Great dedication to

my lovely family and beloveds,

as a honest appreciation for the life

1
 饱 baõo 厚 haäu
我 ngaõ 吾 ngoâ
以ٛ dó 之 chi
德 ñöùc 生 sinh
殉 tuaãn 降 giaùng
身 thaân 世 theá
还 hoaøn 竟 caùnh
作 taùc 成 thaønh
我 ngaõ 吾 ngoâ
神 thaàn 聖 thaùnh
糧 löông 侶 löõ
(Hai caâu ñoái naøy ôû nhaø nguyeän ÑCV)

“Moät chöõ ‘tình’ ñeå duy trì theá giôùi,

moät chöõ ‘taøi’ ñeå toâ ñieåm caøn khoân”.

2
 LAÀN MOØ
CHO NHÖÕNG MOØ LAÀN
Thaùng 9, giao muøa giöõa thu sang
ñoâng, vaø Hueá laàn ñaàu tieân toâi soáng vôùi.
Caùi thoaûng giao muøa bao giôø cuõng mang
chuùt höông vò vöøa buoàn vöøa vöông, vöøa
thöông vöøa nhôù cho nhöõng gì saép qua, vöøa
hy voïng vöøa hoaøi baõo cho nhöõng gì ôû phía
tröôùc.
Caùi thoaûng giao muøa aáy trong toâi
moät taâm traïng môùi rôøi queâ Meï Quaûng
Nam vôùi caùi; “taøn thu laù vaøng buoàn thoâi
ruïng, ñaâu coøn xaøo xaïc tieáng ai ca”, giôø laïi
phaûi ngoài beân naøy song cöûa nhìn nhöõng
côn möa baát chôït raát Hueá, (möa Hueá sao
nheï nhaøng nhö trinh nöõ xoaõ toùc theà beân bôø
suoái daøy daøy moûng moûng lôùp söông môø,
maùi toùc theà ñaây coù leõ naøng ñaõ ñeå töø thuôû
naøo laän neân toùc naøng môùi daøi ñeán theá, môùi
nguyeân tuyeàn ñeán theá vaø giaêng tô ngoaøi

3
trôøi chuùt se laïnh hoàng hoang cuûa xöù thaàn
kinh moäng mô), loøng toâi ñoâi chuùt choän roän,
choän roän veà hieän taïi, veà töông lai, caùch
rieâng veà moät quaõng trôøi ñaõ qua cuûa toâi.
Ñoâi chuùt boàng beành, lôø ñôø theo
doøng Höông Giang, ñoâi chuùt lieâu tòch trong
söông môø môø khoùi bieác bieác laø taø treân
nhöõng raëng nuùi nhaáp nhoâ quanh xöù sôû naøy,
toâi ngaïi nguøng khoâng bieát coù neân vieát laïi
nhöõng doøng naøy hay khoâng ?!
...
Nhöng khoå noãi khi toâi ñaët vaán ñeà,
chính laø luùc toâi ñaõ ñaët buùt xuoáng roài. Neáu
vaäy, thoâi cöù ñeå noù tieáp tuïc ñi vaäy.
GOÁC RAÏ NUOÂI TOÂI LÔÙN LEÂN
Xin môû caùi ngoaëc nhoû ôû ñaây tröôùc
khi vaøo ñeà. Khoâng bieát töø ñaâu ngöôøi ta neâu
leân nhaän xeùt; thöôøng ñi tu laø con nhaø
ngheøo, thaäm chí cay nghieät hôn; vì ngheøo
neân môùi tu, taát caû ?!? ÔÛ ñaây toâi khoâng coù yù

4
ñöa ra moät cuoäc tranh luaän, nhöng chaéc
chaén chaúng coù gì phaûi tranh luaän (ôû ñaây)
caû. Nhöng song, chaéc phaûi ngheøo vaø chaáp
nhaän trôû neân ngheøo (keùnose) thì môùi tu
ñöôïc.
Caùi ngoaëc treân chöa kòp ñoùng toâi
laïi xin môû theâm moät caùi khaùc nöõa. Moät
khu röøng ñang chaùy bôûi moät que dieâm
daùm neùm mình vaøo ñoù ñeå trôû thaønh taøn tro.
Thaät thaám thía; homo homini lupus. Baûn
chaát cuûa löûa laø ñoát chaùy, thieâu truïi, nhöng
tröôùc tieân noù phaûi ñoát que dieâm ñaõ vaø que
dieâm neùm muøi chaùy thì noù môùi coù höùng
thuù tröôùc caùi chaùy cuûa khu röøng. Anh phaûi
hoïc voõ thì môùi bieát caàn ñaùnh choã naøo ñeå
laøm cho ñoái phöông ngaõ guïc goïn gaøng tinh
teá nhaát. Ñaâu phaûi caùi caây cho to thì ñaùnh
môùi cheát ngöôøi. Ñaâu phaûi thanh kieám cho
saéc thì môùi cheùm ñöùt ñaàu. Chæ caàn 1 ngoùn
tay thoâi, moät que cuûi thoâi cuõng ñuû ñeå tieãn
anh veà ñoaøn vieân vôùi toå tieân. Ngöôøi vôùi
5
ngöôøi laø soùi laø vaäy ñoù. Vôùi höôùng chieàu
naøy, thì caâu noùi naøy pheâ phaùn moät thöïc taïi
raát tieâu cöïc, ñaây khoâng phaûi laø yù toâi muoán
noùi tôùi. Toâi muoán nhìn noù ôû maët khaùc tích
cöïc. Ngöu taàm ngöu, maõ taàm maõ. Gioáng
naøo theo gioáng aáy. Haïng ngöôøi naøy chôi
vôùi haïng ngöôøi naáy. Coù theá hoï môùi hieåu
ñöôïc nhöõng tieáng loùng, nhöõng cung caùch
xuaát xöû... rieâng cuûa nhau ! Theo chieàu
höôùng tích cöïc naøy noù ñeû ra duïng ngöõ;
ñoàng thuyeàn ñoàng hoäi, roài ñoàng thanh
töông öùng, ñoàng khí töông caàu vaø coøn
ñoàng tòch ñoàng saøng nöõa. Ñeán ñaây baïn ñaõ
hieåu phaàn naøo yù toâi muoán noùi tôùi roài !?
Caùt buïi hoàng hoang soûi ñaù tieáng hö
khoâng, giöõa tröa beân bôø nghe soùng bieån
boàng beành, ru nguû con ngöôøi, ru muoân vaøn
caùt traéng, rì raøo phi lao caát leân lôøi hanh
thoâng. Trong taän ñaáy cuûa bieån saâu hay taän
cuøng cuûa phaän ngöôøi hö voâ, theá naøo laø
giaøu theá naøo laø ngheøo nhæ !?
6
 Vôùi yù nghó naøy toâi baét ñaàu maáy
doøng töï söï naøy töø hình aûnh: goác raï nuoâi toâi
lôùn leân. Coù leõ toâi laïi phaûi môû theâm moät caùi
ngoaëc ôû choã naøy nöõa; toâi duøng hình aûnh
goác raï nuoâi toâi lôùn leân khoâng phaûi ñeå xoùt
thöông (theo nghóa töï xoùt thöông vaø mong
ñöôïc thöông xoùt) chuùt phaän cuûa mình ñaâu.
Baïn ñöøng thaáy toâi duøng maáy chöõ ngheøo ôû
treân maø cho raèng toâi ñeà caäp ñeán chuyeän
giaøu-ngheøo, (xin ñoïc laïi taäp Saùu ngaøy =
nöûa thaùng saùch bò cuûa toâi). Baïn kieân nhaãn
gaùc chieàu höôùng ñoù sang 1 beân ñi nheù.
Goác raï, thaät vaäy, raát gaàn vôùi con
daân Vieät. (Vieát vaäy roài, toâi chôït giaät mình
vì sôï raèng khoâng hôïp thôøi nöõa roài. Ñaát
nöôùc ta ñang treân ñaø coâng nghieäp hoaù,
hieän ñaïi hoaù maø !? Saù gì chuùt noâng nghieäp
laày loäi, chaân laám tay buøn ñaàu taét maët toái
böõa ñoùi böõa no nôi ñoàng queâ thoân daõ nöõa !
Thieáu gì treû em Vieät Nam hieän nay chaúng
bieát con traâu, caùi caày ra laøm sao, luyõ tre,
7
ñöôøng laøng, gieáng nöôùc, goác ña... laø caùi gì
ñaâu !). Daïo kia, treân moät chuyeán xe buyùt
toâi ñöôïc tieáp chuyeän vôùi moät ngöôøi ñöùng
tuoåi, chuyeân nghieân cöùu, caùch rieâng veà
vaên hoaù Chaêm. OÂng laáy laøm laï khi nghe
toâi noùi leân moät ñoâi ñieàu suy nghó veà caùc
vaät duïng maø oâng cho laø khoâng coøn maáy
ngöôøi treû nhö toâi bieát vaø quan taâm ñeán
chuùng, chaúng haïn nhö; boà ñaäp luùa1, caùi tôi
ñi möa, coái giaõ, coái ñaïp... Qua söï ngaïc
nhieân cuûa oâng toâi hieåu ra hôn coù khoaûng
caùch daân toäc tính giöõa noâng thoân vaø thaønh
thò ! (Coù leõ caùi khoaûng caùch daân toäc tính
naøy caàn ñöôïc laøm roõ hôn, nhöng heïn ôû dòp
khaùc vaäy). Taát nhieân thoaùt ñi caùi caûnh
ngheøo naøn, laïc haäu laø ñieàu ñaùng möøng,

1
Toâi nhôù hoài coøn nhoû, khi maø maáy tuoát luùa ñaïp
môùi coù, moät cuï giaø trong xoùm toâi ñoøi ñi xem noù ra
laøm sao ñeå veà laáy tre maø ñan moät caùi. Thaät buoàn
cöôøi, nhöng cuõng thaät ñaùng suy nghó !
8
caàn phaûi thöïc hieän. Song coù nhöõng giaù trò
thieâng linh qua nhöõng vaät theå caàn ñöôïc
hun ñuùc vaøo theá heä treû hieän taïi vaø mai sau
ñeå nhôø ñoù phaùt trieån ñi vaøo caùi voøng xoaùy
toaøn caàu, ta môùi khoâng bò maát ñi nhöõng
saéc thaùi rieâng cuûa mình. (Coù leõ toâi ñaù loän
saân, laïc ñeà roài !)…
Vôùi toâi, goác raï gaén lieàn vaø goùi
gheùm toaøn boä tuoåi thô cuûa toâi. Moät buoåi
chaên traâu, hieån nhieân ôû ngoaøi luùa ñoàng.
Moät buoåi ñi hoïc, laïi ñi ngang qua ñoàng
luùa, tröôøng caáp 2 cô sôû cuûa toâi naèm ngay
ñoái dieän vôùi 1 caùnh ñoàng. Nhöõng saùng
sôùm, höông ñoïng long lanh treân töøng laù
luùa, laù coû xanh oùng aùnh nhöõng tia naéng
ñaàu ngaøy nhö nhöõng haït ngoïc maø oâng tieân
naøo ñoù ñeâm qua ñi vung vaõi giuùp cho öôùc
mô ñoåi ñôøi cuûa daân noâng thaønh hieän thöïc.
Nhöõng chieàu taø thì aùnh hoaøng hoân vaøng
traûi daøi treân caùnh ñoàng vaøng naëng tróu
nhöõng boâng luùa vaøng taïo thaønh moät phoái
9
caûnh vaøng röïc rôõ nhöng khoâng ñaøi caùc
kieâu sa, traùi laïi thaät laø moät caûnh ñeïp trang
troïng bình dò. Trong toâi vaãn coøn ñaày aép
nhöõng kyû nieäm tuoåi thô khaùc. Taát caû aên
nhaäp vaøo toâi. Noù ngaáu nghieán toâi. Vaø roài
cho ra ñôøi moät saûn phaåm laø thaèng ngöôøi
ñang ngoài vieát nhöõng doøng naøy ñaây. Ai
cuõng coù moät tuoåi thô, vôùi baïn theá naøo toâi
khoâng roõ, rieâng toâi, toâi vaãn traân troïng vaø
hoaøi nghó veà noù. Noù nhö moät trong nhöõng
nguoàn suoái khoâng bao giôø caïn töôùi maùt
cuoäc ñôøi toâi giöõa nhöõng sa maïc hoang
chaùy boûng. (Baïn coù bieát khoâng toâi vaãn
thích maõi laø ñöùa treû ngaøy naøo, chöù khoâng
muoán laøm ngöôøi lôùn).
Vôùi ngoân ngöõ töôïng hình, chöõ Haùn
vieát: 本 (aâm Haùn Vieät: Boån, Baûn), boä
chính laø boä moäc (木), caùi caây caàn ñöôïc
caém, ñöôïc choân, ñöôïc troàng xuoáng ñaát (一
chæ maët ñaát) vaø ñoù chính laø caùi goác gaùc,
caên nguyeân, caên cô cuûa söï theå. Thaân caây
10
laø phaàn ta thaáy ôû treân maët ñaát nhöng caùi
caây phaûi ñöôïc hôïp thaønh töø caû caùi phaàn
chuùt chuùt ôû phía döôùi maët ñaát nöõa. Caùi
thaân laø hieän taïi ñôøi ta, caùi chuùt chuùt ñoù laø
quaù khöù ñôøi ta vaø caùi maët ñaát chính laø thôøi
gian choân vuøi laáy noù.
Ngaøy nay, taâm lyù trò lieäu raát thaønh
coâng vôùi vieäc ñaøo bôùi laàn moø tìm cho ñöôïc
caùi nguyeân nhaân ñeä nhaát maø khieán cho
moät ngöôøi phaûi mang moät trieäu chöùng taâm
lyù hieän taïi. Thoâng thöôøng caùi nguyeân nhaân
ñoù raát xa, xa ôû taän tuoåi thô hoàn nhieân maø
chính ngay ñöông söï khoâng bieát, khoâng
ngôø, khoâng quan taâm ñeán. Nhöng ñoù laø
maàm beänh thaät söï.
Trôû veà vôùi tuoåi thô, vôùi nhöõng traûi
nghieäm ôû löùa tuoåi aáy, laø caàn thieát ! Khi ñaõ
laøm chuû ñöôïc nhöõng traûi nghieäm ñoù, chuùng
ta ñaõ laø nhöõng baùc só taâm lyù trò lieäu coù theå
laøm laønh maïnh ñôøi soáng hieän taïi vaø töông
lai cuûa ta roài ñoù ! Laøm chuû töùc laø chuùng ta
11
xöû lyù nhöõng traûi nghieäm ñoù theo chieàu
höôùng tích cöïc. Xeùt theo taâm lyù löùa tuoåi,
töùc laø chuùng ta ñaõ ñieàu ñoäng nhöõng khuûng
hoaûng tuoåi thô theo höôùng tích cöïc, coù lôïi
cho cuoäc ñôøi ta.
Laøm trieån nôû caùi nguyeân nguyeân
baûn baûn aáy khoâng chæ laøm laønh maïnh maø
coøn laøm phong phuù cuoäc soáng hieän taïi vaø
töông lai cuûa ta nöõa. Cho pheùp toâi môû
theâm caùi ngoaëc nhoû nhoû (nhöng khoâng nhoû
chuùt naøo) choã naøy nöõa: khi toâi ñuïng chaïm
ñeán cuïm töø “nguyeân nguyeân baûn baûn”, laø
toâi ñaõ ñuïng phaûi ñeán 1 phaïm truø nhaân sinh
khaù caên baûn. Giôø ñaây caùi vieäc tìm veà laïi
vôùi tuoåi thô ñaõ vöôït ra khoûi khoâng gian vaø
thôøi gian tính roài. Noù khoâng ñôn thuaàn chæ
laø nhöõng döõ kieän lòch söû, nhöng noù coøn coù
söû tính trong mình nöõa, phuøa hôn moät tí laø
noù coù söû lòch tính theå trong ñoù. Quay
cuoàng trong voøng vaây thôøi gian hieän taïi ta
mô hoà trong höôùng ñi cuûa mình. Toâi ñi tôùi
12
laø tôùi töông lai hay quaù khöù ! Toâi ñi veà laø
veà vôùi quaù khöù hay töông lai ! Tröôùc ñaây
khi ñoïc trong saùch thaáy ngöôøi ta baûo töông
lai laø caùi coù tröôùc caû hieän taïi vaø quaù khöù,
toâi chaúng hieåu gì caû. Ñeán nay toâi nghieäm
ra ñöôïc ñoâi chuùt qua hình aûnh caùi cheát
luoân rình raäp con ngöôøi. Caùi cheát laø vieäc
trong töông lai, nhöng con ngöôøi muoán baát
töû neân troán chaïy caùi cheát, ñeå laïi noù ôû phía
sau ta, caøng troán chaïy noù caøng baùm rieát
laáy ta. Caøng höôùng leân phía tröôùc, thì caùi
giaø caøng soàng soäc luø khuï ôû treân ta.
Caùi tieàn taøi, caùi danh voïng, caùi… noù
cuõng vaäy ñoù !!
Trôû veà vôùi goác raï laø Ursprung, laø
nguoàn suoái, laø böôùc nhaûy. Nhaûy 1 böôùc trôû
veà vôùi goác raï nhöng thöïc ra noù laïi ñang ôû
ñaây, luùc naøy. Ñöøng töôûng laø khoâng nhaûy,
hay nhaûy giaû vôø, coù nhaûy, nhaûy thaät, moät
böôùc nhaûy ñònh meänh khoâng ñoái dieän vôùi
quaù khöù, nhöng laø hieän taïi luùc naøy vaø ôû
13
ñaây (hic et nunc). Coù leõ noùi vaäy khoâng
ñuùng, ñoái dieän laø ñoái dieän vôùi toaøn cuïc
cuoäc ñôøi, chöù khoâng rieâng gì quaù khöù hay
hieän hay töông lai. Baèng moïi giaù caùi nhaûy
aáy phaûi ñoái dieän vôùi toaøn cuïc cuoäc nhaân
sinh naøy. Phaûi chaêng con ngöôøi khoâng sai
laàm khi phaân chia; hieän taïi, quaù khöù vaø
töông lai, hay baát kyø söï phaân chia naøo
khaùc. Nhöng cuõng thaät söï sai laàm khi
chuùng ta phuû nhaän nhöõng söï phaân chia ñoù !
Bao laâu chuùng ta coøn loay hoay
trong voøng xoaùy naøy thì caùi muoán baát töû
cuûa ta seõ dôû hôi nöûa vôøi. Nhìn toaøn cuïc
nhaân sinh laø nhìn toaøn boä caùi haèng theå
nguyeân nguyeân baûn baûn nhaát quaùn. Coù leõ
caùc toân giaùo cuõng thöïc söï sai laàm khi phaân
chia ra ñôøi naøy vaø ñôøi sau, vaät chaát vaø taâm
linh, con vaø ngöôøi… Noùi vaäy thì cuõng oan
uoång cho caùc toân giaùo quaù. Noùi vaäy thì
khoâng caûm thoâng ñöôïc vôùi vieäc xuaát theá
cuûa moät Thích Ca, moät Khoång Töû, vieäc
14
nhaäp theå cuûa moät Gieâsu. Noùi vaäy cuõng laø
ñi vaøo söï nöûa vôøi cuûa suy tö haïn heïp oùc
naõo con ngöôøi. Laøm sao caûm thoâng baèng
lôøi khi hai voøng tay cuoän quaán hai thöïc theå
thieân thaàn trong ngaàn vaøo nhau, khi hai
ñoâi moâi hoàng quyeän laáy caû ñaát trôøi thu vaøo
chæ coøn moät tình yeâu tuyeät haûo thuaàn khieát
naâng boãng thaân saùt loaõ loà phieâu dieâu mieàn
cöïc laïc.
Baïn aï, haõy thöû moät laàn maét nhaém
thaät chaët, haõy thaû loûng, haõy buoâng hoàn
thong dong, haõy… ñöøng haõy chi caû ñeå thöïc
hieän moät cuù nhaûy tuyeät meänh giöõa tuyeät
meänh naøy ñi baïn.
Böôùc nhaûy ñònh meänh aáy chính laø
nhaûy vaøo chöõ
VOÂ
to ñuøng cuûa trôøi beå Phusis Phöông
Ñoâng: voâ hình, voâ töôùng, voâ tình, voâ haäu,
voâ saéc, voâ thanh, voâ khaû, voâ baát khaû, voâ

15
vi, voâ baát vi… Chìm trong hoa laù muøa
xuaân, ngôõ laø muøa haï ngöôøi buoàn thôû than.
Maây trôøi rôïp boùng khoâng gian, coõi traàn mô
öôùc ñòa ñaøng ngoùng troâng. Veà nguoàn veà
vôùi hö khoâng, ñoàng xa hoùng gioù, ñoàng gaàn
thanh thanh. Trôøi xuaân phaùt tieát tinh anh,
Huyeàn dö tòch nieäm ñöa caønh saùt na. tung
taêng vui böôùc la caø, löng traâu thoåi saùo nhaït
nhoaø khoùi maây. Hoan hoâ con taïo vaàn
xoay, voã tay ñoâi caùi côn say giöõa trôøi. Trôøi
naøy ñaây ! Trôøi naøo ñaây ! Goác raï maø cuõng
veõ baøy rôm khoâ !
Moãi ngöôøi ai cuõng coù moät
Ursprung, moät goác raï ñeå hoài töôûng ngaãm
nghó cho da thieät maùu xöông reïo raõ quaán
doàn vaøo moät vuõ truï laø ta ñaây. Vôùi toâi goác
raï laø caây luùa, caùnh ñoàng, con traâu, gaùnh raï,
caây rôm, maùi tranh 2 . Coøn caû muøi höông

2
ÔÛ queâ, duø lôïp baèng tranh hay rôm ngöôøi ta cuõng
thöôøng goïi laø maùi tranh caû.
16
ñoàng nöõa, höông rôm raï cuõng tuyeät vôøi
laém ñaáy baïn. Höông sen toaû ngaùt ao buøn,
höông rôm ngaøo ngaït khôi nguoàn coá
höông. Em veà nhaén gôûi tình thöông, ñong
ñaày nghóa naëng daëm tröôøng nhôù nhung…
Thaät vaäy, moät Gieâsu ngheøo khoù aån
daät 30 naêm, neân khi ra rao giaûng, nhöõng
giaùo huaán cuûa Ngaøi ñöôïc caùc hình aûnh ñôøi
thöôøng chuyeån taûi raát tinh teá tuyeät vôøi, (coù
leõ khoâng ngoa khi noùi ñaây laø phöông phaùp
sö phaïm toái öu maø Gieâsu ñaõ choïn); haït caûi,
caây vaû, vöôøn nho,… vaø hình aûnh raát cuï theå
ñöôïc nhaéc ñi nhaéc laïi laø haït luùa mì (gieo
xuoáng ñaát). Hình aûnh naøy loät taû raát troïn
veïn huyeàn nhieäm töï huyû (keùnose) cuûa
chính Ngöôøi.
Trôû veà vôùi goác raï laø trôû veà vôùi caên
tính cô baûn ôn goïi laøm ngöôøi cuûa mình.
Khaùm phaù noù giöõa ñoàng ruoäng laày loäi buøn
sình hoâi haùm thoái röûa phaùt tieát thaêng hoa
caùi thaèng ngöôøi. Ñoàng ruoäng khi khoâ nöùt
17
neû chaân chim, luùc luït loäi meânh meânh laø
bieån nöôùc, khi caøy aûi, luùc ngaâm mình haáp
thuï phuø sa, taát caû: haït gioáng naåy maàm. Goác
raï trô trô ra ñoù laø moät noãi khoå cho noâng
daân, nhöng khi noù ruïc ra, phaân huyû ñi thì
vuï muøa ñoù ñôõ bôùt phaân boán, coâng söùc, ít ra
laø theá.
Giai ñoaïn tuoåi thô raát quyeát ñònh
cho tính caùch cuûa moät con ngöôøi. Soáng vôùi
cho soùi, toâi seõ laø moät con soùi hung döõ nhaát,
soáng vôùi chim boà caâu, toâi seõ laø con boà caâu
ñôn sô hieàn laønh nhaát, soáng vôùi con ngöôøi,
toâi coá gaéng laøm moät con ngöôøi töû teá !
THUÔÛ ÑI TÌM
Goác raï nuoâi toâi khoâng phaûi ñeå toâi
maõi laø treû thô, nhöng nuoâi toâi lôùn leân3. Say
trong röôïu môùi men noàng, lung linh raïng
rôõ moâi hoàng em trao. Ñeøo cao roài cuõng

3
Toâi vaãn hieåu nhö theá, nhöng xin nhaéc laïi: toâi
khoâng thích laøm ngöôøi lôùn tí naøo caû.
18
non cao, beå khôi ngaøn daëm cuoän traøo soùng
daâng. Tay trong tay, böôùc nheï laâng, daët
dìu eùn löôïn ñöa vaàn vuõ leân. Ngôõ ngaøng
maét bieác meânh moâng, bieån loøng xao
xuyeán chöõ ñoàng ra hoa. Beân kia chim hoùt
vui ca, beân naøy boùng lieãu nghieâng saø nöôùc
trong. Ñoäng ñaøo nay vaãn nieâm phong,
trong ngoaøi laáp loù caàu mong vieân thaønh.
Möôïn Kieàu goïi reùo trôøi xanh, nguõ cung
ngaâm khuùc thueâ tranh hoaï ñoà. Böôùc ñi
töøng böôùc ngaây ngoâ, sôùm trong loäng gioù
ñieåm toâ goùt haøi. Naøng Xuaân tha thöôùt beân
vai, boàng beành toùc xoaõ ñoå daøi thieân thai.
Baàu trôøi thu goùp vaøo ñaây, ñaïi döông doàn
laïi ñoå ñaày thang maây, truùc mai vuoâng vöùc
hình haøi, caøn khoân cuõng toû lieàn khai chöõ
ñoàng. Vaâng, ñoàng naøy laø ñoàng tình, tình
naøy chính laø tình yeâu ñaáy !
Toâi phaûi ñuïng ngay hai chöõ tình
yeâu khi vieát ñeán giai ñoaïn naøy trong ñôøi

19
toâi. Hieån nhieân moät tình yeâu cuõng laõng
maïn, raát ñeïp vaø neân thô…
Khi ñoïc veà caùc baäc taøi hoa vaên
ngheä só, toâi vaãn coù öôùc muoán vieát moät taäp
rieâng vôùi ñeà taøi: Röôïu vaø Ñaøn Baø laøm neân
keû taøi hoa. (Hy voïng toâi seõ laøm ñöôïc vieäc
naøy). Thoâng thöôøng taøi hoa ñi ñoâi vôùi
meänh baïc.
Baïc meänh vì con tim ñaäp döõ doäi
quaù laøm cho naõo oùc vaø theá giôùi ngoaïi taïi ra
tan hoang. Chính khi caûm nghieäm nhöõng
maûnh vôõ hoãn mang ñoù baèng nhòp ñaäp sieâu
ñoä cuûa con tim ñaõ laøm neân nhöõng kieät taùc
gaén lieàn vôùi ñònh meänh cuûa hoï. Toâi vaãn
thöôøng noùi giaû nhö hoï khoâng ñeå laïi ñöôïc 1
kieät taùc naøo, dó nhieân ñôøi seõ khoâng bieát
ñeán hoï, song khi bieát cuõng chæ ñeå mæa mai
maø thoâi, may maén (hay ñau khoå !) hôn moät
tí laø chuùt loøng thöông haïi ! Coù leõ vì maáy ai
caûm thaáu ñöôïc vieäc hoï laøm, ñôøi hoï soáng,
nhöõng gì hoï ñeå laïi. Toâi noùi nhö vaäy theo
20
chieàu höôùng kieåu nhìn nhaän cuûa Hoaøi
Thanh vaø Hoaøi Chaân khi soaïn cuoán Thi
nhaân Vieät Nam: moãi taâm hoàn laø moät thi só.
Tình yeâu ôû ñaây theo nghóa roäng cuûa
noù: yeâu hoa laù coû caây, yeâu thieân nhieân,
yeâu hoa phong lan chôø ñôïi, yeâu soùng traøo
leân khôi, yeâu ñôøi, yeâu ngöôøi… vaø caû yeâu
em nöõa. Traùi tim yeâu laø traùi tim rung ñoäng
tröôùc nhöõng gì hoï rung ñoäng ! Nhö theá taâm
hoàn con ngöôøi bò ngoäp thôû trong yeâu
ñöông, tröôùc sau, beân traùi, beân phaûi, phía
treân, phía döôùi… ñaâu ñaâu cuõng coù ñöông
yeâu. Vaø nhö theá anh phaûi ñi tìm cho rieâng
mình luoàng döôõng khí tình yeâu hôïp vôùi
anh nhaát !4

4
Thaät söï anh chaúng thích vieát nhö vaäy tí naøo caû. Vì
nhö theá seõ khoâng coøn gì laø thuù vò trong cuoäc soáng
naøy. Caùi gì khoâng bieát, nhöng rieâng duï naøy thì phaûi
töï nhieân, thaät töï nhieân, chöù ñöøng chuû taâm tìm kieám
gì caû. Baïn cöù kieân nhaãn ñoïc tieáp seõ hieåu roõ hôn.
21
 Khi ngaém nhìn moät kieät taùc ñeïp,
moät phong caûnh thô moäng, huøng vó, aûo
huyeàn, moät gioø phong lan töôi taén thaém
saéc, moät buoåi chieàu hoaøng hoân vôùi caùnh
nhaïn nheï nhaøng voã bay veà nuùi, moät bôø
bieån roäng xa xa meânh moâng beân kia laø
daõy nuùi khuaát non ñoaøi, vôùi mieàn Taây
soâng nöôùc beøo daït maây troâi löõng lôø, vôùi
aùnh naéng ban mai roïi xuyeân qua keû laù coøn
ñoïng söông trong tieáng chim líu lo ñaàu
ngaøy môùi, ngaém hang ñoäng huùt maát loøng
mình veà phía saâu thaúm ñaêm chieâu, ngaém
traêng leân soi mình lung linh gôïn boùng treân
maët hoà lieãu ruõ nghieâng nghieâng mình
ñieåm theâm chuùt man maùt töï tình ñænh reâu
phong, ngaém nuï cöôøi hoàn nhieân, yeân bình
raïng rôõ treân khuoân maët cuûa treû thô, ngaém
aùnh maét cuï giaø thaêm thaúm töïa cöûa nhìn,
caûm nhaän ñaáy, rung ñoäng ñaáy, ngaäp chìm
ñaáy, nhöng laøm sao baèng ngaém daùng hình
em ! Thaät vaäy, vôùi tuoåi naøy coøn gì ñeïp
22
baèng em ñaâu ! Coù leõ vì khi ngaém nhìn em
laø ngaém nhìn chính nöûa mình bò ñaùnh maát
cuûa anh, anh baét gaëp laïi ñöôïc nhòp ñaäp cuûa
anh, hôi thôû cuûa anh, söï troïn veïn cuûa chính
anh nhaát !
Khi anh ñeán vôùi thieân nhieân, vôùi
thô vaên, vôùi aâm nhaïc chính laø anh tìm
ñöôøng ñeán vôùi em. Noùi theo kieåu coá nhaïc
só taøi hoa Trònh Coâng Sôn, baïn ñöøng ngaïi
haùt leân baûn tình ca, vì khi haùt laø haùt chính
maùu thòt, taâm hoàn, con tim cuûa rieâng baïn
cô maø. Da thòt em khoâng nhö da thòt ñoàng
noäi vaéng laëng, noù cuõng nhö da thòt anh,
(nhöng khoâng laø da thòt anh), taâm hoàn em
khoâng phaûi nhö taâm hoàn thaïch nhuõ laïnh
luøng, noù cuõng nhö taâm hoàn anh, (nhöng
khoâng phaûi laø taâm hoàn anh), aùnh maét em
khoâng phaûi laø aùnh traêng thô moäng nhöõng
ñeâm raèm, aùnh maét aáy cuõng nhö aùnh maét
anh, (nhöng noù khoâng laø aùnh maét anh)…
Taát caû nhöõng veû ñeïp ngoaïi taïi kia khoâng
23
theå huùt maát ñöôïc vaøo anh nhö em moät
caùch tuyeät ñoái. Anh gaëp ñöôïc em cuõng
chính laø em gaëp ñöôïc anh, caû 2 chuïp baét
laáy nhau hoaø quyeän vaøo nhau. Coøn nhöõng
veû ngoaïi taïi kia hoaëc laø anh chuïp baét
chuùng, hoaëc laø chuùng chuïp baét anh. Caû 2
khoâng theå “oâm ghì nhau trong tay” nhö
anh vaø em ñöôïc.
ÔÛ treân anh duøng chöõ ñi tìm, coøn
choã naøy anh boû ñi chöõ tìm, thay vì tìm gaëp,
thì chæ coøn gaëp ñeå laøm toaùt leân yù muoán
dieãn ñaët raèng tình yeâu khoâng phaûi laø tìm
gaëp, tìm ñeå gaëp, tìm vaø gaëp ñöôïc maø ñôn
giaûn laø söï baét-gaëp-rung-caûm-cuûa-nhau,
ñôn giaûn “moät buoåi chieàu”. Ngoân ngöõ
tieáng Vieät thaät chí lyù, tieáng seùt aùi tình,
ngöôøi Anh thì baûo, fall in love at the first
sight. Seùt ñaùnh xuoáng ai thì ngöôøi ñoù cheát,
cheát ñi trong loøng vì yeâu. Cuù ngaõ thì khoù
maø ñeà phoøng, chæ coù ngaõ xuoáng roài, ñau
ñieáng caû ngöôøi, thì khi aáy môùi hieåu yeâu laø
24
caùi quaùi quyû gì. Vaø khi aáy môùi goïi laø tình
yeâu !
Moät thöïc traïng maø ngaøy nay ngöôøi
ta baûo laø tình yeâu (so-called love, chöù
khoâng phaûi laø love thuaàn khieát), toâi thaáy
raát laø nguy hieåm. Vaán ñeà giaùo duïc giôùi
tính, tö vaán tình yeâu nhöõng naêm gaàn ñaây ôû
nöôùc ta nôû ra raát roä. Ñieàu naøy raát toát,
nhöng kieåu tö vaán giaùo duïc chæ döøng laïi ôû
vieäc choïn bao cao su laøm cöùu caùnh thì
hoûng heát. (Chính neàn vaên minh bao cao su
maø ngaøy nay con ngöôøi phaûi dôû khoùc dôû
cöôøi ñieâu ñöùng tröôùc bao nhieâu vaán ñeà nan
giaûi veà nhaân sinh; xaõ hoäi, y hoïc, luaân lyù…).
Ngay treân maët baùo (toâi khoâng nhôù roõ laø
baùo naøo cuï theå, nhöng khoâng thieáu gì, nhaát
laø treân caùc trang baùo tuoåi hoa nieân), khi coù
baïn ñaët vaán ñeà “aên côm tröôùc keûng” cuûa 2
ngöôøi ñang treân ñöôøng tình yeâu ñi ñeán hoân
nhaân maø chæ döøng laïi ôû vieäc luoân nhôù
phoøng bò bao cao su trong ngöôøi, coi nhö
25
ñi toi roài ! Caùi naøy goïi laø tình duïc hay tình
yeâu ! Thaät laø moät sæ nhuïc cho con ngöôøi !
Thoâi, xin daønh cho nhöõng vò chuyeân moân
vaø höõu traùch.
Anh boû ñi chöõ tìm, vì sôï seõ keùo
theo laø thöû nghieäm. Tình duïc thì coù theå coù
thöû nghieäm. Tình yeâu khoâng bao giôø coù
thöû nghieäm. Anh yeâu em, ñöôïc. Lieäu em
coù chaáp nhaän ñöôïc khi anh noùi: Anh thöû
yeâu em ? Chaúng coù traùi tim naøo laïi rung
ñoäng theo kieåu ñoù caû. Caùi ñoù goïi laø rung
ñoäng cuûa tình yeâu sao ?! Maùu thòt ñöông
daâng traøo, taâm hoàn vuùt taän ngaøn sao maø
baûo khoan ñaõ, ñeå thöû nghieäm ñaõ… Caùi gì
vaäy ! chæ laø nhöõng caùi maùy chöù khoâng phaûi
laø 2 con ngöôøi baèng da, baèng thòt, baèng
con tim ñang nguøn nguït löûa yeâu ñöông.
Anh say ñaém em, em ñaém say anh, chuùng
ta maát huùt vaøo nhau, khoâng phaûi ñeå ñoái
dieän nhau, nhìn nhau, nhöng cuøng nhìn veà
moät höôùng: Tình Yeâu. YÙ naøy möôïn töø caâu
26
noùi cuûa Saint Exupeùry, phi haønh gia kieâm
nhaø vaên noåi tieáng vôùi caùc taùc phaåm;
Chuyeán bay ñeâm (vol de nuit) (1931), Coõi
ngöôøi ta (terre des hommes) (1939)…: Yeâu
khoâng phaûi laø nhìn nhau, nhöõng laø cuøng
nhìn veà moät höôùng. Thaät ra, tình yeâu vaø
tình duïc laø 2 vaán ñeà khoâng ñôn giaûn. Xin
taét moät lôøi: tình yeâu vì tình yeâu, tình duïc vì
tình yeâu, (chöù ñöøng tình duïc vì tình duïc).
Hay noùi theo kieåu nhaø ñaïo dieãn nhaïc kòch
Nga noåi tieáng, Boris Pokrovsky: “Khi maø
con ngöôøi thay theà töø ‘tình yeâu’ baèng töø
‘sex’ thì toâi bieát raèng hoï khoâng bao giôø
chaïm ñeán ngheä thuaät ñích thöïc”, tình yeâu
ñích thöïc.
Trong khoaûng trôøi thô moäng xanh
mô aáy, xin em ñöøng ñuøa giôõn vôùi tình yeâu,
em töôûng mình seõ cöôøi ñöôïc khi ñeå laïi nhôù
nhung ñi ñöùng ngoài naèm khoâng yeân trong
anh hay sao ?! Con tim luùc naøy nhaïy caûm
laém em aï ! Anh vaãn bieát coù nhöõng laàn anh
27
laøm tim em ræ maùu, traùi laïi em cuõng khoâng
döôùi vaïn laàn laøm tim anh nhoùi ñau. Nhöng
trong ñoù luoân luoân laø hoa traùi ngoït ngaøo
(haïnh phuùc). Cöù saùng saùng, khi thöùc daäy laø
tim anh laïi roän leân daïo khuùc muoân thuôû
hình boùng cuûa em. Em ñöøng nghó anh chæ
laø 1 gaõ khôø ngu ngô ñaûo mình qua laïi theo
ñieäu luaân vuõ giöõa hoäi quaàn tieân. Khoâng
ñaâu em aï, ít chi hoàn anh cuõng say ñaém,
tim anh cuõng troãi nhòp nöôùc ñoâi, loøng anh
cuõng böøng leân vôùi moät ai ñoù trong ñaùm
xuaân xanh aáy, noùi traéng ra, moät ai ñoù chính
laø Em ñaáy. Em coù bieát khoâng, muøa xuaân laø
muøa cuûa muoân hoa noäi coû, theá nhöng coù
nhöõng loaøi hoa khoâng chòu goùp maët anh
taøi, saùnh vai cuøng xuaân saéc trong muøa aáy,
chuùng ñôïi muøa khaùc. Coù theå vì chuùng sôï,
coù theå vì chuùng muoán moät mình moät coõi
ñeå khaúng ñònh mình hôn ! Coøn em, muøa
naøo cuõng vaãn luoân laø loaøi hoa töôi thaém
nhaát. Hôõi loaøi hoa Tình Yeâu ! hôõi höông
28
hoa Tình Yeâu ! hôõi traùi ngoït Tình Yeâu !
hôõi !!! taát caû laø Em ñoù.
Em coù bieát ? anh phaûi nguïp laën, lao
ñao trong bieån tình, traày truïa taám taâm hoàn
thaät nhieàu, thaät nhieàu ñeå höôùng ñeán vieäc
coù ñöôïc em. Nhöng taát caû nhöõng ñieàu ñoù
ra voâ nghóa, khoâng theå naøo saùnh ñöôïc vôùi
vieäc anh coù em. Traùi ngoït vaãn ñong ñöa
trong vöôøn Ñòa Ñaøng. (Ñöøng nghó ñaây laø
Traùi Caám, nhöng ñoù laø traùi-thôm-tình-yeâu-
haïnh-phuùc Thöôïng Ñeá ñaõ saün taëng ban
cho con ngöôøi)5. Ñaõ bao laàn anh ñöa hai
tay naâng niu haùi laáy nhöng khoâng hieåu laøm
sao noù vaãn ñong ñöa hoaøi hoaøi ra ñoù. Coøn
em, quaû ñaõ ñaãy ñaø moïng chín maø sao vaãn
chöa chòu ñeán hoài thu hoaïch ? (Anh hoûi
em, em coù traû lôøi ñöôïc khoâng ? Em coù
hieåu ñöôïc gì khi anh vieát chæ coù vaäy maø laïi

5
Tuy laø ñeå trong ngoaëc ñôn; coù veû phuï, nhöng
chaúng phuï moät tí naøo caû.
29
ñi hoûi röùa ? Nhöng maø anh hoûi em hay hoûi
chính loøng anh ? Anh hoûi em, em bieát phaûi
traû lôøi laøm sao ñaây ? Vaäy thì caû hai cuøng
ngoài laïi traû laïi ñöôïc khoâng ? Chaéc chaén laø
khoâng roài, khoâng ñaây laø khoâng neân ngoài
laïi, vì ngoài laïi thì hieån nhieân söï vieäc ñaõ
ñöôïc thaønh töïu roài !? Caàn gì phaûi hoûi ? Noùi
vaäy töùc laø anh ñaët caâu hoûi chæ vì anh ñaõ coù
caâu traû lôøi roài ? Anh ñaõ khoâng muoán,
khoâng daùm noùi thaúng caâu traû lôøi, caâu nghi
vaán chính laø caâu khaúng ñònh ? Töø caâu hoûi
tröïc tieáp anh chuyeån sang caâu hoûi giaùn
tieáp roài ñoù. Coù gì ñoù treân ñôøi lyù giaûi hoä ñi ?
Hay anh laïi tieáp tuïc ñi giaûi quyeát vaán ñeà
baèng nhöõng caâu hoûi huyeàn nhieäm khaùc
nöõa ?)6.
Anh ñang vieát veà mình maø sao em
laïi chieám troïn caû ngoaøi buùt, con tim anh

6
Laïi theâm moät daáu ngoaëc, moät ngoaëc ñeå beû cong
ngöôïc ra ñeå roài chæ coøn moãi mình noù thoâi.
30
vaäy ! Taâm hoàn anh vaø caû khoái oùc nöõa, em
laøm chuû troïn heát roài !? Ñieàu naøy coù nghóa
laø anh yeâu em thaät roài sao ! Vaø ñaõ yeâu em
maø vaéng em treân ñôøi thì coøn gì laø tình
yeâu7.
Traêng ôi ! ñöøng quaáy raày ta luùc naøy
ñöôïc khoâng, haõy ñeå ta yeân rieâng ta vôùi
mình naøng. Traêng haõy ngoài ñoù ngaém nhìn
cuoäc tình ta vuùt cao phieâu boàng taän maây
ngaøn.
Xin traêng maø ! Vaàng traêng troøn
ñeâm nay sao troøn quaù vaäy, troøn ñaày nhö
voøng tay ta vaø naøng oâm ghì coù nhau. Naøng
laø traêng, traêng laø naøng. Trang laø giaáy, giaáy
laø trang. Trang quoác saéc thieân höông.
Höông quoác saéc thuyeàn quyeân saùnh trai

7
Xin moät laàn nghe baøi khoâng theå vaø coù theå cuûa Phoù
Ñöùc Phöông. Chaùu cuûa noäi ôi, caùm ôn con ñaõ nhieàu
laàn theå hieän baøi naøy vaø chæ coù con noäi môùi taâm ñaéc
nhaát maø thoâi.
31
taøi. Taøi laø taøi chi rieâng cuûa mình anh hay
taøi cuûa rieâng em, taøi thaät kheùo, kheùo laø
kheùo chia lìa ñoâi caùnh nhaïn eâm ñeàm
hoaøng hoân veà taét naéng nôi phoá nuùi.
Nhö theá ñoù anh cöù cuoàn cuoän trong
tay vôùi ñeán em. Nhöng em vaãn maõi cöù laø
em trong ñaùm xuaân xanh aáy, chöa chòu
theo ai boû cuoäc chôi. Em vaãn cöù laø mai
maõi maõi. Anh vaãn laø rieâng anh vôùi noàng
naøn. Anh vaãn hoaøi laø anh trong boïn con
trai laûng vaûng beân giaäu luùc caùc em noâ ñuøa.
Phaûi chaêng vì anh quaù maûi meâ
ngaém nhìn em, naâng niu em maø laïc maát
moät Muøa Xuaân, laïc maát nöûa mình kia lô
löûng daûi ngaân haø laáp laùnh giöõa ñoä Thanh
Xuaân. Phaûi chaêng haõy ñeå traêng laø traêng
cuûa muoân ñôøi muoân kieáp, traêng cuûa baát taän
soùng voã ñaïi döông xanh mô lô thô ñoàng
noäi rì raøo nghieâng ngoïn coû vaán vít muoân
chieàu boùng ñoå nuùi ñoài cao lao xao loøng
nhaân theá ! Haõy ñeå traêng laø traêng chieáu
32
saùng lung linh oâm troïn chaøng Cuoäi vôùi
naøng Haèng in soi maët nöôùc ñöøng lay ñoäng
gôïn boùng seõ nhaït nhoaø. Haõy ñeå theá, trinh
nguyeân laø moäng töôûng vaø anh xin veà ñi laïi
giöõa muø söông vôùi ngaøn khôi ñeå noùi leân:
lôøi yeâu em laø lôøi chi huyeàn nhieäm, maø anh
hoaøi giaáu maõi ôû trong tim ? lôøi neân tieáng laø
lôøi boãng voâ ngoân, tieáng neân lôøi dö duïc höõu
theå toàn. “Anh yeâu em”, lôøi thieân thu caøn
khoân8.
Luùc naøy anh soáng laø anh yeâu, anh
yeâu laø anh soáng, soáng vaø yeâu ñôøi anh, yeâu
soáng, soáng yeâu, quaùi gôû nhæ:
soáng & yeâu
Anh yeâu vaø anh soáng
Giöõa ñoàng traéng meânh moâng
Gioù thu veà loàng loäng
Laù vaøng ñoå thinh khoâng.

8
Neáu khoâng ngaïi xin xem caû baøi tieáng nhieäm maàu,
trong taäp Veà Röøng cuûa mình.
33
 Anh soáng vaø anh yeâu
Trong cuoäc ñôøi muoân chieàu
Ñoâi vai gaày gaùnh chòu
Leä rôùm maùu phong nhieâu.

Soáng vaø yeâu ñôøi xanh

Treân phaøm hoàng trong laønh
Gioït saùt na hiu quaïnh
Lay ñoäng ngaån ngô vaønh.

Ñeán ñaây, coù leõ ñeå bôùt phaàn quaùi gôû

xin baïn ñoïc laïi baøi:
Nghe Ñôøi Haùt
Coù moät laàn anh ñaõ ñöôïc sinh ra
Coù moät laàn xin ñöôïc haùt tình ca
Roài moät laàn xin ñöôïc nghe tình haùt
Vaø moät laàn cuøng hoaø taáu í a

Thöùc thaâu ñeâm laëng naèm nghe ñôøi haùt

Ru hoàn anh ñi vaøo giaác bao la
Vöøa chôïp maét ñöa ñôøi vaøo phieâu baït
Boãng chôït nghe tieáng loøng goïi thieát tha.

34
 Veà bao la ñöa hoàn veà thaêm thaúm
Ngoài traàm ngaâm tieáng thôû daøi xa xaêm
Nieàm u hoaøi xao xuyeán maùi ñaàu xanh
Mieàn uyeân vieãn, moät khaùt voïng bao naêm !

Nghe ñôøi haùt, thaám thía cuoäc phuø tang

Gioù muøa thu, nhöng giaác nguû voäi taøn
Roài ñong ñöa phieâu boàng trôøi muøa haï
Khoaûng laëng buoàn, nhoû leä nguoàn meânh mang.

Nghe khoâng em, baûn nhaïc ñôøi löu luyeán

Nhôù hình em, chôøn vôøn boùng traàn gian
Chôø mong maõi, vaãn caùch xa non ngaøn
Laøn maây traéng, nheï nhaøng phuû roài tan.

Em ru tình, tình laïi ru cuoäc ñôøi

Tình ru em, em laïi ru chôi vôi
Laø traàn gian, gian traàn cuõng laø em
Nghe ñôøi ru, hoàn anh laïi ra khôi.
Tình thì laõng maïn, ñong ñöa, bao la, man maùt...
Tình laø em vaø tình cuõng laø cuoäc soáng nöõa.
Theá ra, em laø ñôøi, ñôøi laø em
35
 vaø dan díu trong ñoù moät chöõ tình.
Vaäy ñoù, “tình yeâu em, yeâu ñôøi, tình yeâu ngöôøi”.
ÖØ queân nöõa, tình yeâu anh !

Thuôû ñi tìm, tìm hoaøi tìm maõi boùng

hình em. Em ! thaät gaàn maø cuõng thaät xa.
Gaàn, gaàn ñeán saâu thaúm trong taän coõi loøng
anh (bottom of my heart). Xa, xa vaãn hoaøi
maõi tay vôùi maø khoâng tôùi. Anh ñi tìm, tìm
em hay tìm boùng hình ? Em laø em naøo ?
Taïi sao em ñoù maø khoâng phaûi laø em ? Ñaõ
laø em roài theá maø anh vaãn tìm ? Anh tìm gì
ñaây ? Tìm moät boùng hình ? Taïi sao chæ laø
boùng hình ? Maø boùng hình cuûa caùi gì hay
hình boùng cuûa ai ? Taïi sao ñoái dieän vôùi
em, ngaäp traøn trong em maø anh laïi khoâng
oâm troïn, ñaém mình trong ñoù ? Hay laø anh
muoán quay maët ñi choã khaùc, muoán thoaùt
mình ra khoûi nuùi ñoài boàng lai ? Taïi sao laïi
quay maët ñi ? Phaûi chaêng quay maët ñi laø vì
muoán khöôùc töø, chöa baèng loøng ? Maø cuõng
coù theå anh khoâng ñuû ‘can ñaûm’ hay coù 1
36
‘trôû löïc’ naøo ñoù ngaên anh phaûi döøng laïi
tröôùc em ? (Nhöõng chöõ trong ngoaëc roài seõ
roõ).
Anh voán vaãn ñoàng hoaù tình yeâu vôùi
haïnh phuùc. Anh yeâu em laø anh yeâu söï
phuùc haïnh troøn ñaày. Anh chinh phuïc em laø
anh chinh phuïc ñænh ñoài haïnh phuùc. Em laø
haïnh phuùc cuûa anh. Anh vun ñaép haïnh
phuùc cho em nhöng thöïc ra laø vun ñaép
haïnh phuùc cho anh, hieån hieân cuõng laø phuùc
haïnh cuûa em nöõa, nhöng gaàn vôùi baûn theå
nhaát ñoù laø haïnh phuùc cuûa chuùng-ta-caû-hai-
ñaõ-neân-moät-xöông-moät-thòt.
Nhieàu khi anh vaãn töï nhuû, giaû nhö
coù em cuøng chung tay trong coâng cuoäc xaây
döïng ñoù thì quaù tuyeät vôøi, baèng khoâng anh
vaãn vun ñaép haïnh phuùc aáy moät mình. Cho
duø em khoâng thaáy, khoâng bieát, khoâng caûm
nhaän, nhöng taát caû em haïnh phuùc laø anh
maõn nguyeän roài. Vaø anh, moâi anh, khuoân
maët cuûa anh vaãn moät chaân tình tay voã ñoùn
37
chaøo Phuùc Haïnh cuûa em leân khôi. Coù leõ
baïn neân trôû laïi ñoïc baøi nghe ñôøi haùt theâm
moät laàn nöõa ñi, hy voïng seõ baét gaëp ñöôïc ít
nhieàu minh giaûi chaêng…
Thuôû ñi tìm, phaûi chaêng nhö vaäy laø
anh ñaõ döøng laïi, ñaõ löïa choïn moät laàn cho
taát-caû-moät-laàn ?
THUÔÛ LÖÏA CHOÏN
Ngaøy nay, khi noùi ñeán löïa choïn,
ngöôøi ta hay quaù chuù troïng ñeán ñoái töôïng
(object) hôn laø chuû theå (subject). Ngöôøi ta
chæ quan taâm ñeán con anh hoïc tröôøng naøo,
ngaønh gì maø chaúng caàn bieát maët muõi noù ra
laøm sao, con ngöôøi noù theá naøo… Coù leõ toâi
hôi thaùi quaù khi noùi; chuùng ta quaù hieám
nhöõng nhaân taøi xuaát chuùng vì chuùng ta bò
maát huùt trong voøng xoaùy naøy. Chaéc gì con
baïn giaønh giaûi quaùn quaân veà Toaùn hoaëc
Lyù hoaëc Côø Vua… maø baûo raèng ñoù laø sôû
tröôøng soá daùch cuûa noù roài. Toâi thieát nghó

38
ñieàu ñoù ñaõ laøm cheát ngaït bieát bao nhieâu laø
nhöõng maàm non nhaân taøi sieâu quaàn baït
chuùng. Toâi khoâng caàn phaûi ñôn cöû vaøi
tröôøng hôïp vì coù quaù nhieàu nhöõng con
ngöôøi vó ñaïi moät khi hoï daùm boû ñi nhöõng
löïa choïn cuûa cha meï, ngöôøi thaân, xaõ hoäi…
daønh cho hoï, moät khi hoï daùm ñoái dieän
thaúng vôùi con ngöôøi cuûa hoï vaø choïn löïa
nhöõng gì hoï thích vaø nhaát laø hoï can ñaûm
soáng vôùi löïa choïn ñoù ñeán cuøng.
Coù leõ toâi caàn phaûi thuù nhaän raèng
nhöõng ñieàu noùi treân chæ laø nhöõng suy tö maø
thoâi, chöù khoâng phaûi laø ñieàu toâi sôû ñaéc roài.
Vôùi toâi moãi moät choïn löïa laø 1 söï caêng
thaúng cuûa töøng thôù thòt, caân naõo, töøng gioït
maùu ròn ra khoûi con tim, töøng coõi loøng tan
naùt, töøng suy nghó ñaén ño hao moøn theo
thaùng ngaøy.
Nhieàu khi con tim toâi daäy soùng ba
ñaøo cuoàn cuoän aàm vang cuoán phen doøng
ñôøi toâi lao veà muoân höôùng aáy. Roài cuõng coù
39
nhöõng luùc moät mình thinh laëng vôùi nhöõng
höõng hôø sô cöùng suy luaän thuaàn tuyù chæ
coøn nhöõng sôïi thaàn kinh caêng cöùng baén
vaøo nhau lanh laûnh laïnh luøng ñaåy ñôøi toâi
veà ngaøn höôùng beân ni. Nhieàu khi toâi töôûng
nhö mình ñang mô vôùi doøng ñôøi cuûa mình
töøng luùc ngöôïc xuoâi ñoåi chieàu, (nhöng maø
thaät ôû queâ toâi coù con soâng tuyø luùc maø doøng
chaûy coù khaùc nhau). Taïo Hoaù an baøi doøng
soâng nhö vaäy ñeå chôi troø roàng raén vôùi
nhaân gian, thì doøng ñôøi cuõng laø ñieàu coù theå
thoâi maø ! “Caâu chuyeän doøng soâng” hay
“taát caû caùc doøng soâng ñeàu chaûy” ! Duø laø
ngöôïc hay xuoâi thì ñoù khoâng phaûi laø doøng
chaûy sao ! Nhöng chaûy vaøo beán bôø naøo
ñaây ?! Moät huyeàn nhieäm quaù ñoãi nhieäm
maàu !!!?
Luùa ñaõ chín vaøng, vuï muøa ñaõ tôùi,
khoâng theå khoâng gaët haùi. Baâng khuaâng
nghieâng noùn hoaøng hoân, Ñoàng vaøng daäy
soùng lang thang thaùng ngaøy, Chöøng xuaân
40
nay chín ñaày ñaày, Vui vaày vui vaäy coøn ñaây
traéng vaøng.
Thöïc söï khoâng theå coù hai töø object
vaø subject rieâng leû trong löïa choïn, maø noù
phaûi ñöôïc laøm thaønh 1 töø duy nhaát
obsubject hay ít ra ñöôïc laøm thaønh moät töø
baèng 1 gaïch noái sub-object9. Quaù thöøa khi
noùi raèng löïa choïn thì phaûi löïa choïn caùi gì
vaø ai löïa choïn ? Vaø cuõng xin thaønh thaät maø
noùi chuùng ta quaù töï löøa doái chính mình khi
laãn loän nhaän ñònh ñaây laø subject, ñoù laø
object. Khoâng laï gì nhöõng thaàn ñoàng nöûa
vôøi raát ñaùng tieác khi ñaõ bieán object thaønh
subject. Nhieàu khi chuùng ta bò choïn 1 caùch
coù yù thöùc hôn laø chuû ñoäng choïn moät caùch
kieân quyeát töï baûn (per se). Thôøi ñaïi ngaøy
nay aáy ñoù baïn ! Moät con ngöôøi baûn lónh

9
Xin löu yù laøm thaønh 1 töø khoâng coù gaïch noái thì
object ñöùng tröôùc nhöng luùc coù gaïch noái thì object
ñöùng sau, khoâng phaûi ngöôøi vieát voâ tình ñaâu !
41
khoâng heà nhaém maét ñöa tay maët cho
object cuoäc ñôøi xoâ ñaåy veà ñaâu tuyø yù,
nhöng ñeå ñöôïc vaäy anh phaûi thaám thía
nhöõng cuoäc loäi ngöôïc doøng ngoaïn muïc
daùm chaáp nhaän laøm nhöõng boït nöôùc baén
tung toeù treân moûm ñaù chô vô chôø ñôïi
nhöõng aùnh naéng maët trôøi choùi chang thieâu
ñoát boác hôi thaêng hoa thaønh maây ngaøn.
Thaät khoán cho con ngöôøi khi goäp laïi moät
nhö vaäy trong löïa choïn, thì hoaù ra subject
laø toâi vaø object cuõng chính laø toâi ! (Hoaëc
subject thaønh object vaø ngöôïc laïi). Chính
nhöõng gioït nöôùc kia roài cuõng seõ phaûi laïi ôû
trong doøng soâng bôûi nhöõng caùi haét hôi gaàm
thaét cuûa Chuû Nhaân OÂng laøm cho ñaùm maây
aáy hoàn sieâu phaùch laïc laû taû rôi ruïng. Thaät
vaäy toâi chæ choïn löïa vôùi nhöõng löïa choïn
cuûa chính toâi ôû trong toâi vaø toâi ôû trong
doøng ñôøi naày bay boång beû daáu huyeàn cuûa
chöõ naày thaønh daáu saéc cuûa chöù naáy vuùt taän
treân cao. Laïi trôû veà vôùi löïa choïn ban ñaàu
42
cuûa oâng baø nguyeân toå loaøi ngöôøi Eva vaø
Adam nôi vöôøn Eden khi quyeát ñònh aên
quaû Traùi Caám. Luùc naøy caùi taâm thöùc voâ sai
bieät trôû thaønh taâm thöùc bieän bieät. Vì bieän
bieät neân vónh vieãn phaûi choïn löïa hoaëc
khoâng hoaëc trôû veà vôùi caùi thuôû ban ñaàu
ñeïp ñeõ aáy. Vaø caùi thuôû ban ñaàu ñaây tuyeät
nhieân khoâng phaûi laø thuôû ban ñaày aáy nöõa !
Maëc daàu noù cuøng font chöõ, côõ chöõ, cuøng
canh leà… töùc laø cuøng format y nguyeân nhö
vaäy ! Trôû veà, ít ra ví vieäc toâi choïn löïa nhö
khi hít vaøo hôi thôû daøi, haønh giaû yù thöùc
raèng: “toâi ñang hít vaøo 1 hôi daøi”. Khi thôû
ra 1 hôi daøi, haønh giaû yù thöùc raèng: “toâi
ñang thôû ra 1 hôi daøi”. Khi hít vaøo 1 hôi
ngaén, haønh giaû yù thöùc raèng: “toâi ñang hít
vaøo 1 hôi ngaén”. Khi thôû ra 1 hôi ngaén
haønh giaû yù thöùc raèng: “toâi ñang thôû ra 1
hôi ngaén”…
Laïc vaøo giöõa vöôøn treo thöôïng
uyeån Babylon thuôû naøo, anh choaùng ngôïp
43
tröôùc muoân ñieàu kyø dieäu phoâ baøy tröôùc
maét mình. Nhö côn say thaàn tieân boàng lai
cöïc baéc. Nhö Trang Töû khoâng coøn bieát
mình laø böôùm hay böôùc laø mình. Nhö
traêng treân cao maø daït daøo loøng thi nhaân hoï
Haøn döôùi ñaát ñeå roài khoâng bieát mình ñuoåi
theo traêng hay traêng ñuoåi theo mình. Nhö
cuoäc ñôøi ñaâu phaûi theá ñeå Thu Boàn baét maët
trôøi phaûi leân töø phía noùn em nghieâng.
(Ngoài treân ñaát Hueá neân nhôù maáy caâu thô
naøy cuûa Thu Boàn thì phaûi laém roài: Noùn raát
Hueá
maø ñôøi
ñaâu phaûi theá.
Maët trôøi leân
töø phía
noùn em nghieâng).
Nhö moâi höôøng thôm ngaùt aám noàng
khoâng coøn bieát ñaâu laø moâi anh, ñaâu laø moâi
em cho ngaát ngaây thaønh 1 nuï hoân say ñaém
traêm naêm vaãn laø moät.
44
 Moät ñaây laø moät mình anh co ruùm
nhaém xöông taøn taï khi phaûi quyeát ñònh soá
meänh cho cuoäc ñôøi mình; laø caùi ñònh meänh
fatum ñoù em. Chaúng leõ fatigue, fatigueù(e),
fatigant(e) chính laø ñaây hay sao !10
Anh cuõng ñaõ töøng vieát; taát caû ñeàu
vì caùi amor fati11 ! Caùi amor fati maø Trònh
Coâng Sôn ñaõ cuï theå thaønh yeâu em, yeâu em
ñeå roài loøng chôït töø bi baát ngôø. Anh phaûi
ñoät ngoät ñoåi gioïng nhö vaäy ñeå nghieäm hôn
caùi yeâu em maø loøng chôït töø bi baát ngôø aáy
cuûa hoï Trònh. Chuùng ta nghe nhaïc tình cuûa
hoï Trònh nhöng coù moät caùi gì ñoù xa, raát xa
nhöõng chöõ tình yeâu anh anh em em cuûa
ñoâi trai gaùi, coù caùi gì ñoù meânh mang thaêm

10
Nhöõng chöõ naøy töø chöõ fatigare cuûa La ngöõ. Sao
maø coù caên ñeå gioáng nhau vôùi fatum theá, chaúng leõ
coù daây mô reã maù vôùi nhau !?
11
Nhaân tieän xin ñính chính chöõ fati ñöùng moät mình
trong Giao Caûm ôû taäp Veà Röøng vieát laïi laø fatum thì
ñuùng hôn.
45
thaúm, maø caùi gì ñoù naøy môùi laø nhaïc Trònh,
môùi laø Trònh Coâng Sôn. Vaø coù theá anh môùi
laø anh trong coõi ñôøi naøy khoâng ngöøng
höôùng leân cao maët cho nhöõng níu keùo
nghìn truøng luaån quaån vôùi chôï chieàu traàn
gian.
Thöïc söï anh raát ngaïi khi duøng
nhöõng chöõ “anh môùi laø anh”. Vì noùi laø theá,
vieát laø theá vaø taát caû khoâng haún theá. Anh
cuõng khoâng hieåu caùi theá naøy laø caùi theá naøo
ñaây ! Theá chieán quoác ! Theá Xuaân Thu !
Hay theá Traàn Ai ! Böôùc nhöõng böôùc daøi
treân daëm tröôøng quan san anh chôït, (laïi
cuõng chôït nöõa roài), nhaän ra taát caû khoâng
phaûi theá. Theá laø theà. Theà laø nguyeïàn12 öôùc.
Theá laø theä. Theä laø theä phaûn. Theá laø theâ.
Theâ laø theâ löông. Nguyeàn öôùc → theä phaûn
→ theâ löông ! Öôùc laø öôùc mong baèng taát

12
Voâ tình hay coá yù maø nguyeân laïi coù caû daáu huyeàn
vaø daáu naëng vaäy !
46
caû con ngöôøi cuûa mình. Phaûn laø phaûn boäi
taát taàn taät con ngöôøi cuûa mình. Mình phaûn
mình chöù khoâng ai phaûn mình caû. Vaø nhö
theá thaät laø theâ löông, theâ löông, thaät laø theâ
löông ! Löông ñaây laø löông taâm. Taâm laø
taám loøng tan naùt baøng baïc nöûa vaàng traêng.
Traêng laø traêng nguyeân veïn vaèng vaëc giöõa
ñeâm raèm. Khoâng laø traêng khuyeát, khoâng laø
traêng non, khoâng laø traêng cuoán muøa huøa
theo laøn maây ñen kìn kòt Naøng Haèng hoen
oá taøn taï neùt dieãm kieàu. Anh queân, theá coøn
laø theå. Ñaây laø theå tính con Ngöôøi hieän höõu
ñoù em. Anh cuõng khoâng bieát nöõa. Xin uùp
maët Buøi Nguøi 13 cuùi xuoáng 14 nhoû doøng leä

13 Xin ñoïc laïi baøi Ñænh… trong taäp Veà Röøng. Maø
thoâi coù maáy doøng vieát luoân ra ñaây, baïn khoûi phaûi
laät tôùi môû lui maø khoán noåi chaúng vaøo ñaâu: Cuùi maët
ñi cho queân heát Buøi Nguøi, Haõy quyø xuoáng vaø nieäm
töôûng Nieàm Vui, Leä chaûy daøi em ñöøng ñeå chaûy daøi,
Ngöûa maët leân xuoâi doøng veà Ñænh Nuùi, Ñænh Nieàm
Vui choùt voùt Nuùi Buøi Nguøi.
47
vaøo trong goät röûa bôùt nhaït nhoaø cho aùnh
leân chuùt hy voïng töôi saùng cuûa hy voïng.
Theà hay theä, theå hay theâ cuõng moät chöõ theá
vôùi daáu saéc quaéc thöôùc höôùng vôùi tôùi choán
phaùt tieát haùt khuùc cuoái reùo raét thaém thieát
phaùp taùnh ñaây Chaân Nhö. Ñang coá röôùn
leân vôùi nhöõng thöôïng thanh truùc traéc maø
baát chôït ba daáu ñoaûn bình thanh vaø ñaëc
bieät hôn caû laø hai chöõ vieát hoa Chaân Nhö
laø côù söï yù gì ñaây ? Ñaây laø ñaây chöù khoâng
phaûi ñoù, anh khoâng giaûi thích ñaâu !
Caùi con chöõ laø ñaàu daây moái nhôï
cuûa tô voø ! Noù laøm lung tung roái loaïn caû
leân, laøm toán giaáy, toán möïc, toán giôø, toán bôùt
ñi söï thanh bình laëng yeân cuûa cuoäc ñôøi.
Nhöng duø sao ta cuõng taï ôn mi ñaõ chòu khoù
gaùnh goàng chuyeån taûi bôùt phaàn naøo noãi
nieàm cuûa hoàn ta. (Duø cho chöõ nghóa, oâi laø

14
Xin cuõng moät laàn nghe baøi Haõy nhìn xuoáng chaân
cuûa Leâ Höïu Haø.
48
caùi chöõ nghóa cuûa thaèng keùm chöõ nghóa).
Thaät ra, theá coøn laø theå, anh baûo
raèng queân, nhöng chaúng queân tí naøo caû. Vì
ngaët noãi ngaïi nguøng aáp uùng khoâng theå noùi
ra ñöôïc. Noùi laøm sao ñaây khi môùi caùi ti-to-
on-hieän-theå ñaõ laøm choaùng vaùng vaät vôø
con ngöôøi cuûa kyû nguyeân khoa hoïc kyõ
ngheä töï phong thaàn phong thaùnh loän ñaàu
xuoáng ñaát laøm sao höôùng ñi leân !? Vôùi
xoang ñieäu voõ voøng coå ñoä giao tình taïi thì
cuõng: “Treân vaønh thôøi ñaïi ñi quanh, raùch
quaàn quyõ ñaïo tan vaønh nguyeät hoa” (Buøi
Giaùng) thoâi. Nguyeät hoa, hoa nguyeät… bieát
noùi sao vôùi naøng Kieàu !? Vaø naøng Kieàu seõ
aên noùi laøm sao khi quyeát ñònh gieo mình
xuoáng soâng Tieàn Ñöôøng ? Taïi sao em baûo:
Anh phaûi soáng 15 maø em laïi cheát ñi giöõa
gioøng thaùc luõ taû tôi chuùt phaän naøy ? Chaúng

15
Xin ñoïc Anh phaûi soáng cuûa Khaùi Höng & Nhaát
Linh.
49
leõ chæ mình anh caùng ñaùng nhöõng baøn tay
thô beù cuûa ñaøn con daïi vaø baøn tay em nhôït
nhaït níu keùo ñaønh loøng buoâng mình ñeå cho
gioøng nöôùc cuoán phaêng ñi chìm nghæm
xuoáng taän ñaùy soâng, maø taát caû naøo coù toäi
tình chi ! Nguïp laën trong caùi taïi-theå-
dasein-thöïc-taïi-ngöôøi ñi tìm chaân lyù (chaân
töôùng cuoäc ñôøi), thì khoâng laï gì phaûi raùch
quaàn quyõ ñaïo, tan vaønh nguyeät hoa. Ñaây
khoâng phaûi laø bao nhieâu naêm roài coøn maõi
ra ñi, ñi ñaâu loanh quanh cho ñôøi moûi ma
moûi meät ?! (Moûi meät, chính laø caùi fatigue
anh coù nhaéc tôùi ôû treân ñoù em).
Thoâng thöôøng ngöôøi ta vaãn duøng
hôïp aâm 7 chuyeån qua hôïp aâm chuû ñeå keát
baøi haùt. Noùi raèng thuôû löïa choïn, nhöng
thöïc ra anh môùi ñang loay hoay löïa choïn
boán noát cho hôïp aâm 7 cuûa baûn nhaïc maø
anh ñaõ ‘bò ñöôïc !’ Thöôïng Ñeá taáu leân khi
chaøo ñôøi thoâi, chöù anh chöa coù moät aâm chuû
naøo caû. Doøng ñôøi laø doøng nhaïc ñang tieáp
50
dieãn. Doøng nhaïc naøy khoâng leû loi, laïc loaøi,
nhöng naèm trong toång theå cuûa moät baûn ñaïi
hoaø taáu. Doøng nhaïc naøy khoâng ñöùt quaõng,
laïc gioïng, sai ñieäu, sai phaùch nhöng noù
naèm trong doøng hoaø aâm hoaøn haûo tuyeät
vôøi bôûi Ñaïi Nhaïc Sö: Thöôïng Ñeá. Doøng
nhaïc naøy coù khuùc daïo ñaàu, coù khuùc quaõng
dieãn vaø chaéc chaén cuõng seõ coù ñoaïn keát.
Coù leõ phaàn nhaïc daïo vaø khuùc daïo
ñaàu ñaõ xong roài. Vaø ñaây, phaàn quaõng dieãn
ñang reùo raét traàm boång aâm ba. Ñieàu ñaëc
bieät ôû ñaây laø tính ngheä só ngaãu höùng cuûa
Ngöôøi Nhaïc Tröôøng vaø nhaïc coâng, khoâng
soaïn tröôùc, khoâng taäp döôït, taát caû raát ngaãu
höùng vaø ngheä só nhöng raát ngheä thuaät,
thaám ñaäm thaåm myõ.
Löïa choïn gì ñaây, khi caøng chaát
choàng tuoåi ñôøi thì cuõng caøng choàng chaát
nhöõng tra vaán nhaân sinh:
Bao nhieâu naêm toâi soáng trong cuoäc ñôøi
Laøm ñöôïc gì, toâi ñaõ laøm ñöôïc chi ?

51
Toâi vaãn thaàm töï nhuû maõi khoâng ngôi
Laø caùi chi, chaân lyù laø caùi gì ?
Sau côn möa laø aùnh saùng maët trôøi
Sau boùng ñeâm laø ngaøy môùi leân khôi.
Ñaây xöôùng ca maø ñôøi ñaõ ban cho
Ñaây khoaûng laëng in haèn daáu khoân doø.
Caây döông caàm cuûa phuï thaân daáu yeâu
Cuøng baøi ca cuûa thaân maãu dòu hieàn
Vaø giai ñieäu traàm boång loøng ñaát meï
Ñeå töø ñoù baïc ñaàu soáng trieàu leân.

Nguyeân vaên Phaùp ngöõ:

J’ai veùcu bien des anneùes
Qu’est-ce que j’ai fait (bis) ?
Souvent je me suis demande
Qu’est-ce qui est vrai (bis) ?
Il y a la soleil apreøs la pluie
Il y a le reùveil apreøs la nuit
Il y a aussi la musique
Qui a marqueù ma vie
Le violon de mon peøre
Et la chansonde ma meøre
La meùlodie de la terre

52
 Ouø j’ai grandi.

Nguyeãn Du baïc ñaàu, Euripides ñaàu

baïc vaø Buøi Giaùng vieát: “Nguyeãn Du,
Euripides ñaõ nhôø caäy nhöõng Thuyù Kieàu,
Heùleøne laøm moâi giôùi cho mình ñeå baøy toû
chaân lyù vôùi nhaân gian”. Nhaân gian coøn ñoù,
toâi coøn ñaây, ai hao gaày, ai ngaán mi gioït leä
cay ? Xem chöøng moäng giöõa ban ngaøy, loái
moøn cöù böôùc haøng caây vaãy chaøo. Mô ñeâm
ñi vôùi ngaøn sao, lung linh toaû saùng giöõa
baàu trôøi toái ñen. Cuõng ngöôøi voäi böôùc boân
chen, moät mình haét boùng beân ñeøn giaäu
thöa. Ñeùo maï nhaân tình con sen, maøi cho
ñuûng ñaáy, cho baèng tinh khoâi. Möôïn lôøi
noùi voäi ñoâi caâu, nhaân tình hai chöõ bieát ñaâu
maø laàn ?
Laàn maø loay hoay maõi, thoâi chòu
cho moø laàn. Coù theå noùi löïa choïn ñeán luùc
naøy cuûa haén laø löïa choïn ‘laàn moø’.

53
 Wow, anh naøy hay chöa ! Sao kyø
vaäy, lôùn roài chöù ñaâu phaûi coøn beù con nhö
boïn treû dung daêng dung deû treân væa heø
nghe tieáng coøi xe ngôõ tieáng chích choeø
cuoái cuøng lôõ maát 1 chuyeán xe ñöa em veà
vôùi queâ meï beân kia, gôûi voù ngöïa mang
theo:
Tröôùc ngoõ ngoïn ñeøn gioù
Rung rinh giöõa taøn tro
Em veà tröa vöøa tôùi
Luùc trôøi vöøa chính ngoï.

Goùt goõ ngöïa keùo xe

Ñöa em veà Queâ Meï
Beân meù ñöôøng caùi buïi
Nhaït nhoaø thaân aùo the.

Voù ngöïa khuaát söông môø

Ngöôøi chôø, chôø vaø mô
Hai ñaàu cuûa noãi nhôù
Naøng Thô ru tô reo
Em Hoàng nhöõng ñôïi chôø

54
 Coøn Anh
hoaøi
hoaøi
hoaøi… noãi nhôù !

Coù leõ ñöôïc ñi chuyeán xe naøo cuõng

laø moät ñònh meänh chaêng ! Anh quyeát ñònh
leân xe maø xe khoâng coøn choã thì sao ! Anh
quyeát ñònh leân xe maø xe khoâng ngöøng thì
laøm theá naøo ! Xe ngöøng vaø coøn choã maø
anh vaãn khoâng ñi laø vì côù gì ! Hay laø anh
muoán ñi boä laøm keû löõ thöù la caø nhöõng quaùn
beân ñöôøng muoân daëm traàn gian roäng tay
heát côõ oâm troïn chuùt phaän coâ löõ ñeâm ñoâng
khoâng nhaø hay sao ?! Laïi thô thaån nöõa roài !
Hueá; Ñeâm Xuaân
taëng coâ Trang
Ñeâm vaéng em veà giaù laïnh ngang bôø vai
Se se hoàn hoang aâm u muø ñeâm toái
Tieáng khuya canh chaøy em chaøo qua nuùi ñoài
Ñaâu nöõa saàu ñoâng, em oâm chaët coõi loøng
Boàng beành deá keâu em boài hoài trong toâi.

55
 Nghieâng nghieâng söông ñaäm rôi treân laøn mi meàm
Ñeâm ñen chaäp chôøn tan vaønh saùt na em.
Bô vô laïc loaøi, em laïc giöõa traàn gian
Moïi ngöôøi yeân giaác, baàn thaàn ñeâm lang thang
Xuoâi böôùc gioøng ñôøi, chôi vôi cuøng boùng ñen.

Em coù buoàn say ? hoûi ngöôøi sao xoùt xa !

Em ñang nghó gì ? coøn ai maõi goïi laø ?
Trong ñeâm ban ngaøy ! chuùt phaän ngang laù ñoå ?
Maët ñöôøng em ñi, maët ñôøi muoân nhaáp nhoâ
Vaøng voït chaân meàm, nhìn xuoáng lieãu maønh buoâng.

Daáu aán
xuaân thaém töôi;
aân tình !
Ñeïp xinh
lôøi kinh cuõ
rung rinh;
cöûu tröôøng hoa !

Nhôù Hueá thöông, moâi höôøng xuaân thuôû aáy

Maây baâng khuaâng troâi daøi maõi veà ñaây
Ñoài Thieân Thai, thoâng reo vöøa chín ñoä
Beân Nam Giao, xoân xao eùn vôøn bay.

56
 Em coøn nghe caâu hoø treân beán cuõ
Tim tím vaøng, laù vaøng chieàu cuoái thu
Coõi Höông Giang, bieâng bieác nuùi Ngöï Bình
Mieàn Voïng Caûnh roài mai nöõa vi vu.

Ñöôøng cong tuyeät myõ gaùi ñaøi trang16

Rôïn phaûi ngang ngöôøi traéng moät ñaøng
Ñeâm qua vöôøn chuoái khuyeát boùng traêng
Taø aùo lam chieàu chôø em sang.

Thaân gaày aùo moûng tím söôøn non

Phôi söông phôi gioù, phai maøu son
Ñi veà hoang vaéng döôùi aùnh ñeøn
Nguyeät xuaân, xuaân nguyeät möa haõy coøn.
Coøn theâm bôø giaäu giöõa em traêng
Mô öôùc hoàn tieân ñeå vónh haèng.

Thoâi ñuû roài ñaáy, toùm laïi anh löïa

choïn gì ñaây, anh choïn em hay löïa choïn
ngöôøi khaùc ? Vaâng, gì maø noùng naûy vaäy

16
Baøi ñaây quan troïng nhaát laø ñoaïn in nghieâng naøy.
57
em ! (Maø em nghó löïa choïn chæ coù boù buoäc
vaäy thoâi sao !) Ngöôøi anh löïa choïn seõ laø
EM chöù khoâng phaûi laø em. Em ñaây chính
laø EM. Ñieàu anh choïn laø TÌNH YEÂU, chöù
khoâng phaûi laø tình yeâu. Vaø Tình Yeâu ñaây
chính laø TÌNH YEÂU EM. Per visibilem ad
invisibilem. Ñeå ñöôïc ‘nhaân’ ñaõ phaûi boû
‘nhaân’, ñeå ñöôïc ‘nghóa’ phaûi boû ‘nghóa’,
ñeå giöõ ñöôïc ‘leã’ phaûi boû ‘leã’… caùch naøo ñoù
Khoång nho ñaõ laøm nhö vaäy ñoù em. (Ñeå
ñöôïc chính mình, Laõo Töû cuõng khoâng neân
vì quan coi cöûa Doaõn Hy naên næ maø ñeå laïi
cho ñôøi cuoán Ñaïo Ñöùc Kinh. Taùc phaåm
ngaén thoâi maø laøm toán bieát bao nhieâu laø
giaáy möïc, laøm cho haäu theá thaéc maéc, hao
toån taâm trí bieát bao nhieâu laø keå. Hoûi vaäy
ñích thò caùi Ñaïo cuûa Laõo laø ñaâu, con ngöôøi
Laõo laø ôû choã moâ ?!)
Bình minh loù daïng baùo hieäu moät
ngaøy môùi vaø roài ngaøy mai laïi loù daïng. Hoa

58
nay khai nhuî ñoùn xuaân veà vaø naêm sau
saéc xuaân cuõng nghieâng trôøi.
NGAÕ BA ÑÖÔØNG
Say roài !
Taëng Linh
Anh say roài voäi vaõ vôùi côn buoàn
Quay tít muø laûo ñaûo ngoaøi boùng truoâng
Daùng em xöa nhö nay vöøa heù nuï
Duï anh veà meâ thaûo ruoäng laám buøn.

Vung tay vôùi em coøn ñôïi laøm chi ?

Maéc côõ gì ? anh nghieâng ngöôøi ñuùn ñaåy
Em nhoeûn mieäng, anh thích nuï thô ngaây
Cho ñôøi daøi, daøi theâm tí nghóa lyù.
…
Nghóa lyù gì, em ôi xíu traàn ai… !

Laûo ñaûo trong ñeâm daøi voâ taän, ngaõ

ba hay ngaõ tö, maø cuõng coù theå laø ngaõ moät,
ngaõ moät laàn cho ñau thaät laø ñau ! Ngaõ ba
ñöôøng hay ngaõ hai röøng, ngaõ tö löø ñöø hay
ngaõ naêm naèm soõng söôït tít muø aùnh traêng

59
raèm traêm naêm voøi voõi coå ñoä boùng nguyeät
vaãn soi mình, mình ñaây chính laø mình
mình. Thieän caên ôû taïi loøng ta hay caên ôû taïi
loøng ta. Caên laø caên nhaø, caên tính, caên ñeå,
caên nguyeân, caên cô,… laø caêng thaúng ruoät
gan tôi bôøi ñöùng giöõa ngaõ ba loøng cuûa taâm
hoàn. Ngaõ moät laàn giöõa ngaõ ba ! Ngaõ ba laàn
giöõa ngaõ moät !
Laàn laø laàn chuoãi. Chuoãi laø chuoãi
Boà-ñeà-Mai-khoâi coá gaéng maét nhaém tónh
taïi bình yeân nuoát leï nguïm thuoác Baéc ñaéng
ngaét ñaéng chaèng troâi toät vaøo loøng daï maëc
keä haén ôû ñoù ra sao thì ra ! Thuyû Sôn treân
döôùi traàn ai, “nhìn nhau gioït vaén, gioït daøi
ngoån ngang”, “noãi rieâng, rieâng nhöõng baøng
hoaøng, daàu chong traéng ñóa, leä traøn thaám
khaên”, saàu ñoâng gioù baác laïnh baêng, tô voø
traêm moái cuõng raèng ôû ñaây, muø khôi xa tít
neûo maây, “neùt buoàn nhö cuùc, ñieäu gaày nhö
mai”, toái trôøi vaúng khuùc bi ai, taàn ngaàn töïa
vaùch noàng phai chaùn chöôøng, “theàm hoa
60
moät böôùc, leä hoa maáy haøng !”, kieáp naøy
moät phaän tha höông, thanh taân maây traéng
ruoät roái bôøi, ngaën lôøi xin ñeå, ñeå moät ñôøi…
Toâi ñaõ ñöôïc vaøo ñôøi, ñaõ baét ñaàu
mang laáy caùi hieän-theå-tính-ngöôøi-taïi-theá
ngöôøi ngöôøi laø mình. Taïi theá laø theá
(situation) ñau ñaàu con treû moû oùc thoùt
thoûm phaäp phoàng leân xuoáng maáy vaåy phaãn
traâu ôû ñaây.
Taïi sao caùi hieän-theå-höõu-tính-söû-
lòch laïi ñöôïc dòch sang tieáng Anh laø
“being-there”, ñeå roài coù ngöôøi dòch laø höõu-
theå-kia-kìa-ñaây-ñaáy. Noùi vaäy vaø toâi noùi
theá naøy ñöôïc khoâng: ego-sum-ego-existo-
descartes daïo trôøi baleâ leâ theâ hieän höõu
quay cuoàng sang dasein-heidegger ruøng
mình baéc linh chaïy veà ñoâng phöông laõo-
töû-ñaïo ñaøo ñaùo ñaûo, ñaûo ngöôøi nghieâng
qua hoàng-phaïm-ñoâng-phöông löø ñöø beâ beát
baày troø goùp maët anh taøi laõo buøi ngang taøng
ñaøo maû bôùi phaùch môøi vía naøng-trang-
61
kieàu-dieãm loät toät choáng gaäy ñi tìm keû gieát-
chuùa-nietzsche cuõng taïi ñöùc quoác chôi coø
coø môøi theâm noãi nieàm chaøng kierkegaard
beân trôøi ñan maïch ngöôïc veà ngaäp trong
suoái-nguoàn-sprung-jasper lô thô ñaïp ñaàu
ñöùa laác xaác jean-paul-sart taïi trôøi cogito oâ
oá oà oâ oâ.
Noùi theå roài toâi voäi vaøng döøng laïi,
ngoài xuoáng nghieâng ñaàu treân giaù laïnh ñeå
tieáp luïc luïc ñuïc leân ñöôøng ñöùng tröôùc ngaõ
ba hoa maét ruøng mình ñeå nhìn cho roõ hôn.
Ngaõ ba hieån nhieân ôû ñaây roài loâi
thoâi laøm gì chi chít meät ñaàu moûi oùc thoïc
gaäy giöõa trôøi ngoïn coû gioù ñuøa. Ñuøa vui vui
ñuøa nhö moät ñöùa treû chôi troø thieân ñaøng
hoaû nguïc hai queâ daïi daïi khoân khoân, khoân
daïi daïi khoân. Noùi theo kieåu U Moäng Vuõ
Huyeàn Dö; Haøn Tín loøn troân Haøn Tín doát !
Tao khoâng chui qua thì sao ! Haøn Tín
khoâng loøn troân thì sao ! Tuïi bay khoâng
chôi vôùi tao chöù gì, tao cuõng ñeách caàn.
62
Coøn Haøn Tín thì maàn raêng, côù söï gì phaûi
“chôi troø loøn troân” giöõa chôï nhö vaäy ? Maø
ñaõ ôû giöõa coøn giöõa chôï nöõa môùi ñau chöù !
Ngöôøi ta vaãn baûo: chôï maø, daân chôï buùa
maø, maáy baø17 ôû chôï maø,… ! Chôï trôøi lieàn
vôùi chôï ñôøi chôù coøn chi nöõa. (Hay noùi
ngöôïc laïi chôï ñôøi lieàn vôùi chôï trôøi cho ñaày
ñuû). Bieát laøm sao baây giôø !?
Ngaõ ba hieån hieän ôû ñaáy roài, lieàn tay
ñoâi hoøn ñaù con choù vì caû gan daùm ñöùng ba
chaân nghieâng ngöûa cuoäc ñôøi choã ngaõ ba
ñöôøng [ñôøi]. Mi coù bieát laø nöôùc ñaùi cuûa mi
noù tanh toâi chòu heát noåi khoâng ? Nhöng ta
cuõng hieåu raèng ñoù laø moät maät maõ cuûa
rieâng doøng gioáng nhaø mi… Tao hieåu vaø
caûm thoâng vôùi mi vaø coøn tao, ai seõ hieåu vaø
caûm thoâng vôùi tao…
Thoâi. Ñaây hay ñaáy, kia hay kìa,
choã ni hay choã nôù, Hueá hay Ñaø Naüng, Saøi

17
Anh noùi maáy baø chöù khoâng phaûi laø maáy em ñaâu !?
63
Goøn hay Quaûng Nam, Tuy Hoaø nôû hoa
hay Quaûng Bình phaùt tieát, em Gia Lai phoá
nuùi hoàng hoàng hay em Tuy Hoaø hoa moäng
huyeàn mô18.
Taïi sao laïi there, maø khoâng thaáy
19
here . Thaät ra laø taát caû troøn ñaày say say
bay bay gioù heo maây hoaøn hôïp quay
cuoàng trong ñoù chöõ being taïi toàn theå thöïc
ngöôøi l’eâtre-le-laø dasein. Vaø xin cuõng ghi
theâm: Being is nearest to man, but this
nearest has become his farthest because
he lost his relationship to Being in its
plenitude and is clinging to things and
beings rather than to Being.
Theá ñaáy moät ngaõ ba nghieät ngaõ
laøm sao em ôi. Anh phaûi laøm gì ñaây ?!

18
Mô maøng ñoâi maét Phuù Yeân (Taûn Ñaø)
19
Em coù nhaän xeùt raèng hai chöõ there vaø here chæ
khaùc nhau moãi moät chöõ t, t laø chöõ t raát Vieät Nam
ñoù em !
64
 Giang tay môû roäng hoàn vôùi leõ soáng
ba sinh, nhöng khoå noãi nieàm ñau choân kín
bao traùi ngang. Doøng sinh hoaù hoaù sinh
quaù ñoãi bieán bieán hoaù hoaù sinh sinh, sinh
bieán hoaù trong taâm hoàn quaèn quaïi traêm
naêm trong bieån ñôøi.
Em coù hieåu khoâng ? ñaâu phaûi
chaúng moät chuùt buøi nguøi khi Khoång Töû
chaáp nhaän boû nhaân ñeå laáy leã, roài laáy…
Nhaân quaù toát, quaù hay nhöng cuõng
quaù cao vôøi, quaù lyù töôûng ! Nhaân bieát raèng
ñoù laø choã con ngöôøi ta caàn phaûi höôùng tôùi,
caàn phaûi ñaït ñöôïc, nhöng bieát laøm sao baây
giôø khi con ngöôøi khoâng ñuû baûn lónh ñeå oâm
noù vaøo ñôøi ! Khoång Töû ñaõ ngaäm nguøi
quyeát lieät cho hoaøi baõo cuûa mình nhöng
thaø theá coøn hôn, coøn hôn laø khoâng coøn moät
Khoång Töû boân ba phoùng theå mình vaøo ñôøi
nöõa. Phaûi chaêng vì theá maø Khoång Töû trôû
thaønh Vaïn Theá Sö Bieåu !

65
 Em coù hieåu khoâng ? caùi theá tieán
thoaùi löôõng nan cho chuùt phaän nhoû beù
nghieâng ngöûa moät laàn phuû boùng daøi.
Daøi boùng ñoå, boùng ñoå theo ngöôøi
hay ngöôøi ñoå theo boùng ? Boùng vaø ngöôøi ?
em ôi hieåm ngheøo quaù ñi maát ! Hieåm
ngheøo khi khoâng nhaän thöùc ra boùng vaø
ngöôøi. Song caøng hieåm ngheøo ngaøn laàn
hôn theá nöõa khi ñaõ nhaän thöùc ra boùng vaø
ngöôøi nhöng laïi moät laàn treã chuyeán xe.
Em coù hieåu khoâng ? ñaáy môùi laø bi
ñaùt thöïc söï ngaõ ba ñöôøng ñoù em. Ngaõ ba
khoâng phaûi vì anh khoâng nhaän thöùc ñöôïc
ñöôøng naøy ñi veà ñaâu, ñöôøng kia daãn ñeán
choã moâ, ñöôøng noï reõ höôùng naøo, nhöng
ngaõ ba chính laø anh yù thöùc raát roõ veà ba ngaõ
reõ vaø anh phaûi chæ ñöôïc pheùp böôùc vaøo 1
ngaõ reõ maø thoâi. Caùi yù thöùc toät ñoä laø anh
hoaøn toaøn töï do ñeå ñöôïc choïn löïa reõ ngaõ
naøo vaø caû ba ngaõ reõ ñeàu hoaøn toaøn toát ñeïp.

66
 Em baûo nhö vaäy ñaâu phaûi laø töï do
hoaøn toaøn, töï do tuyeät ñoái20 khi chæ töï do
ñeå ñöôïc pheùp ñi vaøo 1 ngaõ reõ, nhöng ñaáy
ñích thöïc laø töï do tuyeät ñoái ñoù em. Ñaáy
ñích thöïc laø moät noãi thoån thöùc ‘oan nghieät’
cuûa con ngöôøi ñoù em ! Em coù hieåu khoâng ?
Caùi yù thöùc toät ñoä kia chính laø ngaõ
ba nghieät ngaõ anh ñaõ noùi ôû treân ñoù em. Em
coù hieåu khoâng !?
Coù leõ chuùng ta hieåu, nhöng vì khoù
chaáp nhaän quaù neân chuùng ta khoâng chòu
hieåu nöõa, chuùng ta khoâng cam loøng, phaûi
chaêng laø nhö theá !?

20
Töï do tuyeät ñoái ? ÔÛ ñaây em haõy hieåu noù laø moät
trong nhöõng thöïc taïi quan troïng nhaát cuûa moät hieän
sinh. Noùi vaäy ñeå em hieåu raèng töï do tuyeät ñoái ñöøng
döøng laïi ôû kieåu: töï do ngoân luaän, töï do tín ngöôõng…
nhöng noù coøn vöôït leân treân, treân caû hieän sinh
nhöng phaûi laø moät phaàn cuûa hieän sinh naøy ñoù nöõa
em. Vaø phoùng theå maø anh duøng cuõng vôùi chieàu kích
naøy ñoù em.
67
 Anh aï, em hieåu roài.
Em hieåu raèng doøng ñôøi ñaâu phaûi laø
moät chính loä thaúng bon cöù theá tieán veà
mieàn Ñaát Höùa bao la. Em hieåu raèng doøng
ñôøi ñaâu phaûi laø doøng soâng hieån hieân xuoâi
veà Thaùi Bình Döông meânh moâng. Em hieåu
raèng doøng ñôøi ñaâu phaûi laø 1 moät doøng nhaïc
coù chuû aâm cuï theå taïo ra moät giai ñieäu
möôït maø.
Anh aï, em hieåu roài.
Em hieåu raèng doøng ñôøi laø moät toång
theå meânh meânh mang mang cuûa caùi haïn
heïp ngaõ ba chuùt phaän khaéc khoaûi khoân
nguoâi. Em hieåu raèng doøng ñôøi laø doøng maùu
huyeát traøo daâng höøng höïc söùc hoaù sinh
giöõa ngaõ ba chieàu veà hoaøng hoân xuoáng
thaät huyeàn dieäu tuyeät vôøi. Em hieåu raèng
doøng ñôøi laø moät doøng hieän-sinh-ngaõ-ba
cuoàn cuoän hieän thöïc baûn theå taïi theá söù
maïng mình.

68
 Em hieåu raèng doøng ñôøi-ngaõ-ba laø
doøng maø con ngöôøi töï do coù tuyeät ñoái tính
phaûi löïa choïn. Noù laø söù maïng töï do hoaøn
toaøn maø em ñaây phaûi soáng laáy. Nhö theå
anh phaûi soáng cuûa Khaùi Höng & Nhaát
Linh, nhöng ôû ñaây khoâng phaûi do anh baét
buoäc theá, nhöng hoaøn toaøn em soáng theá.
Choã naøy em laïi boû haún chöõ töï do ñi ñeå toaùt
leân raèng em soáng theá moät caùch thöïc söï
thuaàn phaùc khoâng heà bò töï do raøng buoäc.
Anh aø, anh coù hieåu cho caùi raøng
buoäc cuûa töï do naøy khoâng ? Laøm sao chuùt
phaän ngang laù ñoå naøy coù theå thoaùt khoûi
ñöôïc caùi moái buoäc raøng aáy ?!
Ñaây Ñònh Phaän cuûa ta phaûi thöïc
hieän anh aø. Em nghó ñaây laïi khoâng phaûi laø
moät laù rôi quan troïng nhaát khi thu veà gioù
heo maây hay sao ? Leà luaät chæ giaûi thoaùt
ñöôïc ta khi ta khoâng coøn bò raøng buoäc bôûi
leà luaät.

69
 Ngaõ ba ñaõ luø luø ra ñoù kìa, em xin
traû laïi cho anh thoâi.
Vaâng, em traû thì anh xin nhaän. Em
khoâng traû anh cuõng phaûi laáy laïi cho baèng
ñöôïc. Vaäy ñoù ngaõ ba cuûa anh !
TAÏM KEÁT
“Haõy ngay thaät ! Haõy ngay thaät !
Haõy ngay thaät ! Haõy thaúng thaén côûi môû cho
moïi ngöôøi thaáy, neáu khoâng phaûi caùi xaáu
nhaát cuûa anh, thì ít ra laø moät neùt gì maø qua
ñoù ngöôøi ta coù theå suy ra ñöôïc caùi xaáu nhaát
cuûa anh !” (Daniel Hawthorne)21.
Taïm keát cho phaàn naøy, (hay taát caû
nhöõng gì anh vaãn vieát ra), laø gì neáu nhö
khoâng phaûi chính laø nhöõng thöïc taïi cuûa
anh. Moät thöïc taïi raát con ngöôøi, raát ñoãi
chaân ñaïp ñaát ñaàu voïng höôùng leân trôøi.

21
Caâu naøy ñöôïc trích ra töø quyeån Chöõ A Maøu Ñoû,
moät cuoán tieåu thuyeát anh raát thích.
70
 Ñuùng vaäy, anh ñang 22 luaån quaån
vôùi thöïc taïi baûn lai dieän muïc cuûa anh. Vaø
anh ñaõ chöa ñuû can ñaûm ñeå côûi môû hoaøn
toaøn thì ít ra anh cuõng ñaõ gaéng goå phôi baøy
nhöõng traên trôû thoån thöùc töï ñaáy loøng mình.
(Hy voïng em seõ suy ra ñöôïc caùi baát toaøn
xaáu nhaát cuûa anh). Hay em chöa suy ra
anh xaáu cuï theå ôû ñieåm naøo, thì ít ra raèng
em hieåu anh raát baát toaøn xaáu xa, xaáu xa töø
theå xaùc ñeán taâm hoàn. Neáu em hieåu ñöôïc
theá laø anh ñaõ maõn nguyeän vôùi noã löïc soáng
cuûa anh roài ñoù em aï. Noã löïc cuûa anh laø gì
neáu khoâng phaûi laø noùi cho moïi ngöôøi bieát
veà chaân töôùng baát toaøn ‘toài taøn’23 cuûa anh.
Ñieàu naøy coù yù nghóa gì vaäy ?

22
Chöõ ñang ôû ñaây em phaûi hieåu noù ôû thì hieän taïi
hoaøn thaønh vaø caû thì hieän taïi tieáp dieãn chæ vieäc seõ
dieãn ra ôû töông lai cuûa tieáng Anh nöõa.
23
Chöõ ‘toài taøn’ ôû ñaây vaø chöõ ‘toài taøn’ ôû Luïc Baùt
Buoàn trong taäp Noäi Coû Heo Maây cuûa anh laø moät ñoù
71
 Vieát vaäy roài anh chôït nhôù ñeán moät
caâu noùi khaùc; qua toäi loãi vaø ñau khoå, con
ngöôøi ñaït tôùi moät chieàu saâu taâm hoàn vaø moät
chieàu roäng nhaõn quan, maø neáu khoâng va
vaáp vaø chòu söï haønh xaùc thì khoâng theå naøo
ñaït tôùi ñöôïc.
Laïi nöõa caû ñieàu naøy coù yù nghóa gì ?
Em hoûi nhö vaäy coù lyù laém ! Bieát noùi theá
naøo cho em hieåu ñaây !
Töï nôi chính anh haøm chöùa quaù
nhieàu maâu thuaãn. Moät ñaøng raát ñoãi toát vôøi
treân cao, moät ñaøng raát ñoãi nhaày nhuïa leø teø.
Moät ñaøng raát ñoãi phoùng theå24 haøo hoa, moät
ñaøng raát ñoãi co ro ao tuø.
Coù leõ quyeån saùch ñôøi anh coù quaù
nhieàu sai loãi khaäp kheånh 25 , neân baây giôø

em. Em coù bieát khoâng, chöõ ‘toài taøn’ naøy töø mieäng
cuûa moät gaùi laøng chôi thoát ra ñoù !
24
Moät laàn nöõa xin hieåu phoùng theå theo nghóa tích
cöïc cuûa noù.
25
Ñöøng hieåu noù laø nhöõng errata.
72
anh phaûi lo caëm cuïi vieát nhöõng baûn ñính
chính. Roài laïi ñính chính cuûa ñính chính
nöõa môùi ñau chöù !!! Chöa keå, noùi loãi A maø
côù sao anh laïi laáy côù B, noùi chuyeän cuûa
anh maø sao anh laïi ñaù chuyeän ngöôøi ! Sao
khoâng toaïc ra moät laàn cho xong ! Em aø,
anh cuõng khoâng bieát nöõa ! khoâng bieát nöõa
em ôi !
Phaûi chaêng noùi vaäy roài, anh phuûi boû
ñi taát taàn taät nhöõng gì heä luî ñeán mình.
Rieâng phaàn naøy thì chaéc chaén anh khoâng
daùm.
Em phaûi hieåu, noùi ra ñöôïc nhö vaäy
roài laø em thaáy ñöôïc raèng anh yù thöùc raát roõ
vaø ñang goàng gaùnh laáy thöïc taïi aáy cuûa anh.
Anh laàn moø trôû laïi vôùi nhöõng moø
laàn cuûa mình khoâng phaûi ñeå khôi leân
nhöõng phoùng theå ñi xuoáng hay ñeå khaéc
vaøo baûng vaøng nhöõng phoùng theå ñi leân,
nhöng coát ôû choã ‘ñaït tôùi moät chieàu saâu taâm
hoàn vaø moät chieàu roäng nhaõn quan’. Taän
73
cuøng cuûa Hoá Thaúm laø Thieân Ñöôøng ñoù
em. (Em haõy ñeå yù chöõ Hoá Thaúm vaø Thieân
Ñöôøng ñeàu ñöôïc vieát hoa caû).
Anh laàn moø veà vôùi quaù laø ñeå soáng
cho hieän taïi vaø töông lai. Em bieát ñaáy traûi
nghieäm vaø suy töôûng laø hai yeáu toá laøm neân
yù höôùng soáng cuûa moät con ngöôøi.
Wow, anh coøn muoán vieát nöõa maø.
Anh khoâng theå thoaû maõn vôùi phaàn keát naøy
nhö vaäy ñaâu, nhöng anh cuõng khoâng bieát
nöõa taïi sao mình laïi khoâng theå tieáp dieãn
doøng tö töôûng ñang heïn hoø cuøng goùp maët
‘haïnh ngoä’ caû ra ñaây.
Anh gaéng goå noùi theâm tí nöõa.
“Coù nhöõng sai laàm coù theå söûa chöõa
ñöôïc, coù nhöõng sai laàm khoâng theå söûa
chöõa ñöôïc. Vaán ñeà coøn laïi laø can ñaûm nhìn
thaúng vaøo thöïc taïi, ruùt ra baøi hoïc xöông
maùu, ñöùng daäy vaø tieáp tuïc böôùc ñi”. Anh
vaãn quan nieäm: haõy vaát boû vaøo soät raùc taát
caû nhöõng gì khoâng caàn thieát cho hieän taïi vaø
74
töông lai. Thoâng thöôøng vieäc nhìn nhaän
thöïc taïi coù giaù trò hôn laø laøm thieän haûo noù.
* *
Laïy Chuùa, Victor Hugo ñaõ noùi:
“Nôi ñaâu söï nhaøn roãi thoáng trò thì nôi ñoù
khoâng thaáy laáp laùnh nhöõng toaû saùng cuûa
thieân taøi, ôû ñoù khoâng coù khaùt voïng vöôn tôùi
vinh quang vaø baát töû”, xin cho con haèng
luoân bieát caàn maãn caøy xôùi maûnh taâm hoàn
con ñeå con luoân bieát can ñaûm soáng caùi tính
theå laøm ngöôøi Chuùa muoán nôi con. Xin
cho con ñöøng ñeå moät Immanuel Kant khaùc
phaùt bieåu: “Chuùa Kitoâ ñaõ ñem thieân quoác
laïi gaàn ñaát hôn (…) song thay vì thieân quoác
cuûa Chuùa, cung ñieän cuûa caùc giaùo só ñaõ
ñöôïc döïng leân giöõa chuùng ta”. Laïi nöõa xin
cho con ñöôïc haõy laø “a man of spiritual
depth needs friends, unless he still has God
as a friend” chöù ñöøng noùi tieáp nhö
Friedrich Wilhelm Nietzsche, “but I have
neither God nor friends”.
75
 # Laïy Chuùa, coù ngöôøi vieát: “khoâng
coù thô röôïu thì sôn thuyû cuõng voâ nghóa, neáu
khoâng coù ñaøn baø ñeïp thì traêng hoa cuõng voâ
ích” 26 , con khoâng bieát nöõa, con baét ñeàn
Chuùa ñoù !
Ghi nhôù chính thöùc
nhaäp ÑCV XB Hueá

NOÄI DUNG
LAÀN MOØ CHO NHÖÕNG MOØ LAÀN ................. 3
GOÁC RAÏ NUOÂI TOÂI LÔÙN LEÂN ...................... 4
THUÔÛ ÑI TÌM.............................................. 18
THUÔÛ LÖÏA CHOÏN ...................................... 38
NGAÕ BA ÑÖÔØNG ....................................... 59
TAÏM KEÁT ................................................... 70
NOÄI DUNG.................................................. 76

Deo Gratias

26
Tröông Traøo, cheùp laïi trong Soáng Ñeïp cuûa Laâm
Ngöõ Ñöôøng do Nguyeãn Hieán Leâ dòch, tr. 265
76