Professional Documents
Culture Documents
******
DÖÏ AÙN KIEÅM SOAÙT BAÛO TOÀN TAÏI KHU BAÛO TOÀN THIEÂN NHIEÂN XUAÂN THUÛY ....... 2
TÌNH HÌNH QUAÛN LYÙ BAÛO VEÄ ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC ÔÛ VÖÔØN QUOÁC GIA TRAØM CHIM
........................................................................................................................................................ 6
KEÁT QUAÛ BÖÔÙC ÑAÀU QUAÛN LYÙ VAØ BAÛO VEÄ ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC ÔÛ HUYEÄN TAÂN
PHÖÔÙC, TIEÀN GIANG ............................................................................................................. 12
ÑAËC ÑIEÅM TÖÏ NHIEÂN VAØ TÍNH ÑA DAÏNG SINH HOÏC VUØNG ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC ÔÛ
LAÙNG SEN THUOÄC ÑOÀNG THAÙP MÖÔØI, TÆNH LONG AN............................................... 18
ÑIEÀU TRA VAØ KHAÛO SAÙT VEÀ AÛNH HÖÔÛNG CUÛA MUOÃI ÑOÁI VÔÙI CÖ DAÂN ÔÛ QUANH
KHU BAÛO TOÀN TRAØM CHIM VAØ LAÙNG SEN..................................................................... 29
ÑAÙNH GÍA TÌNH HÌNH SÖÙC KHOEÛ CUÛA COÄNG ÑOÀNG TRONG VUØNG DÖÏ AÙN......... 36
PHAÙT TRIEÅN HEÄ THOÁNG HOÅ TRÔÏ QUAÛN LYÙ DÖÏA TREÂN SÖÏ QUAÛN LYÙ HEÄ SINH
THAÙI ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC VUØNG NHIEÄT ÑÔÙI ...................................................................... 55
KEÁT QUAÛ QUAÛN LYÙ BAÛO VEÄ ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC LUNG NGOÏC HOAØNG TÆNH CAÀN
THÔ ............................................................................................................................................. 64
NHÖÕNG THAÙCH THÖÙC VAØ CÔ HOÄI CUÛA VIEÄC QUAÛN LYÙ NGUOÀN TAØI NGUYEÂN ÔÛ
KHU BAÛO TOÀN THIEÂN NHIEÂN U MINH THÖÔÏNG ............................................................ 70
TOÅNG QUAN VEÀ CAÙC HEÄ SINH THAÙI ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC TÖÏ NHIEÂN ÔÛ ÑOÀNG BAÈNG
SOÂNG CÖÛU LONG..................................................................................................................... 77
ÑOÀNG BAÈNG SOÂNG CÖÛU LONG VAØ CAÙC DÖÏ AÙN LIEÂN QUAN HEÄ SINH THAÙI ÑAÁT
NGAÄP NÖÔÙC .............................................................................................................................. 82
VIEÄC BAÛO TOÀN VAØ QUAÛN LYÙ NHÖÕNG VUØNG ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC ÔÛ VIEÄT NAM-
NHÖÕNG KINH NGHIEÄM VAØ TRIEÅN VOÏNG TÖØ IUCN....................................................... 90
1
DÖÏ AÙN KIEÅM SOAÙT BAÛO TOÀN
TAÏI KHU BAÛO TOÀN THIEÂN NHIEÂN XUAÂN THUÛY
Giíi ThiÖu
BirdLife Quèc tÕ lµ mét hiÖp héi toµn cÇu bao gåm c¸c Tæ chøc Phi ChÝnh phñ ho¹t
®éng trong lÜnh vùc b¶o tån ë h¬n 100 quèc gia cïng nhau nç lùc b¶o tån c¸c loµi chim
trªn tr¸i ®Êt vµ sinh c¶nh cña chóng, vµ qua ®ã, cïng nç lùc ho¹t ®éng v× tÝnh ®a d¹ng sinh
häc vµ viÖc sö dông bÒn v÷ng c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn.
BirdLife Quèc tÕ ®· b¾t ®Çu ho¹t ®éng t¹i ViÖt Nam tõ n¨m 1988, vµ ®Õn n¨m 1997
®· lµ mét trong mét sè Ýt c¸c NGO ®−îc cÊp giÊy phÐp më v¨n phßng ®¹i diÖn t¹i ViÖt
Nam. Ch−¬ng tr×nh BirdLife Quèc tÕ t¹i ViÖt Nam lµ mét tæ chøc phi lîi nhuËn.
Trong lÜnh vùc b¶o tån ®Êt ngËp n−íc, n¨m 1999 - 2000, Ch−¬ng tr×nh BirdLife
Quèc tÕ t¹i ViÖt Nam ®· thùc hiÖn mét dù ¸n do §¹i sø qu¸n V−¬ng quèc Hµ Lan tµi trî
nh»m x¸c ®Þnh c¸c cïng ®Êt ngËp n−íc quan träng t¹i ®ång b»ng s«ng Cöu Long vµ ®Ò
xuÊt chiÕn l−îc cho viÖc qu¶n lý chóng. Tr−íc ®ã, n¨m 1996, BirdLife còng ®· thùc hiÖn
mét dù ¸n t−¬ng tù do DANIDA tµi trî nh»m x¸c ®Þnh c¸c cïng ®Êt ngËp n−íc quan träng
t¹i ®ång b»ng B¾c Bé vµ ®−a ra c¸c ®Ò xuÊt cho c«ng t¸c qu¶n lý. Trong dù ¸n nµy, Khu
B¶o tån Thiªn nhiªn Xu©n Thñy ®· ®−îc x¸c ®Þnh lµ n¬i cÇn −u tiªn cao nhÊt cho c«ng t¸c
b¶o tån.
2
sù cã mÆt cña kho¶ng 26% tæng sè quÇn thÓ toµn cÇu cña loµi Cß th×a mÆt ®en (vµo thêi
®iÓm cao nhÊt) vµ 2% −íc tÝnh tæng sè quÇn thÓ toµn cÇu cña loµi Mßng bÓ má ng¾n.
C¸c kiÓu sinh c¶nh ®¹i diÖn t¹i Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Xu©n Thñy hiÖn ®ang
®−îc qu¶n lý theo nh÷ng ph−¬ng ph¸p cã thÓ ®e däa lµm suy gi¶m c¸c gi¸ trÞ ®èi víi b¶o
tån ®a d¹ng sinh häc. Khu b¶o tån cã kho¶ng 800 ha diÖn tÝch rõng ngËp mÆn (−u thÕ lµ
trang Kandelia candel) phÇn lín ph©n bè lÉn trong c¸c ao nu«i trång thñy s¶n. T¹i c¸c ao
®Çm ®ã, viÖc nu«i trång thñy s¶n ®−îc tiÕn hµnh theo c¸c ph−¬ng ph¸p truyÒn thèng nu«i
hçn canh c¶ cua, t«m vµ c¸. Tuy nhiªn, viÖc canh t¸c nµy ®ang trë nªn th©m canh qua møc
dÉn ®Õn lµm ng¨n chÆn sù t¸i ph¸t triÓn cña th¶m thùc vËt. H¬n n÷a, c¸c ®¶o c¸t n»m trong
khu b¶o tån, n¬i cã th¶m thùc vËt cån c¸t vµ thùc vËt vïng n−íc mÆn ®ang ®−îc trång rõng
b»ng phi lao Casuarina equisetifolia, mét loµi c©y cã nguån gèc ngo¹i lai, ®iÒu nµy còng
sÏ lµm suy gi¶m diÖn tÝch cña c¸c sinh c¶nh tù nhiªn. Do kÕt qu¶ cña sù l¾ng ®äng trÇm
tÝch, bê biÓn cña khu b¶o tån ®ang båi lÊn dÇn ra biÓn, hµng lo¹t c¸c ®¶o vµ b·i båi ®ang
®−îc h×nh thµnh ë phÝa Nam cña cöa Ba L¹t. C¸c b·i bïn lµ sinh c¶nh lý t−ëng cho viÖc
kiÕm ¨n cña c¸c loµi nh− Cß th×a mÆt ®en, Cho¾t má th×a vµ mét vµi loµi chim bÞ ®e däa
tuyÖt chñng trªn toµn cÇu kh¸c. Tuy nhiªn, t¹i mét sè vïng b·i bïn, viÖc trång míi c¸c loµi
c©y ngËp mÆn (chñ yÕu lµ trang Kandelia candel) ®ang diÔn ra víi môc tiªu c¶i t¹o ®Êt vµ
b¶o vÖ bê biÓn. §iÒu nµy sÏ lµm thay ®æi b¶n chÊt cña chÊt nÒn vµ ®e däa lµm cho c¸c b·i
bïn kh«ng cßn phï hîp víi c¸c loµi chim ®ang quan träng. H¬n n÷a, viÖc ®¸nh b¾t thñy
s¶n vµ khai th¸c nghªu, sß kh«ng bÒn v÷ng ë c¸c b·i ngËp triÒu ®Òu trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp
g©y ra c¸c ¶nh h−ëng cã h¹i ®Õn c¸c loµi ®ang bÞ ®e däa trªn toµn cÇu.
Cß th×a mÆt ®en Platalea minor t¹i khu BTTN Xu©n Thñy
Trong khu«n khæ cña b¸o c¸o nµy, chóng t«i xin lÊy Cß th×a mÆt ®en Platalea
minor lµm vÝ dô nh− sinh vËt chØ thÞ vÒ ¶nh h−ëng cña quy ho¹ch ph¸t triÓn ®èi víi tÝnh ®a
d¹ng sinh häc cña mét vïng ®Êt ngËp n−íc.
Cß th×a mÆt ®en lµ loµi chØ ph©n bè ë vïng §«ng ¸, chóng sinh s¶n t¹i b¸n ®¶o
TriÒu Tiªn vµ di c− tró ®«ng ®Õn NhËt B¶n, Trung Quèc, Hång K«ng, §µi Loan, Ma Cao
vµ ®ång b»ng B¾c Bé ë ViÖt Nam. T¹i ViÖt Nam, ®iÓm tró ®«ng quan träng nhÊt cña chóng
lµ Khu B¶o tån Thiªn nhiªn Xu©n Thñy. Cß th×a ®· tõng bÞ suy gi¶m nghiªm träng t¹i tÊt
c¶ c¸c vïng sinh s¶n vµ tró ®«ng vµ liÖt vµo møc bÞ ®e däa "Tèi nguy cÊp" (Critical) trªn
toµn cÇu. Tuy nhiªn, trong vµi n¨m gÇn ®©y, do hµng lo¹t c¸c nç lùc b¶o tån cña céng ®ång
quèc tÕ, sè l−îng chóng ®· gia t¨ng ®¸ng kÓ vµ trong Ên phÈm míi xuÊt b¶n cña BirdLife,
C¸c loµi chim bÞ ®e däa ë Ch©u ¸ (BirdLife International, 2001) loµi nµy ®· ®−îc ®−a
xuèng ph©n h¹ng Nguy cÊp (Endangered). ThËt ®¸ng tiÕc lµ sè l−îng cß th×a tró ®«ng t¹i
Xu©n Thñy ®ang gi¶m trong khi t¹i c¸c vïng tró ®«ng chÝnh ë c¸c n−íc kh¸c th× sè l−îng
®Òu t¨ng, ®iÒu nµy cho thÊy chÊt l−îng sinh c¶nh phï hîp ®èi víi cß th×a t¹i ®©y ®ang suy
gi¶m. H¬n n÷a, c¸c vïng ph©n bè kh¸c cña Cß th×a kh¸c t¹i ®ång b»ng B¾c Bé (NghÜa
H−ng, Th¸i Thôy...) ®Òu kh«ng cã ghi nhËn nµo trong c¸c ®ît ®Õm hµng n¨m cña 3 n¨m
gÇn ®©y. ViÖc mÊt c¸c b·i bïn trèng do trång å ¹t c¸c rõng trang Kandelia candel cã lÏ lµ
nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn sù suy gi¶m nµy. Do c¸c vïng rõng ngËp mÆn ®ang bÞ c¶i t¹o
thµnh c¸c ao nu«i trång thñy s¶n kh«ng ®−îc tiªu n−íc theo chÕ ®é phï hîp víi cß th×a (vµ
hµng lo¹t c¸c loµi chim phô thuéc vµo c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc n«ng kh¸c), kh«ng cã n¬i
kiÕm ¨n thay thÕ nµo ®−îc ®−a ra víi c¸ch qu¶n lý hiÖn t¹i. Nh÷ng ®iÓm nghØ ch©n phï hîp
víi cß th×a ngµy cµng bÞ thu hÑp, trong khi viÖc b¾t cua c¸y vµ c¸c loµi nhuyÔn thÓ lu«n g©y
ra sù nhiÔu lo¹n kh¾p n¬i trong vïng. Sè l−îng chã nu«i qu¸ lín t¹i ®©y còng gãp phÇn g©y
nhiÔu lo¹n t¹i c¸c ao thñy s¶n.
Do ®ã, ®iÒu rÊt cÇn thiÕt nhÊt trong lóc nµy lµ ph¶i xem xÐt l¹i kÕ ho¹ch trång rõng
ngËp mÆn t¹i c¸c b·i bïn. TiÒn ®Çu t− cho kÕ ho¹ch nµy cã thÓ ®−îc ®−îc sö dông ®Ó mang
3
l¹i nhiÒu lîi Ých trùc tiÕp ®èi víi ng−êi d©n h¬n lµ qua viÖc ph¸ hñy c¸c b·i ngËp triÒu rÊt
cã gi¸ trÞ.
Sè l−îng ghi nhËn ®−îc tõng n¨m tõ 1994 400
®Õn 2001 vµ phÇn tr¨m so víi tæng sè quÇn
thÓ thÕ giíi theo c¸c ®iÒu tra quèc tÕ vÒ Cß
300
th×a mÆt ®en
Sè l−îng
N¨m Sè l−îng % theo ®iÒu Tsengwan, §µi Loan
tra quèc tÕ 200 Mai På, Hång K«ng
1994 25 7,4 Xu©n Thñy, ViÖt Nam
1995 23 5,5
1996* 104 19,2 100
1997* 70 11,8
1988 59 9,6
0
1999 31 5,3
2000 42 6,3 1994 1996 1998 2000
2001 47 5,6 N¨m
*Sè ®Õm nµy kh«ng cïng lóc víi ®ît ®iÒu tra Sè l−îng Cß th×a mÆt ®en t¹i 3 ®iÓm tró ®«ng chÝnh theo
quèc tÕ con sè ®iÒu tra quèc tÕ
4
C¸c môc tiªu nµy sÏ ®−îc thùc hiÖn th«ng qua viÖc thiÕt lËp mét ch−¬ng tr×nh kiÓm
so¸t loµi cã kh¶ n¨ng cung cÊp c¸c d÷ liÖu ®Ó ®Þnh h−íng c«ng t¸c qu¶n lý khu b¶o tån. Dù
¸n còng ®−îc thiÕt kÕ ®Ó ®¶m b¶o t¨ng c−êng thÓ chÕ vµ x©y dùng n¨ng lùc cho c¸c c¸n bé
khu b¶o tån th«ng qua cung cÊp trang thiÕt bÞ vµ ®µo t¹o. Dù ¸n sÏ ®−îc thùc hiÖn qua mét
giai ®o¹n hai n¨m, tõ th¸ng M−êi n¨m 2000 ®Õn th¸ng Ba n¨m 2002 vµ sÏ bao gåm c¸c
ho¹t ®éng sau:
1. Cung cÊp trang thiÕt bÞ vµ c¬ së h¹ tÇng thiÕt yÕu (ho¹t ®éng 1)
2. §µo t¹o cho c¸n bé khu b¶o tån (ho¹t ®éng 2); vµ
3. ThiÕt lËp mét ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu vµ kiÓm so¸t sinh th¸i (ho¹t ®éng 3)
Ch−¬ng tr×nh kiÓm so¸t tËp trung vµo hai loµi lµ Cß th×a mÆt ®en vµ Moßng bÓ má
ng¾n Larus saundersi ®· b¾t ®Çu ®−îc tiÕn hµnh víi sù tham gia tÝch cùc cña c¸c c¸n bé
khu b¶o tån. Cïng víi c«ng t¸c tuÇn tra th−êng xuyªn còng nh− tham gia víi c¸c chuyÕn
®iÒu tra víi sù h−íng dÉn cña c¸c chuyªn gia tõ BirdLife, anh em ®· tiÕn hµnh ®Õm, ghi
nhËn vµ b¸o c¸o sè l−îng cña Cß th×a vµ mét sè loµi chim ¨n ven biÓn kh¸c. Qua ®ã, nhËn
thøc c¸n bé khu b¶o tån vÒ ý nghÜa cña viÖc b¶o tån sinh c¶nh ®èi víi c¸c loµi chim ®·
®−îc n©ng cao. Cïng víi c¸c ho¹t ®éng dù ¸n, viÖc gi¶i thÝch vÒ nguyªn nh©n t¨ng gi¶m sè
l−îng cña c¸c loµi chim n−íc t¹i khu b¶o tån sÏ dÇn dÇn ®−îc diÔn gi¶i, vµ ban qu¶n lý
còng nh− ng−êi d©n vµ c¸c cÊp chÝnh quyÒn t¹i Xu©n Thñy sÏ cã nhËn thøc ®óng ®¾n h¬n
vÒ ¶nh h−ëng cña c¸c ho¹t ®éng ph¸t triÓn ®Õn m«i tr−êng thiªn nhiªn, ®Æc biÖt lµ ®Õn tÝnh
®a d¹ng sinh häc, vµ tõ ®ã sÏ cã nh÷ng t¸c ®éng tÝch cùc vµo c¸c quy ho¹ch ph¸t triÓn
trong vïng.
KÕt LuËn
Qua qu¸ tr×nh thùc hiÖn dù ¸n t¹i Khu BTTN Xu©n Thñy, còng nh− víi kinh
nghiÖm ho¹t ®éng cña BirdLife ViÖt Nam t¹i c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc kh¸c, chóng t«i ®−a
ra mét sè ý kiÕn sau:
1. §Êt ngËp n−íc lµ kiÓu sinh c¶nh cã gi¸ trÞ cao vÒ kinh tÕ còng nh− vÒ ®a d¹ng
sinh häc, vai trß cña chóng trong ®êi sèng con ng−êi do ®ã cÇn ®−îc nhËn thøc
®óng ®¾n vµ ph¶i ®−îc tr©n träng.
2. §Êt ngËp n−íc lµ kiÓu sinh c¶nh rÊt nh¹y c¶m vµ dÔ dµng bÞ ph¸ hñy bëi c¸c
ho¹t ®éng ph¸t triÓn, nhÊt lµ viÖc c¶i t¹o ®Êt lµm n«ng nghiÖp vµ nu«i trång
thñy s¶n, viÖc trång rõng å ¹t thiÕu c©n nh¾c vµ qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa ®ang diÔn
ra mét c¸ch å ¹t ë kh¾p ViÖt Nam. Do ®ã viÖc quy ho¹ch qu¶n lý ®Êt ngËp n−íc
cÇn ph¶i ®−îc c©n nh¾c mét c¸ch kü l−ìng vµ mäi ho¹t ®éng ph¸t triÓn t¹i c¸c
vïng ®Êt ngËp n−íc chØ nªn tiÕn hµnh sau khi cã ®¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr−êng
thÝch hîp.
3. Mäi ho¹t ®éng ph¸t triÓn ë c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc ®· x¶y ra thiÕu c©n nh¾c vÒ
khÝa c¹nh m«i tr−êng, th× hËu qu¶ cña nã ®Õn ®a d¹ng sinh häc vµ cuéc sèng
cña con ng−êi sÏ rÊt l©u dµi vµ c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc nh− vËy sÏ kh«ng thÓ
nµo xoay chuyÓn l¹i hiÖn tr¹ng ban ®Çu.
Ch−¬ng tr×nh BirdLife Quèc tÕ t¹i ViÖt Nam ®· vµ ®ang nç lùc hîp t¸c víi mäi c¸
nh©n vµ tæ chøc cña ViÖt Nam vµ quèc tÕ hµnh ®éng ®Ó b¶o tån c¸c vïng ®Êt ngËp n−íc.
C¸c vïng ®Êt ngËp n−íc kh«ng ph¶i lµ ®Êt hoang vµ mäi ngµnh, mäi cÊp cÇn cã tr¸ch
nhiÖm tham gia b¶o vÖ chóng.
5
TÌNH HÌNH QUAÛN LYÙ BAÛO VEÄ ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC
ÔÛ VÖÔØN QUOÁC GIA TRAØM CHIM
I. Giôùi Thieäu
Vöôøn Quoác gia Traøm Chim naèm ôû haï löu soâng Meâkoâng vaø Trung taâm Ñoàng
Thaùp Möôøi thuoäc huyeän Tam Noâng, giaùp 05 xaõ Phuù Hieäp, Phuù Ñöùc, Phuù Thaønh B, Phuù
Thoï, Taân Coâng Sính vaø thò traán Traøm Chim – tænh Ñoàng Thaùp. Vöôøn Quoác gia Traøm
Chim ôû vaøo khoaûng 10037’ñeán 10045’ ñoä vó baéc; 105o28’ ñeán 105036’ ñoä kinh ñoâng.
Caùch soâng Meâkoâng 25 km veà phía taây; gaàn bieân giôùi Vieät Nam – Campuchia.
Toång dieän tích töï nhieân laø: 7588 ha. Trong ñoù:
• Phaân khu baûo veä nghieâm ngaët: 6.809ha.
• Phaân khu phuïc hoài sinh thaùi: 653 ha.
• Phaân khu haønh chaùnh dòch vuï - du lòch: 46ha.
Vöôøn Quoác gia Traøm Chim coù heä sinh thaùi ñaát ngaäp nöôùc ñieåm hình cuûa vuøng haï
löu soâng Meâkoâng vaø vuøng Ñoâng Nam AÙ, moät heä sinh thaùi giaøu tính ña daïng sinh hoïc vaø
ñöôïc Chính phuû coâng nhaän laø Vöôøn quoác gia theo quyeát ñònh soá 253/TTg, ngaøy
29/12/1998.
6
- Veà moâi tröôøng soáng coù:
• 42% loaøi söû duïng ñaàm laày nöôùc ngoït
• 10% söû duïng caùc ñoàng coû
• 8% söû duïng röøng ngaäp nöôùc
• 2% söû duïng caùc con keânh coù caây buïi, caây goã
• 38 % coøn laïi söû duïng toång hôïp caùc moâi tröôøng soáng noùi treân.
Thuyû saûn coù hôn 55 loaøi caù ñaõ ñöôïc thoáng keâ. Trong ñoù:
• 12 loaøi caù nöôùc tónh (thöôøng goïi laø caù ñoàng)
• Hôn 40 loaøi caù öa nöôùc chaûy (thöôøng goïi laø caù soâng).
Thuyû sinh vaät coù:
• 185 loaøi thöïc vaät noåi
• 93 loaøi ñoäng vaät noåi
• 90 loaøi ñoäng vaät ñaùy.
III. Tình Hình Kinh Teá - Xaõ Hoäi Cuûa Caùc Hoä Daân Cö Soáng Xung
Quanh Vöôøn Quoác Gia Traøm Chim
Toång soá daân thuoäc 5 xaõ vaø thò traán soáng xung quanh vuøng ñeäm laø: 39.376 ngöôøi,
bao goàm 7950 hoä. So vôùi soá daân toaøn huyeän Tam Noâng laø: 92.621 ngöôøi, chieám 42,5%.
Trong ñoù:
• Hoä ngheøo, khoù chieám 20%.
• Hoä khoâng coù vieäc laøm hoaëc ñôøi soáng khoâng oån ñònh chieám 18%.
Tæ leä gia taêng daân soá töï nhieân khoaûng 1,6% laøm cho tình traïng ngheøo ñoùi gia
taêng do:
• Dö thöøa lao ñoäng.
• Thieáu voán saûn xuaát.
• Ngöôøi daân caøng coù ít coâng aên vieäc laøm.
• Nhaän thöùc keùm.
• Nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân nhö: nguoàn lôïi thuyû saûn bò caïn kieät (do
ñaùnh baét voâ toäi vaï), röøng traøm bò ñoán …
Tröôùc ñaây, töø naêm 1999 trôû veà tröôùc, haøng ngaøy coù töø 100 - 150 ngöôøi xaâm phaïm
traùi pheùp vaøo Vöôøn Quoác gia. Toång soá ñoái töôïng vi phaïm bò baét quaû tang laø 500 ñöông
söï.
Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, nhaø nöôùc vaø chính quyeàn caùc caáp, caùc toå chöùc phi
chính phuû…, raát quan taâm hoã trôï, ñaàu tö cho vay voán saûn xuaát, chaên nuoâi… Nhieàu hoä
ñaõ toå chöùc saûn xuaát ñaït hieäu quaû, naâng cao thu nhaäp vaø ñôøi soáng töøng böôùc ñöôïc caûi
thieän.
7
Maët khaùc do döï aùn vuøng ñeäm cuûa Vöôøn Quoác gia chöa coù nguoàn ñaàu tö phaùt
trieån ñöôïc neân ngöôøi daân döïa vaøo taøi nguyeân cuûa Vöôøn maø xaâm phaïm. Thoáng keâ naêm
2000 cho thaáy coù 550 vuï vaøo vöôøn traùi pheùp:
• Xöû phaït haønh chaùnh 15 vuï.
• Caûnh caùo 13 vuï.
• Khôûi toá 04 vuï.
• Soá coøn laïi giao chính quyeàn ñòa phöông giaùo duïc.
Ñoái vôùi chim nöôùc sinh soáng ngoaøi Vöôøn Quoác gia:
- Ñieàu tra caùc baõi aên khaùc cuûa chim nöôùc, ñaëc bieät laø seáu coå truïi, coâng ñaát taïi
caùc ñieåm ngoaøi Vöôøn Quoác gia Traøm Chim nhö: Kieân Giang, Long An…
Khu vöïc ñoàng baèng soâng Cöûu Long.
- Thôøi gian ñieàu tra töø thaùng 1 ñeán thaùng 12 haøng naêm seõ coù khoaûng 12 ñôït ñi
ñieàu tra.
- Baùo caùo keát quaû sau moãi ñôït ñieàu tra.
4.2.2. Caùc loaøi ñoäng vaät thuoäc 2 lôùp boø saùt vaø löôõng cö nhö: raén, eách, nhaùi, raùi caù…
- Böôùc ñaàu tìm hieåu veà tính ña daïng loaøi sinh caûnh, chöùc naêng cuûa caùc loaøi boø
saùt vaø löôõng cö trong heä sinh thaùi.
- Thu thaäp soá lieäu khaûo saùt, thu maãu caù theå ñieån hình cuûa caùc loaøi tieáp caän coá
ñònh maãu formol trong loï thuyû tinh, baèng hình aûnh.
9
• Duy trì vaø taùi taïo nhöõng ñaëc ñieåm ñòa maïo thuyû vaên vaø caûnh quan thieân
nhieân.
• Ñieàu tieát nöôùc vaø chaát löôïng nöôùc cho phuø hôïp vôùi ñieàu kieän sinh soáng
cuûa caùc quaàn xaõ thöïc vaät.
Cao trình maët ñaát khu Traøm Chim < 1,20m > 2,20m.
Cao ñoä trung bình toaøn vuøng khoaûng 1,5m. Trong ñoù:
• Khu C: 1,4-1,6m
• Nôi cao nhaát: treân 2,0m.
• Nôi thaáp nhaát:1,2-1,3m.
Möïc nöôùc cao nhaát naêm 2000 taïi Traøm Chim: 4,61m (ngaøy 25-09-2000).
Möïc nöôùc cao nhaát naêm 2001 taïi Traøm Chim: 4,27m (ngaøy 22-09-2001).
4.2.5. Coâng taùc troàng röøng vaø phoøng choáng chaùy röøng:
- Haøng naêm Vöôøn Quoác gia ñeàu toå chöùc troàng röøng vaø caây phaân taùn ven caùc
tuyeán ñeâ bao (chöông trình 5 trieäu ha röøng).
- Xaây döïng ñöôïc löïc löôïng phoøng choáng chaùy röøng caùc xaõ, thò traán ñöôïc 180
ngöôøi, thöôøng xuyeân taäp huaán haøng naêm.
- Veä sinh röøng, chaêm soùc tæa thöa röøng.
- Ñoát coû chuû ñoäng vaøo muøa khoâ (ôû nhöõng ñieåm deã chaùy).
- Keát hôïp vôùi chính quyeàn ñòa phöông xaây döïng keá hoaïch tuaàn tra quaûn lyù vaø
phoái hôïp thöïc hieän.
4.2.6. Coâng taùc tuyeân truyeàn giaùo duïc vaø naâng cao ñôøi soáng nhaân daân.
Thöôøng xuyeân cöû caùn boä chuyeân traùch keát hôïp cuøng caùc ngaønh chöùc naêng tænh,
huyeän, xaõ ñi taäp huaán trong nhaân daân ñeå moïi ngöôøi hieåu ñöôïc vai troø, chöùc naêng cuûa
Vöôøn Quoác gia trong vieäc baûo veä taøi nguyeân thieân nhieân, baûo veä moâi tröôøng.
Vöôøn Quoác gia Traøm Chim phoái hôïp cuøng Hoäi Lieân Hieäp Phuï Nöõ huyeän Tam
Noâng, tröôøng Ñaïi hoïc Caàn Thô cho vay voán ôû hai xaõ: Phuù Ñöùc, Phuù Hieäp, thöïc hieän moâ
hình Laâm-Ngö do toå chöùc Oxfam taøi trôï (39.000USD).
Toå chöùc nhaân ñaïo cuûa Phaùp taøi trôï cho Vöôøn Quoác gia 9.000.000 ñoàng ñeå laøm
tranh aûnh tuyeân truyeàn.
Vöôøn Quoác gia Traøm Chim cuøng vôùi Hoäi caùc ngaønh sinh hoïc Vieät Nam vaø
chöông trình taøi trôï caùc döï aùn nhoû cuûa Quyõ moâi tröôøng toaøn caàu toå chöùc chieán dòch
truyeàn thoâng moâi tröôøng coäng ñoàng kyû nieäm ngaøy laâm nghieäp Vieät Nam 28-11 taïi xaõ
Phuù Ñöùc.
Ngoaøi ra coøn coù söï taøi trôï (500.000.000 ñoàng, voán quay voøng) cuûa Ñaïi söù quaùn
Anh, Ñaïi söù quaùn Ñan Maïch cho nhaân daân caùc xaõ Phuù Thoï, xaõ Taân Coâng Sính… vay töø
naêm 1996 ñeán nay.
10
Ñôn vò thöôøng xuyeân cöû caùn boä theo doõi söï bieán ñoäng cuûa caùc loaøi thöïc vaät nhö:
Sen, luùa trôøi, naên.. . Quaûn lyù ñieàu tieát nöôùc ñeå coù giaûi phaùp höõu hieäu phaùt trieån vaø baûo
toàn caùc loaøi treân.
Trong nhöõng naêm vöøa qua ñaõ vaø ñang tieán haønh moät soá ñeà taøi nghieân cöùu khoa
hoïc nhö:
• Nghieân cöùu moät soá giaûi phaùp dieät tröø caây mai döông.
• Nghieân cöùu aûnh höôûng cuûa nöôùc vaø löûa leân söï ña daïng sinh hoïc.
• Moâ hình nuoâi caù saëc raèn.
V. Kieán Nghò
Beân caïnh nhöõng thaønh quaû ñaït ñöôïc trong quaù trình xaây döïng vaø phaùt trieån beàn
vöõng Vöôøn Quoác gia Traøm Chim, chuùng toâi cuõng gaëp nhieàu khoù khaên. Do ñoù chuùng toâi
xin kieán nghò moät soá yù kieán nhö sau:
- Söï xaâm laán cuûa loaøi ngoaïi lai (mai döông) maø chöa coù caùch phoøng tröø höõu
hieäu, caàn söï can thieäp cuûa caùc nhaø khoa hoïc, caùc tröôøng Ñaïi hoïc. . .
- Caàn phaùt trieån döï aùn vuøng ñeäm gaén vôùi phaùt trieån du lòch sinh thaùi, coù söï
tham gia cuûa coäng ñoàng daân cö soáng quanh Vöôøn Quoác gia. Vì ñôøi soáng nhaân
daân oån ñònh, thì aùp löïc ñoái vôùi Vöôøn Quoác gia môùi giaûm vaø phaùt trieån beàn
vöõng.
- Toå chöùc nghieân cöùu thöôøng xuyeân vaø laâu daøi veà cheá ñoä thuyû vaên cuûa khu
vöïc Vöôøn Quoác gia Traøm Chim vaø caùc vuøng laân caän trong moái quan heä vôùi
vieäc baûo toàn nguoàn gien vaø baûo toàn ña daïng sinh hoïc. Hieän nay Vöôøn Quoác
gia Traøm Chim ñang thieáu caùn boä chuyeân moân vaø trang thieát bò kyõ thuaät ñeå
thöïc hieän coâng vieäc naøy.
- Vöôøn Quoác gia Traøm Chim môùi ñònh hình neân coøn nhieàu khoù khaên. Töø thöïc
teá naøy Vöôøn Quoác gia Traøm Chim ñeà nghò caùc Vieän, caùc tröôøng Ñaïi hoïc vaø
caùc toå chöùc quoác teá quan taâm giuùp ñôõ ñeå Vöôøn Quoác gia Traøm Chim coù ñieàu
kieän quaûn lyù, thöïc hieän toát nhieäm vuï.
11
KEÁT QUAÛ BÖÔÙC ÑAÀU QUAÛN LYÙ VAØ BAÛO VEÄ ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC
ÔÛ HUYEÄN TAÂN PHÖÔÙC, TÆNH TIEÀN GIANG
I. Giôùi Thieäu
Huyeän Taân Phöôùc: laø Huyeän naèm phía Baéc trong vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi cuûa
Tænh Tieàn Giang. Dieän tích töï nhieân toaøn Huyeän 32.862ha, daân soá naêm 1999 laø 50.974
ngöôøi, maät ñoä bình quaân 155 ngöôøi/km2 (so vôùi Tænh 762ngöôøi/km2 thaáp nhaát trong
Tænh). Ñaëc ñieåm töï nhieân cuûa Huyeän ñaùng chuù yù laø:
Ñaát ñai: chuû yeáu laø ñaát pheøn, coù 3 ñôn vò ñaát chính:
• Ñaát pheøn hieän taïi taàng pheøn noâng: dieän tích 20.150ha chieám 61,31% dieän
tích töï nhieân.
• Ñaát pheøn tieàm taøng coù taàng sinh pheøn saâu vaø raát saâu: dieän tích 9.897ha
chieám tyû leä 30,11%.
• Ñaát phuø sa xaùm naâu ñaõ phaùt trieån coù taàng loang loã: 2.699ha chieám 8,21%.
Nguoàn nöôùc, thuyû vaên:
• Nguoàn nöôùc cho saûn xuaát vaø sinh hoaït phuï thuoäc vaøo cheá ñoä nöôùc cuûa 2
soâng: Soâng Tieàn vaø soâng Vaøm Coû Taây. Moät ñaëc ñieåm quan troïng: Ñaây laø
vuøng giaùp nöôùc giöõa 2 soâng vì vaäy vieäc laáy nöôùc vaø tieâu thoaùt khoù khaên
laø vuøng hieän taïi chaát löôïng nöôùc xaáu nhaát cuûa caû vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi.
Caùc thaùng muøa möa töø thaùng 5 ñeán thaùng 11 haàu heát nguoàn nöôùc coù pH:
3,5-4 caùc thaùng muøa khoâ töø thaùng 12 ñeán thaùng 4 khoaûng 30% dieän tích ôû
phía Taây coù pH: 4-5,5 coù theå söû duïng cho saûn xuaát noâng nghieäp.
• Luõ haøng naêm gaây ngaäp toaøn boä khu vöïc töø thaùng 9 ñeán cuoái thaùng 11,
ñænh luõ thöôøng xuyeân xuaát hieän nöûa cuoái thaùng 11. Möùc ngaäp trung bình
maët ruoäng töø 0,5-2m, khu vöïc phía Baéc ngaäp saâu hôn phía nam.
Theo ñònh nghóa veà ñaát ngaäp nöôùc theo Coâng öôùc Ram Sar (1971) coù theå xem
toaøn boä ñaát Huyeän Taân Phöôùc (vaø caû Tænh Tieàn Giang) laø vuøng ñaát ngaäp nöôùc bao goàm
heä thoáng keânh raïch, röøng Traøm, ruoäng luùa, caùc traûng coû ngaäp nöôùc theo muøa vaø ñaàm
laày. . . vôùi 2 heä sinh thaùi chính laø Röøng Traøm ngaäp nöôùc noäi ñòa vaø heä sinh thaùi Noâng
nghieäp.
II. Taøi Nguyeân vaø Tính Ña Daïng Sinh Hoïc cuûa Huyeän Taân Phöôùc
Heä thöïc vaät coù ñeán 540 loaøi (khoâng keå caây troàng) thuoäc 112 hoï. Trong ñoù, coù
nhieàu loaïi thöïc vaät quyù hieám chæ Ñoàng Thaùp Möôøi môùi coù nhö: Luùa ma (Oryzaninuta),
Luùa trôøi (Oryzarufipogon), Mai lieãu, Loáp boáp, Veân veân, Lieãu, Soùng vuoâng, Duøi troáng,
Maët quyõ, Caây buøi, Moàng gaø, Ngoaïi moäc cam, Truøng huøng nam, Coâm, An kích, Traâm
12
nam, Naép bình, Maøy mieân, Thuûy caåm, Kim nhuõ. . . Caùc loaøi caây naøy raát quan troïng seõ laø
nguoàn goác gen thuaàn chuûng ñeå taïo ra caùc gioáng caây troàng môùi sau naøy. Ñaëc bieät laø Luùa
ma, Luùa trôøi laø gioáng gen quyù caàn ñöôïc baûo veä toát ñeå taïo ra caùc gioáng luùa trong nöôùc
trong töông lai coù tính thích nghi cao vôùi Ñoàng Thaùp Möôøi.
Ngoaøi Traøm vaø caùc loaïi caây duøng laøm vaät lieäu xaây döïng, nguyeân lieäu cho tieåu
thuû coâng nghieäp, nguoàn döôïc lieäu Ñoàng Thaùp Möôøi raát phong phuù vôùi 122 loaøi caây
thuoác nhö: Nhaøu, Haéc cöûu, Moáp gai, Cam thaûo nam, Coû baác, Coû möïc, Keù ñaàu ngöïa, Keù
hoa ñaøo, Löùc, Thaûo quyeát minh, Voøi voi, Loå bình, Löôõi raén. . . chuùng chöõa ñöôïc nhieàu
loaïi beänh khaùc nhau, coù caû caây quyù môùi ghi theâm vaøo saùch thuoác. Ñaây laø nguoàn taøi
nguyeân trong töông lai coù theå taïo ra maët haøng thuoác maø chæ Vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi môùi
coù.
Nhieàu loaïi coû chaên nuoâi moïc töï nhieân ôû Ñoàng Thaùp Möôøi ñöôïc xeáp vaøo loaïi coû
chaên nuoâi traâu boø coù chaát löôïng toát: Coû maät, Coû chæ, Coû nöôùc, Coû ñuoâi phuïng, Coû
baép.v.v…
Trong toång soá 198 loaøi Caù nöôùc ngoït ôû Tieàn Giang coù 42 loaøi soáng trong vuøng
Ñoàng Thaùp Möôøi, hieän nay chæ gaëp 10-12 loaøi thuoäc nhoùm caù ñen coù nguoàn goác taïi choã.
Caùc loaøi ñoäng vaät phoå bieán ôû Ñoàng Thaùp Möôøi coù theå phuïc hoài nhö: Heo röøng, Khæ,
Meøo, Raùi caù, caùc loaïi Ruaø, Raén, Gaø Röøng, Traên, Caù saáu…
Roõ raøng ña daïng sinh hoïc Ñoàng Thaùp möôøi raát phong phuù vaø quyù giaù, neáu baûo
toàn vaø khai thaùc toát seõ cho nguoàn lôïi kinh teá lôùn maø vaãn giöõ ñöôïc söï oån ñònh vaø caân
baèng sinh thaùi cho theá heä mai sau.
Tuy nhieân, söï ña daïng naøy ñaõ bò phaù hoaïi vaø vaãn ñang bò ñe doaï bôûi haøng loaït
caùc yeáu toá nhö khai hoang, caûi taïo ñaát noâng nghieäp, oâ nhieãm, chaùy röøng, söû duïng ñaát
khoâng phuø hôïp. . .Thöïc teá ñaùng suy nghó laø vieäc khai thaùc caûi taïo ñaát ôû caùc Tænh Long
An, Ñoàng Thaùp cho taêng tröôûng kinh teá khaù cao, nhöng rieâng Taân Phöôùc khai thaùc caûi
taïo ñaát vöøa qua cho hieäu quaû vaø taêng tröôûng kinh teá thaáp (vì baát lôïi cuûa ñieàu kieän töï
nhieân, nhaát laø nguoàn nöôùc).
Ñoái vôùi heä sinh thaùi Röøng Traøm (ñaàm laày noäi ñòa): sau naêm 1975 vuøng Taân
Phöôùc caây Traøm vaãn laø caây chính vôùi dieän tích treân 13.000ha, coøn laïi laø Baøng, Ñöng,
Naêng ngoït, Coû moàm vaø caùc loaïi caây khaùc (khoâng coù luùa). Röøng Traøm ñaõ bò phaù huyû ñeán
1990 chæ coøn laïi 875ha vaø khoâi phuïc ñeán nay raát chaäm: Dieãn bieán dieän tích Röøng Traøm
töø 1990 – 2000 nhö sau:
Naêm 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Dieän tích 875 875 1.105 1.395 2.225 2.638 1.867 1.764 1.952 1.987 2.296
Ñoái vôùi heä sinh thaùi Noâng nghieäp: ñaát noâng nghieäp taêng nhanh, töø 11.562ha
(35,18%) naêm 1994 leân 24.079ha (73%) naêm 2000. Trong ñoù ñaát ruoäng luùa 9.886ha
(30%), troàng caây laâu naêm 9.900ha (30%). Keát quaû söû duïng ñaát Noâng nghieäp cho thaáy
ngoaøi caây Khoùm coù tính thích nghi cao vaø kinh teá, coøn laïi caùc caây troàng khaùc cho hieäu
quaû keùm hoaëc chöa khaúng ñònh ñöôïc nhö: Luùa, caây aên quaû, caây löông thöïc khaùc (mì,
khoai lang…).
13
Vieäc quaûn lyù vaø khai thaùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc Taân Phöôùc (nhaát laø thôøi gian
1980-1990) khoâng ñem laïi hieäu quaû kinh teá cao, ña daïng sinh hoïc bò phaù hoaïi nguyeân
nhaân chuû yeáu laø do:
(1) Thieáu hieåu bieát caùc ñieàu kieän töï nhieân cô baûn cuûa vuøng naøy, nhaát laø ñaát vaø
nöôùc.
(2) Aùp löïc cuûa daân soá (maät ñoä daân soá Tieàn Giang ñoâng nhaát Ñoàng Baèng Soâng
Cöûu Long) vaø ñoøi hoûi phaùt trieån kinh teá, nhaát laø giaûi quyeát löông thöïc
phaåm.
(3) Töø ñoù chöa coù chính saùch quaûn lyù, khai thaùc, baûo veä vuøng ñaát naøy moät caùch
khoa hoïc.
(4) Thieáu nguoàn voán vaø caùn boä coù naêng löïc.
III. Keát Quaû Böôùc Ñaàu Veà Quaûn Lyù vaø Baûo Veä Ñaát Ngaäp Nöôùc
14
• Giaù trò saûn xuaát laâm nghieäp naêm 2010 öôùc tính 16.081 trieäu ñoàng taêng
bình quaân 3,37% naêm; giaù trò taêng theâm naêm 2010 khoaûng 12.865 trieäu
ñoàng toác ñoä taêng bình quaân 3,77% naêm (giaù so saùnh coá ñònh 1994).
• Nhu caàu ñaàu tö cho phaùt trieån laâm nghieäp töø 2001-2005 laø 31.498 trieäu
ñoàng vaø giai ñoaïn 2006-2010 laø 17.662 trieäu ñoàng (chöa tính ñieàu chænh
qui hoaïch theo chính phuû taêng theâm 4.000 Traøm).
• Rieâng trong 2 naêm 2000 vaø 2001 Tænh ñaõ taêng cöôøng ñaàu tö cho phuïc hoài
baûo veä röøng sinh thaùi: naêm 2000 ngaân saùch Tænh ñaàu tö troàng 400ha, naêm
2001 troàng 213ha Traøm vuøng sinh thaùi, ñaàu tö xaây döïng saân chim vaø mua
thaû nuoâi döôõng moät soá loaøi ñoäng vaät hoang daõ 1,4 tyû ñoàng. Toå chöùc
Oxfam America ñaõ ñaàu tö cho 171 hoä daân vay troàng 121ha Traøm ôû 2 xaõ
Thaïnh Hoaø, Myõ Phöôùc vôùi möùc vay 8 trieäu ñoàng/ha, thôøi gian vay 7 naêm,
laõi suaát 6%/naêm (Döï aùn do Sôû KH-CN & MT quaûn lyù).Cuõng töø nguoàn
voán naøy ñaõ taïo ra phong traøo troàng Traøm ôû khu vöïc Döï aùn (daân töï troàng
theâm khoaûng 50ha). Nhö vaäy ñeán cuoái naêm 2001, toång dieän tích Traøm ôû
Taân Phöôùc ñaït khoaûng 2.700ha.
- Veà Thuûy saûn: trong ñònh höôùng qui hoaïch 2001-2010 taêng dieän tích nuoâi thuyû
saûn töø 36ha leân 225ha dieän tích nuoâi bao goàm trong ao ñìa, möông vöôøn vaø
ruoäng luùa (trong muøa luõ). Phaùt trieån hình thöùc nuoâi caùc loaïi caù ñen trong röøng
Traøm. Haïn cheá khai thaùc thuyû saûn treân doøng chaûy vaø ñaùnh baét töï nhieân ñeå
baûo veä nguoàn gioáng.
• Ñònh höôùng thuyû saûn treân goùp phaàn baûo veä nguoàn lôïi thuyû saûn ôû vuøng ñaát
ngaäp nöôùc vaø coù hieäu quaû kinh teá cao hôn. Theo ñònh höôùng treân saûn
löôïng nuoâi troàng 2010 ñaït khoaûng 678 taán treân naêm, toác ñoä taêng bình
quaân 17,96%/naêm, saûn löôïng ñaùnh baét naêm 2010 khoaûng 94 taán, taêng
bình quaân 7,63%.
• Giaù trò saûn xuaát thuyû saûn 2010 ñaït 8637 trieäu ñoàng taêng trung bình 16,2%
vaø giaù trò taêng theâm 5873 trieäu ñoàng taêng trung bình 16,2% (so giaù coá
ñònh 1994).
3.2. Xaây döïng vaø thöïc hieän caùc chính saùch ñoàng boä ñeå quaûn lyù khai thaùc vaø phaùt
trieån kinh teá – xaõ hoäi
Gia taêng möùc ñaàu tö kinh phí cho vieäc phuïc hoài vaø baûo toàn röøng Traøm khu vöïc
do nhaø nöôùc quaûn lyù trong keá hoaïch haøng naêm. Tuy nhieân möùc gia taêng naøy chöa ñaït
yeâu caàu möïc tieâu ñaët ra.
Ngaân haøng Noâng nghieäp taêng cho hoä noâng daân vay voán, chuû yeáu laø voán vay
ngaén haïn nhaèm giaûi quyeát cuoäc soáng, giaûm bôùt aùp löïc leân vieäc phaù huyû vaø khai thaùc
röøng, khai thaùc ñaát hoang (Baøng, Naêng, …) moät caùch hôïp lyù. Voán cho vay phuïc hoài röøng
ñoøi hoûi daøi ngaøy (5 – 7 naêm) vaø lôùn 7 – 8 trieäu/ha cho röøng Traøm neân khaû naêng ñaùp öùng
cuûa Ngaân haøng raát ít.
15
Taêng ñaàu tö ngaân saùch Nhaø nöôùc cho cô sôû haï taàng nhö: heä thoáng keânh thuyû lôïi
ñeå phaân loâ choáng chaùy röøng, ñieàu tieát nöôùc, quaûn lyù chaët cheõ vuøng ñeäm sinh thaùi, caûi
thieän ñieàu kieän giao thoâng, Y teá…
Taäp trung giao ñaát vaø caáp giaáy chöùng nhaän quyeàn söû duïng ñaát laâu daøi cho hoä
noâng daân (50 naêm ñoái vôùi ñaát röøng). Ñaây laø vaán ñeà quan troïng ñeå ngöôøi daân an taâm saûn
xuaát, baûo veä röøng (moät nguyeân nhaân quan troïng gaây chaùy röøng nhieàu tröôùc ñaây laø röøng
chung cuûa Nhaø nöôùc khoâng phaùt huy ñöôïc vai troø baûo veä cuûa ngöôøi daân).
Chuù troïng hôn coâng taùc nghieân cöùu khoa hoïc nhaèm quaûn lyù, söû duïng vaø baûo veä
toát hôn vuøng ñaát naøy nhö: Theo doõi ñaùnh giaù dieãn bieán chaát löôïng nöôùc, gioáng thích
nghi (gioáng Traøm, caây aên quaû…); moâ hình nuoâi thuyû saûn muøa luõ trong ñieàu kieän nöôùc
pheøn, kyõ thuaät canh taùc…
Khuyeán khích moïi thaønh phaàn kinh teá ñaàu tö phuïc hoài phaùt trieån vaø khai thaùc
hôïp lyù röøng (keå caû du lòch sinh thaùi). Mong muoán hôïp taùc vôùi caùc toå chöùc Quoác teá ñeå coù
söï hoã trôï veà voán vaø kyõ thuaät.
VI. Caùc Vaán Ñeà Caàn Thieát Ñeå Quaûn Lyù Baûo Veä Vuøng Ñaát Ngaäp Nöôùc
- Caàn tieáp tuïc nghieân cöùu ñeå coù moät chieán löôïc quaûn lyù, Baûo veä vaø khai thaùc
ñaát ngaäp nöôùc ôû Tieàn Giang. Ngoaøi heä sinh thaùi röøng Traøm noäi ñòa ñaëc tröng
ôû Taân Phöôùc, Tænh Tieàn Giang coøn coù vuøng cöûa soâng ven bieån vôùi 4 cöûa soâng
lôùn: Soâng Soi Raïp, soâng Cöûa Tieåu, soâng Cöûa Trung vaø Cöûa Ñaïi. Ñaây laø vuøng
coù tính ña daïng sinh hoïc cao nhaát ôû Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long veà röøng
ngaäp maën vaø thuyû haûi saûn vuøng ven bôø cöûa soâng. Hôn 20 naêm qua baõi boài
vuøng cöûa soâng taêng theâm hôn 1.000ha, khaû naêng phaùt trieån röøng ngaäp maën
leân ñeán 6.000ha. Trong khi ñoù röøng hieän traïng chæ coøn 1.270ha, nguoàn lôïi
thuyû saûn giaûm suùc nghieâm troïng (caû veà gioáng loaøi, saûn löôïng khai thaùc), oâ
nhieãm nöôùc vuøng ven bieån cöûa soâng taêng nhieàu, tranh chaáp giöõa khoâi phuïc
baûo veä röøng vôùi nuoâi thuyû saûn taêng theâm… Do vaäy raát caàn xaây döïng moät Döï
aùn khoâi phuïc vaø Baûo toàn ña daïng sinh hoïc röøng ngaäp maën vuøng cöûa soâng-ven
bieån Tieàn Giang.
- Tìm kieám caùc nguoàn ñaàu tö cho phuïc hoài röøng Traøm vaø röøng ngaäp maën laø
yeâu caàu caàn thieát, trong ñoù nguoàn hoã trôï töø caùc Toå chöùc Quoác teá laø quan
troïng. Bôûi vì nhìn vaøo thöïc löïc cuûa neàn kinh teá Tænh vaø khaû naêng ñaàu tö cuûa
Chính phuû thaáy roõ raèng voán ñaàu tö laø raát khoù khaên.
- Caàn taêng cöôøng coâng taùc tuyeân truyeàn ñeå naâng cao nhaän thöùc coäng ñoàng vaø
cuûa giôùi laõnh ñaïo trong vieäc quaûn lyù khai thaùc vaø baûo veä ñaát ngaäp nöôùc.
- Chính phuû vaø Tænh caàn phaûi xaây döïng moät qui cheá ñeå phaân ñònh roõ raøng chöùc
naêng, nhieäm vuï cuï theå cuûa caùc nghaønh trong vieäc quaûn lyù baûo toàn ña daïng
sinh hoïc ñaát ngaäp nöôùc. (Veà phaùp luaät ñaõ giao nghaønh KH – CN & MT
nhöng phoái hôïp quaûn lyù nhö theá naøo vôùi nghaønh Ñòa chính, Noâng nghieäp,
loàng gheùp trong keá hoaïch phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi vaø ñaàu tö vôùi Sôû Keá
hoaïch…).
16
- Ñaåy maïnh ñaøo taïo vaø boài döôõng caùn boä döôùi nhieàu hình thöùc: hoïc daøi haïn,
taäp huaán ngaén haïn, tham quan nghieân cöùu, Hoäi thaûo, Thoâng tin khoa hoïc
trong lónh vöïc khai thaùc, Baûo veä ñaát ngaäp nöôùc.
Keát quaû böôùc ñaàu veà Quaûn lyù Baûo veä ñaát ngaäp nöôùc ôû Tieàn Giang coøn ít vaø coøn
nhieàu vieäc phaûi tieáp tuïc thöïc hieän. Sôû KH – CN & MT Tieàn Giang mong muoán coù söï
coäng taùc vaø giuùp ñôõ cuûa caùc Vieän, Tröôøng, Cô quan Nghieân cöùu quaûn lyù vaø caùc Nhaø
Khoa hoïc trong vaø ngoaøi nöôùc, caùc toå chöùc Quoác teá ñeå vieäc quaûn lyù, baûo veä ñaát ngaäp
nöôùc cuûa Tænh coù böôùc tieán trieån maïnh hôn.
17
Ñaëc Ñieåm Töï Nhieân vaø Tính Ña Daïng Sinh Hoïc
Vuøng Ñaát Ngaäp Nöôùc Laùng Sen, Tænh Long An
Toùm taét
Laùng Sen laø moät boàn truõng noäi ñòa vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi, tænh Long An.
Vôùi hình thaùi ñòa maïo ña daïng vaø laø vuøng sinh thaùi tieâu bieåu cho kieåu ñaàm
laày ngaäp nöôùc. Söï duy trì thaûm thöïc vaät ven soâng, ñoàng coû töï nhieân vaø gia
taêng dieän tích traøm trong ñaõ laøm phong phuù quaàn theå ñoäng thöïc vaät. Keát
quaû khaûo saùt sô boä taïi ñaây cho thaáy hieän dieän 156 loaøi thöïc vaät hoang daõ
thuoäc 60 hoï; 149 loaøi ñoäng vaät coù xöông soáng thuoäc 46 hoï, trong ñoù coù 13
loaøi naèm trong saùch ñoû Vieät Nam; caùc loaøi thuûy saûn treân soâng raïch, ao
khaù phong phuù. Do haïn cheá thôøi gian nghieân cöùu neân chæ nghi nhaän ñöôïc
coù 11 loaøi ñoäng vaät ñaùy. Vôùi tính ña daïng sinh hoïc nhö theá, vieäc thaønh laäp
moät khu baûo toàn heä sinh thaùi ñaát ngaäp nöôùc tieâu bieåu cho vuøng Ñoàng
Thaùp Möôøi laø caàn thieát.
I. Môû Ñaàu
Laùng Sen ñöôïc xem nhö moät boàn truõng noäi ñòa thuoäc vuøng truõng roäng lôùn Ñoàng
Thaùp Möôøi (Hình 1), laø vuøng sinh thaùi tieâu bieåu cho kieåu ñaàm laày ngaäp nöôùc vôùi nhieàu
quaàn theå ñoäng thöïc vaät phong phuù mang tính ñaëc tröng. Qua nhieàu naêm khai thaùc cho
muïc ñích saûn xuaát noâng nghieäp ñaõ laøm cho vuøng naày maát ñi caùc ñoäng thöïc vaät tieâu bieåu
cuûa chuùng. Nhaän thöùc ñöôïc vaán ñeà naày, vaøo naêm 1994, UBND Tænh Long An ñaõ ra
quyeát ñònh thaønh laäp khu baûo toàn töï nhieân Laùng Sen. Tuy nhieân, cho ñeán nay, do nhieàu
nguyeân nhaân, khu baûo toàn vaãn chöa hình thaønh.
Moät nghieân cöùu sô boä ñöôïc tieán haønh töø naêm 1999 – 2000 ñaõ ñöôïc thöïc hieän ñeå
coù theå ñaùnh giaù toång quan veà taøi nguyeân töï nhieân laøm luaän cöù khoa hoïc cho vieäc thaønh
laäp khu baûo toàn töï nhieân Laùng Sen.
Baùo caùo naày chæ trình baøy toång quan veà ñaëc ñieåm töï nhieân vaø khaû naêng môû roäng
cuûa khu vöïc Laùng Sen trong höôùng thaønh laäp khu baûo toàn töï nhieân tieâu bieåu cho vuøng
Ñoàng Thaùp Möôøi.
18
Höng tænh Long An (H.1). Trong ñoù coù moät giôùi haïn töï nhieân khaù ñaëc bieät laø moät “cuø
lao” dieän tích khoaûng 1.500 ha laø moät vuøng ñaàm laày coù nhieàu habitat thích hôïp cho ñoäng
thöïc vaät öa nöôùc vaø nôi deã khoâi phuïc caùc heä sinh thaùi ñoàng coû, baûi aên cuûa nhieàu loaøi
chim nöôùc, ñöôïc bao boïc bôûi soâng Vaøm Coû Taây.
19
2.2.4. Cheá ñoä thuûy vaên taïi ñaây chòu aûnh höôûng tröïc tieáp cuûa soâng Cöûu Long vaø
thay ñoåi do aûnh höôûng bieán ñoåi veà cheá ñoä doøng chaûy trong toaøn vuøng Taân Höng – Vónh
Höng. Maïng löôùi soâng raïch töï nhieân trong khu vöïc Laùng Sen vaø vuøng laân caän khaù daøy,
tuy nhieân löu löôïng löu thoâng khoâng lôùn do löu vöïc nhoû. Laùng Sen ñöôïc tieáp nöôùc chuû
yeáu do caùc kinh taïo nguoàn lôùn töø soâng Cöûu Long, nhö: kinh Hoàng Ngöï – Long An, kinh
79, kinh 28 vaø soâng Loø Gaïch. Nguoàn nöôùc tröïc tieáp tôùi khu vöïc Laùng Sen ñi qua 2 tuyeán
daãn nöôùc chính laø kinh 79 vaø raïch Boâng Suùng. AÛnh höôûng cuûa thuyû trieàu bieån Ñoâng
theo cheá ñoä baùn nhaät trieàu, vaø lôùn nhaát vaøo muøa kieät (muøa khoâ). Tuy nhieân bieân ñoä dao
ñoäng möïc nöôùc lôùn nhaát cuõng trong khoaûng < 0.5 m. bieân ñoä naøy giaûm daàn tôùi khi ñænh
luõ xuaát hieän.
Ngaäp luõ: vuøng ngaäp saâu trung bình ôû vuøng töø 2.5 ñeán 3 meùt trong caùc naêm luõ lôùn
(töông ñöông luõ 1996, 2000). Thôøi gian ngaäp töø 3 ñeán 4 thaùng. Do maïng löôùi kinh
möông ñöôïc phaùt trieån vaø moû roäng neân thôøi gian ngaäp hieän nay laø ngaén hôn khoaûng 1
thaùng so vôùi tröôùc ñaây. Vuøng ngaäp saâu vaø laâu nhaát vaãn laø nhöõng nôi lung baøu truõng nhö
Laùng Sen, raïch Caù He, raïch Caùi Noå.
Chaát löôïng nguoàn nöôùc thay ñoåi theo muøa vaø coù söï khaùc bieät trong töøng khu vöïc
(Baûng 1 & 2). Tuyeán kinh 79 ñi qua vuøng ñaát pheøn naëng neân nöôùc bò chua pheøn vaø ñoä
ñuïc thaáp, pH thöôøng thaáp döôùi 4.5. Chaát löôïng nöôùc chæ ñöôïc caûi thieän vaøo muøa muøa luõ,
ñoàng thôøi ñoä ñuïc cuõng taêng leân ít nhieàu. Tuyeán soâng Boâng Suùng coù chaát löôïng nöôùc toát
hôn, löôïng phuø sa töông ñoái oån ñònh vaø cao hôn.
Baûng 1. pH nöôùc vuøng Laùng Sen vaøo ñaàu muøa luõ (30/8 – 2/9/1999)
Vò trí pH Vò trí pH
Kinh 79 (LT. Lyù Huøng) 5.42 Kinh 504 5.56
Raïch Boâng Suùng 5.73 Rìa röøng traøm cuø lao 4.95 – 5.10
Ngoïn Caû Göøa 5.40 Röøng traøm rìa cuø lao 5.18
Ñaàu Laùng Sen (*) 5.17 Ngoïn raïch Caùi He (*) 5.41
Vuøng giöõa Caùi He (*) 5.92
Baûng 2. Ñoä pH nöôùc vuøng Laùng Sen sau luõ (28 – 29/1/2000)
Vò trí pH Vò trí pH
UB Taân Höng 5.89 Soâng Boâng Suùng 6.63
Röøng traøm ven r. Caùi Saùch 6.30 Kinh 504 4.64
Kinh Ngang – kinh 79 4.18 Trung taâm Laùng Sen (*) 6.21
Ngoïn raïch Caùi He (*) 6.91
Ghi chuù: (*) vuøng Laùng Sen – Caùi He
2.2.5. Boài laéng phuø sa trong noäi ñoàng chæ xaûy ra khi löôïng phuø sa theo doøng nöôùc
luõ ñöa veà. Moät löôïng lôùn phuø sa phuû treân ñoàng ruoäng ñaõ ñöôïc ghi nhaän vaøo cuoái traän luõ
naêm 2000. Vôùi lôùp traàm tích phuø sa khaù daày ñaõ gaây ra hieän töôïng nhöõng caùnh ñoàng bò
cheát haøng loaït.
2.3. Caûnh quan töï nhieân vaø caùc kieåu nôi soáng cuûa loaøi ñoäng thöïc vaät
2.3.1. Caûnh quan; maëc duø dieän tích khu vöïc töông doái nhoû nhöng chòu chi phoái
bôûi tính ña daïng cuûa traàm tích - thoå nhöôõng vaø heä thoáng soâng raïch neân Laùng Sen mang
20
ñaày ñuû ñaëc tính chung cuûa caûnh quan Ñoàng Thaùp Möôøi: caûnh quan thaûm thöïc vaät thaân
goå chòu ngaäp ven soâng, baûi laày ven soâng, caùc lung, laùng, loøng soâng coå …caùc daïng ñòa
maïo naày theå hieän tính ña daïng veà sinh vaät, ña daïng veà habitat cuûa chuùng.
2.3.2. Caùc kieåu nôi soáng cuûa loaøi ñoäng thöïc vaät
a. Thuûy vöïc nöôùc chaûy; Goàm heä thoáng soâng raïch töï nhieân vaø caùc keânh ñaøo.
Thaønh phaàn thöïc vaät ôû caùc keânh ñaøo thöa thôùt vaø ít loaøi, ôû caùc soâng raïch töï
nhieân thaønh phaàn thöïc vaät phong phuù hôn, goàm caùc loaøi: Suùng (Nymphaea
sp), Rau traøng (Nymphoides nouchali), Nhæ caùn vaøng (Utricularia aurea),
Raùng gaït nai (Ceratopteris thalictroides), Moàm môû (Hymenachne
acutigluma).
Ñaây laø nôi soáng cuûa nhoùm caù öa nöôùc chaûy. Nhoùm naøy goàm caùc loaøi caù chuû
yeáu soáng taïi caùc doøng chaûy chính, keânh hoaëc soâng lôùn vaø thöôøng di cö ngöôïc
doøng veà thöôïng löu hoaëc di cö ñeán vuøng ngaäp luït theo muøa ñeå sinh saûn hoaëc
sinh tröôûng. Chuùng thöôøng ñöôïc goïi chung laø nhoùm caù traéng goàm caùc loaøi
phaàn lôùn thuoäc hoï caù Cheùp (Cyprinidae) nhö caù Linh (Henycorhynchus
siamensis), caù Ngöïa (Hampala spp), caù Meø vinh (Barbodes gonionotus), caù
He (Barbodes spp), … vaø caùc loaøi trong hoï caù Tra (Pangasiidae), hoï caùc
Nheo (Siluridae), hoï caù Thaùt laùt (Notopteridae) … Ñaây laø nhoùm caù di cö ra
vaøo trong khu vöïc theo söï leân xuoáng cuûa nöôùc luõ haøng naêm ôû Ñoàng baèng
soâng Cöûu Long.
b. Ñai röøng töï nhieân hoãn loaøi ven soâng, raïch; ngaäp nöôùc thay ñoåi töø 3 thaùng
ñeán gaàn quanh naêm (tuøy theo ñoä cao cuûa töøng ñòa ñieåm). Do quaù trình khai
phaù, ôû Laùng Sen öôùc tích chæ coøn laïi 15 - 20% so vôùi dieän tích tröôùc naêm
1975. Ñoä roäng bình quaân cuûa ñai röøng naøy hieän nay chæ coøn khoaûng 10 - 15
m. Thaønh phaàn thöïc vaät coù caáu truùc phöùc taïp, phong phuù veà loaøi vaø daïng
soáng, trong ñoù caùc loaøi thöôøng gaëp bao goàm:
• Nhoùm caây thaân goã: Traâm (Syzygium cinereum), Buùn (Crateva nurvala),
Traâm baàu ba laù (Combretum trifoliatum), Coâm haùo aåm (Elaeocarpus
hygrophilus), Chieác kheá (Barringtonia acutangula);
• Nhoùm daây leo: Boøng boøng leo (Lygodium scandens), Vaùc (Cayratia
trifolia), Maây nöôùc (Flagellaria indica);
• Nhoùm coû, caây buïi: Pheøn ñen (Phyllanthus reticulatus), Choùc gai (Lasia
spinosa), Ñình lòch (Hygrophila salicifolia), Choaïi co (Cyclosorus sp).
c. Ñoàng coû ngaäp nöôùc theo muøa; thôøi gian ngaäp nöôùc khoaûng 5 - 6 thaùng/naêm
vaø deã bò chaùy vaøo muøa khoâ. Ñoàng coû ngaäp nöôùc theo muøa thöôøng phaân boá
ngay sau ñai röøng ven soâng. Tröôùc ñaây, ôû Laùng Sen, kieåu nôi soáng naøy coù
dieän tích lôùn nhaát nhöng hieän nay chæ coøn soùt laïi nhöõng ñaùm nhoû coù dieän tích
thöôøng döôùi 0,5 ha phaân boá raûi raùc trong caùc loâ röøng traøm, ruoäng luùa, nhöõng
loâ coù dieän tích lôùn hôn (2-3 ha) laø nhöõng ñoàng coû môùi ñöôïc phuïc hoài laïi sau
khi khoâng troàng luùa nöõa (do naêng suaát thaáp). Toå thaønh thöïc vaät ôû caùc ñoàng coû
hieän nay thöôøng bao goàm nhieàu loaøi thaân thaûo soáng chung vôùi nhau nhö
21
Moàm (Ischaemum sp), Naêng ngoït (Eleocharis dulcis), Luùa hoang (Oryza
rufipogon), U du (Cyperus sp), Rau maùc (Monochoria sp).
d. Lung, traáp; ñaây laø nhöõng vuøng ñaát thaáp truõng coù thôøi gian ngaäp nöôùc quanh
naêm hoaëc gaàn nhö quanh naêm neân ít chaùy vaøo muøa khoâ. Thöïc vaät cuûa caùc
lung, traáp bao goàm caùc loaøi thuûy sinh nhö Sen (Nelumbo nucifera), Suùng
(Nymphaea sp), Nhæ caùn vaøng (Utricularia aurea) hoaëc chòu ngaäp nöôùc nhö
Luùa hoang (Oryza rifipogon), Laùc heán (Scirpus grossus), Moàm (Ischaemum
sp), Coû ñaéng taùn (Fuirena umbellata). Vaøo caùc thaùng muøa khoâ, caùc lung, traáp
laø nôi truù aån cuûa caùc loaøi boø saùt nhö raén Ri caù, raén Boâng suùng, Ruøa, Cua ñinh
vaø caùc loaøi caù thuoäc nhoùm caù nöôùc tónh nhö Löôn, caùc loaøi thuoäc hoï caù Loùc,
hoï caù Treâ, hoï caù Roâ ñoàng.
e. Röøng Traøm; ñaây laø kieåu nôi soáng nhaân taïo ñöôïc phaùt trieån maïnh sau töø naêm
1983 ñeán nay. Röøng traøm thöôøng ñöôïc troàng treân caùc ñaát troàng luùa keùm hieäu
quaû kinh teá. Veà maët ña daïng sinh hoïc, ñöôïc phaân loaïi nhö sau:
• Röøng traøm töø 1 - 3 tuoåi: röøng chöa kheùp taùn, ôû maët ñaát coù söï hieän dieän
cuûa nhieàu loaøi caây thaân thaûo. Ngoaøi ra röøng non coøn taïo neân lôùp taùn raäm
raïp, tieáp xuùc vôùi maët ñaát, taïo ñieàu kieän toát cho caùc loaøi ñoäng vaät sinh
soáng nhö Chaøng nghòch (Rallus aquaticus), Bìm bòp (Centropus sinensis
vaø C. bengalensis), Chim saâu (Alcippe poioicephala), Trao traûo
(Pycnonotus spp), Chim khaùch (Crypsirina temia), Quoác (Amaurornis
phoenicurus), Coø ma (Nycticorax nycticorax), Coø löûa.
• Röøng traøm töø 4 tuoåi trôû leân: röøng ñaõ kheùp taùn, maät ñoä thöôøng treân 6.000
caây/ha. Döôùi taùn röøng gaàn nhö khoâng coù caùc loaøi thöïc vaät thaân thaûo sinh
soáng. Ngoaøi ra, do döôùi taùn röøng troáng traûi röøng neân röøng ôû ñoä tuoåi naøy
thöôøng khoâng thích hôïp cho caùc loaøi ñoäng vaät sinh soáng. Caùc loaøi chim
thöôøng gaëp nhö Phöôùng (Phaenicophaeus tristis), Coø ma (Nycticorax
nycticorax), Tu huù (Eudynamys scolopacea), Chim saâu (Alcippe
poioicephala), Trao traûo (Pycnonotus spp), Chim khaùch (Crypsirina
temia).
f. Ruoäng luùa; ñaây laø kieåu nôi soáng nhaân taïo coù dieän tích lôùn nhaát trong vuøng
ñieàu tra. Ruoäng luùa (phaàn lôùn laø 2 vuï) thöôøng ñöôïc hình thaønh töø nhöõng nôi
tröôùc ñaây laø nhöõng ñoàng coû ngaäp nöôùc theo muøa, ít bò pheøn. [Phaân Vieän Ñòa
Lyù TP Hoà Chí Minh boå sung caùc yeáu toá vaät lyù nhö loaïi ñaát, pH, ñoä maën ...].
• Thöïc vaät hoang daïi thöôøng gaëp ôû ruoäng luùa vaøo caùc thaùng luõ (caùc thaùng
khoâng canh taùc) bao goàm Ngoø nöôùc (Limnophila heterophylla), Nhó caùn
vaøng (Utricularia aurea), Suùng (Nymphaea sp) ...
• Caùc loaøi chim thöôøng gaëp ôû ruoäng luùa bao goàm Moû nhaùc (Limosa
limosa), Se seû (Passer montanus), Doøng doïc (Ploceus spp), Chim saâu
(Alcippe indicus), Caø cuoác (Pseudibis gigantea).
g. Ñeâ nhaân taïo; caùc ñeâ nhaân taïo coù kích thöôùc ñaùng chuù yù trong vuøng ñieàu tra
goàm ñeâ raïch Caù Saùch vaø ñeâ keânh Caù Noå. Kieåu nôi soáng naøy khoâng bò ngaäp
22
nöôùc. Thöïc vaät hoang daïi thöôøng gaëp bao goàm: Coû oáng (Panicum repens),
Bìm vaøng (Merremia hederaceae), Coû loâng taây (Brachiaria mutica).
Caùc kieåu nôi soáng töø (b) ñeán (f) laø moâi tröôøng soáng chính cuûa nhoùm caù öa nöôùc
tónh. Ñaây laø caùc loaøi caù coù khaû naêng soáng trong ñieàu kieän moâi tröôøng khaéc nghieät nhö
nöôùc caïn, oxy hoøa tan thaáp, chua pheøn, ít di cö vaø thöôøng ñöôïc goïi laø chung laø nhoùm caù
ñen. Nhoùm naøy goàm caùc loaøi caù thuoäc hoï caù Loùc (Channidae), caùc loaøi thuoäc hoï caù Treâ
(Clariidae), hoï caù Roâ ñoàng (Anabantidae), hoï caù Saëc (Belontiidae) ... Ñaây laø nhoùm caù
chính ñaëc tröng cuûa khu vöïc, chuùng coù nguoàn goác taïi choã vaø coù khaû naêng toàn taïi quanh
naêm trong khu vöïc.
23
18. Capparaceae 1 1 49. Hydrocharitaceae 2 2
19. Aizoaceae 1 1 50. Pandanaceae 1 1
20. Amaranthaceae 2 2 51. Araceae 1 1
21. Portulacaceae 1 1 52. Lemnaceae 1 1
22. Polygonaceae 1 3 53. Xyridaceae 1 1
23. Mimosoideae 1 2 54. Commelinaceae 1 2
24. Caesalpinioideae 1 2 55. Flagellariaceae 1 1
25. Papilionoideae 6 6 56. Palmeae 1 1
26. Haloragaceae 1 1 57. Marantaceae 1 1
27. Myrtaceae 2 3 58. Pontederiaceae 2 3
28. Onagraceae 1 2 59. Cyperaceae 7 19
29. Melastomataceae 1 1 60. Poaceae 21 24
30. Combretaceae 1 3
Toång coäng 121 152
Döïa vaøo daïng sinh tröôûng, 152 loaøi thöïc vaät hoang daõ ôû Laùng Sen ñöôïc chia ra:
• Caây thaân goã: 26 loaøi
• Caây buïi: 15 loaøi
• Caây thaân thaûo: 101 loaøi
• Daây leo hoaëc daây boø: 8 loaøi
• Kyù sinh: 2 loaøi
24
Baûng 4: Thaønh phaàn ñoäng vaät ñaùy
Ngaønh Sinotaia lithophaga (Heude) Ngaønh Fluta alba (Zuiew)
Mollusca Bellamya filosa (Reeve) Vertebrata Trichopsis vittatus
Bithynia misella (Gredler) Labiobarbus siamensis (Sauvage)
Sermyla tornatella (Lea) Ngaønh Macrobrachium sp.
Gyraulus convexiusculus (Hutton) Arthropoda
Corbicula cyreniformis (Prime)
Limnoperna siamensis (Morelet)
25
20. Rallidae 7 8 IV Lôùp Thuù 4 6
21. Jacanidae 1 1 45. Mustelidae 1 1
22. Charadriidae 1 1 46. Muridae 3 5
Toång coäng 93 128
Theo Buckton, Cu, Tu and Quynh (1999) thì qua 2 ñôït khaûo saùt thöïc ñòa trong
naêm 1999, caùc taùc giaû ñaõ phaùt hieän ñöôïc 61 loaøi chim ôû Laùng Sen. Trong 61 loaøi naøy, coù
21 loaøi khoâng naèm trong danh saùch 101 loaøi chim ñöôïc trình baøy ôû baûng treân. Nhö vaäy,
toång soá caùc loaøi chim phaùt hieän ñöôïc qua caùc ñôït ñieàu tra, baèng caùch keát hôïp caùc
phöông phaùp khaùc nhau, ñaõ leân ñeán 122 loaøi vaø toång soá caùc loaøi ñoäng vaät coù xöông soáng
(khoâng keå caù) leân ñeán 149 loaøi, trong ñoù coù 13 loaøi coù trong Saùch Ñoû Vieät Nam trình
baøy ôû Baûng 6:
Baûng 6: Nhöõng loaøi tìm thaáy ôû Laùng Sen coù trong Saùch Ñoû Vieät Nam
Stt Teân khoa hoïc Teân ñòa phöông Tình traïng
I Lôùp Boø saùt
1 Python molurus Traên ñaát V
2 Python reticulatus Traên maéc voõng V
3 Ptyas mucosus Raén raùo V
4 Naja naja Raén hoå mang T
5 Bungarus fasciatus Raén mai gaàm T
6 Cuora amboiensis Ruøa naép V
7 Indotestudo elongata Ruøa vaøng V
II Lôùp Chim
8 Phalacrocorax carbo Baïc maù R
9 Pseudibis gigantea Caø cuoác E
10 Phodilus badius Chim meøo T
11 Pelargopsis capensis Sa saû traâu T
12 Pica pica Aùc laø E
III Lôùp Thuù
13 Lutra lutra Raùi caù T
Ghi chuù:
• E (Endangered) = ñang nguy caáp, ñang bò ñe doïa tuyeät chuûng
• V (Vulnerable) = seõ nguy caáp, coù theå bò ñe doïa tuyeät chuûng
• R (Rare) = hieám, coù theå seõ nguy caáp
• T (Threatened) = ñang bò ñe doïa
26
teá cuûa traøm khaù cao thì dieän tích traøm taïi khu vöïc naày ñaõ taêng ñaùng keå nhaát laø treân
nhöõng vuøng ñaát pheøn troàng luùa cho naêng suaát luùa thaáp. Ñeå coù theå söû duïng taøi nguyeân
c9aát ngaäp nöôùc co hieän quaû hôn, Huyeän Taân Höng quy hoaïch dieän tích ñaát cho caây traøm
laø 9.150 ha, phaàn lôùn dieän tích troàng ñöôïc taäp trung taïi nhöõng vuøng ñaát pheøn, truõng thaáp
cuûa khu vöïc Laùng Sen. Moät soá dieän tích lung, laùng truõng thaáp ñöôïc boá trí troàng sen keát
hôïp vôùi vieäc taïo nôi soáng cho nguoàn thuûy saûn.
Theo quyeát ñònh môùi nhaát cuûa UBND Tænh Long An vaøo naêm 2000, huyeän tieáp
tuïc duy trì khu vöïc baûo toàn sinh thaùi röøng traøm Ñoàng Thaùp Möôøi vôùi dieän tích 2.000 ha
trong khi chôø ñôïi keá hoaïch keát hôïp khu vöïc naày vôùi khu vöïc Laùng Sen ñeå trôû thaønh
Khu baûo toàn heä sinh thaùi ñaát ngaäp nöôùc Ñoàng Thaùp Möôøi vôùi dieän tích lôùn hôn (H. 3).
Ñeå coù theå thöïc hieän keá hoaïch treân, keát hoïp vôùi chöông trình daân sinh vuøng luõ,
Tænh vaø huyeän ñaõ vaø ñang tieán haønh xaây döïng cuïm vaø tuyeán daân cö taäp trung doïc theo
kinh 79 ñeå di dôøi taùi ñònh cö cho nhöõng hoä daân ñang ôû trong khu vöïc Laùng Sen.
V. Nhaän Xeùt
Maëc daàu chæ vôùi nhöõng soá lieäu khaûo saùt ban ñaàu nhöng cho thaáy Laùng Sen laø
moät vuøng ñaát ngaäp nöôùc vôùi heä thoáng soâng raïch töï nhieân vaø söï ña daïng veà ñòa maïo so
vôùi caùc vuøng ngaäp nöôùc khaùc cuûa Ñoàng Thaùp Möôøi. Ñaây laø moät trong nhöõng yeáu toá töï
nhieân goùp phaàn cho söï ña daïng veà nôi soáng, veà loaøi vaø veà caûnh quan töï nhieân. Neáu
ñöôïc quaûn lyù vaø baûo veä toát thì Laùng Sen seõ goùp phaàn ñaùng keå vaøo vieäc baûo toàn söï ña
daïng sinh hoïc cuûa vuøng noäi ñòa haï löu Meâ Koâng.
Ñai röøng töï nhieân ven soâng, duø ñaõ bò taøn phaù ít nhieàu, laø moät kieåu nôi soáng trôû
thaønh hieám coù hieän nay cuûa vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi. Thuûy vöïc nöôùc chaûy töï nhieân
(soâng, raïch) laø moät kieåu sinh caûnh khoâng coùù nhieàu ôû caùc khu baûo veä ñaát öôùt nöôùc ngoït
khaùc cuûa vuøng Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long.
Do ñoù, vieäc ñeà xuaát vaø thöïc hieän xaây döïng moät döï aùn Khu baûo toàn heä sinh thaùi
ñaát ngaäp nöôùc Ñoàng Thaùp Möôøi taïi khu vöïc Laùng Sen vôùi moät dieän tích ôû roäng hôn (bao
goàm caû dieän tích cuûa Khu baûo toàn sinh thaùi röøng traøm ÑTM vaø laâm tröôøng Vónh Lôïi) laø
caàn thieát. Moät khu baûo toàn sinh thaùi nhö vaäy seõ goùp phaàn vaøo vieäc baûo toàn ña daïng sinh
hoïc vaø caûnh quan thieân nhieân cuûa vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi, phuïc vuï coâng taùc nghieân cöùu
khoa hoïc, hoaït ñoäng du lòch sinh thaùi.
27
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
1. Austin, M. P. and Margules, C. R.,1986. Assessing representativeness. Trong Usher,
M. B. (ed.). Wildlife conservation evaluation. Chapman and Hall, London.
2. Buckton, S. T., Nguyen Cu, Nguyen Duc Tu and Ha Quy Quynh, 1999. The
Conservation of Key Wetland Sites in the Mekong Delta - Conservation Report
Number 12. BirdLife International Vietnam Programme in collaboration with the
Institute of Ecology and Biological Resources.
3. Corrick, A. H. and Norman, F. I, 1980. Wetlands of Victoria. In National Parks
Service, Department of Natural Resources and Environment, Victoria. Manual of
Wetlands Management. Crown (State of Victoria), 1996.
4. Ho Chin, 1997. The Plain of Reeds - 10 years for Reclamation and Development
(1985 - 1995). Internal Paper.
5. Ho, Pham Hoang, 1991. Vegetation in Vietnam. Vol. I, II, III.
6. Kent, M. and Coker, P., 1992. Vegetation Description and Analysis-A Practical
Approach. Belhaven Press, London.
7. Larson, J. S., 1976. Models for evaluation for freshwater wetlands. in Manual of
Wetlands Management (National Parks Service, Department of Natural Resources
and Environment, Victoria, 1996), Crown (State of Victoria).
8. Magurran, A. E., 1998. Ecological Diversity. University Press, Cambridge.
9. MARK B. BUSH , 1997. Ecology of a Changing Planet.Prentice Hall, Inc.
10. Ministry of Foreign Affairs, 1995. Biological Diversity”. Development Cooperation
Information Department, The Hague, Netherlands.
11. MOSTE, 1992. Vietnam Redbook , Part: Animal. Science and Technology
Publishhouse.
12. MOSTE, 1996. Vietnam Redbook , Part: Vegetation. Science and Technology
Publishhouse
13. Nilsson, C. (1986). Methods of selecting lake shorelines and nature reserves. Trong
Manual of Wetlands Management (National Parks Service, Department of Natural
Resources and Environment, Victoria, 1996), Crown (State of Victoria).
14. Peenen, Van. 1969. Preliminary identification Manual for mammals of South
Vietnam. UNM Washington.
15. Peterken, G. F., 1968. International selection of areas for reserves. Trong Manual of
Wetlands Management (National Parks Service, Department of Natural Resources
and Environment, Victoria, 1996), Crown (State of Victoria).
16. Pressey, R. L., 1984. A method for description and evaluation of coastal floodplain
wetland. Trong K. Myers, C. R. Margules and I. Musto (eds). Survey methods for
nature conservation Volume 1. SCIRO, Canberra.
17. Thoi, Duong Huu, 1998. Basis of Ecology. National University Publish House,
Hanoi.
18. Tien, Dao Van. 1977. Spine Animals. Vol. I, II. University and Technological
School , Publish House, Hanoi.
19. Tran, Nguyen Ngoc, 1990. The Mekong Delta: Resources -Environment –
Development. Science and Technology Publish house. Hanoi.
20. VIE/91/G31, 1994. Biodiversity Action Plan for Vietnam. Hanoi
21. VIE/91/G31, 1994. Biodiversity Action Plan for Vietnam. Hanoi.
22. Vietnam GEF (UNDP - VIE/91/G31),1996. Guidelines of Biodiversity Surveys for
Natural Reserve Area. MARD, Hanoi.
28
ÑIEÀU TRA VAØ KHAÛO SAÙT VEÀ AÛNH HÖÔÛNG CUÛA MUOÃI ÑOÁI VÔÙI
CÖ DAÂN ÔÛ QUANH KHU BAÛO TOÀN TRAØM CHIM VAØ LAÙNG SEN
Toïm læåüc
Âáy laì mäüt khaío saït âáöu tiãn vãö thaình pháön loìai vaì máût âäü cuía muäùi åí caïc
khu baío täön naìy trong muìa khä tæì thaïng 1 dãún thaïng 8-2001, laì thåìi gian
khäng coï luî, âæåüc coi laì thêch håüp cho muäùi phaït triãøn. Muäùi âæåüc âiãöu tra
taûi 4 âëa âiãøm åí khu baío täön Traìm Chim vaì mäüt åí Laïng Sen, bàòng caïch thu
tháûp máùu muäùi âãún càõn ngæåìi vaìo ban âãm (tæì luïc 6 giåì saïng âãún 6 giåì täúi)
vaì máùu làng quàng säúng trong næåïc tæû nhiãn bàòng caïch muïc 20 quàûng åí mäùi
âëa âiãøm (khäng thu tháûp trong lu huí, chum vaûi).
Kãút quaí cho tháúy muäùi ráút nhiãöu vaì tháût sæû laìm khoï chëu cho âåìi säúng cuía
ngæåìi dán åí chung quanh caïc khu baío täön naìy. Coï mäüt loìai muäùi âoìn soïc
(Anopheles nigerrimus) vaì êt nháút laì 2 loìai muäùi thæåìng (Culex
bitoeniorynchus vaì C. tritoeniorynchus) âaî âæåüc phaït hiãûn vaì âënh danh. C.
bitoeniorynchus laì loìai phäø biãún nháút (gáön 70% täøng säú), hoüat âäüng suäút
âãm, nhoí con vaì coìn âæåüc goüi laì muäùi vaìng åí Laïng Sen. Loìai A. nigerrimus
våïi máût säú khaï cao (chiãúm gáön 30% täøng säú), hoüat âäüng maûnh vaìo âáöu häm,
càõn ráút âau vaì âæåüc coi laì coï khaí nàng truyãön bãûnh Säút Reït.
Ruäüng luïa xung quanh khu baío täön coï nhiãöu làng quàng sinh saín (vaìo âáöu
vaì cuäúi vuû luïa sau khi væìa thu hoüach xong), nhæng traíng coí vaì ræìng traìm thç
coï thãø coi laì khäng thêch håüp cho muäùi sinh saín do cháút læåüng næåïc (ráút
chua pheìn vaìo âáöu muìa mæa, coï nhiãöu âäüng váût laì thiãn âëch cuía làng
quàng säúng trong næåïc vaìo âáöu muìa nàõng), màûc duì coï ráút nhiãöu muäùi trong
taïn ræìng traìm cuîng nhæ khu nhaì åí chung quanh.
Cáön coï chæång trçnh phoìng træì muäùi âãø baío vãû sæïc khoíe cho cæ dán trong
vuìng.
I. Giåïi Thiãûu
Traìm Chim laì khu baío täön (KBT) Sãúu vaì vuìng sinh thaïi nháûp næåïc âàûc træng cuía
Âäöng Thaïp Mæåìi trong vuìng cháu thäø säng Cæíu Long. Muûc tiãu cuía KBT laì baío vãû pháön
ræìng ngáûp næåïc coìn laûi, traïnh sæû láún chiãúm vaì taìn phaï cuía con ngæåìi do aïp læûc dán säú ngaìy
caìng gia tàng. Ngoìai ra, khu væûc Laïng Sen tæång tæû åí lán cáûn cuîng âæåüc coi laì KBT cuía
tènh Long An.
29
Mæïc säúng cuía cæ dán nåi âáy ráút tháúp vç træì mäüt säú êt baïm truû láu âåìi coìn âa säú laì
di dán träi näøi kiãúm säúng bàòng âaïnh bàõt caï, laìm mæåïn theo thåìi vuû luïa vaì thu haïi rau-caï-
cuíi trong ræìng traìm. Do âoï, âãø coï thãø baío vãû KBT thç cáön coï mäüt chæång trçnh phaït triãøn
âåìi säúng cuía dán chuïng nåi âáy âãø hoü væìa sinh säúng äøn âënh vaì håüp phaïp væìa baío vãû âæåüc
KBT. Vaì trong chæång trçnh naìy, váún âãö phaït triãøn kãú hoüach chàm soïc sæïc khoíe cho cæ
dán laì cáön thiãút.
Qua thaío luáûn våïi bãûnh viãûn huyãûn Tam Näng, cäng taïc æu tiãn haìng âáöu laì âaïnh
giaï vãö hiãûn traûng y tãú vaì âàûc biãût laì váún âãö muäùi âäúi våïi âåìi säúng cæ dán. Do âoï, baìi baïo
caïo naìy trçnh baìy caïc kãút quaí âiãöu tra âæåüc vãö thaình pháön loìai, máût säú, nåi sinh saín cuía
muäùi trong muìa khäng ngáûp luî tæì thaïng 1 âãún 8/2001 vaì cho yï kiãún vãö biãûn phaïp cáön coï âãø
phoìng træì muäùi.
30
muäùi càõn ngæåìi noïi trãn. Làng quàng âæåüc thu tháûp bàòng caïch duìng ca nhæûa coï caïn, våïi
kêch thæåïc räüng 15 cm vaì sáu 10cm, âãø våüt láúy 20 máùu taûi mäùi âëa âiãøm. Taûi caïc âëa âiãøm
âaî choün åí trãn, làng quàng âaî âæåüc láúy máùu hoàûc laì trong ræìng traìm, traíng coí ngáûp næåïc,
ruäüng luïa lán cáûn vaì trong caïc kinh mæång cuût coï næåïc âoüng, nãúu coï. Làng quàng âaî âæåüc
giæî trong chai nhoí chæïa dung dëch cäön 70% âãø âãúm máût säú, phán loüai vaì âënh danh. Säú liãûu
cuîng âæåüc phán têch vaì trçnh baìy nhæ trãn.
Máùu muäùi vaì áúu truìng âaî âæåüc âënh danh dæûa theo caïc taìi liãûu cuía Borel (1930),
Belkin (1962) vaì Nguyãùn Cäng Tyí (1993). Ngoìai ra, máùu cuîng âæåüc gåíi cho Phán Viãûn
Nghiãn Cæïu Säút Reït vaì Kyï Sinh Truìng åí tp. Häö Chê Minh âãø nhåì âënh danh.
3.1. Sæû khoï chëu do muäùi gáy ra cho cæ dán åí quanh KBT.
Mäüt phoíng váún nhoí âæåüc thæûc hiãûn cho cæ dán åí quanh KBT Traìm Chim våïi 2 cáu
hoíi: “ÅÍ âáy muäùi coï nhiãöu dæî khäng?” vaì “Nguí coï muìng khäng?”. Kãút quaí trçnh baìy trong
Baíng 1 cho tháúy muäùi tháût sæû laì váún âãö âäúi våïi sæïc khoíe cuía dán åí táút caí 4 âëa âiãøm. Moüi
ngæåìi âãöu traí låìi laì nguí coï muìng vaì mäüt säú êt coï caí muìng cho tráu. Háöu hãút âãöu cho ràòng
muäùi nhiãöu laì do sinh saín trong ræìng, chè coï mäüt ngæåìi åí taûi thë tráún Tam Näng thuäüc xaî
Phuï Âæïc thç cho laì muäùi sinh saín trong ruäüng luïa laì chênh.
Baíng 1. YÏ kiãún cuía cæ dán säúng quanh KBT Traìm Chim vaì Laïng Sen vãö mæïc âäü quan
troüng cuía muäùi âäúi våïi âåìi säúng. 2/2001*.
Âëa âiãøm Muäùi nhiãöu vaì gáy khoï chëu vãö sæïc khoeí
3.2. Thaình pháön loìai vaì máût säú cuía muäùi càõn ngæåìi vaìo ban âãm
Nhçn chung, muäùi ráút nhiãöu vaìo ban âãm åí táút caí caïc âëa âiãøm âaî khaío saït. Muäùi
hoüat âäüng tæì tråìi sáûp täúi cho âãún khi tråìi saïng, maûnh nháút laì luïc dáöu âãm tæì 6-8 giåì täúi.
Muäùi âoìn soïc coï máût säú êt hån muäùi thæåìng nhæng chuïng ráút “hiãúu chiãún” vaì coï máût säú cao
vaìo luïc âáöu âãm.
Kãút quaí trçnh baìy trong Hçnh 3 vaì 4 cho tháúy caïc loìai muäùi thuäüc 2 chi (genus) laì
Culex (muäùi thæåìng) vaì Anopheles (muäùi âoìn soïc), trong âoï Culex chiãúm âa säú våïi
31
khoíang 70% vãö máût säú noïi chung åí táút caí caïc âëa âiãøm vaì caïc thaïng âiãöu tra tæì 1 âãún
8/2001. Xeït cuû thãø vãö âëa âiãøm vaì thåìi gian cho tháúy caïc kãút quaí nhæ sau:
- Caïc âëa âiãøm åí ngay taûi ræìng nhæ Phuï Thaình B vaì Laïng Sen coï máût säú muäùi
âoìn soïc cao hån hãút vaì âäi khi chiãúm hån 30% máût säú, chuïng cuîng hoüat âäüng
maûnh ngay caí tæì luïc 3 giåì khuya cho âãún saïng (Hçnh 3).
- Theo caïc thaïng trong nàm thç khäng coï máúy khaïc biãût vãö thaình pháön loìai (Hçnh
4). Nhæng xeït vãö máût säú muäùi âãún càõn ngæåìi åí ngoìai tråìi thç ráút khaïc biãût:
1. Ráút nhiãöu vaì haïu âoïi trong caïc thaïng tæì 1 âãún 5 hoàûc âãún âáöu thaïng 6
khi tråìi coìn êt mæa vaì êt gioï.
2. Ráút êt khi âaî coï mæa nhiãöu, coï gioï Táy-Nam thäøi maûnh vaì næåïc âaî bàõt
âáöu lãn âäöng. Tuy nhiãn, nãúu åí trong nhaì hay nåi kên gioï thç máût säú
muäùi âãún càõn ngæåìi váùn coï khaï nhiãöu vaìo luïc naìy.
Do âoï, caïc yãúu täú cuía thåìi tiãút nhæ nhiãût âäü, áøm âäü khäng khê vaì âàûc biãût laì täúc âäü
cuía gioï Táy-Nam coï aính hæåíng âãún hoüat âäüng kiãúm àn cuía muäùi vaìo ban âãm.
Cäng taïc phán loüai vaì âënh danh cho tháúy chè coï mäüt loìai muäùi âoìn soïc laì
Anopheles nigerrimus vaì coï êt nháït laì 3 loìai muäùi thæåìng laì Culex bitoeniorynchus, C.
tritoeniorynchus and C. marquesensis. Âàûc âiãøm vãö hçnh thaïi vaì phán loüai cuía chuïng âæåüc
trçnh baìy trong Baíng 2 vaì Hçnh 5:
- A. nigerrimus dãù nháûn diãûn do caïch âáûu khi càõn cuía loüai muäùi âoìn soïc, kêch
thæåïc khaï låïn vaì kim chêch coï veî to vç hai xuïc biãûn mäi maìu âen cuîng phaït
triãøn daìi doüc theo kim chêch.
- C. bitoeniorynchus laì loüai muäùi nhoí con, ráút phäí biãún åí moüi nåi vaì máût säú ráït
cao åí Traìm Chim cuîng nhæ åí Laïng Sen. ÅÍ Laïng Sen, chuïng thæåìng dæåüc goüi laì
muäùi vaìng (vç coï maìu vaìng), ráút hàng maïu vaì chêch ráút âau.
- C. tritoeniorynchus laì loìai muäùi låïn con, maìu âen, máût säú êt hån nhiãöu so våïi 2
loìai trãn, vaì C. marquesensis chè xuáút hiãûn âäi luïc vç áúu truìng cuía chuïng chè
phaït triãøn trong næåïc thuïi coï nhiãöu cháút hæîu cå.
Tãn cuía caïc loìai muäùi naìy khaïc våïi tãn cuía caïc loìai muäùi thäng thæåìng åí Viãût Nam
âaî âæåüc âãö cáûp âãún båíi Nguyãùn Cäng Tyí (1993), nhæ A. maculipennis vaì C. fatigans (âäöng
nghéa våïi C. quinquefasciatus, theo Belkin, 1962). Âàûc biãût, A.maculipennis âæåüc ghi
nháûn laì phán bäú åí nhæîng vuìng bë nhiãùm màûn. Theo Tráön Xuán Mai (1994) vaì Bäü män Kyï
sinh truìng, Âaûi Hoüc Y Haì Näüi (1997) thç loìai muäùi âoìn soïc phäø biãún nháút tæì Phan Thiãút tråí
vaìo laì A. sundaicus sinh saín trong næåïc màûn. Máùu gåíi cho Phán Viãûn Säút reït vaì Kyï sinh
truìng åí tp. Häö Chê Minh âënh danh âæåüc laì A. punctulatus, coï thãø chè âãún nhoïm maì thäi.
Do âoï, trong baïo caïo naìy muäùi âæåüc âënh danh theo Borel (1930) laì chênh xaïc hån hãút màûc
duì taìi liãûu quaï cuî laìm cho tãn khoa hoüc coï thãø âaî âæåüc âäøi khaïc sau naìy. Mong nháûn âæåüc
caïc yï kiãún vaì taìi liãûu âënh danh cáûp nháût hån.
3.3. Thaình pháön loìai vaì máût säú cuía áúu truìng muäùi trong næåïc
32
3.3.1. Máût säú cuía áúu truìng
a. ÅÍ KBT Traìm Chim, làng quàng âæåüc láúy máùu træåïc tiãn laì trong ruäüng luïa nàòm
åí ven KBT doüc theo caïc tuyãún kinh, kãú âoï laì trong tráúp coí (ngay bãn trong âã
vaì kinh bao), vaì sau cuìng laì åí trong ræìng traìm. Kãút quaí trçnh baìy trong Baíng 3
cho tháúy coï ráút nhiãöu làng quàng säúng trong ruäüng luïa nhæng ráút êt làng quàng
trong tráúp coí vaì trong ræìng traìm. Vaìo ngaìy 9-10 thaïng 2/2001, ruäüng luïa âang
åí thåìi kyì tæì maû cho âãún âeí nhaïnh vaì âæåüc giæî næåïc, thêch håüp cho làng quàng
phaït triãøn, caí trong ruäüng vaì âæåìng næåïc phán chia ä; trong khi âoï thç åí tráúp coí
vaì ræìng traìm mæûc næåïc cao khoíang 20 cm, pH næåïc cao hån 6.0 vaì coï nhiãöu caï
teïp hay âäüng váût nhoí khaïc säúng trong næåïc, âoïng vai troì thiãn âëch àn làng
quàng. Cuîng coï cuìng ghi nháûn nhæ váûy vaìo thaïng 5/2001 cho âáöu vuû Heì-Thu
våïi ráút nhiãöu làng quàng säúng trong næåïc cuía ruäüng luïa âang thåìi kyì âeí nhaïnh.
Tuy nhiãn, luïc náöy thç næåïc trong tráúp coí vaì ræìng traìm ráút chua, do næåïc mæa
âoüng laûi vaì hoìa tan ráút nhiãöu pheìn, ráút trong vaì coï maìu âoí, khäng coï con gç
säúng âæåüc.
Màût khaïc, máût säú muäùi laûi ráút cao taûi khu nhaì åí láùn trong ræìng traìm vaìo ban
âãm tæì thaïng 1-5/2001. Nhæ váûy, coï thãø suy ra ràòng, ræìng traìm khäng thêch håüp
cho muäùi sinh saín nhæng háúp dáùn chuïng (thaình truìng), coï leî laì do nhiãöu CO2
cuía taïn laï ræìng hä háúp thaíi ra vaìo ban âãm. Cáön nghiãn cæïu sáu hån âãø laìm
saïng toí giaí thuyãút naìy.
b. ÅÍ Laïng Sen cuîng coï cuìng ghi nháûn nhæ trãn âäúi våïi ruäüng luïa vaì ræìng traìm,
màûc duì âa säú ræìng åí âáy laì do dán träöng vaì quaín lyï. Âàûc biãût hån laì âa säú
ruäüng luïa åí âáy khäng coï næåïc âoüng trong giai âoüan luïa tæì âang âeí nhaïnh räü
âãún khi coï âoìng, vç dán åí xa vaìo âáy laìm ruäüng nãn hoü chè âãún âãø båm næåïc
tæåïi 7 hoàûc 10 ngaìy mäüt láön. Do âoï, êt coï âiãöu kiãûn cho muäùi phaït triãøn trong
giai âoüan naìy.
3.3.2. Thaình pháön loìai cuía áúu truìng
Kãút quaí trçnh baìy trong Hçnh 6 cho tháúy cuîng tæång tæû nhæ thaình pháön loìai cuía
muäùi åí táút caí caïc âëa âiãøm, våïi Culex chiãúm hån 70% vaì Anopheles êt hån 30%. Khäng ghi
nháûn coï sæû hiãûn diãûn cuía áúu truìng C. marquesensis.
33
bë bãûnh Säút Reït haìng nàm âæåüc bãûnh viãûn huyãûn ghi nháûn laì ráút tháúp coï thãø laì do khäng coï
nguäön bãûnh.
Tráúp coí hay caïc màût næåïc trong ræìng âæåüc ghi nháûn laì khäng thêch håüp cho muäùi
sinh saín, nhæng ruäüng luïa åí chung quanh thç coï nhiãöu muäùi sinh saín trong giai âoüan maû,
luïa non hay sau thu hoüach coï màût næåïc träúng hay coï nhiãöu cháút hæîu cå âang phán huîy.
Mäüt chæång trçnh phäúi håüp âãø phoìng træì muäùi thç cáön thiãút âãø äøn âënh âåìi säúng cuía
cæ dán vaì traïnh bãûnh Säút Reït.
34
Baíng 2. Phán loüai vaì mä taí caïc loìai muäùi thu máùu âæåüc åí caïc KBT Traìm Chim vaì Laïng
Sen cuía Âäöng Thaïp Mæåìi. 2001.
Hoü Culicidae
Hoü phuû Culicinae
1. Täüc Anophelini
Phæïc håüp HYRCALUS
- Anopheles nigerrimus Giles
Muäùi caïi coï kêch thæåïc trung bçnh âãún khaï låïn, våïi buûng daìi 3 mm,
âáöu-ngæûc 2 mm vaì kim chêch 2 mm. Mäi dæåïi hoìan toìan âen ngoüai træì
âáöu cuäúi coï mäüt voìng ttràõng. Xuïc biãûn mäi maìu âen, våïi 3 voìng tràõng
åí cuäúi mäùi âäút vaì mäüt åí cuäúi cuìng.
2. Täüc Culicini
2.1. Nhoïm PIPIENS :
- Culex bitoeniorynchus Giles
Muäùi caïi coï kêch thæåïc nhoí (buûng daìi 2,6 mm, kim chêch 2 mm) våïi
mäüt bàng âen låïn åí cuäúi mäùi âäút buûng. Áúu truìng coï äúng thåí ráút daìi,
1,6-1,7 mm, hçnh thon nhoün (khaïc våïi C. quinquefasciatus ráút ngàõn
(0,9 mm) vaì C. fatigans ngàõn, hçnh báöu duûc daìi). Ráút phäø biãún.
- Culex tritoeniorynchus Giles
Muäùi caïi låïn: caïnh daìi 4 mm, kim chêch 2,2 mm, buûng 3 mm. Toìan
thán maìu âen. Mäi dæåïi maìu âáûm nhæng âäút thæï 2 coï maìu náu låüt vaì
ráút roî. Càóng vaì baìn chán sau ráút daìi våïi voìng tràõng åí cuäúi mäùi âäút. Áúu
truìng coï äúng thåí ráút daìi vaì nhoün, 1,9 mm.
35
ÑAÙNH GIAÙ TÌNH HÌNH SÖÙC KHOEÛ CUÛA COÄNG ÑOÀNG
TRONG VUØNG DÖÏ AÙN
Phaàn II: Beänh Taät vaø Caùc Dòch Vuï Y Teá Taïi Traøm Chim vaø Laùng Sen
2.1. Caùc dòch vuï y teáá coù saûn taïi Traøm Chim vaø Laùng Sen
Caùc xaõ trong khu vöïc vuøng ñeäm cuûa Traøm Chim vaø caùc xaõ ôû Laùng Sen ñeàu coù heä thoáng
y teá roäng khaép töông töï nhö caùc xaõ khaùc trong khu vöïc Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long. ÔÛ moãi xaõ
coù traïm y teá cung caáp caùc dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe cho nhaân daân nhö khaùm chöõa caùc beänh
36
thoâng thöôøng, sô caáp cöùu ban ñaàu khi coù beänh naëng. Ngoaøi ra ôû moåi aáp coøn coù caùc toå y teá aáp vaø
löïc löôïng coäng taùc vieân chaêm soùc söùc khoûe ban ñaàu.
Veà dòch vuï y teá, caùc xaõ trong khu vöïc naøy ñeàu coù caùc dòch vuï y teá töông ñoái phaùt trieån.
Caùc chöông trình y teá quoác gia ñöôïc thöïc hieän trong caùc xaõ trong khu vöïc naøy bao goàm: chöông
trình tieâm chuûng môû roäng cho treû em, chöông trình baûo veä baø meï treû em vaø keá hoaïch hoaù gia
ñình, phoøng choáng böôùu coå vaø muoái ioát, kieåm soaùt beänh lao, phoøng choáng tieâu chaûy… Sau ñaây
laø keát quaû hoaït ñoäng cuûa moät soá chöông trình y teá quoác gia thöïc hieän ôû Tam Noâng, Ñoàng Thaùp.
Baûng 1. Keát quaû hoaït ñoäng cuûa moät soá chöông trình y teá ñöôïc thöïc hieän taïi huyeän Tam Noâng,
Ñoàng Thaùp trong naêm 1998-1999.
Hoaït ñoäng 1998 1999
Tyû leä tieâm chuûng ñaït ñöôïc cuûa chöông trình tieâm chuûng môû roäng
BCG (%) 80.09 76.14
MDÑÑ (%) 95.2 81.15
VAT 2 laàn / phuï nöû coù thai (%) 64.3 87.92
Soá treû ñöôïc chöông trình ARI bao phuû
Toång soá treû maéc ARI 3329 3306
Soá treû bò vieâm phoåi / vieâm phoåi naêng 1022 1169
Soá treû bò ARI töû vong 0 2
Soá treû ñöôïc chöông trình CDD bao phuû:
Toång soá treû maéc tieâu chaûy 1429 1316
Töû vong do tieâu chaûy 0 0
Soá goùi ORS söû duïng 3092 2274
Soá ca lao ñöôïc chöông trình phoøng choáng lao quaûn lyù
Soá ca coù BK (+) / toång soá BN lao ñöôïc quaûn lyù 219 / 284 218 / 287
Soá ca coù BK (+) / soá ca lao môùi 133 / 167 133 / 183
Soá ca coù BK (+) / soá ca lao ñöôïc trò khoûi 117 / 159 126 / 157
Soá ca coù BK (+) / Soá ca töû vong do beänh lao 3/6 6 / 10
Soá BK (+) / Soá maãu ñaøm xeùt nghieäm 93 / 845 95 / 880
Chöông trình phoøng choáng soát reùt
Soá beänh nhaân bò soát reùt 0 4
Soá lam soát reùt ñöôïc thöïc hieän 1265 1435
+ P falciparum (+) 0 3
+ P vivax (+) 0 1
Soá löôïng muøng ñöôïc taåm permetrin 3100 2200
Phun thuoác dieät muoãi 25000 (m2) 0
Soá muøng ñaõ caáp cho caùc xaõ vuøng saâu 0 250
Chöông trình phoøng choáng HIV / AIDS
Soá tröôøng hôïp nhieãm HIV/AIDS 18 33
Soá ca nhieãm HIV/AIDS ñöôïc tö vaán 0 4
Soá ca töû vong do nhieãm HIV/AIDS 5 11
Chöông trình veä sinh moâi tröôøng vaø cung caáp nöôùc saïch
Soá hoä coù hoá xí hôïp veä sinh 1074 1520
7.28% 10.40%
Soá hoä coù nöôùc maùy hôïp veä sinh (nöôùc gieán khoan saâ) 726 823
5.04% 5.64%
Soá hoä coù nhaø taém 5582 5458
35.58% 37.03
Soá baûi chöùa raùc ñöôïc xaây döïng / soá baûi chöùa raùc döï kieán 4/12 5/12
33.33% 41.66%
(Nguoàn: Baùo caùo toång keát hoaït ñoäng cuûa Trung Taâm Y Teá huyeän Tam Noâng)
37
Qua toång keát naøy cho thaáy duø ôû vuøng noâng thoân saâu nhöng ngaønh y teá ñaõ toå chöùc thöïc
hieän toát caùc chöông trình y teá quoác gia ñeå chaêm soùc söùc khoûe cho nhaân daân.
Ngoaøi caùc beänh thöôøng gaëp, caùc beänh thöôøng naëng ñöa ñeán töû vong cuõng laø nhöõng vaán
ñeà söùc khoûe coäng ñoàng caàn ñöôïc chuù yù. Sau ñaây laø danh saùch 10 beänh gaây töû vong thöôøng gaëp
nhaát ôû taïi Tam Noâng.
Baûng 3. Baûng phaân boá taàn soá maéc möôøi beänh gaây töû vong cao nhaát ôû Tam Noâng.
1998 1999
Trung taâm Beänh vieän Trung taâm Beänh vieän
1/ TBMMN 77 1/NMCT 4 1/ TBMMN 64 1/TBMMN 3
2/ Suy kieät 49 2/Shock NT 4 2/ Suy kieät 56 2/Töï töû 3
3/ Lao phoåi 24 3/Töï töû 2 3/ Cheât ñuoái 31 3/NT huyeát 3
4/ Cheát ñuoái 24 4/NTH 1 4/ Suy tim 15 4/ Lao phoåi 3
5/ K gan 14 5/ Phuø phoåi 1 5/ Lao phoåi 14 5/ NMCT 1
6/ BLN 14 6/RLNT 1 6/ K gan 14 6/ Suy hoâ haáp 1
7/ Xô gan 16 7/Xô gan 1 7/ BLN 12 7/BLN 1
8/ Chu sinh 9 8/VNMN 1 8/ Tai naïn 8
9/ Vieâm phoåi 9 9/BLSS 1 9/ NMCT 8
10/ Tieåu ñöôùng 9 10/ AIDS 6
(Baùo caùo toång keát hoaït ñoäng cuûa Trung Taâm Y Teá Tam Noâng 1999)
Caùc baûng treân cho thaáy laø caùc beänh nhieãm truøng nhaát laø nhieãm truøng hoâ haáp laø nhöõng
beänh coù aûnh höôûng ñeán söùc khoûe coäng ñoàng nhieàu nhaát. Ngoaøi ra tai naïn, caùc loaïi vaø beänh maïn
tính vaø ung thö cuõng coù gaëp ôû khu vöïc naøy.
38
Phaàn III: Phöông Phaùp Nghieân Cöùu
Phöông phaùp khaûo saùt ñöôïc öùng duïng trong nghieân cöùu naøy bao goàm caû vieäc thu thaäp döû
lieäu thöù caáp coù saún ôû ñòa phöông vaø thu thaäp döû lieäu sô caáp baèng phöông phaùp nghieân cöùu ñònh
tính vaø ñònh löôïng.
39
ngheøo, trung bình, khaù giaû vaø nhöõng ngöôøi daân soáng ôû caùc xaõ naøy thì caùc beänh sau ñaây laø nhöõng
beänh thöôøng gaëp nhaát ôû Traøm Chim vaø Laùng Sen.
Ngöôøi daân ôû ñaây cho laø nguyeân nhaân ñöa ñeán beänh vieâm xoang laø do khoùi, buïi. Nhaän
xeùt naøy phuø hôïp vôùi kieán thöùc y hoïc veà nguyeân nhaân cuûa vieâm xoang. Theâm vaøo ñoù, coù 1 phuï
nöû ôû Phuù Thoï cho laø “ Daân ôû ñaây (bò) noùng ho ña soá”. Coù ngöôøi “bò nhöùc ñaàu toái ngaøy”. Nhöùc
ñaàu laø trieäu chöùng cuûa nhieàu beänh nhieãm truøng, vaø khoâng nhieãm truøng. Nhöng vì ngöôøi daân
nhaän thaáy trieäu chöùng nhöùc ñaàu gaëp phoå bieán ôû ñoù vaø ña soá tröôøng hôïp bò nhöùc ñaàu bieán maát
khi ñöôïc ñieàu trò vôùi caùc thuoác thoâng thöôøng. Vì vaäy hoï cho laø nhöùc ñaáu laø beänh phoå bieán ôû ñoù.
Beänh ñöôøng ruoät chuû yeáu laø tieâu chaûy xaûy ra raát nhieàu do nguoàn nöôùc khoâng ñaûm baûo.
Nhö vaäy tieâu chaûy cuõng laø 1 trong nhöõng beänh phoå bieán trong khu vöïc khaûo saùt. Ngoaøi
tieâu chaûy thì thöông haøn cuõng coù xaûy ra ôû ñaây. Tuy nhieân veà möùc ñoä phoå bieán thì yù kieán ngöôøi
daân khaù traùi ngöôïc nhau. Coù ngöôøi cho laø beänh naøy nhieàu, nhöng ngöôøi khaùc cho laø beänh naøy
khoâng nhieàu nhöng naëng coù khi phaûi chuyeån ñi beänh vieän tænh nhö: “Beänh thöông haøn coù, nhöng
khoâng nhieàu, coù tröôøng hôïp phaûi chuyeån ñi Long An”. Ngoaøi tieâu chaûy vaø thöông haøn laø hai
beänh nhieãm truøng ñöôøng ruoät chuû yeáu thì hoäi chöùng lî caû amíp vaø tröïc truøng khoâng ñöôïc caùc
thaønh vieân tham gia khaûo saùt ñeà caäp ñeán. Ñieàu naøy coù theå laø do beänh naøy khoâng coù hoaëc coù
nhöng möùc ñoä khoâng phoå bieán.
• Beänh ñöôøng ruoät ôû ngöôøi lôùn. Töø ñoù gaây tieâu chaûy vaø soát.
• Beänh ñöôøng ruoät chuû yeáu laø tieâu chaûy xaûy ra do nguoàn nöôùc khoâng ñaûm baûo.
• Thanh nieân mang beänh nhöùc ña soá bôûi vì maàn naëng quaù. Maàn naëng quaù phaûi mang bònh
40
ñoù roài.
• Ngöôøi giaø thöôøng bò nhöùc moûi. Cheát choùc thì khoâng coù, nhöng aûnh höôûng ñeán söùc khoûe thì
coù.
Thaät ra soát xuaát huyeát phaùt trieån theo chu kyø vì vaäy maø trong nhöõng naêm khoâng phaûi
chu kyø thì taàn suaát maéc beänh soát xuaát huyeát khoâng cao. Ngoaøi ra nhaän xeùt cuûa caùc ñoái töôïng
tham gia thaûo luaän nhoùm cuõng khoâng thoáng nhaát nhau veà möùc ñoä maéc beänh ngay caû ôû nhöõng
ngöôøi trong cuøng 1 xaõ. Vì duï ôû xaõ Vænh Lôïi ooù hai yù kieán traùi ngöôïc nhau veà soát xuaát huyeát.
Ngöôøi thöù nhaát cho laø soát xuaát huyeát nhieàu vaø ñöa ñeán töû vong. Coøn ngöôøi thöù hai thì ngöôïc laïi
cho laø “ soát xuaát huyeát khoâng coù nhieàu vì khi soát thì ngöôøi ta chôû con ñi beänh vieän roài”.
Ñieàu naøy döôøng nhö maâu thuaån vôøi tình traïng ngheøo khoå ñöôïc moïi ngöôøi nhaán maïnh
ñeán. Tuy nhieân ôû vuøng naøy cuõng gaëp caû suy dinh döôûng treû em vaø suy dinh döôûng baøo thai
(troïng löôïng sô sinh < 2.5 kg). Tuy nhieân cuõng coù 1 yù kieán cho laø suy dinh döôûng ôû treû em coøn
chieám tyû leä cao. Caàn phaûi ñaùnh giaù ñuùng möùc tình hình suy dinh döôûng ôû treû em trong khu vöïc
ñaëc bieät naøy. Böôùu coå cuõng gaëp ôû treû em löùa tuoåi hoïc ñöôøng.
Ngoaøi ra treû em trong löùa tuoåi hoïc ñöôøng coøn bò beänh böôùu coå nhaát laø treû em lôùnj. Trong
buoåi thaûo luaän nhoùm vôùi ñaïi dieän cho chính quyeàn vaø ban ngaønh ñoaøn theå ôû xaõ Vænh Lôïi, moät
giaùo vieân cho bieât laø “trong naêm roài Trung taâm Söùc khoûe Coäng ñoàng Long An ñeán khaùm thaáy
coù 1 soá em bò beänh böôùu coå ôû trong nhaø tröôøng”. Tuy nhieân beänh böôùu coå chæ gaëp ôû hoïc sinh
trong nhoùm lôùn tuoåi coøn nhöõng hoïc sinh nhoû tuoåi hieám khi bò beänh naøy.
• ÔÛ ñaây cô baûn laø phuï nöõ thöôøng bò vieâm töû cung taïi vì duøng nöôùc khoâng ñöôïc saïch.
• Phuï nöõ bò vieâm töû cung. ÔÛ ñaây ngheøo, phuï nöõ ñi laøm möôùn. Ña soá phuï nöõ bò beänh ñoù laø
nhieàu do nguoàn nöôùc, bò aûnh höôûng thuoác tröø saâu.
41
Ngoaøi nhöõng chöùng beänh naøy, rong kinh rong huyeát cuõng coù. Beân caïnh ñoù phuï nöõ coøn
maéc beänh u nang buoàng tröùng, ung thö coå töû cung vaø böôùu coå, thieáu maùu do thieáu chaát ñinh
döôûng cuõng thöôøng gaëp.
+ Taêng huyeát aùp ôû tuoåi sinh ñeû, ôû ngöôøi cao tuoåi vaø haäu quaû cuûa noù:
Theâm nöõa, vaán ñeà taêng huyeát aùp cuõng ñöôïc ñeà caäp ñeán ôû löùa tuoåi phuï nöõ sinh ñeû. Theo
caùch nhìn cuûa 1 phuï nöõ ôû xaõ Phuù Thoï thì nguyeân nhaân taêng huyeát aùp laø do tieâm ngöøa keá hoaïch
hoaù gia ñình. Ñaây laø 1 trong nhöõng nhaän xeùt caàn phaûi ñöôïc löu yù vì hieän nay chöông trình daân
soá keá hoaïch hoaù gia ñình ñang thöû nghieäm phöông phaùp tieâm ñeå traùnh coù thai.
Nhö ñaøn baø ñang oám, chích ngöøa 3 thaùng maäp leân hay bò nhöùc ñaàu leân maùu. Nhö ngöôøi maäp
hay nhöùc ñaàu leân maùu.
Ñoái vôùi ngöôøi giaø thì beänh taät chuû yeáu laø cao huyeát aùp vaø nhöõng haäu quaû cuûa noù nhö tai
bieán maïch maùu naõo, di chöùng cuûa tai bieán maïch maùu naõo. Nhö caùc thaønh vieân cuûa ban ngaønh
ñoaøn theå ôû Phuù Ñöùc nhaän xeùt laø beänh taêng huyeát daån tôùi tai bieán maïch maùu naûo xaûy ra ôû nhöõng
ngöôøi trung nieân töø 40 tuoåi trôû leân. Tai bieán maïch maùu naûo gaây neân nhöõng haäu quaû traàm troïng
vì noù vöøa coù tyû leä töû vong cao vaø haäu quaû naëng neà ñoái vôùi chaát löôïng cuoäc soáng cuûa ngöôøi beänh
nhö lieät nöûa ngöôøi hay lieät chi ñoøi hoûi phaûi coù ngöôøi chaêm soùc ñaëc bieät. Ngoaøi ra kieán thöùc cuûa
ngöôøi daân veà nguyeân nhaân cuûa taêng huyeát aùp cuõng khaù phuø hôïp vôùi kieán thöùc hieän thôøi. Ñoù laø
do ñôøi soáng ñöôïc caûi thieän hôn vaø beänh beùo phì. Kieán thöùc naøy coù raát höõu ích cho vieäc phoøng
choáng taêng huyeát aùp. Ngoaøi ra thì beänh tieåu ñöôøng cuõng ñöôïc ñeà caäp ñeán. Maëc duø “ beänh tieåu
ñöôøng coù nhöng ít” vaån laø vaán ñeà caàn quan taâm vì khuynh höôùng beùo phì do caûi thieän ñôøi soáng
hay do tieâm ngöøa coù theå laø yeáu toá nguy cô laøm gia taêng beänh taêng huyeát aùp vaø tieåu ñöôøng trong
thôøi gian tôùi.
• Nhö nhöùc ñaâu leân maùu. Nhöùc ñaàu, choùng maët, toái taêm maët maøy, khoâng thaáy ñöôøng luoân
neân phaûi ñeán beänh vieän. ÔÛ ñaây ña soá laø leân maùu. Nhö ñaøn baø ñang oám, chích ngöøa 3
thaùng maäp leân hay bò nhöùc ñaàu leân maùu. Nhö ngöôøi maäp hay nhöùc ñaàu leân maùu.
• Beänh cao huyeât aùp daån tôùi tai bieán maïch maùu naûo. Ngoaøi töû vong nhöõng ngöôøi coøn soáng
thì bò baïi lieät naèm taïi choå
• Beänh cao huyeát aùp coù theå laø do ñôøi soáng cuûa daân mình tuy chöa cao nhöng ñöôïc caûi thieän
hôn tröôùc. Hoï bò beänh beùo phì daån tôùi cao huyeát aùp. Ñaøn oâng thì ít nhöng phuï nöõ thì
nhieàu.
+ Beänh lao:
Lao laø 1 beänh truyeàn nhieãm ñöôøng hoâ haáp maõn tính. ÔÛ khu vöïc Traøm Chim vaø Laùng
Sen, beänh lao vaån coøn. Moät thaønh vieân cuûa caùc ñoaøn theå ôû xaõ Vænh Lôïi nhaän xeùt: " Ngöôøi giaø
do lao ñoäng thôøi kyø chieán tranh neân cuõng coù nhieàu chöùng beänh nhö beänh xuaát huyeát, ho ra
maùu.... Ho lao thì ít..". Moät ngöôøi khaùc ôû xaõ naøy coøn boå sung theâm chi tieát cho thaáy beänh lao
vaån coøn ôû xaõ naøy vôùi soá löôïng ít. " Beänh lao töø 3 naêm nay coù 3 tröôøng hôïp ñieàu trò taïi traïm trong
ñoù coù 1 tröôøng hôïp cheát do khoâng theo ñuoåi ñieàu trò ñuùng möùc. Hai tröôøng hôïp coøn laïi trò khoûi".
Ngoaøi ra nhöõng ngöôi daân ôû xaõ Vænh Ñaïi cuõng cho laø beänh lao ôû vuøng naøy coù nhöng khoâng
nhieàu.
• Ho lao thì ít nhöng do lao ñoäng nhieàu neân meät moûi ñau nhöùc, nguû ngheâ khoâng ñöôïc, aên
uoáng khoâng ñaày ñuû.
• Beänh lao töø 3 naêm nay coù 3 tröôøng hôïp ñieàu trò taïi traïm trong ñoù coù 1 tröôøng hôïp do
khoâng theo ñuoåi ñieàu trò ñuùng möùc neân bò ho ra maùu cheát. Hai tröôøng hôïp coøn laïi trò khoûi.
42
+ Tai naïn giao thoâng, tai naïn lao ñoäng, teù soâng:
Veà vaán ñeà tai naïn ñaùng löu yù nhaát trong khu vöïc naøy laø vaán ñeà teù soâng. Theo nhaän xeùt
cuûa ngöôøi daân cuõng nhö nhöõng thaønh vieân trong caùc ban ngaønh ñoaøn theå ôû caùc xaõ trong khu vöïc
thì taïi naïn teù soâng khoâng tuy coù nhöng khoâng phaûi laø vaán ñeà quan troïng. YÙ kieán cuûa nhöõng
ngöôøi daân ôû Phuù Thaønh B nhaän xeùt veà teù soâng nhö sau:
• Tình traïng teù soâng cuõng phaàn nhoû thoâi, cuõng coù nöõa nhöng laø soá ít. Teù soâng cuõng coù cheát
nöõa. Teù em naøo ñi em ñoù”. Bình quaân moãi naêm 1 ngöôøi. Naêm nay muøa nöôùc 1 ñöùa (cheát).
Hoâm ñoù teù ôû ngoaøi naøy 1 ñöùa nöõa laø hai. Teù soâng cheát nhieàu. Muøa nöôùc bò nhieàu hôn ì
caûnh ngheøo ñi ñaùnh baét thuûy saûn. (Phaûi) “loäi” theo gioøng nöôùc, ñoàng saâu khi gioâng gioù
noåi leân chaïy khoâng kòp neân bò (chìm) cheát.
• Tai naïn cheát ñuoái cuûa treû em coù nhöng khoâng nhieàu. Moät naêm coù 1 – 2 tröôøng hôïp. Muøa
khoâ vaø muøa nöôùc ñeàu coù. Coù khi muøa khoâ cheát nhieàu hôn muøa nöôùc. Naêm 2000 vaø naêm
99 ñeàu coù. Soáng trong nguoàn nöôùc nhaát ñònh phaûi coù.
Veà tai naïn cheát ñuoái thì nhieàu ngöôøi daân ôû ñaây nhaän xeùt laø teù soâng ít xaûy ra. Moãi naêm
chæ coù 1 vaøi tröôøng hôïp thoâi. Bôûi vì moïi ngöôøi ñeàu bieát bôi loäi ngay caû töø em beù 3 tuoåi.
Teù soâng ít laém. ÔÛ vuøng naøy thì con nít töø 3 tuoåi trôû leân ñöôïc taäp loäi roài.
Thaät ra treû em ngay töø löùa tuoåi nhoû ñaû ñöôïc taäp bôi laø 1 thoùi quen toát ñeå phoøng ngöøa tai
naïn cheát ñuoái. Nhö chuû quan cho laø treû bieát bôi khoâng bò cheát ñuoái coù theå laø yù nghó chuû quan vaø
raát nguy hieåm. Caàn löu yù raèng cheát ñuoái haàu nhö naêm naøo cuõng coù ôû caùc xaõ vuøng naøy.
Ngoaøi tai naïn teù soâng, tai naïn giao thoâng ñöôøng boä ôû vuøng naøy khoâng ñaùng keå do heä
thoáng ñöôøng xaù chöa phaùt trieån, xe coä löu thoâng coøn ít. Tai naïn giao thoâng ñöôøng thuûy thöôøng
thaáp vaø khoâng ñöôïc ngöôøi daân quan taâm ñeà caäp ñeán. Tuy nhieân taïi naïn lao ñoäng trong vuøng naøy
coøn gaëp khaù nhieàu. Nhaát laø laø ngoä ñoäc thuoác tröø saâu khi ñi phun xòt thuoác. Nhö yù kieán cuûa 1
ngöôøi daân ôû xaõ Phuù Thaønh B cho bieát:
Theo toâi thì tai naïn giao thoâng ít. Tai naïn lao ñoäng nhieàu (nhö) nhöõng ngöôøi xòt thuoác saâu
thöôøng xuyeân bò ngaát xæu. Bò xæu thì veà uoáng nöôùc ñöôøng, nöôùc chanh seõ khoûi.
Vieäc ngoä ñoäc thuoác tröø saâu khi phun xòt thuoác trong saûn xuaát noâng nghieäp cuõng thöôøng xuyeân
xaûy ra ôû vuøng naøy. Vì vaäy phaûi quan taâm ñeán vaán ñeà naøy. Beân caïnh ñoù thì vaán ñeà ñaùnh baét
caù baèng xuît ñieän xaûy ra khaù phoå bieán ôû trong khu vöïc naøy. Nhö moät ngöôøi daân ôû Phuù Thaønh
B nhaän xeùt laø maëc duø nhaø nöôùc caám ñaùnh baét caù baèng xuît ñieän nhöng ngöôøi daân vaån laøm do
ngöôøi ta khoâng coù vieäc laøm, do ñoùi. Ñuùng ra thì treân (chính quyeàn) ñaâu coù cho ñaùnh baét caù
baèng suît. Nhöng hieän giôø thì tình traïng ñoù vaån tieáp dieån ra hoaøi. Ví duï nhö caám thì caám cuõng
khoâng ñöôïc vì ngöôøi ta ñoùi quaû thì ngöôøi ta phaûi laøm.
Vieäc ñaùnh caù baèng suît ñieän khaù nguy hieãm, Tröôùc ngaøy chuùng toâi ñeán khaûo saùt taïi xaõ
Vænh Lôïi, coù 1 tröôøng hôïp ñieän giaät gaây cheát do ñaùnh baét caù baèng suît ñieän. Theo 1 ñaïi dieän
cuûa Uûy ban xaõ, ôû vuøng Laùng Sen thì thænh thoaûng vaàn coù tröôøng hôïp töû vong do suît ñieän maëc
duø xaõ ñaõ thöïc hieän nhieàu bieän phaùp nhaèm kieåm soaùt hoaït ñoäng naøy.
Tai naïn do suïît ñieän coù nhöng khoâng caám ñöôïc. Gaàn nhö naêm naøo cuõng coù.
Ngoaøi vaán ñeà naøy ngöôøi ta coøn gaëp ung thö, sô gan, beänh træ v.v…..
43
+ Ñau maét vaø ngöùa:
Moät vaán ñeà söùc khoûe nöõa laø tình traïng ñau maét ñoû vaø ngöùa xaûy ra trong vuøng naøy.
Nhieàu ngöôøi nhaän xeùt cho laø ngöùa vaø dò öùng hieän nay khaù phoå bieán vaø döôøng nhö taêng hôn tröôùc
ñaây. Vaán ñeà naøy ñöôïc nhieàu ngöôøi ôû Phuù Thaønh B, Vænh Lôïi vaø Vænh Ñaïi ñeà caäp ñeán. Nguyeân
nhaân cuûa ñaâu maét vaø ngöùa coù theå laø do thuoác tröø saâu hay do oâ nhieãm nguoàn nöôùc. Coù ngöôøi bò
ngöùa khi ñi taém, ñi laøm möôùn coù tieáp xuùc vôùi nöôùc. “ Nöôùc tôùi ñaâu, ngöùa tôùi ñoù”. Ngoaøi ra
ngöôøi ta coøn nhaän thaáy ngöùa khi ñi xòt thuoác saâu.
Noù ngöùa gì maø noåi cuøng mình heát. Mua thuoác uoáng caøng ngöùa theâm nöõa maù ôi. Noù noåi caùi gì
nhö mình bò saâu vaäy.
Tuy nhieân vieâm keát maïc maét cuõng coù theå laø do sieâu vi gaây neân vì vaäy caàn phaûi khaûo saùt
theâm ñeå coù nhöõng thoâng tin chính xaùc.
4.2. Hoaït ñoäng cuûa caùc dòch vuï vaø caùc chöông trình y teá ôû Traøm Chim vaø Laùng Sen
+ Tieâm chuûng môû roäng:
Chöông trình tieâm chuûng ôû khu vöïc naøy khaù thaønh coâng. Tyû leä tieâm chuûng ñaït khaù cao.
Theo thoâng tin maø 1 thaønh vieân cuûa caùc ban ngaønh ñoaøn theå ôû xaõ Vænh Lôïi cho bieát laø "Tieâm
chuûng caùc loaïi ñaït 98 – 99% trôû leân". Nhöõng ngöôøi tham gia thaûo luaän ôû caùc xaõ khaùc khi ñeà caäp
ñeán chöông trình tieâm chuûng môû roäng ñeàu cho raèng chöông trình naøy " raát laø coù hieäu". " Chích
ngöøa cho em beù thaùng naøo cuõng ñeàu, thaùng naøo cuõng coù heát". Nhôø tieâm chuûng coù hieäu quaû maø
caùc beänh trong chöông trình naøy khoâng coøn laø nhöõng beänh thöôøng gaëp trong khu vöïc naøy nöõa.
Ñoái töôïng Möùc ñoä
Chính quyeàn Tieâm chuûng phoøng ngöøa 6 beänh treû em haøng thaùng. Moãi naêm ñeàu coù cho treû
cho uoáng 2 lieàu vaéc xin Sabin ñeå phoøng ngöøa baïi lieät vaø uoáng vitamin A
traùnh khoâ maét thì raát laø coù hieäu quaû.
Tieâm chuûng caùc loaïi ñaït 98 – 99% trôû leân.
Phuï nöõ Chích ngöøa cho em beù thaùng naøo cuõng ñeàu, thaùng naøo cuõng coù heát. Coù ngöôøi
daét tôùi nhaø ñeå vaän ñoäng baø con cho em beù ñi caân hay ñi tieâm ngöøa.
Ngöôøi daân Haøng thaùng coù ñi tieâm chuûng. Cho treû uoáng thuoác ngöøa.
Nhôø hieäu quaû cuûa chöông trình KHHGÑ maø " tyû leä phuï nöõ sanh con thöù ba trong löùa
tuoåi ñeû chæ coøn 1% ".
+ Dòch vuï quaûn lyù vaø chaêm soùc thai:
Vieäc quaûn lyù vaø chaêm soùc thai ngheùn cuõng ñöôïc thöïc hieän khaù toát ôû caùc traïm y teá ôû
xung quanh khu vöïc Traøm Chim vaø Laùng Sen. Phuï nöõ coù thai ñeàu ñöôïc khaùm thai vaø tieâm ngöøa
uoân vaùn theo lòch nhö nhaän xeùt cuûa 1 ngöôøi daân ôû xaõ Phuù Thoï.
Khaùm thai hoaëc laø chích ngöøa thai cuõng raát toát
44
Bôûi vì caùn boä y teá vaø coäng taùc vieân daân soá "ñi ñeán nhaø tìm ngöôøi" ñeå thoâng baùo vaø vaän
ñoäng moãi phuï nöõ töø luùc mang thai ñeán luùc sanh "ñöôïc chích ngöøa 2 laân" vaø khaùm thai töø hai tôùi
ba laàn. Nhôø dòch vuï naøy hoaït ñoäng coù hieäu quaû caøng thu huùt caùc phuï nöõ coù thai ñeán caùc cô sôû y
teá ñeå ñöôïc chaêm soùc nhö laø " Khaùm thai thì ñi laïi nhaø thöông".
+ Chöông trình dinh döôûng:
Chöông trình dinh döôûng cuõng ñöôïc thöïc hieän ôû caùc xaõ trong khu vöïc naøy. Haøng thaùng
caùc chaùu beù < 2 tuoåi ñeàu ñöôïc caân ñeå theo doûi söùc khoûe. Nhöõng treû suy dinh döôûng ñöôïc chöông
trình caáp thöïc phaåm boå sung ñeå hoå trôï cho beù. Vieäc "Caân treû ñònh kyø ñeàu ñaën". Khi caân treû “coù
ngöôøi tôùi nhaø ñeå vaän ñoäng baø con cho em beù ñi caân hay ñi tieâm ngöøa". Vì vaäy maø tyû leä suy dinh
döôûng treû em haï thaáp nhö lôøi cuûa 1 ñaïi dieän cho chính quyeàn ôû xaõ Vænh Lôïi nhaän xeùt.
Caân treû ñònh kyø raát ñeàu ñaën vì vaäy maø suy dinh döôûng treû em toaøn huyeän laø 13 hay 16% .
45
caøi gì thì ñi laïi nhaø thöông". Nhaø thöông hay traïm y teá laø 1 cô sôû ñöôïc ngöôøi daân tin caäy tôùi möùc
coù caùi gì, coù beänh hoaïn ñau oám thì ñòa chæ ñaàu tieân hoï nghó tôùi laø traïm y teá hay nhaø thöông.
+ Caùc dòch vuï chaêm soùc söùc khoûe khaùc:
Ngoaøi caùc chöông trình y teá quan troïng ñöôïc trình baøy ôû treân, khu vöïc naøy coøn coù nhieàu
dòch vuï y teá khaùc ñöôïc thöïc hieän nhö laø chöông trình phoøng choáng beänh lao, chöông trình taåy
giun, chöông trình "nha hoïc ñöôøng..
4.3. Caùc giaûi phaùp naâng cao söùc khoûe cho ngöôøi daân nhaát laø phuï nöõ vaø treû em
+ Phaùt trieån heä thoáng cung caáp nöôùc saïch:
Ñeå coù theå naâng cao söùc khoûe cho phuï nöõ vaø treû em noùi rieâng vaø cho ngöôøi daân trong
khu vöïc naøy thì bieän phaùp haøng ñaàu laø ñaáu tö phaùt trieån heä thoáng cung caáp nöôùc saïch. Haàu nhö
caû caùc caùn boä ban ngaønh ñoaøn theå trong caùc xaõ khaûo saùt ñeàu thöøa nhaän laø hoï caàn coù nöôùc saïch.
Nhö 1 caùn boä ôû ban ngaønh ñoaøn theå Phuù Ñöùc ñeá caäp ñeán vieäc " ñaàu tö cho Phuù Xuaân 1 traïm
nöôùc saïch söû duïng gieáng khoan saâu ñaûm baûo tieâu chuaån veä sinh cuûa sôû khoa hoïc moâi tröôøng".
Ngoaøi vieäc ñaàu töû traïm nöôùc saïch thì coù theå hoå trôï caây nöôùc cho caùc cuïm daân cö töø 10 - 20 hoä
coù 1 gieáng khoan saâu hay coù bieän phaùp loïc nöôùc saïch cho daân söû duïng. Giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà
nöôùc saïch laø giaûi quyeát ñöôïc phaàn naøo beänh phuï khoa, tieâu chaûy, beänh ngoaøi da. v.v.... Ngoaøi ra
ñaây cuõng laø nhu caàu cho cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân trong khu vöïc vì theo 1 caùn boä ôû Vænh Lôïi ñeà
caäp ñeán laø sau khi möa xuoáng thì nöôùc ôû döôùi soâng bò pheøn keùo daøi cho ñeán luùc nöôùc ñoå xuoáng
môùi chaám döùt.
Xaõ Bieän phaùp
Chính • Ñaàu tö cho Phuù Xuaân 1 traïm nöôùc saïch söû duïng gieáng khoan saâu ñaûm baûo
quyeàn tieâu chuaån veä sinh cuûa sôû khoa hoïc moâi tröôøng
ñoaøn theå • Bieän phaùp giaûi quyeát beänh cho phuï nöõ laø coù nöôùc cho phuï nöõ söû duïng hay
khoâng.
Phuï nöõ • Beänh hoaïn baây giôø laø do nguoàn nöôùc. Coù caùch naøo loïc ñöôïc nöôùc dô laáy nöôùc
saïch uoáng ñeå heât beänh hoaïn.
Nhaân • Laøm sao maø giaûi quyeát cho ñöôïc cho baø con nguoàn nöôùc saïch. Thöù nhaát laø
daân nguoàn nöôùc saïch.
• Giuùp ñôû cho baø con gieáng khoan saâu
• Coù thuoác khöû truøng cuõng ñôû. Loïc nöôùc sau ñoù khöõ truøng luoân uoáng cuõng ñôù.
• Laøm sao khoan ñöôïc caùi gieáng ñeå laáy nöôùc uoáng. Gieáng saâu ñaûm baûo veä sinh
thì caùi ñoù laø thieát thöïc nhaát
• Baây giôø kieám bình loïc ñi chaéc aên ñi
+ Hoå trôï cho nguôøi daân xaây duïng nhaø hoá xí hôïp veä sinh vaø nhaè taém:
Bieän phaùp thöùc hai laø hoå trôï cho ngöôøi daân kinh phí laøm caàu tieâu hôïp veä sinh vaø nhaø
taém ñeå coù theå giaûm bôùt oâ nhieãm nguoàn nöôùc beà maët nhaèm laøm giaûm bôùt beänh phuï khoa vaø tieâu
chaûy treû em. YÙ kieán cuûa 1 caùn boä ôû Phuù Ñöùc ñeà nghò caàn " coù voán cuûa treân giuùp cho nhaân daân ôû
ñaây thöïc hieän caùc coâng trình naøy thì beänh phuï khoa vaø beänh treû em seõ giaûm". Tuy nhieân vieäc
giuùp voán laø nhaèm hoå trôï theâm cho ngöôøi daân coù ñieàu kieän ñeå xaây döïng caùc coâng trình naøy.
Neáu haïch toaùn xaây nhaø taém hay 1 caàu tieâu töï hoaïi laø 2,000,000 maø nhaø nöôùc ñaàu tö 500,000
ñeán 700,000 ngaøn ñoàng thì cuõng mang tính khuyeán khích.
46
Ñoäng vieân ngöôøi daân boû tieàn xaây döïng caùc coâng trình veä sinh cuõng laø moät trong nhöõng
bieän phaùp nhaèm ñaûm baûo cho ngöôøi daân söû duïng caùc coâng trình veä sinh moät caùch coù hieäu quaû
veà sau.
+ Bieän phaùp giaùo duïc söùc khoûe:
Bieän phaùp thöù ba laø taêng cöôøng giaùo duïc cho ngöôøi daân coù kieán thöùc, thay ñoåi thaùi ñoä
vaø nhaát laø thay ñoåi haønh vi ñeå hoï thöïc hieän aên chín uoáng soâi, söû duïng nöôùc saïch trong sinh hoaït.
Tuy nhieân vieäc tuyeân truyeàn giaùo duïc khoâng chæ laø noùi xuoâng maø coøn taïo " cô sôû hay ñieàu kieän
ñeå cho ngöôøi daân thöïc hieän yù nghóa vaän ñoäng ñoù cuûa mình". Bôûi vì "muoán tuyeân truyeàn coù hieäu
quaû thì phaûi ñaàu tö" "kinh phí ñeå taäp huaán cho caùc cho caùc toå tröôûng phuï nöõ " nhöõng noäi dung vaø
caùc bieän phaùp giaùo duïc ñeå chò em coù theå vaän ñoäng nhöõng phuï nöõ khaùc thöïc hieän caùc bieän phaùp
veä sinh nhaèm caûi thieän vaø naâng cao söùc khoûe.
Tuyeân truyeàn vaän ñoäng cho nhaân daân aên chín uoáng soâi, söû duïng nöôùc saïch aên uoáng taém röûa.
Nhöng vaän ñoäng thì phaûi cô sôû hay ñieàu kieän ñeå cho ngöôøi daân thöïc hieän yù nghóa vaän ñoäng ñoù
cuûa mình.
+ Taêng cöôøng baùc só veà xaõ, giuùp cho coù thuyeàn y teá ñeå khaùm beänh cho daân:
Moät bieän phaùp nöõa ñöôïc cho laø heát söùc quan troïng trong vieäc naâng cao söùc khoûe cuûa
nhaân daân laø phaân coâng baùc só veà coâng taùc taïi caùc traïm y teá ôû vuøng naøy. Haàu heát nhöõng ngöôøi
daân cuõng nhö caùn boä caùc ban ngaønh ñoaøn theå ôû taïi caùc xaõ vuøng saâu nhö Vænh Ñaïi, Vænh Lôïi vaø
Phuù Ñöùc ñeàu nhaán maïnh tôùi vaàn ñeà naøy. Hoï cho laø "caàn taêng cöôøng coù Baùc só ôû traïm y teá ñeå
phuïc vuï söùc khoûe cuûa nhaân daân" vaø " moãi xaõ ôû vuøng saâu neân coù 1 baùc só". Thieát tha coù baùc só ñeå
khi bò beänh thì coù theå tieáp caän vôùi baùc só deå daøng. Nhieàu ngöôøi coøn cho bieát laø do khoâng coù baùc
só neân nhieàu khi bò beänh khoâng coù tieàn hay khoâng coù phöông tieän ñi leân huyeän, tænh neân khi ñeán
ñoù thì beänh ñaõ naëng roài.
Caàn taêng cöôøng coù Baùc só ôû traïm y teá ñeå phuïc vuï söùc khoûe cuûa nhaân daân
Ngoaøi ra thì nhöõng ngöôøi daân ôû ñaây coøn muoán coù thuyeàn y teá ñeå hai thaùng hay ba thaùng
coù ñoaøn ñeán baùc só khaùm phuï khoa cho phuï nöõ, khaùm beänh cho ngöôøi giaø, caø treû em. Coù leû yù
kieán naøy phaàn naøo xuaát phaùt töø khoâng coù baùc só laøm vieäc taïi traïm y teá.
Xaõ Bieän phaùp
Nhaân • Hai thaùng hay ba thaùng coù ñoaøn ñeán baùc só khaùm phuï khoa cho phuï nöõ, cho
daân ngöôøi giaø, roài cho em beù suy dinh döôûng.
Chính • Phaûi coù phaø hay ñoäi chuyeân moân ñuû caùc boä phaän ñeå coù BS khaùm söùc khoûe cho
quyeàn ngöøôi giaø, ngöôøi lôùn tuoåi vì trong naêm, moät hay hai naêm ngöôøi giaø chöa ñöôïc
khaùm.
• Phaûi coù phaø noåi ôû Taân Höng vaø ñi khaùm lieân tuïc töø xaõ naøy sang xaõ kia môùi
ñaûm baøo söùc khoûe cho ngöôøi daân.
47
khoûe ñöôïc.
+ Dinh döôûng:
Muoán naâng cao söùc khoûe thì vaán ñeà dinh döôûng phaûi ñaûm baûo ñaày ñuû. Nhieàu yù kieán cuûa
nhöõng ngöôøi tham gia thaûo luaän ñeà caäp raát xaùc ñaùng laø caàn cho beù aên theâm. Cuõng nhö " boài
döôûng cho meï" hay cho "aên uoáng ñieàu ñoù vaø giöõ veä sinh saïch seõ, aên chín uoáng chín". Ngoaøi ra
vieäc löïa choïn thöùc aên phuø hôïp vôùi tuùi tieàn cuõng laø 1 bieän phaùp quan troïng trong vieäc naâng cao
söùc khoûe cho treû em nhö:
Gia ñình coù tieàn thì ngöôøi ta naâng cao cho beù baèng söøa. Neáu gia ñình ngheøo thì cho noù aên caù
naáu canh cho noù aên. Ngheøo nöõa thì khoâng coù gì heát.
Ngoaøi ra thì ngöôøi daân ôû ñaây coøn quan nieäm laø ñeå cho treû khoûe maïnh thì ngoaøi vieäc
nuoâi con baèng söûa phaûi cho caùc chaùu aên coù giôø coù giaác. Daàu " aên uoáng ôû ngoaøi ñöôøng hay ôû
trong nhaø cuõng vaäy phaûi cho con aên uoáng coù giôø coù giaác. Cho con aên nhöõng gì cho aên boài döôûng
cho em beù hoaëc laø cho aên nhöõng gì khoâng aûnh höôûng ñau oám cho em beù ". "Ví duï nhö aên chuoái
laù xieâm boå cho con. Coøn chuoái giaø höông thì aûnh höôûng ñeán con". Quan nieäm thöùc aên boå döôûng
hay ñoäc haïi vaån coøn laø nhöõng quan nieäm löu haønh trong daân chuùng ôû trong khu vöïc naøy.
+ Bieän phaùp keá hoaïch hoaù gia ñình vaø naâng cao kinh teá:
Khi kinh teá phaùt trieån thì coù ñieàu kieän naâng cao söùc khoûe. Thaät vaäy khi thaûo luaän veà vaán
ñeà naøy thì 1 caùn boä caùc ban ngaønh ñoaøn theå ôû xaõ Phuù Ñöùc cho laø kinh teá phaùt trieån seõ laøm thay
ñoåi yù thöùc cuûa ngöôøi daân. Ngöôïc laïi khi ngöôøi daân coù söùc khoûe toát thì môùi laøm vieäc coù naêng
suaát ñöôïc ñeå phaùt trieån kinh teá vaø naâng cao ñôøi soáng. Ngoaøi ra thì sinh ñeû keá hoaïch coù yù nghóa
to lôùn trong vieäc naâng cao ñôøi soáng. Ñeà caäp ñeán vaán ñeà naøy 1 phuï nöõ ôû xaõ Phuù thoï cho laø “yeâu
caàu keá hoaïch nghó ñeû laø khaù ra lieàn”.
Xaõ Bieän phaùp
Chính Kinh teá khaù leân thì ngöôøi daân chuyeån ñoåi yù thöùc cho neân mình phaûi coù tieàn ñeå hoå
quyeàn trôï cho daân vay voán ñeå cho ngöôøi ta phaùt trieån kinh teá cho khaù hôn
Phuï nöõ Yeâu caàu keá hoaïch nghæ ñeû laø khaù ra lieàn.
48
Neáu coù ñieàu kieän theå thao, lao ñoäng hôïp lyù. Taäp theå duïc theå thao. Ñoái vôùi ngöôøi giaø taäp
döôûng sinh hay taäp theå thao.
4.4. Baùo caùo keát quaû khaûo saùt beänh taät ôû Traøm Chim vaø Laùng Sen
+ Suy dinh döôûng:
Qua khaûo saùt 483 treû < 5 tuoåi soáng ôû taïi caùc xaõ Phuù Thaønh B, Phuù Ñöùc, Phuù Thoï ôû Traøm
Chim vaø xaõ Vænh Ñaïi vaø Vænh Lôïi ôû Laùng Sen chuùng toâi coù
Tyû leä suy dinh döôûng ôû treû em (caân naëng/chieàu) laø 39,34%. Tyû leä naøy cao hôn nhieàu so
vôùi caùc soá lieäu coù saún taïi traïm Trung Taâm Y Teá huyeän. Sau khi laáy 25 % giaù trò cöïc ñoan (Suy
dinh döôûng naëng vaø treû khoûe maïnh) ñeå tìm hieåu caùc yeáu toá nguy cô gaây suy dinh döôûng chuùng
toâi nhaän thaáy caùc soá lieäu sau ñaây:
50
trung bình +
Khoâng 83 49.7% 84 50.3% 167 100%
Toång 92 51.7% 86 48.3% 178 100%
OR = 4.554 , P = 0.039
+ Tình traïng suy dinh döôûng phaân boá theo tình traïng muø chöõ cuûa baø meï.
Baø meï coù kieán thöùc thaáp veà hoïc vaán coù theå ít hieåu bieát veà chaêm soùc söùc khoûe vaø ít hieåu
bieát veà caùch nuoâi con. Trong maãu khaûo saùt tyû leä suy dinh döôûng ôû treû coù meï muø chöõ laø 68.97%
so vôùi tyû leä suy dinh döôûng laø 48.32% ôû nhoùm treû coù baø meï bieát chöõ. Söï khaùc bieät naøy laø coù yù
nghóa thoáng keâ.
Baûng 4.7. Tyû leä suy dinh döôûng cuûa nhoùm treû coù meï muø chöõ
Suy dinh döôûng Bình thöôøng Toång
Muø chöõ 20 68.97% 9 31.03% 29 100%
Bieát chöõ 72 48.32% 77 51.68% 149 100%
Toång 92 51.69% 86 48.31% 178 100%
OR = 2.377, P = 0.042
+ Tình traïng suy dinh döôûng theo caùc taàng lôùp xaõ hoäi
Tình traïng suy dinh döôûng cuûa treû em thöôøng coù lieân heä vôùi nhoùm xaõ hoäi. Noùi caùch khaùc
thì treû em thuoäc caùc taàng lôùp thaáp thöôøng bò suy dinh döôûng nhieàu hôn caùc taàng lôùp xaõ hoäi treân.
Baûng 4.7. Tyû leä suy dinh döôûng cuûa nhoùm treû thuoäc caùc thaønh phaàn xaõ hoäi khaùc nhau
Nhoùm xaõ hoäi Dinh döôûng Toång coäng
Coù Khoâng
1 31 46.3 % 36 53.7% 67 100%
2 26 59.1 % 18 40.9 44 100%
3 16 55.2% 13 44.8% 29 100%
4 17 53.1 % 15 46.9% 32 100%
5 2 33.3 % 4 66.7 % 6 100%
Toång coäng 92 51.7% 86 48.3% 178 100%
+ Caùc beänh thöôøng gaëp ôû treû em < 5 tuoåi theo caùc nhoùm kinh teá - xaõ hoäi
Ñoái vôùi caùc beänh thöôøng gaëp, thì caùc nhoùm kinh teá xaõ hoäi caøng thaáp thì tyû suaát maéc caùc
beänh, nhaát laø beänh nhieãm truøng caøng nhieàu. Xeùt beänh tieâu chaûy thì döôøng nhö tieâu chaûy tyû leä
nghòch vôùi möùc ñoä phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi.
Nhoùm kinh teá xaõ hoäi Beänh thoâng thöôøng Tyû suaát / ngöôøi /thaùng
51
Nhoùm1 ARI 1.569231 (102/65)
Tieâu chaûy 0.730159 (46/63)
Soát phaùt ban 0.015385 (1/65)
(65 treû <5 tuoåi) Nhieãm truøng da 0.030769 (2/65)
Ñeïn 0.015385 (1/65)
Vieâm phoåi 0.015385 (1/65)
Soát 0.092308 (6/65)
+ Nhieãm kyù sinh truøng ñöôøng ruoät ôû treû em < 5 tuoåi vaø baø meï:
Ñeå xem xeùt tình hình nhieãm kyù sinh truøng ñöôøng ruoät ôû trong khu vöïc naøy, phaân cuûa 1
soá treû ñöôïc vaø meï cuûa chuùng ñöôïc laáy maãu baûo quaûn trong dung dòch F2AM vaø xeùt nghieäm
baèng caùch soi tröïc tieáp. Keát quaû cho thaáy tyû leä nhieãm kyù sinh truøng ñöôøng ruoät ôû trong khu vöïc
naøy khaù thaáp. Chæ coù 12.9% maãu coù nhieãm giun saùn vaø ñôn baøo (keå caû Entamoeba coli). Tyû leä
naøy thaáp hôn döï ñoaùn raát nhieàu. Cuõng löu yù raèng tröôùc ñaây ôû khu vöïc naøy treû em ñaõ ñöôïc cho
uoáng thuoác soå laûi.
Loaïi kyù sinhtruøng ñöôøng ruoät Taàn soá Tyû leä %
Giun ñuûa 2 0.8
Giun moùc 5 2.0
Giun toùc 1 0.4
E histolytica 2 0.8
E coli 11 4.5
Giardia lamblia 6 2.4
Giun ñuûa + giun toùc 1 0.4
Giun moùc + E coli 1 0.4
Giun moùc + toenia 1 0.4
E histolytica + Giardia 1 0.4
E coli + Giardia lamblia 1 0.4
Bình thöôøng 214 87
Toång 246 100
+ Keát quaû phaân tích lyù hoaù vaø vi sinh nöôùc:
Döôùi ñaây laø keát quaû trung bình cuûa caùc yeáu toá lyù hoaù cuûa 60 maãu nöôùc ñöôïc laáy ôû taïi
caùc xaõ Phuù Ñöùc. Phuù Thaønh B, Phuù Thoï, Vænh Ñaïi vaø Vænh Lôïi.
52
Yeáu toá hoaù X min X max X SD
Al 0 9.55 2.62 3.05
Ca++ 0.8 164.8 21.77 27.21
Cu 0 0.1 0.00019 0.00129
Ñoä ñuïc 0.1 38.4 14.71 14.15
Mg 0.24 115.9 9.73 21.598
NH4 0 4.54 0.27 0.90
NO2 0 0.09 0.00217 0.0126
NO3 0 2.02 0.85 0.48
Pb 0 0.029 0.000835 0.00413
pH 3.28 9.75 7.37 1.14
PO4 0 0.8 0.127 0.16
Fe 0 8.37 3.01 2.87
SO4 0.54 233.9 34.45 53.80
+ Ñoái vôùi caùc yeáu toá lyù hoaù thì Tyû leä caùc maãu ñaït nhö sau:
Tyû leä maãu ñaït yeâu caàu ñoái vôùi caùc chæ tieâu lyù hoaù
Rieâng ñoái vôùi caùc yeáu toá lyù hoaù, tyû leä caùc maãu ñaït yeâu caàu veä sinh theo tieâu chuaån Vieät
Nam laø 36.7 – 100%. Tuy nhieân neáu quan taâm ñeán toaøn boä caùc yeáu toá lyù hoaù thì chæ coù 20% ñaït
nöôùc ñaït yeâu caàu veà caùc chæ tieâu lyù hoaù nöôùc.
Caùc yeáu toá lyù hoaù Taàn Soá Tyû leä %
Al 26 43.3
As 60 100
Cu 60 100
Ñoä ñuïc 28 46.7
NH4 54 90
NO2 54 90
NO3 60 100
Pb 60 100
PH 51 85
PO4 60 100
Fe 22 36.7
SO4 60 100
Toaøn boä 12 20
53
Coliform 14 23.3
E coli 14 23.3%
Toaøn boä 12 20
Veà chæ tieâu vi sinh, 100% maãu nöôùc soâng khoâng ñaït chæ tieâu vi sinh nghóa laø caùc keânh
raïch cuûa khu vöïc naøy bò oâ nhieãm vi sinh raát traàm troïng neân khoâng theå söû duïng laøm nöôùc uoáng
ñöôïc neáu khoâng xöû lyù ñeå ñaûm baûo tieâu dieät heát caùc vi sinh vaät gaây beänh.
Loaïi nöôùc Chæ tieâu vi sinh Toång
An toaøn Khoâng
Nöôùc gieáng 8 61.5% 5 38.5% 13 100%
Nöôùc möa 3 25% 9 75% 12 100%
Nöôùc soâng 0 0% 35 100% 35 100%
Toång 11 18.3% 49 81.7% 60 100%
54
PHAÏT TRIÃØN HÃÛ THÄÚNG HÄÙ TRÅÜ QUAÍN LYÏ DÆÛA TRÃN
SÆÛ QUAÍN LYÏ HÃÛ SINH THAÏI ÂÁÚT NGÁÛP NÆÅÏC VUÌNG NHIÃÛT ÂÅÏI
55
thãø âaût âæåüc). Cîuîng nhæ bãön væîng vãö màût xaî häüi (båíi viãûc loüai træì laì ráút nhoí, vaì tênh håüp lyï
laì ráút låïn. Âãø kãút håüp chàût cheî caïc yãúu täú bãön væîng trong DSS nãn viãûc nghiãn cæïu kinh tãú
xaî häüi táûp trung khaío saït caïc caïch sinh säúng åí âëa phæång.
Mäüt sinh kãú coï thãø âæåüc âënh nghéa nhæ sau.
“...Caïc Tiãöm nàng, caïc taìi saín (bao gäöm caí nguyãn liãûu tæû nhiãn vaì caïc nguäön xaî
häüi) vaì caïc hoüat âäüng cáön thiãút cho mäüt âåìi säúng”.
Thaình cäng trong viãûc liãn kãút baío vãû tæû nhiãn vaì xaî häüi thæåìng bë giåïi haûn vç thiãúu
sæû hiãøu biãút liãn nghaình nhæ caïc chênh saïch cuía chênh phuí vaì luáût phaïp cuîng nhæ caïc luáût
lãû khäng chênh thæïc vaì caïc caïch thæûc hiãûn. Nghiãn cæïu kinh tãú xaî häüi cuía DSS dæûa trãn sæû
cäng nháûn táöm quan troüng cuía caïc täø chæïc maì qua âoï viãûc sæí duûng caïc nguäön taìi nguyãn tæû
nhiãn âãø âaût âæåüc sinh kãú äøn âënh. Noïi chung, âãø khaío saït caïc phæång kãú sinh nhai khaïc
nhau cáön dæûa trãn quyãön sæí duûng caïc nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn åí caïc táöng låïp khaïc nhau
cuía xaî häüi, vê duû nhæ ngæåìi lao âäüng hoü khäng coï âáút, dán di cæ hay dán ngheìo, khäng coï
âæåüc sæû bçnh âàóng vãö quyãön sæí duûng caïc nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn hoàûc khäng âæåüc kyï
kãút håüp âäöng våïi chênh quyãön âëa phæång âãø khai thaïc taìi nguyãn tæû nhiãn. Sæû thiãût thoìi
naìy laì mäüt nguyãn nhán quan troüng gáy ra tçnh traûng ngheìo âoïi vaì âiãöu naìy xaíy ra trãn mäüt
gia âçnh nhiãöu hån häü khaïc. Caïc häü naìy phuû thuäüc vaìo caïc nguäön tæû nhiãn nhæng laûi khäng
âæåüc âaím baío quyãön sæí duûng an toìan nhæ viãûc âaïnh bàõt caï åí caïc säng thæåìng khäng coï
giáúy pheïp, hoàûc nhæ træåìng håüp åí Væåìn Quäúc gia Traìm Chim, viãûc âaïnh bàõt traïi pheïp caïc
âäüng váût hoang daî khäng baío âaím chàõc chàõn cuäüc säúng cho ngæåìi säúng bàòng caïch naìy åí
âëa phæång vaì aính hæåíng âãún viãûc sæí duûng bãön væîng caïc nguäön tæû nhiãn. Baío âaím khai
thaïc äøn âënh caïc nguäön tæû nhiãn khäng chè laìm äøn âënh cuäüc säúng cuía ngæåìi ngheìo säúng
dæûa vaìo viãûc khai thaïc maì laì laìm cho viãûc quaín lyï caïc nguäön taìi nguyãn naìy tråí nãn täút
hån.
Bàòng viãûc xaïc âënh ai coï quyãön khai thaïc nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn naìo seî tháúy
âæåüc caïc giaï trë cuía caïc nguäön taìi nguyãn âoï âäúi våïi caïc caï nhán vaì caïc täø chæïc xaî häüi.
Viãûc phán têch caïc quyãön khai thaïc giuïp cho chuïng ta coï thãø biãút âæåüc ai laì ngæåìi laìm chuí
hoàûc coï quyãön khai thaïc caïc nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn naìy cho ngæåìi thuû hæåíng laì ai. Coï
nhiãöu caïch tênh toïan caïc giaï trë tiãön màût âaî âæåüc phaït triãøn vaì coï thãø sæí duûng âãø âæa ra
quyãút âënh. Tuy nhiãn muûc tiãu cuía dæû aïn naìy laì âæa ra biãûn phaïp dãù thæûc hiãûn, cung cáúp
caïc nguäön tæû nhiãn vaì dæî liãûu coìn thiãúu âãø coï thãø âaïnh giaï vãö màût kinh tãú tiãön tãû trong táút
caí caïc mæïc âäü, vç thãú nhàòm caính baïo cho viãûc ra caïc quyãút âënh maì càn cæï vaìo caïc dæî liãûu
chæa hoìan toìan âáöy âuí. Mäüt trong nhæîng muûc tiãu cuía viãûc sæí duûng caïch “tiãúp cáûn caïc
quyãön sæí duûng ”nhæ chuïng ta âaî laìm åí âáy, laì khaío saït caïc caïch khaïc nhau cuía viãûc xaî
âënh giaï trë cuía caïc vuìng âáút ngáûp næåïc vç chæa thoía maîn våïi caïch âaïnh giaï mäi træåìng
cuía caïc phæång phaïp truyãön thäúng træåïc âáy âãø aïp duûng trong tçnh huäúng náöy. Caïc phæång
phaïp truyãön thäúng âaïnh giaï âáút ngáûp næåïc bao gäöm tênh toïan caïc giaï trë thuäüc vãö tiãön tãû do
caïc nguäön taìi nguyãn cuía âáút ngáûp næåïc âem laûi vaì caïc låüi êch cuía chuïng. Tuy nhiãn,
chuïng täi biãút ràòng caïc váún âãö liãn kãút våïi sæû tênh toïan chênh xaïc caïc giaï trë thuäüc tiãön tãû
âàûc biãût åí nhæîng mæïc âäü khaïc nhau trong nhæîng hãû thäúng phæïc taûp. Thãm vaìo âoï, sæí duûng
giaï caí nhæ laì chè thë cho giaï trë coï thãø khäng håüp lyï, nhæ trong pháön låïn caïc træåìng håüp giaï
56
caí chè laì sæû phaín aïnh cuía viãûc cung vaì cáöu khäng noïi lãn âæåüc giaï trë räüng hån. Cho nãn,
phæång phaïp tiãúp cáûn cuía nghiãn cæïu naìy seî khäng chè nháún maûnh täøng thãø caïc giaï trë kinh
tãú cuía hãû thäúng âáút ngáûp næåïc nhæng âãø âæa ra caïch phán chia vaì phán têch caïc giaï trë khaïc
nhau cho tæìng nhoïm thuû hæåíng khaïc nhau dæûa trãn caïc chæïc nàng cuía âáút ngáûp næåïc. Vç
váûy phæång phaïp náöy khäng chuï troüng vaìo caïc giaï trë tuyãût âäúi maì laì tiãúp cáûn caïc giaï trë âoï
vaì cho ai. Cho nãn xaîc âënh cuía chuïng täi laì “giaï trë” laì kãút quaí khai thaïc caïc nguäön tæû
nhiãn vaì caïc låüi êch cuía chuïng âem laûi cho con ngæåìi.
Phán têch caïc quyãön sæí duûng gêup xaïc âënh phæång caïch maì caïc caï nhán khaïc nhau
sæí duûng vaì caïc täø chæïc xaî häüi chiãúm giæî. Bàòng caïch âoï chuïng täi cuîng cung cáúp phæång
phaïp kãút håüp caïc nghiãn cæïu kinh tãú xaî häüi våïi nghiãn cæïu sinh thaïi. Chuïng täi âaî thæûc
hiãûn âãöu naìy bàòng caïch chia nhoí hån caïc âån vë sinh thaïi nhàòm muûc tiãu laì:
• Thæï nháút caïc nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn tæì caïc âån vë sinh thaïi âoïng goïp vaìo
cuäüc säúng vaì
• Thæï hai ai laì ngæåìi âaî sæí duûng caïc nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn naìy.
Troüng tám cuía caïc phán têch naìy laì sæû xaïc âënh “caïc nhoïm xaî häüi” khaïc nhau, caïc
nhoïm khaïc nhau seî coï caïch khai thaïc khaïc nhau vaì thu âæåüc caïc låüi êch khaïc nhau tæì caïc
nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn vaì caïc chæïc nàng cuía noï. Taûi khu væûc Âäöng Thaïp Mæåìi chuïng
täi phán loüai caïc nhoïm xaî häüi dæûa trãn diãûn têch âáút maì caïc häü dán laìm chuí theo caïc cáúp
nhæ sau:
Nhoïm xaî häüi Diãûn têch âáút (heïcta)
1 Loüai khäng coï âáút tæì nåi khaïc âãún
2 Loüai khäng coï âáút âënh cæ taûi âëa phæång
3 <1
4 1.1-2
5 2.1-9.9
6 >10
Âáy laì mäüt trong nhiãöu caïch âënh nghéa mäüt nhoïm xaî häüi vaì tiãu chuáøn âãø âënh
nghéa caïc nhoïm xaî häüi coï thãø thay âäøi dæûa vaìo tçnh hçnh vaì säú liãûu coï sàôn, vê duû nhæ âënh
nghéa nhoïm xaî häüi cuîng coï thãø bao gäöm vãö giåïi hoàûc nåi khåíi nguäön âãø phán láûp caïc
nhoïm vàn hoïa khaïc nhau.
57
3- Phoíng váún häü näng dán våïi baíng cáu hoíi.
4- Thaío luáûn nhoïm.
5- Quan saït ngæåìi tham dæû.
Caïc cáu hoíi nhàòm tçm kiãúm cáu traí låìi laì:
• Phaûm vi cuía caïc nhoïm xaî häüi khaïc nhau âang säúng.
• Caïc chiãún læåüc khaïc nhau vãö sinh kãú maì con ngæåìi âang theo âuäøi.
• Caïc nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn âoïng goïp vaìo caïc phæång phaïp sinh kã.
• Sæû xaïc âënh ngæåìi coï sæí duûng caïc nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn vaì våïi caïc nhoïm
xaî häüi thiãúu khai thaïc.
• Tênh cháút cuía caïc quyãön sæí duûng tæû nhiãn âãø hiãøu biãút vãö sæû thiãût thoìi hay
âaím baío tênh an toìan cuía sinh kãú.
• Våïi caïc âënh chãú räüng hån vaì nãön taíng xáy dæûng luáût lãû nhæ laì thuãú, tên duûng
vaì tiãön tråü cáúp nhàòm taïc âäüng âãún viãûc såí hæîu vaì sæí duûng nguäön tæû nhiãn.
Caïc säú liãûu sau âáy âaî âæåüc thu tháûp säú liãûu åí mäùi âëa baìn nghiãn cæïu
Thäng tin âaî âæåüc sæí duûng âãø âënh nghéa caïc nhoïm xaî häüi
Thu nháûp vaì tiãu xaìi cuía häü näng dán.
Quyãön såí hæîu âáút âai.
Väún, khai thaïc vaì caïc nguäön tên duûng.
Thåìi gian säúng åí âëa phæång, âënh cæ vaì nguäön gäúc di cæ.
Thaình pháön häü näng dán.
Caïc nguäön tæû nhiãn âoïng goïp vaìo sinh kãú nhæ åí âáu vaì åí mæïc giaï trë naìo thç
coï têch luîy.
Caïc nguäön thu nháûp.
Låüi tæïc vaì caïc chi phê cuía viãûc sæí duûng caïc nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn.
Táöm quan troüng cuía mäùi nguäön thu nháûp.
Mäúi liãn kãút våïi âån vë sinh thaïi.
Vë trê cuía nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn trong caïc âån vë sinh thaïi.
Sæû thay âäøi theo muìa trong viãûc sæí duûng nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn.
Sæû xaïc âënh ngæåìi âaî khai thaïc caïc nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn.
Vë trê cuía mäùi nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn trong caïc quyãön sæí duûng.
Håüp âäöng hoàûc khai thaïc tæû nhiãn nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn.
Sæû thay âäøi khaïc nhau tæìng muìa trong caïc quyãön sæí duûng.
Sæû thay âäøi theo muìa trong viãûc sæí duûng nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn vaì nguäön
sinh kãú.
Caïc kiãøu di cæ.
Caïc nguäön sinh kãú tæì bãn ngoìai khu væûc vaì táöm quan troüng cuía noï.
Sæû khaïc biãût theo muìa vuû trong thu nháûp vaì tiãu duìng.
58
CAÏC ÂËA BAÌN NGHIÃN CÆÏU
Caí hai âëa baìn nghiãn cæïu âãöu åí taûi Âäöng Thaïp Mæåìi våïi âàûc âiãøm laì muìa khä våïi
hai vuû luïa vaì muìa mæa thç pháön låïn hoüat âäüng laì viãûc âaïnh bàõt caï. Sæû di cæ tæìng muìa vuû laì
âiãøm âàûc træng chênh cuía hai khu væûc naìy do ngæåìi di cæ âi tçm cäng viãûc thuã mæåïn näng
nghiãûp vaì âaïnh bàõt caï.
Trong caí hai khu væûc Näng dán êt âáút vaì khäng coï âáút dæûa nhiãöu vaìo viãûc khai thaïc
tæû do caïc nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn nhæ: caï, gäù vaì rau daûi hån caïc nhoïm xaî häüi khaï hån.
Thãm vaìo âoï caïc håüp âäöng âaïnh bàõt caï trãn säng raûch thç chuí yãúu do ngæåìi dán xæï khaïc
nãn âaî loaûi træì ngæåìi dán âëa phæång vaì nhæîng ngæåìi ngheìo.
Xaî Phuï Âæïc vaì Phuï Thoü Xaî Vénh Âaûi vaì Vénh Låüi
Huyãûn Tam Näng Huyãûn Tán Hæng
Vuìng tiãúp giaïp våïi Væåìn Quäúc Gia Vuìng tiãúp giaïp våïi Lám træåìng Häöng
Traìm Chim. phæåïc vaì Lyï Huìng.
Ngæåìi dán âëa phæång nháûn thæïc Caïc håüp âäöng âaïnh bàõt caï vaì khai
keïm vãö låüi êch tæì Væåìn QG nãn chè thaïc cuíi âæåüc phán phäúi åí Lám
biãút khai thaïc khäng håüp phaïp. træåìng.
Nuäi caï háöm vaì nuäi caï beì laì ráút Nåi âãö xuáút khu væûc baío täön åí Laïng
quan troüng âäúi våïi caïc nhoïm XH coï Sen coï saín læåüng caï vaì caïc nguäön taìi
mæïc säúng khaï åí Phuï Thoü nguyãn tæû nhiãn phong phuï.
Kãút quaí khaío saït taûi caïc âëa baìn nghiãn cæïu
Sau âáy laì danh saïch caïc nguäön tæû nhiãn åí caïc âëa baìn nghiãn cæïu ráút quan troüng
âäúi våïi sinh kãú cuía ngæåìi dán.
• Mäöi cáu caï
• Chim
• Cua
• Læån
• Gäù
• Caï
• Mäöi âãø nuäi caï
• Thæïc àn cho gia suïc gia cáöm
• Máût ong
• Cäüt duìng trong xáy dæûng
• Luïa
• Oác
• Ràõn
• Cáy träöng caûn
• Rau
• Caïc loìai âäüng váût hoang daî
59
Quyãön âæåüc khai thaïc trãn mäùi âån vë sinh thaïi laì âiãøm khåíi âáöu cå baín cuía viãûc
phán têch quyãön sæí duûng. Coï 4 loaûi quyãön såí hæîu trong viãûc khai thaïc caïc nguäön taìi
nguyãn bao gäöm: såî hæîu caï nhán, såí hæîu nhaì næåïc, såí hæîu cäng cäüng vaì såî hæîu cäüng âäöng
(Ostrom, 1986: 604) Såí hæîu caï nhán, nghéa laì caïc qui tàõc âæåüc xaïc âënh båíi chuí nhán riãng
leí, “Såí hæîu nhaì næåïc” do cå quan nhaì næåïc laìm chuí vaì quaín lyï “ såí hæîu cäng cäüng” âãö cáûp
âãúnviãûc thiãúu quyãùn såî hæîu håüp phaïp vaì såí hæîu cäüng âäöng liãn quan âãún mäüt säú qui tàõc do
táûp thãø âàût ra âãø ngàn chàûn nhæîng ngæåìi tæì bãn ngoaìi.
Caïc loüai chãú âäü såí hæîu caïc nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn âaî âæåüc tçm tháúy åí âëa baìn
nghiãn cæïu laì:
Chãú âäü såí hæîu Caïc vê duû taûi âëa baìn nghiãn cæïu
Såí hæîu caï nhán Ruäüng luïa, ræìng traìm tæ nhán
Såí hæîu Nhaì næåïc Khu baío täön-Væåìn Quäúc Gia Traìm Chim
Lám træåìng Lyï Häöìng vaì Häöng Phæåïc
Såí hæîu cäng cäüng Caïc Säng vaì kãnh raûch
Mäüt trong nhæîng âàûc âiãøm quan troüng trong caïch nghiãn cæïu cuía chuïng täi laì
khäng chè tênh âãún caïc nguäön sæí duûng håüp phaïp maì coìn quan tám âãún sæí duûng caïc nguäön
taìi nguyãn khäng håüp phaïp, âa säú caïc nguäön náöy laì khäng håüp phaïp. Sæí duûng håüp phaïp åí
âáy khäng chè coï nghéa laì quyãön haûn maì laì quyãön âæåüc khai thaïc vaì sæí duûng. Caïc täø chæïc
håüp phaïp coï thãø xem nhæ laì caïc täø chæïc âæåüc nhaì næåïc cäng nháûn. Coï quyãön sæí duûng håüp
phaïp xaïc âënh ngæåìi khai thaïc håüp phaïp vaì ngæåìi kiãøm soïat, nhæng trãn thæûc tãú viãûc thæûc
hiãûn coï thãø khaïc nhau âaïng kãø. Chuïng täi tháúy ràòng âãø coï âæåüc âuïng hçnh aính viãûc sæí
duûng nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn ráút cáön phaíi aïp duûng phæång phaïp phán têch dæûa trãn sæû
tæång taïc khäng chênh thæïc nhæ laì caïc mäúi quan hãû xaî häüi, caïc hoüat âäüng khäng håüp phaïp
vaì caïc thêch æïng âäúi våïi chênh saïch cuía caïc âëa phæång. Caïc quaï trçnh nhæ thãú thæåìng
quan troüng hån âãø xaïc âënh khaí nàng sinh täön táút yãúu.
Caïc vê duû vãö caïc quyãön sæí duûng håüp phaïp vaì khäng håüp phaïp tæì caïc âëa baìn nghiãn
cæïu cuía chuïng täi.
Loüai quyãön sæí duûng Nguäön
Quyãön såí hæîu caï nhán • Âáút näng nghiãûp, ao caï
Thuã tæì chuí såí hæîu • Âáút näng nghiãûp, ao caï
• Nuäi vët thaí
Håüp âäöng ngàõn haûn tæì • Håüp âäöng âaïnh bàõt caï åí caïc con säng/kãnh raûch
Huyãûn hoàûc Lám træåìng • Håüp âäöng âaïnh bàõt caï åí Traìm Chim
• Caïc Håüp âäöng âaïnh bàõt caï åí Lám Træåìng Tæ Phæåïc
vaì Lyï Häöìng
• Caïc Håüp âäöng träöng Traìm åí Lám træåìng Lyï Huìng
Såí hæîu cäng cäüng • Caï
• Rau ræìng
Cho pheïp khäng chênh thæïc • Nuäi vët thaí
cuía baûn beì hoàûc ngæåìi • Máût ong
60
quen • Rau ræìng
• Caï
• Cua
Sæû cho pheïp khäng chênh • Caï, rau ræìng, vët thaí, cuíi åí Traìm Chim
thæïc tæì chênh quyãön • Caï åí Lám træåìng Tæ Phæåïc.
(thæåìng laì ngæåìi quen)
Sæí duûng khäng håüp phaïp • Caï, máût ong, Ràõn, Rau ræìng, Chim, Cuíi, Traìm, thæïc
àn cho gia suïc, ÄÚc åí Traìm Chim).
• Caï åí Lám Træåìng Tæ Phæåïc vaì Lyï Häöìng.
Phán têch säú liãûu trong Hãû thäúng häù tråü quaín lyï
Giaíi thêch caïch phán têch säú liãûu bàòng DSS. Täi thæûc hiãûn mäüt vê duû bãn dæåïi sæí
duûng máùu cuía caïc näng häü tæì nhoïm XH 3 tæì Xaî Vénh Âaûi, Huyãûn Tán Hæng våïi khu væûc
naìy tiãúp giaïp våïi hai Lám træåìng Traìm vaì vuìng qui hoaûch baío vãû Laïng Sen. Våïi mäùi nhoïm
XH giaï trë trung bçnh táút caí cáu traí låìi nháûp vaìo hãû thäúng häù tråü quaín lyï theo caïch sau âáy:
Caïc nguäön % Âån vë sinh % Chãú âäü quyãön % Quyãön sæí %
tæû nhiãn thaïi Såí hæîu duûng khai
cung cáúp thaïc
cho sinh kãú
Caï 50 Säng 30 Hiãûn taûi thuäüc 100 Khai thaïc 100
loaûi khai thaïc cäng cäüng
cäng cäüng màûc
duì nàòm trong
khu qui hoaûch
baío täön.
Ruäüng luïa 10 Khai thaïc cäng 100 Khäng 100
cäüng chênh thæïc
Ræìng traìm träöng 60 Lám Træåìng 100 Chênh thæïc 40
Báút håüp 60
phaïp
Traìm cæì 9 Ræìng traìm träöng 100 Caï Nhán 100 Chênh thæïc 100
Cuíi Traìm 1 Ræìng traìm träöng 100 Lám Træåìng 100 Chênh thæïc 100
Máût Ong 10 Ræìng traìm träöng 100 Lám Træåìng 100 Khäng 100
chênh thæïc
Luïa 20 Ruäüng luïa 100 Caï Nhán 100 Chênh thæïc 100
Thuã mæåïn 10 N/A
nhán cäng
Baíng trãn cho tháúy ràòng viãûc âaïnh bàõt caï åí caïc con säng våïi quyãön khai thaïc khäng
håüp phaïp trong khu qui hoaûch baío täön chiãúm khoíang 15% thu nháûp cuía nhoïm xaî häüi thæï 3
(chiãúm 15%). Trong khi viãûc âaïnh bàõt caï khäng håüp phaïp åí Lám Træåìng chiãúm 20%
61
Bàòng viãûc phäúi håüp táút caí caïc thäng tin traí låìi cuía mäùi nhoïm xaî häüi chuïng ta coï thãø
thaình láûp baíng sàõp xãúp caïc quyãön sæí duûng kãút håüp våïi caïc chæïc nàng khaïc nhau trong mäùi
âån vë sinh thaïi. Dæûa theo Baíng náöy coï thãø xáy dæûng cho mäùi âån vë sinh thaïi hoàûc âån vë
sæí duûng âáút cho diãûn têch Traìm träöng.
Traìm träöng
Nguäön tæû nhiãn Nguäön caï tæû nhiãn Cæì
Khai thaïc âuïng qui âënh Chênh thæïc Khäng chênh Chênh thæïc Khäng chênh
thæïc (khäng thæïc (khäng
håüp phaïp, håüp phaïp, cho
cho pheïp) pheïp)
Lám Træåìng SG 1
SG 2
SG 3 16.2 %
SG 4
SG 5
Khu væûc baío täön SG 1
SG 2
SG 3
SG 4
SG 5
Âáút caï nhán SG 1
SG 2
SG 3
SG 4
SG 5
Dæî liãûu âæåüc nháûp vaìo Hãû thäúng häù tråü quaín lyï theo caïch nhæ sau:
1. Mäùi nguäön trong âån vë sinh thaïi âæåüc âàût vaìo âån vë nhoí hån xaïc âënh båíi
quyãön såí hæîu. Vê duû baûn seî tháúy viãûc sæí duûng âáút bao truìm âån vë “Ræìng traìm
träöng” thuäüc vãö âáút caï nhán, trong Lám træåìng vaì trong caïc khu væûc baío täön.
2. Våïi mäùi nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn vaì mäùi muìa seî tçm tháúy loaûi “khai thaïc”âãø
thãm vaìo. Cáön phán biãût giæîa sæí duûng “chênh thæïc” vaì “khäng chênh thæïc”. Vê
duû nhæ viãûc âäún cuíi dæåïi caïc håüp âäöng håüp phaïp tæì caï nhán håüp phaïp chênh laì
sæí duûng “chênh thæïc”, trong khi viãûc âäún cuíi khäng håüp phaïp hoàûc do thoía hiãûp
våïi nhán viãn nhaì næåïc laì sæí duûng “khäng chênh thæïc”.
3. Trong phaûm vi mäùi quyãön såí hæîu, thäng tin åí trãn âæåüc phán cáúp nhoí hån âãø
phán loaûi sæû khaïc nhau cuía mäùi nhoïm xaî häüi bàòng caïch thãm vaìo pháön tràm thu
nháûp cuía häü (thu nháûp) do caïc nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn naìy (dæåïi caïc loüai chãú
âäü quyãön sæí duûng vaì khai thaïc âuïng qui âënh) cung cáúp.
Âiãöu naìy cho tháúy caïc âån vë sinh thaïi coï thãø nàòm trong caïc chãú âäü quyãön såí hæîu
khaïc nhau vaì caïc loüai quyãön sæí duûng. Sæû khaïc nhau âoï goüi laì “caïc âån vë sinh täön”. Caïc
62
âån vë sinh täön âaî âæåüc xáy dæûng tæì sæû kãút håüp cuía âån vë sinh thaïi, chãú âäü quyãön såí hæîu
vaì caïc quyãön sæí duûng. Khaïi niãûm cuía mäüt “âån vë sinh täön” âæåüc sæí duûng åí âáy âäöng nháút
viãûc khai thaïc vaì do âoï seî cung cáúp viãûc æåïc tênh giaï trë.
Viãûc phán têch säú liãûu bàòng caïch naìy seî cho pheïp chuïng ta xaïc âënh:
1. Giaï trë cuía âån vë sinh thaïi tåïi mäùi nhoïm xaî häüi trong viãûc khai thaïc caïc nguäön
taìi nguyãn tæû nhiãn khaïc nhau.
2. Hãû quaí cuía sæû thay âäøi trong tæû nhiãn cuía âån vë sinh thaïi vê duû tæì ræìng Traìm
tåïi ruäüng luïa, âäúi våïi caïc nhoïm xaî häüi khaïc nhau.
3. Hãû quaí cuía sæû thay âäøi chãú âäü såí hæîu vaì quyãön khai thaïc trong âån vë sinh thaïi
âãún caïc nhoïm xaî häüi khaïc nhau vaì cho caïc chæïc nàng âån vë sinh thaïi cung cáúp
Thäng tin thu tháûp tæì viãûc phán têch caïc quyãön sæí duûng coï thãø âæåüc kãút håüp våïi caïc
nguäön khaïc cho tháúy sæû phán bäú cuía caïc quyãön sæí duûng (bao gäöm caïc quyãön khäng chênh
thæïc) trong hãû thäúng DSS GIS våïi quan âiãøm cháúp thuáûn sæû liãn kãút caïc muûc tiãu âãø thæûc
hiãûn. Båíi sæû thay âäøi caïc quyãön haûn âäúi våïi caïc nguäön tæû nhiãn, vê duû nhæ cho pheïp ngæåìi
dán âëa phæång khai thaïc cuíi åí trong khu væûc baío täön, caïc muûc tiãu khaïc coï thãø âaût âæåüc.
Vç váûy sæû læûa choün caïch quaín lyï âãø täúi æu hoïa caïc âån vë sinh täön cho caïc nhoïm xaî häüi coï
thãø nháûn biãút trong DSS vaì viãûc khaío saït sæû thay âäøi quyãön sæí duûng aính hæåíng ra sao âäúi
våïi caïc giaï trë têch luîy).
Âiãöu naìy seî cho pheïp xaïc âënh:
a) Táöm quan troüng tæång âäúi cuía caïc giaï trë træûc tiãúp vaì giaïn tiãúp)
b) Caïc låüi êch tæì chæïc nàng hãû sinh thaïi cung cáúp vaì trong phaûm vi naìo thç sæû
máu thuáùn quyãön låüi giæîa âëa phæång, vuìng vaì toìan cáöu).
Viãûc sæí duûng khaïi niãûm sinh täön hiãûn taûi dæûa trãn caïc chæïc nàng sinh thaïi cäüng våïi
quyãön sæí duûng nhæ laì mäüt yï nghéa håüp nháút caïc giaï trë kinh tãú xaî häüi vaìo trong viãûc hoaûch
âënh viãûc sæí duûng âáút. Caïch tiãúp cáûn nhæ váûy coï thãø khäng âaût âæåüc táút caí caïc váún âãö kinh
tãú xaî häüi trong khu væûc nhæng noï cung cáúp mäüt biãûn phaïp hiãûu quaí cho viãûc âaïnh giaï sæí
duûng nguäön taìi nguyãn tæû nhiãn vaì sæû truìng làõp trong phæång phaïp thæï coï thãø dãù daìng giaíi
quyãút bàòng caïch kãút håüp våïi sinh thaïi cuía chæång trçnh DSS. Táút caí nhæîng âiãöu trãn seî
khêch lãû sæû cäng nháûn cuía nhæîng ngæåìi laìm chênh saïch nhàòm tàng hiãûu suáút hoàûc thay âäøi
viãûc sæí duûng caïc nguäön tæû nhiãn coï thãø khäng tháúy âæåüc sæû aính hæåíng trong mäüt säú laînh
væûc cuía xaî häüi cuîng nhæ caïc giaï trë mäi træåìng vaì sæïc khoíe.
63
KÕt qu¶ qu¶n lý b¶o vÖ ®Êt ngËp n−íc Lung
Ngäc Hoµng tØnh CÇn Th¬
64
1.2. §Þa h×nh vµ thæ nh−ìng
Tæng diÖn tÝch cña vïng Lung −íc kho¶ng 6.000ha. Lung lµ vïng ®Êt h×nh thµnh tõ
qu¸ tr×nh båi tô phï sa cña hÖ thèng s«ng Mekong trong vïng §BSCL, do bê s«ng Bassac
vµ bê biÓn §«ng ®−îc n©ng cao dÇn nªn Lung trë thµnh vïng tròng Nam s«ng HËu, n−íc
ngËp cao nhÊt lµ vµo mïa m−a lò.
§©y lµ vïng ®Êt phï sa chÞu t¸c ®éng cña c¸c qu¸ t×nh biÓn tiÕn, biÓn lïi vµ qu¸
tr×nh chuyÓn ®æi dßng ch¶y cña s«ng Bassac nªn ®Êt cã nhiÒu tÇng nhiÔm mÆn, tÇng phÌn
tiÒm tµng xen víi ®Êt ®· ngät hãa cã giµu chÊt h÷u c¬ rÊt phøc t¹p.
Trong thêi gian gÇn ®©y ®Êt Lung bÞ ®µo mét sè kinh tho¸t n−íc nh− kinh HËu
Giang 3 th«ng víi s«ng c¸i lín vµ c¸i Tµu ®æ ra biÓn T©y; kinh Chñ Ba, xÎo xu ®æ ra biÓn
§«ng.
65
lu«n ngËp s©u trªn c¸c vïng hoang hãa vµ ®ång ruéng, trung b×nh n−íc ngËp 0,4m, mïa lò
n−íc ngËp 1,1m mïa kh« ngËp 0,2m.
ChÊt l−îng n−íc mÆt ë Lung cã nhiÒu biÕn ®éng theo qu¸ tr×nh khai th¸c ®Êt ®ai vµ
kh¸c nhiÒu so lóc míi b¾t ®Çu qu¶n lý (cã khi ngät, nhiÔm mÆn, nhiÔm phÌn). HiÖn nay
chÊt l−îng n−íc cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
pH= 5,5-6; SS=50mg/l; Cl- <100mg/l; N-NH4<0,01mg/l; COD=5mg/l; P tæng
sè<0,05mg/l; N tæng <0,5mg/l.
66
quÝ hiÕm nh− D¬i chã, Chån mùc, c¸o mÌo...; cã 10 loµi bã s¸t quÝ hiÕm nh− T¾c kÌ, kú ®µ,
tr¨n mèc, r¾n c¹p nong, rïa n¾p...
2.2. D©n sè
Lung cã kho¶ng 4198 ng−êi trong 719 hé gia ®×nh, Trong ®ã chñ yÕu thuéc hai x·
Ph−¬ng B×nh vµ Ph−¬ng phó. Lao ®éng cã 1831 ng−êi, hÇu hÕt lµ lao ®éng phæ th«ng
kh«ng cã chuyªn m«n, nghiÖp vô.
67
Bé m¸y tæ chøc l©m tr−êng chØ cßn kho¶ng 60 ng−êi. Ngoµi ra l©m tr−êng cßn tæ
chøc tæ phßng chèng ch¸y rõng tù nguyÖn ®Õn tËn c¸c Êp trong d©n víi tæng sè 288 tæ viªn
tæ chøc thµnh 13 tæ.
H×nh S¬ ®å tæ chøc bé m¸y cña l©m tr−êng
68
3.3. §¸nh gi¸
3.3.1. C¸c mÆt lµm ®−îc
- Tõng b−íc c¶i thiÖn vµ t¨ng c−êng tÝnh ®a d¹ng sinh häc cho Lung Ngäc
Hoµng vÒ c¶ hÖ thùc vËt vµ hÖ ®éng vËt.
- B¶o vÖ ®−îc c¸c loµi thó hoang, bß s¸t do ng¨n ngõa ®−îc n¹n ch¸y rõng vµ s¨n
b¾t trém.
3.3.2. C¸c h¹n chÕ
- ViÖc thñy lîi hãa trong lµm thay ®æi s©u s¾c chÕ ®é thñy v¨n vµ chÊt l−îng
n−íc cña Lung, mÊt tÝnh chÊt m«i tr−êng tù nhiªn cña ®Êt ngËp n−íc. N−íc
ngät quanh n¨m, trõ ®Çu mïa m−a cã pH xÊp xØ 5. Tr÷ n−íc nhiÒu h¬n vµ tho¸t
n−íc nhanh h¬n. Lò vÒ nhiÒu h¬n, nhanh h¬n vµ cã nhiÒu phï sa h¬n.
- MÊt giai ®o¹n kh« h¹n vµ nhiÔm mÆn ®èi víi mét sè diÖn tÝch ®Êt cña Lung
trong n¨m lµm ¶nh h−ëng sinh th¸i côc bé vµ toµn bé. HÖ sinh th¸i dÇn dÇn
chuyÓn thµnh hÖ sinh th¸i n−íc ngät, mÊt ®i tÝnh chÊt ®a d¹ng ban ®Çu.
- ViÖc trång, ch¨m sãc c©y rõng vµ c©y n«ng nghiÖp cã sö dông mét l−îng hãa
chÊt n«ng nghiÖp vÒ l©u dµi sÏ ¶nh h−ëng ®Õn hÖ sinh th¸i ngËp n−íc tù nhiªn
cña Lung mµ hiÖn ch−a ®¸nh gi¸ hÕt t¸c h¹i.
3.3.3. KÕt luËn
- Qu¸ tr×nh lÞch sö qu¶n lý sö dông ®Êt cho thÊy viÖc s¨n b¾t thó hoang vµ s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp tù ph¸t trªn vïng Lung Ngäc Hoµng kh«ng cã lîi vÒ mÆt kinh
tÕ thËm chÝ cßn g©y ¶nh h−ëng xÊu chÕ ®é thñy v¨n, suy kiÖt ®a d¹ng sinh häc
ph¸ hñy sinh th¸i ®Êt ngËp n−íc.
- Qu¶n lý Lung Ngäc Hoµng theo m« h×nh l©m tr−êng kÕt hîp trång trät vµ ch¨n
nu«i thñy s¶n tá ra cã tiÕn bé h¬n nh−ng vÉn tiÒm tµng nguy c¬ khã l−êng tr−íc
vÒ sinh th¸i m«i tr−êng.
- Trong t−¬ng lai ®Ó b¶o vÖ vïng ®Êt ngËp n−íc Lung Ngäc Hoµng, viÖc nghiªn
cøu vµ ®Ò xuÊt Dù ¸n X©y dùng m« h×nh khu b¶o tån tù nhiªn ®Êt ngËp n−íc,
hoÆc m« h×nh Du lÞch sinh th¸i cho Lung Ngäc Hoµng lµ mét yªu cÇu bøc thiÕt
nh»m chän ra ph−¬ng c¸ch qu¶n lý phï hîp cho viÖc vµ duy tr× tÝnh ®a d¹ng
sinh häc ®Êt ngËp n−íc cña Lung vµ cña§BSCL.
69
NHÖÕNG THAÙCH THÖÙC VAØ CÔ HOÄI CUÛA VIEÄC QUAÛN LYÙ NGUOÀN
TAØI NGUYEÂN ÔÛ KHU BAÛO TOÀN THIEÂN NHIEÂN U MINH THÖÔÏNG
Baùo caùo naøy neâu leân nhöõng vaán ñeà lieân quan giöõa quaûn lyù nguoàn taøi
nguyeân ôû khu baûo toàn thieân nhieân U Minh Thöôïng vaø vuøng ñeäm. Hieåu roõ
ñöôïc vaán ñeà naøy coù leõ seõ giuùp cho nhöõng ngöôøi quaûn lyù khu baûo toàn khai
thaùc ñöôïc nhöõng tieàm naêng vaø khaéc phuïc nhöõng trôû ngaïi trong vieäc baûo
toàn röøng traøm treân ñaát ñaàm laày than buøn ôû khu baûo toàn U Minh Thöôïng
moät caùch coù hieäu quaû.
1. Nhöõng Thaùch Thöùc vaø Cô Hoäi Ñoái Vôùi Vieäc Baûo Toàn Heä Sinh Thaùi
Treân Ñaát Ñaàm Laày Than Buøn Ôû U Minh Thöôïng
1.1. Thaùch thöùc ñoái vôùi vieäc dieän tích röøng ngaøy caøng bò chia nhoû vaø thu heïp daàn,
vaø cô hoäi ñeå thaønh laäp moät maïng löôùi vuøng baûo veä ôû ñaây.
Khu baûo toàn thieân nhieân U Minh Thöôïng laø chöùng tích quan troïng vaø duy nhaát
veà caùnh röøng traøm bao la treân heä sinh thaùi ñaát ñaàm laày than buøn ôû Ñoàng Baèng Soâng
Cöûu Long, chieám khoaûng 1,6 trieäu ha vaøo naêm 1940 (UMT ICD Project Document,
1998). Hieän nay dieän tích röøng ôû khu baûo toàn thieân nhieân U Minh Thöôïng vaøo khoaûng
3.500ha. Trong ñoù dieän tích coù röøng ñöôïc phaân thaønh nhöõng loâ nhoû, cho neân ngaøy nay
röøng traøm ôû U Minh Thöôïng khoâng coù theå duy trì ñöôïc nhöõng chöùc naêng bình thöôøng
cuûa moät heä sinh thaùi khoûe maïnh tröôùc ñaây. Bôûi vì:
• Söï tích tröû nöôùc (suoát muøa möa) vaø cung caáp nöôùc (suoát muøa khoâ). Chöùc
naêng cung caáp nöôùc suoát muøa khoâ cuûa heä sinh thaùi treân ñaát ñaàm laày than buøn
ñaõ giaûm moät caùch ñaùng keå trong nhieàu naêm qua. Ngaøy nay, chuùng toâi phaûi
döïa vaøo heä thoáng ñeâ bao ñeå giöõ tình traïng aåm öôùt cho than buøn töø thaùng 12
ñeán thaùng 4 naêm sau.
• U Minh laø moät vuøng ñaát phía nam ñaõ vaø ñang maát daàn daàn nguoàn taøi nguyeân
thieân nhieân giaøu coù nhö ñaõ ñöôïc ñeà caäp trong nhöõng giai thoaïi cuûa Baùc Ba
Phi. Nhöõng caùnh röøng hieän nay khoâng coøn ñuû roäng cho nhöõng loaøi ñoäng vaät
coù kích thöôùc lôùn sinh soáng. Caùc loaøi ñoäng vaät töøng sinh soáng ôû röøng U Minh
nhö coïp, nai vaø caù saáu ñaõ bò tuyeät chuûng hoaøn toaøn. Chuùng cuõng chæ coøn
ñöôïc bieát qua tuïc ngöõ vaø thô ca, nhö laø: “treân xuoàng chuùng ta sôï caù saáu caén
chaân, loäi soâng sôï ñæa, voâ röøng sôï coïp aên” chæ coøn trong kyù öùc cuûa nhöõng
ngöôøigiaø ôû U Minh.
∗
UMTNR Conservation and Community Development Project is a 5 year (1998 - 2003) ICD project,
funded by DANIDA, jointly implemented by Kien Giang DARD, CARE Denmark and CARE
International in Vietnam.
70
Tuy nhieân, chính phuû ñaõ quan taâm ñeán vieäc baûo toàn nhöõng vuøng coøn ña daïng
sinh hoïc cao ôû tænh Kieân Giang. Nhö laø ñaàu tö naâng caáp khu baûo toàn Phuù Quoác vaø U
71
Minh Thöôïng leân thaønh vöôøn quoác gia, tieàm naêng thaønh laäp nhöõng vuøng baûo veä môùi nhö
döï aùn ñaát ngaäp nöôùc Haø Tieân. Moät maïng löôùi caùc khu baûo veä trong vuøng cuøng vôùi söï
lieân keát laãn nhau laøm cho chöùc naêng cuûa töøng khu baûo veä seõ ñöôïc naâng cao hieäu quaû
moät caùch roõ reät
1.3. Cô hoäi vaø thaùch thöùc ñoái vôùi baûo toàn loaøi Raùi Caù Loâng Muõi (Hairy-nosed otter)
ôû U Minh Thöôïng
Moät phaùt hieän ñaùng quan taâm cuûa döï aùn laø tìm thaáy loaøi raùi caù loâng muõi sinh
soáng ôû khu baûo toàn thieân nhieân U Minh Thöôïng, ñaây laø loaøi ñang bò ñe doïa tuyeät chuûng
ôû möùc ñoä toaøn caàu vaø cuõng laø loaøi raùi caù ñang bò ñe doïa tuyeät chuûng ôû möùc ñoä nghieâm
troïng cuûa Chaâu AÙ. Hieän nay, chæ coù hai khu baûo toàn ñöôïc xaùc nhaän laø coù loaøi raùi caù loâng
muõi sinh soáng, ñoù laø khu baûo toàn thieân nhieân U Minh Thöôïng ôû Vieät Nam vaø vuøng röøng
treân ñaát ñaàm laày than buøn Toh Daeng ôû nam Thaùi Lan. Ñieàu naøy cuøng vôùi nhöõng phaùt
hieän khaùc laøm cho U Minh Thöôïng trôû thaønh vuøng ñaát ngaäp nöôùc coù taàm quan troïng ôû
möùc toaøn caàu. Tuy nhieân, ñieàu naày cuõng ñöôïc xem nhö laø moät thaùch cho khu baûo toàn
thieân nhieân U Minh Thöôïng laø laøm theá naøo ñeå baûo ñaûm söï toàn taïi vaø tieáp tuïc phaùt trieån
cuûa moät soá löôïng nhoû loaøi raùi caù loâng muõi trong thôøi gian tôùi. Vôùi söï ñoàng yù cuûa Uûy
Ban Nhaân Daân tænh Kieân Giang, Sôû Noâng Nghieäp vaø Phaùt Trieån Noâng Thoân tænh Kieân
Giang keát hôïp vôùi nhoùm nghieân cöùu veà raùi caù cuûa Nhaät Baûn vaø toå chöùc CARE quoác teá ôû
Vieät Nam seõ toå chöùc moät hoäi thaûo quoác teá vaøo ñaàu naêm 2002 taïi Raïch Giaù veà baûo toàn
vaø nhaän thöùc cuûa coäng ñoàng veà loaøi raùi caù naày ôû khu baûo toàn thieân nhieân U Minh
Thöôïng vaø cuõng ñeà ra xaây döïng moät chöông trình haønh ñoäng ñeå baûo toàn loaøi naày.
1.4. Thaùch thöùc ñoái vôùi vieäc phaùt trieån du lòch sinh thaùi trong thôøi gian tôùi ôû Vöôøn
Quoác Gia U Minh Thöôïng
Vôùi chöùc naêng laø khu baûo toàn thieân nhieân ñaõ giuùp cho U Minh Thöôïng haïn cheá
ñöôïc nhieàu ngöôøi lui tôùi, keå caû daân cö soáng xung quanh vuøng loõi (vuøng baûo veä nghieâm
ngaët). Tuy nhieân, khi trôû thaønh vöôøn quoác gia, U Minh Thöôïng chaéc chaén phaûi ñoái maët
vôùi aùp löïc phaùt trieån du lòch. Vôùi tính chaát ñoäc nhaát voâ nhò veà maët thieân nhieân cuûa U
Minh Thöôïng seõ laø cô hoäi lôùn cuõng nhö thaùch thöùc khoâng nhoû ñoái vôùi vöôøn quoác gia U
Minh Thöôïng, ñaëc bieät laø trong phaùt trieån vaø quaûn lyù du lòch sinh thaùi. Tuy nhieân, baát cöù
moät hoaït ñoäng phaùt trieån naøo dieãn ra trong vöôøn quoác gia cuõng phaûi ñöôïc ñaùnh giaù taùc
ñoäng moâi tröôøng ñeå nhaèm laøm giaûm bôùt nhöõng aûnh höôûng baát lôïi.
72
1.5. Cô hoäi:
Naèm ngoaøi nhöng gaàn nhöõng vuøng deã bò aûnh höôûng luõ luït cuûa Soâng Cöûu Long, U
Minh Thöôïng neân höôùng ñeán phaùt trieån nhieàu saûn phaåm noâng nghieäp, ñaëc bieät laø caùc
loaïi hoa maøu khan hieám ôû nhöõng thò tröôøng trong vuøng suoát vaø sau thôøi gian luõ luït
2. Nhöõng Thaùch Thöùc Ñoái Vôùi Döï Aùn Baûn Toàn vaø Phaùt Trieån Coäng
Ñoàng Ôû Khu Baûo Toàn Thieân Nhieân U Minh Thöôïng
Höôùng cuûa CARE trong Döï Aùn Baûo Toàn vaø Phaùt Trieån Keát Hôïp: Moät döï aùn
baûo toàn vaø phaùt trieån keát hôïp phaûi thieát laäp cho ñöôïc moái lieân keát giöõa baûo toàn vaø
phaùt trieån. Khoâng thieát laäp ñöôïc moái lieân keát ñoù, döï aùn baûo toàn vaø phaùt trieån keát hôïp
seõ trôû thaønh hai döï aùn rieâng reõ: moät döï aùn phaùt trieån ôû vuøng ñeäm vaø moät döï aùn baûo toàn
coù leõ khoâng beàn vöõng ôû vuøng loõi (CARE Project Document). Moái lieân keát ñoù coù theå
ñöôïc trình baøy theo moät caùch khaùc: Neáu coäng ñoàng daân cö ôû vuøng ñeäm coù theå thu ñöôïc
moät soá lôïi ích töø nhöõng hoaït ñoäng baûo toàn thì hoï seõ tham gia tích cöïc trong vieäc baûo veä
khu baûo toàn.
Hieän nay, coäng ñoàng daân cö ôû vuøng ñeäm cuûa khu baûo toàn thieân nhieân U Minh
Thöôïng coù leõ nhaän ñöôïc lôïi ích töø vieäc baûo toàn ôû vuøng loõi baèng nhieàu caùch :
• Nhöõng caùch truyeàn thoáng trong khai thaùc nguoàn taøi nguyeân cuûa ngöôøi daân
ñòa phöông laø laøm chuoàng dôi ñeå laáy phaân dôi vaø gaùc keøo laáy maät ong. Moät
soá gia ñình nhö gia ñình coâ Hoàng Y ôû keânh 3 ñaõ thaønh coâng trong vieäc nhaân
gioáng vaø gaây troàng caây boàn boàn (Typha angustifolia), thaân non cuûa caây naøy
laøm döa aên raát ngon vaø ñöôïc xem laø moät trong nhöõng moùn ñaëc saûn cuûa vuøng
ñaát ngaäp nöôùc, chaúng nhöõng môû ra moät höôùng laøm aên môùi maø coøn goùp phaàn
laøm giaûm ñi aùp löïc khai thaùc nguoàn taøi nguyeân thieân cuûa khu baûo toàn.
• Ñoái vôùi 76 hoä gia ñình soáng giöõa keânh bao trong vaø keânh 120: moãi hoä ñöôïc
nhaän 5 ha trong khi ñoù moãi hoä soáng beân ngoaøi keânh 120 chæ ñöôïc nhaän töø 3-4
ha. Ñoåi laïi, hoï phaûi coù traùch nhieäm giuùp ñôõ Ban Quaûn Lyù trong vieäc baûo veä
röøng vaø caùc nguoàn taøi nguyeân. Ñaây laø moät ñieån hình trong haïn cheá söï xaâm
nhaäp traùi pheùp. Hoï ñöôïc chia thaønh 4 nhoùm töï quaûn. Coâng baèng maø noùi: hieän
taïi hoï haønh ñoäng nhö nhöõng ngöôøi baûo veä röøng chuû löïc, giuùp ban quaûn lyù
trong vieäc baûo veä röøng choáng laïi nhöõng xaâm nhaäp vaø chaùy röøng. Hoï ñöôïc
xem nhö “nhöõng ngöôøi baûo veä röøng quaàn chuùng hay laø maëc thöôøng phuïc”.
Khi naâng caáp töø khu baûo toàn leân vöôøn quoác gia cuõng seõ coù lôïi cho ban quaûn
lyù vì luùc ñoù löïc löôïng baûo veä röøng seõ laø moät boä phaän trong ban quaûn lyù (1 toå
trong ban quaûn lyù).
• Keá hoaïch ñaàu tö vöôøn quoác gia vaø ñònh höôùng phaùt trieån du lòch ôû U Minh
Thöôïng coù theå mang laïi cho ngöôøi daân ñòa phöông nhöõng nguoàn thu nhaäp
môùi, nhö laø cung caáp cho du khaùch nhöõng saûn phaåm ñòa phöông (thöùc aên,
nhöõng ñaëc saûn ñòa phöông) and nhöõng dòch vuï (caùc trang traïi noâng – laâm –
ngö keát hôïp cho tham quan – giaûi trí, …). Hieän taïi, coäng ñoàng daân cö ôû vuøng
73
ñeäm ñöôïc höôûng söï ñaàu tö cuûa nhaø nöôùc trong vieäc laøm con ñöôøng nhöïa treân
con ñeâ bao.
• Tuy nhieân, ngöôøi daân soáng ôû vuøng ñeäm coù theå nhaän ñöôïc nhieàu lôïi töùc töø caùc
nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân ôû vuøng loõi, chaúng haïn nhö: nöôùc ngoït vaø taøi
nguyeân thuûy saûn.
− Nöôùc saïch: Nhu caàu nöôùc saïch (nöôùc khoâng chua, nöôùc ngoït) töø vuøng loõi
ñöôïc söû duïng chuû yeáu ñeå töôùi cho caây troàng, ñaëc bieät laø nhöõng hoä gia
ñình soáng gaàn keânh phía trong. Haàu heát ñaát trong vuøng naày laø ñaát pheøn
hay laø pheøn tieàm taøng. Hieän taïi coù moät maâu thuaãn trong söû duïng nöôùc
ngoït cho phoøng choáng chaùy (phaûi giuõ tình traïng aåm öôùt cho than buøn),
hôn laø cung caáp nöôùc saïch cho cö daân vuøng ñeäm trong suoát muøa khoâ. Tuy
nhieân, maâu thuaãn naày coù theå maát ñi khi con ñeâ bao quanh voøm than buøn
ñöôïc laøm cho kieân coá, cuøng vôùi vieäc caûi thieän heä thoáng coáng noái vuøng
ñeäm vôùi vuøng loõi ñeå söû duïng toái ña nguoàn nöôùc ngoït coù ñöôïc. Vôùi hoaøn
caûnh laø moät vöôøn quoác gia môùi ñöôïc coâng nhaän, U Minh Thöôïng seõ coù
theå haáp daãn ñöôïc söï ñaàu tö töø ngaân saùch nhaø nöôùc hoaëc töø nhöõng nguoàn
khaùc ñeå caûi thieän heä thoáng ñeâ. Tuy vaäy, vieäc ñaàu tö ñeå naâng caáp ñeâ caàn
phaûi coù moät ñaùnh giaù ñaày ñuû tính khaû thi veà maët kyõ thuaät (söï roø ræ nöôùc
thoâng qua ñeâ, moái ñe doïa ñöôïc gaây ra do moái) vaø caû veà maët moâi tröôøng
(taùc ñoäng tieâu cöïc). Döï aùn coù theå cung caáp döõ kieän veå ñoä cao cuûa ñeâ bao
and voøm than buøn cho hoaït ñoäng ñaùnh giaù naøy.
− Taøi nguyeân thuûy saûn: baûo veä hieäu quaû khu baûo toàn ñoàng nghóa taïo ra
moâi tröôøng soáng vaø sinh saûn thuaän lôïi caùc loaøi caù (nhö laø caù loùc, caù treâ,
caù roâ, caù saëc, löôn, …). Vieäc thaùo nöôùc töø vuøng loõi ñeán vuøng ñeäm seõ keùo
theo moät löôïng caù vaøo caùc con keânh ôû vuøng ñeäm vaø cö daân ñöôïc pheùp
khai thaùc caù ôû ñoù. Ban quaûn lyù cuõng cho ñaáu thaàu khai thaùc caù ôû vuøng loõi.
Saûn löôïng caù naêm qua ñaõ giaûm moät caùch ñoät ngoät so vôùi caùc naêm tröôùc.
Ñieàu naøy coù leõ do söï khai thaùc quaù möùc trong nhöõng naêm gaàn ñaây hay laø
söï che kín beà maët ao ñaàm ôû vuøng loõi bôûi nhöõng loaøi thöïc vaät ngoaïi lai (seõ
ñöôïc thaûo luaän ôû phaàn sau). Keát quaû nghieân cöùu cuûa nhoùm ñaùnh giaù taäp
ñoaøn caù cuûa tröôøng Ñaïi Hoïc Caàn Thô seõ giuùp cho döï aùn xaây döïng moät
chieán löôïc quaûn lyù beàn vöõng nguoàn taøi nguyeân caù ôû khu baûo toàn.
3. Moái ñe doïa veà söï lan traøn cuûa thöïc vaät ngoaïi lai ôû U Minh Thöôïng
3.1. Mai döông (Mimosa pigra)
Mai döông laø loaøi baûn ñòa cuûa vuøng nhieät ñôùi Chaâu Myõ, chuùng coù theå taïo thaønh
nhöõng luøm caây chaèng chòt, daày ñaëc ñeán noåi khoâng coù loaøi ñoäng thöïc vaät ñòa phöông naøo
coù theå soáng chung ñöôïc, vôùi kích thöôùc nhoû beù ôû vuøng ñaàm laày chuyeån thaønh loaøi caây
buïi cao ôû ñaát lieàn (Smith, N.M., 1995). Mai döông thaät söï laø moái ñe doïa cho coâng taùc
baûo toàn caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc ôû Vieät Nam. Vöôøn Quoác Gia Traøm Chim laø moät minh
chöùng roõ neùt veà hieåm hoïa cuûa loaøi caây naày. Caây naày ñöôïc tìm thaáy laàn ñaàu ôû Traøm
Chim vaøo khoaûng naêm 1985 – 1986 vôùi moät vaøi buïi. Do khoâng ñöôïc quan taâm dieät tröø
74
ngay töø ban ñaàu, neân ngaøy nay noù ñaõ lan traøn ra caû moät vuøng roäng lôùn khaép Traøm Chim.
Ñeán thaùng 5 naêm 2000, mai döông ñaõ xaâm chieám khoaûng 500ha. Nhöng chæ moät naêm
sau, dieän tích bò xaâm chieám ñaõ taêng leân gaáp ñoâi. (Traàn Trieát, 10 - 2001 – pers. comm.).
Vaøo naêm 1996, nhaân vieân döï aùn ñaõ phaùt hieän ñöôïc söï xaâm nhaäp cuûa caây mai
döông vaøo U Minh Thöôïng ngay töø giai ñoaïn môùi baét ñaàu, neân vieäc tieâu dieät noù deã
daøng vaø ít toán keùm. Nhaân vieân cuûa döï aùn vaø khu baûo toàn cuõng ñaõ ñöôïc huaán luyeän caån
thaän veà quaûn lyù coû daïi vaø ñaõ thöïc hieän coâng vieäc kieåm tra coû daïi ñònh kyø haøng thaùng ôû
khu baûo toàn thieân nhieân U Minh Thöôïng. Döï aùn cuõng ñaõ phaùt taøi lieäu böôùm veà caây mai
döông cho ngöôøi daân ñòa phöông ñeå naâng cao nhaän thöùc coäng ñoàng veà söï nguy hieåm cuûa
caây mai döông vaø khuyeán khích söï tham gia cuûa coäng ñoàng ñòa phöông trong vieäc kieåm
soaùt loaøi caây naøy ngay treân ñaát ñai cuûa hoï naèm trong vuøng ñeäm.
3.2. Luïc bình (Eichhornia crassipes) vaø beøo caùi (Pistia stratiotes)
Phoøng choáng chaùy laø moät trong nhöõng vaán ñeà caáp baùch haøng ñaàu ñoái vôùi ban
quan lyù khu baûo toàn. Nhöõng nhaø quaûn lyù taøi nguyeân thì ñang coá gaéng giöõ cho than buøn ôû
vuøng loõi aåm öôùt suoát muøa khoâ baèng caùch döïa vaøo con ñeâ bao xung quanh. Ñieàu naøy laøm
cho nöôùc trong khu baûo toàn khoâng chaûy hoaëc laø chaûy raát chaäm, do ñoù caùc loaøi thöïc vaät
noåi maø chuû yeáu laø caùc loaøi xaâm chieám nhö beøo caùi vaø luïc bình coù cô hoäi phaùt trieån
nhanh che kín hoaøn toaøn dieän tích maët nöôùc keå caû toaøn boä caùc con keânh cuûa khu baûo
toàn.
Caùc loaøi thöïc vaät noåi naày gaây trôû ngaïi cho giao thoâng thuûy, laøm cho vieäc söû duïng
xuoàng ñeå tuaàn tra vaø laøm
coâng taùc nghieân cöùu trong
khu baûo toàn gaëp nhieàu khoù
khaên vaø ñoâi khi khoâng theå
di chuyeån ñöôïc. Quan troïng
hôn nöõa laø söï che kín maët
nöôùc cuûa caùc loaøi thöïc vaät
noåi naày ñaõ phaù vôõ maïng
löôùi thöùc aên cuûa heä sinh thaùi
thuûy sinh, töø maét xích ñaàu
tieân cuûa chuoãi thöùc aên laø
quaù trình quanh hôïp cuûa caùc
sinh vaät saûn xuaát nhö laø
Infestation on an open swamp in U Minh Thuong Nature
Reserve. Photo by Nguyen P.B. Hoa, 11/2001. CARE UMT
phieâu sinh thöïc vaät hoaëc
taûo, ñeán laøm suy giaûm tieàm
naêng taøi nguyeân thuûy saûn. Naêm ngoaùi, khu baûo toàn bò thaát thu lôùn trong khai thaùc caù.
Nhöõng taùc haïi do söï xaâm chieám cuûa thöïc vaät noåi ñoái vôùi doøng dinh döôõng vaø naêng suaát
caù caàn phaûi ñöôïc ñieàu tra nghieân cöùu theâm nöõa. Tuy nhieân, coù moät soá suy nghó veà caùch
khaéc phuïc khoù khaên naày nhö sau:
• Kieåm soaùt cô hoïc: Caùc loaøi thöïc vaät noåi naøy coù theå laø moät nguoàn nguyeân lieäu
laøm phaân höõu cô hay laøm nguoàn thöùc aên cho chaên nuoâi. Moät thí nghieäm
thaønh coâng veà söû duïng caùc caây naày cho muïc ñích noùi treân coù leõ seõ kích thích
75
ngöôøi daân ñòa phöông thu hoaïch chuùng ôû taát caû caùc con keânh vaø beà maët cuûa
ao ñaàm.
• Kieåm soaùt sinh hoïc: Ñöa nhöõng loaøi aên thöïc vaät nhö laø caù traém coû vaøo khu
baûo toàn coù leõ seõ giuùp giaûi quyeát vaán ñeà naøy. Caù traém coû (Grass Carp) thì
khoâng theå sinh saûn moät caùch töï nhieân ôû vuøng naøy vaø coù theå aên caùc loaøi thöïc
vaät noåi naøy. Dó nhieân phaûi coù moät ñaùnh giaù taùc ñoäng moâi tröôøng ñaày ñuû tröôùc
khi ñöa baát kyø moät loaøi ngoaïi lai naøo vaøo moät vuøng môùi.
76
TOÅNG QUAN VEÀ CAÙC HEÄ SINH THAÙI ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC
TÖÏ NHIEÂN ÔÛ ÑOÀNG BAÈNG SOÂNG CÖÛU LONG
1. Më §Çu
Dßng s«ng Mª C«ng víi chiÒu dµi trªn 4.200 km, ch¶y qua l·nh thæ cña 6 quèc gia,
®æ ra biÓn §«ng vµ t¹o nªn ®ång b»ng s«ng Cöu Long, trong ®ã phÇn ®ång b»ng cña ViÖt
Nam n»m ë tËn cïng cña l−u vùc s«ng Mª C«ng, cã diÖn tÝch gÇn 4 triÖu hecta vµ d©n sè
18 triÖu ng−êi, chiÕm 12% tæng diÖn tÝch tù nhiªn vµ 22% d©n sè cña c¶ n−íc.
§ång b»ng s«ng Cöu Long (§BSCL) lµ mét vïng ®Êt trï phó, giµu tµi nguyªn thiªn
nhiªn, lµ vïng träng ®iÓm vÒ an ninh l−¬ng thùc quèc gia, lµ ®Þa bµn quan träng vÒ thñy
s¶n xuÊt khÈu vµ c¸c lo¹i hµng hãa n«ng s¶n kh¸c.
Dùa trªn ®Þnh nghÜa cña Ramsar vÒ ®Êt ngËp n−íc vµ theo kÕt qu¶ x©y dùng hÖ
thèng ph©n lo¹i vµ b¶n ®å ®Êt ngËp n−íc §BSCL (tû lÖ 1:250.000) do nhãm Dù ¸n ®Êt
ngËp n−íc cña ñy Ban s«ng Mª C«ng ViÖt Nam thùc hiÖn, h¬n 90% diÖn tÝch cña §BSCL
lµ ®Êt ngËp n−íc, trong ®ã theo sè liÖu thèng kª gÇn ®©y nhÊt, hÇu hÕt diÖn tÝch cña ®ång
b»ng ®· ®−îc khai hoang, canh t¸c phôc vô c¸c môc tiªu kinh tÕ, lu«n ®−îc thay ®æi quy
ho¹ch sö dông ®Êt ®ai vµ ®iÒu chØnh c¬ cÊu s¶n xuÊt cho phï hîp víi c¸c môc tiªu ph¸t
triÓn kinh tÕ-x· héi cña tõng giai ®o¹n. DiÖn tÝch ®Êt ngËp n−íc tù nhiªn chØ cßn l¹i kho¶ng
14%. §ã lµ nh÷ng n¬i ph©n bè cña c¸c hÖ sinh th¸i rõng.
Do ®ã, nÕu nãi ®Õn c¸c hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp n−íc tù nhiªn ë §BSCL hiÖn nay,
tøc lµ nãi ®Õn c¸c hÖ sinh th¸i rõng ngËp n−íc, n¬i cßn gi÷ l¹i ®−îc nh÷ng ®Æc tr−ng tù
nhiªn tiªu biÓu cña §BSCL, mét vïng ®Êt ngËp n−íc réng lín nhÊt cña ViÖt Nam.
Víi lý do nh− vËy, bµi tr×nh bµy nµy nh»m giíi thiÖu mét c¸ch tæng qu¸t vÒ c¸c hÖ
sinh th¸i rõng ngËp n−íc ë §BSCL, vÒ c¸c khu b¶o tån thiªn nhiªn vµ c¸c V−ên quèc gia
®· vµ sÏ ®−îc thµnh lËp trong thêi gian s¾p tíi, vµ mét sè chÝnh s¸ch chñ yÕu liªn quan ®Õn
viÖc qu¶n lý bÒn v÷ng c¸c hÖ sinh th¸i rõng ngËp n−íc nµy.
2. Vai trß cña c¸c hÖ sinh th¸i rõng ngËp n−íc ë §BSCL
Tõ xa x−a, §BSCL vèn ®· lµ n¬i ph©n bè cña rõng §−íc vµ rõng Trµm næi tiÕng.
Rõng ®· h×nh thµnh, tån t¹i vµ ph¸t triÓn trªn nh÷ng diÖn tÝch tËp trung lín ë §ång Th¸p
M−êi, U Minh, däc ven biÓn Nam Bé vµ vïng tø gi¸c Long Xuyªn. Rõng ngËp n−íc ®·
g¾n bã víi cuéc sèng cña ng−êi d©n vïng ®ång b»ng, che chë vµ nu«i sèng hä tõng ngµy.
Rõng ngËp n−íc cßn mang ý nghÜa vµ nh÷ng gi¸ trÞ ®éc ®¸o vÒ v¨n hãa, lÞch sö vµ nh©n
v¨n cña mét vïng ®ång b»ng tõ thuë cha «ng ®Õn khai hoang lËp nghiÖp ë n¬i ®©y. Tuy
nhiªn, trong nh÷ng n¨m võa qua, khi mµ d©n sè, diÖn tÝch s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, diÖn tÝch
nu«i trång thñy s¶n vµ diÖn tÝch kªnh, m−¬ng thñy lîi t¨ng lªn, th× diÖn tÝch rõng còng
gi¶m sót, chÊt l−îng rõng ngµy mét suy tho¸i. Nh÷ng hiÖn t−îng mµ ai còng dÔ nhËn thÊy
lµ tÝnh ®a d¹ng sinh häc cña c¸c hÖ sinh th¸i rõng vµ sù phong phó cña tµi nguyªn n«ng
nghiÖp vµ tµi nguyªn thñy s¶n ngµy cµng gi¶m ®i, trong khi ®ã sù xãi lë bê biÓn, x©m nhËp
mÆn vµ tµn ph¸ cña n−íc lò ngµy cµng t¨ng lªn, n−íc s¹ch cho sinh ho¹t trë nªn khan
hiÕm, m«i tr−êng bÞ « nhiÔm, cuéc sèng cña ng−êi d©n ngµy cµng bÞ ®e däa nhiÒu h¬n bëi
77
thiªn tai vµ nh÷ng t¸c ®éng xÊu kh¸c cña tù nhiªn. Ch¾c ch¾n sù mÊt rõng lµ mét trong
nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu cña nh÷ng hiÖn t−îng nµy. HiÖn nay, c¸c tØnh ë §BSCL ®ang
triÓn khai thùc hiÖn Dù ¸n 5 triÖu hecta rõng theo QuyÕt ®Þnh sè 661/1998/Q§-TTg cña
Thñ T−íng ChÝnh phñ vµ ë mét sè n¬i, ng−êi d©n ®· chñ ®éng chuyÓn ®æi nh÷ng diÖn tÝch
trång lóa sang trång rõng, phÊn ®Êu n©ng ®é che phñ cña rõng ë §BSCL tõ 6,8% nh− hiÖn
nay lªn 12,3% vµo n¨m 2010.
3. C¸c v−ên quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn ë §BSCL
§BSCL cã c¸c v−ên quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn rõng ngËp n−íc ®· vµ sÏ
®−îc Thñ T−íng ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh thµnh lËp nh− sau :
2) Khu B¶o Tån Thiªn Nhiªn §Êt NgËp N−íc Th¹nh Phó
Quy m« : 8.000 ha. (§· ®−îc Thñ T−íng ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh phª duyÖt)
§Þa ®iÓm : t¹i tØnh BÕn Tre.
Môc tiªu chñ yÕu : B¶o tån hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp n−íc vïng cöa s«ng Mª
C«ng vµ ven biÓn, n¬i dßng s«ng Mª C«ng gÆp biÓn §«ng. B¶o tån hÖ sinnh
th¸i ngËp mÆn vµ c¸c di tÝch lÞch sö cÊp quèc gia vÒ ®−ßng Truêng S¬n trªn
biÓn.
78
6) Khu B¶o Tån Thiªn Nhiªn U Minh Th−îng
Quy m« : 8.000 ha. (§· ®−îc Thñ T−íng ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh phª duyÖt)
§Þa ®iÓm : tØnh Kiªn Giang
Môc tiªu chñ yÕu : B¶o tån hÖ sinh th¸i rõng Trµm trªn ®Êt than bïn vµ c¸c loµi
®éng, thùc vËt quý hiÕm, cã gi¸ trÞ.
§ang tr×nh Thñ T−íng phª duyÖt chuyÓn h¹ng Khu b¶o tån thiªn nhiªn U Minh
Th−îng thµnh V−ên quèc gia .
8) Khu B¶o Tån Thiªn Nhiªn §Êt NgËp N−íc Lung Ngäc Hoµng
Quy m« : 3.000 ha
§Þa ®iÓm : tØnh cÇn Th¬
Môc tiªu chñ yÕu : B¶o tån mét diÖn tÝch tù nhiªn cßn sãt l¹i ë vïng ®Êt ngËp
n−íc phÝa T©y s«ng HËu Giang vµ c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa, nh©n v¨n cña ®ång b»ng
Nam Bé.
§ang tr×nh Thñ T−íng ChÝnh phñ phª duyÖt thµnh lËp Khu b¶o tån thiªn nhiªn
®Êt ngËp n−íc Lung Ngäc Hoµng thuéc hÖ thèng c¸c khu rõng ®Æc dông cña
ViÖt Nam.
Ngoµi ra, ë §BSCL cßn cã V−ên quèc gia Phó Quèc (thuéc huyÖn ®¶o Phó Quèc,
tØnh Kiªn Giang), ®· ®−îc Thñ T−íng ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh thµnh lËp th¸ng 6/2001.
Nh− vËy, trong vïng ®Êt ngËp n−íc ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long, cã c¸c khu
rõng ®Æc dông ®−îc Thñ T−íng ChÝnh phñ x¸c lËp nh− sau :
z 03 V−ên quèc gia (Trµm Chim, U Minh Th−îng, Mòi Cµ Mau)
z 05 Khu b¶o tån loµi vµ sinh c¶nh (Th¹nh Phó, Vå D¬i, Lung Ngäc Hoµng,
c¸c s©n chim B¹c Liªu, c¸c s©n chim Cµ Mau)
4. Qu¸ tr×nh ban hµnh quyÕt ®Þnh thµnh lËp mét khu rõng ®Æc dông
¾ Theo LuËt b¶o vÖ vµ Ph¸t triÓn rõng, nh÷ng khu rõng ®Æc dông cã tÇm quan
träng quèc gia, sÏ do Thñ Tuíng ChÝnh phñ quyÕt ®Þnh thµnh lËp.
¾ Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n quy ho¹ch hÖ thèng c¸c khu rõng ®Æc
dông quèc gia. (C¬ quan x©y dùng tµi liÖu quy ho¹ch : Côc KiÓm L©m - DFP vµ
ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng - FIPI).
¾ ViÖn §iÒu tra Quy ho¹ch Rõng tiÕn hµnh x©y dùng ChiÕn l−îc ph¸t triÓn L©m
nghiÖp vµ b¸o c¸o Quy ho¹ch ph¸t triÓn L©m nghiÖp cho 07 vïng sinh th¸i vµ
cho c¸c tØnh, trong ®ã cã hÖ thèng c¸c khu rõng ®Æc dông.
79
Riªng ë §BSCL, Ph©n viÖn §TQH Rõng lµ c¬ quan ®iÒu phèi Dù ¸n vÒ “§iÒu
tra vµ qu¶n lý ®Êt ngËp n−íc” thuéc Ch−¬ng tr×nh M«i tr−êng cña ñy Ban s«ng
Mª C«ng ViÖt Nam. C¸c c¬ quan thµnh viªn tham gia Dù ¸n gåm : Ph©n viÖn
Quy ho¹ch Thñy Lîi Nam Bé, ViÖn nghiªn cøu nu«i trång Thñy s¶n 2, Ph©n
viÖn Quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ N«ng nghiÖp, §µi KhÝ t−îng Thñy v¨n khu vùc
Nam Bé.
¾ TiÕp tôc c¸c b−íc c«ng viÖc nh− trªn, qu¸ tr×nh x©y dùng mét Dù ¸n thµnh lËp
khu rõng ®Æc dông ®−îc tiÕn hµnh nh− sau :
1) Thèng nhÊt vÒ chñ tr−¬ng thµnh lËp vµ ®Çu t− khu rõng ®Æc dông gi÷a
UBND tØnh vµ Bé NN&PTNT;
2) TiÕn hµnh ®iÒu tra, kh¶o s¸t thùc ®Þa ®Ó luËn chøng vÒ khoa häc cho viÖc
x¸c lËp khu rõng ®Æc dông vµ quy ho¹ch ph©n vïng chøc n¨ng, ®ång thêi ®Ó
quyÕt ®Þnh c¸c néi dung ®Çu t−;
3) X©y dùng c¸c lo¹i b¶n ®å;
4) Xö lý, ph©n tÝch, tæng hîp c¸c tµi liÖu vµ th«ng tin;
5) X©y dùng b¸o c¸o Dù ¸n khu rõng ®Æc dông;
6) Th«ng qua UBND tØnh vµ tr×nh thÈm ®Þnh Dù ¸n t¹i Bé NN&PTNT, Bé
Khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t− (vµ c¸c Bé cã
liªn quan kh¸c theo quy ®Þnh cña V¨n phßng ChÝnh phñ);
7) Tr×nh Thñ T−íng ChÝnh phñ ban hµnh QuyÕt ®Þnh thµnh lËp khu rõng ®Æc
dông.
5. Mét sè kiÕn nghÞ vÒ viÖc lËp quy ho¹ch ph¸t triÓn trªn ®Þa bµn mét
tØnh ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long
5.1. HiÖn nay trªn ®Þa bµn mét tØnh cã nhiÒu lo¹i quy ho¹ch, nh− : Quy ho¹ch
tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi; Quy ho¹ch sö dông ®Êt; Quy ho¹ch cña
c¸c chuyªn ngµnh (n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, thñy s¶n, thñy lîi, giao th«ng,
m«i tr−êng, v¨n hãa, gi¸o dôc,..v..v..). Ngoµi ra cßn cã quy ho¹ch cÊp tØnh vµ
quy ho¹ch cÊp huyÖn vµ nh÷ng quy ho¹ch kh¸c theo chØ thÞ cña trung −¬ng.
C¸c Quy ho¹ch nµy th−êng tu©n theo vµ ®¸p øng c¸c môc tiªu vµ nhiÖm vô
ph¸t triÓn cña tõng ngµnh (tõng Bé), nh−ng hÇu nh− cßn mang tÝnh côc bé cña
ngµnh vµ thiÕu mét nÒn t¶ng rÊt quan träng ®ã lµ dùa trªn quan ®iÓm vÒ
sinh th¸i ®Êt ngËp n−íc khi lµm quy ho¹ch.
5.2. §ång b»ng s«ng Cöu Long lµ mét vïng ®Êt ngËp n−íc (wetland) lín nhÊt ë
ViÖt Nam. §Êt ngËp n−íc cã vai trß rÊt quan träng ®èi víi nh÷ng céng ®ång
d©n c− sèng trong hoÆc gÇn nh÷ng vïng ®Êt ngËp n−íc, nh− cung cÊp l−¬ng
thùc, thùc phÈm, chÊt ®èt, vËt liÖu lµm nhµ cöa. §Êt ngËp n−íc cßn b¶o vÖ sù
®a d¹ng sinh häc, duy tr× c¸c qu¸ tr×nh sinh th¸i, läc s¹ch n−íc th¶i, ®iÒu hßa
khÝ hËu, b¶o vÖ c¸c gi¸ trÞ vÒ v¨n hãa, lÞch sö, nh©n v¨n, lµ n¬i tham quan,
nghiªn cøu khoa häc, gi¶i trÝ vµ du lÞch sinh th¸i.
HÖ sinh th¸i ®Êt ngËp n−íc (wetland ecosystem) lµ mét trong nh÷ng hÖ sinh
th¸i cã n¨ng suÊt cao nhÊt trªn tr¸i ®Êt, ®ång thêi còng lµ mét hÖ sinh th¸i dÔ
bÞ ®æ vì. C¸c tµi nguyªn ®Êt ngËp n−íc chÞu sù chi phèi chÆt chÏ bëi chÕ ®é
thñy v¨n vµ chÊt l−îng n−íc. §BSCL, víi mét hÖ thèng c¸c s«ng vµ kªnh r¹ch
80
ch»ng chÞt, nÕu cã bÊt kú mét t¸c ®éng nµo lªn hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp n−íc ë
mét vïng nµy, sÏ ¶nh h−ëng ngay ®Õn c¸c vïng kh¸c.
Do ®ã, trong khi tiÕn hµnh lËp c¸c quy ho¹ch sö dông tµi nguyªn ®Êt ngËp
n−íc ë §BSCL ®Ó phôc vô cuéc sèng cña ng−êi d©n còng nh− c¸c môc tiªu
ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña tØnh, c¸c nhµ quy ho¹ch cÇn ph¶i dùa trªn
nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp n−íc, dùa trªn quy luËt t¸c ®éng
lÉn nhau gi÷a c¸c thµnh phÇn cña hÖ sinh th¸i, theo quan ®iÓm sö dông kh«n
ngoan tµi nguyªn ®Êt ngËp n−íc (wise-use of wetlands).
5.3. Víi quan ®iÓm nh− trªn, mçi tØnh ë §BSCL nªn tiÕn hµnh ®iÒu tra, nghiªn
cøu lËp ChiÕn l−îc (hay Quy ho¹ch tæng thÓ) vÒ qu¶n lý ®Êt ngËp n−íc
trªn ®Þa bµn cña tØnh ®Ó lµm c¬ së khoa häc cho qu¸ tr×nh lËp c¸c quy ho¹ch
chuyªn ngµnh kh¸c, nh»m qu¶n lý bÒn v÷ng hÖ sinh th¸i ®Êt ngËp n−íc, nghÜa
lµ sö dông mét c¸ch hîp lý tµi nguyªn ®Êt ngËp n−íc trong khi vÉn duy tr×
®−îc c¸c chøc n¨ng, gi¸ trÞ vµ thuéc tÝnh cña ®Êt ngËp n−íc trªn ®Þa bµn cña
tØnh.
§©y sÏ lµ mét viÖc lµm ®Ó hç trî cho nh÷ng ng−êi cã thÈm quyÒn quyÕt ®Þnh
c¸c quy ho¹ch ph¸t triÓn vµ ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch, ®ång thêi sÏ lµ mét nÒn
t¶ng cho qu¸ tr×nh xem xÐt, thÈm ®Þnh vµ quyÕt ®Þnh mét kÕ ho¹ch ph¸t triÓn
cña mét tØnh ë vïng ®Êt ngËp n−íc.
5.4. KiÕn nghÞ c¸c tæ chøc quèc tÕ gióp tiÕn hµnh tæ chøc c¸c khãa ®µo t¹o nh»m
trang bÞ kiÕn thøc : §Êt ngËp n−íc lµ g×? C¸c chøc n¨ng, gi¸ trÞ vµ thuéc tÝnh
cña ®Êt ngËp n−íc? Lµm thÕ nµo ®Ó qu¶n lý bÒn v÷ng ®Êt ngËp n−íc? §¸nh
gi¸ gi¸ trÞ kinh tÕ cña ®Êt ngËp n−íc nh− thÕ nµo? ¸p dông kiÕn thøc vÒ ®Êt
ngËp n−íc trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ phª duyÖt c¸c phu¬ng ¸n quy ho¹ch
trªn ®Þa bµn tØnh nh− thÕ nµo? ..v..v..
§èi t−îng tham gia ®µo t¹o gåm :
• C¸c vÞ l·nh ®¹o tØnh;
• C¸c vÞ l·nh ®¹o c¸c Së, c¸c huyÖn;
• Nh÷ng chuyªn viªn so¹n th¶o c¸c v¨n b¶n quy ho¹ch, dù ¸n, kÕ ho¹ch,
chÝnh s¸ch, quyÕt ®Þnh cña V¨n phßng UBND tØnh, c¸c Së, Ban, Ngµnh
vµ V¨n phßng UBND c¸c huyÖn;
• UBND c¸c x· vµ nh©n d©n trong vïng ®Êt ngËp n−íc.
5.5. KiÕn nghÞ c¸c tæ chøc quèc tÕ gióp viÖc ®µo t¹o nh÷ng ng−êi l·nh ®¹o c¸c
V−ên quèc gia vµ Khu b¶o tån thiªn nhiªn ®Êt ngËp n−íc ë §BSCL cã kiÕn
thøc vÒ viÖc qu¶n lý mét khu ®Êt ngËp n−íc cã ®ñ c¶ hai chøc n¨ng : 1) B¶o
tån thiªn nhiªn, b¶o tån loµi, b¶o tån sinh c¶nh; vµ 2) Sö dông hîp lý tiÒm
n¨ng tù nhiªn cña ®Êt ngËp n−íc.
Nh÷ng v−ên quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn nhiªn ®Êt ngËp n−íc hiÖn nay lµ
nh÷ng diÖn tÝch tù nhiªn v« cïng quý gi¸ cßn sãt l¹i ë ®ång b»ng s«ng Cöu Long sau
mét qu¸ tr×nh khai hoang ®Êt ®ai phôc vô c¸c môc tiªu kinh tÕ-x· héi. ViÖc ban hµnh
c¸c QuyÕt ®Þnh vµ ChÝnh s¸ch ®óng ®¾n ®Ó b¶o tån vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ cña chóng sÏ
cã ý nghÜa v« cïng lín lao kh«ng chØ ®èi víi h«m nay mµ cßn ®èi víi c¸c thÕ hÖ mai
sau.
81
ÑOÀNG BAÈNG SOÂNG CÖÛU LONG VAØ CAÙC DÖÏ AÙN
LIEÂN QUAN HEÄ SINH THAÙI ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC
I. Toång Quan
Ñoàng Baèng soâng Cöûu Long (ÑBSCL) laø moät vuøng coù tieàm naêng phaùt trieån ña
daïng, ñaõ vaø ñang ñoùng vai troø thieát yeáu cho neàn kinh teá ôû Vieät nam. Ñaây cuõng laø moät
vuøng coù heä sinh thaùi phong phuù nhaát cuûa löu vöïc. Tuy nhieân, töø tröôùc ñeán nay vieäc khai
thaùc taøi nguyeân ôû ÑBSCL phaàn lôùn döïa vaøo kinh nghieäm daân gian, phaùt trieån töï nhieân
döôùi söùc eùp cuûa nhu caàu cuoäc soáng con ngöôøi. Khaùi nieäm veà moâi tröôøng vaø heä sinh thaùi
chöa roõ vaø chöa phoå bieán. Caùc quan ñieåm veà phaùt trieån kinh teá vuøng cuûa nhieàu ngöôøi
cuõng khoâng gioáng nhau. Chính vì vaäy, moät soá döï aùn veà phaùt trieån cô sôû haï taàng vaø phaùt
trieån khu vöïc 1 (noâng nghieäp, laâm nghieäp vaø thuyû saûn) trong vuøng sinh thaùi ñaát ngaäp
nöôùc ñaõ khoâng traùnh khoûi nhöõng taùc ñoäng baát lôïi veà moâi tröôøng, chaúng haïn nhö naïn
chaët phaù röøng ngaäp maën, chieán dòch nuoâi toâm vuøng ven bieån, thieät haïi do luõ, luït gaây ra.
Moâi tröôøng vaø heä sinh thaùi ñaát ngaäp nöôùc ôû ÑBSCL ñaëc bieät laø thaûm thöïc vaät ñaõ, ñang,
ngaøy caøng suy thoaùi vaø caïn kieät.
Chính vì nhöõng lyù do treân, nghieân cöùu heä sinh thaùi vaø moâi tröôøng ñaát ngaäp nöôùc
trôû neân voâ cuøng quan troïng vaø caàn thieát nhaèm ñònh ra chieán löôïc phaùt trieån kinh teá vaø
baûo veä moâi tröôøng sinh thaùi cho ÑBSCL, nôi maø lòch söû laâu ñôøi cuûa con ngöôøi tôùi khai
phaù ñaõ ñeå laïi daáu aán maïnh meõ leân moâi tröôøng thieân nhieân. Moät trong nhöõng yeáu toá
noùng boûng nhaát veà moâi tröôøng hieän nay laø vaán ñeà khoâi phuïc, phaùt trieån heä sinh thaùi
röøng ngaäp maën cuõng nhö baûo toàn caùc khu vöïc röøng nguyeân sinh, khu ñoäng vaät hoang daõ
ôû ÑBSCL, moät vieäc maø nhieàu chuyeân gia cuøng caùc nhaø khoa hoïc trong vaø ngoaøi nöôùc
ñaõ vaø ñang boû coâng söùc ñeå nghieân cöùu nhaèm tìm ra giaûi phaùp toái öu khai thaùc tieàm naêng
cuûa löu vöïc soâng Meâ Koâng. Do vaäy hoäi thaûo “Döï aùn hoã trôï quyeát ñònh ñeå thöïc hieän
quaûn lyù ñaát ngaäp nöôùc theo heä sinh thaùi” ñöôïc toå chöùc theo saùng kieán cuûa Tröôøng Ñaïi
hoïc Caàn Thô laø moät böôùc ñi ñuùng höôùng vaø raát caàn thieát nhaèm ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu
treân.
II. Ñoàng Baèng Soâng Cöûu Long vaø Caùc Heä Sinh Thaùi
Naèm ôû haï löu löu vöïc soâng Meâ Koâng, ÑBSCL coù dieän tích khoaûng 12% dieän tích
caû nöôùc. Naêm 2000, nôi ñaây ñaõ saûn xuaát hôn 17 trieäu taán thoùc, töùc khoaûng 50% toång saûn
löôïng cuûa toaøn quoác. Vôùi daân soá hôn 16 trieäu ngöôøi (2000), chieám khoaûng 22% toång daân
soá Vieät Nam. ÑBSCL goùp phaàn ñaùng keå trong lónh vöïc xuaát khaåu, ñaëc bieät laø gaïo vaø
thuyû saûn cheá bieán, ñoùng goùp phaàn gaàn 30% toång saûn phaåm trong nöôùc (GDP).
Toång dieän tích ÑBSCL khoaûng 3,9 trieäu ha. Trong ñoù 2,9 trieäu ha ñöôïc söû duïng
ñeå phaùt trieån noâng nghieäp vaø nuoâi troàng thuûy saûn, khoaûng 0,3 trieäu ha ñeå phaùt trieån laâm
82
nghieäp nhöng chæ coù döôùi 0,2 trieäu ha thöïc söï troàng röøng. Dieän tích coøn laïi bao goàm ñaát
thoå cö (0,2 trieäu ha), ñaát chöa canh taùc (0,2 trieäu ha), soâng raïch (0,2 trieäu ha) vaø ñaát
chuyeân duïng hoaëc chöa phaân loaïi (0,1 trieäu ha). Quaù trình kieán taïo cuûa ÑBSCL vaãn tieáp
tuïc dieãn ra ôû caùc cöûa Soâng, muõi Caø Mau vaø Haø Tieân, trong khi vuøng bôø bieån doïc theo
bieån Ñoâng ñang bò xoùi moøn.
ÑBSCL laø moät trong nhöõng vuøng coù heä sinh thaùi phong phuù nhaát cuûa löu vöïc. Veà
maët thuyû vaên vaø sinh thaùi ÑBSCL coù vò trí raát deã bò aûnh höôûng bôûi söï phaùt trieån ôû
thöôïng löu. Vieäc laáy nöôùc nhieàu hôn ôû thöôïng löu seõ laøm cho xaâm nhaäp maën xaâu hôn
vaøo noäi ñòa. Ngöôïc laïi vieäc xaây döïng caùc hoà chöùa ôû thöôïng löu coù theå giaûm löu löôïng
trong muøa luõ vaø taêng löu löôïng trong muøa khoâ do ñoù ñaåy maën veà haï löu xa hôn. Nhöng
moái lo ngaïi khaùc cho ÑBSCL laø khaû naêng oâ nhieãm nöôùc xuaát phaùt töø thöôïng nguoàn
hoaëc do vieäc khai thaùc daàu ôû ngoaøi khôi vaø hieän töôïng giaûm doøng chaûy phuø sa laø yeáu toá
quan troïng ñoái vôùi heä sinh thaùi cuûa ÑBSCL.
Vôùi doøng chaûy trung bình naêm laø khoaûng 500 tæ m3, soâng Meâ Koâng laø con soâng
lôùn thöù 10 treân theá giôùi. Doøng chaûy soâng Meâ Koâng laø nguoàn boài ñaép phuø sa chuû yeáu
trong vuøng ñaát ngaäp nöôùc, cung caáp nöôùc ngoït, gia taêng saûn löôïng thuyû saûn vaø duy trì
caùc heä sinh thaùi, trong ñoù röøng ngaäp maën ven bieån laø moät trong caùc heä sinh thaùi raát quan
troïng cuûa ÑBSCL.
ÑBSCL goàm chuû yeáu laø caùc caùnh ñoàng ngaäp luõ ñöôïc ngaên caùch vôùi bieån baèng
röøng ngaäp maën thuyû trieàu, döøa nöôùc vaø röøng Traøm. Naêm 1988 öôùc tính dieän tích röøng
coøn laïi laø khoaûng 233.229ha, trong ñoù coù 127.786ha laø röøng töï nhieân, röøng troàng chieám
105.443ha. Caû hai loaïi röøng chieám 6.1% toång dieän tích ÑBSCL. Vieäc taêng daân soá vaø
nhieàu naêm chieán tranh ñaõ vaø ñang laøm cho röøng caây töï nhieân phong phuù ngaøy caøng suy
thoaùi vaø caïn kieät.
Vôùi ñòa hình baèng phaúng (cao ñoä maët ñaát trung bình laø 0,8m) ÑBSCL coù theå coi
laø vuøng ñaát ngaäp nöôùc. Vuøng ñaát ngaäp nöôùc löu vöïc soâng coù chöùc naêng kinh teá vaø heä
sinh thaùi quan troïng. Chuùng taïo ra laù chaén choáng laïi luõ luït vaø höùng caùc chaát phuø sa laéng
ñoïng cuûa soâng cung caáp löôïng phaân boùn töï nhieân haøng naêm cho caùc caùnh ñoàng ngaäp.
Chuùng coøn laø nôi ñeû tröùng, nuoâi döôõng nhieàu loaøi caù, duy trì möùc ñoä cao caùc loaøi caây vaø
sinh saûn caùc loaøi ñoäng vaät.
Caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc theo muøa hoaëc thöôøng xuyeân chieám moät dieän tích lôùn ôû
ÑBSCL. Nhöõng vuøng naøy coù chöùc naêng kinh teá vaø sinh thaùi quan troïng. Caùc vuøng ñaát
ngaäp nöôùc ñaõ:
• Hình thaønh moät khu ñeäm giöõa bieån vaø ñaát lieàn ñeå laáy phuø sa soâng voán laø
nguoàn cung caáp ñoä phì töï nhieân.
• Ñoùng vai troø quan troïng trong baûo veä ñaát, ñaëc bieät laø ngaên chaën vieäc xoùi
moøn vaø acid hoaù ñaát ñai, baûo veä caùc vuøng ven bieån choáng laïi gioù baõo vaø taùc
ñoäng cuûa soùng bieån.
• Taïo ra nôi cö truù cho caùc loaøi ñoäng vaät hoang daõ, laø nôi sinh ñeû, nuoâi döôõng
vaø cung caáp thöùc aên cho caù vaø caùc loaøi giaùp xaùc.
83
Caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc laø moät trong nhöõng heä sinh thaùi töï nhieân phong phuù
nhaát. Maët khaùc, chuùng cuõng laø heä sinh thaùi voâ cuøng nhaïy caûm, deã bò taùc ñoâïng vaø khoâng
theå phuïc hoài neáu quaûn lyù khoâng phuø hôïp.
Do taùc ñoäng cuûa con ngöôøi qua nhieàu theá kyû ñaõ ñeå laïi daáu aán leân moâi tröôøng töï
nhieân cuûa ÑBSCL. Caùc heä sinh thaùi ñaát ngaäp nöôùc vaø röøng ñaõ ñöôïc chuyeån thaønh ñaát
noâng nghieäp ñeå ñaùp öùng nhu caàu veà löông thöïc vaø caùc saûn phaåm khaùc. Aùp löïc daân soá vaø
haäu quaû cuûa chieán tranh ñaõ thuùc ñaåy nhanh söï suy thoaùi, söï xaùo troän vaø phaù hoaïi caùc heä
sinh thaùi töï nhieân cuûa ÑBSCL. Vieäc qui hoaïch vaø quaûn lyù ñuùng sñaén laø heát söùc caàn thieát
ñeå chaën ñöùng xu theá naøy vaø ñeå thöïc hieän moät tieán trình khoâi phuïc vaø duy trì söï caân
baèng sinh thaùi.
Trong caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc ôû ÑBSCL, coù theå xaùc ñònh ñöôïc 3 heä sinh thaùi töï
nhieân goàm:
• Heä sinh thaùi röøng ngaäp maën ven bieån
• Caùc ñaàm laày hoaëc heä sinh thaùi röøng traøm trong caùc vuøng truõng.
• Heä sinh thaùi cöûa soâng
Moãi heä sinh thaùi ñeàu coù giaù trò vaø chöùc naêng thieát yeáu rieâng, thöôøng laø khoâng theå
ñaùnh giaù tröïc tieáp ñöôïc veà maët kinh teá. Taát caû caùc heä sinh thaùi naøy ñeàu raát nhaïy caûm veà
maët moâi tröôøng.
84
Trong toång soá 93.000ha röøng ngaäp maën coøn toàn taïi ôû ÑBSCL vaøo naêm 1988, coù
77.682ha thuoäc tænh Caø Mau vaø Baïc Lieâu. Khoaûng 124.000ha röøng ngaäp maën ñaõ bò phaù
huyõ do caùc chaát hoaù hoïc laøm ruïng laù caây cuûa Myõ trong chieán tranh. Sau chieán tranh, söï
suy giaûm veà chaát löôïng vaø dieän tích röøng ngaäp maën tieáp tuïc xaûy ra, chuû yeáu laø do vieäc
khai thaùc goã, laáy cuõi vaø laøm than taøu khoâng coù giaùm saùt vaø do môû roäng dieän tích troàng
luùa vaø nuoâi toâm.
Vuøng bôø bieån phía ñoâng ñang bò taùc ñoäng cuûa baùn nhaät trieàu bieân ñoä giao ñoäng
cao (2-3,75m). taùc ñoäng ñoù gaây neân söï xaâm nhaäp maën xaâu trong noäi ñoàng. Trong vuøng
bôø bieån gaàn Vaøm Coû vaø caùc cöûa soâng Myõ Thanh phuø sa cuûa Soâng Haäu vaø Coå Chieân
laéng ñoïng nhieàu vaø caùc nhaùnh cuûa chuùng ñang bò boài daàn. Do haäu quaû cuûa bieân ñoï thuyû
trieàu cao vaø toác ñoä boài laéng nhanh, bôø bieån ñang phaùt trieån trong vuøng naøy, khoâng
nhöõng ôû cöûa soâng maø caû ôû ñaát lieàn xa hôn, thích hôïp cho röøng ngaäp maën phaùt trieån.
Treân baùn ñaûo Caø Mau, boài laéng lieân tuïc ñang môû roäng bôø bieån veà phía Taây vaø
Nam töø 50-100m haøng naêm, vaø nhöõng nôi maø naêng löôïng cuûa soùng yeáu, röøng ngaäp maën
coù theå phaùt trieån vaø xa ñaát lieàn. Doïc caùnh ñoàng Haø Tieân, do bieân ñoä thuyû trieàu thaáp vaø
phuø sa boài laéng ít, chæ coù moät daõi nhoû heïp röøng ngaäp maën coøn phaùt trieån trong ñoù caùc
loaøi Avicennia phaùt trieån maïnh, coøn loaøi Rhizophora raát hieám trong vuøng naøy.
Trong nhöõng naêm gaàn ñaây toån thaát haøng naêm veà röøng ngaäp maën öôùc tính khoaûng
3.000-5.000ha chuû yeáu laø chaët ñoán phi phaùp vaø phaùt trieån nuoâi toâm. Haäu quaû töø trong
quaù khöù röøng vaø ñaát röøng ñöôïc xem laø taøi saûn chung, neân khoâng coù chính saùch quaûn lyù
röøng. Ñieàu naøy daãn ñeán vieäc phaù röøng treân qui moâ lôùn. Chaët caây vaø troàng troït laø thöïc teá
ñang dieãn ra ôû ÑBSCl. Ñoàng baèng Haø Tieân vaø röøng U Minh troàng traøm neân nhöõng vuøng
ñaát pheøn vaø ñaát maën. Trong caùc vuøng naøy ñaõ xuaát hieän heä thoáng töôùi, röøng vaø caùnh
ñoàng luùa 1 vuï töôùi möa. Vieäc môû roäng dieän tích troàng luùa coù caûi thieän saûn löôïng löông
thöïc taïm thôøi nhöng haäu quaû moâi tröôøng nhö trieät phaù röøng, ñaát vaø nöôùc pheøn taïo ra heä
thoáng saûn xuaát khoâng oån ñònh.
Troàng troït, thay thgeá ñaõ vaø dang laø thöïc teá chuû yeáu ôû röøng ngaäp maën nhö laø haäu
quaû cuûa vieäc nuoâi toâm quaûng canh. Ñoù laø heä thoáng bò phaù huyû nghieâm troïng nhaát ñoái
vôùi röøng ngaäp maën ven bieån ÑBSCL.
Phaùt trieån Thuyû saûn ôû ÑBSCL gioáng nhö “caàm tieàn vaø chaïy”. Töông töï nhö ôû
caùc nöôùc laân caän laø haàu nhö chaët traéng röøng ngaäp maën, thu nhaäp töø vieäc baùn goã laïi ñaàu
tö vaøo nuoâi toâm. Moâ hình nuoâi toâm hieän nay aùp duïng laø heä thoáng nuoâi “quaûng canh”,
moät soá nôi laø baùn thaâm canh. Trong ñoù nöôùc lôï ñöôïc laáy töø ao nuoâi trong thôøi kyø trieàu
cöôøng vaøo ñaàu thôøi kyø muøa khoâ vaø theo nöôùc toâm aáu truøng cuõng ñi vaøo caùc ao nuoâi.
Nöôùc ñöôïc trao ñoåi haøng ngaøy (5%) vaøo luùc trieàu keùm. Thoáng keâ naêm 1986, toång dieän
tích nuoâi toâm laø 72.000ha, ñeán naêm 1988 taêng leân 123.371ha, tôùi naêm 1992 dieän tích ñaõ
ñaït con soá 190.000ha, vôùi möùc gia taêng 70% nhö vaäy, moät dieän tích lôùn röøng ngaäp maën
ñaõ bò phaù huûy. Trong thôøi gian 2 naêm 1985-1987 öôùc tính coù khaûong 25% dieän tích ñai
röøng phoøng hoä ven bieån bò ñoán ñeå nuoâi toâm. Naêm 1999 dieän tích nuoâi toâm ñöôïc baùo caùo
khoâng chính thöùc laø vaãn coøn laø 170.000ha. Naêm 2000 con soá chaéc vaãn coøn taêng hôn nöõa.
Maëc duø coù caùc chöông trình troàng caây gaây röøng ñang ñöôïc tieán haønh treân qui moâ
toaøn quoác nhöng möùc ñoä khoâi phuïc raát haïn cheá, chaúng haïn trong naêm 1986 coù 44.562 ha
85
nhöng naêm 1988 chæ coøn 16.192 ha. Caùc chöông trình naøy khoâng ñuû buø cho toån thaát ôû
moïi nôi do nhu caàu goã, cuûi than cuûi vaø caùc saûn phaåm phuï tieáp tuïc taêng.
Toùm laïi, thaûm thöïc vaät trong heä sinh thaùi ñaát ngaäp nöôùc ÑBSCL moät thôøi raát
phong phuù baït ngaøn ñaõ phaûi höùng chòu söï taøn phaù gheâ ghôùm bôûi nhöõng naêm chieán tranh,
khai thaùc khoâng hôïp lyù do söùc eùp cuûa cuoäc soáng. Dieän tích röøng bò giaûm nhanh choùng
trong theá kyû qua. Trong nöõa ñaàu cuûa theá kyû tröôùc cuûa caùc vuøng röøng roäng lôùn bò doïn
saïch cho ñònh cö vaø saûn xuaát noâng nghieäp. Trong thôøi kyø 1945-1975 vôùi cuoäc chieán
tranh trieàm mieân ñaõ taùc ñoäng nghieâm troïng ñeán heä sinh thaùi vaø taøi nguyeân röøng ôû
ÑBSCL. Sau naêm 1975, dieän tích röøng tieáp tuïc bò suy giaûm, chuû yeáu do khai thaùc quaù
möùc vaø naïn chaùy röøng, vieäc khai khaån ñaát ngaäp nöôùc ñeå saûn xuaát noâng nghieäp vaø phaùt
trieån nuoâi troàng thuyû saûn.
Haäu quaû chính do chaët phaù röøng laøm taêng nhanh quaù trình xoùi lôû ven bieån, giaûm
tröõ löôïng toâm caù töï nhieân vaø giaûm dieän tích söû duïng cuûa röøng ngaäp maën trong caùc khu
truù, moâi tröôøng soáng, nôi sinh saûn vaø nuoâi döôõng vaø cuoái cuøng laø giaûm soá vaø loaøi ñoäng
thöïc vaät (Söï ña daïng sinh hoïc).
IV. Moät Soá Döï Aùn Lieân Quan Trong Heä Sinh Thaùi Ñaát Ngaäp Nöôùc
86
• Döï aùn phaùt trieån Thuyû saûn do Uùc taøi trôï.
Trong nhöõng naêm gaàn ñaây moät soá döï aùn lôùn nhaèm khoâi phuïc vaø phaùt trieån röøng
ngaäp ven bieån, lôùn nhaát laø Döï aùn “Baûo veä vaø phaùt trieån röøng ngaäp nöôùc ven bieån” do
Ngaân haøng Theá giôùi taøi trôï do Coâng ty EUROCOLSULT soaïn thaûo giai ñoaïn 1995-1996
vaø ñang thöïc hieän. Ngoaøi ra moät döï aùn coù lieân quan nhö:
• Döï aùn MILIEV-Troàng röøng ngaäp maën trong caùc ñai röøng phoøng hoä do chính
phuû Haø Lan taøi trôï.
• Döï aùn ñaùnh giaù nhöõng khaû naêng bò ñe doïa (VAD) do chính phuû Haø Lan taøi
trôï.
• Quaûn lyù toång hôïp taøi nguyeân ven bieån cuûa ÑBSCL (MHO-8-IMCR) do chính
phuû Haø Lan taøi trôï.
• Vaø moät soá döï aùn khaùc ñang ñeà nghò.
Caùc döï aùn treân phaûn aùnh söï coá gaéng lôùn lao cuûa Chính phuû vaø caùc Boä nhaèm tìm
kieám caùc nguoàn taøi trôï ñeå thöïc hieän caùc Döï aùn ñeå nhanh choùng khaéc phuïc tình traïng suy
thoaùi vaø caïn kieät taøi nguyeân röøng vaø Thuyû saûn. Töø ñoù thöïc hieän muïc tieâu phaùt trieån beàn
vöõng vaø baûo veä moâi tröôøng.
Nhöõng keát quaû böôùc ñaàu thöïc hieän caùc döï aùn treân laø ñaùng khích leä. Tröôùc heát laø
naâng cao nhaän thöùc veà vai troø cuûa caùc heä sinh thaùi vaø moâi tröôøng ñoái vôùi kinh teá-xaõ hoäi,
thoâng qua ñoù laø yù thöùc baûo veä moâi tröôøng vaø böôùc ñaàu chuyeån giao kyõ thuaät vaø quaûn lyù
môùi aùp duïng vaøo quaûn lyù nuoâi troàng thuyû saûn vuøng ngaäp nöôùc hoaëc phuïc hoài vaø taùi
troàng nhöõng khu röøng troáng. Nhöõng döï aùn ñaõ laø caàu noái môû roäng quan heä quoác teá, taêng
cöôøng söï hieåu bieåt laãn nhau giöõa caùc daân toäc vaø treân heát laø nôi ñaøo taïo caùc caùn boä trong
nöôùc cuõng nhö tham gia cuûa coäng ñoàng vaøo ñeå thöïc hieän muïc tieâu chung cuûa döï aùn laø
khoâi phuïc vaø phaùt trieån heä sinh thaùi vuøng ngaäp nöôùc nhaèm duy trì vaø baûo veä moâi tröôøng
phuïc vuï cho coâng cuoäc phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi moät caùch beàn vöõng.
B. Caùc Döï Aùn Noâng Nghieäp, Thuyû Lôïi vaø Caùc Nghaønh Khaùc
Baèng nguoàn voán trong nöôùc, trong nhöõng naêm ñaàu sau ngaøy Mieàn Nam ñöôïc
giaûi phoùng, Chính phuû ñaõ öu tieân ñaàu tö raát lôùn cho caùc döï aùn Noâng nghieäp vaø Thuyû lôïi
nhaèm giaûi quyeát naïn ñoùi do chieán tranh ñeå laïi. Khôûi ñaàu laø caùc döï aùn khai thaùc vuøng
Ñoàng Thaùp Möôøi vaø töù giaùc Long Xuyeân. Tieáp theo laø caùc chöông trình ngoït hoaù baùn
ñaûo Caø mau cuõng nhö vuøng ven bieån vaø gaàn ñaây nhaát laø qui hoaïch kieåm soaùt luõ vaø heä
thoáng ñeâ bieån…
Thöïc hieän caùc chöông trình caáp Nhaø nöùôc vaø Tænh, haøng loaït coâng trình thuyû lôïi
lôùn, trung bình vaø nhoû ñaõ hoaøn thaønh. Ñieån hình laø ñaøo môùi keânh Hoàng Ngöï, Khaùng
Chieán, Trung Öông cuøng haøng loaït caùc keânh caáp 1,2 vaø noäi ñoàng cuõng nhö naïo veùt vaø
môû roäng caùc keânh hieän coù treân toaøn vuøng ÑBSCL. Maïng löôùi keânh keùo daøi haøng ngaøn
km ñaõ hoaøn thieän nhaèm caûi thieän ñieàu kieän môùi töôùi, tieâu vaø thoaùt luõ. Nhöõng coá gaéng
ñoù coù taác duïng nhaát ñòn h thuùc ñaåy phaùt trieån noâng nghiòep vaø caûi thieän ñôøi soáng nhaân
daân vuøng ÑBSCL.
Baèng caùc nguoàn voán vaø taøi trôï nöôùc ngoaøi nhö: WB, ADB, OECF.v.v… gaàn ñaây
chuùng ta ñaõ trieån khai caùc döï aùn lôùn nhö Döï aùn quy hoaïch toång theå ÑBSCL (VIE
87
87/031) do chuyeân gia Haø Lan cuûa Coâng ty NEDECO soaïn thaûo vaøo nhöõng naêm 1990-
1993, Döï aùn phaùt trieån thuyû lôïi ÑBSCL 1997-1998 ñang thöïc hieän, Döï aùn qui hoaïch luõ
ñeå phaùt trieån do chuyeân gia Haøn Quoác cuûa Coâng ty KOICA soaïn thaûo 1998-2000, Döï aùn
qui hoaïch toång theå khai thaùc vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi 1999-2000 do chuyeân gia Nhaät Baûn
cuûa Coâng ty PCT soaïn thaûo. Döï aùn thuyû lôïi Baéc Vaøm Nao do chính phuû UÙC taøi trôï.v.v…
Ngoaøi caùc Döï aùn treân, caùc ngaønh giao thoâng, xaây döïng cuõng trieån khai nhieàu döï
aùn trong vuøng ngaäp nöôùc ÑBSCL. Ñoù laø heä thoáng giao thoâng thuyû boä chaèng chòt töø caáp
xaõ tôùi caáp Quoác gia. Caùc khu ñònhcö daân vuøng ngaäp luõ nhö Döï aùn xaõ Taân Coâng Sính,
Huyeän Tam Noâng Tænh Ñoàng Thaùp laø moät ví duï ñieån hình veà ñoâ thò hoaù vuøng Nong
thoân trong vuøng ngaäp nöôùc ôû ÑBSCL.
Neáu keå ñeán voâ vaøn Döï aùn nhoû cuûa caùc ñòa phöông do voán töï coù hoaëc huy ñoäng
voán trong daân hoaëc taøi trôï cuûa caùc toå chöùc nhaân ñaïo, phi chính phuû thì thaønh quaû caùc Döï
aùn thôøi kyø ssau 1975 ñeán nay laø raát lôùn. Tröôùc heát ñoù laø vieäc caûi thieän vaø naâng cao ñôøi
soáng cuûa nhaân daân vuøng ÑBSCL vaø caû nöôùc. Töø moät nöôùc nhaäp khaåu löông thöïc chuùng
ta ñaõ trôû thaønh nöôùc xuaát khaåu gaïo thöù 2 treân Theá gioùi. Thaønh tích aáy ñaùng töï haøo. Tuy
mhieân nhìn laïi quaù trình phaùt trieån beân caïnh keát quaû ñaït ñöôïc thì haäu quaû ñeå laïi cho
sinh thaùi vuøng ngaäp nöôùc ÑBSCL cuõng khoâng nhoû.
Moät phaùt hieän ñaùng lyù thuù nhaát khi tieán haønhcaùc Döï aùn laø tính bieät laäp cuûa töøng
döï aùn cuûa töøng ngaønh. Söï phoái hôïp vaø hoã trôï giöõa caùc Döï aùn gaàn nhö laø khoâng coù. Haäu
quaû laø döï aùn nhaèm khoâi phuïc vaø baoû toàn Heä sinh thaùi cuûa nghaønh Laâm nghieäp laïi bò taùc
ñoäng saâu saéc cuûa caùc nghaønh Noâng nghieäp, Thuyû lôïi, Giao thoâng vaø Xaây döïng. Cuï theå
laø Döï aùn baûo veä vaø phaùt trieån röøng ngaäp maën ven bieån do WB taøi trôï dang bò ñe doaï bôûi
döï aùn phaùt trieån ñeâ bieån daõi röøng ngaäp maën ven bieån Kieân Giang vaø Caø Mau (chieàu
roäng chæ khoaûng 500-800m) seõ chaûng toàn taïi khi tuyeán ñeâ bieån ngaên maën hình thaønh. Döï
aùn qui hoaïch luõ ñeå phaùt trieån cuûa Haøn Quoác chæ quan taâm khai thaùc toái ña tieàm naêng maø
qua loa sô saøi khi daùnh giaù taùc ñoäng moâitröôøng vuøng ngaäp luõ. Döï aùn qui hoaïch toång theå
phaùt trieån toång hôïp vuøng Ñoàng Thaùp Möôøi vôùi giaûi phaùp ñaép ñeâ ñeå phaùt trieån 3 vuï luùa
trong vuøng pheøn Ñoàng Thaùp laø ñieàu teä haïi cho heä sinh thaùi moâi tröôøng vung ngaäp nöôùc
naøy. Döï aùn ño thò hoaù khu daân cö xaõ Taân Coâng Sính seõ taùc ñoäng nhö theá naøo cho Vöôøn
Quoác Gia Traøm Chim. Nghaønh giao thoâng luoân cho raèng vaên minh cuûa con ngöôøi gaén
lieàn vôùi maïng löôùi giao thoâng ñöôøng boä. Nhöng coù leõ taùc ñoäng veà moâi tröôøng sinh thaùi
maïnh meõ nhaát laø chieán dòch nuoâi toâm vuøng duyeân haûi.
Phaùt hieän thöù 2 phaûi keå ñeán laø caùc döï aùn cho ñeán nay haàu nhö chöa ñöôïc ñaùnh
giaù hieäu quaû khi thöïc hieän. Ñaëc bieät laø caùc vaên kieän döï aùn khoâng ñöôïc phoå bieán roäng
raõi. Nhieàu döï aùn sau khi chuaån bò xong laø caát vaøo löu tröõ ít ngöôøi ñoïc. Ñoù chöa keå laø
moät soá döï aùn do quoác teá taøi trôï coøn xa xoâi vôùi thöïc teá quaûn lyù cuûa Vieät Nam.
88
duïng kinh nghieäm vaø kieán thöùc trong coâng taùc quaûn lyù, giaùm saùt, ñaùnh giaù vaø thöïc thi
nhaèm quaûn lyù hieäu quaû vuøng ngaäp nöôùc theo chöùc naêng sinh thaùi cuûa noù ñeå thaûo maõn
caùc nhu caàu veà kinh teá xaõ hoäi vaø con ngöôøi.
Ñieàu mong muoán hôn nöõa laø laøm sao döï aùn gaén vôùi thöïc teá moâi tröôøng sinh thaùi
vaø con ngöôøi Vieät Nam, moät daân toäc nhaïy caûm trong ñaát nöôùc ñang tìm toøi phöông
höôùng phaùt trieån, coâng taùc toå chöùc coøn nhieàu truøng laép vaø cô cheá coøn nhieàu vöôùng maéc.
Thaønh coâng cuûa döï aùn phuï thuoäc khaù nhieàu vaøo kieán thöùc thöïc teá cuûa caùc Chuyeân gia
vaø phöông phaùp ûtruyeàn ñ ñaït, ñaøo taïo vaø thöïc thi. Muïc ñích cuoái cuøng laø döï aùn ñöôïc aùp
duïng vaøo thöïc teá vaø coù hieäu quaû ôû ÑBSCL töø ñoù nhaân roäng ra caùc vuøng vaø toaøn quoác.
Hy voïng raèng döï aùn nhanh choùng ñöôïc thöïc thi. Chuùc Hoäi Thaûo thaønh coâng toát ñeïp
89
VIEÄC BAÛO TOÀN VAØ QUAÛN LYÙ
NHÖÕNG VUØNG ÑAÁT NGAÄP NÖÔÙC ÔÛ VIEÄT NAM
NHÖÕNG KINH NGHIEÄM VAØ TRIEÅN VOÏNG TÖØ IUCN
3. Nhöõng Vaán Ñeà Chính Trong Vieäc Quaûn Lyù Heä Sinh Thaùi Ñaát Ngaäp
Nöôùc Ôû Vieät Nam
3.1. Nhöõng khoù khaên chung
• Vieäc saép xeáp toå chöùc khoâng roõ raøng.
• Khoâng coù söï kieåm tra chung cho vuøng ngaäp nöôùc ôû Vieät Nam.
90
• Nhöõng khoù khaên veà vieäc thi haønh luaät phaùp vaø qui ñònh
• Thieáu yù thöùc vaø söï hieåu bieát veà giaù trò vaø nhöõng moái ñe doaï ñeán heä sinh thaùi
vuøng soâng nöôùc ôû nhieàu möùc ñoä.
3.5. Nhöõng vaán ñeà truøng laáp veá chính trò vaø ñieàu haønh
Coù nhieàu vaán ñeà ñaùng löu yù veà nhöõng nhieäm vuï truøng laáp vaø khoâng roõ raøngñoái
vôùi caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc ôû Vieät Nam.Gaàn ñaây caùc boä vaø uyû ban coù traùch nhieäm ban
haønh caùc luaät leä veà ñaát ngaäp nöôùc.Tuy nhieânkhoâng coù moät chính quyeàn ñòa phöông naøo
chòu traùch nhieäm xeáp ñaët vaø quaûn lyù caùc hoaït ñoäng coù lieân quan ñeán heä sinh thaùi ñaát
ngaäp nöôùc.
Tröôùc nhöõng vaán ñeà vaø moái ñe doïa noùi treân, söï suy giaûm gaàn ñaây cuaû heä sinh
thaùi ñaát ngaäp nöôùc ôû Vieät Nam ñöôï c xem nhö laø haønh ñoäng caáp baùch ñeå ngaên chaën
caùc hoaït ñoäng trong ñôøi soáng sinh nhai (bao goàm caû thöïc phaåm, ñaát canh taùc vaø ngheà
nghieäp) cuaû nhöõng ngöôøi ñang soáng trong hoaëc gaàn vuøng ñaát ngaäp nöôùc. Ñieàu naøy chæ ra
ñöôïc taàm quan troïng cuûa vieäc baûo toàn vaø quaûn lyù vuøng ñaát ngaäp nöôùc ñoái vôùi söï phaùt
trieån beàn vöõng cuûa Vieät Nam.
4. Söï Quan Taâm Cuûa IUCN Ñoái Vôùi Vieäc Baûo Toàn vaø Quaûn Lyù Ñaát
Ngaäp Nuôùc Ôû Vieät Nam
Ngay töø khi môùi baét ñaàu hoaït ñoäng vaøo ñaàu thaäp nieân 90, ICUN ñaõ quan taâm
ñeán ñieàu leä veà ñaát ngaäp nöôùc vaø caùc nguoàn taøi nguyeân nöôùc ôû Vieät Nam.
Ñöôïc söï hoã trôï töø IUCN ban Ramsar Xuan Thuy ñaõ ñöôïc thaønh laäp vaø chöông
trình veà caùc hoaït ñoäng coäng ñoàng ôû vuøng ñeäm Xuan Thuy ñaõ ñöôïc phaùt trieån vaøo ñaàu
nhöõng naêm 90.Chöông trình naøy vöøa môùi taïm ngöng nhöng IUCN vaãn duy trì moái lien
heä chaët cheõ vôùi Ramsar National ôû Haø Noäi, ñaây laø Ban baûo veä moâi tröôøng quoác gia.
IUCN ñaõ giuùp cho cuoäc thaûo luaän toaøn quoác naêm1998 veà quaûn lyù khu Tam Giang- Caàu
Haûi ôû tænh Thöøa Thieân Hueá do Ramsar toå chöùc ñöôïc dieãn ra thuaän lôïi. IUCN cuõng ñaõ
hoã trôï kyõ thuaät cho röøng quoác gia Traøm Chim vaø vuøng ngaäp nöôùc ôû cöûa soâng Hoàng vaøo
naêm 2000.
IUCN ñaõ giuùp ñôõ phaùt trieån chöông trình veà nhöõng vuøng ñaát ngaäp nöôùc thoâng
qua vieäc hoã trôï caùc cuoäc baøn baïc vaø giuùp ñôõ toå chöùc caùc cuoäc hoäi thaûo vaø hoäi hoïp toaøn
quoác . Vaøo naêm 1995, baûn ñeàcöông chieán löôïc ñaõ ñöôïc NEA vaø IUCN aùp duïng vaø ñöôïc
phaùt trieån thaønh döï aùn” Towards a National Wetlands Progamme”, döï aùn ñöôïc NEA vaø
IUCN thöïc hieän vaøo naêm 1999 vaø 2000.Döï aùn naøy böôùcñaàu phaùt trieån ñöôïc nhieàu hoaït
ñoäng ñoåi môùi hoå trôï cho vieäc naâng cao yù thöùc ñoái vôùi nhöõng ngöôøi laøm chính saùch vaø
daân chuùng.Söï xem xeùt laïi vieäc ban haønh luaät phaùp phuø hôïp vôùi vieäc baûo toàn vaø quaûn lyù
vuøng ngaäp nöôùc ñöôïc thöïc hieän theo toå chöùc cuaû döï aùn naøy. Döï aùn hoå trôï thaønh coâng
nhöõng cuoäc hoäi thaûo lieân ngaønh ñoái vôùi moät chính saùch mang tính toaøn quoác veà nhöõng
vuøng ñaát ngaäp nöôùc.
92
Moái quan heä höõu nghò giöõa Vieât Nam National MekongCommittee ñöôïc thuùc
ñaåy maïnh töø naêm 1998 khi phaùt trieån kieán nghò chöông trình veà söï ña daïng sinh hoïc ôû
vuøng ngaäp nöôùc soâng Cöûu Long ñöôïc baét ñaàu vaøo thaùng 9 naêm nay.
Trong moái hôp taùc giöõa Hoäi Ñoàng Nhaân Daân tænh Thöøa Thieân Hueá ,moät ñeà nghò
ñaõ ñöôïc phaùt trieån vaøo giöõa naêm1999 veà keát hôïp chöônh trình quaûn lyù nuôùc saïch ôû soâng
Höông. Sau ñôït luõ luït ôû mieàn trung Vieät Nam vaøo cuoái naêm1999, döï aùn ñaõ ñöôïc phaùt
trieån hôn nöõa ñeå hoaøn thaønh baûn ñeà nghò trong suoát quùa trình thieát keá döï aùn vaøo quí
thaùng 6 – 2000. Baûng ñeà nghò ñang saép ñöôïc hoaøn thaønh.
5. Keát Luaän
Töø kinh nghieäm IUCN vaø nhöõng thöû thaùch caáp baùch ñang toàn taïi trong vieäc baûo
toàn vaø quaûn lyù vuøng ngaäp nöôùc ôû Vieät Nam,moät nhu caàu caáp thieát ñaët ra laø veà chính
saùch,caùc keá hoaïch hoaït ñoäng quoác gia vaø loàng gheùp , keát hôïp vôùi quaûn lyù.
Söï hoã trôï phaùt trieån vaø thöïc hieän chöông trình tìm hieåu veà ñaát ngaäp nöôùc cho
Vieät Nam ñöôïc taùn thaønh maïnh meõ.Chöông trình naøy neân nhaèm muïc ñích cho vieäc quaûn
lyù laâu daøi vaø môû roäng vieä söû duïng nhöõng vuøng ñaát ngaäp nuôùc ôû Vieät Nam thoâng qua caùc
chính saùch, keá hoaïch vaø quaûn lyù cuøng vôùi vieäc naâng cao yù thöùc.Chöông trình goàm 5 muïc
tieâu chính: (i) ñaåy maïnh nghieân cöùu toaøn quoác vaø xaây döïng naêng löïc, (ii) phaùt trieån keá
hoaïch hoaït ñoäng toaøn quoác ôû nhöõng vuøng ngaäp nöôùc, (iii) xaây döïng naêng löïc quaûn lyù
vuøng ñaát ngaäp nöôùc ôø caùc tænh thaønh bao goàm vieäc chæ ñònh caùc hoaït ñoâng baûo toàn vaø
phaùt trieån ôû caùc vuøng ñaát ngaäp nöôùc ñöôïc löïa choïn, (iv) naâng cao yù thöùc baûo veä vuøng
ngaäp nöôùc cho caùc nhoùm hoaït ñoäng chính khaùc nhau, töø ngöôøi quaûn lyù cho tôùi ngöôøi daân
vaø (v) möu sinh laâu daøi cho ngöôøi daân.
Chöông trình naøy vaø söï lieân keát cuûa noù vôùí caùc chöông trình haøng ñaàu khaùc ôû
Vieät Nam nhö laø giaûm ngheøo, troàng laïi 5 heùc ta röøng, baûo toàn söï ña daïng sinh hoïc seõ
ñoùng goùp moät caùch hieäu quaû vaøo söï phaùt trieån beàn vöõng.
93