TIEÅU LUAÄN

ñeà taøi:
Toùm taét yù töôûng chính
vaø noùi leân nhaän ñònh cuûa mình
veà chöông “Vieân Ñaïi Phaùp Quan
Toân Giaùo” trong quyeån “Anh Em
Nhaø Ka-ra-ma-doáp” cuûa Dostoyevsky.
2
Ñeà taøi:
Toùm taét yù töôûng chính vaø noùi
leân nhaän ñònh cuûa mình veà chöông
“Vieân Ñaïi Phaùp Quan Toân Giaùo”
trong quyeån “Anh Em Nhaø Ka-ra-
ma-doáp” cuûa Dostoyevsky.

Baøi laøm:

A. TOÙM TAÉT YÙ TÖÔÛNG CHÍNH

Chöông “Vieân Ñaïi Phaùp Quan
Toân Giaùo” trong quyeån “Anh Em
Nhaø Ka-ra-ma-doáp” laø baûn tröôøng ca
cuûa Ivan, thænh thoaûng coù söï xen vaøo
cuoäc ñoái thoaïi cuûa Alioâsa vôùi Ivan.
Caâu chuyeän cuûa Ivan dieãn ra vaøo
thôøi phaùp ñình toân giaùo gheâ rôïn
nhaát taïi Seville ôû Taây Ban Nha.
Trong boái caûnh nhöõng ngöôøi tin vaøo
Gieâsu Kitoâ mong ñôïi vaø caàu xin söï
3
taùi laâm cuûa Ngöôøi ñaõ 1500 naêm roài
vaø döïa theo thi só Nga Tyutchev,
Ivan cho raèng Gieâsu Kitoâ ñaõ taùi laâm
vaø ñi qua giöõa daân cuûa Ngöôøi.
Gieâsu Kitoâ xuaát hieän giöõa
choán Phaùp Ñình vaø ngay laäp töùc
ñöôïc daân chuùng nhaän ra vaø cuoán
theo. Phaàn mình, Gieâsu Kitoâ vaãn
yeâu thöông hoï vaø chöõa laønh beänh taät
cho hoï. Taát caû vuï vieäc naøy ñeàu ñöôïc
Vieân Ñaïi Phaùp Quan, laø moät Hoàng Y
cao nieân chöùng kieán. Vaø ngay sau ñoù
oâng giaän döõ vì söï taùi laâm cuûa Gieâsu
Kitoâ vaø ra leänh baét giam Ngöôøi vaøo
nguïc.
Ñeâm xuoáng, Vieân Ñaïi Phaùp
Quan ñi vaøo nguïc thaát gaëp Gieâsu
Kitoâ vaø moät cuoäc ñoái thoaïi naåy löûa
dieãn ra taïi ñoù, ñuùng hôn laø moät cuoäc
ñoäc thoaïi cuûa con ngöôøi phaûn khaùng.

4
 Ñoái vôùi vò Hoàng Y, söï xuaát
hieän cuûa Gieâsu Kitoâ laø choïc gaäy
baùnh xe Giaùo Hoäi. Taát caû moïi vaán
ñeà giôø ñaây khoâng coøn thuoäc veà Gieâsu
Kitoâ, veà Thöôïng Ñeá nöõa nhöng hoaøn
toaøn do Giaùo Hoaøng vaø Giaùo Hoäi
traàn theá. Taát nhieân giôø ñaây cho duø
Giaùo Hoaøng vaø Giaùo Hoäi traàn theá coù
nhaân danh Gieâsu Kitoâ, (chaéc chaén laø
söï phænh phôø bòp ñôøi) chaêng nöõa thì
töï caên baûn ñaõ laø keû thuø cuûa nhau
roài, Giaùo Hoäi ñaõ ñoàng loaõ vôùi Satan
roài. Vaán ñeà cô baûn nhaát laø töï do thì
daân chuùng ñaõ ñem ñaët döôùi chaân
Giaùo Hoaøng vaø Giaùo Hoäi. Töï do ñích
thöïc maø Thieân Chuùa ban taëng vaø
mong muoán nôi hoï thì hoï laïi khöôùc
töø vaø cho raèng vöôït quaù söùc cuûa hoï.
Giôø ñaây con ngöôøi chæ bieát coù Giaùo
Hoäi vaø Giaùo Hoaøng chöù chaúng coù

5
Chuùa naøo nöõa caû. Ngoïn côø “baùnh mì
traàn theá” phaát phôùi bay cao trong
khi ñoù ngoïn côø “baùnh mì trôøi” thì bò
haï xuoáng xeáp xoù laø vaäy.
Vôùi caùi nhìn hieän sinh thì ba
vaán ñeà maø Gieâsu Kitoâ ñaõ phaûi chòu
thöû thaùch thuôû naøo (Mt 4,1-13) thì
giôø con ngöôøi cuõng phaûi ñoái dieän nhö
vaäy, ñaây laø ba vaán ñeà muoân ñôøi;
pheùp laï, bí nhieäm vaø quyeàn uy.
Nhöng khoå noãi con ngöôøi laø con
ngöôøi chöù khoâng phaûi laø Thaàn
Thaùnh, vì theá hoï baèng loøng vôùi söï
yeáu ñuoái (khoâng chòu phaán ñaáu vöôn
leân nhö loøng Trôøi mong moûi), cam
loøng vôùi chaâm ngoân “moïi vieäc ñeàu
ñöôïc pheùp”.
Trong baûn tröôøng ca cuûa Ivan
thì Gieâsu Kitoâ laø nhaân vaät chính,
nhöng chaúng noùi moät lôøi naøo caû. Vaãn

6
coøn ñaâu ñoù con ngöôøi phaûn khaùng
chaân chính nôi quan nieäm hieän sinh
cuûa Dostoyevsky qua vieäc kheùp laïi
baûn tröôøng ca cuûa Ivan baèng caùi hoân
laúng laëng vaø dòu daøng cuûa Gieâsu
Kitoâ daønh cho Vieân Ñaïi Phaùp Quan
vaø cuï theå laø caùi hoân cuûa Alioâsa daønh
cho Ivan. Ivan tieáp tuïc muoán soáng vaø
tha thieát vôùi cuoäc ñôøi neáu ôû ñaâu ñoù
Alioâsa vaãn coøn toàn taïi.

B. MOÄT VAØI NHAÄN ÑÒNH

1. SÖÏ VUÏ HIEÄN SINH
Taát nhieân khoâng phaûi laø
Dostoyevsky voâ tình maø taïo ra nhaân
vaät Vieân Ñaïi Phaùp Quan naøo ñoù ñeå
roài ñaët leân moâi mieäng nhaân vaät naøy,
ñuùng hôn laø nhaân vaät Ivan baøi
tröôøng ca “Vieân Ñaïi Phaùp Quan Toân
Giaùo” vôùi moät noäi dung raát ö laø khaéc
7
khoaûi nhaân sinh baát khaû khaùng
trong ñoù xem hieän sinh nhö theå laø
döõ kieän saàn suïi, thoâ moäc, moät söï
kieän phi lyù.
Nhöõng khaéc khoaûi, nhöõng
ñöông ñaàu maø Ivan ñöa ra ôû ñaây laø
nhöõng söï vuï muoân thuôû cuûa kieáp
ngöôøi. Dostoyevsky thaät khoân kheùo
vaø caûm thaáu cuoäc ñôøi neân ñaõ bieán
“ba söï caùm doã” cuûa Gieâsu Kitoâ, maø
thöïc teá laø cuûa moïi con ngöôøi ‘troùt lôõ’
sinh vaøo cuoäc ñôøi naøy thaønh ba vaán
ñeà cuõng ñang daøy voø taâm hoàn Ivan.
Ba söùc maïnh naøy “coù theå thu ñöôïc
löông taâm nhöõng keû noåi loaïn yeáu ôùt
ñeå ñem laïi haïnh phuùc cho hoï”, ñoù laø:
pheùp laï, bí nhieäm vaø quyeàn uy.
a. Pheùp laï
Bieán ñaù thaønh baùnh mì laø moät
pheùp laï. Pheùp laï naøy ñaâu ñôn giaûn
8
chæ laøm cho vui maét, vui tay, cho
thoaû maõn söï vuï leân ñôøi khoe khoang,
nhöng noù laø söï vuï soáng coøn cuûa con
ngöôøi ñang ôû côn quyeát lieät caàn kíp;
côn ñoùi. Khi ñoùi khoâng aên khoâng
ñöôïc, khoâng aên laø cheát, maø cheát laø
heát, söï vuï hieän sinh taïi theá ñaây môùi
laø ñaùng keå, vì theá caàn baát cöù moät
thöù gì ñoù, maø baùnh mì laø löông thöïc
noùi chung nhaét cho ñaày buïng, laøm
cho con ngöôøi ta töôi tænh laïi ñaõ roài
haõy noùi gì thì noùi. “Haõy cho ngöôøi ta
aên no, khi aáy haõy ñoøi hoûi ngöôøi ta
phaûi coù ñaïo ñöùc”, trong khi ñoù hieän
taïi chæ toaøn laø moät luõ “ngöôøi ñoùi maø
thoâi”. Nhö vaäy söï vuï soáng coøn ñoù laø
“löông thöïc”, löông thöïc cho thaân
xaùc vaø dó nhieân ôû ñaây chính yeáu laø
löông thöïc cho cuoäc cuoàng loaïn tinh
thaàn töøng côn. “Ngöôøi ta soáng khoâng

9
nguyeân bôûi côm baùnh, nhöng coøn
bôûi…”. Bôûi moät löông thöïc naøo ñoù xa
vôøi quaù, mô hoà quaù, neân “trong con
maét cuûa loaøi ngöôøi yeáu ñuoái, vónh
vieãn ñoán maït vaø vónh vieãn voâ ôn,
baùnh mì trôøi sao baèng baùnh mì traàn
theá ?” Vaø theá laø con ngöôøi ñaâu caàn
pheùp laï naøo cao xa bôûi baøn tay Thaàn
Thaùnh maø chæ caàn ôû nôi con ngöôøi
naøo ñoù mieãn coù cho hoï aên laø ñuû, hoï
chaáp nhaän: “Chaúng thaø bieán chuùng
toâi thaønh noâ leä, nhöng cho chuùng toâi
aên coøn hôn”.
Con ngöôøi caàn pheùp laï, moät
pheùp laï giaûi quyeát döùt ñieåm “côn phi
lyù trong caùi cuoäc hoäi dieãn ngoãn
ngang daám dôù giöõa con ngöôøi khoán
khoå vaø Thaàn Linh taøn khoác lai laùng
khoân haøn”. Con ngöôøi caàn pheùp laï caû
theå nhöng khoâng caàn bieát coãi nguoàn

10
cuûa pheùp laï. Hoï caàn pheùp laï quaù ñeán
ñoä töï “taïo ra cho mình nhöõng pheùp
laï môùi”; cuùi ñaàu suøng baùi, tin vaøo con
ngöôøi daám dôù phænh phôø löøa gaït doái
traù. Nhö theá khoâng laï sao ñöôïc !
“Baûn chaát con ngöôøi phaûi chaêng laø
gaït boû pheùp laï vaø trong nhöõng luùc
gheâ gôùm cuûa cuoäc ñôøi, luùc phaûi giaûi
ñaùp nhöõng caâu hoûi cô baûn, ñau khoå,
gheâ gôùm nhaát cuûa taâm hoàn thì vaãn
chæ theo quyeát ñònh töï do cuûa con
tim ?”. Xin nhaán maïnh laø töï do cuûa
con tim, chöù khoâng phaûi laø cuûa khoái
oùc ñaâu.
b. Bí nhieäm
Con ngöôøi ta ai ñaâu quaùn
thoâng ñöôïc chöõ ngôø. Töøng chöõ ngôø
trong ñôøi ngöôøi laø töøng söï bí nhieäm.
Töï thaân pheùp laï cuõng laø bí nhieäm
vaäy. Bí nhieäm “laø ñieàu maø chuùng toâi
11
khoâng hieåu noãi”. Taïi sao cuõng laø
phaän ngöôøi maø laïi coù ngöôøi theá naøy,
ngöôøi theá kia ? Taïi sao chæ “coù caû
thaûy möôøi hai ngaøn ngöôøi coù maët
trong laàn phuïc sinh thöù nhaát” ? Taïi
sao chæ moät ít ngöôøi coù ñöôïc töï do
ñích thöïc, tình yeâu ñích thöïc, coù loøng
hy sinh töï nguyeän vaø cao caû nhaân
danh Thöôïng Ñeá thoâi ? Taïi sao toâi
phaûi khaéc khoaûi öu tö ? Taïi sao anh
laïi voâ tö löï nheï nhaøng ? Taïi sao toâi
ñau khoå baát haïnh ? Taïi sao anh
haïnh phuùc ? Taïi sao anh chòu ñöïng
noãi cuoäc ñôøi ña ñoan naøy ? Coøn toâi
thì khoâng ? Taïi sao, nhöõng caùi taïi
sao khoân cuøng töø mieäng treû thô thuôû
naøo vaãn coøn ñoù y nguyeân nôi con
ngöôøi thaâm nieân nhaân sinh, theá thì
taïi sao ? Caøng hoûi taïi sao, con ngöôøi
caøng ñi vaøo ngoõ cuøng cuûa bí nhieäm

12
voâ hoàn laïnh luøng. Ruùt cuïc con ngöôøi
khoâng chòu noåi nöõa phaûi chaáp nhaän
bí nhieäm, khoâng nhöõng theá maø coøn
ñi tìm kieám bí nhieäm nöõa, vì vôùi hoï
chæ coù bí nhieäm môùi giaûi quyeát ñöôïc
roát raùo vaán ñeà maø thoâi, ñaëc bieät vaán
ñeà söï vuï hieän sinh ! (Maø con ngöôøi
“coù loãi gì khi khoâng chòu ñöïng noåi”
nhö vaäy ?, ñaây cuõng laø bí nhieäm
luoân).
Haäu quaû cuûa vieäc muø quaùng
chaïy theo bí nhieäm chính laø mình
laøm gì mình cuõng chaúng bieát nöõa.
Vaø baét ñaàu ngöôøi ta laøm baát cöù vieäc
gì, ngay caû nhöõng vieäc “traùi vôùi
löông taâm cuûa hoï”.
c. Uy quyeàn
Laïi moät laàn nöõa con ngöôøi laïi
traùch Con Ngöôøi ñaõ vöôït leân “khöôùc
töø moùn quaø cuoái cuøng aáy”, ñaõ khoâng
13
“nhaän laáy thanh kieám cuûa Xeâda”.
“Taïi sao vaäy Chuùa ?”. Giaù nhö luùc ñoù
Chuùa chaáp nhaän söï vuï ñoù thì khoeû
bieát maáy, ñaâu coù chuyeän roái raém
trieàn mieân sau naøy !? Vì con ngöôøi
vaãn ñi tìm ôû traàn gian naøy: moät
ñaáng ñeå suøng phuïc, ñeå trao phoù
löông taâm cuûa mình. Chuùa thaáy
khoâng, naøo laø Thaønh Caùt Tö Haõn, laø
Xeâda, laø Timur… thì ai maø chaúng
raêm raép thaàn phuïc ?! Chuùa naâng cao
ngoïn côø binh ñao, chinh phaït khaép
nôi ñi, luùc ñoù theá gian naøy laø cuûa
Chuùa maø chaúng moät lôøi, moät tieáng
phaûn khaùng. Con ngöôøi caàn coù ñaáng
laøm chuû (löông taâm hoï) vaø naém laáy
baùnh mì trong tay ñeå hoï quy thuaän,
chæ theá thoâi !? Taïi sao Chuùa ñaõ
khoâng laøm nhö vaäy ? Taïi sao Chuùa
vaãn bieát raèng vôùi vieäc khöôùc töø ñoù

14
thì roài chæ moät thieåu soá naøo ñoù môùi
chòu ñöïng noåi, ruùt cuoäc soá ñoâng coøn
laïi meät moûi vì chôø ñôïi nôi Chuùa moät
caùi gì ñoù oai phong laãm lieät cuûa moät
keû chinh phaït. Chuùa thaáy khoâng
ngay caû Daân rieâng Do thaùi ñaõ khöôùc
töø Chuùa vì Chuùa ñaõ khoâng nhö hoï
muoán, ñaõ khoâng laø moät vò hoaøng ñeá
vôùi quyeàn uy oai huøng trong tay,
giuùp hoï thoaùt khoûi aùch ngoaïi ban vaø
trôû thaønh moät daân toäc löøng laãy khaép
theá giôùi. Theá ñaáy con ngöôøi mong
chôø moät ñaáng coù uy quyeàn baèng
khoâng hoï seõ “ñem söùc maïnh tinh
thaàn vaø nhieät taâm sang lónh vöïc
hoaït ñoäng khaùc vaø sau heát, hoï seõ
döïng leân ngoïn côø töï do cuûa mình
choáng laïi Chuùa”. Oaùi aêm thay,
khoâng thaàn phuïc nöõa thì noåi daäy
choáng ñoái chöù sao giôø ?!

15
 Nhìn chung, cho duø thoaùt ñöôïc
kieåu soáng sô khai hoang daõ, nhöng
con ngöôøi luùc naøo cuõng ñi tìm cho
mình moät ñieåm töïa. Con ngöôøi caøng
tieán boä thì caøng ñoøi hoûi ñieåm töïa ñoù
tinh teá hôn, sieâu vieät hôn. Nhöng gì
thì gì ñeàu phaûi ñaûm baûo ba yeáu toá:
pheùp laï, bí nhieäm, uy quyeàn.
Töôûng chöøng nhö giaûi quyeát
ñöôïc söï baát coâng noâng noâ1 thì con
ngöôøi seõ thoaùt ñöôïc heát nhöõng phieàn
toaùi nhaân sinh. Ñaâu phaûi theá, caùi söï
vuï hieän sinh caøng khoác lieät tinh teá
hôn raát nhieàu. Con ngöôøi muoán côûi
boû moïi raøng buoäc thì hoï laïi vöôn vaøo
raøng buoäc khaùc; chæ khaùc choã laø raøng
buoäc tröôùc ñaây baèng daây thöøng, baèng

1
Xin nhaéc laïi, caâu chuyeän Anh em nhaø
Karamazov xaåy ra sau cuoäc giaûi phoùng noâ leä.
16
seùt, baèng ñoàng, coøn giôø ñaây baèng
vaøng, baèng ngoïc raát ñeïp, raát giaù trò
ai cuõng thích nhöng noù vaãn laø raøng
buoäc chaúng hôn chaúng keùm. Moät khi
raøng buoäc coøn thì töï do vaãn chöa coù !
Laøm theá naøo ñaây ? Phaûi tieáp tuïc
phaûn khaùng ñaáu tranh thoâi !
2. CON NGÖÔØI PHAÛN KHAÙNG
Cuoäc chaát vaán naåy löûa giöõa
Gieâsu Kitoâ vaø Vieân Ñaïi Phaùp Quan
veà nhöõng vaán ñeà nhaân sinh thieát
thaân muoân thuôû cuûa con ngöôøi; laøm
theá naøo con ngöôøi thoaùt khoûi ñöôïc
voøng lung traïo ña ñoan cuûa kieáp
ngöôøi, leõ aùc vaø dieät vong, töï do vaø
haïnh phuùc. Nhöng oaùi aêm thay, con
ngöôøi caøng muoán thöïc hieän ñieàu maø
Gieâsu Kitoâ khoaéc khoaûi mong muoán
laøm xöa kia khi xuoáng coõi traàn thì

17
con ngöôøi caøng xa rôøi Gieâsu Kitoâ.
Caøng nhaân danh Gieâsu Kitoâ chöøng
naøo con ngöôøi phaûn khaùng caøng laøm
xoaù nhoaø ñi Gieâsu Kitoâ baáy nhieâu.
Thaät vaäy, Ivan laø moät nhaân
vaät ñöôïc cho laø caùi roán cuûa söï thoâng
minh trong toaøn boä taùc phaåm vaø
Ivan laø con ngöôøi chaát vaán moïi söï,
trong ñoù coù vaán ñeà hieän sinh. Chaát
vaán döõ quaù ñeán ñoä Ivan trôû thaønh
moät teân baán loaïn, quaàn quaïi vôùi con
ngöôøi mình, vôùi taâm hoàn mình. Ivan
trôû thaønh moät thaèng ngöôøi mang
trong mình ñaày nhöõng chaát vaán
khoân cuøng cuûa söï vuï con taïo quay
cuoàng. Chaát vaán cho ra nheõ Ngaøi vaø
toâi, hoà deã ai ñaõ hôn ai ? Cuoái cuøng
Ivan thaéng hay Ngaøi (vieát hoa)
thaéng ? Döôøng nhö Ivan thaéng, vì
Ivan ñaõ choái phaêng Ngaøi maát roài,

18
maø coù thaät theá khoâng ? Vôùi nhöõng
söï vuï hieän sinh nhö ñaõ trình baøy ôû
treân, Ivan ñaõ phaûn khaùng, hay ñuùng
hôn Dostoyevsky phaûn khaùng, con
ngöôøi ta phaûn khaùng.
a. Phaûi chaêng khoâng ñöôïc
phaûn khaùng ?
Phaûi noùi ngay raèng con ngöôøi
ta coù phaûn khaùng, phaûi phaûn khaùng
vaø ñöôïc phaûn khaùng. “Moät söï thaät
trong ñôøi ngöôøi laø cöù sau töøng moãi
saùt na thì coù moät khoaûnh khaéc phaûn
khaùng” (It is one of the truths of life
that after every great moment there
comes a moment of reaction),
William Barclay ñaõ vieát nhö vaäy khi
chuù giaûi ñoaïn Kinh Thaùnh noùi veà
vieäc Chuùa Gieâsu chòu caùm doã.
Moûi meät vì caùi côn caêng thaúng
nghieät ngaõ trong cuoäc tranh chaáp
19
ngöûa ngang giöõa tieáng “öø” vaø tieáng
“khoâng”, giöõa töông thuaän vaø choái
boû, con ngöôøi caàn phaûi coù nhöõng laàn
böøng khôûi ñeå sau nhöõng laàn böøng
khôûi, phaûn öùng laïi ñoù con ngöôøi seõ
daàn tröôûng thaønh, ñaït ñeán töï do
thaät söï. Ñöùa con tröôûng thaønh trong
töï do vaø yeâu thöông laø ñöùa con ñoù
bieát töï nhaän ñònh ñeå phaùt trieån ñaày
ñuû nhaân baûn, tö caùch laøm con
(ngöôøi) cuûa noù. Bao laâu coøn duøng trí
khoân caùch ñuùng ñaén, thì ñöùa con
khoâng theå naøo ñi tôùi nhöõng keát luaän
ngöôïc vôùi trí khoân cuûa Ngöôøi Cha
Sieâu Vieät ñöôïc. Bôûi vì Ngöôøi Cha
Sieâu Vieät khoâng muoán mình laø ngöôøi
giaät daây vaø con cuûa mình laø nhöõng
con roái2. Caàn phaûi nhìn nhaän raèng:

2
Xem Coû daïi giöõa giöõa luùa ñoàng cuûa
20
Söï hieän höõu sieâu vieät cuûa moät OÂng
Trôøi khoâng heà caûn trôû vieäc hieän höõu
taát caû cuûa con ngöôøi cuøng vôùi töï do
cuûa noù.
Ñöùa treû seõ ra sao, moät Ivan seõ
ra sao neáu nhö cho raèng chæ töï do vaø
coù traùch nhieäm thaät söï khi gaït boû
moät OÂng Trôøi laøm mình ngoät ngaït
khoù chòu (theo quan nieäm hieän sinh
cuûa Sartre). Quaû theá “moïi söï ñeàu
ñöôïc thi thoá heát”; ngay trong khoaûnh
khaéc saùt na be beù maø Ivan lyù luaän
vôùi côn cöôõng khaùng cuûa y thì laäp
thôøi y loâi xoác ra caùi luaät taéc gieát
ngöôøi. Neáu moïi söï ñeàu ñöôïc pheùp thi
trieån thoï trì, thì y ñöôïc pheùp gieát
oâng boá (laø ngöôøi cha) cuûa y, hoaëc ít

Thomas H. Green, phaàn nhaäp ñeà vaø chöông

I.
21
ra cuõng haøi loøng chaáp nhaän ñeå cho
thieân haï gieát cha y.
Ñöùng tröôùc caùi “traêm naêm
trong coõi ngöôøi ta” “xoùt ngöôøi trong
hoäi ñoaïn tröôøng ñoøi côn” (Truyeän
Kieàu), “gaãm cöôøi hai chöõ nhaân tình
eùo le” (Luïc Vaân Tieân), “nghó mình,
mình laïi theâm thöông noãi mình”
(Cung Oaùn Ngaâm Khuùc) thì con
ngöôøi ta deã ñi ñeán phaûn khaùng theo
kieåu; “OÂng ñaáy ö ?”, “oâng khoâng coù
quyeàn theâm moät lôøi naøo3”, “vaäy côù gì
oâng xuoáng ñaây laøm phieàn chuùng
toâi?”, “vaäy baây giôø Chuùa ñeán gaây
phieàn toaùi cho chuùng toâi laøm gì ?”,
“Chuùa khoâng neân xuoáng traàn nöõa”,
“toâi khoâng bieát laø ai vaø khoâng muoán

3
Trong toaøn chöông, ít nhaát 4 laàn noùi leân
caâu naøy.
22
bieát” luoân, thì ñuùng laø phaûn khaùng
choái boû Sieâu Vieät, khöôùc töø OÂng
Trôøi, phuû nhaän Coõi Nguoàn cuûa mình.
Söï vuï ñeán nöôùc naøy thì khoûi caàn baøn
nöõa, taát caû nhöõng gì quy höôùng veà
Thöôïng Ñeá ñeàu bò gaït phaét ra ngoaøi
caû roài. Ñuùng laø moät cuoäc noåi loaïn
(rebellion) (nhö nhöõng ñöùa treû trong
lôùp hoïc), moät cuoäc caùch maïng
(revolution) (nhö bao cuoäc caùch maïng
ñaõ töøng dieãn ra). Phaûn khaùng giôø
ñaây khoâng coøn laø moät traïng thaùi
taâm lyù tieàn tröôûng thaønh nöõa roài.
Xin cuõng noùi theâm raèng lieàn
sau khi vieát nhö treân thì W. Barclay
chua theâm; – “and again and again
it is in the reaction that the danger
lies” (vaø coù moái nguy hieåm tìm aån
trong söï vuï phaûn khaùng töøng côn

23
ñoù)4. Nhö vaäy naåy sinh vaán ñeà laø
phaûn khaùng nhö theá naøo ? Ñöôïc
pheùp phaûn khaùng ñoù nhöng phaûi
laøm sao cho khoûi rôi toûm vaøo hoá
thaúm choái töø Coãi Nguoàn (vieát hoa)
cuûa mình.
b. Phaûn khaùng chaân chính
Con ngöôøi phaûn khaùng
(reactionist, rebel, reùvolteù) caøng
muoán vì con ngöôøi, vì cuoäc möu ích
cao caû nhaát cho con ngöôøi; töï do,
haïnh phuùc, chaân giaù trò cuûa con
ngöôøi thì hoï caøng ñaåy con ngöôøi ñeán
choã taøn ruïng vaø traïng thaùi thoâ thieån
sô ñaúng nhaát cuûa kieáp ngöôøi. Vì
chöng con ngöôøi phaûn khaùng moät
khi ñi ñeán choã choái boû Coãi Nguoàn

4
William Barclay, The Gospel of Matthew,
vol. 1, Scotland, 1975, tr. 64
24
cuûa mình, thay vì hôïp taùc vôùi vaø ñeå
cho Thöôïng Ñeá naâng leân, con ngöôøi
laïi khöôùc töø hoaëc loâi keùo Thöôïng Ñeá
xuoáng ngang baèng phaän ngöôøi leø teø
nhaát nhö mình, thì luùc ñoù thaät baát
haïnh laøm sao cho con ngöôøi.
Buøi Giaùng tieân sinh vieát raát
tuyeät vôøi trong lôøi töïa cuoán saùch
dòch Con Ngöôøi Phaûn Khaùng cuûa
Albert Camus raèng: “Tinh thaàn phaûn
ban sô phaùt khôûi töø moät coãi nguoàn
uyeân vieãn: taâm thöùc con ngöôøi töû
dieät nhìn ba boán trôøi phieâu phieâu
hoát hoát. Coõi theá voâ thöôøng, phong
caûnh ñeïp rung rinh, taám thaân phuø
du phaän moûng caùnh chuoàn, chòu xieát
bao baát coâng xoâ uøa veà ngöôïc ñaõi…
Phaûn khaùng coù nghóa laø: khoâng
ñaønh loøng chaáp thuaän söï traïng ngoån
ngang, tình huoáng nghieâng ngöûa ñoù

25
vaø gaéng goå taùi laäp moät coõi moäng thaùi
hoaø, moät Röøng Tía, moät Nieát Baøn,
moät con nöôùc Thieân Ñöôøng, moät Lyù
Thaùi Cöïc, moät Tröôøng Thaønh bao
boïc moät taâm thöùc, moät Ngoõ Haïnh
ñoùn môøi moät böôùc chaân, moät Thang
Maây in pha muøi höông Dó Thaùi, moät
Löu Toàn tröôøng taïi ñi doïc nhöõng
Toaø Thieân Nhieân saün ñuùc, saün ñaày,
saün ñuû, vaø saün saøng xieâu ruïng giöõa
bình minh…”5. Phaûn khaùng chaân
chính laø luoân “nhìn nhaän Ngaøi chæ
coù theå vöôït toâi töø chính chieàu saâu
thaân maät cuûa toâi. Nghóa laø Ngaøi coù
ñoù ñeå naâng keùo toâi leân, chöù khoâng
phaûi ñeå ñeø beïp toâi xuoáng”6. Phaûn

5
Albert Camus, Con ngöôøi phaûn khaùng, Buøi
Giaùng dòch, nxb Voõ Taùnh, tr. 5
6
Hoaønh Sôn, Daãn vaøo Trieát vôùi Trieát caên
baûn, Fullerton, 1995, tr. 162
26
khaùng chaân chính laø saün saøng chaáp
nhaän ñau ñôùn ñeå moå xeû nhöõng ung
nhoït aàm æ, roài ra seõ laø moät taâm hoàn
laønh maïnh, tröôûng thaønh trong an
bình, töï taïi, hoàn nhieân vaø haïnh
phuùc. Phaûn khaùng chaân chính khoâng
phaûi laø laàm laàm lì lì ñi xuoáng choán
buøn ñen, nhöng laø vaãy vuøng thoaùt ra
vaø höôùng thöôïng vöôn leân. Phaûn
khaùng khoâng phaûi nhö luõ hoïc troø
laøm loaïn trong lôùp hoïc ñeå roài “khoâng
kham noåi cuoäc noåi loaïn cuûa chính
mình” vì ñaõ “ñuoåi thaày giaùo ñi” maát
roài.
Taét laïi, phaûn khaùng chaân
chính, phaûn khaùng ñeå roài cuoái cuøng
chaáp nhaän Ñaáng Chaân Nhaân vieát
hoa vaø mình seõ trieån nôû ñaày ñuû xöùng
phaän thoï taïo vôùi hieän tính (what is)
maø Hoaù Coâng phuù cho.

27
 3. VAÁN ÑEÀ CAÊN BAÛN VAÃN LAØ TÖÏ
DO
Coù leõ trong toaøn boä chöông
“Vieân Ñaïi Phaùp Quan Toân Giaùo”, hai
chöõ töï do ñöôïc nhaán maïnh vaø laëp ñi
laëp laïi nhieàu nhaát. Thaät vaäy vaán ñeà
töï do ñaâu phaûi môùi coù töø hoài ngöôøi
ta laøm caùch maïng ñoøi töï do daân chuû,
giaûi phoùng noâ leä, daân ñen (ôû khoaûng
theá kyû XVII vaø XVIII), nhöng vaán ñeà
töï do ñaõ ñöôïc “raám traáu”7 vôùi con
ngöôøi xöa nhö traùi ñaát vaäy, tuyø hoaøn
caûnh thôøi cuoäc maø ôû nhöõng möùc ñoä
khaùc nhau. “Tuy ngaøy nay loaøi ngöôøi
chöa töï do heát, nhöng haàu nhö ai
naáy ñeàu yù thöùc quyeàn lôïi cuûa mình.
Hoï khoâng coøn nhìn töï do nhö moät
aân hueä, moät xa xæ phaåm nöõa. Töï do

7
Chöõ cuûa Cha Hoaønh Sôn.
28
ñaõ trôû thaønh leõ soáng cuûa phaàn ñoâng,
ít laø trong giôùi coù hoïc”8. Coù leõ caàn
phaûi khaúng quyeát laø ít ra noù “raám
traáu” ñaâu ñoù trong töøng con ngöôøi
treân coõi traàn naøy.
a. “Daèn vaët vì töï do”
Ñöùng tröôùc söï vuï hieän sinh
ñaày daãy nhöõng khaéc khoaûi öu tö
naøy, Thaùnh Augustinoâ ñaõ noùi moät
caâu thaám thía vaø ñöôïc Xuaân Ly
Baêng dòch thaønh thô: “Con ngöôøi
chöa ñöôïc voâ bieân, laø coøn thoån thöùc
öu phieàn thaéng naêm”9. Soáng trong
cuoäc nhaân sinh naøy, con ngöôøi coù raát
nhieàu noãi öu tö daèn vaët, vaø noãi daèn

8
Hoaønh Sôn, Tín lyù tinh yeáu, nxb tp. Hoà
Chí Minh, 1996, tr. 43
9
Phaùp ngöõ: “Car tu nous a fais pour Toi et
notre coeur est sans repos jusqu’aø tant qu’il
repose en Toi”.
29
vaët khaéc khoaûi aáy laø vì töï do. Cha
Hoaønh Sôn raát chí lyù khi vieát; Töï do
ñaõ trôû thaønh leõ soáng cuûa phaàn ñoâng,
ít laø trong giôùi coù hoïc. Moät con ngöôøi
caøng tröôûng thaønh, caû veà con ngöôøi
nhaân baûn vaø hoïc thöùc thì ngöôøi ñoù
seõ caøng nhaän ra leõ soáng thieát yeáu
cuûa hoï laø töï do. Con ngöôøi chæ soáng
troïn khi coù töï do10 ñaày ñuû troïn veïn.
Khi xaùc tín nhö vaäy thì töï do seõ laø
noãi daèn vaët ñeâm ngaøy trong hoï. Vaán
ñeà thieát thaân laø theá vaø seõ hieåu nhö
theá naøo khi ñem töï do daâng ñaët
döôùi chaân ngöôøi khaùc ñeå ñöôïc töï do?
Con ngöôøi khaéc khoaûi vì töï do, ñi
tìm töï do vaø hoï ñi vaøo meâ cung luaån

10
Loaïi tröø dính beùn ñeå ñöôïc töï do laø ñeà taøi
lôùn cuûa Cha Anthony de Mello thöôøng hay
ñeà caäp. Coù theå ñoïc: Cuoái cuøng ta cuõng töï do,
Con ñöôøng daãn ñeán yeâu thöông, Thöùc tænh…
30
quaån cuûa vaán ñeà. Hoï muoán töï do,
nhöng khoâng chòu ñöïng noåi töï do
ñích thöïc; “ñaùng leõ chieám laáy töï do
cuûa con ngöôøi thì Chuùa laïi cöù môû
roäng töï do theâm maõi !”. Ñuùng laø con
ngöôøi nöûa vôøi; nöûa vôøi hieän sinh,
nöûa vôøi phaûn khaùng vaø vì theá töï do
cuõng nöûa vôøi noát. Phaûn khaùng laø vì
muoán thoaùt ra khoûi moïi raøng buoäc,
goø boù, taát nhieân caû dính beùn nöõa.
Con ngöôøi phaûn khaùng chaân chính
vaø ñaùo cuøng vaán ñeà thì khi ñoù phaàn
thöôûng daønh cho hoï seõ laø töï do thaät
söï. Bao laâu coøn nöûa vôøi thì moïi söï seõ
tieáp tuïc nöûa vôøi vaø coù khi maét phaûi
sai laàm nöõa, theá roài dieät vong seõ luø
luø phuû kín phaän ngöôøi.
Con ngöôøi ta vaãn bieát: “OÂng
(Gieâsu Kitoâ) khoâng muoán töôùc boû töï
do cuûa con ngöôøi, neân ñaõ khöôùc töø

31
ñeà nghò ñoù (caùc caùm doã cuûa ma
quyû)”. Vaø vì con ngöôøi ñeán cuøng,
muoán con ngöôøi ñöôïc töï do thoaùt
khoûi aùch noâ leä söï döõ, neân Gieâsu Kitoâ
ñaõ ñaåy söï vuï ñeán ñænh cao nhaát cuûa
noù: Gieâsu phaûi quaèn quaïi treân khoå
giaù. Ñaâu phaûi deã daøng gì; “caùi ñeâm
Golgotha chæ coøn mang nghóa quan
troïng trong lòch söû loaøi ngöôøi, laø aáy
bôûi vì trong ñeâm taêm toái aâm u kia,
Thaàn Linh Thieâng Lieâng töï yù töø boû
moät caùch minh baïch moïi öu quyeàn
coá höõu cöïu truyeàn, Thaàn Linh
Thieâng Lieâng ñaõ chòu nhaãn naïi soáng
cuøng cöïc caùi thaûm kòch töû dieät, baèng
kieät taän mieân baïc bình sinh, chòu
ñöïng heát moïi thoáng khoå mang mang,
tuyeät voïng khaéc khoaûi taän cuøng.
“Eloi, eloi, lamma sabachtani ! Hôõi
Thöôïng Ñeá, hôõi Thöôïng Ñeá, vì sao

32
Thöôïng Ñeá boû rôi con !” Tieáng keâu
theâ thaûm ñoù cuûa Jeùsus, moái nghi ngôø
khuûng khieáp cuûa Jeùsus luùc haáp hoái…
töø ñoù, yù nghóa ñöôïc giaûi minh11. Côn
haáp hoái12 aét seõ nheï nhaøng, deã kham
chòu, neáu ñöôïc naâng ñôõ bôûi nieàm hy
voïng vôùi thieân thu. Nhöng muoán cho
Thaàn Linh phaûi laø moät con ngöôøi,
thì caàn phaûi ñeå cho Thaàn Linh tuyeät

11
Nhaán maïnh cuûa ngöôøi trích. Thaät thaám
thía ñieàu naøy bieát maáy khi xem Benhur,
The Robe.
12
Khoâng phaûi laø luùc gaàn cheát, luùc thaèng
ngöôøi chuaån bò boû coõi taïm naøy ñi veà vôùi moät
coõi khaùc, coõi trong nieàm tin laø Eden, laø Cöïc
Laïc Uyeân Vieãn môùi goïi laø haáp hoái, nhöng
haáp hoái coøn laø töøng phuùt giaây nhaân sinh
trong cuoäc ñôøi cuûa thaèng ngöôøi khaéc khoaûi
naøy (ngöôøi trích).
33
voïng”13. Thaät coøn gì hôn, gheâ gôùm
hôn khi thaèng ngöôøi ñoøi Con Ngöôøi
ít ra cuõng phaûi moät laàn tuyeät voïng
ñeå neùm muøi nhaân sinh; OÂng Trôøi ôi
haõy neùm muøi ñi coù theá OÂng seõ caûm
thoâng vôùi toâi. Phaûi chaêng OÂng Trôøi
khoâng thoáng hieåu noãi nieàm cuûa con
ngöôøi ? Phaûi chaêng OÂng Trôøi khoâng
caûm thoâng vôùi con ngöôøi ???
Thaèng ngöôøi cöù vaø phaûi khaéc
khoaûi daèn vaët nhö chính Con Ngöôøi
ñaõ töøng, vaán ñeà coøn laïi laø söï vuï hieän
sinh coù ñöôïc giaûi minh, coù höøng leân
aùnh töï do quang ñaõng hay khoâng ?
b. “Töï do löïa choïn”
Söï vuï hieän sinh, daèn vaët phaûn
khaùng roài phaûn khaùng daèn vaët taát

13
Albert Camus, Con ngöôøi phaûn khaùng,
Buøi Giaùng dòch, nxb Voõ Taùnh, tr. 100-101
34
caû ñeàu heä taïi ôû choã töï do löïa choïn
quyeát ñònh. “Söï töï do löïa choïn” naøy
laø “moät söùc naëng khuûng khieáp” ñang
ñeø beïp con ngöôøi, ñaây laø moät söï vuï
baát khaû thi. Coù leõ ñuùng theá, chæ coù
veà laïi vôùi “voâ bieân” roài thì môùi coù
theå höôûng neùm ñöôïc höông vò töï do
ñích thöïc maø thoâi. Bao laâu coøn taïi
theá naøy, baáy laâu con ngöôøi vaãn phaûi
khaéc khoûi trieàn mieân, vaãn caûm thaáy
mình chöa coù töï do thaät. Song con
ngöôøi phaûi khaéc khoaûi daèn vaët ñeå
thöùc tænh nhaän ra raèng mình phaûi
soáng trong cuoäc nhaân sinh naøy thoâi,
khoâng ñaâu khaùc mô hoà vieãn voâng;
ngay taïi ñaây, luùc naøy. Vaø roài ra seõ
soáng, soáng moät caùch töôi taén, maïnh
meõ, töï do vaø töï taïi.
Töï do löïa choïn trôû thaønh
gaùnh naëng bôûi vì noù ñi keøm vôùi

35
traùch nhieäm. Anh ñaõ töï do laøm vieäc
gì ñoù thì anh phaûi coù traùch nhieäm veà
vaán ñeà ñoù, maø traùch nhieäm nhaân
sinh thì lôùn quaù, caû moät heä luî tính
meänh ngaøn ñôøi. “Hay Chuùa queân
raèng con ngöôøi quyù troïng söï yeân oån
vaø thaäm chí caû caùi cheát hôn laø töï do
löïa choïn trong söï nhaän thöùc thieän
aùc ?”. Ñuùng vaäy, con ngöôøi ta öa
thích söï yeân oån, voâ can theo chieàu
höôùng yeám theá, ñaùnh maát chaân tính
cao caû cuûa mình. Vaâng, ñaây cuõng laø
töï do maø !
Thöôïng Ñeá vaãn ñeå con ngöôøi
töï do löïa choïn vaø con ngöôøi vaãn bieát
mình ñöôïc nhö vaäy; baùnh mì traàn
theá hay baùnh mì trôøi, phaûn khaùng
hay khoâng phaûn khaùng, nhìn nhaän
hay phuû nhaän OÂng Trôøi (ñeå roài mình
seõ laøm oâng trôøi !). Hoaøn toaøn töï do,

36
ngay caû töï do löïa choïn söï töï do. Raát
tieát ngaøy nay vaãn coøn coù quaù nhieàu
söï maát töï do caên baûn, chöa coù töï do
caên baûn thì laøm gì coù ñöôïc nhöõng söï
töï do thieâng lieâng cao quyù khaùc.
Toùm laïi, töï do cuûa con ngöôøi
phaûn khaùng giaûi thieâng vaø töï do cuûa
con ngöôøi phaûn khaùng chaân chính
cuõng ñeàu laø töï do nhöng khoâng gioáng
nhau ôû haäu quaû. Vaø con ngöôøi phaûi
chaáp nhaän haäu quaù ñoù chöù ñöøng
than thôû ta thaùn baûo mình bò eùp
buoäc, maát töï do laøm gì.
*
* *
Hình nhö trong baøi haùt naøo ñoù
cuûa Trònh Coâng Sôn coù caâu; ñôøi
ngöôøi nhö laù uùa vaø nôi Truyeän Kieàu
thì: “xoùt thay chieác laù bô vô, kieáp
traàn bieát giuõ bao giôø cho xong”, thaät

37
da dieát bieát bao khi phaûi ñöùng tröôùc
cuoäc traàn vôùi baøng baïc nhöõng nöôùc
maét vaø tieáng thôû daøi ngao ngaùn !
Phaûi ñoái dieän vôùi cuoäc nhaân sinh
naøy theá naøo ñaây ? Qua moät vaøi nhaän
ñònh raát sô saøi lan man ôû treân chæ
muoán guùt laïi moät ñieåm raát ñoäc ñaùo
cuûa baûn tröôøng ca; nuï hoân laúng laëng
vaø dòu daøng. Gieâsu Kitoâ laø vai chính
maø chaúng noùi gì caû, chæ nhìn vôùi aùnh
maét thoáng thieát caûm thoâng, toaû saùng,
caûm hoaù vaø maõnh lieät ñeå roài cuoái
cuøng ñi ñeán moät haønh ñoäng; hoân.
Quaù tuyeät vôøi ! Cuõng laø nuï hoân,
nhöng nuï hoân cuûa Judas xöa caøng
chua xoùt vaø tan hoang ñoå vôõ chöøng
naøo thì giôø ñaây nuï hoân cuûa Gieâsu
Kitoâ caøng ngoït ngaøo vaø coù söùc chöõa
laønh caøng gaáp ngaøn laàn hôn theá
nöõa. Vôùi con ngöôøi daèn vaët khaéc
38
khoaûi voâ löôïng veà söï vuï hieän sinh
naøy thì coøn nieàm an uûi vaø khích leä
naøo hôn nuï hoân dòu daøng ñaày caûm
thoâng vaø yeâu thöông nhö vaäy.

C. NOÄI DUNG
A. TOÙM TAÉT YÙ TÖÔÛNG CHÍNH............................. 3
B. MOÄT VAØI NHAÄN ÑÒNH ..................................... 7
1. SÖÏ VUÏ HIEÄN SINH ............................................ 7
a. Pheùp laï................................................. 8
b. Bí nhieäm ............................................. 11
c. Uy quyeàn ............................................. 13
2. CON NGÖÔØI PHAÛN KHAÙNG ................................ 17
a. Phaûi chaêng
khoâng ñöôïc phaûn khaùng ?.................. 19
b. Phaûn khaùng chaân chính ..................... 24
3. VAÁN ÑEÀ CAÊN BAÛN VAÃN LAØ TÖÏ DO ...................... 28
a. “Daèn vaët vì töï do” .............................. 29
b. “Töï do löïa choïn” ................................ 34
C. NOÄI DUNG ..................................................... 39

39
40