùc BCL xaây döïng ôû mieàn nuùi vaø trung du coù theå phaûi duøng caùc keânh / möông ñeå
thu nöôùc, ngaên nöôùc töø caùc söôøn doác ñoå vaøo BCL. Keânh naøy cuõng laøm nhieäm vuï thoaùt nöôùc
möa trong BCL.
Quy moâ (kích thöôùc keânh möông) ñöôïc thieát keá treân cô sôû löôïng nöôùc töø caùc söôøn doác xung
quanh coù khaû naêng ñi vaøo BCL. ÔÛ nhöõng vò trí doøng luõ maïnh phaûi tieán haønh keø ñaù ñeå traùnh
nöôùc phía bôø keânh ñoå vaøo BCL.
 ÔÛ ñoàng baèng, coù theå söû duïng heä thoáng ñeâ (khoâng thaám) bao quanh BCL nhaèm
ngaên caùch BCL vôùi moâi tröôøng xung quanh. Ñeâ phaûi coù ñoä cao lôùn hôn möïc nöôùc luõ 2
- 3m, maët ñeâ roäng 3 - 4m coù raøo vaø troàng caây, coù heä thoáng thu gom nöôùc möa rieâng
vaø ñoå ra caùc keânh thoaùt nöôùc möa cho khu vöïc.
Caáu taïo cuûa boä phaän thoaùt nöôùc maët ñöôïc söû duïng cho BCL ñöôïc moâ taû ôû hình sau
388
9.7.5.2 Lôùp phuû trung gian

Thoâng thöôøng, ñaát seùt sau khi neùn chaët daøy 60cm ñöôïc söû duïng ñeå laøm lôùp phuû trung
gian. Vieäc söû duïng ñaát seùt laøm lôùp phuû trung gian caàn chuù yù ñeán khaû naêng ngaên chaën
caùc loaïi gaäm nhaám ñaøo hang vaø söï phaùt taùn khí. Vaán ñeà naøy coù theå khaéc phuïc baèng
caùch giöõ ñoä aåm thích hôïp cho lôùp ñaát phuû nhö töôùi moät löôïng nöôùc vöøa ñuû thaám vaøo
lôùp ñaát seùt bao phuû.
9.7.5.3 Lôùp phuû cuoái cuøng
Caáu taïo cuûa lôùp bao phuû cuoái cuøng ñöôïc trình baøy ôû hình sau, ñöôïc taïo töø nhieàu lôùp,
moãi lôùp coù moät vai troø rieâng. Lôùp ñaát neàn ñöôïc söû duïng ñeå bao phuû beà maët BCL vaø laøm
neàn cho lôùp chaén. Lôùp chaén ñöôïc söû duïng ñeå ngaên caûn söï di chuyeån cuûa caùc lôùp chaát
loûng vaøo BCL vaø söï phaùt khí choân laáp qua lôùp phuû. Lôùp thoaùt nöôùc ñöôïc söû duïng ñeå vaän
chuyeån nöôùc möa thaám qua vaät lieäu phuû vaø laøm giaûm aùp löïc nöôùc leân lôùp chaén. Lôùp baûo
veä ñöôïc söû duïng ñeå bao phuû beà maët cuûa BCL vaø ñeå troàng caùc loaïi caây maø seõ ñöôïc söû
duïng trong thôøi gian BCL ñoùng cöûa.
Baûng 9.14. Caùc loaïi vaät lieäu cuûa lôùp phuû cuoái cuøng
Hôïp phaàn Loaïi vaät lieäu
Lôùp beà maët ] Ñaát phuû taïi vò trí
Lôùp baûo veä
Lôùp thoaùt nöôùc ] Caùt, soûi
Lôùp chaén ] Maøng ñòa chaát
Lôùp neàn ] Ñaát töï nhieân ñöôïc neùn vaø laøm doác
Maët caét lôùp phuû cuoái cuøng cuûa baõi :
Hình 9.9 Maët caét cuûa lôùp phuû cuoái cuøng oâ choân laáp
389
Hình 9.10 Moâ hình caùc coâng ñoaïn thöïc hieän
Hình 9.11 Moâ hình BCLHVS hoaøn chænh

9.7.6 Haøng raøo vaø vaønh ñai caây xanh
Ñoái vôùi BCL, nhaát thieát phaûi coù haøng raøo quanh baõi. Giai ñoaïn ñaàu neân söû duïng haøng
raøo keõm gai coù keát hôïp troàng caây xanh loaïi moïc nhanh, reã chuøm (neân söû duïng loaïi
caây oâroâ) hoaëc xaây töôøng.
- Neân löïa choïn loaïi caây coù taùn roäng, khoâng ruïng laù, xanh quanh naêm. Chieàu cao
cuûa caây tính toaùn toái thieåu thöôøng baèng chieàu cao cuûa BCL.
- Caây xanh caàn ñöôïc troàng ôû nhöõng khoaûng troáng ôû khu vöïc nhaø kho vaø coâng trình
phuï trôï.
- Caây xanh coøn ñöôïc troàng doïc hai beân ñöôøng daãn töø giao thoâng chính vaøo BCL.
9.7.7 Heä thoáng giao thoâng
1. Ñöôøng vaøo BCL
Ñöôøng vaøo BCL ñöôïc thieát keá xaây döïng treân cô sôû tính toaùn löu löôïng xe chaïy,
taûi troïng xe, toác ñoä theo quy phaïm thieát keá ñöôøng boä cuûa Boä Giao thoâng vaän taûi;
390
maët ñöôøng phaûi roäng ñeå hai laøn xe chaïy vôùi toác ñoä 60 – 80 km/h, maët ñöôøng phaûi
toát ñaït cöôøng ñoä 5 –7 kg/cm2, thoaùt nöôùc toát.
Coù vaïch phaân caùch cho xe, ngöôøi ñi boä vaø xe thoâ sô.
Coù raõnh thoaùt nöôùc (neáu ôû mieàn nuùi vaø trung du).
Khoâng cho pheùp xaây döïng nhaø cöûa hai beân ñöôøng.
Troàng caây hai beân ñöôøng.
2. Ñöôøng trong BCL
 Phaûi thuaän tieän, ñuû roäng ñeå caùc loaïi xe vaø maùy moùc hoaït ñoäng thuaän lôïi.
 Ñoái vôùi caùc BCL lôùn vaø raát lôùn, phaûi coù caùc ñöôøng vónh cöûu, baùn vónh cöûu vaø
ñeàu phaûi traûi nhöïa hoaëc beâtoâng.
 Caùc ñöôøng baùn vónh cöûu, ñöôøng taïm boá trí chuû yeáu xe chaïy moät chieàu. Xe vaøo
ñoå raùc xong ñi ra ñöôøng khaùc, qua baõi veä sinh röûa xe vaø theo cöûa khaùc ra
ngoaøi BCL nhaèm traùnh uøn taéc vaø giaûm buïi.
 Ñöôøng taïm chæ laøm cho xe vaøo ñoå raùc, caùc ñöôøng taïm phaûi coù choã quay xe deã
daøng.
3. Heä thoáng caáp nöôùc
 Heä thoáng caáp nöôùc coù theå ñoäc laäp, hoaëc ñaàu tö heä thoáng caáp nöôùc cuûa ñoâ thò.
 Trong tröôøng hôïp caáp nöôùc ñoäc laäp, toát nhaát neân söû duïng nöôùc ngaàm töø loã
khoan vaø phaûi coù heä thoáng xöû lyù ñaït tieâu chuaån caáp nöôùc cho sinh hoaït.
 Nöôùc cho saûn xuaát (röûa xe, töôùi ñöôøng, röûa saân baõi) ñöôïc laáy töø keânh thoaùt nöôùc
möa (hoaëc hoá sinh hoïc sau khi xöû lyù ñaït tieâu chuaån) khoâng duøng nöôùc caáp cho
sinh hoaït ñeå laøm veä sinh xe, baõi.
9.7.8 Quy ñònh veà moâi tröôøng trong xaây döïng baõi choân laáp
Vieäc xaây döïng BCL phaûi ñöôïc thöïc hieän ñuùng theo thieát keá vaø ñaûm baûo yeâu caàu kyõ
thuaät ñoái vôùi taát caû caùc haïng muïc coâng trình.
Tröôùc khi xaây döïng phaûi taïo haøng raøo baûo veä vaø vaønh ñai caây xanh xung quanh BCL.
Vieäc toå chöùc thi coâng phaûi haïn cheá toái ña söï phaù huûy thaûm thöïc vaät ôû xung quanh vaø
caáu truùc töï nhieân neàn ñaùy cuûa BCL.
Toå chöùc thi coâng phaûi ñoàng boä, ñuùng quy trình thieát keá. Moïi phöông tieän vaän chuyeån,
trang thieát bò vaän haønh trong BCL phaûi ñaûm baûo an toaøn vaø veä sinh moâi tröôøng theo
ñuùng noäi quy, luaät leä ban haønh.
Coâng taùc kieåm tra, giaùm saùt vieäc xaây döïng BCL phaûi ñöôïc tieán haønh thöôøng xuyeân vaø
chaët cheõ. Sau khi xaây döïng xong phaûi kieåm tra xaùc ñònh laïi ñoä thaám nöôùc cuûa ñaát ôû neàn
ñaùy vaø xung quanh BCL. Neáu chöa ñaûm baûo yeâu caàu thieát keá thì phaûi thi coâng laïi.
391
Khi xaây döïng caùc heä thoáng thu gom khí gas, phaûi tuyeät ñoái an toaøn, ñeà phoøng söï coá
(phuït khí, chaùy, noå….). Coù ñaày ñuû trang thieát bò phoøng choáng söï coá vaø baûo ñaûm an
toaøn cho caùc caùn boä nhaân vieân laøm vieäc taïi BCL.
9.7.9 Vaän haønh BCL CTR
1. Giai ñoaïn hoaït ñoäng
 Chaát thaûi ñöôïc chôû ñeán BCL phaûi ñöôïc kieåm tra phaân loaïi (qua traïm caân) vaø
tieán haønh choân laáp ngay, khoâng ñeå quaù 24 giôø. Chaát thaûi phaûi ñöôïc choân laáp
vaøo ñuùng caùc oâ qui ñònh cho töøng loaïi chaát thaûi töông öùng. Ñoái vôùi caùc BCL
tieáp nhaän treân 20.000 taán chaát thaûi/naêm, nhaát thieát phaûi trang bò heä thoáng caân
ñieän töû ñeå kieåm soaùt ñònh löôïng chaát thaûi.
 Ngöôøi quaûn lyù vaän haønh BCL phaûi xaùc ñònh ñuùng caùc loaïi chaát thaûi ñöôïc pheùp
choân laáp khi tieáp nhaän vaøo BCL vaø laäp soå ñaêng kyù theo doõi ñònh kyø haøng naêm
theo caùc ñeà muïc sau:
+ Teân ngöôøi laùi xe vaän taûi CTR.
+ Tính chaát cuûa CTR, neáu laø buøn seät thì phaûi ghi roõ haøm löôïng caën.
+ Löôïng CTR.
+ Thôøi gian (ngaøy, thaùng, naêm) vaän chuyeån CTR.
+ Nguoàn phaùt sinh CTR, neáu laø CTR coâng nghieäp thì phaûi ghi roõ teân nhaø maùy, xí
nghieäp.
Soå saùch ghi cheùp vaø caùc taøi lieäu coù lieân quan phaûi ñöôïc löu tröõ vaø baûo quaûn taïi Ban Quaûn
lyù BCL trong thôøi gian vaän haønh vaø sau ít nhaát laø 5 naêm keå töø ngaøy ñoùng cöûa BCL.
 Chaát thaûi phaûi ñöôïc choân laáp thaønh caùc lôùp rieâng reõ vaø ngaên caùch nhau baèng caùc
lôùp ñaát phuû
+ Chaát thaûi ñöôïc chaáp nhaän choân laáp, sau khi thaûi boû vaøo oâ choân laáp phaûi ñöôïc
san neàn vaø ñaàm neùn kyõ (baèng maùy ñaàm neùn 6 8 laàn) thaønh nhöõng lôùp coù
chieàu daày toái ña 60 cm ñaûm baûo tyû troïng chaát thaûi toái thieåu sau ñaàm neùn
0,52 0,8 taán/m3.
+ Phaûi tieán haønh phuû lôùp ñaát trung gian treân beà maët raùc khi raùc ñaõ ñöôïc ñaàm
chaët (theo caùc lôùp) coù ñoä cao toái ña töø 2,0 – 2,2 m. Chieàu daày lôùp ñaát phuû
phaûi ñaït 20 cm. Tyû leä lôùp ñaát phuû chieám khoaûng 10 15% toång theå tích
CTR vaø ñaát phuû.
+ Ñaát phuû phaûi coù thaønh phaàn haït seùt > 30%, ñuû aåm ñeå deã ñaàm neùn. Lôùp ñaát
phuû phaûi ñöôïc traûi ñeàu khaép vaø kín lôùp chaát thaûi. Sau khi ñaàm neùn kyõ, lôùp
ñaát phuû coù beà daøy khoaûng 15 20 cm.
 Ngoaøi ñaát phuû, vaät lieäu ñuû caùc ñieàu kieän sau ñaây cuõng ñöôïc söû duïng laøm vaät lieäu phuû
trung gian giöõa caùc lôùp chaát thaûi:
392
+ Coù heä soá thaám 1 x 10-4 cm/s vaø coù ít nhaát 20% khoái löôïng coù kích thöôùc 
0,08 mm.
+ Coù caùc ñaëc tính.
+ Coù khaû naêng ngaên muøi.
+ Khoâng gaây chaùy, noå.
+ Coù khaû naêng ngaên chaën caùc loaïi coân truøng, ñoäng vaät ñaøo bôùi.
+ Coù khaû naêng ngaên chaën söï phaùt taùn caùc chaát thaûi nheï.
 CTR cuûa nhaø maùy nhieät ñieän phaûi ñöôïc choân laáp theo höôùng daãn kyõ thuaät chuyeân ngaønh.
 Caùc oâ choân laáp phaûi ñöôïc phun thuoác dieät coân truøng (khoâng ñöôïc ôû daïng dung dòch). Soá
laàn phun thích hôïp seõ caên cöù vaøo möùc ñoä phaùt trieån cuûa caùc loaïi coân truøng nhaèm haïn cheá
toái ña söï phaùt trieån cuûa noù.
 Caùc phöông tieän vaän chuyeån CTR sau khi ñoå chaát thaûi vaøo BCL caàn phaûi ñöôïc röûa veä
sinh saïch tröôùc khi ra khoûi phaïm vi BCL nhaèm traùnh lan truyeàn muøi hoâi ra khu vöïc xung
quanh.
 Heä thoáng thu gom vaø xöû lyù nöôùc thaûi phaûi thöôøng xuyeân hoaït ñoäng vaø ñöôïc kieåm tra, duy
tu, söûa chöõa ñònh kyø nhaèm ñaûm baûo coâng suaát thieát keá. Caùc hoá laéng phaûi ñöôïc naïo veùt
buøn vaø ñöa buøn ñeán khu xöû lyù thích hôïp.
Nöôùc thaûi khoâng ñöôïc pheùp thaûi tröïc tieáp ra moâi tröôøng neáu haøm löôïng caùc chaát oâ
nhieãm vöôït quaù caùc tieâu chuaån quy ñònh (TCVN)
 Cho pheùp tuaàn hoaøn nöôùc ræ raùc nguyeân chaát töø heä thoáng thu gom cuûa BCL,
hoaëc buøn seät sinh ra töø heä thoáng xöû lyù nöôùc ræ raùc ñöôïc ñöa trôû laïi BCL ñeå taêng
cöôøng quaù trình phaân huûy chaát thaûi trong nhöõng ñieàu kieän sau:
+ Chieàu daøy lôùp CTR ñang choân laáp phaûi lôùn hôn 4 m.
+ Phaûi aùp duïng kyõ thuaät töôùi ñeàu treân beà maët.
+ Khoâng aùp duïng cho nhöõng vuøng cuûa oâ choân laáp khi ñaõ tieán haønh phuû lôùp cuoái
cuøng.
2. Giai ñoaïn ñoùng cöûa BCL
 Vieäc ñoùng cöûa BCL ñöôïc thöïc hieän khi:
+ Löôïng chaát thaûi choân laáp trong BCL ñaõ ñaït ñöôïc dung tích lôùn nhaát theo nhö thieát
keá kyõ thuaät.
+ Chuû vaän haønh BCL khoâng coù khaû naêng tieáp tuïc vaän haønh BCL.
+ Vì caùc lyù do khaùc.
Trong moïi tröôøng hôïp chuû vaän haønh BCL phaûi göûi coâng vaên tôùi CQQLNNMT ñeå
thoâng baùo thôøi gian ñoùng BCL.
393
 Trình töï ñoùng BCL:

+ Lôùp ñaát phuû treân cuøng coù haøm löôïng seùt > 30%, ñaûm baûo ñoä aåm tieâu chuaån
vaø ñöôïc ñaàm neùn caån thaän, chieàu daøy lôùn hôn hoaëc baèng 60 cm. Ñoä doác töø
chaân ñeán ñænh baõi taêng töø 3 5%, luoân ñaûm baûo thoaùt nöôùc toát vaø khoâng
tröôït lôû, suït luùn, sau ñoù caàn:
 Phuû lôùp ñeäm baèng ñaát coù thaønh phaàn phoå bieán laø caùt daøy khoaûng 50 
60 cm.
 Phuû lôùp ñaát troàng (lôùp ñaát thoå nhöôõng) daøy khoaûng 20 30 cm.
 Troàng coû vaø caây xanh.
+ Trong caùc BCL lôùn, caàn phaûi tieán haønh song song vieäc vaän haønh BCL vôùi
vieäc xaây döïng caùc oâ choân laáp môùi, ñoùng caùc oâ ñaày. Vì vaäy, caùc coâng vieäc
ñeàu phaûi tuaân thuû caùc quy ñònh cho töøng coâng ñoaïn neâu treân.
+ Trong thôøi haïn 6 thaùng keå töø ngaøy ñoùng cöûa BCL, chuû vaän haønh BCL phaûi baùo
caùo CQQLNNMT veà hieän traïng cuûa BCL. Baùo caùo naøy phaûi do moät toå chöùc
chuyeân moân ñoäc laäp veà moâi tröôøng thöïc hieän, bao goàm caùc noäi dung sau:
 Tình traïng hoaït ñoäng, hieäu quaû vaø khaû naêng vaän haønh cuûa taát caû caùc
coâng trình trong BCL nhö: heä thoáng choáng thaám cuûa BCL, heä thoáng thu
gom vaø xöû lyù nöôùc roø ræ, heä thoáng quaûn lyù nöôùc maët, nöôùc ngaàm, heä
thoáng thu gom khí thaûi cuõng nhö toaøn boä heä thoáng giaùm saùt chaát löôïng
nöôùc ngaàm v.v…
 Tình hình quan traéc chaát löôïng nöôùc thaûi töø BCL ra moâi tröôøng, veà chaát
löôïng nöôùc ngaàm cuõng nhö veà phaùt thaûi khí thaûi.
 Vieäc tuaân thuû nhöõng quy ñònh hieän haønh cuûa Thoâng tö lieân tòch soá
01/2001/TTLT-BKHCNMT – BXD cuõng nhö phuïc hoài vaø caûi thieän
caûnh quan khu vöïc BCL. Baùo caùo phaûi chæ ra caùc tröôøng hôïp khoâng
tuaân thuû caùc quy ñònh cuûa Thoâng tö naøy vaø phaûi neâu caùc bieän phaùp
khaéc phuïc.
 Sau khi ñoùng BCL, vaãn khoâng ñöôïc pheùp cho ngöôøi vaø suùc vaät ra vaøo
töï do. Ñaëc bieät treân ñænh BCL laø nôi taäp trung khí gas, phaûi coù caùc bieån
baùo, chæ daãn an toaøn trong khu vöïc BCL.
3. Quan traéc moâi tröôøng
Quy ñònh chung
Vieäc quan traéc chaát löôïng moâi tröôøng laø voâ cuøng quan troïng ñoái vôùi moät BCL. Baát kyø
moät BCL CTR naøo, quy moâ lôùn hay nhoû, ôû ñoàng baèng hay mieàn nuùi ñeàu phaûi quan
traéc veà moâi tröôøng nhaèm theo doõi nhöõng bieán ñoäng moâi tröôøng, nhaèm ñaûm baûo khoâng
coù söï lan truyeàn naøo coù theå taùc ñoäng leân söùc khoûe cuûa coäng ñoàng vaø moâi tröôøng xung
quanh.
394
Nhöõng yeâu caàu quan traéc moâi tröôøng taïi BCL caàn ñöôïc thöïc hieän:
 Khoái löôïng vaø loaïi chaát thaûi, neáu coù theå thì quan traéc theâm veà taùi cheá, taùi söû
duïng.
 Khoái löôïng vaø thaønh phaàn nöôùc ræ raùc.
 Löôïng khí baõi choân laáp vaø ñaùnh giaù söï phaùt thaûi beân ngoaøi BCL.
 Chaát löôïng nöôùc maët vaø nöôùc ngaàm.
 Tình traïng hoaït ñoäng cuûa lôùp loùt.
 Ñoä oàn.
 Muøi hoâi.
 Coân truøng vaø sinh vaät.
 Thaûm thöïc vaät.
 Söï oån ñònh treân ñænh BCL vaø saït lôû.
 Buïi vaø buøn.
 Nhöõng than phieàn vaø khieáu naïi cuûa coâng chuùng.
Toùm laïi, quan traéc moâi tröôøng bao goàm vieäc quan traéc moâi tröôøng khoâng khí, moâi
tröôøng nöôùc, moâi tröôøng ñaát vaø heä sinh thaùi, moâi tröôøng lao ñoäng, söùc khoûe coäng ñoàng
khu vöïc phuï caän.
 Vò trí caùc traïm quan traéc caàn ñaët ôû caùc ñieåm ñaëc tröng coù theå xaùc ñònh ñöôïc
caùc dieãn bieán cuûa moâi tröôøng do aûnh höôûng cuûa baõi choân laáp taïo neân.
 Caùc BCL caàn phaûi boá trí caùc traïm quan traéc töï ñoäng.
 Chöông trình quan traéc phaûi cung caáp chi tieát veà:
 Nhöõng thoâng tin phaûi quan traéc, bao goàm caû tieâu chí ngöôõng.
 Vò trí quan traéc, taàn suaát vaø thôøi löôïng quan traéc.
 Bieân baûn quan traéc vaø kieåm soaùt chaát löôïng.
 Nhöõng bieän phaùp caàn thöïc hieän neáu quan traéc chæ ra söï khoâng tuaân thuû.
 Baùo caùo noäi boä, keát noái vôùi caùc keá hoaïch haønh ñoäng vaø thöïc teá quaûn lyù.
 Caùc quy trình baùo caùo cho caáp thaåm quyeàn.
Caùc traïm quan traéc moâi tröôøng nöôùc
a. Nöôùc ngaàm:
- Quan traéc chaát löôïng nöôùc ngaàm laø caàn thieát ñeå nhaän ra söï thay ñoåi trong chaát
löôïng nöôùc coù theå gaây ra bôûi nöôùc roø ræ vaø caùc khí töø BCL.
- Vieäc giaùm saùt chaát löôïng nöôùc ngaàm xung quanh khu vöïc BCL laø baét buoäc nhaèm
395
 Giaùm saùt vaø kieåm tra xem heä thoáng choáng thaám ñaùy hoaït ñoäng coù hieäu quaû
hay khoâng.
 Neáu heä thoáng choáng thaám ñaùy hoaït ñoäng khoâng hieäu quaû thì phaûi tìm giaûi
phaùp ngaên chaën taùc ñoäng cuûa chaát oâ nhieãm trong nöôùc roø ræ ñeán nguoàn nöôùc
ngaàm vaø caùc quaàn theå sinh thaùi trong khu vöïc.
Nhö vaäy, vieäc giaùm saùt chaát löôïng nöôùc ngaàm cho pheùp xaùc ñònh nguoàn nöôùc ngaàm
xung quanh khu vöïc BCL coù bò aûnh höôûng hay khoâng. Do ñoù, vò trí, soá löôïng vaø
chieàu saâu cuûa gieáng quan traéc phaûi ñöôïc tính toaùn raát caån thaän.
- Vò trí vaø soá löôïng gieáng quan traéc: taàn suaát giaùm saùt phuï thuoäc vaøo kích thöôùc, vò
trí vaø ñieàu kieän moâi tröôøng cuûa BCL. Tuy nhieân, vôùi baát kyø moät BCL naøo cuõng
phaûi coù toái thieáu 2 gieáng quan traéc nöôùc ngaàm.
 Moät gieáng khoan baét buoäc phaûi coù ôû phía döôùi höôùng doøng chaûy nöôùc ngaàm
nhaèm muïc ñích giaùm saùt löôïng nöôùc thaåm thaáu tröôùc khi caùc chaát oâ nhieãm
trong noù coù theå lan truyeàn vaøo nöôùc ngaàm.
 Gieáng quan traéc thöù hai phaûi ñöôïc khoan phía haï nguoàn, nôi caùc chaát oâ
nhieãm coù theå thaâm nhaäp deã daøng nhaát vaø nhanh nhaát ñeå giaùm saùt chaát löôïng
nöôùc ngaàm. Gieáng phaûi ñöôïc khoan ñuû saâu ñeå coù theå coù nöôùc ngaàm ñaëc tröng
cho khu vöïc
 Traïm quan traéc nöôùc ngaàm boá trí theo höôùng doøng chaûy töø phía thöôïng löu
ñeán phía haï löu cuûa BCL, caàn ít nhaát laø 4 loã khoan quan traéc (1 loã khoan
phía thöôïng löu vaø 3 loã khoan phía haï löu). Quan traéc caû trong ñôùi thoâng khí
vaø ñôùi baõo hoaø nöôùc.
ÖÙng vôùi moãi ñieåm daân cö quanh BCL boá trí ít nhaát moät traïm quan traéc (gieáng
khôi hay loã khoan).
- Caùc thoâng soá vaø taàn suaát quan traéc: caùc thoâng soá vaø taàn suaát quan traéc nöôùc ngaàm
taïi caùc gieáng khoan trong khu vöïc BCL ôû Vieät Nam ñöôïc trình baøy trong baûng
sau:
Baûng 9.15 Caùc thoâng soá vaø taàn suaát quan traéc nöôùc ngaàm taïi BCL ôû Vieät Nam
Taàn suaát
Thoâng soá
1 laàn / ngaøy 1 laàn / tuaàn 1 laàn / thaùng 1 laàn / quí
PH x
EC x
Maøu x
Ñoä ñuïc x
SS x
Toång cöùng x
396
Cl- x
Phenol x
Daàu môõ x
BOD x
COD x
N- NO3- x
E.coli Aâp1 x
Fe x
Mn x
Zn x
Cr x
Pb x
Cd x
Hg x
CN- x
Hình 9.14: Sô ñoà caáu taïo gieáng quan traéc nöôùc ngaàm
397
b. Nöôùc maët
 Trong moãi BCL phaûi boá trí ít nhaát hai traïm quan traéc nöôùc maët ôû doøng chaûy
nhaän nöôùc thaûi cuûa BCL.
 Traïm thöù nhaát naèm tröôùc ñieåm tieáp nhaän nöôùc thaûi cuûa BCL khoaûng 15 20 m.
 Traïm thöù hai naèm sau ñieåm tieáp nhaän nöôùc thaûi cuûa BCL khoaûng 15 20 m.
 Neáu trong chu vi 1.000 m coù caùc hoà chöùa nöôùc phaûi boá trí theâm moät traïm taïi hoà
chöùa nöôùc.
 Chæ tieâu giaùm saùt chaát löôïng nöôùc maët ñöôïc ñeà xuaát töông töï nhö nöôùc ngaàm, coù
theâm vaøo chæ tieâu oxy hoaø tan.
c. Nöôùc thaûi
Vò trí caùc traïm quan traéc ñöôïc boá trí sao cho ñaûm baûo quan traéc toaøn dieän chaát löôïng
nöôùc thaûi ôû ñaàu vaøo vaø ñaàu ra khoûi khu xöû lyù. Cuï theå laø:
 Moät traïm ñaët taïi vò trí tröôùc khi vaøo heä thoáng xöû lyù.
 Moät traïm ñaët taïi vò trí sau xöû lyù, tröôùc khi thaûi ra moâi tröôøng xung quanh.
 Neáu trong chu vi caùch baõi 1000m coù hoà chöùa nöôùc, phaûi boá trí theâm moät traïm
quan traéc taïi hoà chöùa nöôùc.
Vieäc giaùm saùt ñaëc tính nöôùc roø ræ ñoái vôùi BCL laø voâ cuøng quan troïng nhaèm ngaên ngöøa
khaû naêng gaây oâ nhieãm moâi tröôøng nöôùc. Do ñaëc thuø cuûa chaát löôïng nöôùc roø ræ vôùi
noàng ñoä chaát oâ nhieãm cao, vieäc giaùm saùt chaát löôïng nöôùc roø ræ phaûi ñöôïc thöïc hieän
ñoái vôùi caû nöôùc roø ræ thoâ (chöa qua xöû lyù) vaø sau xöû lyù nhaèm ñaùnh giaù khaû naêng xaû
vaøo moâi tröôøng. Caùc thoâng soá vaø taàn suaát giaùm saùt nhö sau:
Baûng 9.16 Caùc thoâng soá vaø taàn suaát giaùm saùt nöôùc raùc ñoái vôùi caùc BCL ôû Vieät Nam
Taàn suaát
Thoâng soá
1 laàn / ngaøy 1 laàn / tuaàn 1 laàn / thaùng
Theå tích x
Nhieät ñoä x
PH x
BOD x
COD x
SS x
N – NH 4+ x
Toång nitô x
Toång photpho x
398
Cl- x
Toång coliforms x
 Chu kyø quan traéc: Ñoái vôùi caùc traïm töï ñoäng phaûi tieán haønh quan traéc vaø caäp
nhaät soá lieäu haèng ngaøy. Khi chöa coù traïm quan traéc töï ñoäng thì tuøy thuoäc vaøo
thôøi kyø hoaït ñoäng hay ñoùng baõi maø thieát keá vò trí vaø taàn suaát quan traéc cho hôïp
lyù, ñaûm baûo theo doõi ñöôïc toaøn boä caùc dieãn bieán moâi tröôøng do hoaït ñoäng cuûa
BCL, cuï theå nhö sau:
 Ñoái vôùi thôøi kyø vaän haønh quan traéc:
 Löu löôïng (nöôùc maët, nöôùc thaûi): 2 thaùng/laàn.
 Thaønh phaàn hoaù hoïc: 4 thaùng/laàn.
 Ñoái vôùi thôøi kyø ñoùng BCL:
 Trong naêm ñaàu: 3 thaùng/laàn.
 Töø caùc naêm sau: 2 3 laàn/naêm.
Chuù yù khi laáy maãu taïi caùc loã khoan quan traéc nöôùc ngaàm, tröôùc khi laáy maãu phaûi bôm
cho nöôùc löu thoâng ít nhaát 30 phuùt.
 Chæ tieâu phaân tích thaønh phaàn hoaù hoïc: Theo tieâu chuaån Vieät Nam veà moâi
tröôøng (TCVN).
 Coù theå moãi naêm vaøo ñaàu muøa möa laáy vaø phaân tích maãu nöôùc möa.
Caùc traïm quan traéc moâi tröôøng khoâng khí
Trong quaù trình phaân huûy taïi caùc BCL, caùc chaát khí nhö metan , cacbon ñioxit,
ammonia ñöôïc giaûi phoùng ra cuøng vôùi moät löôïng nhoû sulphua hydro, sulphua methyl,
methyl mercaptan. Quan traéc chaát löôïng khoâng khí taïi BCL goàm: 1) quan traéc chaát
löôïng moâi tröôøng khoâng khí xung quanh vaø taïi BCL, 2) quan traéc caùc khí sinh ra töø
BCL, vaø 3) quan traéc caùc khí sinh ra töø caùc boä phaän xöû lyù khí BCL.
Caùc thoâng soá giaùm saùt: [theo Tieâu chuaån Nhaø nöôùc Vieät Nam veà moâi tröôøng
(TCVN)]
 Buïi caùc loaïi.
 Thaønh phaàn vaø noàng ñoä caùc khí BCL nhö Metan (CH4), Cacbon ñioxit
(CO2), Ammonia (NH3), Sulphua hydro (H2S).
 Tieáng oàn
 Nhieät ñoä
 Vò trí caùc traïm quan traéc:
Caùc traïm quan traéc moâi tröôøng khoâng khí ñöôïc boá trí theo caùc tuyeán song song vôùi
höôùng gioù thònh haønh:
399
Tuyeán 1: Theo höôùng Ñoâng Nam – Taây Baéc.

Tuyeán 2: Theo höôùng Ñoâng Baéc – Taây Nam.
Treân moãi tuyeán boá trí 7 traïm ño: 01 traïm taïi trung taâm baõi, 02 traïm ôû rìa baõi, 02
traïm taïi hai khu daân cö theo höôùng gioù, 02 traïm taïi khoaûng caùch giöõa khu daân cö
ñeán .
Soá ñieåm thu maãu phuï thuoäc vaøo kích thöôùc, vò trí vaø ñieàu kieän moâi tröôøng cuûa BCL.
Thoâng thöôøng ít nhaát phaûi coù 5 ñieåm, trong ñoù:
 1 ñieåm trong khu vöïc BCL nhaèm giaùm saùt ñöôïc khaû naêng xaûy ra söï coá do
haøm löôïng caùc khí deã chaùy noå taêng leân quaù cao.
 4 ñieåm coøn laïi ñaët theo 4 höôùng caùch 500 m tính töø bìa BCL, nhaèm giaùm saùt
söï phaùt taùn caùc khí sinh ra töø BCL vaøo moâi tröôøng gaây aûnh höôûng ñeán daân cö
trong vuøng.
 Cheá ñoä quan traéc (khi chöa coù traïm quan traéc töï ñoäng):
Taàn suaát giaùm saùt phuï thuoäc vaøo luaät vaø quy ñònh cuûa töøng ñòa phöông. Nhöng
luaät vaø quy ñònh laïi thöôøng ban haønh döïa treân thöïc teá veà kích thöôùc, vò trí vaø
ñieàu kieän moâi tröôøng cuûa baõi choân laáp.
Theo doõi söùc khoûe coâng nhaân vieân
Caùn boä coâng nhaân vieân laøm vieäc taïi BCL vaø cuïm daân cö gaàn khu vöïc chòu aûnh höôûng
hoaït ñoäng cuûa BCL caàn phaûi ñöôïc theo doõi vaø kieåm tra söùc khoûe ñònh kyø, ít nhaát laø 6
thaùng/laàn.
Caùc vò trí ño (caùc traïm): phaûi coá ñònh, neân coù moác ñaùnh daáu. Ñoái vôùi traïm
quan traéc nöôùc ngaàm phaûi coù thieát keá chi tieát.
Quan traéc kieåm tra ñoä doác, ñoä suït luùn lôùp phuû vaø thaûm thöïc vaät: Khi chöa
coù traïm quan traéc töï ñoäng: 2 laàn/naêm, neáu coù vaán ñeà thì phaûi hieäu chænh
ngay.
Cheá ñoä baùo caùo: Haøng naêm ñôn vò quaûn lyù BCL phaûi coù baùo caùo veà hieän
traïng moâi tröôøng cuûa BCL cho caùc CQQLNNMT.
Taøi lieäu baùo caùo: Ngoaøi taøi lieäu caùc keát quaû ño ñaït, quan traéc phaûi coù caùc
baùo caùo veà ñòa chaát thuûy vaên, ñòa chaát coâng trình, thuyeát minh chi tieát
hoaït ñoäng caùc heä thoáng thu gom nöôùc, raùc, khí, ñoä doác…
Caùc chi phí cho vieäc xaây döïng maïng quan traéc moâi tröôøng ñöôïc tính vaøo
giaù thaønh xaây döïng vaø vaän haønh BCL.
Thôøi gian hoaït ñoäng cuûa maïng quan traéc ñöôïc thöïc hieän töø khi BCL baét
ñaàu vaän haønh ñeán khi ñoùng cöûa BCL. Sau khi ñoùng cöûa BCL thì vieäc laáy
maãu phaân tích phaûi tieáp tuïc trong voøng 5 naêm, neáu chaát löôïng maãu phaân
tích ñaït döôùi TCVN thì seõ chaám döùt vieäc phaân tích maãu vaø ngöøng hoaït
ñoäng cuûa traïm quan traéc.
400
Thieát bò ño vaø phöông phaùp ño: phaûi thoáng nhaát, tuøy theo söï tieán boä cuûa
khoa hoïc kyõ thuaät, caùc traïm ño coù theå ñöôïc trang bò töï ñoäng hoaù vaø noái
maïng chung vôùi phoøng ñieàu haønh cuûa BCL.
9.7.10 Kieåm tra chaát löôïng coâng trình veà maët moâi tröôøng
 Coâng taùc kieåm tra moâi tröôøng trong xaây döïng, vaän haønh vaø ñoùng BCL phaûi ñöôïc
tieán haønh thöôøng xuyeân.
 Trong soá caùc haïng muïc phaûi kieåm tra chaát löôïng veà moâi tröôøng caàn ñaëc bieät chuù
yù kieåm tra caùc heä thoáng choáng thaám, heä thoáng thu gom vaø xöû lyù nöôùc raùc, heä
thoáng thu gom, ñaùnh giaù vaø khöû biogas cuõng nhö heä thoáng gieáng quan traéc nöôùc
döôùi ñaát, caùc traïm quan traéc nöôùc maët. Coâng taùc kieåm tra phaûi ñöôïc tieán haønh caû ôû
hieän tröôøng vaø trong phoøng thí nghieäm, ñuùng haïng muïc vaø phuø hôïp vôùi töøng thôøi
ñieåm caàn thieát nhaèm ñaûm baûo raèng nhöõng vaät lieäu vaø thieát bò söû duïng trong BCL
ñaùp öùng caùc tieâu chuaån Vieät Nam veà moâi tröôøng (TCVN).
Taát caû caùc vaät lieäu vaø thieát bò söû duïng ñeå choáng thaám hoaëc ñeå laép ñaët caùc heä thoáng
thu gom nöôùc vaø khí…trong caùc BCL caàn phaûi ñöôïc caùn boä chuyeân moân kieåm tra
khaùch quan nhaèm ñaùp öùng caùc yeâu caàu veà maët moâi tröôøng.
Caùc caùn boä chuyeân moân phuï traùch coâng taùc kieåm tra vaø giaùm saùt chaát löôïng moâi
tröôøng phaûi noäp baùo caùo keát quaû sau moãi giai ñoaïn, haïng muïc ñaàu tö xaây döïng
BCL cho CQQLNNMT nhaèm kòp thôøi phaùt hieän nhöõng tröôøng hôïp vi phaïm tieâu
chuaån moâi tröôøng trong thieát keá, xaây döïng, vaän haønh BCL vaø nhanh choùng ñeà ra
nhöõng bieän phaùp khaéc phuïc.
 Caùc trang thieát bò söû duïng ñeå kieåm tra chaát löôïng moâi tröôøng phaûi ñaûm baûo quy
chuaån quoác gia vaø quoác teá.
9.7.11 Taùi söû duïng maët baèng BCL
 Ngay töø khi quy hoaïch söû duïng vaø thieát keá BCL phaûi tính ñeán khaû naêng taùi söû
duïng maët baèng choân laáp sau khi BCL ñoùng cöûa nhö: giöõ nguyeân traïng thaùi BCL,
laøm coâng vieân, khu vui chôi giaûi trí, saân theå thao, baõi ñaäu xe, hay troàng caây
xanh….
 Muoán taùi söû duïng BCL phaûi tieán haønh khaûo saùt, ñaùnh giaù caùc yeáu toá moâi tröôøng
coù lieân quan, neáu ñaûm baûo môùi tieán haønh taùi söû duïng.
 Trong suoát thôøi gian chôø söû duïng laïi dieän tích BCL, vieäc xöû lyù nöôùc raùc, khí gas
vaãn phaûi tieáp tuïc hoaït ñoäng bình thöôøng.
 Sau khi ñoùng BCL vaãn phaûi tieán haønh theo doõi söï bieán ñoäng cuûa moâi tröôøng taïi
caùc traïm quan traéc.
 Sau khi ñoùng BCL phaûi thaønh laäp laïi baûn ñoà ñòa hình cuûa khu vöïc BCL.
 Sau khi ñoùng BCL phaûi baùo caùo ñaày ñuû veà quy trình hoaït ñoäng cuûa BCL, ñeà xuaát
caùc bieän phaùp tích cöïc kieåm soaùt moâi tröôøng trong nhöõng naêm tieáp theo.
401
 Laøm thuû tuïc baøn giao cho caùc cô quan vaø ñôn vò coù thaåm quyeàn tieáp tuïc quaûn lyù,
söû duïng laïi maët baèng cuûa BCL.
 Sau khi taùi söû duïng phaûi tieán haønh kieåm tra chaët cheõ caùc loã khoan thu hoài khí gas.
Khi aùp suaát cuûa caùc loã khoan khí khoâng coøn cheânh leäch vôùi aùp suaát khí quyeån vaø
noàng ñoä khí gas khoâng lôùn hôn 5% môùi ñöôïc pheùp san uûi laïi.
9.8 BAÕI CHOÂN LAÁP CHAÁT THAÛI NGUY HAÏI
Do ñaëc tính nguy haïi cuûa moät soá loaïi chaát thaûi nguy haïi nhö tro cuûa quaù trình ñoát, buøn
töø caùc quaù trình xöû lí, pheá thaûi nguy haïi khoâng taùi cheá… khoâng theå thöïc hieän choân laáp
hôïp veä sinh bôûi nhöõng taùc haïi tieàm aån raát lôùn cho moâi tröôøng vaø söùc khoûe coäng ñoàng,
vì vaäy caàn phaûi tieán haønh choân laáp theo moät giaûi phaùp coù ñoä an toaøn cao hôn. Theo
Quyeát ñònh soá 60/2002/QÑ-BKHCNMT ngaøy 7/8/2002 cuûa Boä KHCNMT veà Höôùng
daãn kyõ thuaät choân laáp chaát thaûi nguy haïi ñaõ coù quy ñònh cuï theå caùc loaïi chaát thaûi
khoâng ñöôïc choân laáp tröïc tieáp ôû baõi naøy bao goàm:
 Dung dòch hoaëc vaät lieäu chöùa chaát loûng
 Bao bì roång, tröø khi ñaõ ñöôïc eùp, caét nhoû hoaëc caùc bieän phaùp töông töï
nhaèm giaûm theå tích
 Chaát coù theå gaây noå, chaát raén deã baét chaùy, caùc chaát coù theå phaûn öùng vôùi
nöôùc, caùc chaát oâxy hoùa vaø peroxit höõu cô
 Caùc chaát thaûi coù thaønh phaàn höõu cô nguy haïi, ñaëc bieät laø chaát höõu cô
halogen hoaù, chæ ñöôïc xem xeùt khi noàng ñoä toái ña naèm trong ngöôõng cho
pheùp (taïi phuï luïc phaân loaïi chaát thaûi nguy haïi, danh muïc A)
Tuy nhieân, caùc loaïi chaát thaûi naøy chæ ñöôïc choân laáp khi ñaõ ñöôïc ñaõ coù caùc bieän phaùp xöû
lí thích hôïp nhaèm giaûm möùc ñoä ñoäc haïi hay ñaõ ñöôïc oån ñònh hoaù raén (keå caû tro cuûa quaù
trình ñoát)
Töông töï nhö choân laáp hôïp veä sinh, choân laáp an toaøn chaát thaûi nguy haïi cuõng coù ba
moâ hình ñeå choïn löïa tuyø theo vò trí vaø tính ñòa hinh cuûa khu vöïc cuõng nhö tình hình taøi
chính cuûa nhaø ñaàu tö.
Döôùi ñaây laø 3 moâ hình cuûa baõi choân laáp an toaøn
402
Hình 9.13 Caùc moâ hình choân laáp CTNH

Ngoaøi quy ñònh veø chaát thaûi ñöôïc pheùp choân laáp, phaàn quan troïng cuûa Quyeát ñònh soá
60/2002/QÑ-BKHCNMT ngaøy 7/8/2002 cuûa Boä KHCNMT laø Höôùng daãn kyõ thuaät
choân laáp chaát thaûi nguy haïi. Höôùng daãn naøy bao goàm caùc khaâu: löïa choïn ñòa ñieåm;
thieát keá vaø xaây döïng baõi choân laáp chaát thaûi nguy haïi; vaän haønh vaø quan traéc baõi choân
laáp chaát thaûi nguy haïi; giai ñoaïn ñoùng baõi vaø sau ñoùng cöûa baõi choân laáp. Cuï theå
Quyeát ñònh bao goàm caùc ñieåm sau:
Caáu taïo oâ choân laáp an toaøn
 Caáu taïo ñaùy vaø thaønh oâ choân laáp
 Caáu taïo lôùp phuû beà maët
 Heä thoáng thu gom nöôùc roø ræ
 Heä thoáng thoaùt khí
a) Caáu taïo ñaùy vaø thaønh oâ choân laáp
Vì tính nguy haïi cuûa chaát thaûi choân laáp neân caùc yeâu caàu cho neàn ñaùy baõi vaø thaønh baõi
choân laáp an toaøn ñöôïc quy ñònh cuï theå theo töøng ñòa hình xaây döïng, caên cöù treân thoâng
403
soá ñòa chaát coâng trình vieäc thieát keá cho neàn ñaùy baõi coù hai tröôøng hôïp xaûy ra vaø ñöôïc
toång hôïp nhö baûng sau:
Baûng 9.17 Caáu taïo ñaùy vaø thaønh oâ choân laáp
Tröôøng hôïp ñòa chaát 1 Tröôøng hôïp ñòa chaát 2

Coù beà daøy lôùp seùt lôùn hôn 2m Coù beà daøy lôùp seùt nhoû hôn 2m
Heä soá thaám K ≤10-7cm/s Heä soá thaám K >10-7cm/s
Caáu taïo lôùp loùt ñôn goàm: Caáu taïo lôùp loùt keùp goàm:
Lôùp Ñoä daøy Lôùp Ñoä daøy
Lôùp caùt ñeäm thöù I ñeå thu gom
Lôùp ñeäm ñeå thu gom nöôùc roø ræ 0,5m 0,5m
nöôùc roø ræ
Lôùp choáng thaám HDPE 1,5mm Lôùp choáng thaám HDPE thöù nhaát 1,5mm
Lôùp vaûi ñòa kyõ thuaät Lôùp vaûi ñòa kyõ thuaät
Lôùp caùt ñeäm thöù hai phaùt hieän
Lôùp caùt ñeäm phaùt hieän nöôùc roø ræ 0,3cm 0,3cm
nöôùc roø ræ
Lôùp choáng thaám thöù hai HDPE 1,5mm
Lôùp vaûi ñòa kyõ thuaät Lôùp vaûi ñòa kyõ thuaät
Lôùp seùt töï nhieân coù heä soá thaám Lôùp seùt loùt gia coá ñöôïc ñaàm neùn
>2m ≥90cm
K ≤10-7cm/s K ≤10-7cm/s
Hinh 9.14 Heä thoáng loùt keùp ñaùy baõi cho moâ hình 1
404
Hinh 9.15 Heä thoáng loùt keùp ñaùy baõi cho moâ hình 2
b) Caáu taïo lôùp phuû beà maët
Lôùp che phuû beà maët coù taùc duïng caùch ly CTNH vôùi moâi tröôøng treân beà maët, ngaên
khoâng cho nöôùc möa vaø nöôùc ngaàm xuoáng caùc oâ chöùa chaát thaûi, kieåm soat söï thoaùt
khí töø oâ choân laáp vaø duy trì thaûm thöïc vaät beân treân, taïo caûnh quan moâi tröôøng
Caáu taïo ñaày ñuû cuûa lôùp che phuû beà maët tính töø döôùi leân bao goàm caùc lôùp:
 Lôùp caùt chuyeån tieáp daøy 20 – 30cm
 Lôùp seùt neùn, toái thieåu daøy 0,6m vôùi heä soá thaám K ≤10-7cm/s
 Lôùp vaûi ñaïi kyõ thuaät daøy 1,0m
 Lôùp caùt ñeäm daøy toái thieåu 0,5m
 Lôùp thoå nhöôõng daøy töø 30 – 50cm
 Lôùp phuû thöïc vaät
Ñaëc bieät vôùi neàn ñaát yeáu cuûa khu vöïc, vieäc gia coá lôùp phuû caàn ñaëc bieät chuù yù ñeán ñoä
luùn cuûa beà maët beân caïnh ñoù coøn coù söï keát hôïp vôùi caùc yeáu khí haäu, thôøi tieát, ñoä doác
ñòa hình,…
c) Heä thoáng thu gom nöôùc roø ræ
Heä thoáng naøy bao goàm caùc raõnh, oáng daãn vaø hoá thu ñöôïc boá trí hôïp lyù, ñaûm baûo thu
gom toaøn boä nöôùc roø ræ (chuû yeáu ôû treân beà maët lôùp loùt) veà traïm xöû lí
Heä thoáng thu gom naøy bao goàm:
 Taàng thu gom nöôùc roø ræ ñöôïc ñaët ôû ñaùy vaø thaønh oâ choân laáp treân
maøng loùt choáng thaám, daøy toái thieåu 50cm
405
 Maïng löôùi thu gom nöôùc roø ræ ñöôïc ñaët beân trong taàng thu gom, phaân
boá ñeàu treân toaøn boä ñaùy oâ choân laáp
 Lôùp boïc bao quanh ñöôøng oáng thu gom nöôùc roø ræ: laø lôùp ñaát caùt, saïn
coù ñoä haït ít nhaát 5% khoái löôïng hoaëc moät maïng loïc toång hôïp coù hieäu quû töông
ñöông vaø chaát lieäu phuø hôïp
Vì tính chaát ñoäc haïi cuûa löôïng raùc choân laáp neân nöôùc roø ræ cuõa baõi seõ ñöôïc taäp trung
veà traïm xöû lyù hoaù lí.
d) Heä thoáng thoaùt khí
Chaát thaûi nguy haïi ñöôïc choân laáp taïi baõi laø caùc loaïi chaát thaûi chöùa haøm löôïng höõu cô raát
ít, neân löôïng khí phaùt sinh khoâng ñaùng keå. Tuy nhieân khoái löôïng chaát thaûi quaù lôùn neân
khí vaãn coù theå sinh ra. Vì vaäy yeâu caàu vaãn phaûi coù heä thoáng thu khí cho baõi choân laáp.
Heä thoáng thu khí chæ caàn ñaët beân döôùi lôùp loùt khoâng thaám hay trong caùc raõnh thu nöôùc
trong taàng thu gom nöôùc roø ræ sau ñoù söû duïng heä thoáng oáng daãn leân beà maët vaø cho phaùt
taùn töï nhieân.
Quaù trình vaän haønh cuûa baõi hoaøn toaøn töông töï nhö vaän haønh moät baõi choân laáp hôïp veä
sinh, raùc seõ tieán haønh choân laáp laàn löôït theo töøng oâ. Sau khi ñaày oâ naøy, seõ tieán haønh
choân oâ khaùc ñeán khi heát coâng suaát seõ tieán haønh hoaøn taát caùc thuû tuïc ñoùng baõi nhö taïo
thaåm phuû thöïc vaät, quan traéc chaát löôïng moâi tröôøng khoâng khí, nöôùc… Neáu khoâng thaáy
coù baát kyø moät daáu hieäu aûnh höôûng ñeán moâi tröôøng coù theå söû duïng ñeå xaây döïng caùc
coâng trình coâng coäng nhöng vaãn phaûi tieán haønh caùc hoaït ñoäng quan traéc moâi tröôøng,
ñoä phoùng xaï…
Hình 9.16 Moâ hình BCL CTNH hoaøn chænh
406
CAÂU HOÛI
1. Haõy tính dieän tích caàn thieát ñeå choân raùc cho moät khu daân cö coù 300.000 daân, vôùi
caùc thoâng soá sau:
- Löôïng CTR phaùt sinh 0,5 kg/(ngöôøi.ngaøy).
- Khoái löôïng rieâng cuûa raùc sau khi neùn trong baõi raùc 800 kg/m3.
- Chieàu cao trung bình cuûa baõi raùc 20 m.
2. Xaùc ñònh khoái löôïng rieâng cuûa chaát thaûi raén ñaõ ñöôïc neùn trong BCL vôùi thaønh phaàn
chaát thaûi nhö sau:
Thaønh phaàn Khoái löôïng, kg Tæ soá neùn =Vc /Vñ
Chaát höõu cô
Thöïc phaãm thöøa 90 0,33
Giaáy 340 0,15
Cacton 60 0,18
Nhöïa 70 0,10
Vaûi 20 0,15
Cao su 5 0,30
Da 5 0,30
Raùc vöôøn 185 0,20
Goå 20 0,30
Chaát voâ cô
Thuûy tinh 80 0,4
Voû ñoà hoäp 60 0,15
Nhoâm 5 0,15
Kim loaïi khaùc 30 0,30
Tro 30 0,75
Ñoàng thôøi xaùc ñònh aûnh höôûng cuûa chöông trình thu hoài chaát thaûi taùi cheá ñeán BCL,
bieát raèng 50% giaáy vaø 80% thuûy tinh vaø chai loï ñöôïc thu hoài.
3. Xaùc ñònh thaønh phaàn hoùa hoïc vaø löôïng khí coù theå sinh ra töø quaù trình phaân huûy sinh
hoïc nhanh vaø chaäm cuûa caùc chaát höõu cô trong CTR ñoâ thò, giaû söû 60% chaát thaûi raén
thuoäc loaïi phaân huûy sinh hoïc nhanh. Thaønh phaàn chaát thaûi laáy trong baøi 2.
407
4. Xaùc ñònh tyû leä chaát thaûi/vaät lieäu che phuû (theo theå tích). Bieát raèng khoái löôïng CTR
laø 70 taán/ngaøy , ñöôïc choân thaønh caùc lôùp cao 3 m vaø oâ choân chieàu roäng laø 5m. Ñoä ñoác
beà maët laø 2:1. Giaû söû khoái löôïng rieâng cuûa CTR ñaõ ñöôïc neùn laàn löôït laø 600 kg/m3,
700 kg/m3 vaø 900 kg/m3. Beà daøy lôùp phuû haøng ngaøy laø 15 cm.
5. Xaùc ñònh löôïng hôi nöôùc ngöng tuï caàn loaïi boû haøng ngaøy töø heä thoáng thu hoài khí
thaûi taïi BCL, bieát raèng:
- Toång löu löôïng khí: 70,8 x 103 m 3/ngaøy (25oC, 1 atm)
- Nhieät ñoä khí trong BCL : 55oC
- Nhieät ñoä khí ôû caùc oáng thu khí: 32 oC
- Aùp suaát chaân khoâng taïi gieáng thu : 250 mm nöôùc
- Aùp suaát chaân khoäng taïi maùy thu khí : 1.900 mm nöôùc
- Khí baõi raùc baõo hoøa hôi nöôùc ngay taïi nguoàn.
6. Tính löôïng nöôùc roø tæ sinh ra haøng naêm töø BCL vaän haønh trong thôøi gian 5 naêm.
Caùc pheùp tính toaùn phaûi lieân tuïc cho ñeán khi BCL ñaït traïng thaùi caân baèng, nghóa laø,
löôïng nöôùc vaøo BCL phaûi baèng löôïng nöôùc roø ræ sinh ra haøng naêm töø BCL. Veõ ñöôøng
bieåu dieãn löôïng nöôùc roø ræ sinh ra haøng naêm töø BCL. Ñeå ñôn giaûn, xaùc ñònh löôïng
nöôùc roø ræ sinh ra treân 1 ñôn vò dieän tích beà maët 1m2, sau ñoù chuyeån keát quaû tính toaùn
cho toång löôïng chaát thaûi ñoå ôû BCL. Bieát:
- Löôïng chaát thaûi:
+ Löôïng chaát thaûi ñoå haøng ngaøy: 2.000 taán/ngaøy
+ Thôøi gian hoaït ñoäng: 300 ngaøy
+ Löôïng chaát thaûi ñoå haøng naêm: 600.000 taán/naêm
- Tính chaát chaát thaûi:
+ Khoái löôïng rieâng cuûa chaát thaûi sau neùn: 800 kg/m3
+ Ñoä aåm ban ñaàu cuûa chaát thaûi = 60 %kl
+ Söï phaân boá chaát höõu cô phaân huûy nhanh vaø chaäm trong chaát thaûi töông töï
nhö trong ví duï 9.1.
+ Giaû söû khoâng coù buøn ñoå cuøng chaát thaûi
- Ñaëc tính BCL
Toång quaùt:
+ Chieàu cao 1 lôùp: 3m
+ Tyû leä giöõa chaát thaûi vaø lôùp phuû trung gian = 5:1 theo theå tích
+ Soá lôùp = 5 lôùp (1 lôùp töông öùng vôùi 1 naêm)
408
Vaät lieäu che phuû:

+ Khoái löôïng rieâng cuûa ñaát: 1800 kg/m3 (keå caû aåm)
+ Ñoä aåm cuûa ñaát baèng khaû naêng giöõ nöôùc
Söï hình thaønh khí:
+ Söï hình thaønh khí: söû duïng soá lieäu khí sinh ra sau ñaây ñeå tính toång löôïng khí
sinh ra treân 1 ñôn vò khoái löôïng toång coäng cuûa chaát thaûi ñoå thaønh 1 lôùp
Cuoái moãi naêm Söï hình thaønh khí (m3/kg)

Phaâ n huûy nhanh Phaân huûy chaäm Toång
1 0,000 0,000 0,000
2 0,060 0,0005 0,0605
3 0,103 0,0014 0,1044
4 0,073 0,0024 0,0754
5 0,044 0,0034 0,0474
6 0,015 0,0044 0,0194
7 0,000 0,0046 0,0046
8 0,000 0,0041 0,0041
9 0,000 0,0036 0,0036
10 0,000 0,0032 0,0032
11 0,000 0,0027 0,0027
12 0,000 0,0022 0,0022
13 0,000 0,0017 0,0017
14 0,000 0,0012 0,0012
15 0,000 0,0008 0,0008
16 0,000 0,0003 0,0003
17 0,000 0,000 0,000
Toång 0,295 0,0365 0,3315
+ Nöôùc tieâu thuï trong quaù trình hình thaønh khí BCL = 0,16 kg/m3 khí taïo thaønh
+ Nöôùc ôû daïng hôi trong khí baõi raùc = 0,016 kg/m3 khí taïo thaønh
409
+ Khoái löôïng rieâng cuûa khí BCL = 1,34 kg/m 3
- Khaû naêng giöõ nöôùc:

Khaû naêng giöõ nöôùc phuï thuoäc vaät lieäu ñöôïc tính nhö sau:
FC = 0,6 – 0,55[W/(10.000 + W)]
Trong ñoù: FC laø phaàn nöôùc trong chaát thaûi tính theo khoái löôïng khoâ
W laø khoái löôïng tính taïi ñieåm giöõa chieàu cao cuûa moät lôùp (kg)
- Löôïng möa:
+ Löôïng möa thaám qua lôùp che phuû haøng ngaøy trong 5 naêm ñaàu = 0,1m/naêm
+ Löôïng möa thaám qua lôùp che phuû cuoái cuøng trong 5 naêm ñaàu = 0,025m/naêm
7. Tính coâng suaát taêng theâm cuûa BCL cho ôû caâu 6, sau 5 naêm do quaù trình neùn eùp vaø
sinh khí. Tính chieàu cao thöïc cuûa BCL vaøo cuoái naêm 5 vaø quaù trình suït luùn BCL sau
khi ñoùng cöûa. Caùc pheùp tính toaùn phaûi lieân tuïc cho ñeán khi BCL ñaït traïng thaùi caân
baèng.
Söû duïng soá lieäu cho ôû caâu 6. Giaû söû raèng khoái löôïng rieâng cuûa chaát thaûi ñaõ neùn laø 800
kg/m3 vaø phöông trình coù theå söû duïng ñeå tính toaùn khoái löôïng rieâng cuûa chaát thaûi phuï
thuoäc aùp suaát neùn. Giaû söû vaät lieäu phuû khoâng bò neùn .
p
SWp 800 
0,1546 0,00169.p
Trong ñoù: SW p laø khoái löôïng rieâng( kg/m3) cuûa chaát thaûi ñaõ neùn ôû aùp suaát p ( kN/m2)
8. Tính toác ñoä sinh khí g/(m 2.ngaøy) CO2 vaø CH4 taïi beà maët BCL döïa vaøo söï khueách
taùn . Bieát:
- Nhieät ñoä: 30oC
- Lôùp phuû BCL laøm baèng hoãn hôïp ñaát seùt troän vôùi rôm
- Ñoä roång cuûa vaät lieäu phuû: 0,23
- Chieàu daøy lôùp phuû: 0,6 m
- Heä soá khueách taùn cuûa CH4 : 0,20 cm2/s
- Heä soá khueách taùn cuûa CO2 : 0,13 cm2/s
- Chuù yù: (g/cm2.s) x 0,864 x 10 9 = (g/m2.ngaøy)
10. Aùp duïng ñònh luaät Henry, haõy tính noàng ñoä toái ña cuûa Metan vaø dioxit cacbon
trong nöôùc roø ræ, ôû aùp suaát khí quyeån.
11. Neáu noàng ñoä bicacbonat cuûa nöôùc ræ raùc laø 1.000 mg/l vaø pH ño ñöôïc laø 5,8. Haõy
tính aùp suaát rieâng phaàn cuûa CO2 trong BCL
410
12. Neáu aùp suaát rieâng phaàn cuûa CO2 trong khí tieáp xuùc vôùi nöôùc ræ raùc laø 1 at thì pH
cuûa nöôùc raùc laø bao nhieâu. Giaû söû raèng CO2 laø yeáu toá duy nhaát aûnh höôûng ñeán pH cuûa
nöôùc raùc.
13. Haõy tính thôøi gian thaám cuûa nöôùc raùc qua lôùp loùt ñaùy daøy 1,2 m. Cho ñoä roång cuûa
vaät lieäu loùt ñaùy laø 0,2 , heä soá thaám 10-7 cm/s vaø chieàu cao coät nöôùc laø 1,8 m.
14. Chieàu daøy cuûa lôùp loùt laø bao nhieâu ñeå baûo ñaûm thôøi gian thaám nöôùc raùc toái thieåu
laø 20 naêm. Cho heä soá thaám laø 5 x 10 -8 cm/s vaø ñoä roång cuûa vaät lieäu loùt laø 0,17. Giaû söû
gradient thuûy löïc laø 0,3m cao hôn chieàu daøy cuûa lôùp loùt.
15. Cho thôøi gian thaám laø 12 naêm, chieàu daøy lôùp loùt laø 1m, haõy tính heä soá thaám cuûa
lôùp loùt. Bieát raèng ñoä roång cuûa noù laø 0,2 vaø chieàu cao coät nöôùc laø 1,5 m.
411
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
1. George Tchobanoglous, Hilary Theisen, Samuel Vigil, Intergrated Solid Waste

Management, McGraw-Hill Inc, 1993.
2. Khizghilov, I. Kh, Baûo quaûn phaåm chaát xaêng daàu trong quaù trình toàn chöùa vaø vaän
chuyeån, Toång coâng ty xaêng daàu, 1975.
3. Michael D. LaGrega, Phillip L. Buckingham, Jeffrey C. Evans & The
Environment Resources Management Group, Hazadous Waste Management,
McGraw-Hill Inc, 1994.
4. Standard Handbook of Hazadous Waste Treatment and Disposal, McGraw-Hill
Inc.
5. Tchobanoglous, G and F. L. Burton, Wastewater Engineering: Treatment, Disposal
Resue, 3rd ed, McGraw-Hill Inc, 1991.
6. Traàn Hieáu Nhueä, Quaûn lyù chaát thaûi raén, Taäp 1: Chaát thaûi raén ñoâ thò, NXB Xaây döïng
Haø Noäi, 2000.
7. UNEP International Environmental Technology Centre, Principles of Municipal
Solid Waste Management, Osaka/Shiga, 1998.
412

QLvaXLCTR NguyenVanPhuoc

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

QLvaXLCTR NguyenVanPhuoc

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

downloaded from http://www.moitruongxanh.

LÔØI MÔÛ ÑAÀU .............................................................................................................. i

Chöông 3: HEÄ THOÁNG THU GOM CHAÁT THAÛI RAÉN ............................................58

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO.........................................................................................412

LÔØI MÔÛ ÑAÀU

Giaùo trình naøy goàm coù 9 chöông:

DANH MUÏC CAÙC TÖØ VIEÁT TAÉT

CTR Chaát thaûi raén

Chöông 1: KHAÙI NIEÄM VEÀ CHAÁT THAÛI RAÉN

1.1. ÑÒNH NGHÓA CHAÁT THAÛI RAÉN

VAÄT LIEÄU THOÂ CHAÁT THAÛI

TAÙI CHEÁ VAØ SAÛN XUAÁT

NGÖÔØI TIEÂU DUØNG

Nguoàn phaùt sinh chaát thaûi

Phaân loaïi, löu tröõ, taùi söû duïng

Thu gom taäp trung

Phaân loaïi, xöû lyù vaø taùi cheá

Muïc ñích cuûa quaûn lyù CTR

1. Baûo veä söùc khoûe coäng ñoàng.

2. Baûo veä moâi tröôøng.

4. Taùi cheá vaø söû duïng toái ña raùc höõu cô

5. Giaûm thieåu CTR taïi caùc baõi ñoå.

1.6 QUAÛN LYÙ TOÅNG HÔÏP CHAÁT THAÛI RAÉN

1.6.1 Nguyeân taéc chung

1) Giaûm thieåu taïi nguoàn

4) Choân laáp hôïp veä sinh.

 Giaûm thieåu taïi nguoàn:

1.6.3.1 Cô caáu chính saùch:

 Phí dòch vuï.

1.7.2 Giaûm thieåu taïi nguoàn

1.7.3 Xaây döïng baõi choân laáp an toaøn hôn

1.7.4 Phaùt trieån coâng ngheä môùi

4. Taùi cheá CTR laø gì ? Lôïi ích cuûa taùi cheá.

Chöông 2: NGUOÀN GOÁC, THAØNH PHAÀN, KHOÁI LÖÔÏNG VAØ

Nguoàn phaùt sinh Loaïi chaát thaûi

2.2. THAØNH PHAÀN CUÛA CHAÁT THAÛI RAÉN

Trình töï tieán haønh nhö sau:

Baûng 2.2 Thaønh phaàn CTR ñoâ thò

STT Thaønh phaàn % khoái löôïng

2.3.1 Lon nhoâm

2.3.2 Giaáy vaø carton

Vaät lieäu Kyù hieäu Nguoàn söû duïng

2.4 KHOÁI LÖÔÏNG CHAÁT THAÛI RAÉN

1987 198.012 542 108,91

2.4.2.3 Phöông phaùp caân baèng vaät chaát

Khoái löôïng vaät Khoái löôïng Khoái löôïng

 Daïng ñôn giaûn

12 taán nguyeân lieäu thoâ 11,445 taán saûn phaåm

0,8 taán chaát thaûi 0,172 taán hoãn hôïp

 Giaûm phaàn bao bì khoâng caàn thieát hay thöøa.

 Soá daân vaø tyû leä taêng daân soá

 Tyû leä phaàn traêm (%) daân cö ñöôïc phuïc vuï

N i*1 N i r. N i .t

Ni : soá daân ban ñaàu (ngöôøi)

N i 1 : soá daân sau moät naêm (ngöôøi)

N i 1/ 2 : Soá daân sau nöûa naêm (ngöôøi)

r : Toác ñoä taêng tröôûng (%/naêm)

t : Thôøi gian (naêm)

Thaáp 360 0,53 51

2000 6,77 0,617 4177,09

2003 7,35 0,640 4704

2005 7,78 0,655 5095,9

2008 8,41 0,677 5693,57