NHAÂN SINH QUAN TRIEÁT HOÏC

DUY VAÄT BIEÄN CHÖÙNG

Trong tieán trình thôøi gian, con ngöôøi
luoân laø trung taâm ñieåm cuûa lòch söû. Taát caû ñeàu
vaø döôøng nhö chæ xoaùy vaøo con ngöôøi vaø caùc
vaán ñeà cuûa con ngöôøi, vaø trieát hoïc cuõng theá.
Vôùi trieát hoïc thì chuùng haàu nhö ñeàu xoay quanh
vieäc giaûi quyeát caùc vaán ñeà nhaân sinh, luoân
muoán ñöa con ngöôøi ñeán chaân-thieän-myõ, hay ít
ra giaûm thieåu caøng nhieàu caøng toát nhöõng ñau
khoå, baát haïnh… maø con ngöôøi gaùnh chòu.
Soáng trong boái caûnh lòch söû phaùt trieån
daân toäc ñeán nay, chuùng ta deã coù nhöõng ñònh
kieán chaúng maáy thieän caûm vôùi trieát hoïc duy vaät
bieän chöùng, nhieàu khi daãn ñeán nghó sai veà quan
ñieåm cuûa trieát hoïc naøy.
A. MOÄT TAÁT YEÁU CUÛA LÒCH SÖÛ
Ngöôøi Vieät ta thöôøng baûo nhau:
ôû ñaâu cuõng coù anh huøng ôû ñaâu cuõng coù
thaèng khuøng thaèng ñieân. Chuùng ta coù
theå theâm cho ñaày ñuû hôn: thôøi naøo

1
cuõng coù kieåu nhö vaäy. Coù ñieàu laø moãi
thôøi moãi anh huøng, moãi thaèng khuøng,
thaèng ñieân khaùc nhau; thôøi naøo theá
naáy. Trieát hoïc khoâng phaûi laø moät
ngoaïi leä. Trong thôøi kyø coå ñaïi thì beân
Trung Quoác coù caùc hoïc phaùi: Nho Gia
(Khoång Töû, Maïnh Töû, Tuaân Töû), Ñaïo
Gia (Laõo Töû, Trang Töû)… coøn beân Hy
Laïp thì coù tröôøng phaùi Mileâ (Taleùt,
Anaximanñrô), tröôøng phaùi Pitago (Pi-
tagor),… Theo doøng thôøi gian nhöõng
tröôøng phaùi ñi tröôùc hoaëc ñaët neàn
moùng cho tröôøng phaùi ñi sau hoaëc seõ
laø caùi côù ñeå ñeû ra nhöõng hoïc thuyeát
nghòch laïi. Vaø hieän traïng xaõ hoäi laø yeáu
toá tieân quyeát ñeå taïo ra moät tröôøng
phaùi trieát hoïc. Hay noùi ngöôïc laïi vieäc
moät tröôøng phaùi trieát hoïc ra ñôøi laø
moät taát yeáu cuûa lòch söû. Chaúng haïn
nhö söï ra ñôøi cuûa trieát hoïc duy vaät
bieän chöùng.

2
 Tröôùc kia caùc tröôøng phaùi trieát
hoïc haàu nhö ñeàu thöøa nhaän yeáu toá taâm
linh, thaàn thieâng, duy taâm. Con ngöôøi
luoân chòu khuaát phuïc thaàn minh.
Böôùc sang theá kyû XVII, XVIII
khoa hoïc baét ñaàu phaùt trieån, caøng soâi
noåi hôn vaøo theá kyø XIX vôùi nhöõng
phaùt minh vó ñaïi: maùy ñieän (1845),
thuyeát tieán hoaù (Darwin)… töø ñoù phaùt
sinh xu höôùng ñöa con ngöôøi ñeán choã
loaïi tröø thaàn minh. Giôø ñaây con ngöôøi
chính laø thöôïng ñeá, thöôïng ñeá chính laø
con ngöôøi.
Nhôø vaøo nhöõng thaønh töïu khoa
hoïc aáy maø kinh teá cuõng phaùt trieån
theo. Song song vôùi söï phaùt trieån naøy
laø nhöõng hoá saâu cuûa söï giaàu-ngheøo, baát
coâng… Trong ñoù phaàn thieät thoøi thì
thuoäc con soá ñoâng hôn, raát ñoâng laø
nhöõng coâng nhaân, giai caáp voâ saûn.
Ngöôïc laïi nhöõng ngöôøi höôûng thuï thì

3
raát ít, ít hôn nhieàu laø giai caáp tö saûn.
Töø choã muoán giaûi quyeát nhöõng maâu
thuaãn giöõa hai giai caáp naøy maø trieát
hoïc duy vaät bieän chöùng ñaõ ra ñôøi.
Ngöôøi chuû xöôùng noù laø C. Maùc vaø Ph.
AÊngghen, cuoái cuøng ñöôïc phaùt trieån
saâu hôn bôûi Leânin.
B. CUOÄC NHAÂN SINH
1. Cuoäc nhaân sinh
“Con ngöôøi laø moät maàu nhieäm,
tröôùc heát vì noù laø 1 thöù bieân giôùi giöõa
hai theá giôùi - ..., nhö moät thöù chaân trôøi
giôùi haïn caùc vaät höõu hình vaø caùc vaät
voâ hình. Noù chìm saâu trong xaùc thòt;
nhöng laïi ñöôïc taùc thaønh baèng thaàn
khí; noù nghieâng veà vaät chaát, nhöng laïi
ñöôïc thu huùt veà phía Thieân Chuùa; lôùn
leân trong thôøi gian, nhöng hít thôû caùi
vónh cöûu; noù laø moät höõu theå cuûa thieân
nhieân vaø cuûa theá giôùi, nhöng noù sieâu

4
vieät treân vuõ truï baèng söï töï do cuûa noù
vaø khaû naêng keát hieäp vôùi Thieân
Chuùa”1. Thaät roái raém thay cho con
ngöôøi vöøa laø cuï theå maø laïi laø khoâng cuï
theå. Chuùng ta töôûng chöøng nhö con
ngöôøi laø moät chuoãi nhöõng voâ lyù, nhöõng
maàu nhieäm noái keát laïi vôùi nhau.
Con ngöôøi roái raém theá ñaáy
nhöng caùi cuoäc nhaân sinh cuõng chaû
keùm chuùt naøo caû. Con ngöôøi voán ñaõ
nhieâu kheâ laïi soáng trong cuoäc ñôøi maø:
“Kieáp sau xin chôù laøm ngöôøi, laøm ñoâi
caùnh nhaïn tung trôøi maø bay” (Taûn
Ñaø), hay “Saàu ñaõ chín xin ngöôøi thoâi
haõy haùi, nhaän toâi ñi daàu Ñòa Nguïc,
Thieâng Ñaøng” (Huy Caän). Caùi cuoäc phuø
sinh nay coøn mai maát. Ta caøng soáng,

1
Jean Mouroux, Quan nieäm Kitoâ giaùo veà con
ngöôøi, Traàn Thaùi Ñænh vaø Nguyeãn Bình Tónh dòch,
ÑCV Hueá, Löu haønh noäi boä, 1991, tr. 372-373.
5
caøng suy nghó thì oâi thaät voâ lyù thay
cuoäc nhaân sinh ! Ñöùng tröôùc caùi cheát
con ngöôøi ta caøng thaáy voâ lyù hôn nöõa.
Quaû laø “voâ lyù chuùng ta sinh ra, voâ lyù
chuùng ta laïi cheát ñi” (Sartre). Voâ lyù
ñaâu phaûi bôûi cuoäc ñôøi chæ coù toaøn nöôùc
maét, baát haïnh, ñaâu khoå… caùi maø khieán
con ngöôøi thaáy mình ñau khoå laø nöôùc
maét ñoù, nhöng cuõng coù ñoù nhöõng nuï
cöôøi, baát haïnh ñoù nhöng cuõng khoâng
thieáu nhöõng haïnh phuùc, ñau khoå ñoù
nhöng ñoàng thôøi coù ñoù nhöõng haân
hoan vui söôùng… Coù leõ vì coù ñoù nhöõng
haïnh phuùc, vui töôi, haân hoan nhöng
laïi höôûng quaù ít, hay coù caûm töôûng
chaúng höôûng chuùt naøo caû, chæ toaøn
soáng vôùi nhöõng caùi gì gì ñaâu neân con
ngöôøi thaáy ñôøi voâ lyù töø ñoù reân sieát ta
thaùn cuoäc ñôøi. Ñöùng tröôùc cuoäc nhaân
sinh nhö vaäy, moãi ngöôøi coù caùch haønh
xöû rieâng cuûa mình. Coù ngöôøi thì:

6
“Röôïu thô mình laïi vôùi mình, khi say
queân caû caùi hình phuø du” (Taûn Ñaø). Vaø
cuõng coù nhöõng con ngöôøi daán thaân cöùu
ñôøi, xaén aùo laøm moät caùi gì ñoù ñeå ñôøi
vôi bôùt suoái leä saàu. C. Maùc, Ph. AÊngg-
hen vaø Leânin thuoäc loaïi ngöôøi naøy
vaäy.

2. Cuoäc sinh quan döôùi caùi nhìn

cuûa trieát hoïc duy vaät bieän chöùng
Š Ñeïp laém moät trieát thuyeát: Con
ngöôøi aâu cuõng chæ laø moät naém tro taøn
roài seõ trôû laïi vôùi tro taøn. Ñieàu naøy
khoâng sai vôùi quan nieäm cuûa duy vaät
bieän chöùng veà con ngöôøi. Vôùi duy vaät
bieän chöùng vaät chaát laø treân heát vaø
tröôùc heát moïi söï. Vaø quy luaät cuûa vaät
chaát laø luoân bieán ñoåi; töø toå hôïp vaät
chaát tro taøn sang moät daïng thöùc tinh
thaàn vaø höõu cô cao caáp hôn hieän sinh
trong moät thaân theå vôùi möùc ñoä phöùc
7
hôïp ñeå roài laïi bieán ñoåi veà vôùi tro taøn
vôùi buïi ñaát.
Ñöùng tröôùc moät xaõ hoäi maø maâu
thuaãn giöõa giai caáp voâ saûn vôùi giai caáp
tö saûn ngaøy caøng gay gaét, maø giaûi
quyeát maâu thuaãn naøy laø gì neáu khoâng
phaûi laø ñem laïi söï bình ñaúng, aên no
maëc aám roài ñeán aên sung maëc söôùng
cho giai caáp voâ saûn. Daàn daàn yù höôùng
naøy khoâng döøng laïi ôû ñoù maø noù ñaõ trôû
thaønh caùch maïng, quyeát ñaáu tranh
ñaùnh ñoå chuû nghóa tö baûn ñeå chæ coøn
laïi xaõ hoäi coäng saûn chuû nghóa khoâng
giai caáp.
Ban ñaàu coøn chaáp nhaän soáng
chung hoaø bình, nhöng caøng veà sau thì
chæ coù moät soáng moät coøn. Ñieàu naøy
ñöôïc chöùng minh theo doøng lòch söû ñi
töø giai ñoaïn ñaàu C. Maùc vaø Ph. AÊngg-
hen (ngay caû Maùc veà sau cuõng ruùt ra
keát luaän veà söï taát yeáu phaûi thay theá

8
nhaø nöôùc tö saûn baèng moät nhaø nöôùc
kieåu môùi cuûa giai caáp voâ saûn) roài ñeán
Leânin, roài ñeán Trotsky, Stalin, Mao
Traïch Ñoâng… Bôûi vì ñaëc thuø nhaát cuûa
trieát hoïc duy vaät bieän chöùng laø tieán
ñeán thöïc tieãn caùch maïng ñaáu tranh vuõ
trang soáng coøn.
Chuùng ta phaûi nhìn nhaän caùi
raát ñeïp cuûa thuôû ban aáy cuûa trieát hoïc
duy vaät bieän chöùng. Lo cho ngöôøi neo
ñôn thaát theá, trieát hoïc duy vaät bieän
chöùng ñöùng veà phía ngöôøi yeáu ñeå
choáng laïi keû maïnh. Hoï quyeát taâm ñaøo
thaûi theá löïc cuûa giai caáp maø hoï cho laø
ñi boùc loät, ñaøn aùp. Hoï quyeát ñem laïi
haïnh phuùc, ñoäc laäp, töï do cho nhöõng
ngöôøi thuoäc giai caáp bò ñaøn aùp, bò boùc
loät, bò baát haïnh coøn laïi. Trieát hoïc duy
vaät bieän chöùng giöông cao ngoïn côø töï
do, daân chuû, bình ñaúng, baùc aùi. Vôùi lyù

9
töôûng nhö vaäy thaät ñaùng traân troïng
bieát bao.
Thaät ñeïp thay neáu coù moät xaõ
hoäi maø con ngöôøi soáng chan hoaø vôùi
nhau, töông thaân töông aùi, moät taäp
theå maø moät ngöôøi vì moïi ngöôøi, moïi
ngöôøi vì moät ngöôøi, nôi ñaây khoâng coù
giaøu ngheøo, sang heøn, khoâng coù phaân
bieät ñoái xöû, taát caû ñeàu laø cuûa chung ñoù
maø cuõng laø rieâng ñoù, tuyø nhu caàu cuûa
moïi ngöôøi; laøm chung, ñeå chung, aên
chung, moïi ngöôøi ñeàu ñöôïc tö do trong
taát yeáu… Ñaây quaû laø moät xaõ hoäi lyù
töôûng maø moïi ngöôøi ñeàu haèng mô öôùc
töø bao ñôøi. C. Maùc vaø Ph. AÊngghen
ñöùng tröôùc nhöõng baát coâng maâu thuaãn
cuûa xaõ hoäi ñöông thôøi ñaõ ñeà xöôùng
trieát hoïc duy vaät bieän chöùng cuõng chæ
mong ñöa xaõ hoäi loaøi ngöôøi ñaït ñeán
choã nhö vaäy; höôûng thieân ñaøng ngay
choán traàn gian naøy. “The goal is com-

10
munism, under which no one is de-
pendent upon another, no one can be-
come the commodity of another, and
the development of the individual be-
comes the condition making possible
the development of everyone”2. (Muïc
ñích laø chuû nghóa coäng saûn, trong cheá
ñoä naøy khoâng ai phuï thuoäc vaøo ai,
khoâng ai coù theå trôû thaønh haøng hoaù
cuûa nhau, vaø söï phaùt trieån caù nhaân trôû
thaønh ñieàu kieän ñeå moïi ngöôøi coù theå
phaùt trieån).
Thöïc teá cho ñeán nay thì lyù töôûng
kia cuõng chæ laø moät ñoáng lyù thuyeát
khoâng hôn khoâng keùm. Vôùi chuû thuyeát
naøy, moät Lieân Xoâ huøng maïnh roài cuõng
ñaõ ñi veà ñaâu ! Ba Lan nöõa !!… Coøn Vieät
Nam ta phaûi coâng baèng maø noùi ngöôøi

2
Reneù Latourelle – Rino Fisichella, Dictionary of
Fundamental Theology, ST PAULS, 1994 tr. 476.
11
mình khoân thaät, nhöng neáu khoâng thöùc
thôøi ñoåi môùi trieät ñeå hôn, thaät söï vì lôïi
ích chung hoaøn toaøn hôn thì lieäu seõ
choáng ñôõ ñöôïc chöøng naøo, ai daùm
khaúng ñònh tröôùc ñöôïc ñieàu gì !
Lyù töôûng thì ñeïp thì hay ñaáy
song ñaâu coù nghóa laø nhaát ñònh phaûi
theo ! Nhieàu khi phaûi chaáp nhaän ôû
tình traïng thaáp hôn, gaàn gaàn ñöôïc
chöøng naøo hay chöøng ñoù, ñöôïc theá
cuõng laø quyù laém roài. Chính thöïc teá laø
thaày cuûa moïi oâng thaày veà lónh vöïc naøy
ñaõ daïy chuùng ta nhö vaäy ñoù. Chuùng ta
thaám thía ñieàu naøy quaù nhieàu töø
nhöõng baäc cao minh ñi tröôùc ñeán ngay
ñôøi soáng haèng ngaøy cuûa chuùng ta.
ÔÛ ñaây chöa keå tôùi yeáu toá con
ngöôøi ñöa lyù töôûng ñoù vaøo thöïc teá vaø
hoaøn caûnh cho lyù töôûng aáy ñôm hoa
keát quaû. Moät lyù töôûng ñeïp bôûi moät con
ngöôøi ñeïp thì ngöôøi thöïc haønh lyù

12
töôûng ñoù cuõng ñöôïc ñoøi hoûi phaûi nhö
theá naøo ñoù chöa daùm noùi laø phaûi soáng
hoaøn toaøn lyù töôûng ñeïp aáy. Coù theá môùi
töông xöùng, môùi thuyeát phuïc noåi chöù !
Nhö moät Gieâsu rao giaûng yeâu thöông
thì ngaøi ñaõ soáng yeâu ôû ñænh cao nhaát
cuûa tình yeâu; cheát cho ngöôøi mình yeâu,
vaø caùi lyù töôûng ñoù toàn taïi ñöôïc laø nhôø
caùc ñeä töû trung thaønh soáng vaø cuõng
rao giaûng nhö theá… Noùi chung moät lyù
töôûng cho duø noù coù ñeïp ñeán ñaâu chaêng
nöõa cuõng theá, ñeå trôû thaønh thöïc teá thì
phuï thuoäc vaøo raát nhieàu yeáu toá. Ñaõ goïi
laø lyù töôûng thì töï noù chöa phaûi laø thöïc
teá.
Taét moät lôøi, chuùng ta cuõng caàn
phaûi nhìn nhaän caùi ñeïp cuûa quan nieäm
veà cuoäc nhaân sinh trong trieát hoïc duy
vaät bieän chöùng, ít ra laø töï thaân ôû luùc
ñaàu.

13
 Š Coøn ñoù nhöõng caùi chöa ñeïp:
Vôùi söï soâi noåi, doàn daäp cuûa söï phaùt
trieån khoa hoïc, kyõ thuaät, kinh teá, trieát
hoïc (xin nhaéc laïi trong ñoù coù söï ra ñôøi
cuûa trieát hoïc duy vaät bieän chöùng, moät
böôùc ngoaët trieát hoïc ñöôïc ñaùnh giaù raát
cao trong giai ñoaïn naøy)… hoïc giaû
Nguyeãn Hieán Leâ vieát trong boä Lòch söû
theá giôùi: “Chuùng ta ñaõ thoâng minh ngöï
trò muoân loaøi, chieán thaéng caû Hoaù
coâng thì khoâng leõ naøo khoâng giaûi quyeát
ñöôïc vaán ñeà sinh toàn vaø haïnh phuùc
cuûa mình. Chuùng ta ñöông ôû trong moät
thôøi kyø khuûng hoaûng, töông lai muø muø
chæ vì khoa hoïc môùi xuaát hieän, chuùng
ta chöa kòp nghó caùch kheùo söû duïng noù
ñaáy thoâi”3. Khoâng bieát khi naøo seõ
thaønh hieän thöïc, chính hoïc giaû

3
Nguyeãn Hieán Leâ – Thieân Giang, Lòch söû theá giôùi,
cuoán IV, nxb Vaên Hoaù, 1995 tr. 270.
14
Nguyeãn Hieán Leâ hay baát kyø hoïc giaû
uyeân baùc naøo khaùc cuõng khoâng ñöa ra
ñöôïc moät moác thôøi gian naøo cuï theå caû !
Vaán ñeà con ngöôøi laø gì ? Cuoäc soáng laø
chi ? Töø ñaâu ? Roài veà ñaâu ?… Nhöõng
caâu hoûi xöa nhö traùi ñaát aáy taát caû vaãn
coøn ñoù vôùi daáu chaám löûng to töôùng.
Con ngöôøi ñaâu chæ ñôn giaûn aên
no maëc aám. Ñaâu phaûi nhö con traâu
saùng sôùm toáng cho môù coû rôm aên no
roài daãn ra ñoàng caày caày böøa böøa, ñeán
tröa luøa veà chuoàng ñeå cho naèm ñoù roài
laïi cho aên, laïi ra ñoàng caày böøa, khi
naøo nhôùp thì taém, khi naøo ñau thì
thuoác men. Con ngöôøi cuõng chæ coù vaäy
thoâi aø ! Vôùi duy vaät bieän chöùng thì
caøng chæ coù vaäy. Con ngöôøi aâu cuõng chæ
laø moät hoãn hôïp goàm: 65% oâxy, 18,5%
caùcbon, 1,5% canxi… Vaø neáu nhö coù
moät caùi gì ñoù meânh moâng, sieâu vieät
vöøa ñuïng chaïm ñeán con ngöôøi maø laïi

15
naèm ngoaøi taàm tay con ngöôøi, vöøa raát
thieát thaân vôùi con maø laïi vöøa vöôït quaù
söï suy hieåu cuûa con ngöôøi thì chaúng
qua cuõng chæ laø thaønh quaû cuûa lao
ñoäng saûn xuaát vaät chaát. Vì theo quan
nieäm cuûa duy vaät bieän chöùng thì baûn
thaân con ngöôøi ñöôïc taïo ra moät caùch
tieân quyeát töø lao ñoäng saûn xuaát. Coù
thaät chæ ñôn giaûn vaäy khoâng ? Caâu hoûi
naøy thaät khoù ñeå traû lôøi coù hay laø
khoâng. Song coù moät söï thaät laø ñaâu
phaûi moïi phaåm giaù cuûa con ngöôøi chæ
thuaàn do quaù trình chuyeån ñoåi cuûa vaät
chaát taïo neân. Con ngöôøi chaéc chaén
phaûi khaùc caùi baøn, caùi gheá… chöù. Ngaøy
nay vôùi nhöõng maùy ñieän toaùn chuùng ta
töôûng chöøng nhö ñoù laø nhöõng baûn sao
cuûa con ngöôøi. Nhöng khoå noãi chuùng ta
cöù ñaùnh ñaäp, chöûi ruûa nhöõng maùy ñieän
toaùn ñoù thöû xem. Ñuùng laø chai nhö ñaù.
Coøn vôùi con ngöôøi chöa noùi ñeán chuyeän

16
ñaùnh ñaäp, nhöng chæ caàn moät caâu noùi
xuùc phaïm ñeán töï aùi thoâi, ñuïng chaïm
moät tí ñeán caùi TOÂI thoâi, cöù thöû xem aét
seõ bieát. Trong cuoäc soáng naøy ñaâu chæ
aên ngon, maëc ñeïp. Moät nhaän xeùt thaät
khoù hieåu: töø tröôùc ñeán nay, ngöôøi treân
theá giôùi duøng ñoà Myõ nhieàu, nhôø Myõ
giuùp ñôõ nhieàu, nhöng oaùi aêm thay
ngöôøi ta cuõng gheùt Myõ raát nhieàu !
Vaät chaát coù tröôùc yù thöùc, vaät
chaát quyeát ñònh yù thöùc maø sao vaäy nhæ
? Chuùng ta ñang ñoùi coàn caøo, ai ñoù cho
chuùng ta moät oå baùnh mì, thì thaät
tuyeät vôøi. OÅ baùnh mì (vaät chaát) ñoù seõ
giaûi quyeát ñöôïc côn ñoùi cuûa toâi thì chaéc
chaén toâi phaûi bieát ôn oå baùnh mì, ngöôøi
cho baùnh mì (yù thöùc) chöù. Nhöng thöïc
teá ñaâu phaûi theá. Anh thöû tròch thöôïng,
khinh khi (thaùi ñoä boá thí) vöùt oå baùnh
mì ñoù thì chæ coù choù môùi chaïy laïi löôïm
chöù ngöôøi thì khoâng chaéc ñaâu. Duøng töø

17
khoâng chaéc laø vì neáu chaïy laïi löôïm thì
coù caùi gì ñoù gaàn vôùi con choù maát roài.
Coù theá chuùng ta môùi thöôøng noùi: aùc
thuù, maát tính ngöôøi. Ngöôøi ñoù maø sao
laïi maát tính ngöôøi, aùc thuù nhæ ! Bieân
giôùi giöõa con ngöôøi vaø con vaät, hay caùi
bieân giôùi ñeå xaùc ñònh con ngöôøi vôùi
nhöõng vaät chaát khaùc quaû khoù nhaän ra
quaù, mong manh quaù ! Ñaáy laø chöa keå
ñeán ñôøi soáng ngheä thuaät cuûa con
ngöôøi. Vì ngheä thuaät cuõng laø moät theå
hieän ngöôøi raát ngöôøi.
Duø muoán duø khoâng, thì cuõng
phaûi nhìn nhaän: “Söï thaät khoa hoïc
cuõng chæ thu heïp giöõa voøm trôøi khaû
giaùc naøy thoâi. Theá maø tö töôûng thì
muoán vöôït xa theâm maõi, tôùi nhöõng
vuøng thieâng lieâng hôn cuûa taâm hoàn, vaø
cao sieâu hôn nöõa cuûa sieâu vieät, sieâu
nhieân. Voït leân hoaøn toaøn töø suy tö, tö
töôûng khoâng cuï theå baèng khoa hoïc,

18
nhöng tieán xa hôn haún khoa hoïc nhôø
ñoøn baåy cuûa lyù luaän thuaàn tuyù. Ñieåm
yeáu cuûa tö töôûng laø khoâng theå kieåm
chöùng ñöôïc baèng quan saùt vaø thí
nghieäm. Nhöng choã yeáu cuûa noù cuõng
chính laø choã cao quyù cuûa noù. Cao quyù,
vì noù muoán vöôït voøm trôøi khaû giaùc
chaät heïp ñeå tìm ra neàn taûng, yù nghóa
vaø cöùu caùnh cho taát caû, cho chính khoa
hoïc cuõng nhö cho cuoäc soáng, cho caû
kinh teá, chính trò vaø ñaáu tranh caùch
maïng nöõa. Phaûi, neáu ñôøi ngöôøi khoâng
coù moät yù nghóa !
Ñôøi ngöôøi phaûi coù moät yù nghóa,
thì môùi ñaùng soáng. Vaø ñeå coù yù nghóa
nhö theá, noù phaûi coù moät cöùu caùnh vöôït
xa hôn söï soáng vaät chaát, vöôït xa hôn
toaøn boä theá giôùi vaät chaát naøy”4.

4
Hoaønh Sôn, Tín Lyù Tinh Yeáu, nxb Tp. Hoà Chí
Minh, 1996, tr. 15.
19
C. KHEN HAY CHEÂ !
Vôùi raát nhieàu haïn cheá, chaéc
chaén nhöõng gì neâu treân coøn raát cheäch
choaïc, vaø nhieàu khieám khuyeát sai laàm,
xin chaân thaønh ñoùn nhaän söï chæ giaùo.
Ñöùng tröôùc vaán ñeà nhö vaäy,
khoâng bieát neân khen hay neân cheâ.
Thieát nghó vaán ñeà giôø ñaây khoâng phaûi
laø khen hay cheâ. Quan heä ôû choã laø
nhöõng gì chöa ñöôïc thì caàn phaûi boå
tuùc, söûa ñoåi ñeå cho ñöôïc, nhöõng gì ñaõ
ñöôïc ñaõ toát thì caàn ñöôïc phaùt huy ñeå
khoâng gì hôn ngoaøi vieäc höôùng ñeán
moät xaõ hoäi coâng baèng, vaên minh vaø
chan hoaø tình ñoàng loaïi vôùi nhau hôn.
Xin ghi laïi ñaây yù kieán cuûa ngöôøi
trong cuoäc: “Ngaøy nay hôn bao giôø heát
yeâu caàu boå sung vaø phaùt trieån lyù luaän
cuûa trieát hoïc Maùc-Leânin laø raát caáp

20
thieát”5. “Trong ñieàu kieän theá giôùi hieän
nay ñang coù nhieàu bieán ñoäng lôùn,
khoâng taêng cöôøng toång keát kinh
nghieäm thöïc tieãn, khoâng tieáp tuïc phaùt
trieån lyù luaän cuûa chuû nghóa Maùc-Leânin
trong ñoù coù trieát hoïc Maùc-Leânin, …
chuùng ta seõ bieán lyù luaän Maùc-Leânin
thaønh caùc coâng thöùc giaùo ñieàu cöùng
nhaéc, xa rôøi thöïc tieãn, vaø chuùng ta seõ
khoâng hieåu ñöôïc bieän chöùng cuûa söï
vaän ñoäng xaõ hoäi. Töø ñoù khoâng theå xaây
döïng thaønh coâng chuû nghóa xaõ hoäi
ñöôïc”6.

THÖÛ SO SAÙNH
NHAÂN SINH QUAN TRIEÁT HOÏC

5
Buøi Thanh Quaát, Lòch Söû Trieát Hoïc, nxb Giaùo
Duïc, 2001, tr 440.
6
sñd, tr. 449.
21
 DUY VAÄT BIEÄN CHÖÙNG VÔÙI
NHAÂN SINH QUAN NHO GIAÙO
Cuoäc ñôøi laø gì nhæ ? Gay go quaù ! Maø
cuõng ñôn giaûn quaù ! Cuoäc ñôøi laø cuoäc ñôøi,
theá thoâi ! Noùi vaäy nhöng maø khoâng phaûi vaäy .
Cho ñeán nay chaúng coù ñònh nghóa, quan nieäm
nhaát thoáng naøo veà cuoäc ñôøi caû. Moãi ngöôøi
moät veû. Moãi heä thoáng trieát lyù moät kieåu.
Khi ñôøi soáng con ngöôøi coøn baùn khai,
vaên minh coøn leø teø chöa ñeán ñaâu thì töôûng
chöøng vieäc ngöôøi ta luùng tuùng tröôùc vaán ñeà
nhaân sinh laø moät taát yeáu. Nhöng töø luùc khoa
hoïc ra ñôøi vaø caøng ngaøy caøng phaùt trieån, luùc
maø con ngöôøi ta töôûng chöøng nhö töï mình coù
theå giaûi quyeát ñöôïc moïi vaán ñeà veà mình, veà
cuoäc soáng, thì ngöôøi ta caøng hôõi oâi hôn !
Phöông Ñoâng thì höôùng nhìn ra phöông Taây,
phöông Taây thì laïi tìm veà phöông Ñoâng ! Taát
caû chæ mong muoán ñöôïc bieát hôõi con ngöôøi
mi laø ai ? cuoäc soáng naøy laø gì ? Vaø roài con
ngöôøi vaãn khaéc khoaûi trieàn mieân tröôùc cuoäc
soáng !
22
A. CON NGÖÔØI DUY VAÄT
Hoûi anh caàn gì ñeå soáng ? Chuùng
ta seõ traû lôøi ngay laø toâi caàn côm aên, aùo
maëc, roài xa hôn ñoà duøng tieän nghi… ñeå
soáng. Theá ñaáy, moät con ngöôøi traàn
truïi, caàn gì hôn ! Khoâng chæ coù vaäy
trong xaõ hoäi ngaøy nay, cuoäc soáng con
ngöôøi caøng gaén chaët vôùi bao nhieâu laø
vaät duïng tieän nghi. Coù vieät kieàu ôû Myõ
veà thaêm ngöôøi thaân ôû mieàn queâ maø chæ
ôû ban ngaøy gì ñoù coøn toái laïi vöôït maáy
chuïc caây soá ra khaùch saïn ôû thaønh phoá
ñeå nguû ñeâm. Truyeän coù thaät haún hoi
vôùi lyù do raát ñôn giaûn laø ôû nhaø queâ
khoâng ñuû tieän nghi ! Thôøi naøo cuõng
vaäy thoâi. Caøng nhieàu tieàn laém cuûa
trong tay thì ngöôøi ta caøng lónh kónh
vôùi ñuû thöù vaät chaát quanh mình, ngöôøi
ta caøng caûm thaáy thì mình coù ñuû thöù
nhu caàu caàn ñöôïc thoaû maõn. Ngöôïc laïi,
moät con ngöôøi ngheøo rôùt muøng tôi, thì
23
chaúng nghó gì hôn ngoaøi taám aùo che
mình, ngaøy ba böõa coù aên laø cuoäc soáng
cuûa hoï quaù tieân roài.
Coù leõ vì thaáy vaät chaát quaù gaén
chaët vôùi ñôøi soáng con ngöôøi maø trieát
hoïc duy vaät bieän chöùng ra ñôøi. Nhöõng
ngöôøi ñeà xöôùng chuû thuyeát naøy chaéc
khoâng mong gì hôn laø ñem laïi cho moïi
ngöôøi nhöõng tieän nghi vaät chaát toái
thieåu ñeå soáng xöùng phaän ngöôøi. Söï
thaät coù phaûi vaäy khoâng ? Ñaëc bieät vôùi
trieát hoïc duy vaät bieän chöùng Maùc-
Leânin ! Ñoái vôùi quan ñieåm naøy nhaän
ñònh: lòch söû taát caû caùc xaõ hoäi coù giai
caáp cho ñeán ngaøy nay chuû yeáu laø lòch
söû ñaáu tranh giai caáp. Chöõ ñaáu tranh ôû
ñaây coù nghóa laø “söï taùc ñoäng laãn nhau,
baøi tröø laãn nhau, phuû ñònh laãn nhau,
höôùng vaøo nhau maø chuyeån hoaù” (Th.
20). Chuyeån hoaù veà ñaâu ? Coù leõ, vì vaät
chaát laø treân heát, neân muïc ñích cuoái

24
cuøng cuûa cuoäc chuyeån hoaù kia cuõng chæ
ñöa con ngöôøi ñeán choã ñöôïc thoaû maõn
nhöõng gì laø vaät chaát nhaát thoâi !
Ñoàng yù raèng vaät chaát raát caàn
cho cuoäc soáng. Nhöng cuoäc soáng con
ngöôøi ñaâu chæ döøng laïi coù vaäy !
Beân trôøi Taây laø theá. Coøn beân
trôøi Ñoâng, maëc duø boái caûnh lòch söû
khaùc nhau, nieân ñaïi khaùc nhau, nhöng
moät Khoång Töû cuõng aáp uû trong loøng
noãi khaùt khao cöùu nhaân ñoä theá. Nhìn
thaáy caûnh ñôøi laàm than cuûa bieát bao
nhieâu con ngöôøi, nhìn thaáy söï xuoáng
caáp cuûa xaõ hoäi phong kieán (vua chuùa
beâ tha, daâm ñaõng…, daân tình thì cöôùp
boùc, ñoùi khoå…), oâng cuõng khoâng mong
gì hôn laø vua toâi cuøng soáng chung
trong caûnh thaùi bình roài thònh vöôïng.
Gaïch chaân cuïm töø cuøng soáng chung ôû
ñaây laø coù yù muoán noùi ñeán moät ñieåm raát
khaùc cuûa trieát hoïc nho gia so vôùi trieát

25
hoïc duy vaät bieän chöùng. Ñöùng tröôùc
nhu caàu caàn ñöôïc ñaûm baûo nhöõng vaät
chaát toái thieåu nhaát cho cuoäc soáng cuûa
moät con ngöôøi thì phaùi nho gia vaãn hoâ
haøo moät söï hoaø hôïp giöõa vua toâi
(nhöõng keû thoáng trò vaø nhöõng ngöôøi bò
trò), ngöôïc laïi duy vaät bieän chöùng phuû
nhaän söï hieän höõu cuûa giai caáp ñoái laäp,
khoâng chaáp nhaän soáng chung hoaø
bình. Töùc laø moät beân chaáp nhaän söï toàn
taïi cuûa caû hai giai caáp, giai caáp bò trò
vaø giai caáp thoáng trò, giai caáp ñi boùc
loät vaø giai caáp bò boùc loät, coøn beân kia
thì khoâng, giai caáp thoáng trò, giai caáp
ñi boùc loät nhaát ñònh phaûi cuùt xeùo, bieán
maát.
Ñoái vôùi nhaân sinh quan trieát
hoïc duy vaät bieän chöùng thì cuoäc ñôøi
naøy chæ coù moät mình giai caáp voâ saûn
maø thoâi. Anh sinh toàn laø anh voâ saûn,

26
anh deïp ñi söï tö höõu. Coøn tieåu tö saûn
hay tö baûn laø phaûi loaïi tröø taän goác !
Ñuùng laø vaät chaát ! OÂxy laø oâxy
(ngöôøi bò ñaøn aùp, boùc loät) coøn hyñroâ laø
hyñroâ (nhöõng ngöôøi ñi ñaøn aùp, boùc loät).
Chuùng ta khoâng theå hoaø mình vaøo
nhau ñöôïc. Vì neáu vaäy thì oâxy ñaâu coøn
laø oâxy, hyñroâ ñaâu coøn laø hyñroâ, coøn
chaêng laø moät hôïp chaát môùi ra ñôøi; ñoù
laø H20 (nöôùc). Theá ñaáy, giöõa hai giai
caáp ñoái laäp nhau khoâng theå ñoäi trôøi
chung ñöôïc.
Song coù leõ, vì nhìn thaáy cuoäc
ñôøi ñaâu phaûi vaäy neân phaùi nho gia vaãn
nhìn nhaän giaù trò cuûa vaät chaát nhöng
khoâng quaù ñeà cao. Chuùng ta vaãn thaáy
tö töôûng cuûa Tuaân Töû mang ñaëc saéc
chuû nghóa duy vaät thoâ sô. Khoång Töû
vaãn tin vaøo söï vaän haønh bieán hoaù
khoâng ngöøng cuûa söï vaät. Vaø caùi cuoäc
vaän haønh kia raát quyeát ñònh ñeán con

27
ngöôøi, ñeán cuoäc soáng cuûa con ngöôøi.
Cuoäc soáng con ngöôøi ra laøm sao thì tuyø
thuoäc vaøo möùc ñoä tuaân theo söï vaän
haønh bieán hoaù ñoù. Phaùi nho gia vaãn
quan nieäm vua phaûi cho ra vua, toâi
phaûi cho ra toâi. Cöù soáng ñuùng ñòa vò
cuûa mình laø toát laém roài. Nho gia
khoâng chuû tröông loaïi tröø vua chuùa,
khoâng xoaù boû cheá ñoä phong kieán.
Con ngöôøi vaät chaát theo kieåu
duy vaät bieän chöùng laø con ngöôøi hoaøn
toaøn chòu phuï thuoäc vaøo vaät chaát, vì
vaät chaát quyeát ñònh yù thöùc maø !
Chuùng ta cuõng ñaõ töøng bieát
ñöôïc, hay chính chuùng ta töøng traûi
trong cuoäc soáng, con ngöôøi cuõng chæ laø
moät ñoäng vaät cao caáp maø thoâi, may maø
coøn nhìn ra ñöôïc söï cao caáp cuûa loaïi
ñoäng vaät naøy, cuõng chæ laø söï tieán hoaù
ñi töø voâ cô ñeán höõu cô, töø voâ sinh ñeán
höõu sinh. Chuùng ta töøng nghe ñaây ñoù

28
nhöõng tin, nhö ngöôøi aên thòt ngöôøi,
meï aên thòt con, anh em aên thòt laãn
nhau, chaúng haïn naïn ñoùi naêm 1945 ôû
ngoaøi Baéc, trong thôøi gian soâi ñoäng
vöôït bieân… Neáu nhö vaäy khoâng phaûi laø
ñoäng vaät thì laø thöù gì ñaây ? Moät ñoäng
vaät raát ö laø ñoäng vaät. Hay chuùng ta
thöû ñi ñeán nhöõng vuøng queâ ngheøo
chöùng kieán caûnh ngöôøi daân baàn cuøng
sinh soáng, coøn thua xa moät con choù
cuûa nhaø giaøu ôû thaønh phoá ! Theá ñaáy,
duø muoán duø khoâng vaät chaát cöïc kyø
quyeát ñònh cuoäc soáng con ngöôøi ! Giaøu
ngheøo sang heøn, hay ngay caû nhöõng söï
tröøu töôïng; haïnh phuùc, tình caûm… cuõng
ñeàu ñöôïc ño baèng vaät chaát. Ñieàu naøy
caøng roõ hôn trong xaõ hoäi ngaøy nay.
Anh nhaø cao cöûa roäng, xe sang troïng
laø anh haïnh phuùc. Anh taëng quaø caøng
nhieàu tieàn laø anh caøng theå hieän tình

29
caûm cuûa anh vôùi ngöôøi ñöôïc anh trao
quaø v… v… Taát caû coù thaät theá khoâng !
Noùi chung ôû ñaây caû hai tröôøng
phaùi trieát hoïc ñeàu nhìn nhaän giaù trò
cuûa vaät chaát trong cuoäc soáng con
ngöôøi. Cuoäc nhaân sinh maø con ngöôøi
ñang soáng raát caàn vaät chaát. Song duy
vaät bieän chöùng thì hoaøn toaøn gaén chaët
cuoäc nhaân sinh naøy vôùi vaät chaát, coøn
trieát hoïc nho giaùo thì khoâng quaù gaén
chaët nhö vaäy.
B. CON NGÖÔØI DUY TAÂM
Chuùng ta vöøa löôùt qua con ngöôøi
vaät chaát, moät cuoäc nhaân sinh raát vaät
chaát trong nhaân sinh quan cuûa trieát
hoïc duy vaät bieän chöùng vaø trieát hoïc
nho giaùo. Coù theå noùi duy taâm vaø duy
vaät laø hai phaàn raát caên baûn trong cuoäc
soáng con ngöôøi.

30
 Moät caùch naøo ñoù cho duø duy vaät
chaêng nöõa cuõng khoâng theå phuû nhaän
yeáu toá duy taâm ñöôïc. Chuùng ta bình
taâm moät chuùt, ñöøng coá chaáp, ngay caû
nhöõng ngöôøi duy vaät cuõng phaûi nhìn
nhaän coù moät caùi gì ñoù, chöa daùm noùi
duy taâm, trong cuoäc soáng naøy cuûa con
ngöôøi raát thaâm saâu, sieâu vieät. Neáu laø
duy vaät hoaøn toaøn thì laøm gì coù
chuyeän coâng taâm lieâm chính, laøm gì coù
chuyeän löông tri, laøm gì coù chuyeän
töôûng vôùi nhôù nhöõng ngöôøi ngöôøi ñaõ
khuaát (nhöõng anh huøng lieät só)… Anh
caøng phuû nhaän duy taâm, anh caøng toân
thôø duy vaät thì töï nôi anh ñaõ noùi leân
anh laø duy taâm roài. Anh duy taâm thôø
Chuùa, thôø Phaät, thôø Ñöùc Khoång, coøn
anh duy vaät cuõng thôø duy vaät, thôø
Maùc-Leâ ñaáy thoâi.
Trong cuoäc soáng, theo baûn tính
töï nhieân khi gaëp chuyeän thì ngöôøi ta

31
thöôøng ñi vaùi töù phöông. Ñaâu phaûi laø
chuyeän hieám khi moät ngöôøi löông ñi
khaán Ñöùc Meï beân Coâng giaùo, khoâng
phaûi laø phaät töû maø laïi ñi caàu Boà Taùt
cuûa Phaät giaùo. Moät caùch tìm aån, duy
taâm vaãn ñaâu ñoù trong moãi con ngöôøi !
Anh cöù soáng quaàn quaät vôùi cuoäc
möu sinh naøy ñi, seõ ñeán luùc naøo ñoù
ngoaøi tieàn taøi, danh voïng… ra anh coøn
coù moät khaùt voïng khaùc. Moät khaùt voïng
ñöôïc quay veà vôùi chính mình, moät caùi
gì ñoù raát saâu thaúm ñang chôø ñôïi anh
khaùm phaù; moät nhu caàu taâm linh.
Hình nhö Ñaëng Thaùi Sôn, nhaïc só pi-
ano ñaïi taøi khoâng chæ cuûa Vieät Nam,
coù phaùt bieåu vôùi ñaïi yù: giaây phuùt saâu
saéc nhaát ñoái vôùi toâi khoâng phaûi laø luùc
ngöôøi ta voã tay taùn thöôûng, hoan hoâ
toâi, nhöng laø giaây phuùt toâi ñöôïc laéng
ñoïng vôùi chính mình trong vaéng laëng.
Khoâng chæ rieâng gì Thaùi Sôn, ngay caû

32
moãi ngöôøi trong chuùng ta khoâng ít thì
nhieàu cuõng töøng caûm nghieäm ñöôïc ñieàu
ñoù. Khi ñoàng nghieäp Shobha De hoûi
laøm theá naøo moät oâng giaø 84 tuoåi roài
maø coøn tieáp tuïc laøm vieäc coù naêng suaát
cao nhö vaäy, nhaø vaên AÁn Ñoä K. Singh
traû lôøi: “chaúng ai cheá taïo bao cao su
cho caây vieát caû”. Chuùng ta thaám thía
chöa. Moät caùch töï nhieân thoâi, chöa ñi
vaøo yeáu taâm linh cuûa toân giaùo maø
ngöôøi ta ñaõ coù nhu caàu soáng laønh
maïnh vôùi chính mình, laønh maïnh ôû
ñaây vöøa laø theå xaùc vöøa laø taâm thaàn
nöõa.
Coù leõ khoâng coù chuaån möïc naøo
giôùi haïn ñòa haït taâm linh caû maø coù
chaêng laø nhieàu hay ít, roõ raøng hay aån
khuaát ñaâu ñoù. Söï aån khuaát taâm linh
naøy raát roõ trong nhaân sinh quan trieát
hoïc nho giaùo. Khi ñöôïc hoûi veà Trôøi,
Khoång Töû vaãn baûo: chuyeän cuûa con

33
ngöôøi chöa roõ heát thì bieát laøm gì
chuyeän cuûa Trôøi. Nhöng ñoàng thôøi oâng
cuõng daïy: “Khoâng hieåu meänh Trôøi thì
khoâng laáy gì laøm ngöôøi quaân töû” (Luaän
ngöõ, Nghieâu Vieát). Khaùi nieäm laøm
ngöôøi quaân töû raát caên baûn trong trieát
hoïc nho giaùo. Khoång Töû cuõng chæ coát
daïy ngöôøi ta cho thaønh ngöôøi coù ñöùc
haïnh hoaøn toaøn vaø coù nhaân phaåm toân
quyù, töùc laø thaønh ngöôøi quaân töû. Ai
cuõng coù theå laøm ngöôøi quaân töû caû.
Ngaøy nay haàu nhö ai cuõng nhìn nhaän
nho giaùo laø duy taâm. Giaùo thuyeát cuûa
nho giaùo muoán uoán naén con ngöôøi
thaønh ngöôøi quaân töû, aên ôû hôïp yù Trôøi,
tri thieân meänh. Nho giaùo vaãn quan
nieäm thieân ñòa vaïn vaät nhaát theå. Cuoäc
soáng naøy bao goàm töông quan giöõa con
ngöôøi vôùi con ngöôøi, con ngöôøi vôùi môù
hoãn mang vaät chaát xung quanh mình,
vaø coù caû töông quan giöõa con ngöôøi vôùi

34
Trôøi, vôùi ñaáng sieâu hình, voâ bieân. Cuoäc
soáng vöøa gaén lieàn vôùi nhu caàu vaät chaát
vöøa gaén lieàn vôùi nhu caàu taâm linh.
Vôùi nho giaùo cuoäc nhaân sinh
naøy laø vaäy. Coøn trieát hoïc duy vaät bieän
chöùng quaû quyeát laäp tröôøng: “Khoa hoïc
chöùng minh raèng traùi ñaát ta toàn taïi töø
laâu (…). Xöa kia traùi ñaát laø coõi hoang
vu, khoâng coù söï soáng, traûi qua quaù
trình phaùt trieån raát laâu daøi, chaát voâ cô
chuyeån thaønh chaát höõu cô roài tieán leân
chaát soáng ñaàu tieân. Chaát soáng ñaàu tieân
ñoù laïi tieán daàn töø thaáp leân cao vaø cao
nhaát laø con ngöôøi” (Th. 12). Cuoäc sinh
toàn cuûa con ngöôøi chæ laø ñænh cao cuûa
vaät chaát maø thoâi. Phaûi chaêng ñaây laø
ñænh cao nhaát ? Hay moät ngaøy naøo ñoù
duy vaät bieän chöùng seõ baûo ñaây chæ laø
ñænh cao nhaát cuûa vaät chaát, coøn cao
hôn nöõa thì toâi chöa baøn tôùi ! Moät
trong nhöõng ñieåm töïa khaù vöõng chaéc

35
cuûa duy vaät laø thuyeát tieán hoaù. Nhöng
tôùi giôø naøy ñoù cuõng chæ laø moät ñoáng
giaû thuyeát.
Ñaõ goïi laø tieán hoaù maø sao chæ
döøng laïi ôû con ngöôøi ? Taïi sao laïi daùm
quaû quyeát töø vöôïn tieán hoaù thaønh
ngöôøi maø laïi khoâng nghó tôùi roài ñaây
con ngöôøi seõ tieáp tuïc tieán hoaù thaønh gì
gì ñoù nöõa, ñaïi khaùi laø treân con ngöôøi.
Con ngöôøi ñaõ treân vaät chaát thì chaéc
chaén caùi treân con ngöôøi kia seõ caøng
khoâng phaûi laø vaät chaát. Ñaõ baûo “chính
lao ñoäng laøm cho con ngöôøi thoaùt khoûi
giôùi ñoäng vaät, töùc laø laøm cho vöôïn
ngöôøi trôû thaønh ngöôøi” (ibi) thì lieäu
raèng con ngöôøi ñoù coù coøn laø vaät chaát
thuaàn tuyù ! Ngaøy nay con ngöôøi vaãn
khoâng ngöøng lao ñoäng, lao ñoäng caøng
tinh xaûo hôn tröôùc nhieàu, theá thì con
ngöôøi seõ phaûi trôû thaønh moät gioáng gì
ñoù hôn con ngöôøi töø vöôïn ngöôøi chöù. ÔÛ

36
ñaây chöa ñi vaøo laõnh vöïc duy taâm
ñuùng laø duy taâm nôi toân giaùo. Xin cuõng
noùi luoân nho giaùo khoâng phaûi laø toân
giaùo.
Theá ñaáy, neáu nhö khoâng quaù lôøi
thì vôùi trieát hoïc duy vaät bieän chöùng
cuoäc nhaân sinh naøy chæ laø moät söï
chuyeån hoaù töø daïng vaät chaát naøy sang
daïng vaät chaát khaùc, ít ra treân lyù
thuyeát laø theá. Laøm gì thì laøm, anh
soáng theá naøo maëc keä thì cuõng chæ laø
vaät chaát roài laïi vaät chaát, tro buïi roài
cuõng seõ trôû veà vôùi buïi tro. Hoâ haøo laø
vaäy, nhöng thieát nghó töï nôi vieät ra
ñôøi trieát hoïc duy vaät bieän chöùng cuõng
noùi leân caùi gì ñoù cao caû, thieâng lieâng
laém. Bôûi vì nhöõng ngöôøi chuû tröông
thuyeát cuõng chæ vì möu caàu aám no,
haïnh phuùc, coâng baèng cho con ngöôøi.
Moät khi nhö vaäy coù leõ khoâng coøn laø
vaät chaát nöõa.

37
 Vôùi duy vaät bieän chöùng ñuùng laø
duy vaät, chæ coù vaät chaát maø thoâi. Coøn
vôùi nho giaùo, cuoäc soáng naøy khoâng chæ
coù duy taâm maø coøn coù caû soáng vôùi
nhöõng thöù vaät chaát quanh mình. Cuoäc
soáng laø cuoäc ñoái dieän vôùi chính mình,
vôùi Trôøi, vôùi ñaát.
Cho duø giaøu hay ngheøo, toân giaùo
hay khoâng toân giaùo, duy taâm hay duy
vaät thì ngoaøi vieäc lao ñoäng ñeå coù cuûa
aên, ñeå sinh toàn, roài xa hôn coøn ñeå
höôûng thuï nöõa, töùc laø ñaùp öùng nhu caàu
vaät chaát, thì cuõng ñeàu coù nhu caàu yeâu
thöông, nhu caàu hieåu bieát vaø tö töôûng,
nhö caàu Tuyeät ñoái, töùc laø nhu caàu taâm
linh, thaàn thieâng.
C. DUY VAÄT HAY DUY TAÂM
Phaûi thaúng thaéng maø noùi ngay
vôùi nhau raèng kieåu quan nieäm vaät chaát
laø treân heát, tröôùc heát ñoái vôùi con

38
ngöôøi, laø tuyeät ñoái ñoái vôùi cuoäc soáng
thì khoâng oån. Caùch ñaây ñaõ laâu laém roài,
2, 3 ngaøn naêm gì ñoù, taùc giaû saùch
Gaûng Vieân ñaõ vieát: “Phuø vaân, quaû laø
phuø vaân. Phuø vaân, quaû laø phuø vaân.
Taát caû chæ laø phuø vaân” (1, 2). Hay moät
nhaø thô naøo ñoù (hình nhö laø Nguyeãn
Coâng Tröù) ñaõ töøng thoát leân vôùi ñaïi yù:
ba vaïn saùu ngaøn ngaøy coù laø bao, caûnh
phuø du troâng thaáy maø nöïc cöôøi. Chuùng
ta cöù nhìn thaúng vaøo caùi cuoäc nhaân
sinh naøy ñi ñuùng laø moät môù phuø dung
sôùm nôû toái taøng, nay ñöôïc mai maát.
Anh laø moät tyû phuù, moät vua chuùa… suy
cho cuøng roài cuõng chæ moät vaøi taám vaùn,
roài moät naém tro taøn. Vaâng, vôùi nhöõng
ai ñaõ töøng thaám thía cuoäc nhaân sinh
naøy aét seõ khoâng laï gì vôùi caûm nghieäm
ñoù. Nhöng hoï cuõng coâng nhaän vôùi
nhau raèng cuoäc ñôøi naøy ñaâu chæ coù vaäy.

39
 Vôùi Khoång Töû, oâng nhaän ra cuoäc
vaän haønh cuûa trôøi ñaát, cuûa cuoäc soáng
vöøa coù traät töï, hoaø ñieäu, vöøa coù lí
huyeàn vi, saâu kín, maàu nhieäm. Caùi saâu
kín, maàu nhieäm cuûa traät töï ñoù khoâng
phaûi do vaät chaát töï thaân maø ñöôïc
nhöng coù baøn tay voâ hình naøo ñoù taïo
neân nhö vaäy. Maëc daàu Khoång Töû
khoâng nhìn nhaän coù Trôøi moät caùch roõ
raøng, nhöng ít ra ñaây ñoù oâng nhìn
nhaän coù Thieân Meänh, töùc laø moät caùch
naøo ñoù oâng thöøa nhaän coù ñaáng voâ
hình, sieâu vieät vöôït treân söï nhaän hieåu
cuûa con ngöôøi. OÂng daïy con ngöôøi phaûi
coá gaéng thaønh ngöôøi quaân töû.
Coøn phaàn mình, duy vaät bieän
chöùng khoâng chuû tröông nhö vaäy,
nhöng ít ra khi ñeà xöôùng duy vaät bieän
chöùng hoï ñaâu phaûi vì vò kyû, tö lôïi,
nhöng hoï vì ñoàng loaïi ñaáy chöù. Nhöng
raát tieác hoï chæ döøng laïi ôû choã côm aên

40
aùo maëc, coøn vaán ñeà ñaïo ñöùc, luaân lyù
döôøng nhö bò boû ngoõ hoaøn toaøn.
Nhöng khoå noãi veá thöù hai naøy môùi laø
vaán ñeà caên baûn cuûa cuoäc soáng naøy.
Ngaøy nay luaân thöôøng ñaïo lyù laø vaán ñeà
voâ cuøng nhöùc nhoái trong xaõ hoäi chuùng
ta. Thieân ñaøng ñaâu chöa thaáy nhöng
hoaû nguïc thì traøn heâ !
Cuoäc soáng naøy seõ laø gì moät khi
deïp boû taát caû caùc giaù trò luaân lyù, ñaïo
ñöùc. Moät thaèng ngöôøi traàn truïi loà loä
kia coù laø gì, oâ troïc quaù ñi thoâi ! Moät
thay ma ñang thoái röûa thì cuõng laø moài
ngon cho dieàu haâu nhö bao nhieâu xaùc
thuù vaät khaùc. Hôõi con ngöôøi mi laø ai ?
Hôõi cuoäc nhaân sinh naøy mi coøn laø caùi
gì nöõa ñaây ? Chaúng bieát nöõa, nhöng coù
moät söùc noùng naøo ñoù vaãn luoân aàm ó
nung ñoát trong coõi thaâm saâu cuûa taâm
hoàn con ngöôøi, phaûi laøm ngöôøi, phaûi

41
soáng cho ra ngöôøi ! Con ngöôøi soáng laø
höôùng leân, höôùng leân ñaáng voâ bieân.
Traûi daøi lòch söû nhaân loaïi, coù
nhöõng con ngöôøi chuùng ta phaûi traân
troïng khaâm phuïc. Cuoäc ñôøi hoï khoâng
coøn rieâng cho hoï nöõa, chaúng haïn nhö
nhöõng ngöôøi ñeà xöôùng duy vaät bieän
chöùng vaø nho giaùo. Noäi ñieàu naøy cuõng
noùi leân cuoäc nhaân sinh naøy ñaâu chæ laø
duy vaät, laø vaät chaát, maø coøn laø duy
taâm, laø taâm linh, thaàn lieâng nöõa.

42
 NOÄI DUNG

NHAÂN SINH QUAN TRIEÁT HOÏC

DUY VAÄT BIEÄN CHÖÙNG .................................... 1
A. Moät taát yeáu cuûa lòch söû ..........................1

B. Cuoäc nhaân sinh .........................................4

C. Khen hay cheâ !........................................20

THÖÛ SO SAÙNH NHAÂN SINH QUAN

TRIEÁT HOÏC DUY VAÄT BIEÄN CHÖÙNG
VÔÙI NHAÂN SINH QUAN NHO GIAÙO ................. 21
A. Con ngöôøi duy vaät ................................. 23

B. Con ngöôøi duy taâm ................................30

C. Duy vaät hay duy taâm ............................38

NOÄI DUNG..................................................... 43

43
 Ñaây laø baøi vieát ngoaøi döï ñònh, vaãn
coøn nhieàu aám öùc khoâng tieän trình baøy.
Tuoåi treû haùo thaéng, vung rìu hôi bò quaù,
xin baïn ñoïc roäng tình chæ giaùo cho theo
ñòa chæ langtutvt@hotmail.com. Xin chaân
thaønh caùm ôn tröôùc.

ngöôøi vieát

44