ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA TP HOÀ CHÍ MINH

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC XAÕ HOÄI VAØ NHAÂN VAÊN
TS TRAÀN THÒ MAI

LÒCH SÖÛ BANG GIAO

VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ

NHAØ XUAÁT BAÛN ÑAÏI HOÏC QUOÁC GIA

TP HOÀ CHÍ MINH - 2007

1 2
 MUÏC LUÏC
Trang
CHÖÔNG I: CÔ SÔÛ HÌNH THAØNH BANG GIAO VIEÄT
NAM – ÑOÂNG NAM AÙ............................................... 5
I. ÑOÂNG NAM AÙ: MOÄT KHU VÖÏC LÒCH SÖÛ –
VAÊN HOÙA SÔÙM, LIEÂN TUÏC PHAÙT TRIEÅN
VÔÙI BAÛN SAÉC RIEÂNG ....................................................... 5
II. TÍNH TAÁT YEÁU CUÛA MOÁI BANG GIAO
VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ ........................................... 14
CAÂU HOÛI OÂN TAÄP .................................................................... 16
CHÖÔNG II: BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM
AÙ THÔØI COÅ ÑAÏI VAØ TRUNG ÑAÏI ........................ 17
I. BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ
ÔÛ BUOÅI ÑAÀU DÖÏNG NÖÔÙC ........................................... 17
II. BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ
TRONG THÔØI KYØ VIEÄT NAM BÒ PHONG
KIEÁN PHÖÔNG BAÉC ÑOÂ HOÄ ........................................ 25
III. BANG GIAO VIEÄT NAM – CHAÂN LAÏP ......................... 31
IV. BANG GIAO VIEÄT NAM – LAØO .................................... 41
V. BANG GIAO VIEÄT NAM – THAÙI LAN .......................... 47
VI. BANG GIAO VIEÄT NAM – MIEÁN ÑIEÄN ....................... 54
VII. BANG GIAO VIEÄT NAM VÔÙI KHU VÖÏC CAÙC
NÖÔÙC HAÛI ÑAÛO ÑOÂNG NAM AÙ ................................... 56
VIII. MOÄT VAØI NHAÄN XEÙT VEÀ MOÁI BANG GIAO
VN–ÑNA THÔØI COÅ – TRUNG ÑAÏI................................ 62
CAÂU HOÛI OÂN TAÄP .................................................................... 70
3 4
CHÖÔNG III: BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ
THÔØI CAÄN ÑAÏI .................................................... 71
I. ÑOÂNG NAM AÙ TRÖÔÙC SÖÏ XAÂM NHAÄP CUÛA
CHUÛ NGHÓA TÖ BAÛN PHÖÔNG TAÂY ............................. 71
II. CAÙC GIAI ÑOAÏN PHAÙT TRIEÅN CUÛA MOÁI
QUAN HEÄ VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ
THÔØI CAÄN ÑAÏI ................................................................... 76
III. BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ
ÔÛ THÔØI CAÄN ÑAÏI ............................................................... 83
CAÂU HOÛI OÂN TAÄP .................................................................. 109
CHÖÔNG IV: BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ
THÔØI HIEÄN ÑAÏI .................................................. 110
I. NHÖÕNG NHAÂN TOÁ TAÙC ÑOÄNG ÑEÁN
BANG GIAO VIEÄT NAM-ÑOÂNG NAM AÙ
THÔØI HIEÄN ÑAÏI ............................................................... 110
II. SÖÏ PHAÙT TRIEÅN TOÁT ÑEÏP CUÛA LIEÂN MINH
ÑOAØN KEÁT CHIEÁN ÑAÁU VIEÄT-LAØO-CAMPUCHIA .... 116
III. BANG GIAO VIEÄT NAM–ASEAN................................... 125
1. VAØI NEÙT VEÀ ASEAN… ................................................. 125
2. CAÙC GIAI ÑOAÏN PHAÙT TRIEÅN BANG GIAO .......... 135
3. BANG GIAO GIÖÕA VIEÄT NAM VAØ CAÙC
THAØNH VIEÂN ASEAN ................................................. 152
CAÂU HOÛI OÂN TAÄP................................................................... 178
CHÖÔNG V: MOÄT VAØI NHAÄN XEÙT THAY KEÁT LUAÄN
........................................................................................................ 179
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO ............................................................. 184
PHUÏ LUÏC ...................................................................................... 188

CHÖÔNG I
CÔ SÔÛ HÌNH THAØNH BANG GIAO
VIEÄT NAM - ÑOÂNG NAM AÙ
I. ÑOÂNG NAM AÙ: MOÄT KHU VÖÏC LÒCH SÖÛ - VAÊN HOÙA SÔÙM,
LIEÂN TUÏC PHAÙT TRIEÅN VÔÙI BAÛN SAÉC RIEÂNG
Ngay töø nhöõng naêm cuoái theá kyû XIX, khu vöïc Ñoâng
Nam AÙ ñaõ trôû thaønh ñoái töôïng nghieân cöùu cuûa caùc nhaø “Ñoâng
Phöông hoïc” do tính chaát quan troïng vaø noåi baät veà vò trí ñòa
lyù mang tính chaát chieán löôïc cuûa noù. Tieáp ñoù, nhöõng khaùm
phaù môùi veà nhöõng böôùc ñi ñaàu tieân cuûa loaøi ngöôøi, tieán trình
lòch söû döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc soâi ñoäng cuøng vôùi söï xaùc laäp
thöôøng xuyeân moái lieân heä cuûa khu vöïc naøy vôùi theá giôùi... ñaõ
ñöa Ñoâng Nam AÙ trôû thaønh moät trong nhöõng khu vöïc coù yù
nghóa quan troïng trong toaøn boä lòch söû theá giôùi. Cho ñeán nay,
maëc duø coøn coù nhöõng yù kieán khaùc nhau veà tieán trình lòch söû
cuõng nhö vò trí vaø vai troø cuûa Ñoâng Nam AÙ trong lòch söû vaên
minh nhaân loaïi, song khoâng coøn ai nghi ngôø gì nöõa veà söï hieän
dieän vaø quaù trình phaùt trieån lieân tuïc vôùi nhöõng tính caùch heát
söùc rieâng bieät cuûa noù.
1- Naèm traûi roäng treân moät phaàn traùi ñaát, töø khoaûng 290
kinh ñoâng ñeán 1400 kinh ñoâng vaø töø khoaûng 280 vó baéc chaïy
qua xích ñaïo ñeán 150 vó nam, Ñoâng Nam AÙ ngaøy nay bao goàm
11 nöôùc vôùi 5 nöôùc naèm saâu trong luïc ñòa (Vieät Nam, Laøo,
Campuchia, Mianma vaø Thaùi Lan) vaø 6 nöôùc phaân boá ngoaøi
5 6
haûi ñaûo (Malaysia, Indonesia, Singapo, Brunei vaø Philípin,
Ñoâng Timo). Taát caû caùc nöôùc trong khu vöïc ñeàu naèm trong
vaønh ñai khí haäu nhieät ñôùi vaø bò chi phoái bôûi gioù muøa quanh
naêm. Chính yeáu toá gioù muøa vaø khí haäu bieån ñaõ taïo neân hai
muøa raát roõ reät ôû Ñoâng Nam AÙ: Muøa möa baét ñaàu töø thaùng tö
ñeán thaùng 11 döông lòch vaø muøa naéng töø thaùng 11 döông lòch
ñeán thaùng tö naêm sau. Ñieàu kieän khí haäu thuaän hoøa taïo cho
Ñoâng Nam AÙ nhieàu thuaän lôïi lôùn, ñaùng keå nhaát laø moät thieân
nhieân thoáng nhaát trong ña daïng, moät thaûm thöïc vaät quanh
naêm töôi toát vôùi nhieàu saéc thaùi xen keõ giöõa röøng nhieät ñôùi, ñoài
nuùi, ñoàng baèng vaø bieån taïo neân caûnh quan ña daïng vaø raát
giaøu veà tieàm naêng. Teà thö cuûa Trung Quoác vieát: ‘Caùc nöôùc
Man di chia nhau laäp quoác, cuûa quyù khoâng ñaâu baèng ôû ñaây”.
Vò trí ñòa lyù noái lieàn giöõa phöông Ñoâng (theá giôùi Trung
Quoác, Nhaät Baûn...) vaø phöông Taây (AÁn Ñoä, Taây AÙ, Ñòa Trung
Haûi) cuõng taïo ñieàu kieän cho Ñoâng Nam AÙ coù dòp tieáp xuùc vaø coï
saùt vôùi nhieàu neàn vaên minh lôùn cuûa nhaân loaïi. Ñoàng thôøi qua
ñoù, cö daân Ñoâng Nam AÙ cuõng xaây döïng cho mình moät neàn vaên
hoùa rieâng mang baûn tính côûi môû vaø thöôïng voõ. “Khoâng phaûi
ngaãu nhieân maø moái lieân heä cuûa khu vöïc naøy vôùi theá giôùi ñaõ
ñöôïc xaùc laäp thöôøng xuyeân trong maáy chuïc theá kyû qua. Vaø
cuõng khoâng phaûi ngaãu nhieân maø ñaõ coù maët ôû Ñoâng Nam AÙ
nhöõng nhaø ñòa lyù hay du lòch, nhöõng nhaø truyeàn giaùo hay
ngoaïi giao cuûa caû phöông Ñoâng vaø phöông Taây trong suoát
chieàu daøi lòch söû nhö Ptoâleâmeâ, Khang Thaùi, Nghóa Tónh,
Marco Polo, Chu Ñaït Quan, Ibn Batutah v.v... Hoï ñaõ ñeán ñaây
xem xeùt, ghi cheùp vaø ñeå laïi nhöõng taøi lieäu cho ñôøi sau”(1).
1
Xem theâm Löông Ninh - Haø Bích Lieân: Lòch söû caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ, taäp
I, tuû saùch Khoa Ñoâng Nam AÙ, Ñaïi hoïc Môû Baùn coâng, TP. Hoà Chí Minh.
 2- Keát quaû cuûa ngaønh khaûo coå hoïc trong maáy chuïc naêm
gaàn ñaây ñaõ keát luaän: Ñoâng Nam AÙ laø moät trong nhöõng caùi
noâi cuûa loaøi ngöôøi. Daáu veát hoùa thaïch vöôïn baäc cao ñöôïc
tìm thaáy ôû Pondaung. (Mianma) coù nieân ñaïi khoaûng 40
trieäu naêm; hoaù thaïch ngöôøi toái coå ñöôïc tìm thaáy ôû Java
caùch ñaây khoaûng 2 trieäu naêm; raêng ngöôøi vöôïn ôû Bình Gia
(Laïng Sôn-Vieät Nam) coù nieân ñaïi caùch ñaây khoaûng 30 vaïn
naêm; nhieàu xöông coát cuûa loaøi ngöôøi vöôïn, ngöôøi toái coå vaø
cuûa ngöôøi hieän ñaïi ñöôïc tìm thaáy raûi raùc ôû nhieàu nôi ôû
Ñoâng Nam AÙ nhö Solo (Indonesia), Wajak, Hoøa Bình, Baéc
Sôn... coù nieân ñaïi muuoän hôn moät chuùt v.v... cho thaáy söï
phaùt trieån mang tính lieân tuïc cuûa quaù trình chuyeån bieán töø
vöôïn ngöôøi thaønh ngöôøi vöôïn, cuõng nhö cuûa ngöôøi hieän ñaïi
taïi khu vöïc naøy.
Kyõ ngheä ñaù töông ñöông cuõng ñaõ ñöôïc tìm thaáy ôû
nhieàu nôi trong khu vöïc nhö nuùi Ñoï (Vieät Nam), Sungs Mas
(Sumatra), ôû Tabon, Palawan vaø Espinoâsa (Philippin), v.v...
Cho ñeán khoaûng treân döôùi 4000 naêm caùch ñaây, Ñoâng
Nam AÙ baét ñaàu böôùc vaøo thôøi kyø söû duïng coâng cuï kim loaïi.
Keát quaû nghieân cöùu khaûo coå hoïc ôû Vieät Nam vaø caùc nöôùc ôû
Ñoâng Nam AÙ ñeàu cho thaáy vaøo thôøi ñaïi Ñoâng Sôn - töông
öùng vôùi thôøi ñaïi ñoàng thau vaø saét sôùm - cö daân Ñoâng Nam
AÙ ñaõ coù moät cuoäc soáng oån ñònh treân cô sôû neàn noâng nghieäp
troàng luùa nöôùc, vaø trong neáp soáng cuûa töøng vuøng ñaõ dieãn ra
söï hoäi tuï ñaàu tieân cuûa caùc yeáu toá vaên hoùa ñoàng baèng - bieån -
röøng nuùi vôùi theá ñan xen nhau phöùc taïp, roài töø ñoù maø ñònh
hình nhöõng truyeàn thoáng chung vaø rieâng (2)
2
Tham khaûo Cao Xuaân Phoå - Vieät Nam trong boái caûnh Ñoâng Nam AÙ
thôøi coå, töø saùch “Veà lòch söû Ñoâng Nam AÙ thôøi coå”, Haø Noäi, 1983, tr. 61.
7 8
3- Haàu heát caùc hoïc giaû khi nghieân cöùu veà Ñoâng Nam AÙ
ñeàu nhaát trí raèng: vaøo giai ñoaïn sôùm trong lòch söû loaøi
ngöôøi, Ñoâng Nam AÙ ñaõ töøng toàn taïi moät neàn vaên hoùa chung
mang tính baûn ñòa vaø ñaït ñeán trình ñoä khaù cao. Ñoù laø neàn
vaên hoùa xaây döïng treân nhöõng yeáu toá:
- Veà phöông dieän vaät chaát: Coù khaû naêng laøm ruoäng
nöôùc do coù moät toå chöùc xaõ hoäi ñaõ ñaït ñeán moät trình ñoä nhaát
ñònh (toå chöùc laøng xaõ); bieát thuaàn döôõng traâu boø phuïc vuï cho
noâng nghieäp, bieát söû duïng thoâ sô kim loaïi, thaønh thaïo ngheà
soâng nöôùc. Thieát cheá xaõ hoäi ñöôïc toå chöùc theo cheá ñoä maãu heä
vaø laáy laøng maïc thoân xoùm laøm ñôn vò cô sôû. Coäng ñoàng thoân
xoùm ñöôïc coi laø toå chöùc xaõ hoäi quan troïng nhaát vôùi nhöõng
truyeàn thoáng daân chuû: choïn löïa chöùc saéc trong laøng, caøy
chung ruoäng coâng, töông thaân, töông trôï, v.v...
- Veà phöông dieän tinh thaàn: Coù truyeàn thoáng thôø toå
tieân treân nhöõng nôi cao. Trong tö duy bieän chöùng sô khai
ñaõ xuaát hieän theá löôõng hôïp (aâm - döông) vaø nhöõng thieát cheá
döïa treân tính quan troïng vaø caû treân tính öu theá cuûa yeáu toá
CAÙI.
4- Vaøo nhöõng theá kyû tröôùc vaø sau coâng nguyeân, cö daân
Ñoâng Nam AÙ, treân cô sôû moät neàn vaên hoùa ñaõ ñònh hình vaø
phaùt trieån cao cuûa mình töø tröôùc ñoù, baét ñaàu böôùc vaøo quaù
trình “Döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc” treân toaøn khu vöïc. Cuõng töø
ñaây, vaên hoùa AÁn Ñoä vaø vaên hoùa Trung Quoác baét ñaàu thaâm
nhaäp vaøo Ñoâng Nam AÙ. Do söï vaän ñoäng töï thaân beân trong
vaø nhöõng taùc ñoäng töø beân ngoaøi, ôû haàu heát caùc daân toäc phía
Nam (keå caû caùc daân toäc ngoaøi haûi ñaûo) treân böôùc ñöôøng
hoaøn thieän toå chöùc nhaø nöôùc vaø xaõ hoäi cuûa mình, hoï ñaõ tieáp
nhaän moät caùch töï nguyeän vaên hoùa AÁn vaø chòu aûnh höôûng
khaù lôùn cuûa neàn vaên hoùa naøy. Trong khi ñoù, ñoái vôùi Vieät
Nam ôû phía Baéc, quaù trình döïng nöôùc ñaõ dieãn ra sôùm hôn
nhieàu so vôùi caùc nöôùc khaùc trong khu vöïc (vaøo haï baùn thieân
nieân kyû thöù nhaát tröôùc coâng nguyeân). Quaù trình naøy ñöôïc
thuùc ñaåy bôûi caùc yeáu toá: söï phaùt trieån cao cuûa kyõ thuaät
troàng luùa nöôùc döïa treân söï phong phuù cuûa coâng cuï ñoàng vaø
saét sôùm. Söï hôïp löïc cuøng nhau ñeå choáng thieân nhieân vaø
laøm thuûy lôïi. Vaø söï ñoaøn keát toaøn daân ñeå choáng laïi caùc cuoäc
xaâm löôïc töø phöông Baéc traøn xuoáng. Do phaûi ñöông ñaàu vôùi
caùc cuoäc xaâm laêng töø phöông Baéc vaø söï du nhaäp mang tính
cöôõng böùc cuûa vaên hoùa Haùn, neân caùc daân toäc ôû baùn ñaûo
Ñoâng Döông, ñaëc bieät laø Vieät Nam, ñaõ phaàn naøo tieáp nhaän
vaø chòu aûnh höôûng cuûa vaên hoùa Haùn.
Tuy nhieân, vôùi neàn vaên hoùa baûn ñòa ñaõ ñònh hình
sôùm, vôùi truyeàn thoáng daân chuû vaø tính caùch côûi môû, khoaùng
ñaït trong caùch öùng xöû, cö daân Ñoâng Nam AÙ ñaõ tieáp thu vaên
hoùa AÁn, Hoa moät caùch chuû ñoäng vaø choïn loïc. Söï tieáp thu
naøy theå hieän treân hai phöông dieän:
- Phöông dieän toå chöùc boä maùy nhaø nöôùc: Haàu heát
caùc nhaø laõnh ñaïo ôû ñaây ñeàu muoán tìm ñeán vieäc öùng duïng
moâ hình toå chöùc nhaø nöôùc ñaõ khaù hoaøn thieän töø AÁn Ñoä,
Trung Quoác, vaø cuøng vôùi moâ hình ñoù laø söï moâ phoûng thieát
cheá xaõ hoäi, chuû yeáu laø cheá ñoä ñaúng caáp. Taát nhieân, söï moâ
phoûng naøy chæ veà maët hình thöùc vaø tuøy tình hình cuï theå cuûa
moãi nhaø nöôùc maø söï moâ phoûng cuõng ôû möùc ñoä ñaäm nhaït
khaùc nhau. Ñieåm caàn nhaán maïnh ôû ñaây laø veà maët noäi dung,
caùc nhaø nöôùc vaãn ñöôïc xaây döïng treân neàn taûng chuû ñaïo ñoù
laø tinh thaàn daân toäc, tính daân chuû vaø côûi môû cuûa cö daân
Ñoâng Nam AÙ.
- Phöông dieän tinh thaàn: Vaãn giöõ gìn vaø baûo löu
nhöõng phong tuïc, taäp quaùn coå truyeàn. Ñoàng thôøi tieáp nhaän
9 10
theâm nhöõng tinh hoa vaên hoùa phuø hôïp vôùi phong tuïc, taäp
quaùn vaø loái soáng rieâng. Söï tieáp nhaän ôû ñaây chuû yeáu laø töø
toân giaùo, ñaëc bieät laø Phaät giaùo. Leõ dó nhieân söï tieáp thu ôû
moãi nôi cuõng mang maøu saéc ñaäm nhaït khaùc nhau vaø theo
töøng caùch thöùc rieâng.
5- Vaøo khoaûng caùc theá kyû X-XV, Ñoâng Nam AÙ sau moät
quaù trình “döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc” laâu daøi ñaõ ñoàng loaït böôùc
vaøo giai ñoaïn xaùc laäp vaø phaùt trieån thònh ñaït cuûa caùc quoác
gia daân toäc, laáy moät boä toäc ñoâng vaø phaùt trieån nhaát laøm
noøng coát. Chính trong giai ñoaïn naøy, neàn kinh teá cuûa caùc
quoác gia ñaõ ñaït ñeán giai ñoaïn thònh vöôïng nhaát keå töø truôùc
ñoù. Nhieàu trung taâm kinh teá quan troïng ñöôïc thieát laäp, coù
khaû naêng cung caáp moät khoái löôïng haøng hoùa lôùn töø caùc saûn
phaåm noâng nghieäp (luùa gaïo), ngö nghieäp (caù), tieåu thuû coâng
nghieäp (vaûi voùc, haøng sôn, ñoà söù, cheá phaåm kim loaïi...) vaø
nhaát laø nhöõng saûn vaät thieân nhieân (nhö caùc loaïi goã quyù,
höông lieäu, gia vò, ñaù quyù, ngoïc trai, söøng teâ, caùnh kieán,
thieác...). Thò tröôøng haøng hoùa phong phuù ñoù ñaõ coù söùc thu
huùt lôùn ñoái vôùi khaùch thöông cuûa nhieàu nöôùc treân theá giôùi
ñoå xoâ ñeán ñaây ñeå trao ñoåi vaø buoân baùn saûn phaåm
Treân lónh vöïc vaên hoùa, ñaây cuõng laø giai ñoaïn phaùt trieån
röïc rôõ cuûa neàn vaên hoùa daân toäc. Sau moät thôøi kyø vöøa ñaáu
tranh gìn giöõ baûn saéc rieâng vöøa tieáp thu vaø choïn loïc caùc giaù
trò vaên hoùa töø beân ngoaøi, Ñoâng Nam AÙ böôùc vaøo giai ñoaïn
phuïc höng vaên hoùa vôùi muïc tieâu vaø noäi dung chính laø söï
khaúng ñònh yù thöùc daân toäc. Nhöõng neàn vaên hoùa tieâu bieåu nhö
AÊngco, Pagan, Sri Vijaya, Brobudur, Chaêmpa, Ñaïi Vieät...
khoâng chæ laø nieàm töï haøo cuûa caùc daân toäc Ñoâng Nam AÙ, maø ôû
nhöõng möùc ñoä nhaát ñònh ñaõ ñoùng goùp vaøo kho taøng vaên hoùa
cuûa nhaân loaïi nhöõng giaù trò vaên hoùa - tinh thaàn ñoäc ñaùo.
 Cuõng trong giai ñoaïn naøy, moái quan heä giöõa caùc nhaø
nöôùc daân toäc cuõng ñöôïc thieát laäp ngaøy caøng chaët cheõ. Trong
quaù trình khaúng ñònh yù thöùc daân toäc cuûa mình, giöõa caùc
vöông trieàu leõ dó nhieân khoâng traùnh khoûi coù nhöõng xung
ñoät, va chaïm quyeàn lôïi, thaäm chí coù khi bieán thaønh xung
ñoät vuõ trang. Song, veà cô baûn nhaân daân caùc nöôùc Ñoâng
Nam AÙ vaãn saùt caùnh beân nhau cuøng xaây döïng moät Ñoâng
Nam AÙ hoøa bình vaø thònh vöôïng. Tinh thaàn ñoaøn keát, gaén
boù giöõa nhaân daân Vieät vôùi nhaân daân Ñoâng Nam AÙ nhaèm
choáng laïi caùc cuoäc xaâm löôïc cuûa ñeá quoác Nguyeân vaøo theá kyû
XIII laø moät trong nhöõng baûn anh huøng ca tieâu bieåu cho moái
quan heä maät thieát ñoù.
6- Sau moät thôøi kyø phaùt trieån thònh ñaït, töø cuoái theá kyû
XV, caùc vöông trieàu phong kieán Ñoâng Nam AÙ böôùc vaøo giai
ñoaïn suy thoaùi. Söï suy thoaùi naøy laø keát quaû taát yeáu cuûa söï
vaän ñoäng theo ñuùng quy luaät khaùch quan lòch söû: cheá ñoä
phong kieán khi ñaõ phaùt trieån ñeán ñænh cao cuûa noù cuõng laø
luùc noù baét ñaàu boäc loä nhöõng maâu thuaãn ñoái khaùng khoâng
theå ñieàu hoøa noåi trong loøng cheá ñoä ñoù. Tính chaát baûo thuû,
trì treä cuûa quan heä saûn xuaát phong kieán, söï tieâu hao söùc löïc
cuûa nhaø nöôùc cho nhöõng cuoäc chieán tranh nhaèm xaùc ñònh
laõnh thoå vaø quyeàn löïc laø nhöõng nguyeân nhaân beân trong cuûa
söï suy thoaùi ñoù. Nhöng, nhaân toá coù yù nghóa quyeát ñònh daãn
tôùi söï suy suïp cuûa caùc quoác gia phong kieán trong khu vöïc laïi
chính laø söï xaâm nhaäp cuûa chuû nghóa tö baûn phöông Taây
dieãn ra töø theá kyû XVI vaø trong suoát caùc theá kyû ñoù cho ñeán
ñaàu theá kyû XX. Tuy ôû moãi nöôùc, söï thieát laäp aùch thoáng trò
cuûa chuû nghóa tö baûn phöông Taây dieãn ra sôùm, muoän khaùc
nhau, tính chaát cai trò cuõng khaùc nhau, nhöng veà cô baûn cho
ñeán cuoái giai ñoaïn naøy haàu heát caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ ñeàu
bò leä thuoäc hoaëc bò bieán thaønh thuoäc ñòa cuûa caùc nöôùc tö baûn
11
phöông Taây. Soá phaän lòch söû moät laàn nöõa laïi coá keát caùc daân
toäc Ñoâng Nam AÙ vaøo moät söù meänh thieâng lieâng: Ñaáu tranh
choáng chuû nghóa thöïc daân, giaønh laïi neàn ñoäc laäp daân toäc.
Trong cuoäc ñaáu tranh ñoù, caùc daân toäc Ñoâng Nam AÙ ñaõ taän
duïng ngay chính nhöõng thaønh töïu môùi cuûa vaên hoùa phöông
Taây ñeå vöøa boài boå theâm cho vaên hoùa cuûa chính mình, vöøa
laøm vuõ khí choáng laïi aâm möu thoân tính vaø chia caét laâu daøi
neàn ñoäc laäp vaø thoáng nhaát ôû Ñoâng Nam AÙ cuûa caùc theá löïc
thöïc daân.
7- Töø sau chieán tranh theá giôùi laàn thöù II, phong traøo giaûi
phoùng daân toäc phaùt trieån maïnh meõ, caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ
daàn daàn thoaùt khoûi söï ñoâ hoä cuûa chuû nghóa thöïc daân.3
Cuõng töø sau chieán tranh theá giôùi thöù II, döôùi taùc ñoäng
cuûa chieán tranh laïnh vaø “Traät töï theá giôùi hai cöïc Yanta”,
Ñoâng Nam AÙ bò taùch thaønh hai nhoùm: Nhoùm nöôùc Ñoâng
Döông vaø nhoùm nöoùc ASEAN. Hai nhoùm nöôùc naøy löïa choïn
con ñöôøng phaùt trieån ñaát nöôùc theo hai höôùng khaùc nhau
(Nhoùm nöôùc Ñoâng Döông, tröôùc heát laø Vieät Nam, phaùt trieån
ñaát nöôùc theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa, nhoùm nöôùc
ASEAN laïi löïa choïn con ñöôøng phaùt trieån tö baûn chuû
nghóa). Söï khaùc bieät trong ñöôøng loái phaùt trieån giöõa hai
nhoùm nöôùc ñaõ khieán cho moái quan heä giöõa caùc nöôùc Ñoâng
Nam AÙ khoâng khoûi coù nhöõng caêng thaúng, thaäm chí ñoái ñaàu.
Ñieàu naøy ñaõ coù aûnh höôûng khoâng ít ñeán lôïi ích cuûa moãi
quoác gia cuõng nhö cuûa caû khu vöïc. Leõ dó nhieân, trong giai
3
Môû ñaàu baèng vieäc Nhaân daân Vieät Nam vuøng daäy laøm cuoäc Caùch
maïng Thaùng Taùm naêm 1945, thieát laäp neàn daân chuû coäng hoøa. Caùch
maïng Thaùng Taùm cuõng ñaõ dieãn ra ôû Indonesia, vaø cho ñeán giöõa thaäp
nieân 80 taát caû caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ ñeàu ñaõ giaønh ñöôïc neàn ñoäc
laäp troïn veïn.
12
ñoaïn naøy caùi neàn chung cuûa söï töông ñoàng vaãn tieáp tuïc toàn
taïi, nhöng khoaûng caùch môùi ñöôïc taïo ra khoâng phaûi nhoû.
Tuy nhieân, tính chaát caêng thaúng, ñoái ñaàu giöõa caùc
nöôùc Ñoâng Nam AÙ dieãn ra khoâng laâu. Tình traïng naøy ñaõ
nhanh choùng keát thuùc cuøng vôùi söï keát thuùc cuûa chieán tranh
laïnh vaø söï suïp ñoå cuûa “theá giôùi hai cöïc Yanta” vaøo cuoái thaäp
nieân 80. Xu theá ñoái thoaïi vaø hôïp taùc dieãn ra treân phaïm vi
toaøn caàu ñaõ goùp phaàn laøm thay ñoåi tö duy chính trò cuûa caùc
nöôùc trong khu vöïc vaø thuùc ñaåy hoï xích laïi gaàn nhau. Kheùp
laïi quaù khöù, höôùng tôùi töông lai, keå töø nhöõng naêm cuoái cuûa
thaäp nieân 80, caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ ñeàu coù chung moät
muïc tieâu: bieán khu vöïc Ñoâng Nam AÙ thaønh moät khu vöïc
hoøa bình oån ñònh vaø phaùt trieån. Hôn bao giôø heát, Ñoâng
Nam AÙ hieän taïi ñang ôû vaøo thôøi kyø soâi ñoäng nhoän nhòp
nhaát cuûa söï hôïp taùc vaø thieát laäp caùc moái quan heä song
phöông, ña phöông. Tinh thaàn “Thoáng nhaát trong ña daïng”
laïi caøng ñöôïc khaúng ñònh maïnh meõ khi taát caû caùc nöôùc
Ñoâng Nam AÙ ñeàu töï nguyeän ñöùng vaøo moät toå chöùc chung
cuûa khu vöïc: Toå chöùc ASEAN. YÙ thöùc töï cöôøng daân toäc, töï
cöôøng khu vöïc ñöôïc xem laø yeáu toá naêng ñoäng nhaát hieän nay
cuûa “moät gia ñình caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ ñöôïc raøng buoäc vôùi
nhau baèng nhöõng sôïi daây ñaày tình höõu nghò, thieän chí,
thaám nhuaàn nhöõng lyù töôûng vaø nguyeän voïng cuûa chuùng ta,
quyeát taâm taïo laäp ñöôïc xaõ hoäi cuûa chuùng ta”. (4)
4
Lôøi tuyeân boá cuûa Phoù Thuû töôùng Malaysia Tun Abdun Razak, trích
töø ASEAN hình thaønh, phaùt trieån vaø trieån voïng; Ban Chaâu AÙ-Thaùi
Bình Döông, Vieän Quan heä Quoác teá, 1995, tr 6.
13
II. TÍNH TAÁT YEÁU CUÛA MOÁI BANG GIAO VIEÄT NAM - ÑOÂNG
NAM AÙ
1- Töø söï khaùi quaùt treân ñaây, roõ raøng töø raát sôùm Ñoâng
Nam AÙ ñaõ laø moät khu vöïc lòch söû - vaên hoùa, moät chænh theå
ñöôïc saûn sinh trong moät moâi tröôøng vaø ñieàu kieän lòch söû cuï
theå: coù chung moät khoâng gian ñòa lyù, moät coäi nguoàn vaên
hoùa, moät heä thoáng giaù trò vaø cuøng chung moät thaân phaän
lòch söû. Do vaäy, moái lieân heä giöõa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ,
cuõng nhö khu vöïc naøy vôùi theá giôùi, ñaõ ñöôïc xaùc laäp töø raát
sôùm, ngay töø thôøi coå ñaïi, hoaøn toaøn khoâng phaûi laø ngaãu
nhieân. Cô sôû lòch söû cuûa moái bang giao Vieät Nam - Ñoâng
Nam AÙ cuõng ñaõ ñöôïc thieát laäp töø ñoù.
Veà maët lyù luaän: Xuaát phaùt töø nguyeân lyù: Coù con
ngöôøi laø coù vaên hoùa, laø moät trong nhöõng caùi noâi cuûa loaøi
ngöôøi, ít nhaát töø haøng maáy chuïc vaïn naêm caùch ñaây nhöõng
moái giao löu vaên hoùa ñaàu tieân ñaõ xuaát hieän treân khu vöïc
naøy. Khi nhöõng toå chöùc xaõ hoäi cuûa con ngöôøi ngaøy caøng
hoaøn thieän thì söï bieät laäp cuûa coäng ñoàng ngöôøi trong buoåi
ñaàu cuûa thôøi nguyeân thuûy seõ ngaøy caøng bò giaûm daàn, yeâu
caàu phaùt trieån saûn xuaát, môû roäng phaïm vi giao tieáp, do ñoù,
seõ caøng ñöôïc taêng cöôøng. Ñeán giai ñoaïn caän ñaïi, nhöõng cuoäc
phaùt kieán ñòa lyù, söï phaùt trieån cuûa kinh teá haøng hoùa vaø söï
xaùc laäp cuûa quan heä saûn xuaát tö baûn chuû nghóa ñaõ laøm xích
gaàn caùc luïc ñòa, caùc khu vöïc voán caùch xa veà ñòa lyù, bieät laäp
trong moái quan heä xaõ hoäi. Moái quan heä giöõa caùc quoác gia,
daân toäc, do ñoù, caøng trôû neân gaén boù maät thieát.
Veà maët thöïc tieãn: Truyeàn thoáng laøm ruoäng nöôùc, loái
cö truù quaàn tuï trong caùc xoùm laøng vaø ñaëc bieät laø nhu caàu
phaûi thöôøng xuyeân taäp hôïp löïc löôïng ñeå choáng ñôõ caùc cuoäc
14
xaâm löôïc cuûa keû thuø beân ngoaøi, ñaõ buoäc caùc daân toäc Ñoâng coù theå noùi trong moái giao löu quoác teá, Vieät Nam ñaõ trôû thaønh
Nam AÙ sôùm coá keát cuøng nhau trong moät moái daây ñoaøn keát nôi gaëp gôõ cuûa nhieàu daân toäc vaø nhieàu neàn vaên minh.
töông thaân, töông trôï ñeå cuøng toàn taïi vaø phaùt trieån.
3- Treân cô taàng lòch söû - vaên hoùa chung ñoù, Ñoâng Nam AÙ
2- Vieät Nam laø moät nöôùc thuoäc Ñoâng Nam AÙ, moái bang ngaøy nay tieáp tuïc ñoùng moät vò trí heát söùc quan troïng veà ñòa
giao giöõa Vieät Nam vaø Ñoâng Nam AÙ laø moät taát yeáu khaùch lyù - kinh teá - chính trò chieán löôïc. Taát caû caùc quoác gia ñoäc
quan. laäp ñeàu coù nhöõng lôïi ích chung treân con ñöôøng phaùt trieån
ñaát nöôùc vôùi tinh thaàn töï cöôøng daân toäc vaø töï cöôøng khu
Naèm troïn ôû phaàn Ñoâng cuûa baùn ñaûo Ñoâng Döông,
vöïc. Ñoâng Nam AÙ ñaõ thieát laäp ñöôïc moái quan heä ña daïng
trong vaønh ñai noùng vôùi chieàu daøi hôn 15 vó tuyeán (töø 8030’
trong coäng ñoàng theá giôùi vaø ñang naèm trong vuøng chieán
Baéc ñeán 23022’ Baéc), dieän tích khoaûng 330.000km2 vôùi bôø
löôïc khu vöïc vaø quoác teá cuûa nhieàu nöôùc, nhaát laø caùc nöôùc
bieån daøi khoaûng 3.300km vaø ñöôøng bieân giôùi chung vôùi caùc
lôùn voán theo ñuoåi caùc muïc ñích khoâng gioáng nhau. Ñaây laø
nöôùc Trung Quoác, Laøo, Campuchia, daøi khoaûng hôn
moät thuaän lôïi raát lôùn nhöng cuõng ñoàng thôøi laø moät thaùch
3.800km, Vieät Nam coù moät vò trí chieán löôïc heát söùc quan
thöùc khoâng nhoû ñoái vôùi caùc quoác gia trong coäng ñoàng Ñoâng
troïng treân truïc giao thoâng Ñoâng - Taây thoâng qua con ñöôøng
Nam AÙ. Tình hình treân laïi caøng ñoøi hoûi caùc nöôùc trong khu
Hoà tieâu vaø con ñöôøng Tô luïa treân caû ñaát lieàn vaø treân bieån.
vöïc xích laïi gaàn nhau, ñoàng thôøi lieân keát taát caû caùc nöôùc laïi
Vì vaäy, töø raát sôùm Vieät Nam ñaõ trôû thaønh moät trong nhöõng
trong moät ASEAN thoáng nhaát veà quyeàn lôïi vaø nghóa vuï ñeå
nôi döøng chaân cuûa caùc thöông nhaân treân con ñöôøng thöông
taïo ra nhöõng yeáu toá thuaän lôïi cho söï phaùt trieån chung.
maïi Baéc - Nam, Taây - Ñoâng vaø ngöôïc laïi. Lôïi duïng caùc ñôït
gioù muøa ñònh kyø haøng naêm, thöông nhaân AÁn Ñoä, Ceylan,
Java, Palempang, v.v... thöôøng giong buoàm ñeán OÙc-eo, Ñoàng
Caâu hoûi oân taäp
Döông, Giao Chæ, v.v... Taïi ñoù, hoï laäp caùc thöông ñieám ñeå
thu mua, tích tröõ vaø cheá bieán haøng hoùa ñeå ñöa saâu vaøo luïc 1. Bang giao Vieät Nam-Ñoâng Nam AÙ ñaõ ñöôïc hình thaønh
ñòa, tôùi Trung Quoác, vaø ngöôïc laïi ñöa haøng hoùa töø Trung döïa treân nhöõng cô sôû naøo?
Quoác tôùi caùc nöôùc phía Nam vaø, xa hôn, tôùi AÁn Ñoä, Ñòa
2. Taïi sao noùi moái bang giao Vieät Nam-Ñoâng Nam AÙ laø
Trung Haûi…
moät taát yeáu khaùch quan?
Do ôû vaøo vò trí ngaõ tö ñöôøng giao löu quoác teá neân Vieät
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO – Chương 1
Nam sôùm trôû thaønh nôi sinh tröôûng, gaëp gôõ vaø tieáp xuùc giöõa
caùc cö daân thuoäc nhieàu thaønh phaàn nhaân chuûng khaùc nhau, 1. Boä Ngoaïi giao – Vuï Asean : “Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ”
cuõng nhö nhieàu luoàng giao löu vaên hoùa cuûa nhieàu daân toäc treân (Asean), Nhaø xuaát baûn chính trò quoác gia, Haø Noäi, 1995.
theá giôùi: Ñòa Trung Haûi, Trung Caän Ñoâng, AÁn Ñoä, Trung 2. Boä Ngoaïi giao – Ngoaïi giao Vieät Nam 1945 – 2000, Nhaø xuaát
Quoác, Nhaät Baûn vaø caùc daân toäc ôû Ñoâng Nam AÙ. Vì leõ ñoù, cuõng baûn Chính trò quoác gia, Haø Noäi, 2002.

15 16
3. Boä Ngoaïi giao – vuï hôïp taùc kinh teá ña phöông – Vieät Nam hoäi
hhaäp kinh teá trong xu theá toaøn caàu hoaù vaán ñeà giaûi phaùp, Nhaø
xuaát baûn Chính trò quoác gia, Haø Noäi, 2002.
4. Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö – Trung taâm thoâng tin vaø döï baùo kinh teá
– xaõ hoäi quoác gia: Caùc quoác gia vaø vuøng laõnh thoå coù quan heä
kinh teá vôùi Vieät Nam, Nhaø xuaát baûn Thoâng taán, haø Noäi, 2006.
5. Traàn Thò Mai – Lòch söû bang giao Vieät Nam – Ñoâng Nam AÙ,
Khoa Ñoâng Nam AÙ hoïc, Ñaïi hoïc Môû – Baùn coâng TP.HCM,
1997.
6. Traàn Quang Laâm – Nguyeãn Khaéc Thaân – Hoäi nhaäp kinh teá Vieät
Nam – ASEAN nhöõng ñaëc tröng, kinh nghieäm vaø giaûi phaùp, Nhaø
xuaát baûn Thoâng keâ, Haø Noäi, 1999.
7. Löông Ninh – Haø Bích Lieân : “Lòch söû caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ”
taäp I – Khoa Ñoâng Nam AÙ Hoïc, Ñaïi Hoïc Môû - Baùn coâng
TP.HCM, 1994.
8. Löu Vaên Lôïi – Naêm möôi naêm ngoaïi giao Vieät Nam 1945 –
1995, Nhaø xuaát baûn Coâng an nhaân daân, Haø Noäi, 1998.
9. Vieät Nam – Ñoâng Nam AÙ, quan heä lòch söû vaên hoùa, Nhaø xuaát
baûn chính trò quoác gia, Haø Noäi 1993.
CHÖÔNG II
BANG GIAO VIEÄT NAM - ÑOÂNG NAM AÙ
THÔØI COÅ ÑAÏI VAØ TRUNG ÑAÏI
A- BANG GIAO VIEÄT NAM - ÑOÂNG NAM AÙ
TRÖÔÙC THEÁ KYÛ X
17
I. BANG GIAO VIEÄT NAM-ÑOÂNG NAM AÙ ÔÛ BUOÅI ÑAÀU
DÖÏNG NÖÔÙC
1- Boái caûnh lòch söû
Traûi qua caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa thôøi tieàn söû treân
neàn taûng cuûa “Chieác noâi cuûa loaøi ngöôøi”, cho ñeán khoaûng
treân döôùi moät vaïn naêm caùch ñaây, ôû Ñoâng Nam AÙ, nhöõng
ñieàu kieän thieân nhieân, kyõ thuaät vaø xaõ hoäi ñaõ hoäi ñuû ñeå ñaït
ñeán moät böôùc nhaûy voït môùi: Cuoäc caùch maïng ñaù môùi - theo
caùch goïi cuûa caùc nhaø khaûo coå hoïc. Vôùi cuoäc “Caùch maïng”
naøy ngheà noâng vaø cuøng vôùi noù laø neàn vaên hoùa xoùm laøng ñaõ
ñöôïc khai sinh.
Ngay töø ñaàu thôøi ñaïi ñaù môùi, Ñoâng Nam AÙ ñaõ laø moät
khu vöïc vaên hoùa coù saéc thaùi rieâng, ñoù laø cuoäc soáng ñònh cö
ngaøy caøng oån ñònh trong caáu truùc laøng maïc, laø xu höôùng
tieán xuoáng vuøng thung luõng vaø chaâu thoå cuûa caùc con soâng.
Trong phöông thöùc kieám soáng, maëc duø vieäc khai thaùc nguoàn
lôïi thieân nhieân (saên baét, haùi löôïm) vaãn tieáp tuïc toàn taïi,
song, beân caïnh ñoù, cö daân ôû ñaây ñaõ bieát troàng troït caùc loaïi
hình vöôøn caây aên cuû vaø aên quaû, bieát thuaàn hoùa moät soá gia
suùc nhö choù, lôïn, v.v...
Ñeán cuoái thôøi ñaù môùi, vôùi nhöõng löôõi cuoác, löôõi rìu ñaù töù
giaùc, baàu duïc, coù vai, coù naác, neàn noâng nghieäp troàng troït ñaõ
ñaït ñöôïc nhöõng thaønh töïu lôùn. Vaøo giai ñoaïn naøy, cö daân
Ñoâng Nam AÙ ñaõ bieát thuaàn hoùa caây luùa hoang, môû ra moät
neàn noâng nghieäp troàng luùa ñaëc saéc treân toaøn mieàn. Nieân ñaïi
luùa troàng xöa nhaát ñöôïc bieát ôû Vieät Nam vaø Ñoâng Nam AÙ laø
vaøo khoaûng 6000 cho ñeán 5000 naêm tröôùc coâng nguyeân. Ngheà
troàng luùa phaùt trieån daãn tôùi vieäc ñònh canh, ñònh cö vaø nhu
caàu môû roäng moái quan heä giöõa caùc caù nhaân trong xaõ hoäi.
Nguyeân lyù toå chöùc xaõ hoäi theo thò toäc huyeát thoáng (Caây gia
18
phaû) trôû neân chaät heïp vaø ñoøi hoûi phaûi ñöôïc thay theá baèng
nguyeân lyù môùi: thò toäc laùng gieàng (Coâng xaõ noâng thoân). Theo
ñoù, moät heä thoáng giaù trò môùi cuõng daàn ñònh hình döïa treân loái
soáng coäng ñoàng, töông thaân, töông aùi.
Cho ñeán khoaûng treân döôùi 4000 naêm caùch ñaây, treân
toaøn mieàn Ñoâng Nam AÙ, neáp cö truù xoùm laøng döïa treân cô
sôû ñaát coâng cuûa laøng xaõ, döïa treân vieäc quaûn lyù caùc coâng
trình thuûy lôïi vaø töï veä choáng laïi nhöõng cuoäc taán coâng töø
beân ngoaøi vaøo ñaõ trôû neân phoå bieán.
Cuoäc “Caùch maïng luyeän kim” tieáp noái vaø hoaøn chænh
cuoäc “Caùch maïng ñaù môùi” dieãn ra vaøo khoaûng cuoái thieân
nieân kyû thöù III, ñaàu thieân nieân kyû thöù II tröôùc coâng nguyeân
vaø tieáp tuïc phaùt trieån veà sau laø böôùc nhaûy kyø dieäu trong
lòch söû Ñoâng Nam AÙ. Söï xuaát hieän cuûa ñoàng, ñoàng thau vaø
saét sôùm thuùc ñaåy maïnh meõ khaû naêng chinh phuïc röøng giaø,
ñaàm laày ñeå taïo neân nhöõng laøng maïc truø phuù. Kyõ thuaät canh
taùc nhôø ñoù cuõng ñaït ñöôïc nhöõng böôùc tieán ñaùng keå. Vaø moät
neàn vaên hoùa tinh thaàn phong phuù, saùng taïo cuõng coù ñieàu
kieän naûy nôû vaø phaùt trieån röïc rôõ.
Haàu heát caùc nhaø nghieân cöùu ñeàu nhaát trí raèng, sau
moät thôøi kyø phaùt trieån lieân tuïc töø ñoà ñaù, sô kyø ñoàng thau,
ñoàng thau thònh ñaït ñeán haäu kyø ñoà ñoàng vaø sô kyø ñoà saét -
töùc giai ñoaïn vaên hoùa Ñoâng Sôn - Ñoâng Nam AÙ ñaõ laø moät
trung taâm tieán boä cuûa vaên minh coå ñaïi theá giôùi, beân caïnh
caùc trung taâm vaên minh soâng Nil, vaên minh Löôõng Haø, vaên
19
minh soâng AÁn, vaên minh Hoaøng Haø (tuy nieân ñaïi cuûa caùc
neàn vaên minh naøy sôùm muoän coù khaùc nhau).(5)
“Vaên minh Ñoâng Sôn laø böôùc hoäi tuï lôùn cuûa cö daân
Ñoâng Nam AÙ, moät cö daân noøi da vaøng-Anhñoâneâdieâng vaø
Nam AÙ - ña daïng trong saéc thaùi ngoân ngöõ Moân-Khmer –
Taøy Thaùi – Maõ Lai ña ñaûo (Anhñoâneâdieâng), caû Taïng-Mieán
nöõa,... ña daïng trong loái soáng, ñoàng baèng, bieån, nöûa ñoài nuùi,
nuùi röøng... vôùi ñuû daïng keát caáu ñan xen phöùc taïp... nhöng
maãu soá chung laø vaên minh noâng nghieäp troàng luùa, vaên hoùa
baûn laøng...”6
Chính nhôø vaøo söùc maïnh hoäi tuï “Vaên hoùa Ñoâng Sôn”
maø toaøn theå Ñoâng Nam AÙ ñaõ böôùc vaøo thôøi kyø xaùc laäp caùc
nhaø nöôùc coå ñaïi kieåu phöông Ñoâng. Thôøi ñieåm ra ñôøi cuûa
caùc nhaø nöôùc coù sôùm muoän tuøy vuøng khaùc nhau nhöng ñeàu
mang ñaëc ñieåm chung laø söï keát hôïp tuyeät vôøi keát quaû cuûa
hai quaù trình phaùt trieån noäi taïi vaø giao löu vaên hoùa vôùi caùc
neàn vaên minh lôùn ôû Chaâu AÙ.
2- Thieát laäp moái bang giao:
Nhö treân ñaõ ñeà caäp: Ñoâng Nam AÙ laø moät khu vöïc lòch
söû - vaên hoùa sôùm. Döïa treân nhöõng ñieåm töông ñoàng veà ñòa
lyù, veà keát caáu vaø phaân boá daân cö, nhaát laø veà maët lòch söû,
giöõa caùc daân toäc laùng gieàng vôùi nhau ñaõ sôùm coù moái lieân heä
maät thieát, gaén boù ñeå cuøng toàn taïi vaø phaùt trieån. Vieäc giao
(5)
Theo “Nhöõng trang söû veû vang cuûa daân toäc Vieät Nam choáng phong
kieán Trung Quoác xaâm löôïc”, Taäp 1, NXB Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi,
1984, tr.19.
6
Theo “Nhöõng trang söû veû vang cuûa daân toäc Vieät Nam choáng phong
kieán Trung Quoác xaâm löôïc”, Taäp 1, NXB Khoa hoïc Xaõ hoäi, Haø Noäi,
1984, tr.19.
20
löu giöõa Vieät Nam vaø Ñoâng Nam AÙ cuõng nhö giöõa Vieät Nam Nhôø öu theá ñoù, Vieät Nam ñaõ trôû thaønh nôi cung caáp ñoàng
vôùi caùc khu vöïc khaùc khi aáy chuû yeáu dieãn ra treân caùc lónh vaø coâng cuï ñoàng chuû yeáu cho khu vöïc.7
vöïc kinh teá vaø vaên hoùa.
Quan heä giao löu, trao ñoåi haøng hoùa giöõa Vieät Nam vaø
a) Veà kinh teá: caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ ôû thôøi kyø naøy chuû yeáu dieãn ra moät
caùch töï phaùt do nhu caàu töï nhieân giöõa caùc khoái cö daân
Hieän chuùng ta coøn thieáu nhöõng soá lieäu ghi cheùp veà
trong vuøng vôùi nhau. Ñieàu naøy deã daøng xaûy ra do yeáu toá
moái bang giao giöõa Vieät Nam vôùi khu vöïc noùi chung, vaø
coäng cö caøi raêng löôïc giöõa caùc nhoùm toäc ngöôøi treân cuøng
Vieät Nam vôùi töøng nöôùc noùi rieâng ôû buoåi bình minh cuûa lòch
moät ñòa baøn töông ñoái ñoàng nhaát vaø khoâng coù nhöõng ranh
söû naøy. Theá nhöng buø vaøo ñoù, keát quaû cuûa ngaønh khaûo coå
giôùi töï nhieân roõ reät. Beân caïnh ñoù, cuõng phaûi keå ñeán taùc
hoïc ñaõ cho thaáy moät moái giao löu khaù roäng khaép treân toaøn
ñoäng tröïc tieáp cuûa moái quan heä buoân baùn giöõa caùc quoác gia
khu vöïc theå hieän qua söï phaân boá ñeàu khaép cuûa caùc coâng cuï
vuøng Ñòa Trung Haûi, Trung Caän Ñoâng, AÁn Ñoä vôùi khu vöïc
saûn xuaát mang daùng daáp, chaát lieäu vaø kyõ thuaät khaù gaàn guõi
naøy. Vaø dó nhieân caû moái giao löu cuûa khu vöïc Ñoâng AÙ vôùi
vôùi nhau. Haøng loaït caùc hieän vaät khaûo coå ñaõ ñöôïc tìm thaáy
Ñoâng Nam AÙ nöõa. Chuùng ta ñeàu bieát Ñoâng Nam AÙ noùi
nhö caùc coâng cuï ñaù (töø ñaù cuoäi, rìu maøi, rìu coù naác, coù vai),
chung vaø Vieät Nam noùi rieâng ñeàu naèm trong vaønh ñai nhieät
caùc hieän vaät goám, ñoà ñoàøng, ñaëc bieät laø troáng ñoàng, thaïp
ñôùi - nôi coù heä sinh thaùi ña daïng, phong phuù. Nhöõng saûn
ñoàng... ñöôïc phaân boá ôû khaép nôi vôùi nieân ñaïi vaø kyõ thuaät
vaät mieàn nhieät ñôùi nhö: hoà tieâu, traàm höông, kyø nam, vaøng
cheá taùc khoâng caùch bieät nhau laø maáy, chöùng toû raèng taïi khu
ngoïc, ñaù quyù, ñoài moài, söøng teâ, chim tró, caùc loaïi hoa quaû
vöïc naøy voán ñaõ coù quaù trình gaàn guõi, trao ñoåi vaø hoïc hoûi
nhieät ñôùi, v.v... luoân coù söùc haáp daãn maïnh meõ ñoái vôùi thò
laãn nhau töø raát sôùm. Ñaëc bieät giai ñoaïn phaùt trieån cuûa thôøi
tröôøng quoác teá, ñaëc bieät laø thò tröôøng phöông Taây. Döôùi taùc
ñaïi ñoà ñoàng, vieäc trao ñoåi dieãn ra khaù thöôøng xuyeân. Trong
ñoäng cuûa thò tröôøng buoân baùn thöôøng xuyeân naøy, nhöõng
giai ñoaïn naøy, cuõng caàn löu yù ñeán moät ñieàu ñoù laø veà ñaïi theå
trung taâm buoân baùn lôùn ñaõ hình thaønh ôû caùc ñòa ñieåm thích
Ñoâng Nam AÙ khoâng phaûi laø nôi saün ñoàng. Ngoaïi tröø Vieät
hôïp nhö: khu vöïc hoäi tuï caùc con soâng, caùc cöûa bieån, löu vöïc
Nam coù tröõ löôïng ñoàng lôùn hôn caû, caùc vuøng coøn laïi ñeàu
cuûa caùc soâng lôùn... ñeå ñaùp öùng nhu caàu trao ñoåi haøng hoùa
khaù khan hieám thöù kim loaïi naøy. Cho neân trong khoaûng
ngaøy caøng nhieàu. Coù theå keå ñeán moät soá trung taâm hình
hai thieân nieân kyû cuoái tröôùc coâng nguyeân, chæ coù cö daân
ñoàng baèng soâng Hoàng (Vieät Nam) laø sôùm phaùt trieån kyõ
ngheä ñoàng vaø phaùt huy ñöôïc taùc duïng cuûa kim loaïi naøy. 7
Laáy söï hieän dieän cuûa Troáng ñoàng loaïi I (Troáng ñoàng Ngoïc Luõ thuoäc
vaên hoùa Ñoâng Sôn) laøm ví duï, ta thaáy, phaïm vi phaân boá ñeàu khaép
cuûa noù ôû Ñoâng Nam AÙ. ÔÛ ñaây caàn löu yù ñeán tính chaát haøng hoùa cuûa
noù. Cho ñeán nay, caùc nhaø nghieân cöùu ñeàu ñaõ thöøa nhaän Vieät Nam laø
queâ höông cuûa troáng ñoàng vaø söï phaân boá roäng khaép cuûa noù coù lieân
quan ñeán ngöôøi Vieät noùi chung.

21 22
thaønh sôùm luùc baáy giôø ôû Vieät Nam nhö: löu vöïc soâng Hoàng,
löu vöïc soâng Caû, Cöûa Thò Naïi, OÙc-eo, v.v...
Caùc saûn phaåm trao ñoåi chính luùc baáy giôø, coù leõ vaãn laø
caùc saûn vaät cuûa ñòa phöông nhö caùc laâm thoå saûn, caùc loaïi
gia vò, traùi caây, caùc saûn phaåm ñöôïc cheá bieán töø nguoàn thuûy,
haûi saûn vaø ñaëc bieät laø caùc coâng cuï saûn xuaát ñöôïc cheá taïo töø
ñoàng, saét, goám, v.v...
b) Veà vaên hoùa:
Vaøo thôøi kyø xa xöa: Thôøi ñaïi Ñoâng Sôn, cö daân Ñoâng
Nam AÙ ñaõ coù moät cuoäc soáng oån ñònh treân cô sôû laøm noâng
nghieäp troàng luùa vaø trong neáp soáng cuûa töøng vuøng ñaõ dieãn
ra quaù trình hoäi tuï nhöõng yeáu toá vaên hoùa ñoàng baèng, bieån,
nuùi, röøng... vôùi theá ñan xen phöùc taïp. Giöõa caùc toäc ngöôøi
khaùc nhau trong khu vöïc töø raát sôùm hình thaønh loái cö truù
xen caøi. Chính söï coäng cö cuõng nhö quaù trình hoäi tuï vaên
hoùa noùi treân laø cô sôû ñeå ñònh hình nhöõng truyeàn thoáng
chung vaø rieâng cuûa vaên hoùa Ñoâng Nam AÙ. Nhöõng truyeàn
thoáng chung laø: laøm ruoäng (nöôùc vaø khoâ) keát hôïp vôùi laøm
vöôøn, bieát söû duïng söùc keùo cuûa gia suùc trong noâng nghieäp,
bieát xöû lyù nöôùc cho noâng nghieäp (bieän phaùp trò thuûy); loái cö
truù nhaø saøn, quaàn tuï trong nhöõng xoùm laøng; tín ngöôõng
noâng nghieäp vaø tín ngöôõng thôø thaàn phoå bieán... Coù theå noùi
ôû ñaâu coù hoäi tuï, ôû ñoù sôùm hình thaønh tính caùch Ñoâng Sôn.
Tính caùch Ñoâng Sôn laø ñaëc ñieåm chung cuûa cö daân Ñoâng
Nam AÙ thôøi ñaïi ñoàng thau vaø saét sôùm. Tuy nhieân, do ñieàu
kieän vaø khaû naêng thích öùng cuûa töøng moâi tröôøng ôû moãi
vuøng coù khaùc nhau, neân moãi vuøng laïi coù tính caùch rieâng.
Chaúng haïn nhö:
23
- Cö daân Non Nok Tha - Ban Chiang hay Roi et - Phi
Mai vuøng cao nguyeân Koøraït laøm ruoäng vaø saên baén, töùc yeáu
toá ñoàng baèng vaø röøng nuùi noåi baät.
- Cö daân vuøng Somroângsen vaø Mluprei (Campuchia)
laøm ruoâïng keát hôïp vôùi ñaùnh caù vaø saên baén, töùc coù söï keát
hôïp giöõa caùc yeáu toá ñoàng baèng, bieån, vaø röøng nuùi.
- Cö daân Vieät (soâng Hoàng) laïi laøm ruoäng, saên baén,
ñaùnh caù, ñoàng thôøi bieát toå chöùc ra nhaø nöôùc sô khai ñeå toå
chöùc vaø quaûn lyù moïi hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa mình.(8)
Töø ñaëc ñieåm treân daãn ñeán söï gaàn guõi nhau trong
phong tuïc, taäp quaùn cuûa caùc khoái cö daân ôû Ñoâng Nam AÙ.
Nhöõng troáng ñoàng vaø saûn phaåm ñoàng ñöôïc phaân boá ôû nhieàu
nôi, loái cö truù nhaø saøn, nhöõng bieän phaùp trò thuûy laøm noâng
nghieäp, nhöõng vöôøn caây aên cuû, aên quaû, cho ñeán leã hoäi muøa
ñöôïc toå chöùc haøng naêm, cuõng nhö kieåu qui tuï xoùm laøng cho
ñeán nay vaãn coøn toàn taïi khaù phoå bieán ôû Ñoâng Nam AÙ... laø
nhöõng veát tích soáng ñoäng cuûa moái lieân heä ban ñaàu cuûa cö
daân ôû ñaây treân lónh vöïc vaên hoùa. Ñoù laø moät neàn vaên hoùa
rieâng khoâng laãn ñöôïc - neàn vaên hoùa baûn ñòa, ñònh hình vaø
phaùt trieån döïa treân cô sôû nhöõng yeáu toá rieâng cuûa moãi toäc
ngöôøi vaø söï lieân keát chaët cheõ giöõa caùc vuøng trong khu vöïc
vôùi nhau.
Ngay töø nhöõng theá kyû tröôùc vaø sau coâng nguyeân, treân
cô sôû neàn vaên hoùa baûn ñòa sôùm ñònh hình vaø phaùt trieån ñoù,
caùc daân toäc ôû Ñoâng Nam AÙ ñaõ töï khaúng ñònh mình: Söï ra
ñôøi cuûa nhaø nöôùc Vaên Lang cuûa ngöôøi Vieät treân löu vöïc soâng
Hoàng vaøo haï baùn thieân nieân kyû thöù nhaát tröôùc coâng nguyeân,
8
Theo Cao Xuaân Phoå, Vieät Nam trong boái caûnh Ñoâng Nam AÙ, sññ,
tr.62
24
roài tieáp ñoù laàn löôït caùc nhaø nöôùùc ñöôïc thieát laäp ôû caû treân luïc
ñòa vaø haûi ñaûo vaøo caùc theá kyû ñaàu coâng nguyeân nhö: Phuø
Nam, Champa, Langkakusa, Palembang, Malayu, Kalinju,
Srivijaya... ñaùnh daáu söï tröôûng thaønh vöôït baäc trong yù thöùc
daân toäc cuûa cö daân Ñoâng Nam AÙ.
Vaøo thôøi ñieåm caùc nhaø nöôùc sô kyø ñoàng loaït ra ñôøi
cuõng laø luùc Ñoâng Nam AÙ ñöùng tröôùc moät boái caûnh lòch söû
môùi: Söï thaâm nhaäp hoøa bình cuûa vaên hoùa AÁn Ñoä vaø söï xaâm
nhaäp baèng vuõ löïc cuûa vaên hoùa Haùn. Boái caûnh lòch söû naøy
ñaët Ñoâng Nam AÙ tröôùc moät nhieäm vuï môùi: quaù trình “Döïng
nöôùc vaø giöõ nöôùc” soâi ñoäng treân toaøn khu vöïc:
Caùc daân toäc ôû phía Nam tieáp thu caùc yeáu toá vaên hoùa
AÁn Ñoä, cuï theå laø tieáp thu thieát cheá chính trò vaø cheá ñoä ñaúng
caáp, ñeå daàn daàn hoaøn thieän toå chöùc xaõ hoäi cuûa mình (Döïng
nöôùc).
Caùc daân toäc ôû phía Baéc (chuû yeáu laø ngöôøi Vieät) phaûi
ñöông ñaàu choáng laïi söï Haùn hoùa vaø phaàn naøo tieáp thu vaên
hoùa Haùn (Giöõ nöôùc).
Tình hình treân buoäc caùc daân toäc ôû ñaây phaûi xích laïi
gaàn nhau hôn treân cô sôû cuûa moät neàn vaên hoùa voán coù nhieàu
ñieåm chung ñeå choïn loïc vaø tieáp thu theâm nhöõng yeáu toá vaên
hoùa môùi. Vì theá, veà cô baûn neàn vaên hoùa ôû ñaây ñöôïc baûo toàn
vaø coù phaàn phaùt trieån hôn do coù theâm nhöõng yeáu toá môùi,
nhöng tuyeät nhieân khoâng heà bò AÁn hoùa hay Haùn hoùa.
Ñaëc bieät, vaøo thôøi kyø naøy ñaïo Phaät khi thaâm nhaäp
vaøo Ñoâng Nam AÙ khoâng chæ laøm phong phuù hôn vaên hoùa
baûn ñòa maø, thoâng qua ñaïo Phaät, moái lieân keát khu vöïc caøng
theâm beàn chaët. Ñaïo Phaät ñaõ ñöôïc ngöôøi Vieät söû duïng nhö
25
moät thöù vuõ khí choáng laïi Haùn hoùa, ñoàng thôøi cuõng laø chaát
keo lieân keát cö daân trong caùc xoùm laøng laïi vôùi nhau.
II. BANG GIAO VIEÄT NAM - ÑOÂNG NAM AÙ TRONG THÔØI KYØ
VIEÄT NAM BÒ PHONG KIEÁN PHÖÔNG BAÉC ÑOÂ HOÄ (TÖØ 179
TRÖÔÙC COÂNG NGUYEÂN ÑEÁN THEÁ KYÛ THÖÙ X)
Töø naêm 179 tröôùc coâng nguyeân, Vieät Nam bò phong
kieán phöông Baéc xaâm löôïc vaø ñoâ hoä (Baéc thuoäc). Keå töø ñaây,
nhaân daân Vieät Nam coù theâm moät nhieäm vuï cöïc kyø quan
troïng vaø khoù khaên: Ñaùnh ñuoåi phong kieán phöông Baéc,
khoâi phuïc neàn ñoäc laäp, töï chuû. Vì theá, bang giao Vieät Nam
vôùi Ñoâng Nam AÙ cuõng dieãn ra khaùc tröôùc, treân ñaïi theå coù
theå xem xeùt treân hai phöông dieän:
1. Bang giao veà phía nhaø nöôùc
Do Vieät Nam taïm thôøi bò maát nöôùc, cai trò Vieät Nam ôû
trong thôøi kyø naøy laø caùc chính quyeàn ñoâ hoä töø phöông Baéc
(Trieäu, Haùn, Ngoâ, Taán, Toáng, Teà, Löông, Traàn, Tuyø, Ñöôøng).
Vì theá, veà phía nhaø nöôùc laø moái quan heä giöõa caùc theá löïc
caàm quyeàn ôû Trung Quoác vôùi caùc quoác gia trong khu vöïc
Ñoâng Nam AÙ.
Vôùi tö töôûng “Bình thieân haï”, caùc trieàu ñaïi phong kieán
ôû Trung Quoác luoân theøm khaùt vuøng ñaát giaøu coù taøi nguyeân
vaø tieàm taøng khaû naêng phaùt trieån maäu dòch bieån naøy. Do
ñoù, hoï ra söùc bình ñònh haàu bieán Vieät Nam thaønh quaän,
huyeän cuûa hoï ñeå laøm baøn ñaïp vöôn xuoáng Ñoâng Nam AÙ.
Chính saùch cai trò cuûa caùc theá löïc phong kieán Trung Quoác laø
moät chính saùch thaâm ñoäc keát hôïp giöõa khai thaùc kieät queä
taøi nguyeân vôùi ñoàng hoùa saâu saéc veà vaên hoùa. Trong hôn moät
nghìn naêm ñoâ hoä ôû Vieät Nam, phong kieán Trung Quoác chöa
bao giôø töø boû aâm möu ñoù. Ñoái vôùi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ,
26
chính saùch cuûa phong kieán Trung Quoác cuõng laø keát hôïp
chieán tranh vôùi ngoaïi giao ñeå thieát laäp aûnh höôûng cuûa mình
taïi ñaây. Song, tröôùc sau caùc theá löïc phong kieán Trung Quoác
chuû yeáu chæ thieát laäp ñöôïc aûnh höôûng chính trò leân khu vöïc
naøy maø thoâi. Trong suoát thôøi kyø naøy, lòch söû ñaõ chöùng kieán
caùc trieàu ñaïi Trung Quoác lieân tieáp cöû caùc phaùi boä ngoaïi giao
ñeán caùc nöôùc laùng gieàng cuûa Vieät Nam ñeå ñaët aûnh höôûng vaø
gaây chia reõ noäi boä caùc nöôùc naøy, coâ laäp hoï vôùi Vieät Nam.
Ngöôïc laïi, caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ treân böôùc ñöôøng cuûng coá
thöïc löïc cuûa mình cuõng khoâng theå ñöùng ngoaøi moái quan heä
quoác teá vaø khu vöïc, neân ñaõ choïn chính saùch ñoái ngoaïi thaân
thieän vôùi caùc nöôùc lôùn. Raát nhieàu caùc phaùi ñoaøn ngoaïi giao
cuûa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ cuõng ñöôïc phaùi tôùi Trung Quoác
ñeå trieàu coáng hoaëc xin giuùp ñôõ.
2. Veà phía nhaân daân:
Do phaûi tieán haønh choáng Baéc thuoäc neân moái quan heä
giöõa Vieät Nam vaø caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ coù phaàn naøo bò
haïn cheá hôn tröôùc. Song, nhìn chung, moái quan heä vaãn laø
giao haûo, thaân thieän, nhaát laø caùc nöôùc laùng gieàng coù chung
ñöôøng bieân giôùi. Luùc baáy giôø, khoâng rieâng Vieät Nam maø caû
Laøo vaø Chaân Laïp (Campuchia sau naøy) ñeàu bò ñaët tröôùc hoïa
xaâm laêng cuûa phong kieán phöông Baéc. Do vaäy, nhaân daân
caùc nöôùc naøy cuøng coù chung moät nhieäm vuï ñoù laø ñaáu tranh
choáng keû thuø chung laø phöông Baéc xaâm löôïc. Lòch söû ñaõ
töøng chöùng kieán laàn lieân minh ñaàu tieân dieãn ra giöõa nhaân
daân Vieät vôùi nhaân daân Laøo vaøo theá kyû thöù VI, khi ngöôøi
con öu tuù cuûa ñaát Vieät laø Lyù Nam Ñeá noåi daäy choáng laïi nhaø
Löông. Sau ñoù, vaøo naêm 722 cuoäc khôûi nghóa cuûa Mai Thuùc
Loan choáng laïi phong kieán nhaø Ñöôøng ôû Vieät Nam ñaõ ñöôïc
nhaân daân Chaêmpa, Chaân Laïp vaø Kim Laân uûng hoä.
27
Trong suoát möôøi theá kyû bò phong kieán nöôùc ngoaøi ñoâ
hoä, treân thöïc teá ngöôøi Vieät ñaõ bò maát nöôùc, song, tinh thaàn
daân toäc, yù thöùc ñoäc laäp cuûa ngöôøi Vieät vaãn khaúng ñònh söùc
soáng maõnh lieät cuûa noù. Hôn möôøi theá kyû bò ñoâ hoä vaø ñoàng
hoùa cuõng laø möôøi theá kyû ngöôøi Vieät choáng xaâm löôïc vaø
choáng ñoàng hoùa. Chính cuoäc ñaáu tranh anh duõng, quaät
cöôøng cuûa ngöôøi Vieät ñaõ goùp phaàn chaën ñöùng vaø ñaåy luøi söï
xaâm löôïc cuûa caùc trieàu ñaïi phong kieán phöông Baéc xuoáng
Ñoâng Nam AÙ. Ñoàng thôøi, trong cuoäc ñaáu tranh naøy, ngöôøi
Vieät ñaõ tieáp thu theâm vaên hoùa cuûa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ,
nhaát laø thoâng qua ñaïo Phaät ñeå tieáp theâm söùc maïnh choáng
laïi Haùn hoùa.
Neáu nhö vaøo thôøi kyø naøy, moái bang giao giöõa ngöôøi
Vieät ôû Baéc Boä vaø caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ coù phaàn naøo giaûm
suùt, thì ngöôïc laïi ôû phía Nam treân phaàn ñaát cuûa ngöôøi
Chaêm vaø moät boä phaän laõnh thoå thuoäc vöông quoác coå Phuø
Nam vaø Chaân Laïp (töông öùng vôùi phaàn ñaát ñoàng baèng soâng
Cöûu Long sau naøy) moái quan heä laïi coù moät söï phaùt trieån
vöôït baäc.
* Chaêmpa
Vöông quoác coå Chaêmpa ñöôïc thaønh laäp vaøo naêm 192,
laø keát quaû cuûa phong traøo ñaáu tranh choáng laïi aùch thoáng trò
cuûa nhaø Haùn cuûa nhaân daân Chaêm vaø Vieät khi aáy. Nhaø nöôùc
ñaàu tieân ñöôïc xaây döïng vaøo naêm naøy coù teân laø Laâm AÁp (laø
teân cuûa moät con soâng). Chuû nhaân cuûa Laâm AÁp laø nhöõng
ngöôøi Chaêm thuoäc ngöõ heä Maõ Lai ña ñaûo. Vöông quoác naøy
ñaõ toàn taïi beàn vöõng suoát möôøi laêm theá kyû, nhöng sau ñoù
suy yeáu daàn vaø ñaõ daàn chuyeån hoùa thaønh moät boä phaän cuûa
nöôùc Vieät Nam. Quaù trình chuyeån hoùa naøy laø moät quaù trình
laâu daøi, ôû ñoù vöøa coù söï can thieäp vuõ löïc cuûa caùc vöông trieàu
28
phong kieán, vöøa coù söï töï nguyeän cuûa caû hai khoái cö daân
Vieät - Chaêm vì nhu caàu sinh toàn vaø phaùt trieån.
Leõ dó nhieân, khi coøn toàn taïi vôùi tö caùch laø nhöõng nhaø
nöôùc ñoäc laäp, giöõa Chaêmpa vaø Ñaïi Vieät ñaõ coù nhöõng moái
bang giao treân nhieàu lónh vöïc. Giöõa hai nhaø nöôùc cuõng khoâng
traùnh khoûi nhöõng va chaïm veà quyeàn lôïi, thaäm chí tieán haønh
chieán tranh ñeå thoân tính nhau. Song, ñaây laø vieäc laøm hoaøn
toaøn phuø hôïp vôùi logic lòch söû, vôùi quy luaät caïnh tranh sinh
toàn, maïnh ñöôïc yeáu thua cuûa thôøi Coå - Trung ñaïi.
Veà phía nhaân daân, do coù chung nhöõng ñieàu kieän sinh
soáng, quaù trình ñaáu tranh döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc, ñaëc bieät
coù chung keû thuø nguy hieåm laø phong kieán phöông Baéc, neân
cö daân hai nöôùc coù moät söï chia seû vaø hieåu bieát laãn nhau. Vì
theá, giöõa hoï luoân coù söï tieáp nhaän laãn nhau, chung löng, ñaáu
caät ñeå taïo döïng cuoäc soáng. Ñaây laø moät yeáu toá naêng ñoäng vaø
laø ñoäng löïc chính thuùc ñaåy quaù trình chuyeån hoùa treân.
Trong thôøi kyø toàn taïi vaø phaùt trieån thònh vöôïng vôùi tö
caùch laø moät quoác gia ñoäc laäp, Chaêmpa coù moái quan heä
thöôøng xuyeân vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc, ñaëc bieät laø vôùi
Chaân Laïp, Laøo, Thaùi Lan vaø Philippin. Moái quan heä naøy
dieãn ra treân nhieàu lónh vöïc: kinh teá, chính trò, vaên hoùa,
ngoaïi giao... Ñoàng Döông (nay thuoäc tænh Quaûng Nam) vaø
cöûa Ñaïi Chaêm (nay laø Hoäi An) ñöôïc xem laø caùc trung taâm
chính trò, vaên hoùa, vaø kinh teá lôùn cuûa Chaêmpa luùc baáy giôø,
cuõng laø nôi thu huùt thöông nhaân töø nhieàu nöôùc ñeán ñaây giao
löu thöông maïi.
Chaêmpa noåi tieáng vôùi saûn vaät quyù hieám: ngaø voi, teâ
giaùc, goã coù höông, vaøng, vaûi voùc, toå yeán... Saûn vaät cuûa
Chaêmpa thöôøng ñöôïc duøng laøm leã vaät trong quan heä ngoaïi
giao vôùi caùc nöôùc ngoaøi.
29
• Phuø Nam (Founan, theá kyû I ñeán theá kyû VII)
Vaøo nhöõng theá kyû ñaàu coâng nguyeân, döïa treân söï phaùt
trieån kinh teá cuûa thôøi ñaïi ñoàng thau vaø saét sôùm cuøng söï
trao ñoåi vaên hoùa vôùi beân ngoaøi, ñaëc bieät laø AÁn Ñoä, caùc toäc
ngöôøi mieàn Nam Ñoâng Nam AÙ ñaõ laàn löôït döïng leân caùc nhaø
nöôùc sô kyø hoaëc caùc ñòa ñieåm quaàn cö quan troïng. Phuø Nam
laø moät trong nhöõng quoác gia sô kyø ñoù, ñaõ ra ñôøi treân vuøng
ñaát ñaïi theå töông öùng vôùi ñaát Nam Boä vaø moät phaàn caùc
tænh thuoäc Ñoâng Nam Campuchia ngaøy nay.
Treân thöïc teá, Phuø Nam ñaõ phaùt trieån qua nhöõng giai
ñoaïn keá tieáp nhau vôùi nhöõng ñaëc ñieåm rieâng. Trong khoaûng
vaøi ba theá kyû ñaàu laø giai ñoaïn hình thaønh vaø phaùt trieån cuûa
vöông quoác. Töø theá kyû thöù III, Phuø Nam ñaõ laø moät ñeá quoác
huøng maïnh khoáng cheá moät taäp hôïp caùc tieåu quoác thuoäc caùc
toäc ngöôøi khaùc nhau, coù trình ñoä phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi
raát khaùc nhau. Trong ñoù, ñöông nhieân coù moät tieåu quoác Phuø
Nam chính toâng naém ñòa vò toân chuû baét caùc tieåu quoác khaùc
phaûi thaàn phuïc vaø coáng naïp.
Moät trong nhöõng trung taâm kinh teá - vaên hoùa lôùn
cuûa Phuø Nam luùc baáy giôø ñaõ ñöôïc thieát laäp ôû mieàn Taây
soâng Haäu (Vieät Nam ngaøy nay) coù leõ truøng vôùi nhaø nöôùc
Naravaranagara (nöôùc Chí Toân) - moät tieåu quoác coù vò trí ñaëc
bieät quan troïng ñoái vôùi Phuø Nam. Ñaây vöøa laø cöûa ngoõ ôû phía
Ñoâng tieáp giaùp vôùi nöôùc ngoaøi qua ñöôøng bieån, vöøa laø trung
taâm thu nhaän cuõng nhö phaùt taùn vaên hoùa cuûa khu vöïc vaø caû
theá giôùi xung quanh. Cö daân Naravaranagara laøm ruoäng,
ñaùnh caù vaø ñaëc bieät thoâng thaïo vieäc buoân baùn treân bieån neân
coù giao löu roäng raõi vôùi beân ngoaøi. Thoâng qua Naravaranagara
maø Phuø Nam trôû neân maïnh veà kinh teá vaø cuõng qua ñoù maø
tieáp nhaän vaên hoùa töø beân ngoaøi vaøo, nhaát laø vaên hoaù AÁn Ñoä.
30
 Vaøo thôøi kyø thònh trò cuûa mình, Phuø Nam coù moái quan
heä raát chaët cheõ vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc: Laâm AÁp, Chaân
Laïp, Thaùi Lan, Mianma, Malaysia... vaø caùc nöôùc ngoaøi khu
vöïc: AÁn Ñoä, Trung Quoác... Coù theå keå ra ñaây moät soá lónh vöïc
chính:
- Veà maët vaên hoùa: Beân caïnh vieäc giao löu vôùi khu
vöïc, Phuø Nam ñaõ tieáp thu maïnh meõ vaên hoùa AÁn Ñoä trong
ñoù coù Baølamoân giaùo. Thaàn Civa cuõng nhö cô cheá toå chöùc
vöông trieàu vaø thieát cheá ñaúng caáp cuûa AÁn Ñoä ñöôïc du nhaäp
vaø aûnh höôûng khoâng nhoû ôû nöôùc naøy. Ñaïo Phaät cuõng raát
ñöôïc suøng baùi ôû Phuø Nam. Chính laø qua Phuø Nam maø vaên
hoùa AÁn Ñoä ñaõ truyeàn baù saâu hôn vaøo mieàn luïc ñòa, nhaát laø
ñeán Chaân Laïp.
- Veà maët kinh teá: Thöông caûng OÙc-eo laø moät trung
taâm kinh teá, phoàn thònh khoâng chæ cuûa Phuø Nam maø coøn
cuûa caû Ñoâng Nam AÙ luùc baáy giôø: ÔÛ ñaây khoâng thieáu moät thöù
gì duø laø cuûa Ñoâng Nam AÙ, AÁn Ñoä, Trung Quoác hay vuøng Ñòa
Trung Haûi. Taøu buoân cuûa caùc nöôùc taáp naäp vaøo ra nôi ñaây
ñeå buoân baùn vaø boác dôõ haøng hoùa. Caùc hieän vaät coøn tìm thaáy
ôû OÙc-eo qua quaù trình khai quaät nhö: caùc loaïi tieàn coå cuûa
caùc nöôùc trong khu vöïc, tieàn ñoàng vaø ñaëc bieät laø hai taám
meà ñay baèng vaøng coù nieân ñaïi raát sôùm döôùi trieàu ñaïi
Antoni le Pieux vaø Marc Aureøle (theá kyû II), nhieàu ñoà trang
söùc baèng maõ naõo vaø thuûy tinh maøu coù xuaát xöù taïi La Maõ vaø
Trung Caän Ñoâng, töôïng phaät AÁn Ñoä, v.v... cho thaáy moái
giao löu kinh teá ñaëc bieät thònh vöôïng taïi ñaây.
Tieác raèng, thöông caûng lôùn nhaát Ñoâng Nam AÙ trong 7
theá kyû ñaàu coâng nguyeân sau ñoù ñaõ bò huûy hoaïi moät caùch ñoät
ngoät, maø nguyeân nhaân cuûa söï bieán maát naøy hieän vaãn chöa
ñöôïc laøm saùng toû.
31
B. BANG GIAO VIEÄT NAM - ÑOÂNG NAM AÙ TÖØ SAU THEÁ
KYÛ THÖÙ X ÑEÁN NÖÛA ÑAÀU THEÁ KYÛ XIX
Vaøo ñaàu theá kyû thöù X, cuoäc ñaáu tranh choáng Baéc thuoäc
cuûa ngöôøi Vieät ñaõ giaønh ñöôïc thaéng lôïi hoaøn toaøn. Moät kyû
nguyeân môùi: kyû nguyeân ñoäc laäp töï chuû vaø phaùt trieån veà moïi
maët ñöôïc môû ra. Nhaø nöôùc daân toäc ñöôïc xaùc laäp vaø cuûng coá.
Trong xu theá khaúng ñònh chính mình, caùc trieàu ñaïi phong
kieán Vieät Nam töøng böôùc cuûng coá vaø hoaøn thieän boä maùy
trung öông taäp quyeàn trong nöôùc, ñoàng thôøi môû roäng quan
heä vôùi beân ngoaøi.
Cuõng vaøo thôøi ñieåm naøy, nhieàu nöôùc Ñoâng Nam AÙ
cuõng böôùc vaøo giai ñoaïn xaây döïng caùc quoác gia daân toäc. Boái
caûnh chung ñoù laø tieàn ñeà voâ cuøng thuaän lôïi ñeå môû ra moät
trang môùi trong lòch söû bang giao giöõa caùc nöôùc treân toaøn
khu vöïc. Coù theå noùi moái bang giao giöõa Vieät Nam vôùi Ñoâng
Nam AÙ chöa bao giôø gaët haùi ñöôïc nhieàu thaønh coâng ñeán theá
keå töø tröôùc ñoù.
III. BANG GIAO VIEÄT NAM - CHAÂN LAÏP
1. Vaøi neùt veà vöông quoác Chaân Laïp (Campuchia)
Vaøo khoaûng ñaàu coâng nguyeân ôû giai ñoaïn sô kyø ñoà saét,
treân cô sôû cuûa kyõ thuaät môùi vaø söï tieáp xuùc vôùi vaên hoùa AÁn
Ñoä, coù leõ nhöõng quoác gia sô kyø cuûa ngöôøi Moân coå vaø ngöôøi
Khmer coå ñaõ ñöôïc laäp ra. Bieân nieân söû cuûa Campuchia ñaõ ñeà
caäp ñeán moät trong nhöõng quoác gia sô kyø ñoù coù teân goïi laø
Chenla. Caùc quoác gia naøy sau ñoù bò leä thuoäc vaøo moät quoác gia
maïnh hôn, ñoù laø Phuø Nam (maø ta ñaõ coù dòp ñeà caäp). Cho ñeán
32
theá kyû thöù VI vaø VII, caùc quoác gia naøy maïnh daàn leân vaø daàn
thoaùt ra khoûi söï leä thuoäc vaøo Phuø Nam.
Theo truyeàn thuyeát, thuûy toå cuûa ngöôøi Khmer laø moät aån
só ngöôøi goác AÁn Ñoä teân laø Kambu ñaõ ñeán vuøng ñaát naøy truyeàn
giaùo. Sau ñoù, vò aån só keát hoân vôùi nöõ thaàn Mera, vì theá con
chaùu cuûa hoï ñöôïc goïi laø Kambuja. Teân gheùp cuûa caëp vôï choàng
Kambu-Mera cuõng ñöôïc laáy laøm teân toäc Kmer hay Khmer.
Trung taâm ñieåm cuûa boä laïc Khmer goác coù theå laø Vaït
Phu (Champassac), gaàn nôi hoäi löu cuûa hai soâng Seâmun vaø
Meâkoâng. Boä laïc naøy coù trình ñoä kinh teá - xaõ hoäi khaù cao, hoï
coù söï tieáp xuùc khaù gaàn guõi vaø thöôøng xuyeân vôùi caùc boä toäc
Khmer ôû phía Nam vaø qua ñoù maø hoï tieáp thu aûnh höôûng
cuûa vaên hoùa AÁn Ñoä.
Ngöôøi chính thöùc xaùc laäp ra vöông quoác Khmer mieàn
Baéc hay vöông quoác Campuchia sô kyø laø Bhavavarman I. Teân
nöôùc luùc ñaàu cuõng ñöôïc ñaët theo teân oâng: nöôùc Bhava
(Bhavapura), nhöng ngöôøi Trung Quoác thì vaãn goïi laø Chaân
Laïp.
Bhavavarman I laø ngöôøi chaám döùt söï leä thuoäc cuûa
Khmer vaøo Phuø Nam. Nhöng phaûi ñôïi ñeán em trai oâng laø
Sitôrasena (Mahendravarman - 600 - 620) vaø chaùu oâng laø
Isanavarman (620-650), ngöôøi Khmer môùi chinh phuïc ñöôïc
Phuø Nam. Vöông quoác Campuchia sô kyø thöïc söï thònh trò
döôùi trieàu Jayavarman I (650-680).
Vieäc tieáp xuùc vôùi vaên hoùa bieån, vieäc môû roäng ñòa baøn
vôùi nhöõng ñieàu kieän sinh soáng môùi ñaõ thuùc ñaåy neàn kinh teá
- xaõ hoäi Campuchia ñaït ñöôïc nhöõng böôùc tieán ñaùng keå. Döôùi
thôøi Javavarman I, ngöôøi Chaân Laïp ñaõ xaâm chieám caû AiLao
(Laøo) vaø moät phaàn Nam Chieáu (Vaân Nam - Trung Quoác).
33
2. Bang giao Vieät Nam - Chaân Laïp
a) Bang giao tröôùc theá kyû XVI
Thö tòch coå Vieät Nam ñaõ töøng noùi ñeán moái quan heä
giöõa Vieät Nam vaø Chaân Laïp ñöôïc thieát laäp khaù sôùm. Vaøo
ñaàu theá kyû VIII (722), moái quan heä naøy ñöôïc cuûng coá theâm
qua cuoäc noåi daäy cuûa Mai Thuùc Loan ôû Hoan Chaâu choáng
nhaø Ñöôøng. 32 chaâu trong nöôùc ñaõ noåi daäy höôûng öùng cuoäc
khôûi nghóa cuûa oâng. Beân ngoaøi, Mai Thuùc Loan lieân keát
ñöôïc vôùi Laâm AÁp, Chaân Laïp, Kim Laân, quaân soá leân ñeán hôn
30 vaïn ngöôøi. Nhaø Ñöôøng phaûi vaát vaû laém môùi deïp ñöôïc
cuoäc khôûi nghóa.
Töø sau khi Ñaïi Vieät giaønh ñöôïc ñoäc laäp töø tay phong
kieán Trung Quoác, Ñaïi Vieät ngaøy caøng ñöôïc cuûng coá vaø phaùt
trieån. Trong khi ñoù, ôû Chaân Laïp, neàn vaên minh Aêngkor
cuõng böôùc vaøo giai ñoaïn thònh ñaït döôùi trieàu ñaïi
Jayavarman VII (1181 - sau 1200). Neáu nhö Ñaïi Vieät thöïc
thi chính saùch môû roäng quan heä vôùi beân ngoaøi, thì
Jayavarman VII cuõng chuû tröông lieân keát vaø giöõ quan heä
hoøa hieáu vôùi caùc nöôùc lôùn nhö Trung Quoác, Ñaïi Vieät, Java...
Quan heä ngoaïi giao giöõa Vieät Nam vaø Chaân Laïp ñöôïc
chính thöùc thieát laäp döôùi trieàu Lyù, thôøi vua Lyù Thaùi Toå.
Thö tòch coå cuûa Vieät Nam coøn ghi roõ: laàn ñi söù ñaàu tieân cuûa
söù boä Chaân Laïp ñeán nöôùc ta laø vaøo naêm 1012 – 1013, hoï
mang theo raát nhieàu saûn vaät ñeå trieàu coáng nhaø Lyù. Tieáp
theo ñoù, chæ tính rieâng döôùi trieàu Lyù ñaõ coù caû thaûy 13 laàn söù
boä Chaân Laïp ñeán Ñaïi Vieät. Moái giao haûo giöõa hai nöôùc ñaëc
bieät thuaän thaûo, toát ñeïp. Chaúng haïn nhö:
- Vaøo naêm 1118, söù giaû Chaân Laïp ñeán Thaêng Long,
gaëp luùc trieàu ñình môû tieäc möøng xuaân khaùnh thaønh 7 ngoïn
34
Baûo thaùp, vua Lyù sai höõu ty baøy nghi tröôïng ôû Ñieän Linh
Quang roài daãn söù giaû cuøng xem.(9)
- Cuõng vaøo thôøi naøy, moät soá daân Chaân Laïp vì sôï noäi
loaïn ñeán xin cö truù ôû Ñaïi Vieät, vua Lyù öng thuaän.
ÔÛ nöûa ñaàu nhaø Lyù, quan heä ngoaïi thöông giöõa hai nöôùc
cuõng khaù phaùt trieån. Thöông caûng Vaân Ñoàn (Quaûng Ninh)
ñöôïc môû roäng vaø thu huùt khaùch thöông töø nhieàu nöôùc tôùi ñaây.
Vì theá ngöôøi Chaân Laïp cuõng thöôøng tôùi trao ñoåi caùc saûn
phaåm cuûa hoï vaø ñoåi laáy caùc thoå saûn, ñoà duøng thoâng thöôøng
nhö: chieáu thoâ, noài ñoàng, maâm ñoàng, löôïc goã, kim khaâu…
Treân lónh vöïc vaên hoùa: Thôøi Lyù, caùc vua cuûa ta ñeàu
chuoäng ñaïo Phaät neân giao löu vaên hoùa giöõa hai nöôùc thoâng
qua ñaïo Phaät khaù thònh haønh. Caùc nhaø sö vaãn thöôøng ñöôïc
cöû ñi cuøng caùc söù giaû trong ñoaøn ngoaïi giao. Thaäm chí, vaøo
naêm 1086, trong phaùi boä ngoaïi giao cuûa Chaân Laïp sang
trieàu coáng coøn coù caû hai ngöôøi theo ñaïo Baølamoân ñi cuøng.
Tuy nhieân, khoâng phaûi quan heä giöõa caùc vöông trieàu
luùc naøo cuõng thuaän thaûo. Do bò chi phoái bôûi aùp löïc cuûa caùc
nöôùc lôùn, ñaëc bieät laø Trung Quoác, vaø quy luaät canh tranh
quyeàn löïc khoác lieät cuûa thôøi trung ñaïi, giöõa hai nöôùc khoâng
traùnh khoûi coù nhöõng luùc baát hoøa, thaäm chí phaûi duïng binh
ñeå giaûi quyeát nhöõng baát ñoàng veà quyeàn lôïi. Vaøo naêm 1069,
Chaân Laïp bò nhaø Toáng (Trung Quoác) xuùi baåy ñaõ lieân minh
vôùi Toáng, choáng laïi Ñaïi Vieät. Ñeå giöõ vöõng bieân giôùi phía
nam cuûa mình nhaø Lyù buoäc phaûi taán coâng lieân quaân Chaân
Laïp –Champa tröôùc ñeå töï veä vaø ñaåy luøi aâm möu thaâm ñoäc
cuûa nhaø Toáng. Döôùi thôøi Harsavarman III (Vua chinh phuïc
9
Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö, kyû nhaø Lyù, quyeån 3, tr.248-249.
35
1066-1080), Chaân Laïp nhieàu laàn mang quaân tieán ñaùnh
Chaêmpa vaø vuøng bieån phía nam cuûa Ñaïi Vieät. Thôøi vua
Suryavarman II (1113-1150), Chaân LaïÏp cuõng ñaõ 5 laàn mang
quaân tieán ñaùnh Ñaïi Vieät baèng ñöôøng boä vaø ñöôøng bieån.
Trong ñoù laàn dieãn ra vaøo naêm 1128, Chaân Laïp laáy côù Ñaïi
Vieät chöùa chaáp ngöôøi Chieâm vaø ngöôøi Chaân Laïp löu vong,
ñaõ cöû tôùi 20.000 quaân taán coâng Ñaïi Vieät. Naêm sau (1129),
Chaân Laïp lại lieân keát vôùi Chaêmpa mang 700 chieán thuyeàn
taán coâng Thanh Hoùa, v.v… Caùc traän taán coâng coøn tieáp dieãn
döôùi thôøi Jayavarman VII, loâi keùo caû quaân Mieán Ñieän
(Mianma) tham chieán.
Ñaëc bieät, quan heä Chaân Laïp - Chaêmpa trong giai ñoaïn
naøy raát xaáu. Chaân Laïp töøng chinh phuïc Chaêmpa trong
nhieàu naêm (töø 1145-1149), thaäm chí ñöa caû hoaøng thaân
Chaân Laïp leân tröïc tieáp cai trò Chaêmpa. Nhöõng vieäc laøm ñoù
môû ñaàu cho moät cuoäc chieán tranh keùo daøi giöõa hai nöôùc, maø
söû goïi laø “chieán tranh traêm naêm” (1113-1220). Haàu heát
trong thôøi gian ñoù, Chaân Laïp chieám ñoùng vaø ñoâ hoä
Chaêmpa, ngoaïi tröø giai ñoaïn 1177-1181, Chaêm Pa chieám
ñoùng vaø ñoâ hoä ñöôïc moät phaàn Chaân Laïp. Ñaõ coù thôøi kyø
Chaêmpa bò bieán thaønh moät tænh cuûa Chaân Laïp (1203-1220).
ÔÛ cuoái thôøi Lyù vaø sang thôøi Traàn, Chaân Laïp böôùc vaøo
giai ñoaïn suy taøn, tình hình Chaân Laïp ngaøy caøng xaáu ñi vaø bò
nöôùc laùng gieàng Thaùi Lan thöôøng xuyeân gaây aùp löïc vaø chieám
ñaát. Bang giao Vieät Nam-Chaân Laïp taïm thôøi giaùn ñoaïn.
Moät nguyeân nhaân khaùc cuõng khoâng keùm phaàn quan
troïng laøm ñöùt ñoaïn quan heä giöõa hai nöôùc laø cuoäc xaâm löôïc
cuûa quaân đội Moâng-Nguyeân xuoáng phöông Nam. Ñaïi Vieät laø
tieâu ñieåm cuûa cuoäc ñuïng ñaàu naøy, ñaõ doàn heát moïi khaû naêng
vaø löïc löôïng cho cuoäc khaùng chieán choáng ngoaïi xaâm. Cuoäc
36
khaùng chieán anh duõng cuûa Ñaïi Vieät ñaõ ñaåy luøi 3 laàn taán coâng
cuûa quaân ñoäi Moâng Coå vaø do vaäy chaúng nhöõng Ñaïi Vieät giöõ
vöõng chuû quyeàn vaø toaøn veïn laõnh thoå cuûa mình maø coøn goùp
phaàn baûo veä vöõng chaéc neàn hoøa bình cuûa khu vöïc.
b) Bang giao töø theá kyû XVI ñeán nöûa ñaàu theá kyû
XIX
Töø theá kyû XVI trôû ñi, moái quan heä giöõa hai nöôùc ñöôïc
thieát laäp trôû laïi vaø ngaøy caøng phaùt trieån hôn tröôùc. Ñaây cuõng
laø thôøi kyø ngöôøi Vieät baét ñaàu di chuyeån ngaøy caøng ñoâng vaøo
phía nam (Ñaøng trong) ñeå tìm ñaát soáng. Trong quaù trình tieán
veà phöông Nam möu caàu cuoäc soáng, ngöôøi Vieät caøng coù dòp
tieáp xuùc vaø gaàn guõi vôùi lôùp cö daân Khmer taïi ñaây. Ñeàu laø naïn
nhaân cuûa cheá ñoä phong kieán, nhöõng lôùp cö daân Vieät - Khmer
ñaàu tieân ñaõ deã daøng tieáp nhaän laãn nhau. Hoï cuøng chung löng
ñaáu caät ñeå vöôït qua thöû thaùch cuûa thieân nhieân vaø nhöõng baát
coâng xaõ hoäi ñeå taïo neân caùc laøng maïc truø phuù vaø ruoäng vöôøn
toát töôi. Vì theá maø hình thaønh neân tình traïng cö truù xen caøi
giöõa hai coäng ñoàng cö daân treân vuøng ñaát haï löu soâng Meâ
Koâng. Thoâng thöôøng, ngöôøi Vieät coù khaû naêng thích öùng cao
vôùi caùc loaïi hình ruoäng nöôùc, sình laày, neân toûa xuoáng caùc vuøng
truõng, ngaäp nöôùc ñeå canh taùc. Coøn ngöôøi Khmer toû ra thích
hôïp vôùi caùc vuøng cao hôn, neân hoï thöôøng canh taùc treân caùc goø,
gioàng laø chính.
Quan heä giöõa Vieät Nam vaø Chaân Laïp thôøi hoï Nguyeãn
môû roäng quyeàn löïc veà phía Ñaøng trong laø moät moái quan heä
maät thieát vaø ñöôïc theå hieän treân nhieàu lónh vöïc:
Chính trò – ngoaïi giao – quaân söï:
Vaøo cuoái theá kyû XVI, ñaàu theá kyû XVII xung ñoät giöõa
caùc theá löïc phong kieán ôû Vieät Nam dieãn ra gay gaét. Moät
37
trong nhöõng theá löïc aáy laø hoï Nguyeãn (Nguyeãn Hoaøng) quyeát
ñònh choïn ñaát Thuaän Hoùa laøm nôi taäp hôïp löïc löôïng, chuaån
bò cho nhöõng döï tính quyeàn löïc laâu daøi. Nguyeãn Phuùc
Nguyeân (1613-1635), con trai Nguyeãn Hoaøng, noái nghieäp
Chuùa ñaõ xuùc tieán maïnh meõ moái quan heä vôùi caùc quoác gia
laùng gieàng phía nam cuûa mình.
Cuõng vaøo khoaûng thôøi gian naøy, ôû Chaân Laïp, Chey
Chettha II (1618-1628) leân ngoâi. OÂng laø ngöôøi coù yù thöùc
khoâi phuïc neàn töï chuû cho Chaân Laïp neân ñaõ tìm ñoàng minh
ñeå choáng laïi vöông trieàu Ayuthaya (Thaùi Lan). Boái caûnh
lòch söû suy taøn cuûa Chaân Laïp ñaõ ñöa Chey Chettha II ñeán
vôùi Chuùa Nguyeãn vaø keå töø ñaây vai troø cuûa Chuùa Nguyeãn baét
ñaàu xuaát hieän ôû Chaân Laïp .
Naêm 1620 ñaùnh daáu moät moác quan troïng trong lòch söû
quan heä giöõa hai nöôùc. Vaøo naêm naøy, Chey Chettha II
chính thöùc caàu hoân vôùi coâng chuùa Ngoïc Vaïn (con gaùi Chuùa
Nguyeãn Phuùc Nguyeân). Kinh ñoâ cuûa Chaân Laïp cuõng rôøi xa
hôn nöõa veà phía ñoâng vaø ñöôïc ñaët taïi Uñoâng treân bôø
Toângleâsaùp. Ñeå giöõ vöõng ngai vaøng vaø tranh thuû söï giuùp ñôõ
cuûa Chuùa Nguyeãn veà quaân söï trong cuoäc chieán choáng laïi
phong kieán Xieâm, Chey Chettha II ñaõ taïo nhieàu ñieàu kieän
thuaän lôïi cho daân Vieät tieán saâu vaøo khai phaù ñaát ñai vuøng
ñoàng baèng soâng Cöûu Long - nôi töø tröôùc vaãn thuoäc quyeàn
quaûn lyù cuûa Chaân Laïp vaø ñöôïc goïi döôùi teân Chaân Laïp mieàn
nöôùc (Thuûy Chaân Laïp).
Naêm 1628, Chey Chettha II qua ñôøi. Chaân Laïp caøng
suy yeáu nghieâm troïng. Caùc theá löïc caàm quyeàn ôû Chaân Laïp
luùc thì döïa vaøo phong kieán Xieâm, luùc laïi caàu cöùu Chuùa
Nguyeãn ñeå baûo veä quyeàn lôïi. Do vaäy caùc Chuùa Nguyeãn caøng
coù ñieàu kieän cuûng coá aûnh höôûng cuûa mình vôùi Chaân Laïp.
38
Tuy vaäy, vai troø chuû yeáu cuûa Chuùa Nguyeãn chæ xuaát hieän
trong nhöõng tröôøng hôïp caàn thieát ñeå hoã trôï cho Chaân Laïp,
ñoàng thôøi ngaên caûn bôùt tham voïng cuûa phong kieán Xieâm
ñoái vôùi Chaân Laïp vaø khu vöïc. Moät soá söï kieän tieâu bieåu cho
vai troø naøy coù theå keå ñeán nhö:
- Vaøo naêm 1674, noäi chieán giöõa Naëc OÂng Ñaøi vaø Naëc
OÂng Noän dieãn ra. Chuùa Nguyeãn cöû Cai cô Nguyeãõn
Döông Laâm sang giuùp OÂng Noän leân ngoâi vaø ñaët OÂng
Ñaøi laøm phoù Vöông.
- Naêm 1699, Naëc OÂng Noän nghe theo lôøi xuùi baåy cuûa
phong kieán Xieâm, boû trieàu coáng vaø ñem quaân choáng
laïi Chuùa Nguyeãn. Toång suaát Nguyeãn Höõu Caûnh phaûi
ra tay ñaùnh deïp.
- Naêm 1705, noäi loaïn dieãn ra ôû Chaân Laïp, Chuùa
Nguyeãn phaûi giuùp laäp laïi traät töï.
- Naêm 1753, laïi giuùp ngöôøi Chaêm Islam ôû Chaân Laïp
choáng laïi söï ñaøn aùp cuûa phong kieán Chaân Laïp.
- Naêm 1813, ñöa Naëc OÂng Chaân leân ngoâi vaø giuùp
theâm nhieàu cuûa caûi.
- Naêm 1834: Baûo hoä cho trieàu ñình cuûa coâng chuùa Ang
Maây (Ngoïc Vaân), v.v…
* Veà kinh teá:
Coù theå noùi ñaây laø moät thôøi kyø quan heä kinh teá giöõa
hai nöôùc phaùt trieån nhaát. Söï coù maët cuûa ngöôøi Vieät ngaøy
caøng ñoâng ôû Ñaøng trong ñaõ khieán cho thöïc traïng vuøng ñoàng
baèng soâng Cöûu Long thay ñoåi nhanh choùng: töø hoang vu,
röøng raäm chuyeån thaønh ñoàng ruoäng töôi toát, xoùm laøng truø
maät. Ñöôïc thieân nhieân öu ñaõi, laïi ñöôïc baøn tay lao ñoäng caàn
39
cuø saùng taïo cuûa ngöôøi Vieät taùc ñoäng vaøo neân chæ trong moät
thôøi gian ngaén, keå töø cuoái theá kyû XVII, ñoàng baèng soâng Cöûu
Long ñaõ laø moät trung taâm kinh teá - chính trò lôùn. Hoaït
ñoäng kinh teá, nhaát laø ngoaïi thöông, trôû neân nhoän nhòp,
saàm uaát, laø nôi thu huùt khaùch thöông töø nhieàu vuøng ñoå ñeán.
Vieäc buoân baùn treân truïc Gia Ñònh – Nam Vang
(Phnompeânh) phaùt trieån maïnh meõ caû treân boä, döôùi thuyeàn.
Ngöôøi Vieät thöôøng chôû gaïo, muoái sang Nam Vang vaø mua
veà caùc laâm thoå saûn vaø caù khoâ töø vuøng bieån Hoà. Ngöôøi
Khmer thì tìm mua löông thöïc, muoái vaø caùc ñoà gia duïng caàn
thieát.
Maëc duø nhaø Nguyeãn chuû tröông “öùc thöông” baèng caùch
ñaët caùc traïm kieåm soaùt, ñaùnh thueá cao (thueá haøng hoùa, thueá
ghe thuyeàn, thueá saûn vaät…), quy ñònh chaët cheõ caùc tuyeán
buoân baùn, thaäm chí quy ñònh caû soá löôïng thöông nhaân trong
moät chuyeán buoân … nhöng, vieäc buoân baùn khoâng vì theá maø
haïn cheá, traùi laïi noù vaãn phaùt trieån ngaøy caøng maïnh hôn.
ÔÛ nhöõng vuøng cö truù xen caøi, quan heä kinh teá giöõa hai
khoái cö daân trôû neân töï nhieân, caàn thieát. Hoï khoâng chæ trao
ñoåi saûn phaåm cho nhau maø coøn hoïc hoûi vaø giuùp ñôõ laãn nhau
ngay trong quaù trình saûn xuaát.
*Veà vaên hoùa – xaõ hoäi:
Neáu nhö tröôùc ñaây ngöôøi Khmer ñaõ sôùm bieát chuyeån
hoùa vaên hoùa bieån Phuø Nam ñeå laøm giaøu theâm neàn vaên hoùa
cuûa mình, thì ôû giai ñoaïn naøy vieäc hoïc hoûi, giao thoa veà vaên
hoùa caøng coù ñieàu kieän ñeå thuùc ñaåy hôn nöõa. Khi tieán veà
phöông Nam ngöôøi Vieät mang theo mình vaên hoùa Thaêng
Long ñaõ tích hôïp töø ngaøn naêm tröôùc, nhöng ñoàng thôøi cuõng
khoâng ngöøng tieáp thu theâm caùc giaù trò vaên hoùa töø caùc neàn
vaên hoùa Chaêm, Khmer. Söï tieáp thu naøy theå hieän phong
40
phuù, ña daïng töø ngheä thuaät xaây döïng, ñieâu khaéc, ca muùa
nhaïc cung ñình vaø daân gian cho ñeán söï giao hoan trong tín
ngöôõng, phong tuïc, taäp quaùn. Ngöôïc laïi, qua quaù trình
chung soáng thuaän hoøa, ngöôøi Khmer cuõng coù theâm nhöõng
kinh nghieäm môùi trong vieäc xaây döïng toå chöùc chính quyeàn,
trong kinh nghieäm laøm ruoäng nöôùc vaø nhieàu vaán ñeà khaùc
nöõa… Keå töø theá kyû XVIII, moái quan heä giöõa hai khoái cö daân
ngaøy theâm beàn chaët, cô sôû cuûa tình ñoaøn keát ñoù khoâng chæ
baét nguoàn töø cuoäc soáng, saûn xuaát gaàn guõi maø coøn töø vieäc hoï
ñeàu coù chung moät keû thuø giai caáp, ñoù laø phong kieán hoï
Nguyeãn. ÔÛ giai ñoaïn theá kyû XVIII, phaûi keå ñeán nhöõng moái
lieân minh ñoaøn keát chieán ñaáu giöõa nghóa quaân Taây Sôn vôùi
nhaân daân Chaân Laïp. Moái lieân minh naøy ñöôïc Thöïc Luïc 10
phaûn aùnh “Trong cuoäc khôûi nghóa, Taây Sôn ñaõ ñöôïc caùc OÁc
nha (quan vieân) Chaân Laïp uûng hoä. Naêm 1872, khi Nguyeãn
AÙnh thua Taây Sôn, Nguyeãn AÙnh ñaõ cöû söù giaû theo ñöôøng
Chaân Laïp sang Xieâm caàu vieän. Ngöôøi Chaân Laïp theo Taây
Sôn ñaõ gieát cheát toaøn boä ñoaøn söù giaû naøy”. Moät soá OÁc nha
coøn tình nguyeän mang löïc löôïng theo Taây Sôn, cuøng chieán
ñaáu choáng laïi Chuùa Nguyeãn. Khi quaân ñoäi Chaân Laïp ñöôïc
huy ñoäng ñi ñaùnh Taây Sôn, coù ñoäi ñaõ phaûn chieán.
Böôùc sang giai ñoaïn ñaàu theá kyû XIX, Chaân Laïp suy
yeáu nghieâm troïng phaûi döïa haún vaøo caùc vua Trieàu Nguyeãn.
Döôùi thôøi kyø trò vì cuûa coâng chuùa Ang Maây (1834 - 1847),
trieàu ñình nhaø Nguyeãn ñaõ can thieäp vaøo noäi tình vaø thaäm
chí coøn tröïc tieáp ñieàu haønh (döôùi hình thöùc baûo hoä) coâng
vieäc cuûa vöông quoác Chaân Laïp. Treân thöïc teá, nhaø Nguyeãn
ñaõ söû duïng Chaân Laïp nhö pheân giaäu ñeå ngaên caûn bôùt tham
voïng baønh tröôùng laõnh thoå cuûa chuû nghóa Ñaïi Thaùi.
10
Quoác söû quaùn trieàu Nguyeãn, Ñaïi Nam Thöïc Luïc
41
IV. BANG GIAO VIEÄT NAM – LAØO
1. Vaøi neùt veà ñaát nöôùc Laøo
Laøo laø moät nöôùc laùng gieàng phía Taây cuûa Vieät Nam.
Moái quan heä maät thieát, gaén boù giöõa hai nöôùc ñaõ sôùm hình
thaønh do yeáu toá ñòa lyù, cöông vöïc: Hai nöôùc coù chung moät
daûi bieân giôùi daøi keùo töø Höng Hoùa, Thanh Hoùa, Ngheä An,
Haø Tónh, Quaûng Bình, Quaûng Trò.
Thö tòch coå Vieät Nam cheùp: Laøo laø moät nöôùc giaøu saûn
vaät “nöôùc naøy coù teâ, voi, saùp traéng, vaûi loâng, chieâng ñoàng”,
“Phaù Laøo deät baèng caùc sôïi nguõ saéc saëc sôõ, raát toát, coøn thöù
vaûi khoâng coù hoa, maøu cuõng toát (vaûi traéng) nay nöôùc Laøo
baùn caùc thöù phaù Laøo cuõng loaïi aáy…” 11
Cho ñeán tröôùc theá kyû XIII, mieàn haï Laøo vaãn bò chieám
ñoùng vaø thuoäc quyeàn cai quaûn cuûa caùc vöông trieàu Chaân Laïp
. trong khi ñoù ôû mieàn Baéc (Thöôïng Laøo), caùc thò toäc, boä laïc
Laøo baét ñaàu böôùc vaøo giai ñoaïn hình thaønh caùc toå chöùc xaõ
hoäi sô khai, caùc Möôøng coå.
Ñeán giöõa theá kyû XIV, xaõ hoäi ngöôøi Laøo töông ñoái phaùt
trieån. ÔÛ mieàn Haï Laøo, vöông quoác Chaân Laïp ngaøy caøng suy
yeáu vaø thu heïp laõnh thoå. Theâm vaøo ñoù, nhöõng ñieàu kieän
thuaän lôïi cuûa tình hình quoác teá vaø khu vöïc ñaõ taùc ñoäng
maïnh ñeán Laøo, daãn ñeán söï ra ñôøi cuûa nhaø nöôùc thoáng nhaát,
ñoäc laäp cuûa ngöôøi Laøo: Nhaø nöôùc Laïn Xang döôùi trieàu Vua
Pha Ngöøm.
2. Moái bang giao Vieät – Laøo hình thaønh raát sôùm vaø
phaùt trieån lieân tuïc trong lòch söû
a. Cô sôû cuûa moái bang giao:
11
Leâ Quyù Ñoân, Vaên Ñaøi Loaïi ngöõ, Haø Noäi, 1962, tr.155, 156, T.II
42
 - Caû hai nöôùc ñeàu coù chung ñieàu kieän ñòa lyù mang tính
khu vöïc.
- Coù chung ñöôøng bieân giôùi daøi, nhaân daân hai nöôùc
sôùm qua laïi giao löu nhö moät thöïc theå khaùch quan.
- Coù chung moät keû thuø nguy hieåm laø phong kieán
phöông Baéc xaâm löôïc. Caû Laøo vaø Vieät Nam ñeàu laø cöûa ngoõ
cuûa Ñoâng Nam AÙ ôû phía Ñoâng, neân hai nöôùc sôùm hình
thaønh khoái lieân minh ñoaøn keát chieán ñaáu choáng keû thuø
chung. Nhöõng cô sôû naøy ñaõ sôùm hình thaønh neân moái quan
heä gaén boù “nhö moâi vôùi raêng” giöõa hai nöôùc. Trong lòch söû,
moãi khi moät nöôùc coù nguy cô chieán tranh hay gaëp nhöõng
khoù khaên lôùn trong noäi tình ñaát nöôùc, ñeàu tìm ñeán vôùi nöôùc
laùng gieàng cuûa mình ñeå nöông töïa vaø tìm ñoàng minh nhaèm
cöùu nöôùc hoaëc phuïc hoài ñaát nöôùc.
b) Bang giao Vieät – Laøo
Söï kieän lòch söû ghi nhaän moái quan heä giöõa hai nöôùc,
ñöôïc thu tòch coå Vieät Nam phaûn aùnh sôùm nhaát laø vaøo naêm
550, khi nöôùc Vaïn Xuaân cuûa Lyù Nam Ñeá bò nhaø Löông ñaøn
aùp. Lyù Nam Ñeá phaûi chaïy leân vuøng Khuaát Laïo, ngöôøi anh
ruoät cuûa Lyù Nam Ñeá laø Lyù Thieân Baûo ñaõ ñeán vuøng Dó
Naêng cuûa ngöôøi Laøo laäp caên cöù choáng giaëc vaø ñöôïc nhaân
daân Laøo nhieät tình giuùp ñôõ.
Töø khi Ñaïi Vieät ñoäc laäp, trieàu Lyù moät maët oån ñònh
moïi maët trong nöôùc, phaùt trieån thöïc löïc, maët khaùc lo chuaån
bò löïc löôïng choáng Toáng neân ñaëc bieät quan taâm ñeán vuøng
bieân cöông phía Taây. Vieäc oån ñònh bieân giôùi Vieät – Laøo laø
moät trong nhöõng vieäc laøm ñöôïc nhaø Lyù coi troïng ñeå baûo veä
haäu phöông.
Döôùi trieàu Lyù, caùc tuø tröôûng Laøo vaãn thöôøng sang
trieàu coáng: Ví nhö naêm 1067, söù Laøo mang vaøng, baïc, traàm
43
höông, söøng teâ, ngaø voi vaø moät soá ñaëc saûn ñòa phöông quyù
giaù sang trieàu coáng.
Sang thôøi Traàn: Ñöùng tröôùc nguy cô xaâm löôïc cuûa ñeá
quoác Moâng – Nguyeân, lieân minh Laøo - Vieät ñaõ ñöôïc cuûng coá.
Nhaø Traàn ñaëc bieät yù thöùc ñöôïc taàm quan troïng cuûa lieân
minh naøy.
Naêm 1335: Trieàu Traàn baøn luaän veà caùc hoaït ñoäng bieân
cöông ôû phía Taây, Thöôïng hoaøng nhaø Traàn ñaõ neâu yù kieán:
Lôõ ra giaëc phöông Baéc xaâm laán thì ta nhôø caäy vaøo ñaâu?12.
Tröôùc ñoù, caùc vua Traàn cuõng ñeàu nhaän roõ taàm quan troïng
trong vieäc thieát laäp khoái lieân minh vôùi Laøo, neân caùc vua
Nhaân Toân, Anh Toân, Minh Toân vaø caùc töôùng Phaïm Nguõ
Laõo, Ñoaøn Nhöõ Haøi … ñích thaân tham gia vieäc naøy. Vieäc
laøm cuûa nhaø Traàn ñaõ ñaët cô sôû ñaàu tieân cho vieäc thieát laäp
heä thoáng phoøng thuû ôû phía Taây Baéc vaø phía Taây nöôùc ta,
nhaèm ñoái phoù vôùi phong kieán Trung Quoác.
Khi nhaø Traàn suy yeáu, nhaø Hoà leân, caùc quyù toäc nhaø
Traàn ñaõ chaïy sang ñaát Laøo ñeå laùnh naïn vaø chôø cô hoäi phuïc
hoài laïi ngai vaøng. Nhaân daân Laøo ñaõ che chôû vaø baûo boïc hoï.
Töø theá kyû XIV, khi vöông quoác Laïn Xang ñoäc laäp ra
ñôøi, treân cô sôû bang giao ñaõ coù töø tröôùc giöõa nhaân daân hai
nöôùc, moái bang giao giöõa hai nhaø nöôùc cuõng nhanh choùng
ñöôïc thieát laäp. Caùc söù giaû cuûa hai nöôùc thöôøng xuyeân qua
laïi giao haûo. Moái giao haûo thaân thieän ngaøy caøng trôû neân
gaén boù hôn khi cuoäc xaâm löôïïc cuûa nhaø Minh xuoáng vuøng
naøy ñang gaàn keà. Hai nöôùc ñaõ cuøng nhau saùt caùnh ñöông
ñaàu vôùi cuoäc xaâm löôïc ñoù.
12
Theo Ñaïi Vieät söû kyù toaøn thö, kyû nhaø Traàn
44
 Ñaàu theá kyû thöù XV, khi cuoäc khôûi nghóa Lam Sôn
buøng noå, Leâ Lôïi ñaõ cöû caùc töôùng thoâng thaïo tieáng Laøo sang
lieân heä vôùi vua Laøo ñeå mua voi, löông thöïc, vuõ khí cuûa Laøo.
Vua Laøo cuøng nghóa quaân keát nghóa giao hoøa vaø giuùp ñôõ
nghóa quaân raát nhieàu. Treân thöïc teá quaân daân Laøo – Vieät ñaõ
cuøng chieán ñaáu duõng caûm choáng laïi quaân Minh. Tuy ôû
nhöõng naêm 20 cuûa theá kyû naøy, quan heä giöõa hai beân coù xaáu
ñi do söï xuùi baåy cuûa nhaø Minh vaø do phong kieán Thaùi deøm
pha, nhöng khi Leâ Lôïi leân ngoâi, bang giao giöõa hai nöôùc laïi
trôû neân toát ñeïp. Döôùi thôøi Thao Theøng Khaâm (1479-1489)
vaø Phaya Vi Xun (1507 – 1530), Laïn Xang phaùt trieån vaø oån
ñònh, quan heä vôùi Vieät Nam vì theá cuõng raát beàn vöõng.
Ñaàu theá kyû XVI, ôû Vieät Nam, Maïc Ñaêng Dung laät ñoå
nhaø Leâ, laäp ra trieàu Maïc. Caùc quaàn thaàn cuûa nhaø Leâ ñaõ
chaïy sang Laøo vaø ñöôïc vua Laøo che chôû, giuùp ñôõ. Chính vua
Leâ Duy Ninh cuõng sang laùnh naïn ôû Laøo, roài leân ngoâi vua ôû
ñaây (Saàm Chaâu – Saâm Nöa). “Kyû Söûu (1520) Maïc Minh Ñöùc
naêm thöù ba, Minh Gia Tónh naêm thöù taùm, khi aáy boïn
Thanh Hoùa höõu veä ñieän tieàn töôùng quaân An Thaønh Haàu
Nguyeãn Kim chaïy sang Ai Lao, quoác vöông aáy laø Saï Ñaåu
cho laø ngöôøi nöôùc coù lieân quan che chôû laãn nhau nhö moâi
vôùi raêng, môùi caáp cho ñaát vaø daân Saàm Chaâu ñeå ôû. Töø ñoù
nuoâi döôõng quaân lính, laäp möu khoâi phuïc”13.
Vieäc thaét chaët quan heä hoøa hieáu thoâng qua quan heä hoân
nhaân ñöôïc xem laø moät bieän phaùp voâ cuøng quan troïng vaø caàn
thieát giöõa hai nöôùc. Naêm 1564, vua Laïn Xang ñaõ cöû ngöôøi
sang mang taëng phaåm vaø boán con voi, laïi xin caàu hoân coâng
chuùa Ngoïc Hoa. Vua Leâ beøn: “sai thaùi sö ñem con gaùi nuoâi gaû
13
Toaøn thö , tr 123, TTV, QIX, kyû nhaø Leâ
45
cho ñeå keát hoøa hieáu vôùi nöôùc laùng gieàng”. Moái nhaân duyeân
naøy caøng laøm cho quan heä giöõa hai nöôùc theâm beàn ñeïp.
Moät ñaëc ñieåm lôùn cuûa vöông quoác Laïn Xang laø: nhaø
nöôùc quaân chuû ñöôïc xaây döïng treân cô sôû söùc maïnh quaân söï
vaø yeâu caàu choáng ngoaïi xaâm hôn laø treân cô sôû moät neàn taûng
thoáng nhaát veà kinh teá – xaõ hoäi. Tính chaát phaân taùn, bieät
laäp cuûa neàn kinh teá – xaõ hoäi vaø ñòa lyù khieán giao löu, trao
ñoåi, giao thoâng khoù khaên, thöôøng hình thaønh caùc theá löïc
caùt cöù ñòa phöông. Do vaäy, töø cuoái theá kyû XVIII, Laøo bò chia
laøm ba tieåu quoác: Vieâng Chaên, Luoâng Pha Baêng vaø Chaêm
Pa Xaéc. Ñeå duy trì quyeàn lôïi cuûa mình, caùc tieåu vöông ñaõ
caáu keát vôùi caùc theá löïc beân ngoaøi: Vieät Nam, Thaùi Lan vaø
Campuchia. Chính quyeàn Vieâng Chaên ñaõ nhaän ñöôïc söï giuùp
ñôõ cuûa caùc Chuùa Nguyeãn vaø Trieàu Nguyeãn sau naøy.
Khi phong traøo Taây Sôn noå ra vaø giaønh thaéng lôïi, vua
Quang Trung laø ngöôøi nhìn xa troâng roäng ñaõ thaáy roõ taàm
quan troïng cuûa moái ñoaøn keát Vieät – Laøo, neân ñaõ cho söù giaû
ñeán Traán Ninh, Trònh Cao, Quy Hôïp vaø Vieâng Chaên (laø nôi
taäp ñoaøn Leâ Duy Chæ caáu keát vôùi Laøo nhaèm phaù hoaïi phong
traøo Taây Sôn). Vua Vieâng Chaên (Chaâu Maãn Thaï Xoãm) bò
Xieâm böùc baùch ñaõ baét söù giaû giao cho Xieâm, coøn troáng, côø,
aán tín thì ñem noäp cho Nguyeãn AÙnh. Ñöôïc tin naøy Quang
Trung ñaõ cöû vôï choàng Ñoác Traán Ngheä An Traàn Quang Dieäu
mang 3 vaïn quaân ñi deïp phía Taây. Ñaây laø vieäc laøm nhaèm töï
veä, nhöng ñaõ goùp phaàn chaën ñöùng ñöôïc söï baønh tröôùng cuûa
Xieâm sang Laøo. Vì vaäy cuoäc haønh quaân naøy ñaõ ñöôïc nhaân
daân Laøo uûng hoä vaø giuùp ñôõ.
Sau khi Quang Trung maát, Laøo bò aùp löïc cuûa Xieâm –
Nguyeãn ñaõ lieân minh vôùi hoï ñeå phaûn coâng Taây Sôn. Ñaây chæ
46
laø söï lieân minh giöõa caùc löïc löôïng phaûn ñoäng nhaèm choáng
laïi löïc löôïng tieán boä.
Ñaàu theá kyû XIX, Laøo vaãn tieáp tuïc bò chia caét vaø naèm
döôùi söï thoáng trò cuûa Xieâm. Caùc Möôøng Laøo thöôøng coù xu
höôùng döïa vaøo Vieät Nam ñeå choáng laïi Xieâm neân thöôøng
xuyeân cöû söù giaû ñeán Vieät Nam. Ví nhö naêm 1802 Nam
Chöôûng, Vaïn Töôïng vaø caùc möôøng phía Nam ñeàu ñeán chuùc
thoï Gia Long khi oâng naøy leân ngoâi.
Naêm 1805, vua Vieâng Chaên laø Chaâu A Noã vöøa leân
ngoâi ñaõ sang ñaët quan heä ngoaïi giao vôùi nhaø Nguyeãn. Töø
naêm 1805 ñeán 1824, ñeå chuaån bò löïc löôïng choáng Xieâm,
Chaâu A Noã ñaõ 8 laàn cöû söù sang trieàu Nguyeãn.
Naêm 1827, A Noã thaát baïi tröôùc löïc löôïng cuûa Xieâm,
caùc löïc löôïng Laøo thaân Nguyeãn phaûi chaïy ñeán Tam Ñoäng
(Ngheä An) vaø xin cöùu vieän. Trieàu Nguyeãn do döï trong vieäc
giuùp A Noã neân ñaõ boû lôõ moät cô hoäi lieân minh vôùi Laøo ñeå
ñaåy luøi phong kieán Xieâm.
Naêm sau, ñöôïc nhaø Nguyeãn giuùp söùc, A Noã veà ñöôïc
Vieâng Chaên vaø ñaùnh thaéng quaân Xieâm moät traän lôùn, nhöng
sau ñoù quaân Xieâm vaø giôùi quyù toäc mieàn Baéc Laøo ñaõ lieân keát
phaûn coâng, cuoäc khôûi nghóa cuûa A Noã thaát baïi.
3. Treân lónh vöïc kinh teá- vaên hoùa
Nhaân daân Vieät – Laøo voán coù quan heä khaù khaéng khít,
ñaëc bieät laø ôû caùc vuøng bieân giôùi. Taïi ñaây, caùc chôï bieân giôùi
raát saàm uaát: Taây Baéc (Höng Hoùa), thöôïng du Thanh Hoùa,
Ngheä An, Quaûng Trò… ñaëc bieät laø ôû phía taây Ngheä An: laø
nôi ngöôøi Laøo thöôøng mang traâu boø sang baùn cho ngöôøi
Vieät, roài ñoåi laáy ñoà saét mang veà.
47
Leâ Quyù Ñoân ñaõ töøng moâ taû phieân chôï bieân giôùi saàm
uaát ôû vuøng Cam Loä (Quaûng Trò): Ñaây laø nôi coù ñöôøng ñi
thuaän lôïi sang caùc Möôøng Laøo xuoáng mieàn xuoâi cuûa Vieät,
cho neân cöù ñeán phieân chôï, ngöôøi Laøo töø beân kia bieân giôùi
luøa traâu boø, chôû laâm saûn baèng voi sang ñoåi laáy maém muoái,
caù khoâ, ñoà saét, noài ñoàng cuûa ngöôøi Vieät töø mieàn xuoâi mang
leân. Ñoù laø nôi thuaän tieän cho vieäc trao ñoåi haøng hoùa giöõa
mieàn xuoâi vaø mieàn ngöôïc, giöõa ngöôøi Vieät vaø ngöôøi Laøo.14
Veà vaên hoùa cuõng coù söï giao löu khaù ñaäm neùt ôû caùc
vuøng bieân giôùi keå treân. Laøo laø nôi coù kho taøng truyeän coå
tích daân gian phong phuù, nhöõng caâu truyeän naøy cuõng coù theå
tìm thaáy nhöõng dò baûn khaùc nhau ôû vaøi nôi treân ñaát Vieät
hoaëc ngöôïc laïi ôû caùc thôøi kyø quan heä giöõa hai nöôùc toát ñeïp,
vaãn thöôøng xaûy ra vieäc trao ñoåi vaên hoùa vôùi nhau. Moät soá
quyù toäc Laøo vaãn ñöôïc ñöa sang Vieät Nam ñeå du hoïc.
V. BANG GIAO VIEÄT NAM - THAÙI LAN
1. Thaùi Lan laø moät nöôùc coù lòch söû raát treû ôû vuøng
Ñoâng Nam AÙ, theá nhöng treân laõnh thoå ngöôøi Thaùi laïi coù
daáu veát raát coå xöa cuûa con ngöôøi.
Cö daân treân khu vöïc Seâ-Mun (Khoø raït), coù leõ chuû yeáu
laø ngöôøi Khmer. Coøn ôû ñoàng baèng Meâ-Nam laø ñòa baøn cö
truù cuûa ngöôøi Moân.
ÔÛ thôøi kyø phaùt trieån cuûa Phuø Nam, vuøng haï löu soâng
Meâ-Nam vaø moät soá ñieåm quaàn cö khaùc cuûa ngöôøi Moân ñaõ bò
leä thuoäc vaøo Phuø Nam. Thö tòch coå Trung Quoác coøn nhaéc
ñeán moät trong soá nhöõng nöôùc phuï thuoäc aáy coù teân goïi laø
Xích Thoå (Ñaát Ñoû). Keát quaû khaûo coå hoïc cho bieát cö daân
14
Phuû bieân taïp luïc, NXB Khoa hoïc Xaõ hoäi, q. 4, tr. 223.
48
vuøng haï löu soâng Meâ-Nam ñaõ ñaït ñeán moät trình ñoä khaù cao
trong khu vöïc veà ngheà cheá taïo goám, ñoà ñoàng thau … Hoï coù
trao ñoåi khaù thöôøng xuyeân vôùi cö daân vuøng ñoàng baèng soâng
Cöûu Long qua ñöôøng bieån vaø ñaõ tieáp xuùc vôùi ngöôøi AÁn Ñoä
cuõng nhö chòu aûnh höôûng cuûa vaên hoùa AÁn Ñoä.
ÔÛ caùc theá kyû VII vaø VIII, taøi lieäu Trung Quoác coù noùi
ñeán moät quoác gia coù teân laø Toâ-loâ-poâ-ti (Dvaravati) coù leõ tieàn
thaân cuûa noù laø Xích Thoå. Moät boä phaän Hoaøng toäc cuûa nöôùc
naøy ñaõ tham gia xaây döïng neân nöôùc Haripunjaya huøng
maïnh ôû mieàn Baéc, toàn taïi cho ñeán theá kyû XII.
Töø theá kyû X ñeán theå kyû XIII, ñoàng baèng Meâ-Nam leä
thuoäc Campuchia. Ñaây cuõng laø quaù trình ngöôøi Khmer tieán
haønh ñoàng hoùa ngöôøi Moân moät caùch saâu saéc. Moät soá coøn laïi
thì sau naøy khi ngöôøi Thaùi ñeán ñaõ doàn ñaåy hoï ñi vaø hoaøn
thaønh noát tieán trình ñoàng hoùa. Ngöôøi Thaùi laø moät boä phaän
thuoäc nhoùm toäc ngöôøi noùi tieáng Thaùi kañai, cö truù ôû thöôïng
nguoàn soâng Meâ-Koâng vaø soâng Hoàng, giaùp ranh giöõa Trung
Quoác vaø Ñoâng Nam AÙ. Hoï chính laø chuû nhaân cuûa quoác gia
Nam Chieáu (Quy Nghóa hay Ñaïi Lyù – Theo taøi lieäu Trung
Quoác). ÔÛ theá kyû IX-XII hoï ñaõ di cö veà phöông Nam soáng xen
keõ vôùi cö daân baûn ñòa vaø ñöôïc goïi laø ngöôøi Xieâm (Ñen). Hoï
thöïc söï coù maët ñoâng ñuùc ôû Ñoâng Nam AÙ vaøo theá kyû XIII, khi
Moâng Coå tieâu dieät Nam Chieáu, vaø ñaëc bieät soáng taäp trung ôû
löu vöïc soâng Meâ Nam (Thaùi Lan ngaøy nay).
Voán tính naêng ñoäng, loái öùng xöû meàm moûng vaø uyeån
chuyeån, ngöôøi Thaùi ñaõ nhanh choùng keát hôïp vôùi cö daân baûn
ñòa vaø daàn daàn trôû thaønh toäc ngöôøi giöõ vò trí chuû ñaïo ôû giai
ñoaïn theá kyû XIII – XIV. Moät trong nhöõng thaønh thò lôùn cuûa
hoï luùc naøy laø Sukhothay ñaõ giaønh laáy chính quyeàn vaø chinh
phuïc caùc boä laïc laân caän. Döôùi thôøi Raâma duõng só (Raâma
49
Khamheng), Sukhothay ñaõ coù quan heä vôùi nhieàu nöôùc trong
khu vöïc: Campuchia, Mieán Ñieän, Laøo, Ñaïi Vieät vaø Trung
Quoác.
2. Quan heä Vieät Nam – Thaùi Lan ñöôïc söû saùch ghi
cheùp sôùm nhaát vaøo theá kyû XII vaø caùc theá kyû sau ñoù. Coù leõ
laø vaøo thôøi kyø phaùt trieån cuûa Sukhothay vaø sau ñoù laø
Auythaya. Quan heä luùc naøy chuû yeáu dieãn ra treân lónh vöïc
thöông maïi: thuyeàn buoân cuûa ngöôøi Xieâm thöôøng ñeán Vaân
Ñoàn buoân baùn. Beân caïnh thuyeàn buoân cuûa khaùch Xieâm coøn
coù caû thuyeàn buoân cuûa nöôùc Xieâm do trieàu ñình cöû ñi.15
Cuoái theá kyû XIV, quan heä Vieät - Xieâm caøng theâm thaân
höõu, chính saùch cuûa Sukhothay luùc naøy laø taêng cöôøng quan
heä vôùi Ñaïi Vieät vaø Trung Quoác. YÙ ñoà cuûa Xieâm muoán lieân
keát vôùi caùc quoác gia huøng maïnh vaø bí quyeát ngoaïi giao cuûa
Xieâm trong giai ñoaïn naøy laø döïa vaøo moái quan heä thaân
thieän nhieàu maët vôùi Trung Quoác, ñeå taïo thöïc löïc vaø uy tín,
töø ñoù ñöa Sukhothay thaønh moät quoác gia thònh vöôïng vaø
lôùn maïnh, ñoàng thôøi cuõng thoâng qua ñoù ñeå môû roäng laõnh
thoå ra beân ngoaøi.
Vôùi Ñaïi Vieät, naêm 1335, moät phaùi boä Xieâm ñaõ ñeán taän
Cöûa Raøo (Ngheä An) ñeå ñoùn vua Traàn Hieán Toâng nhaân dòp
nhaø vua ñi thò saùt bieân giôùi phía Taây.
Töø theá kyû XVI trôû ñi, moái quan heä giöõa Ñaïi Vieät –
Xieâm ngaøy caøng tieán trieån phong phuù vaø khoâng keùm phöùc
taïp. Tình hình naøy ñaõ ñöôïc ghi cheùp trong Ñaïi Nam Thöïc
Luïc cuûa quoác söû quaùn trieàu Nguyeãn. Ñaây cuõng laø thôøi kyø hoï
15
Saùch Toaøn thö cuõng ñaõ cho bieát: Vaøo cuoái theá kyû XII, vua Xieâm ñaõ
sai söù giaû sang giao hieáu
50
Nguyeãn coù quan heä tröïc tieáp vôùi chính quyeàn Xieâm. Chuùng
ta coù theå thaáy roõ moái lieân heä naøy treân caùc lónh vöïc sau ñaây:
• Veà chính trò – quaân söï: Trong caùc theá kyû XVI –
XIX), quan heä giöõa hai nöôùc treân lónh vöïc naøy dieãn ra xoay
quanh vieäc khaúng ñònh aûnh höôûng ñoái vôùi Campuchia vaø
Laøo. Do vieäc Campuchia ngaøy caøng suy yeáu, vaãn thöôøng tìm
ñeán nöông töïa vaøo phong kieán Ñaïi Vieät vaø phong kieán
Xieâm. Vì vaäy nhieàu cuoäc daøn xeáp chính trò , thaäm chí ñuïng
ñoä quaân söï ñaõ dieãn ra:
Naêm 1750: Chuùa Voõ Vöông Nguyeãn Phuùc Khoaùt cöû
phaùi boä ngoaïi giao mang thö sang trieàu ñình Thaùi Lan, noäi
dung traùch cöù hoï can thieäp vaøo noäi boä Chaân Laïp.
Naêm 1755: Trieàu ñình Xieâm cöû phaùi boä sang Ñaïi
Vieät ñieàu ñình veà vaán ñeà buoân baùn cuûa thöông nhaân Thaùi
vaø xin giaûm thueá.
Naêm 1771: Vua Xieâm laø Trònh Quoác Anh (Phìa Taéc
Xæn) taán coâng traán Haø Tieân cuûa chuùa Nguyeãn, baét nhoùm
ngöôøi Maïc Thieân Töù vaø chieám ñoùng Haø Tieân cho ñeán naêm
1773.
Naêm 1780: Trieàu ñình Xieâm ñaõ gieát phaùi boä ngoaïi
giao cao caáp Nguyeãn AÙnh vaø nhoùm ngöôøi Maïc Thieân Töù vaø
truïc xuaát ngöôøi Vieät sinh soáng ôû Baêngcoác ra caùc vuøng heûo
laùnh. Thaùi ñoä vaø chính saùch ñònh cö ñaëc bieät vôùi ngöôøi Vieät
sinh soáng ôû Thaùi Lan cuûa phong kieán Xieâm ñöôïc baét ñaàu töø
ñaây.
Naêm 1781: Vua Xieâm cöû hai anh em Chakri – Soâsi
taán coâng Chaân Laïp. Vua Naëc AÁn caàu cöùu Nguyeãn AÙnh, naêm
1782 Nguyeãn AÙnh cöû hai töôùng Nguyeãn Höõu Thuïy vaø Hoà
Vaên Laâm tieáp öùng. Nhöng quaân Nguyeãn vöøa ñeán La Bích
51
(Lovek) thì Chakri – Soâsi xin giaûng hoaø vaø keå töø ñaây quan
heä giöõa hai nöôùc böôùc sang giai ñoaïn môùi.
Keå töø naêm 1784 ñeán giöõa theá kyû XIX: quan heä giöõa
hai nöôùc bôùt caêng thaúng vaø caû hai beân ñeàu coá giöõ thaêng
baèng trong quan heä ôû caáp ñoä ngoaïi giao:
Naêm 1784: Nguyeãn AÙnh caàu cöùu Xieâm choáng laïi
phong traøo Taây Sôn. Rama I ñaõ giuùp ñôõ Nguyeãn AÙnh ñem 5
vaïn quaân Xieâm keùo sang xaâm löôïc nöôùc ta vaø bò Taây Sôn
ñaùnh cho ñaïi baïi trong traän Raïch Gaàm – Xoaøi Muùt (1785).
Naêm 1802: Trieàu Nguyeãn thieát laäp. Moái quan heä giöõa
nhaø Nguyeãn vaø Xieâm coù phaàn khaùc tröôùc: Xieâm vôùi yù ñoà
baønh tröôùng ñaõ ñem quaân xaâm löôïc Laøo vaø Campuchia. Nhaø
Nguyeãn do khoâng theå vôùi tay sang phía Taây ñöôïc neân coá giöõ
hoøa hieáu vôùi Xieâm, quan heä ngoaïi giao caáp nhaø nöôùc ñöôïc duy
trì. Naêm 1807, nghi thöùc ngoaïi giao giöõa hai nöôùc ñöôïc quy
ñònh. Töø ñoù söù giaû hai beân thöôøng qua laïi trao ñoåi “quaø taëng”
vaø thaêm hoûi khi coù leã tang, chuùc tuïng khi coù tin möøng, hoaëc
leân ngoâi… Tuy vaäy, nhöõng khi maâu thuaãn leân cao, nhaát laø ñoái
vôùi vaán ñeà quyeàn lôïi ôû Chaân Laïp, thì quan heä ngoaïi giao
ngay laäp töùc ñöôïc thay theá baèng caùch duïng binh.
Chaúng haïn: Naêm 1834, phong kieán Xieâm quaáy roái Haø
Tieân, Chaâu Ñoác; naêm 1839, sau khi xaâm löôïc Laøo vaø
Campuchia, Xieâm ñem quaân xaâm laán Haø Tieân vaø moät soá
vuøng bieân giôùi khaùc cuûa Vieät Nam. Cuoäc xaâm phaïm keùo daøi
maõi cho ñeán khi Thieäu Trò leân ngoâi (1841) quaân Xieâm môùi
göûi thö xin lui binh.
ÔÛ thôøi vua Thieäu Trò (1841 – 1847) quan heä hai nöôùc
trôû laïi bình thöôøng, do caû hai beân cuøng muoán laäp laïi quan
heä nhö xöa vaø nhaát laø cuøng bò aùp löïc cuûa tö baûn phöông
52
Taây. Tuy nhieân, thaân thieän môùi chæ laø xu höôùng, treân thöïc
teá söù giaû hai beân coøn chöa qua laïi vôùi nhau.
• Treân lónh vöïc kinh teá:
Quan heä thöông maïi ñaõ ñöôïc thieát laäp laâu ñôøi giöõa hai
nöôùc. Tröôùc theá kyû X, caùc quoác gia sô kyø cuûa ngöôøi Moân vaãn
lui tôùi vuøng ñoàng baèng soâng Cöûu Long ñeå buoân baùn trao ñoåi.
Khi caùc quoác gia Sukhoâthay vaø Adutthaya thieát laäp vaø
phaùt trieån, ngöôøi Thaùi coù ñònh höôùng veà phaùt trieån thöông
maïi. Baûn thaân thuû ñoâ Adutthaya cuõng laø moät trung taâm
kinh teá thöông maïi lôùn cuûa khu vöïc, do coù vò trí ñiaï lyù heát
söùc thuaän lôïi (naèm treân vuøng ñoàng baèng roäng lôùn, phì
nhieâu, ôû nôi hôïp löu cuûa ba con soâng: Chaophaya, Loburi vaø
Pasak, caùch bieån chöøng 110 km). Caùc khaùch buoân trong khu
vöïc vaãn thöôøng lui tôùi buoân baùn taáp naäp.
ÔÛ thôøi Lyù - Traàn, quan heä buoân baùn caøng ñöôïc môû
roäâng, khaùch Xieâm thöôøng tôùi Vaân Ñoàn ñeå buoân baùn. Hoï
thöôøng mang caùc saûn phaåm noâng nghieäp, hoà tieâu, goã teách,
ñaøn höông … sang buoân baùn vaø mua veà caùc saûn phaåm ñöôïc
laøm ôû Trung Quoác: luïa, gaám, ngoïc, ñoà söù…
Khi hoï Nguyeãn chieám Ñaøng trong, thöông nhaân Xieâm
thöôøng ñeán ñaây ñeå buoân baùn luùa gaïo, cau… Söû saùch cho bieát
nhaø Nguyeãn ñaùnh thueá thöông nhaân Xieâm khaù naëng.
“Thuyeàn nhaân Xieâm La leä thueá ñeán laø 2000 quan vaø
thueá veà laø 200 quan”16
Nhöõng naêm thuoäc theá kyû XVIII, khi ñaát Ñaøng Trong
ñöôïc môû mang hôn, thuyeàn buoân cuûa Xieâm thöôøng chôû saét,
dieâm tieâu sang baùn roài mua tô, luaï, gaïo thoùc, vaûi voùc mang
16
Leâ Quyù Ñoân, Phuû bieân taïp luïc, quyeån 4, tr.253
53
veà. Nhaø Nguyeãn qui ñònh neáu thuyeàn buoân Xieâm coù baùn saét,
dieâm tieâu thì môùi ñöôïc mua thoå saûn veà: “Naêm 1797, chuaån
ñònh thuyeàn buoân Xieâm La töø sau coù sang buoân ôû nöôùc ta,
haïng thuyeàn lôùn phaûi chôû 30.000 caân saét, haïng trung bình
20.000 caân, haïng nhoû 10.000 caân trôû leân, coøn dieâm tieâu thì
khoâng kyø nhieàu hay ít, ñeán noäp vaøo quan, theo giaù traû tieàn,
roài môùi cho ñoåi mua caùc saûn vaät, thoå nghieäp nhö: tô, vaûi,
neáu khoâng thì caám khoâng cho chôû”17.
Nhieàu khi, thöông nhaân Xieâm cuõng duøng Vieät Nam
nhö traïm trung chuyeån ñeå ñeán caùc nöôùc khaùc, ñaëc bieät laø
ñeán Trung Quoác vaø caùc nöôùc ôû bieån Ñoâng.
Khi Xieâm - Nguyeãn baét tay vôùi nhau ñeå choáng laïi
phong traøo Taâây Sôn, quan heä kinh teá giöõa hoï ngaøy caøng
gaén boù. Nhieàu naêm Thaùi Lan maát muøa nhaø Nguyeãn ñaõ baùn
gaïo cho hoï, ñoâi khi coøn giuùp ñôõ hoï maø khoâng laáy tieàn:
”Nõaêm 1793, daân Xieâm La ñoùi, xin mua gaïo ôû Kieân Giang,
quaûn ñaïo Nguyeãn Tieán Löông ñem vieäc taâu leân, vua noùi:
“Nöôùc ta vôùi Xieâm voán coù tình laùng gieàng toát vôùi nhau, daân
Xieâm cuõng nhö daân ta, sao nôõ thaáy ngöôøi ñoùi maø khoâng
thöông” beøn ra leänh baùn gaïo”18.
Naêm 1827, daân Thaùi bò ñoùi lôùn, chaïy sang ñaát
Campuchia, nhaø Nguyeãn ñaõ ñem gaïo muoái giuùp ñôõ.
VI – BANG GIAO VIEÄT NAM – MIANMA (MIEÁN ÑIEÄN)
17
Ñaïi Nam thöïc luïc, sñd, tr.186
18
Ñaïi Nam thöïc luïc, sñd, tr.186
54
 1. Mianma naèm ôû phía Taây baùn ñaûo Trung AÁn, ba maët
Taây, Ñoâng vaø Baéc ñeàu bò nuùi cao hieåm trôû bao boïc. Cö daân
Mianma raát phöùc taïp, goàm nhieàu thaønh phaàn daân toäc khaùc
nhau (treân 100 daân toäc) nhöõng toäc ngöôøi laâu ñôøi nhaát laø
Moân, Pyu vaø ngöôøi Mieán töø phiaù Baéc xuoáng ñònh cö.
Hieän nay ngöôøi ta coøn bieát raát ít veà thôøi tieàn söû cuûa
Mianma, cuõng nhö nhöõng hieåu bieát veà caùc quoác gia sô kyø ôû
ñaây cuõng raát môø nhaït vaø ñöôïc cho laø ra ñôøi khaù muoän.
Ngöôøi ta ñoaùn ñònh raèng vaên hoùa AÁn Ñoä ñeán ñaây khaù muoän
so vôùi caùc vuøng khaùc trong khu vöïc, nhöõng baèng chöùng coù
ñöôïc cuõng khoâng sôùm hôn theá kyû VI.
Töø theá kyû VII ñeán theá kyû X, caùc quoác gia sô kyø cuûa
ngöôøi Moân, ngöôøi Pyu vaø ngöôøi Mieán ñaõ ñöôïc thaønh laäp ôû
mieàn Nam, Trung, Baéc Mianma.
Nhöng moät quoác gia thoáng nhaát thöïc söï chæ coù töø theá
kyû thöù X. Theo bieân nieân söû Mianma, Anoratha laø oâng vua
ñaàu tieân ñaõ saùng laäp ra vöông quoác Pagan thoáng nhaát.
Cho maõi ñeán theá kyû XVIII, ngöôøi Vieät vaãn coøn hieåu
bieát raát ít veà Mianma. Teân Mieán Ñieän chæ xuaát hieän laàn
ñaàu tieân trong boä bieân nieân söû cuûa Quoác söû quaùn trieàu
Nguyeãn “Ñaïi Nam Thöïc Luïc” vaø sau ñoù, trong Ñaïi Nam
chính bieân lieät truyeän, phaàn caùc nöôùc ngoaøi coù ghi:
“Mieán Ñieän xöa laø nöôùc Chu-Ba, töø thôøi Toáng,
Nguyeân, Minh, Thanh môùi goïi laø Mieán. Laïi coøn coù teân Phaï-
ma, moät teân nöõa laø Ñaïi Man”. Nhöõng ghi cheùp naøy ñeàu coù
ñöôïc do ghi cheùp laïi töø taøi lieäu Trung Quoác.
2. Quan heä Vieät Nam – Mianma coù leõ ñaõ thieát laäp töø
raát sôùm, nhöng ñaùng tieác laø khoâng ñöôïc phaûn aùnh vaøo saùch
vôû. Ñeán thôøi Nguyeãn, vieäc ghi cheùp veà ñaát nöôùc naøy môùi
55
ñöôïc chuù yù. Theo ñoù ta ñöôïc bieát moái quan heä giöõa hai nöôùc
xuaát hieän laàn ñaàu tieân trong lòch söû laø vaøo thôøi Taây Sôn.
Theo nhöõng ghi cheùp cuûa Ñaïi Nam chính bieân lieät truyeän,
phaàn Mianma thì: “Khi nhaø Taây Sôn thaéng lôïi, Nguyeãn
Hueä leân ngoâi, Mieán Ñieän ñaõ qua ñöôøng Chaâu Höng Hoùa vaøo
thoâng hieáu”.
Baüng ñi moät thôøi gian, maõi ñeán trieàu Minh Maïng
(1823), quoác vöông Mianma môùi laïi sai söù giaû sang ñaët quan
heä ngoaïi giao vôùi Vieät Nam. Phaùi boä naøy theo ñöôøng bieån
tôùi Gia Ñònh, ñöôïc Leâ Vaên Duyeät tieáp ñaõi chu ñaùo: haøng
thaùng ñeàu ñöôïc caáp tieàn tieâu vaø gaïo traéng ñeå aên. Trong laàn
giao hieáu naøy, vua Mianma cuõng göûi cho vua Minh Maïng
moät böùc thö, noäi dung cho bieát: Hoï muoán laäp quan heä vôùi
nhaø Nguyeãn töø thôøi Gia Long, ñaõ hai laàn söù giaû ñöôïc cöû ñi,
nhöng vì ñöôøng xaù quaù traéc trôû neân khoâng ñeán ñöôïc, phaûi
quay veà. Muïc ñích laàn giao hieáu naøy Mieán Ñieän muoán Vieät
Nam tuyeät giao vôùi Thaùi Lan. Song quan heä Vieät – Thaùi
ñang ôû theá caân baèng, Trieàu Nguyeãn khoâng theå ñaùp öùng yeâu
caàu cuûa Mianma. Vì vaäy chæ haäu ñaõi söù ñoaøn, göûi thö phuùc
ñaùp cho Quoác Vöông Mieán keøm theo taëng phaåm 23 caân queá,
100 taám nhieãu voùc, luïa traéng vaø luïa moäc, 1000 caân ñöôøng.
Saùu naêm sau, vaøo naêm 1829, Mianma laïi phaùi söù giaû
sang Vieät Nam thoâng hieáu. Laàn naøy, ñích thaân vua Minh
Maïng ñaõ sai ngöôøi tieáp ñoùn söù boä, laïi cho ngöôøi ñi hoïa ñoà
ñöôøng saù ñeán Mianma.
Naêm Taân Maõo (1831), ngöôøi Mianma laïi sai söù sang
Vieät Nam xin thaàn thuoäc vaø trieàu coáng. Vua Minh Maïng sai
ngöôøi tieáp ñoùn noàng haäu vaø caáp tieàn cho söù giaû sinh hoaït.
Khi söù ñoaøn trôû veà laïi phaùi moät vieân quaûn cô ñem quaân hoä
toáng söù thaàn trôû veà nöôùc.
56
 Ñeán naêm Thieäu Trò thöù tö (1844), moät phaùi boä ngoaïi
giao goàm 28 ngöôøi cuûa Mianma moät laàn nöõa laïi ñeán Vieät
Nam. Phaùi boä naøy coá gaéng thuyeát phuïc trieàu Nguyeãn giuùp
ñôõ hoï veà quaân söï vaø xin ñöôïc thieát laäp quan heä thaàn thuoäc
laâu daøi. Trieàu Nguyeãn do khoâng theå ñaùp öùng nhu caàu cuûa
hoï, neân löu söù giaû laïi Sôn Taây haäu ñaõi vaø hoä toáng hoï veà
nöôùc. Keå töø ñaây, khoâng thaáy söù giaû Mianma sang ta nöõa.
Vaû laïi, vaøo thôøi ñieåm naøy, caû Vieät Nam vaø Mianma ñeàu bò
cuoán vaøo côn loác cuûa cuoäc ñaáu tranh choáng laïi söï xaâm löôïc
cuûa phöông Taây, neân caùc moái bang giao ñeàu taïm thôøi bò
giaùn ñoaïn.
Toùm laïi: Moái quan heä giöõa Vieät Nam vaø Mianma môùi
xuaát hieän töø khoaûng cuoái theá kyû XVIII, so vôùi caùc nöôùc khaùc
laø khaù muoän. Nguyeân nhaân chuû yeáu cuûa söï muoän maøng naøy
laø do ñieàu kieän ñòa lyù xa xoâi, caùch trôû, söï hieåu bieát veà nhau
coøn nhieàu haïn cheá. Maëc duø quan heä giöõa hai nöôùc khoâng
tieán trieån laâu daøi, nhöng nhìn chung ñaây laø moät moái quan
heä thaân thieän vaø hoøa hieáu.
VII. BANG GIAO VIEÄT NAM VÔÙI KHU VÖÏC CAÙC NÖÔÙC
HAÛI ÑAÛO ÑOÂNG NAM AÙ (INDONESIA, MALAYSIA,
PHILIPPIN)
1. Vaøi neùt veà caùc nöôùc haûi ñaûo
Quaàn ñaûo Indonesia ñaõ ñöôïc ngöôøi nöôùc ngoaøi bieát
ñeán khaù sôùm. Söû thi AÁn Ñoä (Ramayana) vieát veà hoøn ñaûo
Java: “Haõy nghieân cöùu kyõ veà Javadvipura, moät hoøn ñaûo
goàm baûy vöông quoác, hoøn ñaûo vaøng vaø baïc, ñaày nhöõng cheá
phaåm baèng vaøng”. Ngöôøi Trung Quoác thì cheùp raát tyû myû veà
moät quoác gia coù teân laø Palembang, nôi thònh haønh ñaïo
Phaät, vaø nhieàu quoác gia khaùc nhö: Java, Tarupura, Cantoni…
57
Chuû nhaân cuûa Indonesia laø ngöôøi Indonedieân coå (da ñen,
moâi daøy, toùc xoaên vaø cöùng). Sau ñoù ngöôøi Malayo –
Polynediens ôû Ñoâng Nam AÙ ñaõ di cö ñeán vôùi quy moâ lôùn vaø
giöõ vai troø chuû yeáu trong vieäc xaây döïng neân caùc quoác gia
daân toäc ôû ñaây.
Veà Malaysia, Löông Thö cuûa Trung Quoác coù vieát ñeán
moät nöôùc coù teân goïi laø Ñoán Toán: “Ñoán Toán ôû treân moät bôø
bieån cao lôûm chôûm, ñaát roäng khoâng quaù 1000 haûi lyù, thuû ñoâ
caùch bieån 10 haûi lyù, coù 5 tieåu vöông ñeàu thaàn thuoäc Phuø
Nam. Ñoán Toán ôû phía Nam Phuø Nam, Taây giaùp AÁn Ñoä… Ñaát
Ñoán Toán hình voøng cung chaïy ra bieån hôn 1000 haûi lyù”…
“Raát ñoâng nhaø buoân ñeán nöôùc naøy ñeå trao ñoåi haøng hoaù, ñoù
laø moät thò tröôøng, nôi gaëp gôõ giöõa phöông Ñoâng vaø phöông
Taây. Haøng ngaøy coù tôùi haøng vaïn ngöôøi ñeán hoïp. Nhöõng ñoà
vaät laï, haøng hoùa quyù, khoâng thieáu thöù gì”…. “Trong nöôùc
Ñoán Toán coù hôn nghìn ngöôøi Baølamoân AÁn Ñoä, ngöôøi Ñoán
Toán tin theo toân giaùo cuûa hoï vaø gaû con gaùi cho hoï, neân coù
nhieàu ngöôøi Baølamoân ôû laïi, khoâng ñi nôi khaùc. Hoï ñoïc saùch
Kinh Thieân Thaàn, daâng höông trong lö baïc, ngaøy ñeâm
khoâng ngôùt”… 19
Chính qua nhöõng ghi cheùp cuûa ngöôøi nöôùc ngoaøi maø
ngöôøi Vieät ñaõ bieát ñeán caùc quoác gia laùng gieàng ôû phía Nam
cuûa mình. Ngoaøi ra cuõng caàn phaûi nhaéc ñeán vai troø cuûa caùc
quoác gia coå Phuø Nam, Chaêmpa, nhöõng quoác gia ñaõ töøng coù
moái quan heä gaén boù nhieàu maët vôùi caùc nöôùc haûi ñaûo (nhö ñaõ
ñeà caäp ôû phaàn treân).
Tuy nhieân, do nhöõng hieåu bieát khoâng ñaày ñuû, vaø coù
phaàn sai leäch, neân khi vieát veà vuøng ñaát naøy, thö tòch coå cuûa
19
Daãn laïi töø Lòch söû caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ, taäp 1, sñd, tr 204-205
58
ta ñeàu goïi hoï vôùi teân goïi chung laø ngöôøi Java hay ngöôøi
Nam Döông.
2. Bang giao
Quan heä giöõa Vieät Nam vôùi caùc nöôùc haûi ñaûo coù leõ ñaõ
ñöôïc thieát laäp khaù sôùm vaø chuû yeáu laø treân lónh vöïc thöông
maïi. Trong moái quan heä naøy phaûi keå ñeán vai troø raát quan
troïng cuûa vöông quoác Phuø Nam vaø ñaëc bieät laø nhaø nöôùc Chí
Toân (Naravara). Ngöôøi AÁn Ñoä coù leõ laø ngöôøi ñaët caàu noái ban
ñaàu cho quan heä naøy. Ñaëc bieät vieäc buoân baùn giöõa Malaysia
vôùi Chí Toân vaø vôùi Phuø Nam raát phaùt ñaït. Ngöôøi ta ñaõ phaùt
hieän ñöôïc nhöõng hieän vaät baèng thieác vôùi khoái löôïng lôùn vaø
nhieàu kieåu daùng khaùc nhau vaø cho raèng thieác naøy coù nguoàn
goác töø Malaysia. Moät soá nhaø nghieân cöùu cuõng ñaõ chæ ra moái
lieân heä maät thieát giöõa Chaêmpa vôùi vuøng ñaûo Philippin.
Thoâng qua vieäc nghieân cöùu moái töông ñoàng giöõa caùc ñoà gia
duïng laøm töø chaát lieäu goám ôû Sa Huyønh, Traø Kieäu (Vieät
Nam) vôùi goám Kalanay (Philippin), hoï cho raèng tröôùc theá
kyû X vaø tieáp dieãn cho ñeán theá kyû XIII, Chaêmpa gaàn nhö
ñoùng vai troø ñoäc quyeàn trong quan heä thöông maïi vôùi
Philippin, vaø ñaõ cung caáp cho Philippin nhöõng haøng hoùa töø
ñaát lieàn ñeå ñoåi laáy vaøng töø nôi naøy phuïc vuï cho vieäc phaùt
trieån cuûa caùc vöông trieàu Chaêmpa.
Töø theá kyû thöù X, vieäc buoân baùn ñöôïc môû roäng hôn khi
ôû phía Baéc Vieät Nam chính quyeàn phong kieán ñöôïc xaùc laäp
vaø cuûng coá. Thöông caûng Vaân Ñoàn trôû thaønh ñieåm thu huùt
khaùch thöông do vò trí thuaän lôïi (naèm treân bôø bieån Ñoâng,
laïi tieáp giaùp vôùi Trung Quoác qua bieån Nam Haûi). Caùc quoác
gia haûi ñaûo luùc naøy cuõng böôùc vaøo thôøi kyø phaùt trieån, vì vaäy
hoï mong muoán thieát laäp caùc moái quan heä roäng raõi vôùi caùc
nöôùc trong khu vöïc. “Kyû tî naêm thöù 10 (1149) Toáng Thieän
59
Höng naêm thöù 19, muøa Xuaân thaùng hai. Thuyeàn buoân ba
nöôùc Traûo Oa (Java), Loä Laïc vaø Xieâm La vaøo Haûi Ñoâng, xin
ôû laïi buoân baùn, beøn cho laäp trang ôû nôi haûi ñaûo goïi laø Vaân
Ñoàn ñeå mua baùn haøng hoùa quyù, daâng tieán saûn vaät ñòa
phöông”20.
Naêm 1348 (thaùng 5) Java chính thöùc sai söù sang nöôùc
ta thoâng hieáu: “Maäu Tyù, naêm thöù 8 (1348) Nguyeân Chính
Chính naêm thöù 8, muøa Haï thaùng 5, nöôùc Ñaïi Oa (Java)
sang coáng saûn vaät ñòa phöông vaø chim veït ñoû bieát noùi”. 21
Naêm 1360, Java laïi sai söù boä sang trieàu coáng: Canh Tyù,
naêm thöù 3 (1360) Nguyeân Chính Chính naêm thöù 20, muøa
Ñoâng thaùng 10, thuyeàn buoân caùc nöôùc Loä Laïc, Traûo Oa,
Xieâm La ñeán Vaân Ñoàn buoân baùn vaø tieán caùc vaät laï”.22
Java vaøo theá kyû XV (thôøi kyø Mojopahit) coù quan heä
thöông maïi roäng raõi vôùi caùc nöôùc Thaùi Lan, Campuchia,
Vieät Nam, Trung Quoác, AÁn Ñoä… Maõ Hoan, moät söù giaû cuûa
Trung Quoác trong phaùi ñoaøn cuûa Trònh Hoøa ñeán Java vaøo
ñaàu theá kyû XV, ñaõ mieâu taû… “Nhaø cuûa hoï coù laàu cao 3 – 4
tröôïng, coù laùt vaùn… nhaø naøo cuõng coù moät caùi kho xaây baèng
gaïch cao 3 – 4 thöôùc ñeå giaáu cuûa rieâng.
Cuõng nhö ôû Java, vöông quoác Malacca ôû Malaysia vaøo
theá kyû XV cuõng laø moät vöông quoác thònh vöôïng vaø hoaït
ñoäng cuûa noù chuû yeáu treân lónh vöïc thöông maïi. Malacca coù
leõ laø nôi duy nhaát treân theá giôùi (vaøo thôøi kyø naøy – theá kyû
XV) maø ngöôøi ta coù theå mua raát deã daøng haøng hoùa cuûa
Trung Quoác (ñoà söù, tô luïa, göông taøu), AÁn Ñoä (ngoïc, vaûi
20
Toaøn thö, kyû nhaø Lyù, sñd, tr 281
21
Toaøn thö, kyû nhaø Traàn, sñd, tr 152
22
Toaøn thö, kyû nhaø Traàn, sñd, tr 152
60
boâng), Java vaø Sumatra (thoùc luùa, haønh toûi, vaøng, hoà tieâu,
traâu boø, vuõ khí), Taây AÙ vaø Chaâu AÂu (haøng len) vaø caùc saûn
phaåm ñòa phöông cuûa Ñoâng Nam AÙ. ÔÛ ñaây coù maët caùc nhaø
buoân cuûa haàu heát caùc nöôùc coù maäu dòch treân bieån: AÁn Ñoä, AÛ
Raäp, Ba Tö, Trung Quoác, Java, Sumatra, Mieán Ñieän, Vieät
Nam, Thaùi Lan … Nhieàu nöôùc laäp quan heä ngoaïi giao vaø caùc
thöông ñieám ñeå giao dòch taïi ñaây.
Sang theá kyû XVI, quan heä giöõa Vieät Nam vôùi caùc nöôùc
haûi ñaûo thöa daàn. Thænh thoaûng, söù giaû Java cuõng sang
trieàu coáng. Nguyeân nhaân cuûa söï sa suùt naøy laø do söï can
thieäp cuûa tö baûn phöông Taây vaøo Ñoâng Nam AÙ, maø tröôùc
heát laø vaøo Malaysia vaø Indonesia.
Töø theá kyû XVII, khi thöïc daân Anh, Haø Lan, Taây Ban
Nha vaø Boà Ñaøo Nha laàn löôït chieám ñoùng caùc vuøng haûi ñaûo,
cheá ñoä baûo hoä cuûa tö baûn phöông Taây ñöôïc döïng leân taïi caùc
nöôùc naøy. Moái quan heä giöõa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ xuaát
hieän theâm caùc nhaân toá môùi. Ngöôøi Haø Lan sau khi cuûng coá
quyeàn löïc ôû Indonesia ñaõ laäp quan heä vôùi Chuùa Trònh (Ñaøng
ngoaøi – Vieät Nam). Moái quan heä naøy coù luùc ñaõ khaù chaët cheõ
vì caû hai phía ñeàu coù nhöõng möu ñoà rieâng. Qua söï baét tay
naøy, Chuùa Trònh ñaõ cho pheùp ngöôøi Haø Lan ñöôïc laäp
thöông ñieám ôû Phoá Hieán ñeå buoân baùn. Trong soá caùc maët
haøng buoân baùn, coù raát nhieàu haøng hoùa coù nguoàn goác töø
Indonesia.
ÔÛ Ñaøng trong, caùc Chuùa Nguyeãn laïi thoâng qua ngöôøi
Boà ñeå buoân baùn vôùi Malaysia caùc maët haøng chính laø vuõ khí,
ñaïn döôïc.
Khi trieàu Nguyeãn taùi xaùc laäp vaøo theá kyû XIX, quan heä
buoân baùn ñöôïc ñaåy maïnh hôn tröôùc, caùc quan heä khaùc nhôø
ñoù cuõng ñöôïc caûi thieän – ví duï nhö:
61
- Naêm 1818, Trieàu ñình Hueá cho pheùp ngöôøi
Indonesia, ngöôøi Hoa vaø ngöôøi Khmer ñöôïc pheùp khaån
hoang, laäp aáp ôû Chaâu Ñoác, An Giang.
- Töø naêm 1834, Minh Maïng lieân tuïc cöû caùc thuyeàn lôùn
ñi ñaët quan heä buoân baùn vôùi caùc nöôùc haûi ñaûo, thaäm chí vôùi
caû Cancutta (AÁn Ñoä). Taøu buoân Vieät Nam thöôøng mang ñi
gaïo, tô, haøng da, yeán saøo, vaây caù, ngaø voi, goã… Vaø mua veà caùc
haøng xa xæ: oáng nhoøm, ñoàng hoà, röôïu, tranh treo töôøng v.v…
Tuy nhieân, moái quan heä naøy khoâng phaûi luùc naøo cuõng
thaân thieän. Bieân nieân söû cuûa nhaø Nguyễn cuõng cheùp khaù
nhieàu caùc vuï xung ñoät giöõa Ñaïi Vieät vôùi Java, maø nguyeân
nhaân haàu heát ñeàu xuaát phaùt töø phía Java vaø thöôøng goïi hoï
laø cöôùp bieån Chaø Vaø. Caùc cuoäc taán coâng cuûa quaân Chaø Vaø
thöôøng dieãn ra ôû caùc vuøng ven bieån theo ñònh kyø gioù noàm
haøng naêm:
- Ñinh Muøi 767 (Ñöôøng Ñaïi Toân Dö, ñaïi lòch naêm thöù
2), nöôùc Coân Loân, Chaø Vaø ñeán cöôùp, ñaùnh laáy Chaâu Thaønh.
Kinh löôïc söù Tröông Baù Nghi caàu cöùu vôùi ñoâ uùy Chaâu Vuõ
Ñònh laø Cao Chính Bình. Quaân cöùu vieän ñeán, ñaùnh tan
quaân Coân Loân vaø quaân Chaø Vaø ôû Chu Dieân. Baù Nghi ñaép
laïi La Thaønh”.23
- Canh Daàn naêm thöù 5 (1770): “Boïn lính troán ôû Haø
Tieân laø Phan Lam hoïp Ñaûng ôû Höông UÙc, Caàn Boät cuøng vôùi
ngöôøi Chaø Vaø laø Vang Ly Ma Lö vaø ngöôøi Chaân Laïp laø OÁc
Nha Keá, hôïp quaân hôn 800 ngöôøi vaø 15 chieác thuyeàn chia
ñöôøng thuûy boä ñaùnh uùp Haø Tieân…”24 .
23
Toaøn thö, ngoaïi kyû, T1, tr 150
24
Ñaïi Nam Thöïc Luïc, Sñd, T1, tr 238
62
 - Nhaâm Tyù naêm thöù 13 (1792) “Giaëc Chaø Vaø leân ñeán
baõi bieån Haø Tieân, sai baûo hoä Nguyeãn Vaên Nhaøn ñem quaân
ñaùnh deïp…”25.
- Ñinh Söûu, Gia Long thöù 16 (1817), “giaëc bieån Chaø Vaø
thöôøng nöông töïa caùc cuø lao thuoäc Haø Tieân ñeå ñoùn cöôùp
thuyeàn buoân…”26.
v.v…
VIII. MOÄT VAØI NHAÄN XEÙT VEÀ MOÁI BANG GIAO VIEÄT NAM –
ÑOÂNG NAM AÙ THÔØI COÅ – TRUNG ÑAÏI
1. Khaùi quaùt tieán trình thieát laäp bang giao
Vieät Nam laø moät nöôùc ôû Ñoâng Nam AÙ. Moái quan heä
giöõa Vieät Nam vôùi caùc daân toäc vaø caùc quoác gia trong khu
vöïc Ñoâng Nam AÙ vì theá laø moät taát yeáu.
Nhöõng keát quaû nghieân cöùu cuûa caùc boä moân cô baûn vaø
cuûa ngaønh khoa hoïc nhaân vaên trong suoát hôn moät theá kyû
qua, keå töø khi vieäc nghieân cöùu veà Ñoâng Nam AÙ ñöôïc caùc
nhaø Ñoâng Phöông hoïc cuûa theá giôùi ñaët ra hoài cuoái theá kyû
XIX, ñaõ cho pheùp chuùng ta khaúng ñònh raèng: Ñoâng Nam AÙ
laø moät khu vöïc lòch söû – vaên hoùa, moät chænh theå ñöôïc saûn
sinh trong moät moâi tröôøng vaø kieàu kieän lòch söû cuï theå: coù
chung moät khoâng gian ñòa lyù, moät coäi nguoàn vaên hoùa, moät
heä thoáng giaù trò vaø cuøng chung moät thaân phaän lòch söû.
Chính nhöõng yeáu toá chung ñoù laø cô sôû, neàn taûng cho söï
thieát laäp caùc moái quan heä veà nhieàu maët giöõa caùc daân toäc vaø
25
Ñaïi Nam Thöïc Luïc, Sñd, T2, tr 209
26
Ñaïi Nam Thöïc Luïc, Sñd, T4, tr 334
63
caùc quoác gia trong khu vöïc. Bang giao Vieät Nam – Ñoâng
nam AÙ cuõng ñaõ ñöôïc thieát laäp treân neàn taûng ñoù.
Moái bang giao giöõa Vieät Nam vôùi caùc daân toäc vaø quoác
gia ôû Ñoâng Nam AÙ coù leõ ñaõ ñöôïc thieát laäp töø raát sôùm, coù
theå tröôùc caû khi coù söï ra ñôøi cuûa caùc nhaø nöôùc sô kyø ôû Ñoâng
Nam AÙ. ÔÛ thôøi coå – trung ñaïi chuùng ta thaáy roõ moái bang
giao naøy dieãn theo boán thôøi kyø chính:
Thôøi kyø thöù nhaát: Töông öùng vôùi thôøi ñaïi ñoàng thau
vaø saét sôùm maø ta vaãn quen goïi laø thôøi ñaïi Ñoâng Sôn theo
phaân kyø khaûo coå hoïc – ñöôïc xem laø thôøi kyø môû ra nhöõng
moái lieân heä ban ñaàu cuûa cö daân Ñoâng Nam AÙ. Treân neàn
taûng “caùi noâi cuûa loaøi ngöôøi”, ôû thôøi kyø naøy, Ñoâng Nam AÙ
ñaõ laø moät khu vöïc coù nhieàu daân toác sinh soáng. Tuy coù khaùc
nhau veà thaønh phaàn toäc ngöôøi vaø khaùc nhau veà ngoân ngöõ,
song haàu heát cö daân Ñoâng Nam AÙ ñeàu ít nhieàu coù quan heä
gaàn guõi vôùi nhau bôûi cuøng mang trong mình nhöõng yeáu toá
chung veà maët nhaân chuûng (Tieåu chuûng Mogoloid phöông
Nam hay tieåu chuûng Ñoâng Nam AÙ, nhö caùch goïi cuûa moät soá
nhaø nghieân cöùu gaàn ñaây). Ñaëc bieät, treân lónh vöïc vaên hoùa,
caùc nhaø nghieân cöùu ñeàu thoáng nhaát trong nhaän ñònh: ÔÛ thôøi
kyø naøy, cö daân Ñoâng Nam AÙ ñaõ coù moät cuoäc soáng oån ñònh
treân cô sôû neàn vaên minh noâng nghieäp troàng luùa nöôùc vôùi
moät phöùc theå goàm ba yeáu toá: vaên hoùa nuùi, vaên hoùa ñoàng
baèng vaø vaên hoùa bieån. Vaø trong neáp soáng cuûa töøng vuøng ñaõ
dieãn ra quaù trình phaùt taùn, hoäi tuï vaên hoùa vôùi theá ñan xen
phöùc taïp vaø xu theá cuûa noù laø hoäi tuï sau bao giôø cuõng cao
hôn hoäi tuï tröôùc veà khoâng gian vaø chaát löôïng. Keát quaû laø
laøm ñònh hình neân nhöõng truyeàn thoáng chung vaø rieâng, taïo
neân neùt ñaëc tröng lôùn cuûa vaên hoùa Ñoâng Nam AÙ “Thoáng
nhaát trong dò bieät”. Trong boái caûnh chung ñoù, ngöôøi Vieät ôû
64
ñoàng baèng soâng Hoàng vôùi kyõ thuaät laøm ruoäng nöôùc thuaàn
thuïc vaø kyõ thuaät ñuùc ñoàng tinh xaûo, ñoùng moät vai troø heát
söùc quan troïng trong vieäc toûa saùng vaên hoùa Ñoâng Sôn ra
toaøn mieàn. Söï coù maët cuûa troáng ñoàng Ñoâng Sôn treân nhieàu
vuøng laõnh thoå ôû Ñoâng Nam AÙ laø moät baèng chöùng soáng ñoäng
cuûa moái lieân heä ban ñaàu aáy.
Thôøi kyø thöù hai: Ñöôïc ñaùnh daáu baèng söï töï khaúng
ñònh mình cuûa caùc daân toäc ôû Ñoâng Nam AÙ thoâng qua vieäc
cho ra ñôøi haøng hoaït caùc nhaø nöôùc sô kyø ôû nhöõng theá kyû
tröôùc vaø ñaàu coâng nguyeân, Nhaø nöôùc Vaên Lang cuûa ngöôøi
Vieät ôû ñoàng baèng soâng Hoàng vaøo haï baùn thieân nieân kyû thöù
nhaát tröôùc coâng nguyeân, Nhaø nöôùc Phuø Nam ôû cuoái theå kyû I
coâng nguyeân, Nhaø nöôùc Laâm AÁp vaøo naêm 192; vaø moät soá
nhaø nöôùc khaùc ôû khu vöïc haûi ñaûo nhö Langkasuka,
Palembang, Malayo… Ñieàu naøy chöùng toû söï tröôûng thaønh
vöôït baäc trong yù thöùc daân toäc vaø moät khaùt voïng veà moät xaõ
hoäi coù theå cheá cuûa cö daân Ñoâng Nam AÙ. Cuõng chính ôû giai
ñoaïn naøy, Ñoâng Nam AÙ ñöôïc ñaët tröôùc moät boái caûnh lòch söû
môùi coù taùc ñoäng raát lôùn ñeán söï chuyeån mình cuûa caùc daân
toäc ôû ñaây. Ñoù laø söï xaâm nhaäp cuûa vaên hoùa AÁn Ñoä vaø vaên
hoùa Haùn. Ñeå coù theå giöõ gìn vaø phaùt huy baûn saéc vaên hoùa
rieâng cuûa mình, choáng laïi söï ñoàng hoùa cuûa caùc neàn vaên hoùa
AÁn, Hoa, caùc daân toäc Ñoâng Nam AÙ ñaõ böôùc vaøo moät cuoäc
ñaáu tranh soâi ñoäng treân toaøn mieàn ñeå döïng nöôùc vaø giöõ
nöôùc. Caùc daân toäc ôû phía Nam ñaõ tieáp thu theâm caùc yeáu toá
vaên hoùa AÁn Ñoä ñeå xaây döïng vaø hoaøn thieän toå chöùc xaõ hoäi
cuûa mình vaø caùc daân toäc phía Baéc (chuû yeáu laø ngöôøi Vieät) do
phaûi ñöông ñaàu vôùi caùc cuoäc xaâm laêng töø phöông Baéc xuoáng
neân ñaõ phaàn naøo tieáp thu vaên hoùa Haùn. Moái bang giao giöõa
Vieät Nam vaø caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ do vaäy ñöôïc cuûng coá vaø
65
phaùt trieån hôn bôûi söù meänh lòch söû chung vaø ñöôïc naâng leân
ôû trình ñoä môùi: Quan heä ôû caáp ñoä nhaø nöôùc.
Thôøi kyø thöù ba ñöôïc gaén lieàn vôùi cuoäc ñaáu tranh laâu
daøi vaø anh duõng cuûa nhaân daân Vieät Nam choáng phong kieán
phöông Baéc xaâm löôïc vaø thoáng trò. Ñaây laø giai ñoaïn Vieät
Nam bò phong kieán phöông Baéc ñoâ hoä trong suoát hôn 10 theá
kyû, do vaäy bang giao giöõa Vieät Nam vaø Ñoâng Nam AÙ dieãn
ra coù phaàn khaùc vôùi caùc giai ñoaïn tröôùc. Treân phöông dieän
bang giao caáp nhaø nöôùc, caùc theá löïc phong kieán phöông Baéc
ñaõ tieán haønh moät ñöôøng loái bang giao coù tính chaát baát bình
ñaúng vôùi caùc daân toäc vaø quoác gia khaùc ôû Ñoâng Nam AÙ baèng
nhieàu thuû ñoaïn khaùc khau. Coøn veà phía nhaân daân, moái
bang giao veà cô baûn vaãn khoâng coù gì thay ñoåi maø traùi laïi
caøng theâm thaét chaët do cuøng coù chung moät keû thuø laø phong
kieán phöông Baéc xaâm löôïc. Chính ôû thôøi kyø naøy, nhaân daân
Ñoâng Nam AÙ ñaõ saùt caùnh beân nhau thaønh neân caùc lieân
minh ñoaøn keát chieán ñaáu maø ñieån hình nhaát laø lieân minh
ñoaøn keát chieán ñaáu giöõa caùc daân toäc Vieät – Laøo – Chaêm –
Khmer choáng laïi phong kieán nhaø Ñöôøng vaøo naêm 722 döôùi
söï laõnh ñaïo cuûa Mai Thuùc Loan.
Thôøi kyø thöù tö (Töø theá kyû thöù X ñeán giöõa theá kyû
XIX) ñöôïc xem laø thôøi kyø ñaùnh daáu söï tröôûng thaønh vöôït
baäc cuûa caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ. Nhieàu quoác gia daân toäc
ñaõ ra ñôøi ôû caùc theá kyû IX, X nhö: AÊngko, Ñaïi Vieät… vaø caùc
theá kyû tieáp sau ñoù nhö Sukhothay, Laïn Xang, Pagan,
Mojopahit… Söï ra ñôøi cuûa caùc quoác gia daân toäc ñaõ môû ra moät
kyû nguyeân môùi cho toaøn mieàn Ñoâng Nam AÙ: Kyû nguyeân ñoäc
laäp daân toäc. Ñaây cuõng chính laø giai ñoaïn caùc quoác gia ôû
Ñoâng nam AÙ böôùc vaøo thôøi kyø “phuïc höng” neàn vaên hoùa cuûa
66
mình treân cô sôû söï khaúng ñònh chính mình, khaúng ñònh yù gaén boù vôùi nhau trong cuoäc ñaáu tranh gìn giöõ neàn ñoäc laäp
thöùc daân toäc. vaø baûn saéc vaên hoùa cuûa mình. Nhaân daân Vieät Nam moät laàn
nöõa laïi saùt caùnh cuøng caùc daân toäc anh em trong moät maët
Coù theå noùi ôû giai ñoaïn naøy, moái bang giao Vieät Nam –
traän chung choáng chuû nghóa ñeá quoác, thöïc daân xaâm löôïc.
Ñoâng Nam AÙ phaùt trieån hôn bao giôø heát. Böôùc ra khoûi ñeâm
tröôøng Baéc thuoäc, Vieät Nam coù ñieàu kieän hoøa mình vaøo vôùi 2. Nhöõng ñaëc ñieåm chuû yeáu cuûa bang giao Vieät
ñaïi gia ñình Ñoâng Nam AÙ, vì theá, moái bang giao ñöôïc Nam – Ñoâng Nam AÙ thôøi coå – trung ñaïi
nhanh choùng thieát laäp treân nhieàu lónh vöïc. Ñaëc bieät, vôùi tö
Töø söï phaùt trieån coù tính lieân tuïc cuûa moái quan heä quoác
caùch moät quoác gia ñoäc laäp vaø phaùt trieån, Vieät Nam ñaõ chuû
teá nhieàu maët nhö treân, coù theå khaùi quaùt neân moät soá ñaëc
ñoäng thieát laäp quan heä ngoaïi giao (thoâng qua caùc söù ñoaøn)
ñieåm chuû yeáu cuûa moái bang giao Vieät Nam – Ñoâng Nam AÙ ôû
vôùi haàu heát caùc nöôùc trong khu vöïc vaø theo ñuoåi moät ñöôøng
thôøi coå – trung ñaïi nhö sau:
loái bang giao hoøa hieáu, thaân thieän vôùi taát caû caùc nöôùc.
a) Bang giao Vieät Nam – Ñoâng Nam AÙ laø moái bang giao
Do vò trí chieán löôïc quan troïng veà ñòa lyù vaø kinh teá
ñaõ ñöôïc hình thaønh töø raát sôùm trong lòch söû. Nhöõng tö
cuûa khu vöïc Ñoâng Nam AÙ, nôi ñaây voán laø chieác caàu noái giöõa
lieäu ghi cheùp veà moái bang giao naøy tuy coøn ít oûi, song
phöông Ñoâng vaø phöông Taây, laø kho höông lieäu lôùn vaøo baäc
vôùi haøng loaït caùc hieän vaät khaûo coå hoïc vaø nhöõng moái
nhaát cuûa theá giôùi, neân noù cuõng sôùm trôû thaønh nôi thu huùt
lieân heä gaàn guõi veà maët daân toäc hoïc, ñaõ chöùng minh
söï chuù yù cuûa giôùi thöông nhaân vaø giôùi caàm quyeàn töø caùc khu
raèng taïi khu vöïc naøy voán ñaõ coù moái lieân heä thöôøng
vöïc khaùc treân theá giôùi. Vaøo theá kyû XIII, Ñoâng Nam AÙ ñaõ
xuyeân. Vieäc trao ñoåi vaø hoïc hoûi nhau dieãn ra töø raát sôùm,
phaûi ñoái ñaàu vôùi moät ñeá cheá huøng maïnh nhaát theá giôùi luùc
coù leõ ít nhaát cuõng vaøo cuoái thôøi ñaïi ñoà ñaù, ñaàu thôøi ñaïi
baáy giôø laø ñeá quoác Nguyeân, ñònh aâm möu môû roäng chieán
ñoà ñoàng. Ñeán giai ñoaïn ñoàng thau vaø saét sôùm, vieäc trao
tranh, baønh tröôùng xuoáng khu vöïc Ñoâng Nam AÙ hoøng laøm
ñoåi ñaõ dieãn ra khaù thöôøng xuyeân. Neàn taûng cuûa nhöõng
baù chuû luoàng thöông maïi treân bieån Ñoâng vaø laøm chuû kho
moái lieân heä naøy ñöôïc xaây döïng treân nhöõng yeáu toá chung
nguyeân lieäu vaø höông lieäu giaøu coù ôû ñaây. Vieät Nam laø tieâu
cuûa khu vöïc veà ñòa lyù, lòch söû vaø vaên hoùa. Khoâng nhöõng
ñieåm cuûa cuoäc ñuïng ñaàu ñoù, khoâng nhöõng ñaõ daùm ñaùnh maø
xuaát hieän sôùm, moái bang giao Vieät Nam – Ñoâng Nam AÙ
coøn ñaùnh thaéng caû ba laàn taán coâng xaâm löôïc cuûa nhaø
coøn phaùt trieån lieân tuïc trong suoát tieán trình lòch söû,
Nguyeân. Chieán thaéng cuûa nhaân daân Vieät Nam ñaõ ñaäp tan yù
treân taát caû caùc lónh vöïc vaên hoùa, chính trò, kinh teá…
chí xaâm löôïc cuûa nhaø Nguyeân vaø moät laàn nöõa goùp phaàn duy
Chaéc chaén cho ñeán theá kyû thöù X, moái bang giao naøy ñaõ
trì vaø giöõ gìn neàn hoøa bình cuûa khu vöïc Ñoâng Nam AÙ.
raát phaùt trieån, Vieät Nam ñaõ thieát laäp ñöôïc quan heä
Töø theá kyû XVI, Ñoâng Nam AÙ laïi bò ñaët tröôùc moät thöû ngoaïi giao ôû caáp nhaø nöôùc vôùi nhieàu quoác gia trong khu
thaùch môùi: Söï xaâm nhaäp cuûa chuû nghóa tö baûn phöông Taây. vöïc. Söï coù maët thöôøng xuyeân, nhoän nhòp cuûa caùc söù
Keå töø ñaây, vaän meänh cuûa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ laïi coù dòp ñoaøn caùc nöôùc taïi Vieät Nam vaø ngöôïc laïi ñaõ goùp phaàn

67 68
 taêng cöôøng theâm söï hieåu bieát laãn nhau taïo ra söï gaàn
guõi gaén boù hôn giöõa caùc nöôùc trong khu vöïc.
b) Vieät Nam laø moät nöôùc ôû Ñoâng Nam AÙ, moái quan heä
giöõa Vieät Nam vôùi caùc daân toäc vaø quoác gia trong khu
vöïc, do ñoù, laø moät taát yeáu lòch söû. Nhaân daân Vieät Nam
bao giôø cuõng mong muoán thieát laäp moái giao haûo thaân
thieän vôùi taát caû caùc nöôùc laùng gieàng cuûa mình. Vì theá,
nhìn chung moái quan heä giöõa nhaân daân Vieät Nam vôùi
nhaân daân caùc nöôùc bao giôø cuõng dieãn ra toát ñeïp. ÔÛ vò
trí tieàn ñoàn, cöûa ngoõ phía Ñoâng cuûa Ñoâng Nam AÙ, Vieät
Nam nhieàu phen phaûi ñöông ñaàu vôùi caùc theá löïc ngoaïi
xaâm vaø bao giôø cuõng chieán thaéng veû vang. Thaéng lôïi ñoù
cuûa nhaân daân Vieät Nam ñaõ goùp phaàn khoâng nhoû vaøo
vieäc duy trì vaø gìn giöõ neàn hoøa bình cuûa Ñoâng Nam AÙ.
Moät ñieåm noåi baät maø ta deã nhaän thaáy ôû thôøi coå – trung
ñaïi laø moái bang giao Vieät Nam – Ñoâng Nam AÙ khoâng
phaûi luùc naøo cuõng thuaän thaûo, maø coù luùc thuaän hoøa, coù
luùc thuø nghòch. Song söï baát ñoàng thuø nghòch chæ coù tính
chaát taïm thôøi vaø phaàn nhieàu laø do chính saùch cuûa caùc
vöông trieàu phong kieán gaây ra khi coù maâu thuaãn veà
quyeàn lôïi chính trò hoaëc kinh teá. Ñieàu naøy cuõng raát töï
nhieân vì noù phuø hôïp vôùi baûn chaát cuûa giai caáp phong
kieán. Vieäc giai caáp phong kieán tieán haønh caùc cuoäc chieán
tranh cöôùp boùc laãn nhau laø ñieàu khoâng theå traùnh ñöôïc ôû
thôøi trung ñaïi. Nhaân daân trong vuøng, duø bò ñaåy vaøo caùc
cuoäc chieán tranh nhöng khoâng phaûi luùc naøo hoï cuõng saün
saøng ñöùng veà phía giai caáp thoáng trò maø thöôøng laø neáu
vöông trieàu naøo tieán boä coù quan heä toát vôùi nhaân daân caùc
nöôùc laùng gieàng thì ñöôïc hoï uûng hoä vaø ngöôïc laïi. Ñaëc
bieät, ôû Ñoâng Nam AÙ, duø quan heä giöõa caùc nöôùc coù luùc
thaân thieän coù luùc thuø nghòch, nhöng tuyeät nhieân ôû ñaây
69
khoâng bao giôø coù moái haèn thuø veà daân toäc hay toân giaùo.
Ñaây laø moät truyeàn thoáng toát ñeïp ñaõ trôû thaønh ñònh
höôùng cuûa söï phaùt trieån trong vuøng.
c) ÔÛ thôøi coå – trung ñaïi, Vieät Nam ñaõ coù moái bang giao
vôùi taát caû caùc nöôùc trong khu vöïc, thieát laäp ngoaïi giao
vôùi taát caû caùc vöông trieàu ôû caùc nöôùc luùc baáy giôø. Tuy
nhieân, vieäc thieát laäp bang giao vôùi caùc nöôùc laøng gieàng
bao giôø cuõng ñöôïc xem xeùt chu ñaùo, kyõ löôõng nhaèm baûo
ñaûm quyeàn lôïi chính ñaùng cuûa quoác gia. Vôùi caùc nöôùc
laùng gieàng gaàn, bao giôø caùc vöông trieàu phong kieán Vieät
Nam cuõng coù haún moät chính saùch ñoái ngoaïi vaø xaây döïng
moät ñöôøng loái ngoaïi giao meàm deûo, khoân kheùo treân
nhieàu lónh vöïc. Nhöng vôùi caùc nöôùc xa xoâi caùch trôû veà
ñòa lyù nhö Mianma hay caùc nöôùc vuøng haûi ñaûo, vieäc
thieát laäp quan heä coù phaàn muoän hôn vaø coù luùc chæ coù
quan heä kinh teá dieãn ra. Nguyeân nhaân laø do söï caùch trôû
veà ñòa lyù khieán söï hieåu bieát veà nhau coøn chöa nhieàu,
chöa ñaày ñuû. Maëc duø vaäy, nguyeân taéc cao nhaát maø caùc
vöông trieàu phong kieán Vieät Nam theo ñuoåi vaãn laø ñaûm
baûo tính thaân thieän, hoaø hieáu vôùi caùc nöôùc xung quanh,
ñaëc bieät laø caùc nöôùc laùng gieàng, treân cô sôû toân troïng vaø
hieåu bieát laãn nhau. Ñaây laø nguyeân taéc ñöôïc hình thaønh
sôùm vaø coù söï nhaát quaùn trong suoát tieán trình lòch söû coå
trung ñaïi.
Caâu hoûi oân taäp
1. Bang giao Vieät Nam – Chaân Laïp tröôùc theá kyû XVI?
2. Bang giao Vieät Nam – Chaân Laïp töø theá kyû XVI ñeán theá
kyû XIX?
3. Bang giao Vieät Nam – Laøo ôû thôøi trung ñaïi?
70
4. Bang giao Vieät Nam – Thaùi Lan treân lónh vöïc chính trò
– quaân söï ôû caùc theá kyû XVI – XVIII?
5. Bang giao Vieät Nam – Mianma vaø Vieät Nam – caùc nöôùc
haûi ñaûo thôøi trung ñaïi?
6. Khaùi quaùt tieán trình bang giao Vieät Nam – Ñoâng Nam
AÙ thôøi coå – trung ñaïi.
7. Trình baøy nhöõng ñaëc ñieåm bang giao Vieät Nam – Ñoâng
Nam AÙ thôøi coå – trung ñaïi.
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO – Chương 2
1. Tröông Höõu Quyùnh (chuû bieân), (1997) - Ñaïi cöông lòch söû
Vieät Nam taäp 1, NXB giaùo duïc
2. Traàn Thò Mai (1997) - Lòch söû bang giao Vieät Nam – Ñoâng
Nam AÙ, Tuû saùch Ñaïi hoïc Môû - Baùn coâng TP.HCM
3. Phan Laïc Tuyeân (1993) - Lòch söû bang giao Vieät Nam –Ñoâng
Nam AÙ (tröôùc CN – theá kæ XIX ), Boä giaùo duïc vaø ñaøo taïo - Vieän
ñaøo taïo môû roäng khoa ÑNAÙ hoïc
4. Nguyeãn Löông Bích (2003) - Löôïc söû ngoaïi giao Vieät Nam
caùc thôøi tröôùc, NXB QÑND. Haø Noäi
5. Löu Vaên Lôïi (2000.) - Ngoaïi giao Ñaïi Vieät NXB CA ND , Haø
Noäi.
6. D.G.E.Hall Lòch söû Ñoâng nam AÙ – Nhaø xuaát baûn chính trò
quoác gia, Haø Noäi, 1997.
7. Huyønh Vaên Toøng : “Lòch söû Malaysia, Singapore vaø Brunei”
Tuû saùch Khoa Ñoâng Nam AÙ Hoïc, Ñaïi Hoïc Môû – Baùn coâng
TP.HCM , 1993.
8. Huyønh Vaên Toøng : “Lòch söû Indonesia”, Khoa Ñoâng Nam AÙ
Hoïc, Ñaïi Hoïc Môû – Baùn coâng TP.HCM, 1992.
9. Huyønh Vaên Toøng : “Lòch söû Thailand” Khoa Ñoâng Nam AÙ
Hoïc, Ñaïi Hoïc Môû – Baùn coâng TP.HCM, 1993.
71
10. Hoaøng Vaên Thaùi – Lieân minh ñoaøn keát chieán ñaáu Vieät Nam
– Laøo – Campuchia, Nhaø xuaát baûn Söï Thaät, Haø Noäi 1983.
11. Löông Ninh – Haø Bích Lieân : “Lòch söû caùc nöôùc Ñoâng Nam
AÙ” taäp I – Khoa Ñoâng Nam AÙ Hoïc, Ñaïi Hoïc Môû - Baùn coâng
TP.HCM, 1994.
12. Löu Vaên Lôïi – Naêm möôi naêm ngoaïi giao Vieät Nam 1945 –
1995, Nhaø xuaát baûn Coâng an nhaân daân, Haø Noäi, 1998.
13. Leâ Quyù Ñoân : Phuû bieân taïp luïc, Nhaø xuaát baûn KHXH, Haø
Noäi 1977.
14. Nguyeãn Leä Thi :”Thu tòch coå Vieät Nam vieát veà caùc nöôùc
Ñoâng Nam AÙ”, UBKHXH Vieät Nam, Ban Ñoâng Nam AÙ Haø
Noäi 1997.
15. Nguyeãn Töông Lai (chuû bieân) – Quan heä Vieät Nam – Thaùi
Lan trong nhöõng naêm 90, Nhaø xuaát baûn Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø
Noäi, 2001.
16. Nguyeãn Quoác Loäc “Daân toäc hoïc caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ”
Khoa Ñoâng Nam AÙ Hoïc, Ñaïi Hoïc Môû – Baùn coâng TP.HCM,
1993.
17. Nguyeãn Quoác Loäc (Chuû bieân), Ñoâng Nam AÙ ngaøy nay soá 1
(1992) – soá 2 (1993) – soá 3 (1995) – Khoa Ñoâng Nam AÙ
Hoïc – Ñaïi Hoïc Môû – Baùn coâng TP.HCM.
CHÖÔNG III
BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ
THÔØI CAÄN ÑAÏI
(1858 – 1945)
72
I. ÑOÂNG NAM AÙ TRÖÔÙC SÖÏ XAÂM NHAÄP CUÛA CHUÛ NGHÓA
TÖ BAÛN PHÖÔNG TAÂY
Töø theá kyû XVI cho ñeán giöõa theá kyû XX, lòch söû Ñoâng
Nam AÙ bị ñaët tröôùc moät thöû thaùch môùi: söï xaâm nhaäp cuûa
chuû nghóa tö baûn phöông Taây. Neáu nhö ôû giai ñoaïn tröôùc, cö
daân Ñoâng Nam AÙ vôùi baûn lónh vaên hoùa rieâng cuûa mình ñaõ
bieát tieáp thu moät caùch choïn loïc nhöõng tinh hoa vaên hoùa töø
caùc neàn vaên hoùa lôùn AÁn Ñoä vaø Trung Quoác ñeå khoâng ngöøng
ñoåi môùi vaø naâng cao mình leân, thì ôû giai ñoaïn sau naøy (giai
ñoaïn töø theá kyû XVI ñeán giöõa theá kyû XX), hoï laïi coù dòp coï
xaùt vôùi vaên hoùa phöông Taây, ñeå töø ñoù chaét loïc laáy nhöõng gì
tinh tuùy, hoøng boài boå theâm neàn vaên hoùa cuûa mình, ñoàng
thôøi cuõng laø ñeå tieáp theâm söùc maïnh choáng laïi moïi söï thao
tuùng cuûa chuû nghóa tö baûn phöông Taây, baûo veä neàn ñoäc laäp
vaø neàn vaên hoùa cuûa mình.
Treân ñaïi theå, söï xaâm nhaäp cuûa chuû nghóa tö baûn
phöông Taây vaøo Ñoâng Nam AÙ coù theå chia ra laøm ba giai
ñoaïn nhö sau:
1. Giai ñoaïn thöù nhaát (khoaûng theá kyû XVI)
Ñoái vôùi ngöôøi phöông Taây, thò tröôøng tô luïa vaø höông
lieäu ôû AÙ Ñoâng töø laâu vaãn coù moät söùc huùt maïnh meõ, thuùc
giuïc hoï tìm ra nhöõng con ñöôøng ngaén nhaát ñeå coù theå ñeán
ñöôïc vôùi mieàn ñaát vaøng naøy. Töø theá kyû XVI, döïa vaøo nhöõng
keát quaû lôùn lao cuûa coâng cuoäc ñaïi phaùt kieán ñòa lyù, caùc nöôùc
tö baûn phöông Taây ñaõ coù theâm nhöõng ñieàu kieän thuaän lôïi
môùi vaø hoï ñaõ coù dòp ñeå thöïc hieän söï baønh tröôùng theá löïc
cuûa mình.
Tuy nhieân, ôû theá kyû XVI, hoaït ñoäng cuûa ngöôøi Chaâu
AÂu chuû yeáu chæ môùi dieãn ra ôû vuøng ngoaïi vi Ñoâng Nam AÙ.
73
Muïc tieâu cuûa hoï laø nhaèm tìm kieám moät soá baøn ñaïp choát ôû
nhöõng haûi ñaûo coù vò trí chieán löôïc veà ñòa lyù vaø thöông maïi.
Ñi ñaàu trong cuoäc tìm kieám naøy laø caùc nöôùc: Boà Ñaøo Nha vaø
Taây Ban Nha.
* Boà Ñaøo Nha:
Ngay töø cuoái thôøi trung coå, Boà Ñaøo Nha ñaõ ñoùng vai
troø laõnh ñaïo Chaâu AÂu trong nhöõng coá gaéng khai thaùc
thöông tröôøng ôû AÁn Ñoä Döông. Töø theá kyû XV, hoï baønh
tröôùng theá löïc vaø tieán haønh giaønh giaät ñoäc quyeàn buoân baùn
höông lieäu ôû khu vöïc AÁn Ñoä Döông vôùi caùc thöông gia AÁn
Ñoä, AÛ Raäp. Naêm 1509, trong moät cuoäc ñuïng ñoä lôùn vôùi lieân
quaân AÁn Ñoä - Ai Caäp ôû Ñiu, quaân Boà Ñaøo Nha thaéng lôïi
lôùn. Töø ñoù, ngöôøi Boà Ñaøo Nha tung hoaønh ôû khu vöïc AÁn Ñoä
Döông. Hoï tha hoà ñi laïi, buoân baùn vaø cöôùp boùc ôû vuøng bieån
naøy. Ñaëc bieät khi hoï phaùt hieän ra raèng: phaàn lôùn höông
lieäu vaø gia vò maø töø tröôùc caùc thöông nhaân AÁn Ñoä vaø AÛ Raäp
vaãn cung caáp cho hoï ñeàu coù nguoàn goác töø Ñoâng Nam AÙ, thì
quyeát taâm chinh phuïc Ñoâng Nam AÙ trôû neân quyeát lieät ñoái
vôùi Boà Ñaøo Nha. Naêm 1510, quyeát taâm naøy ñöôïc theå hieän
baèng cuoäc tieán chieám ñaát Goa (AÁn Ñoä) vaø naêm sau (1511) töø
Goa, Boà Ñaøo Nha tieán ñaùnh Malaca – cöûa ngoõ vaøo Ñoâng
Nam AÙ, môû ñaàu cho quaù trình xaâm chieám thöïc daân toaøn
khu vöïc Ñoâng Nam AÙ.
* Taây Ban Nha:
Cuøng coù moät tham voïng chung gioáng nhö Boà Ñaøo Nha,
ngöôøi Taây Ban Nha cuõng raùo rieát tìm ñöôøng ñeán Ñoâng Nam
AÙ. Ñaàu theá kyû XVI, ñöôïc che ñaäy baèng hình thöùc hoaït ñoäng
thöông maïi, ngöôøi Taây Ban Nha ñaõ coù maët ôû ñoàng baèng
Pasig (Philippin). Ñeán naêm 1542, ngöôøi Taây Ban Nha veà cô
74
baûn ñaõ chieám ñoùng ñöôïc quaàn ñaûo naøy vaø ñaët cho noù teân goïi
Philippin – nhö ngaøy nay chuùng ta vaãn goïi.
Töø baøn ñaïp Philippin, thaùng 2-1565, ngöôøi Taây Ban
Nha ñoå boä leân ñaûo Cebu. Naêm naêm sau (vaøo naêm 1570), hoï
tieán chieám Manila vaø sau ñoù tuyeân boá Manila laø ñaát cuûa
Taây Ban Nha vaøo ngaøy 24/6/1571 vaø ñaët toång haønh dinh
cuûa cheá ñoä thöïc daân Taây Ban Nha leân vuøng ñaát Philippin.
2. Giai ñoaïn thöù hai (töø khoaûng theá kyû XVII ñeán
ñaàu theá kyû XIX
Ñaây laø giai ñoaïn chuû nghóa tö baûn phöông Taây thaâm
nhaäp saâu hôn vaøo Ñoâng Nam AÙ. Cuøng vôùi Boà Ñaøo Nha vaø
Taây Ban Nha, thöïc daân Haø Lan, Anh, Phaùp cuõng xuùc tieán
maïnh meõ quaù trình xaâm chieám thuoäc ñòa ôû Ñoâng Nam AÙ.
Treân quaàn ñaûo Indonesia, thoâng qua coâng ty Ñoâng AÁn
Haø Lan (V.O.C), ngöôøi Haø Lan ñaõ ñaët ñöôïc baûn doanh cuûa
hoï ôû Basttavia. YÙ ñoà cuûa Haø Lan laø thieát laäp cho ñöôïc moät
trung taâm thöông maõi lôùn taïi Battavia ñeå vöôn tôùi kieåm
soaùt toaøn dieän maët bieån. Ñeå thöïc hieän yù ñoà naøy, trong caùc
thaäp nieân 20 vaø 30 cuûa theá kyû XVII, ngöôøi Haø Lan ñaõ
chinh phuïc phaàn lôùn phaàn phía ñoâng vaø trung Java, kieåm
soaùt haàu nhö toaøn boä vònh Belgal. Ñoàng thôøi, Haø Lan cuõng
töøng böôùc thaâm nhaäp vaøo thò tröôøng caùc nöôùc thuoäc khu vöïc
baùn ñaûo Ñoâng Döông, Mianma vaø Thaùi Lan. Cho ñeán giöõa
theá kyû XVII, heä thoáng thöông ñieám cuûa Haø Lan ñaõ coù maët ôû
caùc quoác gia Thaùi Lan, Mianma, Laøo, Campuchia, Vieät
Nam… Beân caïnh hoaït ñoäng thöông maõi, ngöôøi Haø Lan cuõng
khoâng ngaàn ngaïi trong vieäc caáu keát vôùi caùc theá löïc chính trò
ôû caùc nöôùc maø hoï thieát laäp quan heä hoøng can thieäp saâu hôn
vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa caùc nöôùc naøy. Chaúng haïn nhö: vaøo
75
naêm 1630, hoï ñaõ göûi chieán thuyeàn giuùp chính quyeàn Prasat
Tong (Thaùi Lan) tieán haønh cuoäc chieán tranh vôùi ngöôøi
Campuchia vaø choáng laïi ngöôøi Boà Ñaøo Nha. Cuõng töông töï
nhö vaäy, ngöôøi Haø Lan ñaõ giuùp ñôõ suùng oáng, ñaïn döôïc,
chieán thuyeàn vaø thaäm chí caû quaân ñoäi cho chuùa Trònh (ôû
Vieät Nam) trong cuoäc chieán tranh giöõa hai doøng hoï Trònh –
Nguyeãn.
ÔÛ Malaysia, vaøo nhöõng thaäp nieân ñaàu cuûa theá kyû
XVII, Haø Lan vaø Anh cuõng baét ñaàu xaâm nhaäp vaøo vuøng
caám ñòa cuûa ngöôøi Boà. Nhöõng naêm 1740-1741, baèng cuoäc
baét tay chính trò giöõa Haø Lan vaø chính quyeàn baûn ñòa ôû
Malaysia, ngöôøi Boà Ñaøo Nha ñaõ bò ñaåy baät ra khoûi Malacca.
Cuøng töø ñoù, Haø Lan chính thöùc thieát laäp cheá ñoä thöïc daân
cuûa mình leân vuøng baùn ñaûo naøy.
Song, maëc duø chieám ñöôïc Malacca, nhöng ngöôøi Haø
Lan laïi khoâng muoán tieáp tuïc phaùt trieån Malacca nhö ngöôøi
Boà Ñaøo Nha maø hoï chuû yeáu taäp trung vaøo Battavia. Malacca
do ñoù chìm daàn vaøo queân laõng. Tình traïng naøy laø moät cô
hoäi toát ñeå Anh can thieäp vaøo Malaysia. Naêm 1807, Anh töø
AÁn Ñoä ñaõ vöôn tôùi Malacca, taøn phaù thöông caûng naøy theâm
moät laàn nöõa, vaø sau ñoù quay sang thieát laäp cô sôû cuûa hoï ôû
Singapo vaøo naêm 1819, ñoàng thôøi xuùc tieán quaù trình xaâm
löôïc toaøn boä Malaysia.
Taïi Thaùi Lan, ôû caùc theá kyû XVII, XVIII, caû Haø Lan,
Anh, Phaùp, ñeàu ñaõ ñaët ñöôïc caùc thöông ñieám cuûa mình
thoâng qua caùc coâng ty Ñoâng AÁn. Thaùi Lan coù quan heä khaù
maät thieát vôùi Haø Lan (nhö ñaõ noùi tôùi ôû treân ñaây). Thaùi Lan
cuõng thieát laäp quan heä buoân baùn khaù phaùt ñaït vôùi Anh. Ñaëc
bieät, töø cuoái theá kyû XVIII, böôùc sang ñaàu theá kyû XIX (khi
Anh ñaõ giaønh ñöôïc nhöõng thaéng lôïi quyeát ñònh trong coâng
76
cuoäc xaâm löôïc Mianma), phía trieàu ñình Thaùi Lan ñaõ töøng
böôùc nhöôïng boä Anh vaø ngöôøi Anh ñöôïc pheùp trieån khai
hoaït ñoäng buoân baùn cuûa mình treân ñaát Thaùi Lan ngaøy caøng
maïnh hôn.
Tình hình treân cuõng dieãn ra töông töï ôû caùc nöôùc Ñoâng
Döông vaø Mianma. Thoâng qua hoaït ñoäng thöông maïi cuûa
caùc coâng ty Ñoâng AÁn vaø söï tích cöïc cuûa caùc nhaø truyeàn giaùo,
caùc nöôùc phöông Taây ñang raùo rieát chuaån bò cho böôùc quyeát
ñònh: xaâm löôïc baèng quaân söï vaøo caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ,
bieán caùc nöôùc naøy thaønh thuoäc ñòa cuûa thöïc daân phöông
Taây.
3. Giai ñoaïn thöù ba (theá kyû XIX ñeán giöõa theá kyû XX)
ÔÛ giai ñoaïn naøy, Chaâu AÂu ñang coù ñöôïc nhöõng thuaän
lôïi heát söùc caên baûn: söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa khoa hoïc -
kyõ thuaät vaø vieäc ruùt ngaén con ñöôøng bieån töø Chaâu AÂu sang
Ñoâng Nam AÙ thoâng qua vieäc hoaøn thaønh coâng trình ñaøo
keânh Sueùz (1859-1869). Vì vaäy, caùc nöôùc thöïc daân bò cuoán
vaøo côn loác cuûa cuoäc chaïy ñua tìm kieám thò tröôøng vaø nguoàn
nguyeân lieäu phuïc vuï cho söï phaùt trieån cuûa ngaønh coâng
nghieäp. Trong cuoäc chaïy ñua nöôùc ruùt naøy, Taây Ban Nha ñaõ
chieám lónh ñöôïc Philippin (1542-1896), Boà Ñaøo Nha vaø Haø
Lan tranh nhau chieám giöõ caùc ñaûo ôû Indonesia, Anh nhaûy
vaøo Mianma (thaùng 11/1885, Mianma trôû thaønh thuoäc ñòa
cuûa Anh), Thaùi Lan cuõng buoäc phaûi kyù vôùi Anh hieäp öôùc baát
bình ñaúng ñaàu tieân vaøo ngaøy 18/4/1855, tieáp ñoù laø haøng loaït
hieäp öôùc baát bình ñaúng kyù vôùi Phaùp, Ñöùc, Myõ … nhöôïng cho
caùc nöôùc naøy moät soá quyeàn lôïi cuûa Thaùi Lan.
Taïi Ñoâng Döông, thöïc daân Phaùp môû roäng xaâm löôïc ra
toaøn baùn ñaûo, cuoäc ñaáu tranh cuûa nhaân daân Ñoâng Döông
77
dieãn ra voâ cuøng quyeát lieät, nhöng cuoái cuøng cuõng bò thaát baïi
vaø thöïc daân Phaùp ñaõ thieát laäp ñöôïc aùch ñoâ hoä cuûa chuùng ôû
ba nöôùc Ñoâng Döông vaøo nöûa cuoái theá kyû XIX. Nhö vaäy laø
cho ñeán nöûa cuoái theá kyû XIX, haàu heát caùc nöôùc Ñoâng Nam
AÙ ñaõ daàn daàn bò bieán thaønh caùc nöôùc thuoäc ñòa hoaëc leä
thuoäc vaøo caùc nöôùc tö baûn phöông Taây. Chuû nghóa thöïc daân
(cuõ) ra ñôøi. Keå töø ñaây cho ñeán naêm 1945, nhaân daân Ñoâng
Nam AÙ ñöùng tröôùc moät söù meänh cao caû maø lòch söû giao phoù:
tieán haønh ñaáu tranh choáng chuû nghóa thöïc daân, giaønh laïi
neàn ñoäc laäp, töï do cho daân toäc veà moïi maët.
II. CAÙC GIAI ÑOAÏN PHAÙT TRIEÅN CUÛA MOÁI QUAN HEÄ VIEÄT
NAM – ÑOÂNG NAM AÙ THÔØI CAÄN ÑAÏI (1858-1945)
Cho ñeán cuoái theá kyû XIX, coâng cuoäc xaâm löôïc thuoäc
ñòa cuûa chuû nghóa thöïc daân phöông Taây ñaõ cô baûn hoaøn taát.
Khoâng moät laõnh thoå naøo ôû Ñoâng Nam AÙ khoâng bò bieán
thaønh thuoäc ñòa hay phuï thuoäc. Söù meänh lòch söû cuûa nhaân
daân Ñoâng Nam AÙ luùc naøy laø tieán haønh ñaáu tranh laät ñoå aùch
ñoâ hoä cuûa ñeá quoác, khoâi phuïc neàn ñoäc laäp cho ñaát nöôùc.
Do cuøng coù chung söù meänh lòch söû neân quan heä giöõa
caùc quoác gia trong khu vöïc cuõng höôùng vaøo muïc tieâu treân,
nhaèm taäp hôïp löïc löôïng, taïo theâm söùc maïnh ñeå hoaøn thaønh
nhieäm vuï cao caû maø lòch söû giao phoù.
Nhìn chung, ôû thôøi caän ñaïi, quan heä giöõa Vieät Nam
vôùi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ coù theå chia laøm hai thôøi kyø lôùn
nhö sau:
1. Thôøi kyø thöù nhaát (töø 1858 cho ñeán tröôùc naêm
1930)
Thôøi kyø naøy ñöôïc baét ñaàu vôùi söï buøng noå cuûa haøng loaït
phong traøo khaùng chieán cuûa nhaân daân caùc nöôùc choáng xaâm
78
löôïc nhö: phong traøo khaùng Phaùp cuûa nhaân daân Vieät Nam
döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Tröông Ñònh, Thuû Khoa Huaân…; phong
traøo ñaáu tranh cuûa nhaân daân Campuchia döôùi ngoïn côø cuûa
Hoaøng thaân Asoa, Pucomboâ…, phong traøo ñaáu tranh cuûa nhaân
daân Mianma choáng thöïc daân Anh döôùi maøu saéc Phaät giaùo.
Caùc phong traøo ñaáu tranh cuõng dieãn ra soâi noåi ôû caùc nöôùc
Indonesia, Malaysia …, ñaëc bieät laø ôû Philippin. Cuoäc khôûi
nghóa naêm 1896 cuûa nhaân daân Philippin döôùi söï laõnh ñaïo
cuûa Hoâxeâ Ridan vaø Boâneâ Phaxioâ ñöôïc coi nhö moät söï kieän noåi
baät trong khu vöïc luùc baáy giôø. Tính noåi baät cuûa cuoäc khôûi
nghóa naøy khoâng chæ ôû choã noù ñaõ ñaáu tranh quyeát lieät khoâng
khoan nhöôïng vôùi thöïc daân Taây Ban Nha, maø coøn ôû choã, laàn
ñaàu tieân, moät phong traøo ñaáu tranh ôû Ñoâng Nam AÙ ñaõ vöôït
qua yù töôûng phuïc hoài vöông trieàu phong kieán höôùng muïc tieâu
ñaáu tranh vaøo vieäc giaønh ñoäc laäp töï do, xaây döïng xaõ hoäi bình
ñaúng, phaùt trieån coâng thöông nghieäp, môû mang giaùo duïc,
phuïc hoài vaên hoùa daân toäc. Töùc laø laàn ñaàu tieân ôû moät nöôùc
Ñoâng Nam AÙ ñaõ xuaát hieän moät phong traøo ñaáu tranh mang
tính chaát daân chuû tö saûn. Ñaây laø moät yeáu toá raát môùi trong
phong traøo ñaáu tranh choáng thöïc daân ôû Ñoâng Nam AÙ hoài cuoái
theá keå XIX.
Sang ñaàu theá kyû XX, Ñoâng Nam AÙ baét ñaàu tieáp nhaän
nhöõng luoàng gioù môùi töø caùc nöôùc ngoaøi khu vöïc vaøo: coâng
cuoäc duy taân cuûa Minh Trò ôû Nhaät, cuoäc caùch maïng Taân Hôïi
ôû Trung Quoác (1911) vaø cao traøo ñaáu tranh cuûa nhaân daân
AÁn Ñoä (1905-1908). Tuy caùc phong traøo treân coù saéc thaùi raát
khaùc nhau song ñeàu coù chung moät coát loõi: khôi daâïy yù thöùc
daân toäc vaø truyeàn baù tinh thaàn daân chuû. Ñieàu ñoù ñaõ coù taùc
ñoäng maïnh meõ ñeán Ñoâng Nam AÙ, khôi daäy ôû ñaây moät
khoâng khí chính trò soâi ñoäng. “laøm naûy sinh nhieàu hình
thöùc hoaït ñoäng vôùi noäi dung môùi. Ñoù laø söï xuaát hieän caùc
79
hoïc hoäi hay tröôøng hoïc nhö Ñoâng Kinh nghóa thuïc ôû Vieät
Nam, Budi Utoâmoâ ôû Indonesia…, vieäc xuaát baûn nhieàu saùch
baùo nhaèm du nhaäp tö töôûng môùi, giôùi thieäu vaên hoùa môùi vaø
truyeàn baù neàn giaùo duïc môùi chöùa ñöïng tinh thaàn yeâu nöôùc,
yù thöùc phuïc höng daân toäc, khuyeán khích phaùt trieån doanh
nghieäp vaø tieáp thu khoa hoïc kyõ thuaät môùi. Nhieàu toå chöùc
chính trò ra ñôøi nhö “Hoäi thöông nhaân Hoài giaùo” sau laø
“Hieäp hoäi Hoài giaùo” ôû Indonesia, “Hoäi thanh nieân Phaät giaùo
Mieán Ñieän”, phong traøo caûi caùch toân giaùo “Kaum muda” ôû
Malaysia, Duy Taân hoäi vaø Quang phuïc hoäi ôû Vieät Nam…
Nhöõng hoaït ñoäng treân thu huùt ñoâng ñaûo thanh nieân, trí
thöùc vaø nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc tham gia, tuy chöa ñaït ñöôïc
nhieàu thaønh töïu cuï theå, nhöng laø hoài chuoâng thöùc tænh, khôi
daäy yù chí quaät cöôøng daân toäc, höôùng veà ñoäc laäp daân chuû.
Muïc tieâu chung aáy ñaõ ñoaøn keát moïi löïc löôïng yeâu nöôùc
choáng ñeá quoác vaø choáng phong kieán”27.
Naêm 1917, cuoäc Caùch maïng Thaùng Möôøi vó ñaïi thaønh
coâng ôû Nga. Söï kieän naøy ñaõ coù aûnh höôûng lôùn lao ñeán khu
vöïc Ñoâng Nam AÙ. Moät soá nhaø yeâu nöôùc ôû Ñoâng Nam AÙ ñaõ
tìm thaáy töø tö töôûng cuûa Caùch maïng Thaùng Möôøi, töø tö
töôûng cuûa V.I Leânin nhöõng vaán ñeà veà quyeàn bình ñaúng caùc
daân toäc, veà quyeàn lôïi cuûa nhaân daân lao ñoäng… Töø aùnh saùng
cuûa chuû nghóa Leânin, caùc nhaø yeâu nöôùc ôû Ñoâng Nam AÙ ñaõ
maïnh daïn böôùc theo con ñöôøng ñaáu tranh cuûa Caùch maïng
Thaùng Möôøi, ñi theo lyù töôûng coäng saûn. Keát quaû laø töø naêm
1920, caùc ñaûng coäng saûn ñaõ ñöôïc thieát laäp: Thaùng 5/1920,
Ñaûng Coäng saûn Indonesia – ñaûng coäng saûn ñaàu tieân trong
khu vöïc ñaõ ñöôïc thieát laäp; thaùng 2/1930, Ñaûng Coäng saûn
27
Vuõ Döông Ninh – Nhìn laïi nöûa theá kyû ñaáu tranh giaønh ñoäc laäp ôû
Ñoâng Nam AÙ (1896-1945). Nghieân cöùu Ñoâng Nam AÙ, soá 2/1992, tr 3
80
Vieät Nam ra ñôøi ; thaùng 4/1930 Ñaûng Coäng Saûn Malaysia;
thaùng 11/1930, Ñaûng Coäng saûn Philippin. ÔÛ Thaùi Lan Ñaûng
Coäng saûn Xieâm cuõng ra ñôøi ngaøy 20/4/193028. Söï ra ñôøi cuûa
caùc Ñaûng coäng saûn ôû Ñoâng Nam AÙ laø keát quaû cuûa quaù trình
phaùt trieån cuûa phong traøo ñaáu tranh caùch maïng soâi noåi,
lieân tuïc vaø ñeàu khaép ôû Ñoâng Nam AÙ, laø keát quaû cuûa söï keát
hôïp giöõa phong traøo yeâu nöôùc, phong traøo coâng nhaân vaø söï
tieáp thu, vaän duïng hoïc thuyeát Maùc-Leânin vaøo hoaøn caûnh cuï
theå cuûa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ.
Nhö vaäy laø cho ñeán naêm 1930, trong ñôøi soáng chính
trò ôû Ñoâng Nam AÙ ñaõ ñoàng thôøi toàn taïi vaø song song phaùt
trieån cuøng moät luùc hai phong traøo ñaáu tranh caùch maïng
theo hai yù thöùc heä tö baûn vaø voâ saûn. Khaùc vôùi thôøi kyø ñaàu
(cuoái theá kyû XIX), laõnh ñaïo caùc phong traøo ñaáu tranh ôû
Ñoâng Nam AÙ phaàn lôùn ñeàu laø giôùi só phu, nhöõng ngöôøi caáp
tieán trong giai caáp phong kieán vaø höôùng muïc tieâu ñaáu tranh
vaøo vieäc khoâi phuïc laïi ngai vaøng, khoâi phuïc laïi cheá ñoä quaân
chuû chuyeân cheá, ôû thôøi kyø naøy (ñaàu theá kyû XX), laõnh ñaïo
phong traøo thöôøng laø taàng lôùp trí thöùc, nhöõng ngöôøi phaàn
naøo ñaõ coù dòp tieáp thu vaên minh phöông Taây, tieáp thu tinh
thaàn daân chuû tö saûn hoaëc tinh thaàn daân chuû voâ saûn. Taát
nhieân, treân thöïc teá, vieäc giöông cao ngoïn côø giaûi phoùng daân
toäc theo con ñöôøng tö saûn hay con ñöôøng caùch maïng voâ saûn
phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän cuï theå cuûa moãi nöôùc, phuï thuoäc vaøo
töông quan löïc löôïng cuûa töøng nôi. Song, neùt noåi baät cuûa caû
hai khuynh höôùng naøy ñeàu nhaèm ñöa cuoäc ñaáu tranh theo
ñöôøng höôùng môùi, höôùng tôùi moät xaõ hoäi daân chuû, tieán boä
hôn. Giöõa hai khuynh höôùng, maëc duø coù nhöõng ñieåm khaùc
28
Söï kieän naøy ñöôïc moät soá saùch ñeà caäp tôùi, tuy nhieân söï kieän naøy
coøn phaûi ñöôïc nghieân cöùu theâm.
81
bieät veà yù thöùc heä vaø veà muïc tieâu cuoái cuøng, nhöng do coù
chung moät keû thuø laø chuû nghóa thöïc daân, moät nhieäm vuï laø
giaûi phoùng daân toäc, neân coù nhöõng luùc giöõa hai phong traøo
ñaõ coù söï keát hôïp vôùi nhau trong moät chöøng möïc nhaát ñònh.
2. Thôøi kyø thöù hai (töø 1930 ñeán 1945)
Treân thöïc teá, söï phaùt trieån cuûa khuynh höôùng daân chuû
tö saûn vaø khuynh höôùng voâ saûn ôû caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ
trong nhöõng thaäp nieân ñaàu theá kyû XX coù yù nghóa raát to lôùn
trong vieäc taäp hôïp löïc löôïng, taïo nhöõng tieàn ñeà khaùch quan
cho söï ra ñôøi cuûa maët traän daân toäc thoáng nhaát ôû giai ñoaïn
1930 – 1945.
Söï ra ñôøi vaø lôùn maïnh cuûa caùc ñaûng coäng saûn ôû moät
soá nöôùc Ñoâng Nam AÙ nhö Indonesia, Malaysia, Vieät Nam,
Laøo, Campuchia… cuõng goùp phaàn taêng cöôøng theâm moái quan
heä ñoaøn keát, chieán ñaáu trong khu vöïc.
Söï ra ñôøi cuûa chuû nghóa phaùt xít vaø nguy cô cuûa moät
cuoäc chieán tranh theá giôùi môùi trong nhöõng naêm ñaàu thaäp
kyû 30 cuõng laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân thuùc ñaåy söï
phaùt trieån cuûa caùc moái quan heä quoác teá vaø khu vöïc. Ñaëc
bieät, keå töø sau ñaïi hoäi VII Quoác teá coäng saûn (7/1935), vôùi
muïc ñích toång keát kinh nghieäm ñaáu tranh cuûa caùc ñaûng
coäng saûn cho maët traän thoáng nhaát coâng nhaân vaø nhaân daân
choáng phaùt xít, ñaët ra vaán ñeà ñaáu tranh choáng chuû nghóa
phaùt xít, thaønh laäp maët traän thoáng nhaát coâng nhaân vaø
nhaân daân, choáng phaùt xít vaø chieán tranh, ôû haàu khaép caùc
nöôùc Ñoâng Nam AÙ ñeàu ñaõ thaønh laäp ñöôïc caùc maët traän
nhaân daân roäng raõi choáng phaùt xít.
Khi chieán tranh theá giôùi thöù II buøng noå, Ñoâng Nam AÙ
ñaõ bò phaùt xít Nhaät xaâm löôïc vaø bò cuoán vaøo côn loác cuûa
cuoäc chieán tranh Thaùi Bình Döông. Vieäc Nhaät taán coâng
82
Laïng Sôn (Vieät Nam) vaø ñoå boä vaøo Haûi Phoøng thaùng 9/1940 Cuoäc ñaáu tranh choáng chuû nghóa quaân phieät Nhaät cuûa
ñöôïc coi laø söï kieän môû maøn cho haønh ñoäng xaâm löôïc cuûa nhaân daân Ñoâng Nam AÙ, cuõng ñoàng thôøi laø cuoäc ñaáu tranh
chuû nghóa phaùt xít Nhaät. Ñoàng thôøi cuõng môû ñaàu cuoäc ñaáu ñeå baûo veä, gìn giöõ baûn saéc daân toäc, tinh thaàn daân toäc, neân ôû
tranh anh duõng vaø quyeát lieät cuûa nhaân daân Ñoâng Nam AÙ Ñoâng Nam AÙ luùc baáy giôø, ngoaïi tröø Thaùi Lan ñöùng veà phía
chóa muõi nhoïn vaøo chuû nghóa phaùt xít Nhaät. Nhaät, uûng hoä thuyeát “Ñaïi Ñoâng AÙ” cuûa Nhaät, coøn laïi caùc
nöôùc khaùc ñeàu nhìn nhaän roõ “Troø dieãn trao traû ñoäc laäp” cuûa
Keå töø naêm 1941, caùc maët traän daân toäc thoáng nhaát vaø
Nhaät. Vì vaäy, khi chuû nghóa phaùt xít quoác teá laàn löôït ñaàu
löïc löôïng vuõ trang caùch maïng ñaõ laàn löôït ra ñôøi ôû caùc nöôùc
haøng, nhaân daân Ñoâng Nam AÙ ñaõ tranh thuû thôøi cô, tieán
Ñoâng Nam AÙ. Môû ñaàu laø Vieät Nam ñoäc laäp ñoàng minh
haønh khôûi nghóa giaønh chính quyeàn (Vieät Nam, Laøo) hoaëc
(5/1941) vaø caùc ñoäi cöùu quoác quaân (töø naêm 1944 laø Vieät
tranh thuû söï uûng hoä cuûa quaàn chuùng, nhöõng ngöôøi daân toäc
Nam tuyeân truyeàn giaûi phoùng quaân). Tieáp ñoù laø Ñoàng minh
chuû nghóa ñaõ ñöùng leân tuyeân boá ñoäc laäp nhö tröôøng hôïp
daân chuû Philippin vôùi ñoäi quaân Hukbalahap; Lieân hieäp
Indonesia vôùi baûn tuyeân boá cuûa Xucacnoâ thaùng 8/1945.
nhaân daân Malaysia choáng Nhaät; Lieân minh nhaân daân töï do
choáng phaùt xít vaø quaân ñoäi quoác gia Mianma… Cuoäc caùch maïng thaùng 8/1945 thaéng lôïi ôû moät soá nöôùc
Ñoâng Nam AÙ ñaõ kheùp laïi moät thôøi kyø ñaáu tranh giaønh ñoäc
Caùc maët traän daân toäc thoáng nhaát ra ñôøi laø moät neùt
laäp ôû Ñoâng Nam AÙ vaø môû ra moät thôøi kyø môùi trong phong
môùi trong ñôøi soáng chính trò Ñoâng Nam AÙ. Söï ra ñôøi cuûa
traøo giaûi phoùng daân toäc ôû khu vöïc naøy.
caùc maët traän daân toäc thoáng nhaát ñaõ coù taùc ñoäng raát lôùn ñeán
cuoäc ñaáu tranh cuûa nhaân daân Ñoâng Nam AÙ luùc baáy giôø. Noù
ñaõ taäp hôïp ñöôïc ñoâng ñaûo quaàn chuùng yeâu nöôùc, yeâu töï do,
ñoäc laäp ñöùng vaøo haøng nguõ cuûa maët traän, chóa muõi nhoïn
ñaáu tranh vaøo phaùt xít Nhaät. Maët traän cuõng ñaõ taïo neân söï III. BANG GIAO VIEÄT NAM – ÑOÂNG NAM AÙ THÔØI CAÄN ÑAÏI
lieân keát giöõa nhöõng ngöôøi coäng saûn vaø nhöõng ngöôøi quoác (1858 – 1945)
gia tö saûn theo moät höôùng chung laø choáng chuû nghóa quaân 1. Lieân minh ñoaøn keát chieán ñaáu ñaëc bieät Vieät
phieät Nhaät, cöùu nöôùc.
Nam - Laøo - Campuchia
Cuoäc chieán tranh choáng Nhaät trôû thaønh noäi dung 1.1 Boái caûnh lòch söû cuûa ba nöôùc Ñoâng Döông
chính cuûa phong traøo giaûi phoùng daân toäc ôû giai ñoaïn naøy,
Nhö ñaõ trình baøy ôû phaàn ñaàu, ngay töø theá kyû XVII,
ñoàng thôøi cuõng hoøa nhaäp vaøo phong traøo daân chuû choáng
Ñoâng Döông ñaõ trôû thaønh moái quan taâm thöôøng xuyeân cuûa
phaùt xít treân theá giôùi. Nhôø vaäy, noù taïo ñöôïc söùc maïnh to
tö baûn Phaùp. Thoâng qua caùc hoaït ñoäng thöông maïi vaø
lôùn ôû trong vaø ngoaøi nöôùc, ñöôïc söï uûng hoä cuûa nhaân daân
truyeàn giaùo, ngöôøi Phaùp töøng böôùc chuaån bò cho aâm möu
yeâu chuoäng hoøa bình vaø coâng lyù.
xaâm löôïc Ñoâng Döông. Muïc tieâu xaâm löôïc cuûa ngöôøi Phaùp

83 84
khoâng gì khaùc hôn laø baønh tröôùng thuoäc ñòa, môû roäng thò
tröôøng khai thaùc nguyeân lieäu vaø boùc loät veà kinh teá.
ÔÛ theá kyû XVIII, daõ taâm xaâm löôïc Ñoâng Döông noùi
chung vaø Vieät Nam noùi rieâng cuûa ngöôøi Phaùp ñaõ gaëp ñöôïc
moät thuaän lôïi heát söùc caên baûn ñoù laø söï caàu vieän cuûa beø luõ
phong kieán phaûn ñoäng Nguyeãn Phuùc AÙnh. Chuùng ta ñeàu
bieát: sau söï kieän 1784, lieân quaân Xieâm - Nguyeãn thaát baïi
naëng neà tröôùc löïc löôïng Taây Sôn ôû Raïch Gaàm - Xoaøi Muùt
(Tieàn Giang), Nguyeãn AÙnh coù yù ñònh sang Indonesia caàu
vieän Haø Lan hoaëc sang ñaát Goa caàu vieän Boà Ñaøo Nha. Chôùp
cô hoäi naøy, caùc nöôùc Anh, Phaùp, Haø Lan, Boà Ñaøo Nha, Taây
Ban Nha ñeàu tìm caùch lieân laïc vôùi Nguyeãn AÙnh. Trong cuoäc
chaïy ñua chính trò giöõa caùc nöôùc thöïc daân naøy, cuoái cuøng
Nguyeãn AÙnh ñaõ choïn Phaùp thoâng qua vieân Cha coá Pigneau
de Beùhaine (Baù Ña Loäc). Söï caáu keát chaët cheõ giöõa Phaùp vôùi
beø luõ Nguyeãn AÙnh ñaõ môû ñöôøng cho keá hoaïch xaâm löôïc Vieät
Nam cuûa thöïc daân Phaùp.
Ngaøy 28-11-1787, baûn hieäp öôùc “Töông trôï taán coâng
vaø phoøng thuû” ñöôïc kyù keát giöõa trieàu ñình Phaùp (vua Louis
XVI) vaø Chuùa Nguyeãn (Nguyeãn Phuùc AÙnh). Töø sau hieäp öôùc
naøy, voõ quan Phaùp coù maët trong trieàu ñình hoï Nguyeãn ngaøy
caøng ñoâng. Vì theá cho ñeán naêm 1802, khi Gia Long khoâi
phuïc quyeàn löïc cuûa doøng hoï Nguyeãn, thöïc daân Phaùp ñaõ coù
nhöõng cô sôû vöõng chaéc treân ñaát Vieät Nam vaø caém reã saâu
ngay trong trieàu ñình nhaø Nguyeãn.
Coâng cuoäc xaâu xeù thuoäc ñòa giöõa Anh vaø Phaùp ôû AÁn
Ñoä vaø Trung Quoác caøng goùp phaàn thuùc ñaåy nhanh tham
voïng xaâm löôïc Ñoâng Döông cuûa thöïc daân Phaùp. YÙ ñoà vaø
cuõng laø tham voïng saâu xa cuûa thöïc daân Phaùp laø muoán naém
cho ñöôïc vuøng löu vöïc vaø thöôïng nguoàn soâng Meâ Koâng, moät
85
mieàn ñaát truø phuù, giaøu saûn vaät, ñoàng thôøi cuõng laø cöûa ngoõ
ñeå xaâm nhaäp vaøo mieàn Nam Trung Quoác.
Naêm 1856, keá hoaïch xaâm löôïc Vieät Nam ñöôïc caùc
chính khaùch Phaùp lieân tieáp ñeä trình leân Hoaøng ñeá
Napoleùon III.
Thaùng 7/1857, Naponeùon III chuaån kyù keá hoaïch xaâm
löôïc Vieät Nam vaø keá hoaïch naøy ñöôïc chuyeån cho Boä Haûi
quaân Phaùp thöïc hieän.
Ngaøy 31/8/1858, Lieân quaân Phaùp – Taây Ban Nha
chính thöùc noå suùng xaâm löôïc nöôùc ta.
Tieán haønh xaâm löôïc Vieät Nam, Phaùp muoán thöïc thi keá
hoaïch ñaùnh nhanh thaéng nhanh. Song, keá hoaïch naøy ñaõ bò
phaù saûn bôûi gaëp phaûi söùc khaùng cöï maõnh lieät cuûa nhaân daân
Vieät Nam. Phaùp buoäc phaûi chuyeån sang ñaùnh laâu daøi, vöøa
keát hôïp taán coâng quaân söï, vöøa ñaøm phaùn chính trò, maø
ngöôøi Phaùp meänh danh laø “Cuoäc chinh phuïc baèng nhöõng
goùi nhoû” (Conqueâte en petis paquetes). Theo keá hoaïch naøy,
Phaùp laàn löôït ñaùnh chieám Saøi Goøn (1859), ba tænh mieàn
Ñoâng Nam Kyø (1862), ba tænh Taây Nam Kyø (1867). Treân
maët traän ñaøm phaùn, thoâng qua caùc hieäp öôùc kyù keát vôùi
trieàu ñình Hueá vaøo ngaøy 5/6/1862 vaø 15/3/1874, thöïc daân
Phaùp ñaõ xaùc laäp quyeàn cai trò cuûa chuùng treân toaøn mieàn luïc
tænh. Ngaøy 25/8/1883, baûn hieäp öôùc thöù ba mang teân “Hieäp
öôùc hoøa bình” ra ñôøi taïi Hueá vôùi noäi dung chính: Trieàu Hueá
thöøa nhaän vaø chaáp nhaän Nam Kyø laø thuoäc ñòa cuûa Phaùp,
thöøa nhaän vaø chaáp nhaän neàn baûo hoä cuûa Phaùp ôû Trung Kyø
vaø Baéc Kyø. Sau baûn hieäp öôùc naøy, Phaùp cuõng kyù vôùi Trung
Quoác moät hieäp öôùc sô boä veà “Tình höõu nghò vaø hoøa haûo lieân
bang giöõa Phaùp vaø Trung Quoác”, maø noäi dung chuû yeáu laø
86
buoäc Trung Quoác phaûi ruùt ngay löïc löôïng quaân ñoäi ra khoûi
Baéc Kyø vaø toân troïng nhöõng baûn hieäp öôùc maø Phaùp ñaõ kyù
vôùi Vieät Nam. Baûn hieäp öôùc thöù 4 vaø cuõng laø cuoái cuøng
Phaùp kyù vôùi Vieät Nam ngaøy 6/6/1884 ñaõ ñaùnh daáu moác keát
thuùc quaù trình chinh phuïc Vieät Nam cuûa thöïc daân Phaùp.
Theo tinh thaàn cuûa ñieàu khoaûn thöù nhaát trong baûn hieäp öôùc
naøy quy ñònh thì: “Nöôùc An Nam thöøa nhaän vaø chaáp nhaän
neàn baûo hoä cuûa nöôùc Phaùp. Nöôùc Phaùp seõ thay maët nöôùc An
Nam trong moïi quan heä ñoái ngoaïi”…
Ñoái vôùi Campuchia, thöïc daân Phaùp cuõng khoâng heà
giaáu dieám daõ taâm xaâm löôïc cuûa hoï. Naêm 1863 sau khi ñaõ cô
baûn bình ñònh 3 tænh mieàn Ñoâng Nam Kyø (Vieät Nam), thöïc
daân Phaùp voäi vaõ ñöa quaân ñoäi ngöôïc doøng Meâ Coâng tieán
sang Campuchia. Taïi kinh thaønh Nam Vang, Phaùp moät maët
duøng vuõ löïc uy hieáp hoaøng gia Campuchia, maët khaùc duøng
thuû ñoaïn chính trò ngoaïi giao xaûo quyeät ñeå coâ laäp
Campuchia vôùi caùc nöôùc laùng gieàng. Keát quaû laø chæ trong
moät thôøi gian ngaén, thöïc daân Phaùp ñaõ ñaët ñöôïc neàn ñoâ hoä
cuûa chuùng leân vöông quoác naøy, bieán Campuchia thaønh moät
xöù baûo hoä cuûa Phaùp töông töï nhö xöù Baéc Kyø vaø Trung Kyø
cuûa Vieät Nam.
Tình hình treân cuõng dieãn ra töông töï ôû Laøo. Ñeå coù theå
thöïc hieän thaønh coâng aâm möu xaâm löôïc nöôùc Laøo, Phaùp
moät maët duøng löïc löôïng quaân söï xaâm chieán Laøo, maët khaùc
Phaùp tieán haønh gaây söùc eùp quaân söï vôùi Thaùi Lan hoøng eùp
buoäc Thaùi Lan phaûi thöøa nhaän quyeàn baûo hoä cuûa Phaùp ñoái
vôùi Laøo. Keát quaû laø ngaøy 3/10/1893, hieäp öôùc thöøa nhaän
quyeàn baûo hoä cuûa Phaùp ñoái vôùi Laøo ñaõ ñöôïc kyù keát giöõa
Phaùp vaø Thaùi Lan.
87
Nhö vaäy laø töø nhöõng quoác gia ñoäc laäp, thoáng nhaát vaø
toaøn veïn laõnh thoå, thöïc daân Phaùp ñaõ bieán Vieät Nam,
Campuchia vaø Laøo thaønh 5 xöù: Baéc Kyø, Trung Kyø, Nam Kyø,
Campuchia vaø Laøo tröïc thuoäc vaøo söï thoáng trò cuûa Coäng hoøa
Phaùp. Chính saùch cai trò cuûa Phaùp ôû moãi xöù laïi khoâng gioáng
nhau, vì yù ñoà thaâm ñoäc cuûa Phaùp laø “Chia ñeå trò”. Theo
chính saùch naøy, Nam Kyø laø thuoäc ñòa neân tröïc thuoäc vaøo Boä
Haûi quaân vaø thuoäc ñòa Phaùp. Caùc xöù khaùc thuoäc xöù baûo hoä,
neân thuoäc Boä Ngoaïi giao Phaùp phuï traùch. Song, duø laø xöù
thuoäc ñòa hay xöù baûo hoä, thì treân thöïc teá Vieät Nam, Laøo vaø
Campuchia ñeàu laø nhöõng quoác gia bò maát ñoäc laäp, bò xoùa teân
treân baûn ñoà theá giôùi vaø ñeàu ñaõ ôû trong phaïm truø “thuoäc ñòa”
cuûa Phaùp.
Maëc duø ñaõ bieán Ñoâng Döông thaønh 5 xöù nhö treân,
song treân thöïc teá, chính saùch “Chia ñeå trò” cuõng gaây cho
Phaùp nhieàu khoù khaên nhö söï thuù nhaän cuûa chính ngöôøi
Phaùp “Vieäc toå chöùc cai trò Ñoâng Döông ñaõ maéc phaûi moät sai
laàm nghieâm troïng, ñoù laø söï thieáu thoáng nhaát,… Thöôøng
thöôøng coù nhöõng vaán ñeà coù lieân quan ñeán xöù naøy hay xöù
khaùc thì ñeàu khoâng theå giaûi quyeát ñöôïc, bôûi vì khoâng coù söï
nhaát trí giöõa caùc boä”29.
Ñeå khaéc phuïc tình traïng naøy, ngaøy 17/10/1887, Toång
thoáng Phaùp ra saéc leänh thaønh laäp caùi goïi laø “Lieân bang
Ñoâng Döông” (Union Indochinoise), goàm Baéc Kyø, Trung Kyø,
Nam Kyø vaø Campuchia. Sau ñoù ít laâu, vaøo ngaøy 16/4/1899,
theo moät saéc leänh môùi cuûa Toång thoáng Phaùp, nöôùc Laøo cuõng
bò saùp nhaäp vaøo “Lieân bang Ñoâng Döông”. Treân phaùp lyù, ba
29
Daãn laïi töø Döông Kinh Quoác: Chính quyeàn thuoäc ñòa ôû Vieät Nam
tröôùc Caùch maïng Thaùng Taùm naêm 1945, Nhaø xuaát baûn Khoa hoïc Xaõ
hoäi, Haø Noäi, 1988
88
nöôùc Vieät Nam, Laøo, Campuchia ñaõ bò thöïc daân Phaùp xoùa
teân treân baûn ñoà theá giôùi, thay vaøo ñoù laø “Lieân bang Ñoâng
Döông” thuoäc Phaùp.
1.2 Nhöõng lieân minh ñaàu tieân choáng laïi thöïc
daân Phaùp xaâm löôïc cuûa nhaân daân ba nöôùc Ñoâng
Döông
Nhaân daân ba nöôùc Vieät Nam – Campuchia – Laøo voán
ñaõ coù moái quan heä gaén boù laâu ñôøi trong lòch söû. Moái quan
heä naøy coù coäi nguoàn töø trong quan heä töï nhieân veà ñòa lyù, xaõ
hoäi, lòch söû giöõa ba daân toäc, töø nhu caàu giuùp ñôõ laãn nhau
trong söï nghieäp choáng ngoaïi xaâm, baûo veä ñoäc laäp daân toäc.
Trong boái caûnh lòch söû môùi, nhaân daân ba nöôùc Ñoâng Döông
laïi coù chung moät thaân phaän lòch söû nhö nhau. Ñaây chính laø
nhöõng tieàn ñeà lòch söû ñeå hình thaønh neân khoái lieân minh
ñoaøn keát chieán ñaáu môùi cuûa nhaân daân ba nöôùc treân baùn ñaûo
Ñoâng Döông.
• Lieân minh khaùng Phaùp giöõa Hoaøng thaân Acha
Soa vaø Nguyeãn Höõu Huaân
Sau khi hoøa öôùc Nhaâm Tuaát 5/6/1862 ñöôïc kyù keát giöõa
Phaùp vaø trieàu ñình Hueá, 3 tænh mieàn Ñoâng Nam Kyø rôi vaøo
tay thöïc daân Phaùp. Khoâng cam chòu laøm daân noâ leä, nhaân
daân Nam Kyø ñaõ anh duõng noåi daäy khaùng Phaùp. Töø cuoái
naêm 1863, moät caên cöù choáng Phaùp ñaõ ñöôïc xaây döïng ôû Taân
Hoøa (Goø Coâng) döôùi ngoïn côø cuûa Tröông Ñònh, thu huùt löïc
löôïng khaùng Phaùp ôû khaép mieàn Luïc Tænh.
Cuõng trong thôøi gian naøy, Phaùp laêm le xaâm löôïc
Campuchia. Naêm 1863, thöïc daân Phaùp duøng vuõ khí uy hieáp
Hoaøng gia Campuchia ñaët neàn ñoâ hoä cuûa chuùng leân vöông
quoác naøy. Moät phong traøo khaùng Phaùp cuõng ñaõ buøng leân treân
89
ñaát nöôùc Campuchia, döôùi ngoïn côø cuûa Hoaøng thaân Acha Soa
vaø nhanh choùng lan roäng ra mieàn Ñoâng Nam Campuchia. Ñeå
traùnh söï khuûng boá cuûa thöïc daân Phaùp, Hoaøng thaân Acha Soa
vaø nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc Campuchia ñaõ laùnh sang Vieät Nam
laáy vuøng Thaát Sôn (Chaâu Ñoác) laøm caên cöù khaùng chieán laâu
daøi vaø ñoàng thôøi cuõng laøm caên cöù chæ ñaïo phong traøo khaùng
Phaùp cuûa nhaân daân Campuchia. Taïi Thaát Sôn, löïc löôïng cuûa
Hoaøng thaân Acha Soa ñaõ ñöôïc löïc löôïng khaùng Phaùp cuûa Vieät
Nam uûng hoä vaø coäng taùc. Ñeà ñoác Nguyeãn Höõu Huaân –ngöôøi
chæ ñaïo löïc löôïng khaùng Phaùp ôû Ñoàng Thaùp Möôøi - ñaõ cuøng
vôùi Acha Soa phaùt trieån löïc löôïng, loâi keùo ñoâng ñaûo nhaân daân
Vieät vaø Khmer tham gia. Chæ trong voøng moät thôøi gian ngaén
(trong naêm 1864) löïc löôïng cuûa Acha Soa – Nguyeãn Höõu
Huaân ñaõ toûa roäng ra khaép vuøng Chaâu Ñoác – Taø Keo vaø doïc
theo bieân giôùi Vieät – Campuchia.
Coù ñöôïc söï hoã trôï veà löïc löôïng vaø vaät chaát cuûa nghóa
quaân Vieät Nam, ngay trong naêm 1864, theá vaø löïc cuûa
Hoaøng thaân Acha Soa ñaõ lôùn maïnh khoâng ngöøng. Quaân
khôûi nghóa ñaõ trieån khai hoaït ñoäng khaép mieàn Ñoâng Nam
Campuchia vaø laøm chuû tænh Paknhum.
Thöïc daân Phaùp phaûi caáu keát vôùi trieàu ñình Töï Ñöùc vaø
löïc löôïng phaûn ñoäng ôû Campuchia ñeå ñoái phoù vôùi nhöõng
ngöôøi khôûi nghóa moät caùch chaät vaät khoù khaên. Baèng nhieàu
thuû ñoaïn khi thì ñaøn aùp, khi thì duï doã, mua chuoäc, maõi ñeán
naêm 1866, thöïc daân Phaùp môùi baét ñöôïc Hoaøng thaân Acha
Soa vaø ñaøn aùp phong traøo ñaáu tranh cuûa nhaân daân ôû khu
vöïc Ñoâng Nam Campuchia – Vieät Nam. Sau caùi cheát cuûa
Acha Soa vaø Nguyeãn Höõu Huaân bò baét, cuoäc khôûi nghóa cuûa
nhaân daân Vieät – Khmer taïm thôøi tan raõ ôû khu vöïc naøy.
90
 • Lieân minh giöõa thaân vöông Pucomboâ vaø Tröông
Quyeàn (1866-1868)
Pucomboâ laø moät nhaân vaät trong hoaøng gia Campuchia,
do aûnh höôûng cuûa caùc cuoäc tranh quyeàn trong hoaøng toäc neân
oâng phaûi laùnh naïn sang Haï Laøo vaø soáng ôû ñaây 17 naêm.
Thaùng 4/1865, moät soá nhaø yeâu nöôùc Campuchia noåi
daäy khaùng Phaùp ñaõ tìm caùch lieân laïc vôùi oâng vaø toân oâng
laøm minh chuû, giöông cao côø khaùng Phaùp. Caùc nhaø yeâu
nöôùc Vieät Nam cuõng tìm caùch lieân laïc vôùi oâng vaø thaùng
5/1866 ñaõ ñöa oâng veà Taây Ninh. Taïi Taây Ninh, Thaân vöông
Pucomboâ cuøng vôùi Tröông Quyeàn vaø löïc löôïng khaùng Phaùp
coøn laïi cuûa Thieân Hoä Döông xaây döïng caên cöù choáng Phaùp
taïi Taây Ninh – Giao Loan.
Do uy tín cuûa caùc laõnh tuï Pucomboâ, Tröông Quyeàn,
Thieân Hoä Döông… neân cuoäc khôûi nghóa thu huùt ñöôïc ñoâng
ñaûo nhaân daân caùc daân toäc Khmer, Chaêm, Vieät, S’tieâng,
Thöôïng, v.v... tham gia. Löïc löôïng khaùng Phaùp töø mieàn
Ñoàng Thaùp Möôøi, Gia Ñònh vaø Ñoâng Nam Campuchia (döôùi
söï laõnh ñaïo cuûa Hoaøng thaân Acha Soa tröôùc ñaây) cuõng keùo
veà quy tuï döôùi côø cuûa Pucomboâ vaø Tröông Quyeàn. Nhôø vaäy,
chæ moät thaùng keå töø sau khi Pucomboâ coù maët ôû Giao Loan,
nghóa quaân ñaõ saün saøng xuaát traän:
- Töø ngaøy 3 ñeán 7 thaùng 6 naêm 1866, nghóa quaân taán
coâng thaønh Taây Ninh, gieát cheát vieân tænh tröôûng Laccôloâdô,
caét ñöùt ñöôøng daây lieân laïc giöõa Taây Ninh vaø Saøi Goøn.
- Ñeâm 23 raïng ngaøy 24/6/1866, theo keá hoaïch cuûa
Tröông Quyeàn, quaân khôûi nghóa baát ngôø taán coâng cuøng moät
luùc caùc vò trí xung yeáu cuûa quaân Phaùp: Ñoàn Traûng Baøng,
ñoàn Thuaän Kieàu, khu vöïc ñoùng quaân ôû Chôï Lôùn…
91
- Töø thaùng 7/1866, nghóa quaân Vieät – Khmer lieân tuïc
taùc chieán ôû vuøng röøng nuùi bieân giôùi Taây Ninh – Campuchia.
Sau khi cuoäc khôûi nghóa cuûa Acha Soa vaø Nguyeãn Höõu
Huaân bò ñaøn aùp, nghóa quaân mieàn Ñoâng Nam Campuchia ñaõ
hôïp nhaát vôùi nghóa quaân Pucomboâ. Thanh theá nghóa quaân
taêng gaáp boäi. Cuõng töø ñaây, trung taâm cuoäc khôûi nghóa cuûa
Pucomboâ dôøi saâu vaøo noäi ñòa Campuchia. Cuoái naêm 1866,
lieân quaân Pucomboâ – Tröông Quyeàn ñaõ giaønh thaéng lôïi lôùn
trong traän taán coâng ñoàng loaït vaøo caùc caên cöù
cuûa Phaùp vaø nguïy quyeàn ôû hai trung taâm lôùn Uñoâng vaø
Pnoâm Peânh, chia caét 2 kinh ñoâ naøy treân suoát moät chieàu daøi
17 daëm. Thöïc daân Phaùp phaûi huy ñoäng löïc löôïng töø Saøi Goøn
leân keát hôïp vôùi ñaïi baùc vaø taøu chieán yeåm hoä môùi giaûi vaây
ñöôïc cho Uñoâng vaø Pnoâm Peânh.
Ñaàu naêm 1867, nghóa quaân trieån khai hoaït ñoäng
maïnh ôû ñòa baøn giöõa hai con soâng Vaøm Coû Ñoâng vaø Vaøm
Coû Taây, treân suoát chieàu daøi töø Soaøi Rieâng ñeán Traûng Baøng.
Moái lieân minh ñoaøn keát chieán ñaáu cuûa Pucomboâ vaø
Tröông Quyeàn tieáp tuïc phaùt trieån cho maõi ñeán khi Pucomboâ
bò baét vaø bò xöû töû (3/12/1867) môùi daàn daàn suy yeáu.
• Lieân minh Vieät – Laøo khaùng Phaùp
Treân ñaát Laøo keå töø sau khi thöïc daân Phaùp ñaët aùch cai
trò, haøng loaït caùc cuoäc khôûi nghóa vuõ trang cuõng ñaõ dieãn ra.
Caùc cuoäc khôûi nghóa tieâu bieåu laø:
- Khôûi nghóa cuûa Phoø Caø Ñuoät ôû Xavanakheùt (1901-
1903).
- Khôûi nghóa cuûa OÂng Keïo vaø Koâmañam ôû Nam Laøo
(1901-1937).
92
 - Khôûi nghóa cuûa Chaäu Pha Paï Chay ôû Baéc Laøo (töø
1918 ñeán 1922).
Nhaân daân caùc boä toäc Laøo vaø nhaân daân Vieät töø laâu ñaõ
coù truyeàn thoáng ñoaøn keát, töông trôï “nhö moâi vôùi raêng”,
neân trong caùc cuoäc khôûi nghóa treân, nhaân daân Vieät Nam ñaõ
cuøng vôùi nhaân daân Laøo ñöùng chung chieán haøo khaùng Phaùp.
Ñaëc bieät laø nhaân daân caùc daân toäc vuøng Tröôøng Sôn Taây -
Nguyeân, ngöôøi H’moâng vaø ngöôøi Thaùi ôû Vieät Nam ñaõ ñoùng
goùp nhieàu söùc ngöôøi, söùc cuûa, cuøng vôùi nhaân daân Laøo anh
duõng khaùng Phaùp trong suoát haøng chuïc naêm trôøi.
* Nhìn chung, ngay töø khi Phaùp ñaët aùch thoáng trò leân
baùn ñaûo Ñoâng Döông, nhaân daân ba nöôùc Vieät Nam, Laøo vaø
Campuchia ñaõ lieân tieáp noåi daäy ñaáu tranh quyeát lieät choáng
laïi boïn thöïc daân xaâm löôïc. Trong tieán trình phaùt trieån cuûa
caùc cuoäc ñaáu tranh ñoù, khoái lieân minh ñoaøn keát chieán ñaáu
giöõa ba daân toäc ñaõ hình thaønh vaø phaùt trieån toát ñeïp. Tuy
nhieân, ôû giai ñoaïn naøy, do chöa coù ñöôïc moät ñöôøng loái caùch
maïng ñuùng ñaén, chöa taäp hôïp ñöôïc löïc löôïng maïnh, caùc
phong traøo noå ra leû teû, chöa quy tuï ñöôïc trong moät maët
traän roäng lôùn ôû moãi nöôùc cuõng nhö ôû toaøn Ñoâng Döông. Vì
vaäy, caùc cuoäc khôûi nghóa cuoái cuøng ñeàu bò thöïc daân Phaùp
caáu keát vôùi beø luõ phong kieán phaûn ñoäng ñaøn aùp.
1.3 Lieân minh ba nöôùc Vieät Nam – Laøo –
Campuchia töø khi Ñaûng Coäng saûn Ñoâng Döông ra ñôøi
ñeán Caùch maïng Thaùng Taùm naêm 1945
Thaùng 2 naêm 1930, Ñaûng Coäng saûn Ñoâng Döông ra
ñôøi ñaùnh daáu moät böôùc quyeát ñònh trong söï phaùt trieån cuûa
phong traøo caùch maïng vaø lieân minh ñoaøn keát chieán ñaáu ba
nöôùc Ñoâng Döông.
93
Ngay töø cöông lónh ñaàu tieân cuûa Ñaûng Coäng saûn Ñoâng
Döông, tö töôûng keát hôïp giöõa vaán ñeà daân toäc vôùi vaán ñeà
giai caáp, giöõa quoác gia daân toäc vôùi quoác teá, giöõa chuû nghóa
yeâu nöôùc chaân chính vôùi chuû nghóa quoác teá voâ saûn, ñaõ ñöôïc
theå hieän maïch laïc. Nghò quyeát hoäi nghò Trung öông thaùng
10/1930 cuõng khaúng ñònh: “Nhieäm vuï cuûa Ñaûng phaûi
khuyeách tröông phong traøo tranh ñaáu cho ñeàu khaép xöù
Ñoâng Döông”30.
Ngay sau khi Ñaûng Coäng saûn Ñoâng Döông ñöôïc thaønh
laäp, heä thoáng chi boä Ñaûng ñaõ ñöôïc xaây döïng vaø phaùt trieån
khoâng chæ ôû Vieät Nam maø coøn phaùt trieån nhanh choùng caû ôû
Laøo vaø Campuchia.
Taïi Laøo, trong caùc naêm 1930 – 1933, caùc chi boä Ñaûng
ñöôïc xaây döïng ôû Vieâng Chaên, Thaø Kheït, Xavanakheùt, Paùcxeá…
Treân ñaát nöôùc Campuchia, taïi thuû ñoâ Pnoâm Peânh, naêm
1930 chi boä Ñaûng ñaàu tieân ñöôïc thaønh laäp, tieáp ñoù caùc chi boä
laàn löôït ra ñôøi taïi caùc tænh: Kanña, Kracheâ, Koângpoângchaøm
vaøo naêm 1931.
Nhö vaäy laø lieân minh caùch maïng cuûa ba nöôùc Ñoâng
Döông ñaõ thaät söï hình thaønh vôùi moät söï laõnh ñaïo thoáng
nhaát, moät cöông lónh ñuùng ñaén chæ ñöôøng. Ñaây thöïc söï laø moät
lieân minh mang baûn chaát cuûa chuû nghóa quoác teá voâ saûn.
Thaùng 3/1935, Ñaïi hoäi Ñaûng Coäng saûn Ñoâng Döông laàn
thöù nhaát ñöôïc toå chöùc, ñaùnh daáu söï tröôûng thaønh vöôït baäc
cuûa phong traøo caùch maïng ôû ba nöôùc Ñoâng Döông. Hoäi nghò
ñaõ toång keát coâng taùc thöïc hieän khoái lieân minh trong thôøi
30
Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam – Vaên kieän Ñaûng, Ban nghieân cöùu Lòch
söû Ñaûng trung öông, Haø Noäi 1977, taäp 1, tr.86
94
gian qua vaø vaïch ra phöông höôùng phaùt trieån khoái lieân minh
trong tình hình môùi khi maø chuû nghóa phaùt xít vaø nguy cô
cuûa moät cuoäc chieán tranh theá giôùi môùi ñang hình thaønh.
Sau Ñaïi hoäi naøy, döôùi aùnh saùng cuûa Nghò quyeát Ñaïi
hoäi laàn thöù VII cuûa Quoác teá coäng saûn, Ñaûng Coäng saûn Ñoâng
Döông ñaõ laõnh ñaïo nhaân daân ba nöôùc Ñoâng Döông ñaáu
tranh xaây döïng Maët traän daân chuû Ñoâng Döông. Caùc khaåu
hieäu: Choáng chuû nghóa phaùt xít, ñoøi töï do, daân chuû vaø naâng
cao ñôøi soáng… ñöôïc Ñaûng neâu cao. Moät phong traøo roäng lôùn
ñaõ ñöôïc daáy leân khaép Ñoâng Döông nhaèm choáng boïn phaûn
ñoäng thuoäc ñòa, höôûng öùng phong traøo choáng chuû nghóa
phaùt xít, choáng chieán tranh treân toaøn theá giôùi. Ñaàu naêm
1937, Ñaûng chuû tröông thaønh laäp ôû ba nöôùc Ñoâng Döông
caùc “Uyû ban haønh ñoäng” ñeå höôûng öùng phong traøo Ñoâng
Döông ñaïi hoäi. Keát quaû laø caùc “Uyû ban haønh ñoäng” ñaõ ñöôïc
nhanh choùng thaønh laäp, loâi cuoán ñoâng ñaûo caùc taàng lôùp
nhaân daân ôû caû ba nöôùc tham gia. Qua cuoäc vaän ñoäng naøy,
Ñaûng ñaõ ñoäng vieân, giaùo duïc ñöôïc haøng trieäu quaàn chuùng,
cuûng coá vaø phaùt trieån cô sôû Ñaûng, cô sôû quaàn chuùng treân
khaép ba nöôùc, thieát thöïc chuaån bò ñeå ñöa quaàn chuùng vaøo
nhöõng traän chieán ñaáu môùi, quyeát lieät hôn.
Trong nhöõng naêm chieán tranh theá giôùi laàn thöù II
(1939-1945) nhaân daân Ñoâng Döông bò caû thöïc daân Phaùp vaø
phaùt xít Nhaät thoáng trò. Ñaëc bieät laø töø khi Nhaät nhaûy vaøo
Ñoâng Döông, cuoäc chieán tranh Thaùi Bình Döông noå ra,
nhaân daân Ñoâng Döông ôû trong tình theá “Moät coå nhieàu
troøng”. Tröôùc boái caûnh lòch söû môùi ñoù, Ñaûng Coäng saûn Ñoâng
Döông chuû tröông chuyeån höôùng chæ ñaïo chieán löôïc, töø vaän
ñoäng daân chuû sang vaän ñoäng giaûi phoùng daân toäc nhaèm
ñaùnh Phaùp, ñuoåi Nhaät, giaønh laïi ñoäc laäp daân toäc. Hoäi nghò
95
trung öông laàn thöù 6 (11/1939) xaùc ñònh: “Phaûi cöông quyeát
ñöùng ra laõnh ñaïo phong traøo ñaáu tranh, khuyeách tröông
phong traøo thaät maïnh meõ vaø to roäng theâm leân… Choáng ñeá
quoác Phaùp vaø beø luõ, döï bò nhöõng ñieàu kieän böôùc tôùi baïo
ñoäng laøm Caùch meänh giaûi phoùng daân toäc”31.
Hoäi nghò cuõng vaïch roõ con ñöôøng lieân hieäp ñaáu tranh
ñeå giaûi phoùng ba daân toäc ôû Ñoâng Döông laø: “…Khoâng moät
daân toäc naøo coù theå giaûi phoùng rieâng reõ vì Ñoâng Döông ôû
döôùi quyeàn thoáng trò duy nhaát cuûa ñeá quoác veà chính trò,
kinh teá vaø binh bò… Söï lieân hieäp caùc daân toäc Ñoâng Döông
khoâng nhaát thieát baét buoäc caùc daân toäc phaûi thaønh laäp moät
quoác gia duy nhaát vì caùc daân toäc Vieät Nam, Mieân, Laøo xöa
nay vaãn coù söï ñoäc laäp. Moãi daân toäc coù quyeàn giaûi quyeát vaän
meänh theo yù muoán cuûa mình”32.
Theo tinh thaàn treân, Hoäi nghò trung öông Ñaûng thaùng
9/1940 ñaõ quyeát ñònh: “Vaän ñoäng thaønh laäp cho ñöôïc nhöõng
ñoaøn theå phaûn ñeá Mieân, Laøo (Cao Mieân phaûn ñeá cöùu quoác,
Ai Lao phaûn ñeá cöùu quoác)”33. Ñaûng chuû tröông vaän ñoäng caùc
ñoaøn theå cöùu quoác ôû Laøo vaø Camphia laø nhaèm keát hôïp caùc
phong traøo cöùu nöôùc giaûi phoùng daân toäc ôû ba nöôùc tieán tôùi
thaønh laäp moät maët traän ñaáu tranh chung “Maët traän daân toäc
thoáng nhaát phaûn ñeá Ñoâng Döông”.
Ñeán Hoäi nghò trung öông laàn thöù 8 (5/1941), theo gôïi
yù cuûa ñoàng chí Nguyeãn AÙi Quoác, moät laàn nöõa muïc tieâu vaø
tính chaát cuoäc ñaáu tranh tröôùc maét cuûa nhaân daân ba nöôùc
Ñoâng Döông laïi ñöôïc khaúng ñònh “Cuoäc caùch maïng Ñoâng
31
Vaên kieän Ñaûng 1930-1945
32
Vaên kieän Ñaûng 1930 – 1945.
33
-nt-
96
Döông trong giai ñoaïn hieän nay laø moät cuoäc giaûi phoùng daân trôû thaønh noäi dung chính cuûa phong traøo giaûi phoùng daân toäc
toäc”. Ñeå caùch maïng moãi nöôùc sôùm ñi ñeán thaønh coâng, Ñaûng luùc naøy, ñoàng thôøi cuõng hoøa nhaäp vaøo phong traøo daân chuû
Coäng saûn Ñoâng Döông chuû tröông thaønh laäp ôû moãi nöôùc choáng phaùt xít treân toaøn theá giôùi.
moät Maët traän daân toäc: ÔÛ Vieät Nam laø Maët traän Vieät Nam
Thaùng 8/1945, thôøi cô caùch maïng ñeán: Phaùt xít Ñöùc
ñoäc laäp ñoàng minh (goïi taét laø Vieät Minh) thay cho Maët traän
ñaàu haøng ñoàng minh; Hoàng quaân Lieân Xoâ ñaùnh tan 1 trieäu
daân toäc phaûn ñeá Ñoâng Döông ôû giai ñoaïn tröôùc. Ñoái vôùi Laøo
quaân Quan Ñoâng cuûa Nhaät; ngaøy 13/8/1945, Nhaät tuyeân boá
vaø Campuchia, “Ñaûng ta (Ñaûng Coäng saûn Ñoâng Döông) vaø
ñaàu haøng Ñoàng minh; chieán tröôøng Ñoâng Döông taïm thôøi
Vieät Minh phaûi heát söùc giuùp ñôõ caùc daân toäc Mieân, Laøo toå
boû ngoû chôø quaân Ñoàng minh vaøo giaûi giaùp quaân Nhaät. Chôùp
chöùc ra Cao Mieân ñoäc laäp ñoàng minh, Ai Lao ñoäc laäp ñoàng
laáy cô hoäi coù moät khoâng hai ñoù, Ñaûng Coäng saûn Ñoâng
minh ñeå sau ñoù laäp ra Ñoâng Döông ñoäc laäp ñoàng minh”34.
Döông ñaõ laõnh ñaïo nhaân daân Vieät Nam tieán haønh toång
Chuû tröông thaønh laäp caùc maët traän daân toäc laø hoaøn khôûi nghóa thaønh coâng treân caû nöôùc, laäp ra nhaø nöôùc Vieät
toaøn phuø hôïp vôùi dieãn bieán tình hình theá giôùi vaø Ñoâng Nam daân chuû coäng hoøa.
Döông luùc baáy giôø, ñoàng thôøi cuõng phuø hôïp vaø ñaùp öùng ñöôïc
Cuøng thôøi gian ñoù, nhaân daân Laøo, vôùi söï tham gia cuûa
yeâu caàu cuûa cuoäc ñaáu tranh chung cuûa nhaân daân Ñoâng Nam
Vieät kieàu yeâu nöôùc soáng treân ñaát Laøo, döôùi söï laõnh ñaïo cuûa
AÙ laø chóa muõi nhoïn vaøo phaùt xít Nhaät vaø caùc löïc löôïng
Ñaûng cuõng ñaõ tieán haønh khôûi nghóa thaønh coâng vaø thaønh laäp
phaûn ñoäng tay sai cuûa Nhaät.
ra “Lieân quaân Laøo – Vieät” nhaèm baûo veä chính quyeàn caùch
Trong tieán trình ñaáu tranh chung cuûa nhaân daân Ñoâng maïng môùi giaønh ñöôïc. Nhieàu vaán ñeà nhaèm thöïc hieän chuû
Nam AÙ luùc baáy giôø, Vieät Minh ra ñôøi coù sôùm hôn so vôùi caùc tröông Laøo – Vieät hôïp taùc ñaõ ñöôïc ñeà ra moät caùch cuï theå.
nöôùc khaùc vì hai lyù do: Thöù nhaát, ôû Vieät Nam coù söï tieáp noái
Theo chuû tröông “Laøo – Vieät hôïp taùc”, ngaøy 29/8/1945,
cuûa ñöôøng loái maët traän daân toäc thoáng nhaát töø khi coù Ñaûng
Toång boä Vieät Minh cöû phaùi vieân sang Laøo, ngaøy 30/8/1945,
Coäng saûn. Thöù hai, Vieät Nam laø nôi bò phaùt xít Nhaät taán
moät cuoäc mít tinh long troïng ñöôïc toå chöùc taïi Xavanakheùt
coâng ñaàu tieân (9.1940), taïi Vieät Nam ñaõ sôùm buøng leân nhöõng
vôùi caùc khaåu hieäu: “Ai Lao ñoäc laäp muoân naêm”, “Laøo – Vieät
cuoäc khôûi nghóa cuûa nhaân daân Baéc Sôn, Nam Kyø, Ñoâ Löông.
hôïp taùc muoân naêm”… Cuõng trong ngaøy 30/8/1945, nhöõng
Töø nhöõng cuoäc khôûi nghóa naøy, ñaõ nhanh choùng hình thaønh
Vieät kieàu laø coâng chöùc trong caùc coâng sôû ñaõ giao laïi cho baïn
neân caùc ñôn vò du kích vaø maët traän Vieät Minh. Tieáp ñoù, caùc
Laøo nhöõng chöùc vuï chuû choát ôû caùc ngaønh trong boä maùy
maët traän daân toäc thoáng nhaát vaø löïc löôïng vuõ trang caùch
haønh chính. Keå töø ñaây, quan heä Vieät – Laøo caøng theâm
maïng ñaõ laàn löôït ra ñôøi ôû caùc nöôùc Campuchia, Laøo vaø caùc
thaém thieát vaø höùa heïn nhöõng tieán trieån toát ñeïp.
nöôùc khaùc trong khu vöïc Ñoâng Nam AÙ. Cuoäc ñaáu choáng Nhaät
Ngaøy 16/10/1945, taïi thuû ñoâ Vieâng Chaên, hai nhaø nöôùc
Vieät Nam, Laøo môùi giaønh ñöôïc ñoäc laäp, ñaõ kyù hieäp ñònh
34
Vaên kieän Ñaûng 1930-1945

97 98
töông trôï Laøo – Vieät nhaèm hôïp taùc, giuùp ñôõ laãn nhau baûo
veä neàn ñoäc laäp môùi giaønh ñöôïc. Lieân minh ñoaøn keát môùi
giöõa hai nöôùc, hai daân toäc chính thöùc ñöôïc xaùc laäp veà maët
nhaø nöôùc.
ÔÛ Campuchia, do toå chöùc Ñaûng bò khuûng boá traéng suoát
töø cuoái naêm 1934 vaø ñaëc bieät laø trong naêm 1938, neân phong
traøo ñaáu tranh giaûi phoùng daân toäc ôû Campuchia phaùt trieån
thieáu lieân tuïc vaø coù phaàn yeáu ôùt. Töø naêm 1941, Nhaät laïi
döïng leân ôû ñaây moät chính quyeàn thaân Nhaät do Sôn Ngoïc
Thaønh ñöùng ñaàu, höôùng phong traøo ñaáu tranh cuûa nhaân
daân ñi theo höôùng khaùc. Vì theá, khi coù thôøi cô caùch maïng,
nhaân daân Campuchia ñaõ khoâng laøm ñöôïc cuoäc toång khôûi
nghóa giaønh chính quyeàn nhö ôû Vieät Nam vaø Laøo. Ñaây laø
moät thieät thoøi lôùn ñoái vôùi caùch maïng Campuchia noùi rieâng
vaø caùch maïng Ñoâng Döông noùi chung. Tình hình naøy cho
thaáy söï phaùt trieån khoâng ñeàu trong töông quan löïc löôïng
giöõa caùch maïng vaø phaûn caùch maïng ôû Ñoâng Döông.
Campuchia laø khaâu yeáu cuûa caùch maïng Ñoâng Döông neân ñaõ
khoâng giaønh ñöôïc ñoäc laäp khi coù thôøi cô.
2. Bang giao Vieät Nam – Thaùi lan
Vaøo theá kyû XIX, Thaùi Lan cuõng gioáng nhö caùc nöôùc
Ñoâng Nam AÙ laùng gieàng, phaûi chòu moät söùc eùp raát lôùn töø
caùc cöôøng quoác tö baûn phöông Taây, nhaát laø töø phía Anh. Ñeå
baûo veä neàn ñoäc laäp cuûa mình, traùnh khoûi soá phaän cuûa caùc
nöôùc Ñoâng Nam AÙ laùng gieàng, Thaùi Lan ñaõ choïn ñöôøng loái
ngoaïi giao meàm deûo, khoân kheùo: “Vuõ khí maø chuùng ta coù vaø
coù theå söû duïng ñöôïc trong töông lai, ñoù laø mieäng vaø traùi tim
chuùng ta, ñöôïc boå sung baèng nhöõng suy nghó saùng suoát vaø
99
taøi trí, chæ coù chuùng môùi coù theå baûo veä chuùng ta”35. Theo
ñöôøng loái ngoaïi giao naøy, Thaùi Lan buoäc phaûi nhöôïng boä
nhöõng yeâu saùch cuûa caùc nöôùc lôùn, kyù nhieàu hieäp öôùc thaân
thieän vaø thöông maïi vôùi caùc cöôøng quoác phöông Taây maø
thöïc chaát laø phaûi chòu raøng buoäc vaøo caùc nöôùc phöông Taây
bôûi caùc hieäp öôùc mang tính baát bình ñaúng. Ñöôøng loái ngoaïi
giao khoân kheùo, chòu chaáp nhaän moät soá thieät haïi tröôùc maét
ñeå tìm caùch giöõ vöõng neàn ñoäc laäp cuûa Thaùi Lan ñaõ giuùp
Thaùi Lan thoaùt khoûi ñòa vò bò phuï thuoäc. Coâng cuoäc caûi caùch
ñaát nöôùc cuûa Thaùi Lan töø thôøi Chu La Long Con (1868-
1910) ñaõ môû ñöôøng vaø taïo cô sôû cho vöông quoác naøy ñi vaøo
quyõ ñaïo cuûa chuû nghóa tö baûn. Khaùc vôùi chính saùch ñoùng
cöûa vaø baûo thuû ôû nhieàu nöôùc Chaâu AÙ, Thaùi Lan sôùm môû cöûa
ra theá giôùi beân ngoaøi, Taây phöông hoùa neàn haønh chaùnh,
phaùp luaät, quaân ñoäi vaø phaùt trieån kinh teá. Ñoái vôùi caùc laõnh
thoå bò caét nhöôïng cho nöôùc ngoaøi, thoâng qua con ñöôøng
ngoaïi giao Thaùi Lan laàn löôït thu hoài trôû laïi. Ñöôøng loái
ngoaïi giao khoân kheùo vaø coâng cuoäc caûi toå tích cöïc cuûa Thaùi
Lan cho thaáy moät khaû naêng, moät giaûi phaùp tích cöïc ñeå
thoaùt khoûi soá phaän bò noâ dòch thuoäc ñòa maø Thaùi Lan ñaõ
ñaït ñöôïc, khaùc vôùi nhieàu nöôùc laùng gieàng khaùc.
2.1 Bang giao treân phöông dieän nhaø nöôùc giöõa
Vieät Nam vaø Thaùi Lan ôû thôøi caän ñaïi
Nhö ñaõ trình baøy ôû caùc phaàn treân, cho ñeán cuoái theá kyû
XIX, Vieät Nam ñaõ trôû thaønh moät thuoäc ñòa cuûa thöïc daân
Phaùp. Vì vaäy, trong moái bang giao vôùi Thaùi Lan ôû thôøi caän
ñaïi, treân phöông dieän nhaø nöôùc veà thöïc chaát laø quan heä
35
Quan ñieåm cuûa vua Rama IV trong thö göûi cho ñaëc söù cuûa Xieâm ôû
Paris naêm 1867. Daãn laïi töø Huyønh Vaên Toøng, “Lòch söû Thaùi Lan”, tuû
saùch ÑNAÙ Hoïc – Vieän Ñaøo taïo môû roäng TP.HCM, 1993
100
giöõa chính quyeàn thöïc daân Phaùp vôùi nhaø caàm quyeàn Thaùi
Lan.
Keå töø sau khi chieám ñöôïc ba tænh mieàn Ñoâng roài ba
tænh mieàn Taây Nam Kyø, thöïc daân Phaùp moät maët môû roäng
quaù trình xaâm löôïc ra toaøn coõi Vieät Nam vaø Ñoâng Döông,
maët khaùc, Phaùp tieán haønh gaây söùc eùp vôùi Thaùi Lan vaø tìm
caùch baønh tröôùng theá löïc leân phía Baéc, doïc theo thöôïng
nguoàn soâng Meâ Coâng nhaèm tìm con ñöôøng thuaän lôïi ñeå
thaâm nhaäp vaøo Hoa Nam (Trung Quoác).
Coù theå noùi, quan heä giöõa chính quyeàn thöïc daân Phaùp
vôùi nhaø caàm quyeàn Thaùi Lan trong giai ñoaïn naøy khaù caêng
thaúng, baét ñaàu baèng söï tranh giaønh aûnh höôûng cuûa hai theá
löïc naøy ñoái vôùi laõnh thoå Campuchia vaø Laøo. Veà phía Thaùi
Lan, ngay töø thôøi trung ñaïi, Thaùi Lan ñaõ giaønh ñöôïc nhöõng
quyeàn lôïi lôùn veà kinh teá vaø chính trò ñoái vôùi Laøo vaø
Campuchia, nhieàu thaäp nieân lieàn Thaùi Lan ñaõ thieát laäp
ñöôïc quyeàn löïc cuûa mình treân laõnh thoå hai nöôùc naøy.
Veà phía Phaùp, yù ñoà cuûa Phaùp laø xaâm löôïc ba nöôùc
Ñoâng Döông vaø veà laâu veà daøi yù ñoà cuûa Phaùp khoâng chæ döøng
laïi ôû ñoù. Tröôùc maét, Phaùp muoán duøng uy theá cuûa mình ñeå
buoäc Thaùi Lan phaûi nhöôïng boä cho Phaùp quyeàn lôïi ôû
Campuchia vaø Laøo.
Naêm 1856, Phaùp ñaõ buoäc Thaùi Lan phaûi kyù vôùi phaùp
hieäp öôùc baát bình ñaúng, maø theo noäi dung hieäp öôùc, phía
Thaùi Lan, phaûi chaáp nhaän cho Phaùp ñöôïc quyeàn ñaëc mieãn
taøi phaùn, ñöôïc laäp Toøa laõnh söï, khoâng ñaùnh thueá quaù 3%
haøng hoùa maø thöông nhaân Phaùp mua vaøo, baùn ra.
Naêm 1864, sau moät thôøi gian tranh giaønh quyeàn lôïi
vaø aûnh höôûng ñoái vôùi Campuchia, Thaùi Lan phaûi luøi böôùc
101
tröôùc Phaùp. Trong möu ñoà baønh tröôùng vuøng baùn ñaûo Ñoâng
Döông, thöïc daân Phaùp buoäc vua Noâroâñoâm phaûi coâng nhaän
neàn baûo hoä cuûa Phaùp.
Naêm 1867, Phaùp buoäc Thaùi Lan phaûi kyù vôùi Phaùp
hieäp öôùc thöøa nhaän chuû quyeàn cuûa Phaùp ôû Campuchia. Thöïc
ra, ñaây chæ laø moät hieäp öôùc buoäc phía Thaùi Lan phaûi coâng
nhaän moät söï thaät ñaõ roài. Tuy nhieân, ñeå xoa dòu phaàn naøo söï
caêng thaúng trong quan heä, phía Phaùp ñoàng yù cho Thaùi Lan
ñöôïc chieám ñoùng hai tænh Battambang vaø Xieâm Rieäp cuûa
Campuchia.
Tình hình treân cuõng dieãn ra töông töï ôû Laøo. Ñaàu naêm
1893, ñoàng thôøi vôùi vieäc chuaån bò saùp nhaäp Laøo vaøo “Lieân
bang Ñoâng Döông”, Phaùp taêng cöôøng gaây söùc eùp quaân söï
buoäc Thaùi Lan phaûi thöøa nhaän quyeàn baûo hoä cuûa Phaùp ñoái
vôùi Laøo vaø buoäc nöôùc naøy phaûi môû roäng ñöôøng bieân giôùi cuûa
Laøo ñeán bôø taû ngaïn soâng Meâ Coâng.
Ngaøy 3/10/1893, Thaùi Lan phaûi chaáp nhaän yeâu caàu cuûa
Phaùp vaø ñaët buùt kyù hieäp öôùc thöøa nhaän quyeàn baûo hoä cuûa
Phaùp ñoái vôùi Laøo.
Nhö vaäy laø trong suoát nhöõng thaäp nieân cuoái cuûa theá
kyû XIX vaø nhöõng thaäp nieân ñaàu theá kyû XX, quan heä giöõa
Phaùp vaø Thaùi Lan dieãn ra khaù gay gaét. Maëc duø ñaõ giaønh
thaéng lôïi tröôùc Thaùi Lan trong vieäc tranh chaáp laõnh thoå
Campuchia vaø Laøo, nhöng ngöôøi Phaùp khoâng heà coù yù ñònh
döøng laïi ôû ñoù. Neàn ñoäc laäp cuûa Thaùi Lan vaãn bò ñaët tröôùc söï
ñe doïa cuûa Phaùp.
Tuy nhieân, khoâng phaûi luùc naøo quan heä giöõa chính
quyeàn Phaùp ôû Ñoâng Döông vôùi nhaø caàm quyeàn Thaùi Lan
cuõng ôû theá ñoái ñaàu. Maø treân moät soá maët giöõa hoï cuõng ñaït
102
ñöôïc nhöõng thoûa thuaän, hôïp taùc. Chaúng haïn nhö söï caáu keát
giöõa hoï ñeå khai thaùc nhöõng maâu thuaãn giöõa caùc cöôøng quoác
tö baûn khaùc ôû Ñoâng Nam AÙ, hay thaùi ñoä phuï thuoäc cuûa Thaùi
Lan trong vieäc choáng laïi phong traøo giaûi phoùng daân toäc cuûa
nhaân daân Ñoâng Nam AÙ. Trong lòch söû quan heä giöõa Phaùp
vaø Thaùi Lan coøn ghi nhaän nhieàu laàn phía Thaùi Lan ñaõ tieáp
tay vôùi thöïc daân Phaùp trong vieäc ñaøn aùp hoaëc truy baét caùc
nhaø yeâu nöôùc Vieät Nam laùnh naïn taïi Thaùi Lan. Ñaëc bieät laø
thaùi ñoä cöïc ñoan cuûa Thaùi Lan ñoái vôùi nhöõng ngöôøi coäng
saûn.
Töø khi Chính phuû Phi Bun Song Khram leân caàm
quyeàn, quan heä giöõa Thaùi Lan vôùi caùc nöôùc laùng gieàng coù
nhieàu thay ñoåi. Ñòa vò cuûa Phaùp ñoái vôùi Thaùi Lan baét ñaàu
sa suùt. Thaùi Lan ñang daàn daàn taùch khoûi söï phuï thuoäc vaøo
caùc nöôùc phöông Taây. Phi Bun Song Khram coâng khai baøy
toû quan ñieåm cho raèng Thaùi Lan chæ coù theå phaùt trieån ñöôïc
baèng caùch taêng cöôøng tieàm löïc quaân söï theo göông caùc nöôùc
Ñöùc, YÙ, Nhaät. Töø nhöõng naêm 1937 – 1938, Thaùi Lan taêng
cöôøng quan heä song phöông vôùi Nhaät, thaäm chí Phi Bun coøn
tính chuyeän lieân minh quaân söï vôùi Nhaät. Trong ñöôøng loái
ñoái ngoaïi cuûa Chính phuû Phi Bun thôøi kyø naøy theå hieän roõ
reät tö töôûng soâ vanh nöôùc lôùn36 .
36
Phi Bun chuû tröông thaønh laäp “Nhaø nöôùc Ñaïi Thaùi” bao goàm taát caû
nhöõng laõnh thoå coù ngöôøi Thaùi sinh soáng, keå caû laõnh thoå caùc nöôùc
laùng gieàng. Ñoù chính laø moät lyù do quan troïng maø ngaøy 24/6/1939,
chính phuû naøy ñaõ ñoåi teân nöôùc thaønh Thaùi Lan
36
Phi Bun tuyeân boá “nöôùc Phaùp khoâng theå tieáp tuïc kieåm soaùt Ñoâng
Döông ñöôïc nöõa. Nhöõng ngöôøi anh em Thaùi cuûa chuùng ta seõ gia nhaäp
cheá ñoä laäp hieán cuûa Ñöùc vua”
103
Khi chieán tranh theá giôùi thöù II noå ra, Chính phuû Phi
Bun ra maët choáng ñoái Phaùp37. Hoï döïa vaøo Nhaät ñeå gaây söùc
eùp vôùi chính quyeàn Phaùp ôû Ñoâng Döông, buoäc Phaùp phaûi
nhaân nhöôïng. Thaùng 9/1940, lôïi duïng vieäc nöôùc Phaùp bò
phaùt xít Ñöùc chieám ñoùng, quaân ñoäi Nhaät traøn vaøo Baéc Ñoâng
Döông, chính quyeàn Thaùi Lan ñaõ ñoøi chính quyeàn thuoäc ñòa
ôû Ñoâng Döông phaûi traû cho Thaùi Lan nhöõng phaàn ñaát cuûa
Laøo vaø Campuchia maø tröôùc ñaây Thaùi Lan buoäc phaûi
nhöôïng cho Phaùp.38
Ngaøy 9/5/1941, chính quyeàn thuoäc ñòa Phaùp ôû Ñoâng
Döông buoäc phaûi kyù vôùi Thaùi Lan hieäp öôùc Toâkyoâ, theo ñoù
Phaùp phaûi traû cho Thaùi Lan caùc tænh Luoâng Pha Baêng vaø
Chaêmpasaéc cuûa Laøo vaø caùc tænh Battambang, phaàn lôùn tænh
Xieâm Rieäp, Koângpoâng Thôm vaø Stungteng cuûa Camphuchia.
Nhö vaäy laø trong cuoäc chieán tranh Thaùi Bình Döông,
Thaùi Lan ñaõ trôû thaønh ñoàng minh duy nhaát cuûa Nhaät ôû khu
vöïc naøy.
2.2 Bang giao veà phía nhaân daân
Maëc duø caùc theá löïc caàm quyeàn ôû hai nöôùc luoân thöïc thi
moät chính saùch ñoái ngoaïi caêng thaúng, nhaát laø veà phía thöïc
daân Phaùp vôùi nhöõng möu toan nhaèm can thieäp saâu vaøo noäi
boä Thaùi Lan, song, khoâng vì theá maø moái quan heä giöõa nhaân
daân hai nöôùc keùm ñi phaàn thaân thieän, hoøa hieáu. Baát chaáp
37
Ngaøy 17/9/1940, trong bò vong luïc cuûa Chính phuû Thaùi Lan göûi
chính quyeàn thuoäc ñòa Ñoâng Döông neâu roõ: ”Chính phuû vöông quoác
cuõng seõ raát caùm ôn Chính phuû Phaùp vui loøng xaùc nhaän baèng vaên baûn
raèng trong tröôøng hôïp coù söï thay ñoåi chuû quyeàn cuûa Phaùp thì nöôùc
Phaùp seõ nhöôïng laïi cho Thaùi Lan laõnh thoå cuûa Laøo vaø Campuchia
38
: Söï thaät veà quan heä Thaùi Lan - Laøo (saùch traéng cuûa Boä Ngoaïi giao
nöôùc CHDCND Laøo)
104
chính saùch “chia ñeå trò” cuûa Phaùp, baát chaáp moïi thuû ñoaïn Nam. Keát quaû laø moät boä phaän ngöôøi Vieät ñaõ choïn Thaùi Lan
chia reõ caùc daân toäc cuûa caùc nhaø caàm quyeàn hai nöôùc, nhaân laøm queâ höông thöù hai cuûa mình.
daân Vieät – Thaùi vaãn duy trì vaø phaùt trieån moái quan heä bình
Trong thôøi kyø 1905-1911, ôû Ñoâng Nam AÙ daáy leân moät
thöôøng, thaân höõu vôùi nhau. Khi caû hai daân toäc cuøng ñöùng
phong traøo uûng hoä Ñoàng minh hoäi cuûa nhaø caùch maïng
tröôùc hoïa xaâm laêng cuûa chuû nghóa thöïc daân phöông Taây, thì
Trung Quoác Toân Daät Tieân. Coù theå noùi Vieät Nam laø nôi tieáp
tinh thaàn quoác gia, yù chí ñoäc laäp caøng trôû neân maïnh meõ.
nhaän khaù saâu saéc aûnh höôûng cuûa tö töôûng naøy. Töø naêm
Chính tinh thaàn vaø yù chí naøy ñaõ trôû thaønh sôïi daây voâ hình
1908, lo sôï tröôùc aûnh höôûng lôùn maïnh cuûa tö töôûng Toân
lieân keát nhaân daân hai nöôùc laïi vôùi nhau trong moät maët traän
Vaên taïi Vieät Nam, thöïc daân Phaùp ra leänh caám moïi hoaït
chung, choáng laïi keû thuø xaâm löôïc, giaønh ñoäc laäp daân toäc.
ñoäng cuûa toå chöùc naøy vaø truy luøng nhöõng ngöôøi tham gia
Thaùi Lan laø nôi coù raát nhieàu kieàu baøo cuûa ta sinh soáng, vì
uûng hoä cho Ñoàng minh hoäi. Moät soá hoäi vieân ñaõ phaûi chaïy
vaäy maø thoâng qua coäng ñoàng ngöôøi Vieät ôû Thaùi Lan, moái
ñeán Thaùi Lan. Taïi ñaây, hoï ñaõ lieân laïc vôùi chi nhaùnh cuûa
quan heä toát ñeïp giöõa nhaân daân hai nöôùc coù theâm ñieàu kieän
Ñoàng minh hoäi, ñöôïc thaønh laäp ôû Baêngcoác töø naêm 1907, vaø
phaùt trieån. ÔÛ thôøi caän ñaïi, mieàn Ñoâng Baéc Thaùi Lan (ôû khu
cuøng hoaït ñoäng beân caïnh caùc hoäi vieân cuûa Hoäi ñeán töø
vöïc caùc tænh Phitxaniloác, Uñong, Xavang) vaø thuû ñoâ
Indonesia, Singapo… Hoaït ñoäng cuûa nhöõng hoäi vieân caùc nöôùc
Baêngcoác luoân laø nôi saün saøng ñoùn nhaän nhöõng ngöôøi yeâu
trong vuøng taïi Baêngcoác ñaõ goùp phaàn thöùc tænh vaø ñaåy maïnh
nöôùc, nhöõng nhaø hoaït ñoäng caùch maïng Vieät Nam sang laùnh
yù thöùc daân toäc cuûa giôùi trí thöùc vaø vieân chöùc caáp thaáp ôû
naïn moãi khi ôû Vieät Nam coù bieán coá lôùn veà chính trò.
Thaùi Lan.
Vaøo nhöõng naêm ñaàu theá kyû XX, khi caùc phong traøo
Thaùng 6/1925, moät toå chöùc caùch maïng môùi do Nguyeãn
yeâu nöôùc khaùng Phaùp raàm roä noå ra ôû Vieät Nam nhö: phong
AÙi Quoác saùng laäp ñaõ ra ñôøi taïi Quaûng Chaâu (Trung Quoác)
traøo Caàn Vöông, phong traøo Duy Taân, phong traøo Ñoâng
laáy teân laø “Vieät Nam thanh nieân caùch maïng ñoàng chí hoäi”.
kinh nghóa thuïc…, tinh thaàn yeâu nöôùc, taám loøng vì nöôùc vì
Ñaây laø toå chöùc caùch maïng ñaàu tieân cuûa Vieät Nam ñi theo
daân cuûa caùc baäc chí só vaø khaùt voïng ñaáu tranh vì neàn ñoäc
ñöôøng loái chuû nghóa Maùc-Leânin. Sau moät thôøi gian huaán
laäp, töï do, daân chuû vaø bình ñaúng cuûa hoï ñaõ khôi daäy trong
luyeän, nhöõng hoäi vieân thanh nieân caùch maïng ñöôïc tung veà
boä phaän Vieät kieàu soáng ôû Thaùi Lan vaø lan sang caû nhöõng
nöôùc hoaït ñoäng. Caùc chi boä cuûa hoäi ñöôïc xaây döïng ôû khaép
ngöôøi baïn Thaùi yù chí quaät cöôøng daân toäc, ñoaøn keát hoï laïi
moïi mieàn trong caû nöôùc vaø caû ôû nöôùc ngoaøi. Taïi Thaùi Lan,
trong moät löïc löôïng chung cuøng höôùng veà muïc tieâu chung:
moät chi boä cuûa Vieät Nam thanh nieân caùch maïng ñoàng chí
Ñoäc laäp daân toäc. Khi caùc phong traøo yeâu nöôùc ôû Vieät Nam
hoäi ñöôïc thaønh laäp taïi Baûn Ñoâng (huyeän Phi Chít, tænh
bò thöïc daân Phaùp ñaøn aùp, caùc laõnh tuï bò baét bôù, truy luøng,
Phitxaniloác). Caùc hoäi vieân ñaõ toå chöùc, tuyeân truyeàn cho kieàu
moät boä phaän ñaõ töøng tham gia hoaëc uûng hoä caùc phong traøo
baøo ôû Thaùi Lan toân chæ, muïc ñích cuûa Hoäi vaø giaùo duïc tinh
naøy phaûi chaïy sang Thaùi Lan ñeå laùnh naïn, nhaân daân Thaùi
Lan saün saøng che chôû, ñuøm boïc nhöõng ngöôøi yeâu nöôùc Vieät

105 106
thaàn yeâu nöôùc cho ñoàng baøo thoâng qua caùc toå chöùc ñoaøn theå vaø bò bieán thaønh caùc nöôùc thuoäc ñòa hoaëc phuï thuoäc, vieäc
nhö “Hoäi thaân aùi”, “Hoäi hôïp taùc”… bang giao giöõa caùc nöôùc coù phaàn bò haïn cheá so vôùi tröôùc.
Moái bang giao giöõa Vieät Nam vôùi caùc nöôùc khaùc trong thôøi
Naêm 1928, laõnh tuï Nguyeãn AÙi Quoác töø Chaâu AÂu trôû veà
kyø naøy dieãn ra khoù khaên do chính saùch cai trò khaéc nghieät
ñaõ döøng chaân taïi Thaùi Lan ñeå chæ ñaïo phong traøo caùch
cuûa thöïc daân Phaùp. Tuy vaäy, coù moät thöïc teá maø khoâng ai coù
maïng Vieät Nam. Treân ñaát Thaùi, laõnh tuï ñaõ ñöôïc nhaân daân
theå phuû nhaän ñöôïc laø söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa caùc phong
Thaùi heát loøng che chôû, giuùp ñôõ. Trong nhöõng ngaøy ôû Thaùi
traøo giaûi phoùng daân toäc ôû caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ. Ñöôïc coå
Lan, Nguyeãn AÙi Quoác ñaõ ñi khaép moïi mieàn cuûa ñaát nöôùc
voõ bôûi coâng cuoäc Duy Taân Minh Trò, phong traøo caûi löông
naøy, hoøa mình vaøo cuoäc soáng cuûa Vieät kieàu vaø nhöõng ngöôøi
caùch maïng Taân Hôïi ôû Trung Quoác, cao traøo ñaáu tranh cuûa
lao ñoäng Thaùi Lan ñeå tuyeân truyeàn, vaän ñoäng caùch maïng.
nhaân daân AÁn Ñoä (1905-1908), vaø phaàn naøo cuûa caùch maïng
Cuõng chính taïi Thaùi Lan, Ngöôøi ñaõ dòch saùch “Nhaân loaïi
Nga 1905 vaø tö töôûng töï do – bình ñaúng – baùc aùi cuûa
tieán hoùa”, “Coäng saûn A, B, C” vaø ra baùo tieáng Vieät
Phaùp…, yù thöùc daân toäc vaø tinh thaàn daân chuû ñaõ buøng leân ôû
“Thaân AÙi”. Hoaït ñoäng cuûa laõnh tuï Nguyeãn AÙi Quoác khoâng
Ñoâng Nam AÙ, taïo neân moät khí theá môùi, moät sinh löïc môùi
chæ mang laïi lôïi ích thieát thöïc cho caùch maïng Vieät Nam maø
cho phong traøo quoác gia ôû khu vöïc naøy. Chính yù thöùc daân
coøn goùp phaàn vaøo phong traøo caùch maïng ôû Thaùi Lan vaø
toäc vaø tinh thaàn daân chuû naøy ñaõ trôû thaønh sôïi daây lieân keát
Ñoâng Nam AÙ luùc baáy giôø.
caùc daân toäc Ñoâng Nam AÙ vaøo moät traän tuyeán chung.
Töø naêm 1942, Ñaûng Coäng saûn Thaùi Lan, vôùi coá gaéng
Thöïc teá ñaáu tranh caùch maïng ôû Ñoâng Nam AÙ cho
xaây döïng moät maët traän daân toäc thoáng nhaát, ñaõ tìm caùch
thaáy, noäi dung xuyeân suoát trong quaù trình ñaáu tranh laø ñoäc
lieân laïc vôùi caùc ñaûng coäng saûn ôû caùc nöôùc trong khu vöïc,
laäp daân toäc. Yeáu toá daân toäc trôû thaønh ngoïn côø thu huùt moïi
trong ñoù coù Ñaûng Coäng Saûn Ñoâng Döông. Song, do ñieàu
löïc löôïng quaàn chuùng ñoaøn keát laïi vì muïc tieâu vaø lyù töôûng
kieän hoaït ñoäng cuûa Ñaûng Coäng saûn Thaùi Lan gaëp nhieàu khoù
chung. Trong cuoäc ñaáu tranh ñoù giai caáp noâng daân, boä phaän
khaên, bò Chính phuû khuûng boá gaét gao, neân aûnh höôûng cuûa
cö daân ñoâng ñaûo nhaát ôû Ñoâng Nam AÙ - luoân laø löïc löôïng
Ñaûng khoâng saâu roäng treân ñaát Thaùi. Maët khaùc do taùc ñoäng
chuû yeáu, ñoâng ñaûo nhaát trong caùc cuoäc ñaáu tranh vì quyeàn
cuûa ñöôøng loái ngoaïi giao cuûa chính phuû Thaùi Lan, neân nhìn
lôïi daân toäc vaø giai caáp. Beân caïnh ñoù, giai caáp coâng nhaân
chung phong traøo daân chuû ôû Thaùi Lan khoâng coù dòp phaùt
thuoäc ñòa tuy môùi ra ñôøi, coøn mang nhieàu nhöôïc ñieåm cuûa
trieån nhö ôû caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ khaùc.
söï phaùt trieån khoâng ñaày ñuû nhöng cuõng ñaõ böôùc leân vuõ ñaøi
3. Bang giao giöõa Vieät Nam vôùi caùc nöôùc khaùc chính trò vôùi tö caùch moät giai caáp naêng ñoäng nhaát, tieân tieán
trong khu vöïc nhaát ñöôïc thöùc tænh bôûi tinh thaàn daân toäc vaø söï thoâi thuùc
Trong boái caûnh chung cuûa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ ôû cuûa yeâu caàu giaûi phoùng giai caáp. Ñoäi nguõ trí thöùc ôû Ñoâng
thôøi caän ñaïi: ñeàu bò chuû nghóa tö baûn phöông Taây xaâm löôïc Nam AÙ cuõng ñoùng moät vai troø heát söùc quan troïng trong quaù
trình ñaáu tranh gian khoå naøy. Duø laø ñi theo con ñöôøng daân

107 108
chuû tö saûn nhö Hoâ Xeâ Ridan (Philippin), Unu (Mianma),
Xucacnoâ (Indonesia), Phan Boäi Chaâu, Phan Chu Trinh (Vieät
Nam)… hay theo con ñöôøng caùch maïng voâ saûn nhö Nguyeãn
AÙi Quoác, hoï vaãn laø nhöõng ngöôøi ñi ñaàu trong caùc phong traøo
ñaáu tranh vaø coù vò trí ñaùng ghi nhaän trong lòch söû.
Nhö vaäy laø phong traøo giaûi phoùng daân toäc laø neùt lôùn vaø
cuõng laø moái daây lieân keát caùc daân toäc Ñoâng Nam AÙ luùc baáy
giôø. Trong tieán trình phaùt trieån chung cuûa cuoäc ñaáu tranh ñoù
coù theå thaáy roõ moái lieân heä ñoaøn keát chieán ñaáu cuûa nhaân daân
caùc nöôùc ôû Ñoâng Nam AÙ qua töøng giai ñoaïn nhö sau:
- Trong nhöõng naêm 1907 – 1911, coù söï saùt caùnh giöõa
nhöõng ngöôøi caùch maïng theo tö töôûng Toân Trung Sôn cuûa
Vieät Nam vôùi caùc nhaø caùch maïng cuûa caùc nöôùc khaùc ôû Ñoâng
Nam AÙ khi maø ñoàng loaït ôû caùc nöôùc naøy dieãn ra cuoäc khuûng
boá cuûa caùc nhaø caàm quyeàn ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ñi theo
ñöôøng loái Toân Trung Sôn.
- Vaøo nhöõng naêm 20 cuûa theá kyû XX, phong traøo ñaáu
tranh cuûa ngöôøi Hoa ôû caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ uûng hoä
phong traøo Nguõ Töù, Quoác daân ñaûng (ôû Trung Quoác) ñaõ soâi
noåi dieãn ra, ñaëc bieät laø ôû caùc nöôùc coù ñoâng ñaûo ngöôøi Hoa cö
truù nhö Malaysia, Indonesia, Singapo, Thaùi Lan… Chính
thoâng qua hoaït ñoäng cuûa coäng ñoàng ngöôøi Hoa, maø moái lieân
keát giöõa Vieät Nam vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc coù dòp naûy
nôû.
Khi cuoäc khuûng hoaûng tö baûn (1929-1933) dieãn ra vaø
coù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ, cuõng laø
luùc khuynh höôùng Maùcxit phaùt trieån roäng raõi ôû Ñoâng Nam
AÙ. Caùc ñaûng coäng saûn laàn löôït ra ñôøi ôû Vieät Nam, Malaysia,
Philippin… ñaõ ñaåy cuoäc ñaáu tranh leân moät trình ñoä môùi: keát
hôïp giöõa phong traøo yeâu nöôùc vôùi phong traøo coâng nhaân vaø
109
phong traøo coäng saûn. Moái lieân heä giöõa nhöõng ngöôøi coäng
saûn Vieät Nam vôùi nhöõng ngöôøi coäng saûn ôû Ñoâng Nam AÙ ñaõ
ñöôïc xuùc tieán. Theo taøi lieäu cuûa Ñaûng Coäng saûn Malaysia vaø
Chính phuû Malaysia, ngaøy 30/4/1930, taïi Hoäi nghò Ñaûng
Coäng saûn Nam Döông chính thöùc chuyeån thaønh Ñaûng Coäng
Saûn Malaysia, coù söï tham döï cuûa ñoàng chí Nguyeãn AÙi Quoác.
Töø sau Hoäi nghò laàn thöù VII cuûa Quoác teá coäng saûn, ôû
haàu heát caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ, caùc maët traän daân toäc ñaõ ra
ñôøi. Söï kieän naøy ñaõ taïo moät khí theá môùi cho phong traøo ñaáu
tranh ôû Ñoâng Nam AÙ. Nhaát laø khi chieán tranh theá giôùi laàn
thöù II buøng noå, Nhaät nhaûy vaøo Ñoâng Döông roài sau ñoù môû
roäng chieán tranh ra khu vöïc Thaùi Bình Döông (1940-1945),
phong traøo ñaáu tranh choáng Nhaät dieãn ra maïnh meõ, quyeát
lieät ôû caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ. Cuoäc ñaáu tranh choáng Nhaät trôû
thaønh noäi dung chính cuûa phong traøo giaûi phoùng daân toäc luùc
naøy, ñoàng thôøi cuõng hoøa nhaäp vaøo phong traøo choáng phaùt xít
treân toaøn theá giôùi. Nhôø vaäy, noù ñaõ taïo ñöôïc söùc maïnh to lôùn
ôû trong nöôùc vaø ngoaøi nöôùc, ñöôïc söï uûng hoä cuûa caû nhaân daân
yeâu chuoäng hoøa bình vaø coâng lyù treân toaøn theá giôùi.
Thaùng 8/1945, khi chuû nghóa phaùt xít quoác teá laàn löôït
ñaàu haøng, chôùp laáy thôøi cô vaø ñöôïc söï uûng hoä cuûa quaàn
chuùng nhaân daân, Vieät Nam vaø Indonesia ñaõ vuøng leân hoaøn
thaønh thaéng lôïi caùch maïng giaûi phoùng daân toäc. Caùc nöôùc
khaùc trong khu vöïc, do coù khuynh höôùng muoán döïa vaøo löïc
löôïng ñoàng minh ñeå ñaùnh ñuoåi Nhaät, giaønh ñoäc laäp daân toäc,
do söï hôïp taùc naøy maø cô hoäi giaûi phoùng daân toäc vaøo thaùng
8/1945 bò boû lôõ, daãn tôùi vieäc quaân Myõ trôû laïi Philippin,
quaân Anh trôû laïi Malaysia vaø Mianma…
110
Caâu hoûi oân taäp 8. Thoâng baùo Hoäi nghò khoa hoïc Ñoâng Nam AÙ, Nhaø xuaát baûn
KHXH Vieät Nam, Haø Noäi, 1978.
1. Toùm taét tieán trình xaâm löôïc cuûa chuû nghóa thöïc daân 9. Taïp chí, baùo :
phöông Taây vaøo Ñoâng Nam AÙ. _ Taïp chí nghieân cöùu lòch söû
2. Caùc giai ñoaïn phaùt trieån bang giao Vieät Nam – Ñoâng _ Taïp chí nghieân cöùu Ñoâng Nam AÙ
Nam AÙ thôøi caän ñaïi ? _ Tuaàn baùo quoác teá
_ Thôøi baùo Kinh teá Saøi Goøn
3. Lieân minh ñoaøn keát chieán ñaáu Vieät – Laøo – Campuchia
_ Baùo Nhaân Daân
töø 1930 ñeán 1945 ? _ Taïp chí Vieät Nam – Ñoâng Nam AÙ ngaøy nay
4. Bang giao giöõa nhaân daân hai nöôùc Vieät Nam – Thaùi Lan 10. Trung taâm Khoa hoïc xaõ hoäi vaø nhaân vaên quoác gia – Asean
ôû thôøi caän ñaïi ? hoâm nay vaø ngaøy mai, kyû yeáu hoäi thaûo quoác teá veà Asean,
taäp 1 vaø 2, Haø Noäi, 1997.
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO – Chương 3 11. Vieän Ñoâng Nam AÙ : “Nhöõng vaán ñeà lòch söû – vaên hoùa Ñoâng
Nam AÙ”, Haø Noäi 1984.
1. Huyønh Vaên Toøng : “Lòch söû Malaysia, Singapore vaø Brunei”
Tuû saùch Khoa Ñoâng Nam AÙ Hoïc, Ñaïi Hoïc Môû – Baùn coâng
TP.HCM , 1993.
2. Huyønh Vaên Toøng : “Lòch söû Indonesia”, Khoa Ñoâng Nam AÙ
Hoïc, Ñaïi Hoïc Môû – Baùn coâng TP.HCM, 1992.
3. Huyønh Vaên Toøng : “Lòch söû Thailand” Khoa Ñoâng Nam AÙ
Hoïc, Ñaïi Hoïc Môû – Baùn coâng TP.HCM, 1993.
4. Hoaøng Vaên Thaùi – Lieân minh ñoaøn keát chieán ñaáu Vieät Nam
– Laøo – Campuchia, Nhaø xuaát baûn Söï Thaät, Haø Noäi 1983.
5. Traàn Thò Mai – Lòch söû bang giao Vieät Nam – Ñoâng Nam AÙ, CHÖÔNG IV
Khoa Ñoâng Nam AÙ hoïc, Ñaïi hoïc Môû – Baùn coâng TP.HCM,
1997.
BANG GIAO VIEÄT NAM - ÑOÂNG NAM AÙ
6. Löông Ninh – Haø Bích Lieân : “Lòch söû caùc nöôùc Ñoâng Nam
AÙ” taäp I – Khoa Ñoâng Nam AÙ Hoïc, Ñaïi Hoïc Môû - Baùn coâng THÔØI HIEÄN ÑAÏI (1945 ñeán nay)
TP.HCM, 1994.
7. Löu Vaên Lôïi – Naêm möôi naêm ngoaïi giao Vieät Nam 1945 –
1995, Nhaø xuaát baûn Coâng an nhaân daân, Haø Noäi, 1998. I. NHÖÕNG NHAÂN TOÁ TAÙC ÑOÄNG ÑEÁN BANG GIAO VIEÄT
NAM – ÑOÂNG NAM AÙ THÔØI HIEÄN ÑAÏI

111 112
 1. Nhaân toá quoác teá
Thaùng 9/1945, chieán tranh theá giôùi laàn thöù hai keát thuùc
vôùi söï baïi traän cuûa phe truïc (phaùt xít Ñöùc – YÙ – Nhaät).
Nhöng töø giöõa naêm 1944, nhöõng daáu hieäu baïi traän cuûa phaùt
xít Ñöùc ôû caùc maët traän Chaâu AÂu ñaõ loä roõ. Do ñoù, thaùng
2/1945 taïi Yanta, ba cöôøng quoác Lieân Xoâ, Myõ vaø Anh ñaõ
hoïp hoäi nghò thöôïng ñænh baøn veà vieäc thieát laäp traät töï theá
giôùi sau chieán tranh vaø thoûa thuaän vieäc phaân chia khu vöïc
aûnh höôûng, toå chöùc laïi theá giôùi sau chieán tranh. Hoäi nghò
cuõng ñaõ thoáng nhaát veà vieäc thaønh laäp toå chöùc Lieân Hieäp
Quoác, moät toå chöùc quoác teá döïa treân neàn taûng 5 cöôøng quoác
(Lieân Xoâ, Myõ, Anh, Phaùp, Trung Quoác) theo nguyeân taéc
nhaát trí ñeå duy trì hoøa bình vaø an ninh theá giôùi. Sau ñoù, töø
25/4/1945 ñeán 26/6/1945, Hoäi nghò ñaïi bieåu 50 nöôùc treân
theá giôùi ñaõ hoïp taïi San Francisco, thoâng qua hieán chöông
Lieân Hieäp Quoác vaø thaønh laäp toå chöùc Lieân Hieäp Quoác.
Nhö vaäy, sau chieán tranh theá giôùi laàn thöù II, moät traät
töï theá giôùi môùi ñaõ ñöôïc hình thaønh39. Trong ñieàu kieän ñoù,
moïi vaán ñeà ñoái noäi, ñoái ngoaïi cuûa caùc quoác gia treân theá giôùi
(khoâng loaïi tröø Vieät Nam vaø caùc quoác gia khaùc trong khu vöïc
Ñoâng Nam AÙ) ñeàu chòu söï chi phoái cuûa traät töï theá giôùi naøy.
Trong nhöõng thaäp nieân 50 vaø 60, döïa vaøo tieàm löïc
kinh teá vaø quoác phoøng, Myõ ñaõ trieån khai “chieán löôïc toaøn
caàu” treân phaïm vi toaøn theá giôùi nhaèm ngaên chaën vaø ñaåy luøi
chuû nghóa coäng saûn. Myõ söû duïng söùc maïnh ñoù ñeå chi phoái
caùc quoác gia vaø caùc khu vöïc treân theá giôùi, hình thaønh neân
caùc toå chöùc quaân söï nhaèm phuïc vuï cho lôïi ích toaøn caàu cuûa
39
Ñoù laø “Traät töï theá giôùi hai cöïc Yanta” giöõa moät beân laø Myõ vaø phe ñeá
quoác chuû nghóa vaø moät beân laø Lieân Xoâ vaø heä thoáng xaõ hoäi chuû nghóa
113
hoï. Theo ñuoåi muïc ñích naøy, Myõ ñaõ tieán haønh can thieäp vaøo
Cu Ba (1961), kyù caùc hieäp öôùc quaân söï vôùi Ñaøi Loan, Nhaät,
Thaùi Lan, Philippin… vaø cho ra ñôøi caùc toå chöùc quaân söï
CENTO vaø SEATO (9/1954). Ñoái vôùi Ñoâng Döông, Myõ lôïi
duïng söï suy yeáu cuûa Anh, Phaùp ñeå nhaûy vaøo Ñoâng Nam AÙ
vaø gaây ra cuoäc chieán tranh Ñoâng Döông – moät cuoäc chieán
tranh lôùn nhaát theá giôùi keå töø sau chieán tranh theá giôùi laàn
thöù hai.
Ñeå choáng laïi cuoäc xaâm löôïc cuûa Myõ, nhaân daân Ñoâng
Döông ñaõ saùt caùnh cuøng nhau, ñaåy luøi töøng böôùc söï can
thieäp cuûa Myõ vaø laøm phaù saûn töøng phaàn chieán löôïc chieán
tranh cuûa hoï. Nhaân daân Ñoâng Döông, ñaëc bieät laø nhaân daân
Vieät Nam, trong cuoäc chieán ñaáu naøy ñaõ nhaän ñöôïc söï ñoàng
tình vaø uûng hoä cuûa nhaân daân vaø beø baïn treân toaøn theá giôùi.
Trong ñoù, ñaùng keå nhaát laø söï uûng hoä lôùn lao veà vaät chaát vaø
tinh thaàn cuûa Lieân Xoâ, Trung Quoác… Keát quaû laø töø nhöõng
naêm cuoái cuûa thaäp nieân 60, Myõ ñaõ lieân tuïc bò thaát baïi treân
chieán tröôøng Ñoâng Döông vaø buoäc phaûi xuoáng thang töøng
böôùc trong cuoäc chieán naøy. Vieäc Myõ thua ñau ôû Ñoâng Döông
vaø Vieät Nam gaây neân nhöõng ñoät bieán quan troïng trong tình
hình quoác teá vaø khu vöïc.
Thaùng 7/1967, nöôùc Anh tuyeân boá ruùt quaân khoûi phía
Ñoâng cuûa keânh ñaøo Sueùz.
Myõ phaûi xuoáng thang chieán tranh ôû Vieät Nam sau
thaát baïi naëng neà ôû Teát Maäu Thaân (1968) vaø chaáp nhaän
ñaøm phaùn vôùi Vieät Nam. Töø thaùng 6/1969, Myõ baét ñaàu ruùt
quaân töø töø ra khoûi Vieät Nam, ñoàng thôøi, ñieàu chænh laïi
chieán löôïc toaøn caàu: giaûm cam keát vôùi caùc nöôùc Chaâu AÙ,
tieán haønh bình thöôøng hoùa quan heä vôùi Trung Quoác vaø thuùc
ñaåy hoøa dòu trong quan heä vôùi Lieân Xoâ.
114
 Lieân Xoâ, trong quaù trình tìm kieám giaûi phaùp nhaèm
kìm cheá Trung Quoác vaø chia seû aûnh höôûng vôùi Myõ, ñeán
thaùng 6/1969 cuõng ñeà nghò nhöõng bieän phaùp ñeå ñaûm baûo an
ninh ôû khu vöïc Chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông, ñeå gaây aûnh
höôûng vôùi caùc nöôùc Chaâu AÙ.
Trung Quoác sau moät thôøi kyø teâ lieät trong caùch maïng
vaên hoùa baét ñaàu khôûi ñoäng laïi quan heä ngoaïi giao vaø phaùt
trieån chính saùch ngoaïi giao theo höôùng xuùc tieán bình
thöôøng hoùa quan heä vôùi nhieàu quoác gia treân theá giôùi, caûi
thieän quan heä vôùi caùc nöôùc laùng gieàng trong khu vöïc.
Nhaät Baûn, sau giai ñoaïn phaùt trieån “Thaàn kyø” trôû
thaønh moät cöôøng quoác kinh teá. Trong xu theá chung giaønh
giaät aûnh höôûng ôû khu vöïc Chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông giöõa
caùc nöôùc lôùn, Nhaät Baûn cuõng ñeà ra “chính saùch ngoaïi giao
kinh teá” nhaèm kieán taïo khu vöïc Chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông
thaønh khu vöïc chòu aûnh höôûng cuûa Nhaät veà kinh teá vaø
chính trò. Keå töø thaùng 11/1969, sau khi kyù vôùi Myõ tuyeân boá
chung Myõ – Nhaät, quan heä Nhaät – Myõ böôùc vaøo giai ñoaïn
phaùt trieån môùi, Nhaät trôû thaønh “nhaân vaät thöù hai” vaø laø
“Ngöôøi ñaïi dieän cuûa Myõ” ôû Ñoâng Nam AÙ.
Töø cuoái thaäp nieân 80, quan heä quoác teá coù nhieàu thay
ñoåi. Traät töï hai cöïc Ianta suïp ñoå vaø moät traät töï theá giôùi
môùi ñang daàn daàn hình thaønh. Traät töï theá giôùi môùi naøy
hình thaønh nhö theá naøo coøn tuyø thuoäc vaøo nhieàu nhaân toá
nhö chính saùch thöïc löïc cuûa caùc nöôùc, ñaëc bieät laø caùc nöôùc
lôùn; söï phaùt trieån cuûa cuoäc caùch maïng khoa hoïc - kyõ thuaät;
söï vaän ñoäng phaùt trieån cuûa caùc löï löôïng caùch maïng theá
giôùi…. Tuy vaäy, ñaõ xuaát hieän moät soá ñaëc ñieåm vaø xu theá
phaùt trieån môùi: xu theá ñoái thoaïi, hôïp taùc treân cô sôû hai beân
cuøng coù lôïi, cuøng toân troïng laãn nhau trong cuøng toàn taïi hoaø
115
bình ñang ngaøy caøng trôû thaønh xu theá chuû yeáu trong quan
heä quoác teá; 5 nöôùc uyû vieân thöôøng tröïc Hoäi ñoàng baûo an
Lieân Hieäp Quoác (Nga, Anh, Phaùp, Mó, Trung Quoác) tieán
haønh thöông löôïng, thoaû hieäp vaø hôïp taùc vôùi nhau trong
vieäc duy trì traät töï theá giôùi môùi; moät thôøi kyø môùi trong
quan heä quoác teá ñaõ baét ñaàu, trong ñoù taát caû caùc quoác gia
daân toäc ñeàu ñang ñöùng tröôùc nhöõng thöû thaùch, nhöõng vaän
hoäi môùi ñeå ñöa ñaát nöôùc mình tieán leân kòp vôùi thôøi ñaïi.
2. Boái caûnh khu vöïc
Vieäc Vieät Nam vaø Indonesia giaønh thaéng lôïi trong
cuoäc caùch maïng thaùng 8/1945 vaø tuyeân boá ñoäc laäp ñaõ laøm
thay ñoåi haún ñôøi soáng chính trò trong khu vöïc.
Nöôùc Vieät Nam daân chuû coäng hoøa – nhaø nöôùc coâng
noâng ñaàu tieân ôû Ñoâng Nam AÙ – ra ñôøi, tuy coøn phaûi ñoái phoù
vôùi muoân vaøn khoù khaên vaø phaûi choáng thuø trong, giaëc
ngoaøi, song, Vieät Nam ñaõ khaúng ñònh ñöôïc chính mình vaø
saün saøng böôùc vaøo cuoäc chieán ñaáu môùi vì muïc ñích hoøa
bình, ñoäc laäp vaø xaõ hoäi chuû nghóa.
Indonesia, sau cuoäc Caùch maïng Thaùng Taùm, tieáp tuïc
phaûi traûi qua 5 naêm khaùng chieán choáng Haø Lan (1945-
1950) ñeå giaønh ñoäc laäp hoaøn toaøn. Do ñöôïc toâi reøn trong
chieán ñaáu, nhaân daân Indonesia döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Acmet
Xucacnoâ ñaõ theo ñuoåi moät chính saùch ñoái ngoaïi mang tính
ñoäc laäp, yeâu hoøa bình vaø choáng ñeá quoác.
ÔÛ caùc nöôùc khaùc, do ñeå lôõ thôøi cô neân ñaõ bò thöïc daân aùp
ñaët aùch thoáng trò trôû laïi. Vì vaäy ôû caùc nöôùc naøy phong traøo
ñaáu tranh ñoøi ñoäc laäp daân toäc ñaõ phaùt trieån maïnh meõ hôn
bao bao giôø heát. Döôùi aùp löïc cuûa phong traøo giaûi phoùng daân
toäc ôû caùc nöôùc naøy vaø söï phaùt trieån maïnh meõ cuûa phong traøo
giaûi phoùng daân toäc ôû caùc quoác gia laùng gieàng, ñaëc bieät laø ôû
116
Trung Quoác vaø AÁn Ñoä, cuoái cuøng boïn thöïc daân, ñeá quoác ñaõ
buoäc phaûi trao traû ñoäc laäp cho caùc nöôùc naøy:
- ÔÛ Malaysia: Taïi Hoäi nghò Luaân Ñoân 1956, Anh
quyeát ñònh seõ trao traû ñoäc laäp cho Maõ Lai. Ngaøy 31/8/1957,
Lieân bang Maõ Lai ñoäc laäp ra ñôøi.
- Singapo cuõng ñaáu tranh buoäc Anh phaûi coâng nhaän
neàn ñoäc laäp cuûa mình vaøo ngaøy 9/8/1965.
- ÔÛ Philippin: Ngaøy 4/7/1946, Myõ ñoàng yù trao traû ñoäc
laäp cho nöôùc naøy. Song, giöõa Myõ vaø Philippin sau ñoù ñaõ kyù
nhieàu hieäp ñònh thueâ nhöôïng ñaát ñai cho pheùp Myõ laäp caùc
caên cöù quaân söï taïi Philippin.
Vieäc chuyeån töø cheá ñoä thuoäc ñòa thaønh caùc quoác gia
ñoäc laäp, ñaùnh daáu moät söï chuyeån bieán lôùn trong ñôøi soáng
chính trò cuûa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ. Keå töø ñaây, caùc nöôùc
Ñoâng Nam AÙ böôùc vaøo thôøi kyø xaây döïng vaø phaùt trieån ñaát
nöôùc trong ñieàu kieän hoøa bình. Veà phöông dieän kinh teá, caùc
nhaø nöôùc ñoäc laäp ñeàu phaán ñaáu xaây döïng moät neàn kinh teá
daân toäc phaùt trieån, töøng böôùc ñaùp öùng nhu caàu veà moïi maët
cuûa nhaân daân. Tuy nhieân, veà cô baûn, neàn kinh teá cuûa caùc
nöôùc naøy vaãn tuaân theo nhöõng quy luaät cuûa kinh teá haøng
hoùa, gaén lieàn thò tröôøng trong nöôùc vôùi nöôùc ngoaøi. Ñieàu ñoù
coù nghóa laø: ôû caùc nöôùc naøy khoâng coù söï ñaûo loän lôùn veà quan
heä sôû höõu, khoâng coù söï giaùn ñoaïn trong moái quan heä vôùi thò
tröôøng, khoâng coù bieán ñoäng lôùn trong phöông phaùp quaûn lyù
vaø kinh doanh… Tính lieân tuïc trong quaù trình xaây döïng vaø
phaùt trieån ñaõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho söï phaùt trieån kinh
teá, traùnh ñöôïc nhöõng ñoaïn ñöôøng quanh co, gaáp khuùc.
Rieâng ôû ba nöôùc Ñoâng Döông, keå töø naêm 1945 laïi phaûi
böôùc vaøo cuoäc chieán tranh choáng thöïc daân cuõ (Phaùp) vaø thöïc
117
daân môùi (Myõ). Cuoäc chieán tranh Ñoâng Döông (1945-1975) laø
moät cuoäc chieán tranh lôùn nhaát vaø aùc lieät nhaát caû veà quy moâ
laãn cöôøng ñoä keå töø sau chieán tranh theá giôùi laàn thöù II. Töø
choã uûng hoä Phaùp, Myõ ngaøy caøng can thieäp saâu vaøo coâng
vieäc noäi boä cuûa nhaân daân ba nöôùc Ñoâng Döông. Keå töø naêm
1950, ñeá quoác Myõ ñaõ ñöa caùc coá vaán quaân söï vaø caùc phöông
tieän kyõ thuaät hieän ñaïi can thieäp vaø sau ñoù laø tröïc tieáp xaâm
löôïc ba nöôùc Vieät Nam – Laøo – Campuchia.
Söï coù maët cuûa Myõ ôû Ñoâng Döông vaø cuoäc chieán tranh
keùo daøi giöõa moät beân laø toaøn theå nhaân daân Ñoâng Döông vôùi
moät beân laø ñeá quoác Myõ vaø caùc löïc löôïng phaûn ñoäng khaùc coù
aûnh höôûng raát lôùn ñeán ñöôøng loái ñoái ngoaïi cuûa Vieät Nam
luùc baáy giôø. Do söï nhaân nhöôïng vaø hôïp taùc cuûa moät soá nöôùc
Ñoâng Nam AÙ vôùi Myõ trong moät soá lónh vöïc nhö: Ñoàng yù cho
Myõ thaønh laäp treân laõnh thoå nöôùc hoï caùc caên cöù quaân söï, caùc
kho haäu caàn, caùc traïm ñieàu döôõng cuûa lính Myõ. Hay söï
tham gia cuûa vaøi nöôùc ôû Ñoâng Nam AÙ vaøo khoái lieân minh
quaân söï SEATO vaøo cuoái naêm 1954, nhaèm choáng laïi hieäp
ñònh Giônevô veà vieäc coâng nhaän ñoäc laäp cuûa Vieät Nam, Laøo,
Campuchia… ñaõ khieán cho quan heä giöõa Vieät Nam vôùi caùc
nöôùc khaùc trong khu vöïc rôi vaøo tình traïng caêng thaúng,
thaäm chí ñoái ñaàu, thuø nghòch.
Tuy nhieân, xu theá chung cuûa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ
vaãn laø hoøa bình, ñoäc laäp vaø trung laäp. Töø 1954, Ñoâng Nam
AÙ trôû thaønh moät khaâu quan troïng trong chieán löôïc cuûa Myõ
choáng laïi Lieân Xoâ, Trung Quoác vaø phong traøo giaûi phoùng
daân toäc theá giôùi. Vì vaäy, Ñoâng Nam AÙ cuõng ñoàng thôøi coù
moät vai troø cöïc kyø quan troïng trong vieäc ñoaøn keát caùc daân
toäc, ñaáu tranh cho hoøa bình, ñoäc laäp vaø trung laäp treân theá
giôùi. Thaùng 4/1955, taïi Baêng Ñung (Indonesia), Hoäi nghò
118
ñoaøn keát AÙ – Phi ñaáu tranh cho ñoäc laäp daân toäc, choáng chuû
nghóa thöïc daân ñaõ ñöôïc toå chöùc, thu huùt 25 nöôùc tham gia.
Ñaây laø moät söï kieän chính trò – lòch söû coù yù nghóa heát söùc to
lôùn ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa phong traøo ñaáu tranh giaûi
phoùng daân toäc. Thaéng lôïi cuûa Hoäi nghò naøy ñaõ môû ra moät
thôøi kyø môùi trong söï nghieäp ñoaøn keát caùc daân toäc AÙ – Phi
choáng chuû nghóa thöïc daân.
II. SÖÏ PHAÙT TRIEÅN TOÁT ÑEÏP CUÛA LIEÂN MINH ÑOAØN KEÁT
CHIEÁN ÑAÁU VIEÄT – LAØO - CAMPUCHIA
1. Lieân minh ba nöôùc Ñoâng Döông trong thôøi kyø
khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp
Sau khi Vieät Nam vaø Laøo giaønh ñöôïc ñoäc laäp thoâng
qua cuoäc caùch maïng thaùng 8/1945, caùc löïc löôïng ñeá quoác vaø
phaûn ñoäng ñaõ lieân keát vôùi nhau hoøng tieâu dieät neàn ñoäc laäp
non treû maø nhaân daân Ñoâng Döông môùi giaønh ñöôïc.
Ngaøy 23 thaùng 9 naêm 1945, ñöôïc söï trôï giuùp cuûa quaân
Anh, thöïc daân Phaùp quay trôû laïi noå suùng vaøo Saøi Goøn vaø
môû roäng cuoäc chieán tranh taùi xaâm löôïc Vieät Nam moät laàn
nöõa.
Ngaøy 15/10/1945, Phaùp ñaùnh chieám Phnoâm Peânh, baét
Sôn Ngoïc Thaønh 40 vaø ñöa Xihanuùc leân caàm quyeàn, aùp ñaët
laïi söï thoáng trò cuûa chuùng nhö cuõ treân toaøn laõnh thoå
Campuchia. Ñoàng thôøi chuùng cuõng xuùc tieán vieäc xaâm löôïc
nöôùc Laøo, môû roäng chieán tranh ra toaøn coõi Ñoâng Döông.
Taùi chieám laïi Ñoâng Döông, thöïc daân Phaùp tieáp tuïc
chieâu baøi cuõ “chia ñeå trò” hoøng gaây moái haèn thuø daân toäc,
40
Sôn Ngoïc Thaønh nguyeân laø Thuû töôùng chính phuû Campuchia töø
thôøi Nhaät thoáng trò Ñoâng Döông
119
phaù hoaïi tình ñoaøn keát chieán ñaáu giöõa nhaân daân ba nöôùc
Ñoâng Döông. Chuùng baøy troø “Trao traû ñoäc laäp” cho Ñoâng
Döông, nhöng thöïc ra laø döïng leân nhöõng “chính quyeàn buø
nhìn” tay sai cuûa chuùng. Treân thöïc teá chuùng vaãn ñaët ba
nöôùc Ñoâng Döông trong moät theå thoáng nhaát veà chính trò,
kinh teá vaø quaân söï vôùi teân goïi “Khoái caùc quoác gia lieân keát”
döôùi quyeàn cai trò vaø chæ huy quaân söï cuûa heä thoáng cao uyû
vaø tö leänh quaân ñoäi Phaùp. Tieán haønh cuoäc chieán tranh xaâm
löôïc laàn thöù hai, thöïc daân Phaùp ñaõ bieán Ñoâng Döông thaønh
moät chieán tröôøng.
Döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Coäng saûn Ñoâng Döông,
nhaân daân ba nöôùc Vieät – Laøo – Campuchia ñaõ saùt caùnh beân
nhau, nhaát teà choáng laïi thöïc daân Phaùp vôùi quyeát taâm
“chuùng ta thaø hy sinh taát caû, chöù nhaát ñònh khoâng chòu maát
nöôùc, nhaát ñònh khoâng chòu laøm noâ leä”.
Ñöôøng loái khaùng chieán toaøn daân, toaøn dieän, tröôøng kyø
ñaõ ñöôïc Ñaûng, Baùc Hoà vaïch ra cho nhaân daân Vieät Nam. Ñi
theo ñöôøng loái aáy, Vieät Nam vöøa ñaåy maïnh khaùng chieán
vöøa tieán haønh kieán quoác. Ñoàng thôøi, theo yeâu caàu cuûa löïc
löôïng khaùng chieán Laøo vaø Campuchia, Vieät Nam ñaõ cöû caùn
boä vaø chieán só tình nguyeän sang Laøo vaø Campuchia giuùp ñôõ
vaø cuøng phoái hôïp vôùi nhaân daân caùc nöôùc baïn xaây döïng löïc
löôïng, ñaåy maïnh khaùng chieán, theo tinh thaàn “Khaùng chieán
cuûa Vieät – Mieân – Laøo laø nhieäm vuï cuûa chuùng ta, laø boån
phaän cuûa chuùng ta41. Löïc löôïng Vieät kieàu yeâu nöôùc töø Thaùi
Lan veà cuõng haêng haùi tham gia giuùp ñôõ caùc nöôùc baïn xaây
41
Lôøi Hoà Chuû Tòch taïi “Hoäi nghò lieân minh Vieät Nam – Khmer –
Laøo, ngaøy 11/3/1951. Daãn laïi töø Hoaøng Vaên Thaùi, “Lieân minh ñoaøn
keát chieán ñaáu Vieät Nam – Laøo – Campuchia” – Nhaø xuaát baûn Söï
thaät, Haø Noäi 1983, tr 19
120
döïng löïc löôïng, môû roäng caên cöù. Keát quaû laø löïc löôïng khaùng Minh ñaõ khaúng ñònh: “Daân toäc Vieät Nam ñoaøn keát chaët cheõ
chieán Laøo vaø Campuchia lieân tuïc giaønh thaéng lôïi. Nhieàu vôùi daân toäc anh em Mieân, Laøo thì söùc maïnh seõ ñuû ñaùnh tan
“Caên cöù khaùng Phaùp” vaø caùc “Khu giaûi phoùng” ñöôïc thaønh thöïc daân Phaùp vaø boïn can thieäp Myõ… Ñeá quoác Myõ seõ thaát
laäp, giöõ vöõng vaø khoâng ngöøng môû roäng, noái lieàn nhau trong baïi ôû Ñoâng Döông”43.
moãi nöôùc vaø giöõa ba nöôùc. Theá vaø löïc cuûa lieân minh ñoaøn
Ngaøy 11/3/1951, Hoäi nghò lieân minh Vieät Nam –
keát chieán ñaáu ba nöôùc khoâng ngöøng lôùn maïnh. Ngaøy
Khmer – Laøo, goàm ñaïi bieåu cuûa caùc maët traän daân toäc thoáng
13/8/1950, Ñaïi hoäi quoác daân khaùng chieán Laøo ñöôïc trieäu
nhaát cuûa ba nöôùc ñaõ ñöôïc trieäu taäp. Hoäi nghò quyeát ñònh
taäp, quyeát ñònh thaønh laäp Maët traän Laøo töï do (Maët traän
thaønh laäp Khoái lieân minh nhaân daân Vieät – Mieân – Laøo, döïa
Laøo Itxala), baàu ra Ban chaáp haønh trung öông Maët traän vaø
treân nguyeân taéc töï nguyeän, bình ñaúng, töông trôï vaø toân
thaønh laäp chính phuû khaùng chieán Laøo, do Hoaøng thaân
troïng chuû quyeàn cuûa nhau. Hoäi nghò cuõng neâu cao tinh thaàn
Xuphanuvoâng laøm Chuû tòch. Taïi Campuchia, thaùng 4 naêm
ñoaøn keát quoác teá cuûa nhaân daân ba nöôùc anh em treân baùn
1950, Hoäi nghò toaøn quoác Camphia töï do cuûa löïc löôïng
ñaûo Ñoâng Döông, quyeát keà vai saùt caùnh choáng keû thuø chung
khaùng chieán cuûa Camphia cuõng ñöôïc trieäu taäp, quyeát ñònh
cho ñeán ngaøy thaéng lôïi hoaøn toaøn.
thaønh laäp Uyû ban Maët traän daân toäc thoáng nhaát toaøn quoác
(Maët traän It-xa-raéc), baàu ra Ban chaáp haønh trung öông (töùc Töø sau Hoäi nghò, lieân minh chieán ñaáu ba nöôùc Ñoâng
chính phuû khaùng chieán laâm thôøi) do oâng Sôn Ngoïc Minh Döông ñöôïc cuûng coá vaø tieáp theâm söùc maïnh, ñuû söùc ñaùnh
laøm Chuû tòch. baïi töøng böôùc caùc keá hoaïch xaâm löôïc cuûa thöïc daân Phaùp
treân caùc chieán tröôøng Laøo vaø Campuchia, laøm thaát baïi aâm
Ñeán naêm 1951, löïc löôïng caùch maïng cuûa ba nöôùc ñaõ
möu “Laáy chieán tranh nuoâi chieán tranh”, duøng nguoàn nhaân
tröôûng thaønh roõ reät. Trong ñieàu kieän ñoù, thaùng 2/1951, Ñaïi
löïc, vaät löïc cuûa hai nöôùc Laøo vaø Campuchia phuïc vuï cho coá
hoäi laàn thöù II Ñaûng Coäng saûn Ñoâng Döông ñöôïc trieäu taäp.
gaéng cuûa chuùng ôû chieán tröôøng chính Vieät Nam. Ñoàng thôøi,
Ñaïi hoäi quyeát ñònh thaønh laäp ôû moãi nöôùc moät ñaûng caùch
kìm chaân moät boä phaän lôùn quaân Phaùp treân chieán tröôøng
maïng, phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm, tình hình cuûa moãi nöôùc42.
Laøo vaø Campuchia, laøm saâu saéc theâm maâu thuaãn giöõa chuû
Söï lôùn maïnh cuûa löïc löôïng caùch maïng Ñoâng Döông ñaõ tröông muoán taäp trung nhöng laïi buoäc phaûi phaân taùn löïc
ñaåy Phaùp vaøo theá ngaøy caøng suy yeáu. Myõ nhaân cô hoäi naøy löôïng cô ñoäng chieán löôïc hieän ñang laø moät vaán ñeà beá taéc
ñaõ nhaûy vaøo can thieäp. Tröôùc tình hình ñoù, Chuû tòch Hoà Chí trong chieán löôïc cuûa thöïc daân Phaùp luùc baáy giôø.
Töø naêm 1953, thaéng lôïi cuûa Lieân minh Vieät – Laøo vaø
Vieät - Khmer treân chieán tröôøng Laøo vaø Campuchia ñaõ goùp
42
Thöïc hieän nghò quyeát cuûa Ñaïi hoäi, ôû Vieät Nam, Ñaûng ñoåi teân thaønh
Ñaûng Lao ñoäng Vieät Nam.
ÔÛ Laøo: ngaøy 22/3/1955: Ñaûng Nhaân daân caùch maïng Laøo ñöôïc thaønh
laäp. ÔÛ Campuchia, ngaøy 28/7/1951 cuõng ra maét Ñaûng Nhaân daân caùch
43
maïng Khmer Daãn laïi töø Hoaøng Vaên Thaùi, sñd, tr.21

121 122
phaàn laøm thaát baïi keá hoaïch Nava, giaønh thaéng lôïi quyeát
ñònh ôû chieán tröôøng Ñieän Bieân Phuû.
Ngaøy 7/5/1954, quaân ñoäi Phaùp ñaõ hoaøn toaøn baïi traän
treân chieán tröôøng Ñieän Bieân Phuû vaø buoäc phaûi ngoài vaøo baøn
hoäi nghò taïi Giônevô. Xuaát phaùt töø truyeàn thoáng yeâu chuoäng
hoøa bình vaø theo xu theá chung giaûi quyeát caùc vaán ñeà tranh
chaáp baèng thöông löôïng, Vieät Nam, Laøo, Campuchia ñaõ
chaáp nhaän kyù hieäp nghò Giônevô 1954, giaønh thaéng lôïi moät
böôùc vôùi caùc möùc ñoä khaùc nhau, taïo ñieàu kieän cho löïc löôïng
caùch maïng ba nöôùc tieáp tuïc tieán leân giaønh thaéng lôïi hoaøn
toaøn.
2. Lieân minh ba nöôùc Ñoâng Döông trong thôøi kyø
khaùng chieán choáng Myõ cöùu nöôùc
Sau hieäp nghò Giônevô, ñeá quoác Myõ nhaûy vaøo Ñoâng
Döông, tröïc tieáp thay chaân Phaùp, thöïc hieän aâm möu bieán
Ñoâng Döông thaønh thuoäc ñòa kieåu môùi vaø caên cöù quaân söï
cuûa Myõ. Ñoàng thôøi ngaên chaën aûnh höôûng cuûa chuû nghóa xaõ
hoäi xuoáng phaàn coøn laïi cuûa khu vöïc Ñoâng Nam AÙ.
Vôùi öu theá veà löïc löôïng quaân söï vaø kinh teá khoång loà,
coäng vôùi quyeát taâm bieán Ñoâng Döông thaønh nôi thöû thaùch
uy tín vaø söùc maïnh cuûa mình, ñeá quoác Myõ ñaõ ngoan coá theo
ñuoåi con ñöôøng chieán tranh, ngoan coá baùm laáy chính saùch
thöïc daân môùi vaø lao vaøo nhöõng cuoäc phieâu löu quaân söï vôùi
baát cöù giaù naøo. Cuoäc chieán tranh ôû Ñoâng Döông trôû thaønh
moät boä phaän quan troïng trong chieán löôïc toaøn caàu phaûn
caùch maïng cuûa ñeá quoác Myõ.
Traûi qua hai möôi moát naêm vôùi naêm ñôøi toång thoáng
keá tieáp nhau, ñeá quoác Myõ ñaõ tung vaøo Vieät Nam moät ñoäi
quaân vieãn chinh hôn 60 vaïn teân goàm quaân Myõ vaø quaân chö
123
haàu laøm noøng coát cho hôn moät trieäu quaân nguïy. Chuùng ñaõ
söû duïng moät löïc löôïng vaät chaát to lôùn, vôùi nhöõng phöông
tieän chieán tranh hieän ñaïi, baèng nhöõng aâm möu, thuû ñoaïn
thaâm ñoäc vaø taøn baïo, cuøng moät luùc tieán haønh chieán tranh
xaâm löôïc treân hai chieán tröôøng Vieät Nam – Laøo. Theá
nhöng, caøng leo thang caøng thua ñau, chuùng ñaõ phaûi chuoác
laáy nhöõng thaát baïi thaûm haïi lieân tieáp qua caùc chieán löôïc
chieán tranh (töø chieán tranh moät phía, chieán tranh ñaëc bieät,
chieán tranh cuïc boä, vaø Vieät Nam hoùa chieán tranh ôû Vieät
Nam ñeán chieán löôïc chieán tranh ñaëc bieät taêng cöôøng ôû Laøo
vaø cuoäc phieâu löu môû roäng chieán tranh sang Campuchia).
Phaùt huy truyeàn thoáng ñoaøn keát chieán ñaáu laâu ñôøi,
nhaân daân ba nöôùc Ñoâng Döông ñaõ giuùp ñôõ laãn nhau cuøng
ñöùng chung chieán haøo ñaùnh Myõ. Tuy moãi nöôùc coù söï laõnh
ñaïo rieâng cuûa Ñaûng mình, caên cöù vaøo ñieàu kieän cuï theå cuûa
xaõ hoäi vaø daân toäc mình. Song, moãi nöôùc ñeàu yù thöùc saâu saéc
raèng Ñoâng Döông laø moät chieán tröôøng, keû thuø cuûa nhaân
daân Ñoâng Döông luùc naøy khoâng ai khaùc hôn laø ñeá quoác Myõ
vaø beø luõ tay sai cuûa chuùng. Vì vaäy, vaán ñeà ñoaøn keát, taäp
hôïp moïi löïc löôïng caùch maïng ñeå choáng laïi löïc löôïng phaûn
caùch maïng laø vaán ñeà coù yù nghóa soáng coøn ñoái vôùi vaän meänh
cuûa ba daân toäc. Caû ba daân toäc Vieät – Laøo – Khmer ñaõ töï
nguyeän ñi theo ñöôøng loái lieân minh, phaùt huy söùc maïnh cuûa
töøng nöôùc thaønh söùc maïnh toång hôïp cuûa toaøn chieán tröôøng
Ñoâng Döông. Ñoàng thôøi, lieân minh ba nöôùc keát hôïp ñöôïc
vôùi söùc maïnh cuûa caû ba doøng thaùc caùch maïng treân theá giôùi,
taïo ra söùc maïnh to lôùn cuûa caû ba daân toäc ñeå cuøng giaønh
thaéng lôïi vó ñaïi, troïn veïn vaø coù yù nghóa thôøi ñaïi trong naêm
1975.
124
 Trong suoát tieán trình cuûa cuoäc chieán tranh choáng ñeá
quoác Myõ xaâm löôïc, theo yeâu caàu cuûa Ñaûng vaø nhaân daân caùc
nöôùc baïn, quaân tình nguyeän Vieät Nam laïi coù maët treân chieán
tröôøng Laøo vaø Campuchia, phoái hôïp cuøng nhaân daân vaø löïc
löôïng vuõ trang cuûa baïn ñaùnh ñuoåi keû thuø chung. “Caùc ñoàng
chí chieán só quoác teá ñaëc bieät Vieät Nam chaáp haønh chæ thò
cuûa Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam vaø Hoà Chuû Tòch ñaõ neâu cao
tinh thaàn quoác teá voâ saûn trong saùng, yeâu nhaân daân Laøo nhö
boá meï, anh em ruoät thòt mình, ñaõ ñoàng cam, coäng khoå “hoät
gaïo caén ñoâi, coïng rau beû nöûa”, nhaän khoù khaên veà mình,
giaønh thuaän lôïi cho chuùng toâi, keà vai saùt caùnh chieán ñaáu
soáng cheát beân nhau vôùi quaân ñoäi vaø nhaân daân chuùng toâi
trong töøng chieán haøo, treân khaép chieán tröôøng trong caû nöôùc
vôùi tinh thaàn anh duõng tuyeät vôøi.
Coù theå khaúng ñònh raèng trong moïi söï thaønh coâng cuûa
caùch maïng Laøo ñeàu coù söï ñoùng goùp tröïc tieáp cuûa caùch maïng
Vieät Nam, treân moãi chieán tröôøng cuûa toå quoác thaân yeâu cuûa
chuùng toâi ñeàu coù xöông maùu cuûa caùc chieán só quoác teá Vieät
Nam hoøa laãn vôùi xöông maùu cuûa caùn boä, chieán só vaø nhaân
daân caùc daân toäc Laøo chuùng toâi”44 .
Ñaàu naêm 1970, ñeá quoác Myõ môû roäng chieán tranh ra
toaøn xöù Ñoâng Döông baèng cuoäc ñoå quaân xaâm löôïc
Campuchia, laät ñoå chính quyeàn Xihanuùc, ñöa Lon Non vaø
Xirích Mataéc leân caàm quyeàn. Tröôùc nguy cô maát nöôùc,
nhöõng nhaø laõnh ñaïo Campuchia khaån thieát yeâu caàu Vieät
Nam cöùu nguy cho daân toäc mình. Ñaûng vaø Chính phuû Vieät
Nam ñaõ kòp thôøi ñaùp öùng, trieån khai quaân ñoäi tình nguyeän
44
Cayxoûn phoâmvihaûn: “Xaây döïng moät nöôùc Laøo hoøa bình, ñoäc laäp vaø
xaõ hoäi chuû nghóa”.
125
Vieät Nam treân chieán tröôøng Campuchia, nhanh choùng ñaùnh
baïi ngay töø ñaàu hôn 10 vaïn quaân Myõ vaø quaân nguïy Vieät
Nam coäng hoøa ôû vuøng bieân giôùi hai nöôùc, sau ñoù laïi ñaùnh
baïi caùc chieán dòch lôùn Chenla 1 vaø Chenla 2 cuûa chuùng,
buoäc Myõ phaûi ruùt quaân ra khoûi Campuchia.
Vôùi söï giuùp ñôõ tích cöïc cuûa quaân tình nguyeän Vieät
Nam, chæ trong moät thôøi gian raát ngaén trong naêm 1970, löïc
löôïng khaùng chieán Campuchia ñaõ phaùt trieån nhaûy voït veà
chaát löôïng vaø soá löôïng, giaûi phoùng ñöôïc hôn 2/3 laõnh thoå
bao goàm nhieàu vuøng chieán löôïc quan troïng. Cuøng vôùi söï
phoái hôïp ñoàng boä vaø chaéc thaéng treân hai chieán tröôøng Vieät
Nam vaø Laøo trong caùc ñôït phaûn coâng chieán löôïc naêm 1971
vaø 1972, vaø söï giuùp ñôõ tích cöïc cuûa quaân ñoäi Vieät Nam,
quaân giaûi phoùng Campuchia ñaõ nhanh choùng giaønh ñöôïc öu
theá quaân söï treân chieán tröôøng, ñi ñeán thaéng lôïi troïn veïn
vaøo naêm 1975. Roõ raøng, thaéng lôïi cuûa Campuchia coù moät
phaàn raát quan troïng laø do ñaõ coù thaéng lôïi vaø theá chieán löôïc
vöõng chaéc cuûa chieán tranh caùch maïng ôû Vieät Nam vaø Laøo
cuøng vôùi söï trieån khai kòp thôøi vaø hieäu löïc taùc chieán cuûa
quaân ñoäi tình nguyeän Vieät Nam ôû chieán tröôøng Campuchia.
Ñoái vôùi Vieät Nam, neáu khoâng coù söï giuùp ñôõ chí tình vaø
khoâng ñieàu kieän cuûa nhaân daân Laøo vaø nhaân daân Campuchia
anh em thì quaân vaø daân ta cuõng khoù maø toå chöùc ñöôïc
nhöõng ñoøn taán coâng quaân söï quy moâ ngaøy caøng lôùn ñeå
chieán thaéng ñeá quoác Myõ, giaûi phoùng Mieàn Nam, thoáng nhaát
ñaát nöôùc.
Ñaùnh giaù veà thaéng lôïi cuûa khoái lieân minh ñoaøn keát
chieán ñaáu ba nöôùc Vieät Nam – Laøo – Campuchia, caùc nhaø
laõnh ñaïo Ñaûng vaø nhaø nöôùc Vieät Nam, Laøo vaø Campuchia
ñaõ nhaän ñònh:
126
 Toång bí thö Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam Leâ Duaån:
“Thaéng lôïi cuûa chuùng ta cuõng laø thaéng lôïi cuûa tình ñoaøn keát
chieán ñaáu khoâng gì lay chuyeån noåi cuûa nhaân daân ba nöôùc
Vieät Nam, Laøo, Campuchia, cuûa moái quan heä ñaëc bieät ñaõ coù
töø laâu ñôøi trong lòch söû vaø ñöôïc thöû thaùch trong ngoïn löûa
caùch maïng choáng keû thuø chung cuûa ba daân toäc45 .
Ông Cayxoûn Phoâmvihaûn cuõng nhaán maïnh: “Trong lòch
söû caùch maïng theá giôùi cuõng ñaõ coù nhieàu taám göông saùng
choùi veà tinh thaàn quoác teá voâ saûn, nhöng chöa ôû ñaâu vaø chöa
bao giôø coù söï ñoaøn keát, lieân minh chieán ñaáu ñaëc bieät laâu
daøi, toaøn dieän nhö vaäy. Hôn ba möôi naêm qua maø vaãn trong
saùng nhö xöa – moät söï ñoaøn keát lieân minh beàn vöõng ñaõ
phaùt huy cao ñoä tinh thaàn ñoäc laäp töï chuû vaø moïi nhaân toá
chuû quan cuûa töøng daân toäc vaø keát hôïp söùc maïnh cuûa hai
daân toäc cuøng chieán ñaáu vaø cuøng chieán thaéng, cuøng thöïc
hieän söù meänh lòch söû cao caû cuûa mình tröôùc daân toäc vaø
tröôùc phong traøo caùch maïng theá giôùi”46.
Chính Poân Poát vaø Ieâng Xary cuõng ñaõ töøng toû loøng bieát
ôn söï giuùp ñôõ to lôùn vaø coù hieäu quaû cuûa Ñaûng vaø nhaân daân
Vieät Nam vaø khaúng ñònh: “Tình ñoaøn keát höõu nghò vó ñaïi
giöõa Ñaûng vaø nhaân daân Campuchia – Vieät Nam – Laøo anh
em laø moät nhaân toá quyeát ñònh moïi thaéng lôïi vöøa qua, vaø laø
nhaân toá quyeát ñònh moïi thaéng lôïi sau naøy cuûa Ñaûng vaø
nhaân daân ba nöôùc chuùng ta”47.
45
Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam: “Baùo caùo chính trò cuûa BCH Trung öông
Ñaûng taïi Ñaïi hoäi ñaïi bieåu toaøn quoác laàn thöù IV”, Nhaø xuaát baûn Söï
thaät, Haø Noäi, 1977, tr.11
46
Cayxoûnphoâmvihaûn: “Xaây döïng moät nöôùc Laøo hoøa bình, ñoäc laäp vaø
xaõ hoäi chuû nghóa”.
47
Daãn laïi töø Hoaøng Vaên Thaùi, sñd, tr 30
127
III. QUAN HEÄ VIEÄT NAM – ASEAN
1. Vaøi neùt veà ASEAN
ASEAN laø chöõ vieát taét cuûa hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng
Nam AÙ: The Association of Southeast Asian Nations, ñöôïc
thaønh laäp ngaøy 8/8/1967 vôùi naêm nöôùc thaønh vieân: Thaùi
Lan, Malaysia, Indonesia, Singapo vaø Philippin, naêm 1984
coù theâm Brunei Daruxalem gia nhaäp, naâng toång soá leân 6
nöôùc thaønh vieân.
ASEAN ra ñôøi trong boái caûnh noäi boä töøng nöôùc trong
khu vöïc vaø treân theá giôùi coù nhieàu bieán ñoäng. ÔÛ Ñoâng Nam
AÙ cuoäc chieán tranh choáng ñeá quoác Myõ cuûa nhaân daân Vieät
Nam phaùt trieån, ñaåy Myõ vaøo theá ngaøy caøng thaát baïi naëng
neà, sau teát Maäu Thaân (1968) Myõ buoäc phaûi töøng böôùc xuoáng
thang chieán tranh, chuyeån sang chieán löôïc “Vieät Nam hoùa
chieán tranh”. Caùc nöôùc ñeá quoác khaùc cuõng phaûi ñieàu chænh
laïi chieán löôïc cuûa mình: Anh tuyeân boá ruùt quaân khoûi phía
ñoâng keânh Sueùz (töùc Ñoâng Nam AÙ), Phaùp ñöa ra khaåu hieäu
“Trung laäp hoùa” Ñoâng Nam AÙ…. Caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ ñöôïc
ñaët tröôùc nhöõng thaùch thöùc veà chính trò, kinh teá trong noäi
boä, ñoàng thôøi laïi phaûi giaûi quyeát nhöõng khoù khaên, thaäm chí
caû nhöõng xung ñoät trong quan heä giöõa hoï vôùi nhau vaø söùc
eùp töø beân ngoaøi. Trong tình hình ñoù, nhu caàu taäp hôïp döôùi
hình thöùc moät toå chöùc ñeå ñoái phoù vôùi nhöõng thaùch thöùc neâu
treân trôû neân caáp baùch, vaø ñaõ ñöa ñeán söï ra ñôøi cuûa ASEAN.
Trong tuyeân boá Baêngcoác (kyù ngaøy 8/8/1967), caùc nöôùc
trong Hieäp hoäi Ñoâng Nam AÙ ñaõ neâu roõ muïc ñích thaønh laäp
hieäp hoäi cuûa mình:
“…Caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ coù traùch nhieäm chính veà taêng
cöôøng oån ñònh kinh teá vaø xaõ hoäi cuûa khu vöïc vaø ñaûm baûo söï
128
phaùt trieån quoác gia cuûa hoï moät caùch hoøa bình vaø tieán boä. Vaø
hoï quyeát taâm baûo ñaûm an ninh vaø oån ñònh cuûa mình, khoâng
coù can thieäp töø beân ngoaøi döôùi baát cöù hình thöùc vaø bieåu hieän
naøo nhaèm baûo veä baûn saéc daân toäc phuø hôïp vôùi lyù töôûng vaø
nguyeän voïng cuûa nhaân daân nöôùc mình”48.
Boä tröôûng ngoaïi giao Indonesia cuõng nhaát maïnh yù
nghóa vaø muïc ñích cuûa söï thaønh laäp hieäp hoäi: “Coù theå
ASEAN phaûn aùnh yù chí chính trò ñang phaùt trieån cuûa caùc
nöôùc trong khu vöïc muoán ñaûm nhieäm töông lai cuûa mình,
muoán giaûi quyeát caùc vaán ñeà ñaûm nhieäm töông lai cuûa mình,
muoán giaûi quyeát caùc vaán ñeà lieân quan ñeán söï phaùt trieån, oån
ñònh vaø an ninh cuûa mình cuøng vôùi nhau vaø ngaên khoâng ñeå
cho khu vöïc cuûa mình tieáp tuïc laø ñaáu tröôøng vaø ñoái töôïng cuûa
söï tranh chaáp vaø tieáp ñoù cuûa caùc xung ñoät giöõa caùc nöôùc
lôùn”49.
Phoù Thuû töôùng Malaysia cuõng tuyeân boá nhaán maïnh:
“Ñieàu quan troïng laø, treân tö caùch töøng nöôùc vaø cuøng haønh
ñoäng chung, chuùng ta neân taïo ra moät yù thöùc saâu saéc raèng,
chuùng ta khoâng theå toàn taïi laâu daøi treân tö caùch laø nhöõng
nöôùc ñoäc laäp nhöng ñôn ñoäc tröø khi chuùng ta cuøng nhau suy
nghó vaø haønh ñoäng, tröø khi chuùng ta chöùng toû baèng vieäc
laøm raèng chuùng ta ñeàu thuoäc veà moät gia ñình caùc nöôùc
Ñoâng Nam AÙ ñöôïc raøng buoäc vôùi nhau baèng nhöõng moái daây
48
“Asean, hình thaønh, phaùt trieån vaø trieån voïng”, Ban Chaâu AÙ – Thaùi
Bình Döông, Vieän Quan heä quoác teá, tr.6
49
“Asean, hình thaønh, phaùt trieån vaø trieån voïng”, Ban Chaâu AÙ – Thaùi
Bình Döông, Vieän Quan heä quoác teá, tr.6
129
höõu nghò vaø thieän chí vaø thaám nhuaàn nhöõng lyù töôûng vaø
nguyeän voïng cuûa chuùng ta”50.
Töø muïc ñích neâu treân, tuyeân boá Baêngcoác ngaøy 8/8/1967
ñaõ neâu leân 7 muïc tieâu maø ASEAN höôùng tôùi:
1. Thuùc ñaåy söï taêng tröôûng kinh teá, tieán boä xaõ hoäi vaø phaùt
trieån vaên hoùa trong khu vöïc thoâng qua caùc noã löïc chung
treân tinh thaàn bình ñaúng vaø hôïp taùc nhaèm taêng cöôøng
cô sôû cho moät coäng ñoàng caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ hoøa
bình vaø thònh vöôïng.
2. Thuùc ñaåy hoøa bình vaø oån ñònh khu vöïc baèng vieäc toân
troïng coâng lyù vaø nguyeân taéc luaät phaùp trong quan heä
giöõa caùc nöôùc trong vuøng vaø tuaân thuû caùc nguyeân taéc cuûa
hieán chöông Lieân Hieäp Quoác.
3. Thuùc ñaåy söï coäng taùc tích cöïc vaø giuùp ñôõ laãn nhau trong
caùc vaán ñeà cuøng quan taâm treân caùc lónh vöïc kinh teá, xaõ
hoäi, vaên hoùa, khoa hoïc – kyõ thuaät vaø haønh chaùnh.
4. Giuùp ñôõ laãn nhau döôùi caùc hình thöùc ñaøo taïo vaø cung
caáp caùc phöông tieän nghieân cöùu trong caùc lónh vöïc giaùo
duïc, chuyeân moân, kyõ thuaät vaø haønh chaùnh.
5. Coäng taùc coù hieäu quaû hôn ñeå söû duïng toát hôn neàn noâng
nghieäp vaø caùc ngaønh coâng nghieäp cuûa nhau, môû roäng
maäu dòch keå caû vieäc nghieân cöùu caùc phöông tieän giao
thoâng, lieân laïc vaø naâng cao möùc soáng cuûa nhaân daân.
6. Thuùc ñaåy vieäc nghieân cöùu veà Ñoâng Nam AÙ.
50
“Asean, hình thaønh, phaùt trieån vaø trieån voïng”, Ban Chaâu AÙ –
Thaùi Bình Döông, Vieän Quan heä quoác teá, tr.6
130
7. Duy trì söï hôïp taùc chaët cheõ cuøng coù lôïi vôùi caùc toå chöùc
quoác teá vaø khu vöïc coù toân chæ vaø muïc ñích töông töï vaø
tìm kieám caùc caùch thöùc nhaèm ñaït ñöôïc moät söï hôïp taùc
chaët cheõ hôn nöõa giöõa caùc toå chöùc naøy.
Trong hôn 30 naêm qua, ASEAN ñaõ kieân trì theo ñuoåi
muïc ñích treân, ñaõ thöïc hieän söï hôïp taùc treân nhieàu lónh vöïc
khaùc nhau. Sau hoäi nghò Baêngcoác, nhieàu hoäi nghò quan
troïng nöõa ñaõ ñöôïc toå chöùc vaø nhieàu vaên kieän cô baûn goàm
caùc hieäp öôùc, hieäp ñònh, tuyeân boá ñaõ ñöôïc kyù keát nhö:
Tuyeân boá Cuala Lumpua, ngaøy 17/11/1971: Khaúng
ñònh cam keát cuûa ASEAN ñoái vôùi vieäc duy trì hoøa bình vaø
oån ñònh ôû Ñoâng Nam AÙ nhö ñaõ neâu trong tuyeân boá Baêngcoác
(1967) vaø quyeát ñònh seõ cuøng nhau xuùc tieán caùc noã löïc caàn
thieát nhaèm tranh thuû caùc nöôùc khaùc coâng nhaän Ñoâng Nam
AÙ laø khu vöïc hoøa bình töï do vaø trung laäp (A Zone of Peace,
Freedom and Newtrality, vieát taét laø Zopfan), khoâng coù söï
can thieäp döôùi baát cöù hình thöùc hoaëc phöông caùch naøo cuûa
caùc cöôøng quoác beân ngoaøi.
Hieäp öôùc thaân thieän vaø hôïp taùc ôû Ñoâng Nam AÙ
(Hieäp öôùc Bali) kyù taïi Hoäi nghò thöôïng ñænh ASEAN laàn
thöù nhaát ngaøy 23-24/2/1976. Noäi dung hieäp öôùc ñaët khuoân
khoå cho moät neàn hoøa bình laâu daøi ôû khu vöïc treân cô sôû toân
troïng ñoäc laäp, chuû quyeàn cuûa nhau, khoâng can thieäp vaøo
coâng vieäc noäi boä cuûa nhau, giaûi quyeát hoøa bình caùc tranh
chaáp trong khu vöïc vaø keâu goïi hôïp taùc coù hieäu quaû treân caùc
lónh vöïc noâng – coâng nghieäp, thöông maïi vaø caûi thieän cô sôû
haï taàng kinh teá vì lôïi ích chung cuûa caùc nöôùc trong khu vöïc.
Hoäi nghò Caáp cao ASEAN laàn thöù I naêm 1976
131
Hoäi nghò Caáp cao ASEAN ñaõ hoïp laàn ñaàu tieân taïi Bali
(Indonesia) töø 23-24/2/1976. Taïi hoäi nghò naøy caùc vò ñöùng ñaàu
chính phuû ASEAN ñaõ kyù hai vaên kieän quan troïng:
- Hieäp öôùc thaân thieän vaø hôïp taùc ôû Ñoâng Nam AÙ (Hieäp öôùc
Bali), khaúng ñònh 5 nguyeân taéc cuøng toàn taïi hoaø bình (TAC).
- Tuyeân boá veà söï hoaø hôïp ASEAN: Cam keát cuøng phoái hôïp ñeå
ñaûm baûo söï oån ñònh khu vöïc cuõng nhö taêng cöôøng söï hôïp taùc kinh
teá, vaên hoaù, giuùp ñôõ laãn nhau giöõa caùc thaønh vieân cuûa ASEAN.
Taïi Hoäi nghò Caáp cao naøy, caùc nöôùc ASEAN cuõng ñaõ kyù Hieäp
ñònh thaønh laäp Ban thö kyù ASEAN (coù truï sôû ñaët taïi Giacaùcta) ñeå
phoái hôïp hoaït ñoäng giöõa caùc uyû ban vaø döï aùn hôïp taùc ASEAN.
Hoäi nghò Caáp cao ASEAN laàn thöù II naêm 1977
Töø ngaøy 4-5/8/1977, Hoäi nghò Caáp cao ASEAN laàn thöù hai
ñaõ ñöôïc toå chöùc taïi Cuala Laêmpô nhaân kyû nieäm 10 naêm ngaøy
thaønh laäp ASEAN. Hoäi nghò ñaït ñöôïc hai keát quaû quan troïng.
Thöù nhaát, chính thöùc hình thaønh cô cheá ñoái thoaïi giöõa ASEAN
vôùi caùc nöôùc coâng nghieäp phaùt trieån nhaèm naâng cao vai troø cuûa
ASEAN trong coäng ñoàng quoác teá. Laàn ñaàu tieân nhöõng ngöôøi ñöùng
ñaàu chính phuû cuûa ba nöôùc ngoaøi khu vöïc laø Nhaät Baûn, OÂxtraâylia,
Niu Dilaân ñaõ tham gia ñoái thoaïi vôùi ASEAN sau hoäi nghò chính
thöùc. Ñeán nay, ASEAN coù 11 nöôùc vaø toå chöùc ñoái thoaïi laø: Trung
Quoác, Nhaät Baûn, Haøn Quoác, OÂtxtraâylia, Niu Dilaân, AÁn Ñoä, Nga,
EU, Myõ, Canaña vaø UNDP. Ngoaøi ra, ASEAN coøn coù cô cheá ñoái
thoaïi theo lónh vöïc vôùi Pakistan. Thöù hai, cô caáu laïi Uyû ban hôïp
taùc ASEAN ñeå chuaån bò cho vieäc môû roäng hôïp taùc ASEAN ra moïi
lónh vöïc.
Hoäi nghò Caáp cao ASEAN laàn thöù III naêm 1987
Hoäi nghò Caáp cao ASEAN laàn thöù III ñöôïc toå chöùc taïi
Manila, Philippin töø 14-15/12/1987, nhaân kyû nieäm 20 naêm thaønh
laäp ASEAN. Taïi Hoäi nghò naøy, caùc vò ñöùng ñaàu chính phuû caùc
nöôùc ASEAN ñaõ thoâng qua nhieàu vaên kieän quan troïng sau:
132
 - Tuyeân boá Manila naêm 1987: baøy toû quyeát taâm cuûa caùc
nöôùc ASEAN tieáp tuïc thuùc ñaåy vaø cuûng coá ñoaøn keát vaø hôïp taùc
khu vöïc, giaûi quyeát caùc tranh chaáp baèng bieän phaùp hoaø bình, ñaåy
maïnh hôn nöõa hôïp taùc kinh teá, khuyeán khích khu vöïc tö nhaân
tham gia vaøo hôïp taùc ASEAN.
- Nghò ñònh thö Manila söûa ñoåi Ñieàu 14 vaø Ñieàu 18 cuûa TAC
ñeå caùc nöôùc ngoaøi khu vöïc coù theå tham gia.
- Hieäp öôùc khuyeán khích vaø baûo ñaûm ñaàu tö ASEAN.
- Nghò ñònh thö veà môû roäng danh muïc thueá öu ñaõi theo thoaû
thuaän öu ñaõi thöông maïi ASEAN (PTA).
Veà cô caáu toå chöùc, Hoäi nghò quyeát ñònh thaønh laäp cô cheá
Hoäi nghò lieân Boä tröôûng (JMM) bao goàm Boä tröôûng Ngoaïi giao vaø
Boä tröôûng Kinh teá vaø theå cheá hoaù caùc cuoäc hoïp quan chöùc cao caáp
(SOM) vaø cuoäc hoïp caùc quan chöùc cao caáp veà kinh teá (SEOM).
Trong dòp naøy, caùc vò ñöùng ñaàu nhaø nöôùc vaø chính phuû caùc
nöôùc ASEAN cuõng quyeát ñònh seõ hoïp 3-5 naêm moät laàn.
Hoäi nghò Caáp cao ASEAN laàn thöù IV naêm 1992
Hoäi nghò Caáp cao ASEAN laàn thöù IV ñöôïc tieán haønh ôû
Singapo töø 27-28/1/1992. Taïi hoäi nghò naøy, ASEAN ñaõ thoâng qua
nhöõng vaên kieän vaø quyeát ñònh quan troïng sau:
- Tuyeân boá Singapo naêm 1992 khaúng ñònh quyeát taâm cuûa
ASEAN ñöa söï hôïp taùc chính trò vaø kinh teá leân taàm cao hôn vaø
môû roäng hôïp taùc sang lónh vöïc hôïp taùc an ninh
- Hieäp ñònh khung veà hôïp taùc kinh teá ASEAN, neâu ba
nguyeân taéc laø höôùng ra beân ngoaøi, cuøng coù lôïi vaø linh hoaït ñoái vôùi
söï tham gia vaøo caùc döï aùn, chöông trình cuûa caùc nöôùc thaønh vieân;
xaùc ñònh naêm lónh vöïc hôïp taùc cuï theå laø thöông maïi-coâng nghieäp-
naêng löôïng-khoaùng saûn, noâng-laâm-ngö-nghieäp, taøi chính-ngaân
haøng, vaän taûi-lieân laïc vaø du lòch.
133
- Hieäp ñònh veà Chöông trình öu ñaõi thueá quan coù hieäu löïc
chung (CEPT) quy ñònh cuï theå caùc bieän phaùp vaø caùc giai ñoaïn
giaûm thueá nhaäp khaåu tieán tôùi thöïc hieän AFTA.
Hoäi nghò coøn quyeát ñònh Hoäi nghò caáp cao seõ hoïp 3 naêm
moät laàn, thaønh laäp Hoäi ñoàng AFTA caáp Boä tröôûng ñeå theo doõi
thuùc ñaåy vieäc thöïc hieän CEPT vaø AFTA, giao cho SEOM giaùm saùt
caùc hoaït ñoäng hôïp taùc kinh teá ASEAN, naâng caáp Toång thö kyù
ASEAN leân haøm Boä tröôûng.
Hieäp ñònh khung veà taêng cöôøng hôïp taùc kinh teá
ASEAN, ñöôïc kyù keát taïi hoäi nghò thöôïng ñænh ASEAN laàn
thöù tö ngaøy 27- 28/1/1992, trong ñoù neâu leân 3 nguyeân taéc
cuûa söï hôïp taùc: höôùng ra beân ngoaøi, cuøng coù lôïi vaø linh hoaït
ñoái vôùi söï tham gia cuûa caùc nöôùc thaønh vieân trong caùc
chöông trình, döï aùn hôïp taùc. Hieäp ñònh cuõng xaùc ñònh roõ 5
lónh vöïc hôïp taùc kinh teá cuï theå laø thöông maïi – coâng
nghieäp – naêng löôïng – khoaùng saûn, noâng – laâm – ngö –
nghieäp, taøi chaùnh – ngaân haøng, vaän taûi – lieân laïc vaø du
lòch. Nhaán maïnh “hoøa giaûi” laø phöông chaâm giaûi quyeát
nhöõng khaùc nhau giöõa caùc nöôùc thaønh vieân trong vieäc giaûi
thích vaø thöïc hieän hieäp ñònh khung naøy. Ñoàng thôøi quyeát
ñònh seõ thaønh laäp khu vöïc maäu dòch töï do ASEAN (AFTA)
trong voøng 15 naêm.
Hoäi nghò Caáp cao ASEAN laàn thöù V naêm 1995
Hoäi nghò Caáp cao ASEAN laàn thöù 5 ñaõ dieãn ra taïi Baêngcoác
thaùng 12/1995. Hoäi nghò ñaõ coù nhöõng quyeát ñònh vaø vaên baûn quan
troïng sau:
- Naâng hôïp taùc chuyeân ngaønh leân taàm cao môùi, ngang vôùi
hôïp taùc chính trò - an ninh vaø kinh teá nhaèm thoâng qua phaùt trieån
con ngöôøi, ñoaøn keát xaõ hoäi ñeå ñaït söï thònh vöôïng chung cho caû
khu vöïc.
134
 - Ruùt ngaén thôøi gian thöïc hieän AFTA töø 15 naêm xuoáng coøn
10 naêm; thaäm chí coù theå hoaøn thaønh tröôùc thôøi haïn 2003, vaø môû
roäng hôïp taùc ASEAN sang lónh vöïc môùi nhö dòch vuï, sôû höõu trí
tueä, laäp khu vöïc ñaàu tö ASEAN...
- Kyù keát Hieäp öôùc veà moät khu vöïc Ñoâng Nam AÙ khoâng coù vuõ
khí haït nhaân (SEANWFZ), laø moät vaên kieän quan troïng tieán tôùi
xaây döïng Ñoâng Nam AÙ thaønh moät khu vöïc hoaø bình, oån ñònh.
Hieäp öôùc khu vöïc Ñoâng Nam AÙ khoâng coù vuõ khí
haït nhaân (Southeast Asia Nuclear Weapons Free Zone
Treaty) ñöôïc kyù keát taïi Hoäi nghò thöôïng ñænh ASEAN laàn
thöù V, thaùng 12 naêm 1995, taïi Baêngcoác, Thaùi Lan.
Tuyeân boá Haø Noäi naêm 1998, kyù ngaøy 16/12/1998,
trong cuoäc hoïp Hoäi nghò thöôïng ñænh ASEAN laàn thöù VI,
taïi Haø Noäi. Nhaán maïnh noäi dung “Ñoaøn keát vaø hôïp taùc vì
moät ASEAN hoøa bình, oån ñònh vaø phaùt trieån ñoàng ñeàu”.
Hoäi nghò Caáp cao ASEAN laàn thöù VII taïi Brunaây
Ñaruxalam 5-6/11/2001
Hoäi nghò Caáp cao ASEAN laàn thöù VII dieãn ra taïi Brunaây
Ñaruxalam töø ngaøy 5-6/11/2001 khaúng ñònh laïi Chöông trình
haønh ñoäng Haø Noäi (HPA) vaãn laø ñònh höôùng quan troïng ñeå thöïc
hieän Taàm nhìn ASEAN; ñaåy maïnh lieân keát ASEAN, nhaát laø
trong lónh vöïc kinh teá; taäp trung trao ñoåi vaán ñeà thu heïp khoaûng
caùch phaùt trieån, giuùp caùc thaønh vieân môùi. Nhaân dòp naøy, Hoäi nghò
cuõng ñaõ thoâng qua Tuyeân boá chung choáng khuûng boá.
Hoäi nghò Caáp cao ASEAN laàn thöù VIII taïi Phnoâm
Peânh, Campuchia, 4-5/11/2002
ASEAN nhaát trí caàn tieáp tuïc duy trì hoaø bình oån ñònh, taêng
cöôøng hôïp taùc chính trò, an ninh, caûi thieän hình aûnh vaø vò theá cuûa
ASEAN, giaûi quyeát caùc baát ñoàng theo phöông thöùc ASEAN; nhaán
135
maïnh caàn trieån khai nhanh caùc saùng kieán, chöông trình ñaõ coù
qua caùc bieän phaùp chính sau:
- Taêng cöôøng lieân keát noäi khoái, giaûm haøng raøo phi quan
thueá, caûi thieän moâi tröôøng ñaàu tö ñeå taêng buoân baùn, ñaàu tö noäi
khoái tröôùc boái caûnh caùc thò tröôøng truyeàn thoáng cuûa ASEAN giaûm
maïnh bôûi suy thoaùi kinh teá theá giôùi.
- Naâng cao khaû naêng caïnh tranh cuûa ASEAN.
- Taäp trung trieån khai caùc döï aùn öu tieân, nhaát laø veà thu heïp
khoaûng caùch, giuùp caùc thaønh vieân môùi, phaùt trieån Tieåu vuøng nhö
Meâ Coâng.
- Xaùc ñònh laïi muïc tieâu phaùt trieån cuûa ASEAN vaø nghieân
cöùu chieán löôïc phaùt trieån cuûa Hieäp hoäi ñeå tieán tôùi hình thaønh
Coäng ñoàng kinh teá ASEAN coù tính ñeán nhöõng kinh nghieäm cuûa
Lieân minh Chaâu AÂu.
Hoäi nghò Caáp cao ASEAN laàn thöù IX taïi Bali,
Indonesia, 7-8/10/2003
Keát quaû quan troïng nhaát cuûa Hoäi nghò Caáp cao ASEAN laàn
thöù IX laø caùc Laõnh ñaïo ASEAN ñaõ kyù Tuyeân boá Hoaø hôïp
ASEAN II (Tuyeân boá Bali II) neâu nhöõng ñònh höôùng chieán löôïc
lôùn cuûa ASEAN vôùi muïc tieâu thaønh laäp moät coäng ñoàng ASEAN lieân
keát maïnh, töï cöôøng vaøo naêm 2020 vôùi ba truï coät chính laø hôïp taùc
chính trò - an ninh (Coäng ñoàng An ninh ASEAN-ASC), hôïp taùc kinh
teá (Coäng ñoàng kinh teá ASEAN-AEC), vaø hôïp taùc xaõ hoäi/vaên hoaù
(Coäng ñoàng xaõ hoäi/vaên hoaù ASEAN-ASCC). Nhaèm trieån khai Tuyeân
boá Bali II, ASEAN seõ xaây döïng Chöông trình haønh ñoäng ñeå thoâng
qua taïi Caáp cao ASEAN-10 taïi Vieâng Chaên thaùng 11/2004.
Tuyeân boá hoøa hôïp ASEAN II (coøn goïi laø hieäp öôùc
Bali Concord II), neâu roõ: moät coäng ñoàng ASEAN seõ ñöôïc
thieát laäp vôùi ba truï coät chính laø hôïp taùc an ninh chính trò,
hôïp taùc kinh teá vaø hôïp taùc vaên hoùa xaõ hoäi ñan xen vaø hoã
trôï cho nhau vì muïc ñích baûo ñaûm hoøa bình, oån ñònh vaø
thònh vöôïng chung trong khu vöïc thoâng qua vieäc thaønh laäp
136
Coäng ñoàng An ninh ASEAN, Coäng ñoàng Kinh teá ASEAN vaø
Coäng ñoàng Vaên hoùa – xaõ hoäi ASEAN. Trong ñoù, hôïp taùc
kinh teá vaãn ñöôïc coi laø truï coät caàn ñöôïc tieáp tuïc thuùc ñaåy
maïnh meõ.
Hoäi nghò Caáp cao ASEAN laàn thöù X vaø caùc Caáp cao
lieân quan taïi Vieâng Chaên, Laøo, 28–30/11/2004:
Thuû töôùng nöôùc ta Phan Vaên Khaûi ñaõ tham döï caùc Hoäi nghò
naøy.
Taïi Hoäi nghò Caáp cao ASEAN, caùc vò laõnh ñaïo ñaõ thoâng qua
moät soá quyeát ñònh quan troïng sau:
- Ñeå thöïc hieän Taàm nhìn ASEAN 2020 vaø Tuyeân boá Bali II,
caùc vò Laõnh ñaïo ASEAN ñaõ kyù Chöông trình haønh ñoäng Vieâng
Chaên (VAP) sau khi hoaøn taát Chöông trình haønh ñoäng Haø Noäi
(HPA) nhaèm xaây döïng Coäng ñoàng ASEAN vaøo naêm 2020 vôùi 3 truï
coät veà chính trò - an ninh, kinh teá, vaên hoaù - xaõ hoäi, trong ñoù coù
hôïp phaàn veà IAI nhaèm thu heïp khoaûng caùch phaùt trieån giöõa caùc
nöôùc thaønh vieân ASEAN. Caùc vò laõnh ñaïo cuõng thoâng qua caùc Keá
hoaïch Haønh ñoäng xaây döïng Coäng ñoàng An ninh ASEAN (ASC) vaø
Coäng ñoàng Vaên hoaù - xaõ hoäi ASEAN (ASCC); ñoàng thôøi kyù Hieäp
ñònh khung veà 11 lónh vöïc öu tieân lieân keát cuûa ASEAN nhaèm xaây
döïng Coäng ñoàng Kinh teá ASEAN (AEC).
- Caùc laõnh ñaïo ASEAN cuõng nhaát trí toå chöùc Hoäi nghò Caáp
cao Ñoâng AÙ laàn thöù nhaát (EAS-1) vaøo naêm 2005 taïi Malaysia.
Hoäi nghò Caáp cao ASEAN laàn thöù XI vaø caùc Caáp cao
lieân quan taïi Kuala Laêmpô, Malaysia, 11 – 14/12/2005:
Thuû töôùng nöôùc ta Phan Vaên Khaûi ñaõ tham döï caùc hoäi nghò
naøy.
Taïi Hoäi nghò Caáp cao ASEAN, caùc laõnh ñaïo ñaõ ra Tuyeân boá
veà Xaây döïng Hieán chöông ASEAN ñeà ra phöông höôùng vaø nguyeân
taéc chæ ñaïo; thaønh laäp vaø giao nhieäm vuï cho Nhoùm caùc nhaân vaät
137
noåi tieáng (EPG) nghieân cöùu vaø ñeà xuaát nhöõng khuyeán nghò thöïc
tieãn; vaø sau naøy seõ laäp Nhoùm soaïn thaûo Hieán chöông.
Caùc vò laõnh ñaïo cuõng nhaát trí caàn xem xeùt khaû naêng sôùm
hoaøn thaønh muïc tieâu xaây döïng Coäng ñoàng ASEAN vaøo naêm 2015,
nhaát laø veà kinh teá, sôùm hôn 5 naêm so vôùi thoûa thuaän tröôùc, vaø coù
linh hoaït ñoái vôùi nhöõng nöôùc chöa saün saøng; nhaát trí taäp trung noã
löïc cao hôn vaø huy ñoäng moïi nguoàn löïc ñeå thöïc hieän coù hieäu quaû caùc
chöông trình vaø keá hoaïch haønh ñoäng chính nhö Chöông trình
Haønh ñoäng Vieâng Chaên (VAP) vaø Saùng kieán Lieân keát ASEAN (IAI),
nhaát laø veà lieân keát kinh teá vaø thu heïp khoaûng caùch phaùt trieån;
nhaán maïnh phaûi khoâng ngöøng cuûng coá ñoaøn keát vaø thoáng nhaát,
thuùc ñaåy yù thöùc coäng ñoàng vaø höôùng troïng taâm veà ngöôøi daân; duy
trì vai troø trung taâm cuûa ASEAN trong caùc caáu truùc hôïp taùc khu
vöïc.
v.v…
Taát caû nhöõng hoaïch ñònh vaø noã löïc treân ñeàu nhaèm ñöa
ASEAN trôû thaønh khu vöïc phaùt trieån vaø giaøu maïnh.
2. Caùc giai ñoaïn phaùt trieån cuûa moái bang giao
Vieät Nam – ASEAN
2.1 Giai ñoaïn thöù nhaát (1967-1973)
Naêm 1967, Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ (ASEAN)
ñaõ ra ñôøi vôùi caùc thaønh vieân cuûa noù ñeàu laø nhöõng nöôùc
khoâng coäng saûn vôùi ñöôøng loái ñoái noäi choáng coäng vaø ñöôøng
loái ñoái ngoaïi thaân ñeá quoác. Khoâng nhöõng theá, moät soá thaønh
vieân cuûa hieäp hoäi coøn coù chaân trong caùc lieân minh vôùi caùc
nöôùc ñeá quoác ngoaøi khu vöïc nhö: Thaùi Lan vaø Philippin trong
toå chöùc SEATO (South East Asia Treaty Organization),
Malaysia tham gia vaøo ANPAK, Malaysia vaø Singapo coù
chaân trong ANZUK v.v… Thaäm chí, töø khi quaân vieãn chinh
Myõ ñoå boä vaøo Vieät Nam, caùc thaønh vieân trong toå chöùc
138
SEATO coøn tröïc tieáp göûi quaân tham chieán taïi chieán tröôøng
Vieät Nam beân caïnh quaân ñoäi Myõ.
Thöïc teá treân ñaây ñaõ laøm phöùc taïp hoùa quan heä giöõa
Vieät Nam vôùi caùc nöôùc ASEAN. Moái quan heä naøy khoâng
khoûi bò aûnh höôûng töø söï chi phoái cuûa caùc nöôùc lôùn vaø töø
khoùi löûa cuûa cuoäc chieán tranh Ñoâng Döông.
Veà phía Vieät Nam, trong cuoäc chieán ñaáu ñaày khoù khaên
vôùi ñeá quoác Myõ vaø tay sai, bò quan ñieåm ñaáu tranh giai caáp
chi phoái vaø coäng vôùi haønh ñoäng tieáp tay cho Myõ cuûa moät
vaøi thaønh vieân ASEAN, Vieät Nam ñaõ xem söï ra ñôøi cuûa
ASEAN nhö laø “moät aâm möu cuûa ñeá quoác Myõ”, moät “Toå chöùc
quaân söï traù hình”.
Caùc nöôùc ASEAN bò aùm aûnh bôûi “hoïc thuyeát Dominoâ”,
bôûi “söï ñe doïa cuûa chuû nghóa coäng saûn”, hôn nöõa, caùc nöôùc
naøy ñeàu phaûi ñoái phoù vôùi löïc löôïng du kích coäng saûn trong
nöôùc (ñöôïc nöôùc ngoaøi uûng hoä veà vaät chaát vaø tinh thaàn). Do
ñoù, hoï cho laø coù moät söï lieân quan chaët cheõ giöõa an ninh
quoác gia vôùi nguy cô töø phía Vieät Nam daân chuû coäng hoøa.
Töø ñoù, moät soá nöôùc toû ra coù thaùi ñoä khoâng thaân thieän hoaëc
thuø ñòch vôùi Vieät Nam, coi Vieät Nam laø moät “quoác gia coäng
saûn nguy hieåm”.
Vì leõ ñoù, trong suoát giai ñoaïn naøy (1967-1973), moái
quan heä giöõa Vieät Nam vôùi ASEAN khoâng tieán trieån. Vieät
Nam khoâng thieát laäp ñöôïc quan heä ngoaïi giao vôùi ASEAN
(ngoaïi tröø Indonesia). Chæ töø sau khi Hieäp ñònh Paris veà
Vieät Nam ñöôïc kyù keát, moät soá nöôùc hoäi vieân ASEAN
(Malaysia, Singapo) môùi thieát laäp quan heä ngoaïi giao vôùi
Vieät Nam, ñieàu kieän bang giao do ñoù ñaõ heù môû nhöõng thuaän
lôïi. ASEAN toû yù hoan ngheânh thaéng lôïi cuûa Vieät Nam, song
139
nhìn chung, hoï vaãn chöa tin vaø cuõng khoâng mong caùch
maïng Ñoâng Döông vaø ñaëc bieät laø caùch maïng Vieät Nam seõ
giaønh thaéng lôïi troïn veïn.
2.2 Giai ñoaïn thöù hai (1973-1978)
a) Tình hình chung
Nhöõng naêm 1973-1975 ghi vaøo lòch söû Ñoâng Döông vaø
Vieät Nam nhöõng neùt son choùi loïi: Ngaøy 27/1/1973 Hieäp
ñònh Paris veà Vieät Nam ñöôïc kyù keát chaám döùt söï coù maët
cuûa quaân ñoäi Myõ taïi Vieät Nam. Ngaøy 17/4/1975, Campuchia
ñöôïc giaûi phoùng khoûi tay ñeá quoác Myõ vaø beø luõ Lon Non.
Ngaøy 30/4/1975, Vieät Nam giaønh thaéng lôïi hoaøn toaøn.
Thaùng 12/1975, Laøo cuõng giaønh thaéng lôïi quyeát ñònh, nöôùc
Coäng hoøa daân chuû nhaân daân Laøo ñöôïc thaønh laäp.
Nhöõng söï kieän lòch söû troïng ñaïi naøy coù taùc ñoäng raát
lôùn ñeán caùc moái quan heä quoác teá vaø khu vöïc: Myõ buoäc phaûi
ruùt toaøn boä quaân ñoäi ra khoûi Vieät Nam, khieán vai troø vaø
vò trí cuûa Myõ suy yeáu ôû Ñoâng Nam AÙ. Ñieàu kieän thuaän lôïi
cho vieäc thöïc hieän tö töôûng trung laäp hoùa Ñoâng Nam AÙ ñaõ
heù môû. Ngaøy 24/9/1975, trong laàn hoïp thöù 20 cuûa Hoäi
ñoàng Boä tröôûng ngoaïi giao caùc nöôùc SEATO hoïp taïi New
York ñaõ tuyeân boá giaûi taùn khoái naøy sau 21 naêm hoaït ñoäng
(1954-1975). Ñaây laïi theâm moät thaát baïi môùi cuûa Myõ ôû
Ñoâng Nam AÙ.
Sau söï suy giaûm quyeàn löïc cuûa Myõ, caùc nöôùc lôùn khaùc
nhö Lieân Xoâ, Trung Quoác vaø Nhaät Baûn tích cöïc taêng cöôøng
aûnh höôûng vaøo Ñoâng Nam AÙ.
Taïi Hoäi nghò caùc Ngoaïi tröôûng ASEAN (18/8/1977),
Thuû töôùng Nhaät Baûn ñaõ trình baøy “hoïc thuyeát Fukuda” –
moät hoïc thuyeát ñoái ngoaïi ñaàu tieân cuûa Nhaät keå töø sau chieán
140
tranh theá giôùi thöù hai. Hoïc thuyeát naøy xaây döïng treân ba
nguyeân taéc cô baûn:
1) Nhaät Baûn khoâng trôû thaønh cöôøng quoác quaân söï vaø quyeát
taâm ñoùng goùp vaøo hoøa bình, thònh vöôïng cuûa Ñoâng Nam
AÙ.
2) Nhaän Baûn noã löïc cuûng coá quan heä tin caäy veà chính trò,
kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc.
3) Nhaät Baûn laø baïn haøng bình ñaúng, hôïp taùc tích cöïc vôùi
ASEAN vaø seõ phaán ñaáu ñeå thieát laäp caùc moái quan heä tin
caäy vôùi caùc nöôùc Ñoâng Döông.
Veà phía Lieân Xoâ, xuaát phaùt töø lôïi ích chung vôùi ñoàng
minh, baïn beø vaø cuûa chính mình, töø naêm 1974, Lieân Xoâ ñaõ
tuyeân boá uûng hoä quan ñieåm ZOPFAN cuûa ASEAN. Ñoàng
thôøi thaét chaët quan heä ñoaøn keát hôn nöõa vôùi Vieät Nam.
Ngaøy 3/11/1978, Vieät Nam vaø Lieân Xoâ ñaõ kyù hieäp öôùc höõu
nghò vaø hôïp taùc an ninh (coù hieäu löïc 30 naêm). Ñoái vôùi
ASEAN, Lieân xoâ khaúng ñònh mong muoán taêng cöôøng quan
heä hôïp taùc nhieàu maët, nhöng ñaõ khoâng nhaän ñöôïc söï ñaùp
öùng tích cöïc töø phía ASEAN.
Trung Quoác cuõng luoân coá gaéng khaúng ñònh aûnh höôûng
cuûa mình vôùi ASEAN. ÔÛ cuoái giai ñoaïn naøy, quan heä giöõa
Trung Quoác vaø ASEAN chuû yeáu döïa treân “laù baøi
Campuchia”. Vaø do vaäy, quan heä giöõa Trung Quoác vôùi Vieät
Nam noùi rieâng, Trung Quoác vôùi Ñoâng Döông vaø Ñoâng Nam
AÙ noùi chung, khoâng traùnh khoûi nhöõng raïn nöùt, ñoå vôõ,
khoâng coù lôïi cho tieán trình hoøa bình noùi chung.
b) Bang giao:
Thaéng lôïi cuûa Vieät Nam ñaõ taïo neân nhöõng chuyeån
bieán toát cho vieäc thieát laäp quan heä trôû laïi vôùi caùc nöôùc laùng
141
gieàng cuûa mình. Caùc nöôùc ASEAN cuõng khoâng boû lôõ cô hoäi
ñeå baøy toû mong muoán xaây döïng quan heä laùng gieàng thaân
thieän trong khu vöïc. Ngay taïi cuoäc hoïp caùc Boä tröôûng ngoaïi
giao ASEAN (2/1973), caùc nöôùc ASEAN ñaõ baøy toû mong
muoán môû roäng thaønh phaàn tham gia hieäp hoäi. ASEAN cuõng
ñaët ra vaán ñeà seõ ñoùng goùp vaøo coâng cuoäc taùi thieát haäu chieán
ôû Ñoâng Döông. Tieáp ñoù, trong caùc phieân hoïp thöôøng nieân,
ASEAN ñaõ môøi Vieät Nam tham döï vôùi tö caùch quan saùt
vieân. Tuy nhieân, vì nhöõng lyù do rieâng neân Vieät Nam chöa
theå tham döï ñöôïc caùc kyø hoïp vaøo caùc naêm 1973-1974.
Naêm 1973 quan heä Vieät Nam – ASEAN ñöôïc ghi nhaän
bôûi hai söï kieän ñaùng phaán khôûi ñoù laø: ngaøy 30/3/1973 Vieät
Nam vaø Malaysia chính thöùc thieát laäp quan heä ngoaïi giao.
Sau ñoù, ngaøy 1/8/1973, quan heä ngoaïi giao Vieät Nam –
Singapo cuõng ñaõ ñöôïc thieát laäp.
Böôùc sang naêm 1975, chæ hai tuaàn sau khi cheá ñoä Saøi
Goøn suïp ñoå. Ngoaïi tröôûng caùc nöôùc ASEAN ñaõ toå chöùc hoïp
taïi Kuala Lumpur ñeå ñaùnh giaù tình hình vaø thaûo luaän caùc
bieän phaùp nhaèm thöïc hieän caùc chính saùch cuûa ASEAN vaø
caùc nöôùc thaønh vieân. Hoäi nghò ñaõ ra moät tuyeân boá ñaëc bieät
hoan ngheânh vieäc ngöøng chieán ôû Ñoâng Döông. Trong thoâng
baùo sau hoäi nghò, ASEAN baøy toû mong muoán phaùt trieån moái
quan heä vaø hôïp taùc vôùi Ñoâng Döông vaø khu vöïc. Cuõng treân
tinh thaàn naøy, taïi hoäi nghò caáp cao hoïp ôû Bali (2/1976),
ASEAN baøy toû nguyeän voïng: Treân cô sôû caù nhaân vaø taäp
theå, taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc phaùt trieån söï hôïp taùc
hoøa bình giöõa caùc nöôùc trong khu vöïc treân cô sôû hieåu bieát
nhau vaø cuøng coù lôïi.
Veà phaàn mình, sau nhieàu naêm ñaáu tranh gian khoå,
nhaân daân Vieät Nam raát mong muoán coù quan heä höõu nghò
142
vôùi caùc nöôùc vaø caùc daân toäc yeâu chuoäng hoøa bình treân theá
giôùi, nhaát laø vôùi caùc nöôùc laùng gieàng trong khu vöïc. Trong
thoâng caùo chung Vieät Nam – Laøo (2/1976), ñaõ nhaán maïnh:
“Hai nöôùc Vieät Nam – Laøo saün saøng chung soáng höõu nghò
vôùi taát caû caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ”.
Treân tinh thaàn ñoù, Vieät Nam coá gaéng môû roäng quan
heä song phöông vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc. Naêm 1976, Vieät
Nam ñaõ ñöa ra chính saùch boán ñieåm laøm cô sôû cho vieäc
thieát laäp vaø phaùt trieån quan heä höõu nghò vaø hôïp taùc moïi
maët vôùi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ. Noäi dung cuûa chính saùch
bao goàm 51:
1) Toân troïng ñoäc laäp, chuû quyeàn, toaøn veïn laõnh thoå cuûa
nhau, khoâng xaâm löôïc nhau, khoâng can thieäp vaøo coâng
vieäc noäi boä cuûa nhau, bình ñaúng cuøng coù lôïi, cuøng toàn taïi
hoøa bình.
2) Khoâng ñeå laõnh thoå cuûa nöôùc mình cho baát cöù nöôùc ngoaøi
naøo laøm caên cöù xaâm löôïc vaø can thieäp tröïc tieáp hoaëc
giaùn tieáp vaøo nöôùc kia vaø vaøo caùc nöôùc khaùc trong khu
vöïc.
3) Thieát laäp quan heä höõu nghò laùng gieàng toát, hôïp taùc kinh
teá vaø trao ñoåi vaên hoùa treân cô sôû bình ñaúng, cuøng coù lôïi.
Giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà tranh chaáp giöõa caùc nöôùc trong
khu vöïc thoâng qua thöông löôïng theo tinh thaàn bình
ñaúng, hieåu bieát vaø toân troïng laãn nhau.
4) Phaùt trieån söï hôïp taùc giöõa caùc nöôùc trong khu vöïc vì söï
nghieäp xaây döïng ñaát nöôùc phoàn vinh theo ñieàu kieän
51
Chính saùch naøy ñöôïc oâng Nguyeãn Duy Trinh, Boä tröôûng Ngoaïi giao
phaùt bieåu trong tuyeân boá ngaøy 5/71976
143
rieâng cuûa moãi nöôùc, vì lôïi ích cuûa ñoäc laäp, hoøa bình,
trung laäp thöïc söï ôû Ñoâng Nam AÙ, goùp phaàn vaøo söï
nghieäp hoøa bình treân theá giôùi.
Muøa heø naêm 1976, ñaëc phaùi vieân cuûa Thuû töôùng Vieät
Nam, Thöù tröôûng Phan Hieàn, tieán haønh cuoäc vieáng thaêm
caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ (trong ñoù coù caùc nöôùc thaønh vieân
ASEAN). Ñaây laø cuoäc ñoái thoaïi tröïc tieáp ñaàu tieân giöõa Vieät
Nam vaø ASEAN, ñaùnh daáu moät böôùc môùi trong quan heä hai
beân. Qua laàn ñoái thoaïi naøy, ASEAN toû yù taùn thaønh boán
nguyeân taéc maø Vieät Nam neâu ra vaø mong muoán ñaåy maïnh
hôn nöõa quan heä höõu nghò, hôïp taùc vôùi Vieät Nam, goùp phaàn
vaøo coâng cuoäc haøn gaén veát thöông chieán tranh vaø xaây döïng
laïi ñaát nöôùc Vieät Nam. Moät soá nhaø laõnh ñaïo ASEAN coøn
ñaûm baûo raèng: ASEAN khoâng phaûi laø moät khoái quaân söï vaø
khoâng bò aûnh höôûng cuûa baát kyø nöôùc ngoaøi naøo. Phía Vieät
Nam ñaõ ghi nhaän ñaûm baûo ñoù.
Cuõng vaøo muøa heø naêm 1976, quan heä Vieät Nam –
ASEAN thu theâm nhöõng tieán boä môùi: Ngaøy 12/7/1976, Vieät
Nam – Philippin thieát laäp quan heä ngoaïi giao vaø ngaøy
6/8/1976, quan heä ngoaïi giao Vieät Nam – Thaùi Lan chính
thöùc môû ra.
Tuy vaäy, do nhieàu yeáu toá cuõng vaãn coøn khoâng ít trôû
ngaïi cho tieán trình phaùt trieån quan heä giöõa hai phía. Chaúng
haïn nhö chính saùch chia reõ, kích ñoäng cuûa caùc nöôùc ñeá quoác
vaø caùc löïc löôïng thuø ñòch, söï khaùc nhau trong tö töôûng vaø
trong ñònh höôùng phaùt trieån kinh teá – xaõ hoäi, caùc nöôùc
ASEAN coù quan heä khaù chaët cheõ vôùi caùc nöôùc ñeá quoác trong
nhieàu lónh vöïc keå caû chính trò vaø quaân söï, thaäm chí ôû moät
soá nöôùc vaãn coøn caên cöù quaân söï cuûa nöôùc ngoaøi. Ñoái vôùi moät
boä phaän ngöôøi Vieät Nam, dö aâm vaø ñònh kieán veà vieäc moät
144
soá nöôùc ASEAN ñaõ ñöùng veà phía Myõ (ôû möùc ñoä naøy hay
möùc ñoä khaùc) trong cuoäc chieán taøn khoác vöøa qua vaãn coøn
vang voïng… Ñieàu ñoù khieán Vieät Nam vaãn chöa thaáy söï caàn
thieát phaûi uûng hoä keá hoaïch Zopfan, duø quan ñieåm chung cuûa
Vieät Nam vaãn laø xaây döïng moái quan heä höõu nghò, hôïp taùc
vaø thaân thieän trong khu vöïc. Vaø treân thöïc teá quan heä naøy
ñang ñöôïc Vieät Nam phaùt trieån theo chieàu höôùng toát ñeïp.
Töø naêm 1978, Vieät Nam caøng tích cöïc hôn trong vieäc
ñaåy maïnh phaùt trieån quan heä vôùi ASEAN. Hai söï kieän ñöôïc
xem laø coät moác ñaùnh daáu cho noã löïc cuûa Vieät Nam ñoù laø:
chuyeán vieáng thaêm moät soá nöôùc ASEAN cuûa ñoaøn ñaïi bieåu
chính phuû Vieät Nam do Boä tröôûng Ngoaïi giao Nguyeãn Duy
Trinh daãn ñaàu hoài cuoái naêm 1977, ñaàu naêm 1978. Vaø
chuyeán vieáng thaêm chính thöùc boán nöôùc: Indonesia,
Malaysia, Thaùi Lan, Philippin cuûa Chuû tòch Hoäi ñoàng Boä
tröôûng Vieät Nam Phaïm Vaên Ñoàng vaøo muøa Thu 1978. Caùc
chuyeán thaêm vieáng noùi treân ñaõ ñöa ñeán vieäc kyù keát caùc
tuyeân boá chung giöõa Vieät Nam vôùi ASEAN treân tinh thaàn
tuyeân boá boán ñieåm cuûa Vieät Nam. Quan heä hôïp taùc kinh teá
giöõa Vieät Nam vôùi ASEAN baét ñaàu ñöôïc thieát laäp vaø khôûi
ñoäng treân cô sôû caùc vaên baûn, hieäp ñònh ñöôïc kyù keát veà caùc
lónh vöïc hôïp taùc kinh teá, thöông maïi, khoa hoïc – kyõ thuaät,
haøng khoâng vaø haøng haûi.
Trong naêm 1978, Vieät Nam ñaõ ñoùn nhieàu phaùi ñoaøn
ngoaïi giao cuûa caùc nöôùc trong ASEAN ñeán thaêm.
Thaùng 8/1978, taïi Hoäi nghò caáp cao laàn thöù 2 ASEAN,
toå chöùc taïi Kuala Lumpur, caùc nöôùc ASEAN moät laàn nöõa
nhaán maïnh raèng hoï muoán phaùt trieån quan heä hoøa bình,
cuøng coù lôïi vôùi taát caû caùc nöôùc trong khu vöïc, trong ñoù coù
Vieät Nam, Laøo, Campuchia. ASEAN cuõng hoan ngheânh
145
quyeát ñònh cuûa Hoäi ñoàng Baûo an Lieân Hieäp Quoác chaáp nhaän
Vieät Nam gia nhaäp vaøo toå chöùc naøy 52 vaø tin töôûng Vieät
Nam seõ coù ñoùng goùp lôùn vaøo söï nghieäp cuûng coá hoøa bình, oån
ñònh trong khu vöïc.
Vôùi tieán trình bang giao treân ñaây coù theå noùi giai ñoaïn
1973-1978 laø moät giai ñoaïn hoøa dòu trong quan heä bang giao
giöõa Vieät Nam vôùi ASEAN. Tính chaát hoøa dòu naøy xuaát phaùt
töø chính saùch côûi môû cuûa Vieät Nam vôùi quoác teá vaø khu vöïc.
2.3 Giai ñoaïn 1979-1989
Coù theå noùi, naêm 1978 ñaõ môû ra moät thôøi kyø môùi, toát
ñeïp trong quan heä giöõa Vieät Nam vôùi ASEAN. Tieác raèng,
nhöõng noã löïc phaùt trieån moái quan heä ñang dieãn ra toát ñeïp
vaø thuaän lôïi thì laïi gaëp phaûi moät trôû ngaïi raát lôùn: cuoäc taán
coâng cuûa nhöõng ngöôøi daân toäc cöïc ñoan Campuchia daân chuû
vaøo bieân giôùi Taây Nam cuûa Vieät Nam, buoäc Vieät Nam phaûi
ñaùnh traû ñeå töï veä vaø giuùp ñôõ nhaân daân Campuchia vuøng leân
laät ñoå cheá ñoä dieät chuûng Poân Poát – Ieâng Xary. Do söï coù maët
cuûa boä ñoäi Vieät Nam ôû Campuchia, quan heä Vieät Nam –
ASEAN laïi böôùc vaøo giai ñoaïn caêng thaúng vaø xaáu ñi raát
nhieàu.
Cuõng caàn phaûi nhaán maïnh raèng, bieán coá xaûy ra ôû
Campuchia phaàn naøo coù chòu taùc ñoäng töø chính saùch ñoái
ngoaïi cuûa phöông Taây vaø Trung Quoác ñoái vôùi Ñoâng Döông
noùi chung vaø Vieät Nam noùi rieâng. Ñeå duy trì aûnh höôûng cuûa
mình vaø xuaát phaùt töø lôïi ích rieâng, caùc nöôùc lôùn ñaõ duøng “laù
baøi Campuchia”, ñeå gaây chia reõ khoái ñoaøn keát giöõa nhaân
daân ba nöôùc Ñoâng Döông, kích ñoäng vaø loâi keùo ASEAN
52
Thaùng 9/1977, Vieät Nam chính thöùc gia nhaäp Lieân Hieäp Quoác
146
choáng laïi Vieät Nam. Hôn theá nöõa, Trung Quoác coøn gaây ra
cuoäc chieán tranh bieân giôùi vôùi Vieät Nam khi hoï ñöa 60 vaïn
quaân tröïc tieáp xaâm löôïc bieân giôùi Vieät Nam thaùng 2/1979.
Tröôùc dieãn bieán phöùc taïp nhö vaäy, caùc nöôùc ASEAN toû
ra lo ngaïi vaø khoâng ñoàng tình vôùi nhöõng gì ñang xaûy ra.
Noãi lo laéng cuûa hoï veà moät “nguy cô ñe doïa cuûa Vieät Nam”
veà “thuyeát Domino” maø caùc löïc löôïng phaûn ñoäng thöôøng
tuyeân truyeàn coù dòp soáng laïi.
Thöïc ra, vaán ñeà Campuchia ñoäng chaïm ñeán quyeàn lôïi
cuûa moät soá nöôùc muoán chi phoái tình hình an ninh khu vöïc.
Khoâng rieâng gì Trung Quoác, Myõ cuõng ñang muoán ñaùnh giaù
laïi chính saùch vaø duy trì söùc maïnh cuûa mình ôû Ñoâng Nam
AÙ. Söï kieän Campuchia vaø, xa hôn, söï kieän Vieät Nam kyù keát
hieäp öôùc vôùi Lieân Xoâ, ñöôïc ngöôøi ta coi nhö lieân minh quaân
söï ñoái choïi laïi Myõ, Trung Quoác, Nhaän Baûn, ASEAN. Ñieàu
ñoù khieán söï ñoái ñaàu giöõa hai nhoùm nöôùc Ñoâng Döông vaø
ASEAN ñöôïc khôi daäy vaø caøng theâm gay gaét.
Thaùi ñoä cuûa ASEAN luùc naøy laø Vieät Nam phaûi ruùt
quaân nhanh choùng ra khoûi Campuchia, ñoàng thôøi coù bieän
phaùp giaûi quyeát ñoái vôùi “vaán ñeà ngöôøi tî naïn Ñoâng Döông”.
Cuøng vôùi caùc nöôùc phöông Taây, ASEAN ñaõ aùp duïng caùc
bieän phaùp phong toûa kinh teá vaø coâ laäp veà chính trò ñoái vôùi
Vieät Nam. Lieân tieáp trong naêm 1979, ASEAN ñaõ toå chöùc
nhieàu cuoäc hoïp caáp cao ñeå ra tuyeân boá chung buoäc phaûi ruùt
quaân ñoäi Vieät Nam ra khoûi Campuchia53.
53
Ngaøy 8/1/1979 ASEAN trieäu taäp cuoäc hoïp caáp cao ôû Jakarta; ngaøy 12,
13/1/1979, Ngoaïi tröôûng caùc nöôùc ASEAN hoïp ôû Baêngcoác ; thaùng
6/1979, thaûo luaän veà vaán ñeà Campuchia vaø vaán ñeà ngöôøi tî naïn Ñoâng
Döông; 8/1979, Ngoaïi tröôûng caùc nöôùc ASEAN laïi hoïp ôû Kuala Lumpur.
147
Thaùng 11/1979, Lieân Hieäp Quoác ñaõ ñöa ra thaûo luaän
ñeà nghò cuûa ASEAN ñoøi ñình chieán, ruùt quaân ñoäi nöôùc ngoaøi
ra khoûi Campuchia vaø trieäu taäp hoäi nghò quoác teá veà
Campuchia. Caùc nöôùc phöông Taây vaø Nhaät Baûn uûng hoä
maïnh meõ vaán ñeà naøy. Ñeán naêm 1980, quan ñieåm giaûi quyeát
vaán ñeà Campuchia trôû neân quaù khaùc bieät giöõa Vieät Nam vaø
ASEAN. Caùc nöôùc Myõ, Nhaät, Trung Quoác hoaøn toaøn uûng hoä
quan ñieåm vaø giaûi phaùp cuûa ASEAN veà vaán ñeà Campuchia
ñaõ ñöôïc Lieân Hieäp Quoác thoâng qua. Gaàn nhö toaøn boä caùc
nöôùc tö baûn lôùn ñeàu caét vieän trôï kinh teá cho Vieät Nam. Laáy
côù söï coù maët cuûa quaân ñoäi Vieät Nam ôû Campuchia ñe doïa
neàn an ninh cuûa nöôùc mình, Thaùi Lan laø nöôùc leân aùn Vieät
Nam gay gaét nhaát. Hoï coøn töø choái thöông löôïng, ñaøm phaùn
vôùi caùc nöôùc Ñoâng Döông. Nguy hieåm hôn, Thaùi Lan coøn
cho pheùp Khmer ñoû laäp caên cöù treân laõnh thoå cuûa nöôùc hoï ñeå
tieán haønh chieán tranh choáng laïi Campuchia. Thaäm chí hoï
coøn cho quaân ñoäi tham gia trong caùc hoaït ñoäng quaân söï
choáng Vieät Nam ôû bieân giôùi Thaùi Lan-Campuchia.
Tröôùc tình hình caêng thaúng nhö vaäy, Vieät Nam ñaõ noã
löïc cuøng vôùi ASEAN tìm giaûi phaùp thoûa ñaùng cho vaán ñeà
Campuchia. Töø thaùng 1/1980 ñeán thaùng 8/1986 ñaõ dieãn ra
lieân tieáp 13 cuoäc hoäi nghò cuûa ngoaïi tröôûng ba nöôùc Ñoâng
Döông. Taïi caùc hoäi nghò naøy, Vieät Nam ñaõ ñöa ra raát nhieàu
ñeà nghò veà hoøa bình vaø hôïp taùc ôû Ñoâng Nam AÙ. Phía Vieät
Nam chuû ñoäng ñöa ra caùc saùng kieán nhö: Ñeà nghò kyù hieäp
öôùc khoâng xaâm löôïc giöõa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ; thaûo luaän
vieäc laäp moät “Khu vöïc Ñoâng Nam AÙ hoøa bình, ñoäc laäp, töï
do, trung laäp, oån ñònh vaø phoàn vinh”; Ñeà nghò ñoái thoaïi
khoâng coù ñieàu kieän tieân quyeát giöõa hai nhoùm nöôùc ASEAN
vaø Ñoâng Döông v.v… Theá nhöng, taát caû caùc saùng kieán treân
ñeàu khoâng ñöôïc ASEAN chaáp thuaän. Quan ñieåm cuûa
148
ASEAN laø “vaán ñeà Campuchia” laø maáu choát, laø nguyeân
nhaân chuû yeáu gaây maát oån ñònh khu vöïc. Vì vaäy, phaûi giaûi
quyeát “vaán ñeà Campuchia” tröôùc roài sau ñoù môùi tính ñeán
vaán ñeà hoøa bình, hôïp taùc, phaûi ruùt quaân ñoäi Vieät Nam tröôùc
thì môùi coù ñoái thoaïi giöõa hai nhoùm nöôùc.
Sôû dó vieäc giaûi quyeát “vaán ñeà Campuchia” keùo daøi vaø
beá taéc nhö vaäy laø do vaán ñeà voâ cuøng phöùc taïp, lieân quan
khoâng chæ ñeán lôïi ích cuûa caùc beân Campuchia maø coøn gaén
boù maät thieát ñeán quyeàn lôïi cuûa caùc nöôùc trong khu vöïc vaø
lôïi ích cuûa caùc nöôùc lôùn.
Ñeå giaûm bôùt caêng thaúng trong quan heä khu vöïc vaø
quoác teá, trong hoäi nghò laàn thöù 10 Ngoaïi tröôûng caùc nöôùc
Ñoâng Döông (1/1985), Vieät Nam ñaõ ñöa ra laäp tröôøng 5
ñieåm, trong ñoù, ñieàu kieän tröôùc tieân vaø chính yeáu nhaát laø
vieäc ruùt quaân ñoäi Vieät Nam phaûi ñöôïc tieán haønh ñoàng thôøi
vôùi vieäc xoùa boû beø luõ Poân Poát. Vieät Nam cuõng höôùng caùc noã
löïc ngoaïi giao nhaèm vaøo vieäc caûi thieän quan heä vôùi
Indonesia vaø Malaysia ñeå khai thoâng bang giao giöõa hai
nhoùm nöôùc. Do thieän chí naøy maø töø ñaàu naêm 1985, caùc nöôùc
ASEAN ñaõ nhaát trí cöû Indonesia laøm ngöôøi ñaïi dieän
ASEAN tröïc tieáp ñoái thoaïi vôùi Vieät Nam.
Töø ngaøy 14 ñeán 17/3/1985, Ngoaïi tröôûng Indonesia,
Mochtar Kusumaatmaja ñaõ sang thaêm Vieät Nam vaø neâu ñeà
nghò veà khung chieán löôïc cuûa söï caân baèng löïc löôïng môùi ôû
Ñoâng Nam AÙ, ñoàng thôøi cuõng nhaán maïnh ñeán vaán ñeà caûi
thieän quan heä Vieät – Myõ. Maët khaùc, Indonesia cuõng vaän
ñoäng Myõ neân bình thöôøng hoùa quan heä vôùi Vieät Nam ñeå
Vieät Nam bôùt phuï thuoäc vaøo Lieân Xoâ, qua ñoù vaän ñoäng Vieät
Nam ñi vaøo giaûi phaùp.
149
Trong laàn gaëp gôõ tieáp theo vôùi Ngoaïi tröôûng Mochtar
(29/7/1987), Vieät Nam vaø Indonesia ñaõ thoûa thuaän vôùi nhau
veà saùng kieán toå chöùc tieäc röôïu coác tay “Cocktail party”54.
Nhöng ñaùng tieác laø saùng kieán naøy ñaõ khoâng theå thöïc hieän
ñöôïc do söùc eùp cuûa moät vaøi nöôùc trong ASEAN.
Maëc duø vaäy, Vieät Nam vaø Indonesia vaãn kieân trì vaän
ñoäng môû caùc cuoäc hoäi ñaøm khoâng chính thöùc nhaèm giaûi
quyeát vaán ñeà Campuchia. Keát quaû laø caùc hoäi nghò JIM 1 vaø
JIM 2 ñaõ ñöôïc toå chöùc vaøo thaùng 7/1988 vaø thaùng 2/198955 .
Vaøo nhöõng naêm cuoái cuûa thaäp nieân 80, tình hình theá
giôùi coù nhieàu chuyeån bieán thuaän lôïi, taïo nhieàu khaû naêng ñeå
Ñoâng Nam AÙ tieán tôùi hoøa dòu. Caùc cöôøng quoác Myõ, Lieân Xoâ,
Trung Quoác caûi thieän quan heä vôùi nhau vaø cuøng nhau daøn
xeáp vaán ñeà Campuchia. Ñaëc bieät, cuoái naêm 1989, hai
nguyeân thuû quoác gia cuûa hai cöôøng quoác laø Bush (Myõ) vaø
Gorbachev (Lieân Xoâ) gaëp nhau taïi Malta vaø cuøng nhau
tuyeân boá chaám döùt chieán tranh laïnh, chuyeån töø ñoái ñaàu
sang giai ñoaïn ñoái thoaïi vaø hôïp taùc. Nhö vaäy laø cuoäc chieán
tranh laïnh keùo daøi maáy chuïc naêm (1945-1989) ñeán ñaây
chaám döùt. Nhìn chung, khoâng khí hoøa dòu treân theá giôùi ñaõ
aûnh höôûng tích cöïc ñeán quan heä giöõa Vieät Nam vôùi ASEAN.
Sau moät thôøi gian giuùp ñôõ nöôùc baïn Campuchia choáng
laïi naïn dieät chuûng theo lôøi keâu goïi cuûa nhaân daân
Campuchia, töø naêm 1982, boä ñoäi tình nguyeän Vieät Nam ñaõ
54
Theo saùng kieán cuûa Indonesia, giai ñoaïn I cuûa tieäc röôïu seõ môøi caùc
beân Campuchia gaëp gôõ khoâng chính thöùc treân cô sôû bình ñaúng,
khoâng ñieàu kieän tieân quyeát, khoâng mang danh hieäu chính trò. ÔÛ giai
ñoaïn II, Indonesia seõ môøi caùc beân höõu quan tham gia.
55
JIM 1 vaø JIM 2 laø chöõ vieát taét cuûa Jakarta Informal Meeting
150
ruùt quaân töø töø vaø ñeán thaùng 9/1989, Vieät Nam quyeát ñònh
ruùt heát quaân ñoäi ra khoûi Campuchia.
Vieät Nam cuõng xuùc tieán quaù trình bình thöôøng hoùa
quan heä vôùi Trung Quoác.
Veà ñoái noäi, coâng cuoäc ñoåi môùi tích cöïc cuûa Vieät Nam
keå töø naêm 1986 ñaõ ñöa ñaát nöôùc töøng böôùc oån ñònh vaø phaùt
trieån ñi leân.
Taát caû nhöõng vieäc laøm thieát thöïc ñoù cuûa Vieät Nam taùc
ñoäng maïnh meõ ñeán moái bang giao khu vöïc, laøm soáng laïi xu
theá taêng cöôøng moái quan heä thaân thieän vaø hôïp taùc ôû Ñoâng
Nam AÙ.
Caùc nöôùc ASEAN cuõng nhaän thöùc roõ: hoøa bình, oån ñònh
laø yeáu toá caáp thieát cho söï phaùt trieån cuûa moãi quoác gia cuõng
nhö cuûa khu vöïc. Vì theá, xu theá hoøa nhaäp khu vöïc ñöôïc taát caû
caùc quoác gia taùn ñoàng. Thieän chí vaø quyeát taâm ñoù ñaõ ñöôïc theå
hieän roõ raøng, döùt khoaùt qua lôøi tuyeân boá cuûa Thuû töôùng Thaùi
Lan Chatichai Choonhavan laø seõ thöïc hieän chính saùch “Bieán
Ñoâng Döông töø chieán tröôøng thaønh thò tröôøng”.
2.4 Giai ñoaïn 1989 ñeán nay
Keå töø Ñaïi hoäi VI cuûa Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam vôùi
ñöôøng loái ñoåi môùi toaøn dieän vaø moät chính saùch ñoái ngoaïi
tích cöïc “theâm baïn, bôùt thuø”, ña daïng hoùa quan heä vôùi caùc
nöôùc, ñaëc bieät laø töø sau khi Vieät Nam ruùt heát quaân ñoäi ra
khoûi Campuchia, toân troïng caùc ñieàu khoaûn cuûa Hieäp ñònh
quoác teá veà Campuchia, quan heä Vieät Nam – ASEAN khoâng
ngöøng phaùt trieån.
Thaùng 1 naêm 1989, taïi Hoäi nghò baøn troøn caùc nhaø baùo
Chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông hoïp taïi Thaønh phoá Hoà Chí
Minh, ñoàng chí Nguyeãn Vaên Linh ñaõ tuyeân boá: “Coäng hoøa
151
xaõ hoäi chuû nghóa Vieät Nam saün saøng phaùt trieån quan heä
höõu nghò vôùi caùc nöôùc ASEAN vaø caùc nöôùc khaùc trong khu
vöïc”. Cuõng taïi hoäi nghò naøy, Boä tröôûng Ngoaïi giao Nguyeãn
Cô Thaïch ñaõ tuyeân boá: “Vieät Nam saün saøng gia nhaäp hieäp
hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ”. Nhö vaäy laø thieän chí vaø mong
muoán cuûa Vieät Nam ñaõ theå hieän raát roõ raøng.
Thaùng 2/1989, taïi JIM 2, Vieät Nam vaø Laøo baøy toû
mong muoán saün saøng tham gia vaøo Hieäp öôùc Bali 1976 cuûa
ASEAN.
Tieáp ñoù, taïi Ñaïi hoäi VII, Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam,
ñöôøng loái ñoái ngoaïi “phaùt trieån quan heä höõu nghò vôùi caùc
nöôùc Ñoâng Nam AÙ vaø Chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông, phaán ñaáu
cho moät Ñoâng Nam AÙ hoøa bình, höõu nghò vaø hôïp taùc” moät
laàn nöõa ñöôïc khaúng ñònh.
Khoâng khí hoäi nhaäp khu vöïc thöïc söï soâi ñoäng trong
nhöõng naêm ñaàu thaäp nieân 90. Vôùi chính saùch côûi môû, Vieät
Nam ñaõ loâi cuoán caùc nöôùc ASEAN nhanh choùng môû roäng vaø
taêng cöôøng tieáp xuùc vôùi Vieät Nam: Caùc cuoäc trao ñoåi, tieáp
xuùc giöõa hai beân dieãn ra thöôøng xuyeân, caùc ñoaøn ñaïi bieåu
caáp cao vaø caùc ñoaøn ñaïi bieåu chuyeân ngaønh coù maët ngaøy
nhieàu ôû caû hai phía… taïo ñieàu kieän cho Vieät Nam vaø ASEAN
coù theâm nhieàu cô hoäi tìm hieåu vaø naâng cao hieåu bieát veà
nhau56.
Thaùng 9/1991, Vieät Nam ñaõ göûi thö cho oâng Chuû tòch
thöôøng tröïc ASEAN baøy toû nguyeän voïng muoán chính thöùc
tham gia Hieäp öôùc Bali. Nguyeän voïng naøy cuûa Vieät Nam
ñöôïc caùc nöôùc ASEAN hoan ngheânh vaø uûng hoä. Taïi kyø hoïp
thöù 25 cuûa Ngoaïi tröôûng caùc nöôùc ASEAN hoïp taïi Manila
56
Xem phaàn phuï luïc
152
thaùng 7/1992, Vieät Nam vaø Laøo ñaõ chính thöùc gia nhaäp
Hieäp öôùc Bali vaø ñöôïc chính thöùc coâng nhaän laø quan saùt
vieân cuûa ASEAN.
Sau söï kieän naøy, quan heä Vieät Nam – ASEAN phaùt
trieån toát ñeïp hôn bao giôø heát. Hai beân ñaõ trao ñoåi caùc cuoäc
thaêm vieáng ôû caùc caáp, keå caû caáp cao. Hoaït ñoäng hôïp taùc
song phöông vaø ña phöông ñöôïc tieán haønh. Vieät Nam ñöôïc
môøi tham gia vaøo caùc chöông trình vaø döï aùn hôïp taùc thuoäc
naêm lónh vöïc: khoa hoïc – kyõ thuaät, moâi tröôøng, vaên hoùa –
thoâng tin, du lòch vaø y teá.
Ñeå taïo moâi tröôøng thuaän lôïi hôn nöõa cho söï nghieäp ñoåi
môùi cuûa Vieät Nam, töø thaùng 2/1993, caùc nhaø laõnh ñaïo cao
nhaát cuûa Ñaûng vaø nhaø nöôùc Vieät Nam ñaõ tuyeân boá “Vieät Nam
saün saøng tham gia ASEAN vaøo thôøi ñieåm thích hôïp”. Tieáp ñoù,
trong chuyeán thaêm chính thöùc Indonesia, Chuû tòch Leâ Ñöùc
Anh cuõng tuyeân boá “cuøng vôùi söï hoã trôï tích cöïc cuûa ASEAN,
Vieät Nam ñang xuùc tieán caùc coâng vieäc chuaån bò thieát thöïc ñeå
sôùm trôû thaønh thaønh vieân ñaày ñuû cuûa ASEAN”.
Töø naêm 1993, ASEAN quyeát ñònh laäp cô cheá hoïp hieäp
thöông giöõa ASEAN vaø Vieät Nam nhaân dòp caùc hoäi nghò
Ngoaïi tröôûng ASEAN.
Thaùng 7/1993, Dieãn ñaøn an ninh khu vöïc ASEAN ñöôïc
thaønh laäp (ARF)57 ñeå baøn veà caùc vaán ñeà chính trò vaø an
ninh cuûa khu vöïc Chaâu AÙ – Thaùi Bình Döông, Vieät Nam
ñöôïc môøi tham gia vaø ñöôïc xem laø moät trong nhöõng nöôùc
saùng laäp ra Dieãn ñaøn naøy. Thaùng 7/1994, cuoäc hoïp ñaàu tieân
cuûa Dieãn ñaøn ñöôïc toå chöùc taïi Baêngcoác, Boä tröôûng Ngoaïi
giao Vieät Nam ñaõ tham gia dieãn ñaøn.
57
ARF chöõ vieát taét cuûa Asean Regional Forum
153
Vôùi nhöõng coá gaéng hoøa nhaäp cuûa Vieät Nam nhö treân,
thaùng 9 naêm 1994, laàn ñaàu tieân caùc nöôùc ASEAN ñaõ môøi
Vieät Nam tham döï hoäi nghò Boä tröôûng kinh teá ASEAN laàn
thöù 26.
Cuõng trong thaùng 9/1994, Vieät Nam ñaõ quyeát ñònh
thaønh laäp vuï ASEAN tröïc thuoäc Boä Ngoaïi giao ñeå phoái hôïp
caùc hoaït ñoäng Vieät Nam – ASEAN.
Ngaøy 17/10/1994, Boä tröôûng Ngoaïi giao Nguyeãn Maïnh
Caàm ñaõ göûi thö tôùi oâng Ngoaïi tröôûng Brunei Daruxalem
(Chuû tòch thöôøng tröïc ASEAN) chính thöùc ñaët vaán ñeà Vieät
Nam trôû thaønh thaønh vieân chính thöùc vaø ñaày ñuû cuûa
ASEAN. Caùc nöôùc trong toå chöùc ASEAN raát hoan ngheânh
quyeát ñònh cuûa Vieät Nam vaø cuøng Vieät Nam chuaån bò caùc
thuû tuïc caàn thieát cho vieäc Vieät Nam gia nhaäp ASEAN.
Ngaøy 12/1/1995 oâng Ngoaïi tröôûng Brunei göûi thö
chính thöùc thoâng baùo leã keát naïp Vieät Nam vaøo ASEAN seõ
ñöôïc toå chöùc nhaân dòp hoäi nghò Boä tröôûng Ngoaïi giao
ASEAN laàn thöù 28 toå chöùc ôû Brunei vaøo thaùng 7/1995.
Vaø ngaøy 28/7/1995, Vieät Nam ñaõ chính thöùc ñöôïc keát
naïp vaøo hieäp hoäi, trôû thaønh thaønh vieân ñaày ñuû cuûa ASEAN.
Vieäc Vieät Nam trôû thaønh thaønh vieân ñaày ñuû cuûa
ASEAN laø moät thaéng lôïi raát lôùn cuûa Vieät Nam trong quan
heä ñoái ngoaïi. Vôùi söï coù maët cuûa Vieät Nam trong hieäp hoäi,
keå töø ñaây lòch söû ASEAN seõ böôùc sang moät chöông môùi:
Thôøi kyø hoäi nhaäp vaø khu vöïc hoùa cuûa toaøn Ñoâng Nam AÙ.
3. Bang giao giöõa Vieät Nam vôùi caùc thaønh vieân
trong ASEAN
3.1 Vieät Nam – Indonesia
154
 Ngay töø khi giaønh ñöôïc ñoäc laäp, Indonesia theo ñuoåi
moät ñöôøng loái ñoái ngoaïi khoâng lieân keát, trung laäp. Do coù
nhöõng moái quan heä thaân höõu ñöôïc thieát laäp sôùm trong lòch
söû vaø cuøng chung thaân phaän lòch söû nhö nhau, neân
Indonesia luoân coù thaùi ñoä tích cöïc trong vieäc uûng hoä cuoäc
ñaáu tranh giaûi phoùng daân toäc ôû Vieät Nam. Ñaàu naêm 1954,
taïi Hoäi nghò quoác teá Colombo, Indonesia ñaõ leân tieáng ñoøi
chaám döùt chieán tranh taïi Vieät Nam, Indonesia cuõng raát tích
cöïc trong vieäc uûng hoä 5 nguyeân taéc chung soáng hoøa bình
ñöôïc neâu ra ôû Hoäi nghò Banñung 1955.
Indonesia laø thaønh vieân ñaàu tieân vaø cuõng laø moät trong
nhöõng nöôùc saùng laäp ra phong traøo khoâng lieân keát.
Do coù ñöôøng loái ñoái ngoaïi nhö treân, neân Vieät Nam
ñaùnh giaù raát cao vai troø vaø vò trí cuûa Indonesia trong khu
vöïc. Töø thaùng 12/1955, Vieät Nam vaø Indonesia ñaõ thieát laäp
quan heä ngoaïi giao ôû caáp Laõnh söï.
Naêm 1959, Chuû tòch Hoà Chí Minh sang thaêm chính
thöùc Indonesia vaø thaùng 6 naêm ñoù, Toång thoáng Indonesia,
Xucacnoâ (Soekarno) cuõng sang thaêm höõu nghò Vieät Nam.
Ngaøy 15/8/1964, sau nhöõng thaéng lôïi ñaït ñöôïc treân
maët traän ngoaïi giao, hai nöôùc nhaän thaáy caàn thieát thaét
chaët hôn nöõa quan heä song phöông neân ñaõ quyeát ñònh thieát
laäp bang giao ôû caáp Ñaïi söù.
Laø thaønh vieân cuûa ASEAN, nhöng trong thôøi gian
Vieät Nam tieán haønh cuoäc chieán tranh choáng Myõ cöùu nöôùc,
Vieät Nam vaø Indonesia vaãn duy trì quan heä ngoaïi giao chaët
cheõ. Indonesia laø nöôùc duy nhaát trong ASEAN ñaõ coâng
nhaän vaø cho pheùp Maët traän daân toäc giaûi phoùng mieàn Nam
Vieät Nam ñaët cô quan ñaïi dieän ôû Jakarta töø naêm 1963.
Ñoàng thôøi Indonesia nhieàu laàn tuyeân boá hoan ngheânh chieán
155
thaéng cuûa nhaân daân Vieät Nam trong söï nghieäp choáng Myõ
cöùu nöôùc. Vaø khi Vieät Nam giaønh thaéng lôïi hoaøn toaøn,
Indonesia ñaõ baøy toû quan ñieåm muoán ñöôïc giuùp Vieät Nam
haøn gaén veát thöông chieán tranh.
Muøa thu naêm 1978, Thuû töôùng Phaïm Vaên Ñoàng sang
thaêm chính thöùc Indonesia, ñöa quan heä hai nöôùc phaùt
trieån theâm moät böôùc.
Trong coâng cuoäc tìm kieám giaûi phaùp hoøa bình cho vaán
ñeà Campuchia, Vieät Nam vaø Indonesia coù nhöõng ñoùng goùp
raát to lôùn vaø quan troïng. Caùc cuoäc tieáp xuùc, hoäi ñaøm giöõa
hai beân taïo ñieàu kieän ñeå hieåu bieát vaø xích laïi gaàn nhau hôn.
Saùng kieán môû Cocktail party coù theå xem laø böôùc chuaån bò
tieàn ñeà quan troïng cho tieán trình hoøa giaûi vaø hoøa hôïp daân
toäc ôû Campuchia, ñoàng thôøi thaùo gôõ nhöõng trôû ngaïi ñaàu
tieân trong quan heä Vieät Nam – ASEAN.
Töø ñaàu nhöõng naêm 90 trôû laïi ñaây, quan heä giöõa hai
nöôùc tieán trieån toát ñeïp. Hai beân thöôøng xuyeân trao ñoåi
nhöõng chuyeán thaêm vieáng ôû caáp cao. Ñieån hình nhaát laø
chuyeán thaêm cuûa Toång thoáng Soeharto vaøo ñaàu naêm 1994
vaø chuyeán ñaùp thaêm cuûa Chuû tòch nöôùc Vieät Nam Leâ Ñöùc
Anh dieãn ra trong caùc ngaøy 26-29/4/1994.
Treân lónh vöïc kinh teá, Vieät Nam vaø Indonesia ñaõ kyù
keát ñöôïc nhieàu Hieäp ñònh veà kinh teá, thöông maïi vaø moät soá
lónh vöïc hôïp taùc khaùc nhö: Hieäp ñònh phaân ñònh ranh giôùi
theàm luïc ñòa, Hieäp ñònh Thöông maïi, Hieäp ñònh hôïp taùc
kinh teá, vaên hoaù, khoa hoïc kyõ thuïaât, Hieäp ñònh Khuyeán
khích vaø baûo hoä ñaàu tö, Hieäp ñònh vaän taûi bieån, Hieäp ñònh
Vaän chuyeån haøng khoâng daân duïng, Hieäp ñònh hôïp taùc laâm
nghieäp, Hieäp ñònh traùnh ñaùnh thueá hai laàn, Tuyeân boá veà
khuoân khoå Hôïp taùc Höõu nghò vaø Toaøn dieän böôùc vaøo theá kyû
156
XXI, Hieäp ñònh mieãn thò thöïc cho ngöôøi mang hoä chieáu phoå aùn coøn hieäu löïc cuûa Indonesia taïi Vieät Nam giaûm xuoáng coøn
thoâng, Baûn ghi nhôù veà hôïp taùc trong lónh vöïc daân soá, gia 13 döï aùn vôùi toång ñaàu tö laø 123,092 trieäu USD, ñöùng thöù 27
ñình vaø treû em,… trong toång soá 70 nöôùc vaø vuøng laõnh thoå ñaàu tö taïi Vieät
Chæ tính ñeán tröôùc thôøi ñieåm Vieät Nam gia nhaäp Nam. Hieän taïi, ñaàu tö tröïc tieáp cuûa Indonesia vaøo Vieät Nam
ASEAN, kim ngaïch buoân baùn giöõa hai nöôùc ñaõ ñaït treân 200 laø 13 vaø ñaàu tö cuûa Vieät Nam vaøo Indonesia laø 2 vôùi soá voán
trieäu ñoâ la Myõ. Indonesia ñaõ coù maët ôû 5 tænh vaø thaønh phoá ñaàu tö laø 9,4 trieäu USD.
cuûa Vieät Nam laø Haø Noäi, Thaønh phoá Hoà Chí Minh, Quaûng Indonesia ñöôïc Vieät Nam ñaùnh giaù cao veà uy tín vaø
Ninh, Ñoàng Nai, Baø Ròa – Vuõng Taøu, vôùi 11 döï aùn ñaàu tö hieäu quaû trong quan heä kinh teá vaø höùa heïn nhieàu trieån
thu huùt khoaûng 185 trieäu ñoâ la voán ñaàu tö. Cho tôùi thaùng voïng trong hôïp taùc töông lai.
7/1995, Indonesia ñöôïc xeáp vaøo haøng thöù 17 treân toång soá 3.2 Vieät Nam - Malaysia
caùc nöôùc vaø vuøng laõnh thoå ñaàu tö vaøo Vieät Nam.
Keå töø sau khi ñöôïc Anh trao traû ñoäc laäp vaøo ngaøy
Maëc duø chòu aûnh höôûng lôùn töø cuoäc khuûng hoaûng Chaâu 31/8/1957, tình hình chính trò cuûa Malaysia töông ñoái oån
AÙ, quan heä Vieät Nam – Indonesia vaãn tieán trieån toát ñeïp. ñònh. Chính phuû Malaysia theo ñuoåi ñöôøng loái ñoái ngoaïi ñoäc
Cho ñeán thôøi ñieåm thaùng 3/1997, Indonesia ñaõ naâng soá döï laäp, khoâng lieân keát. Malaysia laø nöôùc ñaõ xöôùng laäp khu vöïc
aùn ñaàu tö vaøo Vieät Nam leân 15 döï aùn vôùi toång voán ñaàu tö hoøa bình, töï do, trung laäp (Zopfan) naêm 1971. Ñoàng thôøi
leân ñeán 2,3 tyû USD. Chæ rieâng döï aùn xaây döïng cô sôû haï Malaysia cuõng laø nöôùc neâu saùng kieán laäp dieãn ñaøn kinh teá
taàng cho khu ñoâ thò Nam Thaêng Long do taäp ñoaøn Ciputra Ñoâng AÙ vaø laø moät trong 15 thaønh vieân saùng laäp ra nhoùm G
nhaän laõnh ñaõ chieám tôùi 2.110.674.000 USD. 15 (nhoùm 15 nöôùc ñang phaùt trieån).
Veà thöông maïi, kim ngaïch xuaát nhaäp khaåu cuûa Vieät Trong quan heä khu vöïc, Vieät Nam vaø Malaysia ñeàu coi
Nam vôùi Indonesia qua caùc naêm gaàn ñaây ñöôïc theå hieän roõ troïng söï hôïp taùc vôùi caùc khu vöïc vaø nhaát laø trong khuoân
qua baûng sau: khoå ASEAN.
(Ñôn vò tính: trieäu USD) Quan heä ngoaïi giao giöõa Vieät Nam vaø Malaysia ñöôïc
Naêm 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 thieát laäp vaøo ngaøy 30/3/1973 ôû caáp Ñaïi söù. Vaø sau khi mieàn
Xuaát 53,8 45,7 47,6 317,2 420,0 248,6 264,3 332,0 467,2 446,6 Nam Vieät Nam ñöôïc hoaøn toaøn giaûi phoùng Malaysia laø nöôùc
Nhaäp 190,0 149,0 200,0 256,5 286,8 345,4 288,9 362,6 551,5 662,7
ñaàu tieân trong ASEAN coâng nhaän chính phuû caùch maïng
laâm thôøi Coäng hoøa mieàn Nam Vieät Nam. Naêm 1976, hai
Nguoàn: Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö – Trung taâm thoâng tin
nöôùc ñaõ laäp Ñaïi söù quaùn ôû thuû ñoâ cuûa hai nöôùc.
vaø döï baùo kinh teá – xaõ hoäi quoác gia.
Vaøo thaùng 10/1978, Thuû töôùng Phaïm Vaên Ñoàng ñaõ
Veà ñaàu tö, töø 243 trieäu USD name 1999 ñeán 10/2003 ñeán thaêm chính thöùc Malaysia. Trong chuyeán thaêm naøy,
coøn 174,101 trieäu USD vôùi 14 döï aùn. Thaùng 6/2005, soá döï

157 158
Vieät Nam vaø Malaysia ñaõ cuøng kyù keát nhieàu hieäp öôùc vaø
vaên baûn quan troïng nhaèm thuùc ñaåy quan heä höõu nghò toát
ñeïp veà moïi maët giöõa hai nöôùc.
Do vaäy, töø cuoái nhöõng naêm 80, quan heä Vieät Nam –
Malaysia ñaõ phaùt trieån nhanh choùng caû veà chaát vaø löôïng.
Hai beân ñaõ trao ñoåi caùc ñoaøn ñaïi bieåu cao caáp vaø chuyeân
ngaønh treân nhieàu lónh vöïc ñeå cuøng hoïc hoûi kinh nghieäm vaø
naâng cao hieåu bieát veà nhau. Gaàn ñaây, caùc nhaø laõnh ñaïo caáp
cao cuûa hai nöôùc ñaõ coù nhöõng chuyeán thaêm vieáng quan
troïng: Thaùng 1/1992, Thuû töôùng Voõ Vaên Kieät sang thaêm
chính thöùc Malaysia, thaùng 4/1992, Thuû töôùng Malaysia
Mahathir Mohamad sang thaêm Vieät Nam, thaùng 3/1994,
Toång Bí thö Ñoã Möôøi thaêm höõu nghò Malaysia, v.v…
Treân lónh vöïc kinh teá: Malaysia laø nöôùc coù maët khaù
sôùm ôû Vieät Nam. Keå töø naêm 1992 ñeán nay, Vieät Nam vaø
Malaysia ñaõ kyù nhieàu hieäp ñònh hôïp taùc quan troïng. Ñaëc
bieät töø thaùng 8/1992, hai nöôùc ñaõ thoûa thuaän vaø ñi ñeán kyù
hieäp ñònh giaønh cho nhau quy cheá toái hueä quoác. Thaùng
3/1993, Hieäp ñònh tay ñoâi veà thanh toaùn vaø ñaåy maïnh
thöông maïi cuõng ñaõ hoaøn taát, v.v…
Vieät Nam vaø Malaysia cuõng ñaõ hoaøn taát thuû tuïc veà
hôïp taùc thaêm doø vaø khai thaùc treân vuøng choàng laán.
Caùc vaên baûn, thoaû thuaän ñaõ kyù giöõa hai nöôùc cho
ñeán nay goàm: Hieäp ñònh veà caùc chuyeán bay giöõa vaø qua
laõnh thoå hai nöôùc, Hieäp ñònh khuyeán khích vaø baûo hoä ñaàu
tö, Hieäp ñònh haøng haûi, Hieäp ñònh veà hôïp taùc kinh teá,
khoa hoïc kyõ thuaät, Hieäp ñònh hôïp taùc böu ñieän vieãn
thoâng, Hieäp ñònh thöông maïi, Hieäp ñònh thanh toaùn song
phöông giöõa Ngaân haøng nhaø nöôùc Vieät Nam vaø Ngaân
haøng quoác gia Malaisia, Hieäp ñònh hôïp taùc khoa hoïc, coâng
159
ngheä vaø moâi tröôøng, Hieäp ñònh hôïp taùc du lòch, Hieäp ñònh
hôïp taùc vaên hoaù, Hieäp ñònh traùnh ñaùnh thueá truøng, Hieäp
ñònh hôïp taùc thanh nieân vaø theå thao, Hieäp ñònh veà mieãn
thò thöïc cho ngöôøi mang hoä chieáu phoå thoâng, Baûn ghi nhôù
veà thaêm doø vaø khai thaùc daàu khí ôû nhöõng vuøng choàng laán
giöõa hai nöôùc, Baûn ghi nhôù veà hoài höông ngöôøi ti naïn,
Baûn ghi nhôù veà hôïp taùc thoâng tin, Baûn ghi nhôù laäp Uyû
ban hoãn hôïp hai nöôùc, Tuyeân boá chung veà khuoân khoå hôïp
taùc toaøn dieän trong theá kyû XXI,…
Cho ñeán thaùng 7 naêm 1995, Malaysia ñaõ ñaàu tö vaøo
Vieät Nam 39 döï aùn vôùi toång voán laø 630,847 trieäu USD,
ñöôïc xeáp haøng thöù 7 treân toång soá 53 nöôùc vaø vuøng laõnh
thoå ñaàu tö ôû Vieät Nam. Malaysia quan taâm treân heát ñeán
caùc lónh vöïc ñaàu tö coâng nghieäp, xaây döïng khu cheá xuaát,
khaùch saïn, ngaân haøng, vaø thaêm doø vaø khai thaùc daàu khí,
voán laø nhöõng theá maïnh cuûa Malaysia. Caùc coâng ty cuûa
Malaysia coù maët ôû 12 tænh vaø thaønh phoá cuûa Vieät Nam,
trong ñoù taäp trung nhaát laø Ñoàng Nai vaø Haø Noäi.
Thaùng 3/1997, Malaysia ñaõ naâng toång soá döï aùn leân
51 döï aùn vôùi toång voán gaàn 1 tyû USD, ñöùng haøng thöù 2
trong caùc nöôùc ASEAN vaø haøng thöù 7 trong toång soá caùc
nöôùc coù ñaàu tö vaøo Vieät Nam. Haàu heát caùc döï aùn cuûa
Malaysia ñöôïc thöïc hieän vôùi toác ñoä chaäm do phaàn lôùn ñeàu
laø nhöõng döï aùn quy moâ lôùn vaø chæ môùi ñöôïc xeùt caáp giaáy
pheùp hoaït ñoäng.
Naêm naêm gaàn ñaây, thöông maïi giöõa hai nöôùc taêng
nhanh, trung bình moãi naêm 20%. Kim ngaïnh buoân baùn hai
chieàu taêng töø 160 trieäu USD naêm 1996 leân 1, 029 tyû USD
vaøo naêm 2002, naêm 2003 ñaït 1,4 tyû USD vaø naêm 2004 ñaït
1,81 tyû USD. Ñaàu tö cuûa Malaisia vaøo Vieät Nam taêng töø
160
930 trieäu USD vôùi 54 döï aùn naêm 1996 leân 147 döï aùn vôùi 1,
47 tyû USD vaøo thaùng 10/2005, ñöùng thöù 3 trong soá caùc nöôùc
ASEAN vaø thöù 9 trong soá caùc nöôùc vaø vuøng laõnh thoå ñaàu tö
vaøo Vieät Nam.
Treân lónh vöïc hôïp taùc lao ñoäng, chæ hai naêm (4/2002 –
4/2004), coù khoaûng 71 nghìn lao ñoäng sang laøm vieäc taïi
Malaysia.
3.3 Vieät Nam – Singapo
Singapo ñaõ töøng laø thuoäc quoác cuûa nhieàu ñeá cheá Java,
Siam (Xieâm), Malai…. Töø naêm 1819, Anh xaâm chieám vuøng
ñaûo naøy vaø thoáng trò Singapo cho ñeán naêm 1959 Singapo
môùi giaønh ñöôïc quyeàn töï trò vaø naêm 1965 thì ñöôïc trao traû
ñoäc laäp hoaøn toaøn.
Laø moät nöôùc nhoû, Singapo chuû tröông thöïc hieän ñöôøng
loái ñoái ngoaïi khoân kheùo, ña daïng hoùa quan heä vaø caân baèng
quan heä vôùi caùc nöôùc lôùn, caùc trung taâm kinh teá lôùn.
Singapo cuõng raát coi troïng moái quan heä vôùi khu vöïc, nhaát
laø vôùi caùc nöôùc laùng gieàng. Töø khi ñöôïc ñoäc laäp ñeán nay,
Singapo luoân höôùng vaøo muïc tieâu kinh teá, môû roäng thò
tröôøng vaø thu huùt ñaàu tö nöôùc ngoaøi. Hieän taïi, Singapo laø
nöôùc tích cöïc nhaát trong vieäc thöïc hieän khu vöïc töï do
thöông maïi cuûa ASEAN (AFTA), uûng hoä vieäc thaønh laäp khu
vöïc töï do thöông maïi APEC vaø laø nöôùc ñöa ra saùng kieán
trieäu taäp Hoäi nghò caáp cao AÙ - AÂu.
Quan heä ngoaïi giao Vieät Nam – Singapo ñöôïc thieát
laäp ngaøy 1/8/1973. Song, quan heä giöõa hai nöôùc chæ thöïc söï
phaùt trieån toát ñeïp keå töø ñaàu thaäp nieân 90 trôû laïi ñaây, khi
“vaán ñeà Campuchia” ñaõ ñöôïc giaûi quyeát oån thoûa. Nhöõng
naêm gaàn ñaây, quan heä ngoaïi giao giöõa hai nöôùc boäi thu keát
161
quaû, caùc nhaø laõnh ñaïo caáp cao thöôøng xuyeân thaêm vieáng
laãn nhau: Töø 5-8/10/1993 Toång Bí thö Ñoã Möôøi thaêm
Singapo theo lôøi môøi cuûa Thuû töôùng Singapo Gohchok Tong;
Töø 17-21/12/1993, Boä tröôûng caáp cao Lyù Quang Dieäu thaêm
Vieät Nam; ngaøy 2-3/5/1994, Thuû töôùng Gohchok Tong thaêm
Vieät Nam; ngaøy 17/5/1994, Thuû töôùng Voõ Vaên Kieät thaêm
Singapo, v.v…
Veà kinh teá: Quan heä thöông maïi giöõa Vieät Nam –
Singapo ñaëc bieät phaùt trieån. Ngay töø naêm 1971, hai nöôùc
ñaõ thieát laäp quan heä buoân baùn. Luùc baáy giôø Singapo laø cöûa
ngoõ thöông maïi cuûa Vieät Nam vôùi theá giôùi.
Töø naêm 1989, khi chính phuû Singapo tuyeân boá baõi boû
leänh caám vaän thöông maïi vôùi Vieät Nam, caùc nhaø doanh
nghieäp Singapo ñaõ coù maët taïi Vieät Nam ñeå thaêm doø thò
tröôøng. Coâng ty KIEUMY Trading Pte – Ltd cuûa Singapo laø
coâng ty ñaàu tieân cuûa ASEAN ñöôïc caáp giaáy pheùp hoaït ñoäng
ôû Vieät Nam.
Ñeán naêm 1995, Singapo ñaõ ñaàu tö vaøo 22 tænh, thaønh
phoá cuûa Vieät Nam vôùi 96 döï aùn vaø toång soá voán 1.294 trieäu
USD. Trong ñoù döï aùn hoaït ñoäng trong lónh vöïc kinh doanh
baát ñoäng saûn chieám 37%, lónh vöïc coâng nghieäp chieám 23%,
coøn laïi laø lónh vöïc dòch vuï vaø cheá bieán noâng saûn.
Vaøo thôøi ñieåm thaùng 3/1997, soá döï aùn ñaàu tö cuûa
Singapo ñaõ naâng leân 148 döï aùn vaø toång soá voán treân 2,5 tyû
USD, chieám gaàn 54% toång soá voán ñaàu tö cuûa ASEAN vaø
11% toaøn boä voán ñaàu tö nöôùc ngoaøi taïi Vieät Nam. Singapo
trôû thaønh nöôùc daãn ñaàu ASEAN vaø ñöùng thöù ba trong toång
soá 55 nöôùc ñaàu tö vaøo Vieät Nam sau Ñaøi Loan (4,1 tyû USD)
vaø Nhaät (2,7 tyû USD).
162
 Singapo laø thò tröôøng xuaát khaåu lôùn thöù 5 cuûa Vieät
Nam. Naêm 1998 kim ngaïch xuaát khaåu ñaït 698, 8 trieäu
USD. Naêm 2000 ñaït 885,9 trieäu USD, naêm 2004, ñaït 1.370
trieäu USD. Caùc maët haøng xuaát khaåu sang Singapo laø daàu
thoâ, caùc maët haøng noâng saûn (gaïo, haït tieâu, caø pheâ, laïc
nhaân, rau quaû), giaøy deùp caùc loaïi, deät may, haøng coâng
nghieäp vaø ñoà uoáng, …
Veà quan heä ñaàu tö: ñaàu tö tröïc tieáp cuûa Singapo vaøo
Vieät Nam taêng nhanh. Tính ñeán thaùng 10/2005, Singapo
ñöùng thöù hai trong soá caùc nöôùc vaø vuøng laõnh thoå ñaàu tö vaøo
Vieät Nam vôùi 383 döï aùn trò giaù 7,5 tyû USD. Vieät Nam cuõng
coù moät soá döï aùn coøn hieäu löïc ôû Singapo vôùi soá voán khoaûng
vaøi trieäu USD.
Cho ñeán nay, Singapo ñöôïc xem laø nöôùc thöïc hieän
ñaàu tö thaønh coâng nhaát taïi Vieät Nam. Vieät Nam naèm trong
ñònh höôùng thò tröôøng laâu daøi cuûa Singapo veà ñaàu tö vaø
thöông maïi. Vieät Nam cuõng daønh nhieàu öu ñaõi cho caùc nhaø
ñaàu tö Singapo. Hai nöôùc ñaõ nhaát trí veà nhöõng bieän phaùp
trieån khai cuï theå saùng kieán keát noái hai neàn kinh teá, tröôùc
heát laø treân saùu lónh vöïc: ñaàu tö, thöông maïi – dòch vuï, giao
thoâng vaän taûi, coâng ngheä thoâng tin – vieãn thoâng, taøi chính
ngaân haøng vaø giaùo duïc.
3.4 Vieät Nam - Philippin
Sau khi ñöôïc Myõ trao traû ñoäc laäp (1946), trong nhieàu
naêm sau ñoù (1946-1970) Philippin vaãn bò Myõ khoáng cheá
trong ñöôøng loái ñoái ngoaïi. Ngay töø naêm 1954, Philippin ñaõ
laø nôi Myõ choïn ñeå toå chöùc ra khoái Seato, nhaèm gaây söùc eùp
vaø laøm coâng cuï ñe doïa vaø xaâm löôïc caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ.
Do bò Myõ khoáng cheá neân trong cuoäc chieán tranh Ñoâng
Döông, Philippin coù haønh ñoäng choáng ñoái Vieät Nam. Thaùng
163
6/1966, Philippin coøn göûi quaân ñoäi tröïc tieáp tham gia vaøo
cuoäc chieán taïi chieán tröôøng Nam Vieät Nam. Caùc caên cöù
khoâng quaân Clack vaø Xubic laø nôi xuaát phaùt cuûa caùc cuoäc
oanh taïc baèng khoâng quaân cuûa Myõ vaøo Vieät Nam. Chính vì
vaäy, trong suoát moät thôøi gian daøi, quan heä Vieät Nam
Philippin luoân ôû theá caêng thaúng, ñoái ñaàu.
Nhöõng chuyeån bieán tình hình ôû Ñoâng Döông töø naêm
1973 daàn daàn thay ñoåi ñöôøng loái ñoái ngoaïi cuûa Philippin.
Ngaøy 12/7/1976, quan heä ngoaïi giao Vieät Nam – Philippin
ñöôïc thieát laäp. Theá nhöng, sau ñoù do dieãn bieán cuûa “vaán ñeà
Campuchia”, quan heä naøy trôû neân caêng thaúng, beá taéc…
Vôùi quan ñieåm côûi môû, Vieät Nam ñaõ chuû ñoäng bình
thöôøng hoùa quan heä vôùi caùc nöôùc, taêng cöôøng hôïp taùc vôùi beø
baïn treân theá giôùi, ñaëc bieät laø vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc.
Nhôø vaäy, quan heä Vieät Nam – Philippin töøng böôùc phaùt
trieån sau hai chuyeán thaêm chính thöùc cuûa Boä tröôûng ngoaïi
giao Nguyeãn Duy Trinh (1/1978) vaø Thuû töôùng Phaïm Vaên
Ñoàng (9/1978) tôùi Philippin.
Töø naêm 1990 trôû laïi ñaây, moái bang giao ngaøy caøng toát
ñeïp. Baét ñaàu töø thaùng 3/1990, boä ngoaïi giao cuûa hai nöôùc
duy trì ñeàu ñaën caùc cuoäc tham khaûo chính trò thöôøng nieân.
Ñaây laø cô cheá tieáp xuùc chính thöùc haøng naêm ñaàu tieân giöõa
moät nöôùc ASEAN vôùi Vieät Nam.
Thaùng 2/1992, Thuû töôùng Voõ Vaên Kieät sang thaêm vaø
laøm vieäc taïi Philippin. Sau cuoäc tieáp xuùc naøy, hai beân ñaõ thoûa
thuaän vaø kyù keát nhieàu hieäp ñònh veà hôïp taùc thöông maïi, khoa
164
hoïc – kyõ thuaät, haøng haûi, haøng khoâng, baûo hoä vaø khuyeán
khích ñaàu tö, baûo hoä vaø khuyeán khích noâng nghieäp…58
Thaùng 3/1994, Toång thoáng Philippin, F. Ramos ñaõ
sang thaêm chính thöùc Vieät Nam.
Treân lónh vöïc kinh teá, quan heä thöông maïi Vieät Nam
– Philippin khaù phaùt ñaït. Vieät Nam hieän ñang cung caáp cho
Philippin gaïo traéng, caùt traéng, goã cheá bieán vaø tinh daàu, vaø
nhaäp veà töø Philippin vaät lieäu xaây döïng, phaân boùn, hoùa chaát,
thuoác taây… Kim ngaïch thöông maïi song phöông giöõa hai
nöôùc ngaøy caøng gia taêng. Naêm 2003, ñaït 450 trieäu USD.
Naêm 2004, Vieät Nam xuaát sieâu sang Philippin ñaït 498,6
trieäu USD, nhaäp veà 188,5 trieäu USD.
Veà ñaàu tö, vaøo thôøi ñieåm thaùng 7/1995, Philippin coù caû
thaûy 10 döï aùn ñaàu tö vaøo Vieät Nam vôùi soá voán laø 67,46
trieäu USD ñöùng haøng thöù 20 treân toång soá 53 nöôùc vaø vuøng
laõnh thoå ñaàu tö vaøo Vieät Nam. Caùc lónh vöïc maø Philippin
quan taâm laø coâng nghieäp (45,9 trieäu USD) vaø khaùch saïn.
Phaàn lôùn caùc ñaàu tö cuûa Philippin ñeàu taäp trung vaøo phía
Baéc nhö hai coâng trình ñang hoaït ñoäng toát laø lieân doanh
58
Caùc hieäp ñònh maø Vieät Nam vaø Philippin ñaõ kyù keát cho ñeán tröôùc
1995 goàm:
- Naêm 1978: Kyù caùc hieäp ñònh veà hôïp taùc kinh teá vaø khoa hoïc – kyõ
thuaät, hieäp ñònh thöông maïi vaø hieäp ñònh veà vaän taûi haøng khoâng.
- Naêm 1992: Hieäp ñònh khuyeán khích vaø baûo ñaûm ñaàu tö, hieäp ñònh
veà thaønh laäp Uyû ban hoãn hôïp veà thöông maïi vaø UB hoãn hôïp veà kinh
teá, Hieäp ñònh veà vaän taûi ñöôøng bieån.
- Naêm 1994: Thoûa thuaän thaønh laäp Uyû ban hoãn hôïp veà hôïp taùc song
phöông, Hieäp ñònh veà vaên hoùa vaø Hieäp ñònh veà du lòch, Nghò ñònh
thö veà trao ñoåi haøng hoùa giöõa hai nöôùc.
165
saûn xuaát oâ toâ Hoøa Bình (voán ñaàu tö 35,15 trieäu USD) vaø
Trung taâm thöông maïi haøng haûi (voán ñaàu tö 12 trieäu USD).
Naêm 1997, soá döï aùn ñaàu tö cuûa Philippin vaøo Vieät
Nam ñaõ taêng leân 14 döï aùn vôùi toång voán ñaàu tö laø 226 trieäu
USD, ñöùng haøng thöù 5 trong ASEAN vaø haøng thöù 17 trong
55 nöôùc vaø vuøng laõnh thoå ñaàu tö vaøo Vieät Nam.
Tính ñeán thaùng 6/2005, soá döï aùn ñaàu tö cuûa Philippin
ñang coøn hieäu löïc vaøo Vieät Nam laø 22 döï aùn, ñöùng thöù 24
trong toång soá nöôùc vaø vuøng laõnh thoå ñaàu tö vaøo Vieät Nam
vaø thöù 4 trong caùc nöôùc ASEAN.
3.5 Vieät Nam – Thaùi Lan
Sau chieán tranh theá giôùi thöù II, nhaân daân Vieät Nam
moät laàn nöõa phaûi ñöông ñaàu vôùi caùc cuoäc chieán tranh do
Phaùp vaø Myõ gaây ra. Trong tình hình ñoù, chính phuû Pridi
Phanomyong ôû Thaùi Lan ñaõ giaønh cho nhaân daân Vieät Nam
söï giuùp ñôõ caûm ñoäng. Chính phuû cuûa oâng Pridi ñaõ giuùp Vieät
Nam thaønh laäp cô quan ñaïi dieän cuûa Chính phuû Vieät Nam
daân chuû coïâng hoøa vaø cô quan thoâng tin ñeå tuyeân truyeàn
ñöôøng loái khaùng chieán vaø chính saùch ngoaïi giao cuûa Vieät
Nam ra nöôùc ngoaøi. Chính phuû Pridi cuõng cho pheùp kieàu
baøo ta ôû Thaùi Lan ñöôïc taäp luyeän quaân söï, mua saém vuõ khí
vaø thaønh laäp caùc ñôn vò “Boä ñoäi haûi ngoaïi” cuûa cuï Hoà, ñöa
veà Nam Boä chieán ñaáu. Tuy chæ toàn taïi trong moät thôøi gian
ngaén, nhöng, nhöõng gì maø chính phuû Pridi ñaõ laøm cho Vieät
Nam laø raát quan troïng vaø coù yù nghóa.
Keå töø naêm 1947, Thaùi Lan theo ñuoåi ñöôøng loái ñoái
ngoaïi taêng cöôøng hôïp taùc vôùi caùc nöôùc trong khu vöïc, nhaát
laø Ñoâng nam AÙ. Do vò trí ñòa lyù cuûa mình, Thaùi Lan muoán
laø “caàu noái” giöõa Ñoâng Döông vôùi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ coøn
166
laïi. Thaùi Lan cuõng thöïc hieän ñöôøng loái ñoái ngoaïi thaân nöôùc
lôùn. Töø naêm 1950, Thaùi Lan ñaõ kyù vôùi Myõ Hieäp ñònh vieän
trôï quaân söï, kinh teá vaø hôïp taùc kyõ thuaät. Naêm 1954, chính
phuû Phibun soát saéng giuùp Myõ thieát laäp khoái SEATO vaø bieán
Baêngcoác thaønh truï sôû cuûa khoái naøy. Ñaïi dieän cuûa Phibun
cuõng ñeà nghò ñaët Nam Vieät Nam, Laøo vaø Campuchia vaøo
vuøng baûo hoä cuûa SEATO. Ngaøy 6/3/1962, Thaùi Lan kyù vôùi
Myõ Thoâng caùo Raxcô Khoâman cho pheùp Myõ baûo veä Thaùi
Lan khoâng caàn coù söï thoûa thuaän cuûa caùc nöôùc thaønh vieân
SEATO. Thaùi Lan cuõng cho pheùp Myõ ñöôïc söû duïng caùc caên
cöù khoâng quaân Udon Takli vaø Kovat ñeå neùm bom sang Vieät
Nam vaø tröïc tieáp göûi quaân tham chieán ôû chieán tröôøng Nam
Vieät Nam.
Coù theå noùi trong suoát cuoäc chieán tranh Ñoâng Döông,
quan heä Vieät Nam – Thaùi Lan caêng thaúng, ñoái ñaàu. Tình
hình naøy chæ ñöôïc caûi thieän böôùc ñaàu sau naêm 1975. Ngaøy
6/8/1976, Vieät Nam vaø Thaùi Lan thieát laäp quan heä ngoaïi
giao. Theá nhöng, ngay sau ñoù trình traïng caêng thaúng laïi laäp
laïi khi nhöõng ngöôøi daân toäc cöïc ñoan Campuchia gaây ra “vaán
ñeà Campuchia”. Trong suoát 10 naêm tieáp theo (1978-1988), do
nhöõng xung ñoät veà lôïi ích vaø söï chi phoái cuûa caùc nöôùc lôùn,
Thaùi Lan thi haønh chính saùch ñoái ngoaïi thuø nghòch vôùi Vieät
Nam nhö: khuûng boá Vieät kieàu ta ôû Thaùi Lan, ñöa Vieät kieàu
vaøo traïi taäp trung ôû Xikhiu, vu khoáng Vieät Nam xaâm löôïc
Campuchia vaø ñe doïa taán coâng bieân giôùi Thaùi Lan, v.v… Roõ
raøng moái quan heä hai nöôùc trong giai ñoaïn naøy ñaëc bieät xaáu
ñi vaø dieãn bieán voâ cuøng phöùc taïp.
Ñeå laøm dòu tình hình, Vieät Nam ñaõ ra söùc tìm kieám
giaûi phaùp nhaèm giaûi quyeát vaán ñeà Campuchia vaø goùp phaàn
laäp laïi oån ñònh khu vöïc. Thieän chí cuûa Vieät Nam sau ñoù ñaõ
ñöôïc phía Thaùi Lan ghi nhaän. Thaùng 4 naêm 1988, Thuû
167
töôùng môùi cuûa Thaùi Lan - oâng Chatichai Choonhavan - leân
caàm quyeàn, chæ sau ñoù ít laâu, oâng Choohavan ñaõ tuyeân boá
thay ñoåi chính saùch ñoái ngoaïi “Bieán Ñoâng Döông töø chieán
tröôøng thaønh thò tröôøng”. Tuyeân boá naøy ñöôïc nhaân daân
Thaùi Lan uûng hoä vaø chính phuû Vieät Nam cuõng nhö chính
phuû caùc nöôùc trong khu vöïc hoan ngheânh.
Töø naêm 1990 trôû laïi ñaây, quan heä Vieät Nam – Thaùi
Lan phaùt trieån toát ñeïp. Raát nhieàu baát ñoàng ñaõ töøng böôùc
ñöôïc thaùo gôõ. Hai beân tích cöïc qua laïi thaêm vieáng ñeå coù dòp
hieåu roõ veà nhau hôn59.
Treân lónh vöïc kinh teá: Hai beân ñaõ kyù ñöôïc treân 30
hieäp ñònh lieân quan ñeán thöông maïi, kinh teá, khoa hoïc, kyõ
thuaät, du lòch, moâi tröôøng, y teá, v.v… Vieät Nam coi Thaùi Lan
laø ngöôøi baïn haøng lôùn cuûa mình, ngöôïc laïi Thaùi Lan cuõng
xem Vieät Nam laø baïn haøng thuoäc haøng öu tieân soá moät. Kim
ngaïch buoân baùn giöõa hai nöôùc khoâng ngöøng gia taêng60.
Vaøo thôøi ñieåm 7/1995, Thaùi Lan ñaõ ñaàu tö vaøo Vieät
Nam 48 döï aùn, voán ñaàu tö khoaûng 305 trieäu USD. Chuû yeáu
caùc döï aùn ñeàu taäp trung vaøo lónh vöïc saûn xuaát haøng tieâu
duøng, cheá bieán thöïc phaåm, vôùi quy moâ vöøa vaø nhoû.
Naêm 1997, soá döï aùn ñaõ naâng leân con soá 90 vaø soá voán
ñaàu tö treân 950 trieäu USD. Tuy nhieân cuõng coù tôùi 24 döï aùn
ñaõ bò ruùt giaáy pheùp hoaït ñoäng. Ñieàu ñoù cho thaáy trong ñaàu
59
Keå töø 1992, chính phuû vaø nhaân daân Vieät Nam ñaõ ñoùn tieáp caùc
ñoaøn khaùch cao caáp töø Thaùi Lan lieân tuïc sang thaêm Vieät Nam:
Thaùng 1/1992, Thöù tröôûng Thaùi Lan A.Annan Pani Araxun; thaùng
11/1992 Thaùi töû Thaùi Lan Maha Vachira Loncon, thaùng 2/1993: Coâng
chuùa Maha Chaêccrisirinthon; Thaùng 3/1994, Thuû töôùng Xuoân Lòch
Phay, v.v…
60
Xem phuï luïc: baûng 2
168
tö, phía Thaùi Lan vaãn coøn coù khaù nhieàu haïn cheá do nhieàu
nguyeân nhaân neân deã daãn ñeán ñoå beå.
Tính ñeán thaùng 10/2005, Thaùi Lan coù 125 döï aùn ñaàu tö
vaøo Vieät Nam vôùi soá voán ñaàu tö laø 1,47 tyû USD, ñöùng thöù 8
trong toång soá nöôùc vaø vuøng laõnh thoå ñaàu tö vaøo Vieät Nam.
Veà thöông maïi, kim ngaïch buoân baùn hai chieàu cuûa hai
nöôùc trong 9 thaùng ñaàu naêm 2005 ñaït 2,36 tyû USD, taêng
44,3% vaø vöôït con soá cuûa caû naêm 2004. hieän Vieät Nam ñang
thu heïp daàn möùc nhaäp sieâu töø thò tröôøng Thaùi Lan.
3.6 Vieät Nam – Brunei Daruxalem
Brunei laø moät nöôùc nhoû naèm ôû Taây Baéc ñaûo Borneo. ÔÛ
theá kyû XVI, Brunei töøng laø moät ñeá cheá huøng maïnh ñaõ laøm
chuû toaøn boä ñaûo Borneo vaø moät soá ñaûo cuûa Philippin. Töø theá
kyû XVII, vöông quoác naøy suy yeáu daàn vaø bò Anh bieán thaønh
xöù baûo hoä. Brunei giaønh ñöôïc quyeàn töï trò vaøo naêm 1971 vaø
ñoäc laäp hoaøn toaøn vaøo naêm 1984.
Naêm 1992, Thuû töôùng Voõ Vaên Kieät thaêm chính thöùc
Brunei, môû ñaàu cho moái quan heä giöõa hai nöôùc. Ngay trong
cuoäc thaêm vieáng naøy, hai nöôùc ñaõ chính thöùc kyù keát caùc
vaên kieän thieát laäp quan heä ngoaïi giao vaøo ngaøy 29/2/1992.
Tuy môùi thieát laäp quan heä, song moái bang giao giöõa
Vieät Nam vaø Brunei ñang höùa heïn nhieàu tieàm naêng vaø seõ
phaùt trieån toát ñeïp trong töông lai. Hieän taïi, hai nöôùc ñaõ kyù
Hieäp ñònh veà vaän chuyeån haøng khoâng vaø ñang xem xeùt
haøng loaït caùc hieäp ñònh khaùc nhaèm taïo ñieàu kieän thuaän lôïi
vaø cô sôû phaùp lyù cho vieäc ñaåy maïnh quan heä höõu nghò vaø
hôïp taùc trong töông lai. Hai nöôùc cuõng ñaõ kyù Hieäp ñònh
thöông maïi vaøo naêm 2001.
169
Veà kinh teá: Cho ñeán naêm 1997, Vieät Nam chæ môùi thu
huùt ñöôïc moät vaøi döï aùn ñaàu tö töø phía Brunei, trong ñoù döï
aùn lôùn nhaát laø Lieân doanh beâ toâng troän saün ñang hoaït ñoäng
taïi Haø Taây vôùi soá voán 2,5 trieäu USD. Tính ñeán thaùng
6/2005, Brunei ñöùng haøng thöù 49 treân 70 nöôùc vaø vuøng laõnh
thoå ñaàu tö vaøo Vieät Nam. Ñaàu tö tröïc tieáp cuûa Brunei hieän
nay laø 5 döï aùn vôùi soá voán laø 10, 4 trieäu USD.
3.7. Vieät Nam – Mianma
Mianma laø moät quoác gia coù lòch söû laâu ñôøi ôû Ñoâng
Nam AÙ. Töø theá kyû XIX, thöïc daân Anh ñaõ ba laàn xaâm löôïc
Mianma vaøo caùc naêm: 1824-1826; 1852-1853 vaø 1885.
Mianma bò bieán thaønh thuoäc ñòa cuûa Anh trong suoát moät
thôøi gian daøi töø 1885 ñeán 1942. Töø 1942 ñeán 1945, Nhaät
Baûn xaâm löôïc nöôùc naøy. Sau ñoù Anh taùi chieám Mianma.
Ngaøy 4/1/1948, tröôùc söï ñaáu tranh beàn bæ, cöông quyeát cuûa
nhaân daân Mianma, Anh ñaõ buoäc phaûi trao traû ñoäc laäp cho
Mianma.
Töø sau khi giaønh ñöôïc ñoäc laäp Mianma baét tay vaøo
xaây döïng vaø phaùt trieån ñaát nöôùc theo moâ hình Nhaø nöôùc
lieân bang theo theå cheá ña ñaûng.
Trong moät thôøi gian daøi, Mianma theo ñuoåi ñöôøng loái
ñoái ngoaïi trung laäp ñeå giöõ gìn neàn ñoäc laäp cuûa mình. Keå töø
thaäp nieân 90 trôû laïi ñaây, ñöôøng loái ñoái ngoaïi cuûa Mianma
coù söï thay ñoåi theo höôùng tích cöïc. Ñoù laø thöïc thi moät chính
saùch ñoái ngoaïi ñoäc laäp tích cöïc vôùi caùc muïc tieâu: hoøa bình,
ñoäc laäp, khoâng lieân keát, quan heä höõu nghò vôùi taát caû caùc
nöôùc treân theá giôùi, ñaëc bieät laø caùc nöôùc laùng gieàng.
Quan heä Vieät Nam – Mianma ñöôïc thieát laäp khaù sôùm.
Ngay töø naêm 1947, Vieät Nam ñaõ thieát laäp ñöôïc cô quan
170
thöôøng truù ôû Rangoon. Ñeán naêm 1948, cô quan naøy ñöôïc Vôùi nhöõng noã löïc tích cöïc töø hai phía, quan heä Vieät
naâng leân thaønh cô quan ñaïi dieän cuûa Vieät Nam ôû Mianma. Nam – Mianma ñaõ vaø ñang gaët haùi nhöõng keát quaû ban ñaàu.
Vaø ngaøy 28/5/1975, quan heä giöõa hai nöôùc ñaõ thieát laäp ôû Trong nhöõng naêm qua, hai nöôùc ñaõ cöû nhieàu ñoaøn ñaïi bieåu
caáp Ñaïi söù. thaêm vieáng, trao ñoåi kinh nghieäm laãn nhau trong caùc lónh
vöïc noâng nghieäp, giao thoâng vaø saûn xuaát ñaù quyù. Vieät Nam
Trong cuoäc chieán tranh Ñoâng Döông, maëc duø thöïc thi
ñaõ tích cöïc uûng hoä Mianma gia nhaäp ASEAN vaø hieän nay
ñöôøng loái ñoái ngoaïi trung laäp, nhöng chính phuû Mianma
vaãn tieáp tuïc thuùc ñaåy hôn nöõa quan heä nhieàu maët vôùi
vaãn tích cöïc uûng hoä cuoäc ñaáu tranh cuûa nhaân daân Vieät
Mianma treân nguyeân taéc: toân troïng ñoäc laäp, chuû quyeàn,
Nam. Ngöôïc laïi, chính phuû Vieät Nam cuõng raát coi troïng
khoâng can thieäp vaøo coâng vieäc noäi boä cuûa nhau, hôïp taùc,
quan heä höõu nghò vôùi Mianma, tích cöïc tranh thuû söï ñoàng
bình ñaúng vaø cuøng coù lôïi.
tình vaø uûng hoä cuûa Mianma ñoái vôùi cuoäc ñaáu tranh chính
nghóa cuûa nhaân daân Vieät Nam. Caùc hieäp ñònh maø hai nöôùc ñaõ kyù keát bao goàm: Hieäp
ñònh veà vieäc thieát laäp Uyû ban hoãn hôïp veà hôïp taùc song
Töø ñaàu thaäp nieân 90 trôû laïi ñaây, quan heä Vieät Nam –
phöông, Hieäp ñònh thöông maïi vaø hôïp taùc trong lónh vöïc du
Mianma caøng coù böôùc phaùt trieån toát ñeïp. Ñaëc bieät, chuyeán
lòch, Hieäp ñònh veà traùnh ñaùnh thueá hai laàn vaø ngaên chaën
thaêm chính thöùc Mianma cuûa Thuû töôùng nöôùc Coäng hoøa xaõ
troán laäu thueá, Hieäp ñònh thuùc ñaåy vaø baûo hoä ñaàu tö, Hieäp
hoäi chuû nghóa Vieät Nam Voõ Vaên Kieät dieãn ra vaøo thaùng 5
ñònh veà hôïp taùc vaên hoaù, Hieäp ñònh veà phoøng choáng toäi
naêm 1994 ñaõ môû ra moät thôøi kyø môùi trong quan heä giöõa hai
phaïm, Hieäp ñònh veà mieãn thò thöïc,…
nöôùc treân nhieàu lónh vöïc. Trong chuyeán thaêm vaø laøm vieäc
Quan heä thöông maïi giöõa hai nöôùc tuy ñaõ ñöôïc thuùc
naøy, hai beân ñaõ kyù keát caùc vaên kieän quan troïng: Hieäp ñònh
ñaåy song vaãn chöa töông xöùng vôùi quan heä chính trò. Kim
thöông maïi, Hieäp ñònh hôïp taùc du lòch; quyeát ñònh thaønh
ngaïch buoân baùn hai chieàu ñaõ taêng töø 13 trieäu USD naêm
laäp Uyû ban hoãn hôïp Vieät Nam – Mianma vaø ñi ñeán thoûa
2002 leân 40 trieäu USD vaøo naêm 2004 vaø döï ñònh saép tôùi seõ
thuaän nhaèm taêng cöôøng söï hôïp taùc giöõa caùc ngaønh cuûa hai
taêng leân 50 trieäu USD.
nöôùc.
3.8 Quan heä Vieät Nam – Laøo
Thaùng 8 naêm 1994, bieân baûn ghi nhôù (MOU) veà
chöông trình hôïp taùc 6 naêm (1994-2000) giöõa hai nöôùc ñaõ Sau khi chieán tranh theá giôùi laàn thöù hai keát thuùc, chôùp
ñöôïc kyù keát. thôøi cô, nhaân daân Laøo ñaõ khôûi nghóa giaønh chính quyeàn vaø
trònh troïng tuyeân boá tröôùc theá giôùi neàn ñoäc laäp cuûa Laøo vaøo
Thaùng 3 naêm 1995, trong chuyeán thaêm vaø laøm vieäc
ngaøy 12/10/1945. Thaùng 3/1946, thöïc daân Phaùp quay trôû laïi
taïi Vieät Nam cuûa Thuû töôùng Mianma Than Sueà, hai beân ñaõ
xaâm löôïc Laøo. Keå töø ñaây, nhaân daân Laøo böôùc vaøo cuoäc khaùng
xuùc tieán hoïp Uyû ban hoãn hôïp hôïp taùc kinh teá kyõ thuaät laàn
chieán laâu daøi, anh duõng choáng thöïc daân Phaùp vaø ñeá quoác Myõ
thöù nhaát. Vaø ñeán thaùng 1 naêm 1997, Uyû ban hoãn hôïp ñaõ
(1945 – 1975). Ngaøy 2/12/1975, nöôùc Coäng hoaø daân chuû nhaân
hoïp laàn thöù hai.

171 172
daân Laøo chính thöùc thaønh laäp. Cuõng töø ñoù, nhaân daân Laøo
böôùc vaøo giai ñoaïn xaây döïng cheá ñoä daân chuû nhaân daân roài
tieán leân theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa.
Quan heä Vieät Nam – Laøo thôøi hieän ñaïi phaùt trieån toát
ñeïp. Do coù chung keû thuø xaâm löôïc laø Phaùp – Myõ, nhaân daân
hai nöôùc ñaõ phaùt huy truyeàn thoáng ñoaøn keát chieán ñaáu
trong cuoäc chieán tranh Ñoâng Döông. Töø naêm 1947, lieân
minh Vieät – Laøo ñaõ ñöôïc cuûng coá, boä ñoäi tình nguyeän Vieät
Nam ñaõ coù maët treân ñaát Laøo giuùp ñôõ phong traøo khaùng
chieán cuûa nhaân daân Laøo. Söï phoái hôïp giöõa caùch maïng hai
nöôùc ñaõ taïo neân söùc maïnh toång hôïp, laàn löôït ñaùnh baïi caû
hai ñeá quoác ñaàu soû laø Phaùp vaø Myõ, ñöa nhaân daân hai nöôùc
tieán vaøo kyû nguyeân hoaø bình, ñoäc laäp, phaùt trieån.
Ngaøy 6 thaùng 9 naêm 1962, Vieät Nam vaø Laøo thieát laäp
quan heä ôû caáp Ñaïi söù. Moái quan heä giöõa hai nhaø nöôùc tieáp
tuïc ñöôïc khaúng ñònh nhö “moâi vôùi raêng”.
Töø naêm 1964, ñeá quoác Myõ baét ñaàu söû duïng khoâng quaân
neùm bom taøn phaù daõ man caùc vuøng giaûi phoùng Laøo, phaùi
haøng ngaøn coá vaán quaân söï Myõ sang tröïc tieáp ñieàu khieån
cuoäc chieán tranh vaø ñöa nhieàu ñôn vò lính ñaùnh thueâ Thaùi
Lan sang tham chieán ôû Laøo. Keå töø ñoù, nhaân daân Laøo phaûi
böôùc vaøo cuoäc khaùng chieán choáng hình thaùi “chieán tranh
ñaëc bieät” vaø tieáp ñoù laø “chieán tranh ñaëc bieät taêng cöôøng”
cuûa Myõ. Trong cuoäc ñaáu tranh ñoù, nhaân daân hai nöôùc Vieät
Nam – Laøo luoân saùt caùnh beân nhau, giuùp ñôõ vaø taïo ñieàu
kieän cho nhau cuøng chieán ñaáu choáng keû thuø chung. Noùi veà
moái quan heä thaém tình ñoaøn keát chieán ñaáu giöõa nhaân daân
hai nöôùc, Thuû töôùng chính phuû nöôùc Coäng hoaø daân chuû
nhaân daân Laøo Kay Xoûn Phoâm Vi Haûn ñaõ khaúng ñònh:
“Trong lòch söû caùch maïng theá giôùi cuõng coù taám göông saùng
173
choùi veà tinh thaàn quoác teá voâ saûn, nhöng chöa ôû ñaâu vaø chöa
bao giôø coù söï ñoaøn keát lieân minh chieán ñaáu ñaëc bieät laâu daøi,
toaøn dieän nhö vaäy. Hôn ba möôi naêm qua maø vaãn trong
saùng nhö xöa. Moät söï ñoaøn keát lieân minh beàn vöõng ñaõ phaùt
huy cao ñoä tinh thaàn ñoäc laäp, töï chuû vaø moïi nhaân toá chuû
quan cuûa töøng daân toäc vaø keát hôïp vôùi söùc maïnh cuûa hai daân
toäc cuøng chieán ñaáu vaø cuøng chieán thaéng, cuøng thöïc hieän söù
meänh cao caû cuûa mình tröôùc daân toäc vaø phong traøo caùch
maïng theá giôùi”.
Ngaøy 21/02/1973, Myõ vaø tay sai buoäc phaûi kyù hieäp ñònh
Vieâng Chaên laäp laïi hoaø bình, thöïc hieän hoaø hôïp daân toäc ôû
Laøo.
Naêm 1975, Vieät Nam vaø Laøo cuøng daønh ñöôïc thaéng lôïi
cuoái cuøng trong söï nghieäp choáng Myõ cöùu nöôùc.
Ngaøy 18/07/1977, Vieät Nam kyù vôùi Laøo Hieäp öôùc höõu
nghò vaø hôïp taùc toaøn dieän. Cuøng thôøi ñieåm naøy, Hieäp öôùc
hoaïch ñònh bieân giôùi quoác gia giöõa hai nöôùc cuõng ñaõ ñöôïc
kyù keát.
Ñeå giuùp Laøo khaéc phuïc nhöõng haäu quaû chieán tranh, xaây
döïng laïi ñaát nöôùc, trong chuyeán thaêm vaø laøm vieäc taïi Laøo
Toång Bí thö Leâ Duaån vaø Thuû töôùng Phaïm Vaên Ñoàng ñaõ
thay maët Ñaûng vaø chính phuû Vieät Nam kyù Hieäp ñònh veà
vieäc Vieät Nam vieän trôï khoâng hoaøn laïi vaø cho vay khoâng
laáy laõi trong ba naêm (1978 – 1980). Theo ñoù, haøng naêm
Vieät Nam vieän trôï cho Laøo khoaûng 50 – 60 tyû ñoàng Vieät
Nam. Ngaøy 14/01/1996, taïi thuû ñoâ Vieâng Chaên, chính phuû
hai nöôùc ñaõ kyù Hieäp ñònh kinh teá, vaên hoaù, khoa hoïc – kyõ
thuaät thôøi kyø 1996 – 2000. Töø naêm 1997, Vieät Nam baét ñaàu
vieän trôï cho Laøo 57 tyû ñoàng Vieät Nam naèm trong khoaûn
vieän trôï khoâng hoaøn laïi cuûa Vieät Nam cho Laøo theo tinh
174
thaàn Hieäp ñònh treân. Hieän nay, moãi naêm Vieät Nam vieän trôï
khoâng hoaøn laïi cho Laøo 10 trieäu USD.
Ngaøy 11/01/1997, taïi Haø Noäi, chính phuû hai nöôùc tieáp
tuïc kyù Hieäp ñònh veà hôïp taùc kinh teá, vaên hoaù, khoa hoïc –
kyõ thuaät naêm 1997.
Quan heä maäu dòch giuõa hai nöôùc khoâng ngöøng gia taêng.
Naêm 1996, giaù trò haøng hoaù Vieät Nam xuaát khaåu sang Laøo
ñaït 33 trieäu ñoâ la vaø nhaäp veà töø Laøo 135,8 trieäu ñoâ la.
Chính phuû hai nöôùc quyeát ñònh giaûm 50% thueá suaát cho
haøng hoaù trao ñoåi giöõa hai nöôùc. Nhöõng naêm gaàn ñaây
thöông maïi hai nöôùc phaùt trieån toát. Saùu thaùng ñaàu naêm
2005, kim ngaïch xuaát nhaäp khaåu hai chieàu ñaït 79,6 trieäu
USD, taêng 25% so vôùi naêm 2004.
Hai nhaø nöôùc cuõng taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho caùc
ngaønh, caùc ñòa phöông vaø caùc doanh nghieäp thuoäc caùc ngaønh
kinh teá môû roäng hôïp taùc tröïc tieáp cuøng coù lôïi vaø khuyeán
khích caùc doanh nghieäp hai beân lieân doanh hai beân hoaëc
nhieàu beân ñeå ñaáu thaàu xaây döïng caùc coâng trình quoác teá vaø
trong nöôùc theo thoâng leä quoác teá vaø treân cô sôû moái quan heä
ñaëc bieät giöõa hai nöôùc. Hieän Laøo ñang laø ñoái taùc ñaàu tö lôùn
thöù hai cuûa caùc doanh nghieäp Vieät Nam vôùi 41 döï aùn vaø toång
voán ñaàu tö laø 84,5 trieäu USD. Laøo cuõng coù 6 döï aùn ñang hoaït
ñoäng taïi Vieät Nam vôùi soá voán 16,1 trieäu USD.
Nhaø nöôùc Vieät Nam tieáp tuïc taïo moïi ñieàu kieän thuaän lôïi
ñeå haøng hoaù vaø hoaït ñoäng xuaát khaåu cuûa Laøo ñöôïc quaù caûnh
qua laõnh thoå vaø söû duïng moät soá caûng bieån cuûa Vieät Nam.
Vieät Nam ñaõ vaø ñang giuùp ñôõ Laøo ñaøo taïo caùc chuyeân gia,
löu hoïc sinh, caùn boä ôû caùc lónh vöïc maø Vieät Nam coù öu theá
vaø ñieàu kieän. Tính töø naêm 1976 ñeán naêm 1999, chính phuû
175
Vieät Nam ñaõ ñaøo taïo giuùp Laøo khoaûng 12.450 sinh vieân,
hoïc sinh, vôùi soá voán ñaøo taïo leân ñeán 115 tyû ñoàng.
Caùc lónh vöïc ñaàu tö, thöông maïi, y teá, naêng löôïng,
noâng laâm nghieäp, ño ñaïc baûn ñoà, khaûo saùt quy hoaïch phaùt
trieån kinh teá – xaõ hoäi… giöõa hai nöôùc ñeàu coù söï hôïp taùc hieäu
quaû vaø ngaøy caøng phaùt trieån.
3.9 Quan heä Vieät Nam – Campuchia
Thaùng 10/ 1945, quaân ñoäi Phaùp trôû laïi xaâm löôïc
Campuchia. Trieàu ñình phong kieán nhanh choùng quy thuaän
Phaùp vaø ngaøy 7/4/1946 ñaõ kyù vôùi Phaùp hieäp ñònh chaáp
nhaän söï thoáng trò trôû laïi cuûa Phaùp ôû Campuchia. Döôùi söï
laõnh ñaïo cuûa Ñaûng Coäng saûn Ñoâng Döông vaø töø naêm 1951
trôû ñi laø Ñaûng Nhaân daân caùch maïng Campuchia, nhaân daân
Campuchia ñaõ anh duõng ñöùng leân tieán haønh cuoäc khaùng
chieán choáng thöïc daân Phaùp xaâm löôïc.
Vôùi truyeàn thoáng ñoaøn keát chieán ñaáu choáng ngoaïi
xaâm, nhaân daân ba nöôùc Ñoâng döông moät laàn nöõa laïi saùt
caùnh cuøng nhau choáng thöïc daân Phaùp xaâm löôïc vaø can
thieäp Myõ. Ngaøy 11/3/1951, hoäi nghò ñaïi bieåu nhaân daân ba
nöôùc Ñoâng Döông baøn veà vaán ñeà ñoaøn keát vaø phoái hôïp
chieán ñaáu ñaõ nhaát trí nhaän ñònh nhieäm vuï cô baûn cuûa caùch
maïng Ñoâng döông laø ñaùnh ñuoåi boïn xaâm löôïc Phaùp vaø can
thieäp Myõ, laøm cho ba nöôùc Vieät Nam, Laøo, Campuchia hoaøn
toaøn ñoäc laäp, xaây döïng ba quoác gia môùi vaø thaønh laäp khoái
lieân minh nhaân daân Vieät Nam – Laøo – Campuchia döïa treân
nguyeân taéc bình ñaúng, töông trôï vaø toân troïng chuû quyeàn cuûa
nhau, ñoàng thôøi ñònh ra moät chöông trình haønh ñoäng chung
cuûa nhaân daân ba nöôùc vaø thaønh laäp Uyû ban Lieân minh
nhaân daân Vieät Nam – Laøo – Campuchia goàm caùc oâng Phaïm
176
Vaên Ñoàng, Hoaøng Quoác Vieät, Xuphanuvoâng, Nuhaéc, Sôn
Ngoïc Minh vaø Tou Samouth.
Naêm 1954, cuoäc khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp vaø
can thieäp Myõ cuûa nhaân daân Ñoâng Döông hoaøn toaøn thaéng
lôïi. Chieán thaéng lòch söû Ñieän Bieân Phuû ñaõ buoäc Phaùp phaûi
ngoài vaøo baøn ñaøm phaùn ôû Giônevô, coâng nhaän ñoäc laäp, chuû
quyeàn, thoáng nhaát vaø toaøn veïn laõnh thoå cuûa Vieät Nam, Laøo
vaø Campuchia.
Trong nhöõng naêm 1954 – 1970, quan heä giöõa chính
phuû Vieät Nam daân chuû coäng hoaø vaø Vöông quoác Campuchia
dieãn ra toát ñeïp theo tinh thaàn toân troïng vaø hieåu bieát laãn
nhau. Caùc nhaø laõnh ñaïo caáp cao cuûa vöông quoác Campuchia
ñaõ nhieàu laàn sang thaêm vaø laøm vieäc vôùi Vieät Nam.
Ngaøy 18/3/1970, ñeá quoác Myõ cho tay sai tieán haønh
cuoäc ñaûo chính laät ñoå Quoác vöông Xihanuùc, tieáp ñoù môû roäng
chieán tranh xaâm löôïc sang Campuchia, ñöa Campuchia vaøo
quyõ ñaïo cuûa cuoäc chieán tranh xaâm löôïc thöïc daân kieåu môùi
cuûa Myõ treân caû ba nöôùc Ñoâng Döông.
Ngay sau cuoäc ñaûo chính, vôùi söï giuùp ñôõ cuûa Quaân tình
nguyeän Vieät Nam, cuoäc khaùng chieán choáng Myõ xaâm löôïc cuûa
nhaân daân Campuchia vaãn coù nhöõng böôùc phaùt trieån nhanh
choùng. Muøa xuaân 1975, vôùi söï chi vieän cuûa boä ñoäi Vieät Nam,
nhaân daân Campuchia môû cuoäc toång tieán coâng giaønh thaéng lôïi
cuoái cuøng. Ngaøy 17/4/1975, cuoäc khaùng chieán choáng Myõ cuûa
nhaân daân Campuchia keát thuùc thaéng lôïi.
Thaùng 6/1975, khi ñeán thaêm Haø Noäi, Poân Poát ñaõ phaùt
bieåu: “ Thaéng lôïi cuûa chuùng toâi maëc duø do nhöõng nhaân toá chuû
quan taïo neân nhöng neáu khoâng coù söï giuùp ñôõ cuûa Ñaûng Lao
ñoäng Vieät Nam, cuûa boä ñoäi vaø nhaân daân Vieät Nam vaø cuûa
177
nhaân daân theá giôùi, trong ñoù ñaëc bieät laø nhaân daân Vieät Nam,
thì chuùng toâi khoâng theå coù thaéng lôïi nhö vöøa qua ñöôïc”.
Töø naêm 1975 ñeán naêm 1978, quan heä Vieät Nam –
Campuchia xaáu ñi do söï xuaát hieän cuûa chuû nghóa daân toäc
cöïc ñoan Poân Poát – Ieâng Xary. Taäp ñoaøn phaûn ñoäng Poân
Poát ñaõ gaây ra cuoäc chieán tranh xaâm löôïc bieân giôùi Taây Nam
Vieät Nam, kích ñoäng söï thuø haèn daân toäc choáng Vieät Nam.
Chính saùch dieät chuûng, chuû tröông thanh loïc nhaân daân vaø
ñaûng vieân, cuõng nhö cuoäc chieán tranh xaâm löôïc bieân giôùi
Vieät Nam cuûa chính quyeàn Poân Poát gaây baát bình lôùn trong
nhaân daân Campuchia vaø coäng ñoàng theá giôùi.
Ngaøy 2/12/1978, ñaïi bieåu caùc toå chöùc yeâu nöôùc choáng
cheá ñoä Poân Poát ñaõ hoïp ñaïi hoäi thaønh laäp Maët traän ñoaøn
keát daân toäc cöùu nöôùc Campuchia (FUNSK), nhaèm chaën
ñöùng hoaï dieät chuûng, laät ñoå chính quyeàn phaûn ñoäng Poân
Poát. Maët traän ñaõ baét lieân laïc vôùi Vieät Nam vaø yeâu caàu Vieät
Nam giuùp ñôõ. Ngaøy 28/12/1978, boä ñoäi tình nguyeän Vieät
Nam sau khi ñaåy luøi cuoäc taán coâng vaøo bieân giôùi Taây nam
Vieät Nam cuûa quaân ñoäi Poân Poát, ñaõ phoái hôïp cuøng löïc löôïng
khaùng chieán cuûa Maët traän ñoaøn keát daân toäc cöùu nöôùc
Campuchia cöùu nguy cho daân toäc Campuchia. Ngaøy
7/1/1979, thuû ñoâ Phnoâm Peânh ñöôïc giaûi phoùng khoûi cheá ñoä
phaûn ñoäng Poân Poát.
Vieäc boä ñoäi tình nguyeän Vieät Nam giuùp ñôõ nhaân daân
Campuchia laät ñoå cheá ñoä dieät chuûng Poân Poát laø vieäc laøm
caàn thieát, vöøa phuø hôïp vôùi ñaïo lyù truyeàn thoáng cuûa nhaân
daân ba nöôùc Ñoâng Döông luoân saùt caùnh beân nhau moãi khi
gaëp hoaïn naïn, vöøa phuø hôïp vôùi löông tri tieán boä.
Ngaøy 15/8/1979, Toaø aùn quoác teá hoïp taïi Phnoâm Peânh
ñaõ xeùt xöû caùc toäi aùc cuûa Poân Poát vaø ñoàng boïn ñoái vôùi nhaân
178
daân Campuchia vaø tuyeân aùn vaéng maët Poân Poát, Ieâng Sary
toäi töû hình.
Sau ngaøy giaûi phoùng Campuchia, Vieät Nam ñaõ giuùp
nhaân daân Campuchia thoaùt khoûi naïn ñoùi ñang ñe doaï, giuùp
nhaân daân Campuchia xaây döïng laïi ñaát nöôùc vaø giaønh laïi vò
trí trong coäng ñoàng theá giôùi. Ngay ñaàu naêm 1979, Vieät Nam
ñaõ giuùp Campuchia 120.000 taán löông thöïc vaø nhieàu thuoác
men.
Ngaøy 12/1/1979, quan heä ngoaïi giao giöõa hai nöôùc
ñöôïc thaønh laäp, hai beân chính thöùc trao ñoåi quan heä ôû caáp
ñaïi söù.
Ngaøy 18/2/1979, ñoaøn ñaïi bieåu chính phuû Coäng hoaø xaõ
hoäi chuû nghóa Vieät Nam do Thuû töôùng Phaïm Vaên Ñoàng daãn
ñaàu tôùi Phoâm Peânh. Hai beân ñaõ tieán haønh kyù keát Hieäp öôùc
hoaø bình, höõu nghò vaø hôïp taùc toaøn dieän giöõa hai nöôùc, coù
giaù trò trong 25 naêm.
Ngaøy 20/7/1983, Hieäp öôùc veà nguyeân taéc giaûi quyeát
vaáân ñeà bieân giôùi quoác gia giöõa Vieät Nam vaø Campuchia ñaõ
ñöôïc kyù keát.
Töø naêm 1983, phía Vieät Nam ñaõ tích cöïc cuøng vôùi
nhaân daân Campuchia vaø coäng ñoàng theá giôùi tìm giaûi phaùp
hieäu quaû ñeå giaûi quyeát vaán ñeà Campuchia. Vaán ñeà
Campuchia treân thöïc teá laø moät vaán ñeà raát phöùc taïp coù lieân
quan ñeán lôïi ích cuûa nhieàu quoác gia. Vì theá moät giaûi phaùp
thöïc söï cho vaán ñeà naøy caàn phaûi ñöôïc xem xeùt vaø giaûi quyeát
heát söùc thaän troïng. Sau nhieàu naêm tích cöïc tìm giaûi phaùp,
cuoái cuøng ngaøy 23/10/1991, Hoäi nghò quoác teá veà Campuchia
ñaõ hoïp taïi Paris vaø kyù keát caùc vaên kieän veà giaûi phaùp chính
trò toaøn boä veà vaán ñeà Campuchia döôùi söï chuû toaï cuûa hai
ñoàng chuû tòch laø Phaùp vaø Indonesia.
179
Töø sau Hieäp ñònh Paris, quan heä giöõa Coäng hoaø xaõ hoäi
chuû nghóa Vieät Nam vaø Vöông quoác Campuchia ngaøy caøng
caûi thieän toát ñeïp. Hai beân ñaõ tieán haønh nhieàu cuoäc thaêm
vieâng caáp cao vaø giaønh cho nhau söï uûng hoä quyù baùu.
Quan heä hôïp taùc treân caùc lónh vöïc kinh teá, vaên hoaù,
khoa hoïc – kyõ thuaät, an ninh, haøng khoâng, du lòch… giöõa
hai nöôùc ñöôïc xuùc tieán maïnh meõ keå töø sau naêm 1991. Vieät
Nam coi Campuchia laø moät trong nhöõng ñoái taùc ñöôïc öu
tieân trong hôïp taùc vaø ñaàu tö. Trong lónh vöïc giaùo duïc, Vieät
Nam ñaõ kyù vôùi Campuchia Hieäp ñònh hôïp taùc giaùo duïc 1995
– 2000, vaø hieän vaãn ñang tích cöïc hôïp taùc ñaøo taïo giuùp baïn.
Caùc uyû ban lieân chính phuû veà hôïp taùc treân caùc lónh vöïc ñaõ
vaø ñang ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc thuùc ñaåy quan
heä hôïp taùc vaø ñaàu tö giöõa hai nöôùc phaùt trieån ngaøy caøng toát
ñeïp.
Quan heä thöông maïi giöõa hai nöôùc tieán trieån toát ñeïp.
Kim ngaïch buoân baùn hai chieàu taêng lieân tuïc: naêm 2001 laø
186 trieäu USD, naêm 2002 laø 240 trieäu USD, naêm 2003 laø 350
trieäu USD. Hai beân hôïp taùc treân nhieàu lónh vöïc, ñaëc bieät laø
giaùo duïc, y teá, naêng löôïng, giao thoâng vaän taûi, du lòch.
Hieän nay, hai nöôùc ñang tieáp tuïc thöïc hieän loä trình
cho chöông trình “ Tam giaùc phaùt trieån Vieät Nam – Laøo –
Campuchia” do Hoäi nghò thuû töôùng ba nöôùc thoâng qua taïi
thaønh phoá Hoà Chí Minh thaùng 2/2002.
Kim ngaïch xuaát nhaäp khaåu cuûa Vieät Nam vôùi
Campuchia qua caùc naêm ñöôïc theå hieän qua baûng döôùi ñaây:
(Ñôn vò tính: trieäu USD)
Naêm 199 199 1997 199 199 2000 2001 2002 2003 2004
5 6 8 9
180
 Xuaât 94,6 99,0 108,9 75,2 90,2 141,6 146,0 178,4 267,3 384,6 3. Boä Ngoaïi giao – vuï hôïp taùc kinh teá ña phöông – Vieät Nam
Nhaäp 23,5 179 24,7 42,1 12,7 37,3 22,8 65,4 94,7 130,4 hoäi hhaäp kinh teá trong xu theá toaøn caàu hoaù vaán ñeà giaûi phaùp,
Nguoàn: Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö – Trung taâm thoâng tin Nhaø xuaát baûn Chính trò quoác gia, Haø Noäi, 2002.
vaø döï baùo kinh teá – xaõ hoäi quoác gia. 4. Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö – Trung taâm thoâng tin vaø döï baùo
kinh teá – xaõ hoäi quoác gia: Caùc quoác gia vaø vuøng laõnh thoå coù
Veà ñaàu tö, Vieät Nam hieän ñang ñaàu tö vaøo Campuchia quan heä kinh teá vôùi Vieät Nam, Nhaø xuaát baûn Thoâng taán, haø
6 döï aùn vôùi 7,5 trieäu USD vaø Campuchia cuõng coù 6 döï aùn Noäi, 2006.
ñang ñaàu tö vaøo Vieät Nam. 5. D.G.E.Hall Lòch söû Ñoâng nam AÙ – Nhaø xuaát baûn chính trò
quoác gia, Haø Noäi, 1997.
6. Ñaûng Coäng Saûn Vieät Nam : “Vaên kieän ñaïi hoäi ñaïi bieåu toaøn
Caâu hoûi oân taäp quoác laàn thöù VII”, Nhaø xuaát baûn Söï Thaät, Haø Noäi, 1991.
7. Ñinh Kim Phuùc – Laâm Quang Tröïc “Asean lòch söû hình
1. Trình baøy boái caûnh lòch söû cuûa Ñoâng Nam AÙ keå töø sau thaønh vaø phaùt trieån”, TP.HCM, 1995.
chieán tranh theá giôùi laàn thöù hai (1945). 8. Hoïc vieän Quan heä quoác teá – Ngoaïi giao Vieät Nam hieän ñaïi
vì söï nghieäp giaønh ñoäc laäp, töï do (1945 – 1975), Nhaø xuaát
2. Söï phaùt trieån cuûa Khoái lieân minh ba nöôùc Ñoâng Döông
baûn Chính trò quoác gia, 2001.
trong cuoäc khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp?
9. Huyønh Vaên Toøng : “Lòch söû Malaysia, Singapore vaø Brunei”
3. Lieân minh ñoaøn keát chieán ñaáu Vieät Nam – Laøo – Tuû saùch Khoa Ñoâng Nam AÙ Hoïc, Ñaïi Hoïc Môû – Baùn coâng
Campuchia trong cuoäc khaùng chieán choáng Myõ cöùu nöôùc? TP.HCM , 1993.
10. Huyønh Vaên Toøng : “Lòch söû Indonesia”, Khoa Ñoâng Nam AÙ
4. Caùc giai ñoaïn phaùt trieån bang giao Vieät Nam – ASEAN.
Hoïc, Ñaïi Hoïc Môû – Baùn coâng TP.HCM, 1992.
5. Trình baøy nhöõng thaønh töïu cô baûn trong quan heä hôïp 11. Huyønh Vaên Toøng : “Lòch söû Thailand” Khoa Ñoâng Nam AÙ
taùc giöõa Vieät Nam vôùi caùc nöôùc: Indonesia, Malaysia, Hoïc, Ñaïi Hoïc Môû – Baùn coâng TP.HCM, 1993.
Thaùi Lan, Singapo, Philippin, Brunei, Mianma, Laøo, 12. Hoaøng Vaên Thaùi – Lieân minh ñoaøn keát chieán ñaáu Vieät Nam
Campuchia. – Laøo – Campuchia, Nhaø xuaát baûn Söï Thaät, Haø Noäi 1983.
13. Traàn Thò Mai – Lòch söû bang giao Vieät Nam – Ñoâng Nam AÙ,
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO – Chương 4 Khoa Ñoâng Nam AÙ hoïc, Ñaïi hoïc Môû – Baùn coâng TP.HCM,
1997.
1. Boä Ngoaïi giao – Vuï Asean : “Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng Nam 14. Traàn Quang Laâm – Nguyeãn Khaéc Thaân – Hoäi nhaäp kinh teá
AÙ” (Asean), Nhaø xuaát baûn chính trò quoác gia, Haø Noäi, 1995. Vieät Nam – ASEAN nhöõng ñaëc tröng, kinh nghieäm vaø giaûi
2. Boä Ngoaïi giao – Ngoaïi giao Vieät Nam 1945 – 2000, Nhaø phaùp, Nhaø xuaát baûn Thoâng keâ, Haø Noäi, 1999.
xuaát baûn Chính trò quoác gia, Haø Noäi, 2002.

181 182
15. Löu Vaên Lôïi – Naêm möôi naêm ngoaïi giao Vieät Nam 1945 – 26. Vieät Nam – Ñoâng Nam AÙ, quan heä lòch söû vaên hoùa, Nhaø
1995, Nhaø xuaát baûn Coâng an nhaân daân, Haø Noäi, 1998. xuaát baûn chính trò quoác gia, Haø Noäi 1993.
16. Nguyeãn Töông Lai (chuû bieân) – Quan heä Vieät Nam – Thaùi
Lan trong nhöõng naêm 90, Nhaø xuaát baûn Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø
Noäi, 2001.
17. Nguyeãn Quoác Loäc “Daân toäc hoïc caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ”
Khoa Ñoâng Nam AÙ Hoïc, Ñaïi Hoïc Môû – Baùn coâng TP.HCM,
1993.
18. Nguyeãn Quoác Loäc (Chuû bieân), Ñoâng Nam AÙ ngaøy nay soá 1
(1992) – soá 2 (1993) – soá 3 (1995) – Khoa Ñoâng Nam AÙ
Hoïc – Ñaïi Hoïc Môû – Baùn coâng TP.HCM.
19. PGS,TS. Nguyeãn Xuaân Sôn – ThS. Thaùi Vaên Long- Quan heä
ñoái ngoaïi cuûa caùc nöôùc ASEAN, Nhaø xuaát baûn Chính trò
Quoác gia, Haø Noäi, 1997.
20. Thoâng baùo Hoäi nghò khoa hoïc Ñoâng Nam AÙ, Nhaø xuaát baûn
KHXH Vieät Nam, Haø Noäi, 1978.
21. Taïp chí, baùo :
_ Taïp chí nghieân cöùu lòch söû
_ Taïp chí nghieân cöùu Ñoâng Nam AÙ
_ Tuaàn baùo quoác teá
_ Thôøi baùo Kinh teá Saøi Goøn
_ Baùo Nhaân Daân
_ Taïp chí Vieät Nam – Ñoâng Nam AÙ ngaøy nay
22. Trung taâm Khoa hoïc xaõ hoäi vaø nhaân vaên quoác gia – Asean
hoâm nay vaø ngaøy mai, kyû yeáu hoäi thaûo quoác teá veà Asean, CHÖÔNG V
taäp 1 vaø 2, Haø Noäi, 1997.
23. Vieän Ñoâng Nam AÙ : “Nhöõng vaán ñeà lòch söû – vaên hoùa Ñoâng
Nam AÙ”, Haø Noäi 1984. MOÄT VAØI NHAÄN XEÙT
24. Vuõ Döông Ninh :”Caùc nöôùc Asean”, Nhaø xuaát baûn Thoâng THAY KEÁT LUAÄN
tin lyù luaän, Ban KHXH Thaønh Uyû TP.HCM 1991.
25. Vuõ Döông Ninh : “Moät soá vaán ñeà veà söï phaùt trieån cuûa caùc
nöôùc Asean, Nhaø xuaát baûn chính trò quoác gia, Haø Noäi 1993.

183 184
 1. Ñoâng Nam AÙ laø vuøng chieán löôïc quan troïng. Keå töø khi
chuû nghóa tö baûn phöông Taây xaâm nhaäp vaøo ñaây, Ñoâng
Nam AÙ trôû thaønh moät ñieåm noùng, laø nôi thu huùt söï quan
taâm cuûa caùc nöôùc lôùn treân theá giôùi. Ñaëc bieät, töø sau naêm
1945, moät soá nöôùc lôùn ñaõ duøng Ñoâng Nam AÙ ñeå phuïc vuï cho
lôïi ích chieán löôïc toaøn caàu cuûa hoï, gaây neân nhöõng xaùo troän
vaø phöùc taïp trong tình hình khu vöïc, chia reõ Ñoâng Nam AÙ
thaønh hai nhoùm nöôùc vôùi hai theå cheá chính trò – xaõ hoäi ñoái
laäp nhau. Trong 50 naêm qua, Ñoâng Nam AÙ cuøng vôùi Trung
Caän Ñoâng vaø Myõ La tinh laø ba khu vöïc coù nhieàu xung ñoät
quaân söï nhaát, nhöng cuõng laïi laø khu vöïc giaønh ñöôïc quyeàn
ñoäc laäp vöõng chaéc nhaát vaø ñaït ñöôïc söï oån ñònh beàn vöõng
nhaát.
Vôùi truyeàn thoáng vaên hoùa, baûn lónh chính trò ñöôïc toâi
reøn qua caùc cuoäc chieán tranh veä quoác vaø giaûi phoùng daân toäc,
ôû thôøi caän – hieän ñaïi, caùc daân toäc Ñoâng Nam AÙ ñaõ anh
duõng ñöùng leân choáng laïi caùc cuoäc xaâm löôïc vaø can thieäp cuûa
chuû nghóa tö baûn phöông Taây. Trong cuoäc ñaáu tranh laâu daøi
vaø anh duõng ñoù, caùc daân toäc ôû ñaây ñaõ toâ ñaäm vaøo nhöõng
trang söû cuûa mình vaø cuûa theá giôùi nhöõng söï kieän ñaùng töï
haøo nhaát, goùp phaàn baûo veä neàn ñoäc laäp cuûa daân toäc mình
vaø baûo veä neàn hoøa bình cuûa theá giôùi.
Tuy phaûi traûi qua moät thôøi kyø xung ñoät quaân söï keùo
daøi vaø aùc lieät nhaát keå töø sau chieán tranh theá giôùi thöù hai,
nhöng Ñoâng Nam AÙ ngaøy nay ñaõ nhanh choùng thoaùt ra
khoûi thôøi kyø khoù khaên vaø ñang coù khaû naêng laø khu vöïc
ñöôïc höôûng hoøa bình vaø oån ñònh nhaát so vôùi caùc khu vöïc
khaùc treân theá giôùi. Trong töông lai, vôùi söï ñoàng taâm nhaát
trí cao trong ñaïi gia ñình ASEAN, vôùi xu höôùng chuyeån
185
bieán cuûa tình hình chung treân theá giôùi, vaø cuoäc caùch maïng
khoa hoïc vaø coâng ngheä môùi, Ñoâng Nam AÙ seõ coù ñieàu kieän
phaùt trieån kinh teá vôùi toác ñoä cao vaø keùo daøi.
2. Moái quan heä Vieät Nam – Ñoâng Nam AÙ ôû thôøi caän –
hieän ñaïi chuû yeáu xoay quanh caùc noäi dung chính: ñoäc laäp
daân toäc, an ninh khu vöïc vaø hôïp taùc phaùt trieån kinh teá.
ÔÛ giai ñoaïn ñaàu, do coù chung thaân phaän lòch söû nhö
nhau, vaán ñeà ñoäc laäp daân toäc ñöôïc ñaët leân haøng ñaàu. Taát caû
caùc quoác gia ñeàu tieán haønh laøm nhieäm vuï giaûi phoùng daân
toäc mình ra khoûi söï thoáng trò cuûa chuû nghóa tö baûn phöông
Taây. Yeáu toá daân toäc trôû thaønh ngoïn côø thu huùt ñoâng ñaûo caùc
löïc löôïng yeâu nöôùc, thaønh cô sôû ñoaøn keát quaûng ñaïi quaàn
chuùng vaøo cuoäc ñaáu tranh choáng keû thuø chung.
Vôùi nhaân daân Vieät Nam, duø laø giöông cao ngoïn côø
Caàn Vöông, ngoïn côø caûi löông daân toäc hay ngoïn côø voâ saûn,
caùc nhaø laõnh ñaïo vaø nhaân daân Vieät Nam ñeàu yù thöùc ñöôïc
raèng: ngoaøi yeáu toá töï löïc, töï cöôøng, coøn caàn thieát phaûi coù söï
lieân minh vôùi caùc daân toäc anh em, nhaát laø caùc daân toäc laùng
gieàng gaàn guõi, ñeå taïo theâm söùc maïnh, tranh thuû söï uûng hoä
vaø giuùp ñôõ cuûa hoï. Treân tinh thaàn ñoù, moái lieân minh ñoaøn
keát chieán ñaáu Vieät – Laøo – Campuchia ñaõ ñöôïc xaây döïng vaø
trôû thaønh bieåu töôïng sinh ñoäng cuûa moái quan heä anh em
laùng gieàng trong khu vöïc. Ñaëc bieät, trong thôøi kyø ñaáu tranh
choáng phaùt xít Nhaät, nhaân daân Ñoâng Nam AÙ ñaõ ñoaøn keát,
taäp hôïp trong moät maët traän daân toäc thoáng nhaát: maët traän
ñoàng minh, taïo neân söï lieân keát giöõa nhöõng ngöôøi coäng saûn
vôùi nhöõng ngöôøi quoác gia tö saûn, ñoàng thôøi hoøa nhaäp vaøo
phong traøo daân chuû choáng phaùt xít treân toaøn theá giôùi.
186
 Böôùc sang thôøi hieän ñaïi, do nhieàu nhaân toá töø beân
trong vaø beân ngoaøi, Ñoâng Nam AÙ bò chia laøm hai nhoùm
nöôùc ñi theo hai con ñöôøng phaùt trieån khaùc nhau. Caùc nöôùc
Ñoâng Döông sau khi giaønh ñöôïc ñoäc laäp ñaõ choïn con ñöôøng
phaùt trieån ñaát nöôùc theo moâ hình xaõ hoäi chuû nghóa. Caùc
nöôùc coøn laïi, do con ñöôøng ñaáu tranh giaønh ñoäc laäp coù
nhieàu khuùc khuyûu hôn neân phaûi tieáp tuïc coâng cuoäc ñaáu
tranh ñoøi ñoäc laäp daân toäc töø tay caùc cöôøng quoác tö baûn, vaø
sau khi ñöôïc trao traû ñoäc laäp, hoï ñaõ phaùt trieån ñaát nöôùc
theo con ñöôøng tö baûn chuû nghóa.
Söï khaùc bieät trong tö töôûng giöõa hai nhoùm nöôùc vaø
aâm möu loâi keùo caùc nhoùm nöôùc Ñoâng Nam AÙ vaøo cuoäc chieán
tranh laïnh trong cuïc dieän theá giôùi hai cöïc cuûa caùc cöôøng
quoác ñaõ taùc ñoäng saâu saéc ñeán ñöôøng loái ñoái ngoaïi cuûa caû
Vieät Nam vaø caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ. Trong suoát moät thôøi
gian daøi, Vieät Nam vaø ASEAN maát ñi moái lieân heä gaén boù,
maät thieát voán ñaõ laø moät ñònh höôùng trong vuøng tröôùc ñoù.
Nhöõng nghi kî, hieàm khích, baát ñoàng, thaäm chí ñoái ñaàu,
trong quan heä ñaõ dieãn ra giöõa hai nhoùm nöôùc laø moät veát
ñen trong quan heä bang giao ôû giai ñoaïn naøy.
Tuy nhieân, xu theá chung cuûa caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ vaãn
laø hoøa bình, ñoäc laäp vaø trung laäp. Do vaäy, trong caùc thaäp
nieân 50, 60, 70 cuûa theá kyû XX, Ñoâng Nam AÙ coù vai troø heát
söùc quan troïng trong vieäc ñoaøn keát caùc daân toäc ñaáu tranh cho
hoøa bình ñoäc laäp vaø oån ñònh phaùt trieån treân theá giôùi.
Thaéng lôïi cuûa Vieät Nam vaøo ñaàu naêm 1973 tröôùc Myõ
ñaõ buoäc Myõ phaûi toân troïng ñoäc laäp vaø chuû quyeàn cuûa Vieät
Nam, ñoàng thôøi buoäc Myõ phaûi thay ñoåi chieán löôïc töø ñoái
ñaàu vôùi Lieân Xoâ, Trung Quoác sang hoøa hoaõn vôùi caùc nöôùc
naøy. Ñieàu ñoù ñaõ laøm thay ñoåi caên baûn quan heä quoác teá: haïn
187
cheá chaïy ñua vuõ trang, ñöa ñeán giaûi quyeát nhieàu xung ñoät
treân theá giôùi, laøm giaûm caêng thaúng vaø giaûm chieán tranh
laïnh treân theá giôùi…. Quan heä giöõa Vieät Nam vaø ASEAN, do
ñoù cuõng ñöôïc noái laïi, taïo cô sôû, tieàn ñeà ñeå tieán tôùi giai ñoaïn
höõu nghò vaø hôïp taùc treân toaøn Ñoâng Nam AÙ.
Töø cuoái nhöõng naêm 80 trôû laïi ñaây, quan heä Vieät Nam
– Ñoâng Nam AÙ ngaøy caøng ñöôïc caûi thieän theo höôùng thaân
thieän höõu nghò vaø hôïp taùc. Ñieàu ñoù cho pheùp chuùng ta
khaúng ñònh raèng: Nhìn treân toång theå, moái bang giao giöõa
Vieät Nam vôùi caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ veà cô baûn laø toát ñeïp,
cho duø coù nhöõng luùc baát ñoàng thuø nghòch do söï hieåu laàm veà
nhau, song xu höôùng chung vaãn laø höôùng veà nhau, laø thaân
thieän, höõu nghò vaø hôïp taùc.
3. Keå töø sau thôøi kyø chieán tranh laïnh keát thuùc, Vieät Nam
ñang ra söùc ñoåi môùi ñaát nöôùc moät caùch toaøn dieän nhaèm ñöa
ñaát nöôùc phaùt trieån. Tö duy chính trò quoác teá môùi cuûa Vieät
Nam hieän nay phaûn aùnh saâu saéc xu höôùng ñoåi môùi cuûa ñaát
nöôùc. Vieät Nam thöøa nhaän raèng trong theá giôùi ngaøy nay
moái quan heä giöõa caùc quoác gia, caùc daân toäc laø moái quan heä
phuï thuoäc laãn nhau. Khoâng moät quoác gia, moät coäng ñoàng
chính trò – xaõ hoäi naøo coù theå toàn taïi ñoäc laäp vaø phaùt trieån
maø khoâng caàn tôùi quan heä vôùi caùc quoác gia, caùc coäng ñoàng
chính trò – xaõ hoäi khaùc. Vieät Nam cuõng thöøa nhaän söï toàn
taïi cuûa nhöõng lôïi ích toaøn caàu. Nhöõng lôïi ích naøy toàn taïi
song song vôùi caùc lôïi ích yù thöùc heä, lôïi ích giai caáp vaø lôïi
ích daân toäc.
Treân cô sôû nhöõng quan ñieåm môùi naøy, Vieät Nam ñaõ tieán
haønh xaây döïng chính saùch ñoái ngoaïi “muoán laø baïn vôùi taát caû
caùc nöôùc trong coäng ñoàng theá giôùi, phaán ñaáu vì hoaø bình, ñoäc
laäp vaø phaùt trieån”. Ñoái vôùi khu vöïc Ñoâng Nam AÙ, Vieät Nam
188
ñaõ coù böôùc ñaùnh giaù laïi vò trí vaø lôïi ích cuûa mình vaø hieåu raèng
“Lôïi ích cuûa Vieät Nam gaén lieàn vôùi lôïi ích cuûa khu vöïc”61.
“Hoøa bình, an ninh vaø phaùt trieån cuûa Vieät Nam gaén lieàn vôùi
hoøa bình, an ninh vaø phaùt trieån ôû Ñoâng Nam AÙ”62.
Ñeå phaán ñaáu cho moät Ñoâng Nam AÙ hoøa bình oån ñònh
vaø phaùt trieån, Vieät Nam xaùc ñònh “Moái quan taâm ñaëc bieät
cuûa chuùng ta laø môû roäng quan heä vôùi caùc nöôùc laùng gieàng
trong khu vöïc, phaán ñaáu cho moät Ñoâng Nam AÙ môùi hoøa
bình, höõu nghò vaø hôïp taùc”63.
Vôùi ñöôøng loái ñoái ngoaïi neâu treân, quan heä giöõa Vieät
Nam vaø Ñoâng Nam AÙ ñang ngaøy caøng ñöôïc cuûng coá vaø phaùt
trieån. Quaù trình hôïp taùc vaø hoäi nhaäp tích cöïc vaø hieäu quaû
cuûa ñaïi gia ñình Ñoâng Nam AÙ hieän taïi caøng chöùng toû neùt
ñeïp trong truyeàn thoáng Ñoâng Nam AÙ “Thoáng nhaát trong dò
bieät”.
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
10. Boä Ngoaïi giao – Vuï ASEAN: “Hieäp hoäi caùc nöôùc Ñoâng
Nam AÙ” (ASEAN), Nhaø xuaát baûn Chính trò quoác gia, Haø
Noäi, 1995.
61
Trích baùo caùo cuûa Thuû töôùng Voõ Vaên Kieät taïi kyø hoïp thöù 9 Quoác
hoäi khoùa 8 (9/1991)
62
Trích phaùt bieåu cuûa OÂng Traàn Huy Chöông, Trôï lyù Ngoaïi tröôûng
taïi hoäi thaûo “Trieån voïng quan heä Vieät Nam – Indonesia trong nhöõng
naêm 90”, toå chöùc taïi TP.HCM
63
Trích baùo caùo cuûa Thuû töôùng Voõ Vaên Kieät taïi kyø hoïp thöù 9 Quoác
hoäi khoùa 8 (9/1991)
189
11. Boä Ngoaïi giao: Ngoaïi giao Vieät Nam 1945 – 2000, Nhaø
xuaát baûn Chính trò quoác gia, Haø Noäi, 2002.
12. Boä Ngoaïi giao – Vuï hôïp taùc kinh teá ña phöông: Vieät
Nam hoäi nhaäp kinh teá trong xu theá toaøn caàu hoaù vaán ñeà
giaûi phaùp, Nhaø xuaát baûn Chính trò quoác gia, Haø Noäi,
2002.
13. Boä Keá hoaïch vaø Ñaàu tö – Trung taâm thoâng tin vaø döï
baùo kinh teá – xaõ hoäi quoác gia: Caùc quoác gia vaø vuøng
laõnh thoå coù quan heä kinh teá vôùi Vieät Nam, Nhaø xuaát
baûn Thoâng taán, Haø Noäi, 2006.
14. D.G.E.Hall Lòch söû Ñoâng nam AÙ, Nhaø xuaát baûn Chính
trò quoác gia, Haø Noäi, 1997.
15. Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam: “Vaên kieän ñaïi hoäi ñaïi bieåu
toaøn quoác laàn thöù VII”, Nhaø xuaát baûn Söï Thaät, Haø Noäi,
1991.
16. Ñinh Kim Phuùc – Laâm Quang Tröïc: “ASEAN lòch söû
hình thaønh vaø phaùt trieån”, TPHCM, 1995.
17. Hoïc vieän Quan heä quoác teá: Ngoaïi giao Vieät Nam hieän
ñaïi vì söï nghieäp giaønh ñoäc laäp, töï do (1945 – 1975), Nhaø
xuaát baûn Chính trò quoác gia, 2001.
18. Huyønh Vaên Toøng: “Lòch söû Malaysia, Singapo vaø
Brunei”, Tuû saùch Khoa Ñoâng Nam AÙ Hoïc, Ñaïi hoïc Môû
Baùn coâng TPHCM, 1993.
19. Huyønh Vaên Toøng: “Lòch söû Indonesia”, Khoa Ñoâng Nam
AÙ Hoïc, Ñaïi hoïc Môû Baùn coâng TP.HCM, 1992.
20. Huyønh Vaên Toøng: “Lòch söû Thailand”, Khoa Ñoâng Nam
AÙ Hoïc, Ñaïi hoïc Môû Baùn coâng TPHCM, 1993.
190
21. Hoaøng Vaên Thaùi: Lieân minh ñoaøn keát chieán ñaáu Vieät
Nam – Laøo – Campuchia, Nhaø xuaát baûn Söï Thaät, Haø
Noäi 1983.
22. Traàn Thò Mai: Lòch söû bang giao Vieät Nam – Ñoâng Nam
AÙ, Khoa Ñoâng Nam AÙ hoïc, Ñaïi hoïc Môû Baùn coâng
TPHCM, 1997.
23. Traàn Quang Laâm – Nguyeãn Khaéc Thaân: Hoäi nhaäp kinh
teá Vieät Nam – ASEAN - nhöõng ñaëc tröng, kinh nghieäm
vaø giaûi phaùp, Nhaø xuaát baûn Thoáng keâ, Haø Noäi, 1999.
24. Löông Ninh – Haø Bích Lieân: “Lòch söû caùc nöôùc Ñoâng
Nam AÙ” taäp I, Khoa Ñoâng Nam AÙ Hoïc, Ñaïi hoïc Môû Baùn
coâng TPHCM, 1994.
25. Löu Vaên Lôïi: Naêm möôi naêm ngoaïi giao Vieät Nam 1945
– 1995, Nhaø xuaát baûn Coâng an nhaân daân, Haø Noäi, 1998.
26. Leâ Quyù Ñoân: Phuû bieân taïp luïc, Nhaø xuaát baûn KHXH, Haø
Noäi 1977.
27. Nguyeãn Leä Thi: “Thö tòch coå Vieät Nam vieát veà caùc nöôùc
Ñoâng Nam AÙ”, UBKHXH Vieät Nam, Ban Ñoâng Nam AÙ
Haø Noäi 1997.
28. Nguyeãn Töông Lai (chuû bieân): Quan heä Vieät Nam – Thaùi
Lan trong nhöõng naêm 90, Nhaø xuaát baûn Khoa hoïc xaõ
hoäi, Haø Noäi, 2001.
29. Nguyeãn Quoác Loäc: “Daân toäc hoïc caùc nöôùc Ñoâng Nam AÙ”,
Khoa Ñoâng Nam AÙ Hoïc, Ñaïi hoïc Môû Baùn coâng TP.HCM,
1993.
30. Nguyeãn Quoác Loäc (Chuû bieân): Ñoâng Nam AÙ ngaøy nay soá
1 (1992) – soá 2 (1993) – soá 3 (1995) – Khoa Ñoâng Nam
AÙ Hoïc – Ñaïi hoïc Môû Baùn coâng TPHCM.
191
31. PGS.TS. Nguyeãn Xuaân Sôn – ThS. Thaùi Vaên Long: Quan
heä ñoái ngoaïi cuûa caùc nöôùc ASEAN, Nhaø xuaát baûn Chính
trò quoác gia, Haø Noäi, 1997.
32. Ngoâ Só Lieân vaø caùc söû thaàn trieàu Leâ: Ñaïi Vieät söû kyù
toaøn thö (4 taäp), Nhaø xuaát baûn KHXH, 1967-1968.
33. Phan Huy Chuù: Lòch trieàu hieán chöông loaïi chí (4 taäp),
Nhaø xuaát baûn Söû hoïc, Haø Noäi 1960-1961.
34. Quoác söû quaùn trieàu Nguyeãn: Ñaïi Nam thöïc luïc (nhieàu
taäp), Nhaø xuaát baûn KHXH, 1973-1983.
35. Quoác söû quaùn trieàu Nguyeãn: Ñaïi Nam chính bieân lieät
truyeän, Nhaø xuaát baûn Thuaän Hoùa, 2005.
36. Thoâng baùo Hoäi nghò khoa hoïc Ñoâng Nam AÙ, Nhaø xuaát
baûn KHXH Vieät Nam, Haø Noäi, 1978.
37. Taïp chí, baùo:
- Taïp chí Nghieân cöùu lòch söû
- Taïp chí Nghieân cöùu Ñoâng Nam AÙ
- Tuaàn baùo quoác teá
- Thôøi baùo Kinh teá Saøi Goøn
- Baùo Nhaân Daân
- Taïp chí Vieät Nam – Ñoâng Nam AÙ ngaøy nay
38. Trung taâm Khoa hoïc xaõ hoäi vaø nhaân vaên quoác gia:
ASEAN hoâm nay vaø ngaøy mai, Kyû yeáu hoäi thaûo quoác teá
veà ASEAN, taäp 1 vaø 2, Haø Noäi, 1997.
39. Vieän Ñoâng Nam AÙ: “Nhöõng vaán ñeà lòch söû – vaên hoùa
Ñoâng Nam AÙ”, Haø Noäi, 1984.
40. Vuõ Döông Ninh: “Caùc nöôùc ASEAN”, Nhaø xuaát baûn
Thoâng tin lyù luaän, Ban KHXH Thaønh Uyû TPHCM 1991.
192
41. Vuõ Döông Ninh: “Moät soá vaán ñeà veà söï phaùt trieån cuûa caùc
nöôùc ASEAN”, Nhaø xuaát baûn Chính trò quoác gia, Haø Noäi
1993.
42. Vieät Nam – Ñoâng Nam AÙ, quan heä lòch söû vaên hoùa, Nhaø
xuaát baûn Chính trò quoác gia, Haø Noäi 1993.
****
PHUÏ LUÏC
Phuï luïc 1: TUYEÂN BOÁ HAØ NOÄI NAÊM 1998
193
Chuùng toâi, nhöõng Ngöôøi ñöùng ñaàu Nhaø nöôùc vaø Chính phuû
cuûa Hieäp hoäi ASEAN tham döï Hoäi nghò caáp cao ASEAN laàn
thöù 6 taïi Haø Noäi;
Nhaán maïnh chuû ñeà cuûa Hoäi nghò caáp cao Haø Noäi laø "Ñoaøn
keát vaø hôïp taùc vì moät ASEAN hoaø bình, oån ñònh vaø phaùt
trieån ñoàng ñeàu", vaø nhaéc laïi Taàm nhìn 2020 hình dung
ASEAN nhö ‘’moät nhoùm haøi hoøa caùc daân toäc Ñoâng Nam
chaâu AÙ roäng môû vôùi beân ngoaøi, soáng trong hoøa bình, oån
ñònh vaø thònh vöôïng, gaén boù vôùi nhau baèng quan heä ñoái taùc
trong phaùt trieån naêng ñoäng vaø trong moät coäng ñoàng caùc xaõ
hoäi ñuøm boïc laãn nhau";
YÙ thöùc ñöôïc nhöõng cô hoäi ñeå tieáp tuïc taêng tröôûng, duy trì
hoaø bình vaø thònh vöôïng cuõng nhö nhöõng thaùch thöùc, nhaát
laø nhöõng thaùch thöùc do cuoäc khuûng hoaûng kinh teá - taøi
chính khu vöïc gaây ra khi ASEAN chuaån bò böôùc vaøo thieân
nieân kyû môùi;
Vöõng tin vaøo tinh thaàn töï cöôøng quoác gia vaø khu vöïc, nhöõng
cô sôû kinh teá vöõng chaéc cuûa mình, cuõng nhö khaû naêng vaø
quyeát taâm cuûa nhaân daân mình vöôït qua nhöõng khoù khaên
maø caùc nöôùc vaø khu vöïc chuùng toâi ñang gaëp phaûi;
NAY TUYEÂN BOÁ:
1. Chuùng toâi khaúng ñònh quan ñieåm cho raèng, ASEAN laø
moät thöïc theå khoâng theå thieáu ñöôïc ñoái vôùi hoaø bình vaø
thònh vöôïng khu vöïc, laø moät hieäp hoäi coù lòch söû phaùt
trieån naêng ñoäng vaø hôïp taùc chaët cheõ, moät löïc löôïng baûo
veä hoaø bình vaø oån ñònh ôû khu vöïc.
2. Chuùng toâi ñaõ quyeát ñònh keát naïp Vöông quoác Caêm-pu-
chi-a thaønh thaønh vieân thöù 10 cuûa Hieäp hoäi ASEAN vaø
194
 ñaõ chæ thò cho caùc Ngoaïi tröôûng toå chöùc leã keát naïp ñaëc ñöôïc thuùc ñaåy hôn nöõa baèng cuoäc caûi caùch treân phaïm vi
bieät taïi Haø Noäi. toaøn caàu nhaèm giaûi quyeát nhöõng khaâu yeáu nhaát trong
heä thoáng taøi chính quoác teá vaø hoan ngeânh nhöõng ñoùng
3. Chuùng toâi ghi nhaän thaønh coâng cuûa ASEAN trong vieäc
goùp cuûa Nhoùm-22 trong lónh vöïc naøy. Chuùng toâi khaån
thuùc ñaåy hoaø bình vaø oån ñònh khu vöïc döïa treân caùc
thieát keâu goïi phaûi tieán haønh caùc hoaït ñoäng trong khuoân
nguyeân taéc chuû yeáu laø toân troïng laãn nhau, khoâng can
khoå Nhoùm-22 hoaëc nhoùm nöôùc lôùn hôn treân cô sôû
thieäp, ñoàng thuaän, ñoái thoaïi vaø tham khaûo yù kieán, goùp
Nhoùm-22. ASEAN seõ tieáp tuïc ñoùng vai troø tích cöïc
phaàn to lôùn vaøo söï taêng tröôûng nhanh choùng veà kinh teá
trong coäng ñoàng quoác teá ñeå thuùc ñaåy nhanh choùng vieäc
vaø phaùt trieån veà xaõ hoäi cuûa ñaát nöôùc chuùng toâi trong
xaây döïng vaø thöïc hieän caùc cuoäc caûi caùch kinh teá.
nhieàu naêm qua. Chuùng toâi seõ khoâng chæ thoaû maõn vôùi
vieäc duy trì hoaø bình khu vöïc maø seõ tìm caùch thöôøng 7. Coäng ñoàng quoác teá cuõng coù traùch nhieäm tieáp tuïc uûng hoä
xuyeân taêng cöôøng quan heä giöõa caùc nöôùc thaønh vieân vôùi nhöõng noã löïc caûi caùch cuûa chuùng toâi thoâng qua vieän trôï
nhau. song phöông vaø ña phöông, keå caû tìm caùch tieáp caän môùi,
saùng taïo nhaèm khuyeán khích doøng ñaàu tö voán tö nhaân
4. Chuùng toâi nhaän thaáy raèng, nhöõng bieán ñoäng kinh teá vaø
trôû laïi khu vöïc. Trong boái caûnh ñoù, chuùng toâi hoan
taøi chính hieän ñang taùc ñoäng ñeán kinh teá vaø xaõ hoäi cuûa
ngheânh Keá hoaïch Miyazawa vaø Saùng kieán giuùp Chaâu AÙ
chuùng toâi ñaõ ñaåy luøi nhieàu thaønh quaû maø ñaát nöôùc vaø
khoâi phuïc vaø taêng tröôûng nhaèm taêng cöôøng söï phaùt
Hieäp hoäi chuùng toâi ñaõ ñaït ñöôïc. Hôïp taùc vaø ñoaøn keát
trieån cuûa khu vöïc tö nhaân taïi Chaâu AÙ. Chuùng toâi mong
ngaøy caøng chaët cheõ hôn, chuùng toâi seõ vöôït qua nhöõng
muoán nhöõng keá hoaïch naøy ñöôïc thöïc hieän nhanh choùng.
khoù khaên kinh teá vaø xaõ hoäi.
8. Chuùng toâi coâng nhaän raèng, khuûng hoaûng kinh teá coøn coù
5. Chuùng toâi seõ ñöa hôïp taùc khu vöïc ASEAN leân taàm cao
khía caïnh xaõ hoäi, taàng lôùp daân ngheøo vaø deã bò toån
môùi ñeå ñoái phoù coù hieäu quaû vôùi nhöõng thaùch thöùc do
thöông cuûa xaõ hoäi bò taùc ñoäng lôùn nhaát. Trong lónh vöïc
tính tuyø thuoäc laãn nhau ngaøy caøng taêng trong ASEAN
naøy, chuùng toâi seõ coá baûo ñaûm raèng nhöõng noã löïc nhaèm
vaø söï hoäi nhaäp vôùi neàn kinh teá theá giôùi ñang ñaët ra.
baûo veä lôïi ích cuûa taàng lôùp daân ngheøo seõ laø moät boä
Chuùng toâi cam keát seõ taêng cöôøng ñoái thoaïi veà nhöõng
phaän khoâng theå thieáu ñöôïc cuûa nhöõng noã löïc caûi caùch
vaán ñeà coøn toàn taïi vaø ñang noåi leân, cuûng coá hôn nöõa
cuûa chuùng toâi. Chuùng toâi keâu goïi coäng ñoàng quoác teá
tình ñoaøn keát trong söï ña daïng, söï gaén boù vaø söï hoaø
daønh söï vieän trôï kyõ thuaät vaø taøi chính cho lónh vöïc naøy
hôïp.
cuõng nhö baûo ñaûm raèng nhöõng caûi caùch trong heä thoáng
6. Chuùng toâi cam keát seõ thuùc ñaåy coâng cuoäc caûi caùch kinh taøi chính quoác teá bao goàm caû khía caïnh xaõ hoäi ñeå baûo
teá vaø taøi chính nhaèm cuûng coá caùc neàn kinh teá. Chuùng veä taàng lôùp daân ngheøo.
toâi tin raèng, nhöõng noã löïc caûi caùch ôû töøng nöôùc phaûi

195 196
9. Chuùng toâi cam keát thuùc ñaåy hôn nöõa söï lieân keát kinh
teá, coi ñoù laø bieåu hieän chuû yeáu cuûa moái quan heä hôïp taùc
vaø tình ñoaøn keát giöõa chuùng toâi vôùi nhau.
10. Nhaèm muïc tieâu ñoù, chuùng toâi seõ laøm heát söùc mình ñeå
nhanh choùng khoâi phuïc söï oån ñònh veà taøi chính vaø kinh
teá vó moâ, sôùm phuïc hoài kinh teá vaø duy trì taêng tröôûng
laâu daøi. Theo ñoù, ASEAN ñaõ ñöa vaøo vaän haønh Qui cheá
giaùm saùt treân nguyeân taéc bình ñaúng, nhaán maïnh nhöõng
ruûi ro môùi noåi leân, ñöa ra nhöõng kieán nghò chính saùch
ñeå ñoái phoù thích hôïp, vaø khuyeán khích vieäc sôùm ñöa ra
bieän phaùp haønh ñoäng ñeå traùnh nhöõng ruûi ro ñoù.
11. ASEAN seõ tieáp tuïc môû cöûa thò tröôøng vì nhaän thöùc ñöôïc
raèng maáu choát cho vieäc cuûng coá vaø oån ñònh tieàn teä vaø
caùc neàn kinh teá khu vöïc laø thu huùt caùc ñaàu tö daøi haïn.
ASEAN cuõng khaúng ñònh söï cam keát töï do hoaù vaø taïo
thuaän lôïi cho thöông maïi vaø ñaàu tö, ôû caáp ñoä khu vöïc
vaø caáp ñoä ña phöông, vaø seõ tieáp tuïc caùc bieän phaùp cuï
theå ñeå thöïc hieän caùc muïc tieâu naøy.
12. Chuùng toâi quyeát taâm thöïc hieän ñuùng tieán ñoä Khu vöïc
maäu dòch töï do ASEAN (AFTA) vaø caùc chöông trình vaø
döï aùn ñaõ thoâng qua. Ngoaøi ra, chuùng toâi seõ tìm caùch
sôùm thöïc hieän AFTA vaø nhanh choùng trieån khai Keá
hoaïch hôïp taùc coâng nghieäp ASEAN (AICO). Chuùng toâi
seõ môû roäng cheá ñoä ñaàu tö thoâng qua vieäc thöïc hieän Khu
vöïc ñaàu tö ASEAN (AIA), taêng söùc haáp daãn cuûa khu vöïc
veà ñaàu tö baèng caùch aùp duïng caùc chính saùch vaø luaät ñaàu
tö nhaát quaùn.
197
13. Chuùng toâi khuyeán khích vieäc söû duïng roäng raõi hôn caùc
ñoàng tieàn cuûa caùc nöôùc ASEAN trong trao ñoåi maäu dòch
giöõa caùc nöôùc ASEAN.
14. Chuùng toâi seõ xaây döïng vaø cuûng coá cô sôû haï taàng khu vöïc
thoâng qua vieäc xaây döïng maïng löôùi ñöôøng daây taûi ñieän,
ñöôøng oáng daãn nöôùc vaø khí ñoát, vaø môû roäng lieân keát
giao thoâng vaø vieãn thoâng. Cô caáu haï taàng chaát löôïng
cao vaø coù hieäu quaû seõ taêng cöôøng khaû naêng caïnh tranh
cuûa ASEAN.
15. Chuùng toâi seõ coá gaéng thu heïp khoaûng caùch veà trình ñoä
phaùt trieån giöõa caùc nöôùc thaønh vieân vaø giaûm thieåu naïn
ngheøo ñoùi vaø söï cheânh leäch veà kinh teá vaø xaõ hoäi thoâng
qua vieäc taêng cöôøng söï hôïp taùc tieåu khu vöïc.
16. Chuùng toâi seõ baûo ñaûm an ninh löông thöïc trong khu vöïc
vaø taêng cöôøng khaû naêng caïnh tranh cuûa lónh vöïc löông
thöïc, noâng - laâm nghieäp baèng caùch taêng naêng suaát lao
ñoäng, ñaåy maïnh thöông maïi giöõa caùc nöôùc trong Hieäp
hoäi vaø vôùi caùc nöôùc beân ngoaøi, vaø taêng cöôøng ñaàu tö tö
nhaân.
17. Chuùng toâi seõ khuyeán khích giôùi doanh nghieäp tham gia
tích cöïc vaø ñoùng goùp coù hieäu quaû vaøo vieäc hoaïch ñònh
chính saùch vaø saùng kieán nhaèm vöôït qua khuûng hoaûng.
Quan heä ñoái taùc gaàn guõi giöõa chính phuû vaø khu vöïc tö
nhaân ôû caùc nöôùc ASEAN seõ laø ñieàu kieän thieát yeáu giuùp
khu vöïc phuïc hoài vaø thònh vöôïng.
18. Theo höôùng naøy, ASEAN keâu goïi caùc nöôùc vaø theå cheá
taøi chính quoác teá coù lieân quan tieáp tuïc hoã trôï caùc nöôùc
bò khuûng hoaûng khoâi phuïc kinh teá thoâng qua vieän trôï
phaùt trieån, taêng luoàng ñaàu tö tö nhaân, môû roäng hôn thò
198
 tröôøng ñoái vôùi haøng hoaù xuaát xöù töø khu vöïc ASEAN, taêng
cöôøng chuyeån giao coâng ngheä vaø hôïp taùc phaùt trieån
nguoàn nhaân löïc.
19. Vieäc duy trì vaø taïo vieäc laøm seõ laø moái quan taâm haøng
ñaàu trong chieán löôïc phuïc hoài vaø taêng tröôûng kinh teá
cuûa chuùng toâi. Ñieåm coát loõi cuûa vaán ñeà naøy laø nhöõng noã
löïc hôïp taùc toaøn dieän nhaèm ñaøo taïo nhaân löïc ñaùp öùng
nhu caàu vaø naém baét thôøi cô cuûa neàn coâng nghieäp hieän
nay cuõng nhö trong töông lai.
20. Chuùng toâi seõ tieáp tuïc hôïp taùc vaø taêng cöôøng naêng löïc
cuûa ASEAN trong lónh vöïc khoa hoïc vaø coâng ngheä, ñaëc
bieät laø trong lónh vöïc coâng ngheä thoâng tin. Ñeå ñaït ñöôïc
muïc tieâu naøy, chuùng toâi seõ xaây döïng Cô caáu haï taàng
thoâng tin.
21. Chuùng toâi coâng nhaän raèng, muïc tieâu cuoái cuøng cuûa coâng
cuoäc phaùt trieån kinh teá laø naâng cao möùc soáng vaø naâng
cao söï phaùt trieån cuûa con ngöôøi treân moïi lónh vöïc ñeå taïo
ñieàu kieän cho nhaân daân ASEAN coù ñaày ñuû cô hoäi bieán
tieàm naêng cuûa mình thaønh hieän thöïc.
22. Vieäc xoaù ñoùi giaûm ngheøo seõ laø muïc tieâu cuoái cuøng cuûa
chieán löôïc phuïc hoài vaø taêng tröôûng, vaø phaùt trieån caùc
vuøng noâng thoân seõ laø phöông tieän chuû yeáu ñeå ñaït ñöôïc
muïc tieâu ñoù. Chuùng toâi seõ hôïp taùc chaët cheõ vôùi nhau ñeå
xoaù ñoùi giaûm ngheøo vaø phaùt trieån vuøng noâng thoân vaø
caùc vuøng saâu, vuøng xa cuõng nhö khu vöïc chaäm phaùt
trieån lieân quoác gia.
23. Chuùng toâi seõ taêng cöôøng vaø thuùc ñaåy moái quan heä lieân
keát giöõa caùc thieát cheá cuûa ASEAN trong vieäc choáng laïm
duïng vaø buoân laäu ma tuyù ñeå xoaù boû nhöõng hoaït ñoäng
199
saûn xuaát, cheá bieán, buoân laäu vaø söû duïng ma tuyù vaøo
naêm 2020.
24. Chuùng toâi seõ cuøng baûo ñaûm raèng, nhaân daân chuùng toâi seõ
ñöôïc chöõa beänh vaø coù ñöôïc thuoác men thieát yeáu. Chuùng
toâi seõ taêng cöôøng hôïp taùc trong vieäc kieåm soaùt vaø
phoøng choáng caùc beänh truyeàn nhieãm, keå caû HIV/AIDS.
25. Baûo veä moâi tröôøng seõ laø moät boä phaän thieát yeáu cuûa hoaït
ñoäng kinh teá cuûa chuùng toâi ñeå baûo ñaûm söï beàn vöõng
trong phaùt trieån. Chuùng toâi seõ cuûng coá vaø phaùt huy
nhöõng thaønh quaû ñaõ ñaït ñöôïc trong vieäc kieåm soaùt vaø
ngaên chaën oâ nhieãm xuyeân bieân giôùi, ñaëc bieät laø naïn
khoùi muø do naïn chaùy than buøn vaø chaùy röøng gaây ra.
26. Chuùng toâi seõ taêng cöôøng nhöõng noã löïc chung vaø rieâng
ñeå ñoái phoù vôùi nhöõng toäi aùc xuyeân quoác gia nhö buoân
ma tuyù, röûa tieàn, khuûng boá, cöôùp bieån, buoân vuõ khí vaø
buoân ngöôøi.
27. Chuùng toâi seõ cuûng coá loøng tin vaøo ñaát nöôùc mình baèng
caùch tieáp tuïc duy trì quan heä höõu nghò giöõa chuùng toâi vôùi
nhau vaø cuûng coá an ninh khu vöïc Ñoâng Nam Chaâu AÙ.
28. Ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu naøy, chuùng toâi seõ nhanh choùng
pheâ chuaån Nghò ñònh thö thöù hai cuûa Hieäp öôùc thaân
thieän vaø hôïp taùc ôû Ñoâng Nam Chaâu AÙ ñeå taïo ñieàu kieän
cho caùc nöôùc ngoaøi khu vöïc gia nhaäp Hieäp öôùc trong
thôøi gian sôùm nhaát. Chuùng toâi seõ taêng cöôøng tham khaûo
yù kieán vôùi caùc nöôùc coù vuõ khí haït nhaân ñeå caùc nöôùc naøy
gia nhaäp Nghò ñònh thö cuûa Hieäp ñònh Ñoâng Nam Chaâu
AÙ khoâng coù vuõ khí haït nhaân.
29. Chuùng toâi seõ coá gaéng sôùm giaûi quyeát, theo phöông caùch
ASEAN vaø phuø hôïp vôùi luaät phaùp vaø taäp quaùn quoác teá,
200
 caùc vaán ñeà do lòch söû ñeå laïi vaø ngaên chaën khoâng ñeå xaåy 34. Nay, chuùng toâi thoâng qua Chöông trình haønh ñoäng Haø
ra tranh chaáp môùi. Noäi vaø giao caùc Boä tröôûng vaø Quan chöùc cao caáp trieån
khai thöïc hieän Chöông trình haønh ñoäng naøy. Chuùng toâi
30. Chuùng toâi seõ ñaåy maïnh nhöõng noã löïc nhaèm giaûi quyeát
thoaû thuaän raèng, seõ tieán haønh kieåm ñieåm tieán trình
tranh chaáp ôû bieån Ñoâng baèng bieän phaùp hoaø bình phuø
thöïc hieän vaøo naêm 2001, ba naêm sau khi thoâng qua.
hôïp vôùi luaät phaùp quoác teá, keå caû Coâng öôùc naêm 1982
cuûa Lieân hôïp quoác veà Luaät bieån, vaø theo tinh thaàn cuûa Laøm taïi Haø Noäi, ngaøy 16 thaùng 12 naêm 1998
Tuyeân boá cuûa ASEAN veà bieån Ñoâng naêm 1992. Chuùng Thay maët Bru-naây Ña-ruùt-xa-lam,
toâi keâu goïi caùc beân lieân quan kieàm cheá vaø traùnh coù Ngaøi Ha-gi Haùt-xa-na Boâ-ki-a
nhöõng haønh ñoäng phöông haïi ñeán hoaø bình, an ninh vaø
Quoác vöông
oån ñònh ôû Ñoâng Nam AÙ vaø Chaâu AÙ - Thaùi Bình Döông.
Thay maët nöôùc Coäng hoaø Indonesia,
31. Chuùng toâi hoan ngheânh nhöõng noã löïc nhaèm phaùt trieån Ngaøi B. J. Ha-bi-bi
quan heä laâu daøi coù tính xaây döïng giöõa caùc nöôùc lôùn.
Toång thoáng
ASEAN seõ taêng cöôøng quan heä ñoái thoaïi vaø hôïp taùc vôùi
Thay maët nöôùc Coäng hoaø Daân chuû Nhaân daân Laøo,
caùc nöôùc khaùc cuõng nhö caùc toå chöùc khu vöïc vaø quoác teá
treân cô sôû bình ñaúng, khoâng can thieäp, toân troïng laãn Ngaøi Xi-xa Vat Keo-bun-phan
nhau vaø caùc beân cuøng coù lôïi. Thuû töôùng
Thay maët nöôùc Malaysia,
32. Chuùng toâi seõ cuûng coá Dieãn ñaøn khu vöïc ASEAN (ARF)
nhö moät dieãn ñaøn ñoái thoaïi veà vaán ñeà chính trò vaø an Ngaøi Tieán só Ma-ha-thia Moâ-ha-meùt
ninh, vaø quan heä hôïp taùc ôû khu vöïc Chaâu AÙ - Thaùi Bình Thuû töôùng
Döông. ASEAN seõ tieáp tuïc duy trì vaø taêng cöôøng vai troø Thay maët Lieân bang Mianma,
chuû ñaïo ARF, vaø cuûng coá tình ñoaøn keát vaø vai troø ñieàu Ngaøi thoáng töôùng Than Xueâ
phoái cuûa mình trong ARF. Chuû tòch Hoäi ñoàng Hoaø bình vaø phaùt trieån Quoác gia
33. Ñeå caûi thieän moâi tröôøng ñaàu tö vaø thöông maïi cuûa Thay maët nöôùc Coäng hoaø Philippin,
ASEAN, caùc nhaø ñaàu tö vaø ñoái taùc thöông maïi seõ ñöôïc Ngaøi Gioâ-deùp E-xtô-ra-ña
höôûng moät loaït caùc bieän phaùp ñaåy maïnh vaø öu ñaõi. Toång thoáng
Theo ñoù, chuùng toâi yeâu caàu caùc Boä tröôûng thöïc hieän Thay maët nöôùc Coäng hoaø Singapo,
ñoàng boä caùc bieän phaùp ñaåy maïnh baét ñaàu töø ngaøy
Ngaøi Goâ-choác-toâng
1/1/1999.
Thuû töôùng
Thay maët Vöông quoác Thaùi Lan,

201 202
Ngaøi Xuoân Lòch-Phai Malaysia, Lieân bang Mianma, Coäng hoaø Philippin,
Thuû töôùng Coäng hoaø Singapo, Vöông quoác Thaùi Lan vaø Coäng hoaø
Thay maët nöôùc Coäng hoaø Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam, Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam, laø caùc Quoác gia thaønh
Ngaøi Phan Vaên Khaûi vieân cuûa Hieäp hoäi caùc Quoác gia Ñoâng - Nam AÙ
Thuû töôùng (ASEAN)
Khaúng ñònh laïi taàm quan troïng cuûa vieäc giöõ vöõng söï taêng
tröôûng vaø phaùt trieån kinh teá ôû taát caû caùc Quoác gia thaønh
vieân baèng nhöõng noã löïc chung nhaèm töï do hoaù thöông maïi,
thuùc ñaåy thöông maïi vaø ñaàu tö giöõa caùc nöôùc ASEAN ñaõ
ñöôïc neâu trong Hieäp ñònh khung veà taêng cöôøng hôïp taùc
kinh teá ASEAN ñöôïc kyù keát taïi Singapo ngaøy 28 thaùng 1
naêm 1992;
Nhaéc laïi quyeát ñònh cuûa Hoäi nghò thöôïng ñænh ASEAN laàn
thöù naêm toå chöùc vaøo ngaøy 15 thaùng 12 naêm 1995 veà vieäc
xaây döïng Khu vöïc ñaàu tö ASEAN (sau ñaây goïi taét laø "AIA")
nhaèm taêng cöôøng tính haáp daãn vaø tính caïnh tranh cuûa
ASEAN ñeå thuùc ñaåy ñaàu tö tröïc tieáp;
Khaúng ñònh cam keát theo Hieäp ñònh ASEAN naêm 1987 veà
khuyeán khích vaø baûo hoä ñaàu tö vaø Nghò ñònh thö naêm 1996
boå sung Hieäp ñònh naøy nhaèm cuûng coá loøng tin cuûa caùc nhaø
ñaàu tö khi ñaàu tö vaøo ASEAN;
Löu taâm ñeán Hieäp ñònh thaønh laäp Khu vöïc maäu dòch töï do
ASEAN (AFTA) vaø vieäc thöïc hieän Chöông trình hôïp taùc
coâng nghieäp ASEAN (AICO) nhaèm khuyeán khích ñaàu tö lôùn
hôn vaøo khu vöïc;

Phuï luïc 2: HIEÄP ÑÒNH KHUNG VEÀ KHU VÖÏC ÑAÀU TÖ Thöøa nhaän raèng ñaàu tö tröïc tieáp laø moät nguoàn taøi chính
quan troïng ñeå giöõ vöõng toác ñoä phaùt trieån kinh teá, coâng
Chính phuû caùc nöôùc Brunei Darussalam, Coäng hoaø nghieäp, cô sôû haï taàng vaø coâng ngheä; do ñoù, thöøa nhaän nhu
Indonesia, Coäng hoaø Daân chuû Nhaân daân Laøo,

203 204
caàu thu huùt ñaàu tö tröïc tieáp vaøo ASEAN vôùi möùc ñoä lôùn hôn
vaø beàn vöõng hôn;
Quyeát taâm hoaøn thaønh vieäc thöïc hieän taàm nhìn ASEAN
xaây döïng Khu vöïc ñaàu tö ASEAN coù tính caïnh tranh vôùi
moâi tröôøng ñaàu tö thoâng thoaùng vaø roõ raøng hôn vaøo ngaøy 1
thaùng 1 naêm 2010; vaø Ghi nhôù raèng nhöõng bieän phaùp ñöôïc
thoaû thuaän nhaèm hình thaønh Khu vöïc Ñaàu tö ASEAN coù
tính caïnh tranh vaøo naêm 2010 seõ goùp phaàn höôùng tôùi Taàm
nhìn ASEAN naêm 2020.
Ñaõ thoaû thuaän nhö sau:
Ñieàu 1. Ñònh nghóa
Vôùi muïc ñích cuûa Hieäp ñònh naøy:
"Nhaø ñaàu tö ASEAN" coù nghóa laø:
(i) moät coâng daân cuûa moät Quoác gia thaønh vieân; hoaëc
(ii) moät phaùp nhaân cuûa moät Quoác gia thaønh vieân, thöïc hieän
ñaàu tö vaøo Quoác gia thaønh vieân khaùc, trong ñoù voán
ASEAN thöïc teá cuûa phaùp nhaân ñoù coäng goäp vôùi taát caû
caùc voán ASEAN khaùc, ít nhaát phaûi baèng tyû leä toái thieåu
caàn coù ñeå thoaû maõn yeâu caàu veà voán quoác gia vaø caùc yeâu
caàu veà voán khaùc cuûa phaùp luaät trong nöôùc vaø caùc chính
saùch quoác gia ñöôïc coâng boá, neáu coù, cuûa nöôùc chuû nhaø
lieân quan ñeán ñaàu tö ñoù.
Vôùi muïc ñích cuûa ñònh nghóa naøy, voán cuûa caùc coâng daân
hoaëc caùc phaùp nhaân cuûa baát kyø Quoác gia thaønh vieân naøo seõ
ñöôïc coi nhö laø voán cuûa caùc coâng daân vaø caùc phaùp nhaân cuûa
nöôùc chuû nhaø.
205
"Voán ASEAN thöïc teá" ñoái vôùi moät ñaàu tö vaøo moät Quoác gia
thaønh vieân laø phaàn voán naém giöõ cuoái cuøng cuûa caùc coâng daân
hoaëc caùc phaùp nhaân cuûa Quoác gia thaønh vieân ASEAN trong
ñaàu tö ñoù. Khi cô caáu coå phaàn hoaëc cô caáu voán cuûa nhaø ñaàu
tö ASEAN gaây khoù khaên cho vieäc xaùc ñònh cô caáu naém giöõ
cuoái cuøng thì caùc quy taéc vaø thuû tuïc xaùc ñònh voán thöïc teá
cuûa Quoác gia thaønh vieân nôi nhaø ñaàu tö ASEAN thöïc hieän
ñaàu tö coù theå ñöôïc aùp duïng. Uyû ban ñieàu phoái ñaàu tö seõ
chuaån bò caùc höôùng daãn cho vieäc xaùc ñònh voán thöïc teá naøy,
neáu caàn.
"Phaùp nhaân" coù nghóa laø baát kyø thöïc theå phaùp lyù naøo ñöôïc
thaønh laäp hoaëc toå chöùc moät caùch hôïp phaùp theo luaät hieän
haønh, vì lôïi nhuaän hoaëc khoâng vì lôïi nhuaän, thuoäc sôû höõu tö
nhaân hay sôû höõu nhaø nöôùc, bao goàm moïi coâng ty, taäp ñoaøn,
lieân danh, lieân doanh, coâng ty moät chuû hoaëc hieäp hoäi.
"Caùc bieän phaùp" nghóa laø caùc luaät, caùc quy ñònh, caùc quy taéc,
caùc thuû tuïc, caùc quyeát ñònh, caùc haønh vi haønh chính, hoaëc
baát kyø haønh vi naøo khaùc cuûa caùc Quoác gia thaønh vieân taùc
ñoäng ñeán ñaàu tö.
"Coâng daân" coù nghóa laø theå nhaân coù quoác tòch cuûa moät Quoác
gia thaønh vieân phuø hôïp vôùi phaùp luaät hieän haønh cuûa Quoác
gia ñoù.
Ñieàu 2. Phaïm vi
Hieäp ñònh naøy seõ ñieàu chænh taát caû ñaàu tö tröïc tieáp, nhöng
khoâng ñieàu chænh:
ñaàu tö giaùn tieáp; vaø
206
nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán ñaàu tö ñaõ ñöôïc caùc Hieäp ñònh
khaùc cuûa ASEAN ñieàu chænh nhö Hieäp ñònh Khung ASEAN
veà Dòch vuï.
Ñieàu 3. Muïc tieâu
Nhöõng muïc tieâu cuûa Hieäp ñònh naøy laø:
(a) xaây döïng moät Khu vöïc ñaàu tö ASEAN (AIA) coù moâi
tröôøng ñaàu tö thoâng thoaùng vaø roõ raøng hôn giöõa caùc
Quoác gia thaønh vieân, nhaèm:
(i) ñaåy maïnh ñaàu tö vaøo ASEAN töø caû caùc nguoàn
trong vaø ngoaøi ASEAN;
(ii) cuøng thuùc ñaåy ASEAN thaønh khu vöïc ñaàu tö haáp
daãn nhaát;
(iii) cuûng coá vaø taêng cöôøng tính caïnh tranh cuûa caùc
lónh vöïc kinh teá cuûa ASEAN;
(iv) giaûm daàn hoaëc loaïi boû nhöõng quy ñònh vaø ñieàu
kieän ñaàu tö coù theå caûn trôû caùc doøng ñaàu tö vaø söï
hoaït ñoäng cuûa caùc döï aùn ñaàu tö trong ASEAN; vaø
(b) ñaûm baûo raèng vieäc thöïc hieän nhöõng muïc tieâu treân seõ
goùp phaàn höôùng tôùi töï do löu chuyeån ñaàu tö vaøo naêm
2020.
Ñieàu 4. Caùc ñaëc ñieåm
ASEAN seõ laø moät khu vöïc, nôi:
coù moät chöông trình hôïp taùc ñaàu tö ASEAN nhaèm taïo ra
ñaàu tö lôùn hôn töø caùc nöôùc ASEAN vaø caùc nöôùc ngoaøi
ASEAN;
cheá ñoä ñoái xöû quoác gia ñöôïc daønh cho caùc nhaø ñaàu tö
ASEAN vaøo naêm 2010, vaø cho taát caû caùc nhaø ñaàu tö vaøo
207
naêm 2020, ngoaïi tröø caùc ngoaïi leä ñöôïc quy ñònh trong Hieäp
ñònh naøy;
taát caû caùc ngaønh ngheà ñöôïc môû cöûa cho caùc nhaø ñaàu tö
ASEAN vaøo naêm 2010 vaø cho taát caû caùc nhaø ñaàu tö vaøo naêm
2020, ngoaïi tröø caùc ngoaïi leä ñöôïc quy ñònh trong Hieäp ñònh
naøy;
khu vöïc kinh doanh coù vai troø lôùn hôn trong caùc noã löïc hôïp
taùc veà ñaàu tö vaø caùc hoaït ñoäng coù lieân quan trong ASEAN; vaø
coù löu chuyeån töï do hôn veà voán, lao ñoäng laønh ngheà vaø
chuyeân gia, vaø coâng ngheä giöõa caùc Quoác gia thaønh vieân.
Ñieàu 5. Caùc nghóa vuï chung
Ñeå thöïc hieän caùc muïc tieâu ñöôïc quy ñònh taïi Ñieàu 3, caùc
Quoác gia thaønh vieân seõ:
(a) ñaûm baûo raèng caùc bieän phaùp vaø caùc chöông trình ñöôïc
thöïc hieän treân cô sôû coâng baèng vaø cuøng coù lôïi;
(b) thöïc hieän caùc bieän phaùp thích hôïp ñeå baûo ñaûm tính roõ
raøng vaø nhaát quaùn trong vieäc aùp duïng vaø giaûi thích caùc
luaät, quy ñònh vaø thuû tuïc haønh chính lieân quan ñeán ñaàu
tö cuûa nöôùc mình nhaèm taïo ra vaø duy trì moät cheá ñoä
ñaàu tö coù theå döï ñoaùn tröôùc ñöôïc trong ASEAN;
(c) baét ñaàu quaù trình hoã trôï, xuùc tieán vaø töï do hoaù ñeå coù
theå ñoùng goùp moät caùch lieân tuïc vaø ñaùng keå vaøo vieäc
thöïc hieän muïc tieâu thieát laäp moâi tröôøng ñaàu tö thoâng
thoaùng vaø roõ raøng hôn;
(d) thöïc hieän caùc bieän phaùp thích hôïp nhaèm taêng cöôøng
tính haáp daãn cuûa moâi tröôøng ñaàu tö cuûa caùc Quoác gia
thaønh vieân ñoái vôùi caùc doøng ñaàu tö tröïc tieáp; vaø
208
(e) thöïc hieän caùc bieän phaùp hôïp lyù trong khaû naêng cho
pheùp ñeå baûo ñaûm vieäc tuaân thuû caùc ñieàu khoaûn cuûa
Hieäp ñònh naøy cuûa chính quyeàn khu vöïc, ñòa phöông vaø
caùc cô quan coù thaåm quyeàn trong laõnh thoå nöôùc mình.
Ñieàu 6. Caùc Chöông trình vaø Keá hoaïch haønh ñoäng
1. Ñeå thöïc hieän caùc nghóa vuï quy ñònh trong Hieäp ñònh naøy,
caùc Quoác gia Thaønh vieân cam keát cuøng nhau xaây döïng vaø
thöïc hieän nhöõng chöông trình sau:
(a) Hôïp taùc vaø taïo thuaän lôïi nhö quy ñònh trong Chöông
trình I;
(b) Xuùc tieán vaø taêng cöôøng hieåu bieát nhö quy ñònh trong
Chöông trình II; vaø
(c) Töï do hoaù nhö quy ñònh trong Chöông trình III.
2. Caùc Quoác gia thaønh vieân seõ ñöa ra caùc Keá hoaïch haønh
ñoäng thöïc hieän nhöõng chöông trình neâu trong khoaûn 1
cho Hoäi ñoàng AIA ñöôïc thaønh laäp theo Ñieàu 16 cuûa Hieäp
ñònh naøy.
3. Caùc Keá hoaïch haønh ñoäng ñöôïc xem xeùt laïi 2 naêm moät
laàn ñeå ñaûm baûo ñaït ñöôïc caùc muïc tieâu cuûa Hieäp ñònh naøy.
Ñieàu 7. Môû cöûa caùc ngaønh ngheà vaø Ñoái xöû quoác gia
1. Tuyø thuoäc vaøo caùc quy ñònh cuûa Ñieàu naøy, moãi Quoác gia
thaønh vieân seõ:
(a) môû ngay laäp töùc taát caû caùc ngaønh ngheà cuûa nöôùc
mình cho ñaàu tö cuûa caùc nhaø ñaàu tö ASEAN;
(b) daønh ngay laäp töùc cho caùc nhaø ñaàu tö ASEAN vaø ñaàu
tö cuûa hoï, ñoái vôùi taát caû caùc ngaønh ngheà vaø caùc bieän
phaùp coù taùc ñoäng tôùi caùc ñaàu tö ñoù, bao goàm, nhöng
209
khoâng chæ giôùi haïn ôû vieäc tieáp nhaän, thaønh laäp, naém
giöõ, môû roäng, quaûn lyù, vaän haønh vaø ñònh ñoaït ñaàu tö,
söï ñoái xöû khoâng keùm thuaän lôïi hôn söï ñoái xöû daønh
cho caùc nhaø ñaàu tö vaø ñaàu tö töông töï cuûa nöôùc mình
("ñoái xöû quoác gia").
2. Moãi Quoác gia thaønh vieân seõ ñöa ra moät Danh muïc loaïi
tröø taïm thôøi vaø moät Danh muïc nhaïy caûm, neáu coù, trong
voøng 6 thaùng keå töø ngaøy kyù Hieäp ñònh naøy, bao goàm baát
kyø ngaønh ngheà hoaëc bieän phaùp naøo coù taùc ñoäng ñeán ñaàu
tö (neâu taïi khoaûn 1 treân) maø Quoác gia ñoù khoâng theå môû
cöûa hoaëc daønh ñoái xöû quoác gia cho caùc nhaø ñaàu tö
ASEAN. Caùc danh muïc naøy seõ taïo thaønh moät phuï luïc cuûa
Hieäp ñònh naøy. Trong tröôøng hôïp moät Quoác gia thaønh
vieân, vì caùc lyù do xaùc ñaùng, khoâng theå cung caáp caùc danh
muïc trong thôøi haïn noùi treân, Quoác gia thaønh vieân ñoù coù
theå ñeà nghò Hoäi ñoàng AIA gia haïn.
3. Danh muïc loaïi tröø taïm thôøi seõ ñöôïc xem xeùt laïi 2 naêm
moät laàn vaø seõ ñöôïc taát caû caùc Quoác gia thaønh vieân, tröø
Coäng hoaø Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam, Coäng hoaø Daân
chuû Nhaân daân Laøo vaø Lieân bang Mianma, loaïi boû daàn
cho ñeán naêm 2010. Coäng hoaø Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät
Nam seõ loaïi boû daàn Danh muïc loaïi tröø taïm thôøi cho ñeán
naêm 2013 vaø Coäng hoaø Daân chuû Nhaân daân Laøo vaø Lieân
bang Mianma seõ loaïi boû daàn Danh muïc loaïi tröø taïm thôøi
cuûa mình cho ñeán naêm 2015.
4. Danh muïc nhaïy caûm seõ ñöôïc xem xeùt laïi vaøo ngaøy 1
thaùng Moät naêm 2003 vaø vaøo töøng giai ñoaïn tieáp theo do
Hoäi ñoàng AIA quyeát ñònh.
Ñieàu 8. Ñoái xöû toái hueä quoác
210
1. Phuø hôïp vôùi Ñieàu 7 vaø 9 cuûa Hieäp ñònh naøy, moãi Quoác nhieân, neáu moät Quoác gia thaønh vieân daønh caùc nhöôïng boä
gia thaønh vieân seõ daønh ngay laäp töùc vaø voâ ñieàu kieän cho neâu treân muoán boû qua yeâu caàu ñoù, thì Quoác gia thaønh
caùc nhaø ñaàu tö vaø ñaàu tö cuûa Quoác gia thaønh vieân khaùc, vieân kia vaãn coù theå coù ñöôïc söï öu ñaõi ñoù.
söï ñoái xöû khoâng keùm thuaän lôïi hôn söï ñoái xöû daønh cho
2. Tính ñeán tröôøng hôïp gia nhaäp ASEAN sau cuûa Coäng hoaø
caùc nhaø ñaàu tö vaø ñaàu tö cuûa baát kyø Quoác gia thaønh vieân
Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam, Coäng hoaø Daân chuû Nhaân
naøo khaùc ñoái vôùi taát caû caùc bieän phaùp coù taùc ñoäng ñeán
daân Laøo vaø Lieân bang Mianma, nhöõng quy ñònh cuûa
ñaàu tö, bao goàm, nhöng khoâng chæ giôùi haïn ôû vieäc tieáp
khoaûn 1 Ñieàu naøy seõ chæ aùp duïng ñoái vôùi Coäng hoaø Xaõ
nhaän, thaønh laäp, naém giöõ, môû roäng, quaûn lyù, vaän haønh
hoäi Chuû nghóa Vieät Nam trong thôøi gian 3 naêm, vaø ñoái
vaø ñònh ñoaït ñaàu tö.
vôùi Coäng hoaø Daân chuû Nhaân daân Laøo vaø Lieân bang
2. Ñoái vôùi caùc ñaàu tö thuoäc phaïm vi ñieàu chænh cuûa Hieäp Mianma trong thôøi gian 5 naêm töø ngaøy Hieäp ñònh naøy coù
ñònh naøy, moïi ñoái xöû öu ñaõi theo caùc hieäp ñònh hoaëc thoaû hieäu löïc
thuaän hieän taïi hoaëc töông lai maø moät Quoác gia thaønh
Ñieàu 10. Ñieàu chænh caùc Chöông trình, Phuï luïc vaø
vieân laø moät beân ñeàu seõ ñöôïc daønh cho taát caû caùc Quoác
Keá hoaïch haønh ñoäng
gia thaønh vieân khaùc treân cô sôû toái hueä quoác.
1. Baát kyø söï ñieàu chænh naøo cuûa caùc Chöông trình I, II, III
3. Yeâu caàu neâu taïi khoaûn 2 khoâng aùp duïng ñoái vôùi caùc hieäp
vaø caùc Keá hoaïch haønh ñoäng cuûa caùc Chöông trình naøy
ñònh hoaëc thoaû thuaän hieän taïi ñöôïc caùc Quoác gia thaønh
ñeàu phaûi ñöôïc Uyû ban Ñieàu phoái Ñaàu tö (CCI) ñöôïc thaønh
vieân thoâng baùo cho Hoäi ñoàng AIA trong voøng 6 thaùng keå
laäp theo Ñieàu 16 (4) cuûa Hieäp ñònh naøy chaáp thuaän.
töø ngaøy kyù Hieäp ñònh naøy.
2. Baát kyø söï ñieàu chænh naøo hoaëc ruùt laïi caùc cam keát trong
4. Quy ñònh neâu taïi khoaûn 1 khoâng ngaên caûn baát kyø Quoác
Chöông trình III vaø caùc Keá hoaïch haønh ñoäng cuûa Chöông
gia thaønh vieân naøo daønh ñoái xöû ñaëc bieät hoaëc caùc öu ñaõi
trình naøy vaø caùc Phuï luïc ñeàu phaûi ñöôïc Hoäi ñoàng AIA
cho caùc nöôùc laùng gieàng theo caùc tam giaùc phaùt trieån vaø
xem xeùt phuø hôïp vôùi caùc ñieàu khoaûn cuûa Nghò ñònh thö
caùc thoaû thuaän tieåu khu vöïc khaùc giöõa caùc Quoác gia
ASEAN veà Thuû tuïc Thoâng baùo.
thaønh vieân.
Ñieàu 11. Tính roõ raøng, trong saùng
Ñieàu 9. Quyeàn khöôùc töø Ñoái xöû toái hueä quoác
1. Moãi Quoác gia thaønh vieân seõ thoâng baùo cho Hoäi ñoàng AIA
1. Neáu moät Quoác gia thaønh vieân taïm thôøi chöa saün saøng
thoâng qua vieäc xuaát baûn hoaëc baát kyø phöông tieän naøo
ñöa ra caùc nhöôïng boä theo Ñieàu 7 cuûa Hieäp ñònh naøy vaø
khaùc, taát caû caùc bieän phaùp, luaät, quy ñònh vaø höôùng daãn
Quoác gia thaønh vieân khaùc ñaõ coù nhöõng nhöôïng boä theo
haønh chính coù lieân quan hoaëc aûnh höôûng ñeán vieäc thöïc
Ñieàu ñoù, thì Quoác gia thaønh vieân neâu treân phaûi töø boû
hieän Hieäp ñònh naøy. Quy ñònh naøy cuõng aùp duïng ñoái vôùi
quyeàn cuûa mình ñöôïc höôûng caùc nhöôïng boä ñoù. Tuy

211 212
 caùc hieäp ñònh quoác teá coù lieân quan hoaëc aûnh höôûng ñeán
ñaàu tö maø Quoác gia thaønh vieân laø moät beân kyù keát.
2. Moãi Quoác gia thaønh vieân seõ nhanh choùng vaø ít nhaát laø
moãi naêm moät laàn thoâng baùo cho Hoäi ñoàng AIA baát kyø söï
ban haønh hoaëc thay ñoåi naøo cuûa luaät, quy ñònh vaø caùc
höôùng daãn haønh chính hieän haønh coù aûnh höôûng moät
caùch ñaùng keå ñeán caùc ñaàu tö hoaëc caùc cam keát cuûa mình
theo Hieäp ñònh naøy.
3. Khoâng coù quy ñònh naøo trong Hieäp ñònh naøy yeâu caàu baát
kyø Quoác gia thaønh vieân naøo cung caáp caùc thoâng tin maät
maø vieäc tieát loä chuùng coù theå laøm caûn trôû vieäc thi haønh
luaät, hoaëc traùi vôùi lôïi ích coâng coäng, hoaëc coù theå laøm toån
haïi caùc lôïi ích thöông maïi chính ñaùng cuûa caùc doanh
nghieäp cuï theå, Nhaø nöôùc hay tö nhaân.
Ñieàu 12. Caùc hieäp ñònh khaùc
1. Caùc Quoác gia thaønh vieân khaúng ñònh caùc quyeàn vaø nghóa
vuï hieän taïi cuûa hoï theo Hieäp ñònh ASEAN 1987 veà
Khuyeán khích vaø Baûo hoä Ñaàu tö vaø Nghò ñònh thö naêm
1996 boå sung Hieäp ñònh naøy. Trong tröôøng hôïp Hieäp
ñònh naøy quy ñònh caùc ñieàu khoaûn öu ñaõi hôn Hieäp ñònh
vaø Nghò ñònh thö noùi treân thì seõ aùp duïng caùc quy ñònh
cuûa Hieäp ñònh naøy.
2. Hieäp ñònh naøy hoaëc baát kyø bieän phaùp naøo ñöôïc thöïc hieän
treân cô sôû Hieäp ñònh naøy seõ khoâng aûnh höôûng ñeán caùc
quyeàn vaø nghóa vuï cuûa caùc Quoác gia thaønh vieân theo caùc
hieäp ñònh hieän taïi maø caùc Quoác gia thaønh vieân tham gia.
3. Khoâng coù quy ñònh naøo trong Hieäp ñònh naøy aûnh höôûng
ñeán caùc quyeàn cuûa caùc Quoác gia thaønh vieân tham gia vaøo
213
caùc hieäp ñònh khaùc khoâng traùi vôùi caùc quy taéc, muïc tieâu
vaø caùc ñieàu khoaûn cuûa Hieäp ñònh naøy.
Ñieàu 13. Ngoaïi leä chung
Khoâng coù quy ñònh naøo cuûa Hieäp ñònh naøy ñöôïc hieåu laø
ngaên caám baát kyø Quoác gia thaønh vieân naøo thoâng qua hoaëc
thöïc hieän caùc bieän phaùp döôùi ñaây, vôùi ñieàu kieän caùc bieän
phaùp ñoù khoâng ñöôïc aùp duïng theo caùch ñeå taïo ra söï phaân
bieät ñoái xöû tuyø tieän hoaëc baát hôïp lyù giöõa caùc nöôùc, nôi coù
caùc ñieàu kieän töông töï nhau, hoaëc söï haïn cheá traù hình vieäc
löu chuyeån ñaàu tö:
(a) caùc bieän phaùp caàn thieát ñeå baûo veä an ninh quoác gia
hoaëc ñaïo ñöùc xaõ hoäi;
b) caùc bieän phaùp caàn thieát ñeå baûo veä cuoäc soáng hoaëc söùc
khoeû con ngöôøi, ñoäng vaät hoaëc thöïc vaät;
(c) caùc bieän phaùp caàn thieát ñeå baûo ñaûm söï tuaân thuû phaùp
luaät khoâng traùi vôùi caùc ñieàu khoaûn cuûa Hieäp ñònh naøy,
bao goàm caùc bieän phaùp lieân quan tôùi:
(i) vieäc ngaên caûn caùc hieän töôïng löøa ñaûo, gian laän
hoaëc giaûi quyeát caùc taùc ñoäng cuûa vieäc khoâng hoaøn
thaønh nghóa vuï theo thoaû thuaän ñaàu tö;
(ii) vieäc baûo veä söï rieâng tö cuûa caù nhaân lieân quan ñeán
vieäc ñöa ra vaø phoå bieán caùc tö lieäu caù nhaân vaø vieäc
baûo veä bí maät caùc hoà sô vaø taøi khoaûn caù nhaân;
(iii) vieäc baûo ñaûm an toaøn.
(d) caùc bieän phaùp nhaèm baûo ñaûm vieäc ñaët ra vaø thu moät
caùch coâng baèng hoaëc hieäu quaû caùc loaïi thueá tröïc thu ñoái
vôùi ñaàu tö hoaëc caùc nhaø ñaàu tö cuûa caùc Quoác gia thaønh
vieân.
214
 Ñieàu 14. Bieän phaùp töï veä khaån caáp
1. Neáu do keát quaû cuûa vieäc thöïc hieän chöông trình töï do hoaù
theo Hieäp ñònh naøy maø moät Quoác gia thaønh vieân bò hoaëc
ñe doaï bò baát kyø toån haïi nghieâm troïng naøo, Quoác gia
thaønh vieân naøy coù theå thöïc hieän caùc bieän phaùp töï veä
khaån caáp trong chöøng möïc vaø thôøi gian caàn thieát ñeå
ngaên caûn hoaëc khaéc phuïc toån haïi ñoù. Caùc bieän phaùp naøy
ñöôïc thöïc hieän coù tính chaát taïm thôøi vaø khoâng phaân bieät
ñoái xöû.
2. Khi thöïc hieän caùc bieän phaùp khaån caáp theo Ñieàu naøy, caùc
Quoác gia thaønh vieân phaûi thoâng baùo cho Hoäi ñoàng AIA
trong voøng 14 ngaøy keå töø ngaøy tieán haønh caùc bieän phaùp
ñoù.
3. Hoäi ñoàng AIA seõ xaùc ñònh ñònh nghóa toån haïi nghieâm
troïng hoaëc ñe doaï toån haïi nghieâm troïng vaø caùc thuû tuïc
ñöa ra caùc bieän phaùp töï veä khaån caáp phuø hôïp vôùi Ñieàu
naøy.
Ñieàu 15. Bieän phaùp baûo veä caùn caân thanh toaùn
1. Trong tröôøng hôïp caùn caân thanh toaùn laâm vaøo tình traïng
nghieâm troïng hoaëc gaëp caùc khoù khaên veà taøi chính ñoái
ngoaïi hoaëc coù söï ñe doaï xaûy ra caùc tình traïng treân, Quoác
gia thaønh vieân coù theå ñöa ra hoaëc duy trì caùc haïn cheá ñoái
vôùi ñaàu tö maø Quoác gia ñoù ñaõ coù caùc cam keát cuï theå, keå
caû vieäc thanh toaùn hoaëc chuyeån tieàn ñeå thöïc hieän caùc
giao dòch lieân quan ñeán caùc cam keát ñoù. Caùc Quoác gia
thaønh vieân thöøa nhaän raèng, caùc aùp löïc ñoái vôùi caùn caân
thanh toaùn cuûa moät Quoác gia thaønh vieân trong quaù trình
phaùt trieån kinh teá hoaëc chuyeån ñoåi kinh teá coù theå buoäc
Quoác gia ñoù phaûi aùp duïng caùc haïn cheá ñeå baûo ñaûm vieäc
215
duy trì möùc döï tröõ taøi chính ñuû ñeå thöïc hieän caùc chöông
trình phaùt trieån kinh teá hoaëc chuyeån ñoåi kinh teá cuûa
nöôùc mình.
2. Khi thöïc hieän caùc bieän phaùp baûo veä caùn caân thanh toaùn
theo Ñieàu naøy, caùc Quoác gia thaønh vieân phaûi thoâng baùo
cho Hoäi ñoàng AIA trong voøng 14 ngaøy keå töø ngaøy tieán
haønh caùc bieän phaùp ñoù.
3. Caùc bieän phaùp neâu trong khoaûn (1) phaûi baûo ñaûm:
(a) khoâng phaân bieät ñoái xöû giöõa caùc Quoác gia thaønh
vieân;
(b) phuø hôïp vôùi caùc quy ñònh cuûa Quyõ Tieàn teä Quoác teá;
(c) traùnh söï thieät haïi khoâng caàn thieát ñoái vôùi caùc quyeàn
lôïi thöông maïi, kinh teá vaø taøi chính cuûa caùc Quoác gia
thaønh vieân khaùc;
(d) khoâng vöôït quaù möùc caàn thieát ñeå giaûi quyeát caùc tình
traïng neâu trong khoaûn 1; vaø
(e) laø taïm thôøi vaø loaïi boû daàn khi tình traïng neâu trong
khoaûn 1 ñöôïc caûi thieän.
4. Caùc Quoác gia thaønh vieân ñöa ra caùc bieän phaùp baûo veä caùn
caân thanh toaùn phaûi baét ñaàu tham vaán vôùi Hoäi ñoàng AIA
vaø caùc Quoác gia thaønh vieân khaùc trong voøng 90 ngaøy keå
töø ngaøy thoâng baùo ñeå xem xeùt laïi caùc bieän phaùp baûo veä
caùn caân thanh toaùn do Quoác gia ñoù ñöa ra.
5. Hoäi ñoàng AIA seõ quyeát ñònh caùc quy taéc aùp duïng ñoái vôùi
caùc thuû tuïc theo Ñieàu naøy.
Ñieàu 16. Cô cheá toå chöùc
1. Hoäi nghò Boä tröôûng Kinh teá ASEAN (AEM) seõ thaønh laäp
Hoäi ñoàng Khu vöïc ñaàu tö ASEAN (goïi laø "Hoäi ñoàng AIA"
216
 trong Hieäp ñònh naøy) bao goàm caùc Boä tröôûng phuï traùch
veà ñaàu tö vaø Toång Thö kyù ASEAN. Nhöõng Ngöôøi ñöùng
ñaàu caùc cô quan ñaàu tö ASEAN seõ tham gia caùc cuoäc hoïp
cuûa Hoäi ñoàng AIA.
2. Ñieàu 21 cuûa Hieäp ñònh naøy khoâng laøm aûnh höôûng ñeán
vieäc Hoäi ñoàng AIA seõ ñöôïc thaønh laäp ngay sau khi kyù
Hieäp ñònh naøy.
3. Hoäi ñoàng AIA seõ giaùm saùt, ñieàu phoái vaø xem xeùt vieäc
thöïc hieän Hieäp ñònh naøy vaø hoã trôï AEM trong taát caû caùc
vaán ñeà lieân quan.
4. Trong quaù trình thöïc hieän chöùc naêng cuûa mình, Hoäi ñoàng
AIA seõ thaønh laäp moät Uyû ban ñieàu phoái ñaàu tö (CCI) bao
goàm caùc quan chöùc cao caáp chòu traùch nhieäm veà ñaàu tö vaø
caùc quan chöùc cao caáp khaùc cuûa caùc cô quan höõu quan
thuoäc chính phuû.
5. Uyû ban ñieàu phoái ñaàu tö seõ baùo caùo cho Hoäi ñoàng AIA
thoâng qua Hoäi nghò caùc quan chöùc kinh teá cao caáp
(SEOM).
Ñieàu 17. Giaûi quyeát tranh chaáp
1. Nghò ñònh thö veà Cô cheá giaûi quyeát tranh chaáp ASEAN
seõ aùp duïng ñoái vôùi baát kyø tranh chaáp hoaëc baát ñoàng naøo
phaùt sinh giöõa caùc Quoác gia thaønh vieân lieân quan ñeán
vieäc giaûi thích vaø aùp duïng Hieäp ñònh naøy hoaëc baát kyø
thoaû thuaän naøo phaùt sinh töø Hieäp ñònh naøy.
2. Khi caàn thieát, moät cô cheá giaûi quyeát tranh chaáp rieâng seõ
ñöôïc thaønh laäp cho muïc ñích cuûa Hieäp ñònh naøy vaø seõ laø
moät phaàn khoâng taùch rôøi cuûa Hieäp ñònh naøy.
Ñieàu 18. Söûa ñoåi Hieäp ñònh
217
Baát kyø söûa ñoåi naøo cuûa Hieäp ñònh naøy seõ ñöôïc thöïc hieän
theo nguyeân taéc nhaát trí vaø coù hieäu löïc sau khi taát caû caùc
Quoác gia thaønh vieân noäp löu chieåu vaên baûn pheâ chuaån hoaëc
pheâ duyeät cho Toång thö kyù ASEAN.
Ñieàu 19. Caùc Hieäp ñònh hoaëc Thoaû thuaän boå sung
Caùc Chöông trình, Keá hoaïch haønh ñoäng, Phuï luïc vaø baát kyø
thoaû thuaän hoaëc hieäp ñònh naøo khaùc phaùt sinh töø Hieäp ñònh
naøy seõ laø moät phaàn khoâng taùch rôøi cuûa Hieäp ñònh naøy.
Ñieàu 20. Vieäc tham gia cuûa caùc Thaønh vieân môùi
Caùc Thaønh vieân môùi cuûa ASEAN seõ tham gia Hieäp ñònh
naøy theo caùc quy ñònh vaø ñieàu kieän thoaû thuaän giöõa caùc
Quoác gia ñoù vaø caùc Quoác gia ñaõ kyù Hieäp ñònh naøy vaø baèng
vieäc noäp löu chieåu vaên baûn gia nhaäp cho Toång thö kyù
ASEAN.
Ñieàu 21. Caùc ñieàu khoaûn cuoái cuøng
1. Hieäp ñònh naøy coù hieäu löïc keå töø ngaøy taát caû caùc chính
phuû kyù keát noäp löu chieåu vaên baûn pheâ chuaån hoaëc pheâ
duyeät cho Toång thö kyù ASEAN. Caùc chính phuû tham gia
kyù keát seõ noäp löu chieåu vaên baûn pheâ chuaån hoaëc pheâ
duyeät cuûa nöôùc mình trong voøng 6 thaùng keå töø ngaøy kyù
Hieäp ñònh naøy.
2. Hieäp ñònh naøy ñöôïc Toång thö kyù ASEAN löu giöõ vaø seõ
cung caáp nhanh choùng baûn sao Hieäp ñònh cho töøng Quoác
gia thaønh vieân.
Ñeå laøm chöùng nhöõng ñieàu noùi treân, nhöõng ngöôøi kyù teân
döôùi ñaây, ñöôïc söï uyû quyeàn hôïp leä cuûa Chính phuû nöôùc
mình, ñaõ kyù Hieäp ñònh khung veà Khu vöïc ñaàu tö ASEAN.
218
Laøm taïi Makatu ngaøy 7 thaùng 10 naêm 1998 thaønh moät baûn Phoù Thuû töôùng, Boä tröôûng Boä Thöông maïi
duy nhaát baèng tieáng Anh. Thay maët Chính phuû Coäng hoaø Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam
Thay maët Chính phuû Brunei Darussalam (Ñaõ kyù) TRÖÔNG ÑÌNH TUYEÅN
(Ñaõ kyù) ABDUL RAHMAN TAIB Boä tröôûng Boä Thöông maïi
Boä tröôûng Boä Coâng nghieäp vaø Taøi nguyeân thieân nhieân
Thay maët Chính phuû Coäng hoaø Indonesia
(Ñaõ kyù) HAMZAH HAZ
Boä tröôûng Boä Ñaàu tö/Chuû tòch Hoäi ñoàng ñieàu phoái ñaàu tö
Thay maët Chính phuû Coäng hoaø Daân chuû Nhaân daân Laøo
(Ñaõ kyù) SOULIVONG DARAVONG
Boä tröôûng Boä Coâng nghieäp vaø Thuû coâng nghieäp
Thay maët Chính phuû Malaysia
(Ñaõ kyù) RAFIDAH AZIZ
Boä tröôûng Boä Thöông maïi Quoác teá vaø Coâng nghieäp
Thay maët Chính phuû Mianma
(Ñaõ kyù) BRIGADIER GENERAL DAVID O. ABEL
Boä tröôûng Vaên phoøng Chuû tòch Hoäi ñoàng Hoaø bình vaø Phaùt
trieån Quoác gia
Thay maët Chính phuû Coäng hoaø Philippin
(Ñaõ kyù) JOSE TRINIDAD PARDO
Boä tröôûng Boä Thöông maïi vaø Coâng nghieäp
Thay maët Chính phuû Coäng hoaø Singapo
(Ñaõ kyù) LEE YOCK SUAN
Phuï luïc 3: HIEÄP ÑÒNH KHUNG VEÀ CHÖÔNG TRÌNH HÔÏP
Boä tröôûng Boä Thöông maïi vaø Coâng nghieäp
TAÙC COÂNG NGHIEÄP ASEAN
Thay maët Chính phuû Vöông quoác Thaùi Lan
Chính phuû nöôùc Bru-naây Ña-ru-xa-lam, Coäng hoaø
(Ñaõ kyù) SUPACHAI PANITCHPAKDI
Indonesia, Malaysia, Coäng hoaø Philippin, Coäng hoaø

219 220
Singapo, Vöông quoác Thaùi Lan vaø Coäng hoaø Xaõ hoäi
Chuû nghóa Vieät Nam, laø caùc nöôùc thaønh vieân cuûa
Hieäp hoäi caùc quoác gia Ñoâng Nam AÙ (ASEAN);
Khaúng ñònh laïi mong muoán hôïp taùc thuùc ñaåy taêng tröôûng
kinh teá trong khu vöïc ñeå taêng cöôøng coâng nghieäp hoaù neàn
kinh teá moãi nöôùc, môû roäng thöông maïi vaø ñaàu tö vaø ñeå
hoaøn thieän cô sôû haï taàng kinh teá vì lôïi ích chung cuûa nhaân
daân moãi nöôùc;
Quan taâm tôùi vieäc phaùt trieån nhanh choùng trong moâi
tröôøng kinh teá quoác teá vaø vieäc caàn thieát duy trì khaû naêng
thu huùt vaø caïnh tranh cuûa ASEAN nhö moät khu vöïc ñaàu tö;
Nhaän thaáy raèng vieäc töï do hoaù thöông maïi vaø ñaàu tö trong
caùc nöôùc ASEAN coù theå hoã trôï ñaùng keå cho vieäc hôïp taùc
coâng nghieäp, maø vieäc hôïp taùc seõ laø ñoùng goùp to lôùn ñeå cuûng
coá vaø môû roäng cô sôû coâng nghieäp cuûa moãi nöôùc;
Tin töôûng raèng vieäc hôïp taùc coâng nghieäp giöõa caùc quoác gia
ASEAN seõ taêng cöôøng söï ñaàu tö trong noäi boä caùc nöôùc
ASEAN vaø ñaàu tö töø caùc nguoàn ngoaøi ASEAN;
Cuõng tin töôûng raèng vieäc chia seû nguoàn löïc seõ khuyeán khích
thaét chaët hôn nöõa lieân keát kinh teá giöõa caùc quoác gia
ASEAN;
Ghi nhaän ñeà xuaát cuûa Phoøng Thöông maïi Coâng nghieäp
ASEAN (ASEAN – ICC) veà Chöông trình Hôïp taùc coâng
nghieäp ASEAN vaø söï tin töôûng cuûa ASEAN – CCI veà khaû
naêng thöïc thi cuûa chöông trình naøy;
Mong muoán chuaån bò ñaày ñuû caùc höôùng daãn vaø khuoân khoå
theå cheá ñeå trong phaïm vi ñoù khu vöïc tö nhaân ASEAN coù
theå hôïp taùc treân cô sôû coâng baèng vaø cuøng coù lôïi cho moãi
nöôùc thaønh vieân ASEAN vaø taêng cöôøng saûn xuaát coâng
nghieäp trong toaøn khu vöïc;
221
Quan taâm ñeán nhu caàu phaùt trieån caùc doanh nghieäp quy moâ
vöøa vaø nhoû, coù tính ñeán trình ñoä phaùt trieån cuûa moãi nöôùc
thaønh vieân ASEAN;
Trung thaønh vôùi caùc nguyeân taéc, quan nieäm vaø lyù töôûng cuûa
Hieäp ñònh khung veà Taêng cöôøng hôïp taùc kinh teá ASEAN vaø
Hieäp ñònh veà Chöông trình öu ñaõi thueá quan coù hieäu löïc
chung cho Khu vöïc thöông maïi töï do ASEAN;
Ñaõ thoaû thuaän veà vieäc thöïc hieän Chöông trình hôïp taùc coâng
nghieäp ASEAN ñöôïc quy ñònh thaønh nhöõng ñieàu khoaûn nhö
sau:
Ñieàu 1
Caùc ñònh nghóa
Phuø hôïp vôùi muïc ñích cuûa Hieäp ñònh naøy:
1. “Chöông trình AICO” coù nghóa laø caùc Chöông trình hôïp
taùc coâng nghieäp ASEAN ñöôïc xaây döïng theo Hieäp ñònh
naøy.
2. "Cô caáu AICO" coù nghóa laø moät cô caáu hôïp taùc caáu thaønh
ít nhaát töø hai Nöôùc tham gia vaø moãi Nöôùc tham gia coù
moät Coâng ty tham gia.
3. "Nöôùc tham gia" coù nghóa laø Nöôùc Thaønh vieân ASEAN
ñoàng yù tham gia vaøo moät Cô caáu AICO baèng vieäc nöôùc ñoù
daønh moät soá öu ñaõi nhaát ñònhcho Coâng ty tham gia.
4. "Coâng ty tham gia" coù nghóa laø moät Coâng ty ñaõ ñaêng kyù
hôïp phaùp vaø ñang hoaït ñoäng taïi moät Nöôùc Thaønh vieân
ASEAN vaø ñaùp öùng caùc tieâu chuaån cuûa Ñieàu 2(1) vaø Ñieàu
3 cuûa Hieäp ñònh naøy.
5. "Saûn phaåm AICO" ñöôïc hieåu laø:
222
 a) Saûn phaåm AICO cuoái cuøng laø ñaàu ra cuoái cuøng taïi moät
Cô caáu AICO nhaát ñònh maø khoâng caàn xöû lyù theâm
nöõa, hoaëc
b) Saûn phaåm AICO trung gian laø saûn phaåm ñöôïc söû duïng
laøm ñaàu vaøo taïi moät Cô caáu AICO ñeå laøm ra saûn
phaåm AICO cuoái, hoaëc
c) Nguyeân vaät lieäu AICO ñöôïc söû duïng laøm ñaàu vaøo ñeå
laøm ra Saûn phaåm trung gian hoaëc tröïc tieáp laøm ra
Saûn phaåm AICO cuoái cuøng:
Caùc saûn phaåm naøy seõ ñöôïc theå hieän trong Giaáy chöùng nhaän
saûn phaåm thích hôïp (COE) caáp cho caùc coâng ty tham gia.
6. "Thueá suaát thueá quan öu ñaõi" coù nghóa laø thueá suaát theo
Chöông trình öu ñaõi thueá quan coù hieäu löïc chung (CEPT)
aùp duïng tröôùc haïn, do caùc Nöôùc tham gia quy ñònh trong
khoaûng töø 0-5%.
7. "Cô quan quoác gia coù thaåm quyeàn" coù nghóa laø cô quan coù
thaåm quyeàn thích hôïp cuûa Nöôùc Thaønh vieân ASEAN coù
traùch nhieäm xeùt duyeät ñôn xin thaønh laäp AICO vaø cho
pheùp höôûng caùc öu ñaõi.
Ñieàu 2
Nhöõng quy ñònh chung
Cô caáu AICO seõ ñöôïc hình thaønh töø caùc Coâng ty tham gia
ñaõ ñaêng kyù hôïp phaùp vaø ñang hoaït ñoäng ôû caùc Nöôùc thaønh
vieân ASEAN khaùc nhau, cuøng mong muoán hôïp taùc cheá taïo
caùc saûn phaåm AICO.
2. Soá löôïng Coâng ty tham gia trong moät Cô caáu AICO coù
theå thay ñoåi, chæ buoäc ñaûm baûo soá löôïng toái thieåu.
223
3. Moät Cô caáu AICO coù theå goàm töø moät Coâng ty tham gia
trôû leân ôû moãi Nöôùc tham gia vaø coù theå bao quaùt nhieàu
loaïi saûn phaåm.
Ñieàu 3
Tieâu chuaån thích hôïp
1. Caùc coâng ty muoán ñöôïc höôûng öu ñaõi theo Chöông trình
AICO phaûi coù ñuû caùc tieâu chuaån sau:
a) Ñaõ ñaêng kyù hôïp phaùp vaø phaûi ñang hoaït ñoäng taïi
moät nöôùc thaønh vieân ASEAN;
b) Coù toái thieåu 30% coå phaàn quoác gia. Ñieàu kieän coå
phaàn coù theå ñöôïc mieãn tröø theo söï thoaû thuaän giöõa
caùc Nöôùc tham gia vôùi ñieàu kieän laø caùc coâng ty coù
ñôn xin phaûi ñaùp öùng ñöôïc caùc tieâu chuaån khaùc cuûa
Ñieàu naøy; vaø
c) Thöïc hieän vieäc chia seû nguoàn löïc, caùc hoaït ñoäng coâng
nghieäp boå trôï vaø caùc hoaït ñoäng hôïp taùc coâng nghieäp.
2. Moãi Coâng ty tham gia thuoäc moät Cô caáu AICO phaûi xuaát
trình chöùng töø veà vieäc chia seû nguoàn löïc, hoaït ñoäng coâng
nghieäp boå trôï vaø caùc hoaït ñoäng hôïp taùc coâng nghieäp nhö
lieân doanh, lieân keát saûn xuaát, chuyeån giao coâng ngheä,
ñaøo taïo, caáp li-xaêng, hôïp nhaát mua saém vaø trang bò,
dòch vuï quaûn lyù, hôïp ñoàng baùn haøng vaø tieáp thò hoaëc caùc
lónh vöïc hôïp taùc khaùc.
Ñieàu 4
Chuûng loaïi vaø söï thích hôïp cuûa saûn phaåm
1. Taát caû caùc saûn phaåm naèm ngoaøi danh muïc lieät keâ ôû
Ñieàu 9 (Loaïi tröø chung) cuûa Hieäp ñònh veà Chöông trình
CEPT ñeàu laø thích hôïp cho Chöông trình AICO.
224
2. Saûn phaåm ñöôïc chuaån y seõ ñöôïc maõ 8 chöõ soá hoaëc cao
hôn theo danh muïc HS
Ñieàu 5
Caùc öu ñaõi
1. Coâng ty tham gia coù quyeàn höôûng öu ñaõi theo Chöông
trình AICO nhö sau:
a) Vieäc mua baùn caùc saûn phaåm AICO ñaõ ñöôïc chuaån y giöõa
caùc Coâng ty tham gia seõ ñöôïc höôûng thueá suaát thueá quan
öu ñaõi töø 0-5%. Thueá suaát cuï theå cuûa töøng saûn phaåm seõ
ñöôïc töøng Nöôùc tham gia quy ñònh. Thueá suaát thueá quan
öu ñaõi seõ heát hieäu löïc khi thueá suaát thueá quan ñaït möùc
cuoái cuøng theo CEPT.
b) Vieäc ñöôïc coâng nhaän cô caáu noäi ñòa seõ coù theå ñöôïc chaáp
nhaän ñoái vôùi caùc saûn phaåm do caùc Coâng ty tham gia cheá
taïo.
c) Caùc khuyeán khích phi thueá quan seõ ñöôïc cung caáp ôû cô
quan coù thaåm quyeàn cuûa moãi quoác gia quy ñònh. Vieäc cho
pheùp höôûng caùc khuyeán khích naøy seõ döïa treân cô sôû ñaùp
öùng caùc yeâu caàu cuûa moãi Nöôùc tham gia.
d) Caùc nöôùc thaønh vieân ASEAN sau naøy coù theå quy ñònh
caùc saéc thueá boå sung vaø caùc khuyeán khích phi thueá quan
phuø hôïp Hieäp ñònh naøy.
Ñieàu 6
Caùc höôùng daãn thi haønh vaø caùc
nguyeân taéc quyeát ñònh
1. Cô caáu AICO seõ chæ caàn söï chuaån y cuûa caùc Nöôùc tham
gia.
225
3. Coâng ty tham gia seõ ñöôïc höôûng öu ñaõi theo Hieäp ñònh
naøy sau khi ñôn xin pheùp cuûa coâng ty laøm theo caùc quy
ñònh ôû Ñieàu 7 ñöôïc chuaån y.
4. Vieäc chuaån y moät Cô caáu AICO seõ khoâng giôùi haïn trong
soá caùc coâng ty thænh caàu ban ñaàu muoán cheá taïo moät loaït
saûn phaåm AICO nhaát ñònh. Caùc ñôn xin sau naøy cuûa caùc
coâng ty muoán cheá taïo saûn phaåm AICO cuøng loaïi cuõng seõ
ñöôïc chuaån y moät khi caùc coâng ty naøy ñaùp öùng ñöôïc caùc
tieâu chuaån thích hôïp.
5. Moät coâng ty trieån voïng ôû moät Nöôùc thaønh vieân khoâng
tham gia coù theå gia nhaäp moät Cô caáu AICO ñanh hoaït
ñoäng neáu Nöôùc khoâng tham gia daoàng yù daønh thueá suaát
thueá quan öu ñaõi cho caùc saûn phaåm AICO ñoù vaø ñöôïc söï
thoaû thuaän cuûa caùc Nöôùc ñang tham gia.
6. Coâng ty tham gia chæ ñöôïc söû duïng caùc saûn phaåm trung
gian vaø nguyeân vaät lieäu ñeå cheá taïo caùc saûn phaåm AICO.
Nöôùc tham gia coù theå huyû boû caùc öu ñaõi theo Hieäp ñònh
naøy, neáu Coâng ty tham gia vi phaïm caùc cam keát naøy.
Ñieàu 7
Thuû tuïc xin pheùp
1. Caùc coâng ty quan taâm muoán tham gia vaøo moät Cô caáu
AICO seõ tröïc tieáp xin caùc Cô quan quoác gia coù thaåm
quyeàn chuaån y.
2. Trong voøng 60 ngaøy keå töø khi nhaän ñöôïc ñôn, caùc Nöôùc
thaønh vieân ASEAN seõ thoâng baùo cho Ban thö kyù
ASEAN veà vieäc caùc coâng ty tham gia vaøo moät Cô caáu
AICO vaø thueá suaát thueá quan seõ aùp duïng trong voøng töø
0-5%. Caùc Nöôùc thaønh vieân ASEAN naøo chöa quyeát ñònh
ñöôïc thueá suaát thueá quan trong thôøi haïn naøythì daãu sao
226
 cuõng neân quyeát ñònh laø coù chaáp nhaän Cô caáu vaø saûn
phaåm cuûa noù laø saûn phaåm AICO hay khoâng.
3. Ban Thö kyù ASEAN seõ caáp Giaáy chöùng nhaän saûn phaåm
thích hôïp (COE) trong voøng 14 ngaøy keå töø ngaøy nhaän
ñöôïc vaên baûn chuaån y cuûa caùc Nöôùc tham gia.
4. Coâng ty tham gia seõ söû duïng Giaáy chöùng nhaän saûn
phaåm thích hôïp ñeå xin caùc cô quan quoác gia coù thaåm
quyeàn thích hôïp cho höôûng thueá suaát thueá quan öu ñaõivaø
caùc khuyeán khích phi thueá quan.
5. Caùc nöôùc tham gia seõ cho pheùp höôûng thueá suaát thueá
quan öu ñaõi trong voøng 60 ngaøy, keå töø ngaøy Ban Thö kyù
ASEAN caáp giaáy chöùng nhaän saûn phaåm thích hôïp.
Ñieàu 8
Cô quan giaùm saùt
1. Caùc Cô quan quoác gia coù thaåm quyeàn seõ giaùm saùt vieäc
chaáp haønh cuûa töøng Cô caáu AICO ôû nöôùc mình. Ban Thö
kyù ASEAN seõ chòu traùch nhieäm giaùm saùt chung Chöông
trình AICO. Vôùi muïc ñích naøy yeâu caàu caùc Nöôùc tham
gia seõ thöôøng xuyeân göûi cho Ban Thö kyù ASEAN baùo
caùo veà caùc Cô caáu AICO ôû nöôùc mình.
2. Kyø hoïp caùc Boä tröôûng Kinh teá ASEAN vaø caùc toå chöùc
tröïc thuoäc seõ xem xeùt öï tieán trieån vaø söï thöïc hieän
Chöông trình AICO.
Ñieàu 9
Giaûi quyeát tranh chaáp
Moïi maâu thuaãn phaùt sinh giöõa caùc Nöôùc thaønh vieân ASEAN
lieân quan ñeán vieäc giaûi thích hay thöïc hieän Hieäp ñònh naøy,
trong chöøng möïc coù theå, seõ ñöôïc giaûi quyeát thoâng qua hoaø
227
giaûi giöõa caùc beân. Neáu caùc maâu thuaãn ñoù khoâng hoaø giaûi ñöôïc
thì seõ ñöôïc trình leân Cô quan giaûi quyeát tranh chaáp.
Ñieàu 10
Söï gia nhaäp cuûa caùc nöôùc thaønh vieân môùi
Caùc Nöôùc thaønh vieân môùi cuûa ASEAN seõ tham gia Hieäp
ñònh naøy baèng caùch kyù hieäp ñònh vaø trao vaên baûn pheâ
duyeät cho Toång Thö kyù ASEAN.
Ñieàu 11
Caùc ñieàu khoaûn khaùc
1. Phaïm vi ñieàu chænh cuûa Hieäp ñònh naøy ñöôïc môû roäng cho
taát caû caùc lónh vöïc boå sung sau naøy seõ boå sung theâm.
2. Caùc Nöôùc tham gia seõ loaïi boû taát caû caùc haïn cheá ñònh
löôïng vaø haøng raøo phi thueá quan aùp duïng ñoái vôùi saûn
phaåm AICO ñaõ chuaån y.
Ñieàu 12
Ñieàu khoaûn baõi boû
1. Keå töø khi coù hieäu löïc, Hieäp ñònh naøy seõ thay theá cho
Hieäp ñònh khung veà Lieân doanh coâng nghieäp ASEAN
(AIJVs) kyù ngaøy 15/12/1987 vaø Baûn ghi nhôù veà Chöông
trình cuøng saûn xuaát caùc saûn phaåm coù chung nhaõn maùc
(BBC) kyù ngaøy 18/10/1988 vôùi caùc ñieàu kieän sau ñaây:
a) Ñình chæ chaáp nhaän ñôn xin ñaêng kyù BBC vaø AIJVs
keå töø ngaøy Hieäp ñònh naøy coù hieäu löïc.
b) Chæ ñöôïc pheùp boå sung cho caùc maãu maõ ñaõ chuaån y
thuoäc chöông trình BBC
c) Caùc coâng ty BBC ñang toàn taïi seõ ñöôïc tieáp tuïc höôûng
öu ñaõi toái thieåu vaø söï coâng nhaän cô caáu noäi ñòa ñoái
228
 vôùi caùc saûn phaåm ñaõ chuaån y cho tôùi ngaøy heát haïn Thay maët Chính phuû Bru-naây Ña-ru-xa-lam
maãu xe du lòch hieän höõu ñaõ chuaån y tröôùc ñaây. Boä tröôûng Coâng nghieäp vaø Taøi nguyeân
d) Ñoái vôùi caùc lieân doanh AIJVs ñang toàn taïi thì caùc öu ñaõi Thay maët Chính phuû Coäng hoaø Indonesia
seõ chaám döùt vaøo ngaøy 31/12/2002. Töø ngaøy 1/1/2003 seõ Boä tröôûng Coângnghieäp vaø Thöông maïi
aùp duïng möùc thueá suaát cuoái cuøng theo Chöông trình öu
Thay maët Chính phuû Malaysia
ñaõi thueá quan coù hieäu löïc chung (CEPT).
Boä tröôûng Ngoaïi thöông vaø Coâng nghieäp
Ñieàu 13 Thay maët Chính phuû Coäng hoaø Philippin
Caùc ñieàu khoaûn cuoái cuøng
Boä tröôûng Ngoaïi thöông vaø Coâng nghieäp
1. Chính phuû moãi Nöôùc thaønh vieân ASEAN seõ thi haønh caùc Thay maët Chính phuû Coäng hoaø Singapo
bieän phaùp phuø hôïp ñeå thöïc hieän caùc nghóa vuï phaùt sinh
töø Hieäp ñònh naøy.
2. Baát kyø moät söûa ñoåi naøo ñoái vôùi Hieäp ñònh naøy seõ phaûi
ñöôïc nhaát trí vaø coù hieäu löïc keå töø khi taát caû caùc Nöôùc
thaønh vieân ASEAN chaáp nhaän.
3. Khoâng ñöôïc baûo löu ñoái vôùi baát kyø ñieàu khoaûn naøo cuûa
Hieäp ñònh naøy.
4. Hieäp ñònh naøy ñöôïc löu chieåu taïi Toång Thö kyù ASEAN.
Toång Thö kyù ASEAN seõ laøm ngay caùc baûn sao coù xaùc
nhaän ñeå chuyeån cho caùc Nöôùc thaønh vieân ASEAN.
5. Hieäp ñònh naøy seõ coù hieäu löïc keå töø khi Toång Thö kyù
ASEAN nhaän ñöôïc vaên baûn pheâ duyeät hoaëc chaáp nhaän
cuûa Chính phuû caùc beân kyù keát.
Chöùng nhaän raèng nhöõng ngöôøi kyù döôùi ñaây ñaõ kyù Hieäp
ñònh veà Chöông trình Hôïp taùc coâng nghieäp ASEAN. Phuï luïc 4: HIEÄP ÑÒNH KHUNG e-ASEAN

Laøm taïi Singapo ngaøy 17/4/1996 thaønh moät vaên baûn duy Chuùng toâi, nhöõng Ngöôøi ñöùng ñaàu Chính phuû/ Nhaø nöôùc
nhaát baèng tieáng Anh. Brunei Darussalam, Vöông quoác Campuchia, Coäng hoaø
Indonesia, Coäng hoaø Daân chuû Nhaân daân Laøo, Malaysia,
Ñaõ kyù Lieân bang Mianma, Coäng hoaø Philippin, Coäng hoaø Singapo,

229 230
Vöông quoác Thaùi Lan, Coäng hoaø Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät 1999, veà vieäc thaønh laäp khu vöïc thöông maïi töï do (FTA)
Nam, caùc Quoác gia Thaønh vieân cuûa Hieäp hoäi caùc Quoác gia cho haøng hoaù, dòch vuï vaø ñaàu tö cho caùc ngaønh thoâng tin-
Ñoâng Nam AÙ (döôùi ñaây ñöôïc goïi laø "ASEAN"): vieãn thoâng trong khuoân khoå moät Hieäp ñònh e-ASEAN môùi;
Nhaän thaáy nhöõng cô hoäi do cuoäc caùch maïng coâng ngheä ñaõ nhaát trí caùc ñieàu khoaûn döôùi ñaây:
thoâng tin vaø truyeàn thoâng (ICT) vaø thöông maïi ñieän töû
Ñieàu 1
mang laïi;
Ñònh nghóa
Mong muoán raèng daân toäc mình caàn ñöôïc höôûng nhöõng lôïi
1. Nhaèm phuïc vuï cho muïc ñích cuûa Hieäp ñònh naøy nhöõng
ích töø nhöõng cô hoäi do ICT vaø thöông maïi ñieän töû ñem laïi,
thuaät ngöõ döôùi ñaây seõ, tröø khi coù caùc quy ñònh khaùc, coù
tieáp caän vôùi nhöõng coâng ngheä môùi naøy, vaø taïo thuaän lôïi cho
nghóa nhö sau:
caùc giao dòch ñieän töû vaø thöông maïi qua bieân giôùi;
(a) "Coâng ngheä thoâng tin vaø truyeàn thoâng" (ICT) ñeà caäp
Nhaän thöùc roõ raèng muïc tieâu cuoái cuøng cuûa vieäc phaùt trieån
ñeán haï taàng cô sôû, caùc heä thoáng phaàn cöùng vaø phaàn
kinh teá laø nhaèm thuùc ñaåy phaùt trieån nhaân löïc veà moïi maët,
meàm caàn thieát ñeå thu nhaän, xöû lyù vaø phoå bieán thoâng
ñeå giuùp nhaân daân caùc nöôùc ASEAN coù ñöôïc cô hoäi phaùt huy
tin nhaèm taïo ra caùc saûn phaåm vaø dòch vuï thoâng tin;
toái ña tieàm naêng cuûa mình;
(b) "Caùc saûn phaåm ICT" coù nghóa laø nhöõng saûn phaåm
Tin töôûng raèng saùng kieán e-ASEAN vaø vieäc thieát laäp Cô sôû
trong Hieäp ñònh Coâng ngheä Thoâng tin cuûa WTO
Haï taàng Thoâng tin ASEAN, nhö ñaõ ñeà ra trong Chöông
(ITA1) vaø nhöõng saûn phaåm coù lieân quan maø caùc nöôùc
trình Haønh ñoäng Haø Noäi, seõ naâng cao khaû naêng caïnh tranh
thaønh vieân coù theå ñoàng yù boå sung theâm sau;
cuûa ASEAN treân thò tröôøng theá giôùi;
(c) "Dòch vuï ICT" coù nghóa laø caùc dòch vuï coù lieân quan
Quan taâm tôùi nhu caàu thuùc ñaåy söï phoái hôïp nhieàu hôn giöõa
ñeán thoâng tin vaø truyeàn thoâng ñöôïc lieät keâ trong
khu vöïc tö nhaân vaø khu vöïc nhaø nöôùc trong vieäc thöïc hieän
Baûng phaân loaïi saûn phaåm trung taâm (CPC) vaø baát
e-ASEAN;
kyø nhöõng dòch vuï boå sung coù lieân quan maø caùc nöôùc
Quan taâm tôùi nhöõng muïc tieâu vaø caùc quy ñònh cuûa Hieäp thaønh vieân coù theå ñoàng yù boå sung sau; vaø
ñònh ASEAN veà Heä thoáng Öu ñaõi Thueá quan coù Hieäu löïc
(d) "Ñaàu tö" coù nghóa laø ñaàu tö tröïc tieáp coù lieân quan ñeán
chung (CEPT) cho Khu vöïc Thöông maïi Töï do ASEAN
vieäc saûn xuaát caùc saûn phaåm ICT vaø cung caáp dòch vuï
(AFTA); Hieäp ñònh khung ASEAN veà Dòch vuï (AFAS) vaø
ICT.
Hieäp ñònh khung ASEAN veà Khu vöïc Ñaàu tö ASEAN (AIA);
Ñieàu 2
Khaúng ñònh laïi quyeát ñònh cuûa mình taïi Hoäi nghò Thöôïng
Muïc ñích cuûa Hieäp ñònh
ñænh khoâng chính thöùc ASEAN laàn thöù 3, thaùng 11 naêm

231 232
Muïc ñích cuûa Hieäp ñònh naøy laø:
(a) Ñaåy maïnh hôïp taùc ñeå phaùt trieån, taêng cöôøng vaø
naâng cao tính caïnh tranh cuûa lónh vöïc ICT trong
ASEAN;
(b) Ñaåy maïnh hôïp taùc ñeå giaûm möùc ñoä phaùt trieån khoâng
ñoàng ñeàu veà kyõ thuaät soá trong töøng nöôùc vaø giöõa caùc
nöôùc ASEAN;
(c) Ñaåy maïnh hôïp taùc giöõa caùc khu vöïc tö nhaân vaø
chính phuû trong vieäc thöïc hieän e-ASEAN; vaø
(d) Ñaåy maïnh vieäc töï do hoaù thöông maïi ñoái vôùi caùc saûn
phaåm, dòch vuï vaø ñaàu tö veà ICT ñeå uûng hoä saùng kieán
e-ASEAN.
Ñieàu 3
Phaïm vi cuûa Hieäp ñònh
Hieäp ñònh naøy seõ ñeà caäp ñeán caùc bieän phaùp nhaèm:
(a) Taïo thuaän lôïi cho vieäc thieát laäp Cô sôû Haï taàng
Thoâng tin ASEAN;
(b) Taïo thuaän lôïi cho taêng tröôûng thöông maïi ñieän töû
trong ASEAN;
(c) Thuùc ñaåy vaø taïo thuaän lôïi cho vieäc töï do hoaù thöông
maïi ñoái vôùi caùc saûn phaåm, dòch vuï ICT vaø töï do hoaù
ñaàu tö ñeå uûng hoä saùng kieán e-ASEAN;
(d) Thuùc ñaåy vaø taïo ñieàu kieän ñaàu tö vaøo saûn xuaát caùc
saûn phaåm ICT vaø cung caáp caùc dòch vuï ICT;
(e) Phaùt trieån xaõ hoäi ñieän töû trong ASEAN vaø xaây döïng
naêng löïc ñeå giaûm bôùt söï phaùt trieån khoâng ñoàng ñeàu
233
veà kyõ thuaät soá trong töøng nöôùc ASEAN vaø giöõa caùc
nöôùc ASEAN; vaø
(f) Ñaåy maïnh vieäc söû duïng ICT trong vieäc cung caáp caùc
dòch vuï chính phuû (e-Government).
(g) Giuùp caùc nöôùc thaønh vieân ñaõ saün saøng coù theå ñaåy
nhanh vieäc thöïc hieän Hieäp ñònh naøy nhö ñaõ quy ñònh
taïi ñieàu 4, 5, 6 vaø 7 vaø seõ thöïc hieän vaøo naêm 2002,
vaø giuùp ñôõ caùc nöôùc thaønh vieân khaùc naâng cao naêng
löïc cuûa mình.
Ñieàu 4
Taïo thuaän lôïi cho vieäc thieát laäp
haï taàng cô sôû thoâng tin ASEAN
1. Caùc nöôùc thaønh vieân seõ naâng cao trình ñoä caùc thieát keá vaø
tieâu chuaån cuûa haï taàng thoâng tin quoác gia cuûa mình nhaèm
taïo thuaän lôïi cho tính lieân thoâng vaø baûo ñaûm tính lieân taùc
veà maët kó thuaät cuûa haï taàng thoâng tin giöõa caùc nöôùc.
2. Caùc nöôùc thaønh vieân seõ höôùng tôùi vieäc keát noái tröïc tieáp
vôùi toác ñoä cao caùc haï taàng cô sôû thoâng tin cuûa mình
nhaèm taïo ra söï keát noái trong truïc haï taàng cô sôû thoâng
tin ASEAN.
Boå sung vaøo haï taàng cô sôû thoâng tin cuûa ASEAN, caùc nöôùc
thaønh vieân höôùng tôùi vieäc phaùt trieån dung lieäu ASEAN,
lieân quan tôùi nhöng khoâng giôùi haïn trong vieäc hôïp taùc
phaùt trieån thö vieän kyõ thuaät soá vaø caùc coång du lòch.
4. Caùc nöôùc thaønh vieân höôùng tôùi vieäc taïo thuaän lôïi cho
vieäc xaây döïng caùc toång ñaøi vaø caùc coång Internet quoác gia
vaø khu vöïc, bao goàm caû caùc boä nhôù ñeäm vaø caùc trang web
phieân baûn cuûa khu vöïc.
234
 Ñieàu 5
Taïo thuaän lôïi cho söï phaùt trieån cuûa
thöông maïi ñieän töû
1. Caùc nöôùc thaønh vieân seõ thoâng qua caùc khuoân khoå laäp
phaùp vaø ñieàu tieát ñoái vôùi thöông maïi ñieän töû nhaèm taïo
döïng loøng tin vaø söï tin caäy cho ngöôøi tieâu duøng vaø taïo
thuaän lôïi cho vieäc saép xeáp laïi caùc doanh nghieäp theo
höôùng phaùt trieån e-ASEAN. Ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu naøy,
caùc nöôùc thaønh vieân seõ:
(a) Khaån tröông ñöa vaøo luaät vaø caùc chính saùch quoác gia
cuûa mình caùc vaán ñeà lieân quan ñeán caùc giao dòch
thöông maïi ñieän töû döïa treân caùc tieâu chuaån quoác teá;
(b) Taïo thuaän lôïi cho vieäc thöøa nhaän laãn nhau veà khuoân
khoå chöõ kyù ñieän töû.
(c) Taïo thuaän lôïi cho caùc giao dòch, thanh quyeát toaùn
baèng phöông phaùp ñieän töû an toaøn trong khu vöïc
thoâng qua caùc cô cheá cuï theå nhö caùc coång thanh toaùn
ñieän töû;
(d) AÙp duïng caùc bieän phaùp baûo veä quyeàn sôû höõu trí tueä
phaùt sinh trong thöông maïi ñieän töû. Caùc nöôùc thaønh
vieân ñöôïc khuyeán nghò xem xeùt vieäc aùp duïng caùc
Hieäp öôùc cuûa Toå chöùc Sôû höõu Trí tueä Theá giôùi
(WIPO) ñoù laø: "Hieäp öôùc veà baûn quyeàn cuûa WIPO
naêm 1996" vaø "Hieäp öôùc veà ghi aâm vaø bieåu dieãn cuûa
WIPO naêm 1996";
(e) AÙp duïng caùc bieän phaùp nhaèm taêng cöôøng vieäc baûo veä
döõ lieäu caù nhaân vaø bí maät rieâng tö cuûa ngöôøi tieâu
duøng; vaø
235
(f) Khuyeán khích söû duïng caùc cô cheá giaûi quyeát tranh
chaáp thay theá (ADR) ñoái vôùi caùc giao dòch tröïc tuyeán.
Ñieàu 6
Töï do hoaù thöông maïi caùc saûn phaåm,
dòch vuï vaø ñaàu tö ICT
1. Caùc nöôùc thaønh vieân seõ tieán haønh ñaøm phaùn nhaèm ñaåy
nhanh vieäc thöïc hieän caùc cam keát cuûa caùc nöôùc thaønh
vieân veà caùc saûn phaåm, dòch vuï vaø ñaàu tö ICT theo Hieäp
ñònh veà Chöông trình öu ñaõi thueá quan coù hieäu löïc chung
(CEPT) nhaèm hình thaønh Khu vöïc Maäu dòch Töï do
ASEAN (AFTA), Hieäp ñònh khung ASEAN veà Dòch vuï vaø
Hieäp ñònh khung veà Khu vöïc ñaàu tö ASEAN (AIA).
2. Caùc nöôùc thaønh vieân seõ loaïi boû haøng raøo thueá quan vaø
phi quan thueá ñoái vôùi thöông maïi trong khu vöïc ASEAN
ñoái vôùi caùc saûn phaåm ICT theo 3 ñôït. ñôït moät seõ coù hieäu
löïc vaøo ngaøy 1/1/2003. Ñôït hai seõ coù hieäu löïc töø ngaøy
1/1/2004. Ñôït ba seõ coù hieäu löïc töø ngaøy 1/1/2005. Ñoái vôùi
caùc nöôùc Campuchia, Laøo, Mianma vaø Vieät Nam, ba ñôït
naøy seõ coù hieäu löïc töø 1/1/ 2008, 2009 vaø 2010. Caùc saûn
phaåm ICT thuoäc ba ñôït naøy seõ do caùc nöôùc thaønh vieân
trình leân cho Ban Thö kyù ASEAN.
3. Caùc nöôùc thaønh vieân seõ ñaït ñöôïc möùc ñoä töï do hoaù
thöông maïi cao hôn ñoái vôùi dòch vuï ICT thoâng qua caùc
voøng ñaøm phaùn lieân tuïc trong khuoân khoå Hieäp ñònh
khung ASEAN veà dòch vuï nhaèm thöïc hieän doøng löu
chuyeån töï do veà dòch vuï.
4. Theo caùc quy ñònh cuûa Hieäp ñònh AIA, moãi nöôùc thaønh
vieân seõ:
236
 (a) môû cöûa ngay cho caùc khoaûn ñaàu tö cuûa caùc nhaø ñaàu
tö ASEAN vaøo caùc saûn phaåm ICT, vaø
(b) daønh ngay cho caùc nhaø ñaàu tö ASEAN vaø voán ñaàu tö
cuûa hoï vaøo caùc saûn phaåm ICT vaø caùc bieän phaùp taùc
ñoäng ñeán ñaàu tö söï ñoái xöû khoâng keùm phaàn öu ñaõi
hôn caùc nhaø ñaàu tö vaø voán ñaàu tö trong nöôùc, bao
goàm nhöng khoâng haïn cheá, trong vieäc tieáp nhaän,
thaønh laäp, mua laïi, môû roäng, quaûn lyù, ñieàu haønh vaø
thanh lyù caùc voán ñaàu tö ñoù.
Ñieàu 7
Taïo thuaän lôïi cho mua baùn
caùc saûn phaåm vaø dòch vuï ICT
1. Ñeå taïo thuaän lôïi cho vieäc mua baùn caùc saûn phaåm ICT,
caùc nöôùc thaønh vieân seõ kyù caùc Thoaû thuaän coâng nhaän laãn
nhau (MRA) veà caùc saûn phaåm ICT neáu coù theå ñöôïc vaø seõ
haøi hoaø caùc tieâu chuaån quoác gia ñoái vôùi caùc tieâu chuaån
quoác teá lieân quan.
2. Caùc nöôùc thaønh vieân seõ noã löïc thuùc ñaåy coâng vieäc höôùng
tôùi thöïc hieän Thoaû thuaän coâng nhaän laãn nhau trong
ASEAN veà thieát bò vieãn thoâng.
3. Caùc nöôùc thaønh vieân seõ haøi hoaø Bieåu thueá quan ñoái vôùi
caùc saûn phaåm ICT thoâng qua vieäc hoaøn thieän Bieåu thueá
quan chung ASEAN (AHTN) vaøo naêm 2000 vaø baét ñaàu
thöïc hieän vaøo ñaàu naêm 2002. Caùc nöôùc thaønh vieân seõ haøi
hoaø trò giaù tính thueá haûi quan cho caùc saûn phaåm ICT
baèng vieäc thöïc hieän Hieäp ñònh trò giaù tính thueá cuûa
WTO.
237
4. Caùc nöôùc thaønh vieân seõ ñaåy nhanh vieäc höôùng tôùi caùc
thoaû thuaän coâng nhaän laãn nhau veà caùc tieâu chuaån xaùc
ñònh chaát löôïng.
Ñieàu 8
Taïo döïng naêng löïc vaø xaõ hoäi ñieän töû
1. Caùc nöôùc thaønh vieân seõ xaây döïng moät coäng ñoàng e-
ASEAN baèng vieäc naâng cao nhaän thöùc, hieåu bieát chung
vaø hieåu roõ giaù trò cuûa ICT, ñaëc bieät laø Internet. Lieân
quan ñeán vaán ñeà naøy, moät chöông trình xaây döïng naêng
löïc seõ ñöôïc trieån khai treân cô sôû cuûa vieäc ñaùnh giaù möùc
ñoä saün saøng cuûa caùc nöôùc thaønh vieân ASEAN bao goàm caû
giaùo duïc vaø ñaøo taïo cho caùc doanh nghieäp nhoû, coâng
nhaân trong lónh vöïc ICT, caùc nhaø quaûn lyù vaø hoaïch ñònh
chính saùch ICT. Caùc nöôùc thaønh vieân tieân tieán hôn, coù
caùc phöông tieän ñaøo taïo ICT seõ môû caùc khoaù ñaøo taïo
daønh cho caùc nöôùc thaønh vieân coù trình ñoä thaáp hôn.
2. Ñeå gia taêng söï hieåu bieát veà ICT vaø phaùt trieån ñoäi nguõ
coâng nhaân ICT trong khu vöïc, caùc nöôùc thaønh vieân seõ
trieån khai moät chöông trình phaùt trieån nguoàn nhaân löïc
cho caùc tröôøng hoïc, coäng ñoàng vaø cô quan.
3. Caùc nöôùc thaønh vieân seõ höôùng tôùi vieäc thieát laäp moät xaõ
hoäi ñieän töû baèng caùch:
(a) thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa moät xaõ hoäi tri thöùc
(b) thu heïp söï phaùt trieån khoâng ñoàng ñeàu veà kyõ thuaät soá
(c) naâng cao tính caïnh tranh cuûa löïc löôïng lao ñoäng
(d) taïo thuaän lôïi cho vieäc di chuyeån töï do hôn löïc löôïng
lao ñoäng coù trình ñoä; vaø
(e) söû duïng ICT ñeå naâng cao tính coäng ñoàng cuûa ASEAN.
238
 Ñieàu 9
Chính phuû ñieän töû
1. Caùc nöôùc thaønh vieân seõ söû duïng ICT ñeå caûi thieän vieäc
cung caáp vaø chuyeån giao caùc dòch vuï cuûa chính phuû.
2. Caùc nöôùc thaønh vieân seõ töøng böôùc cung caáp haøng loaït caùc
dòch vuï chính phuû vaø tieán haønh caùc giao dòch tröïc tuyeán
baèng vieäc söû duïng ICT ñeå taïo thuaän lôïi cho vieäc lieân keát
giöõa khu vöïc tö nhaân vaø chính phuû, ñoàng thôøi laøm taêng
tính minh baïch.
3. Caùc nöôùc thaønh vieân seõ tieán tôùi taêng cöôøng hôïp taùc lieân
chính phuû baèng vieäc:
(a) ñaåy maïnh vieäc söû duïng caùc phöông tieän ñieän töû trong
vieäc mua saém haøng hoaù vaø dòch vuï, vaø
(b) taïo thuaän lôïi cho vieäc di chuyeån töï do hôn ñoái vôùi
haøng hoaù, thoâng tin vaø con ngöôøi trong noäi boä
ASEAN.
Ñieàu 10
Giaûi quyeát tranh chaáp
1. Baát kyø khaùc bieät naøo giöõa caùc nöôùc thaønh vieân lieân quan
ñeán vieäc giaûi thích hoaëc aùp duïng Hieäp ñònh khung naøy seõ
ñöôïc giaûi quyeát thoâng qua söï tham vaán giöõa caùc nöôùc
thaønh vieân lieân quan trong phaïm vi toái ña coù theå ñöôïc.
2. Neáu khoâng theå giaûi quyeát ñöôïc, tranh chaáp seõ ñöôïc giaûi
quyeát theo Nghò ñònh thö veà Cô cheá Giaûi quyeát Tranh
chaáp cuûa ASEAN kyù ngaøy 20/11/1996 taïi Manila,
Philippin.
239
Ñieàu 11
Söûa ñoåi
Baát kyø söûa ñoåi naøo cuûa Hieäp ñònh naøy seõ ñöôïc thoâng qua
baèng söï ñoàng thuaän vaø seõ coù hieäu löïc khi taát caû caùc nöôùc kyù
keát noäp vaên baûn pheâ chuaån hoaëc chaáp thuaän cho Toång Thö
kyù ASEAN.
Ñieàu 12
Caùc Nghò ñònh thö
Caùc nöôùc thaønh vieân coù theå ñaøm phaùn vaø kyù caùc Nghò ñònh
thö rieâng ñeå thöïc hieän Hieäp ñònh vôùi tö caùch laø boä phaän
khoâng taùch rôøi cuûa Hieäp ñònh naøy.
Ñieàu 13
Caùc thoaû thuaän phaùp lyù
Hoäi nghò caùc quan chöùc cao caáp veà kinh teá (SEOM) seõ giaùm
saùt, ñieàu phoái vaø kieåm ñieåm vieäc thöïc hieän Hieäp ñònh naøy.
SEOM seõ baùo caùo leân caùc Boä tröôûng kinh teá ASEAN (AEM)
vaø giuùp AEM treân taát caû caùc vaán ñeà lieân quan ñeán Hieäp
ñònh.
Ñieàu 14
Moái quan heä vôùi caùc Hieäp ñònh khaùc cuûa ASEAN
Tröø khi coù quy ñònh ñaëc bieät khaùc trong Hieäp ñònh naøy, caùc
quy ñònh trong Hieäp ñònh veà Chöông trình öu ñaõi thueá quan
coù hieäu löïc chung (CEPT) cho Khu vöïc Töï do Thöông maïi
ASEAN (AFTA) vaø caùc Nghò ñònh thö keøm theo, Hieäp ñònh
khung ASEAN veà Dòch vuï vaø caùc Nghò ñònh thö keøm theo,
vaø Hieäp ñònh khung veà Khu vöïc ñaàu tö ASEAN, bao goàm
nhöng khoâng chæ giôùi haïn ñoái vôùi nhöõng quy ñònh lieân quan
240
tôùi caùc bieän phaùp töï veä vaø caùc ngoaïi leä, vaãn seõ ñöôïc aùp Phuï luïc 5:
duïng vaø khoâng bò aûnh höôûng bôûi Hieäp ñònh naøy.
NGHÒ ÑÒNH 213 VEÀ VIEÄC BOÅ SUNG 19 MAËT HAØNG
Ñieàu 15
VAØO DANH MUÏC HAØNG HOÙA VAØ THUEÁ SUAÁT THUEÁ
Ñieàu khoaûn cuoái cuøng
NHAÄP KHAÅU CUÛA VIEÄT NAM ÑEÅ THÖÏC HIEÄN CEPT
1. Hieäp ñònh seõ coù hieäu löïc khi taát caû caùc nöôùc kyù keát noäp
2004-2006
vaên baûn pheâ chuaån hoaëc pheâ duyeät cho Toång Thö kyù
ASEAN. NGHÒ ÑÒNH CUÛA CHÍNH PHUÛ SOÁ 213/2004/NÑ-CP NGAØY 24
THAÙNG 12 NAÊM 2004 VEÀ VIEÄC BOÅ SUNG 19 MAËT HAØNG VAØO
2. Hieäp ñònh khung naøy seõ ñöôïc noäp löu chieåu cho Toång Thö
kyù ASEAN vaø Toång Thö kyù ASEAN seõ göûi ngay ñeán moãi DANH MUÏC HAØNG HOÙA VAØ THUEÁ SUAÁT THUEÁ NHAÄP KHAÅU CUÛA
nöôùc thaønh vieân moät baûn sao chính xaùc. VIEÄT NAM ÑEÅ THÖÏC HIEÄN HIEÄP ÑÒNH ÖU ÑAÕI THUEÁ QUAN COÙ
HIEÄU LÖÏC CHUNG (CEPT) CUÛA CAÙC NÖÔÙC ASEAN CHO CAÙC
Tröôùc söï chöùng kieán, chuùng toâi kyù Hieäp ñònh khung e- NAÊM 2004 - 2006
ASEAN naøy.
Laøm taïi Singapo, ngaøy 24 thaùng Möôøi Moät naêm 2000, vôùi CHÍNH PHUÛ
moät baûn duy nhaát baèng tieáng Anh.
Caên cöù Luaät Toå chöùc Chính phuû ngaøy 25 thaùng 12 naêm 2001;
Caên cöù Luaät Thueá xuaát khaåu, thueá nhaäp khaåu ngaøy 26 thaùng
12 naêm 1991; Luaät söûa ñoåi, boå sung moät soá ñieàu cuûa Luaät
Thueá xuaát khaåu, thueá nhaäp khaåu ngaøy 05 thaùng 7 naêm 1993
vaø Luaät söûa ñoåi, boå sung moät soá ñieàu cuûa Luaät Thueá xuaát
khaåu, thueá nhaäp khaåu ngaøy 20 thaùng 5 naêm 1998;
Caên cöù Nghò quyeát soá 292/NQ-UBTVQH9 ngaøy 08 thaùng 11
naêm 1995 cuûa uûy ban Thöôøng vuï Quoác hoäi veà Chöông trình
giaûm thueá nhaäp khaåu cuûa Vieät Nam ñeå thöïc hieän Hieäp ñònh
Öu ñaõi thueá quan coù hieäu löïc chung (CEPT) cuûa caùc nöôùc
ASEAN;
Theo ñeà nghò cuûa Boä tröôûng Boä Taøi chính,

241 242
 NGHÒ ÑÒNH: Thueá suaát CEPT (%)
Maõ haøng Moâ taû haøng hoaù
Ñieàu 1. Ban haønh keøm theo Nghò ñònh naøy 19 maët haøng 2004 2005 2006
boå sung vaøo Danh muïc haøng hoaù vaø thueá suaát
4011 Loáp môùi, loaïi duøng
thueá nhaäp khaåu cuûa Vieät Nam ñaõ ban haønh keøm hôi bôm, baèng cao su
theo Nghò ñònh soá 78/2003/NÑ-CP ngaøy 01 thaùng
7 naêm 2003 vaø Nghò ñònh soá 151/2004/NÑ-CP 4011 40 00 - Loaïi duøng cho xe moâ 20 15 5
toâ
ngaøy 05 thaùng 8 naêm 2004 cuûa Chính phuû ñeå thöïc
hieän Hieäp ñònh Öu ñaõi thueá quan coù hieäu löïc 4013 Saêm caùc loaïi baèng cao
chung (CEPT) cuûa caùc nöôùc ASEAN cho caùc naêm su
2004 - 2006 (Danh muïc keøm theo).
4013 90 - Loaïi khaùc:
Ñieàu 2. Nghò ñònh naøy coù hieäu löïc sau 15 ngaøy, keå töø ngaøy
4013 90 20 - - Loaïi duøng cho xe 20 15 5
ñaêng Coâng baùo vaø aùp duïng cho caùc Tôø khai haøng maùy
hoaù nhaäp khaåu ñaõ ñaêng kyù vôùi cô quan Haûi quan
töø ngaøy 01 thaùng 01 naêm 2004. 7315 Xích vaø caùc boä phaän
rôøi cuûa xích, baèng saét
Ñieàu 3. Boä Taøi chính chòu traùch nhieäm höôùng daãn thi hoaëc theùp
haønh Nghò ñònh naøy.
- Xích goàm nhieàu maét
Ñieàu 4. Caùc Boä tröôûng, Thuû tröôûng cô quan ngang Boä, Thuû ñöôïc noái baèng khôùp
daïng baûn leà vaø caùc boä
tröôûng cô quan thuoäc Chính phuû, Chuû tòch Uyû ban
phaän cuûa noù:
nhaân daân caùc tænh, thaønh phoá tröïc thuoäc Trung
öông chòu traùch nhieäm thi haønh Nghò ñònh naøy. 7315 11 - - Xích con laên:

DANH MUÏC 19 MAËT HAØNG BOÅ SUNG VAØO DANH MUÏC - - - Baèng theùp meàm:
HAØNG HOAÙ VAØ THUEÁ SUAÁT THUEÁ NHAÄP KHAÅU CUÛA VIEÄT NAM
7315 11 12 - - - - Xích xe moâtoâ 20 15 5
ÑEÅ THÖÏC HIEÄN HIEÄP ÑÒNH ÖU ÑAÕI THUEÁ QUAN COÙ
HIEÄU LÖÏC CHUNG (CEPT) CUÛA CAÙC NÖÔÙC ASEAN - - - Loaïi khaùc:
CHO CAÙC NAÊM 2004 – 2006 7315 11 22 - - - - Xích xe moâtoâ 20 15 5
(Ban haønh keøm theo Nghò ñònh soá 213/2004/NÑ-CP 7315 19 - - Caùc boä phaän:
ngaøy 24 thaùng 12 naêm 2004 cuûa Chính phuû
7315 19 20 - - - Cuûa xích xe moâtoâ 20 15 5

243 244
 khaùc Phuï luïc 6:
- Xích khaùc:
NGHÒ ÑÒNH THÖ HOÄI NHAÄP
- - Loaïi khaùc: NGAØNH THÖÔNG MAÏI ÑIEÄN TÖÛ ASEAN
- - - Baèng theùp meàm: Chính phuû caùc nöôùc Bru-naây Ña-ru-xa-lam, Vöông
quoác Campuchia, Coäng hoaø Indonesia, Coäng hoaø Daân
7315 89 12 - - - - Xích xe moâtoâ 1 1 1
chuû Nhaân daân Laøo (sau ñaây ñöôïc goïi laø “Lao PDR”),
Malaysia, Lieân bang Mianma, Coäng hoaø Philippin,
Coäng hoaø Singapo, Vöông quoác Thaùi Lan vaø Coäng
hoaø Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam, caùc quoác gia thaønh
vieân cuûa Hieäp hoäi caùc Nöôùc Ñoâng Nam AÙ (sau ñaây
ñöôïc goïi chung laø “ASEAN” hay “Caùc quoác gia thaønh
vieân” hay goïi rieâng laø “Quoác gia thaønh vieân”);
NHAÉC LAÏI Tuyeân boá Hoaø hôïp ASEAN II (Tuyeân boá Hoaø
hôïp Bali II) ñaõ ñöôïc thoâng qua taïi Bali, Indonesia ngaøy
7/10/2003, theo ñoù ASEAN cam keát hoäi nhaäp vaø lieân keát
kinh teá noäi boä saâu hôn vaø roäng hôn, vôùi söï tham gia cuûa
khu vöïc tö nhaân, nhaèm thöïc hieän muïc tieâu Coäng ñoàng Kinh
teá ASEAN;
MONG MUOÁN raèng Coäng ñoàng Kinh teá ASEAN seõ ñöa
ASEAN trôû thaønh moät thò tröôøng vaø cô sôû saûn xuaát chung,
bieán söï ña daïng voán laø neùt ñaëc tröng cuûa khu vöïc thaønh
nhöõng cô hoäi vaø söï boå trôï veà kinh doanh nhaèm laøm cho
ASEAN trôû thaønh moät maét xích phaùt trieån naêng ñoäng vaø
maïnh meõ hôn trong chuoãi cung caáp toaøn caàu;
GHI NHAÄN raèng, nhö moät böôùc ñaàu tieân höôùng tôùi vieäc
thöïc hieän Coäng ñoàng Kinh teá ASEAN, caùc nhaø Laõnh ñaïo ñaõ
kyù Hieäp ñònh khung ASEAN veà Hoäi nhaäp caùc Ngaønh Öu

245 246
tieân vaøo ngaøy 30/11/2004 taïi Vieâng Chaên, Laøo (sau ñaây
ñöôïc goïi laø “Hieäp ñònh khung”);
ÑAÕ tieán haønh moät voøng caùc cuoäc ñaøm phaùn ban ñaàu vaø
hoaøn thaønh loä trình hoäi nhaäp toaøn dieän ngaønh thöông maïi
ñieän töû trong ASEAN,
ÑAÕ NHAÁT TRÍ NHÖ SAU:
Ñieàu 1
Muïc tieâu
Muïc tieâu cuûa Nghò ñònh thö naøy laø ñeà ra caùc bieän phaùp ñöôïc
xaùc ñònh trong Loä trình ñöôïc neâu taïi Ñieàu 2, do caùc quoác gia
thaønh vieân thöïc hieän treân cô sôû öu tieân nhaèm taïo thuaän lôïi
cho vieäc hoäi nhaäp töøng böôùc, nhanh choùng vaø coù heä thoáng
ngaønh thöông maïi ñieän töû.
Ñieàu 2
Caùc bieän phaùp
1. Caùc bieän phaùp hoäi nhaäp seõ ñöôïc thöïc hieän bao goàm hai
nhoùm lôùn, coù tính ñeán caùc thoaû thuaän hieän taïi hoaëc caùc
bieän phaùp lieân quan ñaõ ñöôïc cam keát tröôùc ñaây, cuï theå laø:
a. Caùc bieän phaùp chung lieân quan ñeán taát caû caùc ngaønh
öu tieân; vaø
b. Caùc bieän phaùp cuï theå lieân quan tröïc tieáp ñeán ngaønh
thöông maïi ñieän töû.
2. Taát caû caùc nhoùm bieän phaùp seõ ñöôïc thöïc hieän ñoàng thôøi.
3. SEOM coù theå ñaøm phaùn, khi vaø neáu caàn thieát, nhaèm
xem xeùt caùc bieän phaùp hoäi nhaäp môùi ñoái vôùi ngaønh naøy.
247
Ñieàu 3
Bieän phaùp khaån caáp
1. Ñieàu 6 cuûa Hieäp ñònh Thueá quan Öu ñaõi coù Hieäu löïc
chung (CEPT) veà caùc Bieän phaùp Töï veä seõ ñöôïc aùp duïng
ñoái vôùi Nghò ñònh thö naøy.
2. Khi caùc bieän phaùp khaån caáp ñöôïc aùp duïng theo Ñieàu
khoaûn naøy, moät thoâng baùo töùc thì veà haønh ñoäng naøy seõ
ñöôïc göûi tôùi caùc Boä tröôûng phuï traùch kinh teá ASEAN
theo quy ñònh cuûa Ñieàu 19 cuûa Hieäp ñònh khung, vaø haønh
ñoäng naøy seõ ñöôïc tham vaán theo Ñieàu 22 cuûa Hieäp ñònh
khung.
Ñieàu 4
Caùc Phuï luïc
1. Loä trình cuûa Ngaønh thöông maïi ñieän töû seõ laøm thaønh
Phuï luïc 1 cuûa Nghò ñònh thö naøy vaø laø moät phaàn khoâng
taùch rôøi cuûa Nghò ñònh thö. Danh muïc loaïi tröø saûn phaåm
ngaønh thöông maïi ñieän töû seõ laøm thaønh Phuï luïc II cuûa
Nghò ñònh thö naøy.
2. Caùc bieän phaùp khaùc vôùi nhöõng bieän phaùp ñöôïc neâu ra
trong Phuï luïc 1 coù theå ñöôïc ñöa ra, khi vaø neáu caàn thieát,
thoâng qua söûa ñoåi theo ñoaïn 2 Ñieàu 5 cuûa Nghò ñònh thö
naøy.
Ñieàu 5
Caùc Ñieàu khoaûn Cuoái cuøng
1. Caùc quoác gia thaønh vieân seõ tieán haønh caùc bieän phaùp phuø
hôïp nhaèm thöïc hieän caùc nghóa vuï ñaõ thoaû thuaän phaùt
sinh töø Nghò ñònh thö naøy.
248
2. Caùc ñieàu khoaûn cuûa Nghò ñònh thö naøy coù theå ñöôïc söûa
ñoåi baèng vaên baûn vôùi söï nhaát trí cuûa taát caû caùc quoác gia
thaønh vieân.
3. Nghò ñònh thö naøy coù hieäu löïc vaøo ngaøy 31/8/2005. Ngoaøi
thôøi ñieåm coù hieäu löïc ñaõ xaùc ñònh, caùc quoác gia thaønh
vieân cam keát seõ thöïc hieän caùc nghóa vuï phaùt sinh tröôùc
ngaøy coù hieäu löïc cuûa Nghò ñònh thö naøy phuø hôïp vôùi caùc
moác thôøi gian ñöôïc neâu ra trong Hieäp ñònh khung veà Hoäi
nhaäp caùc Ngaønh Öu tieân vaø Loä trình Hoäi nhaäp ngaønh
Thöông maïi ñieän töû keøm Nghò ñònh thö naøy.
4. Nghò ñònh thö naøy seõ ñöôïc noäp löu chieåu cho Toång Thö
kyù ASEAN, ngöôøi seõ göûi moät baûn sao ñöôïc chöùng thöïc
cho moãi quoác gia thaønh vieân.
VÔÙI SÖÏ CHÖÙNG KIEÁN, nhöõng ngöôøi kyù döôùi ñaây, ñöôïc
Chính phuû caùc quoác gia uûy quyeàn hôïp phaùp, ñaõ kyù keát Nghò
ñònh thö Hoäi nhaäp Ngaønh Thöông maïi ñieän töû ASEAN.
HOAØN THAØNH taïi Vieâng Chaên, Laøo ngaøy 29/11/2004, laøm
thaønh moät baûn duy nhaát baèng ngoân ngöõ Tieáng Anh
249
Phuï luïc 7:
NGHÒ ÑÒNH THÖ HOÄI NHAÄP NGAØNH DEÄT MAY ASEAN
Chính phuû caùc nöôùc Bru-naây Ña-ru-xa-lam, Vöông
quoác Campuchia, Coäng hoaø Indonesia, Coäng hoaø Daân
chuû Nhaân daân Laøo (sau ñaây ñöôïc goïi laø “Lao PDR”),
Malaysia, Lieân bang Mianma, Coäng hoaø Philippin,
Coäng hoaø Singapo, Vöông quoác Thaùi Lan vaø Coäng
hoaø Xaõ hoäi Chuû nghóa Vieät Nam, caùc quoác gia thaønh
vieân cuûa Hieäp hoäi caùc Nöôùc Ñoâng Nam AÙ (sau ñaây
ñöôïc goïi chung laø “ASEAN” hay “Caùc quoác gia thaønh
vieân” hay goïi rieâng laø “Quoác gia thaønh vieân”);
NHAÉC LAÏI Tuyeân boá Hoaø hôïp ASEAN II (Tuyeân boá Hoaø
hôïp Bali II) ñaõ ñöôïc thoâng qua taïi Bali, Indonesia ngaøy
7/10/2003, theo ñoù ASEAN cam keát hoäi nhaäp vaø lieân keát
kinh teá noäi boä saâu hôn vaø roäng hôn, vôùi söï tham gia cuûa
khu vöïc tö nhaân, nhaèm thöïc hieän muïc tieâu Coäng ñoàng Kinh
teá ASEAN;
MONG MUOÁN raèng Coäng ñoàng Kinh teá ASEAN seõ ñöa
ASEAN trôû thaønh moät thò tröôøng vaø cô sôû saûn xuaát chung,
bieán söï ña daïng voán laø neùt ñaëc tröng cuûa khu vöïc thaønh
nhöõng cô hoäi vaø söï boå trôï veà kinh doanh nhaèm laøm cho
ASEAN trôû thaønh moät maét xích phaùt trieån naêng ñoäng vaø
maïnh meõ hôn trong chuoãi cung caáp toaøn caàu;
GHI NHAÄN raèng, nhö moät böôùc ñaàu tieân höôùng tôùi vieäc
thöïc hieän Coäng ñoàng Kinh teá ASEAN, caùc nhaø Laõnh ñaïo ñaõ
kyù Hieäp ñònh khung ASEAN veà Hoäi nhaäp caùc Ngaønh Öu
tieân vaøo ngaøy 30/11/2004 taïi Vieâng Chaên, Laøo (sau ñaây
ñöôïc goïi laø “Hieäp ñònh khung”);
250
ÑAÕ tieán haønh moät voøng caùc cuoäc ñaøm phaùn ban ñaàu vaø
hoaøn thaønh loä trình hoäi nhaäp toaøn dieän ngaønh deät may
trong ASEAN,
ÑAÕ NHAÁT TRÍ NHÖ SAU:
Ñieàu 1
Muïc tieâu
Muïc tieâu cuûa Nghò ñònh thö naøy laø ñeà ra caùc bieän phaùp ñöôïc
xaùc ñònh trong Loä trình ñöôïc neâu taïi Ñieàu 2, do caùc quoác gia
thaønh vieân thöïc hieän treân cô sôû öu tieân nhaèm taïo thuaän lôïi
cho vieäc hoäi nhaäp töøng böôùc, nhanh choùng vaø coù heä thoáng
ngaønh deät may.
Ñieàu 2
Caùc bieän phaùp
1. Caùc bieän phaùp hoäi nhaäp seõ ñöôïc thöïc hieän bao goàm hai
nhoùm lôùn, coù tính ñeán caùc thoaû thuaän hieän taïi hoaëc caùc
bieän phaùp lieân quan ñaõ ñöôïc cam keát tröôùc ñaây, cuï theå
laø:
a. Caùc bieän phaùp chung lieân quan ñeán taát caû caùc ngaønh
öu tieân; vaø
b. Caùc bieän phaùp cuï theå lieân quan tröïc tieáp ñeán ngaønh
deät may.
2. Taát caû caùc nhoùm bieän phaùp seõ ñöôïc thöïc hieän ñoàng thôøi.
3. SEOM coù theå ñaøm phaùn, khi vaø neáu caàn thieát, nhaèm
xem xeùt caùc bieän phaùp hoäi nhaäp môùi ñoái vôùi ngaønh naøy.
Ñieàu 3
Bieän phaùp khaån caáp
251
1. Ñieàu 6 cuûa Hieäp ñònh Thueá quan Öu ñaõi coù Hieäu löïc
chung (CEPT) veà caùc Bieän phaùp Töï veä seõ ñöôïc aùp duïng
ñoái vôùi Nghò ñònh thö naøy.
2. Khi caùc bieän phaùp khaån caáp ñöôïc aùp duïng theo Ñieàu
khoaûn naøy, moät thoâng baùo töùc thì veà haønh ñoäng naøy seõ
ñöôïc göûi tôùi caùc Boä tröôûng phuï traùch nhaäp kinh teá
ASEAN theo quy ñònh cuûa Ñieàu 19 cuûa Hieäp ñònh khung,
vaø haønh ñoäng naøy seõ ñöôïc tham vaán theo Ñieàu 22 cuûa
Hieäp ñònh khung.
Ñieàu 4
Caùc Phuï luïc
1. Loä trình cuûa Ngaønh deät may seõ laøm thaønh Phuï luïc 1 cuûa
Nghò ñònh thö naøy vaø laø moät phaàn khoâng taùch rôøi cuûa
Nghò ñònh thö. Danh muïc loaïi tröø saûn phaåm ngaønh deät
may seõ laøm thaønh Phuï luïc II cuûa Nghò ñònh thö naøy.
2. Caùc bieän phaùp khaùc vôùi nhöõng bieän phaùp ñöôïc neâu ra trong
Phuï luïc 1 coù theå ñöôïc ñöa ra, khi vaø neáu caàn thieát, thoâng
qua söûa ñoåi theo ñoaïn 2 Ñieàu 5 cuûa Nghò ñònh thö naøy.
Ñieàu 5
Caùc Ñieàu khoaûn Cuoái cuøng
1. Caùc quoác gia thaønh vieân seõ tieán haønh caùc bieän phaùp phuø
hôïp nhaèm thöïc hieän caùc nghóa vuï ñaõ thoaû thuaän phaùt
sinh töø Nghò ñònh thö naøy.
2. Caùc ñieàu khoaûn cuûa Nghò ñònh thö naøy coù theå ñöôïc söûa
ñoåi baèng vaên baûn vôùi söï nhaát trí cuûa taát caû caùc quoác gia
thaønh vieân.
3. Nghò ñònh thö naøy coù hieäu löïc vaøo ngaøy 31/8/2005. Ngoaøi
thôøi ñieåm coù hieäu löïc ñaõ xaùc ñònh, caùc quoác gia thaønh
252
 vieân cam keát seõ thöïc hieän caùc nghóa vuï phaùt sinh tröôùc Phuï luïc 8:
ngaøy coù hieäu löïc cuûa Nghò ñònh thö naøy phuø hôïp vôùi caùc
moác thôøi gian ñöôïc neâu ra trong Hieäp ñònh khung veà Hoäi KIM NGAÏCH XUAÁT NHAÄP KHAÅU GIÖÕA VIEÄT NAM VAØ
nhaäp caùc Ngaønh Öu tieân vaø Loä trình Hoäi nhaäp ngaønh CAÙC NÖÔÙC ASEAN
Deät may keøm Nghò ñònh thö naøy.
Toång soá Caùn caân
4. Nghò ñònh thö naøy seõ ñöôïc noäp löu chieåu cho Toång Thö Naêm
Xuaát khaåu Nhaäp khaåu
(Tyû US$) thöông maïi
kyù ASEAN, ngöôøi seõ göûi moät baûn sao ñöôïc chöùng thöïc (Tyû US$) (Tyû US$)
(Tyû USD)
cho moãi quoác gia thaønh vieân. (1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9)
Kim Tyû troïng Kim Tyû Kim Tyû Kim Tyû
VÔÙI SÖÏ CHÖÙNG KIEÁN, nhöõng ngöôøi kyù döôùi ñaây, ñöôïc ngaïch ngaïch troïng ngaïch troïng ngaïch troïng
Chính phuû caùc quoác gia uûy quyeàn hôïp phaùp, ñaõ kyù keát Nghò 1995 1,112 20,4% 2,378 29,1% 3,490 23,9% (-1,266) 46,7%
ñònh thö Hoäi nhaäp Ngaønh deät may ASEAN. 1996 1,364 18,8% 2,788 24% 4,152 33,4 (-1,424) 36,6%
1997 1,911 20,8% 3,166 27,3 5,077 25,5% (-1,255) 52,1%
HOAØN THAØNH taïi Vieâng Chaên, Laøo ngaøy 29/11/2004, laøm
1998 2,372 25,3% 3,749 32,6 6,122 29,7% (-1,377) 64,3%
thaønh moät baûn duy nhaát baèng ngoân ngöõ Tieáng Anh.
1999 2,463 21,3% 3,288 28% 5,751 24,9% (-0,825) 411%
2000 2,612 18% 4,519 29% 7,131 23,7% (-1,907) 165,2%
2001 2,551 17% 4,226 26,1% 6,777 21,8% (-1,675) 147,5%
2002 2,426 14,5% 4,770 24,2% 7,196 19,7% (-2,344) 77,8%
2003 2,958 14,7% 5,957 24% 8,915 19,8% (-2,999) 62,5%
2004 3,874 14,6% 7,766 24,7% 11,640 19,8% (-3,892) 81,1%

(3): tyû troïng xuaát khaåu sang caùc nöôùc ASEAN trong toång
kim ngaïch xuaát khaåu cuûa Vieät Nam vôùi theá giôùi.
(5): tyû troïng nhaäp khaåu töø caùc nöôùc ASEAN trong toång kim
ngaïch nhaäp khaåu cuûa Vieät Nam vôùi theá giôùi.
(7): tyû troïng kim ngaïch thöông maïi vôùi caùc nöôùc ASEAN
trong toång kim ngaïch xuaát nhaäp khaåu cuûa Vieät Nam vôùi
theá giôùi.
(9): tyû troïng xuaát sieâu/nhaäp sieâu vôùi caùc nöôùc ASEAN trong
toång kim ngaïch xuaát sieâu/nhaäp sieâu cuûa Vieät Nam vôùi
theá giôùi

253 254
Phuï luïc 9: Cô caáu caùc maët haøng nhaäp khaåu chính cuûa Vieät Nam vôùi
caùc nöôùc ASEAN giai ñoaïn 1999-2003 (trieäu USD):
CÔ CAÁU CAÙC MAËT HAØNG XUAÁT KHAÅU CHÍNH CUÛA
VIEÄT NAM VÔÙI CAÙC NÖÔÙC ASEAN Naêm 1999 2000 2001 2002 2003

GIAI ÑOAÏN 999-2003 (TRIEÄU USD): Kim Tyû Kim Tyû Kim Tyû Kim Tyû Kim Tyû
Maët haøng ngaïch troïng ngaïch troïng ngaïch troïng ngaïch troïng ngaïch troïng
Naêm 1999 2000 2001 2002 2003
Chaát deûo
Kim Tyû Kim Tyû Kim Tyû Kim Tyû Kim Tyû nguyeân
Maët haøng ngaïch troïng ngaïch troïng ngaïch troïng ngaïch troïng ngaïch troïng lieäu 143 4.35 - - 192.4 4.55 243.8 5.11 312.2 5.24

Caø pheâ 96.3 3.91 58.9 2.25 22.7 0.89 20.4 0.84 40 1.35 Linh kieän 192.8 5.86 265.9 5.88 210.7 4.99 228.7 4.79 368.8 6.19
ñieän töû VT
Cao su 38.5 1.56 21.6 0.83 23.2 0.91 54.3 2.24 38.7 1.31
Maùy moùc
Cheø 1.7 0.07 2.9 0.11 2.6 0.10 2.3 0.09 1.9 0.06
TB,PT 310.2 9.43 470.8 10.42 405.8 9.60 382.3 8.01 649.7 10.91
Daàu thoâ 570.9 23.18 927.7 35.52 969.2 37.99 940 38.75 1194.9 40.40
NPL deät
Gaïo 569.6 23.13 276.9 10.60 200 7.84 295.5 12.18 388.7 13.14 may, da 47.1 1.43 54.2 1.20 62.2 1.47 72.8 1.53 101.1 1.70
Giaøy deùp 18.2 0.74 28.2 1.08 15.4 0.60 16.6 0.68 16.3 0.55 Phaân boùn
Haûi saûn 74 3.00 79.9 3.06 70.4 2.76 60.4 2.49 81.5 2.76 caùc loaïi 169.6 5.16 140.4 3.11 105.3 2.49 126.5 2.65 127 2.13

Haøng deät Saét theùp 62.9 1.91 88.1 1.95 88.7 2.10 83.2 1.74 246.1 4.13
may 67.8 2.75 58.8 2.25 73.8 2.89 123.4 5.09 82.4 2.79
Taân döôïc 58.1 1.77 70.6 1.56 71.9 1.70 70.4 1.48 51.5 0.86
Haøng
TCMN 10.7 0.43 9.4 0.36 8.5 0.33 17.3 0.71 6.7 0.23 Xaêng daàu 861.8 26.21 1591 35.21 1317.8 31.18 1169.8 24.52 1235.2 20.74

Haït ñieàu 0.3 0.01 0.9 0.03 0.6 0.02 2 0.08 5.2 0.18 Xe maùy 283.2 8.61 240.6 5.32 152.7 3.61 127.1 2.66 135 2.27
Haït tieâu 83.4 3.39 57.5 2.20 26.2 1.03 13.7 0.56 11 0.37 Toång 3288 100.00 4519 100.00 4226 100.00 4770 100.00 5957 100.00
Rau quaû
caùc loaïi 21 0.85 7.6 0.29 9.6 0.38 19 0.78 20.5 0.69
Laïc nhaân 31.8 1.29 36 1.38 31.5 1.23 50.7 2.09 46.4 1.57
Linh kieän 405.2 16.45 525.6 20.12 404 15.84 220.5 9.09 172.5 5.83
ñieän töû VT
Toång 2463 100.00 2612 100.00 2551 100.00 2426 100.00 2958 100.00

255 256