Dedication to my dear fraters,

particularly in Ngoïc Quang Community,

as a honest appreciation for the life

TÖØ VÖÏNG TRIEÁT THAÀN

VIEÄT ANH
PHILOSOPHICO – THEOLOGICAL
LEXICON
Vietnamese – English

1
2
 LÔØI NGOÛ
Taäp saùch naøy ñeán vôùi baïn thaät tình côø vaø cuõng tình côø
ngay caû vôùi ngöôøi thöïc hieän noù.
Ai cuõng thöøa nhaän khoâng deã gì chuyeån ñöôïc nhöõng
thuaät ngöõ chuyeân moân giöõa caùc ngoân ngöõ vôùi nhau vaø giöõa
ngoân ngöõ Vieät-Anh khoâng phaûi laø moät ngoaïi leä. Vì nhu caàu hoïc
hoûi, caàu tieán, chuùng toâi vaãn öôùc mong coù ñöôïc nhöõng boä töø
ñieån haún hoi Anh – Vieät, Vieät – Anh trong laõnh vöïc chuyeân
moân toân giaùo noùi chung, caùch rieâng Coâng Giaùo (ñaëc bieät trieát
hoïc vaø thaàn hoïc), hieän taïi nhöõng gì coù ñöôïc trong taàm tay thaät
laø haïn cheá; Töø ñieån thaàn hoïc tín lyù Anh – Vieät cuûa Lm. Vuõ
Kim Chính, SJ chuû bieân, Töø vöïng trieát thaàn caên baûn Anh –
Vieät cuûa Ngoâ Minh vaø Nguyeãn Theá Minh (taát caû ñeàu khoâng ñaày
300 trang) vaø moät soá taøi lieäu rieâng leû khaùc coù theå tin caäy ñöôïc
veà maët chuyeân moân. Nhö vaäy cöù cho Anh – Vieät laø taïm oån, theá
coøn Vieät – Anh thì sao ? Ít ra ñoái vôùi chuùng toâi thì tôùi giôø xem
nhö hoaøn toaøn tay traéng !
Ñang luùc muoán taïo rieâng cho mình moät taäp soå tay töø
vöïng chuyeân moân Vieät – Anh trieát thaàn, thì qua maùy ñieän toaùn
chuùng toâi coù ñöôïc nhöõng taøi lieäu noùi treân vaø vôùi nhöõng gì cho
pheùp veà maët kyõ thuaät vaø hieåu bieát, chuùng toâi ñaõ gaéng goå thöïc
hieän cuoán töø vöïng naøy. Ñaây laø cuoán Vieät – Anh ñaûo ngöôïc töø
cuoán Töø vöïng trieát thaàn caên baûn Anh – Vieät cuûa Ngoâ Minh vaø
Nguyeãn Theá Minh maø thoâi, ngoaøi ra chuùng toâi coøn coù tham
khaûo moät soá taøi lieäu khaùc vaø theâm vaøo moät soá muïc töø trong ñoù
coù nhöõng töø chuyeân moân nhaø Phaät phoå thoâng. Ñang khi chôø
ñôïi nhöõng coâng trình chuyeân moân cuï theå ñaày ñuû cuûa nhöõng
baäc thöùc giaû, ñaønh chaáp nhaän vaäy.

3
 Ñeå tieän vieäc söû duïng, tham khaûo cheùo, chuùng toâi coù in
goäp cuoán Töø vöïng trieát thaàn caên baûn Anh – Vieät cuûa Ngoâ Minh
vaø Nguyeãn Theá Minh ôû phía sau.1
Vì hoaøn caûnh khoâng cho pheùp vaø vì thieän ích chung,
chuùng toâi raát mong moät caùch ñaëc bieät hai taùc giaû Ngoâ Minh vaø
Nguyeãn Theá Minh thoâng caûm mieãn thöù cho vieäc söû duïng taøi
lieäu cuûa quyù vò maø chöa xin pheùp. Vaø qua ñaây treân tinh thaàn
caàu tieán, chuùng toâi cuõng raát mong ñoùn nhaän ñöôïc söï chæ daïy
cuûa taát caû moïi ngöôøi. Xin chaân thaønh tri aân.

Ñaø Naüng, ngaøy 17 thaùng 11 naêm 2003

ngöôøi thöïc hieän

Kyù hieäu vieát taét :

cñ: coâng ñoàng ÑM: Ñöùc Meï ng.: ngöôøi
cg: coâng giaùo GH: Giaùo hoäi TC: Thieân Chuùa
ñk: ñieàu khoaûn GM: Giaùm muïc tk: theá kyû
(canon: Giaùo TGM: Toång Giaùm tt.: vaø caùc soá tieáp
luaät) muïc theo
ÑGH: Ñöùc Giaùo KT: Kinh thaùnh vv: vaân vaân
hoaøng LM: Linh muïc x.: xem
ÑK: Ñöùc Kitoâ n.: naêm

1
Xem lôøi noùi ñaàu cuûa hai taùc giaû ôû trang 329

4
 A - AÊ - AÂ
A La Haùn: Arahant
AÙ bí tích (thuoäc bí tích):
Sacramentals
AÙ phuïng vuï: Paraliturgy
AÙ thaùnh, chaân phöôùc: The
Blessed
AÙ thaàn: Demigod
AÙc caûm: Antipathy
AÙc ñaïo: Evil way
AÙc hieåm/ñoäc, coá tình phaïm
loãi; tinh nghòch/quaùi: Malice
AÙc khaåu, löôõi noïc ñoäc: Evil
tongue
AÙc moäng: Nightmare,
nightmarish
AÙc nghieät, taøn nhaãn: Harshly
AÙc thaàn: Devil, evil spirit
AÙc thoáng daâm, loaïn thoáng
daâm (tìm laïc khoaùi nhuïc
duïc baèng töï haønh haï vaø
haønh haï ng. ñoái taùc):
Sadomasochism
AÙc yù, aùc taâm, xaáu buïng:
Malevolence
AÙc yù/taâm, xaáu buïng: Ill will
AÙc/baïo daâm; taøn baïo: Sadism
AÙc/döõ töï baûn chaát: Intrinsic
evil
5
AÙch: Yoke, burden
AÙch/caûnh noâ leä: Slavery
Añam cuoái cuøng (ÑK 1Cr
15,45; Rm 5, 12-21): Last
Adam
Añam môùi: Second Adam
Ai ca cuûa Gieâreâmia:
Lamentation of Jeremiah
Ai caäp: Egypt(-ian)
AÙi duïc, söï khao khaùt: Lust
AÙi hoái, hoái toäi caùch troïn/hoaøn
haûo: Perfect contrition
AÙi kyû, töï kyû aùi moä: Narcissism
AÙi nam aùi nöõ: Gynandry
AÙi tình thuaàn khieát: Platonic
love
AÙm aûnh; say meâ: Obsession
AÙm/phuùng duï; nguï yù/ngoân:
Allegory, parable
AMDG (khaåu hieäu Doøng Teân:
Ñeå vinh quang TC caû saùng
hôn): Ad Majorem Dei
Gloriam
A-moát, Am: Amos
An bình, tòch tònh: Peaceful (a)
An giaác nghìn thu (Bizantinoâ;
chæ veà ÑM, baø thaùnh Anna):
Koimesis
An nghæ ngaøn thu: Eternal rest
An ninh/toaøn, yeân oån: Security
An taùng: Interment, burial,
funeral
An taùng theo Kitoâ giaùo:
Christian burial, Christian
funeral
An tònh hoaøn toaøn: Perfectly
peaceful
An uûi: Consolation, comfort
An uûi thieâng lieâng: Spiritual
consolation
An uûi töï nhaân do: Consolation
with cause
An uûi voâ nhaân do (TC taùc
ñoäng): Consolation without
cause
AÙn phaït traàm luaân (hoûa
nguïc): Pain of damnation
AÙn traàm luaân muoân ñôøi: Pain
aeterna, eternal pain
AÙn vaên öùng thuaän: Affirmative
judgment
AÙn/phaùp leä, leà loái xeùt xöû (cuûa
moät toøa aùn); phaùp luaät hoïc:
Jurisprudence
Anh chò em: Siblings
Anh chò em [cuøng meï - ñoàng
maãu -] khaùc cha: Uterine
brother
Anh chò em cuøng cha/meï khaùc
meï/cha: Step-brother/-
sister, half-brother, -sister
6
Anh em: Brethren, frater,
brother
Anh em Boâheâmia (toân phaùi
kitoâ, taùch khoûi Utraquists, n.
1467, vaø sau naøy keát hôïp vôùi
phaùi Calvin): Bohemian
Brethren
Anh em choàng/vôï/reå: Brother-
in-law
Anh em heøn moïn: Friars
minor
Anh em keát nghóa: Blood
brother
Anh em ly khai: Separated
brethren
Anh em söûa loãi nhau:
Fraternal correction
Anh em; sö huynh; nam tu só
khoâng linh muïc: Brothers
Anh giaùo: Anglican(-ism)
Anh Giaùo Haï phaùi (thieân veà
Tin laønh): Low Church
Anh haøi tieàn thinh: Children's
limbo
Anh huøng ca, thieân söû thi:
Epic, epos, epopee
AÛnh aûo: Virtual image
AÛnh boä aùo ÑM (thay theá cho
boä aùo ÑM): Scapular medal
AÛnh ñeo: Medals
AÛnh ñeo hay laøm pheùp laï:
Miraculous medal
AÛnh ñeo ngöïc (hình traùi xoan
cuûa caùc GM Ñoâng phöông):
Encolpion
AÛnh ñeo thay (cho boä aùo Ñöùc
Meï): Scapular medal
AÛnh höôûng tôùi, gaây xuùc ñoäng;
caûm xuùc; thaâm nhieãm; giaû
vôø: Affect
AÛnh töôïng thaùnh: Icon, sacred
image
AÙnh quang, saùng toû, saùng
ngôøi; roõ raøng, minh baïch,
hieån minh, quang minh:
Clarity
AÙnh saùng vinh quang (ñeå coù
theå thaáy TC treân thieân
ñaøng): Lumen gloriae
AÙnh saùng vinh quang, thieân
quang : Light of glory
AÙnh saùng; nguoàn saùng löûa,
ñeøn: Light
AÛnh, töôïng; hình töôïng, hình
dung; yù töôûng: Image
Anh-Coâng giaùo (Phaùi Anh giaùo
giöõ giaùo lyù vaø phong tuïc
Coâng giaùo): Anglo-Catholics
An-reâ: Andrew
AÛo giaùc/aûnh: Hallucination
AÛo thò: Visual hallucination
7
AÛo töôûng luaän: Illusionism
AÛo töôûng, aûo aûnh, aûo giaùc:
Illusion
AÛo töôûng, aûo aûnh, aûo giaùc;
chöùng hoang töôûng, hoang
loaïn taâm: Delusion
AÛo töôûng, aûo moäng: Fantasm
AÛo voïng, huyeån hoùa, aûo hoùa:
Mirage
AÙo anba (phuïng vuï): Alb
AÙo caø sa, y maøu vaøng: Yellow
robe, frock
AÙo caùc pheùp: Surplice
AÙo caùc pheùp, aùo giuùp leã: Cotta
AÙo choaøng: Cappa, pluvial
AÙo choaøng lôùn (cuûa caùc hoàng
y vaø giaùm muïc): Cappa
magna
AÙo choaøng ngoaøi (cuûa caùc
kinh só): Almuce
AÙo choaøng (khoâng coù tay):
Cope
AÙo daøi; aùo nhaø (thaày) tu: Frock
AÙo doøng: Soutane, cassock,
religious habit
AÙo doøng (coù phaàn aùo khoaùc
ngaén ñeà choaøng theâm
ngoaøi): Zimarra
AÙo ñeo aûnh: Scapular medal
AÙo khoaùc ngaén (GM vaø ÑGH
thöôøng duøng, khoaùc leân
ngoaøi aùo doøng): Mozzetta
AÙo khoaùc (cuûa giaùo só): Greca
AÙo leã: Planeta
AÙo leã gaáp (xöa phoù teá vaø phuï
phoù teá maëc trong ñaïi leã muøa
ñeàn toäi): Folded chasuble
AÙo leã ngoaøi: Chasuble
AÙo leã phoù teá: Dalmatic
AÙo loâng gai, aùo nhaëm:
Cilicium
AÙo nhaëm/haønh xaùc (baèng vaûi
thoâ saàn suøi, loâng gai): Hair
shirt
AÙo phuï phoù teá: Tunic(le)
AÙo quan, linh cöõu: Coffin,
casket
AÙo ren vaén (GM) :Rochet
AÙo röûa toäi: Baptismal robe
AÙo traéng daøi, AÙo chuøng traéng,
anba (phuïng vuï): Alb
AÙp böùc, aùp cheá, öùc hieáp; boùp
ngheït, ñeø neùn, ñaøn aùp; ngoät
ngaït: Oppress(-ion)
AÙp choùt, giaùp cuoái: Penult(-
imate)
AÙp duïng ñaëc tính (cuûa thieân
tính cho nhaân tính vaø traùi
laïi): Predication of idiom
Aristoát: Stagirite
8
AÙy naùy/ caén röùt löông taâm; hoái
haän, hoái tieác: Worm of
conscience
AÊn caép/troäm, troäm caép: Theft,
larceny
AÊn chay kieâng thòt (Ñoâng
phöông): Nesteia
AÊn chay nhaët, nhaët chay:
Black fast
AÊn chay (ñk 1251), nhòn ñoùi;
kieâng khem: Fast
AÊn naên, hoái caûi, thoáng hoái, hoái
tieác, hoái haän: Contrition,
repentance, penitence
AÊn naên khoâng troïn: Imperfect
contrition
AÊn naên troïn: Perfect
contrition
AÊn xin, haønh khaát; naøi xin:
Beg
AÂm döông: Yin-yang
AÂm döông (ngoä giaùo); kyø soùc
voïng: Syzygy
AÂm giai bình ca: Modes
AÂm hoä, (chung) boä phaän sinh
duïc: Pudenda
AÂm æ, nung naáu: Smouldering
AÂm möu, möu phaûn:
Conspiracy(-ator), plot
AÂm möu; cuøng goùp phaàn toå
chöùc, gaây ra: Conspire
AÂm nhaïc thôøi Trung coå:
Medieval music
AÂm phaùp bình ca: Gregorian
modes
AÂm ty, vöïc thaúm; aâm phuû,
dieâm vöông: Hades, nether
world, abyss
AÂn boång giaùo só, boång loäc (ñk
1272): Benefice
AÂn haän, hoái haän, aên naên:
Remorse
AÂn hueä, quaø taëng; thieân taøi:
Gift
AÂn hueä; aân suûng, ôn thaùnh:
Grace, gratia
AÂn nhaân, nhaø haûo taâm:
Benefactor
AÂn suûng bí tích: Sacramental
grace, res sacramenti
AÂn suûng ñôn thuaàn, chæ aân
suûng khoâng thoâi: Res
tantum
AÂn suûng thuï taïo: Created
grace
AÂn suûng voâ taïo, (TC töï trao
ban chính mình): Uncreated
grace
AÂn traïng nguyeân thuûy (tröôùc
nguyeân toäi): Original justice/
righteousness
9
AÂn xaù; khoan dung/thöù; nuoâng
chieàu, buoâng thaû:
Indulgence, amnesty
AÅn só, sa moân: Recluse
AÅn tu: Hermit
AÁn: Seal
AÁn tích: Sacramental
character
AÁn tích giaûi toäi (ñk 983): Seal
of confession
AÁn tích khoâng taåy xoùa ñöôïc,
khoâng phai nhaït: Indelible
character
AÁn tích Röûa toäi, aán tín Thanh
taåy: Seal of baptism
AÁn tín Thaùnh Linh: Seal of
the Spirit
AÁn-AÂu: Aryan
AÁp tröùng; aáp uû; thôøi gian uû
beänh; caàu moäng (thuaät boùi
toaùn nguû qua ñeâm nôi caùc
ñeàn mieáu mong nhaän ñöôïc
moäng baùo cuûa y thaàn baøy
cho caùch chöõa laønh beänh):
Incubation
AÂu AÙ, lai AÂu AÙ: Eurasian
AÂu hoùa: Europeanize
AÂu lo khaéc khoaûi, phieàn muoän
toät ñoä, quaèn quaïi; haáp hoái:
Agonize
 B Baùc boû; loaïi boû; haét huûi, ruoàng
Ba hieàn nhaân, Ba vua: The
three wise men, the magi
Ba loaïi duïc voïng: Triple
concupiscence
Ba Ngoâi ôû trong nhau, töông
taïi: Trinitarian
Baø con hoï haøng; baø con beân
ngoaïi; cuøng nguoàn goác:
Cognate
Baø con, thaân quyeán: Relatives
Baø La Moân, Phaïm chí:
Braøhmana
Baø la moân, tö teá Blm:
Brahman
Baø phöôùc: Sister of mercy
Baø sô, nöõ tu, ni coâ (Nhaø Phaät):
Nun
Baø (quyù baø): Dame
Baû toäi loãi, söùc caùm doã cuûa toäi
loãi: Fomes peccati
Baù chuû, baù quyeàn, quyeàn toái
cao; laõnh ñaïo: Hegemony
Baù coâng vieân (laøm moïi thöù
vieäc trong nhaø); ng. quaûn
gia: Factotum
Baø; baùc, coâ, thím, dì...: Grand
aunt
Babylonia: Babylonia
10
boû; töø choái, cöï tuyeät:
Reject(-ion)
Baùc/ñöùc aùi, tình yeâu; hoäi töø
thieän, cöùu teá; cuûa boá thí:
Charity
Bacbiturat: Barbiturate
Baùch haïi, truy haïi, khuûng boá,
ñaøn aùp; haønh haï, ngöôïc ñaûi:
Persecute(-ion)
Baùch khoa thö, töø ñieån:
Encyclop(a)edia
Baøi baøn theâm: Excursus
Baøi ca "Chuùc tuïng" (Lc 1, 68-
79): Benedictus
Baøi ca Keârubim (phuïng vuï
Ñoâng phöông): Cherubicon
Baøi ca maët trôøi (cuûa thaùnh
Phanxicoâ Assisi): Canticle of
the Sun
Baøi coâng boá Phuïc Sinh:
Exultet
Baøi dieãn giaûng, giaûng leã
(Thaùnh Leã, ñk 767): Homily
Baøi dieãn thuyeát, dieãn töø/vaên;
thieân khaûo luaän; ngoân töø:
Discourse
Baøi Do thaùi: Anti-semitism
Baøi ñoïc ngaén: Little chapter
Baøi ñoïc phuïng vuï (khoâng phaûi
laø Phuùc AÂm): Lesson
Baøi ñoïc; dò baûn: Lection
Baøi giaûng: Lecture, sermon
Baøi giaûng treân nuùi (Mt 5-7):
Sermon of the mount
Baøi haùt "Ngaøy phaãn noä": Dies
Irae
Baøi hôïp xöôùng; daøn hôïp
xöôùng: Chorale
Baøi huaán duï, dieãn vaên:
Allocution
Baøi Phuùc aâm cuoái leã (xöa):
The last Gospel
Baøi sai: Letter of obedience
Baøi taùn döông, lôøi khen, ñieáu
vaên tuïng theå: Eulogy
Baøi taùn tuïng, tuïng töø:
Panegyric
Baøi thaùnh ca, ca vònh:
Canticle
Baøi Thaùnh Maãu phaùi (choáng
baùng Ñöùc Maria laïc giaùo thôøi
xöa): Antidicomarianites
Baøi thaàn linh, baøi TC:
Antitheism
Baøi trình giaûng (daïy hoïc), baøi
thuyeát trình: Lecture
Baøi trình thuyeát chuû ñaïo (neâu
caùc vaán ñeà quan troïng):
Keynote address
Baøi tröø vieäc thôø aûnh töôïng:
Iconomachy, Iconoclasm
11
Baøi vaên ñaû kích, ñaøm luaän:
Diatribe
Baøi vò, thaàn chuû : Ancestral
tablets
Baøi xích; khieån traùch, leân aùn;
hình phaït ñôøi ñôøi (hoûa
nguïc): Reprobation
Baõi boû, huûy boû, giaûi taùn; caám
chæ, ñaøn aùp; ñeø neùn, caàm laïi;
giaáu gieám: Suppression
Baõi boû; huûy boû, pheá chæ:
Abrogation
Baõi chöùc (ñk 192): Removal
Baõi raøo; ñaøn chieân; laèn xeáp,
khuùc uoán; caùnh cöûa: Fold
Baùi hoûa giaùo (AÁn ñoä, Ba tö):
Parsism
Baùi laïy, phuïc laïy: Proskynesis
Baùi quì, baùi goái, quyø goái:
Genuflect(-exion)
Baùi vaät giaùo; meâ linh vaät,
ngöôõng moä/suy toân quaù loá
(ñoái vôùi ngöôøi hay vaät...);
chöùng /thoùi daâm duïng kích
duïc vaät: Fetishism
Baøi/choáng giaùo só:
Anticlericalism
Baõi/huûy boû; thuû tieâu: Rescind,
abrogation
Baùm chaët, chaáp chaët, Baùm
víu, nhieãm tröôùc: Cling
Ban haønh: Promulgation
Ban ngaøy; moät ngaøy troï:
Diurnal
Ban pheùp laønh cho phuï nöõ
thôøi sinh nôû: Churching
Ban sô, nguyeân thuûy: Primeval
Ban taëng: Bestow
Ban thöôûng; gia ôn; haøi loøng,
maõn nguyeän; tieàn thuø lao:
Gratification
Ban (bí tích) vôùi ñieàu kieän
(ñk 845): Conditional
conferral
Baøn chòu leã: Altar rail
Baøn hoûi, khuyeân/chæ baûo:
Counsel
Baøn quyø: Prie-Dieu
Baøn thôø: Altar
Baøn thôø caïnh/tieåu: Minor/
lateral altar
Baøn thôø chính: Main altar,
high altar
Baøn thôø coá ñònh: Fixed altar
Baøn thôø ñaëc aân (xöa ñöôïc ñaïi
xaù cho keû cheát khi laøm leã ôû
ñoù): Privileged altar
Baøn thôø löu ñoäng: Movable
alter
Baøn thôø nôi/treân moä cuûa moät
vò töû ñaïo: Confession of a
Martyr
12
Baøn thôø taïm (giöõ Mình Thaùnh
Chuùa caùc ngaøy thöù 5 vaø 6
Tuaàn Thaùnh); baøn höông
aùn: Altar of repose
Baøn thôø xaùch tay: Portable
altar
Baøn tieäc Lôøi Chuùa: Table of
the word
Baûn aùn, aùn vaên; luaän ñeà thaàn
hoïc; meänh ñeà: Sentence
Baûn baûy möôi (baûn dòch Cöïu
Öôùc trong tieáng Hy laïp):
Septuagint, LXX
Baûn chaát bí tích: Substance of
sacrament
Baûn chaát ñoài baïi: Corrupted
nature
Baûn chaát toát, thieän taùnh: Good
natured
Baûn cheùp tay, thuû baûn, baûn
thaûo: Manuscript
Baûn chuù giaûi thöôøng duøng (ôû
thôøi trung coå ñeå caét nghóa
KT): Glossa ordinaria
Baûn dòch; loái trình /giaûi thuaät:
Version
Baûn dòch Targum (baûn dòch
Kinh Thaùnh Cöïu Öôùc ra
tieáng Aram): Targum
Baûn dòch Vulgata: Vulgate
Baûn ñòa, baûn xöù, ñòa phöông;
tieáng baûn xöù: Vernacular
Baûn höôùng daãn tham khaûo:
Cross-reference
Baûn keâ caùc saùch Kinh thaùnh
do oâng Muratori (1672-
1750) khaùm phaù: Canon of
Muratori
Baûn Kinh Thaùnh ña ngöõ:
Polyglot Bible
Baûn Kinh Thaùnh Hy ngöõ (Baûn
LXX): Greek Bible
Baûn Kinh Thaùnh thoâng duïng
(baèng tieáng Siri thoâng duïng
ôû Tieåu AÙ vaøo caùc tk 5-7): The
Peschitta(o)
Baûn maûnh thö muïc Muratori
(xöa nhaát -cuoái tk 2- ghi teân
caùc saùch trong Taân Öôùc):
Muratorian fragment
(canon)
Baûn naêng, thieân höôùng; naêng
khieáu: Instinct
Baûn naêng toân giaùo: Religious
instinct
Baûn ngaõ, caù vò tính, caùi toâi:
Personhood, ego, self
Baûn Phoå thoâng (KT do thaùnh
Hieâroânimoâ phieân dòch, tk 4):
Vulgate
13
Baûn quyeàn sôû taïi (ñk 134 §2):
Local Ordinary
Baûn quyeát nghò cuûa Ñöùc Pioâ
IX (leân aùn 80 meänh ñeà hay yù
kieán sai laïc; n. 1864):
Syllabus of Pius IX
Baûn quyeát nghò cuûa Ñöùc Pioâ X
(leân aùn moät soá quan ñieåm
khaùc; n. 1907): Syllabus of
Pius X
Baûn sao phoùng, chuïp laïi, moâ
phoûng, laøm giaû: Facsimile
Baûn saéc giôùi tính: Sexual
identity
Baûn thaùnh ca: Anthem, sacred
song, hymn, song of praise
Baûn theå, baûn chaát, yeáu tính,
coát tuûy: Essence
Baûn theå, baûn chaát; thöïc theå,
thöïc chaát; noäi dung, ñaïi yù;
taøi saûn, tieàn cuûa: Substance
Baûn theå, töï theå, thöïc theå (cuûa
"hieån töôïng"); (Kant) ñoái
töôïng tröïc giaùc trí thöùc:
Noumemon
Baûn theå; baûn tính: Ousia
Baûn tính: Nature
Baûn tính loaøi ngöôøi, nhaân
tính: Human nature
Baûn tính sa ngaõ/ñoïa: Fallen
nature
Baûn tính; baûn chaát: Physis
Baûn toùm taét: Abstract(s)
Baûn toùm taét, saùch toaùt yeáu;
hình aûnh thu nhoû; maãu
göông tieâu bieåu; tinh chaát,
tinh hoa: Epitome
Baûn tuyeân ngoân Augsburg
(Tin laønh, n. 1555):
Augsburg Confession
Baûn Tuyeân ngoân Nhaân
quyeàn: Bill of Right(s)
Baûn tuyeân tín cuûa giaùo phaùi
Tin laønh Phaùp: Gallican
confession
Baûn tuyeân tín thaùnh
Athanasioâ (cuõng goïi laø
Quicumque, tk 5):
Athanasian Creed
Baûn Tuyeân tín Westminster
(GH Tröôûng laõo, n. 1643-
1647): Westminster
confession
Baûn tuyeân xöng ñöùc tin, coâng
thöùc/baûn tuyeân tín, tín quy
(kinh tin kính): Symbol of
faith
Baûn vaên Kinh Thaùnh do
tröôøng phaùi Masorah baûo
löu: Masoretic text
Baûn vaên/vieát, baøi ñoïc; nguyeân
vaên; nguyeân baûn: Text
14
Baûn vò, baûn theå: Supposit
Baûn vieát baèng maät maõ/öôùc,
maät kyù thö: Cryptogram
Baûn vieát thaûo, chöõ thaûo:
Cursive
Baûn xöù hoùa phuïng vuï:
Liturgical inculturation
Baûn xöù hoùa, baûn ñòa hoùa:
Indigenize(-ation)
Baûn xöù/ñòa: Indigenous
Baùn caàu: Hemisphere
Baùn cuù thi (nöûa caâu thô):
Hemistich
Baùn kheá öôùc: Quasi contract
Baùn truù/cö sôû (ñk 100), chuaån
cö (ñk 103tt): Quasi
domicile
Baïn ñoàng nghieäp, ñoàng baïn,
thaân höõu: Confreøre, frater,
mate
Baïn höõu: Friend
Baïn thaân; ngöôøi haàu (trong
nhaø ÑHG); gia nhaân (giaùo
daân soáng trong moät tu
vieän): Familiar
Baïn Thieân Chuùa (hieäp hoäi
goàm tu só vaø giaùo daân, tk
14): Friends of God
Baûn/höõu theå hoïc: Ontology
Baøn; baûn, baûng, bieåu: Table
Ba-na-ba: Barnabas
Baûng caùo traïng: Syllabus
Baûng lieät keâ [bieåu keâ] caùc daân
toäc (St 10): Table of nations
Baûng tính caùc ngaøy trong
lòch; soá ngaøy epacta (ngaøy
nhuaän theâm vaøo aâm lòch
cho caân ñoái vôùi döông lòch);
tuoåi traêng giao thöøa, nieân
nguyeät: Epact
Baûng toùm taét, baûn toaùt yeáu,
bieåu nhaát laõm: Synopsis
Baûng trôï kinh: Altar cards
Baùng boå: Profanity, blasphemy
Baùnh: Bread
Baùnh coù men: Leavened bread
Baùnh cung hieán: Loaves of
Proposition
Baùnh hieán thaùnh; pheùp laønh:
Eulogia
Baùnh khoâng men: Unleavened
bread, azyme
Baùnh leã: Altar bread,
prosphora (Ñoâng phöông)
Baùnh leã nhoû: Particle
Baùnh mieán (boät mì): Wheat
bread
Baùnh mieán; baùnh leã; nieâm
[phong] nhaõn: Wafer
Baùnh Thaùnh Theå: Eucharistic
bread
15
Baùnh thaùnh: Pain beùnit, host
Baùnh thaùnh leã (phaàn baùnh
linh muïc caét ñeå truyeàn pheùp
nghi thöùc Bizantinoâ):
Eucharistic lamb
Baùnh tieán (Lv 24, 5-9, Mc 2,
26): Showbread
Baùnh tröôøng sinh: Bread of
life
Baùnh xe luaân hoài: Wheel of
rebirth, samsaøracakka
Bao goàm, goàm coù: Inclusive(-
ion, -ness)
Bao göôm/kieám; vaùy boù saùt;
bao cao su (choáng thuï thai,
nhö condom; x. Phoøng
ngöøa): Sheath
Bao haøm, bao nhieáp, aån bieän:
Subsume
Bao nhieâu baáy nhieâu, theo
möùc ñoä coù theå: Tantum
quantum
Bao quaùt, toaøn dieän, troïn veïn:
Comprehensive
Bao quy ñaàu, (Taân öôùc) Do
thaùi giaùo: Foreskin, Prepuce
Bao tay (xöa) GM mang khi cöû
haønh caùc nghi leã: Episcopal
gloves
Bao tuùi nhoû (ñöïng khaên
thaùnh, Mình Thaùnh); hoïc
boång: Burse
Baøo thai, phoâi (thai), coøn
tröùng nöôùc; maàm moáng:
Embryo
Baûo ñaûm/hieåm: Insurance,
assurance
Baûo hoä vieân (ñk 1432):
Defender of the bond
Baûo huyeát Chuùa Kitoâ:
Precious Blood
Baûo quaûn, duy trì; phoøng giöõ:
Preservation
Baûo saûn hoân nhaân (con caùi,
loøng trung tín, tình yeâu beàn
vöõng): Goods of Marriage
Baûo toàn söï soáng: Preservation
of life
Baûo trôï, giaùm hoä: Tutelary
Baûo trôï tö phaùp mieãn phí (ñk
1649): Gratuitous legal
assistence
Baûo trôï/hoä, ñôõ ñaàu; quyeàn boå
nhieäm: Patronage
Baùo caùo khaùch quan:
Objective report
Baùo caùo/phuùc trình nguõ nieân
(giaùm muïc ñòa phaän trình
leân Toøa Thaùnh):
Quinquennial report
16
Baùo hieäu/tröôùc: Premonitory
Baùo oaùn; bieän hoä, bieän giaûi,
baøo chöõa: Vindication
Baùo phuïc; baùo öùng; ñeàn ñaùp;
thöôûng phaït: Retribution
Baùo thuø, baùo oaùn, traû thuø:
Revenge
Baïo löïc; cöôõng böùc, haønh
hung; hung baïo, döõ doäi:
Violence
Baïo ngöôïc, chuyeân cheá, aùp
böùc: Tyranny
Baroác (kieåu ngheä thuaät):
Baroque
Ba-ruùc, Br: Baruch
Baùt chaùnh ñaïo: The Noble
Eightfold Path
Baùt chính phuùc, taùm moái
phuùc thaät (Mt 5,3-12): The
Beatitudes
Baùt kinh (8 cuoán ñaàu cuûa Kinh
Thaùnh): Octatheuch
Ba-toâ-loâ-meâ-oâ: Bartholomew
Baøy toû, bieåu hieän, bieåu loä/thò;
danh saùch (haønh khaùch,
haøng hoùa): Manifest
Baøy toû taâm hoàn, löông taâm
(ñk 630 §5): Manifestation
of conscience
Baûy bí tích: Seven sacraments
Baûy moái toäi ñaàu: Deadly Sins
Baûy ôn Chuùa Thaùnh Thaàn:
Gift(s) of the Holy Spirit
Baûy söï thöông khoù ÑM:
Seven Dolors/Sorrows of the
Blessed Virgin Mary
Baéc caàu; ngoaïi ñoäng (ñoái laïi
vôùi intransitive noäi ñoäng töø):
Transitive
Baèng chöùng, chöùng côù; thöû
thaùch: Proof
Baèng höõu, baïn, ñoàng baïn,
ñ.chí, ñ.ñoäi, ñ.lieâu:
Companion, comrade
Baèng loøng, öng thuaän:
Consent
Baèng lôøi noùi; thuoäc veà mieäng:
Oral
Baèng phaûn chöùng, boäi lyù: Ab
absurdo
Baèng thòt; theå xaùc: Sarkikoùs
Baèng vaøng; quyù baùu: Golden
Baèng vuõ löïc: Manu militari
Baét buoäc, cöôõng baùch, c.cheá;
quaû quyeát; caáp baùch; meänh
leänh caùch: Imperative
Baét buoäc, eùp buoäc, cöôõng cheá:
Compulsory
Baét chöôùc, noi (theo) göông:
Imitation
17
Baét coùc (baét ñi caùch phi phaùp;
ngaên trôû hoân phoái), cöôõng
duï: Abduction
Baét coùc; baét laøm con tin:
Kidnapping
Baét ñaàu, khôûi ñ.: Inchoative
Baét laøm noâ leä, noâ dòch hoùa:
Enslave
Baäc caáp baøn thôø: Altar steps
Baäc Chaùnh giaùc, baäc Giaùc
ngoä: The fully Enlightened
Baäc chaùnh tröïc, chaùnh trí:
The Upright
Baäc ñöùc chieáu: Illuminative
way
Baäc ñöùc ñoä, hieàn trí: The
virtuous
Baäc hieàn thaùnh, caùc baäc toân
ñöùc: The noble ones
Baäc hoaøn thieän: States of
perfection
Baäc höõu hoïc: Sekha saint
Baäc ly aùi: The desireless
Baäc ly duïc: The lustless
Baäc soáng: State of life
Baäc soáng tu haønh/ hoaøn thieän:
State of perfection
Baäc thang chaân lyù: Hierarchy
of truths
Baäc thang ñoäng cô:
Motivational hierarchy
Baäc thang höõu theå: Hierarchy
of being
Baäc Thaùnh: The Ariyas
Baäc thaàn nghieäm (thaàn hieäp
uyeân nghieäm; xöa= thaàn
bí): Mystic
Baäc Thieän Theä: Auspicious one
Baäc troïn laønh: State of
perfection
Baäc vò voïng/theá giaù khaùc, ng.
khaùc ñaùng keå: Significant
other
Baåm sinh, thieân phuù, töï
nhieân: Innate, inborn
Baát baïo ñoäng, hieáu hoøa (khöôùc
töø baïo löïc): Nonviolence
Baát bieán: Immutability
Baát chính; baát löông; baát coâng
chính, toäi loãi: Unrighteous
Baát coâng: Injustice
Baát coâng; ñoài phong baïi tuïc,
toäi phaïm: Iniquity
Baát ñoàng giaùo lyù: Doctrinal
dissent
Baát ñoàng nhaát tính: Non-
identity
Baát ñoàng quan ñieåm, yù kieán:
Dissent
18
Baát hoøa; nghòch aâm, xung
khaéc aâm thanh: Discord
Baát hoaøn hôïp (hoân phoái; ñk
1697): Non-consummation
Baát hoái, khoâng aên naên, cöùng
loøng: Impenitent(-ence, -
ency)
Baát hoái khi laâm töû, cheát döõ:
Final impenitentence
Baát hôïp luaät vì khuyeát taät:
Irregularity of defect
Baát hôïp luaät (ñk 1040), traùi
quy phaùp, ngaên trôû (chòu
chöùc): Irregularity
Baát hôïp phaùp, baát chaùnh, traùi
pheùp: Illicit(-ceity)
Baát hôïp phaùp; traùi luaät: Illegal
Baát khaû dó thöïc teá: Moral
impossibility
Baát khaû dó tính: Impossibility
Baát khaû dó vaät lyù: Physical
impossibility
Baát khaû ñònh: Indefinable
Baát khaû khuyeát, baát khaû mai
moät; tröôøng toàn:
Indefectibility
Baát khaû ngoä: Infallible
Baát khaû ngoä tính: Infallibility
Baát khaû ngoân thuyeát:
Ineffable
Baát khaû phaân ly ngoaïi taïi:
Extrinsic impossibility
Baát khaû phaân ly noäi taïi:
Intrinsic impossibility
Baát khaû phaân ly (ñk 1056):
Indissolubility
Baát khaû thaáu ñaït, khoâng theå
hieåu ñöôïc (maàu nhieäm tuyeät
ñoái): Incomprehensibility
Baát khaû thuï naïn, khoâng theå
ñau khoå: Impassibility
Baát khaû thuï sinh tính (khoâng
theå do sinh nôû maø coù Tam
Vò hoïc): Innascibilitas
Baát khaû tín, khoâng theå tin
ñöôïc; laï thöôøngï, khoù tin,
khoâng theå töôûng töôïng
ñöôïc: Incredible
Baát khaû tri thuyeát: Agnostic(-
ism)
Baát khaúng, khuyeát tòch, khoâng
chòu ra toøa; coá chaáp (ñk
1347): Contumacy
Baát khoan dung, khoâng nhaân
nhöôïng, bao dung; baát
nhaãn, coá chaáp: Intolerance
Baát löïc; beänh lieät döông:
Impotence
Baát löïc dó taâm chöùng/taâm lyù:
Psychic impotence
19
Baát löïc dó tieàn (coù tröôùc khi
keát hoân): Antecedent
impotence
Baát löông, baát chính, gian doái;
gian laän: Dishonest(-y)
Baát ngôø: Fortuitous, accidental
Baát nhaân, voâ nhaân ñaïo; taøn
nhaãn, daõ man: Unhuman
Baát sinh xuaát tính (ñaëc tính
cuûa Chuùa Cha vaø Chuùa
Thaùnh Thaàn trong Tam Vò):
Ungeneratedness
Baát taøi thieáu khaû naêng; khoâng
ñuû thaåm quyeàn, voâ thaåm
quyeàn: Incompetent
Baát taän, voâ taän, vónh vieãn;
khoâng ngöøng: Endless
Baát taát, ngaãu nhieân, ñoät xuaát:
Contingent(-cy)
Baát toaøn, khieám khuyeát, thieáu
soùt: Imperfect(-ion)
Baát tuaân luaät phaùp: Civil
disobedience
Baát töû hoùa; baát dieät hoùa; baát
huû hoùa: Immortalization
Baát töû; baát dieät; baát huû:
Immortal(-ity)
Baàu [da] ñöïng röôïu: Wine-
skin/-bag
Baàu vaøo, thu nhaän, keát naïp:
Co-opt
Baây giôø: Nunc
Beû (baùnh trong Thaùnh Leã):
Fraction
Beõn leõn, e theïn; tieát haïnh:
Pudency
Beà ngoaøi xem ra ñuùng/hôïp lyù,
chæ coù maõ ngoaøi, hö bieåu,
giaû doái, ñaùnh löøa: Specious
Beà treân caû, toång quyeàn:
Superior general
Beà treân cao caáp (ñk 620):
Major Superior/Moderator
Beà treân doøng: Religious
superior
Beà treân nhaø: Local Superior
Beà treân tænh Doøng Phanxicoâ:
Provincial Commissary
Beà treân toång quyeàn: Supreme
master
Beà treân toång quyeàn Doøng
Ñaminh: Master General
Beà treân toång quyeàn (Doøng
Phanxicoâ): Minister General
Beà treân toång quyeàn (ñk 622):
Superior moderator
Beà treân (ñk 617tt): Superior
Beà trong, noäi giôùi; noäi taâm:
Interior
Beå nöôùc baèng ñoàng (1V 7,
23): Brazen sea
20
Beä, ñeá, buïc: Pedestal
Beä thaàn: Thrones
Beâ-en-deâ-bun, quyû tröôûng,
töôùng quyû: Beelzebub
Beâ-lem: Bethlehem
Beâ-li-a, Satan: Belial
Beân caïnh; baøng heä; phuï theâm;
ñoà kyù quyõ, vaät theá chaáp:
Collateral
Beân löông daân: Partes
infidelium
Beân ngoaïi: Meternal side
Beân noäi: Paternal side
Beân trong, saâu kín: Inner
Beàn vöõng, laâu beàn (ñk 522);
oån ñònh: Stability
Beänh baïch caàu: Leuk(a)emia
Beänh Down, beänh Lang-ñoân-
Ñao: Mongolism
Beänh hoa lieãu: Venereal
desease
Beänh lieät khaùng, Siña:
Acquired Immune
Deficiency Syndrome, AIDS
Beänh lyù, b. hoïc: Pathology
Beänh ngheà nghieäp:
Occupational disease
Beänh phong cuøi: Leprosy
Beänh taâm thaàn, beänh nhaân
caùch: Psychopathy
Beänh töï kyû/toûa (thu kín mình
laïi, khoâng giao tieáp ñöôïc vôùi
ngöôøi khaùc): Autism
Beänh töông tö; chöùng haùm
saéc duïc, daâm loaïn, cuoàng
duïc; xung ñoäng thoûa duïc:
Erotomania
Beänh töôûng, chöùng nghi beänh
(hay lo laéng veà söùc khoûe, sôï
ñaõ maéc beänh):
Hypochondria(-c)
Beänh vieän; nhaø teá baàn:
Hospital
Bi thöông, saàu thaûm: Elegiac
Bí aån, che giaáu, kín ñaùo; saâu
kín, huyeàn bí: Occult
Bí aån, khoù hieåu; bí hieåm:
Enigmatic
Bí danh, naëc danh: Anonym(-
ous), nickname
Bí maät, bí aån; khoù hieåu, aån yù:
Cryptic
Bí maät, bí thuaät: Arcane
(arcanum,-a)
Bí maät, ngaàm aån, ngaám ngaàm,
leùn luùt: Clandestin(-ity)
Bí maät ngheà nghieäp:
Professional secret
Bí maät veà Ñaáng Thieân sai
(moät ñaëc ñieåm cuûa Phuùc AÂm
21
thaùnh Maùc-coâ): Messianic
secret
Bí tích: Sacrament,
Sacramentum
Bí tích baát thaønh:
Sacramentum informe
Bí tích caên coäi (GH):
Ursacrament, ursakrament
Bí tích chöõa laønh: Sacraments
of healing
Bí tích cuoái cuøng: Last
sacraments
Bí tích cöùu ñoä: Sacrament of
salvation
Bí tích cöùu ñoä phoå quaùt:
Universal sacrament of
salvation
Bí tích ñöông thaønh:
Sacramentum in fieri
Bí tích Giaûi toäi (Thoáng hoái=
penance, Giao hoaø=
reconciliation, Tha toäi=
forgiveness, Hoaùn caûi=
conversion, Thuù toäi=
confession): Sacrament of
Penance
Bí tích Hoân phoái: Sacrament
of Matrimony
Bí tích keû cheát (Röûa toäi, Giaûi
toäi, Xöùc daàu beänh nhaân):
Sacraments of the dead
Bí tích keû soáng (chòu trong
tình traïng aân suûng):
Sacraments of the living
Bí tích khai taâm Kitoâ giaùo:
Sacraments of Christian
initiation
Bí tích laõnh nhaän:
Sacramentum in usu
Bí tích nguyeân caên:
Primordial sacrement
Bí tích Röûa toäi: Sacrament of
Baptism
Bí tích taïi söï: Sacramentum
in esse
Bí tích Thaùnh theå: Sacrament
of the Eucharist, Sacrament
of the Altar
Bí tích Theâm söùc: Sacrament
of Confirmation
Bí tích tính: Sacramentality
Bí tích Truyeàn chöùc:
Sacrament of (Holy) orders
Bí tích xaây döïng coäng ñoaøn:
Sacraments at the service of
communion
Bí tích Xöùc daàu Beänh nhaân:
Sacrament of the Anointing
of the Sick, Holy Unction
Bí tích Xöùc daàu laàn cuoái:
Extreme unction
22
Bí tích Xöùc daàu (Ñoâng
phöông): Euchelaion
Bí truyeàn; bí hieåm, huyeàn bí;
rieâng tö: Esoteric(-al)
Bò caùo, beân bò (aùn ly hoân); ñaùp
öùng, traû lôøi (thi vaán ñaùp):
Respondent
Bò gaït ra beân leà, ngoaøi leà (xaõ
hoäi): Marginated, outcast
Bò nguyeàn ruûa; ñaùng gheùt; voâ
phuùc: Accursed
Bò quyû aùm: Demoniac
possession, energumen
Bia Chöùng öôùc (Xh 31, 18),
bia Ñieàu luaät: Tablets of the
Testimony/of the Law
Bia moä: Tombstone, stela,
Gravestone
Bia taï ôn (taám bia/theû ghi lôøi
taï ôn ñeå ôû caùc nôi linh
thieâng) ("nhö ñaõ höùa"): Ex-
voto
Bieân giaû kinh thaùnh: Sacred
writer
Bieân nieân phoøng; tieåu chöôûng
aán toâng toøa: Apostolic datary
Bieân soaïn, chuaån bò aán baûn,
bieân taäp, chuû bieân; xeáp noái
coâng trình ñieän aûnh (baêng
hình xineâ, viñeâoâ...): Edit
Bieân soaïn lòch söû; phöông
phaùp taàm nguyeân yù nghóa
vaên baûn: Redaction criticism
Bieån Ñoû: Red Sea
Bieån khaéc; ñeà töø: Epigraph
Bieån thuû, laïm tieâu: Embezzle
Bieán caùch (caùc töø, nhö trong
tieáng Latinh chaúng haïn):
Declension
Bieán coá ÑK (söï kieän ÑK ñaõ
ñeán vaø ñaõ thöïc hieän söù
maïng ôû trong lòch söû): Christ
event
Bieán coá, cô hoäi, vaän hoäi,
tröôøng hôïp; truøng ngoä, leã
truøng (hai dòp leã ñeán cuøng
moät ngaøy): Occurrence
Bieán daïng, b.hình, b.thaùi:
Metamorphosis
Bieán ñoåi baûn theå, bieán theå:
Transubstantiation
Bieán ñoåi, bieán cheá; bieán tính:
Transformation
Bieán hình; leã Chuùa hieån dung
(6-8): Transfiguration
Bieän baùc, b.luaän (baèng loâgíc);
luaän chöùng nguïy bieän:
Elenchus(-i)
Bieän chöùng: Dialectic(-al)
Bieän giaûi; lôøi taï toäi: Apology
23
Bieän hoä, baøo chöõa, minh oan;
tuyeân boá voâ toäi: Exculpate
Bieän hoä vieân, bieän só (ngöôøi
bieän hoä cho GH tröôùc toøa
daân söï): Advocate of the
Church
Bieän phaùp haïn cheá ngaân
saùch: Economy drive
Bieän phaùp hình söï: Penal
remedies
Bieän thaàn luaän, thaàn lyù hoïc:
Theodicy
Bieán/thay ñoåi; ñoät bieán; thay
theá, thuyeân chuyeån; chuyeån
nhöôïng; chuyeån hoùa:
Mutation
Bieáng nhaùc; teû laïnh: Acedia,
Accidie
Bieát ôn: Gratitude,
appreciation
Bieát tröôùc: Foreknowledge
Bieát veà vò lai khaû höõu/theå:
Sciencia futuribilium
Bieät chi thuyeát (Anh giaùo):
Branch theory
Bieät ngöõ: Exclusive language
Bieät ngöõ; tieáng loùng: Jargon,
slang
Bieät phaùi: Pharisees, perushim
Bieät toân (caùch suøng kính daønh
rieâng cho Ñöùc Meï):
Hyperdulia
Bieät öùng: Appropriation
Bieät/öu ñaõi: Preferential
Bieåu ñoà: Diagram
Bieåu ñoà taàn soá: Frequency
curve
Bieåu ñoà toå chöùc: Organigram
Bieåu hieän loøng bieát ôn, taï ôn:
Thanksgiving, gratitude,
appreciation
Bieåu hieäu thaùnh, bieåu kyù
thaùnh: Hierogram
Bieåu hieäu; bieåu töôïng:
Emblem
Bieåu loä/thò; bieåu tình; hieän
hình, khaûi hieän:
Manifestation
Bieåu nghi GM (muõ vaø gaäy):
Pontificals, pontificalia
Bieåu töôïng; kyù hieäu; kinh tin
kính, baûn tuyeân tín: Symbol
Bieáu khoâng, mieãn phí, nhöng
khoâng: Gratis
Bình an; hoøa bình: Shalom
Bình ca: Gregorian chant
Bình ca: Plainchant, plainsong
Bình daân: Popular
Bình daàu thaùnh: Holy oil stocks
24
Bình di coát/haøi: Urn
Bình dieän thöïc haønh: Order of
execution
Bình höông: Censer
Bình nhoû: Ampulla
Bình nöôùc thaùnh: Stoup
Bình nöôùc thaùnh (ôû caùc cöûa
nhaø thôø): Holy water font
Bình nöôùc (ñeå caïnh nhaø taïm
ñeå röûa tay): Ablution cup
Bình phaåm, pheâ bình; chæ
trích: Criticism
Bình phong aûnh töôïng (ngaên
cung thaùnh Ñoâng phöông):
Iconostasis
Bình röûa tay: Aquamanile
Bình röôïu nöôùc (duøng trong
Thaùnh Leã): Cruet
Bình thaûn, laïnh luøng; voâ tö,
khoâng thieân vò, khaùch quan:
Dispassionate
Bình thaûn, thanh thaûn, ñieàm
tónh, yeân tónh; quang ñaõng,
quang taïnh: Serene(-ness,-
ity)
Bình thaùnh (ñöïng Mình
Thaùnh): Ciborium
Bình xoùt thöông/thònh noä (ñoái
töôïng cuûa xoùt thöông hay
thònh noä cuûa TC Rm 9, 22-
3): Vessels of mercy/wrath
Bình (xoâng) höông, lö höông:
Incense boat, thurible,
censer
Bình/hoäp daàu thaùnh:
Chrismal, chrismatory
Bít taát GM (mang khi laøm Leã
troïng theo maøu phuïng vuï):
Buskins
Boø vaøng (Xh 32, 4): Golden calf
Boû aùo ñôøi tu, hoaøn tuïc:
Disfrock, defrock
Boû buøa meâ, phuø, yeåm; meâ
hoaëc; laøm cho meâ say ,
quyeán ruõ: Bewitch
Boû buøa meâ; quyeán ruõ, laøm say
ñaém; laøm thích thuùù: Enchant
Boû mình: Self-denial
Boû phieáu choáng, ñaùnh hoûng:
Blackball
Boû rôi; töø boû: Forsake
Boû saïch heát caùi cuõ (baét ñaàu laïi
töø soá khoâng): Tabula rasa
Boû soùt, boû queân, thieáu soùt:
Omission
Boû thuoác ñoäc; ñaàu ñoäc; laøm hö
thoái; gaây oaùn thuø: Empoison
Boû tuø, toáng giam: Committal
Boû vôï; baùc boû, choái/khöôùc töø,
cöï tuyeät: Repudiate(-ion)
Boù hoa thieâng lieâng: Spiritual
bouquet
25
Boïc kín; khaâm lieäm; che
khuaát: Enshroud
Boùi toaùn: Soothsaying,
divination
Boùng ma; hieän hình; hình
aûnh; thaàn töôïng: Eidolon
Boùng toái: Darkness
Boùng, boùng baûy; töôïng hình:
Figurative
Boà ñeà, Ñaïo, Giaùc, Trí: Bodhi
Boà taùt: Bodhisattva
Boå nhieäm, uûy thaùc hôïp luaät:
Canonical mission
Boå nhieäm giaùo vuï (ñk 147):
Institution of office
Boå nhieäm; ñaûm nhieäm, nhaäm
chöùc; laép raùp, thieát bò:
Installation
Boå nhieäm; leã nhaäm chöùc; (lyù
luaän) quy naïp; daãn chöùng;
(ñieän) caûm öùng; (sinh) kích
öùng; lôøi töïa: Induction
Boå trôï, tuøy phuï: Subsidiarity
Boá meï nuoâi: Foster parents
Boá thí: Alms
Boä ba ñeà baït (danh saùch ba
ngöôøi ñöôïc giôùi thieäu leân ñeå
caáp treân choïn moät trong ba
vaøo moät chöùc vuï naøo ñoù):
Terna (nomina)
Boä baûy; baûy ngaøy, naêm, ng., bí
tích...: Septenary
Boä caùc Giaùo hoäi ñoâng
phöông: Congregation for
the Oriental Churches
Boä chöõ Glagoâlít (do thaùnh
Cyrilloâ phaùt minh ñeå vieát
tieáng Slavô): Glagolithic
alphabet
Boä Daân luaät Roâma: Roman
Law (Corpus Iuris Civilis)
Boä doøng tu vaø tu hoäi toâng ñoà:
Congregation for Religious
and Secular Institutes
Boä Giaùm muïc: Congregation
for Bishops
Boä giaùo duïc coâng giaùo:
Congregation for Catholic
Education
Boä giaùo leänh giaû: False
decretals
Boä Giaùo luaät: Congregation of
Canon Law, Corpus Juris
Canonici
Boä giaùo luaät Gratianoâ (tk 12):
Decretum Gratiani
Boä giaùo lyù ñöùc tin:
Congregation for the
Doctrine of Faith
Boä Giaùo phuï hoïc (goàm 217
cuoán baèng tieáng Latinh vaø
26
161 cuoán baèng tieáng Hy
laïp): Migne
Boä giaùo só: Congregation for
the Clergy
Boä gien ñôn boäi: Genome
Boä laïc, boä toäc: Tribe
Boä Leã Ñieån (xöa); (nay thuoäc
Boä Phuïng töï): Sacred
Congregation of Rite(s)
Boä luaät Giustinianoâ (do hoaøng
ñeá khaûo löôïc vaø ban haønh, tk
6): The Digeste
Boä luaät (Do thaùi, phaàn lôùn
thuoäc boä Talmud): Halakah
Boä luaät; maõ: Code
Boä maùy; cô caáu, guoàng maùy;
thuyeát cô giôùi: Mechanism
Boä phaän sinh duïc: Partes
inhonestae, genitals(-ia), sex
organs
Boä phong thaùnh:
Congregation for the Causes
of the Saints
Boä Phuïng töï: Congregation
for Divine Worship
Boä quy caùch cöû haønh Bí tích:
Congregation for the
Sacraments
Boä rao giaûng Tin möøng
(Truyeàn giaùo): Congregaton
 for the Evangelization of
Peoples
Boä söu taäp luaät (goàm caû giaùo
luaät laãn daân luaät trong
khoaûng caùc tk 4-7):
Nomocanons
Boä Toøa thaùnh: Roman
congregation
Boä tranh hoaëc böùc chaïm döïng
ngay phía sau baøn thôø; x.
Haäu ñaøn bình: Retable
Boä Truyeàn baù ñöùc tin (Boä
Truyeàn giaùo): (Congregation
of) Propaganda Fide
Boä tröôûng ngoaïi giao (Toøa
thaùnh): Secretary of State
Boä vaên baûn: Codex/codices
Boá/meï gheû, keá phuï/maãu: Step-
father/-mother
Boä/nhoùm chín; saùch chín
chöông: Ennead
Boä/nhoùm ñoâi; töø sinh ñoâi:
Doublet
Boäc phaùt, töï phaùt; töï yù; hoàn
nhieân: Spontaneity
Boâi nhoï (thanh danh), vu
khoáng, phæ baùng, noùi xaáu:
Defame(-ation)
Boái roái, lo aâu (sôï coù loãi/toäi);
thaän troïng, chu ñaùo, ngaïi
27
nguøng, ñaén ño: Scruple(-
pulosity), pang of conscience
Boäi giaùo, boû/phaûn ñaïo: Apostasy
Boäi tín: Abuse of confidence
Boài thöôøng: Restitution,
compensation
Boâllanñist (thaønh vieân toå chöùc
Jean Bolland, chuyeân khaûo
cöùu vaø bieân soaïn tieåu söû caùc
thaùnh): Bollandists
Boån ñaïo: Parishioner
Boån phaän, nhieäm vuï; chöùc vuï:
Duty
Boån phaän, traùch vuï, nghóa vuï:
Obligation
Boån phaän chöùng minh:
Burden of proof
Boån phaän coâng daân: Civil
allegiance
Boån phaän döï leã (Chuùa nhaät):
Mass obligation
Boån phaän luaân lyù: Moral
obligation
Boån phaän xöng toäi (haèng
naêm) vaø röôùc leã trong muøa
Phuïc sinh: Easter duty
Boán ñieàu khoaûn cuûa Giaùo hoäi
Phaùp (n. 1682): The 4
Gallican articles
Boán nguyeân toá, 4 nguyeân toá
thieân nhieân (=ñaát, nöôùc, khí
vaø löûa): The four element
Boång loäc: Prebend
Boång loäc; boång leã (ñk 945);
tieàn löông: (Mass) Stipend,
mass offering
Bôûi khoâng, töø hö voâ: Ex nihilo
Buøa, phuø: Talisman
Buïc, beä, caáp, baäc thang:
Gradin(-e)
Buïc quan taøi, giaøn/ñaøi linh
cöõu: Catafalque
Buïc (daønh cho) ca ñoaøn/hoäi
haùt, kinh só, v.v.; ban leã
nhaïc: Choir
Buïi gai chaùy röïc (Moâseâ):
Burning Bush
Buoäc naëng: Sub gravi
Buoäc/keát toäi; toá caùo; caùo traïng:
Accuse(-ation)
Buoåi canh thöùc; leã voïng; ngaøy
aùp leã: Vigil
Buoåi cöû haønh/nghi thöùc
phuïng vuï: Liturgical
service/ceremony/
celebration
28
Buoâng thaû phong hoùa: Moral
permisiveness
Böõa aên nheï; ban ôn boång; trao
chöùc vuï: Collation
Böõa tieäc ly, böõa tieäc cuûa Chuùa
(Tin laønh thöôøng goïi Phuïng
vuï Taï ôn vôùi danh xöng
naøy): Last supper
Böõa tieäc Thaùnh Theå:
Eucharistic meal
Böùc tranh «Vuõ khuùc thaàn
cheát» (trình baøy caûnh thaàn
cheát nhaûy muùa vôùi moät soá
ngöôøi vaø daãn hoï ñi ñeán
moà...): The Dance of Death
Böôùc ñaàu ñöùc tin, ñöùc tin buoåi
ñaàu: Initium fidei
Böôùc; baäc, naác; caáp baäc: Step
Böôùng bænh, ngoan coá; coá
chaáp: Pertinacious(-cy, -
iousness)
Böôùng bænh, öông ngaïnh,
ngoan coá; dai daúng:
Obstinacy
Böûu huyeát Chuùa Gieâsu:
Precious Blood
 C Ca tieáp lieân "Veni, Sancte
Ca daâng leã/tieán leã: Offertory
(song)
Ca ñieäu ñoäc vaän ña aâm (moät
vaàn maø haùt ngaân nga qua
nhieàu daáu nhaïc lieân tuïc):
Melismatic chant
Ca ñoaøn: Choir
Ca hieäp leã: Communion song
Ca khuùc Cantemus cuncti
(Chuùng ta cuøng haùt möøng,
tk.9 laëp ñi laëp laïi nhieàu laàn
caâu alleluia): Alleluyatic
sequence
Ca khuùc leân ñeàn (Tv 120-
134): Songs/Psalms of
degrees
Ca khuùc thieân thaàn ("Vinh
danh TC treân caùc taàng
trôøi"): Angelic hymn
Ca khuùc/thaùnh vònh leân ñeàn:
Gradual psalms
Ca ngôïi, khen ngôïi, ca tuïng,
taùn tuïng: Praise
Ca nhaäp leã: Entrance
antiphon (song)
Ca-phaùc-na-um: Capernaum
Ca tieán caáp: Gradual
Ca tieáp lieân: Sequence
29
Spiritus" (leã Hieän xuoáng):
Golden sequence
Ca tieáp lieân; thieân tieåu luaän;
truyeàn ñôn: Tract
Ca tröôûng: Choir master,
cantor
Ca vònh Saloâmon (nguïy thö):
Psalms of Salomon
Ca vònh Simeâon (Lc 2, 29-32):
Nunc dimittis
Caù bieät hoùa: Individualization
Caù nhaân chuû nghóa:
Individualism
Caù nhaân hoùa; tö hoùa:
Personalize
Caù nhaân tính; caù bieät tính; caù
tính; caù nhaân: Individuality
Caù nhaân/theå; rieâng reõ, caù bieät;
ñoäc ñaùo: Individual
Caù theå hoùa: Individuation
Caù (kyù hieäu ghi taét caùc töø Hy
laïp, coù nghóa "Gieâsu Kitoâ
Con Thieân Chuùa Cöùu tinh"):
Ichthus (Іχθύς), fish
Caùc chöùc naêng ÑK (vua, tieân
tri, tö teá): Offices of Christ
Caùc cuoän saùch Bieån Cheát:
Dead Sea Scrolls
Caùc ñaúng linh hoàn: Holy Souls
Caùc GH caûi caùch (phaùi
Calvin): Reformed Churches
Caùc giaùo ñieàu Schmalkalden
(do phaùi Luther ñeà xuaát n.
1537): Schmalkaldic Articles
Caùc Giaùo Hoäi Chính thoáng
Ñoâng phöông (khoâng hieäp
thoâng vôùi GH Coâng giaùo):
Orthodox Churches
Caùc Giaùo Hoäi Ñoâng phöông:
Oriental Churches, Eastern
churches
Caùc Giaùo Hoäi treû, taân laäp:
Younger churches
Caùc Giaùo phuï Capañoâxia
(Basilioâ, Greâgoârioâ Nazianzoâ
vaø Greâgoârioâ Nisa:
Cappadocian Fathers
Caùc giôø kinh: Canonical hours
Caùc giôø kinh ngaén (giôø thöù
nhaát, ba, saùu, chín): Little
(minor) hour
Caùc giôø kinh phuïng vuï:
Liturgy of the hours
Caùc hình phaït trong GH:
Ecclesiastical penalties/
censures
Caùc hình thöùc ñaïo ñöùc (khoâng
phuïng vuï): Devotions
Caùc kieáp tröôùc: Former
abodes(n)
30
Caùc lôøi khuyeân Phuùc AÂm:
Evangelical counsels
Caùc maàu nhieäm thaùnh: Holy
Mysteries
Caùc ngaønh khoa hoïc töï
nhieân, töï nhieân hoïc:
Natural sciences
Caùc nghi thöùc/bí tích cuoái
cuøng (chòu trong giôø phuùt
cuoái cuøng): Last rites/
sacraments
Caùc nhaø ngöõ phaùp Do thaùi
tröôøng phaùi Masorah (tk 6-
10): Masoretes
Caùc saùch quy ñieån Taân Öôùc:
Homologumena
Caùc thaùnh «maùt tay» (14 vò
thöôøng ñöôïc coi laø baàu cöû
thaønh coâng nhaát), caùc thaùnh
hay cöùu giuùp: Auxiliary
Saints
Caùc thaùnh Anh Haøi: The
Innocents
Caùc Thaùnh thoâng coâng:
Communion of Saints
Caùc thaàn hoïc gia Salamanca
(Doøng Caùt Minh; taùc giaû cuûa
boä Cursus theologicus Giaùo
trình Thaàn hoïc, noåi tieáng tk
17-18): Salmanticenses
Caùc thö chung (Kitoâ Gc,
1+2Pr, 1+2+3Ga, Gñ):
Catholic Epistles, Letters
Caùc thö coâng giaùo (Gc,1-
2Pr,1-2-3Ga,Gñ): Catholic
epistle
Caùc tieân tri ‘nhoû’: Minor
prophets
Caùc toân giaùo lôùn, toân giaùo theá
giôùi: World religions
Caùc trieát thö (caùc saùch khoân
ngoan trong Kitoâ G, Tv, Cn,
Gv, Dc, Kn, Hc): Sapiential
books
Caùc truyeàn thuyeát truyeän veà
thaùnh Phanxicoâ Assisi: Little
Flowers of St. Francis,
Fioretti
Caùc yù nghóa cuûa Kinh Thaùnh:
Senses of Scripture
Caùc yeáu toá giaùc ngoä, thaát giaùc
chi: Factors of enlightenment
Caùc (boán) baøi ca veà Ng. toâi tôù
Giaveâ (Is 42, 1-4; 49, 1-6;
50, 4-11;52, 13–53, 12):
Servant songs/poems
Caùc phaùp: Conditions
Caùch chung hoïc thaønh söï:
Realized eschatology
Caùch chöùc (ñk 416):
Deprivation of office
31
Caùch giuùp giaûm ñau: Palliative
care
Caùch haønh söï leäch laïc/treäch
ñöôøng loái (=noùi veà ñaûng
vieân caùc chính ñaûng):
Deviationism
Caùch haùt/ngaâm thaùnh vònh:
Psalmody
Caùch lieân ñôùi (ñk 140): In
solidum
Caùch maïng noâng nghieäp/
coâng nghieäp: Agricultural/
industrial revolution
Caùch maïng thieân vaên (vôùi hoïc
thuyeát nhaät taâm cuûa
Copernic); thay ñoåi taän goác:
Copernican revolution
Caùch soáng; taïm öôùc: Lifestyle,
modus vivendi
Caùch thöùc haønh ñoäng, cung
caùch tieán haønh: Modus
operandi
Caùch thöùc; cung caùch: Modus
Caùch tieáp xuùc; loái xöû lyù,
phöông thöùc nghieân cöùu:
Approach
Caùch tröøu töôïng: In abstracto
Caùch vieát, thuaät ghi hoïa, veõ;
buùt tính, neùt chöõ: Graphism
Caùch/chaâm ngoân, ngaïn ngöõ,
phöông chaâm, toân chæ, danh
 ngoân: Saying, proverb,
maxim, dictum, aphorism,
apophthegm
Caùch/theå thöùc thöa göûi:
Terms/forms of address
Caùchthöùc/ nguyeân taéc phaân
loaïi: Taxonomy
Cai quaûn, c.trò, quaûn trò; laøm
chuû; höôùng daãn: Govern
Cai trò; thoáng trò; chính
phuû/quyeàn; noäi caùc:
Government
Caûi caùch Greâgoârioâ (tk 11):
Gregorian reform
Caûi caùch/toå: Reform(-ation)
Caùi caân: A pair of scales
Caùi may maø laïi chua cay:
Mixed blessing
Caùi nhieân thuyeát (ñöôïc pheùp
haønh ñoäng theo yù kieán caùi
nhieân, töùc laø chaéc chaén ñuû):
Probabilism
Caùi nhieân tính (tính caùch coù
theå laø ñuùng); xaùc suaát:
Probability
Caùi nhìn ñoäc ñòa: Evil eye
Caùi nhìn trong suoát: Purity of
vision
Caùi nhìn, quan nieäm: View
Caùi roi, söï tröøng phaït: Rod
Caùi thaáy, nhaõn kieán: Vision
32
Ca-in: Cain
Cai-pha: Caiaphas
Cam keát, höùa heïn; thueâ möôùn,
ñaët tröôùc; thu huùt ñöôïc (chuù
yùù); giao chieán; daán thaân:
Engage, commitment
Caûm ñoäng, thoáng thieát, laâm ly:
Pathetic
Caûm giaùc/xuùc; tình caûm; caûm
nghó: Feeling
Caûm giaùc; xuùc ñoäng: Sensation
Caûm giaùc luaän; xu höôùng giaät
gaân: Sensationalism
Caûm giaùc thua keùm, töï ti:
Feeling of inferiority
Caûm nguyeän: Affective prayer
Caûm nhaän, tröïc caûm; nhaän
bieát/thöùc, lónh hoäi, thaáu
trieät: Perceive
Caûm quan haäu keát: Illative
sense
Caûm thaáy toäi loãi; caûm giaùc toäi
loãi: Guilt feeling
Caûm thoâng vôùi GH, ñoàng taâm
ñoàng caûm vôùi GH: Sentire
cum Ecclesia
Caûm thöùc ñöùc tin: Sense of
faith, sense fidei
Caûm thöùc heä thuoäc: Sense of
belonging
Caûm thöùc luaân lyù: Moral sense
Caûm thöùc tín höõu, caûm nhaän
cuûa caùc tín höõu: Sensus
fidelium
Caûm thöùc toân giaùo: Religious
sense
Caûm tình, trìu meán, luyeán aùi;
chöùng beänh: Affection
Caûm tính, tình caûm: Affectivity
Caûm xuùc/ñoäng, xuùc ñoäng, caûm
kích: Emotion
Caùm doã, quyeán ruõ; duï doã, loâi
keùo: Entice
Caùm doã; thöû thaùch: Temptation
Can giaùn: Dissuade
Can traïng, tình traïng can
phaïm: Reatus
Caøn thaùt baø: Gandhabba
Caûn toøa (ñk 412): Impeded
see, sede impedita
Caùn boä chính trò: Political
agent
Can-ñeâ: Chaldean
Canh taùc; trau doài, tu döôõng:
Cultivate
Canh taân, ñoåi môùi, caûi tieán;
hoài phuïc: Renovation,
renewal
Canh thöùc: Wake, vigil
Canh thöùc tang leã; laèn nöôùc reõ
(phía sau taøu, thuyeàn): Wake
33
Canh thöùc vöôït qua: Easter
vigil
Caûnh caùo; caûnh giôùi; giaáy goïi
ra toøa: Monition
Caûnh giaùc, caån maät, thaän
troïng, tænh giaùc: Vigilant
Caûnh giôùi thaàn linh (Teilhard
de Chardin): Divine milieu
Caûnh huoáng; traïng thaùi; vò trí,
ñòa theá: Situation
Caûnh huoáng cöïc haïn, cöïc khaû,
cöïc kham: Limit-situation
Caûnh noâ leä, giam caàm:
Bondage
Caûnh thieáu thoán, cô haøn:
Penury
Caûnh thoáng khoå, söï ñam meâ:
Passion
Caûnh voâ sanh, voâ taùc (Nieát
baøn): The Uncreate
Caùnh chung hoïc: De
Novissimis, Eschatology
Caùnh chung hoïc haäu thieân:
Consequent eschatology
Caùnh chung hoïc hieän haønh:
Presentic eschatology
Caùnh chung hoïc höôùng lai:
Futuristic eschatology
Caùnh chung hoïc khai thuû:
Inaugurated eschatology
Caùnh chung hoïc tieân ñaït:
Anticipated eschatology
Caùnh chung thuyeát (cho raèng
Ñöùc Gieâsu ñaõ töøng chôø
mong Nöôùc Trôøi ñeán khi
Ngaøi coøn soáng, hoaëc khoâng
bao laâu sau khi Ngaøi lìa
traàn): Eschatologism
Caùnh chung tính, thuoäc theá
maït: Eschatological
Caùnh ñoàng phaùn xeùt
("Josaphat" Ge 3,2): Valley of
decision
Caùnh ngang, gian ngang (nhaø
thôø): Transept
Caùnh Palatinoâ (moät phaàn cuûa
thö vieän Vaticanoâ): Palatine
library
Caïnh tranh, tranh ñua; tranh
giaønh, ganh ñua: Rivalry
Caûnh/chuyeän huyeàn hoaëc, hö
aûo: Fantasmagory
Canxeâñoân, Khalkeâñoân (coâng
ñoàng n. 451): Chalcedon
Cao, lôùn, troïng: High
Cao; cao quyù/thöôïng; traùc
tuyeät; kieâu caêng: Lofty
Cao caû, sieâu phaøm; tuyeät vôøi:
Sublime
Cao Ñaøi tam kyø phoå ñoä:
Caodaism
34
Cao ñaøn, teá ñaøi/ñaøn: High
places
Cao ñaúng töù khoa (soá hoïc,
hình hoïc, thieân vaên, nhaïc
lyù): Quadrivium
Cao hôn nöõa, tieán leân maõi:
Excelsior
Cao quyù; cao caáp, vó ñaïi; quan
troïng, öu tuù, cöø khoâi; chính
yeáu, chuû yeáu: Grand
Cao quyù; quyù toäc/phaùi: Noble
Cao sieâu: Sublime
Cao thöôïng, thanh cao; thanh
nhaõ; quyù toäc/phaùi: Nobility
Cao voïng; töï phuï, kieâu caêngï;
yeâu saùch: Pretension
Caùo giaûi chæ nam: Penitential
books
Caùo gian: False accuseation,
false denunciation
Caùo thö hoân phoái, rao hoân
phoái (ñk 1067): Banns
Caùo traïng: Syllabus
Caêm gheùt/thuø, oaùn hôøn: Hate,
hatred
Caên, caùc giaùc quan: Senses
Caên cöù, neàn taûng: Base
Caên ñöùc, caùc nhaân ñöùc chính:
Capital virtues
Caên nguyeân toäi loãi: Sense of
sin, source of sin
Caên toá töø nguyeân: Etymon
Caên toäi, caùc moái toäi ñaàu (7
moái toäi ñaàu kieâu ngaïo, haø
tieän, meâ daâm duïc, hôøn giaän,
meâ aên uoáng, ghen gheùt, laøm
bieáng): Capital sins
Caêng, tröông; caêng thaúng; aùp
suaát; ñieän aùp/theá: Tension
Caét bì, caét boû bao quy ñaàu:
Circumcise(-ion)
Caét boû töû cung: Hysterectomy
Caét maát/huûy hoaïi moät phaàn cô
theå, laøm cho queø quaët, taøn
taät; phaù hö/hoûng; caét xeùn
(vaên baûn): Mutilation
Caét oáng daãn tinh: Vasectomy
Caét rôøi; khoâng keå (xeùt) ñeán;
ngoaïi tröø, tröøu xuaát: Prescind
Caét xeùn, caét cuït, thieát ñoaïn:
Amputation
Caét xeùn, xeùn boû (ñaëc bieät laø
aâm vaät); loaïi tröø: Excision
Caám: Forbid
Caám cheá, caám chæ; (Hoa kyø)
caám röôïu: Prohibition
Caám chæ (khoâng ñöôïc haønh söû
chöùc vuï hay söû duïng nôi
choán naøo ñoù); treo cheùn; vaï
caám cheá (ñk 1332): Interdict
Caám chæ; leänh caám; keát aùn,
tuyeät thoâng: Ban
35
Caám vaän; caám löu haønh; tòch
thu, sung coâng; ngaên caám:
Embargo
Caân ñoái/ xöùng tính, tyû leä:
Proportionality
Caân nhaéc, ñaén ño, suy nghó:
Ponder
Caân nhaéc, suy nghó chính
chaén, thaûo luaän kyõ löôõng; coá
tình, coá yù, chuû taâm:
Deliberate, conscious
Caàn cuø; khoù nhoïc, vaát vaû:
Laborious
Caàn phaûi canh taân khoâng
ngöøng (GH): Semper
reformanda
Caàn thieát vì baét buoäc (khoâng
theå laøm khaùc): Necessity of
coaction, inevitability
Caàn thieát vì laø phöông tieän
(phaûi duøng): Necessity of
means
Caàn thieát vì muïc tieâu (nhaèm
tôùi): Necessity of goal
Caàn thieát, tieân quyeát; ñieàu
kieän/vaät lieäu caàn thieát:
Requisite
Caån thaän, thaän troïng; caûnh
baùo/caùo: Caution
Caån troïng, thaän troïng, khoâng
ngoan, deø daët: Prudence
Caän pheâ bình: Paracritical
Caän veä thöôïng traät (cuûa ÑGH;
Ñöùc Phaoloâ VI giaûi taùn naêm
1968): Noble guards
Caàn/khaån thieát; boù buoäc; nhu
yeáu phaåm; taát yeáu tính (ñoái
laïi vôùi contingency baát taát,
ngaãu nhieân, ñoät xuaát):
Necessity
Caáp heä kî hoân: Prohibited
degrees
Caáp, baäc, traät, möùc, ñoä, haïng,
ñaúng caáp; gia caáp, taàng lôùp:
Grade
Caäp nhaät hoùa, hieän ñaïi hoùa:
Update
Caäp nhaät hoùa, tu nghieäp:
Aggiornamento
Caâu ñaùp, traû lôøi, hoài aâm; öùng
ñaùp; ñaùp ca: Response, reply
Caâu ñoái; baøi thô hai caâu:
Distich
Caâu ghi chuù gheùp theâm (vaøo
giöõa 1Ga 5, 7-8): Johannine
comma
Caâu ghi; ñaêng kyù, ghi danh:
Inscription
Caâu hoûi; vaán ñeà: Question
Caâu noùi sô yù, lôõ lôøi : Lapsus
linguae
36
Caâu song song, ñoái chieáu (vg.
PAÂ nhaát laõm): Parallel(s)
Caâu thô, caâu keä: Verse
Caâu thuùc, söï raøng buoäc:
Bondage
Caâu tung hoâ (sau truyeàn pheùp):
Memorial acclamation
Caâu vieát sô yù, lôõ buùt: Lapsus
calami
Caâu xöôùng: Versicle
Caâu xöôùng tröôùc Tin Möøng:
Responsorial psalm
Caâu (KT): (Biblical) Verses
Caàu baàu, baàu chöõa, beânh vöïc,
bieän hoä; luaät/traïng sö,
khaùng vieân: Advocate
Caàu baàu, chuyeån caàu; can
thieäp (giuùp): Intercede
Caàu cho ngöôøi cheát: Momento
of the dead
Caàu cho ngöôøi soáng:
Momento of the living
Caàu nguyeän, khaån caàu: Pray
Caàu nguyeän baèng chieâm
nieäm: Contemplative prayer
Caàu nguyeän baèng keáp hôïp:
Prayer of union
Caàu nguyeän lieân tuïc: Constant
prayer
Caàu nguyeän thaønh tieáng,
khaåu nguyeän: Vocal prayer
Caàu nguyeän trong an tònh:
Prayer of quiet
Caàu nguyeän trong taâm trí,
taâm nguyeän: Mental prayer
Caàu thay nguyeän giuùp,
chuyeån caàu, can thieäp, can
thænh: Intercession
Caàu xin: Prayer of petition
Caáu thaønh; kieán laäp; theå
chaát/traïng: Constitution
Caáu toá, yeáu toá caáu taïo/thaønh:
Constitutive
Caàu/chuùc phuùc, chuùc laønh;
pheùp laønh; ñieàu laønh:
Blessing
Caây gaäy, caây ba toâng: Staff (n)
Caây gia heä: Family tree
Caây hoaëc giaây roi: Flagellum
Caây neán: Candle
Caây nho: Vine
Caäy troââng vöõng vaøng (ngay caû
khi xem ra khoâng coøn gì ñeå
hy voïng): Hope against hope
Caáy/gheùp boä phaän (cuûa cô
theå): Transplantation of
organs
Cha (tuyeân uùy): Padre
Cha, ba, thaân phuï: Abba
37
Cha, meï; nguoàn goác: Parent
Cha, Thaày (danh töôùc caùc ñan
só cuûa moät soá doøng nhö Bieån
Ñöùc, Chartreux, v.v.): Dom
Cha/boá ñôõ ñaàu: Godfather
Cha; toå phuï: Father
Cha giaûi toäi; tín höõu bò caàm tuø
vì ñöùc tin; vò thaùnh khoâng töû
ñaïo: Confessor
Cha linh höôùng: Spiritual
father
Cha meï ñôõ ñaàu: Godparents
Cha meï (toå phuï)ï nguyeân khôûi,
nguyeân toå, thuûy toå (Añam-
Evaø): First parents
Cha meï; toå tieân: Parents,
ancestor
Cha nuoâi (coi nhö chính thöùc
Thaùnh Giuse): Putative
Father
Cha phoù (ñk 548): Parochial
vicar, associate pastor
Cha phoù/phuï taù: Curate
Cha quaûn haït (ñk 553): Vicar
forane
Cha sôû, cha xöù: Parish priest
Cha toång quaûn: Father
General
Chaùn naûn, nhuït chí, suy suùt
tinh thaàn, traàm caûm, tr. uaát;
vuøng aùp thaáp: Depression
Chaøng reå, taân lang:
Bridegroom
Chaùnh ñònh: Right
concentration
Chaùnh kieán: Right views, right
knowledge
Chaùnh maïng: Right Resolve
Chaùnh nghieäp: Right
occupation
Chaùnh ngöõ: Right speech
Chaùnh nieäm, chuù taâm:
Mindful
Chaùnh phaùp, Dieäu phaùp: Noble
Doctrine
Chaùnh phaùp, giaùo phaùp:
Dhamma
Chaùnh phaùp, söï thaät cao quí:
Sublime truth
Chaùnh quaùn: Right
contemplation
Chaùnh tinh taán: Right effort
Chaùnh trí: Right knowledge
Chaùo, canh, xuùp: Soup
Chaùo nguyeân thuûy: Primitive
soup
Chaùo/xuùp tieàn sinh hoïc: Pre-
biotic soup
Chaùu, chaùu gaùi/trai: Grand
child/daughter/son
38
Chay tònh Thaùnh Theå (nhòn aên
tröôùc khi chòu Leã):
Eucharistic fast
Chay tònh: Fasting
Chaïy ñua vuõ trang: Arms race
Chaéc chaén: Certain(-ty)
Chaên phuû cheùn: Chalice veil
Chaét: Great grandchild (-
daughter)
Chaâm ngoân: Proverb
Chaám, nhuùng (röôùc leã baèng
caùch chaám Mình vaøo Maùu
Thaùnh): Intinction
Chaäm/ thieáu phaùt trieån, keùm
môû mang:
Underdevelopment
Chaân ñeøn baûy ngoïn (Do thaùi):
Menorah
Chaân lyù: Truth
Chaân lyù höõu theå: Ontological/
metaphysical truth
Chaân lyù luaân lyù: Moral truth
Chaân lyù tính/ xaùc thöïc tính
cuûa KT: Truth of the Bible
Chaân lyù toái thöôïng, dieäu phaùp,
dieäu ñeá: The sublime Truth
Chaân lyù vónh cöõu: Eternal
verities
Chaân lyù, söï thaät: Truth
Chaân lyù/thöïc tính, xaùc thöïc
tính (ñuùng söï thaät):
Truthfulness
Chaân neán ba caây: Triple candle
Chaân neán ba nhaùnh: Trikirion
Chaân neán hai nhaùnh: Dikirion
Chaân thöïc, xaùc thöïc; thaønh
thöïc: Veracity
Chaân thöïc: Real
Chaân trôøi; taàm nhìn; phaïm vò
hieåu bieát: Horizon
Chaån ñoaùn: Diagnosis(-ostic)
Chaån thai tieàn saûn (khaùm thai
tr. kh. sinh): Pre-natal
diagnosis
Chaán ñoäng tröôùc vieãn caûnh
töông lai: Future shock
Chaáp thuû, naém chaët: Grasp
(v), Attached (a)
Chaáp thuaän cuûa Toøa thaùnh:
Beneplacitum apostolicum
Chaáp/thu nhaän; [tieán trình]
tieáp nhaän (giaùo ñieàu, giaùo
huaán, v.v): Reception
Chaát baûo quaûn; thuoác boå,
ngöøa beänh, phoøng ngöøa:
Preservative
Chaát theå bí tích: Matter of a
sacrament, materia
sacramenti
39
Chaát theå vaø moâ thöùc: Matter
and form, Materia et forma
Chaát theå vaø moâ thöùc (chaát
lieäu coïng vôùi cöû ñieäu vaø lôøi
ñoïc): Sacramental matter
and form
Chaàu löôït, chaàu phieân (thöôøng
tröïc): Perpetual Adoration
Chaàu löôït 40 (giôø): Forty
Hours' devotion
Chaäu thaùnh (xaây trong töôøng
beân caïnh baøn thôø hay ôû
trong phoøng thaùnh ñeå röûa
cheùn ñóa thaùnh vaø röûa tay):
Piscina, sacrarium
Chaàu/pheùp laønh Mình Thaùnh
Chuùa: Benediction of the
Blessed Sacrament
Che daáu, ch. ñaäy; laãn traùnh;
giaû doái: Dissimulation
Che giaáu söï thaät, giaáu dieám
(ñk 63): Subreption
Che phuû caùc aûnh töôïng (Tuaàn
Thaùnh): Veiling the images
Cheùn: Cup
Cheùn cuûa Chuùa: Cup of the
Lord
Cheùn cöùu ñoä: Cup of salvation
Cheùn leã/thaùnh: Chalice
Cheùn röôïu coù pha nöôùc (leã
Misa): Mixed chalice
Cheùn röôïu khoâng pha nöôùc
(leã ñieån Armeânia): Unmixed
chalice
Cheùn thaùnh (Chuùa duøng trong
böõa tieäc ly): The Holy Grail
Cheùn thònh noä: Cup of wrath
Cheùn thoâng hieäp: Cup of
communion
Cheùn uûi an: Cup of consolation
Cheá ñoä aân suûng (khaùc vôùi cheá
ñoä Luaät phaùp): Economy of
grace
Cheá ñoä baûo trôï (Boà ñaøo nha):
Padroado
Cheá ñoä baûo trôï (Taây ban nha):
Patronato
Cheá ñoä bieät laäp giöõa GH vaø
Nhaø nöôùc: Separation of
Church and State
Cheá ñoä boä laïc, chuû nghóa boä
laïc; naõo traïng boä laïc, toâng
toäc: Tribalism
Cheá ñoä cöïc quyeàn, chính saùch
chuyeân cheá: Totalitarianism
Cheá ñoä du muïc, du cö:
Nomadism
Cheá ñoä ña hoân, phöùc hoân (ña
theâ, ña phu): Polygamy
Cheá ñoä ña theâ: Polygyny
Cheá ñoä ñoäc theâ (moät vôï):
Monogyny
40
Cheá ñoä giaùo hoaøng; thaàn phuïc
Giaùo Hoaøng (coâng giaùo; haøm
yù chæ trích, mæa mai):
Papism(-ist)
Cheá ñoä kyõ trò: Technocracy
Cheá ñoä maãu quyeàn:
Matriarchy
Cheá ñoä ngoaïi hoân: Exogamy
Cheá ñoä nhaát phu (moät
choàng): Monandry
Cheá ñoä nhieàu choàng, ña phu:
Polyandry
Cheá ñoä phong kieán:
Feudalism
Cheá ñoä phuï quyeàn (ñoái vôùi
Matriarchy cheá ñoä maãu
quyeàn): Patriarchy
Cheá ñoä quan lieâu, thoùi thö laïi,
vieân chöùc, baøn giaáy:
Bureaucracy, functionarism
Cheá ñoä quaân chuû; TC nhaát
nguyeân nhaát vò: Monarchy
Cheá ñoä sieâu nhieân (toaøn boä heä
thoáng cöùu roãi): Supernatural
order
Cheá ñoä tam huøng, tam ñaàu
cheá: Triumvirate
Cheá ñoä thaàn quyeàn; chính theå
taêng löõ: Hierocracy
Cheá ngöï, haøng phuïc, ñieàu
phuïc: Subdue
Cheá taøi: Sanction
Cheâm, ñeäm; hö töø: Expletive
Cheâm aâm: Epenthetic
Cheânh leäch, sai bieät, baát bình
ñaúng; baát ñoàng caûnh:
Disparity
Cheát: The way of all flesh, die,
pass away, pass on, depart
this life, go to meet your
maker, breathe your last
Cheát, dieät vong; suy ñoài, taøn
luïi; hö hoûng: Perish
Cheát, hay cheát, phaûi cheát, laøm
cho cheát: Mortal
Cheát; baát ñoäng; chaùn naûn, thoái
chí, heát nghò löïc, caïn sinh
löïc, khoâng coøn tinh thaàn:
Exanimate
Cheát aân hueä: Coup de graâce
Cheát döõ: Final impenitence
Cheát choùc; ruøng rôïn, kinh
khuûng: Macabre, deathly
Cheát ñoái vôùi chính mình:
Dead to onself
Cheát ñoái vôùi theá gian: Dead to
the world
Cheát ñôøi ñôøi: Eternal death
Cheát eâm aùi: Euthanasia
Cheát laønh: Happy death
Cheát laàn thöù hai, cheát ñôøi ñôøi:
Second death
41
Cheát phaàn naõo: Brain death
Cheát trong ñôøi soáng thieâng
lieâng, tình traïng toäi troïng:
Spiritual death
Chi theå; boä phaän; phaàn töû,
hoäi/thaønh vieân; veá: Member
Chæ daïy, chæ daãn, thoâng ñaït; uûy
nhieäm; huaán thò, chæ thò,
thoâng tö: Instruct(-ion)
Chæ daãn chöõ ñoû; ñeà muïc,
chuyeân muïc: Rubric
Chæ duï, saéc leänh: Edict
Chæ ñònh coâng taùc muïc vuï
(cho caùc giaùo só Anh giaùo
hieäp nhaäp GH Coâng giaùo):
Pastoral provision
Chæ ñònh theo giaùo luaät (giaùo
vuï ñk 146): Canonical
provision
Chæ ñôn thuaàn nhôø ñöùc tin
(maø con ng. ñöôïc coâng chính
hoùa Luther): Sola fide(s)
Chæ ñôn thuaàn nhôø ôn Chuùa
(Tin laønh): Sola gracia
Chæ huy, cai quaûn; höôùng daãn;
loái ngaû, chieàu höôùng, ñöôøng/
phöông höôùng: Direction
Chæ moät laàn: Ephapax
Chæ moät mình Kinh Thaùnh
(Tin laønh): Sola Scriptura
Chæ soá thoâng minh:
Intelligence quotient (IQ)
Chæ nam aân xaù: Handbook of
indulgences
Chæ nam toång quaùt veà huaán
giaùo: General catechetical
Chæ thaûo thö hoïc, khoa nghieân
cöùu vaên baûn chæ thaûo (giaáp
coùi): Papyrology
Chæ thò, ra leänh; caám cheá/chæ:
Enjoin
Chæ thò: Directive
Chæ thò; vieäc ñaët haøng; moùn
hoa hoàng; can phaïm;
nhieäm/phaän vuï; uûy nhieäm
thö; phaùi ñoaøn, uûy ban:
Commission
Chí, ñieåm chí: Solstice
Chí/cöïc thaùnh; khoâng ñöôïc
xaâm phaïm: Sacrosanct
Chò/em gaùi; baø sô, nöõ tu: Sister
Chò/em ruoät: Sister german
Chìa caùi, chìa vaïn naêng:
Master key (pass key)
Chìa khoùa cuûa hieåu bieát (Lc
11, 52): Key of knowledge
Chìa khoùa Nöôùc Trôøi (Mt 16,
19): Key of the Kingdom
Chìa/choát khoùa, boä phaän khoùa-
môû; khoùa, ñieäu (aâm nhaïc);
phím, nuùt baám; lôøi giaûi; bí
42
quyeát; chuû yeáu, then choát:
Key
Chieác voã nheï (cuûa GM luùc ban
pheùp Theâm söùc): Alapa
Chieâm ngaêém/ ngöôõng; chieâm
nieäm; suy tính, ñònh taâm:
Contemplate
Chieâm nguyeän/nieäm sieâu
nghieäm; tónh toïa nhaäp thieàn
(AÁn ñoä): Transcendental
meditation
Chieâm nieäm, nguyeän ngaém;
traàm tö: Contemplation
Chieâm nieäm: Vipassana
Chieâm nieäm ñaéc thuû:
Acquired contemplation
Chieâm nieäm thieân phuù:
Infused contemplation
Chieâm nieäm trong hoaït ñoäng:
Contemplation in action
Chieâm nieäm/ nguyeän: prayer
of contemplation
Chieâm tinh hoïc: Astrology
Chieám ñoaït; tieám quyeàn; maïo/
tieám duïng: Usurp(-ation)
Chieân cöøu: Sheep
Chieân TC: Lamb of God
Chieân vöôït qua: Paschal lamb
Chieán ñaáu noäi taâm: Interior
struggle
Chieán löôïc: Strategy
Chieán maõ: Steed
Chieán tranh: War(-fare)
Chieán tranh caùnh chung:
Eschatological war
Chieán tranh caân naõo: War of
nerves
Chieán tranh chính ñaùng: Just
war
Chieán tranh hoïc: Polemology
Chieán tranh sinh hoïc, vi
truøng: Biological warfare
Chieán tranh toaøn dieän: Total
war
Chieán tranh vi truøng: Germ
warfare
Chieán tröôøng, chieán ñòa:
Battle field
Chieát trung: Eclectic
Chieâu hoàn: Necromancy
Chieâu moä moân/ tín ñoà (thu
phuïc/loâi keùo/duï doã ng. khaùc
theo phe, ñaûng, ñaïo cuûa
mình; thöôøng coù nghóa xaáu):
Proselytize
Chieàu kích sieâu vieät cuûa coâng
taùc pheâ bình: Critical
transcendence
Chieàu kích; taàm côû, phaïm vi:
Dimension
Chieáu saùng, soi saùng:
Illumine, Outshine
43
Chim boà caâu (bieåu tröng cho
Thaùnh Thaàn): Dove
Chìm vaøo: Immerge
Chín phaåm thieân thaàn:
Angelic hierarchy
Chinh phuïc, cheá ngöï: Conquer
Chính ñeà vaø phaûn ñeà: Thesis
and antithesis
Chính haønh, haønh ñoäng ñuùng:
Orthopraxy
Chính luïc Kinh thaùnh: Canon
of Scripture
Chính phong duïc tính: Sexual
rectitude
Chính saùch kieåm duyeät (saùch
baùo): Censorship
Chính saùch Machiavelli; thuû
ñoaïn quyû quyeät, xaûo quyeät:
Machiavellism
Chính saùch ngu daân:
Obscurantism
Chính saùch phaân bieät chuûng
toäc: Apartheid
Chính saùch/theå chuyeân cheá;
tuyeät ñoái luaän: Absolutism
Chính söï vieäc ñaõ laøm: Opus
operatum
Chính theå phieät toäc, cheá ñoä
ñaàu soû: Oligarchy
Chính thoáng: Orthodox
Chính thoáng tính; chính
truyeàn; Kitoâ Giaùo Bizantinoâ:
Orthodoxy
Chính thö qui, ñeä nhaát chính
luïc: Protocanonical
Chính thöùc boû, theà boû (toân
giaùo, laïc giaùo, lôøi theà):
Abjuration
Chính thöùc ñaûm nhaän nhieäm
vuï: Canonical possession
Chính thöùc/phaùp; trung thöïc,
chaân chính; ñích thöïc,
chính xaùc: Authentic(-ity)
Chính trò: Political
Chính xaùc, ñuùng ñaén; ñuùng
giôø: Exactitude, accuracy
Chính xaùc, ñuùng nghóa, chaët
cheõ; nghieâm ngaët; nghieâm
chænh: Strict
Chænh, chính xaùc; ñöùùng ñaén;
hieäu chænh; tröøng trò: Correct
Chính/quaû theá, ñuùng/thaät vaäy,
xin ñöôïc nhö vaäy, mong
thay: Amen
Chòu, bò, traûi qua: Undergo
Chòu ñöïng, deûo dai; kieân nhaãn
tính nhaãn naïi; keùo daøi:
Endurance, forbear, endure,
resignation
Chòu khoå thay: Vicarious
suffering
44
Chòu leã, röôùc leã, hieäp leã: (holy)
Communion
Chòu leã döôùi hai hình:
Communion under both
species/kinds
Chòu leã phaïm [söï] thaùnh:
Sacrilegious communion
Chòu ôn Thaùnh Thaàn:
Baptism in the Holy Spirit
Chòu traùch nhieäm: In charge,
accountable, responsible
Cho pheùp: Permission
Cho pheùp deã daõi:
Permissiveness
Cho pheùp in: Imprimatur
Cho röôùc leã: Distribution of
communion
Cho xöû duïng vaøo vieäc phaøm
tuïc (ñk 1222): Relegate to
profane use
Cho vay naëng laõi: Usury
Choùi tai gai trí (maét); khoâng
hôïp tình maø cuõng chaúng
hôïp lyù: Without rhyme or
reason
Choïn baéng caùch ruùt thaêm:
Draw/cast lot(s)
Choïn (höôùng soáng) cô baûn:
Fundamental option
Choïn loïc hoaëc ñaøo thaûi töï
nhieân: Natural selection
Choã ôû, nôi an truï, truù xöù:
Abode, dwelling, domicile,
quarters, residence, habitat
Choã truù aån, nôi nöông naùu:
Asylum, shelter
Choái boû ñöùc tin: Denial of
faith
Choàn (da, loâng) eùcmin; chöùc
quan toøa: Ermine
Choáng Coâng giaùo: Anti-
Catholic(-ism)
Choáng Do thaùi, Baøi Xeâ-ít:
Anti-semitism
Choáng Tam Vò (phuû nhaän TC
coù 3 ngoâi): Anti-trinitarians
Choàng, phu quaân: Husband
Choàng, vôï, phu, phuï, baïn ñôøi,
baïn traêm naêm: Spouse
Chôø ngaøy quang laâm caän keà:
Imminent expectation
Chu kyø: Cycle
Chu kyø caùc baøi ñoïc (phuïng
vuï): Cycle of Readings
Chu kyø caùc muøa (phuïng vuï):
Proper of seasons (time)
Chu kyø quay voøng, voøng quay,
xoay vaàn; bieán ñoåi/chuyeån
(maïnh meõ, saâu roäng); caùch
maïng: Revolution
Chu kyø sinh hoïc, nhòp s. h.:
Biorhythm
45
Chu toaøn Leà luaät (Rm 13, 10):
Fulfil(l)ment of the Law
Chuû chaên: Pastor, minister
Chuû ñaïo/höôùng: Mainstream
Chuû ñeà chính, ñoái töôïng ñích
thöïc: Formal object
Chuû ñeà, ñeà taøi: Theme
Chuû ñeà; vaán ñeà, ñeà muïc: Topic
Chuû huôùng/naõo traïng neä hình
thaùi: Morphological
fundamentalism
Chuû höôùng baûo thuû, thaùi ñoä
thuû cöïu: Conservatism
Chuû höôùng quy Kitoâ, Kitoâ
höôùng taâm luaän (ñaët ÑK
laøm trung taâm):
Christocentric(-ism)
Chuû höôùng troïng nam:
Malestream
Chuû höôùng öu tuù (trong coâng
taùc) truyeàn giaùo: Missionary
elitism
Chuû höôùng (vaên chöông, v.v.)
huyeàn bí: Apocalypticism
Chuû nghóa baûn xöù (Hoa kyø);
thuyeát baåm sinh, tieân thieân
tính: Nativism
Chuû nghóa bieåu hieän:
Expressionism
Chuû nghóa bình ñaúng:
Equalitarian(-ism)
Chuû nghóa bình quaân:
Egalitarianism
Chuû nghóa boânseâvíc:
Bolshevism
Chuû nghóa caù theå, thaùi ñoä chuû
quan: Subjectivism
Chuû nghóa Caùc-maùc: Marxism
Chuû nghóa can thieäp:
Interventionism
Chuû nghóa caàu toaøn; thoùi caàu
toaøn: Perfection(al)ism
Chuû nghóa chaâu AÂu:
Europeanism
Chuû nghóa chuûng toäc; chuû
nghóa phaân bieät chuûng toäc:
Raci(ali)sm
Chuû nghóa coâng ñoaøn (nghieäp
ñoaøn): Syndicalism
Chuû nghóa cô hoäi:
Opportunism
Chuû nghóa cöïc ñoan:
Extremism
Chuû nghóa cöïc neä Phaoloâ; tö
töôûng Phaoloâ: Paulinism
Chuû nghóa cöïc toân Giaùo
Hoaøng, thaùi ñoä ñeà cao Giaùo
Hoaøng quaù möùc: Papalism
Chuû nghóa daân toäc, quoác gia:
Nationalism
Chuû nghóa daân toäc, quoác gia:
Nationalism
46
Chuû nghóa duy haïnh phuùc:
Eud(a)emonism
Chuû nghóa duy khoa hoïc:
Scientism
Chuû nghóa duy lyù: Rationalism
Chuû nghóa duy söû, thuyeát lòch
söû: Historicism
Chuû nghóa duy truyeàn thoáng,
naõo traïng cöïc neä truyeàn
thoáng; chuû nghóa baûo thuû,
thuû cöïu: Traditionalism
Chuû nghóa duy vaät:
Materialism
Chuû nghóa ñaëc thuø, phaân laäp;
quyeàn lôïi caù bieät:
Particularism
Chuû nghóa ñoäc taøi:
Totalitarianism
Chuû nghóa ñoåi môùi; töø ngöõ
môùi: Modernism
Chuû nghóa gia tröôûng; chính
saùch/thaùi ñoä phuï maãu; naõo
traïng cha oâng: Paternalism
Chuû nghóa giaûn löôïc, chuû
höôùng ruùt goïn:
Reductionism
Chuû nghóa giaùo trieàu, naõo
traïng giaùo trieàu ñoäc quyeàn:
Curialism
Chuû nghóa hoaøi nghi:
Scepticism
Chuû nghóa hôïp nhaát; nghieäp
ñoaøn: Unionism
Chuû nghóa khaùch quan:
Objectivism
Chuû nghóa khoâng töôûng:
Utopianism
Chuû nghóa kinh nghieäm, duy
nghieâäm: Empiricism
Chuû nghóa kinh nghieäm:
Experientialism
Chuû nghóa Phaùp giaùo:
Gallicanism
Chuû nghóa pheâ bình kinh
nghieäm: Empirio-criticism
Chuû nghóa phoùng nhieäm/
tuùng (Anh giaùo):
Latitudinarianism
Chuû nghóa phuû ñònh; thaùi ñoä
tieâu cöïc: Negativism
Chuû nghóa phuïc quoác Do thaùi:
Zionism
Chuû nghóa phöông Taây:
Occidentalism
Chuû nghóa Pusey, phong traøo
Tractarian (giai ñoaïn ñaàu
tieân cuûa Oxford movement
Anh giaùo 1833-1841):
Puseyism
Chuû nghóa quoác xaõ: Nazism
Chuû nghóa taäp saûn, taäp theå
hoùa: Collectivism
47
Chuû nghóa thaàn trí:
Theosophism
Chuû nghóa thieân nhieân (laáy
thieân nhieân laøm goác ngay caû
cho toân giaùo; duøng thieân nh.
vaøo phöông phaùp trò lieäu; trôû
veà vôùi th. nhieân soáng giöõa
th. nhieân, duøng thöùc aên töï
nh. vaø «maëc aùo töï nhieân»
töùc laø theo moát khoûa thaân;
maëc y phuïc khoâng khí):
Naturism
Chuû nghóa thöïc duïng:
Pragmatism
Chuû nghóa thöïc nghieäm:
Experimentalism
Chuû nghóa thöïc tieãn Myõ, thuyeát
duy haønh: Americanism
Chuû nghóa tinh hoa, öu tuù chuû
höôùng: Elitism
Chuû nghóa töï do: Liberalism
Chuû nghóa töï nhieân (phuû
nhaän sieâu nhieân; theo
khuynh höôùng thuyeát duy
thöïc vaø chuû nghóa hieän
thöïc): Naturalism
Chuû nghóa xeùt laïi: Revisionism
Chuû nghóa (naõo traïng) giaùo
ñieàu, voõ ñoaùn: Dogmatism
Chuû nghóa (tính, ng.) duy kyû,
(ta laø nhaát, laø treân heát); tính
 töï cao töï ñaïi: Egotism(-ist,-
istic,-istical)
Chuû nghóa/cheá ñoä coäng saûn:
Communism
Chuû nghóa/cheá ñoä/naõo traïng
cöïc toân giaùo só:
Sacerdotalism
Chuû nghóa/höôùng phaân laäp:
Separatism
Chuû nghóa/naõo traïng beø phaùi:
Sectarianism
Chuû nghóa/naõo traïng ñòa
phöông; thoùi queâ keäch:
Localism
Chuû nghóa/naõo traïng phi toân
giaùo, tuïc hoùa, choáng giaùo
quyeàn/só; chính saùch duy
theá tuïc: Laicism
Chuû nghóa/thaùi ñoä bi quan:
Pessimism
Chuû nghóa/thuyeát khaéc kyû:
Stoa
Chuû nguyeân: Principium quod
Chuû nhaø, chuû tieäc, chuû quaùn
trôï, chuû khaùch saïn: Host
Chuû quan: Subjective
Chuû sôû [dòch vuï] toáng taùng:
Undertaker
Chuû söï; chuû teá: Officiant
Chuû teá/leã: Celebrant
Chuû theå quaûn thuû: Bearer
48
Chuû theå tính; chuû quan:
Subjectivity
Chuû theå; ng. beà döôùi, thuoäc
caáp; chuû ñeà; chuû ngöõ:
Subject
Chuû thuyeát caáp tieán; laäp
tröôøng cöïc ñoan: Radicalism
Chuû thuyeát Descartes (1596-
1650): Cartesianism
Chuû thuyeát duy KT: Biblicism
Chuû thuyeát duy taâm; chuû
nghóa lyù töôûng: Idealism
Chuû thuyeát Giuse (do hoaøng
ñeá Giuse II cuûa ñeá quoác AÙo-
Hung [1765-1790] ñeà
xöôùng, chuû tröông nhaø nöôùc
coù quyeàn chi phoái GH):
Josephi(ni)sm
Chuû thuyeát nhaát nguyeân kinh
nghieäm: Empirio-monism
Chuû thuyeát quy ngoân, vuï
ngoân töø (ñaët lôøi noùi laøm
trung taâm): Logocentrism
Chuû thuyeát theá quyeàn ñoäc trò
(cho laø Nhaø nöôùc coù caû quyeàn
chæ ñònh toân giaùo ñeå cho daân
giöõ; ôû Nöôùc naøo theo ñaïo
Nöôùc ñoù): Territorialism
Chuû thuyeát thieân ñaïo (Trung
hoa): Universism
Chuû thuyeát thöôïng quyeàn
giaùm muïc (cho raèng quyeàn
toái cao ôû trong GH laø thuoäc
toaøn boä ñoaøn theå caùc GM):
Episcopalism
Chuû thuyeát vò lai: Futurism
Chuû thuyeát voâ thöôûng voâ phaït
(moät phaùi Tin laønh Luther
theo Melanchthon coi moät
soá caùc leà loái thöïc haønh coâng
giaùo laøø voâ boå voâ haïi):
Adiaphorism
Chuû tòch; chuû toïa; chuû teá:
President
Chuû tröông duy hoaønh giao:
Horizontalism
Chuû xuy: Spirare
Chuû xuy (Cha+Con): Active
spiration
Chuû yù cuûa nhaø laäp phaùp: Mind
of the legislator
Chuû yù (tinh thaàn) cuûa GH:
Mind of the Church
Chuù giaûi: Exegesis,
hermeneutics
Chuù giaûi dieãn caùch (theâm yù
cuûa mình vaøo): Eisegesis
Chuù giaûi duï yù: Allegorical
exegesis
Chuù giaûi hoaøi nghi (laáy hoaøi
nghi laøm khôûi ñieåm vaø haäu
49
caûnh phöông phaùp nghieân
cöùu): Hermeneutics of
suspicion
Chuù giaûi nguï ngoân, (giaûi thích
caùc bieán coá trình thuaät
trong Kinh Thaùnh nhö laø
muoán nguï yù chæ veà moät ñieàu
khaùc): Allegorical
interpretation
Chuù giaûi tín thaùc:
Hermeneutics of trust
Chuù giaûi öùng thöïc:
Reconstructive hermeneutics
Chuù giaûi, phuï chuù: Scholia
Chuù giuùp leã: Altar boy
Chuù thích, ghi chuù: Annotate(-
ion)
Chuù troïng ngöõ caûnh: Context
sensitive
Chuù yù: Attention, mindfulness
Chuù/bình giaûi: Commentary
Chuøa: Pagoda
Chuøa (tu vieän) lama: Lamasery
Chuùa: God
Chuùa, Chuùa toâi, Chuùa teå, Ñaáng
trò vì: Adonai
Chuùa, Ñöùc Chuùa: Lord
Chuùa, Ñöùc, OÂng (toân xöng):
Mar
Chuùa bình an (ÑK), Hoaøng töû
thaùi bình: Prince of peace
Chuùa bieán hình:
Transfiguration of our Lord
Chuùa caùc ñaïo binh: Lord of
Hosts
Chuùa Cha: The Father (God)
Chuùa chuùng ta (ÑK): Our Lord
Chuùa Con: The Son of God
Chuùa ñeán laàn thöù hai, taùi
laâm: The second coming of
the Christ
Chuùa nhaät: Day of the Lord,
Sunday, kyriakeø
Chuùa nhaät "Haõy vui leân" (Chuùa
nhaät 4 Muøa Chay, Chuùa
nhaät aùo hoàng): Laetare
Sunday
Chuùa nhaät "Haõy vui leân" (thöù 3
Muøa Voïng): Gaudete Sunday
Chuùa Nhaät 4 Muøa Chay:
Refreshment Sunday
Chuùa nhaät 60: Sexagesima
Chuùa nhaät 70: Septuagesima
Chuùa nhaät Hieän xuoáng:
Whitsunday
Chuùa nhaät leã Chuùa Ba Ngoâi
(Chuùa nhaät I sau leã Hieän
xuoáng): Trinity sunday
Chuùa Nhaät naêm möôi:
Quinquagesima
50
Chuùa Nhaät thöù nhaát phuïc
sinh: Quasimodo, Low
Sunday
Chuùa nhaät thöông khoù (Leã
Laù): Palm Sunday
Chuùa teå caøn khoân: Cosmocrator
Chuùa teå, ñeá vöông; coù chuû
quyeàn; toái cao/thöôïng:
Sovereign
Chuùa Thaùnh Thaàn: The Holy
Spirit (God)
Chuaån aán, cho pheùp in:
Imprimatur
Chuaån bò cho vieäc rao giaûng
Phuùc AÂm, tieàn Phuùc AÂm
hoùa: Preevangelization
Chuaån giaùo phaän: Exarcate(-ty)
Chuaån hoùa: Standardization
Chuaån taéc Vincenteâ (veà coâng
giaùo tính cuûa giaùo lyù, do th.
Vincent Leùrins ñeà xuaát, tk
5): Vincentian canon
Chuaån (möïc); tín nhieäm, tin
caäy: Fiducial
Chuaån/chaáp nhaän, taùn /ñoàng
thaønh: Approve
Chuùc bình an (trong Thaùnh
Leã): Kiss of peace
Chuùc laønh/ phuùc; ban/ giaùng
phuùc: Bless(ing)
Chuùc laønh cuûa thaùnh
Phanxicoâ: Seraphic blessing
Chuùc möøng: Gratulatory
Chuùc thö oâng Gioùb (nguïy
thö): Testament of Job
Chuïc kinh: Decade
Chung, coâng coäng, taäp theå:
Communal
Chung, toaøn theå, toång quaùt;
phoå bieán/thoâng; töôùng soaùi:
General
Chung; phoå bieán: Common
Chung cuïc theá giôùi, taän theá:
Final consummation
Chung thaåm: General
judgment
Chung thuûy vôï choàng:
Conjugal/marital faithfulness
Chung thuûy vôï choàng:
Conjugal fidelity
Chung toá; tình traïng hoaøn
chænh cuûa höõu theå; nguyeân
lyù sieâu hình (ñöa daãn höõu
theå ñeán muïc ñích noäi taïi);
hieän thöïc cuûa tieàm theå:
Entelechy
Chuûng sinh: Seminarian(-ist)
Chuûng toäc, gioáng noøi, doøng
doõi: Race
Chuûng vieän: Seminary
Chuùng sanh, con ngöôøi: Being
51
Chuoäc toäi: Expiation
Chuoãi leã caàu hoàn 30 (ngaøy
lieân tieáp): Trental
Chuoãi/traøng maân coâi: Rosary
Chuoâng: Bell
Chuoâng baøn thôø: Altar bell
Chuoâng rung luùc truyeàn
pheùp: Sacring bell
Chuoâng truyeàn tin: Angelus
bell
Chuoâng/coøi... baùo ñoäng, baùo
nguy: Tocsin
Chuyeân cheá, ch. quyeàn:
Autocracy, despotism
Chuyeân gia phuïng vuï, nhaø
nghi leã hoïc: Liturgist
Chuyeân gia, chuyeân vieân:
Expert, peritus
Chuyeân khaûo (coâng trình
nghieân cöùu): Monograph
Chuyeân moân, thaønh thaïo, laõo
luyeän; chuyeân vieân; giaùm
ñònh vieän (ñk 1574): Expert
Chuyeân taâm, chuù taâm:
Concentrate on
Chuyeân taâm, mieät maøi; thu
huùt chuù yù; haáp thu:
Absorption
Chuyeân trì giôùi luaät, coù giôùi
haïnh toát: Well-disciplined
Chuyeân veà; chuyeân moân hoùa:
Specialization
Chuyeân vieân giaùo luaät, nhaø
giaùo luaät: Canonist,
decretalist
Chuyeân vieân La ngöõ (ng.
thaønh thaïo hay nghieân cöùu
tieáng Latinh): Latinist
Chuyeân vieân (veà boä) giaùo luaät
Gratianoâ: Decretist
Chuyeån bieán baûn theå, bieán
theå: Substantial conversion,
transubstantiation
Chuyeån bieán phuï theå:
Accidental conversion
Chuyeån bieán thuyeát: Theory
of conversion
Chuyeån caàu: Intercession
Chuyeån chöõ, phieân töï:
Transliterate
Chuyeån ñoåi cöùu caùnh:
Transfinalisation
Chuyeån ñoåi yù nghóa, bieán
nghóa: Transignification
Chuyeån ñoäng, vaän chuyeån,
v.ñoäng; cöû ñoäng, hoaït ñoäng;
bieán ñoäng; xuùc ñoäng; nhaïc
ñoaïn; phong traøo:
Movement
Chuyeån hoùa: Transmutation
52
Chuyeån hoaùn lôøi theà, lôøi khaán:
Commutation of an oath/
vow
Chuyeån thoâng ñaëc tính:
Interchange of predicates
Chuyeån thoâng ñaëc tính:
Communication of
properties, communicatio
idiomatum
Chuyeån tieáp, quaù ñoä:
Transitional
Chuyeån tieáp löôïng töû:
Quantum transition
Chuyeån uûy, taùi uûy quyeàn
(ñk137): Subdelegation
Chuyeän kieåu Miñrash (kieåu
giaûi thích): Midrash
Chuyeän ngoài leâ ñoâi maùch,
maùch leûo, nhaûm nhí: Gossip
Chuyeàn/nhieãm ñieän; ñieän khí
hoùa; kích ñoäng, laøm giaät
naûy: Electrify
Chö Thieân: Devas
Chöõ; thö; vaên hoïc: Letter(s)
Chöõ ñoû: Rubrics
Chöõ i; chi tieát nhoû nhaát: Iota
Chöõ thaäp ngoaëc, hình chöõ
vaïn: Swastika
Chöõ töôïng hình: Hieroglyph
Chöõ/choã vieát/ in sai; baûn ñính
chính: Erratum(-ta)
Chöa ai ñaët chaân ñeán:
Untrodden (a)
Chöa phaùt huy: Undeveloped
Chöa sinh ra, coøn trong loøng
meï; töông lai: Unborn
Chöa xöû, chöa giaûi quyeát xong,
coøn loøng thoøng; khoâng hoaøn
chænh: Pendent
Chöõa bònh baèng loøng tin:
Faith healing
Chöõa trò baèng coâng vieäc (trao
vieäc cho laøm): Occupational
therapy
Chöõa trò/laønh; phöông thöùc trò
lieäu; hoøa giaûi, laøm dòu:
Healing
Chöùc [thaùnh]: Order(s)
Chöùc giaùo chuû, giaùm muïc:
Prelacy
Chöùc giaùo chuû; ñòa vò haøng
ñaàu: Primacy
Chöùc Giaùo Hoaøng; giaùo trieàu
(trieàu ñaïi giaùo h.): Papacy
Chöùc giöõ cöûa: Ostiariate
Chöùc GM; haøng GM:
Episcopate, Episcopacy
Chöùc hoaëc gheá daïy thaàn hoïc:
Chair of theology
Chöùc hoàng y: Cardinalate
Chöùc linh muïc: Priesthood
53
Chöùc Linh muïc cuûa Ñöùc Kitoâ:
Priesthood of Christ
Chöùc Linh muïc cuûa tín höõu :
Priesthood of the faithful
Chöùc Linh muïc thöøa taùc:
Ministerial priesthood
Chöùc lôùn: Major order
Chöùc naêng; nhieäm vuï; buoåi leã;
haøm soá; hoaù chöùc:
Function(-al)
Chöùc nhoû: Minor order
Chöùc phoù teá: Diaconate
Chöùc saéc; ng. coù quyeàn cao
chöùc troïng: Dignitary
Chöùc thaùnh, bí tích truyeàn
chöùc (ñk 1008tt): Holy
Orders
Chöùc thaùnh cuûa Anh giaùo:
Anglican orders
Chöùc tö teá chung: Common
priesthood
Chöùc tö teá do Pheùp Röûa
(=chung): Baptismal
priesthood
Chöùc tö teá giaùo daân
(=chung): Priesthood of the
faithful
Chöùc tö teá thöøa taùc:
Ministerial priesthood
Chöùc tö teá, linh muïc:
Priesthood
Chöùc vò toâng ñoà; vieäc toâng ñoà:
Apostolate
Chöùc vuï khuyeát vò: Vacant
office
Chöùc vuï tieân tri: Prophethood
Chöùc vuï/laõnh haït baûn quyeàn
toøng nhaân: Ordinariate
Chöùc/haøng linh muïc, nieân
tröôûng: Presbyterate
Chöùc/laõnh phaän thöôïng phuï:
Patriarchate
Chöùc/ng. giuùp Leã; thuû tuùc, boä
haï, tay chaân: Acolyte
Chöùc/nhieäm kyø beà treân toång
quyeàn; cô sôû beà treân toång
quyeàn: Generalate
Chöùc/nhieäm kyø Giaùo Hoaøng
hoaëc GM: Pontificate
Chöùc/nhieäm kyø GM; haøng GM:
Episcopacy
Chöøng möïc, ñieàu ñoä, tieát ñoä:
Temperance, modesty
Chöùng côù, chöùng töø, baèng
chöùng; chöùng taù, chöùng
nhaân, nhaân chöùng; laøm
chöùng: Witness
Chöùng ñaéc, nhaän thöùc: Realise
Chöùng ñoäng kinh: Epilepsy
Chöùng laép lôøi (laëp laïi lôøi cuoái
cuøng cuûa ng. ñoái ñaøm):
Echolalia
54
Chöùng loaïn ñoïc: Dyslexia
Chöùng loaïn taâm thaàn:
Psychosis
Chöùng loaïn thaàn kinh chöùc
naêng; nhieãu taâm: Neurosis
Chöùng maùu khoâng caàm
(khoâng ñoâng ñaëc):
Hemophilia
Chöùng maát trí nhôù, hay queân:
Amnesia
Chöùng minh thö: Testimonial
letter, ID card (identification,
identity)
Chöùng minh, daãn chöùng:
Substantiate
Chöùng moäng du:
Noctambulism
Chöùng moäng thöùc (thaáy aán
töôïng, hình aûnh... nhö trong
moäng): Oneirism
Chöùng nam ñoàng giôùi luyeán
aùi: Uranism
Chöùng nghieän röôïu:
Alcoholism
Chöùng nhaân Jeâhoâvah (toân
phaùi): Jehovah's Witnesses
Chöùng noùi tuïc: Coprolalia
Chöùng nöõ cuoàng daâm:
Nymphomania
Chöùng nöõ ñoàng giôùi luyeán aùi¸
loaïn daâm ñoàng nöõ giôùi:
Sapphism, lesbianism
Chöùng phaù hoaïi vaên vaät (caùc
coâng trình vaên hoùa):
Vandalism
Chöùng sôï: Phobia
Chöùng sôï khu vöïc ñoùng kín,
beá toûa haõi chöùng:
Claustrophobia
Chöùng sôï thaàn thaùnh hoaëc
toân giaùo: Hierophobia
Chöùng suy nhöôïc thaàn kinh:
Neurasthenia
Chöùng thö: Testimonials
Chöùng thö chöùc thaùnh (do
GM truyeàn chöùc caáp): Letter
of Orders
Chöùng thö haønh leã: Celebret
Chöùng thöïc, xaùc thöïc: Certify
Chöùng öa ñau: Algophilia
Chöôûng aán (ñk 482): Chancellor
Chöôûng lyù (ñk 1430):
Promoter of Justice
Chöôûng tín: Promoter of the
Faith
Chöôùng ngaïi: Obstacle,
Impediment, obstruction,
barrier
55
Chöôùng ngaïi vaät; ñieàu gaây vaáp
ngaõ, khoù khaên: Stumbling
block
Coù chín aâm tieát (thô):
Enneasyllabic
Coù chöùng lieäu, coù taøi lieäu, ñeå
tham khaûo: Documentary
Coù daïng choù: Cynomorph
Coù ñöùc haïnh: Virtuous
Coù giaù trò, hieäu löïc; hôïp leä,
hôïp thöùc; thaønh söï: Valid
Coù heä thoáng; nhaát loaït:
Systematic
Coù hoïc thöùc: Cultivated,
cultured
Coù ích, coù lôïi: Beneficial,
useful
Coù lieân quan, quan heä, hoï
haøng; töông ñoái: Relative
Coù lyù trí; hôïp lyù, phaûi leõ; lyù
tính, thuaàn lyù: Rational
Coù nhieàu hoa traùi, sai quaû; coù
keát quaû, thaønh coâng, höõu
hieäu: Fruitful
Coù oùc quan saùt, tinh yù; tuaân
thuû; nghieâm thuû: Observant
Coù taâm hoàn ngheøo khoù (Mt 5,
3): Poor in spirit
Coù thaùi ñoä cöông quyeát, döùt
khoaùt, roõ raøng; cöôøng ñieäu:
Emphatic
Coù thaåm quyeàn, coù uy tín:
Authoritative
Coù thaät, thöïc söï: Actual
Coù theå; khaû höõu: Possible
Coù theå aán haønh: Nihil obstat
Coù theå bò caùch chöùc, chuyeån
dôøi, thaùo rôøi, taùch rôøi:
Removable
Coù theå bò dieät vong:
Perishabhe (a)
Coù theå chòu ñöïng ñöôïc; laâu
daøi: Endurable
Coù theå di chuyeån/thuyeân
chuyeån/ dôøi ñi: Amovability
Coù theå ñöôïc choïn, c.t.ñ.baàu;
ñuû tö caùch: Eligible
Coù theå hö thoái, h.naùt; coù theå
huû hoùa, deã bò mua chuoäc:
Corruptible
Coù theå in ñöôïc: Imprimi
potest
Coù theå phaïm toäi: Peccability
Coù theå quy traùch, quy toäi:
Imputability
Coù theå sai laàm, khaû ngoä:
Fallibillity
Coù theå soáng ñöôïc (vg. thai
nhi), thöïc hieän, ñöùng vöõng,
thaønh töïu ñöôïc: Viable
56
Coù theå thaùo gôõ, giaûi theå ñöôïc;
khaû giaûi taùn/theå tính:
Dissolubility
Coù theå thaáy roõ, höõu hình:
Visibility
Coù theå thoâng ñaït; coù theå lan
laây, truyeàn nhieãm:
Communicable
Coù theå tin ñöôïc: Credibility
Coù tính caùch bieåu quyeát:
Deliberative
Coù tính caùch cöùu roãi: Salvific
Coù tính caùch suy dieãn:
Deductive
Coù tính caùch tham vaán:
Consultative
Coù toäi; ñaùng toäi; toäi traïng:
Culpable(-bility)
Coù trí thöùc, taøi trí: Intellectual
Coù tuoåi, cao nieân, veà giaø, tuoåi
giaø, laõo thôøi : Full of years,
ageing
Coù yù boâi nhoï, vu khoáng:
Defamatory
Coù yù thöùc giai caáp: Class
conscious
Coi thöôøng, khinh reû; khinh
bæ: Contempt
Coõi aâm, aâm ty; ñòa nguïc, coõi
thoáng khoå: Hell, sheol,
woeful state, limbo
Con boà noâng (töôïng tröng
ÑK): Pelican
Con chaùu, mieâu dueä, haäu theá:
Posterity
Con chaùu/doøng doõi Abraham:
Seed of Abraham
Con chieân gheû, phaàn töû hö
ñoán: Black sheep
Con chieân, cöøu non: Lamb
Con cuûa baùc, chuù, caäu, coâ, dì,
chò, em...: Firstborn-cousin
Con daâu: Daughter-in-law
Con ñaàu loøng: Firstborn
Con ñôõ ñaàu: Godchild
Con ñöôøng hoaøn thieän: Way
of perfection
Con ñöôøng; caùch kieåu, caùch
thöùc, phöông phaùp: Way, via
Con gaùi, nöõ töû: Daughter
Con gaùi/ nöõ töû Si-on
(Gieârusalem; Ñöùc Maria):
Daughter of Sion
Con Gioan (teân hoï cuûa thaùnh
Pheâroâ): Bar-Jonah
Con hoang (ngoaïi hoân):
Illegitimate child, natural
child, whoreson
Con Moät TC: Only Begotten
Con ng. noäi taâm (Rm 7, 22):
Inner man
57
Con ngoaïi hoân phaïm thaùnh:
Spurius
Con ngöôi (= naâng niu quyù
chuoäng Ñnl 32.10): Appel of
the eye
Con ngöôøi: Anthropos
Con Ngöôøi: Son of man
Con ngöôøi taàm thöôøng, phaøm
nhaân: Earthling
Con ngöôøi, nhaân; choàng; ñaøn
oâng, nam giôùi: Man
Con noái doõi toâng ñöôøng, thöøa
töï: Offspring
Con rieâng: Step-child
Con soá 666 (Kh 13.18):
Apocalyptic number
Con taøu vuõ truï: Space-craft/-
ship
Con TC: Son of God
Con trai Do thaùi tuoåi 13; leã
möøng leân 13: Barmitzvah
Con trai; doøng doõi: Son
Con vaät coù lyù tính/trí (con
ngöôøi): Rational animal
Coøn laø vaán ñeà, coøn caàn tìm
hieåu, chöa roõ; khoâng chaéc,
mô hoà: Problematic(-al)
Coïng rôm; oáng huùt: Straw
Constantinoâ († 337):
Constantine
Constantinoáp: Constantinople
Coâ daâu, taân nöông: Bride
Coâ ñoäc, coâ ñôn, coâ quaïnh, coâ
tòch, tónh mòch: Solitary (a),
Solitude (n)
Coâ laäp, chia taùch, taùch bieät:
Segregate, separate, isolate,
divide
Coå ñieån (chuû höôùng), kyø cöïu;
coù haïng/giaù; kinh ñieån, ñieån
hình: Classic(-ism)
Coå ñoäng/vuõ vieân: Promoter
Coå sinh vaät hoïc: Paleontology
Coå töï hoïc: Paleography
Coá chaáp, heïp hoøi, beø phaùi;
cuoàng/muoäi tín: Bigot(-ed,-
ry)
Coá gaéng, noã löïc, ra söùc:
Endeavour
Coá keát, dính chaët, ñöùng vöõng;
maïch laïc, chaët cheõ:
Cohere(-nce)
Coá thöû/thöïc hieän; toan tính,
möu toan; möu ñoà:
Tentative
Coá vaán phaùp luaät, luaät sö; ng.
quaûng caùo löu ñoäng (vaøo
töøng nhaø): Solicitor
Coá vaán thaåm phaùn, hoäi thaåm:
Assessor
58
Coá vaán thaàn hoïc cuûa Giaùo
Hoaøng: Papal theologian
Coá vaán thaàn hoïc giaùo trieàu:
Magister sacri palatii
Coá vaán toái cao (trong moät vaøi
doøng tu): Definitors
Coá vaán, tö vaán, tham vaán:
Consultant
Coá yù, coá tình: Intentional,
voluntary, deliberate
Coâ-loâ-xeâ, Cl: Colossians
Coâng baùo Toâng toøa: Acta
Apostolicae Sedis (1908-),
Acta Sanctae Sedis (1865-
1908) (AAS)
Coâng baèng, voâ tö, chính tröïc;
luaät coâng lyù; (equities) coå
phaàn thò giaù chöùng khoaùn
(khoâng coù laõi coá ñònh):
Equity
Coâng baèng giao hoaùn:
Commutative justice
Coâng baèng phaân phoái:
Distributive justice
Coâng baèng xaõ hoäi: Social
justice
Coâng bình, voâ tö: Fair minded
Coâng bình; coâng lyù; coâng
chính; tö phaùp: Justice
Coâng bình xaõ hoäi: Social
justice
Coâng boá aùn töø: Publication of
the acts
Coâng boá boå nhieäm (GM),
nhieäm meänh: Preconization
Coâng boá, ban haønh; truyeàn baù,
phoå bieán: Promulgate(-ion)
Coâng boá, loan truyeàn, tuyeân
ngoân: Proclamation
Coâng chính hoùa; bieän hoä; bieän
minh, baøo chöõa; chöùng/xaùc
minh; chænh haøng (chöõ):
Justify(-ication)
Coâng chính nguyeân khôûi/thuûy
(tröôùc nguyeân toäi): Original
justice/righteousness
Coâng chính phaùp lyù: Legal
justice
Coâng chính quy thuoäc (cuûa
ÑK cho con ngöôøi): Imputed
justice
Coâng chính töï löïc; töï cho laø
ñuùng: Self -righteousness
Coâng chính, chính tröïc, ngay
thaúng; chính ñaùng:
Righteousness
Coâng chöùc: Civil servant
Coâng chöùng thö: Public
document
Coâng chöùng vieân, luïc söï(ñk
484): Solicitor general,
notary
59
Coâng coäng, coâng khai; coâng
chuùng, daân chuùng: Public
Coâng ñoàng; hoäi ñoàng, hoäi
nghò: Council
Coâng ñoàng Basilea (n. 1431-
1449): Council of Basel
Coâng ñoàng baát hôïp luaät
EÂpheâso (cñ «cöôùp ñoaït» n.
449): Robber council of
Ephesus, Latrocinium
Coâng ñoàng Caùcthagoâ (tk 3-5):
Carthage council
Coâng ñoàng chung, cñ hoaøn vuõ
(ñk 749 §2): Oecumenical
council
Coâng ñoàng chung, coâng ñoàng
hoaøn vuõ (ñk 337): General
council, ecumenical council
Coâng ñoàng Constance (n.
1414-1417): Constance
council
Coâng ñoàng Constantinople (n.
318; 553; 680): Council of
Constantinople
Coâng ñoàng ñòa phöông, coâng
ñoàng vuøng: Particular
council
Coâng ñoàng EÂpheâsoâ (n. 431):
Council of Ephesus
Coâng ñoàng mieàn (laõnh vöïc
cuûa moät Hoäi ñoàng GM ñk
439): Plenary council
Coâng ñoàng Orange (Phaùp, n
441 vaø 529): Orange council
Coâng ñoàng thuyeát (coi coâng
ñoàng coù quyeàn treân ÑGH):
Conciliarism (conciliar
theory)
Coâng ñoàng tænh: Provincial
council
Coâng ñoàng tính: Conciliarity
Coâng ñoàng Trentoâ (1545-
1563): Council of Trent
Coâng ñoàng Trulloâ ("phoøng
voøm" do hoaøng ñeá
Giustinianoâ II trieäu taäp n.
691): Council of/in Trullo
Coâng ñoàng Vienne (Phaùp, n.
1311-1112): Council of
Vienne
Coâng ñoàng (chung) Lateâranoâ
(n. 1123, 1139, 1179, 1215,
1512-17): Lateran council
Coâng ñoàng (chung) Lyon (n.
1245, 1274): Councils of
Lyons
Coâng ñoàng (ñòa phöông)
Lateâranoâ (n. 313, 649):
Lateran council
60
Coâng ñöùc, coâng quaû, coâng
traïng: Merit
Coâng giaùo: Catholic
Coâng giaùo sô khai (nhö ñoïc
thaáy trong caùc thö muïc vuï,
Giacoâbeâ hoaëc saùch Coâng vuï
Toâng ñoà): Early Catholicism
Coâng giaùo tieán haønh: Catholic
action
Coâng giaùo tính thöïc chaát:
Actual catholicity
Coâng giaùo tính thöïc söï:
Physical catholicity
Coâng giaùo tính tieàm taøng:
Virtual catholicity
Coâng giaùo tính tinh thaàn:
Moral catholicity
Coâng haøm voâ thöï (khoâng kyù
teân), giaùc thö: Verbal note
Coâng hieäu (bieän phaùp phoøng
ngöøa, söûa phaït); coù hieäu löïc,
giaù trò (phaùp lyù): Effectual
Coâng höõu, cuûa coâng: Public
property
Coâng ích: Common good
Coâng luaän, yù kieán chung:
Common opinion, public
opinion
Coâng lyù phaân phoái:
Distributive justice
Coâng lyù thuø ñaùp:
Remunerative justice
Coâng lyù tröøng baùo: Vindicative
justice
Coâng lyù tröøng phaùp: Punitive
justice
Coâng nghò giaùo phaän (ñk
460): Diocesan synod
Coâng nguyeân: Christian era,
common era (CE), Vulgar
era, Anno Domini
Coâng phong/taäp: Public
propriety
Coâng phu tu taäp: Asceticism
Coâng taùc töø thieän (Thöông
ngöôøi coù 14 moái thöông xaùc
7 moái, thöông linh hoàn 7
moái): Works of mercy
Coâng thöùc caàu nguyeän:
Deprecatory form
Coâng thöùc chuùc phuùc; caùc moái
phuùc thaät (Ñoâng phöông):
Makarism
Coâng thöùc chuùc phuùc; (GH Hy
laïp) taùm moái phuùc thaät:
Macarism
Coâng thöùc ñöùc tin, tín bieåu
(do hoaøng ñeá Heraclitus
coâng boá n. 638): Ecthesis
Coâng thöùc giaûi toäi: Word(s) of
Absolution
61
Coâng thöùc giaùo lyù laâm thôøi
Augsburg (n. 1548):
Augsburg interim
Coâng thöùc tam vò (trong Taân
Öôùc): Trinitarian formulas
Coâng thöùc thaàn thuï naïn («bò
ñoùng ñinh vì chuùng ta»):
Theopaschite clause
Coâng thöùc truyeàn pheùp:
Consecration form
Coâng thöùc tuïng nieäm (laëp ñi
laëp laïi luùc suy nieäm): Mantra
Coâng thöùc tuyeân tín, kinh Tin
kính; tín ngöôõng; tín khoaûn:
Creed
Coâng thöùc tuyeân xöng ñöùc
tin: Confessional formula
Coâng thöùc (nhöõng lôøi ÑK)
thaønh laäp Thaùnh Theå:
Word(s) of Institution
Coâng thöùc; caùch thöùc, theå
thöùc: Formula
Coâng thöùc; daïng thöùc; kieåu
maãu: Scheme
Coâng/daïng thöùc khaùi nieäm:
Conceptual scheme
Coâng trình cöùu chuoäc khaùch
quan (ÑK thöïc hieän):
Objective Redemption
Coâng trình taïo döïng môùi, taïo
vaät môùi: New creation
Coâng truyeàn, truyeàn baù coâng
khai: Exoteric
Coâng vieäc ngoaïi traïch (laøm
theâm, boån phaän khoâng
buoäc): Works of
supererogation
Coâng vieäc/taùc; coâng trình; lao
ñoäng, nhaân coâng: Work,
Opus
Coâng vuï caùc Toâng ñoà, Cv:
Acts of the Apostles
Coâng vuï Gio-an (nguïy thö):
Acts of John
Coâng xaõ chuû nghóa:
Communalism
Coâng xuùc thuaàn phong myõ
tuïc, taán coâng soã saøng, baïo
haønh daâm ñaõng: Indecent
assault
Coáng vaät, coáng leã; phaàn coáng
hieán; toân kính, tuøng phuïc:
Tribute
Coàng, caùi chieâng, chuoâng ñóa:
Gong
Coäng ñoaøn: Community
Coäng ñoaøn caên baûn: Base
(grassroots) community
Coäng ñoaøn dò ñaïi: Diachronic
community
Coäng ñoaøn ñoàng ñaïi:
Synchronic community
62
Coäng Ñoaøn Ñôøi Soáng Kitoâ
(Hieäp Hoäi Thaùnh Maãu ngaøy
tröôùc): Christian Life
Communities (CVX)
Coäng ñoaøn GH: Body of the
Church, Ecclesial
community
Coäng ñoaøn sô khai: Primitive
community
Coäng ñoaøn tham döï, cöû toïa:
Community of discourse
Coäng ñoaøn (‘Giaùo hoäi’): Qahal
Coäng ñoaøn, c. ñoàng:
Community
Coäng ñoaøn/ theá giôùi Kitoâ giaùo:
Christendom
Coäng ñoàng aån tu (xöa): Lavra
Coäng ñoàng cöùu ñoä: Salvation
community
Coäng ñoàng phuïng töï, coäng
ñoaøn tham döï: Synaxis
Coäng löïc, hieäp löïc, ñoàng taùc,
coäng taùc; hieäp ñoàng taùc
duïng: Synergy
Coäng sinh: Symbiosis
Coäng/hôïp taùc: Collaboration,
Cooperation
Coäng taùc coá yù: Formal
cooperation
Coäng taùc laøm ñieàu döõ:
Cooperation in evil
Coáp, GH Coáp (Ai caäp): Copt (-ic)
Coát tuûy quy ñieån: Canon
within the canon
Coát/chuû yeáu, chuû choát: Crucial
Cô baûn, chuû yeáu: Fundamental
Cô baûn, chuû yeáu, chuû nghóa cô
yeáu: Fundamental (-ism)
Cô baûn; sô boä, sô caáp, sô ñaúng:
Elementary
Cô binh treân trôøi (Cv 7, 42):
Host of heavens
Cô caáu, caáu truùc, keát caáu:
Structure
Cô caáu luaän, thuyeát caáu truùc:
Structuralism
Cô caáu phaåm traät cuûa GH (ñk
330tt): Hierarchical
constitution/ structure of the
Church
Cô hoïc löôïng töû: Quantum
mechanics
Cô hoïc thieân theå: Celestial
mechanics
Cô hoäi, cô duyeân, thôøi cô, dòp
toát: Occasion, opportunity
Cô quan sinh duïc: Sexual
organs
Cô quan sinh saûn:
Reproductive organs
Cô quan, boä (giaùo trieàu Roâma;
x. boä): Dicastery
63
Cô sôû haï taàng, neàn taûng, cô
baûn: Underlying,
infrastructure
Cô sôû trung öông, truï sôû
chính: Curia, headquarters
Cô theå, sinh vaät; cô quan, toå
chöùc: Organism
Côù phaïm toäi: Scandal
Côø hieäu cuûa Constantinoâ (vôùi
chöõ =Χ+ρ hai chöõ ñaàu
cuûa töø Χριστός): L abarum
Côø Toøa Thaùnh [Vaticanoâ]:
Papal flag
Côn thònh noä cuûa TC (Rm
5.9): Angergry of God
Cuõ kyõ, loãi thôøi: Dated, out of
date
Cuù phaùp, ngöõ phaùp: Syntax
Cuï theå: Concrete
Cuûa aên ñaøng (ñöa Mình Thaùnh
Chuùa cho ng. haáp hoái/gaàn
cheát); loä phí: Viaticum
Cuûa boá thí/daâng cuùng: Alms
Cuûa ñaàu muøa: First fruits
Cuûa leã: Host
Cuïc chì: Lead-ball
Cuïc tình baùo: Intelligence
Service
Cung baäc, thang aâm, aâm giai;
toaøn boä: Gamut
Cung caùch bieän luaän:
Argumentation
Cung caùch haønh ñoäng, thaùi ñoä
öùng xöû: Behaviour
Cung hieán, hieán daâng, coáng
hieán; ñeà taëng: Dedicate
Cung hieán (nhaø thôø):
Dedication, consecration of
a church
Cung kính caát giöõ (trong hoøm
thaùnh, thaùnh ñöôøng...), baûo
quaûn/troïng: Enshrine
Cung thaùnh (phaàn chung
quanh baøn thôø): Chancel,
sanctuary
Cung thaùnh; LM ñoaøn; nhaø xöù
(rectory): Presbytery
Cuøng cöïc, khoán cuøng; baát
haïnh, tai hoïa: Misery
Cuøng ñoä, toät ñoä, cuøng taän; quaù
möùc; quaù khích, cöïc ñoan;
cöïc ñieåm, thaùi cöïc: Extreme
Cuøng thôøi, cuøng tuoåi: Coeval
Cuùng oâng baø, teá toå: Sacrifice
to the ancestors
Cung/ñeàn röûa toäi: Baptistery
Cuoäc chieán ñaáu thieâng lieâng
(Ep 6, 13): Spiritual combat
Cuoäc ñaáu cuûa caùc ngöôøi
khoång loà (choáng caùc vò
thaàn): Gigantomachy
64
Cuoäc ñi tuaàn traêng maät:
Wedding-tour/-trip
Cuoäc haønh höông: Pilgrimage
Cuoäc haønh trình: Journey
Cuoäc hoïp coäng ñoaøn tu só, tu
nghò: Conventual chapter
Cuoäc hy teá ñaãm maùu: Blood
sacrifice
Cuoäc ly khai do Greâgoârioâ
Aglipay gaây ra ôû beân Philipin
n. 1902: Aglipay Schism
Cuoäc möøng caùi toâi (chæ ích kyû
lo cho söôùng thaân mình):
Ego trip
Cuoäc noùi chuyeän, c. hoäi thaûo;
c. hoäi ñaøm; c. taâm söï:
Colloquy
Cuoäc röôùc kieäu, dieãu haønh:
Procession
Cuoäc taøn saùt Do thaùi (ôû Nga):
Pogrom
Cuoäc thí/thöû nghieäm:
Experiment
Cuoäc thöông khoù, khoå naïn:
Passion
Cuoäc tónh taâm; ruùt lui; nôi aån
daät: Retreat
Cuoäc tranh luaän Andreas
Osiander (n. 1550 choáng laïi
Luther veà söï coâng chính
hoùa): Osiandrian controversy
Cuoái cuøng: Last
Cuoái cuøng, chung cuïc; chung
quyeát: Final
Cuoái cuøng, döùt khoaùt, chung
quyeát: Definitive
Cuoái cuøng; hoaøn thaønh; chung
cuoäc; ngöõ vó: Ending
Cuoái/taän cuøng, keát
lieãu/thuùc/cuïc, chung cuïc:
End
Cuoán Kinh Thaùnh ña ngöõ cuûa
ñaïi hoïc Alcalaù:
Complutensian Polyglot
Bible
Cuoän giaáy/da; saùch cuoän:
Scroll
Cuoàng tín, c.nhieät: Fanatic(-
ism)
Cö nguï/soáng beân hoï vôï, thuoäc
cö sôû theâ toäc (vg. theo theå
cheá maãu heä): Uxorilocal
Cö truù/soáng beân hoï cha, thuoäc
cö sôû phuï toäc: Patrilocal
Cö truù/soáng beân hoï choàng,
thuoäc cö sôû phu toäc:
Virilocal
Cö truù/soáng beân hoï meï, thuoäc
cö sôû maãu toäc: Matrilocal
Cö xöû sai pheùp, haønh ñoäng sai
traùi; haønh söû/ xöû lyù caåu thaû;
65
laêng nhaêng tình caûm; haïnh
kieåm xaáu: Misconduct
Cö xöû sai traùi, khoâng phaûi
caùch/pheùp, thaùi ñoä khieám
nhaõ: Misbehaviour
Cöû chæ chuùc bình an: Sign of
peace
Cöû chæ suoàng saõ: Intimacies
Cöû chæ (ra hieäu baèng ñaàu
gaät/laéc ñaàu; vg. thuû khaúng
gaät ñaàu ñoàng yù), daáu chæ;
daáu toû yù, chæ thò, meänh leänh:
Nutus(-um)
Cöû haønh leã; thi haønh chöùc vuï:
Officiate
Cöû haønh theo theå thöùc giaùo
luaät: Canonical celebration
Cöû haønh, ban (phaùt caùc) bí
tích: Administration of
sacrements
Cöû haønh/phuïng vuï Lôøi Chuùa:
Bible service
Cöû nhaân: Licentiate
Cöû nhaân K.Thaùnh: Sacrae
Scripturae Licentiatus, SSL
Cöû nhaân thaàn hoïc: STL
Cöû nhaân vaên chöông: BA
(Bachelor of Arts; US=AB)
Cöû nhaân vaên chöông: MA
(Master of Arts)
Cöû tri ñoaøn: Electoral college
Cöù luaät, theo luaät phaùp: De
jure
Cöù thöïc, cöù söï, treân thöïc teá:
Real, de facto, in fact
Cöù/döõ lieäu, döõ kieän: Data
Cöûa chính nhaø thôø: Portal
Cöûa kính maøu: Stained
window
Cöûa soå Gie-seâ (baèng kính
gheùp maøu mieâu hoïa caây phaû
heä cuûa ÑK): Jesse window
Cöûa thaùnh: Holy doors
Cöïc khoaùi (nhuïc duïc): Orgasm
Cöùng coûi, saét ñaù; ngoan coá,
chai ñaù, cöùng loøng:
Obdurate(-cy)
Cöông quyeát: Resolutely
Cöông vò, thaân phaän; tình
hình, tình traïng: Status
Cöông vò laøm cha; quan heä
cha con, phuï heä: Fatherhood
Cöông vò laõnh ñaïo (chöùc vuï,
coâng taùc, ñöôøng höôùng):
Leadership
66
Cöông vò moân ñeä: Discipleship
Cöông/ñòa vò toâng ñoà:
Apostleship
Cöôøng löïc, söùc maïnh; tieàm
naêng; hieäu löïc, hieäu
nghieäm; theá löïc, quyeàn theá:
Potency
Cöôõng baùch, eùp buoäc:
Compulsion, comple
Cöôõng daâm: Rape
Cöôùp boùc, cöôõng ñoaït: Rapine
Cöùt saét, caën baõ: Dross (n)
Cöùu caùnh: Telos
Cöùu caùnh luaän; cöùu caùnh tính:
Teleology
Cöùu caùnh noäi taïi: Intrinsic
end
Cöùu chuoäc; chuoäc laïi: Redeem
Cöùu ñoä, cöùu roãi: Salvation
Cöùu ñoä hoïc: Soteriology
Cöïu Öôùc: Old Testament
 D Daïng/hình thaùi; hình thöùc; theå
Da loät, voû loät; loát: Exuviae
Daõ man, taøn baïo, ñaày thuù tính:
Bestial, in human
Da-ca-ri-a, Dcr :Zechariah
Daûi hoaøi kinh, buøa chöõ, baêng
lôøi (hoäp oáng hoaëc baêng ñöïng
baûn ghi luaät ng. Do thaùi ñeo
treân traùn vaø beân caùnh tay
luùc caàu nguyeän): Phylactery
Daûi löng (aùo leã Byzantinoâ):
Zone
Daûi muõ (GM); ñuoâi phöôùn (côø
ôû giaùo ñöôøng): Fanon
Daûi theâu vaøng (vieàn aùo leã):
Orphrey
Da-keâu: Zacchaeus
Daøn gheá ca ñoaøn: Choir
stall(s)
Daøn hôïp xöôùng; ñoaïn hôïp
xöôùng; ñoàng thanh taùn
thaønh: Chorus
Daøn xeáp, thoûa hieäp; laøm hö,
gaây haïi: Compromise
Daïng ngöôøi: Humanoid
Daïng thaùi ÑK:
Christomorphous
Daïng thöùc; theå thöùc;
phöông/caùch thöùc: Modality
67
thöùc; coâng thöùc; moâ thöùc:
Form
Danh caùch (hình thaùi cuûa töø
laøm chuû ngöõ): Nominative
Danh döï: Honorary
Danh döï/giaù; vinh döï; ngaøi
(danh töôùc toân xöng
your/his/her h.): Hono(u)r
Danh hieäu ÑK: Christological
title
Danh muïc caùc Giaùo hoaøng
(cuûa Libeârioâ, ghi cho ñeán
Liberius n. 352-366):
Liberian catalogue
Danh muïc caùc meänh ñeà; baûn
caùo traïng: Syllabus
Danh muïc saùch caám: Index of
forbidden books
Danh thôm ñöùc haïnh, coù
tieáng laø thaùnh thieän:
Odo(u)r of sanctity
Danh tieáng, danh voïng; dö
luaän: Fame
Danh toå (teân cuûa ngöôøi khai
saùng ñöôïc laáy ñeå ñaët cho
moät daân toäc, moät nôi, moät
thôøi ñaïi...): Eponym(-ous)
Danh töø; coù thaät, thaät söï toàn
taïi; chuû/troïng yeáu:
Substantive
Danh töôùc cuûa Giaùo Hoaøng vaø
caùc Thöôïng phuï: His
Holiness
Danh töôùc ÑK (vg. Con ngöôøi,
Lôøi, Ngöôøi Toâi tôù, Chieân TC,
Ñaáng Cöùu Theá, Ñöùc Chuùa,
Ñaáng Chaên chieân Laønh, Con
TC, v.v.): Title of Christ
Daïy giaùo lyù: Catechize
Daïy hoïc; lôøi daïy, giaùo huaán;
hoïc thuyeát: Teaching
Daâm duïc; gian daâm; thoâng
daâm: Fornication
Daâm thaàn, tình duïc; duïc löïc
(ñoái laïi vôùi thanatos huûy
löïc): Eros
Daân chuû: Democracy
Daân chuùng, d.gian; hoï haøng,
gia ñình, gioøng toäc: Folk
Daân soá, Ds: Numbers
Daân TC: People of God
Daân toäc; daân chuùng, nhaân
daân: People
Daân toäc hoïc, nhaân chuûng chí:
Ethnography
Daân toäc hoïc, nhaân chuûng
luaän: Ethnology
Daân truyeän: Folk tales
Daãn daét, ñieàu khieån, chæ ñaïo,
quaûn lyù; tö caùch, taùc phong,
haïnh kieåm: Conduct
68
Daãn hoaøn, daãn ñoä (trao traû toäi
phaïm): Extradite(-tion)
Daãn loä, muïc vuï veà coâng taùc
höôùng daãn tín höõu:
Hodegetic
Daãn vaøo ñöùc tin: Preambles of
faith
Daán/xaû thaân: Self-dedication
Daâng hieán töï nguyeän (haønh
ñoäng, cuûa leã...): Freewill
offering
Daâng hieán, teá leã; teá phaåm, leã
vaät: Oblation
Daâng hieán; daønh ñeå, duøng ñeå:
Devote (oneself to)
Daâng hieán; daâng tieán; ban
taëng: Offer
Daâng leã vaät: Oblation
Daâng leân, noåi daäy: Uprise
Daâng Mình Thaùnh (leân):
Elevation of the Host
Daäp taét; thuû tieâu, tieâu dieät;
thanh toaùn (nôï); huûy boû:
Extinguish
Daàu: Oil
Daàu beänh nhaân: Oil of the sick
(O.I.: Oleum Infirmorum)
Daàu döï toøng: Oil of
catechumens (O.C.: Oleum
Catechumenorum)
Daàu thaùnh: Holy oils, myron
Daàu (hieán) thaùnh: The
(Sacred) Chrism (S.C.:
Sacrum Chrisma)
Daáu baát hoøa: Note of discord
Daáu chaám: Point
Daáu chaám phaûy: Semi-colon
Daáu chaám than: Exclamation
mark (point)
Daáu chæ: Sign
Daáu chæ bí tích (nghi thöùc beà
ngoaøi): Sacremental sign
Daáu chæ bò choáng baùng (Lc 2,
34): Sign of contradiction
Daáu chæ ñôn thuaàn:
Sacramentum tantum
Daáu chæ thôøi ñaïi: Sign of the
times
Daáu chæ, daáu hieäu: Sign,
Signum
Daáu chæ; Bí tích (ñk 840tt):
Sacrament
Daáu coäng: Plus
Daáu gaïch ngang: Hyphen
Daáu hoa thò: Asterisk
Daáu hoûi: Interrogation mark
Daáu huyeàn; gioïng traàm: Grave
accent
Daáu muõ: Circumflex (accent)
Daáu nhaán: Stress mark
Daáu phaûy: Comma
69
Daáu raâu: Bearded
Daáu saéc: Apostrophe
Daáu kieåm xaùc (vaøng baïc); neùt
ñaëc tröng: Hallmark
Daáu laï ngoân söù Gioâna (Mt 12,
39): Sign of Jonah
Daáu nieâm, con daáu/trieän, aán
tín: Seal
Daáu phuï; ñeå phaân bieät, ñeå
ñaùnh daáu: Diacritic(-al)
Daáu taùch aâm, daáu phaân ñoâi:
Diaeresis, dieresis
Daáu teân, aån danh, bí maät:
Incognito
Daáu thaùnh giaù: The Sign of
the Cross
Daáu veát, veát tích; di tích; taøn
tích: Vestige
Daáu veát cuûa TC: Vestige of
God
Daáu veát cuûa TC Ba Ngoâi:
Vestige of the Trinity
Daây buoäc; lieân heä: Vinculum
Daây caùc pheùp, bí tích: Stole
Daây caùc pheùp lôùn (cuûa phoù
teá): Broadstole
Daây cöông: Thong
Daây ñai muõ GM: Lappets
Daây ñeo aûnh: Scapular
Daây hoân phoái, hoân heä:
Marriage bond, Ligamen
Daây pallium (phuø hieäu baèng
daây len cuûa chöùc Toång GM,
ñk 437): Pallium
Daây thaét löng (leã phuïc):
Cinture, Girdle
Deø seûn, tieát kieäm; thanh ñaïm,
ñaïm baïc, giaûn dò: Frugality
Deã daõi, khoan dung; buoâng
thaû, thaû loûng, dung tuùng:
Permissive(-ness)
Deã hö thoái (do taùc nhaân sinh
hoïc, vi khuaån):
Biodegradable
Deã tin, nheï daï: Credulous
Deã vôõ, moûng manh: Fragile
Di chieáu cuûa Constantinoâ
(vaên kieän nguïy [tk 8-9] ghi
veà nhöõng phaåm vaät vaø ñaëc
quyeàn maø hoaøng ñeá taëng
nhöôïng cho GM Roâma):
Donation of Constantine
Di chuùc: (Last) will
Di chuyeån, chuyeån dôøi,
chuyeån di; chuyeån nhöôïng;
thuyeân chuyeån: Transfer(-
ence)
Di cö; di truù: Migration
Di hoàn thuyeát: Generationism
Di laïc: Maitreya
70
Di ngoân (lôøi cuûa Ñöùc Gieâsu
ñöôïc truyeàn löu, nhöng
«khoâng ñöôïc ghi» laïi trong
caùc Phuùc AÂm): Agrapha
Di saûn ñaïo ñöùc (ñk 1299tt):
Pious legacy
Di truù; ñoåi choã cö truù:
Emigrate
Di truyeàn: Heredity
Di truyeàn hoïc: Genetics
Di vaät taï ôn: Votive object
Dó haäu: Per posterius
Dó tieàn: Per prius
Dò baûn, baûn cheùp khoâng gioáng;
dò ñieåm: Variant
Dò giaùo, dò thuyeát, khoâng
chính thoáng, taø kieán:
Heterodox(-y), heresy
Dò nghóa, nöôùc ñoâi:
Equivocation(-city)
Dò phaùt sinh; thuyeát dò chuûng:
Heterogenesis
Dò taät, dò thöôøng: Abnormality
Dò thöôøng, quaùi traïng:
Anomaly(-lous)
Dò tính luyeán aùi, luyeán aùi khaùc
giôùi: Heterosexuality
Dò/khaùc thöôøng, laäp dò; ngoaïi
luaät; bieán caùch; ngoaïi
thöôøng: Heteroclite
Dòch, beänh dòch: Epidemic
Dòch haïch (tk 14): Black death
Dòch thoaùt yù, phoûng dòch: Free
translation
Dòch töøng chöõ moät, saùt töøng
chöõ: Literal translation,
Verbal translation
Dòch vuï kinh doanh ñaát nhaø:
Real estate
Dieâm sinh (Kh 9.17,18):
Brimstone
Dieãm ca, Dc : Canticle of
Canticles, Song of Songs
Dieàm, tua vieàn; ven, meùp, leà:
Fringes
Dìm xuoáng nöôùc: Immersion
Dieãn dòch, suy dieãn; khaáu tröø:
Deduction
Dieãn ngöõ; thaønh ngöõ, bieåu
thöùc; phaùt bieåu, bieåu ñaït;
dieãn xuaát; veû maët, saéc maët:
Expression
Dieãn tieán, quaù trình; quy
trình, caùch thöùc: Process
Dieän ñoái dieän, taän maët: Face
to face, Facie ad faciem
Dieän kieán TC: Vision of God
Dieãn/thuyeát vaên; ñieáu vaên; lôøi
daãn: Oration
Dieät chuûng: Genocide,
exterminate, massacre,
slaughter
71
Dieäu kieán, phuùc kieán: Beatific
vision
Dieäu phaùp: Sudharma
Dìm ngaäp (caùch röûa toäi baèng
dìm xuoáng nöôùc):
Submersion
Dìm, nhuùng, nhaän chìm
(trong nöôùc): Immerse(-ion)
Dòp, cô hoäi: Occasion
Dòp kyû nieäm (haøng naêm):
Anniversary
Dòp toäi: Occasion of sin
Dòp toäi gaàn: Proximate
occasion
Dòp toäi xa: Remote occasion
Do bôûi loøng trung kieân: Moral
impeccability
Do choïn loïc, thuoäc baàu cöû; coù
quyeàn baàu; tuøy yù, nhaäm yù,
nhieäm yù: Elective
Do chöùc/nhieäm vuï; töï sôû
quyeàn; ñöông nhieân: Ex
officio
Do luaät: A jure
Do nghe noùi: Ex auditu
Do ngöôøi, höôùng nhaân:
Anthropic
Do nhaân, do vieäc cuûa ng. laøm:
Ex opere operantis
Do söï, do chính vieäc ñaõ laøm:
Ex opere operato
Do söï vieäc ñi keøm, ñoàng phaùt:
Per concomitantiam
Do thaùi: Israelite, Jewish
Do thaùi giaùo: Judaism
Do thaàn luaät: Iure divino
Do/töï baûn chaát, yeáu tính: Per
essentiam
Doøng ba (vg. Caùt Minh, Ña
Minh, Phanxicoâ): Tertiaries,
Third Order
Doøng Basilioâ: Basilians
Doøng Bieån Ñöùc: Benedictines
Doøng Bosco (Sa-leâ-dieâng):
Salesians
Doøng Brunoâ: Carthusians
Doøng Camiloâ (lo cho beänh
nhaân vaø nhöõng ngöôøi haáp
hoái): Agonizants
Doøng Capucinoâ: Capucins
Doøng Caùt minh: Carmelite
order
Doøng Chuùa Cöùu Theá:
Redemptorists
Doøng Chuùa Khoå naïn:
Passionists
Doøng Clara: Poor Clares
Doøng cha, phuï heä (doøng meï,
maãu heä): Patrilineal
Doøng chieâm nieäm:
Contemplative Institute
72
Doøng chieán só: Military orders
Doøng doõi Abraham: Race of
Abraham
Doøng doõi Aharon: Aaronite
Doøng Ña-minh: Order of
Preachers
Doøng ÑM ñi vieáng (VHM, do
thaùnh Phanxicoâ Saleâsioâ saùng
laäp, n. 1610): Visitandines
Doøng Ñöùc Trinh Nöõ Maria
(Institute of the Blessed
Virgin Mary do M. Ward
saùng laäp n. 1609.): English
Ladies
Doøng hieäp só Ñöùc (saùng laäp n.
1190): Teutonic Order
Doøng khaát thöïc: Mendicant
Order
Doøng Moâng trieäu:
Assumptionists
Doøng Phanxicoâ: Seraphic
order
Doøng Teân (SJ): Society of
Jesus
Doøng thaùnh AÂugutinoâ:
Augustinians
Doøng thaùnh Vinh sôn: Society
of St. Vincent de Paul
Doøng tu, hoäi doøng: (Religious)
order (institute)
Doøng tu nhaët pheùp: Strict
observance
Doøng vaên hoaëc truyeàn thoáng
Yavít (Jahvist): J
Doøng vaên truyeàn thoáng tö teá
(Priester): P
Doøng/hoï meï, maãu heä:
Matrilineal
Doài daøo, quaûng ñaïi:
Bounteous(-tiful)
Doái traù, löøa ñaûo: Deceitful
Doát naùt, laïc haäu: Benighted
Dô baån; oâ ueá (theo Luaät Moâseâ):
Uncleanness
Dô daáy, baån thæu, oâ ueá; daâm oâ:
Impurity, stain, filth
Du muïc, du cö: Nomad
Duû loøng, ñoaùi nhìn, chieáu coá:
Deign, vouchsafe
Duï/nguï ngoân: Parable
Duïc, tham, tham duïc: Kaâma
Duïc tính; duïc löïc, duïc naêng:
Libido
Duïc voïng: Lust, sensual
passions, concupiscence
Duøi cui: Cudgel
Dung maïo (gioáng nhö) ÑK:
Christ-figure
Dung nhaãn toân giaùo: Religious
tolerance
73
Dung nhaãn veà maët giaùo lyù:
Dogmatic tolerance
Duøng ñeå thanh taåy; töøng 5
naêm: Lustral
Duøng töø dö thöøa, duøng töø dö
nghóa: Pleonasm
Duõng caûm; duõng khí, nghò löïc;
cöông nghò: Fortitude
Duõng thaàn (phaåm thieân thaàn):
Virtues
Duïng cuï; khí cuï, coâng cuïï:
Instrument
Duïng ñích phoå quaùt cuûa taøi
saûn: Universal destination of
goods
Duïng lieäu kim khí; vuõ khí
haïng naëng; phaàn cöùng (maùy
vi tính): Hardware
Duïng nguyeân: Principium quo
Duoãi roäng; keùo daøi, gia haïn;
tröông ñoä; quaûng tröông,
ngoaïi dieân: Extension
Duy ñoäc/nhaát tính, ñoäc nhaát:
Oneness, sole, unique
Duy ngaõ luaän/thuyeát:
Solipsism
Duy nhaát tính, ñoäc duy tính:
Unicity
Duy nhaát, ñoäc nhaát, duy ñoäc
(...tính): Unique(-ness)
Duy sinh luaän: Biologism
Duy tín thuyeát: Fideism
Duy vaät bieän chöùng:
Dialectic(-al) materialism
Duy vaät lòch söû, duy vaät söû
quan: Historical materialism
Duy vaät thöïc tieãn: Practical
materialism
Duy vaät voâ thaàn: Materialistic
atheism
Duy/hieäp nhaát tính cuûa GH:
Unity of the Church
Duyeät laïi, hieäu duyeät; tu
chính; oân thi; taùi thaåm; baûn
in thöû: Revise
Dö thöøa, khoâng caàn thieát:
Superfluity(-uous)
Döï baùc phaùp, döï bieän phaùp, loái
noùi ñoùn tröôùc: Prolepsis (-
lectic)
Döï caùo, thuù toäi coâng khai:
Exomologesis
Döøng chaân: Halt
74
Döùt boû, cai chöøa, loaïi tröø:
Wean, discard, renounce
Döôïc hình: Poena medicinalis
Döôïc hình, hình phaït ñieàu trò
(ñk 1331tt): Medicinal
penalty
Döôïc phaåm, thuoác men; ma
tuùy: Drug
Döôùi hai hình (röôùc leã): Sub
utraque
Döôùi ngöôõng [yù thöùc], tieàm
thöùc: Subliminal
Döôùi, thaáp/nhoû hôn; thaáp keùm;
ngöôøi beà/caáp döôùi: Inferior
Döông vaät; töôïng döông vaät
(töôïng tröng söùc naêng sinh
saûn): Phallus
Döùt khoaùt, nhaát quyeát; thuoäc
phaïm truø: Categorical
 Ñ Ñaïi bieåu/ dieän; tieâu bieåu, ñieån
Ña aâm, phöùc ñieäu: Polyphony
Ña daïng thaùi thaàn hoïc:
Theological pluralism
Ña hình thaùi: Polymorphism
Ña minh: Dominic
Ña nguyeân tính/ thuyeát:
Pluralism
Ña nguyeân thaàn hoïc:
Theological pluralism
Ña thaàn giaùo: Polytheism
Ña theâ/ Ña phu: Polygamy
Ña toå thuyeát: Polygenism
Ñaõ chòu chöùc thaùnh: In sacris
Ñaù baøn thôø, ñaù thaùnh: Altar
stone
Ñaù, soûi, thaïch; neùm ñaù: Stone
Ñai eâphoát (baêng cheùo, ñai
quaøng trong leã phuïc caùc tö
teá Do thaùi): Ephod
Ñaøi baøn thôø, ñeá tranh töôïng:
Predella
Ñaøi giaûng kinh: Ambo
Ñaøi thoï, taøi trôï; phuù baåm; quyõ
taøi trôï, cuûa cuùng taëng laøm
voán; taøi naêng thieân phuù:
Endow(-ment)
75
hình: Representative,
delegate
Ñaïi chuûng vieän: Major
seminary
Ñaïi dieän, thay maët; töôïng
tröng, tieâu bieåu; mieâu taû,
trình taû; hieän taïi hoùa:
Represent(-ation)
Ñaïi dieän Ñöùc Kitoâ (Ñöùc Giaùo
Hoaøng): Vicar of Christ
Ñaïi dieän giaùm muïc: Episcopal
vicar, episcopal delegate
Ñaïi dieän GM (taïi moät laõnh ñòa
ñk 476): Episcopal vicar
Ñaïi dieän toâng toøa (ñk 371):
Vicar apostolic
Ñaïi dieän tö phaùp (ñk 1420):
Judicial vicar
Ñaïi dieän; uûy thaùc, uûy nhieäm;
giaáy uûy nhieäm: Proxy
Ñaïi ñieàn trang, vuøng tö thoå
roäng lôùn: Latifundium(-ia)
Ñaïi ñöùc: Bhandanta
Ñaïi giaùc ngoä (phong traøo phuïc
höng Tin laønh Myõ, n 1740):
Great Awekening
Ñaïi hoïc giaùo hoaøng: Pontifical
university
Ñaïi hoïc; toaøn theå: University
Ñaïi hoäi, hoäi nghò: Congress
Ñaïi hoäi ñoàng: General Ñaïi töø chæ ngoâi: Personal
assembly pronoun
Ñaïi Hoäi Thaùnh Theå: Ñaïi töø phaân bieät: Distributive
Eucharistic congress pronoun
Ñaïi hoàng thuûy: Deluge, The Ñaïi vöông cung thaùnh ñöôøng:
Flood Basilica major
Ñaïi keát; toaøn theá giôùi, toaøn vuõ: Ñaïi xaù, aân xaù toaøn phaàn (ñk
Oecumenical 994): Plenary indulgence
Ñaïi khaùi, ñaïi ñeå, ñaïi theå: Ñaïi xaùc caùch thuyeát (chuû
Grosso modo tröông cho laø phaûi haønh
Ñaïi löôïng, haøo hieäp, khoan ñoäng theo yù kieán chaéc hôn,
nhaân, taâm huøng chí ñaïi: khi hoà nghi veà maët luaân lyù):
Magnanimity Tutiorism
Ñaïi ly khai Taây phöông Ñam meâ, say meâ; nhieät huyeát,
(1378-1417): Great Western soâi ñoäng; duïc tình, duïc
Schism voïng: Passion
Ñaïi ly khai (hai yù nghóa 1. ly Ñaûm nhaän; thöøa nhaän:
khai Ñoâng-Taây n. 1054; 2. Assume
chia reõ trong GH Taây Ñaùm ñoâng; ñaïo binh: Host
phöông n. 1378-1417): Ñaùm maây nhaân chöùng (Dt 12,
Great Schism 1): Cloud of witnesses
Ñaïi söù quaùn; söù vuï; phaùi boä, Ñaùm tang, tang leã; u saàu, buoàn
phaùi ñoaøn: Embassy thaûm: Funeral
Ñaïi söù; phaùi vieân (ñk 362tt): Ñaùm tang, vieäc toáng taùng:
Legate Burial
Ñaïi thöøa: Mahayana Ñan só, tu só doøng chieâm
Ñaïi tö teá (huyeàn bí giaùo coå Hy nieäm, taêng löõ: Monk
laïp); ngöôøi giaûi thích nhöõng Ñan só linh muïc: Hieromonk
ñieàu huyeàn bí: Hierophant Ñan só löông ñaøi (lo veà löông
Ñaïi töø chæ ñònh: thöïc): Cellarer
Demonstrative pronoun

76
Ñan só phoù teá (Bizantinoâ):
Hierodeacon
Ñan só; coäng ñoaøn aån tu:
Conobite
Ñan trôï só: Conversi
Ñan tu: Monasticism
Ñan vieän, tu vieän: Priory,
monsatery
Ñan vieän: Abbacy, Abbey
Ñan vieän bieät haït, ñoäc laäp (ñoái
vôùi ñòa phaän): Abbacy
nullius
Ñan vieän Cluny (Doøng Bieån
Ñöùc, n. 909): Cluny
Ñan vieän nhoû: Skete
Ñan vieän thaùnh Brunoâ (saùng
laäp taïi Grande-Chartreuse
gaàn Grenoble, Phaùp): The
Great Chartreuse
Ñan vieän toøng thoå (ñk 370):
Abbacy territorial
Ñan vieän tröôûng (beân Ñoâng
phöông): Archimandrite
Ñaøn anh/chò; kyø muïc; tröôûng
laõo (giôùi chöùc GH Tröôûng
laõo): Elder
Ñaøn chieân: Flock
Ñaøn ñaïp hôi, ñaøn acmoânium:
Harmonium
Ñaøn haïc: Harp
77
Ñaøn xante (nhaïc cuï thôøi coå):
Psaltery
Ñan/tu vieän: Monastery
Ñang hình thaønh: In fieri
Ñaøng ñieám, thuoäc gaùi ñieám;
ñeïp giaû taïo: Meretricious,
prostitute
Ñaøng thaùnh giaù; 14 aûnh töôïng
duøng ñeå ngaém ñaøng thaùnh
giaù: Stations of the cross
Ñaõng trí, xao laõng; giaùn ñoaïn;
giaûi trí, tieâu khieån; roái trí,
loaïn trí, ñieân cuoàng:
Distraction
Ñaùng keå, quan troïng, chuû yeáu,
coù thöïc chaát, maïnh meõ,
giaøu coù: Substantial
Ñaùng kính, ñaùng troïng:
Respectability
Ñaùng kính, khaû kính; ñaïi ñöùc:
Venerable
Ñaùng kính/ troïng; veû vang;
ngaøi (danh töôùc toân xöng):
Hono(u)rable
Ñaùng thöôûng; coù coâng:
Meritorious
Ñaùnh baèng roi, ñaùnh ñoøn:
Flagellation
Ñaùnh caù, ñaùnh cuoäc: Wagers
Ñaùnh chuoâng baùo töû; ñieàm
caùo chung: Knell
Ñaùnh daäp oáng chaân:
Crucifragium
Ñaùnh giaù: Value judgment
Ñaùnh giaù cao, thaåm löôïng;
caûm phuïc, taùn thöôûng;
thöôûng thöùc; bieát ôn; taêng
giaù trò: Appreciate(-ion)
Ñaùnh nhòp: To beat time
Ñaùnh/ñònh giaù, thaåm ñònh; öôùc
löôïng: Estimate
Ñaùnh/gaøi baãy; quyeán ruõ:
Ensnare
Ña-ni-en, Ñn: Daniel
Ñaøo leân, khai quaät; caûi taùng:
Exhumation
Ñaøo nguõ; boû doøng; boû ñaïo, boäi
giaùo: Defection
Ñaûo ngöôïc, nghòch ñaûo,
chuyeån ñaûo: Inversion
Ñaùo haïn, ñieåm ñeán, tieâu ñích:
Ad quem
Ñaïo Bahai: Bahaism
Ñaïo binh xanh (hieäp hoäi saùng
laäp naêm 1946): Blue Army
Ñaïo ñöùc, luaân thöôøng ñaïo lyù;
nguyeân taéc xöû theá: Ethic(-al)
Ñaïo ñöùc, phaåm haïnh: Morals
Ñaïo ñöùc, soát saéng, moä ñaïo;
thaønh kính; hieáu thaûo: Pious
78
Ñaïo ñöùc giaû, caû theïn, ngöôïng
ngòu quaù möùc: Prudery(-
ishness)
Ñaïo ñöùc giaû, thaùi ñoä giaû hình:
Hypocrisy
Ñaïo ñöùc hoïc, luaân lyù ñaïo ñöùc:
Ethics
Ñaïo ñöùc hoïc: Moral philosophy
Ñaïo ñöùc thöïc chöùng chuû
thuyeát: Moral positivism
Ñaïo Giaina (AÁn ñoä, nhò
nguyeân): Jainism
Ñaïo Gia-veâ: Yahwism
Ñaïo hieáu, hieáu thaûo: Filial
piety
Ñaïo Laõo, Laõo giaùo: Taoism
Ñaïo luaät; quy cheá (ñk 94):
Statute
Ñaïo luaät: Act of parliament
Ñaïo luaät caám hoäi hoïp toân
giaùo: Conventicle Act (Anh
Quoác, n. 1664)
Ñaïo luaät chuû quyeàn (cuûa
Henry VIII töï ñaët mình laøm
ñaàu GH Anh, n. 1534):
Supremacy Act
Ñaïo luaät Ñoàng nhaát hoùa (Anh
giaùo hoùa, caám cheá Coâng
giaùo taïi Anh, tk 16):
Uniform Acts
Ñaïo luaät giaûi phoùng (traû cho
ng. daân caùc quyeàn coâng daân
maø tröôùc ñoù Anh quoác ñaõ
töôùc maát): Catholic Relief
[Emancipation] Acts
Ñaïo Mithra: Mithraism
Ñaïo quaân Thaùnh Giaù, nghóa
binh: Crusaders
Ñaïo saùch thaùnh: Religion of
the book
Ñaïo só: Magi
Ñaïo só Celta: Druid
Ñaïo Siva: Sivaism
Ñaïo taâm, Boà ñeà taâm:
Bodhihrdaya
Ñaïo thôø ñoà vaät (phong traøo
toân giaùo Meâlaneâdi gioáng nhö
Thieân sai thuyeát): Cargo cult
Ñaïo thôø vaät linh, vaät hoàn giaùo;
thuyeát vaïn vaät coù hoàn,
phieám hoàn luaän: Animism
Ñaïo Tin laønh: Protestantism
Ñaïo töï nhieân: Natural religion
Ñaïo Umbanña (moät thöù hoãn
hôïp giaùo xuaát hieän taïi Ba
Taây trong thaäp kyû 1920):
Umbanda
Ñaïo Zoâroâastroâ (tk 7-6 tröôùc
coâng nguyeân); baùi hoûa giaùo
(löûa töôïng tröng cho TC):
Zoroastrianism
79
Ñaùp ca: Responsorial psalm
Ñaït ñeán, chöùng ñaït, lieãu ngoä:
Attain, resort to, get, obtain,
achieve, realise
Ñaït ñeán toät ñænh: Culminate
Ñaït lai Laït ma (Thöôïng Sö):
Dalai/ Grand Lama
Ñau buoàn/thöông: Dolo(u)r
Ñau ñôùn/khoå; chòu ñöïng, cam
chòu; chòu thieät/toån haïi:
Suffer
Ñau khoå caûm quan: Pain of
the senses
Ñau khoå; ñau ñôùn, buoàn phieàn,
saàu naõo; khoán quaån; nguy
khoán, nguy caáp; kieät söùc:
Distress, misery, grief,
sorrow, agony
Ñau khoå; hình phaït: Pain
Ñavít: David, The Psalmist,
Prophet-king
Ñaøy aûi, löu ñaøy: Exile
Ñaøy bieät xöù; boû queâ höông, boû
quoác tòch: Expatriate
Ñaøy ñoaï vónh vieãn:
Damnation
Ñaéc thuû, sôû ñaéc: Acquire
Ñaëc aân, ñaëc quyeàn; öu ñaõi:
Privilege, favor
Ñaëc aân boä aùo Ñöùc Baø Caùt
Minh (Cameâloâ/Caùcmen):
Sabbatine privilege
Ñaëc aân ñoái vaät (ñk 78 §3):
Real privilege
Ñaëc aân ñöùc tin (ñk 1150):
Privilege of faith
Ñaëc aân Pheâroâ ("ñaëêc aân ñöùc
tin" veà hoân phoái, ñk 1150):
p. privilege
Ñaëc aân Thaùnh Phao-loâ (hoân
phoái ñk 1143 tt): Petrine
privilege
Ñaëc bieät, phi thöôøng; kyø quaëc,
laäp dò: Singularity
Ñaëc cöû, thích öùng/ ñaùng,
nhaèm muïc ñích ñoù: Ad hoc
Ñaëc ñieåm GH (duy nhaát,
thaùnh thieän, coâng giaùo vaø
toâng truyeàn): Marks of the
Church
Ñaëc ngöõ Hipri; ñaëc tính/neùt
Do thaùi: Hebraism
Ñaëc ngöõ Seâmita: Semitism
Ñaëc phaùp; ñaëc quyeàn; ñaëc
mieãn: Indult
Ñaëc quyeàn, quyeàn öu tieân; khaû
naêng ñaëc bieät, öu tính:
Prerogative
Ñaëc quyeàn danh döï:
Prerogative of honor
80
Ñaëc quyeàn giaùo só (khoûi chòu
quyeàn toøa ñôøi): Benefit of
clergy
Ñaëc söù toái caän, "a latere" (ñk
358): Legate a latere
Ñaëc söù, coâng söù Toøa thaùnh:
Internuncio
Ñaëc thuø, bieät loaïi, ñoäc nhaát:
Sui generis
Ñaëc thuø, ñ. tröng: Distintive
Ñaëc tính: Property, proprietas,
particularity
Ñaëc tính caù vò (cuûa moãi Ngoâi
trong Tam Vò): Trinitarian
properties
Ñaëc tính (höõu hình) cuûa GH:
Notes of the Church, Marks
of the Church
Ñaëc tính, neùt ñaëc tröng (cuûa
moät taäp theå): Ethos
Ñaëc tính, tö chaát; ñaëc öùng:
Idiosyncrasy
Ñaúng caáp, taàng lôùp xaõ hoäi:
Caste
Ñaët ñeå; aùp ñaët, baét phaûi chòu:
Imposition
Ñaët mình Thaùnh Chuùa:
Exposition of the Blessed
Sacrament
Ñaët tay (truyeàn chöùc): Laying
on of hands, exposition
Ñaët teân, ñaët ñaàu ñeà; cho ñöôïc
quyeàn: Entitle
Ñaâm xuyeân/thuûng (vôùi coïc
nhoïn); xaâu vaøo thanh xieân:
Empale, impale
Ñaáng an uûi (Chuùa Thaùnh
Thaàn): Comforter
Ñaáng baûn quyeàn sôû taïi, ñòa
phöông: Local ordinary
Ñaáng baûn quyeàn (ñk 134);
thöôøng: Ordinary
Ñaáng Cao nieân (Ñn 7.9):
Ancient of days
Ñaáng chaên chieân laønh; Doøng
Chuùa chieân laønh: Good
shepherd
Ñaáng chòu xöùc daàu (Meâsia,
Kitoâ): Annointed One
Ñaáng Cöùu chuoäc; ng. chuoäc
laïi, ñeàn buø: Redeemer
Ñaáng Cöùu theá, vò cöùu tinh:
Savio(u)r
Ñaáng Cöùu Tinh: Soter
Ñaáng Haèng Höõu: The Eternal
Ñaáng muoân daân mong ñôïi:
Desire of all nations
Ñaáng phaùp nhaõn: Seeing One
Ñaáng Phuø trôï, Baøo chöõa
(Thaùnh Linh): Paraclete
Ñaáng taïo hoùa: Creator
81
Ñaáng Thaùnh cuûa TC (Mc 1,
24): The Holy One of God
Ñaáng toaøn naêng: Pantocrator,
Almighty
Ñaáng Toái Cao, Thöôïng Ñeá:
Shaddai
Ñaáng trung gian; moâi giôùi:
Mediator
Ñaáng Tuyeät Ñoái: The
Absolute, The
Unconditioned
Ñaáng Vónh Cöûu: The
Everlasting
Ñaáng Voâ Bieân, Thöôïng Ñeá:
The Infinite
Ñaäp phaù aûnh töôïng; laïc giaùo
baøi tröø aûnh thaùnh:
Iconoclasm
Ñaát, vuøng: Land
Ñaát höùa (ñaát Canaan):
Promised Land
Ñaát; traàn gian, coõi theá: Earth
Ñaàu goái, quyø goái: Knee
Ñaàu haøng voâ ñieàu kieän:
Unconditional surrender
Ñaàu muïc toái taêm/haéc aùm,
Satan: Prince of darkness
Ñaàu oùc heïp hoøi, nhoû nhen:
Narrow-minded
Ñaàu oùc phoùng khoaùng, côûi
môû: Open-minded
Ñaàu oùc roãng tueách, doát naùt:
Empty-headed
Ñaàu oùc/naõo traïng ñòa phöông,
heïp hoøi: Parochialism
Ñaàu tieân, nguyeân thuûy; caên
baûn, chuû yeáu; sô ñaúng:
Primary
Ñaáu só: Gladiator
Ñaáu tranh giai caáp: Class
strugle
Ñaàu; ngoïn, ñoït; trí oùc; ñaàu
naõo; ngöôøi ñöùng ñaàu: Head
Ñaàu; thuû lónh: Caput
Ñaày ñuû; coù khaû naêng:
Sufficient
Ñaày, ñaày ñuû, traøn treà: Full
Ñaày ôn phuùc: Full of grace
Ñeøn chaàu, ñeøn nhaø taïm (ñk
940): Lamp of the
Tabernacle, sanctuary lamp
Ñeøn truï, ñeøn giaù nhieàu ngoïn:
Candelabrum
Ñeâ tieän, ñaùng khinh:
Ignominy(-ious)
Ñeà ra, thieát caáu; trình baøy
(theo quy cuû, coù toå chöùc),
dieãn ñaït; ghi theo coâng
thöùc; laäp thaønh coâng thöùc
hoaëc phöông trình:
Formulation
82
Ñeà xuaát bò leân aùn:
Condemned proposition
Ñeà xuaát chöôùng tai nhaø ñaïo:
Proposition offensive to
pious ears
Ñeà xuaát haàu nhö laïc giaùo:
Proposition close to heresy
Ñeà xuaát tai tieáng: Scandalous
proposition
Ñeà xuaát taùo baïo: Temerarious
proposition
Ñeà xuaát vuïng veà: Badly
formulated proposition
Ñeà xuaát xaûo traù: Captious
proposition
Ñeå chuoäc/ñeàn toäi: Piacular
Ñeå döï phoøng: Ad cautelam
Ñeå ghi nhôù...: in memory of
Ñeå traùnh göông xaáu: Ad
vitanda scandala
Ñeå töôûng nhôù (caùc tín höõu ñaõ
qua ñôøi): In memoriam
(fidelium defunctorum)
Ñeå vinh quang TC caû saùng
hôn (khaåu hieäu Doøng Teân):
AMDG, Ad Majorem Dei
Gloriam
Ñeá quoác; quyeàn löïc, theá löïc:
Empire
Ñeá Thích: Sakka
Ñeà, luaän ñeà, luaän aùn, chính ñeà:
Thesis
Ñeä nhaát luïc söï: Protonotary
Ñeä nhaát luïc söï Toøa Thaùnh:
Apostolic protonotary
Ñeä nhaát luïc söï danh döï:
Supernumerary protonotary
Ñeä nhaát phoù teá (Bizantinoâ):
Protodeacon
Ñeä nhò luaät, thöù luaät, Ñnl:
Deuteronomy
Ñeä töû, moân ñeä: Disciple,
follower
Ñeâm toái, caûnh toái taêm: Night,
darkness
Ñeâm ñen caûm quan: Night of
the senses
Ñeâm ñen taâm hoàn: Night of
the soul
Ñeâm ñen taâm thaàn: Night of
the spirit
Ñeâm toái giaùc quan: Dark
night of the senses
Ñeâm toái taâm hoàn: Dark night
of the soul
Ñeâm tröôùc; ñeâm voïng (aùp
leã...); thôøi gian keá tröôùc;
buoåi toái: Eve
Ñeâm voïng leã chö Thaùnh:
Hallowe'en
83
Ñeäm theâm; ñeäm aâm, boài ngöõ
vó; suy dieãn: Paragoge
Ñeàn [toäi] thay (ÑK hy sinh ñeå
ñeàn thay cho caùc toäi nhaân):
Substitutionary atonement
(hoaëc Substitution of Christ)
Ñeàn buø (buø chì) kín ñaùo:
Occult compensation
Ñeàn buø, boài thöôøng; ñeàn toäi:
Atone(-ment)
Ñeàn buø, phaït taï; chuoäc/ñeàn
toäi; söûa chöõa, tu söûa, phuïc
hoài; khoâi phuïc: Reparation
Ñeàn buø/toäi caân xöùng, ñaày ñuû:
Adequate satisfaction,
condign satisfaction
Ñeàn buø/toäi thay: Vicarious
satisfaction
Ñeàn buø/toäi töông hôïp:
congruous satisfaction
Ñeàn, thaùp, nôi thôø töï: Shrine
Ñeàn caùc thaàn; mieáu tieân hieàn,
danh nhaân; caùc thaàn:
Pantheon
Ñeàn kính ÑM (nôi haønh
höông Thaùnh Maãu): Marian
Shrine(s)
Ñeàn thaùnh toaøn quoác, quoác teá:
National, international
shrine
Ñeàn thôø Chuùa Thaùnh Thaàn
(linh hoàn): Temple of the
Holy Spirit
Ñeàn thôø, giaùo ñöôøng; Ñeàn
thaùnh Gieârusalem: Temple
Ñeàn thôø kính Ñöùc Meï voâ
nhieãm: The shrine of the
Immaculate Conception
Ñeàn thôø thaùnh Laurensoâ
ngoaïi thaønh: St. Lawrence
outside the walls
Ñeàn thôø thaùnh Phaoloâ ngoaïi
thaønh: St. Paul’s outside the
walls
Ñeàn thôø thaùnh Pheâroâ: Basilica
of St. Peter
Ñeàn toäi: Propitiation
Ñeàn toäi coâng khai: Public
penance
Ñeàn toäi ñònh möùc (theo möùc
ñaõ ñònh saün): Tariffed
penance
Ñeàn toäi ngoaïi bí tích:
Extrasacramental
satisfaction
Ñeàn toäi sau khi xöng toäi:
Satisfaction
Ñeàn toäi thay: Vicarious
satisfaction
Ñeàn toäi thay, ñeàn toäi theá
chaân: Vicarious atonement
84
Ñeàn traû: Reparation
Ñeán kyø/haïn; hôïp leä, thích
ñaùng, theo ñuùng: Due
Ñeàn/hoøm thaùnh (giöõ haøi coát
cuûa moät vò thaùnh); mieáu,
laêng: Feretory
Ñeâvít muùa quay tít (ñeå xuaát
thaàn cuûa Tu só ñeâvít Hoài
giaùo): Dancing Dervish
Ñi chaân ñaát: Discalced
Ñi giaøy: Calced
Ñi keøm, ñoàng thôøi; ñoàng laâm,
ñ.phaùt: Concomitant
Ñi theo; theo ñuoåi; theo tieáp;
theo doõi; hieåu kòp: Follow
Ñi tu: Renounce the world,
frock
Ñi tu (phuï nöõ): Take the Veil
Ñi tu, xuaát gia: To wear the
frock
Ñi xuoáng, thaû doác; nghieâng/haï
xuoáng; buoâng thaû (sa ñoïa);
nguoàn goác, doøng doõi:
Descent
Ñó, gaùi ñieám: Harlot,
prostittute
Ñóa chòu leã: Communion plate
Ñóa thaùnh: (Communion)
patent
Ñòa chæ; dieãn vaên, ngoû lôøi:
Address
Ñòa ñaøng,Coõi Moäng Thaùi Hoaø,
Röøng Tía, Nieát Baøn, Thieâng
Ñöôøng, Ngoõ Haïnh: Eden,
Bliss, Paradise, Nirvana,
Heaven, Elysium, Elysian
Fields, Garden of Eden
Ñòa haït/chöùc giaùo chuû (trong
GH töï trò Ba tö, Armeânia,
Georgia): Catholicate
Ñòa nguïc, hoûa nguïc, coõi ñau
khoå: Hell, gehenna
Ñòa phaän: Bishopric, Diocese,
district
Ñòa phaän Roâma (do hoàng y
ñaïi dieän ÑGH giaùm quaûn):
Vicariate of Rome
Ñòa phöông, sôû taïi: Local
Ñòa taàng; giai caáp, giai taàng
(xaõ hoäi): Stratum(-ta)
Ñòa tónh hoïc: Geostatics
Ñòa trung sinh (ñòa chaát):
Mesozoic
Ñòa vaät lyù hoïc: Geophysics
Ñích ñieåm cuoái cuøng
(Teilhard de Chardin):
Omega point
Ñích ñieåm, moác sau:
Terminus ad quem
Ñieàm baùo, trieäu chöùng: Omen
Ñieàm baùo, trieäu chöùng, ñieàu laï
luøng: Portent
85
Ñieàm tónh, bình thaûn, traàm
tónh, an nhieân: Placid(-ity, -
ness), composed
Ñieåm chuû choát, phaàn chính
yeáu, troïng taâm: Crux
Ñieåm chuaån/moác: Terminus
Ñieåm ghi, chuù cuôùc; ñaëc ñieåm:
Notes
Ñieåm muø: Blind spot
Ñieåm phaân: Equinox(-octial)
Ñieåm tuï: Point, rallying
Ñieåm tuï tieâu, tieâu ñieåm: Focus
Ñieån cheá, phaùp ñieån hoùa; quy
taéc/heä thoáng hoùa: Codify
Ñieän thö: Electronic mail,
email
Ñieän töû: Electronic
Ñieän töû hoïc: Electronics
Ñieäp ca daøi (caùc ñieäp ca baét
ñaàu baèng chöõ O, 17-23
thaùng 12): O Antiphons
Ñieäp ca, ñieäp xöôùng: Antiphon
Ñieäp nguyeân luaän: Petitio
principii
Ñieàu aùc/haïi; haønh ñoäng gian
taø, baát löông: Malefaction
Ñieàu bí aån, bí hieåm; aån ngöõ,
caâu ñoá: Enigma
Ñieàu böùc cheá, cöôõng cheá,
meänh leänh: Diktat
Ñieàu caám; ñieàu kieâng kò; huùy
vaät: Taboo
Ñieàu ñoä, chöøng möïc; traàm
tónh; khoâng say söa: Sober
Ñieàu hoøa sinh saûn: Regulation
of births
Ñieàu khieån hoïc: Cybernetics
Ñieàu khoaûn; ñieàu kieän; quan
heä, giao teá; lôøi leõ: Terms
Ñieàu kieän chuû nghóa:
Conditionalism
Ñieàu kieän ñình chæ:
Suspensive condition
Ñieàu kieän giaûi tröø: Resolutory
condition
Ñieàu kieän laõnh nhaän Bí tích:
Sacramental disposition
Ñieàu kieän luaân lyù: Moral
determinants
Ñieàu kieän tieân quyeát:
Precondition
Ñieàu laãn loän; giao hoaùn phaåm,
vaät theá chaân; ñeàn buø/traû:
Quid pro quo
Ñieàu raên Hoäi Thaùnh: Precepts
of the Church
Ñieàu nhaéc ñeán, ñieàu aùm chæ:
Referent
Ñieàu thieän luaân lyù: Moral
goodness
86
Ñieàu toát, ñieàu ñuùng; quyeàn;
quyeàn lôïi: Right
Ñieàu tra (ñk 1051), kieåm tra;
xeùt kyõ: Scrutiny
Ñieàu tra; tra cöùu, nghieân cöùu:
Investigation
Ñieàu trò taïi caên (hoân phoái voâ
hieäu ñk 1161): Radical
sanation
Ñieáu vaên: Funeral oration
Ñieàu, söï vaät, söï vieäc: Res
Ñieäu boä, cöû chæ, ñoäng taùc:
Gesture
Ñieäu boä, daùng ñieäu; tö theá:
Posture
Ñieäu nhaûy töû thaàn; tranh veõ
töû thaàn daét tay ng. cheát:
Danse macabre
Ñònh, thieàn ñònh, chæ quaùn:
Samaâdhi
Ñònh ñeà; nguyeân lyù cô baûn;
yeâu caàu: Postulate
Ñònh luaät nhaân quaû: Law of
causality
Ñònh lyù, tieân ñeà; chaâm ngoân;
ñieàu hieån nhieân: Axiom
Ñònh meänh, taát ñònh; nguy
haïi, aùc lieät; trí maïng,
chí/nguy töû: Fatal
Ñònh möùc thaàn hoïc (baäc
thang giaù trò giaùo lyù duøng ñeå
 xaùc ñònh möùc ñoä chính tín
cuûa caùc ñieåm, caùc vaán ñeà,
caùc laäp tröôøng thaàn hoïc... ôû
trong heä thoáng tín lyù; goàm
caùc ñònh möùc nhö de
fide/thuoäc [noäi dung] ñöùc
tin [do maïc khaûi minh
nhieân cuûa TC], de fide
definita/thuoäc ñöùc tin minh
ñònh, proxima fidei/caän tín,
theologice certa/xaùc ñaùng veà
maët thaàn hoïc; ngöôïc laïi thì
coù theological censures):
Theological notes/
qualifications
Ñònh nghóa; xaùc/ minh ñònh:
Definition
Ñònh phöông höôùng, ñònh vò;
chæ höôùng, höôùng daãn;
phöông höôùng; khuynh
höôùng: Orientation
Ñònh tín, minh ñònh tín lyù:
Dogmatic definition
Ñính/höùa hoân: Betrothal
Ñoïa ñaøy hoûa nguïc, ñoïa hình,
aùn traàm luaân; nguyeàn ruûa:
Damnation
Ñoïa nhaân, ng. bò ñoïa hình,
xuoáng hoûa nguïc; ng. bò
nguyeàn ruûa, chuùc döõ: The
damned
87
Ñoan chaéc, baûo ñaûm: Assure
Ñoan trang, teà chænh, tao nhaõ,
lòch söï: Decency
Ñoaøn keát, keát hôïp, hôïp nhaát,
hieäp thoâng: Union
Ñoaøn keát, lieân ñôùi: Solidarity
Ñoaøn suûng chaân lyù: Charism(-
a) of truth
Ñoaøn theå tính, taäp theå tính:
Collegiality
Ñoaøn theå (coäng ñoaøn) caùc tín
höõu: Congregation of the
faithful
Ñoaûn saéc: Brief
Ñoaûn saéc ñoùng aán nhaãn Giaùo
Hoaøng: Brief under the Seal
of the Fisherman
Ñoaûn saéc vieân (nhaân vieân cuûa
chuaån aùn Toøa thaùnh
Vaticanoâ ñaëc traùch vieäc
chuaån bò saéc chæ boå nhieäm
caùc chöùc vuï): Abreviator
Ñoaùn soá töû vi; laù soá töû vi:
Horoscope, fortune-telling
Ñoaïn, hoài; tình tieát; giai ñoaïn:
Episode
Ñoaïn/khuùc haùt noùi: Recitative
Ñoaïn/tieát thô; khoå thô:
Strophe
Ñoaïn khai maøo, môû ñeà, khai
ñeà: Exordium
Ñoaïn kinh ngaén (trong phuïng
vuï Ñoâng phöông ruùt yù töø
Kinh Thaùnh, hôïp vôùi yù
nghóa cuûa ngaøy leã möøng):
Troparion
Ñoaïn Kinh Thaùnh khoù giaûi
thích: Crux interpretum
Ñoaïn nhaïc, khuùc ca; gioïng
ñieäu; caêng; loïc: Strain
Ñoaïn vaên: Pericope
Ñoaøn/ñaëc suûng: Charism(-a)
Ñoïc lieân tuïc (phöông thöùc saép
caùc baøi ñoïc trong phuïng vuï
Thaùnh Leã tuaàn töï vaø lieân tuïc
theo vaên baûn caùc saùch Kinh
Thaùnh, nhö ñang thaáy trong
chu kyø phuïng vuï ngaøy nay):
Lectio continua
Ñoïc saùch thieâng lieâng:
Spiritual reading
Ñoøi hoûi nhieàu: Exacting
Ñoøi hoûi, yeâu saùch; nhu caàu caáp
baùch; tình traïng nguy ngaäp:
Exigence(-cy)
Ñoùi khaùt; theøm muoán:
Esurience
Ñoøn caùng/khieâng quan taøi; aùo
quan, quan taøi: Bier
Ñoøn doâng: Ridge-pole
88
Ñoùn nhaän ñöùc tin, tin nhaän/
theo, tín phuïc: Assent of
faith
Ñoùng ñinh vaøo thaäp giaù; khoå
hình th. giaù: Crucifixion
Ñoùng goùp töï nguyeän (cho LM
cöû haønh nghi thöùc ñk 531):
Stole fee
Ñoùng/gaén chaët vaøo; quyeát/quy
ñònh; ñònh cö; aùm aûnh:
Fixation
Ñoâ thò, thaønh phoá: City
Ñoà aùn, baûn thieát keá; ñeà cöông;
yù ñònh: Design
Ñoà bieåu xaõ hoäi: Sociomatrix
Ñoà duøng, duïng cuï: Utensil
Ñoà hình chín maãu veõ:
Enneagram
Ñoà hoïa, ñ.thò, bieåu ñoà; hoïa
hình: Graphic
Ñoà thaàn tru (Gs 6,17-19):
Devoted thing
Ñoà trang trí: Ornament
Ñoà trang trí tröôùc baøn thôø:
Antependium
Ñoà vaät thaùnh (ñaõ ñöôïc cung
hieán hay laøm pheùp ñk 1171):
Sacred things/vessels
Ñoà vaät; khaùch theå; ñoái töôïng,
muïc tieâu; boå ngöõ: Object
Ñoäc [nhaát] thaàn giaùo:
Monotheism
Ñoäc aùc, hung aùc, xaáu xa, ñoài
truïy; nguy hieåm: Wicked
Ñoäc aùc, taøn baïo: Cruel(-ty)
Ñoäc ñoaùn, chuyeân quyeàn:
Authoritarian, dictatorial
Ñoäc haïi naèm taïi ñaèng
ñuoâi/ñoaïn choùt: In cauda
venenum
Ñoäc nhaát töï (töø chæ gaëp coù
moät laàn trong Kinh Thaùnh):
Hapax legomenon
Ñoäc taâm, höôùng/quy ñoäc taâm:
Monocentric
Ñoäc thaân: Celibate
Ñoäc thaân giaùo só: Clerical
celibacy
Ñoäc thaân töï do: Optional
celibacy
Ñoài baïi luaän lyù, ñoài phong baïi
tuïc: Moral insanity
Ñoài Palatinoâ (Roâma); quan
chöùc; thuoäc cung dinh:
Palatine
Ñoài Quirinal (moät trong 7 ñoài
cuûa thaønh phoá Roâma; xöa laø
dinh giaùo hoaøng; nay laø dinh
toång thoáng YÙ): Quirinal
Ñoài soï, Canveâ: Calvary, hill of
skull
89
Ñoåi choã, chuyeån/hoaùn vò;
chuyeån ñieäu: Transposition
Ñoåi môùi, canh taân; taùi taïo, laøm
laïi; taùi tuïïc: Renew(-al)
Ñoåi nhöõng gì caàn phaûi ñoåi,
vôùi nhöõng söûa ñoåi thích
ñaùng: Mutatis mutandis
Ñoái caùch: Accusative
Ñoái chieáu pheâ bình: Critical
confrontation
Ñoái ñaàu, ñöông ñaàu; ñoái chaát;
ñoái chieáu, so saùnh:
Confront(-ation)
Ñoái khaùng: Polarisation
Ñoái laäp, phaûn ñoái, ñoái khaùng,
choáng cöï: Opposition
Ñoái laäp haï ñaúng: Subalterne
opposition
Ñoái laäp maâu thuaãn:
Contradictory opposition
Ñoái laäp phaân ñoä: Subcontrary
opposition
Ñoái laäp töông phaûn: Contrary
opposition
Ñoái thoaïi: Dialogue
Ñoái tröng, ñoái hình, ñoái maãu:
Antitype
Ñoái tuïng aùn vuï (ñk 1513):
Joinder of issues
Ñoái töôïng chaát theå: Material
object
Ñoái töôïng cuûa yù thöùc, luïc
traàn: Objects of sense
Ñoái töôïng duïc laïc: Pleasurable
objects
Ñoái töôïng hoùa; khaùch theå hoùa;
khaùch quan hoùa: Objectify(-
ivation)
Ñoái töôïng moâ thöùc: Formal
object
Ñoâi, hai, keùp; nöôùc ñoâi; (xöa)
phuïng vuï leã troïng: Double,
twice, dual
Ñoäi binh, ñoaøn quaân: Cohort
Ñoäi quaân cöùu teá: Salvation
Army
Ñoäi quaân Toøa Thaùnh
Vaticanoâ (giaûi taùn n. 1970):
Palatine guard
Ñoâng chí: Winter solstice
Ñoâng mieân (nguû ñoâng); haøn
hoùa (phöông phaùp trò lieäu);
tình traïng khoâng hoaït ñoäng,
noïa traïng: Hibernation
Ñoâng phöông hoïc:
Orientalism
Ñoàng baûn chaát: Congeniality
Ñoàng baûn tính: Connatural(-
ity)
Ñoàng baûn tính (coâng ñoàng
Nixeâa n. 325): Homoousios
90
Ñoàng baûn tính/theå (trong TC
Ba Ngoâi): Consubstantial(-
ity)
Ñoàng boä thöïc theå thuyeát (hoïc
thuyeát Luther cho raèng ÑK
vaø theå chaát baùnh röôïu cuøng
coù maët ôû trong hình baùnh vaø
hình röôïu Thaùnh Theå):
Consubstantiation
Ñoàng caùi nhieân thuyeát (hoïc
thuyeát luaân lyù cuûa thaùnh
Anphong Liguori):
Equiprobabilism
Ñoàng caûm, ñ. tình;
thieän/thoâng caûm; thöông
caûm: Sympathy
Ñoàng cö, soáng chung:
Cohabit(-ation)
Ñoàng daïng; ñoäc daïng; ñoàng
ñeàu; ñôn ñieäu: Uniform(-ity)
Ñoàng ñaïi, ñoàng thôøi:
Synchronic(-ous)
Ñoàng ñaïo höõu: Co-religionist
Ñoàng haøo ñô-raéc-ma, ñoàng
haøo moät: Drachma
Ñoàng haøo Pheâroâ (phaàn ñoùng
goùp haøng naêm cho Toøa
Thaùnh Roâma): Peter's pence
Ñoàng hieän höõu, cuøng toàn taïi:
Coexistence
Ñoàng hình daïng, neân gioáng;
phuø/hoøa hôïp; thuaän theo,
toøng phuïc: Conformity
Ñoàng hoùa; tieâu hoùa; haáp thuï;
thaáu trieät: Assimilate(-ion)
Ñoàng loõa trong toäi, toøng
phaïm (ñk 977, 979,1329):
Complex (-ices)
Ñoàng loõa, tieáp tay: Complicity
Ñoàng luaän, cuõng vaäy: A pari
Ñoàng nhaát hoùa; nhaän ra,
n.bieát; nhaän daïng: Identify(-
ication)
Ñoàng nhaát tính; ñaëc tính; caên
tính, baûn saéc; caên cöôùc:
Identity
Ñoàng taùc suûng: Cooperative
grace
Ñoàng taïi, cuøng ôû trong moät
höõu theå; töông taïi:
Coinherence
Ñoàng taïo hoùa: Co-creator
Ñoàng taâm [ñieåm]:
Homocentric(-al)
Ñoàng taâm nhaát trí, ñoàng loøng:
Consensus
Ñoàng teá: Concelebrate(-tion)
Ñoàng thanh/ loaït taùn thaønh,
hoaøn toaøn nhaát trí (khoâng
moät ai phaûn ñoái): Nem con
(nemine contradicente)
91
Ñoàng thôøi tính: Simultaneity
Ñoàng tính luyeán aùi, tình duïc
ñoàng giôùi; loaïn daâm ñoàng
giôùi: Homosexual(-ity)
Ñoàng traùch nhieäm:
Coresponsability
Ñoàng trinh sau khi sinh (troïn
ñôøi): Virginitas post partum
Ñoàng trinh trong khi sinh:
Virginitas in partu
Ñoàng trinh tröôùc khi sinh:
Virginitas ante partum
Ñoàng trinh, trinh khieát, trinh
tieát: Virginity
Ñoàng vò ngöõ, töø phuï chuù (cho
roõ nghóa), töø theâm:
Epexegesis
Ñoàng xu [daâng cuùng cuûa] baø
goùa, cuûa ít loøng nhieàu:
Widow's mite
Ñoàng yù vôùi ñieàu kieän: Placet
juxta modum
Ñoàng yù, taùn thaønh, thöøa nhaän,
(beà treân) cho pheùp, ra leänh;
meänh leänh; saéc leänh: Fiat
Ñoàng (tieàn) ñeânarioâ: Denarius
Ñoàng, ruoäng, baõi, khu vöïc;
laõnh vöïc, phaïm vi: Field
Ñoäng caûm baùn yù thöùc: Motus
secundo-primi
Ñoäng caûm sô thuûy (phaûn xaï,
khoâng yù thöùc): Motus
primo-primi
Ñoäng caûm yù thöùc: Motus
secundi
Ñoäng cô/löïc, lyù do thuùc ñaåy:
Motivation
Ñoäng danh töø: Gerund
Ñoäng löïc hoïc; löïc ñoä (nhaïc):
Dynamics
Ñoäng taùc nhaân; ñoäng cô/löïc;
ng. phaùt ñoäng, chuû xöôùng,
chuû ñoäng, ñeà xuaát: Mover
Ñoäng tónh töø: Gerundive
Ñoäng töø khoáng chæ, ñ.t.khoâng
ngoâi: Impersonal verb
Ñoäng vaät hoïc: Zoology
Ñoàng/tieàn löông: Salary, wage
Ñoäng/öùng/xuùc caûm: Motus
Ñoät ngoät, baát ngôø: Ex abrupto
Ñô-boâ-ra: Deborah
Ñôøi aån daät: Hidden life,
hermit
Ñôøi aån daät/ñan tu: Cloistered
life
Ñôøi ñôøi, vónh cöûu/ vieãn; vónh
haèng: Eternal
Ñôøi sau: After-life
Ñôøi soáng chieâm nieäm:
Contemplative life
92
Ñôøi soáng chung (tu só)/coäng
ñoaøn: Common life
Ñôøi soáng luaân lyù: Moral life
Ñôøi soáng mai sau, kieáp sau:
Future life
Ñôøi soáng noäi taâm, thieâng
lieâng: Interior life
Ñôøi soáng sinh duïc: Sex life
Ñôøi soáng taän hieán:
Consecrated life
Ñôøi soáng thaùnh thieän, phaïm
haïnh: Holy life
Ñôøi soáng thaàn nghieäm:
Mystical life
Ñôøi soáng thieâng lieâng:
Spiritual life
Ñôøi soáng tu trì; ñôøi soáng toân
giaùo: Religious life
Ñôøi (soáng) chieâm nieäm:
Contemplative life
Ñôøi/tình traïng ñoäc thaân:
Celibacy
Ñôn khieáu naïi veà hoân phoái voâ
hieäu (ñk 1619): Complaint
of nullity
Ñôn nhaát thaàn ñaïo, duy nhaát
thaàn giaùo (mình chæ thôø moät
thaàn, maø khoâng phuû nhaän
caùc thaàn cuûa ñaïo khaùc):
Henotheism
Ñôn nhaát tính hoân phoái (moät
vôï moät choàng): Unity of
marriage
Ñôn nhaát tính trong hoaït
ñoäng [ñoái ngoaïi] cuûa TC [Ba
Ngoâi]: Unity of operations of
God
Ñôn nhaát tính; hieäp nhaát tính;
nhaát quaùn tính: Unity
Ñôn thuaàn tính; ñôn giaûn,
giaûn dò; thöïc thaø: Simplicity
Ñôn trí: Sciencia simplicis
intelligentiae
Ñôn töû thuyeát (moãi phaàn töû -
vaät chaát vaø tinh thaàn- ñeàu
ñöùng ñoäc laäp): Monadism
Ñôn töû; ñôn sinh vaät: Monad
Ñôn, ñôn ñoäc, ñôn leû; ñoäc
thaân: Single
Ñôn/ñoäc nghóa; ñoàng nghóa:
Univocous(-ity)
Ñôït/hình thöùc xuaát baûn, phaùt
haønh; soá löôïng aán baûn:
Edition
Ñuû/laøm cho ñuû tö caùch, khaû
naêng, ñieàu kieän; ñònh roõ, xaùc
ñònh; ñònh tính/phaåm:
Qualify
Ñua ñoøi, hoïc ñoøi laøm sang;
hôïm hónh, hôïm mình: Snob
93
Ñuùng ñaén, ngay thaúng,
chính/trung tröïc: Rectitude
Ñuùng vaán ñeà, thuoäc vaán ñeà,
höôùng söï: Ad rem
Ñuùng, chính xaùc; coâng
baèng/minh; coâng chính;
ñuùng vaøo luùc, vöøa luùc/môùi:
Just
Ñuùng, ngay thaúng, coâng baèng;
ñeïp; toát: Fair
Ñuùng/phaûi leõ, hôïp lyù,
thích/xöùng ñaùng: De
condigno
Ñuoåi ra, truïc xuaát (ñk 703):
Expulsion
Ñöa ñeán nôi an nghæ (choân
caát): lay to rest
Ñöa leân ngoâi; toân phong:
Enthrone
Ñöùa con hoang ñaøng: Prodigal
son
Ñöùc aùi, suûng aùi, loøng meán; böõa
aên huynh ñeä, tieäc töôûng
nieäm; leã taï ôn: Agape,
charity
Ñöùc Baø: Our Lady
Ñöùc caäy/voïng: Hope, Spes
Ñöùc cha/toång (GM): Most
Reverend
Ñöùc Chuùa: Kyrios
Ñöùc Gieâsu: The Galilean
Ñöùc haïnh, ñaïo ñöùc: Virtue
Ñöùc Khoång töû: Confucius
Ñöùc Kitoâ cuûa ñöùc tin (nhö GH
tuyeân tín): Christ of faith
Ñöùc Kitoâ hieån dung/linh:
Christophany
Ñöùc Kitoâ hieän dieän trong
Thaùnh Theå: Eucharistic
presence
Ñöùc Kitoâ taùi phuïc/laâm:
Second coming
Ñöùc Kitoâ vuõ truï (nguyeân lyù vaø
cuøng ñích cuûa vuõ truï):
Cosmic Christ
Ñöùc Kitoâ xuoáng nguïc:
Descent of Christ into hell
Ñöùc Maria Nöõ vöông (22-8):
Queenship of Mary
Ñöùc Meï: Madonna
Ñöùc Meï Fatima: Our Lady of
the rosary of Fatima
Ñöùc Meï hieäp coâng cöùu chuoäc:
Co-redemptrix
Ñöùc Meï Voâ nhieãm nguyeân
toäi: Immaculate Conception
Ñöùc Meï Voâ Nhieãm (nguyeân
toäi): Conception of the
Blessed Virgin Mary (BVM)
Ñöùc Meï yeân giaác ngaøn thu:
Dormition of the BVM
(Blessed Virgin Mary)
94
Ñöùc Meâsia, Ñaáng Thieân sai
(tieáng Hy laïp dòch laø Kitoâ,
Ñaáng chòu xöùc daàu): Messiah
or Messias
Ñöùc Ngaøi (moät bieán daïng cuûa
töø kyrios ng. kitoâ U-cra-i-na
duøng laøm danh xöng daønh
cho caùc giaùm muïc): Kyr
Ñöùc Nöõ trung gian caùc ôn:
Mediatrix of all graces
Ñöùc Nöõ trung gian (töôùc hieäu
ÑM): Mediatrix
Ñöùc oâng: Honorary prelate,
monsignor, right reverend
Ñöùc oâng (baäc tuyeân uyù):
Chaplain of His Holiness
Ñöùc Thaùnh Cha: Holy Father
Ñöùc Thaùnh Nöõ Trinh Maria:
B.V.M. (Blessed Virgin Mary)
Ñöùc thôø phöôïng: Virtue of
religion
Ñöùc tin: Faith, Fides
Ñöùc tin cheát (khoâng coù ñöùc
aùi): Dead faith
Ñöùc tin coù hoïc, trí thöùc:
Educated faith
Ñöùc tin coâng chính hoùa: Fides
iustificans
Ñöùc tin cöùu ñoä: Saving faith
Ñöùc tin do nghe bieát: Fides ex
auditu
Ñöùc tin ñaïi chuùng: popular
faith
Ñöùc tin ñi tìm nhaän thöùc:
Fides quaerens intellectum
Ñöùc tin giaùo tính: Fides
ecclesiastica
Ñöùc tin hieän thöïc: Fides
actualis
Ñöùc tin höõu hieäu: Fides
efficax
Ñöùc tin maëc nhieân: Fides
implicita
Ñöùc tin maëc nhieân: Implicit
faith
Ñöùc tin minh nhieân: Explicit
faith
Ñöùc tin soáng ñoäng (coù ñöùc aùi):
Living faith
Ñöùc tin soáng, sinh ñoäng bôûi
thaùnh suûng (ñöùc aùi), sinh
theå: Fides caritate formata,
Fides formata
Ñöùc tin thaàn khôûi: Fides
divina
Ñöùc tin thaàn khôûi vaø coâng
giaùo (ñk 750): Divine and
catholic faith, fides divina et
catholica
Ñöùc tin thieân phuù: Fides
infusa
95
Ñöùc tin thöôøng trì: Fides
habitualis
Ñöùc tin tieàm theå: Virtual faith,
fides virtualis
Ñöùc tin tín cöù (laøm cho tin):
Fides qua creditur
Ñöùc tin tín thaùc: Fiducial
faith, fides fiducialis
Ñöùc tin vaø Theå cheá (Phong
traøo Ñaïi keát): Faith and
Order
Ñöùc tin voâ theå (khoâng ñöôïc
ñöùc aùi sinh ñoäng hoùa): Fides
informis
Ñöùc tin; loøng tin; noäi dung
ñöùc tin: Faith
Ñöùc Trinh Nöõ: Blessed Virgin
Ñöùc Trinh Nöõ Maria hoàn xaùc
leân Trôøi, Moâng trieäu:
Assumption of the Blessed
Virgin Mary
Ñöùc Trinh Nöõ (Maria): The
Virgin
Ñöùng ñaén, nghieâm chænh; tha
thieát: Earnest
Ñöôïc dieãm phöôùc, coù phuùc:
Blessed
Ñöôïc pheùp: Licit
Ñöôïc quyù chuoäng: Find favor
Ñöôïc TC ñoaùi nhaän: Accepted
of God
Ñöông thôøi/ ñaïi; hieän ñaïi:
Contemporary
Ñöôøng neùt chính; döï/phaùc
thaûo: Lineamenta
Ñöôøng thanh luyeän, luyeän
ñaïo: Purgative way
Ñöôøng Thaùnh Giaù: The Way of
the Cross
Ñöôøng Thaùnh Giaù (ôû
Gieârusalem): Via dolorosa
Ñöôøng troøn, voøng troøn; thö
luaân löu: Circular
96
Ñöôøng trung dung, trung ñaïo:
Via media
Ñöôøng, ñaïo, loä, loái; chieàu,
phía; caùch thöùc, cung caùch:
Way
Ñöôøng/loái vaøo, caùch ñeán gaàn;
quyeàn söû duïng juridical a. lyù
khaùm: Access
 E EÙt-ra, Et (xöa 1 vaø 2 Et, nay Et
vaø Nhm; coøn 3-4 Et laø nguïy
E theïn, ngöôïng nguøng; xaáu thö): Esdras
hoå, maéc côõ: Shame EÙt-te, Et: Esther
Ecloâgô (moät loaïi thô); baøi haùt EÂ-deâ-ki-eân, Ed: Ezekiel
ñoái: Eclogue EÂ-li-a: Elijah
Elip, hình baàu duïc, traùi xoan: EÂ-li-sa: Elisha
Ellipse EÂloâhít (teân goïi nguoàn E cuûa
Em hoäi haùt, thieáu ca vieân: Nguõ thö): Elohist
Choir boy EÂm/thuaän tai; haøi aâm:
Entroâpi, noäi chuyeån löïc (ñoä Euphonic(-al)
thoaùi giaûm naêng löïc): EÂ-pheâ-soâ, EÂp: Ephesians
Entropy EÂpheùp (coâng daân ôû khoaûng töø
Epxilon (ε: chöõ caùi Hy laïp): 18 ñeán 20 tuoåi trong thôøi coå
Epsilon Hy laïp): Ephebe
Eta (Etacism Loái phaùt aâm chöõ EÂ-ti-oâ-pi: Ethiopian
eâta: Eta EÂ-vaø: Eve
EÙt-ra, Er: Ezra EÂvaø môùi (danh hieäu ÑM): New
Eve

97
 G Gaây ñau buoàn, laøm ñau loøng;
Gaùc hoaëc thaùp chuoâng: Steeple
Ga-li-leâ: Galilee
Gaïn/thanh loïc, caét boû:
Expurgate
Ganh tò, ñoà kò, phaân bì, ghen
gheùt; ghen tuoâng: Jealous(-
y), envious
Gaùp-ba-tha (Neàn Ñaù Ga 19,
13): Gabbatha
Gaùp-ri-en: Gabriel
Gaén boù, dính chaêt; phuï hoïa:
Adherence
Gaén boù, quyeán luyeán:
Attachment
Gaén lieàn, ñi lieàn, voán coù; coá
höõu: Inhere(-ence)
Gaéng chòu vaø gaéng nhòn (hoïc
thuyeát Stoa): Sustine et
abstine
Gaëp ñieàu laønh trong chuyeän
döõ, gaëp hoïa maø hoùa ra may:
Blessing in disguise
Gaëp gôõ; chaïm traùn: Encounter
Gaàn ñeán, saép xaåy ra, caän keà;
caáp baùch: Imminent(-ce)
Gaàn nhö, haàu nhö, aù-: Quasi
Gaây chia reõ: Divisive
98
ñau ñôùn, phieàn naõo: Grieve
Gaây ñau khoå; traàm troïng,
naëng neà: Grievous
Gaây ra, keùo theo; buoäc phaûi;
ñaët laøm ng. thöøa keá thay
(moät ng. khaùc): Entail
Gaây yù thöùc, laøm cho yù thöùc:
Conscientisation
Gaäy GM: Pastoral staff, Crosier
Gaäy (GM), coïc, coät; choã döïa;
nhaân vieân; ban laõnh ñaïo;
ban tham möu: Staff
Ghen beänh hoaïn: Conjugal
paranoia
Ghen-neâ-xa-reùt: Gennesaret
Gheùp/caáy cô quan, boä phaän cô
theå: Organ transplant(-
ation)
Gheùt ñôøi, yeám theá:
Misanthrope
Gheùt phuï nöõ, yeám nöõ:
Misogyny
Gheâ tôûm, gôùm ghieác; caêm thuø:
Abomination
Gheá daøi (nhaø thôø): Pew
Gheá ñaåu: Stool
Gheá ñeå chaân: Footstool
Gheá kieäu: Sedia gestatoria
Gheá kinh só: Canon's stall
Gheá leã (gheá chaân chöõ X):
Faldstool
Gheá ngaên kinh só; quaày baùn
haøng; ngaên chuoàng: Stall
Gheá (cho [nhöõng] ng. haønh
leã): Sedilia
Gheát-seâ-ma-ni: Gethsemane
Ghi nhôù, hoïc thuoäc loøng:
Memorization, learn by
heart
Ghieàn, (thoùi) nghieän ngaäp:
Addicted(-ction)
Gia ñình haït nhaân (tieåu gia
ñình chæ goàm cha meï vaø caùc
con): Nuclear family
Gia ñình nuoâi: Foster family
Gia ñình; gia toäc: Family
Gia nhaân phuïc vuï ñieän Giaùo
Hoaøng: Papal household
Gia phaû, phaû heä: Genealogy
Gia saûn; taøi saûn, khoái saûn
nghieäp: Patrimony
Gia tröôûng, gia chuû:
Paterfamilias (patresf.)
Giaû boä (ñk 1379); giaù phoûng
nghieäm, giaû nghieäm (taïo
ñieàu kieän gioáng nhö thaät ñeå
thöû nghieäm): Simulation
Giaû doái, löøa ñaûo: Deceit,
dishonesty
99
Giaû doái, moät daï hai loøng:
Duplicity
Giaû ñònh, döï thieát:
Presupposition
Giaû ñònh; ñöa veà Trôøi:
Assumption
Giaû maïo, nguïy taïo; xuyeân taïc,
boùp meùo: Falsify
Giaû maïo; giaû doái: Spurious
Giaû taïo: Factitius
Giaû thuyeát: Hypothesis
Giaû thuyeát boå trôï: Auxiliary
hypotheses
Giaû thuyeát coù chöùng lieäu:
Documentary theory
Giaû thuyeát quy thuoäc (tình
traïng coâng chính hoùa chæ
coát taïi ôû choã TC "quy thuoäc"
cho toäi nhaân söï coâng chính
cuûa ÑK, chöù veà phía con ng.
thì vaãn khoâng coù gí thay
ñoåi): Imputation theory
Giaû thuyeát Thieân Chuùa hieän
höõu: God-hypothesis
Giaû thuyeát veà Phuùc AÂm Maùc-
coâ (cho laø Phuùc aâm xöa
nhaát): Marcan hypothesis
Giaû thuyeát veà söï «töï huûy» cuûa
ÑK: Kenotic theories
Giaû töôûng, hö caáu: Fiction
Giaù chuoäc, tieàn ch.: Ransom
Giaù ñeøn neán, chaân neán:
Candlestick
Giaù trò: Value
Giaù trò danh nghóa; giaù phaùp
ñònh (tieàn teä): Nominal
value
Giaù trò giaùo luaät: Canonical
effects
Giaù trò hoïc: Axiology
Giaù trò huaán giaùo:
Catechetical value
Giaø, laõo; cuõ, cöïu, coå, xöa: Old,
aged
Giaùc caûm tính; vaät duïc;
tính/thuù nhuïc duïc:
Sensuality
Giaùc hoàn: Sensitive soul
Giaùc ngoä, quang minh, chieáu
saùng: Illuminative(-ion)
Giaùc ngoä, yù/nhaän thöùc, thöùc
tænh: Awareness
Giaùc quan; caûm giaùc; caûm
thöùc; yù nghóa; chieàu höôùng:
Sense
Gia-coùp: Jacob
Gia-coâ-beâ Haäu (con Anpheâ):
James the Less
Gia-coâ-beâ Tieàn (con Zeâbeâñeâ):
James the Great
Gia-coâ-beâ, Gc: James
Giai caáp xaõ hoäi: Social class
Giai ñoaïn phaùt trieån: Stage of
development
Giai ñoaïn phoâi thai, manh
nha: Germinal stage
Giai ñoaïn sinh duïc: Genital
stage
Giai ñoaïn thænh sinh:
Postulancy
Giai ñoaïn tieàm taøng (trong
tieán trình phaùt trieån caù tính
tuoåi 5-12): Latency period
Giaûi cöùu/thoaùt, phoùng thích;
caáp phaùt; tuyeân boá; tuyeân
aùn: Deliverance
Giaûi hoùa söû tính, phi söû hoùa
(nhaát laø trong tröôøng hôïp
Kinh Thaùnh ñeå öùng duïng
caùc bieán coá, söï kieän... vaøo
hieän taïi): De-historize
Giaûi hoùa thaùnh thieâng, giaûi
thaùnh/thieâng: Desecration
Giaûi khöû caùnh chung tính
(thay ñoåi caùch hieåu veà caùc
thöïc taïi caùnh chung): De-
eschatologize
Giaûi kieåm tröøng: Canonical
absolution of censures
Giaûi lôøi khaán: Dispensation
from a vow

100
Giaûi nghi hoïc, öùng duïng hoïc;
kyõ thuaät giaûi caùc noá löông
taâm: Casuistry
Giaûi nghóa/thích; thanh minh:
Explain
Giaûi phoùng nöõ giôùi, phong
traøo nöõ quyeàn: Women's
liberation
Giaûi phoùng (noâ leä):
Manumission
Giaûi phoùng, phoùng thích:
Emancipate
Giaûi phoùng; ban quyeàn (baàu
cöû): Enfranchise
Giaûi phoùng; phoùng thích, traû
töï do: Liberation, release
Giaûi quyeát, phaùn quyeát, quyeát
ñònh: Decision
Giaûi taùn hoäi doøng (ñk 584-5):
Suppression of a religious
Institute
Giaûi thaùnh; gheùt cay gheùt
ñaéng; nguyeàn ruûa:
Execrate(-tion)
Giaûi thích: Interpret(-ation),
explanation
Giaûi thích laïi, taân chuù:
Reinterpretation
Giaûi thích saùt nghóa, theo
nghóa heïp: Strict
interpretation
101
Giaûi thích theo nghóa heïp (ñk
18): Restrictive
interpretation
Giaûi thoaùt, sieâu thoaùt:
Emancipate
Giaûi toäi chung, taäp theå:
General absolution,
communal penance
Giaûi tröø huyeàn thoaïi tính, goät
boû maøu saéc h. thoaïi:
Demythologize(-ation)
Giaûi tröø öùc cheá:
De(i)sinhibition
Giaûi/cöùu thoaùt, giaûi cöùu, phoùng
thích; trình baøy; caáp phaùt;
giao/ñöa haøng (-hoùa):
Deliver
Giaûi/xaù toäi: Absolution
Gia-ia (Mc 5,22): Jairus
Giaûm nheï; laøm suy nhöôïc:
Extenuate(-ing)
Giaùm chöùc: Prelate
Giaùm chöùc noäi vuï: Domestic
prelate
Giaùm ñoác, ng. chæ huy:
Director
Giaùm haït: Territorial prelacy
Giaùm haït toøng thoå (ñk 370):
Territorial prelature
Giaùm hoä; gia sö; trôï giaùo:
Tutor
Giaùm muïc: Bishop
Chöùc Giaùm muïc:
Episcopacy
Muõ Giaùm muïc: Miter
Giaùm muïc ñoaøn, ñoaøn theå GM
(ñk 336): Episcopal college
Giaùm muïc ñoäc nhieäm:
Monarchical bishop
Giaùm muïc ñoàng taán phong:
Co-Consecrators
Giaùm muïc hieäu toøa (ñk 376):
Titular bishop
Giaùm muïc hoaëc giaùo phaän
thuoäc haït, phoù haït:
Suffragan
Giaùm muïc lang baït (GM phi
luaät, hoaëc bò tuyeät thoâng,
hoaëc laø thuoäc moät toân phaùi
nhoû): Episcopi vagantes
Giaùm muïc Phoù (ñk 403):
Coadjutor bishop
Giaùm muïc Phuï taù: Auxiliary
Bishop
Giaùm muïc (leã ñieån
Byzantinoâ): Eparch
Giaùm quaûn giaùo phaän (ñk
421): Diocesan
administrator
Giaùm quaûn giaùo xöù (ñk 538tt):
Parochial administrator
102
Giaùm quaûn toâng toøa: Apostolic
administrator
Giaùm quaûn, g.söï: Prefect
Giaùm quaûn, quaûn lyù:
Administrator
Giaùm söï: Episcope
Giaùm söï giaùo phuû: Moderator
of the curia
Giaùm thò, giaùm ñoác, ñoác coâng:
Overseer
Gian caïnh/hoâng (nhaø thôø):
Aisle
Gian laän, löøa gaït, löøa ñaûo:
Cheat(-ing)
Gian yù, man traù: Dolus
Giaøn ñaøn oáng, phong caàm:
Organ
Giaøn thieâu: Funeral pile (pyre)
Giaùn chæ: In obliquo
Giaùn ñoaïn, ngaét quaõng:
Interrupt(-ion)
Giaùn tieáp, do suy dieãn:
Circumstantial
Giaûng ñaøi, buïc giaûng kinh, giaù
ñoïc saùch: Lectern
Giaûng ñaøi, toøa giaûng; gaùc
caàu/ban coâng cung thaùnh
(döïng ngang giöõa cung
thaùnh vaø loøng chính nhaø
thôø); Thaùnh Giaù gaùc caàu
 (döïng phiaù treân ban coâng
vöøa noùi): Jube
Giaûng ñaøn: Pulpit
Giaûng Lôøi Chuùa: Preaching
Giaùng caáp; cho xuoáng lôùp:
Demote
Giaùng chöùc, truaát quyeàn; suy
bieán, thoaùi hoùa: Degradation
Giao hôïp: Sex act, (sexual)
intercourse, coitus=coition
Giao hôïp haäu moân: Analism
Giao hôïp nöûa chöøng/giaùn
ñoaïn (xuaát tinh ra ngoaøi):
Coitus interruptus
Giao teá xaõ hoäi, ngoaïi vuï:
Public relation(s)
Giao töû: Gamete
Giao öôùc hoân phoái:
Matrimonial covenant
Giao öôùc môùi: New covenant
Giao öôùc, kheá öôùc: Foedus
Giao öôùc, kheá öôùc; minh öôùc:
Covenant
Giao öôùc, minh öôùc; lieân
minh: Alliance
Giao öôùc; di chuùc: Testament
Giaùo chuû Roâma: Roman
Pontiff
Giaùo chuû (ñk 438); boä linh
tröôûng: Primate
103
Giaùo daân: Lay people, laicus,
laity
Giaùo daân trong xöù, boån ñaïo:
Parishioner
Giaùo daân; khoâng chuyeân moân,
tay ngang: Lay
Giaùo daân; theá tuïc, phi toân
giaùo: Laic
Giaùo duïc, daïy doã, reøn luyeän:
Educate, train
Giaùo duïc chung (nam nöõ):
Coeducation
Giaùo duïc ñaïi chuùng: Mass
education
Giaùo duïc giôùi tính: Sex
education
Giaùo ñieàu; tín ñieàu: Dogma
Giaùo ñieàu cô baûn (Tin laønh):
Fundamental articles
Giaùo ñieàu hoùa, khaúng ñònh voõ
ñoaùn, quyeát ñoaùn:
Dogmatize
Giaùo ñieàu, lyù luaän coá chaáp:
Doctrinaire(-arian,-arism)
Giaùo ñöôøng thöôïng phuï:
Patriarcal Basilica
Giaùo hoaøng: Pope, Supreme
pontiff
Baàu Giaùo hoaøng: Pope
election
 Chöùc vò Giaùo hoaøng:
Papacy
Laõnh ñòa Giaùo hoaøng:
Papal states
Muõ Giaùo hoaøng: Tiara
Thaân Giaùo hoaøng: Papist
Trieàu Giaùo hoaøng: Papacy
Theå cheá Giaùo hoaøng:
Pontificate
Bieåu nghi Giaùo hoaøng,
(muõ vaø gaäy):
Pontificals, pontificalia
Thuoäc thaåm quyeàn Giaùo
hoaøng: Pontifical right
Vò thò tuøng Giaùo hoaøng:
Papal chamberlain
Chuû nghóa cöïc toân Giaùo
Hoaøng: Papalism
Giaùo hoaøng hoïc vieän:
Pontifical institute
Giaùo hoaøng Hoïc vieän Nga (do
Ñöùc Pioâ XI thaønh laäp n.
1929 taïi Roâma): Russicum
(Collegium)
Giaùo hoaøng nguïy: Antipope
Giaùo Hoaøng, Giaùo Chuû (Roma
vaø Alexanñria); (Ñoâng
phöông) linh muïc (trieàu):
Pope
104
Giaùo hoäi /leã ñieån Can-ñeâ
(nhaùnh Nestoârioâ): Chaldean
Church/Rite
Giaùo hoäi Anh quoác, Anh giaùo:
Church of England
Giaùo hoäi baûo hoaøng (Coâng
giaùo): Melch(k)ites
Giaùo hoäi boå khuyeát (caùc thieáu
soùt, nhaát laø trong laõnh vöïc
thaåm quyeàn ñk 144):
Supplet ecclesia
Giaùo hoäi coâng giaùo quoác gia
(ly khai): National Catholic
Church
Giaùo hoäi Canñeâ: Syro-
Chaldaeans
Giaùo hoäi chieán ñaáu, GH taïi
theá: Militant Church
Giaùo hoäi Chính thoáng Nga:
Russian Orthodox Church
Giaùo hoäi Chính thoáng (Ñoâng
phöông khoâng chaáp nhaän cñ
Calceâñoânia): Oriental
Orthodox
Giaùo hoäi chuû huaán: Ecclesia
docens
Giaùo hoäi Coâng giaùo Roma:
Roman Catholicism
Giaùo hoäi cuûa caùc Thaùnh hieän
ñaïi: Latter-Day Saints
(Mormons)
Giaùo hoäi ñaïi coâng söù ñoà (giaùo
phaùi Tin laønh Irvingites):
Catholic Apostolic Church
Giaùo hoäi ñau khoå, GH luyeän
traïng: Suffering Church
Giaùo hoäi ñòa phöông: Local
Church
Giaùo hoäi ñòa phöông (ñk 368):
Particular Church
Giaùo hoäi ñieän töû (qua TV vaø
phaùt thanh): Electronic
Church
Giaùo Hoäi Ñoâng phöông:
Eastern churches
Giaùo Hoäi Ñoâng phöông hieäp
nhaát vôùi Roâma: Uniat
churches
Giaùo hoäi EÂtioâpi, Coáp:
Abyssinian Church
Giaùo hoäi giaùm cheá (coù GM);
Anh giaùo (Hoa kyø):
Episcopal church
Giaùo hoäi hieån thaéng, khaûi
hoaøn: Triumphant Church
Giaùo hoäi hoïc: Ecclesiology
Giaùo hoäi hoïc phoå quaùt:
Universal ecclesiology
Giaùo hoäi hoïc thaùnh theå:
eucharistic Ecclesiology
Giaùo hoäi Hy laïp; GH Chính
thoáng: Greek Church
105
Giaùo hoäi Latinh (Taây phöông):
Latin Church
Giaùo hoäi leã ñieån (thuoäc leã
ñieån... ñk 111): Ritual
Church
Giaùo hoäi ly khai: Secession
Church
Giaùo hoäi Malabar (AÁn ñoä):
Malabar Church
Giaùo hoäi Malankar (Malabar
coâng giaùo): Malankar
Church
Giaùo hoäi Meï: Mother Church
Giaùo hoäi Moâravia (töïa nhö Tin
laønh): Moravian Brethren
(Church)
Giaùo hoäi phaûi ñöôïc caûi tieán
khoâng ngöøng: Ecclesia
semper reformanda
Giaùo hoäi phoå quaùt, toaøn caàu,
hoaøn vuõ: Universal Church
Giaùo hoäi quaûng phaùi (Anh
giaùo): Broad Church
Giaùo hoäi qui hieäp: Uniate
Churches
Giaùo hoäi quoác gia: State
Church
Giaùo hoäi sô khai: Primitive
Church
Giaùo hoäi taïi gia (gia ñình
kitoâ): Domestic church
Giaùo hoäi Taây phöông
(Latinh): Western Church
Giaùo hoäi thaùnh Maron
(Liban): Maronite Church
Giaùo hoäi theå cheá: Institutional
Church
Giaùo hoäi thuï huaán: Ecclesia
discens
Giaùo hoäi tin nhaän: Ecclesia
credens
Giaùo hoäi troâng chôø (trong
luyeän nguïc): Expectant
Church
Giaùo hoäi tröôûng laõo:
Presbyterian Church
Giaùo hoäi töï trò: Free churches
Giaùo hoäi Xen-tô (ôû Anh quoác
tröôùc thôøi thaùnh AÂugutinoâ
Canterbury († 605): Celtic
Church
Giaùo hoäi (theá giôùi, tính chaát)
coâng giaùo: Catholicism,
Catholic Church, Roman
Church
Giaùo huaán chính thöùc:
Authentic teaching
Giaùo huaán cuûa GH: Teaching
of the Church
Giaùo huaán; saùch Ñiñakheâ (tk
1): Didache
106
Giaùo khu: Ecclesiastic
circumscription
Giaùo leänh giaû: False decretals
Giaùo leänh taäp; boä giaùo leänh:
Decretals
Giaùo lòch: Church liturgical
Calendar
Giaùo lòch; saùch nghi thöùc:
Ordo
Giaùo luaät: Law of the Church,
Canon Law
Giaùo lyù: Doctrine
Baát ñoàng Giaùo lyù: Doctrine
dissent
Ña nguyeân Giaùo lyù:
Doctrinal pluralism
Giaùo lyù caùc toâng ñoà (saùch tk
3): Didascalia Apostolorum
Giaùo lyù kitoâ: Christian
doctrine
Giaùo lyù phaûi tin: Credendum
Giaùo lyù thaùnh: Sacra doctrina
Giaùo lyù veà TC Ba Ngoâi:
Trinitarian doctrine
Giaùo lyù vieân, giaûng vieân giaùo
lyù: Catechist
Giaùo lyù; hoïc/giaùo thuyeát:
Doctrine
Giaùo mieàn (ñk 433):
Ecclesiastical Region
Giaùo phaùi: Religious sect
Giaùo phaùi Cô ñoác Phuïc laâm
ngaøy thöù baûy: Seventh-day
Adventists
Giaùo phaùi Giacoâbita, (do
Giacoâbeâ Beârañeâoâ ôû Siri chuû
xöôùng moät chi phaùi cuûa
nhaát tính thuyeát, phaàn lôùn
ñaõ hieäp nhaát vôùi GH coâng
giaùo): Jacobites
Giaùo phaùi Menno: Mennonite
Giaùo phaùi Meâthoâñist, Giaùm lyù:
Methodism
Giaùo phaùi Moùcmon GH ÑK
cuûa caùc thaùnh thôøi cuoái
cuøng (thieân nieân giaùo; x.
Giaùo hoäi cuûa caùc Thaùnh
hieän ñaïi): Mormons
Giaùo phaùi Pentecostal (Nguõ
tuaàn): Pentecostal
Giaùo phaùi Taåy ngoä (Manñeâoâ):
Mandaeanism
Giaùo phaùi thaùnh thieâng (caùc
toân phaùi Tin laønh caên baûn
taùch ra khoûi caùc giaùo phaùi
Methodism, Baptists vaø
Presbyterians): Holiness
Churches
Giaùo phaùi Tin laønh Quaker
(cuõng goïi laø Hoäi baïn höõu):
Quakers
107
Giaùo phaùi Tin möøng:
Evangelical church
Giaùo phaùi Trieäu thaàn hoäi (Tin
laønh Pentecostal): Assembly
of God
Giaùo phaùi; danh xöng:
Denomination
Giaùo phaùi; moân phaùi; beø phaùi,
beø ñaûng: Sect(-arian)
Giaùo phaän, ñòa phaän (ñk 369):
Diocese
Giaùo phaän phuï caän (ngoaïi oâ)
Roâma: Suburbicarian
Diocese
Giaùo phaän quaân ñoäi: Military
ordinariate
Giaùo phaän (leã ñieån
Byzantinoâ): Eparachy
Giaùo phaän/haït (do moät vò ñaïi
dieän troâng coi): Vicariate
Giaùo phuû, toøa/vaên phoøng giaùm
muïc: Chancery
Giaùo Phuï: Father of the
Church
Thaàn hoïc Giaùo phuï:
Patristic theology
Trieát hoïc Giaùo phuï:
Patristic philosophy
Giaùo phuï hoïc: Patrology
Giaùo quyeàn (ñaïo): Spiritual
power
Giaùo só: Clergy
Giaùo só cao caáp, giaùm chöùc,
giaùm muïc: Prelate
Giaùo só doøng: Regular Clergy
Giaùo só doøng (nam tu só laøm
vieäc muïc vuï): Regular clerks
Giaùo só khoâng coù beà treân (ñk
265), phi thuoäc: Unattached
cleric
Giaùo só lang baït, phieâu cö:
Vagantes, transient cleric
Giaùo só trieàu: Secular clergy,
Diocesan clergy
Giaùo só tröïc tuaàn (trong tu
vieän hoaëc ôû nhaø thôø chính
toøa): Hebdomadarian(-ius)
Giaùo só (Anh giaùo): Clerk in
Holy Orders, Parson
Giaùo só (Kitoâ giaùo): Clergyman
Giaùo só (kitoâ): Ecclesiastic
Giaùo só (ôû cung ñieän ñaëc traùch
vieäc phaân phaùt caùc cuûa boá
thí): Almoner
Giaùo sö danh döï (ñaõ veà höu):
Emeritus (professor)
Giaùo söû: Church history
Giaùo taäp, giaùm taäp, taäp sö:
Master/mistress of novices
Giaùo thuyeát Swedenborg (†
1772, Thuïy ñieån moät hình
thöùc hoïc thuyeát troän laãn
108
thaàn bí, thoâng linh vaø tröïc
tri): Swedenborgianism
Giaùo tænh (ñk 431):
Ecclesiastical province
Giaùo trieàu Roâma (ñk 360):
Roman curia
Giaùo trình khoa muïc: Ratio
Studiorum
Giaùo tröøng: Ecclesiastical
censure
Giaùo tröøng do luaät: Censure a
jure
Giaùo tröøng haäu keát (ñk 1314):
Ferendae sententiae censure
Giaùo tröøng tieàn keát: Latae
senentiae
Giaùo vaï bieät caàm, bieät quyeàn,
daønh rieâng (ñk 1354 §3):
Reserved censure
Giaùo vuï: Ecclesiastical office
Giaùo xöù: Parish
Giaùo xöù toøng daân (cuõng laø
toøng nhaân daønh cho giaùo
höõu thuoäc moät goác quoác
tòch, daân toäc, vaên hoùa... naøo
ñoù, soáng taïi moät vuøng trong
nöôùc khaùc): National parish
Giaùo xöù toøng nhaân: Personal
parish
Giaùo xöù toøng thoå: Territorial
parish
Gia-veâ: Yahweh
Gia-veâ (Yhwh vôùi caùc nguyeân
aâm cuûa Añoânai): Jehovah
Giaác mô/moäng; mô töôûng/
moäng; mô öôùc: Dream
Giaän döõ, thònh noä; kòch lieät;
nhieät höùng; phuï nöõ hung döõ
taøn aùc: Fury
Giaän chính ñaùng: Rightous
anger
Giaây phuùt cuoái cuøng, giôø laâm
chung: In extremis
Giaáy da duùng laïi (vieát laàn thöù
hai): Palimpsest
Giaáy giaù thuù: Marriage
certificate
Giaáy xuaát tòch; giaáy pheùp muïc
vuï (cho pheùp laøm coâng taùc
muïc vuï ôû moät ñòa phaän
khaùc): Exeat
Gieøm pha, noùi haønh, noùi xaáu:
Detraction
Gien, vi töû: Gene
Gieáng röûa toäi: (Baptismal)
Font
Gieáng thaùnh (chaäu röûa ñaët ôû
phoøng thaùnh, ñeå röûa, giaët...
caùc vaät duïng thaùnh):
Sacrarium
Gieâ-reâ-mi-a, Gr: Jeremiah
Gieâ-ru-sa-lem: Jerusalem
109
Gieâ-seâ: Jesse
Gieâsu Kitoâ: Jesus Christ
Gieâsu Nadareùt Vua daân Do
thaùi: INRI (Iesus Nazarenus
Rex Iudaeorum)
Gieâsu (3 chöõ ñaàu cuûa töø Hy laïp
Ιησοϋς): HIS, Jesus
Gieát anh/em; huynh ñeä töông
taøn: Fratricide
Gieát baïo chuùa: Tyrannicide
Gieát cha, gieát meï: Parricide
Gieát cha, saùt phuï (x. Gieát meï):
Patricide
Gieát con: Filicide
Gieát meï, saùt maãu (x. Gieát
cha): Matricide
Gieát ngöôøi, saùt nhaân:
Homicide
Gieát ngöôøi, saùt nhaân; taøn saùt:
Murder
Gieát thai nhi, phaù thai:
Feticide, abort
Gieát thai trong daï con, daï
phoâi: Embryoctomy
Gieát treû thô/ con, saùt nhi:
Infanticide
Gieát vôï, saùt theâ: Uxoricide
Gioan Kim khaåu: Chrysostom
John
Gio-an Taåy Giaû: John the
Baptist
Gio-an (Phuùc AÂm), Ga: John
(Gospel)
Gioøn moûng; taïm thôøi; yeáu ôùt,
maûnh khaûnh: Frail(-ty)
Gioïng noùi, aâm thanh, thanh
aâm; tieáng noùi, phaùt bieåu;
quyeàn bieåu quyeát; daïng theå
(ñoäng töø): Voice
Gioùp, G: Job
Gioâ-en, Ge: Joel
Gioâ-na, Gn: Jonah
Gioáng nhau, töông töï, ñoàng
daïng: Similarity
Gioáng nhau; gioáng nhö, töông
töï; bieåu dieän, hình aûnh,
chaân dung: Likeness
Gioáng nhö: Homoiousios
Gioáng trung (chæ caû gioáng ñöïc
laãn gioáng caùi); aùi nam aùi nöõ:
Epicene
Gioáng; loaïi; giôùi: Gender
Gioáng; phaùi; loaïi: Genus
Gioâ-sueâ, Gs: Joshua
Giôø: Hour
Giôø ba: T(i)erce
Giôø kinh «boùng toái» (kinh ñeâm
phaàn nhaät tuïng cuûa caùc
ngaøy thöù 5, 6, 7 Tuaàn Thaùnh
thôøi tröôùc, töông ñöông vôùi
110
caùc giôø kinh saùch vaø kinh
saùng ngaøy nay): Tenebrae
Giôø kinh caàu cho tín höõu quaù
coá: Office of the dead
Giôø kinh caàu hoàn (caàu cho caùc
tín höõu ñaõ qua ñôøi); ai ca:
Dirge
Giôø kinh toái: Night prayer
Giôø kinh (phuïng vuï):
Canonical Hour
Giôø phuùt laâm chung: Fatal
hour
Giôø sau heát, haáp hoái, laâm
chung: Supreme hour
Giôø saùu: Sext
Giôø thaùnh, giôø chaàu: Holy hour
Giôø thöù chín (nhaät tuïng): None
Giôùi baùo chí: The fourth estate
Giôùi coâng giaùo bình daân:
Popular Catholicism
Giôùi giaùo daân (ñk 207): Laity
Giôùi giaùo só: The Pulpit
Giôùi luaät, ñieàu raên:
Commandment
Giôùi luaät, meänh leänh (ñk 35);
huaán chæ; chaâm ngoân:
Precept
Giôùi naém quyeàn ñieàu khieån,
quyeàn uy: The establishment
Giôùi thieäu; khuyeân nhuû; phoù
thaùc: Recommend(-ation)
Giôùi tính, baûn naêng giôùi tính;
tính duïc; sinh duïc, nhuïc
duïc: Sexuality
Giôùi trung löu: Middle class
Giôùi, gioáng; giôùi/phaùi tính;
tính/tình duïc; giao hôïp: Sex
Giu-ña: Judas
Giu-ña Ít-ca-ri-oát: Judas Iscariot
Giu-ña Ma-ca-beâ: Judas
Maccabaeus
Giu-ña (con Gia-coùp, boä toäc
Giuña): Judah
Giu-ña (Ta-ñeâ-oâ, toâng ñoà);
thaùnh thö Giu-ña, Gñ: Jude
Giu-ñi-tha, Gñt: Judith
Giu-se: Joseph
Giöõ Chuùa nhaät: Sunday
observance
Giöõ chöùc: Titular
Giöõ gìn, duy trì, baûo toàn, b.toaøn:
Conservation, preservation
Giöõ kín (trong loøng): In petto
Giöõ kín, bí maät :Confidential
Giöõ theå dieän: Face saving
Giöõa luaät sö vaø quan toøa:
Between silk & Ermine
Giöõa, nöûa, trung: Middle
Goùa phuï: Widow
Goïi hoàn ng. cheát: Conjuring
up the dead
111
Goïi LM ñi keû lieät (ñeå cöû haønh
caùc bí tích beänh nhaân): Sick
call
Goác Gieseâ: Root of Jesse
Goác vaø Ma-goác (Kh 20, 8,
töôïng tröng cho caùc nöôùc
choáng laïi Hoäi thaùnh); keû thuø
quaùi gôû: Gog and Magog
Goác; thaân coät thaäp giaù: Stipes
Goái quyø: Hassock
Goâ-li-aùt: Goliath
Goàm ba; gaáp ba: Triple
Goân-goâ-tha (ñoài/nuùi soï):
Golgotha
Goâ-tích; hoang daõ: Gothic
Gôïi leân; gôïi laïi, hoài töôûng; ñeà
thaåm, ñöa xeùt xöû ôû toøa caáp
treân: Evoke
Gôùm gheùt, kinh tôûm: Disgust
Gôùm/chaùn gheùt, gheâ tôûm, kinh
tôûm: Aversion
Göôm, kieám; quaân quyeàn:
Sword
Göôm Thaàn Khí (Lôøi Chuùa Ep
6, 17): Sword of the spirit
Göông Chuùa Gieâsu, Saùch
göông phuùc: Imitation of
Christ
Göông muø/xaáu; tai tieáng; côù
vaáp phaïm: Scandal, bad
example
 H Ham: Covetousness, greed
Haø tieän: Avarice, greed
Haï chí: Summer solstice
Haï coá, haï mình:
Condescension, vouchsafe
Haï giôùi: Footstool of the
Almighty, God's Footstool
Haï mình, cuùi mình tröôùc moät
ñoái thuû (chòu thua sau traän
ñaáu): To go to Canossa
Haï phuïc thuyeát (cho laø Chuùa
Con phuï thuoäc Chuùa Cha
Tam Vò hoïc):
Subordinationism
Hai laàn... (tieàn toá): Di-
Hai maët/chieàu, nöôùc ñoâi, song
duïng: Ambivalence
Hai tuaàn cuoái muøa chay (xöa):
Passiontide
Hai vôï/ hai choàng: Bigamy
Haøi coát thaùnh, thaùnh tích; di
tích, di haøi: Relic
Haøi höôùc, hoùm hænh; khí chaát;
tính khí, t.tình: Humo(u)r(-
ous)
Haøi kòch tuyeät dieäu (taùc phaåm
cuûa Dante † 1321): Divine
Comedy/Divina Commedia
112
Ham muoán; duïc voïng, daâm
duïc: Concupiscence, lust
Haõm mình, haønh xaùc, khoå
cheá: Mortification
Haùn hoïc: Sinology
Haïn cheá/ chaám döùt phoå bieán:
Non-proliferation
Haïn cheá/ñieàu hoøa sinh saûn:
Birth control
Haïn cheá; thu heïp: Restriction
Haïn ñònh, kyø haïn; kyø hoïc;
thuaät ngöõ; soá haïng : Term
Haïn kyø thaát hieäu (ñk 1465):
Fatalia legis
Hang ñoäng hoïc: Spel(a)eology
Hang toaïi ñaïo: Catacomb
Haøng giaùo só: Clerical state
Haøng giaùo só, LM trieàu:
Secular clergy, priest
Haøng (huyeát toäc): Line
Haøng raøo cung thaùnh: Altar
rail
Haïng, loaïi, lôùp; giai caáp, taàng
lôùp: Class
Haïng du lòch (maùy bay):
Economy class
Haøng/giôùi giaùo só, taêng löõ:
Clergy
Haønh chính: Administrative
Haønh ñoäng, hoaït/taùc ñoäng;
naêng löïc; phöông caùch, moâi
giôùi; ñaïi lyù; haõng, sôû, cuïc:
Agency
Haønh ñoäng baát chính, phi
phaùp; baát caån, caåu thaû; laïm
duïng ñòa vò, coâng quyõ:
Malpractice
Haønh ñoäng bieät kyù, ñaëc thuø
caùch (rieâng cuûa moãi Ngoâi
trong TC): Notional acts
Haønh ñoäng sinh ích cöùu ñoä:
Salutary act
Haønh ñoäng thì gioùng theo baûn
chaát cuûa taùc nhaân; taùc nhaân
[nhö theá] naøo thì haønh ñoäng
[nhö theå aáy] naáy: Operari
sequitur esse
Haønh ñoäng thì theo höõu theå,
höõu theå sao haønh ñoäng vaäy:
Agere sequitur esse
Haønh ñoäng tin nhaän: Act of
believing
Haønh ñoäng toá caùo: Denunciation
Haønh ñoäng tröôùc; tieân
döï/ñoaùn/lieäu: Anticipate
Haønh ñoäng/vi, taùc ñoäng; hieän
theå; phaùp aùn/leänh: Act
Haønh ñoäng/vi; kyø coâng /tích,
thaønh tích; chöùng thö; kheá
öôùc: Deed
113
Haønh haï/ ngöôïc ñaõi treû con:
Child abuse
Haønh höông: Pilgrimage
Ngöôøi haønh höông: Pilgrim
Haønh lang, loái ñi (ñaèng sau
baøn thôø): Ambulatory
Haønh vi ñaïo ñöùc, toân giaùo: Act
of religion
Haønh vi ñöùc tin, haønh ñoäng
tuyeân tín: Act of faith
Haønh vi haønh chaùnh:
Administrative act
Haønh vi laø thuoäc vò caùch:
Actiones sunt suppositorum
Haønh vi nhaân tính, haønh vi
con ngöôøi: Human act
Haønh vi suøng kính, moä ñaïo:
Act of devotion
Haõnh dieän, töï haøo, töï troïng;
kieâu haõnh, kieâu caêng, töï
ñaéc; huy hoaøng, traùng leä, uy
nghi: Proud
Haïnh caùc thaùnh: Golden
legend, hagiography
Haïnh phuùc: Beatitude, happny
Haïnh phuùc, toaøn phuùc, cöïc
laïc: Bliss
Haïnh phuùc myõ maõn: Perfect
happiness
Haønh/loä trình: Itinerary, route
Haøo quang: Aureole,
ostensory(ium), monstrance
Haøo quang, vaàng saùng:
Nimbus
Haøo quang, quaàng saùng; voøng
toùc (treân ñaàu ñan só, xöa);
traøng maân coâi Phanxicoâ:
Corona
Haøo quang; vaàng quang; vinh
quang, danh thôm: Halo
Haït cô baûn: Elementary
particle
Haït ñaïi dieän toâng toøa (ñk
371): Apostolic vicariate
Haït giaùm quaûn toâng toøa (ñk
371): Apostolic
administration
Haït gioáng Lôøi Chuùa: Semina
verbi
Haït gioáng; tinh dòch: Seed
Haït phuû doaõn toâng toøa (ñk
371): Apostolic prefecture
Haït (ñk 555): Deanery
Haùu aên, aên phaøm, aên tham:
Gluttony, greed
Hay kieám chuyeän, baét beû, bôùi
loãi; öu pheâ bình, chæ trích:
Faultfinding
Hay thoå loä; coù luaän chöùng:
Demonstrative
114
Haêng haùi, nhieät tình, phaán
khôûi; thaàn öùng, thaàn caûm:
Enthusiasm
Haâm haåm; laõnh ñaïm, nhaït
nheõo, thôø ô, hôø höõng:
Lukewarm
Haân hoan, hoan hæ, vui möøng
hôùn hôû: Jubilation
Haän thuø, aùc caûm, ñoái nghòch,
oaùn gheùt; phaùt caùu, phaãn
noä: Animosity
Haáp hoái; cheát daàn: Dying
Haáp hoái ôû vöôøn Caây Daàu:
Agony in the Garden
Haàu caän/thò tuøng vieân:
Camerlengo, Camerarius
Haäu caûnh, neàn caûnh; boái caûnh;
lai lòch: Background
Haäu coâng ñoàng: Postconciliar
Haäu cung, khueâ phoøng: Harem
Haäu cung/ñöôøng: Apse
Haäu ñaïi hoàng thuûy:
Postdiluvian
Haäu ñaøn bình (bình phong,
tranh tröôùng hay böùc chaïm
döïng ngay phía sau baøn
thôø): Reredos
Haäu keát (baûn aùn): Ferendae
sententiae
Haäu kitoâ giaùo: Post-christian
Haäu pheâ bình: Postcritical
Haäu quaû, aûnh höôûng; di
haäu/haïi, dö chöùng;
ñoaïn/phaàn tieáp (vaên hoïc,
ngheä thuaät,...): Sequel
Haäu quaû; keát luaän: Outcome
Haäu theá: Generations yet
unborn
Haäu thieân, haäu nghieäm: A
posteriori
Haäu thôøi hình thaønh Kinh
Thaùnh: Postbiblical
Haäu tieân tri: Later prophet
Haäu/keát quaû; taàm quan troïng,
aûnh höôûng: Consequence
Haäu/quy keát, suy ra: Illation
Heïp, chaät; heïp hoøi: Narrow
Heä luaän, heä quaû; keát luaän taát
yeáu: Corollary
Heä quy chieáu: Frame of
reference
Heä sinh thaùi: Ecosystem
Heä thoáng: System
Heä thoáng bí tích; hoïc thuyeát
töôïng tröng (vg. trong
Thaùnh Theå ÑK chæ hieän moät
caùch töôïng tröng, chöù
khoâng phaûi thaät söï;); naõo
traïng thaùi cöïc neä bí tích:
Sacramentalism
Heä thoáng giaù trò: Value system
115
Heä thoáng hoùa: Systematize(-
ation)
Heä thoáng Ptoâloâmeâoâ (thieân
vaên coi quaû ñaát laø baát ñoäng,
trung taâm): Ptolemaic
system
Heä toäc haøng doïc, tröïc heä:
Direct line
Heä toäc haøng ngang, baøng heä:
Collateral line
Heä tö töôûng: Ideology
Heä töø: Copula
Hieàn laønh, nhu mì, oân hoøa:
Meek(-ness)
Hieàn laønh/haäu, nhu mì, khoan
haäu; khinh traïng (khoâng
traàm troïng), nheï, laønh:
Benignity
Hieàn nhaân, hieàn trieát; thoâng
thaùi, khoân ngoan: Sage
Hieàn theâ ÑK: Body of Christ,
Spouse of Christ
Hieån linh (TC toû mình ra); leã
Ba Vua: Epiphany
Hieån nhieân; baèng chöùng,
chöùng côù; chöùng tích; daáu
hieäu; daáu tích/veát: Evidence
Hieån thaùnh hoïc; vaên chöông
veà caùc thaùnh; thaùnh ca
(phuïng vuï AÙcmeânia, keát thuùc
 vôùi caâu Is 6,3 «Thaùnh,
Thaùnh, Thaùnh...»): Hagiology
Hieán cheá muïc vuï: Pastoral
constitution
Hieán cheá tín lyù: Dogmatic
constitution
Hieán mình/thaân: Self-giving
Hieán phaùp doøng tu: Religious
constitution
Hieán phaùp; hieán chöông:
Constitution
Hieán só (tu só thuoäc moät soá
Doøng tu nam nöõ khoâng coù
lôøi khaán long troïng, nhö
Doøng O.M.I, Doøng Phanxicoâ
ñeä Saleâ, v.v...); giaùo daân töï
hieán cho TC ñeå phuïc vuï tu
vieän; giaùo daân doøng ba:
Oblates
Hieán thaùnh moät trinh nöõ:
Consecration of a virgin
Hieán thaùnh; truyeàn pheùp;
truyeàn chöùc; gia mieän:
Sacring
Hieän coù; hieän coøn: Extant
Hieän dieän bí tích (thaät söï cuûa
ÑK ôû trong Thaùnh Theå;):
Sacramental presence
Hieän dieän cöùu ñoä: Salvific
presence
116
Hieän dieän khaép moïi nôi, toaøn
taïi: Omnipresence
Hieän dieän khaép nôi (cuøng
luùc), phoå taïi: Ubiquitous
Hieän dieän theå lyù: Corporeal
presence
Hieän dieän thöïc söï: Real
presence
Hieän dieän; boä daïng: Presence
Hieän ñaïi, môùi nhaát: Up-to-date
Hieän ñaïi tính: Modernity
Hieän höõu hoaù ñôn thöôøng (ñk
1156): Simple convalidation
Hieän höõu hoaù taän caên (ñk
1161): Radical convalidation
Hieän höõu tieàm aån, hieän dieän
tieàm taøng; thuoäc tieàm caùch,
tieàm theá: Virtual
Hieän höõu; hieän sinh; hieän
sinh theå: Existential
Hieän ra, h. hình; xuaát hieän:
Apparition
Hieän ra, xuaát hieän; hình nhö:
Appear
Hieän sinh theå sieâu nhieân:
Supernatural existential
Hieän sinh theå sieâu nhieân:
Supernatural existential
Hieän suûng: Actual grace
Hieän söï, noäi söï: In re
Hieän taïi vónh haèng: Nunc
stans
Hieän thaân, tieâu bieåu; bieåu
hieän; saùp caáu: Embodiment
Hieän theå: In actu
Hieän theå ñeä nhaát (tieàm naêng):
In actu primo
Hieän theå ñeä nhò (hieän thöïc):
In actu secundo
Hieän theå taïi tha: Esse in alio
Hieän theå taïi theå: Esse in
Hieän theå trong haønh ñoäng: In
actu exercito
Hieän theå trong yù nghóa: In
actu signato
Hieän theå töï höõu: Esse a se
Hieän theå töï taïi: Esse in se
Hieän theå vaø tieàm naêng: Act
and potency
Hieän thöïc, thöïc taïi; thöïc teá;
hieän thöïc tính: Reality
Hieän thöïc hoùa: Actualization
Hieän thöïc hoùa; thöïc hieän/
haønh; nhaän thöùc: Realization
Hieän thöïc tính; thöïc taïi, thöïc
teá: Actuality
Hieän toäi: Actual sin
Hieän töôïng: Phenomenon
Hieän töôïng cheâm aâm; pheùp
thaùp töï: Epenthesis
117
Hieän töôïng hoïc:
Phenomenology
Hieän töôïng laëp laïi töø cuoái
(trong caâu, meänh ñeà):
Epistophe
Hieän töôïng luaän:
Phenomen(ali)sm
Hieän töôïng phuï:
Epiphenomenon
Hieän/höõu theå thuaàn tuùy, höõu
theå tuyeät ñoái (TC): Actus
purus
Hieáp daâm, cöôõng daâm, laøm
duïng tình duïc: Rape, sexual
abuse
Hieäp ñaïo, ñöôøng/ giai ñoaïn
keát/nhieäm hieäp: Unitive way
Hieäp ñoaøn/thoâng, ñoaøn theå
tính: Sobornost
Hieäp ñoàng Giaùo hoäi:
Collegiate Church
Hieäp hoäi baûo veä luaân thöôøng
phim aûnh (thaønh laäp n.
1934 ôû Hoa kyø): Legion of
decency
Hieäp hoäi caùc Beà treân cao caáp
(ñk 708): Conference of
major superiors
Hieäp hoäi giaùo daân Beâganh
(soáng chung - nam rieâng,
nöõ rieâng - maø khoâng coù lôøi
 khaán, ôû Bæ, Haø lan; bò GH
leân aùn): Beguines, Beghards
Hieäp hoäi giaùo daân (ñk 327):
associations of the laity
Hieäp hoäi giaùo hoaøng truyeàn
giaùo: Pontifical missionary
works
Hieäp hoäi kitoâ vieân (do Cha J.
Keller, M.M. saùng laäp n.
1945, ñeå quaùng baù tinh thaàn
kitoâ): Christophers
Hieäp hoäi KT: Bible society
Hieäp hoäi thanh nieân kitoâ:
YMCA, Young Men’s
Christian Asociation
Hieäp hoäi Thieáu nöõ Kitoâ:
YWCA, Young Women's
Christian Association
Hieäp hoäi (ñk 298): Sodality
Hieäp nhaát trong khaùc bieät:
Unity within diversity
Hieäp nhaát, thoáng nhaát:
Henosis
Hieäp só beänh vieän (tu só cöùu teá
n. 1070): Hospitallers or
Knights of St. John
Hieäp só Coâlomboâ (hieäp hoäi
giaùo daân thaønh laäp taïi Hoa
kyø n. 1882): Knight of
Columbus
118
Hieäp só Doøng Ñeàn thôø:
Templars
Hieäp só Giaùo Hoäi (huaân
chöông Toøa thaùnh aân
thöôûng): Papal Knight
Hieäp só, Doøng Hieäp só (Cöùu teá,
Malta, Ñeàn thôø): Knight
(Hospitaller, of Malta,
Templar)
Hieäp thoâng: Communion
Hieäp thoâng bí tích:
Sacramental union
Hieäp thoâng giöõa caùc thaùnh:
Communion of saints
Hieäp thoâng phaåm traät (ñk
336): Hierarchical
communion
Hieäp thoâng/coâng ñoaøn ñöùc tin:
Faith communion
Hieäp thoâng; ñoàng caûm; coâng
ñoaøn, giaùo phaùi: Communion
Hieäp thoâng; thoâng coâng:
Koinonia
Hieäp thoâng Thaùnh Theå: Holy
communion
Hieäp öôùc: Concordat, treaty
Hieáp/cöôõng daâm, haõm hieáp;
cöôõng ñoaït, baét coùc: Rape,
kidnap, take hostage
Hieåu bieát do ñoàng caûm:
Knowledge by Connaturality
Hieåu bieát töï nhieän: Natural
knowledge
Hieåu bieát, kieán thöùc, tri thöùc:
Knowledge
Hieåu bieát, nhaän thöùc; thaåm
quyeàn: Cognizance
Hieáu khaùch: Hospitable
Hieåu, hieåu bieát, am hieåu, thaáu
hieåu; trí tueä; ñoàng yù, thoûa
thuaän; caûm thoâng:
Understanding
Hieäu löïc hoùa, ñöa vaøo öùng
duïng, aùp duïng; buoäc toân
troïng, buoäc thi haønh; taùn
trôï; cuûng coá: Enforce
Hieäu quaû; hieäu nghieäm, coâng
hieäu; coù hieäu löïc:
Efficacious(ness,-cacy)
Hieäu quaû do ngöôøi: Ex opere
operantis
Hieäu quaû do vieäc: Ex opere
operato
Hieäu toøa: Titular see
Hieäu öùng löôïng töû: Quantum
effect
Hình aûnh: Image
Hình aûnh bieåu tröng: Imago
repreasentativa
Hình aûnh hö giaùc: Eidetic
imagery
Hình aûnh TC: Image of God
119
Hình aûnh (vaên chöông); töôïng
hình: Imagery
Hình aûnh; khuoân maët; nhaân
vaät; con soá; giaù caû; giaû thieát;
hình boùng; hình dung:
Figure
Hình baùnh röôïu: Species
Hình boùng Thaùnh Kinh:
Scriptual types
Hình chín goùc caïnh:
Enneagon
Hình chöõ thaäp: Cruciform
Hình daïng ñoäng vaät:
Zoomorphic
Hình hay chöõ vieát treân töôøng
(coâng coïng): Graffito(-i)
Hình luaät: Penal law
Hình neâm/goùc (chöõ):
Cuneiform
Hình phaït: Vindicatory
sanction/ penalty (ñk 1331
tt)
Hình phaït boài toån: Remedial
penalty
Hình phaït chöõa trò, giaùo vaï
(ñk 1331), kieåm tröøng; kieåm
duyeät/ñònh: Censure
Hình phaït ñôøi ñôøi, traàm luaân
(hoûa nguïc): Eternal
punishment
Hình phaït haäu keát: Inflicted
penalty
Hình phaït Hoäi Thaùnh:
Ecclesiastical censure
Hình phaït giaùc quan: Pain of
sense
Hình phaït khoâng xaùc ñònh:
Indeterminate penalty
Hình phaït taïm (coù thôøi haïn
chòu ôû ñôøi naøy hay laø trong
luyeän nguïc ñeå ñeàn toäi):
Temporal punishment
Hình phaït thuïc toäi (ñk 1336;
(xöa hình phaït baùo oaùn):
Expiatory penalty, vindictive
penalty
Hình phaït truyeàn khieán:
Preceptive penalty
Hình phaït xa Chuùa: Pain of
loss
Hình saéc: Species
Hình saéc Thaùnh Theå (hình
baùnh vaø hình röôïu):
Eucharistic species
Hình saéc Thaùnh Theå (phuïng
vuï Bizantinoâ; phaåm vaät
thaùnh): Hagia
Hình taïc, hình noåi, töôïng;
hình noäm: Effigy
Hình thaùi hoïc: Morphology
120
Hình thaùi tu töø, loái thoåi
phoàng: Figure of speech
Hình thaønh vuõ truï:
Cosmogenesis
Hình thaønh yù nieäm, laäp yù:
Ideation
Hình thöùc toaøn dieän, caáu truùc:
Gestalt
Hình thöùc uûy thaùc:
Commissorial form
Hình thöùc; daïng thöùc, caùch
theå/thöùc: Mode
Hoï haøng trong hoân nhaân:
Affinity
Hoï haøng thieâng lieâng:
Spiritual relationship
Hoa hoàng vaøng (ÑGH laøm
pheùp ngaøy Chuùa nhaät 4 Muøa
Chay): Golden rose
Hoa hueä (töôïng tröng cho ñöùc
thanh khieát): Lily
Hoa quaû cuûa Thaàn Khí: Fruit
of the Holy Spirit
Hoa quaû; keát/thaønh quaû: Fruit
Hoaø bình: Peace
Hoøa bình chuû nghóa; hieáu
hoøa: Pacifism
Hoøa bình; nghi thöùc chuùc
bình an (vg. trong Thaùnh
Leã): Pax
Hoøa ñieäu, haøi hoøa, hoøa hôïp;
hoøa aâm; nhòp nhaøng; caân
ñoái: Harmony
Hoøa ñoàng chuû nghóa, thuyeát
hoå loán, hoãn hôïp: Syncretism
Hoøa giaûi, giao hoøa, giaûng hoøa:
Reconciliation
Hoaø hôïp: Syncretism
Hoøa laãn Mình vaø Maùu thaùnh:
Commingling
Hoøa nhaõ, lòch söï, nieàm nôû:
Affable(-ility)
Hoøa tan; giaûi taùn; giaûi theå;
thaùo gôõ: Dissolve(-lution)
Hoaû nguïc: Hell, gehenna
Hoûa taùng, h.thieâu (ñk 1176 §3):
Cremate(-ion), incinerate
Hoùa coâng, tieåu thaàn, con taïo:
Demiurge, Creator
Hoøa/thaùi bình; bình an; hoøa
öôùc; hoøa thuaän; yeân tónh,
thanh bình: Peace
Hoaøi nghi veà phaùp luaät: Doubt
of law
Hoaøi nghi veà söï kieän (ñk 14):
Doubt of fact
Hoaøi nghi; nghi ngôø, ngôø vöïc:
Doubt, suspicion
Hoan hæ, vui thích; laøm cho
vui möøng: Rejoice
Hoan hoâ: Hosanna
121
Hoaøn bò/haûo, hoaøn toaøn/thieän;
thôøi hoaøn thaønh (ngöõ phaùp):
Perfect(ion)
Hoaøn caûnh, tình/traïng huoáng,
tröôøng hôïp: Circumstance
Hoaøn haûo: Perfection
Hoaøn hôïp hoân phoái:
Consummation of marriage
Hoaøn sinh, hoài sinh, soáng laïi;
caûi töû hoaøn sinh, laøm cho
soáng laïi: Resuscitate
Hoaøn taát; vieân maõn:
Consummation
Hoaøn thaønh, thaønh töïu troïn
veïn; tieâu thuï; thaønh thaïo,
taøi gioûi tuyeät ñænh:
Consummate
Hoaøn toaøn töï tay vieát ra:
Holograph
Hoaøn toaøn voâ ích: No earthly
use
Hoaøn traû, boài thöôøng; hoài
phuïc: Restitution,
compensation, recompense
Hoaøn traû; söûa chöõa, truøng tu,
phuïc cheá; phuïc hoài, khoâi
phuïc: Restoration
Hoaøn tuïc; boû aùo tu só/thaày tu:
Defrocking
Hoaùn caûi: Circumcision of
hearts, conversion
Hoaùn duï: Metonymy
Hoaùn vò, hoaùn chuyeån; caûi
bieán, chuyeån bieán, thay ñoåi:
Conversion
Hoaïn quan: Eunuch
Hoang phí, xa xæ; xa hoa: Lavish
Hoang töôûng bò truy haïi:
Delusion of persecution
Hoang töôûng töï ñaïi (thoùi öa
laøm lôùn): Delusion of
grandeur/ megalomania
Hoaøng ñaïo: Ecliptic
Hoaøng ñeá: Emperor
Hoaøng ñeá Nga: Czar
Hoaøng haäu, nöõ hoaøng: Empress
Hoaøng kim thôøi ñaïi: Golden
age
Hoaøng töû; hoaøng thaân; chuùa
truøm, ñaàu naäu/soû: Prince
Hoaûng sôï, hoang mang, hoát
hoaûng: Panic, fright
Hoaït ñoäng, haønh ñ., vieäc laøm;
taùc ñ.; (xöa) Thaùnh Leã, Leã
quy: Action
Hoaït ñoäng, haønh ñoäng cuï theå:
Praxis
Hoaït ñoäng, taùc ñoäng, thao taùc;
giaûi phaãu; haønh quaân, chieán
dòch; pheùp tính: Operation
Hoaït ñoäng cöùu ñoä cuûa TC
trong theá giôùi; (Chính
122
thoáng=) moät soá chuaån
mieãn ñaëc bieät (ñoái vôùi luaät
chung trong caùc GH Chính
thoáng): Economy
Hoaït ñoäng truyeàn thoâng:
Communicative action
Hoaït naùo, linh hoaït hoùa, laøm
cho soáng ñoäng, khích leä:
Animate
Hoaït tröôøng yù thöùc: Field of
consciousness
Hoïc giaû, thoâng thaùi; moân sinh;
sinh vieân (coù hoïc boång):
Scholar
Hoïc phaùi giaùo söû:
Religionsgeschichte Schule
Hoïc roäng, uyeân baùc; hoïc boång:
Scholarship
Hoïc taäp, nghieân cöùu; khaûo
luaän; chaêm chuù: Study
Hoïc thuyeát Aristoát:
Aristotelianism
Hoïc thuyeát Averroes († 1198):
Averroism
Hoïc thuyeát baùo phuïc (thöôûng
phaït ñôøi sau): Retribution
theory
Hoïc thuyeát cöùu chuoäc thuïc toäi
(cuûa th. Anselmoâ):
Satisfaction theory
Hoïc thuyeát daïng Arioâ: Semi-
Arianism
Hoïc thuyeát daïng Peâlagioâ
(Cassian, Vincent of Lerins):
Semi-Pelagianism
Hoïc thuyeát David Hume (†
1776): Humism
Hoïc thuyeát daâng hieán (Thaùnh
Theå): Oblation theory
Hoïc thuyeát Duns Scotus (†
1308), tröôøng phaùi
Phanxicoâ: Scotism
Hoïc thuyeát duy Luaät giao öôùc:
Covenantal nomism
Hoïc thuyeát EÂrastus († 1583
cho raèng GH khoâng coù
quyeàn thaåm phaùn, Nhaø
Nöôùc thì coù): Erastianism
Hoïc thuyeát giaûi caáu, giaûi theå
cô caáu: Deconstructionism
Hoïc thuyeát haäu caûnh:
Background theory
Hoïc thuyeát haäu sa ñoïa (cuõng
goïi laø sublapsarianism sau
nguyeân toäi, TC môùi quyeát
ñònh veà soá phaän cuûa moãi
ngöôøi; chuû tröông cuûa phaùi
Calvin): Postlapsarianism
Hoïc thuyeát heä quaû, duy haäu
quaû (döïa theo haäu quaû toát
xaáu haønh ñoäng mang laïi ñeå
123
xaùc ñònh haønh ñoäng ñoù laø toát
hay xaáu veà maët luaân lyù):
Consequentialism
Hoïc thuyeát Immanuel Kant
(1724-1804): Kant(ian)ism
Hoïc thuyeát maàu nhieäm(O.
Casel): Mystery theory
Hoïc thuyeát nhaân baûn, nhaân
vaên; loøng nhaân: Humanism
Hoïc thuyeát nhaân vò:
Personalism
Hoïc thuyeát Occam (Ockham †
1347): Occamism
Hoïc thuyeát Origen († 187):
Origenism
Hoïc thuyeát Platon: Platonism
Hoïc thuyeát Pyron (tk 4 tröôùc
coâng nguyeân); hoaøi nghi
chuû nghóa: Pyrrhonism
Hoïc thuyeát Spinoza († 1677,
moät daïng phieám thaàn luaän):
Spinozism
Hoïc thuyeát taùi taùc sinh (veà
Thaùnh Theå): Reproduction
theory
Hoïc thuyeát taân kinh vieän:
Neo-scholasticism
Hoïc thuyeát Teilhard de
Chardin (1881-1955 veà tieán
hoùa): Teilhardism
Hoïc thuyeát thaùnh AÂugutinoâ:
Augustini(ani)sm
Hoïc thuyeát tình huoáng:
Situationism
Hoïc thuyeát Toâma (Aquinoâ,
1225-1274): Thomism
Hoïc thuyeát toàn taïi (nhaân tính
ÑK toàn taïi ôû trong Ngoâi Lôøi):
Subsistence theory
Hoïc thuyeát tyû hieäu (cho raèng
ñeå bieát haønh ñoäng toát hay
xaáu veà maët luaân lyù, thì caàn
phaûi so saùnh haäu quaû thieän
aùc do haønh ñoäng ñoù ñöa laïi):
Proportionalism
Hoïc thuyeát veà aân suûng vaø töï
do: Systems of grace
Hoïc thuyeát xaõ hoäi (cuûa GH):
Social teaching
Hoïc thuyeát (GH) Nestoârioâ,
Caûnh giaùo: Nestorianism
Hoïc thuyeát (GH) Nestoârioâ,
Caûnh giaùo: Nestorianism
Hoïc thuyeát Zenon (tk 5-4):
Zenonism
Hoïc thuyeát/ phöông phaùp kinh
vieän: Scholasticism
Hoïc thöùc uyeân baùc: Erudite
Hoïc vò tieán só: Doctorate
Hoïc vieän, haøn laâm vieän:
Academy
124
Hoïc vieân; kinh vieän; thuoäc
tröôøng hoïc, hoïc taäp, nhaø
giaùo: Scholastic
Hoïc vieän; theå cheá; tu hoäi, hoäi
doøng: Institute
Hoøm bia: Ark
Hoøm bia chöùng öôùc: Ark of
the Testimony
Hoøm bia giao öôùc: Ark of the
Covenant
Hoøm cuùng/ tieàn, (ñeàn thôø
Gieârusalem): Gazophylatium
Hoøm thaùnh tích: Reliquary
Hoïp maët; (Kitoâ giaùo) hôïp nhaát,
ñaïi keát: Reunion
Ho-seâ, Hs: Hosea
Hoâ caùch: Vocative
Hoà sô: Dossier, file
Hoã sinh/trôï; thuyeát/phong traøo
töông teá: Mutualism,
Hoã töông tính, töông quan:
Reciprocity
Hoä söï, vuï tranh chaáp:
Contentious
Hoä trôï chung: General
concursus
Hoä trôï cuûa TC, thieân trôï:
Divine concursus
Hoä trôï ñoàng thôøi:
Simultaneous concursus
Hoä trôï theå lyù: Physical
concursus
Hoä trôï tieân baøi, tieân trôï:
Antecedent concursus
Hoä trôï; hoäi ngoä, tuï hoïp, ñaùm
ñoâng; kyø thi tuyeån:
Concursus
Hoài chuoâng rung luùc ñoïc kinh
«Thaùnh, Thaùnh, Thaùnh»:
Sacring bell
Hoài giaùo (toân phaùi Mahoâmeùt):
Islam, Moslem, Muslim,
Mohammedanism
Hoài nghieäm: Retroductive
Hoài nieäm, suy tö, phaûn tænh;
phaûn chieáu: Reflect(-ion, -ive)
Hoài phuïc moïi söï trong ÑK
(bieät hieäu Ñöùc Pioâ X):
Restaurare omnia in Christo
Hoài sinh, thuyeát tuaàn hoaøn:
Palingenesis
Hoài taâm, maëc töôûng, truy
hoaøi, tónh taâm, nhaäp ñònh:
Recollection
Hoài toá; coù hieäu löïc trôû veà
tröôùc: Retroactive
Hoài tuïc; tuïc hoùa: Laicize,
defrock, unfrock
Hoài töôûng, kyû nieäm:
Reminiscence,
commemoration
125
Hoái haän, aên naên, thoáng hoái:
Repent(-ance)
Hoái nhaân: Penitent
Hoái thuùc, giuïc giaõ; khuyeán
khích, thuyeát phuïc; nhaán
maïnh: Urge
Hoái toäi vì sôï (vg. hoûa nguïc; aên
naên toäi caùch thöôøng/baát
toaøn): Imperfect contrition,
attrition
Hoäi, Giaùo hoäi: Kahal
Hoäi, nghieäp hoäi: Guild
Hoäi aùi höõu (Phaùi Quaâycô):
Society of Friend (Quakers)
Hoäi baûo veä Thaùnh Kinh:
Chained Bibles
Hoäi caùcnavan, leã hoäi vui chôi
coâng coäng tröôùc muøa trai
giôùi (Muøa Chay): Carnival
Hoäi chöõ thaäp hoàng (hieäp hoäi
aùm maät toång hôïp Tam ñieåm
vaø thoâng thieân hoïc):
Rosicrucians
Hoäi Con ÑM: Child of Mary
Hoäi cöùu teá Coâng giaùo quoác teá:
Caritas Intenationalis
Hoäi doøng: Religious
congregation
Hoäi ñaøo huyeät: Fossors
Hoäi ñoaøn, tu hoäi, doøng tu:
Congregation
Hoäi ñoàng ñaïi keát caùc Giaùo hoäi
Kitoâ: World Council of
Churches
Hoäi ñoàng giaùo phaän: Diocesan
chancery
Hoäi ñoàng giaùo xöù: Parish
council
Hoäi ñoàng GM (ñk 441):
Episcopal conference
Hoäi ñoàng GM (ñk 447):
Conference of bishops
Hoäi ñoàng hoàng y (ñk 350):
College of Cardinals
Hoäi ñoàng LM (ñk 495): Priests'
council
Hoäi ñoàng LM (ñk 495tt):
Presbyteral council
Hoäi ñoàng muïc vuï (ñk 511tt):
Pastoral council
Hoäi ñoàng tö vaán: College of
Consultors
Hoäi ñoàng (taøi chaùnh) kinh teá
(ñk 492): Finance council
Hoäi ñoàng, coäng ñoaøn; hoäi
nghò: Assembly
Hoäi ñöôøng (Do thaùi):
Synagogue
Hoäi giaùo hoaøng truyeàn giaùo:
Pontifical Missionary Works
Hoäi hoïp, h. thaûo; hoäi nghò, h.
ñoàng: Conference
126
Hoäi kín: Secret society
Hoäi kinh só (ñk 503):
Cathedral chapter
Hoäi nghò, phieân hoïp, coâng hoäi,
c.nghò: Congregation
Hoäi nghò: Synod
Hoäi nghò chuyeân ñeà; taäp tieåu
luaän: Symposium
Hoäi nhaäp, hoøa nhaäp, dung
hôïp, phoái hôïp; saùp nhaäp:
Integrate(-ion)
Hoäi nhaäp nhoùm: Group
integration
Hoäi nhaäp vaên hoùa, baûn ñòa
(xöù) hoùa: Inculturation
Hoäi nöõ sinh/sinh vieân:
Sorority
Hoäi Opus Dei; Hoäi Linh Muïc
Thaùnh Giaù (Societas
Sacerdotalis Sanctae
Crucis); (Doøng Bieån ñöùc)
thaàn vuï: Opus Dei
Hoäi tam ñieåm: Freemasonery
Hoäi thaùnh, Giaùo hoäi: Ecclesia
Hoäi thaùnh, Giaùo hoäi; giaùo phaùi:
Church
Hoäi Thaùnh chieán ñaáu: Church
militant
Hoäi Thaùnh Coâng giaùo coå: Old
catholics
Hoäi Thaùnh ñau khoå: Church
suffering
Hoäi Thaùnh khaûi hoaøn: Church
triumphant
Hoäi thöøa sai Maryknoll (MM,
1911): Maryknoll
Hoäi toâng ñoà caàu nguyeän:
Apostleship of prayer
Hoäi trò loãi: Chapter of faults
Hoäi truyeàn giaùo quoác teá (Tin
laønh): IMC, International
Missionary Council
Hoäi vieân Areopago, h. v. hoïc
ñöôøng Atheâneâ: Areopagite
Hoäi vieân Doøng ba: Tertiaries
Hoäi Vinh Sôn: Society of St.
Vincent de Paul
Hoäi Xuaân Bích (n. 1641):
Sulpicians
Hoài/thôøi vieân maõn (Gl 4, 4):
Fullness of time
Hoân bình an: Kiss of peace
Hoân leã Ñöùc Trinh Nöõ Maria
(23 thaùng Gieâng): Espousals
of the Blessed Virgin Mary
Hoân leã nhoùm, taäp theå (cöû
haønh chung): Group
marriage
Hoân nhaân, hoân phoái, giaù thuù; leã
cöôùi: Marriage, matrimony
127
Hoân nhaân chuaån nhaän vaø
hoaøn hôïp: Ratified and
consummated marriage
Hoân nhaân dò ñaúng (ng. quyù toäc
keát hoân vôùi thöù daân):
Morganatic marriage
Hoân nhaân dò/lieân chuûng; hoân
nhaân ñoàng toäc; h. nh. cuøng
nhoùm: Intermarriage
Hoân nhaân ñaêng ñoái: Marriage
of propriety
Hoân nhaân hoaøn hôïp, hoaøn
phoái: Consummate marriage
Hoân nhaân hôïp phaùp:
Legitimate marriage
Hoân nhaân khaùc ñaïo, hoãn hôïp
(dò giaùo) (ñk 1124tt): Mixed
marriage
Hoân nhaân khoâng hoøa hôïp eâm
aám, thieáu haïnh phuùc:
Mismarriage
Hoân nhaân khoâng theå phaân ly:
Indissoluble marriage
Hoân nhaân Kitoâ giaùo: Christian
marriage
Hoân nhaân luaät ñaïo: Religious
marriage
Hoân nhaân luaät ñôøi (hoân phoái
theo luaät hoä): Civil marriage
Hoân phoái giaû ñònh (ñk
1061,3): Putative marriage
Hoân phoái kín (ñk 1130); naëc
hoân (hôïp phaùp): Secret
marriage
Hoân öôùc: Matrimonial
contract, sponsalia
Hoãn ñoän; hoãn loaïn: Chaos
Hoàn, linh hoàn; taâm hoàn, taâm
trí; con ngöôøi: Soul
Hoàng thuûy saùng theá thuyeát:
Flood theory of creation
Hoàng thuûy (St 7): The Flood,
The Deluge
Hoàng y: Prince of the Church
Hoàng y baûo trôï: Cardinal
Protector
Hoàng y boä tröôûng: Cardinal
Prefect
Hoàng y ñaïi dieän/giaùm quaûn:
Cardinal Vicar
Hoàng y ñaëc söù: Cardinal
Legate
Hoàng y ñaúng giaùm muïc (ñk
350): Cardinal Bishop
Hoàng y ñaúng phoù teá: Cardinal
Deacon
Hoàng y ñoaøn: Sacred College
Hoàng y linh muïc: Cardinal
Priest
Hoàng y nhieáp chính (thôøi gian
troáng ngoâi GH): Cardinal
Chamberlain
128
Hoàng y nieân tröôûng: Cardinal
Dean
Hoàng y thò thaàn: Cardinal
Camarlengo
Hoàng y tröôûng ñaúng phoù teá:
Cardinal Proto-deacon (first
Cardinal deacon)
Hoàng y tröôûng toøa xaù giaûi:
Grand Penitentiary
Hoàng y (ñk 349); caên baûn, chuû
choát: Cardinal
Hoáng haùch; ñoäc ñoaùn; döùt
khoaùt, kieân quyeát; heát hieäu
löïc (quaù haïn), thaát hieäu:
Peremptory
Hoäp ñöïng Mình Thaùnh (vg.
ñeå mang ñi cho beänh nhaân):
Pyx
Hôi boác, khí xoâng; muøi hoâi;
doøng töø: Effluvium(-ia)
Hôïp lyù, coâng baèng; coâng
minh, voâ tö, khoâng thieân vò:
Equitableness
Hôïp lyù; höõu lyù, phaûi leõ; bieát
ñieàu; phaûi chaêng: Reasonable
Hôïp nhaát, lieân keát: Unite
Hôïp phaùp: Lawful
Hôïp phaùp; hôïp thöùc, chính
ñaùng: Legitimate
Hôïp phaùp; phaùp lyù: Legal
Hôïp pheùp/tình, thích/xöùng
hôïp: De congruo
Hôïp taùc coá yù: Formal
cooperation
Hôïp taùc cöù söï (baèng haønh
ñoäng beân ngoaøi chöù khoâng yù
thöùc hoaëc khoâng coá tình):
Material cooperation
Hôïp thöùc hoùa; hôïp phaùp hoùa
(con caùi): Legitimation
Hôïp thöùc/phaùp, ñuùng luaät: Licit
Hôïp tuyeån, söu taäp: Anthology
Hôïp tuyeån, tuyeån taäp; vaên taäp,
thi taäp: Florilegium(-ia)
Hôïp töû (tröùng ñaõ thuï tinh ñeå
trôû thaønh phoâi thai): Zygote
Hôïp vaän, aên vaàn; laøm thô, ñaët
thaønh thô; töông hôïp/xöùng:
Rhyme
Huaán ca, Hc: Book of
Ecclesiasticus/ Sirach
Huaán duï, lôøi coå vuõ:
Exhortation
Huaán giaùo, daïy giaùo lyù:
Catechesis
Huaán luyeän, ñaøo taïo; caáu
thaønh; laäp thaønh; hình
thaønh: Formation
Huaán luyeän (hoïc hoûi) lieân tuïc:
Continuous formation
129
Huaán quyeàn, quyeàn giaùo huaán:
Magisterium
Huaán quyeàn ñaëc bieät, ñaëc
huaán: Extraordinary
magisterium
Huaán quyeàn thoâng thöôøng,
thöôøng huaán: Ordinary
magisterium
Huaán quyeàn troïng thöùc, troïng
huaán: Solemn magisterium
Huaân/huy chöông; trang
hoaøng: Decoration
Huy chöông Toøa Thaùnh:
Pontifical, papal decoration
Huy chöông; aûnh ñeo: Medal
Huy hieäu, gia huy: Coat-of-
arms
Huy hieäu kinh só: Insignia of
the canons
Huûy boû, baõi b., tieâu huûy:
Abolish, eliminate
Huûy boû, voâ hieäu hoùa:
Annulment
Huûy boû, voâ hieäu hoùa, baõi hieäu
(ñk 10): Nullification
Huûy löïc (ñoái laïi vôùi eros sinh
löïc); töû vong: Thanatos
Huyeàn bí hoïc: Occultism
Huyeàn bí, kieåu khaûi huyeàn;
kinh khuûng (nhö caûnh taän
theá): Apocalyptic
Huyeàn thoaïi, hoang ñöôøng, coå
tích, thaàn thoaïi: Mythical,
legend, myth
Huyeàn/thaàn thoaïi hoïc:
Mythology
Huyeát caàu; vieân nhoû: Globule
Huyeát heä, huyeát thoáng, h.toäc:
Blood relation
Huyeát toäc, thaân toäc, quan heä
maùu muû (ñk 108):
Consanguinity
Huynh ñeä; thaân thieän: Fraternal
Hö aûo; hö danh; phuø phieám,
phuø vaân, phuø hoa; hôïm
mình, khoe khoang: Vanity
Hö daâm (giao hôïp giaùn tinh/
nöûa chöøng chöõ laáy töø teân
cuûa Onan trong Kitoâ St 38,
8-10); thuû daâm: Onanism
Hö maát, dieät voïng, traàm luaân:
Perdition
Hö quyeàn: Nominal authority
Hö vinh; khoe khoang töï ñaéc:
Vain glory
Hö voâ thuyeát, dieät tính thuyeát:
Nihilism
Hö voâ/khoâng: Nothingness
Höùa haõo: Empty promise
Höùa hoân: Promise of marriage
Höông aùn: Altar of incense
Höông thaûo: Hyssop
130
Höông traàm; ñoát höông, xoâng
h.: Incense
Höôùng daãn, chæ ñaïo, dìu daét:
Guidance
Höôùng ngaõ, noäi höôùng:
Introversion
Höôùng ngoaïi giôùi:
Extraversion
Höôùng taâm: Centripetal
Höôùng theå: Esse ad
Höôùng/ñoái ngoaïi: Ad extra
Höôùng/ñoái noäi: Ad intra
Höu chieán vì Chuùa (vaøo caùc
ngaøy hoaëc dòp leã lôùn Trung
coå): Truce of God
Höõu haïn; coù ngoâi soá: Finite
Höõu hieäu, coâng hieäu; thöïc söï,
hieän thöïc; coù hieäu löïc, giaù
trò, söùc taùc ñoäng maïnh; soá
quaân thöïc ngaïch: Effective
Höõu hieäu hoùa hoân phoái (ñk
1156-65): Validation of
marriage
Höõu hieäu hoùa (hoân phoái):
Convalidation
Höõu hieäu tính, hieäu löïc; giaù trò
(luaän lyù, phaùp lyù), hôïp thöùc
tính: Validity
Höõu hieäu tính; hieän thöïc tính;
söùc taùc ñoäng: Effectiveness
Höõu ích; höõu duïng; thöïc Hy leã Misa, Thaùnh Leã:
duïng: Utility Sacrifice of the Mass
Höõu thaàn thuyeát: Theism Hy leã ngôïi khen, taùn tuïng:
Höõu thaàn thuyeát; töï nhieân Sacrifice of praise
thaàn giaùo: Deism Hy leã taï ôn: Eucharistic
Höõu theå: Ens sacrifice, Sacrifice of
Höõu theå hoïc quan heä: thanksgiving
Relational ontology Hy sinh tö yù/kieán: Intellectual
Höõu theå höôùng tha: Esse ad sacrifice, sacrifice of intellect
aliud Hy sinh, queân mình: Self-
Höõu theå loaïi suy: Analogia entis sacrifice
Höõu theå taïi theå: In esse Hy teá: Sacrifice
Höõu theå thieâng lieâng: Spiritual Hy teá bí tích: Sacramental
being immolation
Höõu theå, hieän höõu, toàn taïi: Hy teá Cöïu Öôùc: Old Testament
Esse, being sacrifice
Höõu theå, thieän, nhaát vaø chaân Hy teá khoâng ñoå maùu:
thì giao hoaùn (chæ laø moät): Unbloody sacrifice
Ens, bonum, unum, verum, Hy teá Taân Öôùc: New
convertuntur Testament sacrifice
Höõu-töù-phuùc: Saccidananda Hy/ñöùc voïng: Hope
Hy hoùa: Hellenization Hyù tröôøng Coliseum:
Hy hoùa tín lyù: Hellenization of Coliseum
dogma
Hy laïp: Greek
Hy leã giao hoøa: Peace offering

131
 I In daáu thaùnh: Stigmatization
I-sa-ac: Isaac
Ích chung, coâng ích: Common Isaia leân trôøi, thaêng thieân
good (nguïy thö): Ascension of
Ích kyû, vò kyû: Selfish(-ness) Isaia
Icteâri, cuoàng loaïn, loaïn thaàn Isaia thöù ba (caùc chöông 56-
kinh: Hysteria 66 trong saùch Is): Trito-
Im laëng laøm baèng (khoâng baøn Isaiah
ñeán moät ñeà taøi nhöõng khi I-sai-a, Is: Isaiah
caàn noùi ñeán laø baèng chöùng Ít-ra-en: Israel
cho thaáy ng. giöõ im laëng
khoâng bieát veà ñeà taøi ñoù):
Argument from silence

132
 K Keá hoaïch hoùa gia ñình theo
Keû baûo veä: Goel
Keû cheát soáng laïi: Resurrection
of the dead
Keû laøm ngheä thuaät theo loái taøi
töû, khoâng chuyeân saâu:
Dilettante(-ti)
Keû phaûn boäi, phaûn naïp thaùnh
cuï (ng. kitoâ trao naïp thaùnh
cuï - cheùn/ñóa thaùnh vaø saùch
thaùnh - cho keû baùch ñaïo hoài
n. 303-311): Traditor
Keû thuø, cöøu ñòch, ñoái phöông:
Enemy, Adversary
Keùp, ñoâi; nhaø hai caên hoä; (xöa)
phuïng vuï leã troïng: Duplex
Keâ giao/gian; thuù daâm:
Sodomy
Keá hoaïch, phöông aùn, chöông
trình; baûn ñoà; sô ñoà; daøn
baøi: Plan
Keá hoaïch bí tích: Sacramental
economy
Keá hoaïch cöùu ñoä: Divine
economy, plan of salvation,
economy of salvation (=
nhieäm cuïc cöùu ñoä)
Keá hoaïch hoùa gia ñình:
Family planning
133
phöông phaùp töï nhieân:
Natural family planning
Keá hoaïch TC: Oikonomia
Keá nhieäm, keá vò; keá thöøa; keá
tieáp, lieân tieáp: Succession
Keá nhieäm caùc toâng ñoà:
Apostolic succession
Keá thöøa theo phaùp ñònh: To
succeedto an intestate estate
Keä: Verse
Keát aùn, leân aùn; thaûi boû, loaïi boû:
Condemn(-ation)
Keát aùn/toäi; ng. bò keát aùn, phaïm
nhaân: Convict
Keát aùn tuyeät thoâng: Anathema/
excommunication
Keát cuïc ñi ñeán choã...:
Culminate in
Keát cuïc thaàn tình, giaûi phaùp
thaàn dieäu (laøm nhö cöù baám
maùy laø TC ñeán giaûi quyeát
heát moïi söï): Deus-ex-
machina
Keát hieäp baûn theå: Substantial
union
Keát hieäp ngoâi vò: Personal
union
Keát hieäp sieâu bieán:
Transforming union
Keát hieäp thieâng lieâng:
Spiritual union
Keát hoân: Contract marriage
Keát hoân baèng ñaïi dieän (ñk
1105): Proxy marriage
Keát hoân laàn thöù hai, taùi hoân
(nam tuïc huyeàn; nöõ taùi giaù):
Digamy
Keát hoân (cöôùi vôï); gaû baùn; taùn
thaønh, nhaän theo: Espouse
Keát hoân; gaû baùn; hoân leã: Wed(-
ding)
Keát hôïp ngaãu nhieân:
Coincidental aggregate
Keát hôïp thuoäc tính:
Accidental union
Keát luaän thaàn hoïc:
Theological conclusion
Keát thuùc, ñình chæ, thuû tieâu,
huûy boû; hoaøn thaønh; töø vó:
Termination
Keát töø töù töï (boán chöõ; vg.
YHWH): Tetragrammaton
Keát öôùc song phöông:
bilateral/synallagmatic
Contract(-ion)
Keát öôùc; hôïp ñoàng, kheá öôùc:
Contract(-ion)
Keâu goïi, hieäu trieäu; khaùng caùo,
thöôïng toá; yeâu caàu; haáp daãn:
Appeal, summon
134
Keâu môøi; môøi goïi; moïc goïi:
Invitation
Khaû giaûi theå tính ngoaïi taïi:
Extrinsic/outer dissolubility
Khaû giaûi theå tính noäi taïi:
Intrinsic dissolubility
Khaû hoaøn thieän tính:
Perfectibility
Khaû kính; ngaøi, quyù...(töø duøng
ñeå toân xöng caùc giaùo só):
Reverend
Khaû naêng choáng beänh, kh.n.
mieãn dòch; mieãn tröø, ñaëc
mieãn: Immunity
Khaû naêng sinh duïc: Genitality
Khaû naêng truyeàn thoâng:
Communicative competence
Khaû naêng, naêng löïc; naêng
caùch; taøi naêng, kheùo leùo:
Ability, capacity
Khaû theå tính; khaû naêng:
Possibility
Khaû thuï tính; thuï naïn tính (coù
theå chòu khoå ñau): Passibility
Khaû tri, khaû nieäm, coù theå hieåu,
deã hieåu: Intelligibility
Khaû/tieàm naêng: Virtuality
Kha-ba-cuùc, Kb: Habakkuk or
Habacuc
Khaùc bieät, ña daïng, nhieàu veû:
Diversity
Khaùc bieät trong hieäp nhaát:
Diversity within unity
Khaùc bieät veà phaåm chaát:
Qualitative difference
Khaùc ñaïo (ñk 1086); baát ñoàng
tín ngöôõng: Disparity of
cult/worship
Khaùc/laï thöôøng; ñaëc bieät:
Extraordinary
Khaùc-gai, Kg: Haggai (Aggai,
Aggaeus)
Khaùch quan tính; thaùi ñoä khaùch
quan, voâ tö: Objectivity
Khaùch quan; khaùch theå; muïc
ñích/tieâu: Objective
Khai ñoaïn ñöùc tin, böôùc daãn
nhaäp ñöùc tin: Preambles of
faith, praeambula fidei
Khai maïc, kh. tröông; môû ñaàu,
khaùnh thaønh; nhaäm chöùc:
Inaugurate
Khai quaät: Disinter(-ment)
Khai taâm (daãn nhaäp vaøo maàu
nhieäm): Mystagogy
Khai taâm, môû ñaàu, nhaäp moân:
Initiation
Khai trieån giaùo lyù:
Development of doctrine
Khai tröø khoûi haøng giaùo só
(ñk 1394): Dismiss from
clerical state
135
Khaûi huyeàn, Kh; maïc khaûi:
Apocalypse, revelation
Khaùi nieäm, yù nieäm: Concept
Khaùi nieäm: Verbum mentis
Khaùi nieäm cô sôû, kieán thöùc cô
ñaúng; boä phaän/cô quan sô
phaùt/taïo: Rudiment(s)
Khaùi nieäm hoùa:
Conceptualization
Khaùi quaùt hoùa, toång quaùt hoùa,
suy roäng; phoå caäp, phoå bieán:
Generalization
Khaùm xeùt, xem xeùt, thaåm tra;
thi cöû, khaûo haïch; thaåm
vaán: Examination
Khaùng baùc, baùc beû,
phaûn/choáng ñoái; (ñaët) vaán
naïn; caùo tò (ñk 1450):
Object(-ion)
Khaùng bieän thaát hieäu:
Peremptory exceptions
Khaùng bieän vieân aùn phong
thaùnh; khaùng vieân phe quyû
(ñöa ra nhöõng lyù do choáng
trong caùc vuï phong thaùnh):
Devil's advocate
Khaùng cöï thuï ñoäng:
Satyagraha
Khaùng cöï tieâu cöïc: Passive
resistance
Khaùng ñòch luaän, ñoái phöông
luaän chöùng (laáy gaäy oâng ñaäp
löng oâng): Ad hominem
Khaùng ñòch luaän, ñoái thuû luaän
chöùng (duøng lyù ñoái thuû
choáng laïi ñoái thuû) (giaùo luaät)
do nhaân: Ab homine
(argument)
Khaùng vieân löông taâm:
Conscientious objector
Kha-noùc: Enoch
Khaûo coå hoïc: Archaeology
Khaûo coå hoïc kinh thaùnh:
Biblical archaeology
Khaûo saùt; khaûo cöùu, daøy coâng
nghieân cöùu: Disquisition
Khaùt voïng, nguyeän/kyø voïng;
lôøi nguyeän taét: Aspiration
Khaên truøm, vaûi truøm: Veil
Khaên [thöa] che maët (nöõ tín
ñoà Hoài giaùo: Yashmak
Khaên baø Veâroânica (lau maët
Chuùa Gieâsu treân ñöôøng töû
naïn): Veronica's veil
Khaên caàm gaäy (GM, quaøng vai
chuù giuùp leã): Vimpa
Khaên che cheùn: Chalice veil
Khaên ñeo tay (trong Thaùnh Leã
thôøi xöa): Manip(u)le
Khaên lau cheùn, khen tuyeát:
Purificator
136
Khaên lau tay (phuïng vuï):
Manuterge
Khaên lieäm thaønh Toârinoâ,
khaên lieäm thaùnh (Turin, YÙ,
taùng xaùc ÑK?): Holy shroud
Khaên loùt, taõ loùt, khaên boïc (treû
con): Swaddling-bands/-
clothes
Khaên loùt cheùn thaùnh: Corporal
Khaên luùp nöõ tu: Religious veil
Khaên phuû baøn thôø: Altar cloth
Khaên phuû cheùn (cheùn thaùnh
trong phuïng vuï Bydaênxioâ):
Aer
Khaên phuû ñaàu goái (GM duøng
khi haønh leã): Gremial(-e)
Khaên phuû vai (khoaùc ngoaøi,
khaùc vôùi khaên vai quaøng beân
trong, tröôùc khi maëc leã
phuïc): Humeral
Khaên quaøng vai, khaên vai:
Amice, humeral veil
Khaên thaùnh Hy laïp (coù di tích
thaùnh): Greek corporal
Khaên/baêng choaøng vai (khoaùc
leân y phuïc tu só cuûa moät soá
Doøng tu); boä aùo ÑM:
Scapular
Khaúng ñònh, quaû quyeát:
Affirmation
Khaúng ñònh caùch (ñeå noùi veà
TC): Via affirmationis
Khaâm lieäm; che ñaäy, bao kín;
khaên lieäm: Shroud
Khaâm söù toøa thaùnh: Apostolic
delegate
Khaån caáp, böùc baùch, böùc thieát,
caáp baùch: Urgent
Khaån caàu, caàu khaán, keâu caàu;
phuø hoä: Invocation
Khaån caàu, van naøi: Beseech
Khaån nguyeän: Impetratory
prayer
Khaán coâng (ñk 1192): Public
vow
Khaán cö sôû coá ñònh: Vow of
stability
Khaán ñôn: Simple vow
Khaán hoãn hôïp (ñk 1192§3):
Mixed vow
Khaán khieát tònh: Vow of
chastity
Khaán khoù ngheøo: Vow of
poverty
Khaán laàn cuoái: Final vow
Khaán laàn ñaàu: First vow
Khaán sinh: Professed
Khaán taïm: Temporal vow
Khaán toøng nhaân: Personal
vow
137
Khaán toøng söï: Real vow
Khaán troïn: Perpetual vow
Khaán troïng: Solemn vow
Khaán tö: Private vow
Khaán vaâng lôøi: Vow of
obedience
Khaâu [coøn] khuyeát: Missing
link
Khaåu chieán: War(-fare) of
words
Khaåu hieäu, bieåu ngöõ: Slogan
Khaåu nguyeän (ñoïc kinh):
Vocal prayer
Khaåu thieät voâ baèng, lôøi noùi
bay ñi: Verba volant
Khe, keõ hôû; giaùn kyø (thôøi gian
giaùn caùch toái thieåu caàn phaûi
giöõ nhöõng khi chòu caùc chöùc
[thaùnh]): Interstices
Khen ngôïi, ca tuïng; khuyeân
baûo, coá vaán; giôùi thieäu, tieán
cöû, göûi gaém, phoù thaùc:
Commend
Khen ngôïi, thaêm hoûi, chuùc
möøng: Compliment
Khen thöôûng: Remuneratory
sanction
Kheá öôùc: Contract
Kheá öôùc hoân nhaân:
Matrimonial covenant
Kheâu gôïi; kheâu daâm, quyeán ruõ
tình duïc: Sex-appeal,
pornographic, erotic, sexy
Khí: Ruach
Khí chaát, tính khí; tính tình:
Temperament
Khích bieän phaùp (phöông
phaùp gôïi hoûi theo kieåu cuûa
Socrates): Maieutics
Khích leä, coå vuõ: Hortative(-ory)
Khieâm haï, kh.nhöôøng, kh.toán,
nhuùn nhöôøng; thaáp heøn,
taàm thöôøng: Humble
Khieâm toán/nhöôøng; ñoan
trang, neát na: Modesty
Khieám dieän, khuyeát tòch, vaéng
maët taïi toøa; thieáu/vôõ nôï; boû
cuoäc; baát löïc, thieáu thoán:
Default
Khieám nhaõ, voâ leã, baát lòch söï,
soã saøng, trô treõn; voâ lieâm sæ;
töï phuï: Immodeste(-y)
Khieån traùch (ñk 1339):
Rebuke
Khieáp sôï/ñaûm: Horror
Khieát tònh: Chastity
Khieát tònh vôï choàng: Conjugal
chastity
Khieâu daâm; saùch baùo khieâu
daâm, daâm thö:
Pornography, obscenity
138
Khieâu khích; kheâu gôïi:
Provocation
Khinh bæ/reû, khinh mieät; cheá
nhaïo: Scorn
Khinh mieät/thöôøng/bæ:
Despise, contemptuous
Khinh xaùc (noùi giaûm ñi, khoâng
trình baøy heát söï thaät); khinh
ngöõ phaùp: Understatement
Khinh xuaát, sao laõng, cheånh
maûng, boû beâ: Neglect
Kho baïc, ngaân khoá; kho taøng;
boä taøi chaùnh: Treasury
Kho taøng, toàn khoaûn; tieàn göûi,
t. ñaët coïc, t. kyù quyõ; traàm
tích: Deposit
Kho taøng coâng ñöùc cuûa GH:
Treasury of the Church
Kho taøng coâng ñöùc/traïng:
Treasury of merits
Kho taøng ñöùc tin, tín baûo khoá
(1Tm 6,20): Deposit of faith
Khoù ngheøo Phuùc AÂm:
Evangelical poverty
Kho/choã chöùa; nôi choân caát;
ng./vaät caát giöõ nhöõng ñieàu
bí maät: Repository
Khoa aûnh thaùnh, aûnh töôïng
hoïc: Iconography
Khoa bieän/minh giaùo, tín
chöùng hoïc: Apologetics
Khoa chuù giaûi: Hermeneutics
Khoa chöõa trò baèng ñieän, lieäu
phaùp ñieän: Electrotherapy
Khoa ñòa chính trò: Geopolitics
Khoa hoïc; kieán thöùc/tri thöùc:
Science, sciencia
Khoa hoïc kitoâ (toân phaùi do
Mary B. Eddy saùng laäp
(1879), chuû tröông coù quyeàn
chöõa beänh qua nieàm tin vaø
töø choái duøng ñeán y khoa):
Christian science
Khoa hoïc luaän, nhaän thöùc luaän
(khaûo luaän veà phöông phaùp
hieåu bieát): Epistemology
Khoa hoïc nhaân vaên, coå ñieån
hoïc: Humanities
Khoa hoïc thaùnh (coù chuû ñeà vaø
tinh thaàn toân giaùo): Sacred
sciences
Khoa hoïc veà ñöùc tin: Science
of faith
Khoa nhaân chuûng thaàn hoïc:
Theological anthropology
Khoa phaân tích haäu thieân:
Posterior analytics
Khoa phoâi thai, phoâi hoïc:
Embryology
Khoa sö phaïm, giaùo duïc hoïc:
Pedagogy
139
Khoa xem chöõ vieát, buùt töôùng,
thuaät chieát töï: Graphology
Khoûa thaân; chuû nghóa khoûa
thaân: Nudism
Khoùa hoäi thaûo, hoïc hoûi
chuyeân ñeà: Seminar
Khoaùi caûm nhuïc duïc, daâm
caûm: Venereal delectation
Khoaùi caûm; khoaùi traù, thuù vò:
Delectation
Khoaùi laïc: Pleasure
Khoaùi laïc chuû nghóa:
Hedonism
Khoaùi laïc giao hôïp: Venereal
pleasure
Khoan dung, dung thöù, dung
nhöôïng, nhaân nhöôïng, kieân
nhaãn, chòu ñöïng: Tolerance
Khoan thöù, bao dung; nhaãn
nhuïc: Longanimity
Khoan thöù/hoøa; phoùng thöù
thuyeát; loái soáng buoâng thaû:
Laxism
Khoaûn luaät: Canon of a council
Khoe khoang, khoaùc laùc; haõnh
dieän; töï khoa, töï haøo:
Boasting
Khoe khoang, töï phuï, töï maõn,
töï cao t. ñaïi; yù töôûng ñoäc
ñaùo, lôøi vaên ñaëc saéc: Conceit
Khoeùt boû haïch nhaân (nhaõn
caàu); minh giaûi: Enucleate
Khoâ khan: Aridity
Khoâ khan thieâng lieâng:
Spiritual dryness
Khoå: Dukha
Khoå cheá; khoå luyeän: Ascesis
Khoå ñau: Suffering
Khoå ñau, gian truaân, baát haïnh;
thöû thaùch: Tribulation
Khoå hình, hình phaït; ñau khoå:
Poena
Khoå phuï thuyeát (cho raèng TC
Cha chòu khoå naïn):
Patripassianism
Khoå thô: Stanza
Khoå/thoáng daâm; chöùng khoaùi
khoå, töï haønh haï chính
mình: Masochism
Khoå cheá: Mortification
Khoå naïn: Passion
Khoái naëng; giaù tieàn; nhieäm
vuï; aùn buoäc toäi; dieãn töø (cuûa
caùc beà treân cao caáp... nhaân
caùc dòp ñi kinh löôïc): Charge
Khoân ngoan, ñöùc khoân, hieàn
ñöùc: Sapientia, sophia
Khoân ngoan, ñöùc khoân; töøng
traûi; Saùch Khoân ngoan, Kn:
Wisdom
140
Khoân ngoan; lòch duyeät, thoâng
thaïo, uyeân baùc, uyeân thaâm:
Wise
Khoân taû, khoù taû neân lôøi:
Ineffable
Khoâng bieát, voâ tri, baát khaû tri:
Nescience
Khoâng bôø beán, voâ bieân; voâ
cöïc: Infinity
Khoâng cam keát, löûng lô, nöôùc
ñoâi: Non committal
Khoâng can thieäp: Non
intervention
Khoâng caét bì: Uncircumcision
Khoâng chaéc chaén, xaùc thöïc;
baát ñònh, baáp beânh; löôõng
löï: Uncertainty
Khoâng chòu ñieàu kieän, khoâng
leä thuoäc ñieàu kieän; tuyeät ñoái:
Unconditioned
Khoâng chòu xeùt xöû; khoâng xeùt
xöû cho coâng baèng: Denial of
justice
Khoâng coù khoâng ñöôïc, tieân
quyeát, thieát yeáu: sine qua
non
Khoâng coù laáy moät lyù do naøo:
No earthly reason
Khoâng coù tình ng., bieát xoùt
thöông; nhaãn taâm, taøn aùc:
Heartless
Khoâng coù trong KT; traùi vôùi
KT: Unbiblical
Khoâng di chuùc: Ab instestat,
Intestate(-acy)
Khoâng ñôøi naøo: Greek calends
Khoâng ñuùng, sai; khoâng chính
xaùc, khoâng chænh; thieáu soùt:
Inaccurate
Khoâng gian; khoâng trung;
khoaûng troáng; khoaûng caùch;
khoaûng thôøi gian: Space
Khoâng haøi hoøa, kh.hoøa hôïp;
khoâng thích hôïp, kh.caân
xöùng; khoâng phaûi pheùp, baát
lòch söï: Incongruity
Khoâng hôïp phaùp; khoâng
chính ñaùng, kh.ch.thöùc;
khoâng hôïp lyù; voâ caên cöù;
ngoaøi hoân nhaân, tö sinh:
Illegitimate(-acy)
Khoâng kitoâ; traùi vôùi Kitoâ giaùoâ:
Non-christian, unchristian
Khoâng nhaän cñ Calceâñoânia:
Non chalcedonian
Khoâng nhaát quaùn, maâu thuaãn:
Inconsistent
Khoâng phaïm (kh.coù) toäi
(trong thöïc teá): Impeccancy
Khoâng röûa toäi; khoâng coù teân
thaùnh: Unchristened
141
Khoâng sinh lôïi, ích lôïi, keát
quaû; voâ ích, uoång coâng; thaát
baïi: Unfruitful(-ness)
Khoâng sinh saûn, voâ sinh; caèn
coãi; khoâng keát quaû, voâ boå; voâ
khuaån: Sterile
Khoâng theå bieát, khoâng theå
nhaän thöùc; baáât khaû tri:
Unknowable
Khoâng theå chinh /khaéc phuïc,
baát khaû thaéng, voâ ñòch; baát
khaû trieät: Invincible
Khoâng theå choái caõi, tranh
giaønh; khoâng theå hoài tò/töø
boû: Unchallengeable
Khoâng theå di chuyeån, thuyeân
chuyeån: Irremovability
Khoâng theå di chuyeån; baát di
dòch, coá ñònh, baát ñoäng;
khoâng theå baõi mieãn; kieân
ñònh, k. quyeát: Immovable
Khoâng theå ñaûo ngöôïc, chuyeån
hoài: Irreversible
Khoâng theå ñoåi thay, baát bieán:
Immutability
Khoâng theå hö naùt (bieán chaát),
baát huû; khoâng theå mua
chuoäc: Incorruptibility
Khoâng theå tha thöù:
Irremissible
Khoâng theå thay theá:
Incommutable
Khoâng theå thay/bieán ñoåi; baát
bieán: Unchangeable
Khoâng theå truyeàn ñaït, baát khaû
thoâng: Incommunicable(-
bility)
Khoâng thích ñaùng, kh. thoûa
ñaùng, kh. phuø hôïp; khoâng
ñaày ñuû: Inadequate(-cy)
Khoâng thích ñaùng/hôïp; laïc ñeà;
khoâng ñuùng luùc, hôïp thôøi:
Irrelevance, -cy
Khoâng thôøi hieäu (phaûi ra toøa):
Imprescriptible
Khoâng thuaàn nhaát, hoãn taïp; dò
chaát; dò loaïi:
Heterogeneous(-eity)
Khoâng tieát duïc, hoang daâm;
khoâng kieàm cheá ñöôïc:
Incontinence
Khoâng tieâu bieåu, voâ loaïi:
Atypical
Khoâng tin, khoâng tin nhaän;
khoâng tin töôûng: Disbelieve
Khoâng truyeàn pheùp (baùnh,
röôïu); khoâng cung hieán
(nhaø thôø): Unconsecrated
Khoâng töôûng: Utopia
Khoâng töôûng thöôïng giôùi
(Tillich): Vertical utopia
142
Khoâng vaâng lôøi, baát phuïc
tuøng, baát tuaân: Disobedient
Khoâng xaùc ñònh, baát ñònh,
phieám ñònh, maäp môø; voâ
haïn; voâ ñònh theå: Indefinite
Khoâng xuùc ñoäng, thaûn nhieân,
ñieàm tónh: Impassive
Khoâng, voâ, baát, phi: Non-
Khoâng/ phi giaùo phaùi:
Undenominational
Khoâng/baùn chính thöùc; aân
caàn, soát saéng (giuùp ñôõ):
Officious
Khoâng-thôøi gian: Space-time
Khôûi haïn, khôûi ñieåm, moác
tröôùc: A quo
Khôûi nguyeân hoïc (ñoái laïi vôùi
caùnh chung hoïc): Protology
Khôûi nguyeân nhaân loaïi, quaù
trình hình thaønh nhaân loaïi:
Anthropogenesis
Khôûi nguyeân toäi, vi nhaân
nguyeân toäi (nguyeân nhaân):
Originating original sin
Khôûi nguyeân vaø cuøng taän:
Alpha and Omega
Khôûi sinh phoâi thai:
Embryogenesis
Khôûi toá (ñk 1501):
Introduction of the case
Khu ñaát raøo kín; haøng raøo vaây
quanh; taøi lieäu göûi keøm; noäi
vi; noäi caám: Enclosure
Khu ñaát; ñòa hình, ñòa theá;
laõnh vöïc: Terrain
Khu vöïc thuoäc quyeàn giaùo
hoaøng: Obedience of the
pope
Khu, haït: Circumscription
Khuùc bi thöông, ai ca, ai khuùc:
Elegy
Khuùc giaûi, quaûng dieãn:
Paraphrase
Khuùc nhaïc ñaøn oáng nhaø thôø:
Strain of the church organ
Khueâ phoøng: Gynaeceum
Khung caûnh, boái caûnh; vaên
caûnh/maïch, ngöõ caûnh;
caûnh/tình huoáng: Context
Khung veõ bieåu hieän vuõ truï;
bieåu töôïng coá gaéng töï caûi
thieän: Mandala
Khuûng hoaûng: Crisis
Khuûng khoaûng baûn saéc:
Identity crisis
Khuoân maãu, moâ bieåu; heä bieán
hoùa; traùc ngoân (trình thuaät
Phuùc AÂm neâu baät moät lôøi
noùi ñaëc bieät cuûa Ñöùc Gieâsu):
Paradigm
143
Khuoân vaøng thöôùc ngoïc (Mt
7, 12): Golden rule
Khuyeån nho; hoaøi nghi, yeám
theá; baát chaáp ñaïo lyù, voâ lieâm
sæ: Cynic(-al)
Khuyeán caùo: Monitum
Khuyeán khích, khích leä, coå voõ;
uûng hoä: Encourage
Khuyeán thieän: Par(a)enesis
Khuyeát vò (ñk 153): Vacancy
Khuyeát, troáng, boû khoâng:
Vacant
Khuynh höôùng, thieân h.,
nghieâng chieàu; cuùi ñaàu, cuùi
mình: Inclination
Khuynh höôùng, thieân höôùng:
Proclivity, tendency, trend
Khöû truøng, saùt truøng, dieät
khuaån; laøm cho heát sinh
saûn, trieät saûn, tuyeät saûn:
Sterilize(-ation)
Kích duïc baèng mieäng löôõi:
Cunnilingus
Kích duïc mieäng, khaåu daâm:
Oral erotism, oralism
Kích ñoäng; kích thích; laøm
naùo ñoäng, soâi noåi, höùng
khôûi, naùo nöùc; khích ñoäng,
khuaáy ñoäng; gaây neân, gôïi
leân: Excite(-ment)
Kích thöôùc, quy moâ:
Proportions
Kòch luaân lyù (thôøi Trung coå
tranh luaän giöõa Thieän vaø
AÙc): Morality play
Kòch toân giaùo: Miracle plays
Kòch trình taû cuoäc thöông
khoù: Passion play
Kieåm chöùng; thaåm tra; xaùc
minh: Verification
Kieåm duyeät vieân: Censor
Kieåm ñònh thaàn hoïc:
Theological censure
Kieåm soaùt sinh saûn: Birth
control
Kieåm tröøng tö phaùp: Judicial
censure
Kieân ñònh/ trì; coá chaáp, khaêng
khaêng; dai daúng, toàn löu:
Persistence(-cy)
Kieân nhaãn, k.trì, beàn chí,
b.gan; beàn ñoã cho ñeán cuøng
(giöõ ôn thaùnh cho ñeán
cheát): Perseverance,
perseverance, patience
Kieân taâm/trì: Constancy
Kieán nhaân (ng. coù thieân
nhaõn), tieân tri: Seer
Kieán thöùc thaâu thaùi: Acquired
knowledge
144
Kieán thöùc thieân phuù: Infused
knowledge
Kieän tuïng, tranh chaáp,
tr.tuïng; tranh luaän: Litigate
Kieâng khem/cöõ; traùnh:
Abstain, abstinence
Kieâng thòt, ngaøy: Days of
abstinence
Kieâng thòt ngaøy thöù saùu:
Friday abstinence
Kieáp: Kalpa
Kieáp sau; khaùc laï, khoâng thöïc
teá: Otherworldliness
Kieät söùc, suy yeáu; voâ hieäu, baát
löïc: Effete, exhausted
Kieät taùc: masterpiece
Kieâu caêng, ngaïo maïn; kieâu kyø:
Haughty
Kieâu haõnh, haõnh dieän; kieâu
caêng, k. ngaïo, töï haøo: Pride
Kieåu Bydaênxioâ, vieån voâng:
Byzantinism
Kieåu chöõ hoa (Roâma, tk 4-8):
Uncial script
Kieåu di truyeàn aån hình, kieåu
gien: Genotype
Kieåu ñoái xöôùng, ñaùp ca:
Antiphonal
Kieåu maãu; ñieån hình; (KT)
tieân tröng, döï bieåu: Type
Kieåu noùi, thaønh ngöõ; thaàn
ngoân (lôøi TC noùi ra moät
caùch sieâu nhieân vôùi moät
ngöôøi): Locution
Kieåu/maãu raäp khuoân, maãu coù
saün: Stereotype
Kim söû (lòch söû caùc Thaùnh do
Jacobus de Voragineâ (†
1298) bieân soaïn): Golden
legend
Kín ñaùo, bí maät; thaàm kín:
Secrecy
Kín, bí maät; thaàm kín; lôøi
nguyeän treân leã vaät (xöa=
ñoïc thaàm): Secret
Kinh "Haõy nhôù": Memorare
Kinh "Phoù daâng linh hoàn...":
Commendation of the Soul
Kinh "Saùng danh": Gloria
Patri
Kinh "Thaùnh, Thaùnh,
Thaùnh...": Sanctus
Kinh "Vinh danh": Gloria
Kinh aên côm (tröôùc hoaëc sau
böõa aên): Grace (at meals)
Kinh boä: Canon
Kinh Caùo mình: Confiteor
Kinh caàu: Litany
Kinh caàu Anh giaùo: Bidding
prayer
145
Kinh caàu cho heát moïi tín höõu
(coøn soáng vaø ñaõ qua ñôøi):
Commemoration of the
Living and the Dead
Kinh caàu caùc thaùnh: Litany of
the saints
Kinh caàu cho ngöôøi soáng:
Memento of the living
Kinh caàu Ñöùc Baø: Litany of
Our Lady
Kinh caàu Ñöùc Gieâsu (nhaéc ñi
nhaéc laïi caâu "Laïy Chuùa
Gieâsu Kitoâ, Con TC, xin
thöông xoùt con laø keû coù
toäi"): Jesus (Christ) prayer
Kinh caàu Maùu chaâu baùu Chuùa
Gieâsu: Litany of the Precious
Blood
Kinh caàu taét: Divine praises
Kinh caàu Thaùnh danh Chuùa
Gieâsu: Litany of the Holy
Name
Kinh caàu thaùnh Giuse: Litany
of St. Joseph
Kinh caàu Traùi tim Chuùa
Gieâsu: Litany of the Sacred
Heart
Kinh caäy: Act of hope
Kinh chieàu: Evening Prayer,
Vespers
Kinh chieàu (Anh giaùo):
Evensong
Kinh chieàu (caàu cho ng. quaù
coá); thuoác giaû (ñeå traán an),
hö döôïc; lôøi traán an: Placebo
Kinh Chuùng tuïng TC" (ñoïc
tieáp sau buoåi chaàu Mình
Thaùnh): Divine praises
Kinh daâng ngaøy (cho Thaùnh
Taâm Chuùa): Morning
offering
Kinh ñeâm (xöa goàm Kinh saùch
vaø Kinh saùng cuûa Phuïng vuï
giôø kinh ngaøy nay): Nocturn
Kinh ñoïc khi aên: Grace at
meals
Kinh ñoïc sau Thaùnh Leã (Leâo
III, cho tôùi n. 1964): Leonine
prayers
Kinh giôø nhaát: Prime
Kinh hoaëc Leã caàu cho ngöôøi
quaù coá: Suffrages
Kinh Haõy nhaän: Suscipe
Kinh Haõy nhôù: Memorare
Kinh hoài nieäm, truy/töôûng
nieäm, (sau khi truyeàn pheùp):
Anamnesis
Kinh khaån xin (ñoïc sau kinh
Laïy Cha trong Thaùnh Leã):
Embolism
146
Kinh Kính möøng: Ave Maria,
Hail Mary
Kinh Koran (Hoài giaùo): Koran
Kinh Laïy Cha: Lord's Prayer,
Our Father, Pater Noster
Kinh Laïy Chieân Thieân Chuùa;
hình nhoû cuûa Chieân TC:
Agnus Dei
Kinh Laïy Nöõ vöông: Salve
Regina
Kinh Laïy Nöõ Vöông thieân
ñaøng: Regina coeli
Kinh löôïc theo giaùo luaät:
Canonical visitation
Kinh löôïc toâng toøa: Apostolic
visitation
Kinh lyù, kinh löôïc (ñk 396):
Pastoral visitation
Kinh Maân coâi : Rosary
Kinh meán: Act of love
Kinh nghieäm: Experience
Kinh nghieäm thaàn caûm, thaàn
nghieäm: Mystical experience
Kinh ngôïi khen: Magnificat
Kinh nguyeän: Euchology
Kinh nguyeän ngaén (goàm caâu
xöôùng vaø caâu ñaùp): Preces
Kinh nguyeän phuïng vuï:
Liturgical prayers
Kinh nhaäp leã: Introit
Kinh nhaät tuïng, thaàn vuï:
Divine office
Kinh phaït taï: Act of reparation
Kinh röûa tay: Lavabo
Kinh saùch: Office of readings
Kinh saùng: Matins or mattins
Kinh saùng; giôø Kinh Ca Ngôïi
Ban Saùng: Lauds
Kinh Saùng danh: Gloria Patri
Kinh só: Canon
Kinh só doøng: Canon regular
Kinh só Doøng thaùnh Norbert
(saùng laäp n. 1120):
Premonstratensian canons
Kinh só ñan vieän thaùnh Victor
(Paris): Victorines
Kinh só ñoaøn: Cathedral
chapter
Kinh só thaùnh AÂugutinoâ:
Black canons
Kinh só xaù giaûi: Canon
penitenciary
Kinh só xaù giaûi (ñk 508):
Canon penitentiary
Kinh sö: Scribe
Kinh Taï ôn: Eucharistic prayer
Kinh taï ôn hoaëc caàu chuùc (Do
thaùi): Berakah
Kinh Tam thaùnh tuïng
("Thaùnh Chuùa trôøi! Thaùnh
147
Toaøn naêng! Thaùnh Baát töû!
Xin thöông xoùt chuùng con! "
Bizantinoâ): Trisagion
Kinh teá hoïc; neàn kinh teá:
Economics
Kinh teá thò tröôøng: Market
economy
Kinh teá, coù lôøi, sinh lôøi; lieân
quan ñeán keá hoaïch cöùu ñoä:
Economic
Kinh thaùnh: Holy Writ, Bible,
Sacra doctrina pagina,
Sacred Scripture, Holy
Scripture(s)
Kinh thaùnh hôïp daãn: Biblical
concordance
Kinh Thaùnh öùng nghieäm:
Fulfil(l)ment of Scripture
Kinh Thaùnh (coâng giaùo dòch ra
tieáng Anh taïi Douai, Bæ; TÖ
n. 1582; CÖ n. 1609):
Douai(Douay/Doway) Bible
Kinh Thaùnh (Do thaùi): Tanakh
Kinh Thaùnh (giôùi ngheøo)
tranh truyeän (Trung coå
duøng ñeå daïy giaùo lyù kinh
thaùnh baèng tranh veõ): Biblia
pauperum
Kinh Thaàn vuï: Divine office
Kinh Thaàn vuï kính Ñöùc Meï:
Little office of our Lady
Kinh Thuù nhaän:Confiteor
Kinh thöông xoùt: Kyrie eleison
Kinh tieán daâng Thaùnh Theå
(sau truyeàn pheùp):
Eucharistic oblation
Kinh tieán hieán trong thaùnh
Leã (Leã quy, Kinh taï ôn);
caùch laùy chöõ ñaàu: Anaphora
Kinh Tin kính caùc Toâng ñoà:
Apostle's creed
Kinh tin kính Niceâa: Nicene
Creed
Kinh Tin kính, coâng thöùc
tuyeân tín; tín khoaûn: Credo
Kinh tin; duïc loøng tin; haønh vi
ñöùc tin: Act of faith
Kinh toái: Compline
Kinh toång nguyeän, lôøi nguyeän
nhaäp leã: Collect
Kinh tôûm: Abhor(-rence)
Kinh Truyeàn tin: Angelus
Kinh töôûng nhôù keû cheát:
Memento of the dead
Kinh (phuïng vuï Byzantioâ);
tranh veõ ÑK vôùi ÑM vaø
thaùnh Gioan Taåy giaû: Deisis
Kinh Vöïc saâu: De profundis
Kính daâng Thieân Chuùa chí
thieän chí ñaïi: DOM, Deo
Optimo Maximo
148
Kính nhôù: Celebrate(-tion) the
memory
Kính phuïc, khaâm phuïc:
Admire
Kính phuïc, ngöôõng moä:
Esteem
Kính sôï: Reverential fear
Kính sôï TC: Fear of God
Kinh, tieát (Nhaø Phaät): Sutra
Kitoâ dieãn hoùa chuû thuyeát:
Christogenesis
Kitoâ giaùo hoùa, kitoâ hoùa, laøm
cho thaám nhuaàn, mang laïi
tinh thaàn kitoâ:
Christianization
Kitoâ giaùo khoâng teân, k.g. taïi
taâm: Anonymous
Christianity
Kitoâ giaùo, ñöùc tin hoaëc tinh
thaàn kitoâ: Christianity
Kitoâ hoïc: Christology
Kitoâ hoïc cao theå (nhaán maïnh
ñeán thieân tính cuûa ÑK):
High christology
Kitoâ hoïc chöùc naêng/taùc naêng:
Functional christology
Kitoâ hoïc giaûi tích: Analytical
Christology
Kitoâ hoïc haï khôûi, thaêng trình:
Christology from below,
ascending
Kitoâ hoïc höõu theå: Ontological
Christology
Kitoâ hoïc kinh thaùnh: Biblical
Christology
Kitoâ hoïc lôøi-ngöôøi (baûo toaøn
nhaân tính ÑK tröôøng phaùi
Antioâkia): Loùgos-anthopos
christology
Kitoâ hoïc lôøi-xaùc theå (baûo toaøn
thieân tính ÑK tröôøng phaùi
Aleâxanñria): Loùgos-sarx
christology
Kitoâ hoïc sieâu nghieäm:
transcendental Christology
Kitoâ hoïc Thaùnh Linh: Spirit
Christology
Kitoâ hoïc thöôïng xuaát, giaùng
trình: Christology from
above, descending
Kitoâ hoïc trình töï: Process
christology
Kitoâ höõu Caûnh giaùo (ôû Trung
Ñoâng): Asyrian Christians
Kitoâ höõu chuû tröông giöõ luaät
Do thaùi: Judaizers
Kitoâ höõu phi GH, bò khai tröø:
Unchurched Christians
Kitoâ höõu Thaùnh Toâma
(Malabar, AÁn ñoä): Thomas
christians
149
Kitoâ höõu voâ danh (coù tinh
thaàn kitoâ, maø khoâng gia
nhaäp kitoâ giaùo): Anonym(-
ous) christian
Kitoâ khaùc (neân gioáng ÑK):
Alter Christus
Kitoâ, Ñaáng chòu xöùc daàu,
Meâsia: Christ
Kít-roân: Cedron
Kyø chay 40 ngaøy (xöa); thôøi
gian caùch ly kieåm dòch:
Quarantine
Kyø coâng/kieät taùc cuûa TC: Gesta
Dei
Kyø dieäu, kyø laï; kyø quan; ngaïc
nhieân; kinh ngaïc, kinh
phuïc: Wonder
Kyø gian, thôøi kyø, khoaûng thôøi
gian: Duration
Kyø nghæ leã; kyø höu thaåm:
Vacation
Kyû luaät, moân hoïc, boä moân; roi
haønh xaùc; chính theå Calvin;
reøn luyeän; ñöa vaøo khuoân
pheùp; söûa phaït; haønh xaùc:
Discipline
Kyû nguyeân, thôøi ñaïi; thôøi kyø:
Epoch
Kyû nieäm, töôûng nhôù, hoài
nieäm; ñaøi kyû nieäm; leã nhôù:
Memorial, commemorative
Kyõ khoa hoïc: Technoscience
Kyõ naêng aân aùi: Ars amandi
Kyõ nöõ quy hoái/ chaùnh (phuï nöõ
giang hoà/ phoùng ñaõng aên
naên hoái caûi): Magdalens
Kyõ thuaät, phöông thöùc tieán
haønh: Technique
Kyõ thuaät hoïc, coâng ngheä hoïc:
Technology
Kyõ thuaät sinh hoïc, sinh kyõ:
Biotechnology
Kyõ thuaät tính, tính caùch
chuyeân moân, phöùc taïp, caàu
kyø; thuaät ngöõ chuyeân moân:
Technicality
150
Kyõ thuaät trôï truyeàn sinh:
Reproductive engineering/
technologies
Kyù chuyeån/nhöôïng (ngaân
phieáu, vaên kieän); nhaän thöïc;
thöøa/xaùc nhaän: Endorse
Kyù hieäu ghi yù: Ideogram
Kyù hieäu hoïc: Semiotics
Kyù luïc, kinh sö: Scribe
Kyù öùc, hoài töôûng, töôûng nieäm:
Remembrance
Kyù öùc, trí nhôù: Memory
Kî maõ, cöôõi ngöïa; giai caáp kî
maõ (equester Roma):
Equestrian
 L Laïc giaùo Nicoâla (Kh 2, 6):
Laù, caønh coï (töôïng tröng cho
chieán thaéng, cho cuoäc thaéng
giaûi): Palm
Laù ñaõ laøm pheùp: Blessed
palms
Laïc giaùo: Heresy
Laïc giaùo Albi: Albigensianism,
albigenses
Laïc giaùo Arioâ (tk 4-6): Arian(-
ism)
Laïc giaùo Auñioâ (tk 4): Audians
Laïc giaùo Cathar (traøo löu nhò
nguyeân, khoå haïnh Trung
coå): Cathari(-st)
Laïc giaùo Cerinthoâ (th 1-2):
Cerinthians
Laïc giaùo coá yù/tình: Formal
heresy
Laïc giaùo duy nhaân (ÑK chæ
ñôn thuaàn laø moät con
ngöôøi): Psilanthropism
Laïc giaùo Maxeâñoânioâ (moät
daïng cuûa Semi-arianism, tk
4-5): Macedonianism
Laïc giaùo Montanoâ (tk 2-3,
khaéc khoå vaø caám taùi hoân):
Montanism
Laïc giaùo Nicoâla (Kh 2, 6):
Nicolaitans
151
Nicolaitans
Laïc giaùo voâ yù thöùc: Material
heresy
Laïc giaùo (ñk 751), roái ñaïo, taø
thuyeát: Heresy
Laïc quan: Optimistic
Laïc quan chuû nghóa, thaùi
ñoä/taâm traïng laïc quan:
Optimism
Laïc quyeân (luùc daâng leã):
Offertory collection
Laïc thuyeát ñoäc nhaát thaàn vò
(chuû tröông chæ coù moät Ngoâi
Vò ñoäc nhaát trong TC):
Monarchianism
Laïc thuyeát ñôn naêng (cho
raèng trong ÑK chæ coù moät
naêng löïc ñoäc nhaát hoaït
ñoäng, ñoù laø naêng löïc thieân
tính, tk 7;): Monenergism or
Monoenerg(et)ism
Laïc thuyeát hình thaùi (cho
raèng Ba Ngoâi chæ laø ba "caùch
theå" cuûa cuøng moät Ngoâi Vò
duy nhaát): Modalism
Laïc thuyeát Marcion (nhò
nguyeân, tk 2): Marcionism
Laïc thuyeát nhaát chí (cho raèng
ÑK chæ coù moät yù chí ñoäc
 nhaát laø yù chí TC, tk 7):
Monothele(i)tism
Laïc thuyeát nhaát tính (ÑK chæ
coù moät baûn tính laø thieân
tính): Monophysi(ti)sm
Laïc thuyeát Peâlagioâ (töï söùc
mình, khoâng caàn ñeán ôn
Chuùa): Pelagianism
Laïc thuyeát Sabellius (phuû
nhaän söï khaùc bieät thaät söï
giöõ Ba Ngoâi): Sabellianism
Laïc thuyeát Sozzini (phuû nhaän
Ba Ngoâi vaø Cöùu chuoäc):
Socinianism
Laïc vieân; thieân ñaøng: Paradise
La-da-roâ; ng. phong cuøi;
ngheøo ñoùi, aên xin: Lazarus
Lai gioáng, lai taïp: Hybrid
Laõi naëng, cho vay naëng laõi:
Usury
Lai, taïp chuûng; ng. lai: Half-
blood, -caste, -breed
Laøm ba leã moät ngaøy:
Trination
Laøm beõ maët, ha nhuïc, ïlaøm
nhuïc: Humiliation
Laøm caân baèng; san baèng; coi
ngang nhau, nhö n.: Equate
Laøm cha laøm meï coù traùch
nhieäm, yù thöùc traùch nhieäm
152
trong vieäc sinh döôõng con
caùi: Responsible parenthood
Laøm cheát ngöôøi, gaây cheát; gaây
thieät haïi: Lethal
Laøm cho baát löïc, khoâng coù ñuû
tö caùch; tuyeân boá khoâng ñuû
tö caùch; töôùc quyeàn:
Disqualify
Laøm cho cheát eâm dòu, an töû
(x. Cheát eâm aùi): Mercy
killing, coup de graâce
Laøm cho coù khaû naêng, naêng
quyeàn, ñieàu kieän; trao quyeàn
haønh, thaåm quyeàn: Enable
Laøm cho coù quyeàn löïc, söùc
naêng; trao quyeàn haønh,
quyeàn löïc hoùa: Empower
Laøm cho ñaéng; laøm cho böïc
töùc, chua chaùt, cay ñaéng/cuù:
Embitter
Laøm cho phaûi loøng, yeâu thích,
meâ say: Enamour(-or)
Laøm cho thích thuù, khoaùi traù
cao ñoä (ñeán ngaån ngöôøi):
Enrapture
Laøm cho thuï tinh: Fecundate
Laøm chöùng; chöùng thöïc/nhaän;
chöùng toû, bieåu loä: Testify
Laøm daáu Thaùnh Giaù: Make
the sign of the cross
Laøm ñeïp, toâ ñieåm; trang
hoaøng; toâ veõ, theâu deät, theâm
thaét (theâm maém theâm
muoái): Embellish, make up
Laøm ñoåi coâng, «coù ñi coù laïi,»
«tieàn trao, chaùo muùc»: Facio
ut facias
Laøm giaûm bôùt, xoa dòu:
Alleviate
Laøm hai Leã moät ngaøy:
Bination, duplication
Laøm hö hoûng, oâ nhieãm; voâ hieäu
hoùa, baát hôïp thöùc hoùa: Vitiate
Laøm laïi; laëp laïi, taùi haønh; ban
laïi: Reiterate(-ion)
Laøm nhuïc, haï nhuïc: Abase(-
ment)
Laøm oâ ueá: Defile(-ment)
Laøm saùng toû, giaûi thích, minh
giaûi: Elucidate
Laøm sinh ñoäng, soâi noåi; khích
leä; kích ñoäng: Enliven
Laøm thaàn hoïc, nghieân cöùu
thaàn hoïc, trình baøy theo
phöông thöùc thaàn hoïc (thaàn
hoïc hoùa): Theologize
Laøm thuï tinh; thuï thai:
Fertilization
Laøm vieäc, haønh, ñoäng, hoaït
ñoäng; taùc ñoäng; leân men;
taùc duïng: Working
153
Laøm vöôùng víu; laøm ngöôïng
nghòu, luùng tuùng, khoù nghó;
gaây khoù khaên: Embarrass
Laøm xuaát thaàn, meâ li; meâ
hoaëc: Entrance(-ment)
Laïm duïng, xöû teä, laêng maï:
Abuse
Laïm quyeàn: Abuse of power
Laøm/laëp laïi lôøi khaán: Renew
(renovation of) the vow
Laûng traùnh, thoái thaùc, ñaùnh
troáng laûng, kheùo traùnh neù;
khoù naém, khoù baét ñöôïc:
Elusive, elusory
Laõng phí, xaøi phí, hoang
phí,phung phí; phoùng ñaõng;
roäng raõi, haøo phoùng:
Prodigal
Laønh maïnh; toát töôi; ñuùng
ñaén, chính ñaùng; aâm thanh;
thaêm doø: Sound
Laõnh bí tích: Receive
Sacraments
Laõnh chuùa, chuùa teå: Overlord
Laõnh ñaïm, thôø ô, döûng döng;
bình taâm; phieám ñònh;
trung laäp, khoâng thieân vò:
Indifference
Laõnh ñaïm toân giaùo: Religious
indifference
Laõnh ñòa Giaùo Hoaøng: Papal
States, States of the Church
Laõnh thaàn (Rm 8,38; 1Cr 15,
24...): Principalities
Laõnh thoå noäi ñòa, taéc ñòa (naèm
trong moät phaàn ñaát khaùc):
Enclave
Laõnh vöïc nhaän thöùc: Order of
knowledge
Laõnh vöïc taâm thöùc:
Psychosphere
Laõnh vöïc theá traàn: Temporal
order
Laõnh vöïc theá vuï: Order of
temporal affairs
Laõnh vöïc yù höôùng: Order of
intention
Laïnh ngaét; laïnh nhaït, laõnh
ñaïm; laõnh tính (laõnh ñaïm
veà maët tình duïc): Frigidity
Laõnh/ trò ngoaïi quyeàn, ñaëc
quyeàn ngoaïi giao:
Ex(tra)territoriality
Laùnh/traùnh xa; loaïi ñi/ra:
Disfellowship
Lao coâng; coâng vieäc khoù nhoïc;
ñau ñôùn khi sinh con; noã
löïc: Labo(u)r
Lao ñoäng hoïc: Ergonomy
Lao ñoäng naëng: Servile work
154
Laõo khoa, khoa laõo beänh:
Geriatry(-ics), gerontology
Lateâranoâ: Lateran
Latinh: Latin
Latinh hoùa: Latinization
Laêng maï/nhuïc, xæ vaû: Insult
Laëng thinh toân kính:
Silentium obsequiosum
Laëng yeân, yeân tónh, thanh
thaûn: Tranquillity, calm
Laëp laïi, nhaéc laïi; taùi dieãn;
phuïc nieäm; sao cheùp, moâ
phoûng: Repetition
Laâm boâ: Limbo
Laàm laïc, sai laïc; leäch laïc; thaùc
loaïn: Aberration
Laàm laãn chung veà phaùp luaät:
Common error about law
Laàm laãn chung veà söï kieän:
Common error about fact
Laàm laãn chung (ñk 144):
Common error
Laàm loãi; sô suaát, sô yù: Slip
Laàn (traøng) haït, laàn chuoãi: Tell
the beads
Laãn loän, pha troän: Mixed
Laäp, kieán laäp, thaønh/thieát laäp;
ñaët (vaøo ñòa vò); chöùng/xaùc
minh; cuûng coá; sinh cô laäp
nghieäp; chính thöùc hoùa (toân
 giaùo); cô quan/sôû; cô
caáu/cheá: Establish(-ment)
Laäp coâng; coâng ñöùc, coâng
lao/traïng; giaù trò; xöùng ñaùng,
ñaùng ñöôïc: Merit
Laäp dò, kyø quaëc, laäp dò; theá
leäch taâm: Eccentric
Laäp höu; toàn taïi; sinh keá; caáp
döôõng: Subsistence
Laäp lôø, hai nghóa; mô hoà; khaû
nghi: Equivocal
Laäp phaùp, phaùp luaät:
Legislation
Laäp tröôøng ñaëc ñaõi ngöôøi
ngheøo: Preferential option
for the poor
Laâu beàn, tröôøng cöõu: Abiding
Laây lan taäp theå: Group
contagion
Laáy hai vôï/choàng; song hoân:
Bigamy
Laáy laïi/trôû laïi vôùi nhöõng gì coå
xöa, phuïc coå; baét ñaàu laïi;
laøm laïi: Repristination
Laáy loøng, laøm laønh, laøm nguoâi
giaän; leã ñeàn toäi, xaù toäi:
Propitiation
Laáy vôï leõ, vôï beù; soáng chung
ngoaøi hoân nhaân; tö hoân, tö
tình: Concubinage
155
Leõ ñöông nhieân, ñieàu coá
nhieân: Truism
Leõ thöôøng, löông tri: common
sense
Leà luaät luaân lyù: Moral discipline
Leà luaät (huaán chæ); Nguõ thö:
Torah
Leã 30 ngaøy (caàu hoàn 30 ngaøy
lieân tieáp): Gregorian masses
Leã an taùng, l.quy laêng, taùng
nghi: Funeral mass, exequial
mass, exequies
Leã baùch sinh; cuoäc taøn saùt:
Hecatomb
Leã baäc baùn keùp (xöa): Semi
doubles
Leã baäc thöôøng: Simple feast
Leã beû baùnh: Brake(-ing of) the
Bread
Leã buoäc: Feast of obligation
(precept)
Leã caùc ñaúng: All Souls Day
Leã Caùc Thaùnh Anh Haøi (28
thaùng 12): Childermas
Leã caàu cho ñoaøn daân (coäng
ñoaøn ñöôïc giao phoù trong coi
ñk 534): Mass for the people
Leã caàu hoàn: Requiem (Mass)
Leã Chö Thaùnh: All Saints
Leã coù nghi thöùc rieâng, ngoaïi
lòch: Votive Mass
Leã coá ñònh: immovable feast
Leã coäng ñoaøn: Community
Mass
Leã cung hieán (ñeàn thôø):
Encaenia
Leã cöôùi: Nuptial mass
Leã Daâng Chuùa Gieâsu trong
Ñeàn thaùnh (2-2):
Presentation of the Lord
Leã ñaïi trieàu (do ÑGH hoaëc GM
cöû haønh): Parochial Mass
Leã ñaïi trieàu (GM): Pontifical
Mass
Leã ñieån Al.: Alexandria rite
Leã ñieån GH: Church ritual
Leã ñieån Latinh: Latin rite
Leã ñieån Moâzaraùb (Taây ban
nha): Mozarabic rite
Leã ñieån Phaùp: Gallican rite
Leã ñieån Roâma (Taây phöông):
Roman rite
Leã ñieån Syri (GH chính thoáng
Syri, hoaëc GH thaùnh
Giacoâbeâ): Syriac rite
Leã ñieån thaùnh Ambroâsioâ
(Milano): Ambrosian rite
Leã ÑM daâng mình trong ñeàn
thôø (21-11): Presentation of
the Blessed Virgin Mary
Leã ñoïc: Low Mass
156
Leã ñoïc: Recited mass
Leã ñoä/pheùp, lòch söï: Polite(-
ness)
Leã ñoàng teá: Concelebrated
Mass
Leã Ñöùc Baø ñi vieáng (baø
EÂlisabeùt 31-5): Visitation of
our Lady
Leã gia mieän: Coronation
Leã Giaùng Sinh: Nativity of Our
Lord, Yule, Christmas
Leã gioã 30 ngaøy: Month's mind
Leã gioã ñaàu naêm: Liturgical
year's mind
Leã haùt (ñoái vôùi Low Mass Leã
ñoïc): High Mass
Leã hieån linh: Epiphany
Leã Hieän xuoáng: Pentecost
Leã hoäi; leã troïng: Feast
Leã hoân phoái: Nuptial Mass
Leã khoâng coá ñònh: Movable
feasts
Leã kính Chuùa Thaùnh Thaàn (leã
phuïc maøu ñoû, vaø daønh cho
luaät sö vaø thaåm phaùn cuõng
maëc saéc phuïc maøu ñoû): Red
Mass
Leã kính toøa thaùnh Pheâ-roâ
(22-2): Feast of Peter's Chair
Leã Kính tuyø yù: Votive mass
Leã Laù: Palm Sunday
Leã Laù (xöa): Yew Sunday
Leã leàu: Feast of Tabernacle
Leã maõo/muõ leã GM: Mitre
Leã Mình Maùu Thaùnh Chuùa
Kitoâ: Corpus Christi
Leã Misa tieáng Latinh (l. baèng
tieáng Latinh; 2. theo leã ñieån
Latinh cuûa thaùnh Pioâ V):
Latin Mass
Leã möøng; dòp/cuoäc lieân hoan:
Festivity
Leã neán (2-2): Candlemas
Leã nghi, nghi thöùc, phong
caùch giao teá, pheùp lòch söï:
Decorum
Leã ngoaïi lòch: Votive Mass
Leã Nguõ tuaàn, Hieän xuoáng:
Pentecost
Leã nhôù quy ñònh (theo phuïng
vuï chung): Obligatory
memorial
Leã nhôù tuøy yù: Optional
memorial
Leã nhôù; kyû nieäm, töôûng nhôù;
kinh hoài nieäm (kính nhôù
moät vò thaùnh khi daâng Leã
theo moät maãu leã khaùc):
Commemoration
Leã phaåm thaùnh theå (baùnh vaø
röôïu): Eucharistic Element(s)
157
Leã phaåm, leã vaät; taëng phaåm;
khoaûn daâng cuùng: Offerings
Leã phuïc, phaåm phuïc:
Vestment
Leã phuïc giaùo só: Canonicals
Leã phuïc phuïng vuï: Liturgical
garb (vestments)
Leã Phuïc sinh: Easter
Leã phuïc (Thaùnh Theå):
Eucharistic vestments
Leã quy: Canon of the Mass
Leã quy Roâma= Kinh Taï Ôn I:
Roman canon
Leã quy, kinh Taï Ôn:
Eucharistic prayer
Leã rieâng: Private Mass
Leã röûa; thanh luyeän:
Lustration
Leã saùm hoái (Do thaùi): Qippur
Leã sinh, chuù giuùp leã: Altar boy
Leã Sinh Nhaät: Nativity
Leã Soá meänh (Do thaùi): Purim
Leã taï toäi (Lv 4, 3): Sin-offering
Leã teá ca tuïng: Sacrifice of
Praise
Leã teá Trôøi: Sacrifice to Heaven
Leã thanh taåy Ñöùc Trinh Nöõ
Maria daâng Chuùa Gieâsu
trong ñeàn thaùnh (2-2):
 Purification of the Blessed
Virgin Mary
Leã Thaùnh Gioan Taåy Giaû bò
traûm quyeát (29-8):
Decollation of St. John
Leã thöôøng, leã ñoïc: Low mass
Leã toaøn thieâu; cuoäc taøn saùt:
Holocaust
Leã toång laõnh thieân thaàn
Micaen (29-9): Michael-mas
Leã trao quyeàn (vôùi nhaãn vaø
gaäy bieåu hieäu quyeàn GM):
Investiture with ring and
crosier/ staff
Leã tro, thöù tö-: Ash
Wednesday
Leã troïng theå (coù haùt caùc phaàn
cuûa phuïng vuï Thaùnh Leã):
High/ solemn mass
Leã truy ñieäu: Memorial service
Leã Truyeàn tin (25 thaùng 3):
Our Lady day, Marymas
Leã vaøng: Golden jubilee
Leã vaøng hoân nhaân: Golden
wedding
Leã vaät nguyeän öôùc: Votive gift
Leã vaät; baùnh leã: Host
Leã vôùi Mình Thaùnh ñaõ truyeàn
pheùp saün (thöù 6 Tuaàn
Thaùnh): Mass of the
presanctified
158
Leã Vöôït qua (Do thaùi): Pasch,
passover
Leã xong, haõy ra veà: Ite, missa
est
Leã (laøm pheùp) daàu: Chrism
Mass
Leä ñình luaät: Epikeia
Leä thuoäc, phuï thuoäc, tuøy
thuoäc: Dependence
Leä/phuï thuoäc: Subordination
Leäch laïc taû/höõu khuynh:
Left/right deviationism
Leäch laïc tình duïc, loaïn daâm:
Sexual perversion
Leâgioâ, Ñaïo binh ÑM: Legion of
Mary
Leân aùn, toá caùo, vaïch maët:
Denounce
Leân Nuùi Cameâloâ (Taùc phaåm
cuûa thaùnh Gioan Thaùnh Giaù):
Ascent of Mount Carmel
Leân trôøi, thaêng thieân (ÑK):
Ascension
Leänh ñình quyeàn giam giöõ:
Habeas corpus
Leänh thi haønh: Exsequatur
Leänh thi haønh (baûn aùn...);
chuaån nhieäm: Exequatur
Leänh truyeàn, huaán/meänh
leänh, chæ thò; leänh toøa:
Injunction
Leänh truyeàn, phaùp leänh, traùt:
Writ
Leàu, leàu taïm; nhaø taïm:
Tabernacle, tent
Lich söû cöùu ñoä: Salvation
history
Lòch Giulioâ (do Giulioâ Ceâsar
caûi bieân n. 46 tröôùc coâng
nguyeân): Julian calendar
Lòch Greâgoârioâ (do Ñ. Greâgoârioâ
XIII caûi caùch n. 1582, töùc laø
lòch chung hieän duøng):
Gregorian calendar
Lòch phuïng vuï: Ordo
Lòch söû: History
Lòch söû cuùu ñoä ñaëc bieät (It-ra-
en vaø GH): Special salvation
history
Lòch söû cöùu ñoä: Salvation
history, heilsgeschichte
Lòch söû cöùu ñoä chung (bao
goàm toaøn theå nhaân loaïi):
General salvation history
Lòch söû ñeä nhò luaät (caùc saùch
KT töø Ñnl ñeán 2V):
Deuteronomic History
Lòch söû thöïc hieäu: Effective
history
Lòch söû tính: Historicity
159
Lòch söû (pheâ bình) vaên theå,
phöông phaùp pheâ bình vaên
loaïi söû hoïc: Formgeschichte
Lòch thieân vaên; con phuø du:
Ephemeris(-rides)
Lieân Anh giaùo: Pan-
Anglicanism
Lieân baûn vò, lieân ngoâi vò:
Interpersonal
Lieân bang ñan vieän Studios
(Byzantinoâ); Doøng Studita
(Coâng giaùo): Studites
Lieân can, l.luïy; haøm yù, nguï yù,
tieàm yùù: Implication
Lieân chaâu luaän: Sorites
Lieân Ñoaøn (Coâng giaùo ôû Myõ):
Network
Lieân ñôùi tính trong nhaân loaïi:
Unity of mankind
Lieân ñôùi, caû taäp theå: In
solidum
Lieân giaùo hoäi: Inter-Church
Lieân giaùo phaùi:
Interdenominational
Lieân hieäp Anh giaùo:
Anglicanism Communion
Lieân Hieäp caùc Hoäi Ñoàng Giaùm
Muïc Chaâu AÙ: FABC
Lieân hieäp caùc Hoäi ñoàng Giaùm
muïc Chaâu Myõ Latinh:
CELAM
Lieân Hoài giaùo: Panislamism
Lieân keát tö töôûng, lieân töôûng:
Association of ideas
Lieân khoa, lieân ngaønh:
Interdisciplinary
Lieân minh Hieäp hoäi:
Federation of Institutes
Lieân minh thaùnh (giöõa AÙo
quoác, Nga vaø Phoå quoác, naêm
1815): Holy Alliance
Lieân phuïng hoäi:
Archconfraternity
Lieân theå khoâng-thôøi gian,
khoâng gian boán chieàu (trong
ñoù thôøi gian laø chieàu kích
thöù tö): Space-time
continuum
Lieân theå (taäp hôïp caùc yeáu toá
ñoàng nhaát): Continuum
Lieân tín phaùi, lieân giaùo hoäi:
Interconfessional
Lieân toân boä laïc (chung quanh
moät nôi thôø töï (mieáu), linh
thieâng: Amphictyony
Lieân tröôøng: Inter-school
Lieân töø phaân lieät: Disjuntive
conjunction
Lieân töôûng töï do: Free
association
Lieân/quan heä; giao teá; heä toäc,
thaân toäc, hoï haøng; keå laïi,
160
trình thuaät, töôøng thuaät:
Relation
Lieät truyeän caùc thaùnh:
Menology(-ion)
Lieäu phaùp taâm lyù:
Psychotherapy
Linh aûnh (aûnh töôïng ÑM laøm
pheùp laï, Paris, Catherine
Laboureù, n. 1830):
Miraculous Medal
Linh caûm; vieãn caûm, thaàn giao
caùch caûm: Telepathy
Linh daâm, linh kyõ: Sacred
prostitution
Linh ñaïo, loái soáng thieâng
lieâng; tu ñöùc hoïc; tröôøng
phaùi tu ñöùc: Spirituality
Linh ñaïo kitoâ: Christian
spirituality
Linh hoàn GH (Thaùnh Linh):
Soul of the Church
Linh hoàn; tinh thaàn, taâm hoàn;
vong linh; coát loõi: Anima,
soul
Linh hoàn nôi luyeän nguïc:
Holy souls/ poor souls
Linh höôùng: Direction of
conscience, spiritual
direction
Linh khaûi: Hierophany
Linh khí theá giôùi, hoàn vuõ truï
(söùc naêng ñoäng ñieàu keát söï
vaät trong vuõ truï): World soul
Linh muïc: Priest
Linh muïc coâng nhaân: Worker
priest
Linh muïc Doøng Traéng (thöøa
sai beân Chaâu Phi): White
Fathers
Linh muïc ñoaøn: Presbyterium
Linh muïc giaùm sôû (coù traùch
nhieäm veà moät thaùnh ñöôøng
khoâng phaûi laø nhaø thôø xöù
ñaïo): Rector of the church
Linh muïc hoaëc GM chuaån giaùo
phaän: Exarch
Linh muïc Hoäi Thöøa sai thaùnh
Phaoloâ (do I.T. Hecker saùng
laäp n. 1858): Paulists
Linh muïc phoù xöù, cha phoù (ñk
545tt): Parochial vicar
Linh muïc phuï taù: Vicar
Linh muïc quaûn haït, LM nieân
tröôûng: Archpriest
Linh muïc quaûn haït, nieân
tröôûng, toång LM; chuû nhieäm
khoa, khoa tröôûng: Dean
Linh Thao (tónh taâm, caám
phoøng): Spiritual Exercises
Linh thaàn; thieân taøi :Genie(-
ius, -ii)
161
Linh tính, l.caûm, caûm thaáy
tröôùc: Premonition
Linh trôï (= linh höôùng):
Spiritual aid
Linh öùng nguyeân vaên, l. ö.
ngoân töï (töøng chöõ): Verbal
inspiration
Linh öùng, thaàn höùng: Inspire
Lónh hoäi, nhaän thöùc, hieåu bieát;
thoâng caûm; bao haøm, noäi
haøm: Comprehension
Lo aâu, öu tö, boái roái, baên
khoaên: Anxiety (anxious)
Lo laéng, quan taâm, aân caàn:
Solicitude(-ousness)
Lo ngaïi, e sôï, kinh haõi (vì
traùch nhieäm): Dread
Lo sôï, thoáng khoå, khoå naõo, cöïc
hình: Anguish
Loø hoûa thieâu: Crematory
Loø löûa, l.suôûi; Phong traøo
Foâcoâlareâ (n 1943): Focolare
Loø söôûi; bình söôûi tay (bình
caàu chöùa nöôùc noùng ñeå linh
muïc söôûi tay khi laøm leã):
Calefactory
Loõa loà, khoûa thaân: Naked
Loaøi ngöôøi, nhaân loaïi: Human
race
Loaøi vaät thanh saïch (St 7,2):
Clean animals
Loaïi, gioáng loaøi; hình saéc
(Thaùnh Theå hình baùnh vaø
hình röôïu): Species
Loaïi, haïng, khoái; phaïm truø:
Category
Loaïi boû, töø boû: Discard
Loaïi suy ñöùc tin (tính chaát
töông hôïp trong toaøn boä noäi
dung caùc chaân lyù ñöùc tin):
Analogy of faith
Loaïi suy höõu theå: Analogy of
being
Loaïi suy töông tyû: Analogy of
proportionality, analogia
proportionis
Loaïi suy tyû leä: Analogy of
proportionality
Loaïi suy yù qui/thuoäc tính:
Analogy of attribution
Loaïi suy/tyû; töông töï: Analogy,
analogia
Loaïi tröø, khai tröø, sa thaûi; taåy
chay, truaát quyeàn: Exclusion
Loaïi (boû, tröø) ra; tröø khöû; taåy
saïch: Eliminate(-ion, -ory)
Loan baùo, coâng boá:
Announce(-ment),
proclaimation
Loan baùo, söù ñieäp; noäi duïng cô
baûn cuûa Tin Möøng: Kerygma
162
Loaïn daâm: Sexual perversion,
sodomy
Loaïn daâm haäu moân (vôùi thieáu
nieân): Pederasty
Loaïn daâm töû thi: Necrophilia
Loaïn daâm vôùi treû em:
Pedophilia
Loaïn luaân: Incest
Loaïn taâm boä toäc: Ethnic(-al)
psychosis
Long troïng: Solemnity
Loøng Abraham, nôi cöïc laïc:
Abraham's Bosom
Loøng bieát ôn, tri aân: Gratitude
Loøng ñaïo ñöùc bình daân:
Popular religiosity
Loøng ham muoán, theøm muoán:
Appetence
Loøng moä ñaïo, suøng tín, ñaïo
ñöùc; hieáu thaûo: Piety
Loøng nhaø thôø: Nave
Loøng nhaân, toát, khoan dung;
haûo/töø taâm, thaùi ñoä roäng
löôïng: Benevolence
Loøng suøng ñaïo, suøng kính, soát
saéng: Devotion, piety
Loøng thöông, traéc aån:
Compassion(-ate)
Loøng tin vaøo Thieân Chuùa Ba
Ngoâi; hoïc thuyeát veà Tam Vò:
Trinitarianism
Loøng toát, töû teá, aân caàn; loaïi,
gioáng: Kind
Loøng trung thaønh: Fealty
Loøng yeâu nöôùc, aùi quoác yeâu
nöôùc, aùi quoác: Patriotism
Loã hoång, choã troáng; ñoaïn
khuyeát, ñieåm thieáu soùt:
Lacuna
Loâ, môù, ñaùm; vaän soá; soá phaän,
thaân phaän: Lot
Loä ñoaïn Sa-baùt (quaõng ñöôøng
ñöôïc pheùp ñi trong ngaøy Sa-
baùt): Sabbath's journey
Loâgíc suy dieãn: Deductive
logic
Loâgíc; loâgíc hoïc, luaän lyù hoïc:
Logic
Loãi cuù phaùp, l.ngöõ ph.:
Solecism
Loãi thieáu soùt: Sin of omission
Loái cö xöû ngay thaúng: Fair
play
Loái dieãn ñaït ngaén goïn:
Laconism
Loái giaûi thích baùm saùt vaên töï,
theo nghóa töøng chöõ:
Literalism
Loái giaûi thích Kinh Thaùnh
theo yù nghóa bí nhieäm; tình
traïng taâm hoàn höôùng tôùi
163
möùc chieâm nieäm thaàn
nghieäm: Anagogy(-ical)
Loái noùi goàm haøm: Inclusive
language
Loái soáng ñan vieän, aån tu:
Monasticism
Loái soáng voâ thaàn, voâ thaàn
thöïc teá/tieãn: Practical
atheism
Loái suøng moä taân thôøi (tk 14):
Devotio Moderna
Loái vieát baèng maät öôùc, maät
kyù: Cryptography
Loãi/quaù thôøi, pheá huû, heát thích
duïng: Desuetude
Loäng laãy, huy hoaøng, traùng leä,
nguy nga: Magnificence,
splendor, brilliance
Loät aùo tu, traû veà ñôøi, truïc xuaát
(khoûi nhaø tu); boû aùo tu só/
nhaø tu, hoaøn tuïc: Unfrock
Loät khaên baøn thôø: Stripping of
the altar
Loät/töôùc boû, töï huûy, hö vò hoùa:
Kenosis
Lôø ñi, æm ñi, laøm nhö khoâng
bieát ñeán; khoâng ñeå yù, ñ.taâm
ñeán, coi nhö khoâng coù:
Ignore
Lôøi baøn, chuù thích/giaûi: Gloss
Lôøi caûnh caùo, khuyeán caùo,
khuyeân baûo: Admonition
Lôøi caùo phoù, ai tín; soå töû/tang;
thuoäc ng. cheát: Obituary
Lôøi caàu nguyeän, lôøi kinh:
Prayer
Lôøi Chuùa: Verbum Dei
Lôøi chuùc laønh (thaùnh
Phanxicoâ soaïn n. 1224, vaø
ngaøy nay ñoïc thaáy ôû trong
Saùch leã Roâma, phaàn Coâng
thöùc ban pheùp laønh cuoái leã,
soá 10: Seraphic blessing
Lôøi ñöùc tin, tín ngoân: Verbum
fidei
Lôøi haït gioáng: Loùgos
spermatikoâs
Lôøi hoaëc ñoaïn trích daãn; thôøi
giaù: Quotation
Lôøi hoài nieäm, hoài töôûng:
Verbum rememorativum
Lôøi höùa; höùa heïn: Promise
Lôøi höùa hoân nhaân khaùc ñaïo
(baûo ñaûm seõ giaùo duïc con
caùi trong ñöùc tin coâng giaùo):
Cautiones
Lôøi höùa röûa toäi/khi chòu pheùp
röûa: Baptismal vows/
promises
Lôøi khai, chöùng côù, chöùng töø,
baèng chöùng: Testimony
164
Lôøi khaán, lôøi theà; tuyeân
khaán/theä, yù kieán/quyeát;
nguyeän öôùc/voïng (ñk 1191):
Vow, votum
Lôøi khaán khoù ngheøo: Vow of
poverty
Lôøi khaán taïm (ñk 655):
Temporary vow/profesion
Lôøi khaán toøng vaät (ñk 1192
§3): Real vow
Lôøi khaán troïn (ñôøi): Perpetual
vows
Lôøi khaán tu trì: Religious vows
Lôøi khen ngôïi, taùn tuïng:
Encomium
Lôøi khoâng xaùc theå, voâ theå:
Loùgos aùsarkos
Lôøi khuyeân hoaøn haûo/ thieän
(khoù ngheøo, khieát tònh, vaâng
lôøi): Counsels of perfection
Lôøi khuyeân Phuùc AÂm:
Evangelical counsel
Lôøi laøm baèng, chöùng ngoân (coù
söùc laøm chöùng): Dicta
probantia
Lôøi nguyeän chuû toïa, chuû teá:
Presidential prayers
Lôøi nguyeän cung hieán, kinh
truyeàn pheùp: Consecratory
prayer
Lôøi nguyeän giaùo daân: General
intercessions
Lôøi nguyeän hieán daâng:
Eucharistic oblation
Lôøi nguyeän hieäp leã:
Postcommunion
Lôøi nguyeän ngaén (moät caâu):
Ejaculatory prayer
Lôøi nguyeän tieán leã: Prayer
over the gifts
Lôøi nguyeän tín höõu; lôøi caàu
nguyeän cho moïi ngöôøi (thöù
saùu Tuaàn Thaùnh): Prayer of
the Faithful/General
Intercessions
Lôøi noùi nöôùc ñoâi, laäp lôø; chôi
chöõ: Equivoke(-que)
Lôøi noùi, ngoân töø cuûa ÑK:
Logion
Lôøi quaû quyeát, phaùt bieåu; aùn
quyeát; chaâm ngoân: Dictum
Lôøi saám Ñelphi; bí hieåm, khoù
hieåu: Delphic
Lôøi saám, lôøi tieân tri: Oracle
Lôøi söï soáng (1Ga 1, 1): Word
of life
Lôøi TC: Word of God
Lôøi than traùch, ta thaùn ca
(phuïng vuï thöù 6 Tuaàn
Thaùnh): Improperia
Lôøi than vaõn, ai oaùn: Jeremiad
165
Lôøi thaät: Loùgos aleâtheùs
Lôøi theà baùc/ y só (chu toaøn boån
phaän chöõa trò cuûa mình):
Hippocratic oath
Lôøi theà höùa: Promisory oath
Lôøi theà, theä öôùc; tuyeân theä (ñk
1199): Oath
Lôøi thoát ra; lôøi nguyeän ngaén;
phoùng tinh: Ejaculation
Lôøi tieân löôïng: Verbum
prognosticum
Lôøi trình/minh thuaät: Verbum
demonstrativum
Lôøi trong xaùc theå, taïi theå:
Loùgos eùnsarkos
Lôøi töïa, l. noùi ñaàu: Foreword,
preface
Lôøi töïa, phaàn giôùi thieäu/toång
luaän: Prolegomenon
Lôøi töïa Marcion (cuûa phaùi
Marcion giôùi thieäu caùc thö
thaùnh Phaoloâ): Marcionite
prologues
Lôøi, ngoân töø; Ngoâi Lôøi: Verbum
Lôøi, ngoân töø; trí nieäm; giaùo
huaán; söï vieäc, bieán coá; Ngoâi
Lôøi: Word, Loùgos
Lôïi ích hoaëc ñaëc quyeàn cuûa
ñöùc tin (ñk 1150): Favor
fidei
Lôïi ích; lôïi loäc; lôïi ñieåm; moùn
trôï caáp, caáp phí; ñaëc hueä;
ñaëc quyeàn: Benefit
Lôïi ích; lôïi nhuaän: Profit
Lôïi khí ñaëc tuyeån (Ta choïn Cv
9, 15): Chosen vessels
Lôøi/loái noùi quanh co:
Circumlocution
Lôïi ích, caù nhaân, töï lôïi: Self-
interest
Lôïi töùc; thu nhaäp: Revenue
Lôùn; tröôûng thaønh; chuyeân ñeà;
ñaïi tieàn ñeà: Major
Lôùp döôùi, neàn moùng, cô sôû,
taàng neàn; theå neàn; cô höõu
theå: Substratum(-ta)
Lôùp hoaëc moân döï bò; kieán
thöùc cô sôû: Propaedeutics
Luaân hoài, ñaàu thai laïi; di cö, di
truù: Transmigration of souls,
migration of souls, samsaøra,
reincarnation, gati, cycle of
existencs metempsychosis
Luaân lyù, ñaïo ñöùc, ñaïo nghóa;
ñaïo nghóa; ñöùc haïnh:
Morality
Luaân lyù/ñaïo ñöùc hoïc y khoa:
Medical ethics
Luaân lyù/ñaïo ñöùc nghieâm khaéc,
ngghieâm nhaët: Rigorism
166
Luaân lyù khaùch quan: Objective
morality
Luaân lyù tình huoáng: Situation
ethics
Luaân lyù töï laäp (caù nhaân töï
chuû, khoâng phuï thuoäc vaøo
moät ai, keå caû TC):
Autonomous morality
Luaân thöôøng ñaïo lyù, ñaïo
nghóa: Morals
Luaän aùn; luaän vaên; nghò luaän,
baøn luaän: Dissertation
Luaän chieán, buùt chieán, tranh
luaän; bieän luaän: Polemic
Luaän traøo choáng naõo traïng
taân thôøi: Antimodernism
Luaät: Law, rule, regulation, lex,
jus, ius, nomos
Luaät baõi hieäu: Invalidating law
Luaät baõi naêng: Incapacitating
law
Luaät baùo oaùn/phuïc (maét ñeàn
maét, raêng ñeàn raêng): Lex
talionis
Luaät baùo phuïc: Law of retaliation
Luaät caên baûn: Lex fundamentalis
Luaät chung, phoå quaùt (cho
toaøn theå GH): Universal law
Luaät doøng: Religious rule
Luaät ñaïi tröøng («ñaùng gheùt»
caàn phaûi ñöôïc giaûi thích
theo nghóa heïp): Odious law
Luaät GH: Ecclesiastical law
Luaät haèng höõu, thieân luaät:
Eternal law
Luaät hoä, luaät daân söï, daân luaät:
Civil law
Luaät leä, giôùi luaät: Code
Luaät leä ñòa phöông; noäi quy
(cuûa moät hoäi ñoaøn, toå chöùc,
vv): Bylaw
Luaät luaân lyù: Moral law
Luaät maïc khaûi, thaàn luaät:
Revealed law
Luaät Moâseâ: Mosaic Law
Luaät só: Doctor of the law
Luaät sö: Lawyer
Luaät taàn soá: Frequency law
Luaät taäp tuïc, leä phaùp:
Common law
Luaät thaùnh thieän (Lv 17-26):
Code of holiness
Luaät Thieân Chuùa: Divine law
Luaät tieäm tieán (luaân lyù):
Graduality law
Luaät toøng nhaân: Personal law
Luaät töï nhieân: Law of nature,
Luaät vónh cöûu: Eternal law
167
Luùc nguy töû: In periculo
mortis, dying
Luùc TC thi aân: Accepted time
Luïc ñòa da ñen (Chaâu Phi):
Dark continent
Luïc nhaät trình thuaät (veà coâng
cuoäc saùng taïo trong 6 ngaøy
taùc phaåm cuûa thaùnh
Ambroâsioâ): Hexa(h)emeron
Luïc thö (St-Gs): Hexateuch
Lu-ca, Lc: Luke
Luyeán thaàn, thaàn Seraphim:
Seraph(-im)
Luyeän ñaïo, ñöôøng/g. ñoaïn
thanh luyeän: Purgative way
Luyeän nguïc: Purgatory
Löõ khaùch, khaùch haønh höông:
Pilgrim
Löøa doái vì thieän yù: Pious fraud
Löøa ñaûo, gian laän: Fraud
Löûa, hoûa: Fire
Löûa hoûa nguïc: Fire of hell
Löûa luyeän nguïc: Fire of
purgatory
Löïa choïn: Opt(-ion)
Löôïc ñoà, sô ñoà: Schema,
diagram, plan
Löôøi bieáng, ueå oaûi: Sloth
Löôùi, baãy, xieàng xích, phieàn
naõo: Toils
Löôùi saét (toøa giaûi toäi), tuôøng
chaán song (noäi caám/vi): Grille
Löông daân: Pagan
Löông daân; daân ngoaïi (khoâng
Do thaùi): Gentile
Löông daân; voâ tín ngöôõng;
khoâng trung thaønh, baát
trung, boäi baïc: Infidel(-ity)
Löông höu, höu boång; tieàn trôï
caáp; khaùch saïn nhoû, quaùn
troï: Pension
Löông naêng (khaû naêng hieåu
bieát caùc nguyeân taéc luaân lyù
cô baûn): Synd(t)eresis
Löông taâm: (Moral) conscience
Löông taâm aùy naùy: Bad
conscience
Löông taâm bình yeân: Good
conscience
Löông taâm boái roái: Scrupulous
conscience
Löông taâm hoaøi nghi:
Doubtful conscience
Löông taâm lôi loûng, phoùng
thöù: Lax conscience
Löông taâm löôõng löï, luùng
tuùng: Perplexed conscience
Löông taâm ngay thaúng:
Correct conscience
Löông taâm phoùng thöù, lôi
loûng: Lax conscience
168
Löông taâm sai laàm, sai leäch:
Erroneous conscience
Löông thieän, chaân thaät:
Honest(-y)
Löông thöïc, thöïc phaåm; cung
caáp, tieáp lieäu: Alimentation
Löông thöïc (cuûa aên) haèng
ngaøy: Daily bread, provision
Löông (boång), tieàn coâng, moùn
thuø lao: Emolument
Löôøng nònh, laáy loøng: Captatio
benevolentiae
Löôõng giôùi tính: Bisexual
Löôõng giôùi tính nam (nam
daïng nöõ): Androgyny(-nous)
Löôõng hình tính: Dimorphism
Löôõng taïi (hieän dieän moät luùc ôû
hai nôi): Bilocation
Löôõng theá/khaån traïng luaân lyù
(caàn töùc thôøi laáy phaùn ñoaùn
luaân lyù giöõa hai phía xem ra
ñeàu chính ñaùng hoaëc ngöôïc
laïi, ñeå haønh ñoäng): Moral
dilemma/emergency
Löôõng tính; aùi nam aùi nöõ;
ñoàng tính luyeán aùi:
Hermaphrodite
Löôõng yù, coù hai nghóa; toái
nghóa: Amphibo(lo)gy
Löôïng töû; ñònh löôïng:
Quantum
Löu ñaøy, phaùt löu; truaát quyeàn:
Ostracism, exile, expel
Löu ñoäng: Itinerant(-ancy)
Löu giöõ Mình Thaùnh:
Reservation of the Eucharist
Löu giöõ; deø daët; daønh rieâng;
bieät cheá, bieät haïn:
Reservation
Löu truyeàn, truyeàn thoáng;
truyeàn thuyeát: Tradition
Ly giaùo/khai (ñk 751): Schism
Ly hoân, ly dò (ñk 1141); taùch
ra, taùch rôøi: Divorce
Ly khai: Schism
Ly khai Ñoâng Taây (n. 1054):
Eastern schism
Ly khai Taây phöông (1378-
1417): Western schism
Ly khai, phaân ly, taùch lìa:
Secession, schismatic
Ly taâm: Centrifugal
Ly thaân: Divorce from bed and
board, marital separation
Lyù chöùng chuû yù (ñoïc thaáy
trong traät töï vaän haønh cuûa
vaïn vaät moät caùch minh
chöùng TC hieän höõu):
Argument from design
Lyù chöùng cöùu caùnh (cuûa vuõ
truï minh chöùng laø TC hieän
höõu): Teleological argument
169
Lyù chöùng duy taát yeáu:
Argument of necessity
Lyù chöùng hoài nghieäm:
Warrant, retroductive
Lyù chöùng höõu theå hoïc (th.
Anselmoâ khaùi nieäm "TC" ñoøi
hoûi "phaûi coù TC"; baèng
chöùng tieân thieân):
Ontological argument
Lyù chöùng vuõ truï luaän:
Cosmological argument
Lyù chöùng/leõ; luaän chöùng:
Argument
Lyù do: Reason
Lyù do tuøy nghi, lyù chöùng
thoâng leä, leõ thöôøng:
Argument of convenience
Lyù do; söï nghieäp: Cause
Lyù lòch: Curriculum vitae,
reùsumeù
Lyù luaän, suy luaän/lyù:
Ratiocinate
Lyù luaän voøng vo: Circular
argument
Lyù luaän; luaän trình coù cô sôû; lyù
do caên baûn; boá töû teá phuïc
(aùp ngöïc thöôïng teá Do thaùi
giaùo); aùo leã (GM Ñöùc):
Rationale
Lyù thuyeát: Theory
Lyù thuyeát vaø thöïc haønh ñi ñoâi
vôùi nhau, tri haønh nhaát
trí/ñoàng haønh: Unity of
practice and theory
Lyù tính hoùa; hôïp lyù hoùa; vieän
lyù: Rationalization
Lyù tính kyõ trò: Technocratic
rationality
Lyù tính; hôïp lyù, hôïp leõ:
Rationality
Lyù trí: Ratio
Lyù trí hoùa: Intellectualization
Lyù trí, lyù tính; lyù luaän; lyù do; lyù
leõ: Reason
Lyù töôûng; maãu möïc (Platoâ);
duy taâm: Ideal

170
 M coâng nhieân): Private
Ma nhaäp: Demonic possession
Ma quyû: Evil one, demon
Ma thuaät, yeâu thuaät, pheùp phuø
thuûy; söùc quyeán ruõ, meâ
hoaëc: Witchcraft, Magic
Ma tuyù, tính luaân lyù cuûa vieäc
duøng: Morality of drug abuse
Ma/yeâu thuaät; tin vaøo/suøng baùi
quyû ma: Diabolism
Ma vöông: Maøra
Maû toâ voâi (giaû hình Mt 23, 27):
Whited sepulchre
Maïc khaûi: Revelation,
apocalypse
Maïc khaûi caàn thieát: Necessary
revelation
Maïc khaûi coâng nhieân (chính
thöùc): Public revelation
Maïc khaûi ñaëc bieät (Do thaùi-
Kitoâ): Special revelation
Maïc khaûi minh xaùc, chính
thöùc: Formal revelation
Maïc khaûi phoå quaùt (qua löông
taâm vaø vuõ truï): General
revelation
Maïc khaûi rieâng tö (cho moät
ngöôøi, khaùc vôùi maïc khaûi
171
revelation
Maïc khaûi sieâu nhieân:
Supernatural revelation
Maïc khaûi sô thuûy (trong ñòa
ñaøng cho loaøi ngöôøi sô thôøi):
Primitive revelation
Maïc khaûi tröôøng lieân:
Continued revelation
Maïc khaûi töï nhieân: Natural
revelation
Maïc khaûi; saùch Khaûi huyeàn,
Kh: Apocalypse
Ma-ca-beâ, 1Mcb, 2Mcb (3Mcb
vaø 4Mcb laø nguïy thö):
Maccabees
Maùc-coâ nguyeân sô (sô thaûo
baûn giaû ñònh cuûa Phuùc AÂm
Maùc-coâ): Urmarcus
Maùc-coâ, Mc: Mark
Mai taùng, choân caát (trong moà);
choân vuøi: Entomb, bury
Maõi daâm: Prostitution
Maùi toùc, môù toùc: Lock
Maïi thaùnh (ñk 149, 188,
1380), buoân thaàn baùn
thaùnh: Simony
Ma-la-khi, Ml: Malachi
Maøn Ñeàn thôø (Gieârusalem):
Veil of Temple
Maøn haäu caûnh (treo phía sau
baøn thôø): Do(r)ssal
Maøng trinh, xöû nöõ; oâng tô baø
nguyeät: Hymen
Maùng aên: Crib
Maùng aên/coû; hang ñaù Giaùng
sinh; nhaø giöõ treû: Creøche,
manger
Mang/thuoäc teân phuï toäc (hoï
cha/noäi): Patronymic
Maûnh, khuùc, ñoaïn, maãu:
Fragment(-um)
Maùnh khoùe, xaûo quyeät: Crafty
Maïnh meõ, maõnh lieät, ñaày sinh
löïc, nghò löïc: Energetic
Man-na: Manna
Maïo nhaäp, theâm vaên; noäi suy:
Interpolation
Maria: Mary
Ma-scô-va: Third Rome
Maùt-theâu, Mt: Matthew
Maùt-thi-a: Matthias
Maøu ñen; da ñen; ñen toái:
Black
Maøu môõ, phì nhieâu; maén con,
sinh saûn nhieàu; khaû naêng
sinh saûn: Fecundity, fertility
Maùu: Blood
Maùu Giao Öôùc: Blood of the
Covenant
172
Maùu hy teá: Sacrificial blood
Maùy cheùm: Guillotine
Maëc, khoaùc; trao phoù, phuù ban:
Endue
Maëc aùo nhaëm vaø raéc tro (noùi
leân loøng saùm hoái): Sackcloth
and ashes
Maëc caûm bò ngöôïc ñaõi:
Persecution complex
Maëc caûm Ôñíp: Oedipus
complex
Maëc caûm toäi loãi: Culpable/
guilt complex,
Maëc caûm töï ti: Inferiority
complex
Maëc caûm töï toân: Superiority
complex
Maëc nhieân, ngaàm aån, tieàm aån:
Implicit
Maët baøn thôø; baøn: Mensa
Maët ñaát, saøn ñaát; khoaûng/baõi
ñaát; ñaùy, neàn; lyù do, caên
nguyeân; cô sôû; caên cöù vaøo,
döïa vaøo, ñaët cô sôû: Ground
Maët nguyeät: Luna (lunette)
Maët nhaät, haøo quang:
Monstrance
Maët nhaät, haøo quang (Mình
Thaùnh Chuùa): Ostensory(-
ium)
Maët; toân nhan; dung nhan:
Face
Maàm baát hoøa, côù caõi coï: Apple
of discord
Maàm, moäng, phoâi; caên
nguyeân, maàm moáng; beänh
caên, vi truøng: Germ
Maát khaû naêng ngoân ngöõ:
Aphasia
Maát lieân tuïc cuù phaùp:
Anacoluthon
Maát nghò löïc, thaát chí: Abulia
Maát trí: Insanity
Maát tröông löïc: Atony
Maät hoäi thoâng thöôøng, baát
thöôøng: ordinary/
extraordinary consistory
Maät Hoäi (hoàng y ñk 353); hoäi
nghò toân giaùo (kitoâ):
Consistory
Maät nghò hoàng y (ñeå baàu
ÑGH): Conclave
Maâu thuaãn: Contradiction
Maàu nhieäm; huyeàn nhieäm;
huyeàn bí: Mystery,
mysterium
Maàu nhieäm hoân öôùc: Nuptial
mystery (=baptism)
Maàu nhieäm khuûng khieáp:
Mysterium tremendum
173
Maàu nhieäm maân coâi: Mystery
of the Rosary
Maàu nhieäm söï döõ: Mystery of
evil
Maàu nhieäm toäi aùc (2Ts 2,7):
Mystery of iniquity
Maàu nhieäm vöôït qua: Paschal
mystery
Maãu quoác: Parent state
Maãu Taâm Voâ Nhieãm (Ñöùc
Meï): Immaculate Heart
Maãu, kieåu, khuoân; göông maãu;
moâ phaïm: Exemplar, model
Meï, maãu: Mother
Meï beà treân: Mother Superior
Meï chí thaùnh: Alma Mater
Meï ñoäc thaân (khoâng keát hoân):
Unmarried mother
Meï Hoäi Thaùnh: Mother of the
Church
Meï TC: Mother of God,
Deipara, Theotokos
Meï/maù ñôõ ñaàu: Godmother
Men: Leaven
Men-ki-xeâ-ñeâ: Melchizedek
Meâ aên uoáng: Gluttony
Meâ hoaëc, quyeán ruõ:
Fascinate(-ion)
Meâ tín (gaàn gioáng nhö boùi
toaùn): Vain observance
Meâ tín, dò ñoan: Superstition
Meàm deûo, deã uoán; co daõn; deã
thích öùng, linh ñoäng:
Flexibility
Meânh moâng, bao la, voâ bieân:
Immensity, vastness
Meänh ñeà; ñeà nghò, ñeà xuaát;
vaán ñeà; ñònh ñeà; ñeà cöû:
Proposition
Meänh ñeà; öôùc ñieàu, öôùc khoaûn:
Clause
Meänh leänh, chæ thò, quy ñònh;
ñôn thuoác; thôøi hieäu (ñk
197tt): Prescription, precept
Meänh leänh: Command
Meänh leänh döùt khoaùt:
Categorical imperative
Meänh leänh; böùc cheá, cöôõng
cheá; ñoïc chính taû: Dictate
Meänh leänh ñöùc aùi: Precepts of
charity
Meâsia: Messiah
Mæa mai, chaâm bieám: Ironic(-
ical), irony
Mi-ca-en: Michael
Mieàn Thaäp Tænh: Decapolis
Mieàn trung löôõng haø (xöù Irak
ngaøy nay, naèm giöõa hai con
soâng Tigre [Tigris Dajla] vaø
Euphrate [Euphrates Al
Furaõt]): Mesopotamia
174
Mieãn chuaån: Dispensation
Mieãn chuaån theå thöùc giaùo luaät:
Dispensation from the
canonical form
Mieãn dòch hoïc: Immunology
Mieãn giaûi chöùc vuï: Functional
dispensation
Mieãn tha; mieãn tröø:
Exonerate(-tion)
Mieãn tröø (ñk 591); chuaån
mieãn (ñk 1548): Exempt
Mieàn, vuøng: Region
Mieáng vaûi ngöïc (thoøng xuoáng
töø coå aùo giaùo só, quan toøa,
luaät sö, giaùo sö): Rabat
Mieäng maùng xoái (coù taïc hình
ngöôøi hoaëc thuù vaät kyø cuïc):
Gargoyle
Mieâu taû linh hoaït, hoaït taû:
Hypotyposis
Mieáu, ñeàn thôø: Fanum, temple
Mi-kha, Mk: Micah or Micheas
Minh baïch, döùt khoaùt: Formal
certitude
Minh chöùng; bieåu loä; bieåu
tình; tröng baøy:
Demonstrate(-ation)
Minh ñaïo, ñöôøng/giai ñoaïn
giaùc ngoä, baäc ñöùc chieáu:
Illuminative way
Minh giaùo: Apologetics
Minh hoïa, minh trình; thí duï:
Illustration
Minh kieán, m. tri, m. ñoaùn, m.
ñaït, thaáu suoát; saùng suoát:
Clairvoyance
Minh maãn, khoâng ngoan, saéc
saûo: Sagacious
Minh nhieân, roõ raøng: Explicit
Minh thaàn, thaàn phaåm
Keârubim: Cherub(-im)
Mình Thaùnh Chuùa, Thaùnh
Theå: Body of Christ, Blessed
Sacrament
Mong manh, yeáu ôùt, sô saøi:
Slight
Mong moûi, khaùt khao, ao öôùc,
kyø voïng: Yearning
Moûng manh, deã vôõ; yeáu ôùt:
Fragile(-ility)
Moâ daïng traùch nhieäm luaân lyù
(hoïc thuyeát cuûa J. Finnis vaø
G. Grisez): Modes of
responsibility (morality)
Moâ hình, khuoân/ kieåu maãu:
Pattern
Moâ phaïm, maãu möïc; neân
göông: Exemplary
Moâ phaïm hoïc thuyeát (ÑK cöùu
chuoäc baèng caùch soáng neâu
göông): Exemplarism
Moâ phoûng, baét chöôùc: Mime
175
Moâ thöùc baûn theå: Forma
substantialis
Moâ thöùc röûa toäi: Baptismal
form
Moâ thöùc tuøy theå: Forma
accidentalis
Moâ thöùc; coâng thöùc: Forma,
form
Moà coâi: Orphan
Moà ñaù; quaùch: Sarcophagus
Moå daï con: Caesarean/ cesarian
Moà, moä, maû: Tomb, grave
Moä, phaàn moä; choã hoång ñöïng
ñaù thaùnh (ôû giöõa baøn thôø):
Sepulchre(-cher)
Moä chí, vaên bia: Epitaph, stele,
tombstone, gravestone,
headstone
Moä ñaïo phaùi; suøng tín:
Pietism
Moä Thaùnh Pheâroâ: Confession
of St. Peter
Moä Thaùnh (Chuùa Gieâsu): Holy
Sepulchre(-cher)
Moâ/hình chaát thuyeát (Aristoát):
Hylomorphism
Moäc suøng, thôø töôïng goã:
Xylolatria
Moâi tröôøng, caûnh traïng; moâi
sinh: Environment
Moái keát; quan/lieân heä: Nexus
Moái lieân heä soáng: Life-relation
Moái lieân keát saâu saéc: Elective
affinity
Moái quan taâm cô baûn:
Ultimate concern
Moái raøng buoäc: Bond
Moân ñoà Chuùa yeâu (Ga 13, 23):
Beloved disciple
Moân ñoà môùi, tín ñoà môùi, ng.
môùi gia nhaäp, taân toøng (Do
thaùi): Proselyte
Moân ñoà/ñeä, ñoà ñeä, hoïc troø:
Disciple
Moân hoïc: Academic subject
Moân phaùi do thaùi soáng aån tu
(Ai caäp, tk 1): Therapeutae
Moäng di/tinh: Nocturnal
emission
Moâseâ ñöôïc ñöa leân Trôøi (nguïy
thö): Assumption of Moses
Moät nöûa, aù, baùn: Half, demi-,
semi-
Moät phaàn; chæ moät beân: Ex
parte
Moät vôï, moät choàng: Monogamy
Mô hoà, maäp môø, toái nghóa,
nghóa nöôùc ñoâi; khoù hieåu:
Ambiguity(-guous)
Mô hoà, maäp môø; ñaùng ngôø;
löôõng löï: Dubious
Môû roäng töï do: Liberalize
176
Môû, boû ngoû, môû roäng; côûi môû,
coâng khai; khoâng giôùi haïn:
Open(-ness)
Môùi meû; môùi laï; taân phaåm:
Novelty
Môùi, taân; taân tieán: New
Muõ ba taàng voøng, ngoïc mieän:
Tiara
Muõ baèng (cuûa giaùo só): Flat hat
Muõ caïnh vuoâng (giaùo só),
bareùt: Biretta
Muõ ñoû, Hoàng y: Red hat
Muõ GM (Ñoâng phöông):
Episcopal crown
Muõ nhung ñoû (cuûa ÑHG thôøi
xöa): Camauro
Muõ nöõ tu (moät loaïi khaên
quaøng ñaàu, xöa): Cornette
Muõ soï (GM, Giaùo Hoaøng...):
Zucchetto
Muõ truøm ñaàu (cuûa tu só): Cowl
Muõ truøm ñaàu (may lieàn vaøo coå
aùo doøng): Hood
Mua chuoäc, ñuùt loùt, hoái loä:
Subornation
Muøa Chay: Lent(-en)
Muøa chay thaùnh Phi-líp-pheâ
(Ñoâng phöông töø 15-11 ñeán
24-12): St. Philip's Lent
Muøa Chay ("40 ngaøy"):
Quadragesima
Muøa Giaùng sinh: Christmas
tide/time
Muøa Phuïc sinh: Paschaltide,
Eastertide
Muøa phuïng vuï: Liturgical
seasons
Muøa Voïng: Advent
Muùa trong phuïng vuï:
Liturgical dancing
Muïc ñích: End
Muïc ñích baûn söï: Finis qui
Muïc ñích chính söï: Finis
operis
Muïc ñích ñaït söï: Finis quo
Muïc ñích ngoaïi lai: Extrinsic
end
Muïc ñích taùc nhaân: Finis
operantis
Muïc ñích/cöùu caùnh toái haäu:
Ultimate end
Muïc ñích/tieâu, cöùu caùnh: End,
Finis
Muïc ñích/tieâu, yù ñònh: Aim
Muïc luïc; chæ soá: Index
Muïc tieâu/ñích, ñích ñieåm: Goal
Muïc töû: Shepherd
Muïc töû nhaân laønh: Good
Shepherd
Muïc töû thieân thaàn (Ñöùc Pioâ
XII): Pastor Angelicus
177
Muïc töû; muïc sö; (giaùo luaät)
giaùm muïc; (Hoa kyø) cha sôû
(ñk 521): Pastor
Muøi, hôi xoâng, höông thôm;
tieáng taêm (toát hay xaáu):
Odo(u)r
Muoân vaøn, voâ soá: Myriad,
countless, numerous
Möùc ñoä hoaøn thieän: Degrees
of perfection
Möùc ngöôõng (chæ ôû möùc ñoä baét
ñaàu nhaän ra hoaëc ño löôøng
ñöoïc): Liminal
Möùc, ñoä, baäc, caáp: Degrees
Möøng kính; cöû haønh cuoäc/leã
möøng: Celebrate(-tion)
Möøng moät dòp, moät ngaøy leã:
Observe a festivity
Möôøi ñieàu raên, thaäp giôùi: Ten
commandments, decalogue
Möôøng töôïng, hình dung:
Envision
Möu hoân (giaùo só töï ñoäng keát
hoân phi phaùp baát thaønh):
Attempted marriage
Möu keá, möu meïo: Stratagem
Möu só; quaân sö aån dieän:
Eminence grise
Möu tính, möu toan, chuû yù:
Premeditation
 N Naêm hoïc: Academic/shcool
Na-khum, Nk: Nahum
"Naøy laø Ngöôøi"; aûnh töôïng Ñöùc
Gieâsu ñoäi voøng gai; nhan ñeà
cuoán saùch vieát veà Ñ. Gieâsu
(cuûa J. Seeley n. 1865, phuû
nhaän thieân tính cuûa Ngaøi):
Ecce Homo
Naøi xin, khaån caàu, thænh caàu;
yeâu caàu, kieán nghò:
Supplication(-ory), petition
Nam giôùi: Male sex
Nam tính, huøng duõng, huøng
cöôøng/traùng: Virile(-ity)
Naïn nhaân; vaät hy teá, leã phaåm,
leã vaät: Victim
Naïn thaát hoïc, muø chöõ:
Illiteracy
Naõo traïng thôøi ñaïi: Zeitgeist
Naõo traïng/chuû höôùng chuyeân
nhaát, ñoäc chieám, ñoäc quyeàn,
ñoäc ñoaùn, coá chaáp:
Exclusivism
Naêm ba nhaø taäp (thôøi gian
huaán luyeän ñôït cuoái trong
moät soá doøng): Tertianship
Naêm cuûa Chuùa, coâng nguyeân:
Anno Domini (AD)
Naêm daáu thaùnh; naêm thöông
tích (ÑK): Five sacred wounds
178
year
Naêm nghæ (naêm thöù 7):
Sabbatic(-al) year
Naêm phuïng vuï: Liturgical year
Naêm söï möøng: Glorious
mysteries
Naêm söï saùng: The Mysteries
of Light, the Luminous
Mysteries
Naêm söï thöông (maàu nhieäm
maân coâi): Sorrowful
mysteries
Naêm söï vui: Joyful mysteries
Naêm thaùnh: Holy Year, jubilee
Naêm Thaùnh Maãu: Marian year
Naêm, nieân; tuoåi: Year
Naêm... sau ÑK (theo döông
lòch, coâng nguyeân): Year of
grace/of our Lord
Naêm/ôn toaøn xaù; ngaân/kim
khaùnh: Jubilee
Naêng chòu leã: Frequent
communion
Naêng ñoäng, sinh ñoäng, ñaày
nghò löïc: Dynamic
Naêng ñoäng nhoùm: Group
dynamics
Naêng khieáu, khaû naêng, naêng
caùch: Aptitude, talent, skill
Naêng löïc, khaû naêng chuyeân
moân; hieäu naêng; naêng
suaát,hieäu suaát; höõu hieäu
tính: Efficiency
Naêng löïc, nghò löïc; naêng
löôïng: Energy
Naêng löïc; quyeàn bính, q.haønh;
naêng quyeàn; khaû naêng:
Potestas
Naêng quyeàn, quyeàn haïn:
Faculties
Naêng quyeàn, quyeàn haïn; naêng
löïc, khaû naêng, taøi naêng;
phaân khoa (quyeàn thi haønh
chöùc vuï): Faculty(ies)
Naêng quyeàn thöôøng ñaéc/
thuoäc: Habitual faculties
Naám moà: Tumulus
Naâng cao, laøm taêng theâm; ñeà
cao, laøm noåi baät: Enhance
Naâng leân bình dieän sieâu
nhieân: Elevate to the
supernatural order
Naâng leân chöùc (taán phong)
Hoàng y: Create a Cardinal
Naâng leân, nhaéc l., caát cao leân;
ñoä cao; tính cao nhaõ:
Elevation
Neùm ñaù (cho cheát): Lapidate
Neo hình thaäp giaù (kyù hieäu
kitoâ xöa): Anchor-cross
179
Neùt chuû ñaïo, chuû ñeà quaùn
xuyeán; caâu ñieäp: Leitmotiv
Neùt toå truyeàn, laïi gioáng:
Atavism
Neán: Candle
Neán canh thöùc: Vigil light
Neán nguyeän öôùc/khaán: Votive
candles
Neán phuïc sinh: Paschal candle
Ngaõ, baûn ngaõ, caùi toâi; chính
mình: Self
Ngai toøa Pheâroâ; uy theá cuûa
ÑGH: Chair of Peter
Ngai toøa, toøa giaûng, gheá hoaëc
chöùc giaùo sö: Chair
Ngai toøa; ngoâi baùu: Throne
Ngaøi, Ñöùc (danh töôùc hoàng y);
öu tuù, xuaát chuùng, sieâu
ñaúng; moâ ñaát: Eminence
Ngang haøng, ñoàng haïng: Ex
aequo
Ngang nhau, baèng nhau, bình
ñaúng: Equal(-ity)
Ngaønh daân chính: Civil
service
Ngaøy caàu muøa: Rogations
Days
Ngaøy ñaàu naêm phuïng vuï
(Ñoâng phöông 1 thaùnh 9):
Day of indiction
Ngaøy ñeàn toäi/thuïc toäi (Do thaùi,
Lv 16,1tt): Atone day, day of
atonement, Yom Kippur
Ngaøy hoäi, dòp leã, ñaïi hoäi lieân
hoan: Festive(-al)
Ngaøy khoâng coù Thaùnh Leã:
Aliturgical days
Ngaøy leã boån maïng (ngaøy
möøng teân thaùnh): Name day
Ngaøy leã buoäc (ñk 1246): Holy
day of obligation
Ngaøy leã caùc Thaùnh:
Hallowmas
Ngaøy leã coá ñònh: Immovable
feasts
Ngaøy leã lôùn (lòch ghi baèng chöõ
ñoû): Red letter day
Ngaøy Leã Taï ôn: Thanksgiving
Day
Ngaøy leã (ñk 1246): Feast day
Ngaøy leã/hoäi; ngaøy nghæ leã; hoäi
chôï: Holiday, feâte
Ngaøy Leãâ giaùng sinh, No-en:
Christmas
Ngaøy möøng Chính truyeàn
(Chuùa nhaät I Muøa Chay):
Feast of Orthodoxy
Ngaøy phaùn xeùt: Day of
Retribution
Ngaøy Sa-baùt, höu leã: Sabbath
180
Ngaøy taän theá (ngaøy suïp ñoå,
huûy dieät, phaùn xeùt):
Doomsday
Ngaøy thaùng, nieân hieäu: Date
Ngaøy thoaùt nguïc (moàng 1
thaùng 8 möøng Thaùnh Pheâroâ
ñöôïc giaûi phoùng; ngaøy ban
pheùp laønh cho baùnh môùi):
Lammas day
Ngaøy thöôøng (phuïng vuï):
Feria(-l),
Ngaøy trong tuaàn: Weekday
Ngaên chaän; phoøng/ngaên ngöøa:
Prevent(-ion, -ive)
Ngaên trôû: Impediment
Ngaên trôû caûn hoân: Hindering
impediment
Ngaên trôû giaùo luaät (ñk 180):
Canonical impediment
Ngaên trôû hoân phoái:
Matrimonial impediment
Ngaên trôû khaùc ñaïo (hoân phoái,
ñk 1983): Mixed religion
Ngaên trôû lieâm sæ (ñk 1093):
Impediment of public
propriety
Ngaên trôû tieâu hoân (ñk 1073):
Diriment impediment
Ngaên trôû vì thieáu tuoåi (ñk
1083): Impediment of youth
Ngaên trôû (hoân nhaân) vì thieáu
tuoåi (nam= 18 tuoåi, nöõ= 14
t.): Impediment of age
Ngaên trôû (hoân phoái) do toäi aùc
(vì ñaõ gieát hoaëc möu gieát
baïn ñôøi cuûa mình hay cuûa
ngöôøi mình muoán keát hoân,
ñk 1090): Impediment of
Crime
Ngaên trôû (tieâu hoân) vì döôõng
nghóa (ñ 1094): Impediment
of adoption
Ngaét gioïng (trong caùch ngaâm
thô): Caesura
Ngaâm (thô), tuïng (kinh): Recite
Ngaãm ñoïc Lôøi Chuùa: Lectio
divina
Ngaân haø; nhoùm tinh hoa: The
Galaxy, The Milky Way
Ngaãu nhieân: Chance
Ngaãu sinh, töï phaùt sinh:
Spontaneous generation
Ngaây thô; ngaây ngoâ, khôø khaïo:
Naive(-ty)
Ngaây thô; voâ toäi, trong traéng:
Innocent
Ngheøo khoù, ngheøo naøn; caûnh
baàn cuøng: Poverty
Ngheøo, baàn cuøng; ngheøo naøn;
toäi nghieäp, ñaùng thöông:
Poor
181
Ngheøo khoù theo Tin Möøng:
Evangelical poverty
Ngheà noâng, noâng nghieäp:
Husbandry
Ngheä thuaät thaùnh, toân giaùo:
Sacred art
Nghi kinh (kinh saùch nguïy thö
hay chính thö coøn trong
voøng tranh luaän):
Antilegomena
Nghi ngôø, ngôø vöïc: Suspicion
Nghi thöùc/leã: Rite
Nghi thöùc chuû nghóa, thoùi neä
nghi: Ritualism
Nghi thöùc chuùc [hoân] bình an
(trong Thaùnh Leã): Kiss of
peace
Nghi thöùc ñaët tay (phong
chöùc): Imposition of hands,
chirotony, cheirotonia
Nghi thöùc ñoùn nhaän vaøo trong
GH cg (cho caùc kitoâ höõu
khoâng cg gia nhaäp GH cg):
Reception into the Full
Communion
Nghi thöùc giaûi toäi (xöa):
Canonical penance
Nghi thöùc hay leã ñieån Hy laïp
(Ñoâng phöông): Greek Rites
Nghi thöùc keát thuùc:
Concluding rite
Nghi thöùc khai taâm kitoâ ngöôøi
lôùn: Rite of Chritian
Initiation of Adults, RCIA
Nghi thöùc kyû nieäm: Memorial
service
Nghi thöùc laøm pheùp xaùc:
Absolutions of the dead
Nghi thöùc mai taùng, vieäc an
taùng (ñk 1176tt): Funeral
rites
Nghi thöùc môû ñaàu, nhaäp leã:
Introductory rites
Nghi thöùc phong chöùc thaùnh
trong Anh giaùo: Anglican(-
ism) orders
Nghi thöùc phuïng vuï:
Liturgical service
Nghi thöùc quaù ñoä (nhö töø thôøi
thô aáu qua tuoåi thaønh nieân
chaúng haïn): Rite of passage
Nghi thöùc röûa chaân (thöù 5
Tuaàn Thaùnh): Mandatum,
pedilavium, washing of the
feet
Nghi thöùc röûa tay: Washing of
the hands, lavabo
Nghi thöùc röôùc leã (ngoaøi
Thaùnh Leã): Communion
service
182
Nghi thöùc saùm hoái: Penance
service, penitential rite/
exercise
Nghi thöùc suøng kính Thaùnh
Giaù (thöù 6 Tuaàn Thaùnh):
Creeping to the Cross
Nghi thöùc tang cheá: Order of
Christian Funerals
Nghi thöùc Thaùnh Leã: Order of
the Mass
Nghi thöùc tröø taø: Rite of
oxorcism
Nghi thöùc töø boû Satan:
Renunciation of Satan
Nghi thöùc/leã; leã ñieån (ñk 214):
Ceremony, rite
Nghæ ngôi/yeân; yeân taâm; yeân
tónh; ngöøng yeân; ñaët ñeå/töïa;
vaät choáng ñôõ: Rest
Nghæ vieäc thôøi sinh nôû (saûn
phuï): Maternity leave
Nghó ra; truø hoaïch/tính; laäp
möu: Excogitate
Nghò ñònh truïc xuaát: Decree of
dismiss
Nghò quyeát (ly hoân) vôùi ñieàu
kieän: Decree nisi
Nghò quyeát (toøa aùn Hoài giaùo):
Fetwa
Nghò öôùc [thoûa hieäp]
Wittenberg (giöõa phaùi
 Luther vaø Zwingli, n. 1536):
Wittenberg concord
Nghò vieän: Diet
Nghóa binh Thaùnh Theå:
Eucharistic Crusaders
Nghóa binh thieáu nhi (n.
1212): Children's Crusade
Nghóa cöû baùc aùi anh huøng
(daâng heát moïi coâng ñöùc
rieâng cuõng nhö ñöôïc öùng
chæ ñôøi naøy vaø ñôøi sau ñeå
giuùp cho caùc linh hoàn nôi
luyeän nguïc): Heroic act of
charity
Nghóa ñen/ vaên töï: Literal/
literary sense
Nghóa ñòa/trang, baõi tha ma,
ñaát thaùnh: God's acre,
graveyard, churchyard,
cemetery, necropolis
Nghóa töû thuyeát, phaùi döôõng
töû: Adoptio(a)nism
Nghóa vuï hoïc, ñaïo nghóa hoïc:
Deontology
Nghòch ñaïo, baùng boå; baát hieáu:
Impiety
Nghòch luaän: A contrario
Nghòch lyù tính: Anti-rational
Nghòch lyù; nghòch bieän; ngöôïc
ñôøi: Paradox
183
Nghieâm khaéc/nhaët, khaét khe;
khoác lieät, döõ doäi, traàm
troïng, gay gaét; nghieâm
nghò/trang; khoâ khan:
Severe
Nghieâm khaéc; khaéc/kham
khoå, khoå haïnh: Austere(-ity)
Nghieän: Addiction
Nghieäp, nghieäp quaû, quaû baùo:
Karma
Ngoõ cuït, beá taéc: Blind alley,
dead-end, cul-de-sac
Ngoa duï: Hyperbole
Ngoaøi phaïm vi xöù ñaïo:
Extraparochial
Ngoaøi vuõ truï: Extracosmic(-al)
Ngoaïi ñaïo (Do thaùi): Goy,
goyim
Ngoaïi ñòa caàu: Extraterrestial
Ngoaïi giaùo: Paganism
Ngoaïi hieän: Exteriorize
Ngoaïi hoân heä, ngoaøi hoân
nhaân; ngoaïi tình:
Extraconjugal
Ngoaïi hoân heä, ngoaøi hoân
nhaân; ngoaïi tình:
Extramarital
Ngoaïi hoân, dò giao:
Heterogamy
Ngoaïi khoùa: Extracurricular
Ngoaïi khôûi, töï ngoaïi giôùi: Ab
extrinseco
Ngoaïi luaân tuyeán, hay voøng
chuyeån dòch ngoaïi luaân (cuûa
haønh tinh): Epicyclic gear/
train
Ngoaïi lyù: Extrinsic certitude
Ngoaïi nhieân: Preternatural
Ngoaïi quan: Extrospection
Ngoaïi suy: Extrapolate(-ion)
Ngoaïi taïi, naèm ngoaøi; ngoaïi
lai: Extrinsic(-al)
Ngoaïi taïi chuû thuyeát:
Extrinsicism
Ngoaïi thaønh; ngoaïi phaân khoa
(caùc lôùp daïy): Extramural
Ngoaïi theá: Extramundane
Ngoaïi theá; sieâu theá:
Ultramundane
Ngoaïi tình, thoâng daâm, gian
daâm: Adultery
Ngoaïi tính, ngoaïi giôùi/dieän
tính: Exteriority
Ngoaïi toøa bí tích, toøa ngoaøi
(laõnh vöïc bí tích):
Extrasacramental forum
Ngoaïi toøa (ngoaøi quy thöùc toøa
aùn): Extrajudicial
Ngoaïi tröø; caùo tò, khöôùc bieän
(ñk 1491): Exception
184
Ngoaïi/voâ ñaïo; taø giaùo:
Heathenism, heathendom
Ngoan coá: Self-will
Ngoan ñaïo; kính sôï TC (ngöôøi
löông giöõ ñaïo Do thaùi maø
khoâng chòu caét bì):
Godfearing
Ngoùn tay (quyeàn naêng) TC
(tay thaàn linh; Thaàn khí):
Finger of God
Ngoùng chôø, troâng mong; döï
kieán, thieát töôûng; trieån
voïng: Expect(-ation)
Ngoùng chôø; trieån voïng, kyø
voïng; quyeàn höôûng (di saûn,
v.v.): Expectancy
Ngoït; thôm; ngoït ngaøo, dòu
daøng; deã thöông, coù duyeân:
Sweet(-ness)
Ngoä bieän, voõng luaän:
Paralogism
Ngoä ñaïo thuyeát: Gnosticism
Ngoä tín, coi nhö chính thöùc:
Putative
Ngoâi hieäp (keát hieäp nhaân tính
vôùi ngoâi Lôøi): Hypostatic
union
Ngoâi laøng toaøn caàu: Global
village
Ngoâi Lôøi: Divine Word
Ngoâi Lôøi nhaäp theå: Incarnate
word
Ngoâi vò, baûn vò; baûn ngaõ; con
ngöôøi: Person, hypostasis
Ngoâi vò hoùa: Hypostatize
Ngoâi vò TC, thaàn vò: Divine
Person
Ngoâi vò; maët naï, beà ngoaøi:
Prosopon
Ngoài leâ ñoâi maùch: Gossip
Ngoân ngöõ cöû chæ: Body
language
Ngoân ngöõ ñòa phöông trong
phuïng vuï: Vernacular in
liturgy
Ngoân ngöõ hoïc: Linguistics
Ngoân ngöõ Hoäi Thaùnh:
Ecclesiastical languages
Ngoân ngöõ KT (Hipri, Aram,
Hylaïp): Biblical language
Ngoân ngöõ phi ngöõ caûnh:
Context-free language
Ngoân ngöõ phuïng vuï:
Liturgical language
Ngoân ngöõ toân giaùo, luaän phaùp
toân giaùo [veà caùc vaán ñeà toân
giaùo]: Religious discourse
Ngoân ngöõ töôïng hình:
Graphic language
Ngoân söù, tieân tri: Prophet
185
Ngoân töø vaø daáu chæ (bí tích):
Word and sacrament,
verbum et sacramentum
Ngoân töø/lôøi cuûa chính ÑK:
Ipsissima verba (vox) Christi
Nguõ chöùng ñaïo (ñeå chöùng minh
TC hieän höõu): Five ways
Nguõ chöùng ñaïo (naêm caùch
thöùc chöùng minh TC hieän
höõu): Quinque viae
Nguõ kinh/thö: Pentateuch
Nguõ uaån (höõu vi, ñieàu kieän
hoùa): Conditioned thing
Nguõ thö Samaria: Samaritan
Pentateuch
Nguõ trò cheá, chính theå nguõ
huøng: Pentarchy
Nguï ngoân: Fable
Nguïc toå toâng: Limbo of the
fathers
Nguïc trung thö (Pl, Cl, Ep,
Plm): Captivity Epistles
Nguoàn cöù lieäu, xuaát xöù thaàn
hoïc; chuû ñeà thaàn hoïc: Locus
theologicus
Nguoàn goác, caên coäi/ nguyeân;
khôûi nguyeân; doøng doõi: Origin
Nguoàn suoái/goác, coäi nguoàn,
caên nguyeân; nguoàn tö lieäu,
xuaát xöù, taøi lieäu goác: Source
Nguoàn xuaát phaùt, xuaát xöù;
uyeân nguyeân: Fontes
Nguoàn xuaát xöù chung; caùc chuû
ñeà chung; ñieàu saùo: Loci
communes
Nguoàn (vaên lieäu; töø tieáng Ñöùc
Quelle): Q
Nguoàn/doøng/ tröôøng phaùi Yavít
(duøng töø Yhwh laøm teân goïi
TC): Jahvist(-ic)
Nguoàn/tröôøng phaùi Ñeä nhò
luaät: D
Nguoàn/tröôøng phaùi Eloâhít: E
Nguy cô ngheà nghieäp:
Occupational hazard
Nguy cô, nguy hieåm, hieåm
hoïa; lieàu lónh: Risk
Nguïy, giaû: Pseudo-
Nguïy bieän, doái traù: Fallacy
Nguïy bieän: Sophism
Nguïy bieän/luaän: Sophisticate
Nguïy giaùo hoaøng: Antipope
Nguïy ngoân (caâu theâm vaøo Mc
16, 14, tk 5): The (freer)
logion
Nguïy taïo, giaû maïo; thaát thieät;
giaû doái: False
Nguïy thö/kinh; tin laønh thöù
quy ñieån: Apocrypha
Nguyeân aâm ñoâi: Diphthong
186
Nguyeân chuûng, doøng gioáng,
ngaønh (ñoäng vaät): Phylum
Nguyeân ñoäng taùc nhaân baát
bieán: Unmoved mover
Nguyeân ñoäng taùc nhaân;
nguyeân ñoäng löïc; nguyeân
nhaân voâ nguyeân nhaân (TC):
Prime mover
Nguyeân lieäu: Prime matter
Nguyeân lyù; nguyeân nhaân,
nguoàn goác, caên nguyeân;
nguyeân taéc: Principle
Nguyeân lyù baát xaùc ñònh
(Heisenberg): Principle of
indeterminacy
Nguyeân lyù cô baûn, ng.l. sô
thuûy: First principle
Nguyeân lyù nhaân quaû: Principle
of causality
Nguyeân lyù söï döõ: Principle of
evil
Nguyeân lyù töông ñoái:
Principle of relativity
Nguyeân maãu; ñieån hình, tieâu
bieåu: Archetype, prototype,
antitype
Nguyeân nhaân chaát theå:
Material cause
Nguyeân nhaân chuû yeáu, chính
nhaân: Principal cause
Nguyeân nhaân chuaån bò:
Disposing cause
Nguyeân nhaân cöùu caùnh: Final
cause
Nguyeân nhaân duïng cuï:
Instrumental cause
Nguyeân nhaân ñaàu tieân:
Primary cause
Nguyeân nhaân ñeä nhaát: First
cause
Nguyeân nhaân ñeä nhò, thöù
nhaân: Second cause
Nguyeân nhaân luaân lyù: Moral
cause
Nguyeân nhaân moâ phaïm, kieåu
maãu: Exemplary cause
Nguyeân nhaân moâ thöùc:
Formal cause
Nguyeân nhaân muïc ñích, cöùu
caùnh: Final cause
Nguyeân nhaân phuï thuoäc:
Secondary cause
Nguyeân nhaân taùc thaønh:
Efficent cause
Nguyeân nhaân thöù nhaát, ng.nh.
ñeä nhaát (TC): First cause
Nguyeân nhaân toaøn dieän: Total
cause
Nguyeân nhaân toaøn tuùc, tuùc
nhaân: Sufficient cause
187
Nguyeân nhaân toái cao:
Supreme cause
Nguyeân nhaân toái haäu:
Ultimate cause
Nguyeân nhaân xa/giaùn tieáp,
vieãn nhaân: Remote cause
Nguyeân nhaân, caên côù, duyeân
do nguyeân nhaân toái thöôïng
(TC): Cause
Nguyeân sinh chaát: Protoplasm
Nguyeân sinh theå, taïo vaät ñaàu
tieân (Añam): Protoplast
Nguyeân taéc bí tích tính:
Principle of sacramentality
Nguyeân taéc bình ñaúng:
Principle of equality
Nguyeân taéc höôùng nhaân
(trong vuõ truï): Anthropic
principle
Nguyeân taéc khoan dung:
Principle of oikonomia
Nguyeân taéc moâ thöùc: Formal
principle
Nguyeân taéc nhieäm cuïc,
nguyeân taéc khoan dung
(Ñoâng phöông): Principle of
economy
Nguyeân taéc phaân quyeàn/ nhieäm
(ñieàu caáp döôùi laøm ñöôïc thì
caáp treân khoâng can thieäp
vaøo): Principle of subsidiarity
Nguyeân taéc song hieäu:
Principle of double effect
Nguyeân taéc toaøn boä (luaân lyù
hy sinh moät boä phaän hay cô
quan vì lôïi ích cuûa toaøn boä):
Principle of totality
Nguyeân theå, daïng voâ ñònh, vò
bieán caùch: Infinitive
Nguyeân thuûy, sô khai, ban sô;
caên baûn, quan troïng, chuû
yeáu, caên nguyeân, nguyeân lyù;
nguyeân taéc: Primal,
primitive, principium
Nguyeân toá; yeáu toá; thaønh
phaàn; moâi tröôøng soáng:
Element
Nguyeân toá chaát theå: Material
principle
Nguyeân toäi: Original sin
Nguyeân traïng: Status quo
Nguyeàn ruûa, chuùc döõ; tai hoïa,
tai öông: Curse
Nguyeàn ruûa, oaùn traùch, chuùc
döõ; tröøng phaït; tai hoïa:
Malediction
Nguyeän ñöôøng: Oratory/chapel
Nguyeän luaät: Rule of prayer
Nguyeän nhaân (daùng ñieäu
[hình ngöôøi] dang tay caàu
nguyeän): Orans, orante
Nguyeän taét: Aspiration
188
Ngöõ aâm hoïc: Phonetics
Ngöõ nghóa hoïc: Semantics
Ngöõ vaên hoïc: Philology
Ngöï: Indwelling
Ngöøa thai, traùnh/choáng thuï
thai: Contraception(-tive)
Ngöøng taét, tieâu taùn; tuyeät
chuûng: Extinct
Ngöôïc ñaõi treû em: Child abuse
Ngöôïc laïi: Vice versa, on the
contrary
Ngöôøi di truù, di daân: Emigrant
Ngöôøi giöõ nhaø thôø: Ecclesiarch
Ngöôøi baøi tröø (phaù) huûy aûnh
thaùnh: Iconoclast(-ic)
Ngöôøi baûn xöù Chaâu Myõ:
Amerindian
Ngöôøi baûo veä, bieän hoä, baøo
chöõa: Defender
Ngöôøi baûo veä ñöùc tin:
Defender of the faith
Ngöôøi baát ñoàng yù kieán; bieät
giaùo (khoâng theo quoác giaùo,
nhö ôû Anh quoác chaúng haïn):
Dissenter
Ngöôøi bò khai tröø khoûi ñaúng
caáp (AÁn ñoä): Outcaste
Ngöôøi bieän giaûi, nhaø bieän
giaùo: Apologist
Ngöôøi bieät phaùi: Pharisee
Ngöôøi can thieäp, xin giuøm,
laøm trung gian: Intercessor
Ngöôøi Ca-na-an: Canaanite
Ngöôøi caûnh caùo, khuyeán vieân:
Admonitor
Ngöôøi caàm bình höông, thuû
höông: Thurifer
Ngöôøi caáp phaùt, trao ban (vg.
bí tích): Dispenser
Ngöôøi caàu toaøn: Perfectionist
Ngöôøi cheá taïo: Homo faber
Ngöôøi chòu leã; ng. giöõ ñaïo; ng.
thoâng tin: Communicant
Ngöôøi choái/boû ñaïo (coâng khai
tuyeân boá), phaûn ñoà:
Apostate
Ngöôøi chuû tröông cheá ñoä
phoùng noâ (beänh vöïc vieäc
giaûi phoùng noâ leä):
Emancipationist
Ngöôøi chuù giaûi: Glossator
Ngöôøi chöùng kieán, muïc kích:
Eyewitness
Ngöôøi coù ñaïo, tín ñoà; ng. si
tín: Religionist
Ngöôøi coù taøi xoay xôû (nhieàu
thuû ñoaïn): Man of resource
Ngöôøi coù thò kieán, taàm nhìn
saéc beùn (veà töông lai), thò
kieán nhaân; ng. aûo töôûng:
Visionary
189
Ngöôøi Con Moät (Ga 3, 16):
Only-Begoten One
Ngöôøi coá soáng heät nhö caùc
toâng ñoà (caùc nhoùm quaù
khích chuû tröông trieät ñeå
baét chöôùc caùc toâng ñoà):
Apostolici
Ngöôøi coâng giaùo Anh, (laäp
tröôøng) cöï tuyeät Anh giaùo (tk
16-18): Recusants(-sancy)
Ngöôøi cöôõng ñoaït, ñoaït daâm,
duï doã: Raptor
Ngöôøi daãn leã (phuïng vuï); nhaø
chuù/bình giaûi: Commentator
Ngöôøi daâng mình: Oblates
Ngöôøi Do thaùi: Jew
Ngöôøi döï toøng: Catechumen
Ngöôøi ña caûm: Man of feeling
Ngöôøi ña nghi (nhö Toâma
toâng ñoà): Doubting Thomas
Ngöôøi ñaïi dieän: Vicar,
representative
Ngöôøi ñaïi dieän GM; ngöôøi/vaät
thay theá: Surrogate
Ngöôøi ñang taäp söï; ng. bò
quaûn cheá: Probationer
Ngöôøi ñaøo moû (tìm vôï giaøu):
Fortune-hunter
Ngöôøi ñaïo ñöùc, suøng ñaïo: Man
of God
Ngöôøi ñeán tröôùc, baùo tröôùc;
ñaûm nhieäm tr.: Precursor
Ngöôøi ñi ñöôøng; löõ khaùch (ng.
ñang treân ñöôøng ñi veà ñôøi
sau, queâ Trôøi; ng. coøn soáng):
Wayfarer
Ngöôøi ñoïc saùch: Lector/ reader
Ngöôøi ñoïc hoaëc haùt Phuùc aâm
trong phuïng vuï: Gospeller
Ngöôøi ñoïc thaùnh thö trong
phuïng vuï, xöôùng thö vieân:
Epistoler
Ngöôøi ñoøi nôï maùu (Ds 35.19):
Avenger of blood
Ngöôøi ñoùn khaùch, tieáp taân,
daãn choã, gaùc cöûa, phuï reå:
Usher
Ngöôøi ñôõ ñaàu, baûo ñaûm, baûo
trôï: Sponsor
Ngöôøi ñöa tin, söù giaû:
Messenger
Ngöôøi ñöùng ñaàu hoäi giaùo só,
muïc sö tröôûng; hieäu tröôûng
(ñaïi hoïc); thò tröôûng:
Provost
Ngöôøi ñöùng thaúng: Homo
erectus
Ngöôøi ñöôïc loøng, chaáp thuaän,
tín nhieäm: Persona grata
Ngöôøi giaùm hoä; beà treân nhaø
(Doøng Phanxicoâ): Guardian
190
Ngöôøi giaùm thò, troâng nom,
quaûn lyù: Superintendent
Ngöôøi giuùp Leã: Altar/Mass
Server, altar boy
Ngöôøi giöõ gìn, troâng nom,
chaêm soùc: Keeper
Ngöôøi haøng xoùm, laùng gieàng,
beân caïnh; ñoàng loaïi:
Neighbo(u)r
Ngöôøi haøng xoùm, laùng gieàng,
beân caïnh; ñoàng loaïi:
Neighbo(u)r
Ngöôøi hoaøi nghi, theo chuû
nghóa hoaøi nghi: Sceptic(-al)
Ngöôøi hoaøng toäc; quyeàn taùc
giaû, tröôùc taùc; tieàn baûn
quyeàn: Royalties
Ngöôøi höôûng boång loäc:
Prebendary
Ngöôøi khai sinh laïc giaùo:
Heresiarch
Ngöôøi khai taâm: Mystagogue
Ngöôøi kheùo tay: Homo habilis
Ngöôøi khoâng ñöôïc loøng, ... :
Persona non grata
Ngöôøi khoâng tín ngöôõng:
Misbeliever
Ngöôøi khoâng tín ngöôõng, voâ
tín: Non-believer, free
thinker
Ngöôøi khoång loà, löïc cöôøng phi
thöôøng: Titan
Ngöôøi khôûi toá, beân nguyeân:
Prosecutor
Ngöôøi kieân quyeát: Man of
decision
Ngöôøi kính suøng aûnh thaùnh:
Iconodule
Ngöôøi kitoâ, kitoâ höõu: Christian
Ngöôøi laïc quan: Optimist
Ngöôøi laøm coâng nhaät:
Daysman
Ngöôøi laøm pheùp laï:
Thaumaturge
Ngöôøi lang baït, lang thang,
phieâu cö: Wanderer
Ngöôøi lang baït, phieâu cö, voâ
gia cö (ñk 13 §3): Vagabond
Ngöôøi Laoñiceâa; tín höõu nguoäi
laïnh; höõng hôø (trong caùc
laõnh vöïc toân giaùo, chính trò):
Laodicean
Ngöôøi leân/tinh khoân: Homo
sapiens
Ngöôøi löõ haønh, löõ khaùch:
Homo viator
Ngöôøi ly dò (vôï/choàng):
Divorcee
Ngöôøi mieàn Ga-laùt, Gl:
Galatians
191
Ngöôøi moä ñaïo, soát saéng; nhieät
tình, haâm moä: Devotee
Ngöôøi moâi giôùi, trung gian:
Middle-man
Ngöôøi mua chöùng thö (xaùc
nhaän giaû hoï ñaõ cuùng teá thaàn
töôïng, trong thôøi baùch haïi
n. 249-251): Libellatici
Ngöôøi Na-da-reùt; phaùi Na-da-
reùt (kitoâ höõu thôøi ñaàu):
Nazarene, Nazorean
Ngöôøi ngoaïi/voâ ñaïo: Heathen
Ngöôøi nguïy bieän; (xöa) trieát
gia: Sophist
Ngöôøi nhaø giaøu, phuù oâng (Lc
16, 19t): Dives
Ngöôøi noùi doái: Liar
Ngöôøi phaù thai: Abortionist
Ngöôøi phaùi khaéc kyû, tröôøng
phaùi Stoa: Stoic(-al)
Ngöôøi phaøm phu, traàn tuïc:
Worldling
Ngöôøi phaûn boäi, phaûn ñaïo, boû
ñaïo: Renegade
Ngöôøi phong cuøi: Leper
Ngöôøi phoùng ñaõng, truïy laïc:
Libertine
Ngöôøi phoái ngaãu (choàng/vôï) bò
boû rôi: Deserted spouse
Ngöôøi phuï traùch phoøng
thaùnh/aùo [leã], vieäc nhaø thôø;
oâng töø: Sacristan
Ngöôøi quaù coá: Departed
Ngöôøi quaûn lyù taøi chaùnh
(tröôøng hoïc), ng. coù hoïc
boång: Bursar
Ngöôøi röôùc leã: Communicant
Ngöôøi saønh aên: Epicure,
gourmet, connoisseur
Ngöôøi söû duïng phong caàm,
ñaøn oáng: Organist
Ngöôøi taëng bieáu: Donor
Ngöôøi taâm tính tha giôùi (ng.
caûm thaáy vaø haønh ñoäng nhö
mình laø thuoäc giôùi khaùc vôùi
giôùi tính cuûa thaân xaùc
mình); ng. phaåu bieán giôùi
theå (nöõ thaønh nam, hoaëc
traùi laïi): Transsexual
Ngöôøi thay theá meï, theá maãu:
Mother surrogate
Ngöôøi theo Adamism:
Adamites
Ngöôøi theo chuû nghóa bình
quaân: Egalitarian
Ngöôøi theo chuû nghóa khaéc
khoå: Rigorist
Ngöôøi theo chuû nghóa töï do
hoaøn toaøn (voâ chính phuû):
Libertarian
192
Ngöôøi theo doõi, baét chöôùc;
moân ñoà: Follower
Ngöôøi theo giaùo phaùi Valñoâ
(chuû tröông chæ theo moät
mình Kinh Thaùnh, soáng
ngheøo, baát baïo ñoäng, v.v.;
xuaát hieän hoài tk 12, bò tuyeät
thoâng n. 1184 vaø nhaäp theo
Tin laønh töø n. 1532): Vaudois
Ngöôøi theo hoïc phaùi Zwingli
(Tin laønh): Zwinglians
Ngöôøi theo löôõng tính thuyeát
(ÑK coù 2 tính): Diophysite
Ngöôøi theo phaùi Jan Huss (†
1415 chuû tröông phaûi chòu
leã döôùi hai hình vaø caûi caùch
GH; chòu aûnh höôûng cuûa
Wycliffianism): Hussites
Ngöôøi theo Phaùi Taborita
(Hussites quaù khích):
Taborites
Ngöôøi theo phaùi taùi thanh taåy:
Rebaptisers
Ngöôøi theo phoå quaùt thuyeát:
Universalists
Ngöôøi theo theå cheá moät vôï
moät choàng: Monogamist
Ngöôøi theo thuyeát EÂpicuroâ;
höôûng laïc: Epicurean
Ngöôøi theo thuyeát Febronius:
Febronians
Ngöôøi theo tö tuôûng Peâlagioâ
(† 422): Pelagians
Ngöôøi thænh caàu, thænh vieân:
Postulator
Ngöôøi thoáng hoái, xöng toäi,
ñeàn toäi; hoái nhaân: Penitent
Ngöôøi thu thueá: Publican, tax
collector
Ngöôøi thuï chöùc: Ordinand
Ngöôøi thuoäc phaùi baát khaû ngoä
(trong coâng ñoàng Vaticanoâ I
chuû tröông caàn phaûi ñònh
tín ñaëc aân baát khaû ngoä cuûa
ÑGH): Infallibilists
Ngöôøi thuoäc phaùi baát thuaän
thôøi (hoài coâng ñoàng Vaticanoâ
I cho raèng vieäc minh ñònh tín
ñieàu veà ñaëc aân baát khaû ngoä
cuûa ÑGH laø khoâng hôïp thôøi):
Inopportunists
Ngöôøi thuoäc phaùi Maxeâñoânioâ:
Macedonians
Ngöôøi thuoäc phaùi ngoä giaùo ñeà
cao vaät chaát (coi vaät chaát
troïng hôn tinh thaàn):
Hylics, Materials
Ngöôøi thuoäc phaùi phoùng
nhieäm: Latitudinarians
Ngöôøi thuoäc phaùi phuû nhaän
thieân tính Thaùnh Linh:
Pneumatomachi(-ans)
193
Ngöôøi thuoäc phaùi Qumraân:
Qumranites
Ngöôøi thuoäc phaùi thanh giaùo,
nghieâm khaéc, nhaët nhieäm:
Puritan
Ngöôøi thuoäc phaùi töông ñoàng
(cho raèng Chuùa Con [vaø
Thaùnh Thaàn] chæ "gioáng
nhö" Chuùa Cha, chöù khoâng
homoousios="ñoàng baûn
tính"): Homoiousians
Ngöôøi thuoäc phaùi Valñenseâ
(bò keát aùn n. 1184): Poor
men of Lyons
Ngöôøi thuoäc phaùi Zeâlota; ng.
cuoàng tín/nhieät: Zealots
Ngöôøi Thuïy syõ: Helvetian
Ngöôøi thuyeát giaùo, ng. rao
giaûng: Preacher
Ngöôøi tìm kieám: Seeker
Ngöôøi tónh taâm, caám phoøng:
Retreatant
Ngöôøi tónh toïa: Hesychast
Ngöôøi toá giaùc, caùo giaùc; maùch
leûo; baùo caùo: Delator
Ngöôøi toâi tôù Gia-veâ: Servant
of Yahweh
Ngöôøi toâi tôù khoå ñau cuûa
Giaveâ: Suffering Servant of
Yahweh
Ngöôøi toâi tôù TC: Servant of
God
Ngöôøi toäi loãi, toäi nhaân, toäi
phaïm: Sinner
Ngöôøi trao Mình Thaùnh, cho
röôùc leã: Eucharistic minister
Ngöôøi trí: The wise
Ngöôøi trôû laïi: Convert
Ngöôøi truyeàn/phong chöùc:
Ordinant
Ngöôøi tuaân thuû (chòu theo
Anh giaùo): Conformist
Ngöôøi töï haønh xaùc baèng roi:
Flagellant
Ngöôøi uûng hoä, gia nhaäp, phuï
hoïa, gaén boù, quy y; dính
chaët: Adherent
Ngöôøi voâ thaàn: Atheist
Ngöôøi voâ tín ngöôõng:
Unbeliever
Ngöôøi xuaát baûn, chuû buùt; bieän
taäp vieân: Editor
Ngöôøi xuaát gia: Homeless ones
Ngöôøi xöù Ga-li-leâ: Galilean
Ngöôøi xöù Samaria: Samaritan
Ngöôøi xöng toäi: Confessant
Ngöôøi yeâu caàu, nguyeân ñôn:
Petitioner
Ngöôøi yeâu saùch/ñoøi hoûi toái ña:
Maximalist
194
Ngöôøi (daân toäc) Xen-tô: Celt(-ic)
Ngöôøi, con ngöôøi; ngöôøi nhaân
daïng: Homo
Ngöôøi/chính saùch mò daân:
Demagogue(-ism)
Ngöôøi/vaät thay theá: Substitute
Ngöôøi/vaät thaát laïc: Estray
Ngöôõng cöûa: Threshold
Nhaø Ai caäp hoïc (khaûo cöùu coå
hoïc Ai caäp): Egyptologist
Nhaø aûo thuaät: Illusionist
Nhaø baùch khoa:
Encyclop(a)edist
Nhaø bình giaûi: Scholiast
Nhaø caûi caùch (Tin laønh):
Reformers
Nhaø chuù giaûi: Exegete
Nhaø chuyeân moân veà thaàn
thoaïi hoaëc thaàn thoaïi hoïc:
Mythologist
Nhaø chöùa, n.thoå: House of ill
fame/prostitution
Nhaø coå vaên hoïc; nhaø nhaân
baûn: Humanist
Nhaø daân toäc hoïc, nhaân chuûng
chí: Ethnographer
Nhaø daân toäc hoïc, nhaân chuûng
luaän: Ethnologist
Nhaø doøng Phanxicoâ: Friary
Nhaø doøng (ñk 607): Religious
house
Nhaø du haønh vuõ truï: Space-
man/-woman
Nhaø ñaïo ñöùc hoïc: Moralist
Nhaø Ñoâng phöông hoïc:
Orientalist
Nhaø giaùo duïc, thaày daïy:
Educator
Nhaø haøi coát, nhaø ly bieät:
Charnel-house
Nhaø hieàn trieát, khoân ngoan:
Sage
Nhaø hoä sinh: Maternity hospital
Nhaø Khoång hoïc, nhaø nho,
Khoång giaùo: Confucian(-
ism)
Nhaø kinh teá hoïc: Economist
Nhaø laøm luaät, laäp phaùp:
Lawgiver, -maker
Nhaø luaät hoïc Hoài giaùo: Ulema
Nhaø lyù luaän: Theoretician
Nhaø nghieân cöùu vaên hoùa coå
Hy laïp; ng. theo vaên hoùa Hy
laïp; (Taân Öôùc) ng. Do thaùi
Hy laïp hoùa: Hellenist
Nhaø nguyeän, nguyeän ñöôøng:
Chapel/ oratory
Nhaø nguyeän Ñöùc Baø (trong
nhaø thôø): Our Lady chapel
195
Nhaø nguyeän tuøy tieän (nhaø
nguyeän caïnh): Chapel of
ease
Nhaø nguyeän; mieáu thôø:
Sacellum
Nhaø nuoâi döôõng: Foster home
Nhaø ôû, nôi cö truù, cö/truù sôû:
Domicile
Nhaø pheâ bình; ngöôøi kieåm
duyeät; keû chí trích, keû cheâ
bai: Critic
Nhaø rao truyeàn Tin Möøng,
truyeàn giaùo: Fisher of men
Nhaø sö Taây taïng: Lama
Nhaø taïm (hình thaùp ôû Ñöùc
ngaøy xöa): Tabernacle,
Sacrament house
Nhaø taïm hình boà caâu:
Eucharistic dove
Nhaø thaàn bí Hoài: Suffi
Nhaø thaàn hoïc; sinh vieân thaàn
hoïc: Theologian
Nhaø thôø chính toøa: Cathedral
Nhaø thôø chính (Ñoâng
phöông); (nay=) GH phoå
quaùt: Great Church
Nhaø thôø chính (leã ñieån
Bizantinoâ; töông ñöông vôùi
Nhaø thôø chính toøa beân Taây
phöông): Katholicon
Nhaø thôø giaùo xöù: Parish
church
Nhaø thôø Hoài giaùo: Mosque
Nhaø thôø kinh só: Collegial
church
Nhaø thôø lôùn (thöôøng laø cuûa tu
vieän): Minster
Nhaø thôø taïm theá chính toøa:
Pro-Cathedral
Nhaø thôø, giaùo ñöôøng (ñk
1214): Church
Nhaø thuaät ngöõ hoïc, danh
phaùp (khoa ñaët teân); ng.
xöôùng danh (caùc vò khaùch):
Nomenclator
Nhaø thuaät ngöõ hoïc, danh
phaùp (khoa ñaët teân); ng.
xöôùng danh (caùc vò khaùch):
Nomenclator
Nhaø thuyeát giaùo (töø gieãu):
Pulpitarian, pulpiteer
Nhaø thöông ñieân: Mental
home (hospital)
Nhaø trieát/thaàn hoïc kinh vieän:
School man
Nhaø truyeàn giaùo, thöøa sai:
Missionary, missioner
Nhaø tu haønh lang baït:
Gyrovagus(-i)
Nhaø töï nhieân hoïc: Naturalist
Nhaø xaùc: Mortuary
196
Nhaø xöù; truï sôû/ vaên phoøng vieän
tröôûng: Rectory
Nhaø (phoøng) taäp theå duïc;
tröôøng trung hoïc (Ñöùc,
Thuïy só): Gymnasium
Nhaø/phoøng tieäc ly: Cenacle
Nhaø; vieän; trieàu ñaïi; doøng doõi
(hoï, toäc): House
Nhaïc cuï/khí: Musical
instruments
Nhaïc phaåm Oratoâ: Oratorio
Nhaïc só; nhaïc coâng: Musician
Nhan ñeà; töôùc vò, danh hieäu;
danh nghóa; quyeàn sôû höõu,
chöùng thö: Title
Nhaõn kieán daâm (ng. / chöùng
öa nhìn caûnh loõa loà/theå,
daâm daät... vôùi chuû ñích kích
duïc): Voyeur(-ism)
Nhanh nheïn, mau maén, soát
saéng: Promptitude
Nhanh trí: Presence of mind
Nhaùnh Doøng Phanxicoâ (coù taøi
saûn chung): Conventuals
Nhaùnh Doøng Phanxicoâ (taùch
rieâng tk 13-14): Fraticelli
Nhaùt gan, nhuùt nhaùt; heøn
nhaùt: Cowardice
Nhaït nheõo, höõng hôø, laõnh
ñaïm: Tepidity, tepidness
Nhaéc boång leân (1Ts 4, 17);
hoan hæ, saûng khoaùi; xuaát
thaàn: Rapture
Nhaèm phaùt hieän; phöông
phaùp taàm cöùu: Heuristic
Nhaàm laãn chung (veà söï kieän
hoaëc veà phaùp luaät, ñk 144):
Common error
Nhaàm laãn veà phaåm caùch:
Error about the quality
Nhaàm laãn veà theå nhaân (ñk
1097): Error about the
person
Nhaàm laãn veà thöïc chaát:
Substantial error
Nhaàm laãn, loãi laàm, loãi phaïm;
phaïm toäi, leäch laïc; phieâu
baït, lang baït: Err, error
Nhaân aùi, ñoä löôïng: Charitable
Nhaân caùch ña daïng: Multiple
personality
Nhaân caùch hoùa; laø hieän thaân
cuûa; baét chöôùc, nhaïi laïi, giöõ
moät vai dieãn xuaát; maïo
danh, m.daïng, giaû daïng, giaû
maïo: Impersonate(-ion)
Nhaân caùch hoùa; nhaân hình
hoùa, nhaân hoùa; laø hieän thaân
cuûa, tieâu bieåu: Personify
Nhaân caùch nhò phaân/hoùa:
Double personality
197
Nhaân caùch taäp theå: Corporate
personality
Nhaân caùch thaàn thuyeát, nhaân
hình luaän (mieâu taû hoaït
ñoäng cuûa caùc thaàn linh, nhö
TC, theo caùch kieåu haønh
ñoäng cuûa loaøi ngöôøi):
Anthropomorphic(-ism)
Nhaân caùch; nhaân phaåm; caù
tính; nhaân vaät: Personality
Nhaân caûm (TC caûm chòu ñau
khoå nhö loaøi ngöôøi):
Anthropopathy
Nhaân chuûng (loaïi) hoïc:
Anthropology
Nhaân chöùng tröïc kieán (thaáy
taän maét): Eye-witness
Nhaân chöùng, ng. cung khai;
daïng trung gian (ñoäng töø
theå thuï ñoäng vôùi nghóa chuû
ñoäng): Deponent
Nhaân ñaïo (chuû höôùng/nghóa):
Humanitarian(-ism)
Nhaân ñaïo; nhaân haäu/ töø,
khoan hoàng; nhaân vaên:
Humane
Nhaân ñöùc, ñöùc haïnh; ñöùc tính;
hieäu löïc; hieäu naêng; coâng
hieäu: Virtue
Nhaân ñöùc anh huøng: Heroic
virtue
Nhaân ñöùc chuû yeáu: Cardinal
virtue
Nhaân ñöùc ñaàu moái: Capital
virtue
Nhaân ñöùc ñoái thaàn (tin, caäy,
meán): Theological virtues
Nhaân ñöùc luaân lyù: Moral
virtues
Nhaân ñöùc thieân phuù: Infused
virtues
Nhaân hình hoùa:
Anthropomorphize
Nhaân khaåu hoïc, daân soá hoïc:
Demography
Nhaân loaïi, loaøi ngöôøi: Mankind
Nhaân loaïi (Añam) sa ngaõ: Fall
of man
Nhaân loaïi; nhaân tính; loøng
nhaân ñaïo: Humanity
Nhaân loaïi; nhaân tính; tuoåi
tröôûng thaønh; nam giôùi;
nam tính: Manhood
Nhaân maõn: Overpopulation
Nhaân nguyeân luaän (baøn veà
nguoàn goác loaøi ngöôøi):
Anthropogeny
Nhaân quyeàn: Human rights
Nhaân quyeàn töï nhieân: Natural
rights
Nhaân sinh, ñôøi soáng con
ngöôøi: Human life
198
Nhaân theå/ n. tieän, tieän theå;
thoaùng qua: Incidentally, by
the way, per transennam
Nhaân tieän ngoân (lôøi noùi leân vì
nhaân tieän): Obiter dicta
Nhaân tính: Human nature
Nhaân tính hoùa, nhaân hoùa;
nhaân ñaïo hoùa; thuaàn hoùa:
Humanization
Nhaân toá; yeáu toá; thöøa soá; heä
soá: Factor
Nhaân töø; töû teá; thanh lòch:
Gracious(-ness)
Nhaân vaên voâ thaàn:
Humanistic atheism
Nhaân vaät /dieãn vieân vôû kòch:
Dramatis personae
Nhaân vò: Human person
Nhaân vieân muïc vuï, muïc vuï
vieân: Pastoral agent
Nhaân vieân; nhaân söï:
Personnel
Nhaãn cöôùi: Wedding ring
Nhaãn GM: Pastoral Ring
Nhaãn naïi, nh.nhuïc, kieân nhaãn
chòu ñöïng: Forbearance
Nhaãn nhuïc; cam chòu/phaän; töø
chöùc: Resignation
Nhaãn taâm: Callous(-ness)
Nhaán maïnh, neâu baät; nhaán
gioïng: Emphasis
Nhaän, lónh, thu; tieáp ñoùn:
Receive
Nhaän bieát Thieân Chuùa:
Knowledge of God
Nhaän ñònh, phaân ñònh, nhaän
ra, thaáu suoát: Discern,
diakrisis
Nhaän ñònh ba maët (veà nhaïc
thuaät, phuïng vuï, muïc vuï,
ñoái vôùi caùc taùc phaåm thaùnh
nhaïc ôû Hoa Kyø): Triple
judgment
Nhaän ñònh thaàn loaïi:
Discernment of spirits
Nhaän ñònh; töï do quyeát ñònh;
thaän troïng, khoân ngoan, teá
nhò, kheùo xöû: Discretion
Nhaän laøm con nuoâi, döôõng
heä/nghóa; tuyeån naïp, chaáp
thuaän, thoâng qua: Adoption
Nhaän thöùc ñöùc tin:
Appreciate(-ion) of faith,
Intellectus fidei
Nhaân-Thaàn (Ngöôøi-[Thieân]
Chuùa): Man-God
Nhaäp biùnh ("hieän dieän trong
baùnh" laäp tröôøng cho raèng
sau truyeàn pheùp, baùnh vaãn
coøn nguyeân laø baùnh Luther):
Impanation
199
Nhaäp caùch; haäu keát, suy ra:
Illative
Nhaäp moân, n. ñeà, vaøo ñeà, daãn
nhaäp, daãn luaän; khai taâm;
du nhaäp; khuùc daïo ñaàu
(nhaïc): Introduction
Nhaäp nghi (phuïng vuï
Byzantinoâ phaàn tröôùc ca
nhaäp leã): Enarxis
Nhaäp theå: Incarnation
Nhaäp tòch (ñk 265):
Incardination
Nhaäp/nhaän vaøo, thu nhaän; thuù
nhaän: Admission
Nhaát laõm; ñoái chieáu; khaùi
quaùt: Synoptic
Nhaát nguyeân thuyeát: Monism
Nhaát Tam moät Chuùa ba Ngoâi:
Triune
Nhaát thôøi, phuø du, phuø vaân,
choùng taøn: Ephemeral
Nhaát thôøi; laâm thôøi, taïm thôøi:
Temporary
Nhaát tính thuyeát daïng
Severus (thöôïng phuï
Antioâkia, † 538):
Severianism
Nhaát trí maø dò bieät; töông hôïp
maø dò ñoàng (caùc Phuùc AÂm
Nhaát Laõm vöøa gioáng nhau
 maø cuõng vöøa khaùc nhau):
Concordia discors
Nhaát trí, ñoàng taâm nhaát trí:
Unanimity
Nhaát trí, ñoàng tình; truøng hôïp,
tr.ngoä (veà thôøi gian hai ngaøy
leã): Concurrence
Nhaät tuïng: Day hours, Divine
office
Nhaät tuïng kính Ñöùc Meï: Little
Office of the Blesed Virgin
Mary
Nhaät tuïng tuøy yù: Votive office
Nheï nhaøng, dòu daøng, hieàn
laønh, hoøa nhaõ; thuoäc doøng
hoï quyeàn quyù: Gentle(-ness)
Nheï nhaøngï, töø toán, deø daët,
thaän troïng: Cum grano salis
Nhen leân, nhoùm leân; chaâm
moài; kích ñoäng, khôi daäy:
Enkindle
Nhò nguyeân luaän; löôõng vò
phaùi (laïc giaùo cho raèng ÑK
coù hai ngoâi vò): Dualism(-
ist,-istic)
Nhò nguyeân tính; nhò tính:
Duality
Nhò phaân thuyeát: Dichotomism
Nhò tính thuyeát (ÑK coù hai
baûn tính): Dyophysitism
200
Nhò yù thuyeát (ÑK coù hai yù chí):
Dyotheletes
Nhieäm cuïc Bí tích:
Sacramental economy
Nhieäm cuïc cöùu ñoä: Economy
of salvation
Nhieäm hieäp: Mystical union
Nhieäm hoân: Mystical marriage
Nhieäm sinh chuû ñoäng: Active
generation
Nhieäm sinh thuï ñoäng: Passive
generation
Nhieäm sinh (trong TC Ba
Ngoâi): Divine generation
Nhieäm Theå: Mystical body
Nhieäm vuï chaên daét; chöùc vuï
muïc sö hoaëc GM: Pastorate,
pastorship
Nhieäm vuï giaùo huaán (ñk
747tt): Teaching office
Nhieäm vuï thaùnh hoùa (ñk
834tt): Sanctifying office
Nhieäm xuaát/xuy: Procession
(divine)
Nhieäm xuaát/xuy cuûa Thaùnh
Linh: Procession of the Holy
Spirit
Nhieäm xuy Thaùnh Thaàn:
Spiration of the Holy Spirit
Nhieäm xuy (Thaùnh Thaàn phaùt
xuaát töø Chuùa Cha vaø Chuùa
Con): Spiration
Nhieäm/traùch vuï; gaùnh naëng:
Onus
Nhieät taâm/thaønh, haêng say,
soát saéng: Zeal(-ous)
Nhieät taâm/tình, soát saéng:
Fervour
Nhieàu hình thaùi, ña daïng:
Pluriformity
Nhieãu xaï (hieän töôïng caùc tia
saùng chuyeån höôùng):
Diffraction
Nhieàu, voâ soá; ña daïng:
Multiplicity
Nhìn laïi dó vaõng; hoài coá, hoài
öùc: Retrospective
Nhìn nhaän loãi laàm, hoái
ngoä/loãi; chaáp nhaän leõ phaûi:
Resipiscence
Nhìn thaáy; thò giaùc; nhaõn
quan; thaáu thò, taàm nhìn saéc
beùn; linh thò, dieän kieán, thò
kieán; aûo aûnh/töôûng:Vision
Nhìn xem/thaáy; taàm nhìn;
caûnh trí, quang caûnh; yù
kieán, quan ñieåm; yù ñònh:
View
Nhòn, cai, kieâng, kieâng cöõ, chay
tònh; tieát duïc: Abstinence
201
Nhòp ba: Triple time
Nhòp ba/ñoâi: Triple/duple time
Nhòp ñaäp; nhòp ñieäu; nhòp
nhaøng: Rhythm
Nhòp sinh hoïc: Biological
rhythm
Nhòp thô iambô: Iamb(-us)
Nhoû, beù, thöù; vò thaønh nieân (ñk
97): Minor
Nhoû, beù; ít; chuùt: Little
Nhoùm bieät kieán (thieåu soá
ngöôøi theo moät lyù thuyeát
hoaëc toân giaùo rieâng):
Cognitive minority
Nhoùm chuaån: Criterion group
Nhoùm ñaëc traùch giaùo xöù (1.
chæ goàm caùc LM [giaùo luaät];
2. goàm caû caùc thaønh vieân
khaùc [chung]): Parish team
Nhoùm Möôøi hai (Toâng ñoà):
The Twelve
Nhoùm, taäp ñoaøn/theå; loaïi:
Group
Nhoâ leân, loù ra: Emergent
Nhôø ôn Chuùa: Dei gratia, DG
Nhôø/qua ñöùc tin: Per fidem
Nhu caàu; caàn/taát yeáu, caàn
thieát: Necessitas
Nhu nhöôïc, eûo laû, uûy mò (daùng
nhö phuï nöõ): Effeminate
Nhuõ/traàm höông: Frankincense
Nhuïc duïc; tham duïc, daâm
ñaõng/oâ; loøng tham: Lust,
concupiscence of the flesh
Nhuïc nhaõ, oâ danh, bæ oåi: Infamy
Nhuùt nhaùt, ruït reø: Timidity
Nhö Lai: The Tathagata
Nhö treû con, ngaây thô, hoàn
nhieân: Childlikeness
Nhö vaäy, theo nguyeân vaên: Sic
Nhöïa thôm; toâ hôïp höông:
Balm, balsam
Nhöng khoâng, bieáu kh.; mieãn
phí, voâ vò lôïi; voâ côù, vu vô:
Gratuitous(-ness)
Nhöõng ñoaïn hay phaàn caét 4
Phuùc AÂm ra töøng khuùc, maø
ngöôøi ta töôûng do
Ammonius Saccas († 242)
laøm: Ammonian sections
Nhöõng höõu theå: Entia
Nhöõng keû ngheøo heøn cuûa Gia-
veâ: Poor of Yahweh
Nhöõng löôõi phaân taùn (Cv 2,
3,6-7): Cloven tongues
Nhöõng ngöôøi chaáp nhaän saéc
chæ Unigenitus (n. 1713):
Acceptants
Nhöõng ngöôøi ñöôïc (Chuùa)
choïn (ñöôïc cöùu roãi), tuyeån
nhaân: The Elect
202
Nhöõng nöôùc ñang treân ñöôøng
phaùt trieån: Emergent/
developing nations
Nhöõng söï ñaùng ghi nhôù:
Memorial, memorabilia
Nhöõng söï vieäc cuoái cuøng
(caùnh chung): Last things
Nhöõng thöïc taïi cuoái cuøng:
Eschata
Nhöõng vieäc khoå haïnh:
Austerities
Nhöõng vieäc laøm, coâng trình,
taùc phaåm: Opera (soá nhieàu
cuûa opus)
Niceâa (coâng ñoàng n. 325, 787):
Nicaea, Nicea
Nieâm aán vieân (vieân chöùc nieâm
phong baèng daáu chì caùc taøi
lieäu quan troïng cuûa Toøa
Thaùnh): Plumbator
Nieàm chôø mong Ñaáng Thieân
sai; chuû nghóa Meâsia; phong
traøo giaûi phoùng cöùu tinh:
Messianism
Nieàm sung söôùng, haïnh phuùc:
Happy(-iness)
Nieàm tin cöùu roãi: Saving faith
Nieàm tin toân giaùo, tín
ngöôõng: Religious belief
Nieàm tin, tín ngöôõng; tin
töôûng, tin nhaän (tin laø ñuùng
laø thaät): Credence
Nieàm tin, uy tín; coâng traïng;
tín duïng; tín nhieäm, tin
töôûng, tin laø ñuùng: Credit
Nieàm vui, vui möøng, hoan hæ:
Joy
Nieäm Phaùp: Dhamma-medi-
tation, Buddha-meditation
Nieäm Taêng: Sangha-meditation
Nieäm thaân: Body-meditation
Nieân baï/ giaùm Toøa Thaùnh:
Annuario Pontificio
Nieân ñaïi bieåu/hoïc KT: Biblical
chronology
Nieân ñaïi hoïc, baûng nieân ñaïi:
Chronology
Nieân giaùm: Year-book
Nieân lòch: Calendar
Nieân lòch do ÑGH Greâgoârioâ
XIII aán ñònh (n. 1582):
Gregorian Calendar
Nieân lòch do Giulioâ Ceâsar aán
ñònh: Julian Calendar
Nieân tröôûng: Presbyter
Nieân tröôûng; tröôûng ñoaøn
(ngoaïi giao): Doyen
Nieát baøn: Nirvana
Nònh hoùt: Flattery, adulation
203
Noaõn, teá baøo tröùng: Ovule
No-en: Noel
Noùi doái, löøa loïc; sai laàm: Lie
Noùi doái ñeå giuùp ngöôøi (vg. cöùu
nguy): Officious lie
Noùi doái ñeå laøm vui loøng, vì
thöông ngöôøi: Pious lie
Noùi doái/ñieâu; xuyeân taïc:
Mendacity
Noùi ñieàu giaû doái, gian doái (ñk
63 §2): Obreption
Noùi moät mình, ñoäc thoaïi:
Soliloquy
Noùi sô yù, lôõ lôøi: Slip of the
tongue, lapsus linguae
Noùi tieáng laï, ôn ngoân ngöõ:
Speaking in tongues
Noùi voøng quanh, noùi boùng;
uyeån töø: Periphrasis(-astic)
Noùi xaáu sau löng: Backbiting
Noùi xaáu, phæ baùng; vu khoáng:
Slander, detraction
Non nôùt, aáu tró: Immature(-ity)
Noùng chaûy; hoãn hôïp, lieân hôïp,
hôïp nhaát: Fusion
Noâ boäc, thuoäc noâ leä, lao ñoäng
naëng: Servile
Noâ leä: Slave
Noâ uùy (kính Chuùa vì sôï hoûa
nguïc): Servile fear
Noã löïc, coá gaéng: Effort
Noá daønh rieâng: Reserved case
Noá/nghi vaán löông taâm: Case
of conscience
Noâ-eâ: Noah
Noåi baät haún, troäi haún, öu vieät/
vò, traùc vieät: Preeminence
Noåi leân, nhoâ leân, loù daïng; xuaát
hieän; ñoå ra; naûy sinh:
Emerge
Noãi ñau khoå: Grief
Noäi caám: Enclosure
Noäi chaát theå, chaát theå chaát
lieäu: Materia ex qua
Noäi chieán: Civil war
Noäi dung ñöùc tin: Fides quae
creditur
Noäi ñoäng: Intransitive
Noäi hoân, noäi giao, ñoàng toäc keát
hoân: Endogamous(-my)
Noäi khôûi, do noäi tính: Ab
intrinseco
Noäi lyù: Intrinsic certitude
Noäi ngoân: Inner word, verbum
interius
Noäi quan/ kieåm, töï xem xeùt/
quan saùt noäi taâm (cuûa
mình): Introspection
Noäi sinh: Endogenous
Noäi taïi: Immanent
204
Noäi taïi tính: Immanence
Noäi taâm hoùa; noäi hieän:
Interiorize
Noäi tieát toá, hocmoân: Hormone
Noäi vi giaùo hoaøng: Papal
Cloister/Enclosure
Noäi vi, noäi caám (ñk 667); haønh
lang (bao quanh saân vuoâng
trong tu vieän); tu vieän:
Cloister, clausura, exclosure
Noâng daân: Husbandman,
peasant, farmer
Noàng nhieät, soát saéng, haêng
haùi, soâi noåi: Ardent
Nôi aån naùu, truù aån, nöông
töïa/naùu: Refuge
Nôi cöïc thaùnh: Holy of Holies
Nôi linh thieâng; hoøm chöùa
thaùnh tích; thaùnh ñieän (ñk
1230tt): Shrine
Nôi phuï töø: In adjecto
Nôi soáng, moâi tröôøng soáng;
vuøng phaân boá; ñieàu kieän cö
truù: Habitat
Nôi thaùnh: Holy places
Nôi thaùnh (ñaõ ñöôïc cung hieán,
ñk 1206): Sacred places
Nôi toân nghieâm, thaùnh ñieän/
ñöôøng; nôi truù aån: Sanctuary
Nô-kheâ-mia, Nkm :Nehemiah
Nuùi Caùc-men: Carmel
Nuùi soï: Calvary, (hill of) skull
Nuoâi naáng, döôõng duïc:
Nurture, foster
Nöõ baùc só: Woman doctor
Nöõ ñan vieän tröôûng: Abbess
Nöõ kinh só: Canoness
Nöõ kinh só (coù boån phaän haùt
kinh nhaät tuïng): Choir Sisters
Nöõ thaàn baùo phuïc/ öùng:
Nemesis
Nöõ tieân tri; vôï cuûa tieân tri:
prophetess
Nöõ tính: Feminity
Nöõ trôï teá/phoù teá: Deaconess
Nöõ tu: Nun, sister
Nöõ tu Baùc aùi: Grey Nuns
Nöõ tu Doøng ÑM daâng mình
(thaønh laäp n. 1796): Sisters
of the Presentation of Mary
Nöõ tu Doøng kín thaùnh Clara
(n. 1215): Poor Clares
Nöõ tu Doøng thaùnh Felix
(CSSF, n 1855): Felician
Sisters
Nöõ tu Doøng thaùnh Ursula
(OSU, do thaùnh Angela
Merici saùng laäp n. 1535):
Ursulines
Nöõ tu Doøng Xitoâ nhaët pheùp
(OCSO, ôû La Trappe, Phaùp):
Trappistine Sisters
205
Nöõ tu vieän: Nunnery
Nöõ töû Baùc aùi: Daughters of
Charity
Nöõ töû baùc aùi (Doøng thaùnh
Vinh Sôn): Sister of Charity
Nöõ tyø, coâ/baø giuùp vieäc:
Handmaid(-en)
Nöõ yeâu (quaùi vaät ñaàu ngöôøi,
mình chim); baø chaèng, ñaøn
baø aùc nghieät: Harpy
Nöõ; gioáng caùi: Feminine
Nöûa, baùn: Semi, demi
Nöôùc (trong vieäc cöû haønh
phuïng töï vaø bí tích):
(Liturgical use of) Water
Nöôùc Chuùa, Thaønh trì TC (taùc
phaåm cuûa thaùnh AÂugutinoâ):
City of God
Nöôùc coù quoâác giaùo:
Confessional state
Nöôùc nho eùp (tröôùc khi leân
men thaønh röôïu): Mustum
Nöôùc röûa toäi: Baptismal water
Nöôùc thaùnh (laøm pheùp trong
ñeâm canh thöùc PS): Easter
water, holy water
Nöôùc thaùnh cung hieán (nhaø
thôø): Gregorian water
Nöôùc Trôøi, Nöôùc TC, Vöông
quoác TC: Kingdom of God
 O – OÂ – Ô
Oan döông (con deâ gaùnh toäi
Lv 16, 20tt); bung xung, ng.
chòu toäi thay ng. khaùc:
Scapegoat
OÙc baøi ngoaïi: Xenophobia(-bic)
OÙc beø phaùi: Factionalism
OÙc chuûng toäc cöïc ñoan,
duy/quy chuûng toäc:
Ethnocentric(-ism)
OÙc ñieän töû, maùy vi tính:
Electronic brain
OÙc phoùng tuùng/laäp dò: Esprit
fort
OÂ danh chieáu luaät: Infamy of
law
OÂ danh chieáu söï: Infamy of
fact
OÂ nhieãm, oâ ueá, nhô baån:
Pollute(-ion), impurity
OÂ ueá theo luaät: Legal impurity
OÂm, oâm hoân; oâm aáp; tin nhaän,
choïn laáy; naém laáy; bao
goàm/haøm: Embrace
OÂng baø (noäi ngoaïi):
Grandparents
OÂng giaø Noâen: Santa Claus
OÂng taùo; gia ñình: Lares
206
OÂng töø (ngöôøi troâng giöõ nhaø
thôø); thaønh vieân ban quaûn lyù
taøi saûn nhaø thôø: Church
warden
OÂng (noäi/ngoaïi): Grandfather
OÁng rôm, oáng chòu leã (ñeå chòu
Maùu thaùnh trong Thaùnh Leã
cuûa Ñöùc Giaùo Hoaøng):
Fistula, liturgical straw
OÂng/ baø coá: Great grandfather
(-mother)
OÂ-va-ñia, OÂv: Obadiah
ÔÛ choã ñaõ tröng daãn (tröôùc
ñaây): Loco citato
ÔÛ khaép moïi nôi:
Omnipresence
ÔÛ trong nhau, töông taïi (Ba
Ngoâi): Circumincession
ÔÛ, cö nguï; döøng laïi; nhaán
maïnh: Dwell
ÔÛ/löu laïi; toàn taïi; tieáp tuïc; chòu
ñöïng: Abide
Ôn: Grace
Ôn beân ngoaøi: External graces
Ôn beàn ñoã/trung thaønh ñeán
cuøng: Grace of final
perseverance
Ôn Bí tích: Sacramental grace
Ôn cheát laønh: Grace of happy
death
Ôn Chuùa Thaùnh Thaàn: Gifts
of the Holy Spirit
Ôn coâng chính hoùa: Justifying
grace
Ôn cöùu chuoäc chuû quan/caù
nhaân (nôi con ng. ñoùn nhaän
ôn aáy vaø hôïp taùc): Subjective
redemption
Ôn do ñeo aùo Ñöùc Baø Caùt
Minh: Sabbatine privilege
Ôn duõng löïc: Gift of force
Ôn döï phoøng (Rm 8, 30):
Prevenient grace
Ôn ñaáng baäc: Grace of state/
office
Ôn goïi, thieân trieäu; thieân
höôùng: Vocation
Ôn goïi; thieân höôùng; ngheà
nghieäp: Calling
Ôn hieän coù: Actual grace
Ôn hueä; thieän yù; chieáu coá, öu
ñaõi; thieân vò: Favor
Ôn höõu hieäu: Efficacious grace
Ôn ngoaïi nhieân (ñöôïc ban
theâm cho con ngöôøi tröôùc
207
nguyeân toäi): Preternatural
gifts
Ôn ngoân ngöõ; noùi huyeân
thuyeân: Gift of tongues,
glossolaly
Ôn pheùp röûa toäi: Baptismal
grace
Ôn phi taïo: Uncreated grace
Ôn sô khôûi, khôûi suûng: Initial
grace
Ôn thaùnh hoùa: Deifying grace,
sanctifying grace
Ôn thoâng minh: Gift of
intelligence
Ôn thuû söï: Grace of the head
Ôn thöôøng coù: Habitual grace
Ôn trò lieäu, döôïc suûng:
Healing grac
Ôn trôï giuùp, trôï suûng:
Assisting grace
Ôn tuùc duïng (ñuû duøng), tuùc
suûng: Sacramental grace
Ôn vöøa ñuû: Sufficient grace
 P Phaùi duy caàu nguyeän (Ñoâng
Phaù hoaïi ñaïo ñöùc, laøm ñoài
phong baïi tuïc; luõng ñoaïn
tinh thaàn, gaây naûn loøng:
Demoralize(-ation)
Phaù huûy, ñaùnh ñoå: Demolish
Phaù huûy, tieâu dieät: Destruction
Phaù (laøm maát) trinh: Deflower
Phaù/naïo thai; saåy thai: Abortion
Phaûi xa traùnh, ñoaïn giao (ng.
bò vaï tuyeät thoâng maø caùc
giaùo höõu phaûi traùnh giao
tieáp; khaùc vôùi Tuyeät thoâng
khaû dung): Vitandus(-i)
Phaùi Arminioâ († 1609 moät
nhaùnh Tin laønh Calvin):
Arminianism
Phaùi Basiliñes (ngoä giaùo, tk
2): Basilidians
Phaùi chuû tröông soáng nhö
Añam (traàn truoàng), loõa theå
chuû nghóa: Adamism
Phaùi Do thaùi ñaïo ñöùc:
Hasidim
Phaùi duøng baùnh khoâng men:
Azymites
Phaùi duy baàn, EÂbion (Do thaùi-
kitoâ giöõ luaät Moâseâ vaø phuû
nhaän thieân tính ÑK):
Ebionites
208
phöông): Messalianism
Phaùi duy kinh nghieäm (bò
coâng ñoàng EÂpheâsoâ keát aùn):
Euchites
Phaùi duy thuûy: Aquarians
Phaùi ñeïp, phaùi yeáu, nöõ giôùi:
Fair/weaker sex
Phaùi ñoäc hình saéc (chòu leã
döôùi moät hình, Boâheâmia, tk
15): Subunists
Phaùi ñoäc vò (phuû nhaän thieân
tính cuûa Chuùa Con vaø
Thaùnh Thaàn): Unitarianism
Phaùi ñoàng daïng (nhaùnh laïc giaùo
Arioâ cho laø ÑK chæ "gioáng
nhö" Chuùa Cha, chöù khoâng
"ñoàng baûn tính"): Homoeans
Phaùi Encratista (cheá duïc):
Encratism
Phaùi Eunomius (chi phaùi Arioâ
cöïc ñoan, tk 4):
Eunomianism
Phaùi eâseânioâ: Essene
Phaùi Giaùo Hoaøng (Trung coå):
Guelfs
Phaùi hoaøng ñeá Ñöùc (ôû YÙ thôøi
trung coå): Ghibelines
Phaùi hoaëc thuyeát Irving
(1792-1834 töï xöng laø
Catholic Apostolic Church
 GH Coâng giaùo Toâng truyeàn):
Irvingi(ani)sm
Phaùi J.N.Darby (1800-1882
moät giaùo phaùi Tin laønh quaù
khích): Darbyites
Phaùi khaéc kyû, hoïc thuyeát Stoa:
Stoicism
Phaùi laïc giaùo Elkesai (Dothaùi-
kitoâ, tk 2): Elkesaites
Phaùi löôõng hình (chuû tröông
röôùc leã döôùi hai hình):
Utraquism
Phaùi ly khai Ñoânatoâ (Baéc Phi,
tk 4-8): Donatism
Phaùi ly khai Melitius (tk 4):
Melitians
Phaùi maïnh, nam giôùi: Sterner
sex
Phaùi Manikeâoâ; thuyeát löôõng
nguyeân, nhò nguyeân:
Manichaeism
Phaùi Meâlanchton (1497-1560,
Tin laønh): Melanchthonians
Phaùi möøng leã Phuïc sinh ngaøy
14 thaùng Nisan (nhö Do thaùi
giaùo): Quartodecimanism
Phaùi ngoä ñaïo bí truyeàn; bí aån:
Hermetism
Phaùi nhöõng ngöôøi duøng baùnh
coù men (ñeå laøm leã):
Prozymites
209
Phaùi Paulikiani (löôõng
nguyeân, tk 7-9): Paulicians
Phaùi Pheâroâ ñeä Bruys (bò hoûa
thieâu n. 1140): Petrobrusians
Phaùi phi luaät: Antinomians
Phaùi quang chieáu, thieân giaùc
(Alumbrados; Rosicrucians,
moät daïng tam ñieåm):
Illuminati
Phaùi quang chieáu, tieân giaùc
(tk 16): Alumbrados
Phaùi Russell, töùc laø "Chöùng
nhaân Jeâhova": Russellites
Phaùi Sa-baùt (Tin laønh Calvin ôû
Anh quoác buoäc giöõ Chuùa
nhaät nhö Do thaùi giaùo giöõ
ngaøy Sa-baùt): Sabbatarians
Phaùi Sa-ñoác: Sadducees
Phaùi sô hoïc, ph. muø chöõ (phaùi
Tin laønh tk 16 chuû tröông
khoâng hoïc chöõ, vì cho raèng
TC seõ giuùp cho hieåu KT ñeå
ñöoïc cöùu roãi): Abecedarians
Phaùi thanh giaùo (Tin laønh):
Puritanism
Phaùi thieân nieân Labadie (tk
17-18): Labadists
Phaùi thôø Satan; quyû quaùi:
Satanism
Phaùi thöôïng toân nieân tröôûng,
phaùi Calvin: Presbyterianism
Phaùi tieåu luaän (giai ñoaïn ñaàu
tieân cuûa phong traøo Oxford
Anh quoác, n. 1833-1841):
Tractarianism
Phaùi tröôûng taåy; phaùi Baùp-tít:
Baptists
Phaùi töôïng tröng (Tin laønh
phuû nhaän ÑK hieän dieän
thöïc söï ôû trong Thaùnh Theå
Zwingli, Calvin):
Sacramentarians(-ism)
Phaùi Valentinoâ (ngoä giaùo, tk
2): Valentinians
Phaùi vieân Toøa Thaùnh:
Apostolic visitator
Phaùi vieân, söù thaàn; ñaïi dieän
ngoaïi giao: Emissary, envoy
Phaùi Yoga: Yogism
Phaûi, höõu; ñuùng, coù lyù; thaúng;
ngay: Right
Phaùi/ phong traøo giaùo ñoaøn (Tin
laønh): Congregationalists
Phaùi/ngöôøi theo voâ tri thuyeát
(cho laø ôû ñôøi naøy, ÑK khoâng
thaáu bieát taát caû): Gnoetae
Phaøm duïng (vg. söû duïng nhaø
thôø vaøo vieäc phaøm tuïc; ñk
1222): Profane use
Phaøm tuïc; taàm thöôøng, bình
daân, tay ngang: Profane
philistinism
210
Phaïm moät loãi laàm: Commit/
make an error
Phaïm phaûi; cam keát, daán
thaân; toáng giam; giao phoù:
Commit(-ment)
Phaïm phaùp: Delinquency
Phaïm phuïc (aùo daøi maëc cho
ng. bò toøa thaåm tra keát aùn):
Sanbenito
Phaïm thaùnh: Sacrilege/
desecration
Phaïm thieân, phaïm chí:
Brahman
Phaïm thöôïng/thaùnh, loäng
ngoân, baùng boå: Blaspheme,
blasphemy, profanation
Phaïm toäi, coù toäi, toäi loãi: Guilty
Phaûn caûi caùch, caûi caùch coâng
giaùo: Counter-reformation
Phaûn chöùng phaùp, boäi lyù luaän
phaùp (laøm cho ñoái phöông
nhaän ra laø loái lyù luaän cuûa
mình daãn tôùi nhöõng keát
luaän nghòch lyù): Reductio ad
absurdum
Phaûn chöùng, baùc boû: Disprove
Phaûn ñeà: Antithesis
Phaûn ñoái, choáng laïi, khaùng
nghò; cam quyeát; chöùng thö:
Protest
Phaûn hoài; phaûn lieân; hoài tieáp;
hoài toá: Feedback
Phaûn Kitoâ: Antichrist, man of
sin
Phaûn pheâ bình, pheâ bình
phaûn hoài: Countercritical
Phaûn tænh, tænh giaùc: Reflective
Phaûn toá (ñk 1463): Reconventio
Phaûn trí luaän: Anti-
intellectualism
Phaûn öùng daây chuyeàn, lieân
tieáp: Chain reaction
Phaûn xaï coù ñieàu kieän:
Conditioned reflex
Phaûn yù, nghòch luaän, maâu
thuaãn: Antilogy
Phaùn ñoaùn luaân lyù: Moral
judgment
Phaùn ñoaùn, ñoaùn xeùt: Judgment
Phaùn quyeát veà giaùo lyù:
Doctrinal decision
Phaùn xeùt chung: General
judgement
Phaùn xeùt cuoái cuøng: Last
judgement
Phaùn xeùt rieâng: Particular
judgement
Phao-loâ: Paul
Phaùp ñònh thöøa keá: Intestate
estate/succession
211
Phaùp luaân: Dharmachakra
Phaùp luaät daân gian, leä phaùp:
Jus gentium, law of nations,
customary law
Phaùp nhaân (ñk 113): Moral
person, juridical person
Phaùt hieän Thaùnh Giaù:
Invention of the Cross
Phaùt ngoân, dieãn ñoâïc:
Elocution
Phaùt ra, toûa ra; xuaát tinh; phaùt
haønh; phaùt thanh: Emission
Phaùt sinh gioáng loaøi, heä toäc
phaùt sinh hoïc (tieán trình
phaùt sinh gioáng loaøi, ñoái laïi
vôùi ontogenesis):
Phylogenesis/ phylogeny
Phaùt sinh/trieån caù theå (quaù
trình phaùt sinh caù theå; ñoái
laïi vôùi phylogenesis):
Ontogenesis/ ontogeny
Phaùt xuaát: Educi
Phaùt/khai trieån; tieán trieån, tieán
phaùt: Development
Phaït: Punishment
Phaït taïm: Temporal
punishment
Phaït töû hình: Capital
punishment
Phaït vónh vieãn: Eternal
punishment
Phaåm bình giaùo thuyeát; phaåm
ñònh/ñònh möùc giaùo thuyeát:
Doctrinal censure
Phaåm giaù con ngöôøi: Human
dignity
Phaåm giaù; phaåm töôùc, töôùc vò;
theå thoáng; phaåm chaát:
Dignity
Phaåm haïnh, haïnh kieåm:
Conduct
Phaåm tính, phaåm chaát; ñöùc
tính; tö caùch: Quality
Phaåm traät, giai traät; thöù baäc;
haøng Giaùo phaåm: Hierarchy
Phaåm traät taøi phaùn: Hierarchy
of jurisdiction
Phaåm traät thaùnh chöùc:
Hierarchy of order
Phaân bieät (nhaän ra nhöõng neùt
khaùc bieät); phaân taùch; taùch
bieät, phaân bieät (chia reõ), kyø
thò: Discriminate(-tion)
Phaân bieät; khaùc bieät, ñaëc neùt;
öu tuù, tieáng taêm; huaân
chöông: Distinction
Phaân bieät; taùch rôøi ra:
Disjuntive
Phaân bieät caùc loaïi thaàn:
Discernment of spirits
Phaân bieät giôùi tính: Sexism
212
Phaân boá taàn soá: Frequency
distribution
Phaân boá, p.phoái: Distributive
Phaân caùch/ly, ly bieät, chia caét;
bieät cö: Separation
Phaân cöïc; phaân lieät: Polarize(-
ation)
Phaân ñoâi, nhò phaân phaùp:
Dichotomy
Phaân hoùa; bieät hoùa:
Differentiation
Phaân loaïi, ñònh loaïi, chæ roõ,
ñònh roõ; ñaëc ñieåm kyõ thuaät:
Specification
Phaân loaïi, phaân haïng, saép thöù
töï: Classification
Phaân ly: Dissociation
Phaân ly; phaân chia; chia reõ;
phaân loaïi, saép loaïi: Division
Phaân nhaùnh, teõ ra:
Embranchment
Phaân phoái, caáp phaùt; ra saéc
leänh; meänh trôøi (TC an baøi);
cheá ñoä toân giaùo; mieãn chuaån
(ñk 85): Dispensation
Phaân raõ haït nhaân, phaân haïch:
Nuclear fission
Phaân taùn, taûn maùc, rôøi raïc,
thieáu maïch laïc: Discursive(-
sory)
Phaân taâm hoïc: Psychoanalysis
Phaân taàng xaõ hoäi: Social
stratification
Phaân tích giaù trò: Value
analysis
Phaân tích haønh vi ñöùc tin:
Analysis fidei (of faith)
Phaân tích nhaân toá: Factor
analysis
Phaân tích tình huoáng:
Situational analysis
Phaàn 2 cuûa Thaùnh Leã (Phuïng
vuï Thaùnh theå): Mass of
faithful
Phaàn Caùc Muøa Phuïng vuï
(trong Saùch Leã vaø Saùch caùc
giôø kinh phuïng vuï):
Temporale
Phaàn chòu leã (phaàn Thaùnh Leã
sau kinh Laïy Cha):
Communion of the Mass
Phaàn chuù thích ñoái chieáu
(cuoái trang vôùi nhöõng ghi
chuù veà caùc dò baûn cuûa moät
baûn vaên): Critical apparatus
Phaàn chung caùc Thaùnh:
Common of the Saints
Phaàn chung Thaùnh Leã:
Ordinary of the Mass
Phaàn daãn nhaäp: Isagogics
Phaàn daâng leã: Offertory
213
Phaàn ñaàu kinh Kính möøng:
Angelic salutation
Phaàn ñaàu Thaùnh Leã (tröôùc luùc
daâng leã): Mass of the
catechumens
Phaàn kinh khaån caàu Thaùnh
Linh (nguyeän xin Ngaøi ngöï
xuoáng trong leã quy tröôùc khi
truyeàn pheùp, hoaëc trong caùc
nghi thöùc phuïng vuï bí tích
khaùc): Epic(k)lesis
Phaàn moä, naám moà: Grave,
tomb
Phaàn möôøi (decilitre,
decimetre, decibel...): Deci-
Phaàn rieâng caùc thaùnh (phuïng
vuï): Proper of Saints
Phaàn rieâng caùc Thaùnh (trong
saùch leã hoaëc saùch caùc giôø
kinh phuïng vuï): Sanctorale
Phaàn rieâng Thaùnh Leã (phaàn
thay ñoåi): Proper of the Mass
Phaàn töû cuûa GH, giaùo höõu:
Membership of the Church
Phaàn töôøng kính (nhoû giöõa
caùc cöûa soå trong nhaø thôø):
Angel-lights
Phaàn töôøng thuaät vieäc laäp
Thaùnh Theå: Narrative of the
institution
Phaán khôûi, khích leä, laøm cho
höùng thuù, haêng haùi, hoan hæ,
haõnh dieän: Elate(-ion)
Phaän laøm con, töû heä: Filiation,
sonship
Phaän vuï ñoïc saùch (ñk 230§2):
Function of lector
Phaän vuï ñoùng giöõ trong
phuïng vuï: Liturgical roles
Phaân/cheõ laøm ba, tam phaân
phaùp :Trichotomy
Phaàn/ñoaïn keát, lôøi baït/keát:
Epilogue
Phaàn/ñoaïn trích; trích daãn:
Excerpt, extract, quote
Phaät giaùo: Buddhism
Phaät phaùp, luaät, chaân lyù:
Dharma
Phaät-Phaùp-Taêng: Buddha-
Dharma-Samgha
Phaãu nghieäm töû thi: Autopsy
Phaãu thuaät tinh maïch (caét
oáng daãn tinh): Vasectomy
Phe cheùn thaùnh (nhaùnh oân
hoøa cuûa phaùi löôõng hình
Huss(-ita) x. Phaùi löôõng
hình): Calixtines
Pheùp aån duï: Metaphor
Pheùp bí truyeàn (xem Thuyeát
thaàn trí; phaùp thuaät thoâng
truyeàn Kinh thaùnh cuûa Do
214
thaùi; bí thuaät ñeå giao thoâng
vôùi theá giôùi sieâu vieät):
Cab(ba)la
Pheùp caét toùc; voøng toùc caét:
Tonsure
Pheùp cheâm töø: Tmesis
Pheùp ñaûo töø: Hyperbaton
Pheùp ñeà duï (laáy moät phaàn ñeå
chæ toaøn boä, hay ngöôïc laïi):
Synechdoche
Pheùp ñoái ngaãu treùo, caùch
chuyeån hoaùn caâu ñoâi:
Chiasmus
Pheùp hoaït duï (mieâu taû baèng
caùch linh hoaït hoùa):
Prosopopoeia
Pheùp keát hoân: Marriage licences
Pheùp khinh thöôïng thaân,
thuaät bay leân cao: Levitation
Pheùp laï; ñieàu kyø dieäu: Miracle
Pheùp laøm thô, khoa vaàn luaät,
ngoân ñieäu: Prosody
Pheùp laønh hoân leã (Chính
Thoáng vaø Do thaùi giaùo):
Hierology
Pheùp laønh hoân phoái: Nuptial
blessing
Pheùp laønh long troïng (vg.
cuoái Leã): Solemn blessing
Pheùp laønh Toøa thaùnh (ÑHG):
Apostolic blessing, papal
blessing
Pheùp laønh, lôøi chuùc laønh/phuùc:
Benediction
Pheùp nghòch duï, ñieàu nghòch
lyù: Oxymoron
Pheùp phuø thuûy, yeâu thuaät:
Sorcery
Pheùp röûa töø tay giaùo daân: Lay
Baptism
Pheùp Röûa (toäi), thanh taåy:
Baptism
Pheùp Thaùnh Theå; Mình
Thaùnh Chuùa; Leã Taï Ôn,
Thaùnh Leã, Leã Misa:
Eucharist
Pheùp theá ñoâi: Hendiadys(-yin)
Pheùp Theâm söùc; xaùc nhaän:
Confirmation
Pheùp xuaát doøng (ñk 728):
Indult to leave an Institute
Pheùp Xöùc daàu (cho beänh
nhaân): Extreme Unction
Pheùp, giaáy pheùp, giaáy ñaêng kyù;
baèng cöû nhaân; baèng laùi xe:
Licence
Pheâ bình bieân taäp: Redaction
criticism
Pheâ bình hoài kieåm:
Metacritical
215
Pheâ bình lòch söû: Historical
criticism
Pheâ bình lòch söû (nghieân cöùu
veà moâi tröôøng thôøi gian, ñòa
lyù, vaên hoùa... cuûa Kinh
Thaùnh): Historical criticism
Pheâ bình lyù trí thuaàn tuùy (taùc
phaåm cuûa Em. Kant):
Critique of Pure Reason
Pheâ bình quaù khích:
Hypercritical
Pheâ bình taàm/truy nguyeân
(nghieân cöùu veà nguoàn goác
caùc vaên lieäu KT): Source
criticism
Pheâ bình truyeàn thoáng:
Tradition(-al) criticism
Pheâ bình vaên baûn: Textual
criticism
Pheâ bình vaên chöông:
Literary criticism
Pheâ bình vaên hoïc: Literary
criticism
Pheâ bình vaên theå: Form
criticism
Pheâ bình vaên töï: Textual
criticism
Pheâ bình; chæ trích; khaån caáp,
nguy kòch, traàm troïng:
Critical
Pheâ chuaån, xaùc nhaän, thöøa
nhaän; thöôûng phaït; hình
phaït; cheá taøi (ñk 1312):
Sanction
Pheá truaát, haï beä; cung khai:
Depose(-ition)
Pheâroâ Loâmbarñoâ († 1160; taùc
giaû cuoán Toång luaän caùc chuû
ñeà thaàn hoïc): Master of the
Sentences
Pheâ-roâ, 1Pr, 2Pr: Peter
Phi baùc, baùc luaän, baùc nghò,
baùc boû: Refute
Phi coâng leä; cöï ñoàng hoùa,
khoâng theo thôøi; ng. khoâng
[chòu] theo quoác giaùo (Anh
giaùo): Non-conformist
Phi ñaïo ñöùc, phi luaân: Amoral
Phi hoân (trong moät xaõ hoäi):
Agamy
Phi khaùi nieäm: non-conceptual
Phi khoâng gian: Spacelessness
Phi lòch söû (vöôït ra ngoaøi caùc
ñieàu kieän khoâng vaø thôøi
gian): Ahistorical
Phi lyù tính; thuyeát phi lyù tính
(naêng löïc phi lyù tính chi
phoái vuõ truï): Irrationalism
Phi lyù, phaûn lyù, khoâng hôïp lyù;
khoâng coù lyù trí, phi lyù tính;
voâ tyû: Irrational
216
Phi ngoâi vò, ph.nhaân caùch;
khoâng lieân quan ñeán rieâng
ai; khoáng chæ; phieám ch.;
khaùch quan: Impersonal
Phi ngoâi vò hoùa; bieán thaønh
caùch noùi chæ troáng; khaùc
quan hoùa: Impersonalization
Phi nhaân hoùa, laøm maát nhaân
tính: Dehumanize(-se)
Phi phaûn tænh: Non-refexive
Phi suy lyù/luaän: Non-discursive
Phi thaùnh thieâng hoùa:
Desacralization
Phi thaàn giaùo: Non-theist
religion
Phi thôøi gian tính: Timelessness
Phi tín phaùi: Non-confessional
Phi vaät chaát, voâ theå; voâ hình;
khoâng ñaùng keå:
Immaterial(-ity)
Phæ baùng; xuùc phaïm, baùng boå,
laøm ueá taïp (söï thaùnh):
Profanation, blaspheme
Phía trong; noäi taâm; noäi dung
saâu saéc: Inward(-ness)
Phía/quan ñieåm coù lyù leõ chaéc
hôn: Tutior pars
Phieám sinh, toaøn sinh thuyeát:
Pangenesis
Phieám thaàn giaùo, phieám thaàn
thuyeát: Pantheism
Phieám yù luaän: Panthelism
Phieân dòch, thoâng dòch; baûn
dòch; di chuyeån, chuyeån dôøi;
thuyeân chuyeån; mang ñi:
Translation
Phieân hoïp truø bò: Preparatory
congregation
Phieàn muoän, saàu khoå thieâng
lieâng; coâ ñôn, coâ lieâu; hoang
taøn: Desolation
Phi-le-mon, Plm: Philemon
Phi-líp-pheâ, Pl: Philippians
Phi-li-tinh; ng. taàm thöôøng, ít
vaên hoùa: Philistine
Phænh löøa vì thieän yù: Pious
fraud
Phoù-: Vice-
Phoù Chöôûng aán (ñk 482):
Vice-Chancellor
Phoù linh hoàn: Recommend(-
ation) of the soul
Phoù teá (chöùc): Deacon(-ship)
Phoù teá chuyeån tieáp (ñang tieán
ñeán chöùc LM): Transitional
deacon
Phoù teá vónh vieãn: Permanent
deacon(-ship)
Phong caùch hieäp só; taùc phong
lòch söï: Chivalry
Phong chaân phuùc: Beatification
Phong chöùc laïi: Reordination
217
Phong chöùc, truyeàn chöùc:
Ordination
Phong chöùc; xeáp ñaët; ra leänh;
chæ ñònh; quy ñònh: Ordain
Phong thaùnh (naâng leân haøng
ñöôïc toân kính treân baøn thôø):
Elevation to the altars
Phong thaùnh; lieät keâ vaøo quy
ñieån, quy muïc: Canonize(-
ation)
Phong traøo [canh taân] Thaùnh
Linh: Pentecostalism
Phong traøo baûo veä söï soáng, vì
söï soáng, vò sinh: Pro-life
Phong traøo caûi caùch ôû Milanoâ
(tk 11): Patarenes
Phong traøo canh taân phuïng
vuï: Liturgical movement
Phong traøo chaán höng ñaïo ñöùc
(tk 19): Moral rearmament
Phong traøo Cursillo: Cursillo
(de Cristianidad)
Phong traøo ñaïi keát:
Ecumenical movement,
oecumenical movement
Phong traøo ñoaøn suûng:
Charismatic movement
Phong traøo Graal (saùng laäp
naêm 1921, ôû Haø lan, cho giaùo
daân cg): Grail movement
Phong traøo hoaëc chuû höôùng
ñaïi keát: Ecumenism
Phong traøo KT: Biblical
movement
Phong traøo moä ñaïo Do thaùi
(tk 18-19): Hasidism
Phong traøo Oxford (Anh giaùo,
tk 19): Oxford movement
Phong traøo taùi chieám laõnh
ñòa (cuûa quoác gia, taïi YÙ):
Irredentism
Phong traøo taân döï toøng:
Neocatechumenate
Phong traøo Thaùnh Linh, canh
taân: Charismatic renewal/
movement
Phong traøo thoáng nhaát Nöôùc
YÙ: Risorgimento
Phong traøo trí thöùc coâng
giaùo: Pax Romana
Phong traøo/ khoùa thaêng tieán
hoân nhaân: Marriage
encounter
Phong traøo/ tinh thaàn ñaïi keát:
Oecumenism
Phong tuïc hoïc, taäp tính hoïc:
Ethology
Phoøng aùo/thaùnh (x. Phoøng
thaùnh); phoøng sinh hoaït
giaùo xöù (saùt caïnh nhaø thôø):
Vestry
218
Phoøng aên: Refectory
Phoøng caáp cöùu: Emergency
ward
Phoøng ñaïi hoäi: Chapter house
Phoøng hoøa giaûi (giaûi toäi):
Reconciliation room
Phoøng khaùch (tu vieän):
Locutory
Phoøng maëc aùo leã: Secretarium
Phoøng nguyeän (ñk 1226):
Private chapel
Phoøng ngöøa; thuoác/phöông
phaùp phoøng beänh; (Hoa kyø
condom) tuùi döông vaät, bao
cao su choáng thuï thai:
Prophylactic
Phoøng nhoû; xaø lim; teá bao; chi
boä: Cell
Phoøng thaùnh/aùo [leã]: Sacristy
Phoøng traøo thöùc tænh loøng
ñaïo (quaàn chuùng):
Revivalism
Phoøng treân (phoøng Tieäc ly):
Upper room
Phoûng sinh hoïc, sinh kyõ
thuaät: Bionics
Phoùng ñaõng, daâm loaïn:
Licentious
Phoùng ra, phun ra; thoát ra,
keâu leân; phoùng tinh:
Ejaculate
Phoùng ra; phoùng chieáu; hình
chieáu, xaï aûnh; truø hoaïch, döï
ñoaùn; choã/ phaàn nhoâ ra:
Projection
Phoâ tröông loøng moä ñaïo:
Sanctimonious
Phoå bieán; bình daân hoùa; ñaïi
chuùng hoùa; thoâng tuïc hoùa:
Vulgarize(-ation)
Phoå nieäm, khaùi nieäm phoå
quaùt, (tröøu töôïng); phoå höõu
theå: Universals, universalia
Phoå nieäm cuï theå: Concrete
university
Phoå quaùt thuyeát (1 TC ban ôn
cöùu ñoä cho moïi ng.; 2 moïi
ng. seõ ñöôïc cöùu ñoä):
Universalism
Phoå taïi thuyeát (cuøng luùc hieän
dieän ôû khaép nôi Luther cho
raèng caû veà maët con ng., ÑK
cuõng hieän dieän ôû khaép nôi):
Ubiquitarianism
Phoå taïi tính, hieän dieän khaép
nôi: Ubiquity
Phoå thoâng ñaàu phieáu:
Universal suffrage
Phoái hieäp, töông öùng, thuaät
yoga: Yoga
Phoái hoøa Phuùc AÂm: Biblical
harmony
219
Phoái hôïp, saùp nhaäp, thu nhaän;
gia nhaäp, nhaäp tòch:
Incorporation
Phoái hôïp; keát hôïp:
Coordinate(-tion)
Phoái/lieân hôïp; lieân töôûng; hoäi
ñoaøn: Association
Phôi baøy, boùc traàn; baøy haøng;
ñaët vaøo; boû rôi: Exposure
Phôùn phôû, saûng khoaùi:
Euphoria
Phuø daïng, aûo thaân thuyeát
(Kitoâ hoïc): Docetism
Phuø hieäu, côø hieäu: Ensign
Phuø pheùp: Vain observances
Phuø thuûy: Shaman
Phuû doaõn toâng toøa; giaùm quaûn
giaùo quaän: Prefect apostolic
Phuû ñònh; phuû nhaän, töø choái:
Negation, denegation
Phuû giaùm chöùc toøng nhaân (ñk
294): Personal prelature
Phuû giaùm chöùc, giaùm haït:
Prelature
Phuû giaùo phaän (ñk 469), giaùo
phuû: Diocesan curia
Phuû nhaän caùch, khöôùc thaûi
caùch (ñeå noùi veà TC): Via
negationis
Phuû Quoác vuï khanh (ñk 360):
Secretariat of State (papal)
Phuû quyeát: Non-placet
Phuù baåm, thoâng ban; thieân
phuù: Infuse(-ion)
Phuù hoàn giaùn thôøi (trong tieán
trình thai ngheùn): Mediate
animation
Phuù hoàn töùc thôøi (ngay luùc
thuï thai): Immediate
animation
Phuù hoàn, truyeàn sinh khí; linh
hoaït, haøo höùng: Animation
Phuù hoàn; ghi vaøo taâm khaûm,
ghi loøng taïc daï: Ensoul
Phuø, thuõng: Hydropic
Phuï, ngoaïi; hôn: Extra-
Phuï, thöù yeáu; phuï trôï, phuï boå;
phuï taù: Auxiliary
Phuï aâm xaùt (nhö f, v vaø th):
Fricative
Phuï heä suy ñoaùn:
Presumption of paternity
Phuï khoa: Gynaecology
Phuï khoaûn hieán phaùp (do
Napoâleâoân ban haønh n.
1802): Organic Articles
Phuï nöõ; nöõ giôùi: Woman(-
men)
Phuï phoù teá, chöùc naêm:
Subdeacon
Phuï quyeàn: Paternal authority
Phuï taù; trôï só: Coadjutor
220
Phuï thuoäc laãn nhau, hoã/töông
thuoäc: Interdepedence
Phuï tính, tö caùch/ cöông vò
laøm cha, quan heä cha con;
caên nguyeân tính: Paternity
Phuø/töông hôïp: Concordance
Phuùc AÂm Chaân Lyù (nguïy thö
baèng tieáng coápt):
Evangelium veritatis
Phuùc aâm hoaù: Evangelization
Phuùc kieán: Beatific vision
Phuùc AÂm nhaát laõm: Synoptic
gospels
Phuùc aâm theo thaùnh Mathia
(nguïy thö): Gospel of St.
Matthias
Phuùc aâm theo Toâma (nguïy
thö): Gospel of Thomas
Phuùc AÂm, Tin Möøng : Evangel,
gospel
Phuùc hieäp, keát hieäp trong vinh
phuùc: Beatific union
Phuùc kieán, thò kieán vinh phuùc:
Beatific vision, sciencia
beata
Phuùc nghò nhieäm yù (ñk 38):
Rescript motu proprio
Phuùc nghò (ñk 59): Rescript
Phuùc nhaân, chieâm nhaân (treân
Trôøi): Comprehensor
Phuùc trình vieân (ñk 1429):
Relator
Phuùc töû ñaïo, tuaãn giaùo:
Martyrdom
Phuïc hieäu, phuïc hoaït:
Reviviscence
Phuïc hieäu bí tích:
Reviviscence of sacraments
Phuïc hieäu coâng traïng:
Reviviscence of merits
Phuïc hoài nguyeân traïng (ñk
1645): Reinstatement,
restitutio in integrum
Phuïc hoài, khoâi phuïc; taùi phaùt
hieän; söûa chöõa, ñeàn buø, buø
laïi; hoài töôûng: Retrieve(-al)
Phuïc hoài, p.höng, hoài phuïc,
h.sinh; thöùc tænh nieàm tin
(cuûa quaàn chuùng): Revival
Phuïc höng: Renaissance
Phuïc sinh: Resurrection
Phuïc toøng: Subjection
Phuïc toøng, quy phuïc; quy
thuaän: Submission
Phuïc tuøng, quy phuïc; ñeä trình:
Submit
Phuïc vuï; dòch vuï; buoåi leã:
Service
Phuïng hoäi, ñoàng hoäi:
Confraternity
221
Phuïng hoäi (lo veà caùc ñoà duøng
trong phuïng vuï cuûa giaùo
xöù): Altar society
Phuïng töï, ph.thôø; toân kính;
suøng baùi, ngöôõng moä, hình
thöùc ñam meâ quaùi dò: Cult
Phuïng vuï: Liturgy
Phuïng vuï chaëng vieáng:
Stational liturgy
Phuïng vuï giaùo chuû (thí duï
Braga, Lyon, Milanoâ,
Toâleâñoâ): Primatial liturgy
Phuïng vuï giôø kinh ñk 1173):
Liturgy of the Hours
Phuïng vuï hoïc: Liturgiology
Phuïng vuï Lôøi Chuùa: Liturgy of
the Word
Phuïng vuï röôùc leã (thöù 6 Tuaàn
Thaùnh): Mass of the
presanctified
Phuïng vuï taàm nguyeân hoïc:
Heortology
Phuïng vuï Thaùnh leã (Byzantioâ,
Ñoâng phöông): Divine
liturgy
Phuïng vuï Thaùnh Theå: Liturgy
of the Eucharist
Phuïng vuï thieáu nhi:
Children's liturgy
Phuïng vuï treân Trôøi, thieân
quoác: Heavenly liturgy
Phuùt laâm töû, giôø cheát: Article
of death
Phöùc taïi (hieän dieän taïi nhieàu
nôi cuøng moät luùc):
Multilocation
Phöùc taïp/hôïp; raéc roái; khu lieân
hôïp; maëc caûm: Complex
Phöông caùch sinh nhai, sinh
keá; ngheà nghieäp: Livelihood
Phöông chaâm, caùch ngoân,
chaâm ngoân; khaåu hieäu:
Motto, slogan
Phöông döôïc trò duïc:
Remedium concupiscentiae
Phöông ñoâng; veà phía ñoâng;
ñònh höôùng: Orient
Phöông phaùp bieän chöùng:
Dialectic(-al) method,
Dialectics
Phöông phaùp giaûi thích Kinh
thaùnh theo soá coïng (nhö
kieåu caùc thaày Rabbi hoaëc Kh
13, 18 ñaõ laøm): Gematria
Phöông phaùp giaùo khoa vaán
ñaùp (theo kieåu Soâcrateâ):
Socratic method
Phöông phaùp hoûi gôïi yù (cuûa
Soâcraùt): Socratic elenchus
Phöông phaùp kích naõo:
Brainstorming
222
Phöông phaùp luaän:
Methodology
Phöông phaùp sieâu nghieäm,
tieân nghieäm: Transcendental
method
Phöông phaùp suy dieãn:
Deductive method
Phöông phaùp tieát kieäm; neàn
kinh teá; heä thoáng kinh teá:
Economy
Phöông phaùp tænh löôïc, löôïc
vaên/töø: Ellipsis
Phöông phaùp, caùch thöùc,
phöông thöùc: Method
Phöông phaùp/ hoïc thuyeát
chieát trung (tuyeån thu
nhöõng ñieåm hay töø nhieàu
xuaát xöù ñeå laøm thaønh moät
hoïc thuyeát môùi):
Eclecticism
Phöông phaùp; phöông saùch;
thuû ñoaïn; taøi öùng phoù:
Resource
Phöông thöùc nghieân cöùu
Kinh Thaùnh: Biblical
criticism
Phöông thöùc sieâu/ traùc vieät
hoùa (moät trong nhöõng
phuông caùch chöùng minh
TC hieän höõu): Way of
eminence
Phöông thöùc/döôïc; bieän phaùp
boå tuùc, chöõa trò, khaéc phuïc:
Remedy
Phöông tieän ñaëc bieän:
Extraordinary means
Phöông tieän thoâng thöôøng:
Ordinary means
Phöông tieän truyeàn thoâng ñaïi
chuùng: Mass media
223
Phöông tieän tö duy; heä thoáng
loâgíc; saùch Organon cuûa
Aristoát: Organon
Phöông trình; coi ngang
nhau, baèng nhau: Equation
Phöông/taùn du (che treân baøn
thôø), loïng che: Baldacchino
 Q Quan ñieåm/laäp tröôøng chung:
Qua Ngoâi Con: Per Filium
Quaû ñaám (chuoâng); caùi (caëp)
phaùch, caùi sanh, catanhet
(nhaïc khí): Cla(e)pper
Quaû phuï: Widow
Quaû tim; taâm loøng; taâm tình;
trung taâm, taâm ñieåm: Heart
Quaû (traùi) caám: Forbidden fruit
Quaù coá: Defunct
Quaù hieáu ñoäng: Hyperactive
Quaù khích: Zealot
Quaù nhaïy caûm, quaù maãn caûm:
Hypersensibility
Quaù trình hình thaønh loaøi
ngöôøi: Hominization
Quaù trình hình thaønh taâm trí:
Psychogenesis
Quaù trình phaùt sinh trí khoân,
hình thaønh taâm trí:
Noogenesis
Quaù trình phaùt trieån luaân lyù
ñaïo ñöùc hoaëc löông taâm:
Moral development
Quaù tuoåi: Overage
Quaù, vöôït, cöïc, sieâu- : Ultra-
Quaùi thai hoïc: Teratology
Quan baùch quaân: Centurion
Quan ñieåm: View-point
224
Common ground
Quan ñieåm/yù kieán thaàn hoïc:
Theological opinion
Quan ñieåm/yù kieán thaàn hoïc:
Sententia(-ae)
Quan heä luaän lyù: Logical
relation
Quan heä ngoaïi giao:
Diplomatic relation(s)
Quan heä nhaân quaû: Cause-
effect relationship, causal
relation, causal nexus
Quan heä noäi giôùi TC Ba Ngoâi:
Divine relations
Quan heä sieâu nghieäm:
Transcendental relation
Quan heä thaân caän, töông heä;
quan heä thaân toäc, hoân thuoäc
(daây hoï haøng do vieäc keát
hoân); aùi löïc: Affinity
Quan heä; thaân thuoäc/tình, hoï
haøng: Relationship
Quan nieäm chu kyø veà thôøi
gian: Circular conception of
time
Quan nieäm/nhaân sinh quan
Trung hoa (veà toân giaùo, trieát
hoïc, vaên hoùa..): Siniticism
Quan nieän thôøi gian theo
chieàu daøi: Lenear
conception of time
Quan phoøng: Providence
Quan taøi troáng, ñaøi kyû nieäm:
Cenotaph
Quan toøa, thaåm phaùn; xeùt xöû;
ñoaùn xeùt: Judge
Quaûn ñoác baûo taøng; ngöôøi trôï
quaûn (quaûn lyù taøi saûn thay
cho moät vò thaønh nieân, moät
ngöôøi ñieân, v.v...): Curator
Quaûn gia/lyù: Steward(-ship)
Quaûn gia/tieäc, chuû chi:
Architriclinus
Quaûn lyù: Stewardship
Quaûn lyù taøi chính: Fiscal
procurator
Quaûn lyù (ñk 494): Finance
officer
Quaûn thaàn: Dominations,
principalities
Quaûn trò/lyù: Administration
Quaùn tính; ñoïa tính, tính trô
yø: Inertia
Quaùn töôûng: Reflect over
Quang dieäu, hieån minh tính
cuûa theå xaùc soáng laïi (ngöôøi
laønh): Clarity of risen bodies
Quang (giaùng) laâm, taùi giaùng:
Parousia
225
Quaûng ñaïi, haøo hieäp/phoùng;
ñoä löôïng, khoan dung:
Generosity
Quaõng daøi neùm ñaù (baèng neùm
moät hoøn ñaù (= caùch khoâng
xa; Lc 22, 41): Stone's cast
(throw)
Quaït lôùn (cuûa Giaùo Hoaøng):
Flabellum
Quaân ñoaøn; ñoâng ñaûo, voâ soá:
Legion
Quaân söï/ñoäi: Military
Quaàn aùo; maëc tu phuïc:
Clothing
Quaàn/ñaïi chuùng, ñaùm ñoâng;
khoái, khoái löôïng: Mass
Quaáy roái, laøm naùo ñoäng, kích
ñ.: Agitate
Que caém neán: Pricket
Que raûy nöôùc (thaùnh):
Aspergill(-um)
Quen thaân, thaân maät, maät
thieát; tö tình, gian daâm:
Intimacy
Queâ trôøi: Heavenly city
Queân mình: Forget oneself,
self-abnegation
Queân, boû soùt; xao laõng: Forget
Qui nhaân luaän, nhaân trung
thuyeát: Anthropocentric(-
ism)
Quó ñaïo ñòa tónh: Geostationary
Quó ñaïo ñoàng toác (nhö geo-
stationary): Geosynchronous
Qumraân (teân cuûa ñan vieän,
coäng ñoàng, vaên baûn cuûa toân
phaùi EÂseânioâ, caïnh Bieån
Cheát, Palestina): Qumraân
Quoác ca: National hymn
Quôû traùch, raên baùo,
caûnh/khuyeán caùo: Admonish
Quy cheá veà toå chöùc daân söï cuûa
haøng giaùo só (Phaùp, n.
1790): Civil constitution of
the Clergy
Quy chieáu; tham chieáu/khaûo, tra
cöùu, tröng/vieän daãn; nguoàn
lieäu tham khaûo; chöùng thö;
aùm chæ; lieân quan; chuyeån tôùi:
Refer(-ence)
Quy ñieån tính: Canonicity
Quy ñònh hình daïng, caáu
hình; laøm cho neân gioáng;
hình daïng/theå: Configure
Quy gaùn; quy traùch, q.toäi, ñoå
loãi: Imputation
Quy GH (laáy GH laøm trung
taâm): Ecclesiocentric
Quy luaät; quy phaïm, q.taéc; luaät
doøng: Rule
Quy luaät bí thuaät: Arcane
discipline, disciplina arcani
226
Quy luaät caàu nguyeän, nguyeän
luaät: Lex orandi
Quy luaät ñöùc tin, tín luaät: Rule
of faith, lex credendi
Quy luaät löông taâm: Rule of
conscience
Quy ngaõ: Self-centred(-ness),
egocentric
Quy phaïm chuaån taéc: Norma
normans, normative norm
Quy phaïm ÑK: Christonomy
Quy phaïm ñöùc tin; tín luaät:
Rule of faith, regula fidei
Quy phaïm quy ñònh (phuï
thuoäc): Dependent norm,
norma normata
Quy phaïm tieáp caän (gaàn giaùo
huaán GH): Regula fidei
proxima
Quy phaïm vieãn cöï (xa Kinh
Thaùnh): Regula fidei remota
Quy taéc chöõ ñoû (veà caùc bí
tích): Cautel
Quy taéc ñoaøn nhoùm: Group
norm
Quy taéc luaân lyù tuyeät ñoái (ñieàu
tuyeät ñoái buoäc phaûi laøm hay
phaûi traùnh): Moral absolutes
Quy taéc luaân lyù tuyeät ñoái
(thuyeát Im. Kant):
Categorical imperative
Quy taéc phaùp luaät (goàm 99
khoaûn hay caùch ngoân laøm
nguyeân taéc ñeå giuùp hieåu,
giaûi thích vaø aùp duïng giaùo
luaät cho hôïp lyù hôïp tình):
Regulae juris
Quy taéc, tieåu chuaån; kieåu maãu;
thö quy, quy ñieån; ñieàu
khoaûn: Canon
Quy taéc/luaät khoaûn cheát
(khoâng coøn hieäu löïc); böùc
thö cheát (taïi böu ñieän vì
khoâng coù ngöôøi nhaän vaø
cuõng chaúng coù ñòa chæ ngöôøi
göûi): Dead letter
Quy taéc/phaïm, tieâu chuaån,
chuaån möïc: Norm
Quy thaàn luaän (ñaët TC laøm
trung taâm): Theocentrism
Quy trình tieán haønh, dieãn
tieán, nghi thöùc; vuï toá tuïng;
bieân baûn löu: Proceedings
Quy vaøo, gaùn cho; quy thuoäc,
bieät/ñaëc quy: Attribution
Quyø goái; ñaàu haøng: Bend the
knee
Quyû aùm/nhaäp: Demoniac(-al)
possession, diabolical
obsession
Quyû aùm; gaây/laøm boái roái, haønh
haï: Bedevil
227
Quyû ñöïc (phaù haïi phuï nöõ trong
giaác nguû theo meâ tín coå, ñoái
laïi vôùi succubus quyû caùi),
boùng ñeø, moäng daâm:
Incube(-us)
Quyû hoïc: Demonology
Quyû söù: The Evil One
Quyû thuaät: Black magic
Quyû vöông Luxiphe: Lucifer
Quyõ boång leã: Foundation
Masses
Quyù cha/LM toång ñaïi dieän, beà
treân caû, v.v.: Very Reverend
Quyû, aùc thaàn; ng. xaáu xa, hung
aùc: Demon, devil
Quy/coâng öôùc, hieäp ñònh; hoäi
nghò; öôùc/tuïc leä: Convention
Quyû; keû aùc oân; coù taøi xuaát quyû
nhaäp thaàn: Fiend
Quyeân goùp vieân (nhaèm giuùp
ng. Ngheøo): Quaestor
Quyeàn bính: Authority
Quyeàn bính phaàn ñôøi, theá
quyeàn (cuûa ÑGH, =xöa laõnh
ñòa giaùo hoaøng, =nay quoác
gia Vaticanoâ): Temporal
power
Quyeàn buoäc gôõ (ÑKâ trao ban
cho thaùnh Pheâroâ): Binding
and loosing
Quyeàn cai quaûn; quyeàn taøi
phaùn: Jurisdiction
Quyeàn cai trò (ñk 129tt):
Power of governance
Quyeàn cai trò; quyeàn chieám
höõu; quyeàn sôû höõu, chuû
quyeàn; laõnh thoå, thuoäc ñòa:
Dominion
Quyeàn chìa khoùa (cuûa thaùnh
Pheâroâ): Power of the keys
Quyeàn chöùc thaùnh:
Hierarchical powers
Quyeàn coi soùc/troâng nom; baét
giöõ, taïm giam: Custody
Quyeàn coâng daân: Civil rights
Quyeàn ñaéc thuû, coù ñöôïc, daønh
ñöôïc: Acquired right
Quyeàn ñaàu phieáu, quyeàn baàu
cöû: Right to vote
Quyeàn ñoái ñòa: Territorial
power
Quyeàn giaùo huaán voâ ngoä (ñk
749): Infallible teaching
authority
Quyeàn haønh phaùp: Executive
jurisdiction
Quyeàn laõnh chuùa, chuû quyeàn;
quyeàn löïc; uy quyeàn:
Lordship
Quyeàn laäp phaùp: Legislative
jurisdiction
228
Quyeàn löïc toái cao: Sovereign
power
Quyeàn pheá truaát: Deposing
power
Quyeàn quaûn trò, thoáng trò:
Governance
Quyeàn sôû höõu: Ownership
Quyeàn söù thaàn Toøa thaùnh:
Pro-Nuncio
Quyeàn taäp aám, thöøa keá:
Birthright
Quyeàn thaùnh chöùc: Potestas
ordinis
Quyeàn theá, uy quyeàn/theá; theá
giaù, uy tín: Authority
Quyeàn theá tuïc cuûa Hoäi
Thaùnh: Temporal power
Quyeàn thöøa keá: Right of
succession
Quyeàn thöøa uûy: Delegated
jurisdiction, delegate power
Quyeàn toái cao: Sovereign
rights
Quyeàn toái cao, toái thöôïng, chuû
quyeàn; öu theá : Supremacy
Quyeàn truù nguï, tî hoä: Right of
sanctuary/ asylum
Quyeàn tö phaùp: Judicial
power/ jurisdiction
Quyeàn töï do giaûi thích giaùo lyù:
Doctrinal freedom
Quyeàn töï do hoïc haønh:
Academic freedom
Quyeàn öu tieân, öu traïch, öu vò:
Precedence
Quyeàn vôï choàng: Conjugal
rights
Quyeán luyeán: Attachment
Quyeán ruõ, duï doã: Seduce
Quyeán ruõ, laøm say meâ, ñaém
ñuoái: Encharm, allure
Quyeát chí söûa mình (ñk 987):
Purpose of amendment
Quyeát ñaáu, ñaáu tay ñoâi, cuoäc
ñoï söùc: Duel
229
Quyeát ñònh cuoái cuøng, chung
quyeát: Ultimate decision
Quyeát ñònh/ taâm; nghò quyeát;
giaûi quyeát; giaûi caáu/phaân;
dung giaûi: Resolution
Quyeát ñoaùn, khaúng ñònh:
Assertion
Quyeát taâm caûi thieän:
Resolution of amendment
Quyeát taâm phuïc vuï ng.
Ngheøo: Option for the poor
 R Rìa; laâm boâ: Limbo
Ra ñi, khôûi haønh, rôøi khoûi, rôøi
boû: Departure
Ra hình phaït: Imposition of
penalty
Ra khoûi Doøng (ñk 686):
Departure from the Institute
Ra veû ñaïo ñöùc: Sanctimony
Rakhen: Rachel
Raøng buoäc: Obligation
Rao hoân phoái: Banns
Rao giaûng Tin Möøng, Phuùc
AÂm hoùa: Evangelize(-ation)
Raøo quanh, bao vaây; giam
nhoát; bao kín; ñính/göûi keøm:
Enclose
Raûy nöôùc (kieåu Röûa toäi):
Aspersion
Raûy nöôùc (moät caùch thöùc röûa
toäi): Sprinkling
Raûy nöôùc (thaùnh): Asperges
Raéc roái, khoù khaên; cuoän thu
laïi; thoaùi hoùa/boä; teo toùp:
Involution
Reøn neân; giaû taïo, giaû maïo,
nguïy taïo: Forge(-ry)
Reâbeâca: Rebekah
Reã, goác; coäi reã, caên nguyeân;
caên baûn; ngöõ caên: Root
230
Rieâng bieät, rieâng reõ; rôøi raïc:
Discrete
Rieâng bieät; caù bieät; caù nhaân;
ñaëc bieät/thuø; tæ mæ; baét beû,
ñoøi hoûi, khoù tính: Particular
Rieâng bieät; minh baïch, roõ reät;
khaùc bieät: Distinct
Rieâng tö, caù nhaân; maät, kín:
Private
Roõ raøng, raønh raønh, hieån
nhieân, ai cuõng bieát, tieáng
taêm, noåi tieáng (caùch rieâng laø
xaáu): Notoriety
Roå ñöïng rau; (boùng) xe chôû tuø:
Black Maria
Roâma (kinh thaønh muoân
thuôû): Eternal City
Roâma; töôïng tröng cho GH
Coâng giaùo vaø cho quyeàn
bính GH: Rome
Roäng raõi, haøo phoùng, quaûng
ñaïi: Open-handed
Roäng raõi, haøo phoùng, quaûng
ñaïi; quaø bieáu, tieàn thöôûng:
Bounty
Rôøi raïc, thieáu maïch laïc; khoâng
chaët cheõ: Incoherence
Rôøi, boû, boû rôi, töø/vöùt boû;
ruoàng boû; phoù maëc; phoù
thaùc: Abandon(-ment)
Rui (ôû maùi nhaø): Rafter
Ruoäng ñaát, taøi saûn; ñaúng caáp;
tình traïng: Estate
Ruoäng ñaát; ñaát nhaø chung:
Glebe
Ruoäng Maùu (Mt 27, 8): Field of
blood, akeldama
Ruùt laïi lôøi; phaûn cung; ñính
chaùnh: Retractation
Ruùt pheùp thoâng coâng; keát aùn;
nguyeàn ruûa: Anathematise
Ruùt ra; baøy ra, toûa ra: Educe
Ruùt, R: Ruth
Röûa toäi baèng caùch dìm xuoáng
nöôùc: Baptism by immersion
Röûa toäi baèng löûa (= öôùc
muoán): Baptism of fire
Röûa toäi baèng maùu (töû ñaïo
tröôùc khi chòu pheùp röûa):
Baptism of blood
Röûa toäi baèng öôùc muoán:
Baptism of desire
Röûa toäi beänh nhaân: Clinical
baptism
Röûa toäi do giaùo daân cöû haønh:
Lay baptism
Röûa toäi haøi nhi: Infant
baptism
Röûa toäi laïi: Rebaptism
Röûa toäi treû thô, treû con: Infant
baptism, p(a)edobaptism
231
Röûa toäi vôùi ñieàu kieän:
Conditional baptism
Röûa toäi (ban, nhaän): Baptize
Röûa toäi (baèng caùch ñoå nöôùc)
treân ñaàu: Affusion
Röûa toäi; ñaët teân: Christen(-ing)
Röûa, taém röûa; giaët röûa: Washing
Röôùc kieäu: Processions
Röôùc leã: Receive Holy
Communion
Röôùc Leã baèng maét (Chaàu
Mình Thaùnh): Ocular
communion
Röôùc leã laàn ñaàu: First
communion
Röôùc Leã muøa PS: Easter
communion/duty
Röôùc leã thaät: Sacramental
communion
Röôùc leã thieâng lieâng: Spiritual
communion
Röôùc leã thöôøng xuyeân:
Frequent communion
Röôùi röôïu/nöôùc (ñeå cuùng teá);
uoáng röôïu: Libation
Röôïu nho/vang (duøng trong bí
tích Thaùnh Theå): Wine
Röôïu/daàu cuùng (Xh 29, 40-41):
Drink offering
 S daãn cuûa caùc taùc giaû khaùc
Sa maïc, nôi hoang vaéng:
Desert
Sa moân, ngöôøi tu khoå haïnh:
Ascetic
Sa ngaõ laïi, taùi phaïm: Relapse
Sa ngaõ, laàm lôõ, boû ñaïo, sai soùt,
sa ñoaï: Lapsus, lapse(-d), fall
Sa ngaõ cuûa Añam: Fall of Adam
Sa thaûi, thaûi hoài; caùch chöùc; töø
giaõ; giaûi taùn; gaït boû; phoùng
thích; mieãn toá: Dismiss(-al)
Saùch Ai ca, Ac: Lamentations
Saùch baøi ñoïc: Lectionary
Saùch baøi ñoïc caùc ngaøy trong
tuaàn: Weekly lectionary
Saùch baùo khieâu daâm:
Pornography
Saùch Bí tích: Sacramentary
Saùch caùc baøi ñoïc Phuùc AÂm
(duøng trong phuïng vuï):
Evangeliarium(-ry)
Saùch Caùc Vua, 1V, 2V :Kings
Saùch caám: Forbidden books
Saùch Chaâm ngoân, Cn: Proverbs
Saùch chæ nam veà caùc aân xaù:
Handbook of Indulgences
Saùch chuù giaûi (xöa giaûi thích
töøng caâu KT vôùi nhieàu chuù
232
nhau): Catena
Saùch Ñiatessaron (cuûa
Tatianus, khoaûng naêm 160
baûn phoái hôïp boán Phuùc
AÂm), Phuùc AÂm phoái hoøa:
Diatessaron
Saùch ñieäp xöôùng: Antiphonary
Saùch Giaûng vieân, Gv:
Ecclesiastes, Qohelet
Saùch giaùo khoa: School book
Saùch giaùo khoùa, pho caåm
nang, taäp chæ nam; saùch chæ
daãn: Handbook
Saùch giaùo khoa; taäp caåm
nang: Manual
Saùch giaùo lyù, saùch boån:
Catechism
Saùch Gioâben (nguïy thö): Book
of Jubilees
Saùch giôø kinh (Bizantinoâ):
Hieratikon
Saùch giôø kinh, saùch nhaät
tuïng: Book of Hours
Saùch haùt leã: Kyriale
Saùch haùt leã Roâma: Graduale
Romanum
Saùch haùt phuïng vuï (baèng
tieáng Latinh, do ñan vieän
Solesmes, Phaùp, xuaát baûn):
Liber Usualis
Saùch haùt Thaùnh vònh (Tin
laønh): Metrical Psalter
Saùch Khaûi huyeàn, Kh: Book of
Revelation
Saùch Kha-noùc (nguïy thö):
Books of Enoch
Saùch Khuùc giaûi cuûa Erasmus:
The Paraphases of Erasmus
Saùch kinh: Prayer book
Saùch kinh chieàu; khaên phuû
baøn thôø: Vesperale
Saùch Kinh Chung (Saùch
phuïng vuï Anh giaùo): Book of
Common Prayer
Saùch kinh röôùc kieäu:
Processional
Saùch Kinh thaùnh caøi giaây (ñeå
khoûi bò ñaùnh caép): Chained
Bibles
Saùch kinh (cho giaùo daân):
Book of Hour
Saùch leã: Missal
Saùch Leã Roâma: Roman Missal
Saùch Leâ-vi, Lv: Leviticus
Saùch maïo ñeà (nguïy thö):
Pseudoepigrapha
Saùch minh giaùo (tk 16-17 döïa
vaøo vaät lyù hoïc ñeå bieän luaän
veà lyù chöùng toân giaùo):
Physico-theology
233
Saùch Mishnah (söu taàm luaät leä
Do thaùi): Mishnah
Saùch nghi leã Greâgoârioâ:
Gregorian sacramentary
Saùch nghi thöùc caùc bí tích cuoái
cuøng (giuùp caùc beänh nhaân):
Pastoral care of the sick
Saùch nghi thöùc cuûa Ñöùc
Geâlasioâ (ban boá): Gelasian
sacramentary
Saùch nghi thöùc cuûa Ñöùc
Greâgoârioâ: Gregorian
sacramentary
Saùch nghi thöùc cuûa Ñöùc Leâoâ:
Leonine sacramentary
Saùch nghi thöùc cuûa GM:
Ceremonial of Bishops
Saùch nghi thöùc phong chöùc
(Anh giaùo): Ordinal
Saùch nghi thöùc Roâma (bí tích
vaø aù bí tích tröø Thaùnh Leã):
Rituale Romanum
Saùch nghi thöùc (Ñoâng
phöông): Typikon
Saùch nghi thöùc (khoâng coù caùc
baøi ñoïc), bí tích chæ nam:
Sacramentary
Saùch nguyeän: Breviary
Saùch nhaät tuïng, Phuïng vuï giôø
kinh: Breviary
Saùch phuïng vuï Ñoâng phöông:
Euchologion
Saùch phuïng vuï thaùnh Leâoâ Caû:
Leonine sacramentary
Saùch Saùng theá, St; khôûi
nguyeân; caên nguyeân: Genesis
Saùch saùu coät (cuûa Origen xeáp
nguyeân baûn tieáng Hy baù vôùi
5 baûn dòch Hy ngöõ cuûa Cöïu
Öôùc theo 6 coät baûn dòch
LXX, Aquila, Symmachus vaø
Theâoâñoâtion): Hexapla
Saùch Söû bieân nieân (1Sb vaø
2Sb): Paralipomenon
Saùch Talmud ("Huaán giaùo" Do
thaùi): Talmud
Saùch Thaùnh vònh, Tv: Psalms
Saùch Thaùnh vònh: Psalter
Saùch thieâng lieâng: Spiritual
books
Saùch thöông khoù (theo 4 Phuùc
AÂm); saùch baøi ñoïc veà caùc
Thaùnh (trong Phuïng vuï giôø
kinh): Passional
Saùch tieåu söû caùc Giaùo hoaøng:
Liber Pontificalis
Saùch tieåu söû caùc thaùnh töû ñaïo;
soå caùc thaùnh: Martyrology
Saùch Upanisad (AÙo nghóa thö,
AÁn ñoä giaùo):Upanishads
234
Saùch (caùc) pheùp laønh:
Benedictional
Saùch, kinh, thö: Book
Saïch, khoâng oâ ueá: Clean
Saùch/hình gôïi duïc, khieâu daâm:
Erotica, pornography
Sai nieân ñaïi, loãi thôøi:
Anachronism
Sai soùt; phieâu/lang baït: Errant
Sai soùt; sai laàm: Erroneous
Sai suaát thoáng keâ: Statistic(-
al) error
Saloâmon: Solomon
Saøm sôõ: Sex offence
Saùm hoái, hoái loãi, hoái toäi; bí
tích hoøa giaûi (ñk 959tt); ñeàn
toäi: Penance
Saùm hoái; aùi hoái (hoái toäi vì yeâu
Chuùa, aên naên toäi caùch troïn):
Contrition
Sa-mu-en, 1Sm, 2Sm: Samuel
Saùng choùi, raïng ngôøi, röïc rôõ;
hôùn hôû: Effulgent
Saùng kieán, khôûi xöôùng: Initiative
Saùng suoát, minh maãn, tænh
taùo: Lucidity
Saùng taïo, döïng neân, taïo
thaønh: Creation
Saùng taïo lieân tuïc: Continuous
creation
Saùng theá, St: Genesis
Saùng theá luaän, vuõ truï khai
nguyeân luaän: Cosmogony
Saùp: Wax
Saùp nhaäp caùc hoäi doøng (ñk
582): Merger of Institutes
Saùt nghóa, nghóa heïp: Strict
sense
Saùt teá: Immolation
Saùt teá ñaãm maùu: Bloody
immolation
Saùt teá huyeàn nhieäm: Mystical
immolation
Saùt teá thaàn bí: Mactatio
mystica
Saùt teá töôûng nieäm: Com-
memorative immolation
Saùt teá/hy teá huyeàn nhieäm:
Mystical immolation/ sacrifice
Saùt teá; hieán teá: Immolation,
sacrifice
Satan hoïc, quyû hoïc:
Satanology
Satan töôùng quyû (ñaàu soû boùng
toái, ñaàu naäu traàn theá): Prince
of darkness/of this world
Sau ñaây; sau naøy; kieáp sau:
Hereafter
Saun: Saul
Say ñaém, noàng nhieät, tha
thieát: Passionate
235
Say röôïu; nghieän röôïu/ngaäp,
say söa: Drunk(-enness),
ebriety
Saéc chæ, troïng saéc: (Papal) Bull
Saéc chæ cuûa hoaøng ñeá Zeânon
(n. 482, nhaèm thoáng nhaát
GH sau coâng ñoàng
Calceâñoânia): Henotic(k)on
Saéc chæ keát aùn (laïc
thuyeát/giaùo): Anathematism
Saéc chæ ngoaïi boä (saéc chæ cuûa
Giaùo Hoaøng khoâng coù trong
boä Decretum Gratiani); hai
phaàn cuoái cuûa boä Giaùo Luaät:
Extravagantes
Saéc chæ vaøng, troïng saéc vaøng:
Golden bull
Saéc chæ veà ñaëc aân boä aùo Ñöùc
Baø (nguïy taïo cho laø do
Gioan 22 ban haønh n.
1322): Sabbatine bull
Saéc chæ, Saùch nghi leã cuûa ÑGH
Geâlasioâ († 496): Gelasian
Decree/ sacramentary
Saéc leänh Giaùo Hoaøng (cuûa
Ñöùc Greâgoârioâ VII, n. 1075):
Dictatus Papae
Saéc leänh Hoäi Thaùnh:
Ecclesiastical decree
Saéc leänh khoan dung
(Constantinoâ ban boá n. 113,
 caám baùch haïi Kitoâ giaùo):
Edict of toleration
Saéc leänh veà ñöùc tin (keát aùn
hoaëc tha toäi); hình phaït hoûa
thieâu: Auto-da-Feù
Saéc leänh; phaùp leänh, quy ñònh;
leã nghi: Ordinance
Saéc luaät, saéc leänh, nghò ñònh:
Decree
Saéc luaät dung nhaãn (Anh
quoác, n. 1689 cho töï do
phuïng töï, maø vaãn caám coâng
giaùo vaø phaùi ñoäc vò):
Toleration Act
Saéc thaùi; tieåu dò: Nuance
Saün coù/duøng, khaû duïng; saün
saøng: Available(-ility)
Saép xeáp, boá trí, chuaån bò; xöû
lyù, thanh toaùn; khuynh
höôùng, thieân höôùng; tính
khí, taâm tính; saün loøng; daøn
quaân: Disposition
Saám ngoân: Prophecy
Saám ngoân Sibylla (nguïy thö):
Sibylline Oracles
Saâu saéc, saéc beùn: Keen
Saäy daäp (Is 42.3): Bruised reed
Seâmita (daân toäc, ngoân ngöõ):
Semite
Si meâ, say ñaém, cuoàng meâ:
Infatuation
236
Si tình, ña tình, say ñaém:
Amorous
Sieâng naêng, caàn maãn, caàn cuø:
Diligent(-ce)
Sieâu chuû theå tính:
Transubjectivity
Sieâu giaùc caûm; tri giaùc phi giaùc
quan: Extrasensory perception
Sieâu hình (hoïc): Metaphysic(-s)
Sieâu hình (tuyeät ñoái):
Metaphysical certitude
Sieâu hoïc thuyeát: Metatheory
Sieâu höõu cô theå, cô caáu xaõ
hoäi: Superorgani(ci)sm
Sieâu kinh nghieäm:
Metempirical
Sieâu lòch söû: Metahistoric,
supra-historical
Sieâu ngaõ, sieâu kyû: Super-ego
Sieâu nghieäm; tieân nghieäm:
Transcendental
Sieâu ngoân ngöõ: Metalanguage
Sieâu nhieân: Supernatural
Sieâu nhieân tính: Supernature
Sieâu taâm lyù hoïc:
Parapsychology
Sieâu thaêng; ñöa leân (Trôøi):
Analempsis
Sieâu thöïc nghieäm:
Transempirical
Sieâu vaên hoùa: Transcultural
Sieâu vieät, tuyeät dieäu: Sublime
Sieâu vieät caùch (ñeå noùi veà TC):
Via eminentiae
Sieâu vieät tính (ñaëc tính cuûa
TC): Transcendence
Sieâu vieät; sieâu nghieäm:
Transcendent
Simoân Canaan (toâng ñoà Mt
10.4): Simon the Canaanite
Sinh beänh hoïc: Pathogeny
Sinh bôûi trinh nöõ (ÑK): Virgin
birth
Sinh caàu/quyeån, sinh vöïc:
Biosphere
Sinh ñeû/saûn: Procreation
Sinh hoaït phuïng vuï: Liturgical
actions
Sinh hoàn: Vegetative soul
Sinh khí, sinh löïc, söùc soáng:
Vitality
Sinh laïi, taùi sinh; ñoåi môùi
hoaøn toaøn: Rebirth
Sinh luaâân thöôøng hoïc, sinh
ñaïo ñöùc hoïc: Bioethics
Sinh löïc: Vital force
Sinh nguyeân trình (khôûi
nguyeân söï soáng), sinh
nguyeân thuyeát: Biogenesis
Sinh nhaät: Birthday
237
Sinh Nhaät Ñöùc Trinh Nöõ
Maria: Nativity of the
Blessed Virgin Mary
Sinh ra; gaây ra: Engender
Sinh saûn ñôn thöùc, ñoàng
nguyeân: Monogenesis
Sinh saûn, phaùt sinh; theá heä:
Generation
Sinh saûn; (trong TC=) nhieäm
sinh: Beget
Sinh saûn coù keá hoaïch:
Planned parenthood
Sinh soáng; truù nguï, ôû taïi: Live
Sinh thaùi hoïc: Ecology
Sinh thieát: Biopsy
Sinh vaät hoïc, sinh hoïc:
Biology
Sinh xuaát (töø baûn tính TC ngoä
giaùo): Emanation
Si-on (thaønh Gieâru salem):
Zion
So saùnh, ñoái chieáu:
Comparative
Soaïn giaû Tin Möøng: Evangelist
Soaïn laïi, trình baøy laïi, taùi
caáu/bieân: Reformulate
Soaïn thaønh kòch; kòch hoùa; bi
thaûm hoùa, quan troïng hoùa:
Dramatize
Soaïn thaûo, trình baøy chi tieát;
xaây döïng; cheá bieán; tæ mæ, kyõ
löôõng, coâng phu: Elaborate
Soi/chieáu saùng; soi daãn, minh
giaûi: Enlighten(-ment)
Song boä suøng baùi thuyeát (laïc
giaùo Nestoârioâ vöøa toân kính
con ngöôøi ÑK vöøa thôø kính
Ngoâi Hai - thieân tính - ôû trong
Ngaøi; phuû nhaän thöïc taïi ngoâi
hieäp): Co-veneration
Song ñeà/luaän; theá: Dilemma
Song hieäu: Double effect
Song luaän löôõng ñaàu:
Cornuted dilemma
Song ngöõ: Bilingual
Song nhieäm xuy (Thaùnh Thaàn
bôûi Ngoâi Cha vaø Ngoâi Con
maø ra): Double procession
Song phöông, buoäc hai beân:
Synallagmatic
Song song; ñoái chieáu; ñoái
caùch/ngaãu: Parallelism
Song truøng nguyeân aâm; khe
hôû, khoaûng troáng; choã giaùn
ñoaïn: Hiatus
Soøng baïc: Gambling-den/
house
Soå boä bí tích: Sacramental
Record(s)
Soå boä (ñk 535): Register
238
Soå boä; hoà sô, bieân baûn; ghi
cheùp: Record
Soå ñen; voâ soå ñen/soå caám (caùc
saùch): Blacklist
Soå ghi, nhaät kyù; giaùc thö:
Memorandum(-s, -a)
Soå tay, caåm nang: Vade-mecum
Soå tay; caåm nang; kinh töôûng
nhôù: Memento
Soå tröôøng sinh: Book of Life
Soå töû; tieåu söû ngöôøi cheát:
Necrology
Soã saøng, khoâng ñoan trang:
Indecent(-cy)
Soá cuûa Con Thuù (=666 Kh 13,
18): Number of the Beast
Soá ñaïi bieäu quy ñònh (caàn
phaûi coù maët ñeå quyeát ñònh);
ñònh soá toái thieåu: Quorum
Soá ñoâng, ña soá; tuoåi thaønh
nieân, tröôûng thaønh (ñk 97):
Majority
Soá löôïng: Quantity
Soá phaän/meänh, vaän maïng:
Fate, lot
Soá soáng soùt, phaàn daân coøn laïi
(cuûa daân Ítraen): Remnant
Soá thu nhaäp, tieàn thu ñöôïc:
Proceeds
Soá vaøng (trong naêm keå theo
chu kyø Meton, ñöôïc duøng ñeå
 tính ngaøy Phuïc sinh trong
nieân lòch): Golden number
Soá, soá löôïng; nhoùm, boïn; tieát
muïc; nhòp ñieäu: Number
Soáng cho (ng. khaùc), toàn höõu
vò tha: Proexistence
Soáng laïi, phuïc sinh: Resurrection
Soáng ngoaøi voøng phaùp luaät;
ñaët ra ngoaøi voøng phaùp luaät:
Outlaw
Soáng thaønh ñaøn, quaàn cö, taäp
quaàn; (kieåu) ñaïi chuùng,
quaàn chuùng: Gregarious
Soát noùng/saéng, nhieät taâm/
thaønh; tha thieát; ñaïo ñöùc:
Fervent
Sô ñoà (keá hoaïch) toång theå:
Master plan
Sôû höõu, thuoäc caùch: Genitive
Sôû höõu; chaáp höõu, thuû ñaéc; ma
nhaäp, quyû aùm: Possession
Sôû höõu; quyeàn tö höõu; taøi saûn;
ñaëc tính: Property
Sôû töø thieän (trong Vaticanoâ):
Eleemosynary Office
Sôï haõi traàm troïng (ñk 125):
Grave fear
Sôï haõi; kính sôï: Fear
Stress, taâm traïng caên thaúng;
nhaán maïnh; troïng aâm; öùng
suaát (söùc eùp): Stress
239
Suøng baùi caù nhaân (thöôøng laø
laõnh tuï): Personality cult
Suøng baùi chuû nghóa, si tín:
Religionism
Suøng baùi quyû thaàn: Demonism
Suøng baùi vaät toå, vaät toå giaùo:
Totemism
Suøng ñaïo: Devotion
Suøng/toân kính: Veneration
Suøng kính Ñöùc Maria:
Veneration of Mary
Suøng kính hoaëc kính thôø ÑK:
Veneration of Christ
Sung/vieân maõn: Pleroma
Sung/vieân maõn, sung tuùc, troïn
veïn, ñaày traøn: Plenitude
Suy dieãn; suy luaän; quy keát:
Infer(-ence)
Suy ñoaùn cöù luaät:
Presumption of law
Suy ñoaùn cöù söï: Presumption
of fact
Suy ñoaùn töû vong (ñk 1707):
Presumed death
Suy luaän, suy dieãn, dieãn dòch:
Deduce, inference
Suy nghó/töôûng; tö töôûng, yù
nghó/kieán: Thinking
Suy nhöôïc, gaày moøn, teo toùp:
Atrophy
Suy nieäm, nguyeän ngaém:
Meditation
Suy nieäm quy thaàn, quy thaàn
nieäm: Centering prayer
Suy phuïc veà lyù trí vaø yù chí (ñk
752): Religious respect of
intellect and will
Suy tính, baøn ñònh, thaûo luaän,
nghò quyeát: Deliberation
Suy toân Thaùnh Giaù (14 thaùng
9): Exaltation of the Cross,
Triumph of the Cross
Suy tö thaàn hoïc: Theological
reflection
Sö huynh Doøng La san (FSC):
Brothers of the Christian
Schools, Christian Brothers
Sö huynh Doøng Thaùnh Gioan
Thieân Chuùa: Brothers
Hospitalers
Söû bieân nieân, 1Sb, 2Sb:
Chronicles/ paralipomenon
Söû duïng; quyeàn söû duïng;
quyeàn höôûng hoa lôïi; taäp leä
(phuïng vuï): Use
Söû lieäu: Canonical acts
Söû lieäu caùc Thaùnh: Acts of the
Saints, Acta Sanctorum
Söû lieäu caùc töû ñaïo: Acts of the
Martyrs
Söù ñoà, toâng ñoà: Apostle
240
Söù giaû, ng. loan tin: Herald
Söù maïng; vieäc hoaëc vuøng
truyeàn giaùo: Mission, missio
Söù maïng cuûa moät Ngoâi Vò TC;
nhieäm xuaát: Divine mission
Söùng maïng chöõa trò: Healing
ministry
Söù ngoân, [lôøi, ôn, ñoaøn suûng,
v.v.] tieân tri: Prophecy
Söù thaàn Toøa thaùnh: Nuncio
Söù vuï toaøn caàu: Global
mission
Söï aùc tieàn luaân lyù (yù nieäm
duøng ôû trong caùc hoïc thuyeát
luaân lyù Hoïc thuyeát heä quaû
vaø Hoïc thuyeát tyû hieäu):
Premoral evil
Söï aùc/döõ luaân lyù (toäi loãi):
Moral evil
Söï cheát, thaàn cheát: Death
Söï coù haïn: Finiteness
Söï döõ theå lyù: Physical evil
Söï gheâ tôûm hoang taøn (Mt
24.15), ng. khoác haïi:
Abomination of desolation
Söï hieän dieän thöïc söï (Thaùnh
Theå): Real presence
Söï hieáu ñoäng, duy hoaït; hieáu
ñoäng: Activism
Söï huùt; söùc huùt, haáp löïc:
Gravitation(-al)
Söï kieän, söï vieäc: Fact
Söï kieän ñaõ raønh raønh, toû
töôøng (ñk 15): Notorious fact
Söï kieän tính: Facticity
Söï löïa choïn luaân lyù: Moral
choice
Söï löïa choïn; cuoäc baàu cöû (ñk
164): Election
Söï pha troän (Mình vaø Maùu
thaùnh): Commixture
Söï soáng ñôøi ñôøi, tröôøng sinh:
Eternal/ everlasting life
Söï soáng; ñôøi/cuoäc soáng; ñôøi
ngöôøi; maïng soáng; söùc
soáng, sinh ñoäng: Life
Söï thaät luaän lyù: Logical truth
Söï thöïc, chaân lyù: Verity, truth
Söï tieàn hieän höõu cuûa ÑK
("tröôùc" khi nhaäp theå):
Preexistence of Christ
Söï vaät hoùa: Reification
Söï vieäc cuoái cuøng: Eschaton
Söï vieäc khoâng ñaùng keå, ti söï:
Parvitas materiae
Söï vieäc/kieän, bieán coá; tröôøng
hôïp; keát quaû, haäu q.: Event
Söï vuï, giaùo vuï, chöùc vuï, taùc
vuï; nhieäm vuï (ñk 747tt); cô
quan; nghi thöùc: Office
241
Söï xuyeân taïc; hö hoûng; baïi
hoaïi, ñoài baïi, truïy laïc:
Perversion
Söûa, chöõa (vaên baûn), tu chính:
Emend(-ate)
Söùc huùt trong vaïn vaät:
Universal gravitation
Söùc löïc, söùc maïnh; quyeàn löïc;
naêng quyeàn: Power
Söùc maïnh, naêng löïc; theá löïc,
quyeàn löïc; hieäu löïc; löïc
löôïng; vuõ löïc, baïo löïc: Force
Söùc maïnh yù chí, yù löïc: Will-
power
Söùc maïnh/löïc; söùc khoeû;
cöôøng ñoä; ñoä beàn: Strength
Söùc naêng phong phuù veà maët
nhaän thöùc: Cognitive
fruitfulness
Söùc quyeán ruõ; duyeân daùng;
buøa meâ, laù buøa: Charms
Söu taàm taøi lieäu; tö lieäu:
Documentation
Söu taäp giaùo luaät: Canonical
collection
Söu taäp Giaùo luaät Cleâmenteâ
(do Ñöùc Cleâmenteâ V aán haønh,
n. 1314.): Clementines
 T Taùc nhaân ñoái taùc; ng. chung
Taø daâm: Fornication
Taø kieán, quan ñieåm sai laàm:
False view
Taù dòch thôø töï (toâi tôù phuïc vuï
trong ñeàn thôø coå Hy laïp):
Hierodule
Taï ôn Chuùa; nhôø ôn Chuùa:
Deo gratias, thank goodness
Taï ôn sau khi sinh:
Churching
Taùc duïng tieáp haäu: After-
effect
Taùc ñoäng nhö laø nguyeân nhaân,
tính caùch nguyeân nhaân:
Causative
Taùc ñoäng qua laïi, taùc duïng
töông hoã, töông taùc:
Interact(-ion)
Taùc giaû cuûa Ñiñakheâ: Didachist
Taùc giaû saùch Giaûng vieân:
Ecclesiast
Taùc giaû saùch giaùo khoa hoaëc
loaïi saùch thaàn hoïc caåm
nang: Manualist
Taùc giaû saùch Söû bieân nieân,
bieân nieân söû gia: Chronicler
Taùc giaû thaùnh vònh: Psalmist
242
phaàn, coäng söï; ñoàng nghieäp:
Partner
Taùc nhaân kích thích, khích leä:
Stimulus
Taùc phaåm boä ba: Trilogy
Taùc phaåm Nhöõng lôøi traàn tình
cuûa thaùnh AÂugutinoâ (Töï
Thuù): Confessions of St.
Augustine
Taùc vieân muïc vuï: Pastoral
agent
Taùc vieân/nhaân; nhaân vieân,
vieân chöùc; ñaïi lyù; nguyeân
ñoäng löïc: Agent
Taùc vuï ñoïc saùch (ñk 230§1):
Ministry of lector
Taùc vuï muïc vuï: Pastoral office
Taùc vuï thaùnh; taùc vuï thaùnh
chöùc: Hierurgy(-ia)
Taùc vuï (luaät ñònh) chaêm lo cho
caùc linh hoàn (ñk 150): Care
of Souls
Taùch rôøi; döùt boû, döûng döng,
thôø ô; sieâu thoaùt; bieät/phaân
ñoäi: Detachment
Ta-ñeâ-oâ (Giuña toâng ñoà):
Thaddaeus
Tai naïn; tuøy theå, phuï/thuoäc
theå; thuoäc tính; ngaãu phaùt:
Accident
Taøi chaùnh: Finance
Taøi huøng bieän, ñieäu huøng
hoàn: Eloquence
Taøi lieäu [phaùi] Sa-ñoùc (moät
phaàn trong caùc vaên kieän
Bieån Cheát; x. Qumraân):
Zadokite Documents
Taøi lieäu bieån Cheát: Dead Sea
scrolls
Taøi lieäu laøm vieäc, tham khaûo:
Working document
Taøi naêng trí tueä: Intellectual
ability
Taøi naêng; nhaân taøi; ñôn vò tieàn
teä (thôøi xöa): Talent
Taøi nguyeân thieân nhieân:
Natural resources
Taøi nguyeân, nguoàn voán; tieàm
naêng, tö löïc, khaû naêng:
Resources
Taøi saûn keá thöøa, gia taøi; di
saûn: Heritage
Taøi saûn khoâng coù ng. Thöøa keá;
tòch thaâu, sung coâng;
chuyeån giao: Escheat
Taøi saûn khoâng theå chuyeån
nhöôïng: Entailed estate
Taøi saûn Thaùnh Pheâroâ (quoác
gia ÑGH): Patrimony of St.
Peter
243
Taøi saûn (cô sôû, ban baûo quaûn)
nhaø thôø: Fabric(a)
Taøi saûn (ñk 1254): Temporal
goods
Taøi saûn; cuûa caûi; haøng hoùa:
Goods
Taøi thaønh thaïo; khaû naêng
chuyeân moân, sôû naêng; thaåm
quyeàn: Competence
Taøi trí: Mental ability
Taùi cung hieán thaùnh ñöôøng:
Reconcile a church
Taùi haønh/dieãn, laëp laïi nhieàu
laàn: Iteration
Taùi lai thuyeát/ phaùi:
Adventism
Taùi phaïm; taùi nhieãm, taùi phaùt
(beänh): Recidivism(-ist)
Taùi sinh (phaùi kitoâ
Pentecostal): Born again
Taùi sinh (Tt 3, 5); phuïc
hoài/höng, taân taïo:
Regeneration
Taùi taùc; taùi dieãn, taùi trình;
phoùng taùc, sao phoùng, moâ
phoûng; sinh saûn, naåy nôû:
Reproduction
Taùi taåy (giaùo phaùi chuû tröông
röûa toäi laïi): Anabaptists
Taùi thieát; hoaøn nguyeân:
Reconstruction
Taïi caên: In causa
Taïi choã: In situ
Taïi ñaây vaø baây giôø, ngay baây
giôø: Here and now, hic et
nunc
Taïi ngoâi vò (nhaân tính ÑK
hieän höõu trong Ngoâi Lôøi):
Enhypostasia
Taïi söï, töï taïi: In se
Taïi tha: In alio
Tam ña tính; thöïc traïng tam
vò (TC Ba Ngoâi): Threeness
Tam ñieåm: Masonic
Tam ñoaïn luaän: Syllogism
Tam khoa: Trivium
Tam nhaät thaùnh, vöôït qua:
Easter triduum, triduum
sacrum/paschal
Tam Vò töï taïi (ôû trong chính
mình): Immanent trinity
Tam vò; boä/nhoùm ba: Triad
Taïm quyeàn, laâm thôøi: Interim
Taïm thay theá; taïm laøm dòu;
giaûm nheï: Palliative
Taøn phaù, gaây caûnh ñieâu taøn,
hoang vaéng; laøm cho phieàn
muoän, saàu khoå: Desolate
Taùn chuaån/thaønh, "ñoàng yù!";
thænh nguyeän thö: Placet
244
Taùn döông, ca tuïng, ngôïi
khen, toân vinh, suy toân;
höùng khôûi: Exaltation, extol,
eulogize
Taùn ñoàng veà maët thaàn hoïc:
Theological assent
Taùn ñoàng, aân caàn, chieàu loøng;
bôï ñôõ; thoûa loøng:
Complaisance
Taùn gaãu, bòa chuyeän:
Confabulate(-tion)
Taùn vònh ca: Acathist hymn
Taøn/loïng che: Ombrellino
Taûng ñaù ñôõ [böôùc] chaân; baøn
ñaïp: Stepping stone
Taïo thaønh, saùng taïo, döïng
neân: Create
Taïo/laøm laïi, taùi taïo; caûi taïo,
laøm thaønh moät taïo vaät môùi:
Recreate
Taøu, thuyeàn: Boat
Taøu Noeâ: Ark
Tay khoâng: Empty-handed
Taêng chuùng, taêng hoäi:
Samgha
Taêng só, sa moân: Monk
Taëng bieáu; taëng vaät/phaåm, quaø
bieáu, phöôùc söông: Donation
Taëng caùch: Dative
Taét moät lôøi: In a word, in nuce
Taét thôû: To give up the ghost
Taâm beänh hoïc, taâm beänh lyù,
beänh hoïc taâm thaàn:
Psychopathology
Taâm cöû thuyeát, chuû thuyeát
haønh vi: Behaviourism
Taâm cöù ñaïo (laáy tieáng löông
taâm laøm baèng cöù ñeå chöùng
minh TC hieän höõu): Moral
argument
Taâm ñòa chaán: Seismic
epicenter
Taâm ñieåm; trung taâm; ñieåm/
phaàn chuû yeáu: Center/centre
Taâm hoàn, taâm linh, tinh thaàn:
Psyche
Taâm lyù chieàu saâu: Depht
psychology
Taâm lyù cô caáu: Structural
psychology
Taâm lyù cô naêng: Functional
psychology
Taâm lyù hoïc: Psychology
Taâm lyù hoïc duy lyù: Rational
psychology
Taâm lyù hoïc ñoái chieáu:
Differential Psychology
Taâm lyù hoïc hình thaùi: Gestalt
theory
Taâm lyù quaàn chuùng: Mass
psychology
245
Taâm lyù sieâu hình:
Metaphysical psychology
Taâm lyù thuaàn lyù: Rational
psychology
Taâm lyù thöïc nghieäm:
Experiential psychology
Taâm lyù thöôøng nghieäm:
Empirical psychology
Taâm lyù toân giaùo: Psychology
of religion
Taâm lyù, taâm thaàn; taâm linh
hoaït, sinh hoaït taâm thaàn:
Psychism
Taâm ngaàm ñòa chaán (trong
loøng ñaát, ñoái ngöôïc vôùi
epicenter taâm ngoaøi):
Hypocenter
Taâm ngoaøi, ngoaïi taâm (taâm
ñoäng ñaát (ôû phaàn ngoaøi traùi
ñaát, ñoái laïi vôùi hypocenter
taâm ngaàm = naèm trong
loøng ñaát): Epicenter(-re)
Taâm nguyeän, suy nieäm,
nguyeän gaãm: Mental prayer
Taâm phaùp Gestalt: Gestalt
therapy
Taâm phaùp nhoùm: Group
psycotherapy
Taâm phuùc; möu só, quaân sö aån
dieän: Grey eminence
Taâm sinh lyù hoïc: Physiological
psychology
Taâm thaàn hoïc; beänh hoïc taâm
thaàn: Psychiatry
Taâm theå: Psychosomatic
Taâm thöùc kinh ñieån (laáy vaên
hoùa mình laøm tieâu chuaån ñeå
nhaän ñònh moïi söï): Classical
consciousness
Taâm thöùc, taâm tính, naõo
traïng: Mentality
Taâm traïng caàn thieát (ñeå cöû
haønh hoaëc laõnh nhaän bí
tích): Sacramental
dispositions
Taâm traïng/thaùi ñoä thuø nghòch,
thuø ñòch: Enmity
Taâm trí; taâm linh, tinh thaàn; yù
nghó, tö duy: Mind
Taàm côõ to lôùn, quy moâ, roäng
raõi; taàm quan troïng; ñoä saùng
bieåu kieán (thieân theå):
Magnitude
Taàm kieän hoïc, khoa phaùt hieän
söï kieän (söû lieäu): Heuristics
Taàm nguyeân luaän, suy nguyeân
luaän, nguyeân nhaân hoïc;
beänh caên hoïc: Etiology
Taàm nguyeân thaàn thoaïi (tìm
nguoàn goác lòch söû cuûa thaàn
thoaïi): Euhemerize
246
Taàm nhìn/maét; taàm hieåu bieát:
Ken
Taàm thöôøng: Mediocrity
Taàm thöôøng, voâ vò; nguoàn lieäu
chung: Commonplace
Taåm öôùp; baûo löu hoaøi nieäm:
Embalm
Taám khaên phuû quan taøi: Pall
Taàm/truy naõ phuø thuûy; khuûng
boá: Witch-hunting
Taân, môùi: New, neo-
Taân Chính thoáng (K. Barth):
Neo-orthodoxy
Taân Coâng giaùo (Anh giaùo hoaëc
moät soá giaùo phaùi Tin laønh):
Neo-Catholics
Taân hoïc thuyeát Platoâ:
Neoplatonism
Taân hoïc thuyeát Toâma: Neo-
thomism
Taân taïo töø, töø ngöõ môùi:
Neologism
Taân thaïch ñaïi (x. Trung thaïch
ñaïi, vaø Thöôïng (coå) thaïch
ñaïi): Neolithic
Taân toøng: Neophyte, proselyte
Taân Öôùc: New Testament,
Greek Testament
Taàn soá: Frequency
Taán coâng ñeå töï veä: Resisting
agression
Taán phong; thuï phong, töïu
chöùc: Investiture
Taän goác, taän caên; nguoàn goác;
trieät ñeå; caáp tieán; töø caên;
caên thöùc: Radical
Taän hieán cho Ñöùc Meï:
Consecration to Mary
Taän hieán cho Traùi tim Chuùa:
Consecration to the Sacred
Heart
Taän taâm, chu ñaùo:
Conscientious
Taän theá: End of the world,
endtime
Taän/tieâu/tru dieät: Extermination
Taàng haàm nhaø thôø, nhaø thôø
ngaàm, nhaø nguyeän taàng
haàm: Crypt
Taäp ñoaûn ngoân Ñöùc Gieâsu:
Logia
Taäp quy cheá daân söï; cuoán quy
luaät cuûa ñòa phaän, kinh só
ñoaøn, v.v.; (xöa) baûn daãn
nhaäp (toùm löôïc noäi dung
moãi moät cuoán saùch) Kinh
Thaùnh: Capitulary
Taäp (saùch): Fascic(u)le
Taäp sinh; ng. taäp söï, chöa coù
kinh nghieäm: Novice
Taäp thaùnh ca, phuïng ca (thaùnh
ca phuïng vuï): Hymnal
247
Taäp tính thuoäc haønh ñoäng:
Operative habit
Taäp tính thuoäc höõu theå:
Entitative habit, habitus
entitativus
Taäp truyeän veà ñoäng vaät
(Trung coå): Bestiaries
Taäp vieän, nhaø taäp; thôøi kyø ôû
nhaø taäp: Novitiate
Taäp/nhoùm hoïp: Assemble
Taát ñònh nhaân quaû: Causal
determinism
Taát yeáu dó tieàn, tieân haønh:
Antecedent necessity
Taát yeáu/ thieát dó haäu, haäu keát:
Consequent necessity,
necessitas consequentiae(tis)
taát yeáu/ thieát thoâng lyù, thöôøng
leõ (theo leõ thöôøng vaø bôûi
töông hôïp vôùi caùc lyù leõ khaùc):
Necessitas congruentiae
Taät ñoäc toân/ñeà cao caùi toâi, quy
kyû: Egomania
Taät khieáp sôï ñau: Algophobia
Taät nguyeàn, khuyeát taät; caûn
trôû, thieät thoøi, baát lôïi:
Handicap
Taät xaáu: Vice
Taåu hoân, taåu boân caàu phoái
(troán ñi ñeå keát hoân): Elope
Taây phöông: Western
Taåy naõo: Brainwashing
Taåy röûa, thanh taåy; traùng cheùn
(thaùnh): Ablution
Taåy röûa; giaûi toûa/vi taâm thaàn;
thanh taåy taâm hoàn; quaùn
tröôøng, röûa ruoät: Catharsis
Teá baøo hoïc: Cytology
Teá ñaøn: Altar of burnt offering
Teá leã, hy leã, hy teá; hy sinh:
Sacrifice
Teá nhò; dòu daøng; meàm maïi:
Tender
Teân, danh: Name
Teân caùm doã; ma quyû: Tempter
Teân ñeäm: Middle name
Teân hoï: Family name
Teân khoaùc laùc, ng. thöøa thieän
chí maø thieáu thöïc teá («veõ voi
thì phaûi tìm voi»): Do-gooder
Teân thaùnh: Baptismal name,
Christian name
Teân thaùnh Theâm söùc:
Confirmation name
Teân thaùnh; teân rieâng:
Forename
Tha caûm, ñoàng caûm, thaáu
caûm: Empathy
Tha hoùa, vong thaân; ñieân loaïn;
chuyeån nhöôïng: Alienate
Tha khôûi: Ab alio
248
Tha luaät, quyeàn dò trò (nhaän
luaät töø beân ngoaøi):
Heteronomy
Tha thöù (ñk 1152), boû qua:
Condonation
Tha thöù, mieãn chaáp; mieãn nôï:
Forgiveness
Tha thöù; aân xaù: Pardon
Tha toäi: Remission of sins,
forgiveness
Thai nhi, baøo thai: Fetus,
foetus
Thai saåy: Aborted foetus
Thaùi ñoä 1. ñoàng loaït hoùa caùc
toân giaùo (coi ñaïo naøo cuõng
nhö ñaïo naøo) 2. döûng döng
ñoái vôùi toân giaùo; x. thôø ô:
Religious indifference
Thaùi ñoä chuû hoøa, dung
nhöôïng; chuû höôùng thoûa
hieäp: Irenic(-nism)
Thaùi ñoä coá yù: Intentional
behavior
Thaùi ñoä cöïc neä nghi thöùc:
Liturgism
Thaùi ñoä cöùng loøng, taâm hoàn
chai ñaù: Hardening of the
heart
Thaùi ñoä ñaéc thaéng, hueânh
hoang, töï cao: Triumphalism
Thaùi ñoä giaû hình; chuû höôùng
bieät phaùi: Pharisaism
Thaùi ñoä hoaëc naõo traïng cöïc neä
theå cheá (trong GH):
Ecclesiasticism
Thaùi ñoä nhieät thaønh truyeàn baù
Phuùc AÂm; giaùo phaùi Phuùc
AÂm: Evangelism
Thaùi ñoä taâm linh: Mental
attitude
Thaùi ñoä tinh thaàn, taâm/naõo
traïng: Mental attitude
Thaùi ñoä toân ngöôõng thaân theå:
Cult of the body
Thaùi ñoä/chuû nghóa phoùng
ñaõng: Libertinism
Thaùi ñoä/naõo traïng troïng nam
khinh nöõ: Male chauvinism
Thaùi ñoä/tinh thaàn chuû baïi:
Defeatism
Thaùi ñoä; tö theá, daùng daáp:
Attitude
Thaùi quaù, quaù ñoä; khoâng ñieàu
ñoä, voâ ñoä: Immoderate(-ion)
Thaùi traïng cheát laâm saøng
(theo nhaän ñònh y hoïc veà
tình traïng cô theå): Clinical
death
Thaùi töû: Crown prince
Tham gia, dính líu, can döï;
goàm haøm: Involvement
249
Tham lam, theøm khaùt; tham
tieàn, haùm cuûa: Greed(-
iness)/ avarice
Tham voïng quyeàn bính: Will
to power
Tham/cuoàng voïng: Ambition
Than khoùc, than vaõn, reân ræ:
Lamentation
Than khoùc; thöông tieác; tang
toùc, saàu thaûm: Mourn(-ing)
Than phieàn; ñôn kieän:
Complaint
Than vaõn, oaùn traùch; chuû
ñieåm caùo traïng: Gravamen(-
ina)
Thaùn ca "Daân ta hôõi" (thöù 6
Tuaàn Thaùnh): Reproaches
Thaùn phuïc, caûm phuïc:
Admiration
Thang Gia-coùp (St 28, 10-12):
Jacob's ladder
Thaùng giöõ chay (thaùng 9 Hoài
giaùo): Ramadan
Thanh ñaïm, tieát cheá:
Abstemious
Thanh göôm cuûa Ñamoâcles
göôm keà coå, nguy hieåm
ñang ñe doïa: Sword of
Damocles
Thanh khieát theo luaät (Do
thaùi): Legal purity
Thanh khieát, ñuùng tieâu chuaån
luaät aên kieâng (cuûa ng. Do
thaùi); thöïc söï: Kosher
Thanh Lao Coâng (Thanh nieân
Lao ñoäng Kitoâ): Jocist
(Jeunesse Ouvrieøre
Chreùtienne)
Thanh saïch, tinh khieát,
nguyeân chaát, thuaàn tuùy;
trong saïch: Pure
Thanh taåy, thanh luyeän, taåy
ueá: Purification
Thaønh khaån, khaån naøi (tha
thieát, trang troïng):
Adjuration
Thaønh kieán, thieân kieán; toån
haïi: Prejudice
Thaønh kính, nhieät tình; moä
ñaïo: Devout
Thaønh laäp, saùng laäp: Found
Thaønh laäp, thieát laäp; hoäi ñoaøn,
toå chöùc; theå cheá; cô sôû, cô
quan: Institution
Thaønh laäp, saùng laäp; thieän
quyõ; neàn taûng: Foundation
Thaønh laäp caùc hieäp hoäi coâng
(ñk 312): Erect(-ion) public
associations
Thaønh laäp moät nhaø doøng (ñk
609): Erect(-ion) a Religious
house
250
Thaønh Na-da-reùt: Nazareth
Thaønh nieân, tröôûng thaønh,
khoân lôùn: Adult
Thaønh phaåm: End/finished-
product
Thaønh phaàn khaùng caùo
(nhoùm giaùo só Phaùp choáng
aùn leân coâng ñoàng ñeå phaûn
ñoái Ñ. Giaùo hoaøng, naêm
1713): Appellants
Thaønh phaàn phaåm traät hoaëc
giaùo phaåm; GM (Ñoâng
phöông): Hierarch
Thaønh söï: Validity
Thaønh taâm, chaân thaønh: Good
faith, sincere(-ity)
Thaønh taâm/thaät, thaät tình; taän
taâm/tình: Ex animo
Thaønh thaùnh (Gieârusalem):
Holy City
Thaønh thaïo, ñuû khaû naêng; coù
thaåm quyeàn: Competent
Thaønh toá: Constitutive
element
Thaønh vieân ca ñoaøn, ca vieân:
Chorister
Thaønh vieân haøng giaùo só (ñk
232): Cleric
Thaùnh: Saint, agios, hagios
Thaùnh Bonaventura: Seraphic
doctor
Thaùnh Boä: Holy Office, sacred
congregation
Thaùnh Boån maïng, thaùnh baûo
trôï, danh hieäu (nhaø thôø):
Patron saint, titular saint
Thaùnh ca, baøi haùt, ñieäu haùt:
Chant, anthem
Thaùnh ca chaàu pheùp laønh:
Motet
Thaùnh ca cuûa ng. da ñen (ôû
Hoa kyø): Negro Spiritual
Thaùnh ca ñoaûn baûn, Cantat:
Cantata
Thaùnh ca Thaùnh Kinh: Canticle
Thaùnh ca vieân; lónh xöôùng
vieân: Cantor
Thaùnh chieán: Holy war
Thaùnh cuï (cheùn, ñóa, bình,
v.v... thaùnh): Sacred vessels
Thaùnh Danh (Gieâsu): Holy
Name
Thaùnh ñeá quoác Roâma (töø
Charlemagne n. 800 ñeán n.
1806): Holy Roman Empire
Thaùnh ñòa (Palestina): Holy
Land
Thaùnh ñöùc/thieän thuoäc tính:
Accidental holiness
Thaùnh ñöôøng Ñöùc Baø Caû
(Roâma): Church of St. Mary
Major
251
Thaùnh ñöôøng töôùc hieäu (ñk
357): Titular church
Thaùnh ñöôøng (coù moä) töû ñaïo:
Martyrium
Thaùnh gia: Holy Family
Thaùnh giaù ñeo ngöïc: Pectoral
Cross
Thaùnh giaù giaùo hoaøng: Papal
Cross
Thaùnh giaù röôùc kieäu (daãn
ñoaøn röôùc): Processional
Cross
Thaùnh giaù (lôùn döïng treân
Tröôùng ñoà cung thaùnh;
tröôùng ñoà cung thaùnh (döïng
ngang giöõa cung thaùnh vaø
loøng nhaø thôø; gaàn gioáng nhö
jube), coù ÑM vaø thaùnh Gioan
toâng ñoà ñöùng döôùi chaân.
Rood coù nghóa laø goã): Rood
Thaùnh Gioan Taåy Giaû: The
Baptist
Thaùnh Gioan Tieàn hoâ (Taåy
giaû): Saint John the
Precursor
Thaùnh hieán, taän hieán; phong
chöùc, taán phong; truyeàn
pheùp: Consecrate
Thaùnh hieán baùnh röôïu:
Double consecration
Thaùnh hoùa: Sanctify(-ing)
Thaùnh kieán song (Ñoâng
phöông loã troå ôû töôøng ngaên
cung thaùnh ñeå tín höõu coù
theå nhìn thaáy Thaùnh Theå
luùc daâng Mình Thaùnh):
Hagioscope
Thaùnh kinh (x. Kinh Thaùnh):
Bible, Holy Scripture, Holy
Writ
Thaùnh kinh thö (loaïi thöù 3
cuûa Cöïu Öôùc, goàm caùc phaàn
ngoaøi saùch Luaät vaø saùch caùc
Tieân tri): Hagiographa
Thaùnh leã: Mass
Thaùnh leã cho ñoaøn daân:
Parochial mass
Thaùnh Leã coù nghi thöùc rieâng
(vg. Thaùnh Leã Truyeàn chöùc,
Hoân phoái, Tuyeân khaán...):
Ritual mass
Thaùnh Leã coäng ñoaøn ñan vieän
(giöõ phuïng vuï chung):
Conventual Mass
Thaùnh Leã coäng ñoaøn kinh só:
Capitular Mass
Thaùnh Leã hoân phoái: Nuptial
Mass
Thaùnh Leã khoâng coù ng. tham
döï (ñk 906): Private Mass
Thaùnh Leã nhaïi, taø leã, leã thôø
Satan: Black Mass
252
Thaùnh Leã theo nghi thöùc Pioâ
V (n. 1570): Tridentine mass
Thaùnh Leã, Leã Misa: Missa
Thaùnh Linh hieän xuoáng:
Descent of the Holy Spirit
Thaùnh Linh hoïc: Pneumatology
Thaùnh Maria (phaàn hai cuûa
kinh Kính möøng): Holy Mary
Thaùnh Maãu hoïc: Mariology
Thaùnh nöõ Teâreâsa Haøi Ñoàng
Gieâsu: Little Flower
Thaùnh Phaoloâ: Apostle of the
gentiles
Thaùnh söû gia (x. Thaùnh kinh
thö): Kethubim
Thaùnh söû, Phuùc AÂm gia; ng.
rao giaûng Tin Möøng:
Evangelist
Thaùnh Taâm (Chuùa Gieâsu):
Sacred Heart
Thaùnh thaàn: Holy Ghost, Holy
Spirit
Thaùnh Thaàn cö nguï trong taâm
hoàn: Indwelling of the Holy
Spirit
Thaùnh theå: The (Blessed)
Sacrament, Eucharist
Thaùnh theå (coå): Housel
Thaùnh thi taùn tuïng "Laïy
Thieân Chuùa": Te Deum
Thaùnh thieän: Holiness
Thaùnh thieän tính: Saintliness
Thaùnh thieâng/thieän: Sanctity,
sacred
Thaùnh thieâng; thaùnh thieâng
hoùa, toân kính: Hallow
Thaùnh thö (KT): Epistle
Thaùnh thö, taùc phaåm thaùnh:
Writings
Thaùnh tích: Relic
Thaùnh Toâma Aquinoâ: Angelic
doctor
Thaùnh vònh/thi: Psalm
Thaùnh vònh "Ca ngôïi" (caùc Tv
113-118): Hallel
Thaùnh vònh ñaùp ca:
Responsorial Psalm
Thaùnh vònh giaùo ñaàu, ca nhaäp
tuïng: Invitatory
Thaùnh vònh leân ñeàn (Tv 120-
134): Songs of Ascent
Thaùnh vònh Sa-loâ-moân (nguïy
thö): Odes of Solomon,
Psalm of Solomon
Thaùnh vònh thoáng hoái:
Penitential psalms
Thaùnh vònh trò aùc (Tv 7, 35,
69, 109, 137): Cursing/
Imprecatory Psalms
Thaùnh yù Chuùa: Will of God
Thaùnh, thaùnh thieän, thaùnh
thieâng: Holy
253
Thaùnh, thaùnh thieâng, thaàn
thaùnh: Sacred
Thaùnh, vò thaùnh; thaùnh nhaân:
Saint
Thaønh/ñoâ thò hoùa: Urbanization
Thanh/thuaàn khieát; trinh
trong, trong saïch: Purity
Thaûo kính: Filial fear
Thaùo gôõ daây hoân phoái (ñk
1141), hoân heä: Dissolve(-
lution) of the bond
Thaùp Babel; hoãn ñoän: Babel
Thaùp chuoâng: Belfry, campanile
Thaùp laàu (Babel töïa nhö kim
töï thaùp coù saân thöôïng):
Ziggurat
Thay ñoåi baát thöôøng, bieán
ñoäng, giao ñoäng, nghieâng
ngöûa: Fluctuation
Thay ñoåi taâm thöùc, naõo traïng,
caùch suy nghó; saùm hoái, caûi
thieän: Metanoia
Thay theá, giao hoaùn; caûi giaûm,
giaûm aùn; chuyeån maïch
(ñieän): Commutation
Thay theá, thay maët, theá chaân,
ñaïi dieän: Vicarious
Thaêm doø dö luaän: Opinion
poll, straw poll/vote
Thaêm vieáng; kieåm/thanh tra,
kinh löôïc; TC vieáng thaêm
 (nhöõng bieán coá ñöôïc coi
nhö laø can thieäp ñeå nhaén
nhuû, naâng ñôõ, nhö thieân tai,
tai naïn,... an uûi thieâng lieâng,
ôn ñaëc bieät...): Visitation
Thaêng baèng; quaân bình; caân
ñoái: Equilibrium
Thaêng caáp; naâng caáp, taân kyø
hoùa: Upgrade, promote
Thaêng hoa, thanh cao hoùa, cao
thöôïng hoùa: Sublimate
Thaêng tieán, ñoäng vieân, thuùc
ñaåy, coå vuõ: Promotion
Thaéng theá, öu theá; öu vieät, troåi
vöôït, hôn haún: Superiority
Thaét chaën, boùp ngheït; thaét coå:
Strangulation
Thaâm nhaäp; xuyeân qua; thaám
nhuaàn: Penetrate
Thaåm myõ luaän, myõ hoïc:
Aesthetics
Thaåm quyeàn: Potestas
jurisdictionis
Thaåm quyeàn phoå quaùt, toaøn
quyeàn: Universal jurisdiction
Thaåm quyeàn toøng vuï/ tuøy
chöùc, thöôøng quyeàn:
Ordinary jurisdiction
Thaåm xeùt GM (nghi thöùc
phong chöùc GM):
Examination of bishops
254
Thaám loïc; thaåm thaáu; thaâm
nhaäp; töông nhaäp: Osmosis
Thaám nhuaàn, th.ñöôïm, tieâm
nhieãm; laøm thuï tinh, th.thai,
th.phaán: Impregnation
Thaân maät, maät thieát; thaâm
saâu: Intimate
Thaân phaän; traïng thaùi; ñieàu
kieän: Condition
Thaân theå Hoäi Thaùnh: Body of
the Church
Thaân xaùc bay boång: Levitation
Thaân xaùc baát töû: Bodily
immortality
Thaân xaùc soáng laïi: Bodily
resurrection
Thaân xaùc vinh quang:
Glorified body
Thaàn: Numen
Thaàn Baal: Baal
Thaàn bí Hoài: Suffism
Thaàn chuû/chính theà cheá, cheá
ñoä thaàn quyeàn: Theocracy
Thaàn chuù; buøa meâ; söùc quyeán
ruõ; ñaùnh vaàn; phieân chuyeán:
Spell
Thaàn chuù; buøa pheùp:
Incantation
Thaàn cö: Shekinah
Thaàn daïng, thaàn traïng:
Theomorphism
Thaàn döõ: Bad spirit
Thaàn ñaïo: Shinto(-ism)
Thaàn ñoàng aùng, ñieàn daõ: Faun
Thaàn giao caùch caûm: Telepathy
Thaàn hoïc töï nhieân, thaàn lyù
hoïc: Natural theology
Thaàn haønh: Theopraxis
Thaàn haønh giaûi phoùng:
Liberation-theopraxis
Thaàn heä (= thaàn thoaïi ‘tieåu
söû,' gia phaû, vaø phaåm traät
chö thaàn): Theogony
Thaàn hieån, thaàn hieän (TC
hieän ra): Theophany
Thaàn hoùa: Deify(-ication)
Thaàn hoùa, phong thaàn; cöïc
thònh: Apotheosis
Thaàn hoùa; thaàn thaùnh hoùa:
Divinize(-ation)
Thaàn hoïc: Science of faith,
theology, theologia
Thaàn hoïc "TC cheát" (taïm döïa
treân giaû thieát TC khoâng coù ñeå
khai trieån caùc chuû ñeà thaàn
hoïc): Death of God Theology
Thaàn hoïc bí ngoân, tieâu cöïc:
Apophatic theology
Thaàn hoïc bí tích, bí tích hoïc:
Sacramental theology
Thaàn hoïc bieän chöùng:
Dialectic(-al)/crisis theology
255
Thaàn hoïc bieåu töôïng (theá giôùi
höõu hình phaûn aùnh thöïc taïi
voâ hình): Symbolic theology
Thaàn hoïc boái caûnh:
Contextual theology
Thaàn hoïc caùc giaùo phuï:
Patristic theology, patristics
Thaàn hoïc caên baûn:
Fundamental theology
Thaàn hoïc da ñen (Myõ): Black
theology
Thaàn hoïc daân chính (xaõ hoäi):
Political theology
Thaàn hoïc daân chính (xaõ hoäi):
Political theology
Thaàn hoïc ñaïi keát: Ecumenical
theology
Thaàn hoïc ñaïi keát (sieâu giaùo
phaùi): Oecumenical theology
Thaàn hoïc ñoái chieáu:
Comparative theology
Thaàn hoïc giaûi phoùng:
Liberation theology
Thaàn hoïc giao öôùc: Covenant
theology
Thaàn hoïc giaùo phuï: Patristic
theology
Thaàn hoïc heä thoáng:
Systematic theology,
systematics
Thaàn hoïc hieån linh/vinh:
Theologia gloriae
Thaàn hoïc hoøa hôïp (giöõa caùc
giaùo hoäi, coù tính caùch phoái
hôïp): Irenic theology, irenics
Thaàn hoïc huyeàn nghieäm:
Mystical theology
Thaàn hoïc huyeát nhuïc: Blood
theology
Thaàn hoïc khai töû TC (giaû thieát
TC ñaõ cheát ñeå töø ñoù ñöa ra
suy tö thaàn hoïc): God-is-
dead-theology
Thaàn hoïc khaúng ñònh:
Affirmative/ kataphatic
theology
Thaàn hoïc kinh nghieäm:
Empirical theology
Thaàn hoïc kinh thaùnh: Biblical
theology
Thaàn hoïc kinh vieän: Scholastic
theology
Thaàn hoïc kyù thuaät: Narrative
theology
Thaàn hoïc kyù thuaät: Narrative
theology
Thaàn hoïc luaân lyù: Moral
theology
Thaàn hoïc minh trieát (Nga laáy
ñöùc khoân laøm kim chæ nam):
Sophiology
256
Thaàn hoïc môùi (traøo löu ñoåi
môùi thaàn hoïc taïi Phaùp, do Y.
Congar, H. De Lubac... chuû
xöôùng bò Thoâng ñieäp
Humani generis [n. 1950]
chæ trích): Nouvelle
theùologie
Thaàn hoïc muïc vuï: Pastoral/
practical theology
Thaàn hoïc nöõ quyeàn: Feminist
theology
Thaàn hoïc phi caùnh chung:
De-eschatologized theology
Thaàn hoïc phuû ñònh (duøng con
ñöôøng phuû ñònh ñeå tìm hieåu
veà TC): Negative theology
(way)
Thaàn hoïc quaù trình: Process
theology
Thaàn hoïc queâ höông (Ñaøi
Loan): Homeland theology
Thaàn hoïc suy lyù: Speculative
theology
Thaàn hoïc söù ñieäp Tin Möøng:
Kerygmatic theology
Thaàn hoïc thaàn nghieäm:
Mystical theology
Thaàn hoïc thaäp giaù: Theologia
crucis
Thaàn hoïc theá giôùi thöù ba:
Third word theology
Thaàn hoïc thuaàn lyù:
Speculative theology
Thaàn hoïc thöïc chöùng:
Demonstrative theology
Thaàn hoïc thöïc chöùng, truy
nguyeân: Positive theology
Thaàn hoïc tích cöïc, khaúng
ñònh: Cataphatic theology
Thaàn hoïc tích cöïc: Cataphatic
theology
Thaàn hoïc tieân nghieäm (K.
Rahner): Transcendental
theology
Thaàn hoïc tieän daân (Ñaïi Haøn):
Minjung theology
Thaàn hoïc tieâu cöïc, huyeàn bí,
voâ ngoân: Apopha(n)tic
theology
Thaàn hoïc tín lyù: Dogmatic
theology
Thaàn hoïc toaøn vuõ: Planetary
theology
Thaàn hoïc toân phaùi:
Confessional theology
Thaàn hoïc tranh bieän:
Controversial theology
Thaàn hoïc trieát lyù:
Philosophical theology
Thaàn hoïc truy nguyeân:
Positive theology
257
Thaàn hoïc tu ñöùc: Spiritual
theology
Thaàn hoïc tu ñöùc khoå cheá:
Ascetical theology
Thaàn hoïc töï do: Liberal
theology
Thaàn hoïc töông quan ngoâi vò:
Theology of personalism
Thaàn hoïc veà Ba Ngoâi, Tam Vò
hoïc: Trinitarian theology
Thaàn hoïc veà coâng chính hoaù:
Theology of justification
Thaàn hoïc vinh quang:
Theology of glory
Thaàn hoân: Hierogamy
Thaàn höùng, thaàn khôûi:
Theopneusty(-ic)
Thaàn Jupiter: Jove
Thaàn Khí höôùng taâm, quy
Thaàn Khí (ñaët Thaùnh Linh
laøm trung taâm):
Pneumatocentric
Thaàn Khí TC: Spirit of God
Thaàn khí; sinh khí: Pneuma
Thaàn khí; thaàn linh; tinh
thaàn, taâm hoàn: Spirit
Thaàn laønh: Good Spirit
Thaàn laáp keõ hôû (ñeå giaûi thích
nhöõng gì khoa hoïc khoâng
theå caét nghóa noåi): God of
the gaps
Thaàn linh phieám ngaõ:
Impersonal god
Thaàn Linh TC: Divine Spirit
Thaàn linh, thuoäc veà TC hoaëc
thieân tính; hoaøn toaøn, tuyeät
dieäu: Divine
Thaàn luaät: Divine law
Thaàn luaät (yù TC laø chuaån taéc
luaân lyù): Theonomy
Thaàn löïc hoïc; thaàn thuaät:
Theurgy
Thaàn lyù hoïc, bieän thaàn luaän
(döïa theo lyù trí maø tìm hieåu
veà TC; Rm 1, 20): Natural
theology, theodicy
Thaàn nghieäm, thaàn caûm;
huyeàn nhieäm: Mystical
Thaàn nhaân: Theandric
Thaàn nhaäp theá (AÁn ñoä giaùo):
Avatar(-a)
Thaàn oâ nhuïc (2V 23, 10; Gr
32, 35): Molech, moloch
Thaàn quyeàn: Divine authority,
divine right
Thaàn saùng taïo, hoùa coâng, con
taïo (thaàn thoaïi Hy laïp), thaàn
haïng thöù; thaàn baûo trôï; quyû
döõ, aùc thaàn: Daemon
Thaàn thieâng: Numinosum
Thaàn thieâng, linh thieâng; sieâu
trí: Numinous
258
Thaàn thoaïi hoùa: Mythologize
Thaàn thoaïi nguyeân nhaân (ngoä
giaùo): Anthropos myth
Thaàn thoaïi thuyeát: Mythicism
Thaàn thoaïi tính: Mythism
Thaàn thoâng hoïc: Spiritualism
Thaàn thuï naïn thuyeát (chính
TC chòu khoå ñau vì ñaõ laøm
ngöôøi): Theopaschism
Thaàn tieàn: Mammon
Thaàn tieân; lieân quan ñeán
thaùnh Phanxicoâ Assisi:
Seraphic
Thaàn tính; Thöôïng Ñeá: Deity
Thaàn trí: Divine intelligence
Thaàn töôïng, ngaãu t., ngaãu
thaàn: Idol
Thaàn töôïng: Graven image
Thaàn Veä Nöõ, nöõ thaàn AÙi tình;
giai nhaân; Sao Kim (Kim
Tinh): Venus
Thaàn (Nhaät baûn): Kami
Thaän troïng, deø daët, kín ñaùo;
khoân ngoan: Discreet
Thaàn/thieân tính: Godhood
Thaàn/tieân nhoû; yeâu tinh; treû
tinh quaùi: Elf(-ves)
Thaàn-höõu theå hoïc:
Ontotheology
Thaàn-nhaân: God-man
Thaáp, luøn; haï: Low
Thaäp, möôøi: Deca-
Thaäp giaù coù vaønh troøn: Celtic
cross
Thaäp giaù cung hieán (12 hình
thaäp giaù ghi leân töôøng nhaø
thôø ñöôïc GM xöùc daàu khi cöû
haønh nghi thöùc cung hieán):
Consecration Cross
Thaäp giaù hình chöõ X (thaùnh
An-reâ): Andrew's cross
Thaäp giaù hoïc: Staurology
Thaäp giaù kyù hieäu cuûa Doøng
Hieäp só Malta: Maltese cross
Thaäp giôùi: Decalogue, ten
commandments
Thaäp kyû, thieân nieân; chuïc
möôøi kinh: Decade
Thaäp töï, th.giaù; huy chöông;
thöû thaùch, khoå ñau, hoaïn
naïn, v.v.: Cross
Thaäp töï chinh: Crusade
Thaát baïi, laøm hoûng; aám ôùc,
haãng huït: Frustration
Thaát ñaàu cheá, theå cheá boä baûy:
Heptarchy
Thaát hæ Thaùnh Maãu (7 nieàm
vui cuûa ÑM kinh suøng kính
ÑM, töïa nhö kinh maân coâi):
Joys of the Blessed Virgin
259
Thaát suûng; gheùt boû, ruoàng raãy;
laøm oâ nhuïc: Disgrace
Thaát thö (St-Tl): Heptateuch
Thaát thöôøng, khoâng ñeàu; voâ
ñònh, troâi giaït; kyø cuïc/dò:
Erratic
Thaät loøng, chaân thaønh /tình,
chaân thöïc: Single heart
Thaät loøng; toát buïng, nhaân
haäu: Open-hearted
Thaát/tuyeät voïng: Despair
Thaâu hoïp vaïn vaät döôùi moät
ñaàu laø ÑK (Ep 1, 10): Re-
capitulate all things in Christ
Thaáu suoát, minh maãn; nhaän
thöùc saùng suoát, saâu saéc:
Insight
Thaáu thò: Clairvoyance,
sciencia visionis
Thaày: Brothers
Thaày aån tu, nhaø aån daät:
Hermit
Thaày boùi: Fortune-teller
Thaày boùi (thôøi coå La Maõ):
Augur
Thaày caû (Hoài giaùo): Imam
Thaày daïy yoga: Yogi
Thaày Doøng Phanxicoâ (xöa):
Grey Friars
Thaày doøng (khaát thöïc): Friar
Thaày giöõ cöûa: Doorkeeper,
porter
Thaày tröø quyû: Exorcist
Thaày tu Hoài giaùo: Marabout
Thaày tu, laõnh tuï toân giaùo (AÁn
ñoä): Swami
Thaày (ng.) ñoïc saùch: Reader,
lector
Thaày, sö phuï, chuû, giaùo sö:
Master, magister
Thaày, toân sö; giaùo só Do thaùi:
Rabbi
Theøm khaùt tình duïc: Sex-
starved
Theøm muoán caûm tính:
Sensitive appetite
Theøm muoán duïc tính:
Concupiscible appetite
Theøm muoán noä tính: Irascible
appetite
Theøm muoán xaùc thòt: Carnal
covetousness
Theøm muoán, duïc voïng; ngon
mieäng: Appetite
Theøm muoán, khaùt voïng,
nguyeän/öôùc voïng: Desire
Theøm muoán; ghen tò, ñoá kò:
Envious
Theo caùch taïm haønh, cho
töøng laàn moät: Per modum
actus
260
Theo caùch thöôøng haønh: Per
modum habitus
Theo daïng caàu khaån (cho keû
cheát): Per modum suffragii
Theo ñuùng, giöõ ñuùng: Abide by
Theo ñuoåi, tieáp tuïc; toá tuïng:
Prosecution
Theo thöù töï a b c: Alphabetic
Theà: Oath
Theà boû: Abjuration
Theà doái, theà gian, nguïy theä;
boäi theä: Perjury
Theà nguyeàn, tuyeân theä;
nguyeàn ruûa: Swear
Theå cheá coâng nghò (Anh giaùo,
keå töø n. 1969): Synodical
government
Theå cheá GM chuyeân nhaát (moãi
giaùo phaän moät GM):
Monarchical episcopate
Theå cheá hoùa, ñònh cheá/cô cheá
hoùa: Institutionalization
Theå cheá moät vôï moät choàng,
ñôn hoân, nhaát phu nhaát
phuï: Monogamy
Theå cheá thaàn quyeàn, thaàn trò:
Thearchy
Theå cheá uûy vieân (giaùo daân baàu
cöû caùc uûy vieân ñeå quaûn lyù
giaùo xöù): Lay trusteeism
Theå cheá/chuû thuyeát löôõng
quyeàn nguyeân thuû (naém caû
quyeàn ñôøi laãn quyeàn ñaïo):
Caesaropapism
Theå duïc: Physical culture
Theå ñaëc; kieân ñònh; nhaát
quaùn, chaët cheõ, maïch laïc;
töông öùng: Consistence(-cy)
Theå leä giaùo luaät: Pro forma
Theå loaïi: Genre
Theå loaïi vaên hoïc, vaên theå:
Literary genre
Theå lyù, thuoäc veà theå xaùc; khaên
thaùnh: Corporal
Theå nhaân hình hoùa cuûa phaàn
trình thuaät veà saùng theá: An-
thropomorphicism of creation
Theå thöùc cöû haønh: Form of
celebration
Theå thöùc giaùo luaät/luaät ñònh
(ñk 1108): Canonical form
Theå thöùc hoân phoái (ñk 1108):
Marriage form
Theå thöùc ngoaïi thöôøng:
Extraordinary form
Theå vaên giaùo trieàu: Stylus
curiae
Theå xaùc vinh hoùa (sau phuïc
sinh): Glorified body
Theå xaùc, thaân theå: Soma
261
Theå xaùc, thaân theå; vaät theå;
hoäi, ñoaøn, giôùi, khoái: Body
Theá chieán: World war
Theá ñoâng höôùng (thoùi quen
laøm Leã quay maët veà phía
ñoâng): Eastward position
Theá giôùi, theá gian, vuõ truï;
thieân haï; traàn theá: World
Theá giôùi beân kia, kieáp sau:
Other world
Theá giôùi ngöôøi soáng, coõi ñaát
naøy, coõi traàn, coõi nhaân sinh
(Is 53, 8): Land of the living
Theá giôùi quan, vuõ truï quan:
Weltanschauung
Theá giôùi thaàn tieân, tieân giôùi:
Fairland
Theá giôùi thöù ba: Third world
Theá giôùi vi moâ; (vaên) theá giôùi
thu nhoû: Microcosm
Theá giôùi vó moâ, vuõ truï:
Macrocosm
Theá huynh hoân (hoân phoái
theo cheá ñoä theá huynh giöõa
baø vôï goùa vaø moät anh em
cuûa ng. choàng ñaõ cheát, ñeå coù
con noái doøng cho ngöôøi quaù
coá): Levirate marriage
Theá kyû; ñoäi traêm quaân; taäp
traêm ñoaïn: Century
Theá maït luaän: Final
eschatology
Theá maãu (ñeå döôõng thai vaø
sinh thay moät ng. meï ñaõ thuï
thai): Surrogate mother
Theá phaåm: Ersatz
Theá quyeàn: Temporal power
Theá toân: Bhagavat
Theá tuïc; thuoäc theá kyû; coå xöa,
laâu ñôøi: Secular
Theá tuïc hoùa taøi saûn cuûa toân
giaùo; cho giaùo daân höôûng
boång loäc giaùo só:
Impropriation
Theá tuïc hoùa; hoaøn tuïc:
Secularization
Theá tuïc tính; tröôøng kyø tính;
baäc giaùo só trieàu: Secularity
Theá/phaøm tuïc tính, traàn tuïc
tính: Wordliness
Theàm, ngöôõng (cöûa): Limen
Theâ-xa-loâ-ni-ca, 1Tx, 2Tx:
Thessalonians
Thi ñua, ñua tranh; caïnh
tranh; coá baét chöôùc:
Emulate(-ation)
Thi haønh, thöïc hieän; reøn luyeän,
thao luyeän; baøi taäp: Exercise
Thi phaåm raùp noái, baøi chaép
nhaët; chuoãi caùc caâu tröng
daãn Kinh Thaùnh: Cento
262
Thí duï: Example, exempli
gratia, verbi gratia (V.g.)
Thí duï; tröôøng hôïp; lôøi yeâu
caàu, khaån xin: Instance
Thò duïc: Concupiscence of the
eyes
Thò thaàn: Chamberlain
Thò thaàn (giaùo daân; Ñöùc
Phaoloâ VI giaûi boû chöùc naøy
n. 1958): Chamberlain of
Sword and Cape
Thò tröôûng: Burgomaster
Thích duïng: Appropiation
Thích ñaùng, phuø hôïp; xöùng
ñaùng; ñuùng leõ, hôïp lyù:
Condign
Thích ñaùng, thoûa ñaùng:
Adequate
Thích ñaùng/ hôïp, xaùc ñaùng;
quan heä/lieân; coù yù nghóa,
taàm troïng yeáu; boå ích:
Relevance(-cy)
Thích ñaùng/hôïp, phuø hôïp; hôïp
thöùc, ñuùng caùch; chính xaùc;
rieâng bieät, ñaëc thuø: Proper
Thích ñaùng/hôïp; ñöùng ñaén;
khuoân pheùp: Propriety
Thích nghi/ hoäi nhaäp vaên hoùa:
Acculturation, adaptation
Thích öùng, thích duïng; ñieàu
chænh/tieát; ñieàu ñình/giaûi,
 thoûa hieäp, thoûa thuaän:
Accomodation
Thích öùng, thích nghi; chuyeån
theå; caûi bieân, phoùng taùc:
Adapt(-ation)
Thích öùng; chieám höõu; quy
gaùn, bieät öùng/quy caùch (Tam
Vò hoïc): Appropriation
Thieân Chuùa: The Divinity
Thieân Chuùa: El (Elohim)
Thieân Chuùa Ba ngoâi, Tam Vò
Chí Thaùnh: The Most Holy
Trinity
Thieân Chuùa baát bieán:
Immutability of God
Thieân Chuùa Cha: Eternal
Father
Thieân Chuùa Hai Ngoâi (laïc
giaùo): Binitarianism
Thieân Chuùa hieän ra:
Theophany
Thieân Chuùa höõu ngaõ:
Personal God
Thieân Chuùa ôû trong moïi söï:
Divine immanence
Thieân Chuùa toái cao: El(i)jon
Thieân Chuùa, Thöôïng Ñeá; thaàn:
God
Thieân Chuùa, Thöôïng ñeá; thieân
tính: Godhead
Thieân Chuùa; chö thaàn: Elohim
263
Thieân Chuùa thieân binh:
Sabaoth
Thieân chuyeân khaûo; luaän aùn;
luaän thuyeát: Treatise
Thieân ñònh: Predetermination
Thieân ñoâ, th.giôùi: Celestial city
Thieân ñöôøng/thai, boàng lai,
ñaøo nguyeân: Elysium,
paradise
Thieân kyû/nieân; trì vò ngaøn
naêm: Millenium
Thieân leäch, xu höôùng; thaønh
kieán: Bias
Thieân nhieân: Natura
Thieân nhieân saùng taïo (TC):
Natura naturans
Thieân nhieân thuï taïo: Natura
naturata
Thieân nhieân; baûn tính: Nature
Thieân nhieân; töï nhieân; baåm
sinh: Natural
Thieân nieân thuyeát: Chiliasm
Thieân nieân thuyeát:
Millenar(ian)ism
Thieân phaåm/traät (thieân thaàn):
Celestial hierarchy
Thieân phuïc sieâu naêng (= nhôø
vaâng phuïc con ng. ñöôïc TC
ban cho khaû naêng thöïc hieän
ñöôïc nhöõng ñieàu maø vôùi khaû
naêng töï nhieân, con ngöôøi
 khoâng theå laøm ñöôïc):
Obediential potency
Thieân tai: Act of God
Thieân thaàn/söù: Angel
Thieân thaàn baûn meänh:
Guardian angel, tutelary
angel
Thieân thaàn hoïc: Angelology
Thieân thaàn sa ñoïa: Fallen
angel
Thieân thöïc, nhaät/ nguyeät
thöïc; che khuaát; laøm lu môø:
Eclipse
Thieân tính vaø nhaân tính ñoàng
taïi nôi ÑK: Christological
Thieân tính, thaàn tính; thaàn
hoïc: Divinity
Thieân toøa, Beä thaàn (phaåm
thieân thaàn): Thrones
Thieân tö: Natural gift
Thieân (kinh Coran): Sura
Thieàn: Zen
Thieàn na, thieàn ñònh: Dhyana
Thieän chí/taâm, loøng toát, toát
buïng: Good will
Thieän nam: Upaâsaka
Thieän quyõ caùc linh hoàn (ñeå
daâng leã cho keû quaù coá);
nguyeän ñöôøng caùc linh hoàn
(ñeå laøm caùc leã aáy): Chantry
264
Thieän quyõ; hoäi /toå chöùc töø
thieän (ñk 1303): Pious
foundation
Thieän tính; ñöùc haïnh; loøng
toát: Goodness
Thieän yù (lôøi troái taøi saûn cho
coâng taùc töø thieän/ñaïo ñöùc ñk
1299tt): Pious will/
disposition
Thieän yù, thöïc taâm/loøng, thaønh
thöïc: Bona fide
Thieân/thaàn ñoaùn (xöa); thöû
thaùch: Ordeals
Thieân/thaàn tính: Divine nature
Thieán; laøm nhu nhöôïc, meàm
yeáu (maát heát nam tính); laøm
suy yeáu; laøm maát hieäu löïc:
Emasculate(-ation)
Thieân-Chuùa-ôû-cuøng-chuùng-ta
(Mt 1, 23): Immanuel
Thieát laäp bí tích: Institution of
sacrament
Thieát laäp moät GH ñòa phöông
(ñk 373): Erect(-ion) a
particular church
Thieâu phuï (ng. vôï töï thieâu
cheát theo choàng; AÁn ñoä):
Sati, suttee
Thieåu soá; tuoåi vò thaønh nieân:
Minority
Thieáu kieân nhaãn, th. nhaãn
naïi, soát ruoät: Impatience
Thieáu nieân: Adolescence
Thieáu nöõ, trinh nöõ (danh töôùc
daønh cho Ñ. Maria, phaùt
nguyeân töø Is 7, 14): Alma
(Almah)
Thieáu soùt, loãi laàm; khuyeát
ñieåm; tyø veát: Fault
Thieáu soùt; khuyeát ñieåm;
khuyeát taät: Defect
Thieáu thaønh thaät, yù gian, gian
laän, baát löông; aùc yù, daõ taâm:
Bad faith
Thieáu theå thöùc (ñk 1160):
Defect of form
Thieáu thoán; keo kieät, buûn xæn:
Penurious
Thieáu töï tin, ruït reø: Diffidence
Thieáu öng thuaän: Defect of
consent
Thinh laëng, im laëng; yeân laëng,
yeân tónh: Silence
Thænh nguyeän (ñk 180):
Postulation
Thænh sinh: Postulant
Thænh vaán, tham khoaûo, hoûi yù
kieán, hoäi yù; baøn thaûo: Consult
Thính giaû; kieåm toaùn vieân; döï
thính vieân töï do (trong caùc
khoùa hoïc): Auditor
265
Thònh noä cuûa TC (noùi theo
nhaân hình caùch): Wrath of
God
Thònh vöôïng, phoàn vinh:
Prosperous
Thænh/öùng sinh: Aspirant
Thòt, xaùc theå: Flesh, sarx
Thoûa maõn, toaïi nguyeän; ñeàn
buø loãi phaïm, toäi loãi:
Satisfaction
Thoûa thuaän, thoâng caûm; hieäp
öôùc thaân thieän, ñoàng minh:
Entente
Thoûa/thaân öôùc: Concordat
Thoaùng qua, choùng taøn, phuø
du; lang thang: Transient
Thoaùt ly; troán/ thoaùt chaïy;
troán thöïc teá: Escapism
Thoùi aên caép vaët: Kleptomania
Thoùi con oâng chaùu cha, cheá
ñoä gia ñình trò: Nepotism
Thoùi ñó thoõa, laøm ñó (trong
Kinh thaùnh coù nghóa laø thôø
ngaãu töôïng), maõi daâm:
Harlotry
Thoùi phoâ tröông/baøy; taät thích
khoûa thaân: Exhibitionism
Thoùi quen, taäp quaùn; taäp tính;
y phuïc, tu phuïc (ñk 669):
Habit
Thoùi quen baåm sinh, taäp tính:
Innate habit
Thoùi quen taäp thaønh/tieâm
nhieãm, taäp quaùn: Acquired
habit
Thoùi quen thieân phuù: Infused
habit
Thoùi quen xaáu: Evil habits
Thoùi sôï traùch nhieäm:
Ergasiophobie
Thoùi tham taøn, huùt maùu, boùc
loät; chöùng loaïn daâm thaây
ma (xaùc cheát): Vampirism
Thoùi vuï hình thöùc, taät caâu neä
hình thöùc; chuû nghóa hình
thöùc: Formalism
Thoùi vuï luaät: Legalism
Thoùi xaáu, neát hö taät xaáu;
khuyeát ñieåm: Vice
Thoâ tuïc, thoâ bæ: Scurrility
Thoå ngöõ, tieáng ñòa phöông;
thaønh ngöõ, ñaëc ngöõ; caùch
dieãn ñaït; ñaëc tính: Idiom
Thoâi mieân, giaác thoâi mieân,
giaác nguû nhaân taïo: Hypnosis
Thoåi hôi (trong nghi thöùc laøm
pheùp daàu thaùnh):
Insufflation
Thoái naùt, ñoài baïi, hö hoûng; huû
hoùa; laøm hö hoûng; hoái loä,
mua chuoäc: Corrupt(-ion)
266
Thoâng ban chính mình (TC töï
maïc khaûi vaø trao ban chính
mình): Self-communication
Thoâng coâng: Communion
Thoâng duïng, bình daân; daïng
bình daân cuûa ngoân ngöõ Ai
caäp thôøi xöa: Demotic
Thoâng ñieäp: Encyclic(-al)
Thoâng ñoàng: Collusion
Thoâng hieäp bí tích lieân giaùo
phaùi: Intercommunion
Thoâng hieäp trong söï thaùnh;
thoâng döï vaøo caùc bí tích vaø
leã nghi thaùnh (giöõa caùc giaùo
phaùi khaùc nhau ñk 844):
Communicatio in sacris/in
divinis
Thoâng leä ngoaïi luaät: Apart
from law, custom praeter jus
Thoâng leä traùi luaät: Contrary to
law, custom contra jus
Thoâng nhaân hoïc/luaän, hoïc
thuyeát nhaân trí (cuûa R.
Steiner, n. 1913):
Anthroposophy
Thoâng phaàn, döï phaàn, tham
döï: Participate
Thoâng taán xaõ cuûa Boä Truyeàn
giaùo: Fides
Thoâng thaïo; töôøng taän: Ex
professo
Thoâng thöôøng, thoâng tuïc;
bình daân, dung tuïc; thoâ bæ,
thoå tuïc: Vulgar
Thoâng tin baát thöôøng:
Locution
Thoâng tin ñaïi chuùng: Mass
communication
Thoâng tri, th. baùo, th.caùo;
thoâng/toáng ñaït: Intimation
Thoáng keâ daân soá: Vital statistics
Thoáng khoå, khoå ñau cöïc ñieåm;
noãi quaèn quaïi; haáp hoái: Agony
Thoáng nhaát, hôïp nhaát:
Unification
Thoáng thieát; thuaät kích caûm
(trong tu töø hoïc hay khoa
huøng bieän): Pathos
Thoáng trò; öu theá: Domination
Thoâng/thö tín; söù ñieäp; thoâng
ñieäp: Message
Thô boán caâu: Quatrain
Thô ca ngôïi; (Ñoâng phöông)
moät phaàn cuûa Leã quy: Ode
Thô chöõ ñaàu (caùc chöõ ñaàu
hoaëc caùc chöõ cuoái laøm
thaønh nhöõng töø ñaëc bieät):
Acrostic
Thô giôùi thieäu, thô uûy nhieäm,
chöùng thö (ñk 1015):
Dimissorials
267
Thô möøng cöôùi, chuùc hoân:
Epithalamium
Thô toân giaùo: Hymnody
Thô traøo phuùng; lôøi dí doûm,
chaâm choïc: Epigram
Thô töï tình: Epode
Thôø aûnh töôïng: Iconolatry
Thôø caùc thaùnh: Hagiolatry,
hierolatry
Thôø duy moät thaàn (duø tin coù
nhieàu): Monolatry
Thôø laïy: Adoration
Thôø laïy Thaùnh theå: Adoration
of the Eucharist
Thôø ngaãu töôïng, ngaãu thaàn:
Idolatry
Thôø ô, laõnh ñaïm, döûng döng
(nhaát laø ñoái vôùi toân giaùo); 1.
hoïc thuyeát phuû nhaän boån
phaän toân thôø TC; 2. chuû
thuyeát ñoàng hoùa caùc toân
giaùo (coi ñaïo naøo cuõng theá
thoâi/ gioáng nhau):
Indifferentism
Thôø phöôïng, phuïng töï; suøng
baùi: Worship
Thôø phöôïng, thôø laïy, toân thôø:
Adore(-ation)
Thôø phöôïng (daønh rieâng cho
moät mình TC): Latria
Thôû ra; taét thôû; maõn haïn:
Expiration
Thôøi caùc toâng ñoà: Apostolic age
Thôøi coå ñaïi, thöôïng coå:
Antiquity
Thôøi cô; thôøi cuïc; thôøi gian:
Kairos
Thôøi ñaïi, kyû nguyeân: Era
Thôøi ñaïi [du haønh] vuõ truï:
Space-age
Thôøi ñaïi aùnh saùng (tk 18):
Age of enlighten(-ment)
Thôøi ñaïi ñoà ñaù: Stone age
Thôøi ñaïi taêm toái (tk 6-11):
Dark ages
Thôøi ñaïi; thaàn linh trung gian,
(ngoä giaùo) thôøi ñaïi baát taän;
nieân kyû: Eon, aeon
Thôøi gian chuaån bò Muøa Chay
(thöù ba ngaøy tröôùc leã tro vôùi
vieäc xöng toäi): Shrovetide
(Shrove Tuesday)
Thôøi gian döï toøng:
Catechumenate
Thôøi gian höu luaät: Vacatio
legis
Thôøi gian khuyeát vò (giöõa hai
ñôøi vua hoaëc Giaùo Hoaøng...):
Interregnum
Thôøi gian naêm naêm, nguõ
nieân: Quinquennium
268
Thôøi gian ra ôû ngoaøi (tu só
doøng hoaëc giaùo só ñòa phaän
hôïp phaùp): Leave of absence
Thôøi gian thaùnh (ñk 1244):
Sacred times
Thôøi gian tính; theá tuïc tính;
taïm thôøi tính; taøi saûn (GH):
Temporality
Thôøi gian, thì giôø; thôøi cô; thôøi
kyø; thôøi ñaïi; giôø phuùt, luùc,
laàn, löôït; nhòp: Time
Thôøi haïn höõu ích (ñk 162):
Available time
Thôøi kyø giöõa Cöïu vaø Taân Öôùc:
Inter-Testamental
Thôøi löu ñaøy ôû Babylonia:
Babylonia exile
Thôøi söï: Actualities
Thôøi thieáu/ thanh nieân:
Adolescence
Thôøi vieân maõn (Gl 4, 4):
Fullness of time
Thôøi/ tuoåi thô aáu: Infancy
Thu goïn, toùm löôïc; laøm maãu
göông tieâu bieåu cho, laø hieän
thaân cuûa: Epitomize
Thu huùt, laøm say ñaém; quyeán
ruõ, meâ hoaëc; cheá ngöï, noâ leä
hoùa: Enthral(l)
Thu nhoû, giaûm bôùt/tröø; giaùng
caáp; tan bieán; laøng aáp (cuûa
 ngöôøi baûn xöù Nam Myõ do
Doøng Teân saùng laäp hoài tk
17-18): Reduction
Thu phaân: Autumnal
equinox(-octial)
Thu toùm veà moät moái; toång keát,
toång löôïc, toång hôïp:
Recapitulate
Thuø ñòch: Hostile(-ity)
Thuû buùt, vaên töï vieát tay (thö
cuûa ÑGH): Chirograph
Thuû daâm: Masturbation, abuse
oneself, self-abuse/pollution
Thuû ñoâ/phuû; chöõ hoa; chuû yeáu;
voán, tö baûn: Capital
Thuû laõnh caùc Toâng ñoà (thaùnh
Pheâroâ): Prince of the
Apostles
Thuû phaïm: Culprit
Thuû taùc/vaän (vaän haønh hay
ñieàu khieån baèng tay), thao
taùc; leøo laùi: Manipulation
Thuû thuaät caét boû buoàng tröùng:
Ovariotomy
Thuû thuaät caét thai (ñaõ cheát):
Embryotomy
Thuû thuaät giaûi phaãu buïng:
Laparotomy
Thuû thuaät giaûi phaãu naõo:
Encephalotomy
269
Thuû tuïc, theå thöùc; nghi thöùc:
Formality
Thuû tuïc hoøa giaûi theo giaùo
luaät: Canonical penance
Thuû tuïc phaûi theo: Due
process
Thuû tuïc; trình töï: Procedure
Thuù nhaän ngoaïi tuïng: Extra-
judicial confession
Thuù nhaän; thuù toäi, xöng toäi;
tuyeân xöng: Confess
Thuù tính; thuù daâm: Bestiality
Thuù vaät thuyeát (con ngöôøi
khoâng coù linh hoàn khaùc loaøi
vaät, coù khaùc thì chæ khaùc ôû
möùc tieán hoùa cao hôn maø
thoâi): Animalism
Thuï ñoäng tính: Passivity
Thuï ñoäng; tieâu cöïc: Passive
Thuï höôûng aân boång; höôûng
lôïi: Beneficiary
Thuï naêng thaàn hoùa tuøy phuïc
(nhaân tính [taïo vaät] nhôø ôn
suûng maø ñöôïc "thaàn hoùa"):
Obediential potency
Thuï nguyeân toäi, vi quaû
nguyeân toäi (haäu quaû): -
Originated original sin
Thuï taïo tính: Creatureliness
Thuï thai; quan nieäm, quan
ñieåm: Conception
Thuï thai ñoàng trinh: Virgin
birth
Thuï thai voâ nhieãm:
Immaculate conception
Thuï tinh nhaân taïo: Artificial
insemination
Thuï tinh nhaân taïo ngoaøi hoân
nhaân (vôùi tinh dòch cuûa
ngöôøi khoâng phaûi laø choàng):
Artificial insemination by
donor, AID
Thuï tinh nhaân taïo noäi hoân
(tinh dòch cuûa ng. choàng):
Homologous artificial
insemination
Thuï tinh nhaân taïo trong hoân
nhaân (nhôø tinh cuûa ngöôøi
choàng): AIH, Artificial
insemination by husband
Thuï tinh nhaân taïo vôùi tinh
dòch khoâng phaûi cuûa ng.
choàng: Heterologous
artificial insemination
Thuï uûy (ñk 1481tt); bieän lyù:
Procurator
Thuï xuy: Spirari
Thuï xuy (Th.Thaàn): Passive
spiration
Thuï/thöøa uyû, ñaëc uûy vieân; uyû
thaùc, giao phoù: Delegate
Thuaàn khieát: Purity
270
Thuaàn nhaát, ñoàng ñeàu; ñoàng
chaát: Homogeneity(-eous)
Thuaät boùi nöôùc: Hydromancy
Thuaät boùi que: Rhabdomancy
Thuaät boùi toaùn: Divination
Thuaät chieâm tinh: Astrology
Thuaät chieâu hoàn, ñoàng boùng:
Necromancy
Thuaät chuù giaûi tieân tröng, döï
bieåu; nhaân hình luaän; loaïi
hình hoïc: Typology
Thuaät chuïp naõo:
Encephalography
Thuaät dieãn giaûng: Homiletics
Thuaät huaán giaùo: Catechetics
Thuaät khoå cheá/luyeän, ñôøi khoå
haïnh: Ascetic(ism)
Thuaät luaän chieán: Polemics
Thuaät nghieân cöùu pheâ bình
KT: Biblical criticism
Thuaät ngöõ, heä thoáng thuaät
ngöõ: Terminology
Thuaät nhôù (giuùp trí nhôù):
Mnemonics
Thuaät thoâi mieân: Hypnotism
Thuaät thoâng linh, chieâu hoàn;
thoâng thaàn hoïc: Spiritism
Thuaät tranh bieän: Eristic
Thuaät xem töôùng:
Physiognomy
Thuaät xem töôùng tay:
Chirognomy
Thuaät xem töôùng, chæ tay:
Palmistry (palm reading)
Thuùc eùp, haáp daãn; ham meâ,
ñam meâ: Compulsive
Thuïc/ñeàn toäi: Expiate(-ion)
Thueá chính toøa (phaàn ñoùng
goùp giaùo xöù naïp cho giaùm
muïc, theo Giaùo luaät cuõ):
Cathedraticum
Thueá nieân loäc giaùo só:
Annates
Thueá thaäp phaân (Ñnl 14):
(Biblical) Tithes
Thueá/leä phí löu haønh; maát
maùt, thieät haïi; chuoâng [baùo]
töû: Toll
Thuû-laõnh, Tl: Book of Judges
Thuoác an thaàn: Tranquil(l)izer
Thuoác tröôøng sinh: Elixir of life
Thuoäc (4) nguyeân toá thieân
nhieân (=ñaát, nöôùc, khí vaø
löûa); nguyeân chaát; cô baûn;
chuû yeáu: Elemental
Thuøy traùn: Frontal lobe
Thuûy ñoäng löïc hoïc:
Hydrodynamics
Thuyeân chuyeån caùc cha sôû
(ñk 1748): Transfer(-ence)
of pastors
271
Thuyeàn Noâ-eâ: Noah's ark
Thuyeàn to, soùng caû: Honor onus
Thuyeát Aetius (phaùi Arioâ
thuyeát dò ñoàng cho laø Chuùa
Con khoâng gioáng nhö Chuùa
Cha): Aetianism
Thuyeát aùi hoái (caàn phaûi aên naên
caùch troïn thì chòu pheùp giaûi
toäi môùi neân): Contritionism
Thuyeát Apollinaris (tk 4 chuû
tröông ÑK khoâng coù linh
hoàn; Ngoâi Lôøi thay theá linh
hoàn): Apollinar(ian)ism
Thuyeát Baioâ († 1589):
Baianism
Thuyeát baûn theå: Essentialism,
substantialism
Thuyeát baûn theå, duy höõu theå;
tröïc theå luaän (chuû tröông
cho raèng trí oùc con ngöôøi coù
theå tröïc tieáp thaáu hieåu ñöôïc
baûn chaát Chuû theå, laø chính
Thieân Chuùa; xoùa boû hoaëc
laøm lu môø ñi söï khaùc bieät
chuû yeáu giöõa laõnh vöïc töï
nhieân vaø phaïm vi sieâu
nhieâu): Ontologism
Thuyeát baùn phieám thaàn,
phieám taïi (moïi söï ñeàu ôû
trong TC): Panentheism
Thuyeát baát töû vôùi ñieàu kieän
(neáu cheát laønh): Conditional
immortality
Thuyeát bieán chuûng/hoùa:
Transformism
Thuyeát bieåu sinh (ñoái ngöôïc
vôùi preformation):
Epigenesis
Thuyeát caûi thieän: Meliorism
Thuyeát chaát theå nguyeân toàn
(trong Thaùnh Theå, baûn chaát
cuûa baùnh vaø röôïu vaãn coøn
nguyeân, khoâng bieán ñoåi
Wycliff): Remanence theory
Thuyeát chuû trí, th.duy trí:
Intellectualism
Thuyeát chöùc naêng:
Functionalism
Thuyeát coâng cuï:
Instrumentalism
Thuyeát coâng duïng (Calvin veà
Thaùnh Theå): Virtualism
Thuyeát coäng löïc, ñoàng taùc
(Melanchthon); hieäp ñoàng:
Synergism
Thuyeát cöùu ñoä/phuïc nguyeân
vaïn vaät (Origeâneâ):
Apocatastasis
Thuyeát daân laäp (GH ñoäc laäp
ñoái vôùi quoác gia):
Voluntaryism
272
Thuyeát di hoàn, truyeàn sinh
linh hoàn (linh hoàn cuõng do
cha meï tröïc tieáp sinh ra):
Traducianism
Thuyeát di truyeàn cuûa LM
Mendel († 1884): Mendelism
Thuyeát dò ñoàng (laïc giaùo Arioâ,
tk 4): Anomoeans,
anomoeism, anomoians,
anhomoians
Thuyeát duy caûm; chuû nghóa
nhuïc duïc, khaùi laïc daâm duïc:
Sensualism
Thuyeát duy cô: Organicism
Thuyeát duy cô; hoïc thuyeát cô hoäi
(1. phuû nhaän moïi thöù nguyeân
nhaân thuï taïo, vaø chuû tröông
TC laø nguyeân nhaân duy nhaát
hoaït ñoäng nôi moïi thuï taïo; caùc
thuï taïo chæ laø nhöõng cô hoäi; 2.
moät daïng thöùc thaàn hoïc cuûa
chuû thuyeát cô hoäi khoâng phaûi
laø nguyeân nhaân phuï tuøy hay
duïng cuï, caùc bí tích chæ laø
nhöõng cô hoäi cho haønh ñoäng
cuûa TC): Occasionalism
Thuyeát duy danh: Nominalism
Thuyeát duy di truyeàn:
Geneticism
Thuyeát duy luaät, naõo traïng vuï
luaät phaùp: Nomism
Thuyeát duy luaät giao öôùc, cheá
ñoä luaät giaùo öôùc: Covenantal
nomism
Thuyeát duy moâi tröôøng:
Environmentalism
Thuyeát duy sieâu nhieân:
Supernaturalism
Thuyeát duy taâm lyù:
Psychologism
Thuyeát duy thöïc nghieäm, duy
thöïc chöùng: Positivism
Thuyeát duy thöïc; chuû nghóa
hieän thöïc; oùc thöïc teá:
Realism
Thuyeát duy tín ñöùc (Tin laønh):
Solifidianism
Thuyeát duy vaên hoùa:
Culturalism
Thuyeát duy vaên töï, chuû nghóa
cô yeáu, naõo traïng chính
thoáng cöïc ñoan:
Fundamentalism
Thuyeát duy vaät lyù: Physicism
Thuyeát ña chi/toäc:
Polyphyletism
Thuyeát ñaïi xaùc suaát (chuû
tröông phaûi haønh ñoäng theo
phía chaéc hôn):
Probabiliorism
Thuyeát ñònh haïn (TC tieàn
ñònh cho moãi ng. moät quaõng
273
ñôøi ñeå ñoùn nhaän ôn cöùu roãi,
neáu boû qua thì sau ñoù khoâng
coøn nhaän ñöôïc ôn aáy nöõa):
Terminism
Thuyeát ñònh meänh: Fatalism
Thuyeát ñoäc chi/toäc:
Monophyletism
Thuyeát ñoäc taùc (moät mình
Thaùnh Thaàn taùc ñoäng thaùnh
hoùa con ngöôøi): Monergism
Thuyeát ñoäc toå: Monogenism
Thuyeát ñoàng keát (trong Thaùnh
Theå khi coù moät trong caùc
thöïc theå ñoàng toàn nôi ÑK -
Mình Thaùnh, Maùu Thaùnh,
Thieân tính, v.v... - thì taát caû
ñeàu coù maët): Concomitance
Thuyeát ñoàng nguyeân toå
(Añam): Coadamism
Thuyeát ñoàng quy (quy taäp
toaøn boä maïc khaûi vaøo ÑK):
Recapitulation theory
Thuyeát ñoäng löïc; söùc/tính
naêng ñoäng: Dynamism
Thuyeát EÂpicuroâ (n. 342-270),
khoaùi laïc chuû nghóa:
Epicureanism
Thuyeát Febronius (chuû tröông
caét bôùt quyeàn cuûa Giaùo
Hoaøng, tk 18): Febronianism
Thuyeát G. Hermes († 1831;
baùn duy lyù luaän):
Hermesianism
Thuyeát giaûng quaù khích (theo
loái duy vaên töï): Bible-bashing
Thuyeát giaùo lyù ña thöùc
(Vaticanoâ I leân aùn):
Doctrinal pluralism
Thuyeát giaùo quyeàn, chuû nghóa
giaùo só quaùn trieät; naõo traïng
phoø g.s.: Clericalism
Thuyeát giaùo, rao giaûng: Preach
Thuyeát giaùo; xaùc ngoân:
Predication
Thuyeát Giaêng-sen
(Jansenius); ñaïo lyù khaéc
khoå: Jansenism
Thuyeát Greâgoârioâ Palamas (†
1359; tónh toïa): Palamism
Thuyeát Hegel († 1831 duy taâm
luaän): Hegelianism
Thuyeát hieän sinh:
Existentialism
Thuyeát hoøa hôïp tieân thieát:
Pre-establised harmony
Thuyeát hö vò (cho raèng nhaân
tính ÑK chæ laø hö vò hoaëc laø
aûo theå): Nihilianism
Thuyeát khaùi nieäm, chuû höôùng
duy yù nieäm (Abeâlarñoâ †
1142): Conceptualism
274
Thuyeát khuyeån nho; thaùi ñoä
yeám theá/voâ sæ: Cynic(-ism)
Thuyeát Lamark (veà tieán hoùa):
Lamarckism
Thuyeát linh hoàn töû tieâu, töû
vong: Thnetopsychism
Thuyeát loaøi ngöôøi tieàn-Añam
(cho laø tröôùc Añam ñaõ coù
loaøi ng. I. de la Peyreøre, tk
17): Preadamitic theory
Thuyeát löôïng töû: Quantum
theory
Thuyeát Malthus (haïn cheá sinh
ñeû ñeå phaùt trieån kinh teá):
Malthusianism
Thuyeát Molina († 1600):
Molinism
Thuyeát muïc ñích, th.cöùu
caùnh: Finalism
Thuyeát muoân kieáp taùi dieãn
(Nietzsche): Eternal
recurrence
Thuyeát naêng löïc: Energism
Thuyeát ngaãu nhieân: Casualism
Thuyeát ngaãu nhieân (Peirce, †
1914): Tychism
Thuyeát ngaãu phaùt, ngaãu
nhieân: Accident theory
Thuyeát nguï ngoân: Allegorism
Thuyeát nguï ngoân veà saùng taïo:
Allegorism of creation
Thuyeát nguyeân töû, theå vi
taùn/phaân: Atomism
Thuyeát nhaäp theå:
Incarnationism
Thuyeát nhaát hoàn (moät hoàn
thieâng cho caû nhaân loaïi
Averroes): Monopsychism
Thuyeát nhaát tính theo
Eutyches (tk 5):
Eutychianism
Thuyeát nhaät taâm (maët trôøi laø
trung taâm cuûa vuõ truï):
Heliocentrism
Thuyeát nhò caên (1= phuùc aâm
Mt vaø Lc coù hai nguoàn lieäu:
Two-source theory
Thuyeát nhò thaàn: Ditheism
Thuyeát noäi nguyeân (chaân lyù
phaùt nguyeân töø tö duy noäi
quan): Interiorism
Thuyeát noäi taïi: Immanentism
Thuyeát Noâvatianoâ († 257, caám
tha toäi troïng): Novatianism
Thuyeát Ockham: Ockhamism
Thuyeát phaùt xaï: Emission
theory
Thuyeát phi ñaïo ñöùc:
Immoralism
Thuyeát phi taát ñònh, baát ñònh:
Indeterminism
275
Thuyeát phi vaät chaát:
Immaterialism
Thuyeát phi vuõ truï: Acosmism
Thuyeát phieám luaän lyù, phieám
loâgíc: Panlogism
Thuyeát phieám sinh:
Panvitalism
Thuyeát phieám taâm linh:
Panpsychism
Thuyeát phieám tính duïc:
Pansexualism
Thuyeát Philips Melanchthon
(† 1560): Philippism
Thuyeát phuïc, cho thaáy, laøm
cho nhaän ra: Convince
Thuyeát phuïc, khích leä; khuyeán
duï: Persuade(-sion, -sive)
Thuyeát Priscillianoâ (moät thöù
ngoä giaùo, tk 4): Priscillianism
Thuyeát saùng taïo nhö hoài phuïc:
Restitution theory of creation
Thuyeát saùng taïo töông hôïp
(cho raèng trình thuaät Kinh
Thaùnh thöïc söï ñi ñuùng vôùi
tieán trình hình thaønh vaïn
vaät): Concordance theory of
creation
Thuyeát saùng taïo (coù hai nghóa
1. TC tröïc tieáp saùng taïo vaïn
vaät, khoâng qua quaù trình
tieán hoùa; 2. TC tröïc tieáp taïo
 döïng linh hoàn con ngöôøi):
Creationism
Thuyeát sinh löïc (sinh vaät
hoïc); chuû nghóa baûo sinh
(coi vieäc baûo toaøn söï soáng laø
treân heát): Vitalism
Thuyeát sinh xuaát:
Emanationism
Thuyeát song quyeàn (Trung coå
trong GH hai göôm thieâng
lieâng [quyeàn ñaïo giaùo phaåm/
só] vaø theá tuïc [quyeàn ñôøi
giaùo daân, vua, quan,...], vaø
quyeàn ñaïo giöõ öu theá): Two-
swords theory
Thuyeát taùi taåy (1 röûa toäi laïi; 2
chæ röûa toäi cho ng. lôùn):
Anabaptism
Thuyeát tam phaân (con ng. coù
linh hoàn, giaùc hoàn (hay hoàn
phaùch) vaø theå xaùc):
Trichotomism
Thuyeát tam thaàn, tam thaàn
giaùo: Tritheism
Thuyeát taát ñònh: Determinism
Thuyeát thaàn hoùa cuûa Eveâmeâroâ,
thuyeát taàm nguyeân thaàn
thoaïi: Euhemerism
Thuyeát thaàn nhaân:
Theanthropism
276
Thuyeát thaàn trí, thoâng thaàn
luaän, thoâng thieân hoïc:
Theosophy
Thuyeát theá theå (ñeå giaûi thích
vieäc bieán theå, thuyeát naøy
cho raèng caùc lôøi truyeàn pheùp
ñöa Mình Maùu Chuùa Gieâsu
vaøo thay theá cho baûn theå
cuûa baùnh vaø röôïu):
Adduction theory
Thuyeát thieân caûm, thieân
quang luaän: Illuminism
Thuyeát thöû thaùch (ÑK ñöôïc
toân vinh vì ñaõ vöôït thaéng
cuoäc thöû thaùch): Doctrine of
probation
Thuyeát tieân nghieäm:
Transcendentalism
Thuyeát tieàn ñònh:
Predestinarianism
Thuyeát tieàn ñònh tieàn nguyeân
toäi (phaùi Calvin cho laø "tröôùc
nguyeân toäi/sa ngaõ" - lapsus -
TC ñaõ ñònh saün veà soá phaän
ñôøi ñôøi cuûa moãi ngöôøi):
Antelapsarianism
Thuyeát tieàn hieän höõu (linh
hoàn coù tröôùc khi con ngöôøi
hình thaønh Platoâ, Origen, vaø
moät vaøi toân phaùi khaùc):
Preexistentialism
Thuyeát tieàn taïo (ñoái ngöôïc vôùi
epigenesis): Preformation
Thuyeát tieán hoùa: Evolutionism
Thuyeát tieán hoùa cuûa Darwin:
Darwinism
Thuyeát tieáp nhaän (duø baùnh
röôïu khoâng bieán ñoåi, ai röôùc
Leã thì thaät tieáp nhaän Chuùa):
Receptionism
Thuyeát toaøn dieän (thuyeát cho
laø GH phaûi ñieàu khieån moïi
haønh vi cuûa caùc giaùo höõu):
Integralism
Thuyeát traù thuï naïn (cho raèng
thöïc söï thì theå xaùc ÑK khoâng
khoå, khoâng cheát, khoâng hö ñi;
cuoäc khoå naïn chæ laø bieåu kieán,
laøm nhö laø Ngaøi chòu ñau khoå
thaät): Aphthartodocetae
Thuyeát töông ñoái: Relativism,
Theory of relativity
Thuyeát töông hôïp:
Concordism, congruism
Thuyeát uùy hoái (cho raèng aên
naên toäi caùch khoâng troïn
cuõng ñuû ñeå chòu bí tích caùo
giaûi neân): Attritionism
Thuyeát öu sinh, öu sinh hoïc:
Eugenics
Thuyeát vaïn vaät coù yù thöùc,
phieám tri thuyeát: Animatism
277
Thuyeát voâ nguyeân nhaân, ngaãu
nhieân (coù haäu quaû, nhöng
khoâng nhaän coù nguyeân
nhaân): Accidentalism
Thuyeát voâ thaàn: Atheism
Thuyeát voâ tri: Agnoetism
Thuyeát Wycliffe († 1384, phuû
nhaän moïi thöù cô caáu, toå
chöùc quyeàn bính trong GH;
coi theá quyeàn coù quyeàn treân
GH): Wycliffianism
Thuyeát yù chí (quaù ñeà cao yù
chí); hoïc thuyeát duy yù
höôùng (laáy yù höôùng toát/xaáu
cuûa ng. haønh ñoäng laøm tieâu
chuaån phaùn ñònh veà giaù trò
luaân lyù cuûa vieäc ng. aáy laøm;
coù aûnh höôûng tôùi caùc hoïc
thuyeát Hoïc thuyeát heä quaû vaø
Hoïc thuyeát tyû hieäu):
Voluntarism
Thuyeát yeáu toá: Elementarism
Thuyeát (phong traøo) Phuùc aâm
(kieåu giaùo phaùi Tin laønh
"duy P. AÂ."): Evangelicalism
Thuyeát, hoïc thuyeát; lyù thuyeát:
Theory
Thuyeát/giaùo phaùi Luther
(1483-1546): Lutheranism
Thuyeát/kyõ thuaät/ linh ñaïo tónh
toïa: Hesychasm
Thuyeát/phaùi Calvin († 1564):
Calvinism
Thuyeát/phaùi (ly khai) Acacius
(moät loaïi nhaát tính thuyeát,
tk 5): Acacianism
Thuyeát/phong traøo nöõ quyeàn:
Feminism
Thuyeát/tính/ khuynh höôùng
quy ngaõ (cho mình laø trung
taâm): Egocentrism
Thö cuûa Ba-na-ba (nguïy thö):
Letter of Barnabas
Thö daây chuyeàn: Chain letter
Thö ñieåm (khaûo saùt, pheâ bình
vaø ñoái chieáu moät vaên baûn vôùi
caùc thuû baûn hay vaên baûn coå);
ñieåm saùch (giôùi thieäu vaø pheâ
bình saùch môùi): Recension
Thö Ñöùc Leâoâ Caû (göûi thöôïng
phuï Flavianoâ ñeà ngaøy 13-6-
449, veà Kitoâ hoïc): Tome of
Leo
Thö göûi giaùo höõu Roâma, Rm:
Epistle to the Romans
Thö göûi tín höõu Laoñiceâa
(nguïy thö): Epistle to the
Laodicean
Thö kyù: Secretary
Thö luaân löu: Circular letter
Thö muïc: Bibliography
278
Thö muïc saùch caám: Index of
forbidden books
Thö muïc vuï (cuûa GM):
Pastoral letter
Thö muïc vuï (trong vaên boä
Phaoloâ): Pastoral epistles
Thö phaùp: Calligraphy
Thö taäp caùc Saéc chæ:
Bullarium
Thö taäp Hagaña (taøi lieäu ngoaïi
luaät thuoäc truyeàn thoáng chuù
giaûi Kinh Thaùnh cuûa caùc:
Haggadah
Thö thaùnh Giacoâbeâ ("anh em
Chuùa Gieâsu"): Epistle of
James
Thö thaùnh Gio-an (1Ga, 2Ga,
3Ga): Epistles of John
Thö uûy quyeàn truyeàn chöùc, thö
giôùi thieäu (ñk 1018):
Dimissorial letter
Thöû laøm; coá laøm; thöû thaùch;
tieåu luaän, tuøy buùt, luaän vaên:
Essay
Thöû nöôùc baøo thai:
Amniocentesis
Thöû pheùp Chuùa, thaùch thöùc
TC: Tempting God
Thöû thaùch gay go/gaét: Acid
test
Thöû thaùch; kyø thöû luyeän; thôøi
gian quaûn thuùc: Probation
Thöù 5 Tuaàn Thaùnh: Maundi
Thursday
Thöù 6 Tuaàn Thaùnh: Good
Friday
Thöù 7 tröôùc Leã laù: Lazarus
Saturday
Thöù caáp, thöù yeáu, phuï, phoù,
trung caáp: Secondary
Thöù naêm, saùu, baûy Tuaàn
Thaùnh: Holy thurday, friday,
saturday
Thöù saùu ñaàu thaùng: First
friday
Thöù traät trong GH: Church
order
Thöù tö Leã tro: Ash Wednesday
Thöù tö Tuaàn thaùnh: Spy
Wednesday
Thöû, coá gaéng, noã löïc; toan
tính, möu toan; möu ñoà:
Attempt
Thöû/thí nghieäm; thöû luyeän,
thöû thaùch; xöû aùn: Trial
Thöøa nhaän; coâng nhaän; xaùc
nhaän; pheâ chuaån:
Homologation
Thöøa taùc: Ministerial
Thöøa taùc vieân chöùc thaùnh:
Sacred minister
279
Thöøa taùc vieân giuùp leã: Acolyte
Thöøa taùc vieân ngoaïi thöôøng:
Extraordinary minister
Thöøa taùc vieân thöôøng vuï
(thöøa haønh taùc vuï theo chöùc
naêng ñaõ ñöôïc trao phoù, chöù
khoâng phaûi vì ñöôïc bieät phaùi
hay uûy quyeàn): Ordinary
minister
Thöøa taùc vieân (ñk 232tt):
Minister
Thöøa taùc vuï: Ministry
Thöøa taùc vuï caùc toâng ñoà:
Apostolic ministry
Thöøa taùc vuï chöùc thaùnh:
Ordained ministry
Thöøa taùc vuï cuûa Pheâroâ (chöùc
vuï cuûa Giaùo Hoaøng): Petrine
ministry/office
Thöøa taùc vuï giaùo daân: Lay
ministry
Thöøa taùc vuï trò lieäu: Healing
ministry
Thöûa ñaát/ruoäng maùu (Mt 27,7
vaø Cv 1,19; cuõng vieát
Akeldama): Haceldama
Thöùc tænh; tænh/giaùc ngoä,
nhaän thöùc; phaùt ñoäng, khôi
daäy: Awakening, awareness
Thöïc haønh/thi, thöïc hieän; xöû
töû: Execution
Thöïc haønh; thöïc teá, thöïc tieãn:
Practice
Thöïc hieän, chu toaøn, hoaøn
thaønh, hoaøn taát; öùng
nghieäm: Fulfil(l)ment
Thöïc hieän, tieán haønh:
Effectuate
Thöïc sinh luaän (thuyeát cho
raèng heát thaûy vaïn vaät ñeàu coù
hoàn khí sinh ñoäng):
Actualism
Thöïc taïi loaïi suy chính (giöõa
caùc thöïc taïi loaïi suy):
Analogatum princeps
Thöïc taïi toái haäu (TC):
Ultimate reality
Thöïc taïi/hieän töôïng thaàn
nghieäm, khoa thaàn nghieäm:
Mysticism
Thöïc theå linh hoàn: Soul-entity
Thöïc theå vaø daáu chæ (aân suûng
vaø bí tích): Res et
sacramentum
Thöïc theå; höõu theå tính: Entity
Thöïc traïng cuoäc/ caûnh soáng:
Sitz im Leben
Thöông ngöôøi, nhaân aùi:
Philanthropy, benevolence
Thöông linh hoàn baûy moái:
Spiritual works of mercy
280
Thöông tích, daáu thaùnh; veát
seïo; veát oâ nhuïc; ñaàu nhuïy;
daáu saét nung: Stigma(-ta)
Thöông tieác; hoái tieác, aân haän,
hoái haän: Regret
Thöông xaùc baûy moái: Corporal
works of mercy
Thöông xoùt, nhaân haäu, n.töø,
töø bi, khoan dung: Mercy
Thöôøng [trì] suûng (x. Ôn
thaùnh hoùa): Habitual grace
Thöôøng nieân: Ordinary time
Thöôøng suûng: Habitual grace
Thöôøng xuyeân/ tröïc; lieân tuïc;
laâu beàn, vónh vieãn, tröôøng
cöûu: Permanence
Thöôûng: Reward
Thöôûng höôûng; ñeàn buø, boài
thöôøng; baùo daùp, thuø lao:
Recompense
Thöôïng caáp heä traät (ñk 1737):
Hierarchical superior
Thöôïng caàu/toá (ñk 1734);
choáng aùn, khaùng caùo; caàu
vieäïn: Recourse
Thöôïng Ñeá: Supreme Being
Thöôïng Giaùo hoäi (Anh giaùo):
High Church
Thöôïng hoäi ñoàng Do thaùi,
coâng nghò: Sanhedrin
Thöôïng hoäi ñoàng GM: Synod
of bishops
Thöôïng nghò vieän: Senate
Thöôïng phuï: Patriarch
Thöôïng phuï Constantinoáp:
Oecumenical patriarch
Thöôïng phuï (taïi moät soá GH
Ñoâng phöông): Katholicos
Thöôïng teá: High priest
Thöôïng teá (ôû Roâma): Pontifex
maximus
Thöôïng (coå) thaïch ñaïi (x.
Trung thaïch ñaïi vaø Taân
thaïch ñaïi): Paleolithic
Thöông/luyeán tieác, nuoái tieác;
hoái tieác, aân haän: Deplore
Thöù-Phaoloâ (caùc thö):
Deutero-pauline
Tích cuïc; chuû ñoäng; linh hoaït:
Active
Tích cöïc; xaùc thöïc; thöïc
chöùng: Positive
Tòch tónh chuû nghóa, voâ vi
thuyeát (Miguel Molinos):
Quietism
Tieäc ly: Last Supper
Tieàm cheá yù nghóa (chæ trình baøy
söï vieäc maø khoâng muoán noùi
roõ ra heát yù nghóa): Mental
reservation/ restriction
281
Tieàm naêng chuû ñoäng: Active
potency
Tieàm naêng khaùch quan:
Objective potency
Tieàm naêng thuï ñoäng: Passive
potency
Tieàm naêng, tieàm löïc; tieàm theå
tính: Potentiality
Tieàm thöùc: Subconscious
Tieäm tieán, taêng daàn: Gradation
Tieân baøi, tieàn ñònh:
Foreordination
Tieân ñeà: Protasis
Tieân ñeà thaàn hoïc:
Theolog(o)umenon
Tieân ñoaùn, noùi tieân tri:
Vaticinate
Tieân ñoaùn; giaùo só, nhaø thaàn
hoïc: Divine
Tieân keát (aùn): Latae sententiae
Tieân nghieäm caùch/tính; tieân
thieân thuyeát: Apriorism
Tieân nghieäm thuoäc tính (ñaëc
tính coá höõu vaø taát yeáu cuûa
moïi höõu theå):
Transcendentals
Tieân quyeát, taát yeáu: Sine qua
non
Tieân taùc (TC chuaån bò cho töï
do con ngöôøi söû duïng khaû
 naêng choïn löïa cuûa mình):
Praemotio physica
Tieân thieân, tieân nghieäm; thoaït
ñaàu: A priori
Tieân tri nhoû: Minor prophet
Tieân tri, ngoân söù: Nabi
Tieân tröng, tieân bieåu/chæ; tieân
nieäm/quan: Prefiguration
Tieàn caám chæ (Mt 27.6):
Conscience money
Tieàn döï toøng (ñk 788): Pre-
catechumenate
Tieàn Ñaïi Hoàng thuûy; xa xöa,
coå xöa: Antediluvian
Tieàn ñeà, giaû ñònh: Premise
Tieàn ñònh, ñònh meänh:
Predestination
Tieàn ñình/saûnh: Vestibule
Tieàn ñöôøng: Parvis
Tieàn hoâ: Precursor
Tieàn hoân heä (ngaên trôû vì daây
hoân phoái tröôùc): Prior bond
Tieàn hôïp töû (tröôùc ngaøy thöù
4): Preembrio
Tieàn huaán giaùo (vieäc chuaån bò
thính giaû tröôùc khi trình baøy
giaùo lyù): Precatechesis
Tieàn khaùi nieäm: Pre-conceptual
Tieàn kitoâ giaùo: Pre-Christian
Tieàn leã: Stipend
282
Tieàn leä; tieàn ñeà; (soá nhieàu=)
tieàn kieän, quaù trình, lai lòch:
Antecedent
Tieàn nieäm, tieân thöùc; ñònh/
tieân kieán: Preconception
Tieàn phaûn tænh, suy tö, yù thöùc:
Prereflexive
Tieàn pheâ bình: Precritical
Tieàn phoøng/ñöôøng (phaàn
tröôùc töø cöûa vaøo cho tôùi loøng
chính nhaø thôø; x. Tieàn ñình/
saûnh): Narthex
Tieàn Phuùc aâm theo Giacoâbeâ
(nguïy thö): Protevangelium
Tieàn phuùc aâm hoaù: Pre-
evangelization
Tieàn quyeân, cuoäc laïc quyeân;
boä söu taäp: Collection
Tieàn sa ngaõ (thuyeát Calvin
cho laø TC tieàn ñònh veà soá
phaän moãi ngöôøi tröôùc khi
Añam phaïm toäi):
Supralapsarianism
Tieàn suûng: Antecedent grace
Tieàn söûa soaïn (giuùp) leã:
Surplice fee
Tieàn thuø lao (ñk 1649):
Honoraria
Tieàn thueâ gieát möôùn; boài
khoaûn aùn maïng: Blood
money
Tieàn thöùc, t.tri : Prescience
Tieàn thöôûng (khi veà höõu, giaûi
nguõ); tieàn traø nöôùc: Gratuity
Tieàn tieân tri: Earlier prophet
Tieàn toá coù nghóa nhö,
ñoàng,...: Homo-
Tieàn toáng; saùch nhieãu; ñoøi hoûi
quaù möùc: Exaction
Tieàn trieäu, trieäu chöùng; lôøi
töïa, saùch daãn: Prodrome
Tieãn ca, baøi haùt keát leã:
Recessional hymn
Tieán boä/trieån, tieán phaùt; tieán
haønh: Progress
Tieán hoùa saùng taïo: Creative
evolutionism
Tieán só Giaùo hoäi: Doctor of the
Church
Tieán só Kinh Thaùnh: Sacrae
Scripturae Doctor, SSD
Tieán só löôõng luaät (giaùo luaät
vaø daân luaät): Juris Utrius
Doctor, JUD
Tieán só thaàn hoïc: Doctor of
Divinity, DD, Sacrae
Theologiae Doctor, STD
Tieán só; baùc só; chöõa trò; laøm
giaû, laøm gian: Doctor
Tieán trieån, t.hoùa, phaùt trieån:
Evolution
283
Tieân; thaàn tieân, hoang ñöôøng:
Fairy
Tieàn-Añam: Preadamitic
Tieáng Aram: Aramaic
Tieáng AÁn ñoä: Hindi
Tieáng baûn xöù, thoå ngöõ:
(Vulgar) tongue, dialect
Tieáng daân laø tieáng Chuùa: Vox
populi vox Dei
Tieáng ñòa phöông, phöông
ngöõ, thoå ngöõ: Dialect
Tieáng eùtpeârantoâ (Quoác teá
ngöõ): Esperanto
Tieáng Gheâ-eâz (phuïng vuï
EÂthioâpia): Ge'ez, gheez
Tieáng phaïn: Sanskrit
Tieáng taêm (toát hoaëc xaáu);
tieáng toát, danh tieáng, thanh
danh: Reputation
Tieáng Y-ñish (Do thaùi Ñoâng
AÂu): Yiddish
Tieáng, ngoân ngöõ: Language
Tieáp giaùp: Contiguity
Tieáp haäu: Subsequent
Tieáp kieán, yeát kieán; khaùn giaû,
cöû toïa; phieân toøa: Audience
Tieáp nhaän, keát naïp, thu nhaän:
Admit
Tieáp theo sau; theo chaân, goùt,
göông: In the wake of
Tieáp tuïc theo doõi : Follow-up
Tieáp tuïc; tieán haønh, haønh
ñoäng; khôûi toá; xuaát phaùt;
(Tam Vò=) nhieäm xuaát:
Proceed
Tieát cheá ñònh kyø: Periodic
continence
Tieát cheá/duïc; khieát tònh:
Continence
Tieát cheá; oân hoøa, ñieàu ñoä:
Moderate
Tieát duïc: Continence
Tieát duïc ñònh kyø: Periodic
continence
Tieát ñoä, chöøng möïc: Sobriety,
temperance
Tieát kieäm; kinh teá: Economical
Tieâu chuaån ñaïo ñöùc; giaù trò
luaân lyù: Moral value
Tieâu chuaån ñoàng quy:
Convergence criterion
Tieâu chuaån/ chí, chuaån taéc:
Norm, criterion(-ria)
Tieâu cöïc, phuû ñònh, töø choái:
Negative
Tieâu dieät, huûy dieät: Annihilate
Tieâu ñieåm aûo: Virtual focus
Tieâu hoùa; ñoàng hoùa; haáp thuï;
baûn toùm, löôïc taäp; taäp san:
Digest
284
Tieâu taùn thuyeát (1 linh hoàn
trôû veà hö voâ, hoaëc 2:
Annihilationism
Tieâu taùn; phaân taùn; phung
phí; xao laõng; cuoäc soáng
phoùng ñaõng: Dissipation
Tieåu aùn, baøn ñoà leã: Credence/
credenza
Tieåu chuûng vieän: Minor
seminary
Tieåu chöôûng aán toâng toaø:
Apostolic datary
Tieåu ñeä/tieåu muoäi Doøng Chuùa
Gieâsu: Little Brothers/
Sisters of Jesus
Tieåu muoäi Ngöôøi ngheøo:
Little Sisters of the Poor
Tieåu söû: Biography
Tieåu söû caùc thaùnh; khoa taàm
tích hieån thaùnh: Hagiography
Tieåu thöøa: Theravada
Tieåu thöøa, tieåu thaëng:
Hinayana
Tieåu vöông cung thaùnh
ñöôøng: Basilica minor
Tieåu vöông (Hoài giaùo): Emir
Tieåu xaù (ñk 993): Partial
indulgence
Tìm ra Thaùnh giaù (leã kính
ngaøy 14 thaùng 9): Finding of
the Cross
Tìm thaáy roài!: Eureka
Ti-moâ-theâ, 1Tm, 2Tm:
Timothy
Tin: Faith
Tin caäy, tín nhieäm; kyø voïng;
uûy thaùc; lieân hieäp coâng ty
doanh nghieäp: Trust
Tin chöa hoaøn toaøn: Doubting
faith
Tin höõu Cô Ñoác Phuïc Laâm:
Adventist
Tin laønh: Protestant
Tin laønh Phaùp (phaùi Calvin):
Huguenots
Tin laønh töï do (ít quan taâm
ñeán caùc tín ñieàu): Liberal
Protestantism
Tin möøng theo caùc tín höõu Do
thaùi (nguïy thö): Gospel
according the the Hebrews
Tin Möøng tieân khôûi (St 3, 15):
Protoevangelium
Tin möøng xaõ hoäi (phong traøo
ñoåi môùi xaõ hoäi theo Tin möøng
Tin laønh Myõ): Social gospel
Tin möøng, Phuùc AÂm: Good
news, Good tidings, God-
spell, Gospel
Tin töùc: News, tidings
Tin töôûng, tín ngöôõng, loøng/
nieàm tin, ñöùc tin: Belief
285
Tin vaø lyù trí: Faith and reason
Tín bieåu hoïc (nghieân cöùu veà
caùc tuyeân ngoân ñöùc tin cuûa
Kitoâ Giaùo); bieåu töôïng hoïc:
Symbolics
Tín ñieàu: Dogma/ article of
faith
Tín ñieàu soáng cheát cuûa GH
(toái heä ñoái vôùi söï soáng coøn
cuûa GH): Articulus stantis
aut cadentis ecclesiae
Tín ñieàu veà TC Ba Ngoâi:
Trinitarian dogma
Tín ñoà giaùo phaùi Caàu tuyeàn
(Tin laønh tk 17): Seekers
Tín heä: Belief system
Tín höõu: The faithful
Tín höõu coå (Nga): Old
believers
Tín höõu Coâ-rin-toâ, 1Cr, 2Cr:
Corinthians
Tín höõu quaù coá: Faithful
departed
Tín höõu qui hieäp (GH Ñoâng
phöông hieäp nhaát vôùi
Roâma): Uniate
Tín höõu theo tö theá laø caù
nhaân: Individual believer
Tín höõu; trung/thaønh tín:
Faithful
Tín khoaûn/ ñieàu: Article of faith
Tín kieän, söï kieän tín lyù:d. fact
Tín lyù hoïc: Dogmatics
Tín lyù töông ñoâái thuyeát:
Dogmatic relativism
Tín nhieäm/thaùc; ñieàu taâm söï,
chuyeän kín: Confidence
Tín nöõ: Upaâsika
Tín thaùc aùi moä: Bhakti
Tin, tin töôûng: Believe
Tinh dòch: Sperm
Tinh hoa, t.tuùy, öu tuù: Elite,
quintessence
Tinh teá, tinh vi, teá nhò, khoân
kheùo, khoân ngoan: Subtilty,
subtleness, subtlety
Tinh thaàn: Spirit
Tinh thaàn ñoàng ñoäi; tinh thaàn
taäp theå: Esprit de corps
Tinh thaàn hoùa, taâm linh hoùa;
thieâng lieâng hoùa:
Spiritualization
Tinh thaàn Hoäi Thaùnh: Mind
of the Church
Tinh thaàn khoù ngheøo: Poverty
of heart
Tinh thaàn thuaàn tuùy: Pure
spirit
Tinh thaàn toân giaùo, loøng tín
ngöôõng: Religiousness
Tinh thaàn, chí khí: Morale
286
Tinh thaàn; ma, hoàn ma: Ghost
Tinh vi, phöùc taïp; saønh ñieäu;
saønh ñôøi: Sophisticated
Tình anh em, huynh ñeä ñoaøn:
Brotherhood
Tình baïn, baèng höõu:
Friendship, amor amicitiae
Tình baïn, baèng höõu, ñoàng
nghieäp; moái hieäp thoâng; hoäi
aùi höõu; hieäp hoäi; tö caùch
thaønh vieân; hoïc boång:
Fellowship
Tình baèng höõu, ñoàng ñoäi:
Companionship
Tình caûm; caûm tình; caûm
thöùc; caûm nghó, yù kieán:
Sentiment, affections
Tình côø, ngaãu nhieân; cô
hoäi/may: Chance
Tình traïng, traïng thaùi; hình
thaùi, leà loái; nhaø nöôùc, quoác
gia, bang: State
Tình traïng /naïn nhaân maõn:
Overpopulation
Tình traïng aân suûng: State of
grace
Tình traïng ñöôïc phaùp luaät baûo
veä, söï che chôû cuûa phaùp luaät
(ñk 1060): Favor of the law
Tình traïng haï mình/töï haï:
State of humiliation
Tình traïng haäu sa ñoïa (thuyeát
cuûa moät nhaùnh Calvin):
Infralapsarian
Tình traïng hieån vinh: State of
exaltation
Tình traïng hoài phuïc (ñöôïc
cöùu chuoäc): State of restored
nature
Tình traïng khaån caáp, nguy
kòch: Emergency
Tình traïng khoù khaên/xöû;
phaïm truø (Aristoát), thuoäc
tính chuû theå: Predicament
Tình traïng löôõng chính theå,
hai chính phuû: Diarchy
Tình traïng maát trí; beänh
ñieân: Insanity
Tình traïng ngöôøi cheát tröôùc
khi soáng laïi; caùnh chung
hoïc vong nhaân traïng (veà
tình traïng kia cuûa nhöõng
ng. quaù coá): Interim
eschatology
Tình traïng nhaân tính sa ñoïa:
State of fallen nature
Tình traïng sa ñoïa: Fall state
Tình traïng sieâu nhieân hoùa
(nhaân tính ñöôïc naâng leân
bình dieän sieâu nhieân): State
of elevated nature
287
Tình traïng xung ñoät/maâu
thuaãn: Conflict situation
Tình yeâu: Amor, love
Tình yeâu daâng hieán: Oblative
love
Tình yeâu lyù trí, khoâng töôûng;
aùi tình trong moäng: Amor
intellectualis/platonicus
Tình yeâu saùng taïo:
Procreative love
Tình yeâu vò lôïi, ích kyû: Amor
concupiscentiae
Tình yeâu vò nghóa: Amor
benevolentiae
Tình yeâu voâ vò lôïi/vò tha:
Amor complacentiae
Tình yeâu vôï choàng: Conjugal
love
Tænh doøng: Religious province
Tænh taùo; yù thöùc: Consciousness
Tónh hoïc: Statics
Tónh taïi (ngoài, ôû moät choã),
ñònh cö: Sedentary
Tónh taâm: Retreat
Tính caû tin, nheï daï: Credulity
Tính caùch bí/buùt danh, maïo
danh (nhö trong tröôøng hôïp
caùc nguïy thö): Pseudonimity
Tính caùch ñaùng tin, khaû tín
tính: Credibility
Tính chaát hy teá: Sacrificial
character
Tính chaát phoå quaùt, coâng giaùo
tính: Catholicity
Tính chaát thaùnh thieän, tính
thaùnh thieâng: Holiness
Tính cöùu caùnh, keát cuoäc,
chung quyeát, döùt khoaùt;
muïc ñích: Finality
Tính daâm daät, ña daâm, khieâu
daâm: Eroticism
Tính dí doûm; tinh thaàn, oùc:
Esprit
Tính ña caûm, deã caûm, thoùi uûy
mò: Emotionalism
Tính ñaïi keát, phoå quaùt, hoaøn
vuõ (vg. cuûa moät coâng ñoàng
chung): Ecumenicity
Tính hay/phaûi cheát; tyû leä cheát:
Mortality
Tính hieáu khaùch: Hospitality
Tính hôïp thöùc: Liceity
Tính höôùng döông:
Heliotropism
Tính höôùng ñòa (ñaát):
Geotropism
Tính höõu haïn: Finitude
Tính ích kyû; chuû nghóa vò kyû:
Egoism
Tính khoâng theå phaïm toäi:
Impeccability
288
Tính lòch ñaïi (caùc dieãn bieán
ngoân ngöõ hoïc tính theo thôøi
gian); dò ñaïi, dò thôøi:
Diachronic(-al)
Tính meï, chöùc/ ñaïo laøm meï:
Motherhood
Tính ngaãu nhieân: Casualness
Tính ngöõ, hình dung töø:
Epithet
Tính nhanh nheïn, linh lôïi;
linh hoaït (sau khi soáng laïi):
Agility
Tính nhaïy caûm, ña caûm; caûm
tính; tri giaùc: Sensibility
Tính nhaát thôøi, taïm thôøi:
Transitoriness
Tính nhôøn; eâm dòu, dòu daøng;
ñöôøng maät, ngoït xôùt:
Unctuosity
Tính saønh aên: Epicurism
Tính tham lam, haø tieän, keo
kieát: Avarice
Tính thoâng öôùc/töông xöùng:
Commensurability
Tính tình hoïc: Characterology
Tính tình; tính caùch, t.chaát; tö
caùch, ñaëc ñieåm, caù tính; chí
khí: Character
Tính tình; tính khí, taâm tính:
Temper
Tính töông ñöông: Equivalence
Tính voâ bieân, voâ taän: Infinitude
Tænh, khu vöïc, laõnh ñòa:
Province
Tónh, tònh, tónh ñònh; (ñieän)
tónh ñieän: Static
Ti-toâ, Tt: Titus
To lôùn, vó ñaïi; tuyeät vôøi; taøi
tình: Great(-ness)
Toaø: See
Toøa [aùn] sô thaåm: Tribunal/
court of first instance
Toøa [aùn] trung caáp: Tribunal of
second instance
Toaø aùn coù thaåm quyeàn:
Competent forum
Toøa aùn coù thaåm quyeàn:
Competent tribunal
Toøa aùn coâng/dö luaän: Tribunal
of public opinion
Toaø aùn ñeä nhò caáp: Court of
second instance
Toøa aùn hoân phoái: Matrimonial
court
Toaø aùn Roâma: Signatura
apostolica
Toøa aùn taäp ñoaøn: Collegiate
tribunal
Toøa aùn, phaùp ñình; gheá quan
toøa: Tribunal
Toøa aùn, phieân toøa; cung ñieän;
trieàu ñình: Court
Toøa aùn; dieãn ñaøn; (xöa) chôï,
coâng tröôøng: Forum
Toaø ñieàu tra toân giaùo:
Inquisition
Toøa giaûi toäi: Sacramental
forum
Toøa giaûi toäi; thuoäc giaùo phaùi:
Confessional
Toøa giaùm muïc Roâma, Toøa
thaùnh Roâma: Roman see
Toøa Khoân ngoan (töôùc hieäu
ÑM): Sedes Sapientiae
Toøa ngoaøi: External forum
Toøa phaù aùn: Court of review
Toøa thaùnh: Holy See
Toøa Thaùnh Pheâroâ (ngoâi toøa
Giaùo Hoaøng): See of Peter
Toøa thaùnh, toâng toøa: Apostolic
See
Toøa thaåm tra (veà tính chaát
chính thoáng cuûa giaùo lyù; coù
töø n. 1233), thaåm vaán:
Inquisition
Toøa thöông xoùt (taám vaøng phuû
hoøm bia trong ñeàn thôø
Gieârusalem, cho laø toøa
Giaveâ): Mercy seat
Toøa thöôïng thaåm (ñk 1443):
Rota
Toaø trong: Internal forum

289
Toøa xaù giaûi (ñk 64); LM xaù
giaûi; nhaø lao: Penitentiary
Toûa lan, boác leân; baét nguoàn,
phaùt nguyeân/xuaát; phaùt
sinh; sinh xuaát: Emanate
Toøa, ngai, giaûng ñaøn, gheá/chöùc
giaùo sö: Cathedra
Toïa truï khoå tu, aån só soáng treân
coät: Stylite
Toøa/chöùc söù thaàn Toøa thaùnh:
Nunciature
Toaøn aùn coù thaåm quyeàn (ñk
1404tt): Competent forum
Toaøn boä, toaøn theå; ñaïi ñeå;
cuøng nhau: En bloc
Toaøn boä, toång theå: Totality, in
toto
Toaøn boä/theå tính, toaøn theå
tính; ñaïi ñoàng tính; phoå
quaùt tính: Universality
Toaøn boä; toaønbaûn; daøi roäng: In
extenso
Toaøn caàu; toaøn theå: Global
Toaøn naêng: Omnipotence
Toaøn Thaùnh (töôùc hieäu cuûa
ÑM): Panagia
Toaøn theå tín höõu: University
of the faithful
Toaøn theå; hoaøn toaøn, ñaày ñuû:
Plenary
290
Toaøn tieán; thuyeát tieán hoùa
toaøn boä; tính toaøn theå,
t.veïn, t.dieän: Holism(-istic)
Toaøn tri: Omniscience
Toaøn veïn, troïn veïn; toaøn theå:
Wholeness
Toaøn veïn, vieân maõn; ñaày ñuû;
no ñuû: Fullness
Toaøn, heát thaûy, taát caû :Pan-
Toaøn xaù: Plenary indulgence
Toøng phaïm, ñoàng loõa:
Accomplice
Toå chöùc aân xaù quoác teá:
Amnesty International
Toå chöùc coâng an maät, (Ñöùc
quoác xaõ): Gestapo
Toå chöùc hoøa bình ÑK: Pax
Christi
Toå phuï, toäc tröôûng; thöôïng
phuï: Patriarch
Toå quoác, maãu quoác, queâ
höông: Mother country
Toå tieân, oâng baø: Ancestor
Toá caùo nhöõng keû ñoàng loõa: To
turn State's (king's)
evidence
Toá tuïng coù chöùng lieäu:
Documentary process
Toá tuïng hình söï: Penal
process
Toá tuïng hoä söï (ñk 1501tt):
Contentious trial
Toâ-bi-a, Tb: Tobit
Toâi suy nghó töùc laø toâi hieän
höõu (nguyeân taéc caên baûn cuûa
Descartes 2e Meùditation):
Cogito ergo sum
Toâi tôù cuûa caùc toâi tôù TC (danh
hieäu ÑGH): Servus
servorum Dei
Toâi tôù Giaveâ: Ebed Yahweh
Toâi tôù, ng. giuùp vieäc, gia boäc:
Servant
Toái cao phaùp vieän (ñk 1445)
(Toøa thaùnh): Apostolic Sig-
natura, Segnatura Apostolica
Toái cao, toái thöôïng; tuyeät
ñænh, toät böïc; cao/quan
troïng nhaát: Supreme,
paramount
Toái haäu thö; ñieàu kieän toái haäu:
Ultimate, ultimatum(-a)
Toái taêm, ñen ngoøm; xaáu xa; u
muoäi, ngu doát: Dark
Toái taêm; toái nghóa: Obscure
Toái thöôïng quyeàn cuûa Giaùo
Hoaøng: Primacy of the pope
Toäi, toäi loãi: Guilt, sin
Toäi: Sin, Varjya
Toäi aùc: Crime, felony
291
Toäi bieät caám, b.cheá (chæ thaåm
quyeàn ñaëc bieät môùi giaûi tha
ñöôïc): Reserved sin
Toäi caù nhaân: Personal sin
Toäi choáng laïi ñöùc tin: Sin
against faith
Toäi choáng laïi Thaùnh Thaàn:
Sins against the Holy Spirit
Toäi coá saùt: Voluntary homicide
Toäi coá tình (khaùch quan vaø
chuû quan): Formal sin
Toäi cöù söï (laøm ñieàu xaáu, nhöng
khoâng maéc toäi vì haønh ñoäng
maø khoâng yù thöùc hoaëc maát
töï do): Material sin
Toäi hoïc: Hamartology
Toäi keâu thaáu tôùi trôøi: Sins
crying to heaven
Toäi loãi: Peccatum, sinful(-ness)
Toäi maéc phaûi: Contracted sin
Toäi maéc vì nhieãm truyeàn (x.
Nguyeân toäi): Contracted sin
Toäi naëng, toäi troïng: Grave sin,
mortal sin
Toäi nguy töû: Mortal sin/ deadly
sin
Toäi nguïy taïo (ñk 1390): Crime
of falsehood
Toäi nguyeân toå: Original sin
Toäi nheï: Venial sin
Toäi phaïm: Delict
Toäi phaïm ñeán Thaùnh Linh:
Sin against the Holy Spirit
Toäi phaïm hoïc: Criminology
Toäi phaïm thaùnh: Sacrilege
Toäi phaûn töï nhieân (vg. toäi
daâm duïc ñoàng giôùi, thuù
daâm, v.v.): Unnatural sins
Toäi thieáu soùt: Sin of omission
Toäi taäp theå/xaõ hoäi: Collective
guilt
Toäi xaõ hoäi, cô caáu: Social/
structural sin
Toäi xaùc thòt: Sins of the flesh
Toân giaùo bình daân: Popular
religion
Toân giaùo daân chính (duøng toân
giaùo vaøo muïc ñích daân söï):
Civil religion
Toân giaùo coå sô: Primitive
religion
Toân giaùo ñoái chieáu:
Comparative religion
Toân giaùo huyeàn bí: Mystery
religions
Toân giaùo khoâng kitoâ: Non-
christian religion
Toân giaùo quoác teá: World
religion
292
Toân giaùo sô thuûy (nôi caùc daân
toäc baùn khai): Primitive
religion
Toân giaùo tính; loøng ñaïo ñöùc:
Religiosity
Toân giaùo, ñaïo; doøng tu, ñôøi tu:
Religion
Toân kính aûnh töôïng (ñk
1188): Veneration of images
Toân kính caùc Thaùnh:
Veneration of saints, dulia
Toân kính di tích thaùnh:
Veneration of relics
Toân kính, kính troïng, caûm
phuïc, thaàn phuïc: Homage
Toân kính, suøng kính; troïng
kính: Reverence
Toân kính/suøng; cuùi ñaàu/mình,
phuïc baùi: Obeisance
Toân phaùi Boâgoâmiloâ (kieåu
Manikeâoâ, nhò nguyeân, thôøi
Trung coå): Bogomils
Toân phaùi Lollard (theo
Wycliffe, tk 15; x. Thuyeát
Wycliffe): Lollards
Toân phaùi Moon (Mun): Moonies
Toân phaùi Tantra (Balamoân
thôø nöõ thaàn Saùcti, daïng nöõ
cuûa Siva): Tantrism
Toân phaùi thaàn bí: Mystery cults
Toân phaùi tính quaù khích:
Confessionalism
Toân phong chaân phöôùc/aù
thaùnh: Beatify(-ication)
Toân suøng TC, soát saéng, ñaïo
ñöùc: Godly
Toân thôø: Latria
Toân thôø caùc vò töû ñaïo:
Martyrolatry
Toân thôø Ñöùc Maria: Mariolatry
Toân thôø KT: Bibliolatry
Toân vinh ÑK: Exaltation of
Christ
Toàn taïi, hieän höõu; hieän sinh:
Exist(-ence)
Toâng ñoà: Apostle
Toâng ñoà ñoaøn: Apostolic
college
Toâng ñoà giaùo daân: Lay
apostolate
Toâng hieán: Apostolic
constitution
Toâng phuï: Apostolic fathers
Toâng thö: Apostolic letter
Toâng toaø: Apostolic See
Toâng truyeàn tính, toâng ñoà
tính: Apostolicity
Toâng truyeàn, truyeàn thoáng
toâng ñoà: Apostolic tradition
293
Toång caùo thænh: Postulator
general
Toång coâng/tu hoäi: General
chapter
Toång ñaïi dieän (ñk 65): Vicar
general, vicariate
Toång giaùm muïc: Archbishop
Toång Giaùm Muïc chính toøa (ñk
435tt): Metropolitan
Archbishop
Toång giaùo phaän, giaùo tænh:
Archdiocese
Toång hôïp: Synthesis
Toång hôïp haït nhaân: Nuclear
fusion
Toång luaän thaàn hoïc (taùc
phaåm cuûa thaùnh Toâma
Aquinoâ): Summa Theologica
Toång phí; phía beân treân (treân
ñaàu, trôøi,...): Overhead
Toång phoù teá: Archdeacon
Toång quaùt tính, ñaïi cöông
tính; khaùi luaän: Generality
Toång söù thaàn, toång laõnh thieân
thaàn: Archangel
Toång traán: Ethnarch
Toång tu nghò, toång coâng hoäi:
General chapter
Toáng tieàn; haêm doïa: Blackmail
Toâra (x. Leà luaät): Torah
Toát, hay, thieän; löông thieän; söï
thieän: Good
Tra hoûi, vaën hoûi, phanh phui,
ñöa ra aùnh saùng; laøm saùng
toû, tìm hieåu lyù do hoaëc
nguyeân nhaân: Elicit
Tra taán ñeå baét cung khai: Put
to the question
Tra taán; haønh haï: Torture
Traû thuø, baùo thuø, phuïc thuø,
baùo oaùn: Vengeance
Traùc vieät/tuyeät, sieâu quaàn,
xuaát saéc, noåi baät; noåi tieáng:
Eminent
Traùch nhieäm: Responsibility
Traùch nhieäm (phaùp lyù); boån
phaän, nghóa vuï; ruûi ro baát
traéc, nguy hieåm coù theå xaûy
ra; gaùnh naëng, ñieàu baát lôïi;
tieàn nôï: Liability
Traùi nghóa: Antonym
Traùi tim voâ nhieãm:
Immaculate heart
Trai, nam, ñöïc, troáng: Male
Traïi phong; nhaø caùch ly:
Lazaret(-to), Lazar-house
Traïi taäp trung (Xoâvieát): Gulag
Traïm cuoái: Terminus(-i)
Trang hoaøng Giaùng Sinh:
Christmas decoration(s)
294
Trang nghieâm, tr.troïng; töø
toán; traàm troïng; traàm; daáu
huyeàn (nhö g. accent):
Grave
Trang nghieâm; nghieâm/traàm
troïng; troïng löïc: Gravity
Traøng haït/chuoãi: Chaplet
Traøng maân coâi Phanxicoâ:
Franciscan crown
Traøng vieäc thieän «thöông xaùc
baûy moái»: Corporal works of
mercy
Traøng (kinh) maân coâi: Marian
rosary
Traïng maïo; thöôøng caùch/tính;
thöôøng trì tính: Habitus
Traïng thaùi [coâng chính]
nguyeân thuûy/sô: Original
[justice] state
Traïng thaùi nguyeân tuyeàn:
State of integrity
Tranh bieän, tr.luaän, baøn caõi;
luaän chieán, buùt chieán:
Controversial
Tranh boä ba; saùch gaäp laøm ba;
taùc phaåm ba hoài: Triptych
Tranh boä ñoâi (coù hai baûng vôùi
baûn leà noái chung): Diptych
Tranh caõi vieån voâng:
Byzantine discussion
Tranh luaän, thaûo luaän, baøn
caõi; tranh tuïng, kieän caùo:
Dispute(-ation)
Tranh luaän veà leã cheá (Trung
hoa, AÁn ñoä tk 17-18): Rite(s)
controversy
Tranh luaän; tranh caõi; tranh
giaønh; tranh chaáp; phaûn
khaùng; ñaët vaán ñeà, khoâng
thöøa nhaän: Contest(-ation)
Tranh tuïng; toá tuïng, vuï kieän
(ñk 1400tt): Process
Trao ban (aân suûng, bí tích),
trao taëng/phoù: Conferral (of
grace, sacraments)
Trao ñoåi qua laïi; giuùp ñôõ laãn
nhau, hoã töông/ trôï tính:
Mutuality
Trao phoù thaùnh cuï (leã truyeàn
chöùc): Tradition of
instruments
Trao phoù, uûy thaùc, uûy nhieäm:
Entrust
Trao quyeàn, boå nhieäm; bao
vaây; ñaàu tö: Invest
Trao thaùnh cuï (phong chöùc):
Porrectio instrumentorum
Traøo löu laõng maïn:
Romanticism
Traøo löu tu ñöùc chòu aûnh
höôûng Orpheâoâ (Apoâlloâ giaùo;
295
thaàn bí); xu höôùng maøu saéc
vaø tröõ tình: Orphism
Traøo löu/chuû nghóa tuïc hoùa:
Secularism
Traøo löu/ñaëc suûng ngoân söù,
tieân tri: Prophetism
Traùt ñoøi haàu toøa: Peremptory
writ
Traàn truoàng; traàn truïi: Nudity
Traän töû chieán (Kh 16,16):
Armageddon
Traät/thöù töï; haøng, loaïi; caáp
baäc, giai caáp; cheá ñoä; leänh
truyeàn;huaân chöông: Order
Traät töï baùc aùi: Order of charity
Traät töï coâng coïng: Public
order
Traät töï cöùu ñoä (sieâu nhieân):
Order of salvation
Traät töï luaân lyù: Moral order
Traät töï sieâu nhieân:
Supernatural order
Traät töïï taïo döïng (töï nhieân):
Order of creation
Traät töï töï nhieân: Natural
order
Treû con chöa ñöôïc röûa toäi:
Unbaptized infants
Treû con coøn trong loøng meï:
Unborn child
Treû sô sinh: New born
Treøo cao teù naëng: Pride
comes/goes before a fall
Treân lyù tuyeát: In the abstract(-
ion)
Treân thuù vaät (thöû nghieäm): In
anima vili
Tri naêng luaän: Cognitional
theory
Tri naêng luaän thuyeát:
Cognitional theory
Tri thöùc khaùi nieäm:
Conceptual knowledge
Tri thöùc luaän: Gnoseology
Tri thöùc taäp thaønh, sôû ñaéc:
Sciencia acquisita
Tri thöùc thieân phuù: Sciencia
infusa
Tri thöùc thuaàn trí: Knowledge
of simple intellegence
Tri thöùc tröïc kieán: Knowledge
of vision
Tri thöùc, tröïc tri; ngoä ñaïo, ngoä
giaùc: Gnosis
Trì hoaõn, chaàn chöø:
Procrastination
Trí hoàn: Intellectual soul
Trí khoân/tueä, tinh thaàn: Nous
Trí naêng/tueä, lyù trí: Intellect
Trí quyeån, caûnh giôùi taâm linh:
Noosphere
296
Trí thaàn (phaåm traät thieân
thaàn): Intelligences
Trí thoâng minh/tueä; thoâng
hieåu; lieân heä (tin töùc) bí
maät: Intelligence
Trí töôûng töôïng; töôïng hình,
hình dung: Imagination
Trò lieäu, chöõa beänh:
Therapeutic
Tri/nhaän thöùc; naêng löïc nhaän
thöùc, tri naêng: Cognition(-al)
Trích daãn; traùt haàu toøa, trieäu
hoaùn (ñk 1507); tuyeân
döông: Citation
Trieån nôû quaù lôùn; phaùt trieån
quaù möùc: Hypertrophy
Trieát ñeà, tr.luaän, nguyeân lyù
trieát hoïc: Philosopheme
Trieát hoïc/lyù: Philosophy
Trieát hoïc giaùo phuï: Patristic
philosophy
Trieát hoïc thöïc nghieäm:
Experimental philosophy
Trieát hoïc tieân nghieäm (J.
Mareùchal): Transcendental
philosophy
Trieát hoïc toân giaùo: Philosophy
of religion
Trieát hoïc tröôøng toàn:
Perennial phylosophy
Trieát hoïc töï nhieân: Natural
philosophy
Trieät khöû huyeàn bí tính; laøm
cho heát veû bí nhieäm:
Demystify(-ication)
Trieät saûn: Sterilization
Trieät saûn ñeå ngöøa thai:
Contraceptive sterilization
Trieät saûn trò lieäu (laøm maát
khaû naêng sinh saûn vì lyù do
trò lieäu): Therapeutic
sterilization
Trieät saûn vì öu sinh: Eugenic
sterilization
Trieàu ñaïi, vöông trieàu: Dynasty
Trieäu chöùng hoïc: Sem(e)iology
Trieäu taäp: Convoke(-cation),
summon
Trinh baïch, tr. khieát, khieát
tònh, trong traéng: Chaste(-
ity)
Trinh khieát, ñoàng trinh, khieát
trinh; trinh nöõ: Virgin,
virginity, virginitas
Trinh nöõ thuï thai, trinh thai:
Virginal conception
Trinh saûn, sinh bôûi trinh nöõ;
sinh saûn ñôn tính:
Parthenogenesis
Trinh tieát taâm hoàn (trong tö
töôûng): Virginitas mentis
297
Trinh tieát theå xaùc: Virginitas
corporis
Trình baøy, phaùt bieåu; bieåu
quyeát; baûn tuyeân boá:
Statement
Trình baøy, trình dieãn; giôùi
thieäu; daâng (trao) taëng; ñeà
cöû (ñk 158): Presentation
Trình dieãn, giöõ vai (dieãn
vieân); thoâng qua, ban haønh:
Enact
Trình thuaät, töôøng thuaät, kyù
thuaät, keå chuyeän: Narrative
Trình thuaät veà thôøi thô aáu cuûa
Ñ. Gieâsu, Phuùc aâm aáu thôøi:
Infancy narratives/gospels
Troø tinh quaùi/nghòch; aûo
thuaät, ma thuaät; lieàu maïng;
hung aùc, hieåm ñoäc:
Devilment, devilry(-try)
Troøn trænh xinh xaén, ngaây thô
trong saùng, ñeïp nhö tieân:
Cherubic
Troïn ñôøi ñoàng trinh:
Perpetual virginity, ever-
virgin
Troïn laønh: Perfection
Troïn veïn, toaøn veïn, nguyeân
tuyeàn; lieâm khieát, thanh
lieâm: Integrity
Trong baûn thaân ÑK, thay maët
ÑK: In persona Christi
Trong cô theå: In vivo
Trong giôø laâm töû, giaây phuùt
laâm chung: In articulo mortis
Trong oáng nghieäm: In vitro
Trong saïch: Virginity
Trong saùng: Clarity
Trong suoát; trong saùng, roõ
raøng: Transparent
Trong Thieân Chuùa, thuoäc
thaàn söï: In divinis
Trong tieàm theå: In potentia
Trong tieàm theå gaàn: In
potentia proxima
Trong tieàm theå xa: In potentia
remota
Trong traéng; tinh khieát,
khoâng tyø veát: Immaculate
Troïng theå, long troïng; uy
nghi: Solemn
Troïng traùch: Grave obligation
Troâi chaûy, löu loaùt, hoaït baùt
(ngoân ngöõ, buùt phaùp, v.v.):
Fluency
Troán sôû, troán vieäc: Absenteeism
Troán theá gian, thoaùt tuïc:
Flight from the world
Troán traùnh, boû troán, ñaøo taåu;
thoaùng qua, phuø du: Fugitive
298
Troâng caäy: Hope
Troáng roãng/khoâng: Emptiness
Troáng toøa: Vacant see, sede
vacante
Troáng, khuyeát, boû khoâng;
khoâng coù hieäu löïc, voâ giaù trò:
Void
Troáng, roãng, khoâng; ñoå, truùt,
laøm cho ra troáng roãng:
Empty
Trô traùo, xaác laùo, voâ lieâm sæ,
maët daøy maøy daïn: Effrontery
Trôû laïi, hoaùn/hoái caûi, quy
chính: Conversion
Trôû thaønh/neân, hình thaønh:
Fieri
Trôû veà nhaø: To return to the
fold
Trôï lyù thaàn hoïc (phaùi kinh
vieän goïi trieát hoïc laø nöõ tyø
cuûa thaàn hoïc): Ancilla
theologiae
Trôï lyù/taù: Assistant
Trôï só: Lay brother/sister
Trôï só linh vuï (trong Doøng
Teân): Spiritual coadjutor
Trôï vieân muïc vuï: Pastoral
associate
Trôøi ñaát; vuõ truï: Heaven and
earth
Trôøi ôi!: My goodness!
Trôøi, baàu trôøi, khoâng trung;
khí haäu: Sky
Trôøi; thieân ñaøng/cung: Heaven
Truù sôû; cö truù; dinh thöï:
Residence
Truï aån só (soáng treân coät):
Pillarsaint
Truï thaàn Ashera: Ashera pole
Truï/chaân ñeøn: Lampstand
Truaát chöùc (ñk 184); thieáu
huït: Privation
Truïc xuaát khoûi tu hoäi hoaëc
doøng tu (ñk 694): Dismiss
from a Religious Institute
Trung coå: Middle Ages
Trung dung: Golden mean
Trung dung/ñoä; moâi giôùi; duïng
cuï; ñoàng coát: Medium
Trung ñieåm thôøi gian:
Midpoint of time
Trung ñoâng: Middle-East
Trung gian, moâi giôùi, hoøa giaûi:
Mediation
Trung nieân: Middle age
Trung taâm buoân baùn, chôï, cöûa
haøng lôùn: Emporium
Trung thaïch ñaïi (thôøi tieàn söû
töø 10.000-8.500 n. tröôùc
coâng nguyeân, giöõa
paleolithic vaø neolithic
xem): Mesolithic
299
Trung thaønh ñeán cuøng: Final
perseverance
Trung thaønh, chung thuûy:
Faithfulness
Trung thaønh, thaønh tín,
chung thuûy; ñoä trung thöïc:
Fidelity
Trung thaønh, tr.nghóa; thaønh
thöïc; trung thöïc; taän tuïy:
Loyal(-ty)
Trung thöùc (giöõa thaáu thò vaø
ñôn trí): Sciencia media
Trung thöïc, thaønh thaät, thaúng
thaén: Frank
Trung tính, gioáng trung; voâ
tính; trung laäp: Neuter
Trung traïng (giöõa luùc cheát vaø
luùc soáng laïi): Intermediate
state
Truøng khít, aên khôùp, ngaãu
hôïp, truøng hôïp: Coincide
Truøng phöùc; truøng yù, ñieäp
luaän; haèng ñeà: Tautology(-
ical)
Truy toá; baûn caùo traïng:
Indict(-ment)
Truyeàn baù, phoå bieán; truyeàn
sinh; truyeàn chuûng; truyeàn
gioáng: Propagation
Truyeàn baù, phoå bieán; tuyeân
truyeàn: Propaganda
Truyeàn chöùc boå sung:
Supplemental ordination
Truyeàn chöùc toøng nhaân (LM,
GM khoâng thuoäc veà moät ñòa
phaän): Absolute ordination
Truyeàn chöùc toøng sôû: Relative
ordination
Truyeàn giaùo: Mission
Truyeàn giaùo hoïc: Missiology
Truyeàn löu; truyeàn ñaït,
chuyeån giao; truyeàn phaùt;
truyeàn ñoäng: Transmission
Truyeàn pheùp keùp (baùnh vaø
röôïu): Double consecration
Truyeàn pheùp saün (Mình
Thaùnh): Preconsecrated
Truyeàn sinh: Procreation
Truyeàn sinh khí, söùc soáng;
sinh ñoäng hoùa: Vitalize
Truyeàn thoáng: Tradition
Truyeàn thoáng caùc toâng ñoà
(taùc phaåm cuûa Hippolytus, †
236): Apostolic tradition
Truyeàn thoáng haäu toâng ñoà:
Post-apostolic tradition
Truyeàn thoáng Hoäi Thaùnh:
Ecclesiastical tradition
Truyeàn thoáng khaåu thuï, töông
truyeàn, truyeàn khaåu; khaåu
truyeàn: Oral tradition
300
Truyeàn thoáng soáng ñoäng, löu
truyeàn: Paradosis
Truyeàn thoáng suøng moä:
Devotional tradition
Truyeàn thoâng/ñaït:
Communicative
Truyeàn thoáng/taùc giaû ñeä nhò
luaät: Deuteronomist
Truyeàn thuï; nhoài soï (yù thöùc
heä): Indoctrination
Truyeàn tinh; truyeàn gioáng;
thuï tinh: Insemination
Truyeàn uûy kinh Tin kính (cho
döï toøng): Tradition of the
creed/symbol
Truyeän hoang ñöôøng; chuyeän
khoaùc laùo: Fairy-story/tale
Truyeàn/thuï tinh nhaân taïo:
Artificial insemination
Tröø phi coù yù kieán xaùc ñaùng
hôn: Salvo meliori judicio
Tröø phi, vôùi ñieàu kieän; taïm
thôøi: Nisi
Tröø taø, tröø quyû: Exorcize
Tröø taø, tröø quyû, traán yeåm (ñk
1172): Exorcism
Tröõ tình: Lyric, romantic
Tröïc chæ: In recto
Tröïc giaùc thuyeát: Intuitionism
Tröïc giaùc/quan: Intuition
Tröïc kieán (TC treân thieân
ñaøng): Intuitive vision
Tröïc sinh/ bieán, tröïc ñaéc phaùt
sinh: Orthogenesis
Tröïc tieáp tính qua trung gian:
Mediated immediacy
Tröïc tieáp, tieáp caän; töùc thôøi;
khaån caáp: Immediacy
Tröïc tieáp; tröïc heä; thaúng thaén;
chæ/höôùng daãn: Direct
Tröng baøy; trình baøy; vaïch
traàn; boû rôi (treû thô):
Expose(-ition)
Tröøng phaït, tröøng trò; saùt
phaït: Punish(-ment),
vengeance
Tröøng trò, ñaùnh ñaäp; hình
phaït: Chastise
Tröôùc ÑK, tröôùc coâng nguyeân:
BC (before Christ), BCE
(before common era)
Tröôùc khi sinh, tieán saûn: Pre-
natal
Tröôøng cöûu/toàn, voâ taän:
Everlasting
Tröôøng daïy haùt cho ca ñoaøn
(xöa): Choir school
Tröôøng hoïc, hoïc vieän; taäp
ñoaøn, taäp theå: College
Tröôøng hoïc giaùo xöù: Parochial
school
301
Tröôøng hoïc (ñk 796tt); tröôøng
phaùi, hoïc phaùi: School
Tröôøng hôïp baát ñaéc dó, baát
khaû khaùng: Force majeure
Tröôøng hôïp gia troïng:
Aggravating circumstance
Tröôøng hôïp giaûm khinh, tình
tieát giaûm toäi: Mitigating
circumstance, extenuating
Tröôøng hôïp mieãn tröø:
Exempting circumstance
Tröôøng hôïp; traïng huoáng,
hoaøn caûnh; vuï, noá; (ngöõ=)
caùch, theå caùch: Case
Tröôøng nhaø thôø lôùn:
Cathedral school
Tröôøng phaùi [thaàn hoïc]
Tübingen (Ñöùc): Tubingen
school
Tröôøng phaùi Alexanñria:
School of Alexandria
Tröôøng phaùi Phanxicoâ:
Franciscans school
Tröôøng phaùi Taân Calceâñoânia:
Neo-chalcedonianism
Tröôøng phaùi thaàn hoïc:
School(s) of theology
Tröôøng phoå thoâng: Grade
school
Tröôøng tieåu hoïc (sô caáp):
Elementary school
Tröôûng ban nghi leã: Master of
ceremonies
Tröôûng ñieän Toâng toøa: Master
of the Sacred Palace
Tröôûng laõo; linh muïc:
Presbyter
Tröôûng teá, giaùo tröôûng:
Pontiff, pontifex
Tröôûng thaønh, chín chaén,
thaønh thuïc: Mature(-ity)
Tröôùng ñoà cung thaùnh (döïng
ngang giöõa cung thaùnh vaø
loøng nhaø thôø; gaàn gioáng nhö
jube): Rood screen
Tröôùng (che baøn thôø): Civory
Tröôùng, taùn; voøm: Canopy
Tröøu töôïng; taùch/ruùt ra; toùm
taét: Abstract(-ion)
Tu ñoaøn Toâng ñoà (ñk 731):
Society of Apostolic Life
Tu ñöùc: Ascetism
Tu ñöùc thaàn nghieäm: Mystical
spirituality
Tu ñöùc/linh ñaïo giaûi phoùng:
Liberation spirituality
Tu hoäi, doøng tu (ñk 607tt):
Religious institute
Tu hoäi ñôøi (ñk 710): Secular
Institute
Tu hoäi Thaùnh Danh: Holy
Name Society
302
Tu hoäi thuoäc quyeàn giaùo phaän:
Diocesean institute
Tu hoäi thuoäc quyeàn Toaø
thaùnh: Pontifical institute
Tu huynh Doøng thaùnh
Phanxicoâ Xavieâ (CEX,
1839): Xaverian Brothers
Tu phuï sa maïc: Fathers of the
desert
Tu só/tu huynh: Friar
Tu só chaân khoâng, khoå haïnh:
Barefoot Friars
Tu só Doøng Bieån Ñöùc: Black
monks, Benedictines
Tu só Doøng caûi toå (thaùnh
AÂugutinoâ, thaùnh Phanxicoâ):
Recollects
Tu só Doøng Calasan (th. Giuse
Calasan saùng laäp n. 1597 ñeå
giaùo duïc treû em): Piarists
Tu só Doøng Camaldoli (do
thaùnh Roâmualñoâ saùng laäp,
n. 1012): Camaldolese
Tu só Doøng Cameâloâ (Caùt
Minh): White Friars,
Carmelite
Tu só Doøng Chuùa Ba Ngoâi
(OSST, n. 1198): Mathurins,
Trinitarians
Tu só Doøng Chuùa Cöùu Ñoä
(SDS, 1881): Salvatorians
Tu só Doøng Chuùa Cöùu Theá,
CSsR: Redemptorists
Tu só Doøng Claret (Thöøa sai
ÑM Voâ Nhieãm, CMF, n.
1849): Claretians
Tu só Doøng daáu thaùnh (CSS,
1816): Stigmatines
Tu só Doøng Don Bosco (n.
1859): Salesians
Tu só Doøng Ña Minh: Black
friars, Dominicans
Tu só Doøng Ñöùc Baø thöông
xoùt (chuoäc keû laøm toâi/noâ leä);
doøng nöõ Ñ.Baø thöông xoùt
(thöøa sai): Mercedarians
Tu só Doøng khaát thöïc:
Mendicants
Tu só Doøng Oratoârioâ, Doøng
giaûng thuyeát (th. Philíp Neâri
laäp n. 1564): Oratorians
Tu só Doøng Phanxicoâ:
Franciscans, Friars Minor
Tu só Doøng Phanxicoâ caûi
caùch: Capuchins
Tu só Doøng Phanxicoâ nghieâm
thuû (OFM): Observants (-
tines)
Tu só Doøng Soâmasca (do
thaùnh H. Emiliani saùng laäp
n. 1532): Somaschi
303
Tu só Doøng Teân (Chuùa Gieâsu;
vieát taét SJ): Jesuits
Tu só Doøng thaùnh Basilioâ:
Basilians
Tu só Doøng thaùnh Beânañoâ caûi
caùch: Bernardines
Tu só Doøng thaùnh Brunoâ
(1032-1101): Carthusians
Tu só Doøng thaùnh Edmunñoâ
(SSE, n. 1843): Edmundites
Tu só Doøng thaùnh Gioan Euñeâ
(teân laø Doøng Ñ. Gieâsu vaø Ñ.
Maria): Eudists
Tu só Doøng thaùnh Giuse
Thaùnh Taâm Chuùa (SSJ, n.
1866): Josephites
Tu só Doøng thaùnh Giuse thöøa
sai (MHM): Mill Hill
(Missionaries, Sisters)
Tu só Doøng thaùnh Hieâroânimoâ:
Hieronymite
Tu só Doøng thaùnh Maur:
Maurists
Tu só Doøng thaùnh Phanxicoâ
Paola (n. 1435): Minims
Tu só Doøng thaùnh Phaoloâ:
Barnabites
Tu só Doøng thaùnh Sylvester
(n. 1231): Sylvestrines
Tu só Doøng thaùnh Vinh sôn
(CM) (saùng laäp n. 1625):
Vincentians, Lazarists
Tu só Doøng Theâatinoâ (n.
1522): Theatines
Tu só Doøng Thöông khoù (do
thaùnh Phaoloâ Thaùnh Giaù laäp
n. 1720): Passionists
Tu só Doøng Toâi tôù Ñöùc Meï:
Servites
Tu só Doøng Xitoâ nhaët pheùp:
Trappists
Tu só Doøng Xitoâ (thaønh laäp taïi
Citeaux, n. 1098):
Cistercians, White Monks
Tu só ñaëc uûy (Doøng Phanxicoâ):
Custos
Tu só ñeo Thaùnh Giaù:
Crutched Friars
Tu só ñeâvít (Hoài giaùo): Dervish
Tu só Hoäi Doøng Ñöùc Maria
(SM, do G.J.Chaminade saùng
laäp, n. 1816): Marianists
Tu só Hoäi Doøng Truyeàn Giaùo
Ñöùc Maria (SM, FMS, do
J.C.M. Colin saùng laäp n.
1824): Marists
Tu só Hoäi truyeàn giaùo (PSM,
do V. Pallotti saùng laäp n.
1835): Pallottini, Pallottine
Fathers
304
Tu só khaán troïng, theä só:
Professed
Tu só phieâu cö (AÁn ñoä): Sadhu
Tu só (coù uy theá vì laø thaùnh
thieän Nga): Staretz
Tu só/ng. soáng khoå haïnh:
Ascete
Tu töø hoïc; thuaät huøng bieän:
Rhetoric
Tu vieän: Priory/ abbesy
Tu vieän aån só, coäng ñoaøn aån
tu: Coenobium
Tu vieän Doøng thaùnh Brunoâ:
Charterhouse
Tu vieän ñoâi (nam-nöõ): Double
monastery
Tu vieän tröôûng (nöõ tu vieän
tröôûng): Prior(-ess)
Tu vieän (xöa); nöõ tu vieän:
Convent
Tuû nhoû (ñeå giöõ ñoà vaät thaùnh
daàu, cheùn, saùch thaùnh, v.v.):
Aumbry
Tuù taøi: Baccalaureate
Tu/ñan vieän töï trò (khoâng coù beà
treân cao hôn beà treân nhaø):
Autonomous Religious
House
Tuaân thuû; quan saùt, theo doõi;
nhaän xeùt, pheâ bình; khieån
traùch: Observation
Tuaàn ba ngaøy: Triduum
Tuaàn baùt nhaät; ngaøy thöù taùm;
quaõng taùm (nhaïc): Octave
Tuaàn chín ngaøy: Novena
Tuaàn ñaïi phuùc xöù ñaïo: Parish
mission
Tuaàn leã: Week
Tuaàn sau Chuùa nhaät Hieän
xuoáng: Whitsuntide
Tuaàn tam nhaät: Triduum
Tuaàn Thaùnh: Holy Week
Tuaàn tröôùc Leã Laù (xöa):
Passion week
Tuaàn töï, laàn löôït, luaân phieân,
theo phieân: Per turnum
Tuùc [duïng] suûng: Sufficient
grace
Tuïc hoùa; hoaøn tuïc: Secularize
Tuïc hoân; tuïc huyeàn (nam sau
khi vôï qua ñôøi), taùi giaù (nöõ):
Remarriage
Tuïc khaâu khoùa (aâm hoä hoaëc
ñaàu döông vaät ngaên giao
hôïp): Infibulation
Tuïc ngöõ, ngaïn ngöõ, caùch
ngoân: Proverb
Tuïc tóu, taø daâm, khieâu daâm:
Obscene(-ity)
Tuïc/thoâng leä (ñk 23), taäp/ phong
tuïc, thoùi quen: Custom
305
Tuùi thaùnh: Burse
Tung hoâ, khen ngôïi: Acclaim
Tung hoâ; lôøi tung hoâ trong
Thaùnh Leã: Acclamation
Tuïng ca hoïc: Hymnology
Tuïng ca, thaùnh thi/ca: Hymn
Tuïng ngoân: Aretology
Tuoåi bieát suy xeùt: Age of
understanding
Tuoåi caäp keâ, caäp hoân, keát hoân:
Nubility, age of consent
Tuoåi daäy thì: Puberty,
teenage, adolescent
Tuoåi khoân, t. bieát phaùn ñoaùn
(ñk 891): Age of discretion,
age of reason
Tuoåi luaät ñònh (Giaùo luaät 7=
tuoåi khoân; 18= tröôûng
thaønh; 25= ñöôïc chòu chöùc
linh muïc, vv): Canonical age
Tuoåi thô, thôøi thô aáu, thieáu
thôøi: Childhood
Tuoåi; thôøi ñaïi: Age
Tuoân ra, traøo ra, toûa; boäc loä,
thoå loä: Effuse(-ion)
Tuøy dieän (theo moät phuông
dieän naøo ñoù): Secundum
quid
Tuøy phuï; baát ngôø: Accidental
Tuyø theå: Accidents
Tuøy theå höõu theå: Entitative
accident
Tuøy theå luaän lyù: Logical
accident
Tuøy theå Thaùnh Theå:
Eucharistic accident
Tuøy theå thuoäc tính (thuoäc
phaïm truø): Predicamental
accident
Tuøy theå tuyeät ñoái, phuï chaát
tuyeät ñoái: Absolute accident
Tuøy tieän: Ex commodo
Tuøy toân yù: Ad beneplacitum
Tuøy yù, khoâng baét buoäc; nhieäm
yù, thuoäc khoa: Facultative
Tuøy yù, tuøy thích, nhieäm yù,
khoâng baét buoäc: Optional
Tuøy yù/tieän, töï do löïa choïn: Ad
libitum
Tuûy; coát tuûy/loõi, tinh tuùy:
Marrow
Tuyeân boá, phaùt bieåu; chöùc/
ngheà nghieäp: Profession
Tuyeân boá; tuyeân caùo/ngoân:
Declaration
Tuyeân caùo, thoâng baùo; Truyeàn
tin (cho ÑM): Annunciation
Tuyeân huaán lieät truyeän (trình
thuaät Phuùc AÂm neâu baät moät
"tuyeân ngoân" cuûa Ñöùc Gieâsu):
Pronouncement stories
306
Tuyeân keát/phaït, giaùng phaït,
baét phaûi chòu: Inflict
Tuyeân khaán (ñk 654):
Religious profession
Tuyeân ngoân giaùo lyù ñöùc tin
cuûa Thuïy só (phaùi Calvin n.
1536 vaø n. 1566): Helvetic
Confessions
Tuyeân saám, noùi tieân tri:
Prophesy
Tuyeân theä trung thaønh (ñk
380): Oath of fidelity
Tuyeân truyeàn: Propaganda
Tuyeân uyù (ñk 564): Chaplain
Tuyeân uùy quaân ñoäi: Military
chaplain
Tuyeân xöng ñöùc tin:
Profession of faith
Tuyeân xöng ñöùc tin (trong
nghi thöùc röûa toäi): Redditio/
profession of creed
Tuyeân xöng ñöùc tin; giaùo/toân
phaùi, tín hoäi: Confession
Tuyeån choïn, baàu cöû; quyeát
ñònh: Elect
Tuyeån taäp, caåm nang:
Enchiridion
Tuyeån taäp, caåm nang tín lieäu
(Enchiridion Symbolorum
do H.J. Denzinger xuaát baûn
n. 1854 vaø tieáp tuïc taùi baûn
 cho ñeán nay, trích daãn caùc
taøi lieäu troïng yeáu nhaát veà
giaùo lyù ñöùc tin cuûa GH Coâng
Giaùo D= xuaát baûn tröôùc n.
1963; DS= xuaát baûn sau n.
1963): Denzinger
Tuyeån taäp giaùo phuï (do M.J.
Rouët de Journel, S.J. bieân
soaïn vaø xuaát baûn n. 1946...):
Enchiridion patristicum
Tuyeån taäp tín lieäu (vaên kieän
caên baûn veà giaùo lyù ñöùc tin
cuûa GH x. Denzinger):
Enchiridion Symbolorum
Tuyeån taäp tu ñöùc giaùo phuï (do
M.J. Rouët de Journel vaø
Dutilleul, S.J. bieân soaïn vaø
xuaát baûn): Enchiridion
asceticum
Tuyeån taäp vaên baûn Origeâneâ
(do hai th. Basilioâ vaø Greâgoâ-
rioâ Nazianzeânoâ thu thaäp n.
359); tuyeån taäp veà tónh toïa
(tk 18): Philocalia of Origen
Tuyeán, haïch: Gland
Tuyeät ñoái: Absolute
Tuyeät thoâng: Excommunicate/
anathema
Tuyeät thoâng haäu keát/aùn:
Excommunication ferendae
sententiae, post sententiam
307
Tuyeät thoâng khaû dung (x. Phaûi
xa traùnh): Tolerandus(-i)
Tuyeät thoâng tieàn keát, töùc
hieäu/ khaéc, töï ñoäng:
Excommunication latae
sententiae, ipso facto,
automatic excommunication
Tuyeät thoâng, ruùt pheùp thoâng
coâng; khai tröø; nguyeàn ruûa,
chuùc döõ: Anathema
Tuyeät voïng; döõ doäi; lieàu lónh,
lieàu maïng: Desperate
Tö baûn chuû nghóa: Capitalism
Tö bieän, suy lyù, suy ñoaùn, suy
cöùu; ñaàu cô: Speculation
Tö caùch hoäi vieân; soá hoäi vieân:
Membership
Tö caùch laøm cha laøm meï:
Parenthood
Tö caùch (chöùc naêng) laøm meï;
sinh ñeû; tình meï; maãu heä:
Maternity
Tö duy (theo) khaùi nieäm:
Conceptual thinking
Tö duy, tö töôûng; suy xeùt; yù
nghó; yù kieán: Thought
Tö duy; nhaän thöùc; tri naêng:
Noesis
Tö höõu, cuûa rieâng: Private
property, ownership
Tö teá chöùc thaùnh:
Hierarchical priesthood
Tö teá, linh muïc: Priest,
sacerdos
Tö vaán; chuyeân vieân:
Consultor
Töø [chæ] boä phaän: Partitive
Töø boû: Renounce
Töø boû chính mình, queân
mình, xaû kyû: Self abnegation
Töø boû, boû mình: Abnegation
Töø boû taø thaàn: Renouncing
satan
Töø choái, khöôùc töø, cöï tuyeät:
Refuse(-al)
Töø choái; giaûm/sa suùt, suy taøn/
suïp; ñoå doác; thoaùi traøo; bieán
caùch: Decline
Töø choái; phuû nhaän: Denial
Töø chöùc, thoaùi vò: Abdication,
resignation
Töø ñieån hoïc; bieân soaïn töø
ñieån: Lexicography
Töø ñôøi ñôøi: Ab aeterno
Töø gheùp theâm, ñoàng vò ngöõ:
Epexegetic(-al)
Töø hö voâ, töø khoâng khoâng:
From nothing, a (ex) nihilo
Töø nguyeân hoïc, nguoàn goác caùc
töø: Etymology
308
Töø ngöõ ñaëc Hy laïp: Grecism
Töø ngöõ ñaëc Latinh: Latinism
Töø ngöõ ñaëc Phaùp: Gallicism
Töø taâm, loøng thöông xoùt, töø bi,
traéc aån; ñieàu ñaùng tieác: Pity
Töø thöôïng toøa (giaùo huaán),
duøng quyeàn toái thöôïng; döùt
khoaùt: Ex cathedra
Töø tieáp hôïp, yeáu toá gheùp sau,
vó toá/töø: Enclitic
Töø traàn, caùi cheát; ng. quaù coá,
môùi qua ñôøi: Decease(-d)
Töø töông töï: Paronym
Töø töôïng thanh; taïo töø töôïng
thanh: Onomatopoeia
Töø vöïng, töø ñieån chuyeân khoa
(thuaät ngöõ): Lexicon
Töø xuaát xöù ñaõ tröng daãn, nhö
treân: Ibid, I"(-em)
Töû cung, daï con; khuoân
ñuùc/coái; ma traän; soå caùi
(thueá vuï): Matrix(-es, -ces)
Töû heä, töû tính: Filiative
Töû heä thaàn linh (trong TC);
laøm con TC (loaøi ng. döôõng
töû cuûa Thieân Chuùa): Divine
filiation
Töû hình: Capital punishment
Töû nguyeân hoïc, nghieân cöùu söï
cheát: Thanatology
Töû ngöõ: Dead language
Töû thi, di haøi/coát: Mortal
remains
Töù dieäu ñeá, töù thaùnh ñeá: The
Four Noble Truths
Töù thaønh tuyeân tín baûn (Tin
laønh boán thaønh phoá Ñöùc ñeä
leân hoaøng ñeá n. 1530):
Tetrapolitan confession
Töù thö (Kinh Thaùnh; St, Xh,
Lv, Ds): Tetrateuch
Töï aùi: Proper pride
Töï baûn tính: Metaphysical
impeccability
Töï cheá: Self-restraint
Töï chuû: Self-control, sui
compos
Töï do: Freedom, liberty
Töï do keát hoân: Free union
Töï do soáng chung, tö hoân:
Free/private marriage
Töï do tín ngöôõng/toân giaùo,
phuïng töï: Liberty of con-
science, freedom of worship,
religious liberty/ freedom
Töï do; phoùng khoaùng; roäng
raõi: Liberal
Töï do; töï nguyeän; ñöôïc mieãn;
raûnh roãi; coøn troáng; thaùo gôõ,
traû töï do, giaûi phoùng: Free
Töï gaây neân mình: Self-
causation
309
Töï giaùc, yù th. veà mình: Self-
conscience
Töï huyû: Kenosis
Töï höõu: A se
Töï höõu theå: Being itself
Töï höõu tính: Aseity
Töï huûy, hö vò hoùa: Kenosis
Töï kích duïc: Autoerotism
Töï kyû thaønh töïu: Self-fulfilment
Töï kyû xuaát thaàn: Self-hypnotic
trance
Töï laäp (khoâng coù ñaàu):
Acephal(ic)ous
Töï laäp; tröôûng thaønh: Sui juris
Töï ngaãu toá; ngaãu tröø, baát ngôø:
Per accidens
Töï nhaân: Causa sui
Töï nhieân giôùi: Natural order
Töï nhieân sinh: Abiogenetic
Töï nhieân vaø aân suûng: Nature
and grace
Töï phuï, töï maõn: Full of oneself
Töï phuï, töï cao töï ñaïi, quaù töï
tin; suy ñoaùn (ñk 1584):
Presumption
Töï saéc: Motu proprio
Töï sieâu thaêng: Self-
transcendence
Töï tha theå/toá: Per aliud
Töï theå tính: Perseity
Töï theå; nguyeân thöôøng: Per se
Töï tin: Self-confidence
Töï toân, ñeà cao (coi mình laø
treân heát, laø taát caû): Egotize
Töï tri, töï giaùc: Self-knowledge
Töï trò, bieät laäp (moät GH):
Autocephalous
Töï trò: Self-governing
Töï trò/laäp; töï chuû (ñoái laïi vôùi
heteronomy): Autonomy
Töï tö töï lôïi, vò kyû: Self-seeking
Töï töû, töï saùt: Suicide
Töï veä: Self-defense
Töï veä chính ñaùng: Legitimate
defense
Töï yù trao phoù (ñk 157): Free
conferral
Töï yù, töï nguyeän, tình nguyeän;
coá tình/yù; khuùc nhaïc daïo
(ñaàu vaø cuoái leã): Voluntary
Töï yù/nguyeän; töï do yù chí: Free
will
Töï/do chính söï vieäc; töùc khaéc:
Ipso facto
Töùc giaän, giaän döõ: Anger(-gry)
Töøng caùi/laàn moät, moät caùch
rieâng reõ, caù theå: Singillatim
Töôùc ñoaït; töôùc quyeàn (ñk
1336): Deprivation
310
Töôùc hieäu giaùo chuû (trong caùc
GH Armenia, Georgia vaø
Asyria): Catholicos
Töôùc quyeàn coâng daân:
Deprivation of civil rights
Töôùc quyeàn thöøa keá: Disinherit
Töông ñaúng tính:
Equipollence(-cy)
Töông ñaúng; ñoàng ñaúng; ñoàng
ñeàu: Homology
Töông ñoái tính: Relativity
Töông kò/phaûn, ñoái ñòch/ khaùng,
xung khaéc: Antagonism
Töông lai: Future
Töông lai hoïc: Futurology
Töông phaûn, maâu thuaãn veà
nguyeân lyù (luaät phaùp, trieát
lyù): Antinomy
Töông phaûn, xung khaéc, baát
ñoàng; khoâng nhaát quaùn, baát
nhaát: Discrepancy
Töông quan nhaân quaû,
nguyeân nhaân tính: Causality
Töông quan trong TC (phuï
tính, töû heä, chuû xuy, thuï
xuy): Divine relation
Töông quan töï höõu (cuûa Ba
Ngoâi TC): Subsistent
relations
Töông quan, t.lieân: Correlation
Töông taïi, ôû trong nhau:
Perichoresis
(circumincession)
Töông taïi traïng kitoâ (nôi ÑK
hai baûn tính cuøng toàn taïi ôû
moät Ngoâi Vò): Christological
perichoresis
Töông taïi traïng Tam Vò (Ba
Ngoâi): Trinitarian
perichoresis
Töông töï, gioáng nhau; nguï
ngoân: Similitude
Töông xöùng, töông hôïp, phuø
h.: Correspondence
Töôøng taän, ñeán cuøng, toaøn
dieän, bao goàm heát moïi khía
caïnh: Exhaustive
Töôøng than vaõn (ôû
Gieârusalem): Wailing Wall
Töôøng trình, trình thuaät, keâ
khai, baùo caùo; keá toaùn, taøi
khoaûn, tröông muïc: Account
311
Töôûng thöôûng, thöôûng coâng,
baùo ñaùp, thuø lao; phaàn/tieàn
thöôûng: Reward
Töôûng töôïng, aûo töôûng; tö
töôïng kyø dò; phoùng tuùng,
ngoâng cuoàng: Fantasy
Töôïng ÑM saàu bi (aüm xaùc ÑK
luùc vöøa haï töø thaäp giaù
xuoáng): Pietaø
Töôïng nhoû: Figurine
Töôïng tröng; bieåu töôïng hoùa:
Symbolize
Töôïng/aûnh Thaùnh Giaù (coù
hình Chuùa): Crucifix
Töïu chöùc theo luaät: Canonical
penance
Tyø kheo, khaát só, taêng ni:
Bhiks(h)u, Bhikkhu
Tyû leä sinh ñeû: Fertility rate,
Natality
Tyû leä; tyû giaù; heä soá: Rate, ratio
Tyû suaát sinh: Birthrate
 U- Ö
UÛng hoä, trung thaønh:
Allegiance
UÛng hoä vieân (ng. beânh vöïc
moät chuû nghóa, hoïc thuyeát):
Espouser
Uy nghi, oai veä, cao caû, chí
toân: Majestic(-y)
Uy thaàn: Authorities
Uy thaàn, Quyeàn thaàn (phaåm
thieân thaàn): Powers
Uy theá/löïc: Ascenda(e)ncy
Uy tín, thanh theá, aûnh höôûng:
Prestige
UÛy ban: Committee
UÛy ban giaùo hoaøng veà Kinh
Thaùnh: Pontifical Biblical
Commission
UÛy ban Kinh Thaùnh: Biblical
Comission
UÛy ban phuïng vuï: Liturgical
commission
UÛy nhieäm thö (ñk 42); meänh
leänh, chæ thò: Mandate
UÛy nhieäm thö; chöùng minh
thö: Missio canonica,
credentials
UÛy quyeàn toång quaùt: General
delegation
312
UÛy quyeàn, uûy thaùc; chuyeån
giao, trao phoù; phaân quyeàn:
Devolve(-lution)
UÛy quyeàn/ nhieäm; phaùi ñoaøn:
Delegation
UÛy quyeàn; ñaïi bieåu, ñaïi dieän;
phaùi ñoaøn: Deputation
UÛy thaùc nhieäm vuï:
Commissioning
UÛy thaùc; tín duïng: Fiduciary
UÛy vieân coâng toá: Public
prosecutor
UÛy vieân quaûn trò: Trustee
UÛy vieân taøi phaùn, thaåm phaùn;
chính thöùc: Official
UÛy vieân (ñk 318): Commissary
Uyù hoái: Imperfect contrition
Uyù hoái, aên naên (vì sôï hình
phaït); tieâu hao: Attrition
Uyeân nguyeân hoïc KT (nghieân
cöùu veà nguoàn goác cuûa caùc
vaên kieän KT): Higher
criticism
Uyeån ngöõ; loái noùi traïi (cho deã
nghe): Euphemism
Öa gieát choùc: Blood lust
Öa tranh ñua, caïnh tranh; noi
göông; nuoâi cao voïng:
Emulous
ÖÙc cheá, ñình chæ; caám ñoaùn,
ngaên chaën: Inhibition
Öng thuaän, chaáp nhaän/thuaän;
thu nhaän, thu naïp:
Acceptance
Öng thuaän keát hoân (ñk 1095):
Matrimonial/marital c.
ÖÙng khaåu; öùng bieán; baøi
thô/nhaïc töùc höùng:
Impromptu
ÖÙng khaåu; öùng taùc; ñeå duøng
töùc thì, töùc duïng (sau khi
ñieàu cheá=thuoác):
Extemporaneous
ÖÙng vieân, cöû v., öùng sinh, döï
tuyeån, thí sinh: Candidate
Öôùc leä: Pro forma
Öôùc mong; theå nguyeän voïng
(ngoân ngöõ): Optative
313
Öu aùi ñaëc bieät: Preferential
love
Öu aùi, yeâu thöông ñaëc bieät;
yeâu rieâng; thieân vò:
Predilection
Öu phaåm höõu theå: Entitative
attribute
Öu phaåm khaû thoâng:
Communicable attribute
Öu sinh hoïc: Eugenics
Öu tieân: Priority
Öu vò danh döï (chuû toïa hoäi
ñoàng): Primacy of honor
Öu vò thaåm quyeàn: Primacy of
jurisdiction
 V hoaëc treân cöûa nhaø thôø):
Vatican: Vatican, teân cuûa moät
trong 7 quaû ñoài ôû Roâma,
roäng 44 hecta trôû thaønh
laõnh ñòa cuûa Ñöùc Giaùo
Hoaøng töø naêm 1929 qua
hieäp ñònh Latran. Vatican
hieän coù quan heä ngoaïi giao
vôùi hôn 100 quoác gia, coù ñaïi
dieän taïi Lieân Hieäp Quoác vaø
nhieàu toå chöùc quoác teá khaùc.
Vaï bieät cheá/haïn (hình phaït
chöõa trò daønh cho thaåm
quyeàn cao hôn hoaëc laø ñaëc
bieät): Reserved censure
Vaï huyeàn chöùc (ñk 1333):
Suspension
Vaï tuyeät thoâng (ñk 1331):
Excommunication
Vai phuï: Utility man
Vai troø; chöùc naêng, phaän vuï:
Role
Vaûi gai, vaûi boá, vaûi bao taûi:
Sackcloth
Vaïn vaät haøi hoøa: Universal
harmony
Vaïn vaät hoïc: Natural history
Vaønh/voøng laù, hoa: Wreath
Vaït töôøng hình noåi (tam giaùc
hay töông töï, nôi ñeàn Hy laïp
314
Tympan(um)
Vaticanoâ: Vatican
Vaên baûn chuaån nhaän: Textus
receptus
Vaên boä Hermeticoâ (huyeàn bí
tk 1-4): Corpus Hermeticum
Vaên caûnh hoùa; caûnh huoáng
hoùa: Contextualize(-ation)
Vaên chöông khoân ngoan:
Wisdom literature
Vaên ñoaïn phong caùch Gioan
(Mt 11, 25; Lc 10, 22):
Johannine passage
Vaên hoùa: Culture
Vaên hoùa nhoùm hoaëc phuï taàng:
Subculture
Vaên khaéc hoïc: Epigraphy
Vaên khoá lòch söû (ñk 491):
Historical archive
Vaên kieän; chöùng thö; taøi lieäu,
tö lieäu: Document
Vaên minh: Civilization
Vaên minh Hy laïp; ñaëc ngöõ Hy
laïp: Hellenism
Vaên ngheä só tk 15 (YÙ):
Quattrocentist
Vaên phaåm Cleâmenteâ (vaên
phaåm nguïy ñöôïc coi nhö laø
taùc phaåm cuûa thaùnh Cleâmen-
teâ): Clementine Literature
Vaên phaåm pheâ bình: Critique
Vaên phoøng cheùp saùch (cuûa tu
vieän): Scriptorium
Vaên phoøng (thöôøng tröïc)
thöôïng hoäi nghò (ñk 348):
Secretariat of the synod
Vaên thö löu tröõ; coâng haøm; sôû
vaên khoá: Archives
Vaên thö; giaáy baùo, traùt; ñôn
(ñk 1502tt): Libellus
Vaên töï vaø tinh thaàn: The
letter and the spirit
Vaên xuoâi; ca tieáp lieân: Prose
Vaên (hoùa) hoïc daân gian, daân
thoaïi: Folklore
Vaân vaân. v.v. : Et cetera, etc
Vaán ñeà ñeå ngoû: Open-question
Vaán ñeà hoùc buùa, khoù khaên nan
giaûi: Gordian knot
Vaán ñeà linh tinh: Quodlibet
Vaán ñeà nhaát laõm (lieân quan
ñeán caùc Phuùc AÂm nhaát laõm):
Synoptic problem/question
Vaán ñeà quyeát tuïng (ñk 1641):
Res judicata
Vaán ñeà soáng cheát: Matter of
life and death
Vaán ñeà, tranh ñieåm; keát thuùc;
keát quaû; phaùt xuaát; phaùt
haønh; soá baùo: Issue
Vaán ñeà; chuû ñeà: Problem
315
Vaán naïn nan giaûi: Aporia
Vaän maïng, soá meänh, thieân
meänh: Destiny
Vaän may; thaàn vaän meänh; cuûa
caûi: Fortune
Vaâng lôøi, vaâng phuïc, phuïc
tuøng: Obedience
Vaâng phuïc cha meï: Parental
obedience
Vaâng lôøi theo tinh thaàn P.AÂ.:
Evangelic(-al) obedience
Vaâng phuïc ñöùc tin (Rm 1, 5):
Obedience of faith
Vaät chaát; chaát theå: Materia
Vaät chaát; chaát theå; vaán ñeà, chuû
ñeà; noäi dung, söï kieän:
Matter
Vaät chaát; höõu hình; vaät lieäu:
Material
Vaät hoaït thuyeát: Hylozoism
Vaät hy sinh: Victim
Vaät lyù hoïc: Physics
Vaät thaàn thuyeát (tin vaøo
thöôïng ñeá vaät chaát):
Hylotheism
Vaät thaàn, linh vaät, buøa hoä
meänh: Fetish
Vaät theå thieân giôùi; thieân theå:
Celestial bodies
Vaät theå vaø ngoân töø: Res et
verbum
Vaät toå: Totem
Ve vaõn, taùn tænh: Flirtation
Veû ngoaøi, ngoaïi dieän/daïng;
ñaëc ñieåm beân ngoaøi; theå
dieän: Externals
Veùn môû, baøy toû, thoå loä; maïc
khaûi: Reveal
Veát ghi, kyù tích: Engram
Veát, chaám, ñoám: Macula
Vi haønh: Go about incognito
Vi phaïm, phaïm phaùp:
Transgression
Vi phaïm; xaâm phaïm; cöôõng
hieáp, hieáp daâm: Violation
Vi phaân taâm thaàn: Mental
atomism
Vì coâng ñöùc: Meritorious
Vò baûo trôï, ng. ñôõ ñaàu; oâng baàu
uûng hoä: Patron
Vò ñaïi dieän Chuùa Kitoââ (Giaùo
Hoaøng): Vicar of Christ
Vò ñaïi dieän thaùnh Pheâroâ (G.
Hoaøng): Vicar of Peter
Vò ñoàng teá: Concelebrant
Vò giaùm khaûo giaùo phaän
(thaåm xeùt öùng vieân cho caùc
chöùc vuï trong ñòa phaän):
Synodal examiner
Vò kyû, ích kyû: Egoist(-ical)
Vò lai khaû höõu: Futurible
316
Vò linh höôùng: Spiritual
director
Vò lôïi thuyeát, chuû nghóa duy
ích: Utilitarianism
Vò ngöõ; thuoäc tính; thuoäc töø;
xaùc nhaän: Predicate
Vò saùng laäp: Founder
Vò tha: Altruism(-ist), selfless
Vò thaùnh (Hoài giaùo): Wali
Vò thaày linh höôùng (AÁn ñoä):
Guru
Vò thò tuøng ÑGH: Papal
Chamberlain
Vò tieàn nhieäm, baäc tieàn boái; toå
tieân: Predecessor
Vò trí cao quyù, noåi baät: Pride of
place
Vò trí; vò theá; chöùc vuï; laäp
tröôøng, luaän ñieåm: Position
Vò töû ñaïo tieân khôûi (thaùnh
Steâphanoâ): Protomartyr
Vieäc ban haønh; ñaïo luaät:
Enaction(-tment)
Vieäc ñeàn toäi (khi chòu bí tích
caùo giaûi): Sacramental
satisfaction
Vieäc giaùo daân chæ ñònh giaùo só
giöõ caùc giaùo chöùc: Lay
investiture
Vieäc keát aùn; xaùc/kieân tín:
Conviction
Vieäc laøm cuûa taùc nhaân: Opus
operantis
Vieäc nhaéc ñeán hay ñöôïc nhaéc
ñeán; ng. ñöôïc giôùi thieäu (tôùi
moät ngöôøi khaùc): Referral
Vieäc phuïc vuï, taùc vuï phuïc
dòch: Diaconia
Vieäc TC phaùi göûi; söù meänh TC
uûy thaùc: Missio Dei
Vieäc thieän, laøm phuùc: Good
works
Vieäc thieän/ nghóa; cuûa daâng
cuùng: Benefaction, good
works
Vieäc toâng ñoà: Apostolate
Vieäc toâng ñoà giaùo daân: Lay
apostolate
Vieäc xöng toäi, pheùp giaûi toäi;
thuù nhaän: Confession
Vieân chöùc tu vieän (do beà treân
boå nhieäm): Obedientiary
Vieân chöùc tö phaùp; bieän lyù;
thuoäc coâng khoå, taøi chính:
Fiscal
Vieân maõn cuûa TC (Ep 3, 19):
Fullness of God
Vieân maõn cuûa Thaàn tính (Cl
2, 9): Fullness of the Deity
Vieân thu thueá: Tax-collector
317
Vieãn caûnh, phoái caûnh; vieãn
töôïng, trieån voïng; quan
ñieåm: Perspective
Vieän daãn; caàu khaån/ xin; goïi
leân, gôïi laïi/ra: Invoke
Vieän maät tuyeån (ñeå baàu
ÑGH): Conclave
Vieän phuï, ñan vieän tröôûng:
Abbot
Vieän phuï bieät haït: Abbot
nullius
Vieän phuï caû/toång quyeàn (Doøng
Bieån ñöùc): Abbot primate
Vieän/hieäu tröôûng, giaùm ñoác,
giaùm sôû: Rector
Vieáng moä hai toâng ñoà (cöù 5
naêm moät laàn, caùc giaùm muïc
veà Roma gaëp ÑGH, ñk 400):
Ad limina (Apostolorum)
visit
Vieát baèng tay; chöõ vieát tay:
Handwriting
Vieát sô yù, lôõ buùt: Slip of the
pen
Vinh danh; vinh quang; thieân
ñaøng: Glory
Vinh hoùa; toân leân; taùn döông,
tuyeân döông: Glorify
Vinh phuùc: Beatific
Vinh quan khaùch quan:
Objective glory
Vinh quang: Glory, kabod
Vinh quang chuû quan:
Sujective glory
Vinh quang moâ thöùc: Formal
glory
Vinh quang ngoaïi taïi:
External glory
Vinh tuïng ca, caâu kinh taùn
tuïng: Doxology
Vónh cöûu, maõi maõi :Forever
Vónh cöûu, vónh vieãn, ñôøi ñôøi:
Eternity
Vónh cöûu, vónh vieãn, ñôøi ñôøi:
Sempiternal
Vónh haèng tính: Eternality
Vónh haèng/toàn, tröôøng toàn, löu
nieân: Perennial
Vónh vieãn, tröôøng /haèng toàn;
chung thaân: Perpetual,
eternity
Voõ ñoaùn, phaùn ñoaùn lieàu lónh;
xeùt ñoaùn (Mt 7, 1-2): Rash
judgment
Voan ñoäi ñaàu: Religious veil
Voøm trôøi: Firmament
Voøng chuù giaûi: Hermeneutical
circle
Voøng ñôøi: Life cycle
Voøng gai: Crown of thorns
Voøng hoa, traøng hoa: Garland
318
Voøng hoa Muøa Voïng (voøng laù,
ôû giöõa coù 4 caây neán ñöôïc laàn
löôït thaép leân qua 4 tuaàn
Muøa Voïng): Advent wreath
Voøng khaâu, nhaãn; ñoaøn theå;
voõ ñaøi: Ring
Voøng traùnh thai: Intra-uterine
device, IUD
Voïng ñoäng, rung ñoäng: Agitate
Voïng phuïc sinh: Easter vigil
Voâ [yù] thöùc; voâ tình; baát tænh:
Unconscious
Voâ bieân tieàm caùch: Potential
infinite
Voâ bieân töông ñoái: Relative
infinite
Voâ bieân, voâ cuøng, voâ taän:
Infinite
Voâ caûm, laõnh ñaïm: Apathy
Voâ caûm/giaùc/öu; thanh tònh,
bình thaûn: Ataraxy
Voâ cuøng, voâ taän: No end
Voâ ñieàu kieän; döùt khoaùt:
Unconditional
Voâ giai caáp: Classless
Voâ haïn: Infinite
Voâ haïn ñònh, khoâng thôøi haïn:
Sine die
Voâ hieäu, baát thaønh; ng. baát taøi:
Nullity
Voâ hieäu hoùa, baõi hieäu:
Invalidate
Voâ hieäu hoùa, trieät huûy:
Diriment
Voâ hieäu löïc; voâ caên cöù; voâ giaù
trò, baát thaønh; taøn pheá, pheá
binh, pheá nhaân: Invalid
Voâ hieäu; voâ ích, uoång coâng;
haõo huyeàn; töï phuï, töï ñaéc,
kieâu kyø: Vain
Voâ hình: Invisibility
Voâ hình, voâ töôùng: Bodiless
Voâ höõu theå hoïc: Meontology
Voâ ích, voâ duïng, voâ hieäu, phuø
phieám, taàm phaøo: Futile
Voâ luaân, ñoài baïi: Immoral
Voâ lyù, phi l., boäi l., ngôù ngaån,
loá bòch: Absurd(-ity)
Voâ minh, ñaàn ñoän: Ignorant
Voâ ngoä, khoâng sai laàm (Kinh
Thaùnh): Inerrancy
Voâ ôn: Ingratitude
Voâ saûn: Proletarian
Voâ saûn löu manh:
Lumpenproletariat
Voâ sinh khí, voâ hoàn; voâ tri voâ
giaùc, baát tænh; teû nhaït:
Inanimate
Voâ thaàn heä thoáng: Systematic
atheism
319
Voâ thaàn khoa hoïc: Scientific
atheism
Voâ thaàn lyù thuyeát: Theoretical
atheism
Voâ thaàn tích cöïc (coù lyù do ñeå
khoâng tin): Positive atheism
Voâ thaàn tieâu cöïc (khoâng coù lyù
do ñeå tin): Negative atheism
Voâ theå, voâ hình; thieâng lieâng:
Incorporeal
Voâ thieân höôùng: Apatheia
Voâ thöôøng: Transient,
impermanence
Voâ tín coá caùch/ tình (töø choái
ñöùc tin): Positive infidel(-
ity)
Voâ tín khieám caùch (voâ toäi):
Negative infidel(-ity)
Voâ tín khuyeát/ tieâu caùch, maát
ñöùc tin (coù loãi): Privative
infidel(-ity)
Voâ tín ngöôõng: Unbelief
Voâ tín (khoâng coù loøng tin); xaûo
traù: Faithless
Voâ tín, khoâng chòu tin, cöùng
loøng tin; hoaøi nghi, ngôø vöïc:
Incredulity
Voâ tính: Agam(ic)mous
Voâ tình/yù, khoâng chuû taâm, coá yù;
ngoaøi yù muoán: Involuntary
Voâ toäi: Sinlessness, innocence
Voâ toân giaùo: Areligious
Voâ toân giaùo: Irreligion(-ious)
Voâ toân giaùo, voâ tín nguôõng, voâ
ñaïo; soáng söôïng, gaøn dôû:
Ungodliness
Voâ tri baát khaû trieät (ngoaøi söùc
hieåu bieát): Invincible
ignorance
Voâ tri khaû trieät (coù theå khaéc
phuïc, trieät tieâu): Vincible
ignorance
Voâ tri (ñk 15), khoâng hay bieát;
ngu ñoát, voâ hoïc: Ignorance
Voâ voïng; tuyeät voïng:
Hopelessness
Voâ (giôùi) tính: Asexual
Voàn vaõ, nieàm nôû, nhieät tình,
nhanh nhaåu; vui veû, vui
tính, linh hoaït: Alacrity
Vôû kòch; ngheä thuaät saân khaáu;
chuyeän bi thaûm; bi/thaûm
kòch: Drama
Vôõ moäng, tænh moäng; tænh
ngoä, thöùc tænh: Disenchant
Vôï choàng ly thaân: Marital
separation
Vôùi (bao haøm) ñieàu kieän:
Conditional
Vu khoáng/caùo: Calumny
Vuõ löïc töø beân ngoaøi: Extrinsic
force
320
Vuõ truï, theá giôùi: Universe
Vuõ truï: Cosmos
Vuõ truï caùnh chung luaän:
Cosmic eschatology
Vuõ truï hoïc: Cosmography
Vuõ truï quan: World-view
Vuõ truï quan, v.tr.luaän:
Cosmology
Vuù nuoâi, meï nuoâi: Foster mother
Vuï kieän, vuï aùn, aùn kieän: Cause
Vuï noå lôùn (khôûi ñieåm vuõ truï):
Big-bang
Vuï phong thaùnh: Cause of
canonization
Vuï tranh caõi veà quyeàn chæ
ñònh giaùo chöùc (giöõa ÑHG
vaø hoaøng ñeá, tk 11-12):
Investiture controversy
Vuï xöû Ñöùc Gieâsu: Trial of Jesus
Vua: King
Vua nöôùc Phaùp: Christian
Majesty, His Most
Vua Taây ban nha: Catholic
Majesty
Vuñu [Voâñu] giaùo (ôû Haiti giaùo
thuyeát hoãn hôïp troän laãn caùc
yeáu toá toân giaùo Chaâu Phi -
Dahomey- vôùi nhöõng loái yeâu
thuaät, thoâng thieân vaø loøng
ñaïo Coâng giaùo bình daân);
yeâu thuaät, ma phaùp: Voodoo
Vui möøng vaø Hy voïng (Hieán
cheá muïc vuï cuûa Vaticanoâ II):
Gaudium et Spes
Vui möøng, haân hoan, hoan hæ:
Exult(-ation)
Vui veû, hoan hæ: Joyful
Vui veû, hôùn hôû; ngaø ngaø (hôi
say): Merry
Vui veû/töôi; phoùng ñaõng; tình
duïc/loaïn daâm ñoàng nam
giôùi: Gay
Vuøng ñaát Toøa thaùnh, laõnh ñòa
giaùo hoaøng: Pontifical state(s)
Vuøng ñaát voâ chuû (naèm giöõa
hai quaân tuyeán): No man’s
land
Vuøng kích duïc: Erogenous
zone
Vuøng (lieân tænh) doøng (Doøng
Teân): Assistancy
Vöøa coâng chính maø cuõng vöøa
toäi loãi (tình traïng ngöôøi kitoâ
theo Luther): Simul justus
et peccator
Vöïc löûa, ñòa nguïc: Gehenna
Vöïc thaúm; aâm phuû: Abbyss
Vöõng chaéc; kieân quyeát:
Firmness
Vöôøn caây daàu (oâliu): Garden of
Gethsemane
321
Vöôøn Eden (ñòa ñaøng): Garden
of Eden
Vöôøn nho: Vineyard
Vöôøn (khuoân vieân) nhaø thôø (coù
khi ñöôïc duøng laøm nghóa
trang): Churchyard
Vöôøn, coâng vieân: Garden
Vöông chöùc, laõnh quyeàn; ñaát
vöông quoác, coâng quoác:
Principality
Vöông cung thaùnh ñöôøng:
Basilica
Vöông mieän, trieàu thieân;
vöông quyeàn; voøng hoa,
voøng laù, v.v.; ñænh, ngoïn;
ñænh ñaàu, choùp muõ: Crown
Vöông quoác: Kingdom
Vöông quoác ÑK: Kingdom of
Christ
Vöông quoác; ñòa haït; laõnh vöïc:
Realm
Vöông quoác; vöông quyeàn:
Regnum
Vöông quyeàn: Kingship
Vöông quyeàn ÑK: Kingship of
Christ
Vöông quyeàn/trieàu cuûa TC:
Reign of God
Vöông vò/quyeàn: Royalty
Vöôït quaù leân treân, sieâu
thaêng/vieät: Transcend
 X Xaùc loaøi ngöôøi soáng laïi:
Xa xæ phaåm: Luxury article
Xa xæ/hoa; loäng laãy: Luxury
Xaø giaùo (moät nhaùnh ngoä giaùo):
Ophites
Xaø ngang thaäp giaù: Patibulum
Xaõ hoäi chuû nghóa: Socialism
Xaõ hoäi hoaøn chænh (khoâng caàn
ñeán xaõ hoäi khaùc ñeå ñaït muïc
ñích cuûa mình, thí duï quoác
gia, GH): Perfect society,
societas perfecta
Xaõ hoäi hoïc: Sociology
Xaõ hoäi kitoâ (goàm caû GH vaø
quoác gia): Corpus
Christianum
Xaõ hoäi; hoäi ñoaøn: Society
Xaõ sinh hoïc: Sociobiology
Xaù toäi, xaù mieãn, tha thöù;
thuyeân giaûm: Remission
Xa, xa xoâi, vieãn cöï; giaùn caùch;
heûo laùnh: Remote
Xaùc ñònh, chaéc chaén; minh
baïch, roõ raøng: Definite
Xaùc ñònh soá löôïng, ñònh
löôïng; löôïng töû hoùa:
Quantification
Xaùc ñònh; quyeát ñònh; quyeát
taâm: Determination
322
Resurrection of the body
Xaùc quyeát; taát yeáu: Apodictic
Xaùc suaát loù daàn: Emergent
probability
Xaùc thòt, nhuïc duïc: Carnal
Xaùc thòt, x.phaøm; nhuïc theå;
ngöôøi phaøm: Flesh
Xaùc thöïc tính thaàn hoïc:
Theological certainty
Xaùc thöïc tính; xaùc nhieân tính;
nieàm xaùc quyeát/tín:
Certitude
Xaùc tín luaân lyù/leõ thöôøng
(chaéc ñuû ñeå haønh ñoäng, ñk
1608): Moral certitude
Xaùc tín öùc quyeát (tin chaéc laø
ñuùng): Moral certitude
Xaùc tính öùc quyeát (thöïc söï coù
khaû naêng laø ñuùng/seõ xaûy ra):
Moral certainty
Xaûy ra laïi, taùi dieãn, taùi hieän,
taùi xuaát: Recurrence
Xaác laùo, sæ nhuïc: Hybris
Xañoác: Sadducees
Xaâm phaïm; xaâm nhaäp; laïm
duïng; vi phaïm, phaïm phaùp;
xuùc phaïm, phaïm toäi:
Trespass
Xaáu töï baûn chaát: Intrinsic evil
Xaáu, aùc, döõ; ma quaùi: Evil
Xaây döïng, neâu göông saùng/toát,
khuyeán thieän, caûm hoùa:
Edify(-ication)
Xaây döïng, thieát laäp; döïng leân;
ñaët ñöùng thaúng; cöông leân:
Erect(-ion)
Xaåy ñeán tieáp theo sau, tieáp
phaùt; phaùt sinh töø; keát quaû
laø: Ensue
Xe tang; ñeá ñeøn neán nhieàu
ngoïn (duøng trong phuïng vuï
giôø Kinh Saùch caùc ngaøy cuoái
Tuaàn Thaùnh): Hearse
Xem laïi, xeùt laïi, toång kieåm; hoài
töôûng; ñieåm saùch/baùo, ñieåm
duyeät, taïp chí; duyeät binh:
Review
Xen-tô, Celta: Gaelic
Xeùt mình: Examination of
conscience
Xeùt mình; khaûo xeùt: Examen
Xeùt mình chung: General
examen
Xeùt mình rieâng: Particular
examen
Xeùt mình toång quaùt: General
examen
Xeùt xöû; baûn aùn, thaåm aùn:
Judgment
Xích ñaïo: Equator
323
Xích, buoäc laïi, kieàm cheá; caàm
chaân, giöõ laïi; lieân keát, gaén
chaët: Enchain
Xích, thöôùc: Cubit
Xích, xieàng; daõy, traøng; maïng
löôùi: Chain
Xieàng xích thaùnh Pheâ-roâ:
Peter's Chains
Xieàng xích; boù buoäc, aùp cheá;
cheá ngöï; noâ dòch hoùa:
Enfetter
Xin Chuùa ñöøng ñeå xaûy ra !:
God forbid !
Xin/caùo loãi: Apologize
Xoa dòu, laøm giaûm ñau khoå:
Anodyne
Xoùa, xoùa boû: Efface(-ment)
Xoaù toäi: Remission of sin
Xoùm Do thaùi; khu bieät cö:
Ghetto
Xoâ-phoâ-ni-a, Xp: Zephaniah
Xu höôùng tieán trieån, tieán hoùa:
Evolutive
Xuaân phaân: Spring/vernal
equinox(-octial)
Xuaát gia: To wear the frock
Xuaát haønh, Xh; xuaát Ai caäp; di
daân/taûn: Exodus
Xuaát hieän; hình daùng, daùng
daáp, beà ngoaøi: Appearance
Xuaát phaùt-quy hoài: Exitus-
reditus
Xuaát saéc/chuùng, öu tuù, sieâu
quaàn, tuyeät vôøi: Excellence
Xuaát thaàn, ñoàng nhaäp; hoân
meâ: Trance
Xuaát thaàn, nhaäp ñònh; traïng
thaùi meâ ly, ngaây ngaát, say
söa; cöïc kyø haïnh phuùc:
Ecstasy(-atic)
Xuaát tòch (ñk 270):
Excardination
Xuaát vieän, ngoaïi vi hoùa (ñk
687): Exclaustration
Xuùc phaïm, laøm maát loøng,
phaïm toäi, vi phaïm; chöôùng
ngaïi; thöông toån; taán coâng:
Offend(-ence, -ense),
slander
Xuùc phaïm; vi phaïm; laøm maát
tö caùch, haï theå giaù; baõi boû,
söûa ñoåi (ñk 20): Derogation
Xung ñoäng, x.naêng; kích giuïc,
thuùc ñaåy: Impulse
Xung ñoät, ñoái ñaàu; maâu thuaãn:
Conflict
Xung khaéc giaø treû: Generation
gap
Xuoáng nguïc toå toâng: Descent
into hell
Xuyeân vaên hoùa: Cross-cultural
324
Xöù ñaïo, giaùo xöù (ñk 515tt):
Parish
Xöù Elñoârañoâ, nôi khoâng
töôûng: El Dorado
Xöù Giuñeâa: Judaea
Xöùc daàu: Anoint(-ing)
Xöùc daàu thaùnh; Theâm söùc
(Ñoâng phöông):
Chrismation
Xöùc daàu; bí tích Xöùc daàu beänh
nhaân: Unction
Xöng thuù chung; (phaàn ñaàu
Leã) thuù toäi chung: General
confession
Xöng thuù kín, trong toøa:
Auricular confession
Xöng toäi «trong toøa», chòu bí
tích caùo giaûi: Sacramental
confession
Xöng toäi chung; xöng toäi cho
caû ñôøi/caû naêm: General
confession
Xöng toäi ñaïi loaïi (khoâng keå ra
töøng toäi): Generic(-al)
confession
Xöng toäi ñaày ñuû: Integrity of
confession
Xöng toäi haèng naêm: Annual
confession
Xöng toäi laàn ñaàu: First
confession
Xöng toäi rieâng: Private
confession
Xöng toäi phaïm [söï] thaùnh:
Sacrilegious confession
Xöng toäi toøa kín ("keà beân tai"):
Auricular Confession
Xöng toäi toång quaùt: General
confession
325
Xöng toäi thöôøng xuyeân:
Frequent confession
Xöùng ñaùng, coù coâng: Deserve
Xöông thaùnh treân baøn thôø:
Sepulcher
Xöôùng ñaùp ca: Responsory
 Y YÙ kieán caän tín: Sententia fidei
Y döôïc (thuoác) coù chaát nha
phieán: Opiate
Y phuïc; aùo daøi; leã phuïc; trang
phuïc; voû ngoaøi: Dress
Y phuïc giaùo só: Clerical dress
YÙ chí; yù löïc; yù muoán, quyeát
taâm; thaùi ñoä cö xöû; chuùc
thö, di chuùc: Will
YÙ Chuùa: Will of God
YÙ ñònh, döï ñònh, chuû taâm,
quyeát taâm; muïc ñích; yù ñoà:
Purpose
YÙ ñònh, yù höôùng; muïc ñích; yù
nguyeän, yù chæ: Intention
YÙ ñònh cöùu ñoä cuûa TC: Salvific
will of God
YÙ ñònh nhaân haäu: Good
pleasure
YÙ höôùng trong laønh: Purity of
intention
YÙ kieán caùi nhieân: Sententia
probabilis
YÙ kieán caùi nhieân hôn, coù xaùc
suaát cao hôn (coù khaû naêng
ñuùng hôn): More probable
opinion, Sententia
probabilior
YÙ kieán caùi nhieân (coù khaû naêng
ñuùng): Probable opinion
326
proxima
YÙ kieán chung: Sententia
communis
YÙ kieán coù caên cöù: Well
founded opinion
YÙ kieán coù cô sôû vöõng:
Sententia bene fundata
YÙ kieán coá ñònh, ñònh kieán:
Fixed idea
YÙ kieán ñaïo ñöùc: Pious opinion
YÙ kieán xaùc ñaùng veà maët thaàn
hoïc: Theologically certain
opinion, sententia
theologice certa
YÙ kieán, quan ñieåm; dö luaän:
Opinion
YÙ kieán/giaùo huaán chung:
Common teaching
YÙ leã, boång leã: Mass intention
YÙ muoán dó haäu: Consequent
will
YÙ muoán dó tieàn: Antecedent
will
YÙ muoán; yù chí: Volition
YÙ nghóa: Meaning
YÙ nghóa aùm duï, nguï yù:
Allegorical senses
YÙ nghóa caùnh chung:
Eschatological senses
YÙ nghóa haäu keát: Illative sense
YÙ nghóa höôùng thöôïng (chæ veà
trôøi, ñôøi sau): Anagogical
senses
YÙ nghóa lòch söû: Historical
senses
YÙ nghóa thaàn nghieäm hoaëc
bieåu töôïng cuûa KT: Mystical
sense of Scripture
YÙ nghóa thích öùng:
Accommodated senses
YÙ nghóa thieâng lieâng:
Spiritual senses
YÙ nghóa tieân tröng, ñieån hình,
tieâu bieåu: Typical/typological
senses
YÙ nghóa troïn veïn, ñaày ñuû
[hôn]: Sensus plenior
YÙ nghóa töôïng tröng; thuyeát
bieåu töôïng: Symbolism
YÙ nghóa tyû duï: Tropological
senses
YÙ nghóa vaên töï cuûa Kitoâ:
Literal sense of Scripture
YÙ nieäm, khaùi nieäm; (trong TC)
bieät kyù, ñaëc thuø caùch, tö
caùch (cuûa moãi Ngoâi trong
TC Ba Ngoâi): Notion
YÙ thöùc: Conscience
YÙ thöùc heä, chuû nghóa: Ideology
YÙ thöùc hoài coá, phaûn hoài:
Reflective conscience
327
YÙ thöùc luaân lyù: Moral
conscience
YÙ thöùc nhoùm: Group
conscience
YÙ thöùc taäp theå: Collective
conscience
YÙ thöùc thaùnh thieâng: Sense of
the sacred
YÙ thöùc toäi loãi: Sense of sin
YÙ thöùc traùch nhieäm: Sense of
responsibility
YÙ thöùc u aùm, taâm trí lu môø:
Obnubilation
YÙ thöùc veà mình: Self-
conscience
YÙ töôûng, yù nieäm, khaùi nieäm; yù
kieán: Idea
Yeám khí thaàn hoïc (noåi giaän
khi tranh luaän veà thaàn hoïc):
Odium theologicum
Yeân laëng/tónh; bình/ñieàm tónh,
thanh thaûn: Calm
Yeâu chuoäng/coå vuõ hoøa bình,
chuû hoøa: Eirenicon
Yeâu meán/thöông; tình yeâu,
loøng meán; ñöùc aùi/meán: Love
Yeâu thöông tha nhaân, ñoàng
loaïi: Love of neighbo(u)r
Yeâu tinh, nöõ yeâu quaùi (ñoái laïi
vôùi incubus quyû ñöïc):
Succubus
Yeáu tính, baûn theå: Quiddity,
essence
Yeáu toá quyeát ñònh, xaùc ñònh:
Determinants
Yeáu toá so saùnh: Element of
comparison
Yeáu toá Thaùnh Theå (baùnh vaø
röôïu): Eucharistic elements
Yeâu/öa thích; caûm thaáy thích
thuù; thöôûng thöùc; höôûng
thuï: Enjoy
Yeát kieán giaùo hoaøng: Papal
audiences

328
 TÖØ VÖÏNG TRIEÁT THAÀN CAÊN BAÛN
ANH VIEÄT
PHILOSOPHICO - THEOLOGICAL
LEXICON
English - Vietnamese

Tieáp theo cuoán Töø Vöïng Trieát Thaàn Caên Baûn Phaùp - Vieät (=
TVTTCB / PV — Lexique Philosophique et Theùologique, Français -
Vietnamien) xuaát baûn hoài muøa Xuaân 1994, chuùng toâi xin ñöôïc haân
haïnh giôùi thieäu ñeán Quyù Vò cuoán Töø Vöïng Trieát Thaàn Caên Baûn
Anh - Vieät (= TVTTCB / AV — English - Vietnamese
Philosophico-Theological Lexicon) ñôn thieån naøy, nhö laø moät
böôùc sô phaùc trong coâng taùc chuyeån töø noùi chung, vaø caùch rieâng
trong vieäc chuyeån töø trieát thaàn töø tieáng Anh sang tieáng Vieät. Mong
laø cuoán TVTTCB Anh-Vieät naøy seõ öùng ñaùp ñöôïc phaàn naøo nhöõng yeâu
caàu hoái thuùc maø chuùng toâi nhaän ñöôïc töø nhieàu giôùi ñang raát quan
taâm ñoái vôùi coâng taùc chuyeån töø vaø thoáng nhaát ngoân ngöõ trong caùch
bieåu trình tö töôûng Kitoâ baèng tieáng Vieät, hoaëc chuyeån trình sang
tieáng Vieät leà loái dieãn ñaït phoå bieán cuûa giaùo lyù vaø caùc hoïc thuyeát kitoâ.
Vaén goïn, moái quan taâm ñoù khoâng gì khaùc hôn laø: laøm sao ñeå, khoâng
coøn phaûi chôø laâu theâm nöõa, tieáng Vieät coù ñöôïc moät leà loái ñaëc thuø vaø
thích ñaùng trong caùch bieåu ñaït tö töôûng Kitoâ.
Leà loái phoå bieán aáy ñaõ coù theå gaëp thaáy ñöôïc ôû trong caùc thöù tieáng
kyø cöïu cuûa theá giôùi Kitoâ Giaùo: moät leà loái tuy ñaõ saün coù, nhöng cuõng
khoâng ngöøng cao toác bieán phaùt, nhaát laø trong nhöõng thaäp kyû vöøa
qua cho ñeán nay, vaø ngaøy caøng maëc laáy nhöõng hình thaùi ña daïng
hôn theâm. Ñuùng theá. Ngaøy tröôùc, khi maø caùc moân hoïc thaùnh kitoâ

329
ñöôïc truyeàn thoâng qua La ngöõ hay moät soá raát ít ngoân ngöõ khaùc, -
khoâng khaùc xa La ngöõ laø maáy, - thì vieäc duøng töø, chuyeån töø xem ra
khaù ñôn giaûn vaø thöïc söï nhaát trí, neáu khoâng noùi laø nhaát loaït. Nhöng,
ngaøy nay thì khaùc haún: doàn thuùc bôûi ñaø tieán phaùt nhanh roäng cuûa xaõ
hoäi loaøi ngöôøi, cuûa caùc ngaønh khoa hoïc kyõ thuaät vaø nhaân vaên - coù
taàm aûnh höôûng saâu roäng ñeán ñôøi soáng cuõng nhö giaùo thuyeát kitoâ, -
vaø bôûi vieäc duøng moät caùch phoå bieán, - ngay caû töø nhöõng thôøi tieàn
coâng ñoàng Vaticanoâ II, - caùc thöù tieáng baûn xöù ñeå laøm coâng cuï cho
vieäc truyeàn thoâng kia, cuøng ñöôïc aùnh saùng môùi cuûa coâng ñoàng chieáu
soi cho thaáy roõ hôn veà thöïc traïng hieäp nhaát ña daïng trong Kinh
Thaùnh, trong khoa ngaønh caùc moân hoïc thaùnh cuõng nhö trong toaøn
boä cuoäc soáng Giaùo Hoäi, thuaät ngöõ kitoâ ñaõ phaûi bieán phaùt - vaø phaûi
bieán phaùt nhanh - nhaèm öùng ñaùp cho kòp nhöõng ñoøi hoûi cuûa ñaø tieán
chung, cuõng nhö ñaõ maëc laáy nhöõng hình thaùi ngaøy caøng ña daïng
hôn theâm, tuøy theo phong caùch vaø nhu caàu cuûa caùc moâi tröôøng
ngoân ngöõ, vaên hoùa vaø moân ngaønh maø noù phuïc vuï. Ñoù khoâng phaûi laø
chuyeän laï, vì thuaät ngöõ laø sinh ngöõ, vaø ñaõ laø sinh ngöõ, taát thuaät ngöõ
kitoâ cuõng phaûi bieán phaùt theo nhòp soáng cuûa loaøi ngöôøi vaø cuûa Giaùo
Hoäi. Theá neân, hieän nay, ngay trong cuøng moät thöù tieáng, trong cuøng
moät mieàn xöù hoaëc cuøng moät khoa ngaønh thuoäc thaàn hoïc, trieát hoïc
hoaëc moät ngaønh moân naøo khaùc, thì cuõng vaãn coù theå ñoïc thaáy nhieàu
boä töø ñieån hay baùch khoa töø ñieån, v.v. khaùc nhau. Vì vaäy, coâng taùc
chuyeån töø hay taïo töø khoâng phaûi laø moät vieäc laøm chæ caàn tieán haønh
moät laàn laø xong, nhöng traùi laïi, ñoù laø moät coâng trình caàn ñöôïc lieân
tuïc thi coâng, caàn ñöôïc caûi thieän vaø caûi tieán khoâng ngöøng, vaø dó
nhieân laø vôùi söï hôïp taùc gaàn xa cuûa caùc baäc hoïc giaû uyeân thaâm.
Laø moät taäp töø vöïng caên baûn, chöù khoâng phaûi laø moät pho töø ñieån
hay baùch khoa töø ñieån vôùi taát caû nhöõng gì caàn phaûi coù cho xöùng vôùi
danh xöng aáy, cuoán TVTTCB / AV ñaõ khoâng coù yù - vaø cuõng khoâng
theå - nhaèm ñeán vieäc giaûi thích noäi dung yù nghóa giaùo thuyeát vaø lòch
söû... cuûa töøng töø moät, maø chæ ñôn thuaàn ñeà ra moät hay nhieàu töø

330
tieáng Vieät töông öùng veà töø/ngöõ nghóa hay yù nghóa xeùt chung, vôùi töø
tieáng Anh. Tuy nhieân, nhöõng khi thaáy caàn vaø coù theå laøm moät caùch
ngaén goïn ñöôïc, thì chuùng toâi cuõng gheùp keøm theâm moät lôøi giaûi
thích ñôn sô, ñaët trong ngoaëc. Ñaõ laø töø vöïng, taát phaûi chuyeån ngöõ
caùc töø chuyeân moân, töùc laø caùc thuaät ngöõ. Tuy nhieân, bôûi chöa thaáy
caàn phaûi ñaït cho tôùi möùc thuaàn tuùy chuyeân moân hay chuyeân moân
cao ñoä, cuoán TVTTCB Anh - Vieät chæ xin döøng laïi ôû choã hieåu töø thuaät
ngöõ theo moät nghóa roäng, vaø xin ñöôïc tieán haønh theo yù nghóa ñoù.
Noùi caùch khaùc, caùc töø maø cuoán Töø Vöïng ñeà ra ñoâi luùc chæ laø nhöõng
töø phoå duïng trong caùch noùi vaø hieåu hôi chuyeân moân cuûa ngoân ngöõ
kitoâ xeùt chung (thöôøng duøng trong caùc sinh hoaït cuûa ñôøi soáng kitoâ,
nhö laø trong: giaùo lyù, phuïng vuï, trieát hoïc, thaàn hoïc, luaân lyù, tu ñöùc,
giaùo luaät, v.v....). Maët khaùc, chuùng toâi nhaän thaáy cuõng neân theâm vaøo
moät soá - duø laø raát nhoû - caùc töø ít nhieàu chuyeân moân thöôøng gaëp cuûa
caùc toân giaùo khaùc vaø cuûa caùc boä moân khoa hoïc ñôøi, ñeå coù theå baét ñaàu
laøm quen, giao teá vaø ñoái thoaïi vôùi caùc toân giaùo vaø caùc laõnh vöïc khaùc
trong ñôøi soáng; bôûi leõ thôøi ñaïi ngöôøi kitoâ ñang soáng ngaøy nay laø thôøi
ñaïi ñaïi keát, laø thôøi ñaïi ñoái thoaïi, laø thôøi ñaïi töông quan ñoái taùc chaët
cheõ giöõa heát moïi ngaønh nghieân cöùu vaø moïi kinh nghieäm hieåu bieát
cuûa con ngöôøi, cuõng nhö giöõa heát moïi laõnh vöïc sinh hoaït cuûa toaøn
theå coäng ñoàng nhaân loaïi. Laøm sao xaõ hoäi loaøi ngöôøi coù theå tieán böôùc
theo moät con ñöôøng khaùc ñi ñöôïc, khi maø heát taát thaûy nhöõng gì
hieän höõu ñeàu xuaát phaùt töø cuøng moät coäi nguoàn duy nhaát laø chính
Thieân Chuùa! Ngoaøi ra, neáu ñaõ khoâng ghi leân nhöõng töø xem ra khoâng
coøn ñöôïc duøng ñeán maáy trong thôøi nay, thì buø laïi, cuoán Töø Vöïng
cuõng ñaõ coá gaéng toái ña theo söùc mình, ñeå thaâu löôïm nhöõng töø môùi,
nhöõng kieåu noùi môùi gaëp thaáy trong caùc taùc phaåm phaùt haønh gaàn ñaây
nhaát. Heät nhö cuoán Töø Vöïng Phaùp - Vieät, cuoán Töø Vöïng Anh - Vieät
cuõng khoâng nhaán maïnh nhieàu ñeán vieäc phaân loaïi, chia gioáng caùc töø
cho khuùc chieát vaø ñaày ñuû, vì coøn chôø yù kieán boå sung ñeå kieän toaøn.
Trong luùc chôø ñôïi, chuùng toâi muoán daønh ñeå taâm löïc cho noäi dung

331
ngöõ nghóa nhieàu hôn laø cho hình thöùc phuï tuøy; vaû ngoaøi noäi dung
ngöõ nghóa ra, cuõng chöa thaáy coù gì khaùc caàn gaáp, vì trong tieáng Vieät,
theo maët caù daïng cuûa moãi töø maø xeùt, thì khoâng thaáy coù quy caùch
naøo ñeå chæ ñònh roõ veà loaïi, gioáng cuûa chuùng; muoán nhaän dieän vaø xaùc
ñònh, thì caàn phaûi nhôø ñeán vieäc gheùp keøm caùc phuï töø, nhö: söï, caùi,
con, keû, ngöôøi,... tính, thaùi ñoä, tình traïng, v.v... Ngoaøi ra, neáu coù ñi
theo con ñöôøng ñôn giaûn nhö theá, thì cuõng chæ laø ñeå cho giai ñoaïn
khôûi ñaàu naøy ñöôïc nheï nhaøng hôn ñoù thoâi, cuõng nhö ñeå daønh troïn
töï do cho ngöôøi duøng trong vieäc nhaän dieän maø xaùc ñònh veà thöù loaïi
caùc töø, cuøng choïn löïa phuï töø theo sôû kieán thích ñaùng cuûa mình.
Cuoái cuøng, xin ñöôïc neâu laïi ôû ñaây sôû nguyeän maø chuùng toâi ñaõ coù
dòp ghi leân trong Lôøi Noùi Ñaàu cuûa cuoán Töø Vöïng Phaùp - Vieät, ñoù laø:
Mong seõ nhaän ñöôïc - töø Quyù Vò taát thaûy - nhieàu yù kieán chæ giaùo quyù
baùu vaø nhaän ñònh xaây döïng phong phuù, ñeå coù theå ñi theâm nhöõng
böôùc keá tieáp - vöõng chaéc hôn, hoaøn bò hôn - trong noã löïc bieân soaïn
chuyeån töø naøy.
Caùc soaïn giaû.
Paris, ngaøy 01 thaùng 01, 1996

Kyù Hieäu Vieát Taét

cñ: coâng ñoàng ÑM: Ñöùc Meï ng.: ngöôøi
cg: coâng giaùo GH: Giaùo hoäi TC: Thieân Chuùa
ñk: ñieàu khoaûn GM: Giaùm muïc tk: theá kyû
(canon: Giaùo TGM: Toång Giaùm tt.: vaø caùc soá tieáp
luaät) muïc theo
ÑGH: Ñöùc Giaùo KT: Kinh thaùnh vv: vaân vaân
hoaøng LM: Linh muïc x.: xem
ÑK: Ñöùc Kitoâ n.: naêm

332
 A Aberration: Laàm laïc, sai laïc;
Aaronite: Doøng doõi Aharon
Ab absurdo: Baèng phaûn chöùng,
boäi lyù
Ab alio: Tha khôûi
Abandon(-ment): Rôøi, boû, boû
rôi, töø/vöùt boû; ruoàng boû; phoù
maëc; phoù thaùc
Abase(-ment): Laøm nhuïc, haï
nhuïc
Abba: Cha, ba, thaân phuï
Abbacy: Ñan vieän; a. nullius: ñ.
v. bieät haït; a. territorial: ñ. v.
toøng thoå (ñk 370)
Abbess: Nöõ ñan vieän tröôûng
Abbey: Ñan vieän; a. nullius: ñ.
v. ñoäc laäp (ñoái vôùi ñòa phaän)
Abbot: Vieän phuï, ñan vieän
tröôûng; a. nullius: vieän phuï bieät
haït; a. primate: vieän phuï
caû/toång quyeàn (Doøng Bieån ñöùc)
Abdication: Töø chöùc, thoaùi vò
Abduction: Baét coùc (baét ñi caùch
phi phaùp; ngaên trôû hoân phoái),
cöôõng duï
Abecedarians: Phaùi sô hoïc, ph.
muø chöõ (phaùi Tin laønh tk 16
chuû tröông khoâng hoïc chöõ, vì
cho raèng TC seõ giuùp cho hieåu
KT ñeå ñöoïc cöùu roãi)
333
leäch laïc; thaùc loaïn
Ab extrinseco: Ngoaïi khôûi, töï
ngoaïi giôùi
Ab homine (argument): Khaùng
ñòch luaän, ñoái thuû luaän chöùng
(duøng lyù ñoái thuû choáng laïi ñoái
thuû) (giaùo luaät) do nhaân
Abhor(-rence): Kinh tôûm, gheâ t.
Abide: ÔÛ/löu laïi; toàn taïi; tieáp
tuïc; chòu ñöïng; a. by: theo
ñuùng, giöõ ñuùng
Abiding: Laâu beàn, tröôøng cöõu
Ability: Khaû naêng, naêng löïc;
naêng caùch; taøi naêng, kheùo leùo
Ab instestat: Khoâng di chuùc
Ab intrinseco: Noäi khôûi, do noäi
tính
Abiogenetic: Töï nhieân sinh
Abjuration: Chính thöùc boû, theà
boû (toân giaùo, laïc giaùo, lôøi theà)
Ablution: Taåy röûa, thanh taåy;
traùng cheùn (thaùnh); a. cup:
bình nöôùc (ñeå caïnh nhaø taïm ñeå
röûa tay)
Abnegation: Töø boû, boû mình;
self a.: töø boû chính mình, queân
mình, xaû kyû
Abnormality: Dò taät, dò thöôøng
Abolish: Huûy boû, baõi b., tieâu huûy
Abomination: Gheâ tôûm, gôùm
ghieác; caêm thuø; a. of desola-
tion: söï gheâ tôûm hoang taøn (Mt
24.15), ng. khoác haïi
Abortion: Phaù/naïo thai; saåy
thai
Abortionist: Ng. phaù thai
Abraham's Bosom: Loøng
Abraham, nôi cöïc laïc
Abreviator: Ñoaûn saéc vieân
(nhaân vieân cuûa chuaån aùn Toøa
thaùnh Vaticanoâ ñaëc traùch vieäc
chuaån bò saéc chæ boå nhieäm caùc
chöùc vuï)
Abrogation: Baõi boû; huûy boû,
pheá chæ
Absenteeism: Troán sôû, troán vieäc
Absolute: Tuyeät ñoái; moral
absolutes: quy taéc luaân lyù tuyeät
ñoái (ñieàu tuyeät ñoái buoäc phaûi
laøm hay phaûi traùnh); The A.:
Ñaáng Tuyeät Ñoái
Absolution: Giaûi/xaù toäi; absolu-
tions of the dead: nghi thöùc
laøm pheùp xaùc; canonical a. of
censures: giaûi kieåm tröøng;
general a: giaûi toäi: chung, taäp
theå
Absolutism: Chính saùch/theå
chuyeân cheá; tuyeät ñoái luaän
Absorption: Chuyeân taâm, mieät
maøi; thu huùt chuù yù; haáp thu
334
Abstain: Kieâng khem/cöõ; traùnh
Abstemious: Thanh ñaïm, tieát
cheá
Abstinence: Nhòn, cai, kieâng,
kieâng cöõ, chay tònh; tieát duïc
Abstract(-ion): Tröøu töôïng;
taùch/ruùt ra; toùm taét; in the a.:
treân lyù tuyeát
Abstract(s): Baûn toùm taét
Absurd(-ity): Voâ lyù, phi l., boäi l.,
ngôù ngaån, loá bòch
Abulia: Maát nghò löïc, thaát chí
Abuse: Laïm duïng, xöû teä, laêng
maï; a. of confidence: boäi tín; a.
of power: laïm quyeàn; a. one-
self: thuû daâm; child a.: ngöôïc
ñaõi treû em; sexual a.: hieáp daâm,
cöôõng hieáp
Abbyss: Vöïc thaúm; aâm phuû
Abyssinian Church: GH EÂtioâpi,
Coáp
Acacianism: Thuyeát/phaùi (ly
khai) Acacius (moät loaïi nhaát
tính thuyeát, tk 5)
Academic: Thuoäc tröôøng hoïc,
khoa baûng; a. freedom: quyeàn
töï do hoïc haønh; a. subject:
moân hoïc; a. year: naêm hoïc
Academy: Hoïc vieän, haøn laâm
vieän
Acathist hymn: Taùn vònh ca
Acceptance: Öng thuaän, chaáp
nhaän/thuaän; thu nhaän, thu naïp
Acceptants: Nhöõng ng. chaáp
nhaän saéc chæ Unigenitus (n.
1713)
Accepted of God: Ñöôïc TC ñoaùi
nhaän; a. time: luùc TC thi aân
Access: Ñöôøng/loái vaøo, caùch
ñeán gaàn; quyeàn söû duïng;
juridical a.: lyù khaùm
Accident: Tai naïn; tuøy theå,
phuï/thuoäc theå; thuoäc tính;
ngaãu phaùt; a. theory: thuyeát:
ngaãu phaùt, ngaãu nhieân; abso-
lute a.: tuøy theå tuyeät ñoái, phuï
chaát tuyeät ñoái; entitative a.: tuøy
theå höõu theå; eucharistic a: tuøy
theå Thaùnh Theå; logical a.: tuøy
theå luaän lyù; predicamental a.:
tuøy theå thuoäc tính (thuoäc phaïm
truø)
Accidental: Tuøy phuï; baát ngôø;
a. holiness: thaùnh ñöùc/thieän
thuoäc tính; a. union: keát hôïp
thuoäc tính
Accidentalism: Thuyeát: voâ
nguyeân nhaân, ngaãu nhieân (coù
haäu quaû, nhöng khoâng nhaän coù
nguyeân nhaân)
Accidie: Bieáng nhaùc
Acclaim: Tung hoâ, khen ngôïi
335
Acclamation: Tung hoâ; lôøi tung
hoâ trong Thaùnh Leã
Accomodation: Thích öùng,
thích duïng; ñieàu chænh/tieát; ñieàu
ñình/giaûi, thoûa hieäp, thoûa thuaän
Accomplice: Toøng phaïm, ñoàng
loõa
Account: Töôøng trình, trình
thuaät, keâ khai, baùo caùo; keá toaùn,
taøi khoaûn, tröông muïc; a. of
conscience: baøy toû löông taâm
Accountable: Chòu traùch nhieäm
Acculturation: Thích nghi/ hoäi
nhaäp vaên hoùa
Accursed: Bò nguyeàn ruûa; ñaùng
gheùt; voâ phuùc
Accusative: Ñoái caùch
Accuse(-ation): Buoäc/keát toäi; toá
caùo; caùo traïng; false a.: caùo gian
Acedia: Bieáng nhaùc; teû laïnh
Aceldama: Ruoäng maùu (Mt
27:8)
Acephal(ic)ous: Töï laäp (khoâng
coù ñaàu)
Acid test: Thöû thaùch gay go/gaét
Acolyte: Chöùc/ng. giuùp Leã; thuû
tuùc, boä haï, tay chaân
A contrario: Nghòch luaän
Acosmism: Thuyeát phi vuõ truï
Acquire: Ñaéc thuû, sôû ñaéc;
acquired right: quyeàn: ñaéc thuû,
coù ñöôïc, daønh ñöôïc
Acrostic: Thô chöõ ñaàu (caùc chöõ
ñaàu hoaëc caùc chöõ cuoái laøm
thaønh nhöõng töø ñaëc bieät)
Act: Haønh ñoäng/vi, taùc ñoäng;
hieän theå; phaùp aùn/leänh; a. of
believing: haønh ñoäng tin nhaän;
a. of devotion: haønh vi: suøng
kính, moä ñaïo; a. of faith: haønh
vi ñöùc tin, haønh ñoäng tuyeân tín
a. of God: thieân tai; a. of parli-
ament: ñaïo luaät; a. of religion:
haønh vi: ñaïo ñöùc, toân giaùo; a. of
reparation: kinh phaït taï;
canonical acts: söû lieäu; human
a.: haønh vi nhaân linh
Act and potency: Hieän theå vaø
tieàm naêng
Acta Apostolicae Sedis (AAS):
Coâng baùo Toâng toøa (1908-)
Acta Sanctae Sedis (ASS):
Coâng baùo Toøa Thaùnh (1865-
1908)
Acta Sanctorum: Söû lieäu veà
caùc Thaùnh
Action: Hoaït ñoäng, haønh ñ.,
vieäc laøm; taùc ñ.; (xöa) Thaùnh
Leã, Leã quy
Actiones sunt suppositorum:
Haønh vi laø thuoäc vò caùch
336
Active: Tích cuïc; chuû ñoäng;
linh hoaït
Activism: Söï hieáu ñoäng, duy
hoaït; hieáu ñoäng
Acts of the Apostles: Coâng vuï
caùc Toâng ñoà, Cv; a. of the
Martyrs: söû lieäu caùc töû ñaïo; a.
of the Saints: söû lieäu caùc Thaùnh
Actual: Coù thaät, thöïc söï; a.
grace: hieän suûng; a. sin: hieän toäi
Actualism: Thöïc sinh luaän
(thuyeát cho raèng heát thaûy vaïn
vaät ñeàu coù hoàn khí sinh ñoäng)
Actuality: Hieän thöïc tính; thöïc
taïi, thöïc teá; actualities: thôøi söï
Actualization: Hieän thöïc hoùa
Actus purus: Hieän/höõu theå
thuaàn tuùy, höõu theå tuyeät ñoái (TC)
A.D.: Anno Domini: Naêm cuûa
Chuùa, coâng nguyeân
Adamism: Phaùi chuû tröông
soáng nhö Añam (traàn truoàng),
loõa theå chuû nghóa
Adamites: Ngöôøi theo Adamism
Adapt(-ation): Thích öùng, thích
nghi; chuyeån theå; caûi bieân,
phoùng taùc
Ad beneplacitum: Tuøy toân yù
Ad cautelam: Ñeå döï phoøng
Addicted(-ction): Ghieàn, (thoùi)
nghieän ngaäp
Address: Ñòa chæ; dieãn vaên, ngoû
lôøi; terms/forms of a.: caùch/theå
thöùc thöa göûi
Adduction theory: Thuyeát theá
theå (ñeå giaûi thích vieäc bieán theå,
thuyeát naøy cho raèng caùc lôøi
truyeàn pheùp ñöa Mình Maùu
Chuùa Gieâsu vaøo thay theá cho
baûn theå cuûa baùnh vaø röôïu)
Adequate: Thích ñaùng, thoûa ñ.
Ad extra: Höôùng/ñoái ngoaïi
Adherence: Gaén boù, dính chaêt;
phuï hoïa
Adherent: Ng.: uûng hoä, gia
nhaäp, phuï hoïa, gaén boù, quy y;
dính chaët
Ad hoc: Ñaëc cöû, thích öùng/
ñaùng, nhaèm muïc ñích ñoù
Ad hominem: Khaùng ñòch
luaän, ñoái phöông luaän chöùng
(laáy gaäy oâng ñaäp löng oâng)
Adiaphorism: Chuû thuyeát voâ
thöôûng voâ phaït (moät phaùi Tin
laønh Luther theo Melanchthon:
coi moät soá caùc leà loái thöïc haønh
coâng giaùo laøø voâ boå voâ haïi)
Ad intra: Höôùng/ñoái noäi
Adjuration: Thaønh khaån, khaån
naøi (tha thieát, trang troïng)
Ad libitum: Tuøy yù/tieän, töï do
löïa choïn
337
Ad limina (Apostolorum) visit:
Vieáng moä hai toâng ñoà (cöù 5
naêm moät laàn, caùc giaùm muïc veà
Roma gaëp ÑGH, ñk 400)
Ad Majorem Dei Gloriam
(AMDG): Ñeå vinh quang TC caû
saùng hôn (khaåu hieäu Doøng Teân)
Administration: Quaûn trò/lyù; a.
of sacrements: cöû haønh, ban
(phaùt caùc) bí tích
Administrative: Haønh chính;
a. act: haønh vi haønh chaùnh; a.
recourse: thöôïng caàu/toá, khaùng
caùo, choáng aùn; caàu vieän
Administrator: Giaùm quaûn,
quaûn lyù; apostolic a: g. quaûn
toâng toøa
Admiration: Thaùn phuïc, caûm
phuïc
Admire: Kính phuïc, khaâm phuïc
Admission: Nhaäp/nhaän vaøo,
thu nhaän; thuù nhaän
Admit: Tieáp nhaän, keát naïp, thu
nhaän
Admonish: Quôû traùch, raên baùo,
caûnh/khuyeán caùo
Admonition: Lôøi caûnh caùo,
khuyeán caùo, khuyeân baûo
Admonitor: Ngöôøi caûnh caùo,
khuyeán vieân
Adolescence: Thôøi thieáu/
thanh nieân
Adonai: Chuùa, Chuùa toâi, Chuùa
teå, Ñaáng trò vì
Adoption: Nhaän laøm con nuoâi,
döôõng heä/nghóa; tuyeån naïp,
chaáp thuaän, thoâng qua; im-
pediment of a.: ngaên trôû (tieâu
hoân) vì döôõng nghóa (ñ 1094)
Adoptio(a)nism: Nghóa töû
thuyeát, phaùi döôõng töû
Adore(-ation): Thôø phöôïng,
thôø laïy, toân thôø; perpetual a.:
chaàu löôït, chaàu phieân
Ad quem: Ñaùo haïn, ñieåm ñeán,
tieâu ñích
Ad rem: Ñuùng vaán ñeà, thuoäc
vaán ñeà, höôùng söï
Adulation: A dua, xieåm nònh,
xu nònh, bôï ñôõ
Adult: Thaønh nieân, tröôûng
thaønh, khoân lôùn
Adultery: Ngoaïi tình, thoâng
daâm, gian daâm
Advent: Muøa Voïng; a. wreath:
voøng hoa Muøa Voïng (voøng laù, ôû
giöõa coù 4 caây neán ñöôïc laàn löôït
thaép leân qua 4 tuaàn Muøa Voïng)
Adventism: Taùi lai thuyeát/ phaùi
Adventist: Tin höõu Cô Ñoác
Phuïc Laâm
Adverb: Phoù töø, traïng töø
338
Adversary: Keû thuø; ñoái phöông
Ad vitanda scandala: Ñeå traùnh
göông xaáu
Advocate: Caàu baàu, baàu chöõa,
beânh vöïc, bieän hoä; luaät/traïng
sö, khaùng vieân; a. of the
Church: bieän hoä vieân, bieän só
(ngöôøi bieän hoä cho GH tröôùc
toøa daân söï); devil's a.: Khaùng
vieân phe quyû (ñöa ra nhöõng lyù
do choáng trong caùc vuï phong
thaùnh; x. promoter of justice)
Advowson: (Xöa) AÂn nhaân baûo
trôï (giaùo daân baûo trôï moät nhaø
thôø hoaëc tu vieän vaø höôûng moät
soá ñaëc quyeàn trong laõnh vöïc aáy)
Aeon: Thôøi ñaïi; thôøi ñaïi baát
taän; nieân kyû; thaàn linh trung
gian (ngoä giaùo)
Aer: Khaên phuû cheùn (cheùn
thaùnh trong phuïng vuï Bydaênxioâ)
Aesthetics: Thaåm myõ luaän, myõ
hoïc
Aetianism: Thuyeát Aetius (phaùi
Arioâ: thuyeát dò ñoàng cho laø Chuùa
Con khoâng gioáng nhö Chuùa Cha
Affable(-ility): Hoøa nhaõ, lòch
söï, nieàm nôû
Affect: AÛnh höôûng tôùi, gaây xuùc
ñoäng; caûm xuùc; thaâm nhieãm;
giaû vôø
Affection: Caûm tình, trìu meán,
luyeán aùi; chöùng beänh
Affective prayer: Caûm nguyeän
Affectivity: Caûm tính, tình caûm
Affinity: Quan heä thaân caän,
töông heä; quan heä thaân toäc,
hoân thuoäc (daây hoï haøng do vieäc
keát hoân); aùi löïc
Affirmation: Khaúng ñònh, quaû
quyeát
Affirmative judgment: AÙn vaên
öùng thuaän; a. theology: thaàn
hoïc khaúng ñònh
Affusion: Röûa toäi (baèng caùch ñoå
nöôùc) treân ñaàu
After-effect: Taùc duïng tieáp haäu
After-life: Ñôøi sau
Agam(ic)mous: Voâ tính
Agamy: Phi hoân (trong moät xaõ
hoäi)
Agape: Ñöùc aùi, suûng aùi, loøng
meán; böõa aên huynh ñeä, tieäc
töôûng nieäm; leã taï ôn
Age: Tuoåi; thôøi ñaïi; canonical
a: tuoåi luaät ñònh (Giaùo luaät: 7=
tuoåi khoân; 18= tröôûng thaønh;
25= ñöôïc chòu chöùc linh muïc,
vv); a. of consent: tuoåi caäp keâ;
a. of discretion: tuoåi yù thöùc (bieát
phaân bieät laønh döõ); a. of reason:
tuoåi khoân; impediment of a.:
339
ngaên trôû (hoân nhaân) vì thieáu
tuoåi (nam= 18 tuoåi, nöõ= 14 t.)
Ageing: Coù tuoåi, veà giaø, tuoåi
giaø, laõo thôøi
Agency: Haønh ñoäng, hoaït/taùc
ñoäng; naêng löïc; phöông caùch,
moâi giôùi; ñaïi lyù; haõng, sôû, cuïc
Agent: Taùc vieân/nhaân; nhaân
vieân, vieân chöùc; ñaïi lyù; nguyeân
ñoäng löïc; pastoral a.: nhaân
vieân muïc vuï, muïc vuï vieân
Agere sequitur esse: Haønh
ñoäng thì theo höõu theå, höõu theå
sao haønh ñoäng vaäy
Aggiornamento: Caäp nhaät hoùa,
tu nghieäp
Agility: Tính nhanh nheïn, linh
lôïi; linh hoaït (sau khi soáng laïi)
Agios: Thaùnh
Agitate: Quaáy roái, laøm naùo
ñoäng, kích ñ.
Aglipay Schism: Cuoäc ly khai
do Greâgoârioâ Aglipay gaây ra ôû
beân Philipin n. 1902
Agnoetae: Phaùi/ngöôøi theo voâ
tri thuyeát (cho laø ôû ñôøi naøy, ÑK
khoâng thaáu bieát taát caû)
Agnoetism: Thuyeát voâ tri
Agnostic(-ism): Baát khaû tri
thuyeát
Agnus Dei: Kinh Laïy Chieân
Thieân Chuùa; hình nhoû cuûa
Chieân TC
Agonizants: Doøng Camiloâ (lo
cho beänh nhaân vaø nhöõng ngöôøi
haáp hoái)
Agonize: AÂu lo khaéc khoaûi,
phieàn muoän toät ñoä, quaèn quaïi;
haáp hoái
Agony: Thoáng khoå, khoå ñau
cöïc ñieåm; noãi quaèn quaïi; haáp
hoái
Agrapha: Di ngoân (lôøi cuûa Ñöùc
Gieâsu ñöôïc truyeàn löu, nhöng
«khoâng ñöôïc ghi» laïi trong caùc
Phuùc AÂm)
Ahistorical: Phi lòch söû (vöôït ra
ngoaøi caùc ñieàu kieän khoâng vaø
thôøi gian)
AID (artificial insemination by
donor): Thuï tinh nhaân taïo
ngoaøi hoân nhaân (vôùi tinh dòch
cuûa ngöôøi khoâng phaûi laø choàng)
AIDS (Acquired Immune
Deficiency Syndrome): Beänh
lieät khaùng, Siña
AIH (artificial insemination by
husband): Thuï tinh nhaân taïo
trong hoân nhaân (nhôø tinh cuûa
ngöôøi choàng)
Aim: Muïc ñích/tieâu, yù ñònh
Aisle: Gian caïnh/hoâng (nhaø thôø)
340
A jure: Do luaät
Akeldama: X. Aceldama
Alacrity: Voàn vaõ, nieàm nôû,
nhieät tình, nhanh nhaåu; vui veû,
vui tính, linh hoaït
Alapa: Chieác voã nheï (cuûa GM
luùc ban pheùp Theâm söùc)
Alb: AÙo chuøng traéng (phuïng vuï)
Albigensianism, albigenses:
Laïc giaùo Albi (x. cathari)
Alcoholism: Chöùng nghieän röôïu
Alexandria, school of: Tröôøng
phaùi Alexanñria; a. rite: leã ñieån
Al.
Algophilia: Chöùng öa ñau
Algophobia: Taät khieáp sôï ñau
Alienate(-ation): Tha hoùa,
vong thaân; ñieân loaïn; chuyeån
nhöôïng
Alimentation: Löông thöïc,
thöïc phaåm; cung caáp, tieáp lieäu
Aliturgical days: Ngaøy khoâng
coù Thaùnh Leã
All Saints: Leã Chö Thaùnh
All Souls Day: Leã caùc ñaúng
Allegiance: UÛng hoä, trung thaønh
Allegorical interpretation: Chuù
giaûi nguï ngoân, (giaûi thích caùc
bieán coá trình thuaät trong Kinh
Thaùnh nhö laø muoán nguï yù chæ
veà moät ñieàu khaùc)
Allegorism: Thuyeát nguï ngoân;
a. of creation: thuyeát nguï ngoân
veà saùng taïo
Allegory: AÙm/phuùng duï; nguï yù/
ngoân
Alleluia: " Haõy chuùc tuïng Yahveâ"
Alleluyatic sequence: Ca khuùc
Cantemus cuncti (Chuùng ta
cuøng haùt möøng, tk.9: laëp ñi laëp
laïi nhieàu laàn caâu alleluia)
Alleviate: Laøm giaûm bôùt, xoa dòu
Alliance: Giao öôùc, minh öôùc;
lieân minh
Allocution: Baøi huaán duï, dieãn
vaên
Allure: Quyeán ruõ, loâi cuoán
Alma (Almah): Thieáu nöõ, trinh
nöõ (danh töôùc daønh cho Ñ.
Maria, phaùt nguyeân töø Is 7:14)
Alma Mater: Meï chí thaùnh
Almighty: Ñaáng Toaøn naêng
Almoner: Giaùo só (ôû cung ñieän:
ñaëc traùch vieäc phaân phaùt caùc
cuûa boá thí)
Alms: Cuûa boá thí/daâng cuùng
Almuce: AÙo choaøng ngoaøi (cuûa
caùc kinh só)
Alpha and Omega: A vaø W,
ñaàu vaø cuoái, thuûy vaø chung
Alphabetic: Theo thöù töï a b c;
a. psalms: Caùc thaùnh vònh thöù
341
töï chöõ caùi (coù caâu hoaëc tieát baét
ñaàu baèng moät maãu töï theo thöù
töï caùc chöõ caùi)
Altar: Baøn thôø; fixed a.: baøn
thôø coá ñònh; main a.: baøn thôø
chính; minor, lateral a.: baøn
thôø caïnh/tieåu; movable: baøn
thôø löu ñoäng; a. of burnt
offering: teá ñaøn; a. of incense:
höông aùn; portable a.: b. thôø
xaùch tay; priviledged a.: b. th.
ñaëc aân
Altar boy: Chuù giuùp leã; a.
bread: Baùnh leã; a. cards: Baûng
trôï kinh; a. cloth: Khaên phuû
baøn thôø; a. rail: Baøn chòu leã; a.
steps: Baäc caáp baøn thôø; a.
society: Phuïng hoäi (lo veà caùc ñoà
duøng trong phuïng vuï cuûa giaùo
xöù); a. stone: Ñaù baøn thôø, ñaù
thaùnh; a. Christus: Kitoâ khaùc
(neân gioáng ÑK)
Altruism(-ist): Vò tha
Alumbrados: Phaùi quang
chieáu, tieân giaùc (tk 16)
Ambiguity(-guous): Mô hoà,
maäp môø, toái nghóa, nghóa nöôùc
ñoâi; khoù hieåu
Ambition: Tham/cuoàng voïng
Ambivalence: Hai maët/chieàu,
nöôùc ñoâi, song duïng
Ambo: Ñaøi giaûng kinh
Ambrosian rite: Leã ñieån thaùnh
Ambroâsioâ (Milano)
Ambulatory: Haønh lang, loái ñi
(ñaèng sau baøn thôø)
AMDG: Ñeå vinh quang TC caû
saùng hôn
Amen: Chính/quaû theá, ñuùng/
thaät vaäy, xin ñöôïc nhö vaäy,
mong thay
Americanism: Chuû nghóa thöïc
tieãn Myõ, thuyeát duy haønh
Amerindian: Ngöôøi baûn xöù
Chaâu Myõ
Amice: Khaên quaøng vai, khaên
vai
Ammonian sections: Nhöõng
ñoaïn hay phaàn caét 4 Phuùc AÂm
ra töøng khuùc, maø ngöôøi ta
töôûng do Ammonius Saccas (†
242) laøm
Amnesia: Chöùng maát trí nhôù,
hay queân
Amnesty: AÂn xaù; A. Interna-
tional: Toå chöùc aân xaù quoác teá
Amniocentesis: Thöû nöôùc baøo
thai
Amor: Tình yeâu; a. amicitiae:
tình baïn, tình baèng höõu; a. be-
nevolentiae: tình yeâu vò nghóa;
a. complacentiae: tình yeâu voâ
342
vò lôïi/vò tha; a. concupiscentiae:
tình yeâu: vò lôïi, ích kyû; a. intel-
lectualis/platonicus: tình yeâu:
lyù trí,khoâng töôûng; aùi tình trong
moäng
Amoral: Phi ñaïo ñöùc, phi luaân
Amorous: Si tình, ña tình, say
ñaém
Amos: A-moát, Am
Amovability: Coù theå di
chuyeån/thuyeân chuyeån/ dôøi ñi
Amphibo(lo)gy: Löôõng yù, coù
hai nghóa; toái nghóa
Amphictyony: Lieân toân boä laïc
(chung quanh moät nôi: thôø töï
(mieáu), linh thieâng
Ampulla: Bình nhoû
Amputation: Caét xeùn, caét cuït,
thieát ñoaïn
Anabaptism: Thuyeát taùi taåy (1:
röûa toäi laïi; 2: chæ röûa toäi cho ng.
lôùn)
Anabaptists: Taùi taåy (giaùo phaùi
chuû tröông röûa toäi laïi)
Anachronism: Sai nieân ñaïi, loãi
thôøi
Anacoluthon: Maát lieân tuïc cuù
phaùp
Anagogy(-ical): Loái giaûi thích
Kinh Thaùnh theo yù nghóa bí
nhieäm; tình traïng taâm hoàn
höôùng tôùi möùc chieâm nieäm
thaàn nghieäm
Analempsis: Sieâu thaêng; ñöa
leân (Trôøi)
Analogatum princeps: Thöïc
taïi loaïi suy chính (giöõa caùc thöïc
taïi loaïi suy)
Analogia: Loaïi suy/tyû; töông töï
a. entis: höõu theå loaïi suy; a.
proportionis: loaïi suy töông tyû
Analogy: Loaïi suy; töông töï; a.
of attribution: loaïi suy yù qui/
thuoäc tính; a. of being: loaïi suy
höõu theå; a. of faith: loaïi suy ñöùc
tin (tính chaát töông hôïp trong
toaøn boä noäi dung caùc chaân lyù
ñöùc tin); a. of proportionality:
loaïi suy töông tyû
Analysis fidei (of faith): Phaân
tích haønh vi ñöùc tin
Anamnesis: Kinh hoài nieäm,
truy/töôûng nieäm, (sau khi
truyeàn pheùp)
Anaphora: Kinh tieán hieán
trong thaùnh Leã (Leã quy, Kinh
taï ôn); caùch laùy chöõ ñaàu
Anathema: Tuyeät thoâng, ruùt
pheùp thoâng coâng; khai tröø;
nguyeàn ruûa, chuùc döõ
Anathematise: Ruùt pheùp thoâng
coâng; keát aùn; nguyeàn ruûa
343
Anathematism: Saéc chæ keát aùn
(laïc thuyeát/giaùo)
Ancestor: Toå tieân, oâng baø
Anchor-cross: Neo hình thaäp
giaù (kyù hieäu kitoâ xöa)
Anchorite (anchoress): AÅn tu,
aån só
Ancient of days: Ñaáng Cao
nieân (Ñn 7.9)
Ancilla theologiae: Trôï lyù thaàn
hoïc (phaùi kinh vieän goïi trieát
hoïc laø nöõ tyø cuûa thaàn hoïc)
Andrew: An-reâ; Andrew's cross:
thaäp giaù hình chöõ X (thaùnh An-reâ)
Androgyny(-nous): Löôõng giôùi
tính nam (nam daïng nöõ)
Angel: Thieân thaàn/söù; guar-
dian a.: thieân thaàn baûn meänh
Angel-lights: Phaàn töôøng kính
(nhoû: giöõa caùc cöûa soå trong nhaø
thôø)
Angelic salutation: Phaàn ñaàu
kinh Kính möøng; a. doctor:
Thaùnh Toâma Aquinoâ; a. hymn:
Ca khuùc thieân thaàn ("Vinh danh
TC treân caùc taàng trôøi")
Angelology: Thieân thaàn hoïc
Angelus: Kinh Truyeàn tin
Anger(-gry): Töùc giaän, giaän döõ;
a. of God: côn thònh noä cuûa TC
(Rm 5.9)
Anglican(-ism): Anh giaùo; A.
Communion: lieân hieäp Anh
giaùo; A. orders: nghi thöùc phong
chöùc thaùnh trong Anh giaùo
Anglo-Catholics: Anh-Coâng
giaùo (Phaùi Anh giaùo giöõ giaùo lyù
vaø phong tuïc Coâng giaùo)
Anguish: Lo sôï, thoáng khoå, khoå
naõo, cöïc hình
Anhomoeans: X. Anomoeans
Anima: Linh hoàn; tinh thaàn,
taâm hoàn; vong linh; coát loõi
Animalism: Thuù vaät thuyeát
(con ngöôøi khoâng coù linh hoàn
khaùc loaøi vaät, coù khaùc thì chæ
khaùc ôû möùc tieán hoùa cao hôn
maø thoâi)
Animate: Hoaït naùo, linh hoaït
hoùa, laøm cho soáng ñoäng, khích leä
Animation: Phuù hoàn, truyeàn
sinh khí; linh hoaït, haøo höùng;
immediate a.: phuù hoàn töùc thôøi
(ngay luùc thuï thai); mediate a.:
phuù hoàn giaùn thôøi (trong tieán
trình thai ngheùn)
Animatism: Thuyeát vaïn vaät coù
yù thöùc, phieám tri thuyeát
Animism: Ñaïo thôø vaät linh, vaät
hoàn giaùo; thuyeát vaïn vaät coù
hoàn, phieám hoàn luaän
Animosity: Haän thuø, aùc caûm,
344
ñoái nghòch, oaùn gheùt; phaùt caùu,
phaãn noä
Annates: Thueá nieân loäc giaùo só
Annihilate: Tieâu dieät, huûy dieät
Annihilationism: Tieâu taùn
thuyeát (1: linh hoàn trôû veà hö
voâ, hoaëc 2: chæ toäi nhaân môùi bò
tòch dieäït)
Anniversary: Dòp kyû nieäm
(haøng naêm)
Anno Domini (A.D.): (Naêm
cuûa Chuùa) Coâng nguyeân
Annotate(-ion): Chuù thích, ghi
chuù
Announce(-ment): Loan baùo,
coâng boá
Annuario Pontificio: Nieân baï/
giaùm Toøa Thaùnh
Annulment: Huûy boû, voâ hieäu hoùa
Annunciation: Tuyeân caùo,
thoâng baùo; Truyeàn tin (cho ÑM)
Anodyne: Xoùa dòu, laøm giaûm
ñau khoå
Anoint(-ing): Xöùc daàu; a. of the
Sick: bí tích Xöùc d.; annointed
One: Ñaáng chòu xöùc daàu (Meâsia,
Kitoâ)
Anomaly(-lous): Dò thöôøng,
quaùi traïng
Anomoeans, anomoeism, ano-
moians, anhomoians: Thuyeát
dò ñoàng (laïc giaùo Arioâ, tk 4)
Anonym(-ous): Bí danh, naëc
danh; a. Christian: kitoâ höõu voâ
danh (coù tinh thaàn kitoâ, maø
khoâng gia nhaäp kitoâ giaùo)
Antagonism: Töông kò/phaûn,
ñoái ñòch/khaùng, xung khaéc
Antecedent: Tieàn leä; tieàn ñeà;
(soá nhieàu=) tieàn kieän, quaù
trình, lai lòch
Antediluvian: Tieàn Ñaïi Hoàng
thuûy; xa xöa, coå xöa
Antelapsarianism: Thuyeát tieàn
ñònh tieàn nguyeân toäi (phaùi
Calvin cho laø "tröôùc nguyeân
toäi/sa ngaõ" - lapsus - TC ñaõ
ñònh saün veà soá phaän ñôøi ñôøi cuûa
moãi ngöôøi)
Antependium: Ñoà trang trí
tröôùc baøn thôø
Anthem: Baûn thaùnh ca
Anthology: Hôïp tuyeån, söu taäp
Anthropic: Do ngöôøi, höôùng
nhaân; a. principle: nguyeân taéc
höôùng nhaân (trong vuõ truï)
Anthropocentric(-ism): Qui
nhaân luaän, nhaân trung thuyeát
Anthropogenesis: Khôûi
nguyeân nhaân loaïi, quaù trình
hình thaønh nhaân loaïi
Anthropogeny: Nhaân nguyeân
345
luaän (baøn veà nguoàn goác loaøi
ngöôøi)
Anthropology: Nhaân (loaïi) hoïc
Anthropomorphic(-ism): Nhaân
caùch thaàn thuyeát, nhaân hình
luaän (mieâu taû hoaït ñoäng cuûa
caùc thaàn linh, nhö TC, theo
caùch kieåu haønh ñoäng cuûa loaøi
ngöôøi); a. of creation: theå nhaân
hình hoùa cuûa phaàn trình thuaät
veà saùng theá
Anthropomorphize: Nhaân
hình hoùa
Anthropopathy: Nhaân caûm (TC
caûm chòu ñau khoå nhö loaøi ngöôøi)
Anthropos: Con ngöôøi; a.
myth: thaàn thoaïi nguyeân nhaân
(ngoä giaùo)
Anthroposophy: Thoâng nhaân
hoïc/luaän, hoïc thuyeát nhaân trí
(cuûa R. Steiner, n. 1913)
Anti-Catholic(-ism): Choáng
Coâng giaùo
Antichrist: Phaûn Kitoâ
Anticipate: Haønh ñoäng tröôùc;
tieân döï/ñoaùn/lieäu
Anticlericalism: Baøi/choáng
giaùo só
Antidicomarianites: Baøi
Thaùnh Maãu phaùi (choáng baùng
Ñöùc Maria: laïc giaùo thôøi xöa)
Anti-intellectualism: Phaûn trí
luaän
Antilegomena: Nghi kinh
(kinh saùch nguïy thö hay chính
thö coøn trong voøng tranh luaän)
Antilogy: Phaûn yù, nghòch luaän,
maâu thuaãn
Antimension: «Thay cho baøn
thôø» (Byzantinoâ: khung vaûi
duøng laøm nhö moät loaïi baøn thôø
xaùch tay)
Antimodernism: Luaän traøo
choáng naõo traïng taân thôøi
Antinomians: Phaùi phi luaät
Antinomy: Töông phaûn, maâu
thuaãn veà nguyeân lyù (luaät phaùp,
trieát lyù)
Antiochene (church, rite,
school): thuoäc Antioâkia
Antipathy: AÙc caûm
Antiphon: Ñieäp ca, ñieäp xöôùng
Antiphonal: Kieåu ñoái xöôùng,
ñaùp ca
Antiphonary: Saùch ñieäp xöôùng
Antipope: Giaùo hoaøng nguïy
Antiquity: Thôøi coå ñaïi, thöôïng coå
Anti-semitism: Baøi Do thaùi
Antitheism: Baøi thaàn linh, baøi TC
Antithesis: Phaûn ñeà
Anti-trinitarians: Choáng Tam
346
Vò (phuû nhaän TC coù 3 ngoâi)
Antitype: Ñoái tröng, ñoái hình,
ñoái maãu
Antonym: Traùi nghóa
Anxiety(anxious): Lo aâu, öu tö,
boái roái, baên khoaên
A pari: Ñoàng luaän, cuõng vaäy
Apartheid: Chính saùch phaân
bieät chuûng toäc
Apatheia: Voâ thieân höôùng
Apathy: Voâ caûm, laõnh ñaïm
Aphasia: Maát khaû naêng ngoân
ngöõ
Aphorism: Caùch/chaâm ngoân,
ngaïn ngöõ
Aphthartodocetae: Thuyeát traù
thuï naïn (cho raèng thöïc söï thì
theå xaùc ÑK khoâng khoå, khoâng
cheát, khoâng hö ñi; cuoäc khoå
naïn chæ laø bieåu kieán, laøm nhö laø
Ngaøi chòu ñau khoå thaät)
Apocalypse: Maïc khaûi; saùch
Khaûi huyeàn, Kh
Apocalyptic: Huyeàn bí, kieåu
khaûi huyeàn; kinh khuûng (nhö
caûnh taän theá); a. number: con
soá 666 (Kh 13.18)
Apocalypticism: Chuû höôùng
(vaên chöông, vv) huyeàn bí
Apocatastasis: Thuyeát cöùu ñoä/
phuïc nguyeân vaïn vaät (Origeâneâ)
Apocrypha: Nguïy thö/kinh; tin
laønh: thöù quy ñieån
Apocryphal: Thuoäc nguïy thö;
bòa ñaêït
Apodictic: Xaùc quyeát; taát yeáu
Apollinar(ian)ism: Thuyeát
Apollinaris (tk 4: chuû tröông
ÑK khoâng coù linh hoàn; Ngoâi Lôøi
thay theá linh hoàn)
Apologetics: Khoa bieän/minh
giaùo, tín chöùng hoïc
Apologist: Ngöôøi bieän giaûi, nhaø
bieän giaùo
Apologize: Xin/caùo loãi
Apology: Bieän giaûi; lôøi taï toäi
Apopha(n)tic theology: Thaàn
hoïc: tieâu cöïc, huyeàn bí, voâ ngoân
Apophthegm: Caùch/danh ngoân
Aporia: Vaán naïn nan giaûi
Apostasy: Boäi giaùo, boû/phaûn ñaïo
Apostate: Ngöôøi choái/boû ñaïo
(coâng khai tuyeân boá), phaûn ñoà
A posteriori: Haäu thieân, haäu
nghieäm
Apostle: Söù ñoà, toâng ño; a. of
the gentiles: thaùnh Phaoloâ;
apostle's creed: kinh Tin kính
caùc Toâng ñoà
Apostleship: Cöông/ñòa vò toâng
ñoà; a. of Prayer: Hoäi toâng ñoà
caàu nguyeän
347
Apostolate: Chöùc vò toâng ñoà;
vieäc toâng ñoà
Apostolic: Thuoäc toâng ñoà; toâng
truyeàn; toâng toøa, toøa thaùnh; a.
administration: haït giaùm quaûn
toâng toøa (ñk 371); a. age: thôøi
caùc toâng ñoà; a. canons: 85 khoaûn
luaät (quy ñieån) caùc toâng ñoà; a.
Constitution: toâng hieán
a. Datary: tieåu chöôûng aán toâng
toaø; a. Delegate: khaâm söù toøa
thaùnh; a. Fathers: toâng phuï
a. Letter: toâng thö; a. Ministry:
thöøa taùc vuï caùc toâng ñoà; a.
Prefecture: haït phuû doaõn toâng
toøa; a. See: Toøa thaùnh, toâng toøa
a. Signatura: toái cao phaùp vieän
toøa thaùnh; a. Succession: keá
nhieäm caùc toâng ñoà; a. Tradi-tion:
truyeàn thoáng caùc toâng ñoà (taùc
phaåm cuûa Hippolytus, † 236); a.
Vicariate: haït ñaïi dieän toâng toøa;
a. visitation: kinh löôïc toâng toøa
Apostolici: Ngöôøi coá soáng heät
nhö caùc toâng ñoà (caùc nhoùm quaù
khích chuû tröông trieät ñeå baét
chöôùc caùc toâng ñoà)
Apostolicity: Toâng truyeàn tính,
toâng ñoà tính
Apotheosis: Thaàn hoùa, phong
thaàn; cöïc thònh
Apparition: Hieän ra, h. hình;
xuaát hieän
Appeal: Keâu goïi, hieäu trieäu;
khaùng caùo, thöôïng toá; yeâu caàu;
haáp daãn
Appear: Hieän ra, xuaát hieän;
hình nhö
Appearance: Xuaát hieän; hình
daùng, daùng daáp, beà ngoaøi
Appel of the eye: Con ngöôi
(= naâng niu quyù chuoäng: Ñnl
32.10)
Appellants: Thaønh phaàn khaùng
caùo (nhoùm giaùo só Phaùp choáng
aùn leân coâng ñoàng ñeå phaûn ñoái
Ñ. Giaùo hoaøng, naêm 1713)
Appetence: Loøng ham muoán,
theøm muoán
Appetite: Theøm muoán, duïc
voïng; ngon mieäng;
concupiscible a.: theøm muoán
duïc tính; irascible a.: theøm
muoán noä tính; sensitive a.:
theøm muoán caûm tính
Appreciate(-ion): Ñaùnh giaù
cao, thaåm löôïng; caûm phuïc, taùn
thöôûng; thöôûng thöùc; bieát ôn;
taêng giaù trò; a. of faith: nhaän
thöùc ñöùc tin
Approach: Caùch tieáp xuùc; loái xöû
lyù, phöông thöùc nghieân cöùu
348
Appropriation: Thích öùng;
chieám höõu; quy gaùn, bieät
öùng/quy caùch (Tam Vò hoïc)
Approve: Chuaån/chaáp nhaän,
taùn /ñoàng thaønh
A priori: Tieân thieân, tieân
nghieäm; thoaït ñaàu
Apriorism: Tieân nghieäm
caùch/tính; tieân thieân thuyeát
Apse: Haäu cung/ñöôøng
Aptitude: Naêng khieáu, khaû
naêng, naêng caùch
Aquamanile: Bình röûa tay
Aquarians: Phaùi duy thuûy
A quo: Khôûi haïn, khôûi ñieåm
Aramaic: Tieáng Aram
Arcane (arcanum,-a): Bí maät,
bí thuaät
a. discipline: quy luaät bí thuaät
Archaeology: Khaûo coå hoïc;
biblical a.: kh. c. h. kinh thaùnh
Archangel: Toång söù thaàn, toång
laõnh thieân thaàn
Archbishop: Toång giaùm muïc;
metropolitan a.: TGM chính toøa
Archconfraternity: Lieân phuïng
hoäi
Archdeacon: Toång phoù teá
Archdiocese: Toång giaùo phaän,
giaùo tænh
Archetype: Nguyeân maãu; ñieån
hình
Archimandrite: Ñan vieän
tröôûng (beân Ñoâng phöông)
Architriclinus: Quaûn gia/tieäc,
chuû chi
Archives: Vaên thö löu tröõ;
coâng haøm; sôû vaên khoá
Archpriest: LM uaûn haït, LM
nieân tröôûng
Ardent: Noàng nhieät, soát saéng,
haêng haùi, soâi noåi
Areligious: Voâ toân giaùo
Areopagite: Hoäi vieân Areopa-
go, h. v. hoïc ñöôøng Atheâneâ
Aretology: Tuïng ngoân
Argument: Lyù chöùng/leõ; luaän
chöùng
Argumentation: Cung caùch
bieän luaän
Arian(-ism): Laïc giaùo Arioâ (tk
4-6)
Aridity: Khoâ khan
Aristotelianism: Hoïc thuyeát
Aristoát
Ark: Taøu Noeâ; A. of the
Covenant: hoøm bia giao öôùc;
A.of the Testimony: hoøm bia
chöùng öôùc
Armageddon: Traän töû chieán
(Kh 16:16)
349
Armenian (rite, church): (leã
ñieån, GH) Armeânia
Arminianism: Phaùi Arminioâ (†
1609: moät nhaùnh Tin laønh
Calvin)
Arms race: Chaïy ñua vuõ trang
Article of faith: Tín khoaûn/
ñieàu; a. of death: phuùt laâm töû,
giôø cheát; a. of religion: 39 giaùo
ñieàu cuûa Anh giaùo; 25 giaùo ñieàu
Methodist
Articulus stantis aut cadentis
ecclesiae: Tín ñieàu soáng cheát
cuûa GH (toái heä ñoái vôùi söï soáng
coøn cuûa GH)
Artificial insemination:
Truyeàn/ thuï tinh nhaân taïo
Aryan: AÁn-AÂu
Ascenda(e)ncy: Uy theá/löïc
Ascension: Leân trôøi, thaêng
thieân (ÑK); a. of Isaia: Isaia leân
trôøi (nguïy thö)
Ascent of Mount Carmel: Leân
Nuùi Cameâloâ (Taùc phaåm cuûa
thaùnh Gioan Thaùnh Giaù)
Ascete: Tu só/ng. soáng khoå haïnh
Ascesis: Khoå cheá; khoå luyeän
Ascetical theology: Thaàn hoïc
tu ñöùc khoå cheá
Ascetic(ism): Thuaät khoå cheá/
luyeän, ñôøi khoå haïnh; A se: Töï höõu
Aseity: Töï höõu tính
Asexual: Voâ (giôùi) tính
Ash Wednesday: Thöù tö Leã tro
Ashera pole: Truï thaàn Ashera
Asperges: Raûy nöôùc (thaùnh)
Aspergill(-um): Que raûy nöôùc
(thaùnh)
Aspersion: Raûy nöôùc (kieåu Röûa
toäi)
Aspirant: Thænh/öùng sinh
Aspiration: Khaùt voïng,
nguyeän/kyø voïng; lôøi nguyeän taét
Assemble: Taäp/nhoùm hoïp
Assembly: Hoäi ñoàng, coäng
ñoaøn; hoäi nghò; a. of God: Giaùo
phaùi Trieäu thaàn hoäi (Tin laønh
Pentecostal)
Assent of faith: Ñoùn nhaän ñöùc
tin, tin nhaän/ theo, tín phuïc
Assertion: Quyeát ñoaùn, khaúng
ñònh
Assessor: Coá vaán thaåm phaùn,
hoäi thaåm
Assimilate(-ion): Ñoàng hoùa;
tieâu hoùa; haáp thuï; thaáu trieät
Assistant: Trôï lyù/taù
Assistancy: Vuøng (lieân tænh)
doøng (Doøng Teân)
Associate pastor: Cha phoù
Association: Phoái/lieân hôïp;
350
lieân töôûng; hoäi ñoaøn; of ideas:
lieân keát tö töôûng, lieân töôûng
Assume: Ñaûm nhaän; thöøa nhaän
Assumption: Giaû ñònh; ñöa veà
Trôøi; a. of the Blessed Virgin
Mary: Ñ. Trinh Nöõ Maria hoàn
xaùc leân Trôøi, Moâng trieäu; a. of
Moses: Moâseâ ñöôïc ñöa leân Trôøi
(nguïy thö)
Assumptionists: Doøng Moâng
trieäu
Assurance: Baûo ñaûm; baûo hieåm
Assure: Ñoan chaéc, baûo ñaûm
Astrology: Thuaät chieâm tinh
Asylum: Choã truù aån, nôi nöông
naùu; right of a.: quyeàn truù nguï/
tò hoä
Asyrian Christians: Kitoâ höõu
Caûnh giaùo (ôû Trung Ñoâng)
Ataraxy: Voâ caûm/giaùc/öu;
thanh tònh, bình thaûn
Atavism: Neùt toå truyeàn, laïi
gioáng
Athanasian Creed: Baûn tuyeân
tín thaùnh Athanasioâ (cuõng goïi
laø Quicumque, tk 5)
Atheism: Thuyeát voâ thaàn; hu-
manistic a.: nhaân vaên voâ thaàn;
materialistic a.: duy vaät voâ thaàn
negative a.: voâ thaàn tieâu cöïc
(khoâng coù lyù do ñeå tin); positive
a.: voâ thaàn tích cöïc (coù lyù do ñeå
khoâng tin); practical a.: loái
soáng voâ thaàn, voâ thaàn thöïc teá/
tieãn; scientific a.: voâ th. khoa
hoïc; systematic a.: voâ thaàn heä
thoáng; theoretical a.: voâ thaàn lyù
thuyeát
Atheist: Ng. voâ thaàn
Atomism: Thuyeát nguyeân töû,
theå vi taùn/phaân
mental a.: vi phaân taâm thaàn
Atone(-ment): Ñeàn buø, boài
thöôøng; ñeàn toäi; a. Day (Yom
Kippur): ngaøy ñeàn toäi, xaù toäi
(Lv 16:1tt)
Atony: Maát tröông löïc
Atrophy: Suy nhöôïc, gaày moøn,
teo toùp
Attachment: Gaén boù, quyeán
luyeán
Attempt: Thöû, coá gaéng, noã löïc;
toan tính, möu toan; möu ñoà
Attempted marriage: möu hoân
(giaùo só töï ñoäng keát hoân: phi
phaùp baát thaønh)
Attention: Chuù yù
Attitude: Thaùi ñoä; tö theá, daùng
daáp; mental a.: th. ñ. tinh thaàn,
taâm/naõo traïng
Attribute: Thuoäc tính; öu
phaåm, ñaëc tính; thuoäc töø/ngöõ;
351
bieåu tröng; communicable a.:
ö. ph. khaû thoâng; entitative a.:
ö. ph. höõu theå
Attribution: Quy vaøo, gaùn cho;
quy thuoäc, bieät/ñaëc quy
Attrition: Uyù hoái, aên naên (vì sôï
hình phaït); tieâu hao
Attritionism: Thuyeát uùy hoái
(cho raèng aên naên toäi caùch
khoâng troïn cuõng ñuû ñeå chòu bí
tích caùo giaûi neân)
Atypical: Khoâng tieâu bieåu, voâ loaïi
Audians: Laïc giaùo Auñioâ (tk 4)
Audience: Tieáp kieán, yeát kieán;
khaùn giaû, cöû toïa; phieân toøa
Auditor: Thính giaû; kieåm toaùn
vieân; döï thính vieân töï do (trong
caùc khoùa hoïc)
Aufklärung: (thôøi ñaïi) aùnh saùng
Augsburg Confession: Baûn
tuyeân ngoân Augsburg (Tin
laønh, n. 1555)
Augur: Thaày boùi (thôøi coå La Maõ)
Augustinians: Doøng thaùnh
AÂugutinoâ
Augustini(ani)sm: Hoïc thuyeát
thaùnh AÂugutinoâ
Aumbry: Tuû nhoû (ñeå giöõ ñoà vaät
thaùnh: daàu, cheùn, saùch thaùnh,
v.v.)
Aureole: Haøo quang
Auricular Confession: Xöng toäi
toøa kín ("keà beân tai")
Austere(-ity): Nghieâm khaéc;
khaéc/kham khoå, khoå haïnh
Austerities: Nhöõng vieäc khoå
haïnh
Authentic(-ity): Chính thöùc/
phaùp; trung thöïc, chaân chính;
ñích thöïc, chính xaùc
Authoritarian: Ñoäc ñoaùn,
chuyeân quyeàn
Authoritative: Coù thaåm quyeàn,
coù uy tín
Authorities: Uy thaàn (x. Powers)
Authority: Quyeàn theá, uy
quyeàn/ theá; theá giaù, uy tín;
divine a.: thaàn quyeàn
Autism: Beänh töï kyû/toûa (thu
kín mình laïi, khoâng giao tieáp
ñöôïc vôùi ngöôøi khaùc)
Autocephalous: Töï trò, bieät laäp
(moät GH)
Autocracy: Chuyeân cheá, ch.
quyeàn
Auto-da-Feù: Saéc leänh veà ñöùc
tin (keát aùn hoaëc tha toäi); hình
phaït hoûa thieâu
Autoerotism: Töï kích duïc
Autonomous morality: Luaân lyù
töï laäp (caù nhaân töï chuû, khoâng
phuï thuoäc vaøo moät ai, keå caû TC)
352
Autonomous Religious House:
Tu/ñan vieän töï trò (khoâng coù beà
treân cao hôn beà treân nhaø)
Autonomy: Töï trò/laäp; töï chuû
(ñoái laïi vôùi heteronomy)
Autopsy: Phaãu nghieäm töû thi
Auxiliary: Phuï, thöù yeáu; phuï
trôï, phuï boå; phuï taù; a. Bishop:
GM Phuï taù; a. hypotheses: giaû
thuyeát boå trôï; a. Saints: caùc
thaùnh «maùt tay» (14 vò thöôøng
ñöôïc coi laø baàu cöû thaønh coâng
nhaát), caùc thaùnh hay cöùu giuùp
Available(-ility): Saün coù/duøng,
khaû duïng; saün saøng
Avarice: Tính tham lam, haø
tieän, keo kieát
Avatar(-a): Thaàn nhaäp theá (AÁn
ñoä giaùo)
Ave Maria: Kinh Kính möøng
Avenger of blood: Ngöôøi ñoøi nôï
maùu (Ds 35.19)
Averroism: Hoïc thuyeát
Averroes († 1198)
Aversion: Gôùm/chaùn gheùt, gheâ
tôûm, kinh tôûm
Awakening: Thöùc tænh; tænh/
giaùc ngoä, nhaän thöùc; phaùt
ñoäng, khôi daäy
Awareness: Giaùc ngoä, yù/nhaän
thöùc
Axiology: Giaù trò hoïc Azyme: Baùnh khoâng men
Axiom: Ñònh lyù, tieân ñeà; chaâm Azymites: Phaùi duøng baùnh
ngoân; ñieàu hieån nhieân khoâng men

353
 B taåy; b. of blood: r. toäi baèng maùu
(töû ñaïo tröôùc khi chòu pheùp röûa)
BA (Bachelor of Arts; US=AB): b. of desire: röûa toäi baèng öôùc
Cöû nhaân vaên chöông muoán; b. of fire: röûa toäi baèng
Baal: Thaàn Baal löûa (= öôùc muoán); b. in the
Babel: Thaùp Babel; hoãn ñoän Holy Spirit: chòu ôn Thaùnh
Babylonia: Babylonia; B. exile: Thaàn; conditional b.: röûa toäi vôùi
thôøi löu ñaøy ôû Babylonia ñieàu kieän; infant b.: röûa toäi haøi
Backbiting: Noùi xaáu sau löng nhi; lay b.: pheùp röûa töø tay giaùo
daân
Baccalaureate: Tuù taøi
Baptismal Font: Gieáng Röûa toäi;
Background: Haäu caûnh, neàn
b. grace: ôn pheùp röûa toäi; b.
caûnh; boái caûnh; lai lòch; b.
name: teân thaùnh; b. robe: aùo
theory: hoïc thuyeát haäu caûnh
röûa toäi; b. vows/promises: lôøi
Bad example: Göông xaáu/muø;
höùa röûa toäi/khi chòu pheùp röûa;
b. faith: thieáu thaønh thaät, yù
b. water: nöôùc röûa toäi
gian, gian laän, baát löông; aùc yù,
Baptistery: Cung/ñeàn röûa toäi
daõ taâm
Baptist, the: Thaùnh Gioan Taåy
Bahaism: Ñaïo Bahai
Giaû
Baianism: Thuyeát Baioâ († 1589)
Baptists: Phaùi tröôûng taåy; phaùi
Baldacchino: Phöông/taùn du
Baùp-tít
(che treân baøn thôø), loïng che
Baptize: Röûa toäi (ban, nhaän)
Balm, balsam: Nhöïa thôm; toâ
Barbiturate: Bacbiturat
hôïp höông
Barefoot Friars: Tu só chaân
Baltimore Catechism: Saùch
khoâng, khoå haïnh
Giaùo lyù Baltimore
Bar-Jonah: Con Gioan (teân hoï
Ban: Caám chæ; leänh caám; keát
cuûa thaùnh Pheâroâ)
aùn, tuyeät thoâng
Barmitzvah: Con trai Do thaùi
Banns: Caùo thö hoân phoái, rao
tuoåi 13; leã möøng leân 13
hoân phoái (ñk 1067)
Barnabas: Ba-na-ba; letter of
Baptism: Pheùp Röûa (toäi), thanh
B.: Thö cuûa Ba-na-ba (nguïy thö)

354
Barnabites: Tu só Doøng thaùnh
Phaoloâ
Baroque: Baroác (kieåu ngheä
thuaät)
Bartholomew: Ba-toâ-loâ-meâ-oâ
Baruch: Ba-ruùc, Br
Base community: Coäng ñoaøn
caên baûn
Basel, council of: Coâng ñoàng
Basilea (n. 1431-1449)
Basilians: Tu só Doøng thaùnh
Basilioâ
Basilica: Vöông cung thaùnh
ñöôøng; b. Major: ñaïi v. c. th.
Ñöôøng; b. Minor: tieåu v. c.
thaùnh ñöôøng; Patriarcal b.:
giaùo ñöôøng thöôïng phuï
Basilidians: Phaùi Basiliñes
(ngoä giaùo, tk 2)
BC (before Christ), BCE (bef.
common era): Tröôùc ÑK, tröôùc
coâng nguyeân
Beads, tell the: Laàn (traøng) haït,
laàn chuoãi
Bearer: Chuû theå quaûn thuû
Beatific: Vinh phuùc; b. union:
phuùc hieäp, keát hieäp trong vinh
phuùc; b. vision: phuùc kieán, thò
kieán vinh phuùc
Beatify(-ication): Toân phong
chaân phöôùc/aù thaùnh
355
Beatitude: Haïnh phuùc
Beatitudes, the: Baùt chính
phuùc, taùm moái phuùc thaät (Mt
5:3-12)
Bedevil: Quyû aùm; gaây/laøm boái
roái, haønh haï
Beelzebub: Beâ-en-deâ-bun, quyû
tröôûng, töôùng quyû
Beg: AÊn xin, haønh khaát; naøi xin
Beget: Sinh saûn; (trong TC=)
nhieäm sinh; Only Begotten:
Con Moät TC
Beguines, Beghards: Hieäp hoäi
giaùo daân Beâganh (soáng chung -
nam rieâng, nöõ rieâng - maø
khoâng coù lôøi khaán, ôû Bæ, Haø lan;
bò GH leân aùn)
Behaviour: Cung caùch haønh
ñoäng, thaùi ñoä öùng xöû
Behaviourism: Taâm cöû thuyeát,
chuû thuyeát haønh vi
Being: Höõu theå, hieän höõu, toàn
taïi; b. itself: töï höõu theå
Belfry: Thaùp chuoâng
Belial: Beâ-li-a, Satan
Belief: Tin töôûng, tín ngöôõng,
loøng/nieàm tin, ñöùc tin
Believe: Tin, tin töôûng
Bell: Chuoâng
Belonging: Thuoäc veà; heä thuoäc
sense of b.: caûm thöùc heä thuoäc
Beloved disciple: Moân ñoà Chuùa
yeâu (Ga 13:23)
Benedicite: 1. Thaùnh thi "Chuùc
tuïng Chuùa ñi..." (Ñn 3:57-90);
2. kinh "Xin Chuùa chuùc laønh"
(tröôùc böõa aên)
Benedictines: Tu só Doøng Bieån
Ñöùc
Benediction: Pheùp laønh, lôøi
chuùc laønh/phuùc; b. of the
Blessed Sacrament: chaàu/pheùp
laønh Mình Thaùnh Chuùa
Benedictional: Saùch (caùc) pheùp
laønh
Benedictus: Baøi ca "Chuùc
tuïng" (Lc 1:68-79)
Benefaction: Vieäc thieän/ nghóa;
cuûa daâng cuùng
Benefactor: AÂn nhaân, nhaø haûo
taâm
Benefice: AÂn boång giaùo só,
boång loäc (ñk 1272)
Beneficiary: Thuï höôûng aân
boång; höôûng lôïi
Benefit: Lôïi ích; lôïi loäc; lôïi
ñieåm; moùn trôï caáp, caáp phí; ñaëc
hueä; ñaëc quyeàn; b. of Clergy:
ñaëc quyeàn giaùo só (khoûi chòu
quyeàn toøa ñôøi)
Beneplacitum apostolicum:
Chaáp thuaän cuûa Toøa thaùnh
356
Benevolence: Loøng: nhaân, toát,
khoan dung; haûo/töø taâm, thaùi
ñoä roäng löôïng
Benighted: Doát naùt, laïc haäu
Benignity: Hieàn laønh/haäu, nhu
mì, khoan haäu; khinh traïng
(khoâng traàm troïng), nheï, laønh
Berakah: Kinh taï ôn hoaëc caàu
chuùc (Do thaùi)
Bernardines: Tu só Doøng thaùnh
Beânañoâ caûi caùch
Beseech: Khaån caàu, van naøi
Bestial: Daõ man, taøn baïo, ñaày
thuù tính
Bestiality: Thuù tính; thuù daâm
Bestiaries: Taäp truyeän veà ñoäng
vaät (Trung coå)
Bestow: Ban taëng
Bethlehem: Beâ-lem
Betrothal: Ñính/höùa hoân
Bewitch: Boû buøa meâ, phuø,
yeåm; meâ hoaëc; laøm cho meâ say,
quyeán ruõ
Bhagavat: Theá toân
Bhakti: Tín thaùc aùi moä
Bhandanta: Ñaïi ñöùc
Bhiks(h)u: Tyø kheo, khaát só,
taêng ni
Bias: Thieân leäch, xu höôùng;
thaønh kieán
Bible: Kinh Thaùnh; bible-
bashing: thuyeát giaûng quaù
khích (theo loái duy vaên töï); b.
Christians: moät nhaùnh GH
Meâthoâñist; b. service: cöû haønh/
phuïng vuï Lôøi Chuùa; b. society:
hieäp hoäi KT
Biblia pauperum: Kinh Thaùnh
(giôùi ngheøo) tranh truyeän
(Trung coå: duøng ñeå daïy giaùo lyù
kinh thaùnh baèng tranh veõ)
Biblical: Thuoäc Kinh Thaùnh; b.
archaeology: khaûo coå hoïc veà
thôøi ñaïi KT; b. chronology:
nieân ñaïi bieåu/hoïc KT; b.
Comission: Uyû ban KT; b.
criticism: thuaät nghieân cöùu pheâ
bình KT; b. movement: phong
traøo KT
Biblicism: Chuû thuyeát duy KT
Bibliography: Thö muïc
Bibliolatry: Toân thôø KT
Bidding prayer: Kinh caàu Anh
giaùo
Bier: Ñoøn caùng/khieâng quan
taøi; aùo quan, quan taøi
Big-bang: Vuï noå lôùn (khôûi
ñieåm vuõ truï)
Bigamy: Laáy hai vôï/choàng;
song hoân
Bigot(-ed,-ry): Coá chaáp, heïp
357
hoøi, beø phaùi; cuoàng/muoäi tín
Bilingual: Song ngöõ
Bilocation: Löôõng taïi (hieän
dieän moät luùc ôû hai nôi)
Bination: Laøm hai Leã moät ngaøy
Binding and loosing: Quyeàn
buoäc gôõ (ÑKâ trao ban cho
thaùnh Pheâroâ)
Bingo: Troø ñaùnh bingoâ
Binitarianism: Thieân Chuùa Hai
Ngoâi (laïc giaùo)
Biodegradable: Deã hö thoái (do
taùc nhaân sinh hoïc, vi khuaån)
Bioethics: Sinh luaâân thöôøng
hoïc, sinh ñaïo ñöùc hoïc
Biogenesis: Sinh nguyeân trình
(khôûi nguyeân söï soáng), sinh
nguyeân thuyeát
Biography: Tieåu söû
Biological warfare: Chieán
tranh sinh hoïc/vi truøng
Biologism: Duy sinh luaän
Biology: Sinh vaät hoïc, sinh hoïc
Bionics: Phoûng sinh hoïc, sinh
kyõ thuaät
Biopsy: Sinh thieát
Biorhythm: Chu kyø sinh hoïc,
nhòp s. h.
Biosphere: Sinh caàu/quyeån,
sinh vöïc
Biotechnology: Kyõ thuaät sinh
hoïc, sinh kyõ
Biretta: Muõ caïnh vuoâng (giaùo
só), bareùt
Birth control: Haïn cheá/ñieàu
hoøa sinh saûn
Birthday: Sinh nhaät
Birthrate: Tyû suaát sinh
Birthright: Quyeàn taäp aám, thöøa
keá
Bisexual: Löôõng giôùi tính
Bishop: Giaùm muïc
Bishopric: Ñòa phaän
Black: Maøu ñen; da ñen; ñen
toái; b. canons: kinh só thaùnh
AÂugutinoâ; b. death: dòch haïch
(tk 14); b. fast: aên chay nhaët,
nhaët chay; b. friars: tu só Doøng
Ña Minh; b. magic: quyû thuaät;
b. Maria: roå ñöïng rau; (boùng)
xe chôû tuø; b. Mass: Thaùnh Leã
nhaïi, taø leã, leã thôø Satan; b.
monks: tu só Doøng Bieån Ñöùc; b.
sheep: con chieân gheû, phaàn töû
hö ñoán; b. theology: thaàn hoïc
da ñen
Blackball: Boû phieáu choáng,
ñaùnh hoûng
Blacklist: Soå ñen; voâ soå ñen/soå
caám (caùc saùch)
Blackmail: Toáng tieàn; haêm doïa
358
Blaspheme, blasphemy: Phaïm
thöôïng/thaùnh, loäng ngoân, baùng
boå
Bless: Chuùc laønh/ phuùc; ban/
giaùng phuùc
Blessed: Ñöôïc dieãm phöôùc, coù
phuùc; The B.: aù thaùnh, chaân
phöôùc; B. Sacrament: Mình
Thaùnh Chuùa, Thaùnh Theå; B.
Virgin: Ñöùc Trinh Nöõ
Blessing: Caàu/chuùc phuùc, chuùc
laønh; pheùp laønh; ñieàu laønh;
apostolic b.: pheùp laønh Toøa
thaùnh; b. in disguise: gaëp ñieàu
laønh trong chuyeän döõ, gaëp hoïa
maø hoùa ra may
Blind: Muø; b. alley: ngoõ cuït
b. spot: ñieåm muø
Bliss: Haïnh phuùc, toaøn phuùc,
cöïc laïc
Blood: Maùu; b. brother: anh em
keát nghóa; b. lust: öa gieát choùc
b. money: tieàn thueâ gieát möôùn;
boài khoaûn aùn maïng; b. of the
Covenant: maùu Giao Öôùc; b.
relation: huyeát heä, huyeát
thoáng, h.toäc; b. sacrifice: cuoäc
hy teá ñaãm maùu; b. theology: th.
h. huyeát thuïc; precious b.: baûo
huyeát ÑK; sacrificial b.: maùu hy
teá
Blue Army: Ñaïo binh xanh
(hieäp hoäi saùng laäp naêm 1946)
Boanerges: «Con thieân loâi»
(Mc 3:17, teân ÑK ñaët cho
Giacoâbeâ vaø Gioan)
Boasting: Khoe khoang, khoaùc
laùc; haõnh dieän; töï khoa, töï haøo
Boat: Taøu, thuyeàn; incense b.:
bình höông
Bodhi: Boà ñeà, Ñaïo, Giaùc, Trí
Bodhihrdaya: Ñaïo taâm, Boà ñeà
taâm
Bodhisattva: Boá taùt
Bodily: Thuoäc veà cô theå, theå xaùc
Body: Theå xaùc, thaân theå; vaät
theå; hoäi, ñoaøn, giôùi, khoái; b.
language: ngoân ngöõ cöû chæ; b.
of Christ: Mình Thaùnh Chuùa; b.
of the Church: coäng ñoaøn GH
Bogomils: Toân phaùi Boâgoâmiloâ
(kieåu Manikeâoâ, nhò nguyeân,
thôøi Trung coå)
Bohemian Brethren: Anh em
Boâheâmia (toân phaùi kitoâ, taùch
khoûi Utraquists, n. 1467, vaø sau
naøy keát hôïp vôùi phaùi Calvin)
Bollandists: Boâllanñist (thaønh
vieân toå chöùc Jean Bolland,
chuyeân khaûo cöùu vaø bieân soaïn
tieåu söû caùc thaùnh)
Bolshevism: Chuû nghóa boânseâvíc
359
Bona fide: Thieän yù, thöïc
taâm/loøng, thaønh thöïc
Bond of Marriage: Daây hoân
phoái, lieân heä vôï choàng, hoân heä
Bondage: Caûnh: noâ leä, giam
caàm
Book: Saùch, kinh, thö; b. of
Common Prayer: Saùch Kinh
Chung (Saùch phuïng vuï Anh
giaùo); b. of Hours: Saùch giôø
kinh, saùch nhaät tuïng; b. of Life:
Soå tröôøng sinh
Born again: Taùi sinh (phaùi kitoâ
Pentecostal)
Bounteous(-tiful): Doài daøo,
quaûng ñaïi
Bounty: Roäng raõi, haøo phoùng,
quaûng ñaïi; quaø bieáu, tieàn
thöôûng
Brahman: Baø la moân, tö teá Blm
Braille: Chöõ bray, chöõ noåi
Brain death: Cheát phaàn naõo
Brainstorming: Phöông phaùp
kích naõo
Brainwashing: Taåy naõo
Brake(-ing of) the Bread: Leã
beû baùnh
Branch theory: Bieät chi thuyeát
(Anh giaùo)
Brazen sea: Beå nöôùc baèng
ñoàng (1V 7.23)
Bread: Baùnh; altar b.: baùnh leã;
b. of life: baùnh tröôøng sinh; un-
leavened b.: baùnh khoâng men
Brethren: Anh em
Breviary: Saùch nhaät tuïng,
Phuïng vuï giôø kinh
Bride: Coâ daâu, taân nöông; b. of
Christ: Hieàn theâ ÑK
Bridegroom: Chaøng reå, taân lang
Brief: Ñoaûn saéc; b. under the
Seal of the Fisherman: ñ. saéc
ñoùng aán nhaãn Giaùo Hoaøng
Brimstone: Dieâm sinh (Kh
9.17,18)
Broad Church: Giaùo hoäi quaûng
phaùi (Anh giaùo)
Broadstole: Daây caùc pheùp lôùn
(cuûa phoù teá)
Brotherhood: Tình anh em,
huynh ñeä ñoaøn
Brother-in-law: Anh em
choàng/vôï/reå
Brothers: Anh em; sö huynh;
nam tu só khoâng linh muïc; b. of
the Christian Schools: sö
huynh Doøng La san; b. Hospi-
talers: sö huynh Doøng Thaùnh
Gioan Thieân Chuùa
Bruised reed: Saäy daäp (Is 42.3)
Buddha-Dharma-Samgha:
Phaät-Phaùp-Taêng
360
Buddhism: Phaät giaùo
Bull: Saéc chæ, troïng saéc
Bullarium: Thö taäp caùc Saéc chæ
Burden of proof: Boån phaän
chöùng minh
Bureaucracy: Cheá ñoä quan lieâu,
thoùi thö laïi
Burgomaster: Thò tröôûng
Burial: Ñaùm tang, vieäc toáng
taùng
Burning Bush: Buïi gai chaùy röïc
(Moâseâ)
Bursar: Ngöôøi quaûn lyù taøi
chaùnh (tröôøng hoïc), ng. coù hoïc
boång
Burse: Bao tuùi nhoû (ñöïng khaên
thaùnh, Mình Thaùnh); hoïc boång
Buskins: Bít taát GM (mang khi
laøm Leã troïng: theo maøu phuïng
vuï)
B.V.M. (Blessed Virgin Mary):
Ñöùc Thaùnh Nöõ Trinh Maria
Bylaw: Luaät leä ñòa phöông; noäi
quy (cuûa moät hoäi ñoaøn, toå chöùc,
vv)
Byzantine: Thuoäc Bydaênxioâ
(Coânstantinoáp); phöùc taïp voâ lyù;
b. discussion: tranh caõi vieån
voâng
Byzantinism: Kieåu Bydaênxioâ,
vieån voâng
 C Calling: Ôn goïi; thieân höôùng;
Cab(ba)la: Pheùp bí truyeàn (xem
theosophy; phaùp thuaät thoâng
truyeàn Kinh thaùnh cuûa Do thaùi;
bí thuaät ñeå giao thoâng vôùi theá
giôùi sieâu vieät)
Cabbalistic: Thuoäc bí phaùp,
phaùp thuaät, thaàn thoâng, bí hieåm
Caesaropapism: Theå cheá /chuû
thuyeát löôõng quyeàn nguyeân thuû
(naém caû quyeàn ñôøi laãn quyeàn
ñaïo)
Caesura: Ngaét gioïng (trong
caùch ngaâm thô)
Caesarean/Cesarian: Moå daï con
Caiaphas: Cai-pha
Cain: Ca-in
Calced: Ñi giaøy
Calefactory: Loø söôûi; bình söôûi
tay (bình caàu chöùa nöôùc noùng
ñeå linh muïc söôûi tay khi laøm leã)
Calendar: Nieân lòch; Church
liturgical c.: giaùo lòch;
Gregorian c.: nieân lòch do ÑGH
Greâgoârioâ XIII aán ñònh (n. 1582);
Julian c.: nieân lòch do Giulioâ
Ceâsar aán ñònh
Calixtines: Phe cheùn thaùnh
(nhaùnh oân hoøa cuûa phaùi löôõng
hình Huss(-ita): x. utraquism)
361
ngheà nghieäp
Callous(-ness): Nhaãn taâm
Calm: Yeân laëng/tónh;
bình/ñieàm tónh, thanh thaûn
Calumny: Vu khoáng/caùo
Calvary: Ñoài soï, Canveâ
Calvinism: Thuyeát/phaùi Calvin
(† 1564)
Camaldolese: Tu só Doøng
Camaldoli (do thaùnh Roâmualñoâ
saùng laäp, n. 1012)
Camauro: Muõ nhung ñoû (cuûa
ÑHG: thôøi xöa)
Camerlengo, Camerarius: Haàu
caän/thò tuøng vieân
Campanile: Thaùp chuoâng
Canaanite: Ngöôøi Ca-na-an;
Simon the C.: Simoân Canaan
(toâng ñoà: Mt 10.4)
Candelabrum: Ñeøn truï, ñeøn giaù
nhieàu ngoïn
Candidate: ÖÙng vieân, cöû v.,
öùng sinh, döï tuyeån, thí sinh
Candle: Caây neán; Paschal c.:
neán Phuïc sinh
Candlemas: Leã neán (2-2)
Candlestick: Giaù ñeøn neán,
chaân neán
Canon: Quy taéc, tieåu chuaån;
kieåu maãu; thö quy, quy ñieån;
ñieàu khoaûn; c .of a council:
khoaûn luaät; c. of the Mass: leã
quy; c. of Scripture: chính luïc
Kinh thaùnh; c. of Muratori: baûn
keâ caùc saùch Kinh thaùnh do oâng
Muratori (1672-1750) khaùm
phaù; c. within the c.: coát tuûy
quy ñieån
Canon: Kinh só; c. Penitencia-
ry: k. s. xaù giaûi; c. Regular: k. s.
doøng
Canon Law: Giaùo luaät
Canoness: Nöõ kinh só
Canonical: Theo giaùo luaät; c.
celebration: cöû haønh theo theå
thöùc g. l.; c. effects: giaù trò giaùo
luaät; c. form: theå thöùc luaät ñònh
c. hours: caùc giôø kinh; c. mis-
sion: boå nhieäm, uûy thaùc hôïp
luaät; c. penance: nghi thöùc giaûi
toäi (xöa); c. possession: chính
thöùc ñaûm nhaän nhieäm vuï; c.
visitation: kinh löôïc theo g. l.
Canonicals: Leã phuïc giaùo só
Canonicity: Quy ñieån tính
Canonist: Chuyeân vieân giaùo
luaät, nhaø giaùo luaät
Canonize(-ation): Phong thaùnh;
lieät keâ vaøo quy ñieån, quy muïc
Canons, regular: Kinh só doøng
Canopy: Tröôùng, taùn; voøm
362
Canossa, to go to: Haï mình, cuùi
mình tröôùc moät ñoái thuû (chòu
thua sau traän ñaáu)
Cantata: Thaùnh ca ñoaûn baûn,
Cantat
Canticle: Baøi thaùnh ca, ca vònh;
C. of Canticles: Dieãm ca, Dc; C.
of the Sun: baøi ca maët trôøi (cuûa
thaùnh Phanxicoâ Assisi)
Cantor: Thaùnh ca vieân; lónh
xöôùng vieân
Caodaism: Cao Ñaøi tam kyø phoå
ñoä
Capernaum: Ca-phaùc-na-um
Capital: Thuû ñoâ/phuû; chöõ hoa;
chuû yeáu; voán, tö baûn; c. punish-
ment: töû hình; c. sins: caên toäi,
caùc moái toäi ñaàu; c. virtues: caên
ñöùc, caùc nhaân ñöùc chính
Capitalism: Tö baûn chuû nghóa
Capitular Mass: Thaùnh Leã coäng
ñoaøn kinh só
Capitulary: Taäp quy cheá daân söï;
cuoán quy luaät cuûa: ñòa phaän,
kinh só ñoaøn, v.v.; (xöa) baûn daãn
nhaäp (toùm löôïc noäi dung moãi
moät cuoán saùch) Kinh Thaùnh
Cappa: AÙo choaøng; c. magna:
aùo choaøng lôùn (cuûa caùc hoàng y
vaø giaùm muïc)
Cappadocian Fathers: Caùc
Giaùo phuï Capañoâxia (Basilioâ,
Greâgoârioâ Nazianzoâ vaø Greâgoârioâ
Nisa)
Captatio benevolentiae: Löôøng
nònh, laáy loøng
Captivity Epistles: Nguïc trung
thö (Pl, Cl, Ep, Plm)
Capuchins: Tu só Doøng
Phanxicoâ caûi caùch
Caput: Ñaàu; thuû lónh
Cardinal: Hoàng y (ñk 349); caên
baûn, chuû choát; c. Bishop: hoàng
y ñaúng giaùm muïc (ñk 350); c.
Camarlengo: h. y thò thaàn; c.
Deacon: h. y ñaúng phoù teá; c.
Dean: h. y nieân tröôûng; c. Le-
gate: h. y ñaëc söù; c. Prefect: h.
y boä tröôûng; c. Priest: h. y linh
muïc; c. Protector: h. y baûo trôï;
c. Proto-deacon (first c. deacon):
h. y tröôûng ñaúng phoù teá; c.
Vicar: h. y ñaïi dieän/giaùm quaûn
Cardinal Virtues: 4 baûn ñöùc truï
(khoân ngoan, tieát ñoä, duõng löïc
vaø coâng chính)
Cardinalate: Chöùc hoàng y
Care of Souls: Taùc vuï (luaät
ñònh) chaêm lo cho caùc linh hoàn
(ñk 150)
Cargo Cult: Ñaïo thôø ñoà vaät
(phong traøo toân giaùo Meâlaneâdi
363
gioáng nhö Thieân sai thuyeát)
Caritas Intenationalis: Hoäi
cöùu teá Coâng giaùo quoác teá
Carmel: Nuùi Caùc-men
Carmelite: Tu só Doøng Cameâloâ/
Caùt Minh
Carnal: Xaùc thòt, nhuïc duïc
Carnival: Hoäi caùcnavan, leã hoäi
vui chôi coâng coäng tröôùc muøa
trai giôùi (Muøa Chay)
Carolingian: Lieân quan ñeán
thôøi Charlemagne († 814; thôøi
ñaïi, caûi caùch, vv)
Cartesianism: Chuû thuyeát
Descartes (1596-1650)
Carthage councils: Caùc coâng
ñoàng Caùcthagoâ (tk 3-5)
Carthusians: Tu só Doøng thaùnh
Brunoâ (1032-1101)
Case: Tröôøng hôïp; traïng huoáng,
hoaøn caûnh; vuï, noá; (ngöõ=)
caùch, theå caùch; c. of conscience:
noá/nghi vaán löông taâm;
reserved c.: noá daønh rieâng
Cassock: AÙo doøng (x. soutane)
Caste: Ñaúng caáp, taàng lôùp xaõ hoäi
Casualism: Thuyeát ngaãu nhieân
Casualness: Tính ngaãu nhieân
Casuistry: Giaûi nghi hoïc, öùng
duïng hoïc; kyõ thuaät giaûi caùc noá
löông taâm
Catacomb: Hang toaïi ñaïo
Catafalque: Buïc quan taøi,
giaøn/ñaøi linh cöõu
Cataphatic theology: Thaàn hoïc
tích cöïc
Catechesis: Huaán giaùo, daïy
giaùo lyù
Catechetical: Lieân quan ñeán
huaán giaùo; c. value: giaù trò
huaán giaùo
Catechetics: Thuaät huaán giaùo
Catechism: Saùch giaùo lyù, saùch
boån
Catechist: Giaùo lyù vieân, giaûng
vieân giaùo lyù
Catechize: Daïy giaùo lyù
Catechumen: Ngöôøi döï toøng;
Mass of the c.: phaàn ñaàu Thaùnh
Leã (tröôùc luùc daâng leã)
Catechumenate: Thôøi gian döï
toøng
Categorical: Döùt khoaùt, nhaát
quyeát; thuoäc phaïm truø; c.
imperative: quy taéc luaân lyù
tuyeät ñoái (thuyeát Im. Kant)
Category: Loaïi, haïng, khoái;
phaïm truø
Catena: Saùch chuù giaûi (xöa:
giaûi thích töøng caâu KT vôùi
nhieàu chuù daãn cuûa caùc taùc giaû
khaùc nhau)
364
Cathari(-st): Laïc giaùo Cathar
(traøo löu nhò nguyeân, khoå haïnh
Trung coå)
Catharsis: Taåy röûa; giaûi toûa/vi
taâm thaàn; thanh taåy taâm hoàn;
quaùn tröôøng, röûa ruoät
Cathedra: Toøa, ngai, giaûng ñaøn,
gheá/chöùc giaùo sö; ex c.: töø
thöôïng toøa (giaùo huaán), duøng
quyeàn toái thöôïng; döùt khoaùt
Cathedral: Nhaø thôø chính toøa;
c. chapter: kinh só ñoaøn; c.
school: tröôøng daïy haùt cho ca
ñoaøn (xöa)
Cathedraticum: Thueá chính toøa
(phaàn ñoùng goùp giaùo xöù naïp cho
giaùm muïc, theo Giaùo luaät cuõ)
Catholic: Coâng giaùo; c. Action:
c. g. tieán haønh; c. Apostolic
Church: GH ñaïi coâng söù ñoà
(giaùo phaùi Tin laønh: Irvingites);
c. Church: GH c. g.; c. Epistles,
Letters: caùc thö chung (KT: Gc,
1+2Pr, 1+2+3Ga, Gñ); c.
Majesty: vua Taây ban nha; c.
Relief [Emancipation] Acts: ñaïo
luaät giaûi phoùng (traû cho ng. daân
caùc quyeàn coâng daân maø tröôùc
ñoù Anh quoác ñaõ töôùc maát)
Catholicate: Ñòa haït/chöùc giaùo
chuû (trong GH töï trò Ba tö,
Armeânia, Georgia)
Catholicism: GH (theá giôùi, tính
chaát) coâng giaùo; popular c.: giôùi
coâng giaùo bình daân
Catholicity: Tính chaát phoå
quaùt, coâng giaùo tính; actual c.:
coâng giaùo tính thöïc chaát; moral
c.: c. g. t. tinh thaàn; physical
c.: c. g. t. thöïc söï; virtual c.: c.
g. t. tieàm taøng
Catholicos: Töôùc hieäu giaùo chuû
(trong caùc GH Armenia,
Georgia vaø Asyria)
Causa sui: Töï nhaân
Causality: Töông quan nhaân
quaû, nguyeân nhaân tính; law of
c.: ñònh luaät nhaân quaû; princi-
ple of c.: nguyeân lyù nhaân quaû
Causative: Taùc ñoäng nhö laø
nguyeân nhaân, tính caùch
nguyeân nhaân
Cause: Nguyeân nhaân, caên côù,
duyeân do: nguyeân nhaân toái
thöôïng (TC); disposing c.:
nguyeân nhaân chuaån bò; efficent
c.: n. nh. taùc thaønh; exemplary
c.: nguyeân nhaân moâ phaïm,
kieåu maãu; final c.: nguyeân
nhaân muïc ñích, cöùu caùnh; first
c.: n. nh. ñeä nhaát; formal c.: n.
nh. moâ thöùc; instrumental c.:
365
nguyeân nh. duïng cuï; material
c.: n. nh. chaát theå; meritorious:
vì coâng ñöùc; moral c.: n. nh.
luaân lyù; principal c.: nguyeân
nhaân chuû yeáu, chính nhaân;
remote c.: n. nh. xa/giaùn tieáp,
vieãn nhaân; second c.: nguyeân
nhaân ñeä nhò, thöù nhaân;
secondary c.: nguyeân nhaân
phuï thuoäc; sufficient c.: nguyeân
nhaân toaøn tuùc, tuùc nhaân;
supreme c.: n. nh. toái cao; total
c.: n. nh. toaøn dieän; ultimate c.:
n. nh. toái haäu
Cause-effect relationship:
Quan heä nhaân quaû
Cause: Vuï kieän, vuï aùn, aùn kieän;
c. of canonization: vuï phong
thaùnh
Cause: Lyù do; söï nghieäp
Cautel: Quy taéc chöõ ñoû (veà caùc
bí tích)
Caution: Caån thaän, thaän troïng;
caûnh baùo/caùo
Cautiones: Lôøi höùa hoân nhaân
khaùc ñaïo (baûo ñaûm seõ giaùo duïc
con caùi trong ñöùc tin coâng giaùo)
CE: Church of England: GH
Anh (Anh giaùo)
CE: Christian era, common
era: Coâng nguyeân
Cedron: Kít-roân
CELAM: Lieân hieäp caùc Hoäi
ñoàng Giaùm muïc Chaâu Myõ
Latinh
Celebrant: Chuû teá/leã
Celebrate(-tion): Möøng kính;
cöû haønh cuoäc/leã möøng; c. the
memory: kính nhôù
Celebret: Chöùng thö haønh leã
Celestial: Thuoäc veà: trôøi, Thieân
vöông, th. Giôùi; c. bodies: vaät
theå thieân giôùi; thieân theå; c.
city: thieân ñoâ; c. hierarchy:
thieân phaåm/traät (thieân thaàn); c.
mechanics: cô hoïc thieân theå
Celibacy: Ñôøi/tình traïng ñoäc
thaân
Celibate: Ñoäc thaân
Cell: Phoøng nhoû; xaø lim; teá
bao; chi boä
Cellarer: Ñan só löông ñaøi (lo
veà löông thöïc)
Celt(-ic): Ngöôøi (daân toäc) Xen-tô
Celtic Church: GH Xen-tô (ôû
Anh quoác tröôùc thôøi thaùnh
AÂugutinoâ Canterbury († 605); c.
cross: thaäp giaù coù vaønh troøn
Cemetery: Nghóa trang/ñòa, ñaát
thaùnh
Cenacle: Nhaø/phoøng tieäc ly
Conobite: Ñan só; coäng ñoaøn aån
366
tu
Cenotaph: Quan taøi troáng, ñaøi
kyû nieäm
Censer: Bình (xoâng) höông, lö
höông
Censor: Kieåm duyeät vieân
Censorship: Chính saùch kieåm
duyeät (saùch baùo)
Censure: Hình phaït chöõa trò,
giaùo vaï (ñk 1331), kieåm tröøng;
kieåm duyeät/ñònh; c. a jure: giaùo
tröøng do luaät; ecclesiastical c.:
giaùo tröøng; ferendae senten-
tiae c.: giaùo tröøng haäu keát (ñk
1314); latae senentiae c.: giaùo
tröøng tieàn keát; reserved c.: giaùo
vaï: bieät caàm, bieät quyeàn, daønh
rieâng (ñk 1354 §3)
Center/centre: Taâm ñieåm;
trung taâm; ñieåm/phaàn chuû yeáu
Centering prayer: Suy nieäm
quy thaàn, quy thaàn nieäm
Centered(-ness), self-: Quy ngaõ
Cento: Thi phaåm raùp noái, baøi
chaép nhaët; chuoãi caùc caâu tröng
daãn Kinh Thaùnh
Centrifugal: Ly taâm
Centripetal: Höôùng taâm
Centurion: Quan baùch quaân
Century: Theá kyû; ñoäi traêm
quaân; taäp traêm ñoaïn
Cerecloth: (xöa) Khaên chuøi saùp
(baøn thôø)
Ceremonial: Thuoäc nghi thöùc;
boä nghi thöùc; saùch nghi thöùc; c.
of Bishops: saùch nghi thöùc cuûa
GM
Ceremony: Nghi thöùc/leã
Cerinthians: Laïc giaùo Cerinthoâ
(th 1-2)
Certain(-ty): Chaéc chaén
Certify: Chöùng thöïc, xaùc thöïc
Certitude: Xaùc thöïc tính; xaùc
nhieân tính; nieàm xaùc quyeát/tín;
extrinsic c.: ngoaïi lyù; formal c.:
minh baïch, döùt khoaùt; intrinsic
c.: noäi lyù; metaphysical c.: sieâu
hình (tuyeät ñoái); moral c.: xaùc
tín luaân lyù/leõ thöôøng (chaéc ñuû
ñeå haønh ñoäng, ñk 1608)
Chain: Xích, xieàng; daõy, traøng;
maïng löôùi; c. letter: thö daây
chuyeàn; c. reaction: phaûn öùng
daây chuyeàn, lieân tieáp
Chained Bibles: Saùch Kinh
thaùnh caøi giaây (ñeå khoûi bò ñaùnh
caép)
Chair: Ngai toøa, toøa giaûng, gheá
hoaëc chöùc giaùo sö; c. of Peter:
ngai toøa Pheâroâ; uy theá cuûa
ÑGH; c. of theology: chöùc hoaëc
gheá daïy thaàn hoïc
367
Chalcedon: Canxeâñoân,
Khalkeâñoân (coâng ñoàng n. 451)
Chaldean: Can-ñeâ; C.
Curch/Rite: GH/leã ñieån Can-ñeâ
(nhaùnh Nestoârioâ)
Chalice: Cheùn leã/thaùnh; c. veil:
chaên phuû cheùn
Chamberlain: Thò thaàn;
Cardinal c.: h. y. nhieáp chính
(thôøi gian troáng ngoâi GH); Ch.
of Sword and Cape: thò thaàn
(giaùo daân; Ñöùc Phaoloâ VI giaûi
boû chöùc naøy n. 1958)
Chance: Tình côø, ngaãu nhieân;
cô hoäi/may
Chancel: Cung thaùnh (phaàn
chung quanh baøn thôø)
Chancellor: Chöôûng aán (ñk 482)
Chancery: Giaùo phuû, toøa/vaên
phoøng giaùm muïc
Chant: Thaùnh ca, baøi haùt, ñieäu
haùt; Gregorian c.: bình ca;
melismatic c.: ca ñieäu ñoäc vaän
ña aâm (moät vaàn maø haùt ngaân
nga qua nhieàu noát nhaïc);
syllabic c.: töøng vaân
Chantry: Thieän quyõ caùc linh
hoàn (ñeå daâng leã cho keû quaù coá);
nguyeän ñöôøng caùc linh hoàn (ñeå
laøm caùc leã aáy)
Chaos: Hoãn ñoän; hoãn loaïn
Chapel: Nhaø nguyeän, nguyeän
ñöôøng; c. of Ease: nhaø nguyeän
tuøy tieän (nhaø nguyeän caïnh);
private c.: phoøng nguyeän (ñk
1226)
Chaplain: Tuyeân uyù (ñk 564);
military c.: t. u. quaân ñoäi; C. of
His Holiness: ñöùc oâng (baäc t. u.)
Chaplet: Traøng haït/chuoãi
Chapter Hoäi; ñaïi hoäi, (doøng) tu
nghò
Cathedral c.: Hoäi kinh só (ñk
503); c. House: phoøng ñaïi hoäi
c. of. faults: hoäi trò loãi; Conven-
tual c.: cuoäc hoïp coäng ñoaøn tu
só, tu nghò; General c.: toång tu
nghò, toång coâng hoäi
Chapter, Little: Baøi ñoïc ngaén
Character: Tính tình; tính
caùch, t.chaát; tö caùch, ñaëc ñieåm,
caù tính; chí khí; Sacramental
c.: aán tích
Characterology: Tính tình hoïc
Charge: Khoái naëng; giaù tieàn;
nhieäm vuï; aùn buoäc toäi; dieãn töø
(cuûa caùc beà treân cao caáp... nhaân
caùc dòp ñi kinh löôïc)
Charism(-a): Ñoaøn/ñaëc suûng; c.
of truth: ñ. s. chaân lyù
Charismatic: Thuoäc: Thaàn
Linh; coù tính caùch ñoaøn suûng;
368
c. Movement, Renewal: phong
traøo: Thaùnh Linh, canh taân
Charitable: Nhaân aùi, ñoä löôïng
Charity: Baùc/ñöùc aùi, tình yeâu;
hoäi töø thieän, cöùu teá; cuûa boá thí;
heroic act of c.: nghóa cöû baùc aùi
anh huøng (daâng heát moïi coâng
ñöùc rieâng cuõng nhö ñöôïc öùng
chæ ñôøi naøy vaø ñôøi sau ñeå giuùp
cho caùc linh hoàn nôi luyeän
nguïc); sister of c.: Nöõ töû baùc aùi
(Doøng thaùnh Vinh Sôn)
Charms: Söùc quyeán ruõ; duyeân
daùng; buøa meâ, laù buøa
Charterhouse: Tu vieän Doøng
thaùnh Brunoâ
Chartreuse, The Great: Ñan
vieän thaùnh Brunoâ (saùng laäp taïi
Grande-Chartreuse gaàn
Grenoble, Phaùp)
Chaste(-ity): Trinh baïch, tr.
khieát, khieát tònh, trong traéng
Chastise: Tröøng trò, ñaùnh ñaäp;
hình phaït
Chasuble: AÙo leã ngoaøi
Cheat(-ing): Gian laän, löøa gaït,
löøa ñaûo
Cheirotonia: Nghi thöùc ñaët tay
(phong chöùc)
Cherubicon: Baøi ca Keârubim
(phuïng vuï Ñoâng phöông)
Cherub(-im): Minh thaàn, thaàn
phaåm Keârubim
Cherubic: Troøn trænh xinh xaén,
ngaây thô trong saùng, ñeïp nhö
tieân
Chiasmus: Pheùp ñoái ngaãu treùo,
caùch chuyeån hoaùn caâu ñoâi
Child abuse: Haønh haï/ ngöôïc
ñaõi treû con
Childermas: Leã Caùc Thaùnh
Anh Haøi (28 thaùng 12)
Childhood: Tuoåi thô, thôøi thô
aáu, thieáu thôøi
Childlikeness: Nhö treû con,
ngaây thô, hoàn nhieân
Child of Mary: Hoäi Con ÑM
Children's Crusade: Nghóa
binh thieáu nhi (n. 1212)
Chiliasm: Thieân nieân thuyeát
Chi-Rho: : Chöõ vieát taét cuûa
CristoV (X=khi+P=roâ)
Chirognomy: Thuaät xem töôùng
tay
Chirograph: Thuû buùt, vaên töï
vieát tay (thö cuûa ÑGH)
Chirotony: Nghi thöùc ñaët tay
Chivalry: Phong caùch hieäp só;
taùc phong lòch söï
Choice, moral: Söï löïa choïn
luaân lyù
Choir: Buïc (daønh cho:) ca
369
ñoaøn/hoäi haùt, kinh só, v.v.; ban
leã nhaïc; c. boy: em hoäi haùt,
thieáu ca vieân; c. master: ca
tröôûng; c. of angels: 9 phaåm
thieân thaàn; c. school: tröôøng
nhaø thôø lôùn; c. Sisters: Nöõ kinh
só (coù boån phaän haùt kinh nhaät
tuïng; khaùc vôùi lay Sisters)
Choral: Thuoäc ca ñoaøn; hoäi hôïp
xöôùng
Chorale: Baøi hôïp xöôùng; daøn
hôïp xöôùng
Chorbishop (chorepiscopus):
(xöa) Giaùm muïc mieàn queâ (chæ
coù quyeàn haønh haïn cheá)
Chorister: Thaønh vieân ca ñoaøn,
ca vieân
Chorus: Daøn hôïp xöôùng; ñoaïn
hôïp xöôùng; ñoàng thanh taùn
thaønh
Chrism: Daàu (hieán) thaùnh; c.
Mass: leã (laøm pheùp) daàu
Chrismal, chrismatory:
Bình/hoäp daàu thaùnh
Chrismation: Xöùc daàu thaùnh;
Theâm söùc (Ñoâng phöông)
Christ: Kitoâ, Ñaáng chòu xöùc
daàu, Meâsia; C. event: bieán coá
ÑK (söï kieän lòch söû); C. of faith:
ÑK cuûa ñöùc tin (nhö GH tuyeân
tín)
Christ-figure: Dung maïo
(gioáng nhö) ÑK
Christen(-ing): Röûa toäi; ñaët teân
Christendom: Coäng ñoaøn/ theá
giôùi Kitoâ giaùo
Christian: Ngöôøi kitoâ, kitoâ höõu;
c. Brothers: Sö huynh La san
(FSC); c. doctrine: giaùo lyù kitoâ;
c. era: thôøi ñaïi Chuùa Kitoâ; C.
Life Communities (CVX): Coäng
Ñoaøn Ñôøi Soáng Kitoâ (Hieäp Hoäi
Thaùnh Maãu ngaøy tröôùc); C. Ma-
jesty, His Most: vua nöôùc Phaùp;
c. name: teân thaùnh; c. science:
khoa hoïc kitoâ (toân phaùi do Mary
B. Eddy saùng laäp (1879), chuû
tröông coù quyeàn chöõa beänh qua
nieàm tin vaø töø choái duøng ñeán y
khoa)
Christianity: Kitoâ giaùo, ñöùc tin
hoaëc tinh thaàn kitoâ; anony-
mous c.: Kitoâ giaùo khoâng teân,
k.g. taïi taâm
Christianization: Kitoâ giaùo
hoùa, kitoâ hoùa, laøm cho thaám
nhuaàn, mang laïi tinh thaàn kitoâ
Christic: Thuoäc veà (lieân quan
ñeán) ÑK
Christmas: Ngaøy Leãâ giaùng
sinh, No-en; C. tide/time: muøa
Giaùng sinh
370
Christocentric(-ism): Chuû
höôùng quy Kitoâ, Kitoâ höôùng taâm
luaän (ñaët ÑK laøm trung taâm)
Christogenesis: Kitoâ dieãn hoùa
chuû thuyeát
Christological: Thuoäc ÑK hoaëc
Kitoâ hoïc; c. title: danh hieäu ÑK
Christology: Kitoâ hoïc; analyti-
cal c.: k. h. giaûi tích; biblical c.:
k. h. kinh thaùnh; c. from above,
descending: kitoâ hoïc thöôïng
xuaát, giaùng trình; c. from be-
low, ascending: k. hoïc haï khôûi,
thaêng trình; funcional c.: kitoâ
hoïc chöùc naêng/taùc naêng onto-
logical c.: k. h. höõu theå; process
c.: kitoâ hoïc trình töï; Spirit c.: k.
h. Thaùnh Linh; transcendental
c.: kitoâ hoïc sieâu nghieäm
Christomorphous: Daïng thaùi ÑK
Christonomy: Quy phaïm ÑK
Christophany: ÑK hieån dung/
linh
Christophers: Hieäp hoäi kitoâ
vieân (do Cha J. Keller, M.M.
saùng laäp n. 1945, ñeå quaùng baù
tinh thaàn kitoâ)
Chronicler: Taùc giaû saùch Söû
bieân nieân, bieân nieân söû gia
Chronicles: Söû bieân nieân, 1Sb,
2Sb
Chronology: Nieân ñaïi hoïc,
baûng nieân ñaïi
Chrysostom, John: Gioan Kim
khaåu
Church: Hoäi thaùnh, Giaùo hoäi;
giaùo phaùi; C. history: Giaùo söû
C. of England: GH Anh quoác,
Anh giaùo; C. order: thöù traät
trong GH; C. ritual: leã ñieån GH
Latin C.: GH Latinh; militant
C.: GH chieán ñaáu, GH taïi theá;
Roman C.: GH coâng giaùo
Roâma; suffering C.: GH ñau
khoå, GH luyeän traïng; trium-
phant C.: GH khaûi hoaøn, hieån
thaéng, treân trôøi
Church: Nhaø thôø, giaùo ñöôøng
(ñk 1214); collegial c.: nhaø thôø
kinh só; parish c.: nhaø thôø giaùo
xöù; c. warden: oâng töø (ngöôøi
troâng giöõ nhaø thôø); thaønh vieân
ban quaûn lyù taøi saûn nhaø thôø
Churching: Ban pheùp laønh cho
phuï nöõ thôøi sinh nôû
Churchyard: Vöôøn (khuoân
vieân) nhaø thôø (coù khi ñöôïc
duøng laøm nghóa trang)
Ciborium: Bình thaùnh (ñöïng
Mình Thaùnh)
Cilicium: AÙo loâng gai, aùo nhaëm
Cinture: Daây thaét löng (leã phuïc)
371
Circular: Ñöôøng tron, voøng
troøn; thö luaân löu; c. argument:
lyù luaän voøng vo; c. conception
of time: quan nieäm chu kyø veà
thôøi gian; c. letter: thö luaân löu
Circumcision: Caét bì; c. of
hearts: hoaùn caûi
Circumincession: ÔÛ trong
nhau, töông taïi (Ba Ngoâi)
Circumlocution: Lôøi/loái noùi
quanh co
Circumscription: Khu, haït;
ecclesiastic c.: giaùo khu
Circumstance: Hoaøn caûnh,
tình/traïng huoáng, tröôøng hôïp;
aggravating c.: tröôøng hôïp gia
troïng; exempting c.: tröôøng
hôïp mieãn tröø; mitigating c.:
tröôøng hôïp giaûm khinh
Circumstantial: Giaùn tieáp, do
suy dieãn
Cistercians: Tu só Doøng Xitoâ
(thaønh laäp taïi Citeaux, n. 1098)
Citation: Trích daãn; traùt haàu
toøa, trieäu hoaùn (ñk 1507); tuyeân
döông
City: Ñoâ thò, thaønh phoá;
celestial C.: thieân ñoâ, th.giôùi; C.
of God: Nöôùc Chuùa, Thaønh trì TC
(taùc phaåm cuûa thaùnh AÂugutinoâ)
Civil: Thuoäc coâng daân, daân söï;
c. allegiance: boån phaän coâng
daân; c. constitution of the
Clergy: quy cheá veà toå chöùc daân
söï cuûa haøng giaùo só (Phaùp, n.
1790); c. disobedience: baát tuaân
luaät phaùp; c. law: luaät hoä, luaät
daân söï, daân luaät; c. marriage:
hoân phoái ñôøi, h.ph. theo luaät hoä;
c. religion: toân giaùo daân chính
(duøng toân giaùo vaøo muïc ñích
daân söï); c. rights: quyeàn coâng
daân, daân quyeàn; c. servant:
coâng chöùc; c. service: ngaønh
daân chính; c. war: noäi chieán
Civilization: Vaên minh
Civory: Tröôùng (che baøn thôø)
Clairvoyance: Minh kieán, m.
tri, m. ñoaùn, m. ñaït, thaáu suoát;
saùng suoát
Clandestin(-ity): Bí maät, ngaàm
aån, ngaám ngaàm, leùn luùt
Cla(e)pper: Quaû ñaám (chuoâng);
caùi (caëp) phaùch, caùi sanh,
catanhet (nhaïc khí)
Clares, Poor: Nöõ tu Doøng kín
thaùnh Clara (n. 1215)
Claretians: Tu só Doøng Claret
(Thöøa sai ÑM Voâ Nhieãm, CMF,
n. 1849)
Clarity: AÙnh quang, saùng toû,
saùng ngôøi; roõ raøng, minh baïch,
372
hieån minh, quang m.; c. of
risen bodies: quang dieäu, hieån
minh tính cuûa theå xaùc soáng laïi
(ngöôøi laønh)
Class: Haïng, loaïi, lôùp; giai caáp,
taàng lôùp; c. conscious: coù yù thöùc
giai caáp; classless: voâ giai caáp;
c. strugle: ñaáu tranh giai caáp
social c.: giai caáp xaõ hoäi
Classic(-ism): Coå ñieån (chuû
höôùng), kyø cöïu; coù haïng/giaù;
kinh ñieån, ñieån hình
Classical consciousness: Taâm
thöùc kinh ñieån (laáy vaên hoùa
mình laøm tieâu chuaån ñeå nhaän
ñònh moïi söï)
Classification: Phaân loaïi, phaân
haïng, saép thöù töï
Clause: Meänh ñeà; öôùc ñieàu, öôùc
khoaûn
Clausura: Noäi vi/caám
Claustrophobia: Chöùng sôï khu
vöïc ñoùng kín, beá toûa haõi chöùng
Clean: Saïch, khoâng oâ ueá; c.
animals: Loaøi vaät thanh saïch
(St 7:2)
Clementine Literature: Vaên
phaåm Cleâmenteâ (vaên phaåm
nguïy ñöôïc coi nhö laø taùc phaåm
cuûa thaùnh Cleâmenteâ)
Clementines: Söu taäp Giaùo luaät
Cleâmenteâ (do Ñöùc Cleâmenteâ V
aán haønh, n. 1314.)
Clergy: Haøng/ giôùi giaùo só, taêng
lö; regular c.: giaùo só doøng;
secular c.: giaùo só trieàu
Clergyman: Giaùo só (Kitoâ giaùo)
Cleric: Thaønh vieân haøng giaùo só
(ñk 232)
Clerical: Thuoäc giaùo só; thuoäc
coâng vieäc vaên phoøng; c. state:
haøng giaùo só
Clericalism: Thuyeát giaùo
quyeàn, chuû nghóa giaùo só quaùn
trieät; naõo traïng phoø g.s.
Clerk in Holy Orders: Giaùo só
(Anh giaùo)
Clerks, Regular: Giaùo só doøng
(nam tu só laøm vieäc muïc vuï)
Clinical: Lieân quan ñeán beänh
vieän hoaëc vieäc ñieàu trò, laâm
saøng; baøng quan, laõnh ñaïm; c.
Baptism: röûa toäi beänh nhaân; c.
death: thaùi traïng cheát laâm saøng
(theo nhaän ñònh y hoïc veà tình
traïng cô theå)
Cloister: noäi vi (ñk 667); haønh
lang (bao quanh saân vuoâng
trong tu vieän); tu vieän; cloister-
ed life: ñôøi aån daät/ñan tu; papal
c.: noäi vi «giaùo hoaøng»
Clothing: Quaàn aùo; maëc tu phuïc
373
Cloud of witnesses: Ñaùm maây
nhaân chöùng (Dt 12:1)
Cloven tongues: Nhöõng löôõi
phaân taùn (Cv 2:3,6-7)
Cluny: Ñan vieän Cluny (Doøng
Bieån Ñöùc, n. 909)
Coadamism: Thuyeát ñoàng
nguyeân toå (Añam)
Coadjutor: Phuï taù; trôï só; c.
bishop: GM Phoù (ñk 403);
spiritual c.: trôï só linh vuï (trong
Doøng Teân)
Coat-of-arms: Huy hieäu, gia huy
Co-Consecrators: GM ñoàng taán
phong
Co-creator: Ñoàng taïo hoùa
Code: Boä luaät; maõ; c. of Canon
Law: Boä Giaùo luaät
Codex/codices: Boä vaên baûn
Codify: Ñieån cheá, phaùp ñieån
hoùa; quy taéc/heä thoáng hoùa
Coeducation: Giaùo duïc chung
(nam nöõ)
Coenobium: Tu vieän aån só,
coäng ñoaøn aån tu
Coeval: Cuøng thôøi, cuøng tuoåi
Coexistence: Ñoàng hieän höõu,
cuøng toàn taïi
Coffin: AÙo quan, linh cöõu
Cogito ergo sum: Toâi suy nghó
töùc laø toâi hieän höõu (nguyeân taéc
caên baûn cuûa Descartes: 2e
Meùditation)
Cognate: Baø con hoï haøng; baø
con beân ngoaïi; cuøng nguoàn goác
Cognition(-al): Tri/nhaän thöùc;
naêng löïc nhaän thöùc, tri naêng;
cognitional theory: tri naêng
luaän thuyeát
Cognitive: Thuoäc veà hieåu bieát/
nhaän thöùc; c. fruitfulness: söùc
naêng phong phuù veà maët nhaän
thöùc; c. minority: nhoùm bieät
kieán (thieåu soá ngöôøi theo moät
lyù thuyeát hoaëc toân giaùo rieâng)
Cognizance: Hieåu bieát, nhaän
thöùc; thaåm quyeàn
Cohabit(-ation): Ñoàng cö, soáng
chung
Cohere(-nce): Coá keát, dính
chaët, ñöùng vöõng; maïch laïc,
chaët cheõ
Cohort: Ñoäi binh, ñoaøn quaân
Coincide: Truøng khít, aên khôùp,
ngaãu hôïp, truøng hôïp
Coincidental aggregate: Keát
hôïp ngaãu nhieân
Coinherence: Ñoàng taïi, cuøng ôû
trong moät höõu theå; töông taïi;
christological c.: thieân tính vaø
nhaân tính ñoàng taïi nôi ÑK;
374
trinitarian c.: Ba Ngoâi ôû trong
nhau, töông taïi
Coitus interruptus: Giao hôïp
nöûa chöøng/giaùn ñoaïn (xuaát tinh
ra ngoaøi)
Collaboration: Coäng/hôïp taùc
Collateral: Beân caïnh; baøng heä;
phuï theâm; ñoà kyù quyõ, vaät theá
chaáp
Collation: Böõa aên nheï; ban ôn
boång; trao chöùc vuï
Collect: Kinh toång nguyeän, lôøi
nguyeän nhaäp leã
Collection: Tieàn quyeân, cuoäc
laïc quyeân; boä söu taäp;
canonical c.: söu taäp giaùo luaät
Collectivism: Chuû nghóa taäp
saûn, taäp theå hoùa
College: Tröôøng hoïc, hoïc vieän;
taäp ñoaøn, taäp theå; apostolic c.:
toâng ñoà ñoaøn; c. of Consultors:
hoäi ñoàng tö vaán; c. of
Cardinals: hoäi ñoàng hoàng y (ñk
350); electoral c.: cöû tri ñoaøn;
episcopal c.: GM ñoaøn, ñoaøn
theå GM (ñk 336); Sacred c.:
hoàng y ñoaøn
Collegiality: Ñoaøn theå tính, taäp
theå tính
Collegiate: Thuoäc tröôøng hoïc,
th.taäp ñoaøn; c. Church: hieäp
ñoàng Giaùo hoäi; c. tribunal: toøa
aùn taäp ñoaøn
Colloquy: Cuoäc noùi chuyeän, c.
hoäi thaûo; c. hoäi ñaøm; c. taâm söï
Colossians: Coâ-loâ-xeâ, Cl
Collusion: Thoâng ñoàng
Comforter: Ñaáng an uûi (Chuùa
Thaùnh Thaàn)
Command: Meänh leänh
Commandment: Giôùi luaät, ñieàu
raên
Commemoration: Leã nhôù; kyû
nieäm, töôûng nhôù; kinh hoài nieäm
(kính nhôù moät vò thaùnh khi
daâng Leã theo moät maãu leã
khaùc); c. of the Living and the
Dead: kinh caàu cho heát moïi tín
höõu (coøn soáng vaø ñaõ qua ñôøi)
Commend: Khen ngôïi, ca tuïng;
khuyeân baûo, coá vaán; giôùi thieäu,
tieán cöû, göûi gaém, phoù thaùc
Commendation of the Soul:
Kinh "Phoù daâng linh hoàn..."
Commensurability: Tính
thoâng öôùc/töông xöùng
Commentary: Chuù/bình giaûi
Commentator: Ngöôøi daãn leã
(phuïng vuï); nhaø chuù/bình giaûi
Commingling: Hoøa laãn Mình
vaø Maùu thaùnh
Commissary: Uyû vieân (ñk 318)
375
Provincial c.: beà treân tænh Doøng
Phanxicoâ
Commission: Chæ thò; vieäc ñaët
haøng; moùn hoa hoàng; can
phaïm; nhieäm/phaän vuï; uûy
nhieäm thö; phaùi ñoaøn, uûy ban
Commissioning: UÛy thaùc
nhieäm vuï
Commissorial form: Hình thöùc
uûy thaùc
Commit(-ment): Phaïm phaûi;
cam keát, daán thaân; toáng giam;
giao phoù
Committal: Boû tuø, toáng giam
Committee: Uyû ban
Commixture: Söï pha troän
(Mình vaø Maùu thaùnh)
Common: Chung; phoå bieán; c.
error: laàm laãn chung (ñk 144);
c. e. about fact: laàm laãn ch. veà
söï kieän; c. e. about law: laàm
laãn ch. veà phaùp luaät; c. good:
ích chung, coâng ích; c. ground:
quan ñieåm/laäp tröôøng chung; c.
law: luaät taäp tuïc, leä phaùp; c.
life: ñôøi soáng chung (tu só)/
coäng ñoaøn; c. of the Saints:
Phaàn chung caùc Thaùnh
Commonplace: taàm thöôøng, voâ
vò; nguoàn lieäu chung; c. sense,
commonsense: leõ thöôøng,
löông tri; c. teaching: yù kieán/
giaùo huaán chung
Communal: Chung, coâng coäng,
taäp theå; c. Penance: giaûi toäi taäp
theå
Communalism: Coâng xaõ chuû
nghóa
Communicable: Coù theå thoâng
ñaït; coù theå lan laây, truyeàn
nhieãm; c. attributes: öu phaåm
khaû thoâng
Communicant: Ngöôøi chòu leã;
ng. giöõ ñaïo; ng. thoâng tin
Communicatio idiomatum:
chuyeån thoâng ñaëc tính
Communicatio in sacris/in
divinis: Thoâng hieäp trong söï
thaùnh; thoâng döï vaøo caùc bí tích
vaø leã nghi thaùnh (giöõa caùc giaùo
phaùi khaùc nhau: ñk 844)
Communication of properties
(communicatio idiomatum):
Chuyeån thoâng ñaëc tính
Communicative: Truyeàn
thoâng/ñaït; c. action: hoaït ñoäng
tr. th.; c. competence: khaû
naêng tr. thoâng
Communion: Chòu leã, röôùc leã,
hieäp leã; c. patent: ñóa thaùnh; c.
plate: ñóa chòu leã; c. service:
nghi thöùc röôùc leã (ngoaøi Thaùnh
376
Leã); c. song: ca hieäp leã; c.
under both species/kinds: chòu
leã döôùi hai hình; frequent c.:
naêng chòu leã; sacramental c.:
röôùc leã thaät; spiritual c.: röôùc leã
thieâng lieâng
Communion of the Mass: Phaàn
chòu leã (phaàn Thaùnh Leã sau
kinh Laïy Cha)
Communion: Hieäp thoâng;
ñoàng caûm; coâng ñoaøn, giaùo
phaùi; c. of Saints: caùc Thaùnh
thoâng coâng; faith c.: h. th./coâng
ñoaøn ñöùc tin; hierarchical c.: h.
th. phaåm traät
Communism: Chuû nghóa/cheá
ñoä coäng saûn
Community: Coäng ñoaøn, c.
ñoàng; base (grassroots) c.: c. ñ.
cô baûn; Christian Life C.
(CVX): Coäng Ñoaøn Ñôøi Soáng
Kitoâ (Hieäp Hoäi Thaùnh Maãu
ngaøy tröôùc); c. Mass: Leã coäng
ñoaøn; c. of discourse: coäng
ñoaøn tham döï, cöû toïa; diachro-
nic c.: c. ñ. dò ñaïi; ecclesial c.:
coäng ñoaøn GH, giaùo ñoaøn;
primitive c.: c. ñ. sô khai;
synchronic c.: c. ñ. ñoàng ñaïi
Commutation: Thay theá, giao
hoaùn; caûi giaûm, giaûm aùn;
chuyeån maïch (ñieän); c. of an
oath (a vow): chuyeån hoaùn lôøi
theà, lôøi khaán
Commutative justice: Coâng
baèng giao hoaùn
Companion: Baèng höõu, baïn,
ñoàng baïn, ñ.chí, ñ.ñoäi, ñ.lieâu
Companionship: Tình baèng
höõu, ñoàng ñoäi
Comparative: So saùnh, ñoái
chieáu; c. religion: toân giaùo ñoái
chieáu; c. theology: thaàn hoïc ñoái
chieáu
Compassion(-ate): Loøng
thöông, traéc aån
Competence: Taøi thaønh thaïo;
khaû naêng chuyeân moân, sôû
naêng; thaåm quyeàn
Competent: Thaønh thaïo, ñuû
khaû naêng; coù thaåm quyeàn; c.
forum: toaøn aùn coù thaåm quyeàn
(ñk 1404tt)
Complaint: Than phieàn; ñôn
kieän; c. of nullity: ñôn khieáu
naïi veà hoân phoái voâ hieäu (ñk
1619)
Complaisance: Taùn ñoàng, aân
caàn, chieàu loøng; bôï ñôõ; thoûa
loøng
Complex: Phöùc taïp/hôïp; raéc
roái; khu lieân hôïp; maëc caûm;
377
inferiority c.: m. c. töï ti;
persecution c.: maëc caûm bò
ngöôïc ñaõi; superiority c.: m. c.
töï toân
Complex (-ices): Ñoàng loõa
trong toäi, toøng phaïm (ñk 977,
979,1329)
Complicity: Ñoàng loõa, tieáp tay
Compliment: Khen ngôïi, thaêm
hoûi, chuùc möøng
Compline: Kinh toái
Complutensian Polyglot Bible:
Cuoán Kinh Thaùnh ña ngöõ cuûa
ñaïi hoïc Alcalaù
Comprehension: Lónh hoäi,
nhaän thöùc, hieåu bieát; thoâng
caûm; bao haøm, noäi haøm
Comprehensor: Phuùc nhaân,
chieâm nhaân (treân Trôøi)
Comprehensive: Bao quaùt,
toaøn dieän, troïn veïn
Compromise: Daøn xeáp, thoûa
hieäp; laøm hö, gaây haïi
Compulsion: Cöôõng baùch
Compulsive: Thuùc eùp, haáp daãn;
ham meâ, ñam meâ
Compulsory: Baét buoäc, eùp
buoäc, cöôõng cheá
Compunction: AÊn naên, thoáng
hoái, hoái tieác, hoái haän
Conceit: Khoe khoang, töï phuï,
töï maõn, töï cao t. ñaïi; yù töôûng
ñoäc ñaùo, lôøi vaên ñaëc saéc
Concelebrant: Vò ñoàng teá
Concelebrate(-tion): Ñoàng teá
Concept: Khaùi nieäm, yù nieäm
Conception: Thuï thai; quan
nieäm, quan ñieåm; C. of the BVM:
ÑM Voâ Nhieãm (nguyeân toäi)
Conceptual: Thuoäc khaùi/yù nieäm;
c. scheme: coâng/daïng thöùc khaùi
nieäm; c. thinking: tö duy (theo)
khaùi nieäm; non-c.: phi khaùi
nieäm; pre-c.: tieàn khaùi nieäm
Conceptualism: Thuyeát khaùi
nieäm, chuû höôùng duy yù nieäm
(Abeâlarñoâ † 1142)
Conceptualization: Khaùi nieäm
hoùa
Conciliarism (conciliar theory):
Coâng ñoàng thuyeát (coi coâng
ñoàng coù quyeàn treân ÑGH)
Conciliarity: Coâng ñoàng tính
(x. Synodality)
Conclave: Maät nghò hoàng y (ñeå
baàu ÑGH)
Concluding rite: Nghi thöùc keát
thuùc
Concomitance: Thuyeát ñoàng
keát (trong Thaùnh Theå: khi coù
moät trong caùc thöïc theå ñoàng
toàn nôi ÑK - Mình Thaùnh, Maùu
378
Thaùnh, Thieân tính, v.v... - thì
taát caû ñeàu coù maët)
Concomitant: Ñi keøm, ñoàng
thôøi; ñoàng laâm, ñ.phaùt
Concordance: Phuø/töông hôïp;
biblical c.: Kinh thaùnh hôïp daãn;
c. theory of creation: thuyeát
saùng taïo töông hôïp (cho raèng
trình thuaät Kinh Thaùnh thöïc söï
ñi ñuùng vôùi tieán trình hình
thaønh vaïn vaät)
Concordat: Thoûa/thaân öôùc
Concordia discors: Nhaát trí maø
dò bieät; töông hôïp maø dò ñoàng
(caùc Phuùc AÂm Nhaát Laõm vöøa
gioáng nhau maø cuõng vöøa khaùc
nhau)
Concordism: Thuyeát töông hôïp
Concourse: xem concursus
Concrete: Cuï theå
Concubinage: Laáy vôï leõ, vôï beù;
soáng chung ngoaøi hoân nhaân; tö
hoân, tö tình
Concupiscence: Ham muoán;
duïc voïng, daâm duïc; triple c.: ba
loaïi duïc voïng
Concurrence: Nhaát trí, ñoàng
tình; truøng hôïp, tr.ngoä (veà thôøi
gian: hai ngaøy leã)
Concursus: Hoä trôï; hoäi ngoä, tuï
hoïp, ñaùm ñoâng; kyø thi tuyeån;
antecedent c.: hoä trôï tieân baøi,
tieân trôï; divine c.: hoä trôï cuûa
TC, thieân trôï; general c.: hoä trôï
chung; physical c.: hoä trôï theå lyù
simultaneous c.: hoä trôï ñoàng
thôøi
Condemn(-ation): Keát aùn, leân
aùn; thaûi boû, loaïi boû
Condescension: Haï coá, haï mình
Condign: Thích ñaùng, phuø hôïp;
xöùng ñaùng; ñuùng leõ, hôïp lyù
Condition: Thaân phaän; traïng
thaùi; ñieàu kieän; resolutory c.: ñ.
k. giaûi tröø; sine qua non c.:
khoâng coù khoâng ñöôïc, tieân
quyeát, thieát yeáu; suspensive c.:
ñ. k. ñình chæ
Conditional: Vôùi (bao haøm)
ñieàu kieän; c. conferral: ban (bí
tích) vôùi ñieàu kieän (ñk 845); c.
immortality: thuyeát baát töû vôùi
ñieàu kieän (neáu cheát laønh)
Conditionalism: Ñieàu kieän chuû
nghóa
Conditioned reflex: Phaûn xaï coù
ñieàu kieän
Condonation: Tha thöù (ñk
1152), boû qua
Conduct: Daãn daét, ñieàu khieån,
chæ ñaïo, quaûn lyù; tö caùch, taùc
phong, haïnh kieåm
379
Confabulate(-tion): Taùn gaãu,
bòa chuyeän
Conference: Hoäi hoïp, h. thaûo;
hoäi nghò, h. ñoàng; c. of bishops:
hoäi ñoàng GM (ñk 447); c. of
major superiors: hieäp hoäi caùc
Beà treân cao caáp (ñk 708)
Conferral (of grace,
sacraments): Trao ban (aân
suûng, bí tích), trao taëng/phoù;
free c.: töï yù trao phoù (ñk 157)
Confess: Thuù nhaän; thuù toäi,
xöng toäi; tuyeân xöng
Confession: Vieäc xöng toäi,
pheùp giaûi toäi; thuù nhaän; auricu-
lar c.: x. t. kín, trong toøa; extra-
judicial c.: thuù nhaän ngoaïi
tuïng; general c.: x. t. chung;
(phaàn ñaàu Leã) thuù toäi chung;
generic c.: x. t. ñaïi loaïi; seal of
c.: aán tích giaûi toäi (ñk 983)
Confession of a Martyr: Baøn
thôø nôi/treân moä cuûa moät vò töû
ñaïo; C. of St.Peter: Moä Thaùnh
Pheâroâ
Confession: Tuyeân xöng ñöùc
tin; giaùo/toân phaùi, tín hoäi
Confessional: Toøa giaûi toäi;
thuoäc giaùo phaùi; c. formula:
coâng thöùc tuyeân xöng ñöùc tin;
c. state: nöôùc coù quoâác giaùo; c.
theology: thaàn hoïc toân phaùi
Confessionalism: Toân phaùi
tính quaù khích
Confessions of St. Augustine:
Taùc phaåm Nhöõng lôøi traàn tình
cuûa thaùnh AÂugutinoâ
Confessor: Cha giaûi toäi; tín höõu
bò caàm tuø vì ñöùc tin; vò thaùnh
khoâng töû ñaïo
Confidence: Tín nhieäm/thaùc;
ñieàu taâm söï, chuyeän kín
Confidential: Giöõ kín, bí maät
Configure(-ration): Quy ñònh
hình daïng, caáu hình; laøm cho
neân gioáng; hình daïng/theå
Confirmation: Pheùp Theâm söùc;
xaùc nhaän; C. name: teân thaùnh
Theâm söùc
Confiteor: Kinh Caùo mình
Conflict: Xung ñoät, ñoái ñaàu;
maâu thuaãn; c. situation: tình
traïng xung ñoät/maâu thuaãn
Conformist: Ng. tuaân thuû (chòu
theo Anh giaùo)
Conformity: Ñoàng hình daïng,
neân gioáng; phuø/hoøa hôïp; thuaän
theo, toøng phuïc
Confraternity: Phuïng hoäi,
ñoàng hoäi
Confreøre: Baïn ñoàng nghieäp,
ñoàng baïn, thaân höõu
380
Confront(-ation): Ñoái ñaàu,
ñöông ñaàu; ñoái chaát; ñoái chieáu,
so saùnh; critical confrontation:
ñoái chieáu pheâ bình
Confucian(-ism): Nhaø Khoång
hoïc, nhaø nho, Khoång giaùo
Confucius: Ñöùc Khoång töû
Congeniality: Ñoàng baûn chaát
Congregation: Hoäi ñoaøn, tu
hoäi, doøng tu
Congregation: Thaùnh boä (x.
discastry); C. for Bishops: boä
Giaùm muïc; C. for Catholic
Education: boä giaùo duïc coâng
giaùo; C. for Divine Worship: boä
Phuïng töï; C. for Religious and
Secular Institutes: boä doøng tu
vaø tu hoäi toâng ñoà; C. for the
Causes of the Saints: boä phong
thaùnh; C. for the Clergy: boä
giaùo só; C. for the Doctrine of
Faith: boä giaùo lyù ñöùc tin; C. for
the Evangelization of Peoples:
boä rao giaûng Tin möøng (Truyeàn
giaùo); C. for the Oriental
Churches: boä caùc Giaùo hoäi ñoâng
phöông; C. for the Sacraments:
boä quy caùch cöû haønh Bí tích
Congregation: Hoäi nghò, phieân
hoïp, coâng hoäi, c.nghò;
preparatory c.: ph. h. truø bò
Congregation of the faithful:
Ñoaøn theå (coäng ñoaøn) caùc tín
höõu
Congregationalists: Phaùi/
phong traøo giaùo ñoaøn (Tin laønh)
Congress: Ñaïi hoäi, hoäi nghò;
Eucharistic c.: ñ. h. Thaùnh Theå
Congruism: Thuyeát töông hôïp
Conjugal: Thuoäc quan heä vôï
choàng; c. fidelity: chung thuûy
vôï choàng; c. paranoia: ghen
beänh hoaïn
Conjuring up the dead: Goïi
hoàn ng. cheát
Connatural(-ity): Ñoàng baûn
tính; knowledge by c.: hieåu
bieát do ñoàng caûm
Consanguinity: Huyeát toäc, thaân
toäc, quan heä maùu muû (ñk 108)
Conscience: YÙ thöùc; collective
c.: yù th. taäp theå; moral c.: yù th.
luaân lyù; reflective c.: yù th. hoài
coá, phaûn hoài; self-c.: töï giaùc, yù
th. veà mình
Conscience: Löông taâm; bad
c.: l. t. aùy naùy; doubtful c.: l. t.
hoaøi nghi; correct c.: l. t. ngay
thaúng; erroneous c.: l. t. sai
laàm, sai leäch; good c.: l. t. bình
yeân; lax c.: l. t. phoùng thöù, lôi
loûng; perplexed c.: l. t. löôõng
381
löï, luùng tuùng; scrupulous c.: l.
t. boái roái
Conscience money: Tieàn caám
chæ (Mt 27.6)
Conscientious: Taän taâm, chu
ñaùo; c. objector: khaùng vieân
löông taâm
Conscientisation: Gaây yù thöùc,
laøm cho yù thöùc
Consciousness: Tænh taùo; yù thöùc
Consecrate: Thaùnh hieán, taän
hieán; phong chöùc, taán phong;
truyeàn pheùp
Consecrated life: Ñôøi soáng taän
hieán
Consecration: Thaùnh hieán;
phong chöùc; truyeàn pheùp; c.
form: coâng thöùc truyeàn pheùp;
c. of a church: cung hieán nhaø
thôø; c. of a virgin: hieán thaùnh
moät trinh nöõ
Consecration Cross: Thaäp giaù
cung hieán (12 hình thaäp giaù ghi
leân töôøng nhaø thôø ñöôïc GM xöùc
daàu khi cöû haønh nghi thöùc
cung hieán)
Consecratory prayer: Lôøi
nguyeän cung hieán, kinh truyeàn
pheùp
Consensus: Ñoàng taâm nhaát trí,
ñoàng loøng
Consent: Baèng loøng, öng
thuaän; defect of c.: thieáu öng
thuaän; matrimonial/marital c.:
öng thuaän keát hoân (ñk 1095)
Consequence: Haäu/keát quaû;
taàm quan troïng, aûnh höôûng
Consequentialism: Hoïc thuyeát
heä quaû, duy haäu quaû (döïa theo
haäu quaû toát xaáu haønh ñoäng mang
laïi ñeå xaùc ñònh haønh ñoäng ñoù laø
toát hay xaáu veà maët luaân lyù)
Conservation: Giöõ gìn, duy trì,
baûo toàn, b.toaøn
Conservatism: Chuû höôùng baûo
thuû, thaùi ñoä thuû cöïu
Consistence(-cy): Theå ñaëc;
kieân ñònh; nhaát quaùn, chaët cheõ,
maïch laïc; töông öùng
Consistory: Maät Hoäi (hoàng y:
ñk 353); hoäi nghò toân giaùo (kitoâ);
ordinary/extraordinary c.: maät
hoäi: thoâng thöôøng, baát thöôøng
Consolation: An uûi; c. with
cause: an uûi töï nhaân do; c.
without cause: an uûi voâ nhaân
do (TC taùc ñoäng)
Conspiracy (-ator): AÂm möu,
möu phaûn
Conspire: AÂm möu; cuøng goùp
phaàn: toå chöùc, gaây ra
Constance council: Coâng ñoàng
382
Constance (n. 1414-1417)
Constancy: Kieân taâm/trì
Constantine: Constantinoâ (†
337)
Constantinian: Thuoäc veà
Constantinoâ
Constantinople: Constantinoáp;
councils of C.: caùc coâng ñoàng;
C. (n. 318; 553; 680)
Constitutive: Caáu toá, yeáu toá
caáu taïo/thaønh; c. element:
thaønh toá
Constitution: Caáu thaønh; kieán
laäp; theå chaát/traïng
Constitution: Hieán phaùp; hieán
chöông; apostolic c.: toâng hieán;
dogmatic c.: hieán cheá tín lyù;
pastoral c.: hieán ch. muïc vuï;
religious c.: hieán phaùp doøng tu
Consubstantial(-ity): Ñoàng baûn
tính/theå (trong TC Ba Ngoâi)
Consubstantiation: Ñoàng boä
thöïc theå thuyeát (hoïc thuyeát
Luther cho raèng: ÑK vaø theå
chaát baùnh röôïu cuøng coù maët ôû
trong hình baùnh vaø hình röôïu
Thaùnh Theå)
Consuetudinary: Theo tuïc leä,
taäp quaùn
Consult: Thænh vaán, tham khoaû,
hoûi yù kieán, hoäi yù; baøn thaûo
Consultant: Coá vaán, tö vaán,
tham vaán
Consultative: Coù tính caùch
tham vaán
Consultor: Tö vaán; chuyeân vieân
Consummate: Hoaøn thaønh,
thaønh töïu troïn veïn; tieâu thuï;
thaønh thaïo, taøi gioûi tuyeät ñænh;
c. marriage: hoân nhaân hoaøn
hôïp, hoaøn phoái
Consummation: Hoaøn taát; vieân
maõn; c. of marriage: hoaøn hôïp
hoân phoái
Contemplate: Chieâm ngaêém/
ngöôõng; chieâm nieäm; suy tính,
ñònh taâm
Contemplation: Chieâm nieäm,
nguyeän ngaém; traàm tö; acquir-
ed c.: chieâm nieäm ñaéc thuû; c.
in action: chieâm nieäm trong
hoaït ñoäng; infused c.: ch. n.
thieân phuù; prayer of c.: chieâm
nieäm/ nguyeän
Contemplative: Thuoäc veà chieâm
nieäm; c. Institute: Doøng ch.
Nieäm; c. life: ñôøi (soáng) ch. nieäm
Contemporary: Ñöông thôøi/
ñaïi; hieän ñaïi
Contempt: Coi thöôøng, khinh
reû; khinh bæ
Contemptuous: Khinh thöôøng;
383
khinh bæ
Contentious: Hoä söï, vuï tranh
chaáp; c. trial: toá tuïng hoä söï (ñk
1501tt)
Contest(-ation): Tranh luaän;
tranh caõi; tranh giaønh; tranh
chaáp; phaûn khaùng; ñaët vaán ñeà,
khoâng thöøa nhaän
Context: Khung caûnh, boái
caûnh; vaên caûnh/maïch, ngöõ
caûnh; caûnh/tình huoáng; c.-free
language: ngoân ngöõ phi ngöõ
caûnh; c.-sensitive: chuù troïng
ngöõ caûnh
Contextual theology: Thaàn hoïc
caûnh huoáng
Contextualize(-ation): Vaên
caûnh hoùa; caûnh huoáng hoùa
Contiguity: Tieáp giaùp
Continence: Tieát cheá/duïc;
khieát tònh; periodic c.: t. cheá
ñònh kyø
Contingent(-cy): Baát taát, ngaãu
nhieân, ñoät xuaát
Continuum: Lieân theå (taäp hôïp
caùc yeáu toá ñoàng nhaát); space-
time c.: lieân theå khoâng-thôøi
gian, khoâng gian boán chieàu
(trong ñoù thôøi gian laø chieàu
kích thöù tö)
Contraception(-tive): Ngöøa
thai, traùnh/choáng thuï thai
Contract(-ion): Keát öôùc; hôïp
ñoàng, kheá öôùc; bilateral/ synal-
lagmatic c.: keát öôùc song
phöông; c. debts/obligations:
maéc nôï/nhaän nghóa vuï; c.
marriage: keát hoân
Contracted sin: Toäi maéc vì
nhieãm truyeàn (x. original sin)
Contradiction: Maâu thuaãn;
sign of c.: daáu chæ bò choáng
baùng (Lc 2:34)
Contrition: Saùm hoái; aùi hoái
(hoái toäi vì yeâu Chuùa, aên naên toäi
caùch troïn); imperfect c.=
attrition: hoái toäi vì sôï (vg. hoûa
nguïc; aên naên toäi caùch thöôøng/
baát toaøn); perfect c.: aùi hoái, hoái
toäi caùch troïn/hoaøn haûo
Contritionism: Thuyeát aùi hoái
(caàn phaûi aên naên caùch troïn thì
chòu pheùp giaûi toäi môùi neân)
Controversial: Tranh bieän, tr.
luaän, baøn caõi; luaän chieán, buùt
chieán; c. theology: thaàn hoïc
tranh bieän
Contumacy: Baát khaúng, khuyeát
tòch, khoâng chòu ra toøa; coá chaáp
(ñk 1347)
Convalidation: Höõu hieäu hoùa
(hoân phoái); radical c.: h. h. h.
384
taän caên (ñk 1161); simple c.: h.
h. h. ñôn thöôøng (ñk 1156)
Convenience, argument of: Lyù
do tuøy nghi, lyù chöùng thoâng leä,
leõ thöôøng
Convent: Tu vieän (xöa); nöõ tu
vieän
Conventicle Act (Anh Quoác, n.
1664): Ñaïo luaät caám hoäi hoïp
toân giaùo
Convention: Quy/coâng öôùc,
hieäp ñònh; hoäi nghò; öôùc/tuïc leä
Conventual Mass: Thaùnh Leã
coäng ñoaøn ñan vieän (giöõ phuïng
vuï chung)
Conventuals: Nhaùnh Doøng
Phanxicoâ (coù taøi saûn chung)
Convergence criterion: Tieâu
chuaån ñoàng quy
Conversi: Ñan trôï só
Conversion: Trôû laïi, hoaùn/hoái
caûi, quy chính
Conversion: Hoaùn vò, hoaùn
chuyeån; caûi bieán, chuyeån bieán,
thay ñoåi; accidental c.: chuyeån
bieán phuï theå; substantial c.: ch.
bieán baûn theå, bieán theå; theory
of c.: ch. bieán thuyeát
Convert: Ng. trôû laïi
Convict: Keát aùn/toäi; ng. bò keát
aùn, phaïm nhaân
Conviction: Vieäc keát aùn; xaùc/
kieân tín
Convince: Thuyeát phuïc, cho
thaáy, laøm cho nhaän ra
Convoke(-cation): Trieäu taäp
Cooperation: Coäng/hôïp taùc
Co-opt: Baàu vaøo, thu nhaän, keát
naïp
Coordinate(-tion): Phoái hôïp;
keát hôïp
Cope: AÙo choaøng (khoâng coù tay)
Copernican: Lieân quan ñeán
Copernic († 1543); c.
revolution: caùch maïng thieân
vaên (vôùi hoïc thuyeát nhaät taâm
cuûa Copernic); thay ñoåi taän goác
Coprolalia: Chöùng noùi tuïc
Copt(-ic): Coáp, GH Coáp (Ai caäp)
Copula: Heä töø
Co-redemptrix: ÑM hieäp coâng
cöùu chuoäc
Co-religionist: Ñoàng ñaïo höõu
Coresponsability: Ñoàng traùch
nhieäm
Corinthians: Tín höõu Coâ-rin-
toâ, 1Cr, 2Cr
Cornette: Muõ nöõ tu (moät loaïi
khaên quaøng ñaàu, xöa)
Corollary: Heä luaän, heä quaû; keát
luaän taát yeáu
385
Corona: Haøo quang,quaàng
saùng; voøng toùc (treân ñaàu ñan só,
xöa); traøng maân coâi Phanxicoâ
Coronation: Leã gia mieän
Corporal: Theå lyù, thuoäc veà theå
xaùc; khaên thaùnh; c. works of
mercy: traøng vieäc thieän:
«thöông xaùc baûy moái»
Corpus Christi: Leã Mình Maùu
Thaùnh Chuùa Kitoâ
Corpus Christianum: Xaõ hoäi
kitoâ (goàm caû GH vaø quoác gia)
Corpus Hermeticum: Vaên boä
Hermeticoâ (huyeàn bí: tk 1-4)
Corpus Juris Canonici: Boä
Giaùo luaät
Correct: Chænh, chính xaùc;
ñöùùng ñaén; hieäu chænh; tröøng trò
Correlation: Töông quan, t.lieân
Correspondence: Töông xöùng,
töông hôïp, phuø h.
Corrupt(-ion): Thoái naùt, ñoài
baïi, hö hoûng; huû hoùa; laøm hö
hoûng; hoái loä, mua chuoäc; cor-
rupted nature: baûn chaát ñoài baïi
Corruptible: Coù theå hö thoái, h.
naùt; coù theå huû hoùa, deã bò mua
chuoäc
Cosmic: Thuoäc veà vuõ truï; c.
Christ: ÑKâ vuõ truï (nguyeân lyù vaø
cuøng ñích cuûa vuõ truï)
Cosmocrator: Chuùa teå caøn khoân
Cosmogenesis: Hình thaønh vuõ
truï
Cosmogony: Saùng theá luaän, vuõ
truï khai nguyeân luaän
Cosmography: Vuõ truï hoïc
Cosmological argument: Lyù
chöùng vuõ truï luaän
Cosmology: Vuõ truï quan, v.tr.
luaän
Cosmos: Vuõ truï
Cotta: AÙo caùc pheùp, aùo giuùp leã
Council: Coâng ñoàng; hoäi ñoàng,
hoäi nghò; ecumenical c.: c. ñ.
chung, c. ñ. hoaøn vuõ (ñk 337);
particular c.: c. ñ. ñòa phöông,
c. ñ. Vuøng; plenary c.: c. ñ.
mieàn (laõnh vöïc cuûa moät Hoäi
ñoàng GM: ñk 439); provincial
c.: c. ñ. tænh
Counsel: Baøn hoûi, khuyeân/chæ
baûo; evangelical c.: lôøi khuyeân
Phuùc AÂm; c. of perfection: lôøi
khuyeân hoaøn haûo (khoù ngheøo,
khieát tònh, vaâng lôøi)
Counseling: (Lôøi, quaù trình)
chæ daãn
Countercritical: Phaûn pheâ
bình, pheâ bình phaûn hoài
Counter-Reformation: Phaûn
caûi caùch, caûi caùch coâng giaùo
386
Court: Toøa aùn, phieân toøa; cung
ñieän; trieàu ñình
Covenant: Giao öôùc, kheá öôùc;
minh öôùc; c. theology: thaàn
hoïc giao öôùc; matrimonial c.:
kh. ö. hoân nhaân
Covenantal nomism: Thuyeát
duy luaät giao öôùc, cheá ñoä luaät
giaùo öôùc
Co-veneration: Song boä suøng
baùi thuyeát (laïc giaùo Nestoârioâ:
vöøa toân kính con ngöôøi ÑK vöøa
thôø kính Ngoâi Hai - thieân tính -
ôû trong Ngaøi; phuû nhaän thöïc taïi
ngoâi hieäp)
Covetousness: Ha muoán, theøm
thuoàng, tham lam; carnal c.:
theøm muoán xaùc thòt
Cowardice: Nhaùt gan, nhuùt
nhaùt; heøn nhaùt
Cowl: Muõ truøm ñaàu (cuûa tu só)
Create: Taïo thaønh, saùng taïo,
döïng neân; c. a Cardinal: naâng
leân chöùc (taán phong) Hoàng y
Creation: Saùng taïo, döïng neân,
taïo thaønh; ab aeterno: töø ñôøi
ñôøi; a (ex) nihilo (from
nothing): töø hö voâ, töø khoâng
khoâng; continuous c.: saùng taïo
lieân tuïc
Creationism: Thuyeát saùng taïo
(coù hai nghóa: 1. TC tröïc tieáp
saùng taïo vaïn vaät, khoâng qua quaù
trình tieán hoùa; 2. TC tröïc tieáp
taïo döïng linh hoàn con ngöôøi)
Creator: Ñaáng taïo hoùa
Creatureliness: Thuï taïo tính
Creøche: Maùng aên/coû; hang ñaù
Giaùng sinh; nhaø giöõ treû
Credence: Nieàm tin, tín
ngöôõng; tin töôûng, tin nhaän
(tin laø ñuùng laø thaät)
Credence/credenza: Tieåu aùn,
baøn ñoà leã
Credendum: Giaùo lyù phaûi tin
Credentials: UÛy nhieäm thö;
chöùng minh thö
Credibility: Tính caùch ñaùng
tin, khaû tín tính
Credit: Nieàm tin, uy tín; coâng
traïng; tín duïng; tín nhieäm, tin
töôûng, tin laø ñuùng
Credo: Kinh Tin kính, coâng
thöùc tuyeân tín; tín khoaûn
Credo quia absurdum: "Toâi tin
vì laø phi lyù" (= sieâu lyù, vöôït leân
treân lyù trí: Tertullianoâ † 220)
Credo ut intelligam: "Toâi tin
ñeå maø hieåu" (thaùnh Anselmoâ, †
1109)
Credulity: Tính caû tin, nheï daï
Creed: Coâng thöùc tuyeân tín,
387
kinh Tin kính; tín ngöôõng; tín
khoaûn
Creeping to the Cross: Nghi
thöùc suøng kính Thaùnh Giaù (thöù
6 Tuaàn Thaùnh)
Cremate(-ion): Hoûa taùng, h.
thieâu (ñk 1176 §3)
Crematory: Loø hoûa thieâu
Crib: Maùng aên (x. creøche)
Crime: Toäi aùc; impediment of
c.: ngaên trôû (hoân phoái) do toäi aùc
(vì ñaõ gieát hoaëc möu gieát baïn
ñôøi cuûa mình hay cuûa ngöôøi
mình muoán keát hoân, ñk 1090)
Criminology: Toäi phaïm hoïc
Crisis: Khuûng hoaûng; c.
theology, (dialectical): thaàn
hoïc bieän chöùng
Criterion(-ria): Tieâu chuaån/
chí, chuaån taéc; c. group: nhoùm
chuaån
Critic: Nhaø pheâ bình; ngöôøi
kieåm duyeät; keû chí trích, keû cheâ
bai
Critical: Pheâ bình; chæ trích;
khaån caáp, nguy kòch, traàm
troïng; c. apparatus: Phaàn chuù
thích ñoái chieáu (cuoái trang vôùi
nhöõng ghi chuù veà caùc dò baûn
cuûa moät baûn vaên); c. confron-
tation: ñoái chieáu pheâ bình; c.
transcendence: chieàu kích sieâu
vieät cuûa coâng taùc pheâ bình
Criticism: Bình phaåm, pheâ
bình; chæ trích; biblical c.:
phöông thöùc nghieân cöùu Kinh
Thaùnh; form c.: pheâ bình vaên
theå; historical c.: ph. b. lòch söû;
literary c.: ph. b. vaên hoïc;
redaction c.: ph. b. bieân taäp;
textual c.: ph. b. vaên baûn;
tradition(-al) c.: pheâ bình
truyeàn thoáng
Critique: Vaên phaåm pheâ bình;
C. of Pure Reason: Ph. bình lyù
trí thuaàn tuùy (taùc phaåm cuûa
Em. Kant)
Crosier: Gaäy GM
Cross: Thaäp töï, th.giaù; huy
chöông; thöû thaùch, khoå ñau,
hoaïn naïn, v.v.; papal c.: th. g.
giaùo hoaøng; pectoral c.: th. g.
ñeo ngöïc; processional c.: th. g.
röôùc kieäu (daãn ñoaøn röôùc)
Cross-cultural: Xuyeân vaên hoùa
Cross-reference: Baûn höôùng
daãn tham khaûo
Crown: Vöông mieän, trieàu
thieân; vöông quyeàn; voøng hoa,
voøng laù, v.v.; ñænh, ngoïn; ñænh
ñaàu, choùp muõ; c .of thorns:
voøng gai; c. prince: thaùi töû;
388
episcopal c.: muõ GM (Ñoâng
phöông); franciscan c.: traøng
maân coâi Phanxicoâ
Crucial: Coát/chuû yeáu, chuû choát
Crucifix: Töôïng/aûnh Thaùnh Giaù
(coù hình Chuùa)
Crucifixion: Ñoùng ñinh vaøo
thaäp giaù; khoå hình th. giaù
Cruciform: Hình chöõ thaäp
Crucifragium: Ñaùnh daäp oáng
chaân
Cruel(-ty): Ñoäc aùc, taøn baïo
Cruet: Bình röôïu nöôùc (duøng
trong Thaùnh Leã)
Crusade: Thaäp töï chinh
Crusaders: Ñaïo quaân Thaùnh
Giaù, nghóa binh; eucharistic c.:
nghóa binh Thaùnh Theå
Crutched Friars: Tu só ñeo
Thaùnh Giaù
Crux: Ñieåm chuû choát, phaàn
chính yeáu, troïng taâm
Crux interpretum: Ñoaïn Kinh
Thaùnh khoù giaûi thích
Crypt: Taàng haàm nhaø thôø, nhaø
thôø ngaàm, nhaø nguyeän taàng
haàm
Cryptic: Bí maät, bí aån; khoù
hieåu, aån yù
Cryptogram: Baûn vieát baèng
maät maõ/öôùc, maät kyù thö
Cryptography: Loái vieát baèng
maät öôùc, maät kyù
Cryptology: AÅn ngöõ hoïc
Cubit: Xích, thöôùc
Culminate: Ñaït ñeán toät ñænh; c.
in: keát cuïc ñi ñeán choã...
Culpable(-bility): Coù toäi; ñaùng
toäi; toäi traïng; c. complex: maëc
caûm toäi loãi
Culprit: Thuû phaïm
Cult: Phuïng töï, ph.thôø; toân
kính; suøng baùi, ngöôõng moä,
hình thöùc ñam meâ quaùi dò; c. of
the body: thaùi ñoâ toân ngöôõng
thaân theå
Cultic: Lieân quan ñeán thôø kính,
phuïng töï
Cultivate: Canh taùc; trau doài,
tu döôõng
Cultivated: Coù hoïc thöùc
Culturalism: Thuyeát duy vaên
hoùa
Culture: Vaên hoùa; physical c.:
theå duïc
Cum grano salis: Nheï nhaøngï,
töø toán, deø daët, thaän troïng
Cuneiform: Hình neâm/goùc (chöõ)
Cunnilingus: Kích duïc baèng
mieäng löôõi
Cup: Cheùn; c. of communion:
cheùn thoâng hieäp; c. of consola-
389
tion: ch. uûi an; c .of salvation:
ch. cöùu ñoä; c. of the Lord: ch.
cuûa Chuùa; c. of wrath: ch. thònh
noä
Cur Deus homo: "Taïi sao TC
laøm ngöôøi" (Taùc phaåm cuûa
thaùnh Anselmoâ)
Curate: Cha phoù/phuï taù
Curator: Quaûn ñoác baûo taøng;
ngöôøi trôï quaûn (quaûn lyù taøi saûn
thay cho moät vò thaønh nieân,
moät ngöôøi ñieân, v.v...)
Curia: Cô sôû trung öông, truï sôû
chính; Diocesan c.: phuû giaùo
phaän; Roman c.: giaùo trieàu
Roma (ñk 360)
Curialism: Chuû nghóa giaùo
trieàu, naõo traïng giaùo trieàu ñoäc
quyeàn
Curriculum vitae: Lyù lòch
Cursillo (de Cristianidad):
Phong traøo Cursillo
Cursing: Nguyeàn ruûa, chuùc döõ;
tai hoïa, tai öông; c. Psalms:
Thaùnh vònh trò aùc (Tv 7, 35, 69,
109, 137; x. imprecatory Psalms)
Cursive: Baûn vieát thaûo, chöõ
thaûo
Custody: Quyeàn coi soùc/troâng
nom; baét giöõ, taïm giam
Custom: Tuïc/thoâng leä (ñk 23),
taäp/phong tuïc, thoùi quen; c.
contra jus (contrary to law):
thoâng leä traùi luaät; c. praeter jus
(apart from law): thoâng leä
ngoaïi luaät
Customary: Theo tuïc leä; saùch
tuïc leä
Custos: Tu só ñaëc uûy (Doøng
Phanxicoâ)
C.v.: X. curriculum vitae
Cybernetics: Ñieàu khieån hoïc
390
Cycle: Chu kyø
Cynic(-al): Khuyeån nho; hoaøi
nghi, yeám theá; baát chaáp ñaïo lyù,
voâ lieâm sæ
Cynic(-ism): Thuyeát khuyeån
nho; thaùi ñoä yeám theá/voâ sæ
Cynomorph: Coù daïng choù
Cyrillic: Chöõ caùi Cirilloâ, Kirin
Cytology: Teá baøo hoïc
Czar: Hoaøng ñeá Nga
 D Dark: Toái taêm, ñen ngoøm; xaáu
D: Nguoàn/tröôøng phaùi Ñeä nhò
luaät
Daemon: Thaàn saùng taïo, hoùa
coâng, con taïo (thaàn thoaïi Hy
laïp), thaàn haïng thöù; thaàn baûo
trôï; quyû döõ, aùc thaàn (x. demon)
Daily bread: Löông thöïc (cuûa
aên) haèng ngaøy
Dalai Lama: Ñaït lai Laït ma
Dalmatic: AÙo leã phoù teá
Dame: Baø (quyù baø)
Damnation: Ñoïa ñaøy hoûa nguïc,
ñoïa hình, aùn traàm luaân; nguyeàn
ruûa
Damned, the: Ñoïa nhaân, ng. bò
ñoïa hình, xuoáng hoûa nguïc; ng.
bò nguyeàn ruûa, chuùc döõ
Damocles, sword of: Thanh
göôm cuûa Ñamoâcles: göôm keà
coå, nguy hieåm ñang ñe doïa
Dance of Death, The: Böùc
tranh «Vuõ khuùc thaàn cheát»
(trình baøy caûnh thaàn cheát nhaûy
muùa vôùi moät soá ngöôøi vaø daãn
hoï ñi ñeán moà...)
Daniel: Ña-ni-en, Ñn
Darbyites: Phaùi J.N.Darby
(1800-1882: moät giaùo phaùi Tin
laønh quaù khích)
391
xa; u muoäi, ngu doát; d. ages:
thôøi ñaïi taêm toái (tk 6-11); d.
continent: luïc ñòa da ñen (Chaâu
Phi); d. night of the senses:
ñeâm toái giaùc quan; d. night of
the soul: ñeâm toái taâm hoàn
Darkness: Boùng toái; prince of
d.: ñaàu muïc toái taêm/haéc aùm,
Satan
Darwinism: Thuyeát tieán hoùa
cuûa Darwin
Data: Cöù/döõ lieäu, döõ kieän
Datary, apostolic: Bieân nieân
phoøng; tieåu chöôûng aán toâng toøa
Date: Ngaøy thaùng, nieân hieäu
Dated: Cuõ kyõ, loãi thôøi
Dative: Taëng caùch
Daughter: Con gaùi, nöõ töû; d.-
in-law: con daâu; d. of Sion: con
gaùi/thieáu nöõ Sion
Daughters of Charity: Nöõ töû
Baùc aùi
David: Ña-vít
Day: Ngaøy; d. Hours: nhaät
tuïng; d. of atonement (Yom
Kippur): ngaøy ñeàn toäi; d. of
indiction: ngaøy ñaàu naêm phuïng
vuï (Ñoâng phöông: 1 thaùnh 9);
d. of the Lord: Chuùa nhaät
Daysman: Ng laøm coâng nhaät
DD (Doctor of Divinity): Tieán só
thaàn hoïc
Deacon(-ship): Phoù teá (chöùc);
permanent d.: ph. t. vónh vieãn;
transitional d.: phoù teá chuyeån
tieáp (ñang tieán ñeán chöùc LM)
Deaconess: Nöõ trôï teá/phoù teá
Dead (die): Cheát; d. language:
töû ngöõ; d. letter: quy taéc/luaät
khoaûn cheát (khoâng coøn hieäu
löïc); böùc thö cheát (taïi böu ñieän
vì khoâng coù ngöôøi nhaän vaø cuõng
chaúng coù ñòa chæ ngöôøi göûi); d.
to onself: cheát ñoái vôùi chính
mình; d. to the world: cheát ñoái
vôùi theá gian
Dead Sea Scrolls: Caùc cuoän
saùch Bieån Cheát
Deadly Sins: Baûy moái toäi ñaàu
Dean: LM quaûn haït, nieân
tröôûng, toång LM; chuû nhieäm
khoa, khoa tröôûng
Deanery: Haït (ñk 555)
Death: Söï cheát, thaàn cheát;
second d.: cheát laàn thöù hai,
cheát ñôøi ñôøi
Death of God Theology: Thaàn
hoïc "TC cheát" (taïm döïa treân giaû
thieát TC khoâng coù ñeå khai trieån
caùc chuû ñeà thaàn hoïc)
De auxiliis: (Tranh luaän veà ôn
392
(TC) hoä trôï
Deborah: Ñô-boâ-ra
Deca-: Thaäp, möôøi
Decade: Thaäp kyû, thieân nieân;
chuïc möôøi kinh
Decalogue: Möôøi ñieàu raên, thaäp
giôùi
Decapolis: Mieàn Thaäp Tænh
Decease(-d): Töø traàn, caùi cheát;
ng. quaù coá, môùi qua ñôøi
Deceit: Giaû doái, löøa ñaûo
Deceitful: Doái traù, löøa ñaûo
Decency: Ñoan trang, teà chænh,
tao nhaõ, lòch söï
Deci-: Phaàn möôøi (decilitre,
decimetre, decibel...)
Decision: Giaûi quyeát, phaùn
quyeát, quyeát ñònh; man of d.:
ng. kieân quyeát; Valley of d.:
Caùnh ñoàng phaùn xeùt
("Josaphat": Ge 3,2)
Declaration: Tuyeân boá; tuyeân
caùo/ngoân
Declension: Bieán caùch (caùc töø,
nhö trong tieáng Latinh chaúng
haïn)
Decline: Töø choái; giaûm/sa suùt,
suy taøn/suïp; ñoå doác; thoaùi traøo;
bieán caùch
Decollation of St. John: Leã
Thaùnh Gioan Taåy Giaû bò traûm
quyeát (29-8)
De condigno: Ñuùng/phaûi leõ,
hôïp lyù, thích/xöùng ñaùng
De congruo: Hôïp pheùp/tình,
thích/xöùng hôïp
Deconstructionism: Hoïc
thuyeát giaûi caáu, giaûi theå cô caáu
Decoration: Huaân/huy chöông;
trang hoaøng; Christmas d.(s):
trang hoaøng Giaùng Sinh;
pontifical, papal d.: huy
chöông Toøa Thaùnh
Decorum: Leã nghi, nghi thöùc,
phong caùch giao teá, pheùp lòch söï
Decree: Saéc luaät, saéc leänh,
nghò ñònh
Decretalist: Chuyeân vieân giaùo
luaät
Decretals: Giaùo leänh taäp; boä
giaùo leänh; false d.: giaùo leänh giaû
Decretist: Chuyeân vieân (veà boä)
giaùo luaät Gratianoâ
Decretum Gratiani: Boä giaùo
luaät Gratianoâ (tk 12)
Dedicate: Cung hieán, hieán
daâng, coáng hieán; ñeà taëng
Dedication: Cung hieán (nhaø thôø)
Deduce: Suy luaän, suy dieãn,
dieãn dòch
Deduction: Dieãn dòch, suy
dieãn; khaáu tröø
393
Deductive: Coù tính caùch suy
dieãn; d. logic: loâgíc suy dieãn; d.
method: phöông phaùp suy dieãn
Deed: Haønh ñoäng/vi; kyø coâng
/tích, thaønh tích; chöùng thö;
kheá öôùc
De-eschatologize: Giaûi khöû
caùnh chung tính (thay ñoåi caùch
hieåu veà caùc thöïc taïi caùnh
chung); d.(-ed) theology: thaàn
hoïc phi caùnh chung
De facto: Cöù thöïc, cöù söï, treân
thöïc teá
Defamatory: Coù yù boâi nhoï, vu
khoáng
Defame(-ation): Boâi nhoï
(thanh danh), vu khoáng, phæ
baùng, noùi xaáu
Default: Khieám dieän, khuyeát
tòch, vaéng maët taïi toøa; thieáu/vôõ
nôï; boû cuoäc; baát löïc, thieáu thoán
Defeatism: Thaùi ñoä/tinh thaàn
chuû baïi
Defect: Thieáu soùt; khuyeát
ñieåm; khuyeát taät; d. of form:
thieáu theå thöùc; irregularity of
d.: baát hôïp luaät vì khuyeát taät
Defection: Ñaøo nguõ; boû doøng;
boû ñaïo, boäi giaùo
Defender: Ng.: baûo veä, bieän hoä,
baøo chöõa; d. of the bond: baûo
heä vieân (ñk 1432); d. of the
faith: ng. baûo veä ñöùc tin
De fide: Thuoäc: ñöùc tin, tín
khoaûn
Defile(-ment): Laøm oâ ueá
Definite: Xaùc ñònh, chaéc chaén;
minh baïch, roõ raøng; d. article:
maïo töø haïn ñònh
Definition: Ñònh nghóa; xaùc/
minh ñònh; dogmatic d.: ñònh
tín, minh ñònh tín lyù
Definitive: Cuoái cuøng, döùt
khoaùt, chung quyeát
Definitors: Coá vaán toái cao
(trong moät vaøi doøng tu)
Deflower: Phaù (laøm maát) trinh
Defrocking: Hoaøn tuïc; boû aùo tu
só/thaày tu
Defunct: Quaù coá
Degradation: Giaùng chöùc, truaát
quyeàn; suy bieán, thoaùi hoùa
Degrees: Möùc, ñoä, baäc, caáp;
songs/Psalms of d.: ca khuùc leân
ñeàn (Tv 120-134)
De-historize: Giaûi hoùa söû tính,
phi söû hoùa (nhaát laø trong
tröôøng hôïp Kinh Thaùnh ñeå öùng
duïng caùc bieán coá, söï kieän... vaøo
hieän taïi)
Dehumanize(-se): Phi nhaân
hoùa, laøm maát nhaân tính
394
Deify(-ication): Thaàn hoùa
Deign: Duû loøng, ñoaùi nhìn,
chieáu coá
Deipara: Meï Thieân Chuùa
Deisis: Kinh (phuïng vuï
Byzantioâ); tranh veõ ÑK vôùi ÑM
vaø thaùnh Gioan Taåy giaû
Deism: Höõu thaàn thuyeát; töï
nhieân thaàn giaùo
Deity: Thaàn tính; Thöôïng Ñeá
De jure: Cöù luaät, theo luaät phaùp
Delator: Ng.: toá giaùc, caùo giaùc;
maùch leûo; baùo caùo
Delectation: Khoaùi caûm; khoaùi
traù, thuù vò; venereal d.: kh.
caûm nhuïc duïc, daâm caûm
Delegate: Thuï/thöøa uyû, ñaëc uûy
vieân; uyû thaùc, giao phoù; aposto-
lic d.: khaâm söù Toøa thaùnh;
episcopal d.: ñaïi dieän GM; d.
power: quyeàn thöøa uyû
Delegation: Uyû quyeàn/ nhieäm;
phaùi ñoaøn; general d.: uûy q.
toång quaùt
Deliberate: Caân nhaéc, suy nghó
chính chaén, thaûo luaän kyõ löôõng;
coá tình, coá yù, chuû taâm
Deliberation: Suy tính, baøn
ñònh, thaûo luaän, nghò quyeát
Deliberative: Coù tính caùch bieåu
quyeát
Delict: Toäi phaïm
Delinquency: Phaïm phaùp
Deliver: Giaûi/cöùu thoaùt, giaûi
cöùu, phoùng thích; trình baøy;
caáp phaùt; giao/ñöa haøng (-hoùa)
Deliverance: giaûi cöùu/thoaùt,
phoùng thích; caáp phaùt; tuyeân
boá; tuyeân aùn
Delphic: Lôøi saám Ñelphi; bí
hieåm, khoù hieåu
Deluge: Ñaïi hoàng thuûy
Delusion: AÛo töôûng, aûo aûnh, aûo
giaùc; chöùng hoang töôûng, hoang
loaïn taâm; d. of grandeur: hoang
töôûng töï ñaïi; d. of persecution:
hoang t. bò truy haïi
Demagogue(-ism): Ng./chính
saùch mò daân
Demi-: Moät nöûa, aù, baùn
Demigod: AÙ thaàn
Demiurge: Hoùa coâng, tieåu
thaàn, con taïo
Demo-: Daân
Democracy: Daân chuû
Demography: Nhaân khaåu hoïc,
daân soá hoïc
Demolish: Phaù huûy, ñaùnh ñoå
Demon: Quyû, aùc thaàn; ng.: xaáu
xa, hung aùc
Demoniac(-al): Quyû aùm; ñieân
395
cuoàng; d. possession: bò quyû aùm
Demonism: Suøng baùi quyû thaàn
Demonology: Quyû hoïc
Demonstrate(-ation): Minh
chöùng; bieåu loä; bieåu tình; tröng
baøy
Demonstrative: Hay thoå loä; coù
luaän chöùng; d. pronoun: ñaïi töø
chæ ñònh; d. theology: thaàn hoïc
thöïc chöùng
Demoralize(-ation): Phaù hoaïi
ñaïo ñöùc, laøm ñoài phong baïi tuïc;
luõng ñoaïn tinh thaàn, gaây naûn
loøng
Demote: Giaùng caáp; cho xuoáng
lôùp
Demotic: Thoâng duïng, bình
daân; daïng bình daân cuûa ngoân
ngöõ Ai caäp thôøi xöa
Demystify(-ication): Trieät khöû
huyeàn bí tính; laøm cho heát veû
bí nhieäm
Demythologize(-ation): Giaûi
tröø huyeàn thoaïi tính, goät boû
maøu saéc h. thoaïi
Denarius: Ñoàng (tieàn) ñeânarioâ
Denegation: Phuû nhaän
Denial: Töø choái; phuû nhaän;
d. of justice: khoâng chòu xeùt xöû;
khoâng xeùt xöû cho coâng baèng
Denomination: Giaùo phaùi;
danh xöng
Denounce: Leân aùn, toá caùo,
vaïch maët
Denunciation: Haønh ñoäng toá
caùo; false d.: caùo gian
Denzinger: Tuyeån taäp, caåm
nang tín lieäu (Enchiridion
Symbolorum do H.J. Denzinger
xuaát baûn n. 1854 vaø tieáp tuïc taùi
baûn cho ñeán nay, trích daãn caùc
taøi lieäu troïng yeáu nhaát veà giaùo
lyù ñöùc tin cuûa GH Coâng Giaùo:
D= xuaát baûn tröôùc n. 1963;
DS= xuaát baûn sau n. 1963)
Deo gratias: Taï ôn Chuùa
Deontology: Nghóa vuï hoïc, ñaïo
nghóa hoïc
Departed: Ng. quaù coá
Departure: Ra ñi, khôûi haønh,
rôøi khoûi, rôøi boû; d. from the
Institute: ra khoûi Doøng (ñk 686)
Dependence: Leä thuoäc, phuï
thuoäc, tuøy thuoäc
Deplore: Thöông/luyeán tieác,
nuoái tieác; hoái tieác, aân haän
Deponent: Nhaân chöùng, ng.
cung khai; daïng trung gian
(ñoäng töø: theå thuï ñoäng vôùi
nghóa chuû ñoäng)
Depose(-ition): Pheá truaát, haï
396
beä; cung khai; deposing power:
quyeàn pheá truaát
Deposit: Kho taøng, toàn khoaûn;
tieàn göûi, t. ñaët coïc, t. kyù quyõ;
traàm tích; d. of faith: kho taøng
ñöùc tin, tín baûo khoá (1Tm 6,20)
Deprecatory form: Coâng thöùc
caàu nguyeän
Depression: Chaùn naûn, nhuït
chí, suy suùt tinh thaàn, traàm
caûm, tr. uaát; vuøng aùp thaáp
Deprivation: Töôùc ñoaït; töôùc
quyeàn (ñk 1336); d. of civil
rights: töôùc quyeàn coâng daân; d.
of office: caùch chöùc (ñk 416)
De Profundis: "Töø vöïc saâu" (Tv
130)
Depht Psychology: Taâm lyù
chieàu saâu
Deputation: Uyû quyeàn; ñaïi
bieåu, ñaïi dieän; phaùi ñoaøn
Derogation: Xuùc phaïm; vi
phaïm; laøm maát tö caùch, haï theå
giaù; baõi boû, söûa ñoåi (ñk 20)
Dervish: Tu só ñeâvít (Hoài giaùo);
dancing d.: ñeâvít muùa quay tít
(ñeå xuaát thaàn)
Desacralization: Phi thaùnh
thieâng hoùa
Descent: Ñi xuoáng, thaû doác;
nghieâng/haï xuoáng; buoâng thaû
(sa ñoïa); nguoàn goác, doøng doõi;
d. of Christ into hell: ÑK xuoáng
nguïc; d. of the Holy Spirit:
Thaùnh Linh hieän xuoáng
Desecration: Giaûi hoùa thaùnh
thieâng, giaûi thaùnh
Desert: Sa maïc, nôi hoang
vaéng; Fathers of the d.: tu phuï
sa maïc
Deserted spouse: Ng. phoái
ngaãu (choàng/vôï) bò boû rôi
Deserve: Xöùng ñaùng, coù coâng
De(i)sinhibition: Giaûi tröø öùc cheá
Design: Ñoà aùn, baûn thieát keá; ñeà
cöông; yù ñònh; argument from
d.: lyù chöùng chuû yù (ñoïc thaáy
trong traät töï vaän haønh cuûa vaïn
vaät: moät caùch minh chöùng TC
hieän höõu)
Desire: Theøm muoán, khaùt
voïng, nguyeän/öôùc voïng; D. of
all nations: Ñaáng muoân daân
mong ñôïi
Desolate: Taøn phaù, gaây caûnh
ñieâu taøn, hoang vaéng; laøm cho
phieàn muoän, saàu khoå
Desolation: Phieàn muoän, saàu
khoå thieâng lieâng; coâ ñôn, coâ
lieâu; hoang taøn
Despair: Thaát/tuyeät voïng
Desperate: Tuyeät voïng; döõ doäi;
397
lieàu lónh, lieàu maïng
Despise: Khinh mieät/thöôøng
Despotism: Chuyeân cheá/quyeàn
Destiny: Vaän maïng, soá meänh,
thieân meänh
Destruction: Phaù huûy, tieâu dieät
Desuetude: Loãi/quaù thôøi, pheá
huû, heát thích duïng
Detachment: Taùch rôøi; döùt boû,
döûng döng, thôø ô; sieâu thoaùt;
bieät/phaân ñoäi
Determinants: Yeáu toá quyeát
ñònh, xaùc ñònh; d. of morality:
(ba) yeáu toá xaùc ñònh luaân lyù tính
(cuûa haønh ñoäng: ñoái töôïng,
muïc ñích vaø hoaøn caûnh)
Determination: Xaùc ñònh;
quyeát ñònh; quyeát taâm
Determinism: Thuyeát taát ñònh;
causal d.: taát ñ. nhaân quaû
Detraction: Gieøm pha, noùi
haønh, noùi xaáu
Deus-ex-machina: Keát cuïc
thaàn tình, giaûi phaùp thaàn dieäu
(laøm nhö cöù baám maùy laø TC
ñeán giaûi quyeát heát moïi söï)
Deutero-: Thöù, ñeä nhò, thöù hai
Deuterocanonical: Thuoäc thöù
quy ñieån; thöù quy
Deuteronomic History: Lòch söû
ñeä nhò luaät (caùc saùch KT töø Ñnl
ñeán 2V)
Deuteronomy: Ñeä nhò luaät, thöù
luaät, Ñnl
Deuteronomist: Truyeàn
thoáng/taùc giaû ñeä nhò luaät
Deutero-pauline: Thöù-Phaoloâ
(caùc thö)
Development: Phaùt/khai trieån;
tieán trieån, tieán phaùt; d. of
doctrine: khai trieån giaùo lyù
Deviationism: Caùch haønh söï
leäch laïc/treäch ñöôøng loái (=noùi
veà ñaûng vieân caùc chính ñaûng);
left/right d.: leäch laïc taû/höõu
khuynh
Devil: Quyû, aùc/taø thaàn;
d.'s advocate: khaùng bieän vieân
aùn phong thaùnh; khaùng vieân
phe quyû; d.-dodger: giaùo só, nhaø
thuyeát giaùo
Devilment, devilry(-try): Troø
tinh quaùi/nghòch; aûo thuaät, ma
thuaät; lieàu maïng; hung aùc,
hieåm ñoäc
Devolve(-lution): UÛy quyeàn, uûy
thaùc; chuyeån giao, trao phoù;
phaân quyeàn
Devote: Daâng hieán; daønh ñeå,
duøng ñeå
Devoted thing: Ñoà thaàn tru (Gs
6,17-19)
398
Devotee: Ng. moä ñaïo, soát saéng;
nhieät tình, haâm moä
Devotio Moderna: Loái suøng moä
taân thôøi (tk 14)
Devotion: Loøng suøng ñaïo, suøng
kính, soát saéng; devotions: caùc
hình thöùc ñaïo ñöùc (khoâng
phuïng vuï)
Devout: Thaønh kính, nhieät
tình; moä ñaïo
DG (Dei gratia): Nhôø ôn Chuùa
Dharma: Phaät phaùp, luaät, chaân lyù
Dharmachakra: Phaùp luaân
Dhyana: Thieàn na, thieàn ñònh
Di-: Hai laàn... (tieàn toá)
Dia-: Chia taùch, phaân tích;
xuyeân qua (tieàn toá)
Diabolic(-al): Thuoäc quyû; nhö
quyû; d. possession: quyû aùm
Diabolism: Ma/yeâu thuaät; tin
vaøo/suøng baùi quyû ma
Diachronic(-al): Tính lòch ñaïi
(caùc dieãn bieán ngoân ngöõ hoïc tính
theo thôøi gian); dò ñaïi, dò thôøi
Diaconate: Chöùc phoù teá
Diaconia: Vieäc phuïc vuï, taùc vuï
phuïc dòch
Diacritic(-al): Daáu phuï; ñeå
phaân bieät, ñeå ñaùnh daáu
Diaeresis, dieresis: Daáu taùch
aâm, daáu phaân ñoâi
Diagnosis(-ostic): Chaån ñoaùn
Diagram: Bieåu ñoà
Diakrisis: Nhaän ñònh; phaân ñinh
Dialect: Tieáng ñòa phöông,
phöông ngöõ, thoå ngöõ
Dialectic(-al): Bieän chöùng;
d. materialism: duy vaät bieän
chöùng; d. method: phöông
phaùp b. chöùng; d. theology:
thaàn hoïc b. ch.
Dialectics: Phöông phaùp bieän
chöùng
Dialogue: Ñoái thoaïi
Diarchy: Tình traïng löôõng
chính theå, hai chính phuû
Diaspora: (xöa=) Do thaùi kieàu
(soáng taûn maùc ôû nöôùc ngoaøi);
(nay=) soáng taûn maùc, tha
phöông, tình traïng phaùt taùn
Diatessaron: Saùch Ñiatessaron
(cuûa Tatianus, khoaûng naêm
160: baûn phoái hôïp boán Phuùc
AÂm), Phuùc AÂm phoái hoøa
Diatribe: Baøi vaên ñaû kích, ñaøm
luaän
Dicastery: Cô quan, boä (giaùo
trieàu Roâma;x. congregation)
Dichotomism: Nhò phaân thuyeát
Dichotomy: Phaân ñoâi, nhò
phaân phaùp
399
Dicta probantia: Lôøi laøm baèng,
chöùng ngoân (coù söùc laøm chöùng)
Dictate: Meänh leänh; böùc cheá,
cöôõng cheá; ñoïc chính taû
Dictatus Papae: Saéc leänh Giaùo
Hoaøng (cuûa Ñöùc Greâgoârioâ VII,
n. 1075)
Dictum: Lôøi: quaû quyeát, phaùt
bieåu; aùn quyeát; chaâm ngoân
Didache: Giaùo huaán; saùch
Ñiñakheâ (tk 1)
Didachist: Taùc giaû cuûa Ñiñakheâ
Didascalia Apostolorum: Giaùo
lyù caùc toâng ñoà (saùch: tk 3)
Didrachma: Ñoàng (haøo ñoâi) ñô-
raéc-ma
Dies Irae: Baøi haùt "Ngaøy phaãn
noä"
Diet: Nghò vieän
Differentiation: Phaân hoùa; bieät
hoùa
Differential Psychology: Taâm
lyù hoïc ñoái chieáu
Diffidence: Thieáu töï tin, ruït reø
Diffraction: Nhieãu xaï (hieän
töôïng caùc tia saùng chuyeån
höôùng)
Digamy: Keát hoân laàn thöù hai,
taùi hoân (nam: tuïc huyeàn; nöõ:
taùi giaù)
Digest: Tieâu hoùa; ñoàng hoùa; haáp
thuï; baûn toùm, löôïc taäp; taäp san
Digeste, The: Boä luaät
Giustinianoâ (do hoaøng ñeá khaûo
löôïc vaø ban haønh, tk 6)
Dignitary: Chöùc saéc; ng. coù
quyeàn cao chöùc troïng
Dignity: Phaåm giaù; phaåm töôùc,
töôùc vò; theå thoáng; phaåm chaát
Dikirion: Chaân neán hai nhaùnh
Diktat: Ñieàu böùc cheá, cöôõng
cheá, meänh leänh
Dilemma: Song ñeà/luaän; theá:
ñoâi ngaõ, löôõng nan; cornuted
d.: s. l. löôõng ñaàu
Dilettante(-ti): Keû laøm ngheä
thuaät theo loái taøi töû, khoâng
chuyeân saâu
Diligent(-ce): Sieâng naêng, caàn
maãn, caàn cuø
Dimension: Chieàu kích; taàm
côõ, phaïm vi
Dimissorials: Thô giôùi thieäu,
thô uûy nhieäm, chöùng thö (ñk
1015)
Dimorphism: Löôõng hình tính
Diocesan: Thuoäc giaùo phaän; d.
administrator: giaùm quaûn giaùo
phaän (ñk 421); d. clergy: giaùo só
trieàu; d. curia: phuû giaùo phaän (ñk
469), giaùo phuû; d. right: thuoäc
400
luaät giaùo phaän (tu hoäi); d. synod:
coâng nghò giaùo phaän (ñk 460)
Diocese: Giaùo phaän, ñòa phaän
(ñk 369); suburbicarian d.: giaùo
ph. phuï caän (ngoaïi oâ) Roâma
Diophysite: Ng. theo löôõng
tính thuyeát (ÑK coù 2 tính)
Diphthong: Nguyeân aâm ñoâi
Diptych: Tranh boä ñoâi (coù hai
baûng vôùi baûn leà noái chung)
Direct: Tröïc tieáp; tröïc heä;
thaúng thaén; chæ/höôùng daãn
Direction: Chæ huy, cai quaûn;
höôùng daãn; loái ngaû, chieàu
höôùng, ñöôøng/phöông höôùng
d. of conscience/spiritual d.:
linh höôùng
Directive: Chæ thò
Director: Giaùm ñoác, ng. chæ
huy; spiritual d.: vò linh höôùng
Dirge: Giôø kinh caàu hoàn (caàu
cho caùc tín höõu ñaõ qua ñôøi); ai ca
Diriment: Voâ hieäu hoùa, trieät huûy
Disbelieve: Khoâng tin, khoâng
tin nhaän; khoâng tin töôûng
Discalced: Ñi chaân ñaát
Discern: Nhaän ñònh, phaân
ñònh, nhaän ra, thaáu suoát
Discernment of spirits: Nhaän
ñònh thaàn loaïi
Discharge: (luaät) Phoùng thích,
traû töï do
Disciple: Moân ñoà/ñeä, ñoà ñeä,
hoïc troø
Discipleship: Cöông vò moân ñeä
Disciplina Arcani: Quy luaät bí
thuaät
Discipline: Kyû luaät, moân hoïc,
boä moân; roi haønh xaùc; chính theå
Calvin; reøn luyeän; ñöa vaøo
khuoân pheùp; söûa phaït; haønh
xaùc; taking the d.: " ñaùnh toäi"
(töï haønh xaùc)
Discord: Baát hoøa; nghòch aâm,
xung khaéc aâm thanh; apple of
d.: maàm baát hoøa, côù caõi coï;
note of d.: daáu baát hoøa
Discourse: Baøi dieãn thuyeát,
dieãn töø/vaên; thieân khaûo luaän;
ngoân töø
Discreet: Thaän troïng, deø daët,
kín ñaùo; khoân ngoan
Discrepancy: Töông phaûn,
xung khaéc, baát ñoàng; khoâng
nhaát quaùn, baát nhaát
Discrete: Rieâng bieät, rieâng reõ;
rôøi raïc
Discretion: Nhaän ñònh; töï do
quyeát ñònh; thaän troïng, khoân
ngoan, teá nhò, kheùo xöû; age of d.:
401
tuoåi khoân, t. bieát phaùn ñoaùn (ñk
891)
Discriminate(-tion): Phaân bieät
(nhaän ra nhöõng neùt khaùc bieät);
phaân taùch; taùch bieät, phaân bieät
(chia reõ), kyø thò
Discursive(-sory): Phaân taùn,
taûn maùc, rôøi raïc, thieáu maïch laïc
Disenchant: Vôõ moäng, tænh
moäng; tænh ngoä, thöùc tænh
Disfellowship: Laùnh/traùnh xa;
loaïi ñi/ra
Disfrock: Boû aùo ñôøi tu, hoaøn tuïc
Disgrace: Thaát suûng; gheùt boû,
ruoàng raãy; laøm oâ nhuïc
Disgust: Gôùm gheùt, kinh tôûm
Dishonest(-y): Baát löông, baát
chính, gian doái; gian laän
Disinherit: Töôùc quyeàn thöøa keá
Disinter(-ment): Khai quaät
Disjuntive: Phaân bieät; taùch rôøi
ra; d. conjunction: lieân töø phaân
lieät
Dismiss(-al): Sa thaûi, thaûi hoài;
caùch chöùc; töø giaõ; giaûi taùn; gaït
boû; phoùng thích; mieãn toá;
d. from clerical state: khai tröø
khoûi haøng giaùo só (ñk 1394);
d. from a Religious Institute:
truïc xuaát khoûi tu hoäi hoaëc doøng
tu (ñk 694); decree of d.: nghò
ñònh truïc xuaát
Disobedient: Khoâng vaâng lôøi,
baát phuïc tuøng, baát tuaân
Disparity: Cheânh leäch, sai bieät,
baát bình ñaúng; baát ñoàng caûnh
d. of cult/worship: khaùc ñaïo (ñk
1086); baát ñoàng tín ngöôõng
Dispassionate: Bình thaûn, laïnh
luøng; voâ tö, khoâng thieân vò,
khaùch quan
Dispensation: Phaân phoái, caáp
phaùt; ra saéc leänh; meänh trôøi
(TC an baøi); cheá ñoä toân giaùo;
mieãn chuaån (ñk 85)
d. from a vow: giaûi lôøi khaán
d. from the canonical form:
mieãn chuaån theå thöùc giaùo luaät
Dispenser: Ng.: caáp phaùt, trao
ban (vg. bí tích)
Disposition: Saép xeáp, boá trí,
chuaån bò; xöû lyù, thanh toaùn;
khuynh höôùng, thieân höôùng;
tính khí, taâm tính; saün loøng;
daøn quaân
Disprove(-oof): Phaûn chöùng,
baùc boû
Dispute(-ation): Tranh luaän,
thaûo luaän, baøn caõi; tranh tuïng,
kieän caùo
Disqualify: Laøm cho baát löïc,
402
khoâng coù ñuû tö caùch; tuyeân boá
khoâng ñuû tö caùch; töôùc quyeàn
Disquisition: Khaûo saùt; khaûo
cöùu, daøy coâng nghieân cöùu
Dissent: Baát ñoàng: quan ñieåm,
yù kieán
Dissenter: Ng. baát ñoàng yù kieán;
bieät giaùo (khoâng theo quoác giaùo,
nhö ôû Anh quoác chaúng haïn)
Dissertation: Luaän aùn; luaän
vaên; nghò luaän, baøn luaän
Dissident(-ence): Baát ñoàng yù
kieán; khoâng theo quoác giaùo; ly
khai
Dissimulation: Che daáu, ch.
ñaäy; laãn traùnh; giaû doái
Dissipation: Tieâu taùn; phaân
taùn; phung phí; xao laõng; cuoäc
soáng phoùng ñaõng
Dissociation: Phaân ly
Dissolve(-lution): Hoøa tan; giaûi
taùn; giaûi theå; thaùo gôõ; d. of the
bond: thaùo gôõ: daây hoân phoái
(ñk 1141), hoân heä
Dissolubility: Coù theå: thaùo gôõ,
giaûi theå ñöôïc; khaû giaûi taùn/theå
tính (=kgtt); intrinsic d.: kgtt
noäi taïi; extrinsic/outer d.: kgtt
ngoaïi taïi
Distich: Caâu ñoái; baøi thô hai caâu
Distinct: Rieâng bieät; minh
baïch, roõ reät; khaùc bieät
Distinction: Phaân bieät; khaùc
bieät, ñaëc neùt; öu tuù, tieáng taêm;
huaân chöông
Distintive: Ñaëc thuø, ñ. tröng
Distraction: Ñaõng trí, xao laõng;
giaùn ñoaïn; giaûi trí, tieâu khieån;
roái trí, loaïn trí, ñieân cuoàng
Distress: Ñau khoå; ñau ñôùn,
buoàn phieàn, saàu naõo; khoán
quaån; nguy khoán, nguy caáp;
kieät söùc
Distributive: Phaân boá, p.phoái;
d. justice: coâng lyù phaân phoái;
d. pronoun: ñaïi töø phaân bieät
Ditheism: Thuyeát nhò thaàn
Diurnal: Ban ngaøy; moät ngaøy troï
(24 giôø); caùc giôø kinh ban ngaøy
Diversity: Khaùc bieät, ña daïng,
nhieàu veû; d. within unity: khaùc
bieät trong hieäp nhaát
Dives: Ng. nhaø giaøu, phuù oâng
(Lc 16:19t)
Divination: Thuaät boùi toaùn
Divine: Thaàn linh, thuoäc veà TC
hoaïc thieân tính; hoaøn toaøn,
tuyeät dieäu; d. Comedy/Divina
Commedia: Haøi kòch tuyeät dieäu
(taùc phaåm cuûa Dante † 1321);
d. economy: keá hoaïch cöùu ñoä;
403
d. law: thaàn luaät; d. liturgy:
phuïng vuï Thaùnh leã (Byzantioâ);
d. milieu: caûnh giôùi thaàn linh
(Teilhard de Chardin); d. office:
Nhaät tuïng; d. praises: Kinh
Chuùng tuïng TC" (ñoïc tieáp sau
buoåi chaàu Mình Thaùnh);
d. relations: quan heä noäi giôùi
TC Ba Ngoâi; d. right: thaàn
quyeàn; D. Spirit: Thaàn Linh
TC; D. Word: Ngoâi Lôøi
Divine: Tieân ñoaùn; giaùo só, nhaø
thaàn hoïc
Divinity: Thieân tính, thaàn tính;
thaàn hoïc; doctor of d. (DD): tieán
só thaàn hoïc; The D.: Thieân Chuùa
Divinize(-ation): Thaàn hoùa;
thaàn thaùnh hoùa
Division: Phaân ly; phaân chia;
chia reõ; phaân loaïi, saép loaïi
Divisive: Gaây chia reõ
Divorce: Ly hoân, ly dò (ñk
1141); taùch ra, taùch rôøi; d. from
bed and board: ly thaân
Divorcee: Ng. ly dò (vôï/ choàng)
DNA: Acid ADN
Docetism: Phuø daïng, aûo thaân
thuyeát (Kitoâ hoïc)
Docta ignorantia: "Söï voâ tri
thoâng thaùi" (taùc phaåm cuûa
Nicola thaønh Cusa, n. 1440: veà
maàu nhieäm TC maø nhaø baùc hoïc
bieát laø mình khoâng bieát ñöôïc gì)
Doctor: Tieán só; baùc só; chöõa trò;
laøm giaû, laøm gian; d. of the
Church: tieán só Giaùo hoäi; d. of
the law: luaät só; woman d.: nöõ
baùc só
Doctoral: Lieân quan ñeán hoïc vò
tieán só
Doctorate: Hoïc vò tieán só
Doctrinaire(-arian,-arism):
Giaùo ñieàu, lyù luaän coá chaáp
Doctrinal: Thuoäc: giaùo lyù, hoïc
thuyeát; d. censure: phaåm bình
giaùo thuyeát; phaåm ñònh/ñònh
möùc giaùo thuyeát; d. decision:
phaùn quyeát veà giaùo lyù;
d. freedom: quyeàn töï do giaûi
thích giaùo lyù
Doctrine: Giaùo lyù; hoïc/giaùo
thuyeát
Document: Vaên kieän; chöùng
thö; taøi lieäu, tö lieäu
Documentary: Coù chöùng lieäu,
coù taøi lieäu, ñeå tham khaûo;
d. process: toá tuïng coù chöùng lieäu;
d. theory: giaû thuyeát coù chöùng
lieäu
Documentation: Söu taàm taøi
lieäu; tö lieäu
404
Dogma: Giaùo ñieàu; tín ñieàu;
d. of faith: tín ñieàu
Dogmatic: Thuoäc tín lyù; voõ
ñoaùn; d. fact: tín kieän, söï kieän
tín lyù; d. relativism: tín lyù
töông ñoâái thuyeát; d. theology:
thaàn hoïc tín lyù; d. tolerance:
dung nhaãn veà maët giaùo lyù
Dogmatics: Tín lyù hoïc
Dogmatism: Chuû nghóa (naõo
traïng) giaùo ñieàu, voõ ñoaùn
Dogmatize: Giaùo ñieàu hoùa,
khaúng ñònh voõ ñoaùn, quyeát ñoaùn
Do-gooder: Teân khoaùc laùc, ng.
thöøa thieän chí maø thieáu thöïc teá
(«veõ voi thì phaûi tìm voi»)
Dolors, Seven: Baûy söï thöông
khoù ÑM
Dolo(u)r: Ñau buoàn/thöông
Dolus: Gian yù, man traù
Dom: Cha, Thaày (danh töôùc caùc
ñan só cuûa moät soá doøng nhö
Bieån Ñöùc, Chartreux, v.v.)
DOM (=Deo Optimo Maximo):
Kính daâng Thieân Chuùa chí
thieän chí ñaïi
Domestic: Thuoäc gia ñình, gia
thuoäc; gia nhaân, gia boäc;
d. church: GH taïi gia (gia ñình
kitoâ); d. prelate: giaùm chöùc noäi
vuï
Domicile: Nhaø ôû, nôi cö truù,
cö/truù sôû; quasi-d.: baùn cö sôû
(ñk 100)
Domination: Thoáng trò; öu theá
Dominations: Quaûn thaàn
Dominic: Ña minh
Dominical: Thuoäc veà Chuùa
hoaëc Chuùa nhaät
Dominicans: Tu só Doøng Ña
minh
Dominion: Quyeàn cai trò;
quyeàn chieám höõu; quyeàn sôû
höõu, chuû quyeàn; laõnh thoå,
thuoäc ñòa
Dominions: x. Dominations
Dominus vobiscum: "Chuùa ôû
cuøng anh chò em"
Donation: Taëng bieáu; taëng
vaät/phaåm, quaø bieáu; d. of
Constantine: Di chieáu cuûa
Constantinoâ (vaên kieän nguïy [tk
8-9] ghi veà nhöõng phaåm vaät vaø
ñaëc quyeàn maø hoaøng ñeá taëng
nhöôïng cho GM Roâma)
Donatism: Phaùi ly khai Ñoânatoâ
(Baéc Phi, tk 4-8)
Donor: Ng. taëng bieáu
Doomsday: Ngaøy taän theá (ngaøy:
suïp ñoå, huûy dieät, phaùn xeùt)
Doorkeeper: Thaày giöõ cöûa
405
Dormition of the BVM: ÑM
yeân giaác ngaøn thu
Do(r)ssal: Maøn haäu caûnh (treo
phía sau baøn thôø)
Dossier: Hoà sô
Douai(Douay/Doway) Bible:
Kinh Thaùnh (coâng giaùo dòch ra
tieáng Anh taïi Douai, Bæ; TÖ: n.
1582; CÖ: n. 1609)
Double: Ñoâi, hai, keùp; nöôùc ñoâi;
(xöa) phuïng vuï leã troïng;
d. consecration: truyeàn pheùp
keùp (baùnh vaø röôïu); d. effect:
song hieäu; d. monastery: tu
vieän ñoâi (nam-nöõ);
d. personality: nhaân caùch nhò
phaân/hoùa; d. procession: song
nhieäm xuy (Thaùnh Thaàn bôûi
Ngoâi Cha vaø Ngoâi Con maø ra)
Doublet: Boä/nhoùm ñoâi; töø sinh
ñoâi
Doubt: Hoaøi nghi; nghi ngôø,
ngôø vöïc; d. of fact: hoaøi nghi veà
söï kieän (ñk 14); d. of law: hoaøi
nghi veà phaùp luaät
Doubting Thomas: Ng. ña nghi
(nhö Toâma toâng ñoà)
Dove: Chim boà caâu (bieåu tröng
cho Thaùnh Thaàn); Eucharistic
d.: nhaø taïm hình boà caâu
Doxology: Vinh tuïng ca, caâu
kinh taùn tuïng
Doyen: Nieân tröôûng; tröôûng
ñoaøn (ngoaïi giao)
Drachma: Ñoàng haøo ñô-raéc-
ma, ñoàng haøo moät
Drama: Vôû kòch; ngheä thuaät
saân khaáu; chuyeän bi thaûm;
bi/thaûm kòch
Dramatis personae: Nhaân vaät
/dieãn vieân vôû kòch
Dramatize: Soaïn thaønh kòch;
kòch hoùa; bi thaûm hoùa, quan
troïng hoùa
Dread: Lo ngaïi, e sôï, kinh haõi
(vì traùch nhieäm)
Dream: Giaác mô/moäng; mô
töôûng/moäng; mô öôùc
Dress: Y phuïc; aùo daøi; leã phuïc;
trang phuïc; voû ngoaøi
Drink offering: Röôïu/daàu cuùng
(Xh 29:40-41)
Drug: Döôïc phaåm, thuoác men;
ma tuùy
Druid: Ñaïo só Celta
Drunk(-enness): Say röôïu;
nghieän röôïu
Dry Mass: "Leã khoâ" (leã vaén: nghi
thöùc ngaén, khoâng coù Leã quy)
Dualism(-ist,-istic): Nhò nguyeân
406
luaän; löôõng vò phaùi (laïc giaùo cho
raèng ÑK coù hai ngoâi vò)
Duality: Nhò nguyeân tính; nhò
tính
Dubious: Mô hoà, maäp môø; ñaùng
ngôø; löôõng löï
Due: Ñeán kyø/haïn; hôïp leä, thích
ñaùng, theo ñuùng; d. process:
thuû tuïc phaûi theo
Duel: Quyeát ñaáu, ñaáu tay ñoâi,
cuoäc ñoï söùc
Dukha: Khoå
Dulia: Toân kính caùc Thaùnh
Duplex: Keùp, ñoâi; nhaø hai caên
hoä; (xöa) phuïng vuï leã troïng
Duplication: Laøm hai Leã moät
ngaøy
Duplicity: Giaû doái, moät daï hai
loøng
Duration: Kyø gian, thôøi kyø,
khoaûng thôøi gian
Duty: Boån phaän, nhieäm vuï;
chöùc vuï
Dwell: ÔÛ, cö nguï; döøng laïi;
nhaán maïnh
Dying: Haáp hoái; cheát daàn
Dynamic: Naêng ñoäng, sinh
ñoäng, ñaày nghò löïc
Dynamics: Ñoäng löïc hoïc; löïc
ñoä (nhaïc)
Dynamism: Thuyeát ñoäng löïc;
söùc/tính naêng ñoäng
Dynasty: Trieàu ñaïi, vöông trieàu
Dyophysitism: Nhò tính thuyeát
(ÑK coù hai baûn tính)
Dyotheletes: Nhò yù thuyeát (ÑK
coù hai yù chí)
Dyslexia: Chöùng loaïn ñoïc

407
 E caùc leã ñieån Ñ. ph.; e. schism: ly
E: Nguoàn/tröôøng phaùi Eloâhít
Early Catholicism: Coâng giaùo
sô khai (nhö ñoïc thaáy trong caùc
thö muïc vuï, Giacoâbeâ hoaëc saùch
Coâng vuï Toâng ñoà)
Earnest: Ñöùng ñaén, nghieâm
chænh; tha thieát
Earth: Ñaát; traàn gian, coõi theá
Earthling: Con ngöôøi, ng.
phaøm
Earthly: Thuoäc quaû ñaát
no e. reason: khoâng coù laáy moät
lyù do naøo
no e. use: hoaøn toaøn voâ ích
Easter: Leã Phuïc sinh
e. communion/duty: röôùc Leã
muøa PS
e. duty: boån phaän xöng toäi
(haèng naêm) vaø röôùc leã trong
muøa PS
e. triduum: tam nhaät thaùnh/
vöôït qua
e. vigil: canh thöùc vöôït qua
e. water: nöôùc thaùnh (laøm pheùp
trong ñeâm canh thöùc PS)
Eastern: Thuoäc: phía ñoâng,
ñoâng phöông; e. churches: caùc
Giaùo hoäi Ñoâng phöông; e. rites:
408
khai Ñoâng Taây (n. 1054)
Eastertide: Muøa Phuïc Sinh
Eastward position: Theá ñoâng
höôùng (thoùi quen laøm Leã quay
maët veà phía ñoâng)
Ebed Yahweh: Toâi tôù Giaveâ
Ebionites: Phaùi duy baàn, EÂbion
(Do thaùi-kitoâ giöõ luaät Moâseâ vaø
phuû nhaän thieân tính ÑK)
Ebriety: Say röôïu; say söa
Ecce Homo: Naøy laø Ngöôøi";
aûnh töôïng Ñ. Gieâsu ñoäi voøng
gai; nhan ñeà cuoán saùch vieát veà
Ñ. Gieâsu (cuûa J. Seeley n. 1865,
phuû nhaän thieân tính cuûa Ngaøi)
Eccentric: Laäp dò, kyø quaëc, laäp
dò; theá leäch taâm
Ecclesia: Hoäi thaùnh, Giaùo hoäi
E. credens: GH tin nhaän;
E. discens: GH thuï huaán;
E. docens: GH chuû huaán
E. semper reformanda: GH
phaûi ñöôïc caûi tieán khoâng ngöøng
Ecclesial: Thuoäc: Hoäi thaùnh, GH
Ecclesiarch: Ng. giöõ nhaø thôø
Ecclesiast: Taùc giaû saùch Giaûng
vieân
Ecclesiastes: Saùch Giaûng vieân,
Gv
Ecclesiastic: Giaùo só (kitoâ)
Ecclesiastical: Thuoäc: GH,
haøng giaùo só; e. Law: luaät GH
e. penalties/censures: caùc hình
phaït trong GH; e. Province:
giaùo tænh
e. Region: giaùo mieàn
Ecclesiasticus: Huaán ca, Hc
Ecclesiasticism: Thaùi ñoä hoaëc
naõo traïng cöïc neä theå cheá (trong
GH)
Ecclesiocentric: Quy GH (laáy
GH laøm trung taâm)
Ecclesiologic(-al): Thuoäc giaùo
hoäi hoïc
Ecclesiology: Giaùo hoäi hoïc
eucharistic e.: GH hoïc thaùnh
theå
universal e.: GH hoïc phoå quaùt
Echolalia: Chöùng laép lôøi (laëp laïi
lôøi cuoái cuøng cuûa ng. ñoái ñaøm)
Eclectic: Chieát trung
Eclecticism: Phöông phaùp/ hoïc
thuyeát chieát trung (tuyeån thu
nhöõng ñieåm hay töø nhieàu xuaát
xöù ñeå laøm thaønh moät hoïc
thuyeát môùi)
Eclipse: Thieân thöïc, nhaät/
nguyeät thöïc; che khuaát; laøm lu
môø
Ecliptic: Hoaøng ñaïo
409
Eclogue: Ecloâgô (moät loaïi thô);
baøi haùt ñoái
Ecology: Sinh thaùi hoïc
Economic: Kinh teá, coù lôøi, sinh
lôøi; lieân quan ñeán keá hoaïch cöùu
ñoä
Economical: Tieát kieäm; kinh teá
Economics: Kinh teá hoïc; neàn
kinh teá
Economist: Nhaø kinh teá hoïc
Economy: Phöông phaùp tieát
kieäm; neàn kinh teá; heä thoáng
kinh teá
e. class: haïng du lòch (maùy bay)
e. drive: bieän phaùp haïn cheá
ngaân saùch
Economy: Hoaït ñoäng cöùu ñoä
cuûa TC trong theá giôùi; (Chính
thoáng=) moät soá chuaån mieãn
ñaëc bieät (ñoái vôùi luaät chung
trong caùc GH Chính thoáng)
e. of grace: cheá ñoä aân suûng
(khaùc vôùi cheá ñoä Luaät phaùp)
e. of Salvation: keá hoaïch cöùu
ñoä, nhieäm cuïc
principle of e.: nguyeân taéc
nhieäm cuïc
Ecosystem: Heä sinh thaùi
Ecstasy(-atic): Xuaát thaàn, nhaäp
ñònh; traïng thaùi: meâ ly, ngaây
ngaát, say söa; cöïc kyø haïnh
phuùc
Ecthesis: Coâng thöùc ñöùc tin,
tín bieåu (do hoaøng ñeá
Heraclitus coâng boá n. 638)
Ecumenical: Thuoäc ñaïi keát;
quoác teá, toaøn caàu
e. council: coâng ñoàng: chung,
hoaøn vuõ (ñk 338)
e. movement: phong traøo ñaïi
keát
e. Patriarch: Thöôïng phuï
Constantinoáp
e. theology: thaàn hoïc ñaïi keát
Ecumenicity: Tính: ñaïi keát,
phoå quaùt, hoaøn vuõ (vg. cuûa moät
coâng ñoàng chung)
Ecumenism: Phong traøo hoaëc
chuû höôùng ñaïi keát
Eden: Ñòa ñaøng
Edict: Chæ duï, saéc leänh
Edify(-ication): Xaây döïng, neâu
göông saùng/toát, khuyeán thieän,
caûm hoùa
Edit: Bieân soaïn, chuaån bò aán
baûn, bieân taäp, chuû bieân; xeáp noái
coâng trình ñieän aûnh (baêng
hình: xineâ, viñeâoâ...)
Editio typica: AÁn baûn chuaån;
aán baûn maãu
410
Edition: Ñôït/hình thöùc: xuaát
baûn, phaùt haønh; soá löôïng aán
baûn
Editor: Ng. xuaát baûn, chuû buùt;
bieän taäp vieân
Editorial: Thuoäc: coâng taùc xuaát
baûn, chuû buùt; baøi xaõ luaän
Edmundites: Tu só Doøng thaùnh
Edmunñoâ (SSE, n. 1843)
Educate: Giaùo duïc, daïy doã, reøn
luyeän
Educational: Thuoäc/coù giaù trò:
giaùo duïc, sö phaïm
Educator: Nhaø giaùo duïc, thaày
daïy
Educe: Ruùt ra; baøy ra, toûa ra
Educi: Phaùt xuaát
Eduction: X. educe
Efface(-ment): Xoùa, xoùa boû
e. oneself: aån daáu chính mình
Effect: Hieäu quaû; keát quaû; hieäu
löïc; taùc ñoäng; taùc duïng
b Höõu hieäu, coâng hieäu; thöïc söï,
hieän thöïc; coù: hieäu löïc, giaù trò,
söùc taùc ñoäng maïnh; soá quaân
thöïc ngaïch; e. history: lòch söû
thöïc hieäu
Effectiveness: Höõu hieäu tính;
hieän thöïc tính; söùc taùc ñoäng
Effectual: Coâng hieäu (bieän
phaùp phoøng ngöøa, söûa phaït);
coù: hieäu löïc, giaù trò (phaùp lyù)
Effectuate: Thöïc hieän, tieán
haønh
Effeminate: Nhu nhöôïc, eûo laû,
uûy mò (daùng nhö phuï nöõ)
Effete: Kieät söùc, suy yeáu; voâ
hieäu, baát löïc
Efficacious(ness,-cacy): Hieäu
quaû; hieäu nghieäm, coâng hieäu;
coù hieäu löïc; e. grace: ôn höõu
hieäu
Efficiency: Naêng löïc, khaû naêng
chuyeân moân; hieäu naêng; naêng
suaát,hieäu suaát; höõu hieäu tính
Effigy: Hình taïc, hình noåi,
töôïng; hình noäm
Effluvium(-ia): Hôi boác, khí
xoâng; muøi hoâi; doøng töø
Effort: Noã löïc, coá gaéng
Effrontery: Trô traùo, xaác laùo, voâ
lieâm sæ, maët daøy maøy daïn
Effulgent: Saùng choùi, raïng
ngôøi, röïc rôõ; hôùn hôû
Effuse(-ion): Tuoân ra, traøo ra,
toûa; boäc loä, thoå loä
Egalitarian: Ng. theo chuû
nghóa bình quaân
Egalitarianism: Chuû nghóa
bình quaân
411
Ego: Baûn ngaõ, caùi toâi
Egocentric: Quy ngaõ
Egocentrism: Thuyeát/tính/
khuynh höôùng quy ngaõ (cho
mình laø trung taâm)
Egoism: Tính ích kyû; chuû
nghóa vò kyû
Egoist(-ical): Vò kyû, ích kyû
Egomania: Taät: ñoäc toân/ñeà cao
caùi toâi, quy kyû
Egotism(-ist,-istic,-istical): Chuû
nghóa (tính, ng.) duy kyû, (ta laø
nhaát, laø treân heát); tính töï cao töï
ñaïi
Egotize: Töï: toân, ñeà cao (coi
mình laø treân heát, laø taát caû)
Ego trip: Cuoäc möøng caùi toâi
(chæ ích kyû lo cho söôùng thaân
mình)
Egregious: (xaáu) Ñaïi bôïm, ñeä
nhaát trong thieân haï, ma giaùo:
xuaát chuùng, coù tieáng
Egypt(-ian): Ai caäp
Egyptologist: Nhaø Ai caäp hoïc
(khaûo cöùu coå hoïc Ai caäp)
Eidetic: (taâm) Hö giaùc; (trieát)
thaáu nieäm (thaáu ñaït baûn chaát
söï vaät)
e. imagery: hình aûnh hö giaùc
Eidolon: Boùng ma; hieän hình;
hình aûnh; thaàn töôïng
Eirenicon: Yeâu chuoäng/coå vuõ
hoøa bình, chuû hoøa
Eisegesis: Chuù giaûi dieãn caùch
(theâm yù cuûa mình vaøo)
Ejaculate: Phoùng ra, phun ra;
thoát ra, keâu leân; phoùng tinh
Ejaculation: Lôøi thoát ra; lôøi
nguyeän ngaén; phoùng tinh
Ejaculatory prayer: Lôøi
nguyeän ngaén (moät caâu)
El (Elohim): Thieân Chuùa
Elaborate: Soaïn thaûo, trình baøy
chi tieát; xaây döïng; cheá bieán; tæ
mæ, kyõ löôõng, coâng phu
Elate(-ion): Phaán khôûi, khích
leä, laøm cho: höùng thuù, haêng
haùi, hoan hæ, haõnh dieän
Elder: Ñaøn anh/chò; kyø muïc;
tröôûng laõo (giôùi chöùc GH
Tröôûng laõo)
El Dorado: Xöù Elñoârañoâ, nôi
khoâng töôûng
Elect: Tuyeån choïn, baàu cöû;
quyeát ñònh; the e.: nhöõng ng.
ñöôïc (Chuùa) choïn (ñöôïc cöùu
roãi), tuyeån nhaân
Election: Söï löïa choïn; cuoäc
baàu cöû (ñk 164)
Elective: Do choïn loïc, thuoäc
baàu cöû; coù quyeàn baàu; tuøy yù,
nhaäm yù, nhieäm yù
412
e. affinity: moái lieân keát saâu saéc
Electrify: Chuyeàn/nhieãm ñieän;
ñieän khí hoùa; kích ñoäng, laøm
giaät naûy
Electronic: Ñieän töû; e. brain:
oùc ñieän töû, maùy vi tính’e.
church: GH ñieän töû (qua TV vaø
phaùt thanh)
e. mail: ñieän thö
Electronics: Ñieän töû hoïc
Electrotherapy: Khoa chöõa trò
baèng ñieän, lieäu phaùp ñieän
Eleemosynary: Thuoäc veà cuûa
daâng cuùng laøm phöôùc; e. Office:
sôû töø thieän (trong Vaticanoâ)
Elegiac: Bi thöông, saàu thaûm
Elegy: Khuùc bi thöông, ai ca, ai
khuùc
Element: Nguyeân toá; yeáu toá;
thaønh phaàn; moâi tröôøng soáng
e. of comparison: yeáu toá so
saùnh; eucharistic e.(s) : leã
phaåm thaùnh theå (baùnh vaø
röôïu); the four e.: boán nguyeân
toá (x. elemental)
Elemental: Thuoäc (4) nguyeân
toá thieân nhieân (=ñaát, nöôùc, khí
vaø löûa); nguyeân chaát; cô baûn;
chuû yeáu
Elementarism: Thuyeát yeáu toá
Elementary: Cô baûn; sô boä, sô
caáp, sô ñaúng; e. school: tröôøng
tieåu hoïc (sô caáp); e. particle:
haït cô baûn
Elenchus(-i): Bieän baùc, b.luaän
(baèng loâgíc); luaän chöùng nguïy
bieän Socratic e.: phöông phaùp
hoûi gôïi yù (cuûa Soâcraùt)
Elevate: Naâng leân; ñöa leân cao
e. to the supernatural order:
naâng leân bình dieän sieâu nhieân
Elevation: Naâng leân, nhaéc l.,
caát cao leân; ñoä cao; tính cao
nhaõ; e. of the Host: daâng Mình
thaùnh (leân); e. to the altars:
phong thaùnh (naâng leân haøng
ñöôïc toân kính treân baøn thôø)
Elf(-ves): Thaàn/tieân nhoû; yeâu
tinh; treû tinh quaùi
Elicit: Tra hoûi, vaën hoûi, phanh
phui, ñöa ra aùnh saùng; laøm
saùng toû, tìm hieåu lyù do hoaëc
nguyeân nhaân
Elide, elision: Nuoát/löôùt aâm (boû
moät aâm khi ñoïc moät chöõ)
Eligible: Coù theå ñöôïc choïn,
c.t.ñ.baàu; ñuû tö caùch
Elijah: EÂ-li-a
El(i)jon: Thieân Chuùa toái cao
Eliminate(-ion, -ory): Loaïi (boû,
tröø) ra; tröø khöû; taåy saïch
413
Elisha: EÂ-li-sa
Elite: Tinh hoa, t.tuùy, öu tuù
Elitism: Chuû nghóa tinh hoa,
öu tuù chuû höôùng
missionary e.: chuû höôùng öu tuù
(trong coâng taùc) truyeàn giaùo
Elixir: Thuoác tieân; thuoác röôïu
e. of life: th. tröôøng sinh
Elizabethan: Lieân quan ñeán baø
EÂ-li-sa-beùt
Elkesaites: Phaùi laïc giaùo
Elkesai (Dothaùi-kitoâ, tk 2)
Ellipse: Elip, hình: baàu duïc,
traùi xoan
Ellipsis: Phöông phaùp: tænh
löôïc, löôïc vaên/töø
Elocution: Phaùt ngoân, dieãn ñoâïc
Elohim: Thieân Chuùa; chö thaàn
Elohist: EÂloâhít (teân goïi nguoàn
E cuûa Nguõ thö)
Elope: Taåu hoân, taåu boân caàu
phoái (troán ñi ñeå keát hoân)
Eloquence: Taøi huøng bieän, ñieäu
huøng hoàn
Elucidate: Laøm saùng toû, giaûi
thích, minh giaûi
Elusive, elusory: Laûng traùnh,
thoái thaùc, ñaùnh troáng laûng,
kheùo traùnh neù; khoù naém, khoù
baét ñöôïc
Elysium: Thieân ñöôøng/thai,
boàng lai, ñaøo nguyeân
Emanate: Toûa lan, boác leân; baét
nguoàn, phaùt nguyeân/xuaát; phaùt
sinh; sinh xuaát
Emanation: Sinh xuaát (töø baûn
tính TC: ngoä giaùo)
Emanationism: Thuyeát sinh
xuaát
Emancipate: Giaûi phoùng,
phoùng thích
Emancipationist: Ng. chuû
tröông cheá ñoä phoùng noâ (beänh
vöïc vieäc giaûi phoùng noâ leä)
Emasculate(-ation): Thieán;
laøm nhu nhöôïc, meàm yeáu (maát
heát nam tính); laøm suy yeáu;
laøm maát hieäu löïc
Embalm: Taåm öôùp; baûo löu
hoaøi nieäm
Embargo: Caám vaän; caám löu
haønh; tòch thu, sung coâng;
ngaên caám
Embarrass: Laøm vöôùng víu;
laøm: ngöôïng nghòu, luùng tuùng,
khoù nghó; gaây khoù khaên
Embassy: Ñaïi söù quaùn; söù vuï;
phaùi boä, phaùi ñoaøn
Embellish: Laøm ñeïp, toâ ñieåm;
trang hoaøng; toâ veõ, theâu deät,
414
theâm thaét (theâm maém theâm
muoái)
Ember days: (xöa) Ngaøy boán
muøa (tuaàn chay ba ngaøy: thöù
4,6,7 sau 13-xii, sau Chuùa nhaät
1 muøa chay, sau Hieän xuoáng vaø
sau 14-ix)
Embezzle: Bieån thuû, laïm tieâu
Embitter: Laøm cho ñaéng; laøm
cho: böïc töùc, chua chaùt, cay
ñaéng/cuù
Emblem: Bieåu hieäu; bieåu
töôïng
Embodiment: Hieän thaân, tieâu
bieåu; bieåu hieän; saùp caáu
Embolism: Kinh khaån xin (ñoïc
sau kinh Laïy Cha trong Thaùnh
Leã)
Embrace: OÂm, oâm hoân; oâm aáp;
tin nhaän, choïn laáy; naém laáy;
bao goàm/haøm
Embranchment: Phaân nhaùnh,
teõ ra
Embryo: Baøo thai, phoâi (thai),
coøn tröùng nöôùc; maàm moáng
Embryoctomy: Gieát: thai trong
daï con, daï phoâi
Embryogenesis: Khôûi sinh
phoâi thai
Embryology: Khoa phoâi thai,
phoâi hoïc
Embryonic: Thuoäc phoâi thai,
trong: gian ñoaïn phoâi thai, thôøi
kyø manh nha
Embryotomy: Thuû thuaät caét
thai (ñaõ cheát)
Emend(-ate): Söûa, chöõa (vaên
baûn), tu chính
Emendatory: Thuoäc coâng taùc
söûa chöõa
Emerge: Noåi leân, nhoâ leân, loù
daïng; xuaát hieän; ñoå ra; naûy sinh
Emergency: Tình traïng: khaån
caáp, nguy kòch; e. ward: phoøng
caáp cöùu
Emergent: Nhoâ leân, loù ra;
e. nations: nhöõng nöôùc ñang
treân ñöôøng phaùt trieån
e. probability: xaùc suaát loù daàn
Emeritus (professor): Giaùo sö
danh döï (ñaõ veà höu)
Emigrant: Ng. di truù, di daân
Emigrate: Di truù; ñoåi choã cö truù
Eminence: Ngaøi, Ñöùc (danh
töôùc hoàng y); öu tuù, xuaát chuùng,
sieâu ñaúng; moâ ñaát; e. grise:
möu só; quaân sö aån dieän; way
of e.: phöông thöùc sieâu/ traùc
vieät hoùa (moät trong nhöõng
phuông caùch chöùng minh TC
hieän höõu)
415
Eminent: Traùc vieät/tuyeät, sieâu
quaàn, xuaát saéc, noåi baät; noåi tieáng
Emir: Tieåu vöông (Hoài giaùo)
Emissary: Phaùi vieân, söù thaàn
Emission: Phaùt ra, toûa ra; xuaát
tinh; phaùt haønh; phaùt thanh
e. theory: thuyeát phaùt xaï
Emmanuel: "TC ôû cuøng chuùng
ta" (Mt 1:23), Danh xöng cuûa
Ñaáng Thieân Sai (Is 7:14)
Emolument: Löông (boång),
tieàn coâng, moùn thuø lao
Emotion: Caûm xuùc/ñoäng, xuùc
ñoäng, caûm kích
Emotionalism: Tính ña caûm,
deã caûm, thoùi uûy mò
Emotive: Thuoäc veà caûm/xuùc
ñoäng; deã xuùc caûm, nhaïy caûm
Empale or impale: Ñaâm
xuyeân/thuûng (vôùi coïc nhoïn);
xaâu vaøo thanh xieân
Empathy: Tha caûm, ñoàng caûm,
thaáu caûm
Emperor: Hoaøng ñeá
Emphasis: Nhaán maïnh, neâu
baät; nhaán gioïng
Emphatic: Coù thaùi ñoä: cöông
quyeát, döùt khoaùt, roõ raøng;
cöôøng ñieäu
Empire: Ñeá quoác; quyeàn löïc,
theá löïc
Holy Roman E.: "Thaùnh Ñeá
Quoác Roâma" (töø thôøi Charle-
magne, n. 800, cho ñeán n.
1806)
Empiric: Thuoäc: kinh nghieäm,
thöïc nghieäm
Empirical theology: Thaàn hoïc
kinh nghieäm
Empiricism: Chuû nghóa: kinh
nghieäm, duy nghieâäm
Empirio-criticism: Chuû nghóa
pheâ bình kinh nghieäm
Empirio-monism: Chuû thuyeát
nhaát nguyeân kinh nghieäm
Empoison: Boû thuoác ñoäc; ñaàu
ñoäc; laøm hö thoái; gaây oaùn thuø
Emporium: Trung taâm buoân
baùn, chôï, cöûa haøng lôùn
Empower: Laøm cho coù: quyeàn
löïc, söùc naêng; trao quyeàn haønh,
quyeàn löïc hoùa
Empress: Hoaøng haäu, nöõ
hoaøng
Emptiness: Troáng roãng/khoâng
Empty: Troáng, roãng, khoâng;
ñoå, truùt, laøm cho ra troáng roãng
e.-handed: tay khoâng
e.-headed: ñaàu oùc roãng tueách,
doát naùt
Empyreal(-ean): Thuoäc thieân
cung/giôùi, voøm trôøi
416
Emulate(-ation): Thi ñua, ñua
tranh; caïnh tranh; coá baét chöôùc
Emulous: Öa: tranh ñua, caïnh
tranh; noi göông; nuoâi cao
voïng
Enable: Laøm cho coù: khaû naêng,
naêng quyeàn, ñieàu kieän; trao:
quyeàn haønh, thaåm quyeàn
Enact: Trình dieãn, giöõ vai (dieãn
vieân); thoâng qua, ban haønh
Enaction(-tment): Vieäc ban
haønh; ñaïo luaät
Enamour(-or): Laøm cho: phaûi
loøng, yeâu thích, meâ say
Enarxis: Nhaäp nghi (phuïng vuï
Byzantinoâ: phaàn tröôùc ca nhaäp
leã)
En bloc: Toaøn boä, toaøn theå; ñaïi
ñeå; cuøng nhau
Encaenia: Leã cung hieán (ñeàn
thôø)
Encephalic: Thuoäc: oùc, naõo
Encephalography: Thuaät chuïp
naõo
Encephalotomy: Thuû thuaät giaûi
phaãu naõo
Enchain: Xích, buoäc laïi, kieàm
cheá; caàm chaân, giöõ laïi; lieân keát,
gaén chaët
Enchant: Boû buøa meâ; quyeán ruõ,
laøm say ñaém; laøm thích thuùù
Encharm: Quyeán ruõ, laøm: say
meâ, ñaém ñuoái
Enchiridion: Tuyeån taäp, caåm
nang; e. asceticum: tuyeån taäp
tu ñöùc giaùo phuï (do M.J. Rouešt
de Journel vaø Dutilleul, S.J.
bieân soaïn vaø xuaát baûn);
e. patristicum: tuyeån taäp giaùo
phuï (do M.J. Rouešt de Journel,
S.J. bieân soaïn vaø xuaát baûn n.
1946...); e. Symbolorum: tuyeån
taäp tín lieäu (vaên kieän caên baûn
veà giaùo lyù ñöùc tin cuûa GH: x.
Denzinger)
Enclave: Laõnh thoå: noäi ñòa, taéc
ñòa (naèm trong moät phaàn ñaát
khaùc)
Enclitic: Töø tieáp hôïp, yeáu toá
gheùp sau, vó toá/töø
Enclose: Raøo quanh, bao vaây;
giam nhoát; bao kín; ñính/göûi
keøm
Enclosure: Khu ñaát raøo kín;
haøng raøo vaây quanh; taøi lieäu göûi
keøm; noäi vi; noäi caám (x.
cloister)
papal e.: noäi vi giaùo hoaøng
Encode: Maõ hoùa, ghi thaønh
maät maõ
417
Encolpion: AÛnh ñeo ngöïc
(hình traùi xoan cuûa caùc GM
Ñoâng phöông)
Encomium: Lôøi khen ngôïi, taùn
tuïng
Encounter: Gaëp gôõ; chaïm traùn
Encourage: Khuyeán khích,
khích leä, coå voõ; uûng hoä
Encratism: Phaùi Encratista
(cheá duïc)
Encyclic(-al): Thoâng ñieäp
Encyclop(a)edia: Baùch khoa:
thö, töø ñieån
Encyclop(a)edist: Nhaø baùch
khoa
End: Cuoái/taän cuøng, keát
lieãu/thuùc/cuïc, chung cuïc; e. of
the world: taän theá; e.-product:
thaønh phaåm; dead e.: ngoõ cuït,
beá taéc; no e.: voâ cuøng, voâ taän
End: Muïc ñích/tieâu, cöùu caùnh
extrinsic e.: muïc ñ. ngoaïi lai
intrinsic e.: c. caùnh noäi taïi
ultimate e: m. ñ./c. c. toái haäu
Endeavour: Coá gaéng, noã löïc, ra
söùc
Endemic: Thuoäc beänh ñòa
phöông; ñaëc höõu
Ending: Cuoái cuøng; hoaøn
thaønh; chung cuoäc; ngöõ vó
Endless: Baát taän, voâ taän, vónh
vieãn; khoâng ngöøng
Endogamous(-my): Noäi hoân,
noäi giao, ñoàng toäc keát hoân
Endogenous: Noäi sinh
Endorse: Kyù chuyeån/nhöôïng
(ngaân phieáu, vaên kieän); nhaän
thöïc; thöøa/xaùc nhaän
Endow(-ment): Ñaøi thoï, taøi
trôï; phuù baåm; quyõ taøi trôï, cuûa
cuùng taëng laøm voán; taøi naêng
thieân phuù
Endtime: Taän theá
Endue: Maëc, khoaùc; trao phoù,
phuù ban
Endurable: Coù theå chòu ñöïng
ñöôïc; laâu daøi
Endurance: Chòu ñöïng, deûo
dai; kieân nhaãn tính nhaãn naïi;
keùo daøi
Enemy: Keû thuø, cöøu ñòch
Energetic: Maïnh meõ, maõnh
lieät, ñaày: sinh löïc, nghò löïc
Energism: Thuyeát naêng löïc
Energumen: Bò quyû aùm; hung
tôïn ñieân cuoàng
Energy: Naêng löïc, nghò löïc;
naêng löôïng
Enfetter: Xieáng xích; boù buoäc,
aùp cheá; cheá ngöï; noâ dòch hoùa
418
Enforce: Hieäu löïc hoùa, ñöa vaøo
öùng duïng, aùp duïng; buoäc toân
troïng, buoäc thi haønh; taùn trôï;
cuûng coá
Enfranchise: Giaûi phoùng; ban
quyeàn (baàu cöû)
Engage: Cam keát, höùa heïn;
thueâ möôùn, ñaët tröôùc; thu huùt
ñöôïc (chuù yùù); giao chieán; daán
thaân
Engender: Sinh ra; gaây ra
English: Anh, thuoäc Anh quoác
English Ladies: Doøng Ñöùc
Trinh Nöõ Maria (Institute of the
Blessed Virgin Mary do M.
Ward saùng laäp n. 1609.)
Engram: Veát ghi, kyù tích
Enhance: Naâng cao, laøm taêng
theâm; ñeà cao, laøm noåi baät
Enhypostasia: Taïi ngoâi vò
(nhaân tính ÑK hieän höõu trong
Ngoâi Lôøi)
Enigma: Ñieàu bí aån, bí hieåm;
aån ngöõ, caâu ñoá
Enigmatic: Bí aån, khoù hieåu; bí
hieåm
Enjoin: Chæ thò, ra leänh; caám
cheá/chæ
Enjoy: Yeâu/öa thích; caûm thaáy
thích thuù; thöôûng thöùc; höôûng
thuï
Enkindle: Nhen leân, nhoùm leân;
chaâm moài; kích ñoäng, khôi daäy
Enlighten(-ment): Soi/chieáu
saùng; soi daãn, minh giaûi; age of
e.: thôøi ñaïi aùnh saùng (tk 18)
Enliven: Laøm: sinh ñoäng, soâi
noåi; khích leä; kích ñoäng
Enmity: Taâm traïng/thaùi ñoä:
thuø nghòch, thuø ñòch
Ennead: Boä/nhoùm chín; saùch
chín chöông
Enneagon: Hình chín goùc caïnh
Enneagram: Ñoà hình chín maãu
veõ
Enneasyllabic : Coù chín aâm
tieát (thô)
Enoch: Kha-noùc; Books of E.:
Saùch Kha-noùc (nguïy thö)
Enrapture: Laøm cho: thích
thuù, khoaùi traù cao ñoä (ñeán ngaån
ngöôøi)
Ens: Höõu theå
Ens, bonum, unum, verum,
convertuntur: Höõu theå, thieän,
nhaát vaø chaân thì giao hoaùn (chæ
laø moät)
Enshrine: Cung kính caát giöõ
(trong hoøm thaùnh, thaùnh
ñöôøng...), baûo quaûn/troïng
Enshroud: Boïc kín; khaâm
lieäm; che khuaát
419
Ensign: Phuø hieäu, côø hieäu
Enslave: Baét laøm noâ leä, noâ dòch
hoùa
Ensnare: Ñaùnh/gaøi baãy; quyeán
ruõ
Ensoul: Phuù hoàn; ghi vaøo taâm
khaûm, ghi loøng taïc daï
Ensue: Xaåy ñeán tieáp theo sau,
tieáp phaùt; phaùt sinh töø; keát quaû laø
Ensure: Baûo ñaûm; caàm chaéc
Entail: Gaây ra, keùo theo; buoäc
phaûi; ñaët laøm ng. thöøa keá thay
(moät ng. khaùc); entailed estate:
taøi saûn khoâng theå chuyeån
nhöôïng
Entelechy: Chung toá; tình
traïng hoaøn chænh cuûa höõu theå;
nguyeân lyù sieâu hình (ñöa daãn
höõu theå ñeán muïc ñích noäi taïi);
hieän thöïc cuûa tieàm theå
Entente: Thoûa thuaän, thoâng
caûm; hieäp öôùc thaân thieän, ñoàng
minh
Enthral(l): Thu huùt, laøm say
ñaém; quyeán ruõ, meâ hoaëc; cheá
ngöï, noâ leä hoùa
Enthrone: Ñöa leân ngoâi; toân
phong
Enthusiasm: Haêng haùi, nhieät
tình, phaán khôûi; thaàn öùng, thaàn
caûm
Entia: Nhöõng höõu theå
Entice: Caùm doã, quyeán ruõ; duï
doã, loâi keùo
Entitative: Thuoäc höõu theå tính,
thöïc theå tính
Entitle: Ñaët teân, ñaët ñaàu ñeà;
cho ñöôïc quyeàn
Entity: Thöïc theå; höõu theå tính
Entomb: Mai taùng, choân caát
(trong moà); choân vuøi
Entrance antiphon (song): Ca
nhaäp leã
Entrance(-ment): Laøm xuaát
thaàn, meâ li; meâ hoaëc
Entropy: Entroâpi, noäi chuyeån
löïc (ñoä thoaùi giaûm naêng löïc)
Entrust: Trao phoù, uûy thaùc, uûy
nhieäm
Enucleate: Khoeùt boû haïch
nhaân (nhaõn caàu); minh giaûi
Envious: Theøm muoán; ghen tò,
ñoá kò
Environment: Moâi tröôøng,
caûnh traïng; moâi sinh
Environmentalism: Thuyeát
duy moâi tröôøng
Envision: Möôøng töôïng, hình
dung
Envoy: Phaùi vieân; ñaïi dieän
ngoaïi giao
420
Envy: Ganh tò, ghen töông, ñoá
kò; theøm muoán
Eon, aeon: Thôøi ñaïi; thaàn linh
trung gian (ngoä giaùo)
Epact: Baûng tính caùc ngaøy
trong lòch; soá ngaøy epacta
(ngaøy nhuaän theâm vaøo aâm lòch
cho caân ñoái vôùi döông lòch);
tuoåi traêng giao thöøa, nieân
nguyeät
Eparch: Giaùm muïc (leã ñieån
Byzantinoâ)
Eparachy: Giaùo phaän (leã ñieån
Byzantinoâ)
Epenthesis: Hieän töôïng cheâm
aâm; pheùp thaùp töï
Epenthetic: Cheâm aâm
Epexegesis: Ñoàng vò ngöõ, töø
phuï chuù (cho roõ nghóa), töø
theâm
Epexegetic(-al): Töø gheùp
theâm, ñoàng vò ngöõ’
e. genitive: thuoäc caùch dieãn
nghóa
Ephapax: Chæ moät laàn
Ephebe: EÂpheùp (coâng daân ôû
khoaûng töø 18 ñeán 20 tuoåi trong
thôøi coå Hy laïp)
Ephemeral: Nhaát thôøi, phuø du,
phuø vaân, choùng taøn
Ephemeris(-rides): Lòch thieân
vaên; con phuø du
Ephesians: EÂ-pheâ-soâ, EÂp
Ephesus, Council of: Coâng
ñoàng EÂpheâsoâ (n. 431)
Robber council of E.: coâng
ñoàng baát hôïp luaät EÂpheâso (cñ
«cöôùp ñoaït»: n. 449)
Ephod: Ñai eâphoát (baêng cheùo,
ñai quaøng trong leã phuïc caùc tö
teá Do thaùi)
Ephphatha: "Haõy môû ra" (moät
nghi thöùc trong phuïng vuï Röûa
toäi)
Epic: Anh huøng ca, thieân söû thi
Epicene: Gioáng trung (chæ caû
gioáng ñöïc laãn gioáng caùi); aùi
nam aùi nöõ
Epicenter(-re): Taâm ngoaøi,
ngoaïi taâm (taâm ñoäng ñaát (ôû
phaàn ngoaøi traùi ñaát, ñoái laïi vôùi
hypocenter: taâm ngaàm = naèm
trong loøng ñaát)
seismic e.: taâm ñòa chaán
Epic(k)lesis: Phaàn kinh khaån
caàu Thaùnh Linh (nguyeän xin
Ngaøi ngöï xuoáng: trong leã quy
tröôùc khi truyeàn pheùp, hoaëc
trong caùc nghi thöùc phuïng vuï
bí tích khaùc)
421
Epicletic: Thuoäc phaàn kinh
khaån nguyeän Thaùnh Linh
Epicure: Ngöôøi saønh aên
Epicurean: Ng. theo thuyeát
EÂpicuroâ; höôûng laïc
Epicureanism: Thuyeát EÂpicuroâ
(n. 342-270), khoaùi laïc chuû
nghóa
Epicurism: Tính saønh aên
Epicyclic, gear/train: Ngoaïi
luaân tuyeán, hay voøng chuyeån
dòch ngoaïi luaân (cuûa haønh tinh)
Epidemic: Dòch, beänh dòch
Epigenesis: Thuyeát bieåu sinh
(ñoái ngöôïc vôùi preformation)
Epigram: Thô traøo phuùng; lôøi:
dí doûm, chaâm choïc
Epigraph: Bieån khaéc; ñeà töø
Epigraphy: Vaên khaéc hoïc
Epikeia: Leä ñình luaät
Epilepsy: Chöùng ñoäng kinh
Epilogue: Phaàn/ñoaïn keát, lôøi
baït/keát
Epiphany: Hieån linh (TC toû
mình ra); leã Ba Vua
Epiphenomenon: Hieän töôïng
phuï
Episcopacy: Chöùc/nhieäm kyø)
GM; haøng GM
Episcopal: Thuoäc GM
e. church: giaùo hoäi giaùm cheá
(coù GM); Anh giaùo (Hoa kyø)
e. conference: hoäi ñoàng GM
(ñk 441)
e. vicar: ñaïi dieän GM (taïi moät
laõnh ñòa: ñk 476)
Episcopalian: Thuoäc: Anh giaùo
Myõ, theå cheá giaùm muïc
Episcopalism: Chuû thuyeát
thöôïng quyeàn giaùm muïc (cho
raèng quyeàn toái cao ôû trong GH
laø thuoäc toaøn boä ñoaøn theå caùc
GM)
Episcopate: Chöùc GM; haøng
GM
monarchical e: theå cheá GM
chuyeân nhaát (moãi giaùo phaän
moät GM)
Episcope: Giaùm söï
Episcopi vagantes: GM lang
baït (GM phi luaät, hoaëc bò tuyeät
thoâng, hoaëc laø thuoäc moät toân
phaùi nhoû)
Episode: Ñoaïn, hoài; tình tieát;
giai ñoaïn
Epistemology: Khoa hoïc luaän,
nhaän thöùc luaän (khaûo luaän veà
phöông phaùp hieåu bieát)
Epistle: Thaùnh thö (KT)
captivity e.: caùc nguïc trung thö
422
catholic e.: caùc thö coâng giaùo
(Gc,1-2Pr,1-2-3Ga,Gñ)
pastoral e.: caùc thö muïc vuï
Epistolary: Thuoäc veà thö töø
Epistoler: Ng. ñoïc thaùnh thö
trong phuïng vuï, xöôùng thö vieân
Epistophe: Hieän töôïng laëp laïi
töø cuoái (trong: caâu, meänh ñeà)
Epitaph: Moä chí, vaên bia
Epithalamium: Thô: möøng
cöôùi, chuùc hoân
Epithet: Tính ngöõ, hình dung
töø
Epitome: Baûn toùm taét, saùch
toaùt yeáu; hình aûnh thu nhoû;
maãu göông tieâu bieåu; tinh chaát,
tinh hoa
Epitomize: Thu goïn, toùm löôïc;
laøm maãu göông tieâu bieåu cho,
laø hieän thaân cuûa
Epoch: Kyû nguyeân, thôøi ñaïi;
thôøi kyø
Epode: Thô töï tình
Eponym(-ous): Danh toå (teân
cuûa ngöôøi khai saùng ñöôïc laáy ñeå
ñaët cho moät daân toäc, moät nôi,
moät thôøi ñaïi...)
Epos: Anh huøng ca, thieân söû
thi
Epsilon: Epxilon (e: chöõ caùi Hy
laïp)
Equal(-ity): Ngang nhau, baèng
nhau, bình ñaúng
Equalitarian(-ism): Chuû nghóa
bình ñaúng
Equate: Laøm caân baèng; san
baèng; coi ngang nhau, nhö n
Equation: Phöông trình; coi
ngang nhau, baèng nhau
Equator: Xích ñaïo
Equestrian: Kî maõ, cöôõi ngöïa;
giai caáp kî maõ (equester:
Roma)
Equilibrium: Thaêng baèng;
quaân bình; caân ñoái
Equinox(-octial): Ñieåm phaân
autumnale.: thu phaân
spring, vernal e.: xuaân phaân
Equipollence(-cy): Töông
ñaúng tính
Equiprobabilism: Ñoàng caùi
nhieân thuyeát (hoïc thuyeát luaân
lyù cuûa thaùnh Anphong Liguori)
Equitableness: Hôïp lyù, coâng
baèng; coâng minh, voâ tö, khoâng
thieân vò
Equity: Coâng baèng, voâ tö,
chính tröïc; luaät coâng lyù;
(equities) coå phaàn thò giaù
chöùng khoaùn (khoâng coù laõi coá
ñònh)
423
Equivalence: Tính töông
ñöông
Equivocal: Laäp lôø, hai nghóa;
mô hoà; khaû nghi
Equivocation(-city): Dò nghóa,
nöôùc ñoâi
Equivoke(-que): Lôøi noùi nöôùc
ñoâi, laäp lôø; chôi chöõ
Era: Thôøi ñaïi, kyû nguyeân
Christian e.: coâng nguyeân
Erastianism: Hoïc thuyeát
EÂrastus († 1583: cho raèng GH
khoâng coù quyeàn thaåm phaùn,
Nhaø Nöôùc thì coù)
Erect(-ion): Xaây döïng, thieát
laäp; döïng leân; ñaët ñöùng thaúng;
cöông leân
e. a particular church: thieát laäp
moät GH ñòa phöông (ñk 373)
e. a Religious house: thaønh laäp
moät nhaø doøng (ñk 609)
e. public associations: thaønh
laäp caùc hieäp hoäi coâng (ñk 312)
Eremite: AÅn só; aån tu
Ergasiophobie: Thoùi sôï traùch
nhieäm
Ergo: Vaäy thì, do ñoù, bôûi theá
Ergonomy: Lao ñoäng hoïc
Eristic: Thuaät tranh bieän
Ermine: Choàn (da, loâng)
eùcmin; chöùc quan toøa
between silk & e.: giöõa luaät sö
vaø quan toøa
Erogenous zone: Vuøng kích
duïc
Eros: Daâm thaàn, tình duïc; duïc
löïc (ñoái laïi vôùi thanatos: huûy
löïc)
Erotic: Thuoäc tình duïc, gôïi
duïc, khieâu daâm
Erotica: Saùch/hình: gôïi duïc,
khieâu daâm
Eroticism: Tính: daâm daät, ña
daâm, khieâu daâm
Erotomania: Beänh töông tö;
chöùng: haùm saéc duïc, daâm loaïn,
cuoàng duïc; xung ñoäng thoûa duïc
Err: Nhaàm laãn, loãi laàm, loãi
phaïm; phaïm toäi; phieâu baït,
lang baït
Errancy: Sai laàm/soùt
Errant: Sai soùt; phieâu/lang baït
Erratic: thaát thöôøng, khoâng
ñeàu; voâ ñònh, troâi giaït; kyø cuïc/dò
Erratum(-ta): Chöõ/choã: vieát/
in sai; baûn ñính chính
Erroneous: Sai soùt; sai laàm
Error: Nhaàm laãn, loãi laàm, sai
laàm; sai soùt; leäch laïc
commit/make an e.: phaïm moät
loãi laàm
common e.: nhaàm laãn chung
424
(veà söï kieän hoaëc veà phaùp luaät,
ñk 144)
e. about the person: nhaàm laãn
veà theå nhaân (ñk 1097)
e. about the quality: nhaàm laãn
veà phaåm caùch
substantial e.: nhaàm laãn veà
thöïc chaát
Ersatz: Theá phaåm
Erudite: Hoïc roäng, uyeân baùc
Erudition: Hoïc thöùc uyeân baùc
Escapism: Thoaùt ly; troán/ thoaùt
chaïy; troán thöïc teá
Eschata: Nhöõng thöïc taïi cuoái
cuøng
Eschatological: Caùnh chung
tính, thuoäc theá maït
Eschatologism: Caùnh chung
thuyeát (cho raèng Ñöùc Gieâsu ñaõ
töøng chôø mong Nöôùc Trôøi ñeán
khi ngaøi coøn soáng, hoaëc khoâng
bao laâu sau khi Ngaøi lìa traàn)
Eschatology: Caùnh chung hoïc
anticipated e: caùnh chung hoïc
tieân ñaït
consequent: caùnh chung hoïc
haäu thieân
cosmic e.: vuõ truï caùnh chung
luaän
final e.: theá maït luaän
futuristic e.: caùnh chung hoïc
höôùng lai
inaugurated e.: caùnh chung
hoïc khai thuû
presentic e.: caùnh chung hoïc
hieän haønh
realized e.: caùch chung hoïc
thaønh söï
Eschaton: Söï vieäc cuoái cuøng
Escheat: taøi saûn khoâng coù ng.
thöøa keá; tòch thaâu, sung coâng;
chuyeån giao
Esdras: EÙt-ra, Et (xöa: 1 vaø 2
Et, nay: Et vaø Nhm; coøn 3-4 Et
laø nguïy thö)
Esoteric(-al): Bí truyeàn; bí
hieåm, huyeàn bí; rieâng tö
Esperanto: Tieáng eùtpeârantoâ
Espousal: Thuoäc hoân öôùc; taùn
thaønh, taùn ñoàng
Espousals of the BVM: Hoân leã
Ñöùc Trinh Nöõ Maria (23 thaùng
Gieâng)
Espouse: Keát hoân (cöôùi vôï); gaû
baùn; taùn thaønh, nhaän theo
Espouser: UÛng hoä vieân (ng.
beânh vöïc moät chuû nghóa, hoïc
thuyeát)
Esprit: Tính dí doûm; tinh thaàn,
oùc
e. de corps: tinh thaàn ñoàng ñoäi;
425
tinh thaàn taäp theå
e. fort: oùc phoùng tuùng/laäp dò
Essay: Thöû laøm; coá laøm; thöû
thaùch; tieåu luaän, tuøy buùt, luaän
vaên
Esse: Höõu theå, hieän höõu
e. ad: höôùng theå
e. ad aliud: h. th. höôùng tha
e. a se: h. th. töï höõu
e. in: h. th. taïi theå
e. in alio: h. th. taïi tha
e. in se: h. th. töï taïi
Essence: Baûn theå, baûn chaát,
yeáu tính, coát tuûy
Essene: Phaùi eâseânioâ
Essential: Thuoäc baûn tính; coát
yeáu, thieát yeáu; yeáu toá caàn thieát
Essentialism: Thuyeát baûn theå
Establish(-ment): Laäp, kieán
laäp, thaønh/thieát laäp; ñaët (vaøo
ñòa vò); chöùng/xaùc minh; cuûng
coá; sinh cô laäp nghieäp; chính
thöùc hoùa (toân giaùo); cô quan/sôû;
cô caáu/cheá
The Establishment: giôùi naém
quyeàn ñieàu khieån, quyeàn uy
Estate: Ruoäng ñaát, taøi saûn;
ñaúng caáp; tình traïng
real e.: dòch vuï kinh doanh ñaát
nhaø
the fourth e.: giôùi baùo chí
Esteem: Kính phuïc, ngöôõng
moä
Estimate: Ñaùnh/ñònh giaù, thaåm
ñònh; öôùc löôïng
Esther: EÙt-te, Et
Estray: Ngöôøi/vaät thaát laïc
Esurience: Ñoùi khaùt; theøm
muoán
Eta: Eta (h: chöõ caùi Hy laïp)
Etacism: Loái phaùt aâm chöõ eâta
Et cetera, etc: Vaân vaân. v.v.
Eternal: Ñôøi ñôøi, vónh cöûu/
vieãn; vónh haèng
The E.: Ñaáng Haèng Höõu
e. City: Roâma (kinh thaønh
muoân thuôû)
e. death: cheát ñôøi ñôøi
e. Father: TC Cha
e. law: luaät haèng höõu, thieân
luaät
e. life: söï soáng ñôøi ñôøi, tröôøng
sinh
e. punishment: hình phaït ñôøi
ñôøi, traàm luaân (hoûa nguïc)
e. verities: chaân lyù vónh cöõu
Eternality: Vónh haèng tính
Eternity: Vónh cöûu, vónh vieãn,
ñôøi ñôøi
Ethic(-al): Ñaïo ñöùc, luaân
thöôøng ñaïo lyù; nguyeân taéc xöû
theá
426
Ethics: Ñaïo ñöùc hoïc, luaân lyù
ñaïo ñöùc
Ethiopian: EÂ-ti-oâ-pi
Ethnarch: Toång traán
Ethnic(-al): Thuoäc: daân toäc,
chuûng toäc, boä laïc; khoâng kitoâ
giaùo (xöa)
e. psychosis: loaïn taâm boä toäc
Ethnocentric(-ism): OÙc chuûng
toäc cöïc ñoan, duy/quy chuûng
toäc
Ethnographer: Nhaø: daân toäc
hoïc, nhaân chuûng chí
Ethnography: Daân toäc hoïc,
nhaân chuûng chí
Ethnology: Daân toäc hoïc, nhaân
chuûng luaän
Ethnologist: Nhaø: daân toäc hoïc,
nhaân chuûng luaän
Ethology: Phong tuïc hoïc, taäp
tính hoïc
Ethos: Ñaëc tính, neùt ñaëc tröng
(cuûa moät taäp theå)
Etiology: Taàm nguyeân luaän,
suy nguyeân luaän, nguyeân nhaân
hoïc; beänh caên hoïc
Etymology: Töø nguyeân hoïc,
nguoàn goác caùc töø
Etymon: Caên toá töø nguyeân
Eucharist: Pheùp Thaùnh Theå;
Mình Thaùnh Chuùa; Leã Taï Ôn,
Thaùnh Leã, Leã Misa
Eucharistic: Thuoäc Thaùnh Theå
e. bread: baùnh Th. Theå
e. Congress: ñaïi hoäi Th. Th.
e. elements: yeáu toá Th. Th.
(baùnh vaø röôïu)
e. fast: chay tònh Th. Th. (nhòn
aên tröôùc khi chòu Leã)
e. meal: böõa tieäc Th .Th.
e. minister: ng.: trao Mình
Thaùnh, cho röôùc leã
e. oblation: kinh tieán daâng Th.
Th. (sau truyeàn pheùp)
e. prayer: Leã quy, kinh Taï Ôn
e. presence: ÑK hieän dieän
trong Th. Th.
e. Sacrifice: hy leã taï ôn
e. species: hình saéc Th. Th.
(hình baùnh vaø hình röôïu)
e. vestments: leã phuïc (Th. Th.)
Euchelaion: Bí tích Xöùc daàu
(Ñoâng phöông)
Euchites: Phaùi duy kinh
nghieäm (bò coâng ñoàng EÂpheâsoâ
keát aùn)
Euchologion: Saùch phuïng vuï
Ñoâng phöông
Euchology: Kinh nguyeän
Euclidean: Thuoäc Ô-clít
427
Eud(a)emonism: Chuû nghóa
duy haïnh phuùc
Eudists: Tu só Doøng thaùnh
Gioan Euñeâ (teân laø Doøng Ñ.
Gieâsu vaø Ñ. Maria)
Eugenics: Thuyeát öu sinh, öu
sinh hoïc
Euhemerism: Thuyeát thaàn hoùa
cuûa Eveâmeâroâ, thuyeát taàm
nguyeân thaàn thoaïi
Euhemerize: Taàm nguyeân
thaàn thoaïi (tìm nguoàn goác lòch
söû cuûa thaàn thoaïi)
Eulogia: Baùnh hieán thaùnh;
pheùp laønh
Eulogize: Taùn döông, ngôïi
khen
Eulogy: Baøi taùn döông, lôøi
khen, ñieáu vaên tuïng theå
Eunomianism: Phaùi Eunomius
(chi phaùi Arioâ cöïc ñoan, tk 4)
Eunuch: Hoaïn quan
Euphemism: Uyeån ngöõ; loái noùi
traïi (cho deã nghe)
Euphonic(-al): EÂm/thuaän tai;
haøi aâm
Euphoria: Phôùn phôû, saûng
khoaùi
Eurasian: AÂu AÙ, lai AÂu AÙ
Eureka: Tìm thaáy roài!
Europeanism: Chuû nghóa chaâu
AÂu
Europeanize: AÂu hoùa
Euthanasia: Laøm cho cheát eâm
dòu, an töû (x. mercy killing)
Eutychianism: Thuyeát nhaát
tính theo Eutyches (tk 5)
Evangeliarium(-ry): Saùch caùc
baøi ñoïc Phuùc AÂm (duøng trong
phuïng vuï)
Evangel: Phuùc AÂm, Tin Möøng
Evangelic(-al): Thuoäc Phuùc
AÂm; giaùo phaùi Tin möøng (Tin
laønh); e. church: giaùo phaùi Tin
möøng; e. counsels: caùc lôøi
khuyeân Phuùc AÂm; e. obedience:
vaâng lôøi theo tinh thaàn P. AÂ.
Evangelicalism: Thuyeát
(phong traøo) Phuùc aâm (kieåu
giaùo phaùi Tin laønh "duy P. AÂ.")
Evangelism: Thaùi ñoä nhieät
thaønh truyeàn baù Phuùc AÂm; giaùo
phaùi Phuùc AÂm
Evangelist: Thaùnh söû, Phuùc
AÂm gia; ng. rao giaûng Tin
Möøng
Evangelium Veritatis: Phuùc
AÂm Chaân Lyù (nguïy thö baèng
tieáng coápt)
Evangelize(-ation): Rao giaûng
Tin Möøng, Phuùc AÂm hoùa
428
Eve: E-vaø
Eve: Ñeâm tröôùc; ñeâm voïng (aùp
leã...); thôøi gian keá tröôùc; buoåi toái
Evening Prayer: Kinh chieàu
Evensong: Kinh chieàu (Anh
giaùo)
Event: Söï vieäc/kieän, bieán coá;
tröôøng hôïp; keát quaû, haäu q.;
Christ e.: bieán coá ÑK (söï kieän
ÑK ñaõ ñeán vaø ñaõ thöïc hieän söù
maïng ôû trong lòch söû)
Everlasting: Tröôøng cöûu/toàn,
voâ taän; The E.: Ñaáng Vónh Cöûu
Ever-Virgin: Troïn ñôøi ñoàng
trinh
Evidence: Hieån nhieân; baèng
chöùng, chöùng côù; chöùng tích;
daáu hieäu; daáu tích/veát
to turn State's (king's) e.: toá
caùo nhöõng keû ñoàng loõa
Evil: Xaáu, aùc, döõ; ma quaùi;
e. eye: caùi nhìn ñoäc ñòa;
E. One: ma quyû; e. tongue: aùc
khaåu, löôõi noïc ñoäc; intrinsic e.:
xaáu töï baûn chaát; moral e.: söï
döõ luaân ly; ystery of e.: maàu
nhieäm söï döõ; physical e.: söï döõ
theå lyù
Evoke: Gôïi leân; gôïi laïi, hoài
töôûng; ñeà thaåm, ñöa xeùt xöû ôû
toøa caáp treân
Evolution: Tieán trieån, t.hoùa,
phaùt trieån
Evolutionism: Thuyeát tieán hoùa
creative e.: tieán hoùa saùng taïo
Evolutive: Xu höôùng tieán trieån,
tieán hoùa
Ex abrupto: Ñoät ngoät, baát ngôø
Exacting: Ñoøi hoûi nhieàu
Exaction: Tieàn toáng; saùch
nhieãu; ñoøi hoûi quaù möùc
Exactitude: Chính xaùc, ñuùng
ñaén; ñuùng giôø
Ex aequo: Ngang haøng, ñoàng
haïng
Exaltation: Taùn döông; toân
vinh, suy toân; höùng khôûi
e. of Christ: toân vinh ÑK
e. of the Cross: suy toân Thaùnh
Giaù (14 thaùng 9)
Examen: Xeùt mình; khaûo xeùt
Examination: Khaùm xeùt, xem
xeùt, thaåm tra; thi cöû, khaûo
haïch; thaåm vaán
e. of bishops: thaåm xeùt GM
(nghi thöùc phong chöùc GM)
e. of conscience: xeùt mình
Examiner, Synodal: Vò giaùm
khaûo giaùo phaän (thaåm xeùt öùng
vieân cho caùc chöùc vuï trong ñòa
phaän)
429
Exanimate: Cheát; baát ñoäng;
chaùn naûn, thoái chí, heát nghò
löïc, caïn sinh löïc, khoâng coøn
tinh thaàn
Ex animo: Thaønh taâm/thaät,
thaät tình; taän taâm/tình
Exarch: Linh muïc hoaëc GM
chuaån giaùo phaän
Exarcate(-ty): Chuaån giaùo
phaän
Ex auditu: Do nghe noùi
Excardination: Xuaát tòch (ñk
270)
Ex cathedra: Töø thöôïng toøa, do
quyeàn (giaùo huaán) toái cao
Excellence: Xuaát saéc/chuùng, öu
tuù, sieâu quaàn, tuyeät vôøi
Excellency: (xöng hoâ) Ngaøi,
Ñöùc (Ñöùc Cha,...), phu nhaân
Excelsior: Cao hôn nöõa, tieán
leân maõi
Exception: Ngoaïi tröø; caùo tò,
khöôùc bieän (ñk 1491)
to take e.: phaûn ñoái; böïc töùc
Excerpt: Phaàn/ñoaïn trích; trích
daãn
Excision: Caét xeùn, xeùn boû (ñaëc
bieät laø aâm vaät); loaïi tröø
Excite(-ment): Kích ñoäng;
kích thích; laøm: naùo ñoäng, soâi
noåi, höùng khôûi, naùo nöùc; khích
ñoäng, khuaáy ñoäng; gaây neân, gôïi
leân
Exclaustration: Xuaát vieän,
ngoaïi vi hoùa (ñk 687)
Exclosure: Noäi vi, noäi caám
Exclusion: Loaïi tröø, khai tröø, sa
thaûi; taåy chay, truaát quyeàn (x.
ostracism)
Exclusive language: Bieät ngöõ
Exclusivism: Naõo traïng/chuû
höôùng: chuyeân nhaát, ñoäc
chieám, ñoäc quyeàn, ñoäc ñoaùn, coá
chaáp
Excogitate: Nghó ra; truø
hoaïch/tính; laäp möu
Ex commodo: Tuøy tieän
Excommunicate: Tuyeät thoâng
Excommunication: Vaï tuyeät
thoâng (ñk 1331)
e. ferendae sententiae, post
sententiam: tuyeät thoâng haäu
keát/aùn
e. latae sententiae, ipso facto
(automatic e.): tuyeät thoâng:
tieàn keát, töùc hieäu/khaéc, töï ñoäng
Excommunicatory: Lieân quan
ñeán aùn tuyeät thoâng
Excommunicatus vitandus:
(xöa) Ng. bò tuyeät thoâng ñoaïn
giao (bò traùnh giao tieáp)
430
Exculpate: Bieän hoä, baøo chöõa,
minh oan; tuyeân boá voâ toäi
Excursus: Baøi baøn theâm
Exeat: Giaáy xuaát tòch; giaáy
pheùp muïc vuï (cho pheùp laøm
coâng taùc muïc vuï ôû moät ñòa
phaän khaùc)
Execrate(-tion): Giaûi thaùnh;
gheùt cay gheùt ñaéng; nguyeàn ruûa
Execution: Thöïc haønh/thi,
thöïc hieän; xöû töû
Exegesis: Chuù giaûi
allegorical e.: chuù giaûi duï yù
Exegete: Nhaø chuù giaûi
Exemplar: Maãu, kieåu, khuoân;
göông maãu; moâ phaïm
Exemplarism: Moâ phaïm hoïc
thuyeát (ÑK cöùu chuoäc baèng
caùch soáng neâu göông)
Exemplary: Moâ phaïm, maãu
möïc; neân göông
Exempli gratia: Thí duï
Exempt: Mieãn tröø (ñk 591);
chuaån mieãn (ñk 1548)
Exemption: Mieãn tröø
Exequatur: Leänh thi haønh (baûn
aùn...); chuaån nhieäm
Exequies: Leã an taùng, taùng
nghi
Exercise: Thi haønh, thöïc hieân;
reøn luyeän, thao luyeän; baøi taäp
Spiritual Exercises: Linh Thao
(tónh taâm, caám phoøng)
Exhaustive: Töôøng taän, ñeán
cuøng, toaøn dieän, bao goàm heát
moïi khía caïnh
Exhibitionism: Thoùi phoâ
tröông/baøy; taät thích khoûa thaân
Exhortation: Huaán duï, lôøi coå
vuõ
Exhumation: Ñaøo leân, khai
quaät; caûi taùng
Exigence(-cy): Ñoøi hoûi, yeâu
saùch; nhu caàu caáp baùch; tình
traïng nguy ngaäp
Exile: Ñaøy aûi, löu ñaøy
Exist(-ence): Toàn taïi, hieän
höõu; hieän sinh
Existential: Hieän höõu; hieän
sinh; hieän sinh theå
supernatural e.: h. s. th. sieâu
nhieân
Existentialism: Thuyeát hieän
sinh
Exitus-reditus: Xuaát phaùt-quy
hoài
Ex nihilo: Bôûi khoâng, töø hö voâ
Exodus: Xuaát haønh, Xh; xuaát Ai
caäp; di daân/taûn
Ex officio: Do: chöùc/nhieäm vuï;
töï sôû quyeàn; ñöông nhieân
Exogamy: Cheá ñoä ngoaïi hoân
431
Exomologesis: Döï caùo, thuù toäi
coâng khai
Exonerate(-tion): Mieãn tha;
mieãn tröø
Ex opere operantis: Do nhaân,
do vieäc cuûa ng. laøm
Ex opere operato: Do söï, do
chính vieäc ñaõ laøm
Exorcism: Tröø taø, tröø quyû, traán
yeåm (ñk 1172)
Exorcist: Thaày tröø quyû
Exorcize: Tröø taø, tröø quyû
Exordium: Ñoaïn khai maøo, môû
ñeà, khai ñeà
Exoteric: Coâng truyeàn, truyeàn
baù coâng khai
Ex parte: Moät phaàn; chæ moät
beân
Expatriate: Ñaøy bieät xöù; boû queâ
höông, boû quoác tòch
Expect(-ation): Ngoùng chôø,
troâng mong; döï kieán, thieát
töôûng; trieån voïng
to be expecting.: coù/mang thai
Expectancy: Ngoùng chôø; trieån
voïng, kyø voïng; quyeàn höôûng (di
saûn, v.v.)
Expectant Church, The: GH
troâng chôø (trong luyeän nguïc)
Experience: Kinh nghieäm
Experiential: Thuoäc kinh
nghieäm
Experientialism: Chuû nghóa
kinh nghieäm
Experiment: Cuoäc thí/thöû
nghieäm
Experimental: Thuoäc thí/ thöû
nghieäm
e. philosophy: trieát hoïc thöïc
nghieäm
Experimentalism: Chuû nghóa
thöïc nghieäm
Expert: Chuyeân moân, thaønh
thaïo, laõo luyeän; chuyeân vieân;
giaùm ñònh vieän (ñk 1574)
Expiate(-ion): Thuïc/ñeàn toäi
Expiatory: Thuoäc thuïc toäi, ñeàn
toäi; e. penalty: hình phaït thuïc toäi
Expiration: Thôû ra; taét thôû;
maõn haïn
Explain: Giaûi nghóa/thích;
thanh minh
Expletive: Cheâm, ñeäm; hö töø
Explicit: Minh nhieân, roõ raøng
Expose(-ition): Tröng baøy;
trình baøy; vaïch traàn; boû rôi (treû
thô); e. of the Blessed
Sacrament: ñaët/chaàu Mình
Thaùnh Chuùa
Exposure: Phôi baøy, boùc traàn;
baøy haøng; ñaët vaøo; boû rôi
432
Expression: Dieãn ngöõ; thaønh
ngöõ, bieåu thöùc; phaùt bieåu, bieåu
ñaït; dieãn xuaát; veû maët, saéc maët
Expressionism: Chuû nghóa
bieåu hieän
Ex professo: Thoâng thaïo;
töôøng taän
Expulsion: Ñuoåi ra, truïc xuaát
(ñk 703)
Expurgate: Gaïn/thanh loïc, caét
boû
Exsequatur: Leänh thi haønh
Extant: Hieän coù; hieän coøn
Extemporaneous: ÖÙng khaåu;
öùng taùc; ñeå duøng töùc thì, töùc
duïng (sau khi ñieàu cheá=thuoác)
Extension: Duoãi roäng; keùo daøi,
gia haïn; tröông ñoä; quaûng
tröông, ngoaïi dieân
Extenuate(-ing): Giaûm nheï;
laøm suy nhöôïc; extenuating or
mitigating circumstances:
tröôøng hôïp giaûm khinh, tình
tieát giaûm toäi
Exteriority: Ngoaïi tính, ngoaïi
giôùi/dieän tính
Exteriorize: Ngoaïi hieän
Extermination: Taän/tieâu/tru dieät
Externals: Veû ngoaøi, ngoaïi
dieän/daïng; ñaëc ñieåm beân ngoaøi;
theå dieän
Ex(tra)territoriality: Laõnh/ trò
ngoaïi quyeàn, ñaëc quyeàn ngoaïi
giao
Extinct: Ngöøng taét, tieâu taùn;
tuyeät chuûng
Extinguish: Daäp taét; thuû tieâu,
tieâu dieät; thanh toaùn (nôï); huûy boû
Extol: Taùn döông, ca tuïng
Extra-: Phuï, ngoaïi; hôn
Extracanonical: X.
deuterocanonical
Extraconjugal: Ngoaïi hoân heä,
ngoaøi hoân nhaân; ngoaïi tình
Extracosmic(-al): Ngoaøi vuõ truï
Extracurricular: Ngoaïi khoùa
Extradite(-tion): Daãn hoaøn,
daãn ñoä (trao traû toäi phaïm)
Extra Ecclesiam nulla salus:
"Ngoaøi Giaùo Hoäi khoâng coù ôn
cöùu ñoä"
Extrajudicial: Ngoaïi toøa (ngoaøi
quy thöùc toøa aùn)
Extramarital: Ngoaïi hoân heä,
ngoaøi hoân nhaân; ngoaïi tình
Extramundane: Ngoaïi theá
Extramural: Ngoaïi thaønh;
ngoaïi phaân khoa (caùc lôùp daïy)
Extraordinary: Khaùc/laï
thöôøng; ñaëc bieät; e. form: theå
433
thöùc ngoaïi thöôøng; e. minister:
thöøa taùc vieân ngoaïi thöôøng
Extraparochial: Ngoaøi phaïm vi
xöù ñaïo
Extrapolate(-ion): Ngoaïi suy
Extrasacramental forum:
Ngoaïi toøa bí tích, toøa ngoaøi
(laõnh vöïc bí tích)
Extrasensory perception: Sieâu
giaùc caûm; tri giaùc phi giaùc quan
Extraterrestial: Ngoaïi ñòa caàu
Extraterritorial: Thuoäc quyeàn
laõnh ngoaïi, coù ñaëc quyeàn ngoaïi
giao
Extravagantes: Saéc chæ ngoaïi
boä (saéc chæ cuûa Giaùo Hoaøng
khoâng coù trong boä Decretum
Gratiani); hai phaàn cuoái cuûa boä
Giaùo Luaät
c
Extreme: Cuøng ñoä, toät ñoä,
cuøng taän; quaù möùc; quaù khích,
cöïc ñoan; cöïc ñieåm, thaùi cöïc
e. Unction: pheùp Xöùc daàu (cho
beänh nhaân)
Extremism: Chuû nghóa cöïc
ñoan
Extrinsic(-al): Ngoaïi taïi, naèm
ngoaøi; ngoaïi lai
Extrinsicism: Ngoaïi taïi chuû
thuyeát
Extrospection: Ngoaïi quan
Extroversion: X. extraver-sion
Exult(-ation): Vui möøng, haân
hoan, hoan hæ
Exultet: Baøi coâng boá Phuïc Sinh
Exuviae: Da loät, voû loät; loát
434
Ex-voto: nhö ñaõ höùa") Bia taï
ôn (taám bia/theû ghi lôøi taï ôn ñeå
ôû caùc nôi linh thieâng)
Eyewitness: Ng. chöùng kieán,
muïc kích
Ezekiel: EÂ-deâ-ki-eân, Ed
Ezra: EÙt-ra, Er
 F moïi thöù vieäc trong nhaø); ng.
FABC: Lieân Hieäp caùc Hoäi Ñoàng
Giaùm Muïc Chaâu AÙ
Fable: Nguï ngoân
Fabric(a): Taøi saûn (cô sôû, ban
baûo quaûn) nhaø thôø
Face: Maët; toân nhan; dung
nhan; f. saving: giöõ theå dieän
Facie ad faciem: Dieän ñoái
dieän, taän maët
Facienti quod est in se...: Moät
khi ñaõ coá gaéng heát söùc mình...
(thì TC seõ ban ôn caàn thieát
cho), «Trôøi naøo coù phuï ai ñaâu!»
gaéng ñi roài Trôøi seõ giuùp
Facio ut facias: Laøm ñoåi coâng,
«coù ñi coù laïi,» «tieàn trao, chaùo
muùc»
Facsimile: Baûn: sao phoùng,
chuïp laïi, moâ phoûng, laøm giaû
Fact: Söï kieän, söï vieäc
Facticity: Söï kieän tính
Factionalism: OÙc beø phaùi
Factitius: Giaû taïo
Factor: Nhaân toá; yeáu toá; thöøa
soá; heä soá; f. analysis: phaân tích
nhaân toá
Factotum: Baù coâng vieân (laøm
435
quaûn gia
Facultative: Tuøy yù, khoâng baét
buoäc; nhieäm yù, thuoäc khoa
Faculties: Naêng quyeàn, quyeàn
haïn (quyeàn thi haønh chöùc vuï)
habitual f.: naêng quyeàn thöôøng
ñaéc/thuoäc
Faculty: Naêng quyeàn, quyeàn
haïn; naêng löïc, khaû naêng, taøi
naêng; phaân khoa
Fair: Ñuùng, ngay thaúng, coâng
baèng; ñeïp; toát; f. minded: coâng
bình, voâ tö; f. play: loái cö xöû
ngay thaúng; f. sex: phaùi ñeïp
Fairy: Tieân; thaàn tieân, hoang
ñöôøng; fairland: theá giôùi thaàn
tieân, tieân giôùi; f.-story/tale:
truyeän hoang ñöôøng; chuyeän
khoaùc laùo
Faith: Ñöùc tin; loøng tin; noäi
dung ñöùc tin; act of f.: kinh tin;
duïc loøng tin; haønh vi ñöùc tin;
dead f.: ñöùc tin cheát (khoâng coù
ñöùc aùi); divine and catholic f.:
ñöùc tin thaàn khôûi vaø coâng giaùo
(ñk 750); educated f.: ñöùc tin:
coù hoïc, trí thöùc; explicit f.: ñöùc
tin minh nhieân; fiducial f.: ñuùc
tin tín thaùc; implicit f.: ñöùc tin
maëc nhieân living f.: ñöùc tin
soáng ñoäng (coù ñöùc aùi); popular
f.: ñöùc tin ñaïi chuùng;’saving f.:
ñöùc tin cöùu ñoä; virtual f.: ñöùc
tin tieàm theå
Faith and Order: Ñöùc tin vaø
Theå cheá (Phong traøo Ñaïi keát)
Faith healing: Chöõa bònh baèng
loøng tin
Faithful: Tín höõu; trung/thaønh
tín; f. departed: tín höõu quaù coá
Mass of f.: phaàn 2 cuûa Thaùnh
Leã (Phuïng vuï Thaùnh theå)
Faithfulness: Trung thaønh,
chung thuûy; conjugal/marital f.:
chung thuûy vôï choàng
Faithless: Voâ tín (khoâng coù
loøng tin); xaûo traù
Fakir: Fakia, thaày tu khoå haïnh
Faldstool: Gheá leã (gheá chaân
chöõ X)
Fall: Sa ngaõ; sa ñoïa; f. of man:
nhaân loaïi (Añam) sa ngaõ
Fallacy(-ious): Nguïy bieän, doái
traù
Fallen nature: Baûn tính sa ñoïa
f. angel: thieân thaàn sa ñoïa
f. state: tình traïng sa ñoïa
Fallibillity: Coù theå sai laàm, khaû
ngoä
False: Nguïy taïo, giaû maïo; thaát
436
thieät; giaû doái; f. decretals: Boä
giaùo leänh giaû
Falsehood, Crime of: Toäi nguïy
taïo (ñk 1390)
Falsify: Giaû maïo, nguïy taïo;
xuyeân taïc, boùp meùo
Fame: Danh tieáng; dö luaän
house of ill f.: nhaø chöùa, n.thoå
Familiar: Baïn thaân; ngöôøi haàu
(trong nhaø ÑHG); gia nhaân
(giaùo daân soáng trong moät tu
vieän)
Family: Gia ñình; gia toäc;
f. name: teân hoï; f. planning: keá
hoaïch hoùa gia ñ.; f. tree: caây gia
heä; Holy f.: Thaùnh gia
Fanatic(-ism): Cuoàng tín,
c.nhieät
Fanon: Daûi muõ (GM); ñuoâi
phöôùn (côø ôû giaùo ñöôøng)
Fanum: Mieáu, ñeàn thôø
Fantasm: AÛo töôûng, aûo moäng
Fantasmagory: Caûnh/chuyeän
huyeàn hoaëc, hö aûo
Fantasy: Töôûng töôïng, aûo
töôûng; tö töôïng kyø dò; phoùng
tuùng, ngoâng cuoàng
Fascic(u)le: Taäp (saùch)
Fascinate(-ion): Meâ hoaëc,
quyeán ruõ
Fast: AÊn chay (ñk 1251), nhòn
ñoùi; kieâng khem; eucharistic f.:
gia chau Thaùnh Theå (nhòn aên
uoáng tröôùc khi chòu leã)
Fatal: Ñònh meänh, taát ñònh;
nguy haïi, aùc lieät; trí maïng,
chí/nguy töû; f. hour: giôø phuùt
laâm chung
Fatalia legis: Haïn kyø thaát hieäu
(ñk 1465)
Fatalism: Thuyeát ñònh meänh
Fate: Soá phaän/meänh, vaän
maïng
Father: Cha; toå phuï; 1
f. General: Cha toång quaûn;
f. of the Church: Giaùo Phuï
apostolic f.: toâng phuï
Holy F.: Ñöùc Thaùnh Cha
Fatherhood: Cöông vò laøm cha;
quan heä cha con, phuï heä
Fault: Thieáu soùt, loãi laàm;
khuyeát ñieåm; tyø veát
Faultfinding: Hay kieám
chuyeän, baét beû, bôùi loãi; öu pheâ
bình, chæ trích
Faun: Thaàn ñoàng aùng, ñieàn daõ
Favor: Ôn hueä; thieän yù; chieáu
coá, öu ñaõi; thieân vò
find f.: ñöôïc quyù chuoäng
Favor fidei: Lôïi ích hoaëc ñaëc
quyeàn cuûa ñöùc tin (ñk 1150)
Favor of the law: Tình traïng
437
ñöôïc phaùp luaät baûo veä, söï che
chôû cuûa phaùp luaät (ñk 1060)
Fealty: Loøng trung thaønh
Fear: Sôï haõi; kính sôï; f. of God:
kính sôï TC; grave f.: sôï haõi
traàm troïng (ñk 125)
Feast: Leã hoäi; leã troïng; f. day:
ngaøy leã (ñk 1246); f. of
obligation (precept): leã buoäc
movable/immovable f.: leã di
ñoäng/coá ñònh
Febronianism: Thuyeát
Febronius (chuû tröông caét bôùt
quyeàn cuûa Giaùo Hoaøng, tk 18)
Febronians: Ng. theo thuyeát
Febronius
Fecundate: Laøm cho thuï tinh
Fecundity: Maøu môõ, phì nhieâu;
maén con, sinh saûn nhieàu; khaû
naêng sinh saûn
Federation of Institutes: Lieân
minh Hieäp hoäi
Feedback: Phaûn hoài; phaûn lieân;
hoài tieáp; hoài toá
Feeling: Caûm giaùc/xuùc; tình
caûm; caûm nghó; f. of inferiority:
caûm giaùc thua keùm, töï ti; man
of f.: ng. ña caûm
Felician Sisters: Nöõ tu Doøng
thaùnh Felix (CSSF, n 1855)
Fellowship: Tình: baïn, baèng
höõu, ñoàng nghieäp; moái hieäp
thoâng; hoäi aùi höõu; hieäp hoäi; tö
caùch thaønh vieân; hoïc boång
Felony: Toäi aùc
Feminine: Nöõ; gioáng caùi
Feminity: Nöõ tính
Feminism: Thuyeát/phong traøo
nöõ quyeàn
Feminist theology: Thaàn hoïc
nöõ quyeàn
Ferendae sententiae: Haäu keát
(baûn aùn)
Feretory: Ñeàn/hoøm thaùnh (giöõ
haøi coát cuûa moät vò thaùnh);
mieáu, laêng
Feria(-l): Ngaøy thöôøng (phuïng
vuï)
Fermentum: «Men» (men hieäp
thoâng: mieáng baùnh -Thaùnh
Theå- ÑGH göûi cho caùc cha xöù
Roâma ñeå töôïng tröng cho moái
hieäp thoâng)
Fertility: Maøu môõ, phong phuù;
khaû naêng sinh saûn; f. rate: tyû leä
sinh saûn
Fertilization: Laøm thuï tinh;
thuï thai
Fervent: Soát noùng/saéng, nhieät
taâm/thaønh; tha thieát; ñaïo ñöùc
Fervour: Nhieät taâm/tình, soát
438
saéng
Festive(-al): Ngaøy hoäi, dòp leã,
ñaïi hoäi lieân hoan
Festivity: Leã möøng; dòp/cuoäc
lieân hoan
Fetal: Thuoäc thai nhi
Feâte: Ngaøy leã/hoäi; ngaøy nghæ leã;
hoäi chôï
Feticide: Gieát thai nhi, phaù
thai
Fetish: Vaät thaàn, linh vaät, buøa
hoä meänh
Fetishism: Baùi vaät giaùo; meâ
linh vaät, ngöôõng moä/suy toân
quaù loá (ñoái vôùi ngöôøi hay vaät...);
chöùng /thoùi daâm duïng kích duïc
vaät
Fetus, foetus: Thai nhi, baøo
thai
aborted f.: thai saåy
Fetwa: Nghò quyeát (toøa aùn Hoài
giaùo)
Feudalism: Cheá ñoä phong kieán
Fiat: Ñoàng yù, taùn thaønh, thöøa
nhaän, (beà treân) cho pheùp, ra
leänh; meänh leänh; saéc leänh
Fiction: Giaû töôûng, hö caáu
Fideism: Duy tín thuyeát
Fidelity: Trung thaønh, thaønh
tín, chung thuûy; ñoä trung thöïc
oath of f.: tuyeân theä trung
thaønh (ñk 380)
Fides: Ñöùc tin
f. actualis: ñöùc tin hieän thöïc
f. caritate formata, f. formata:
ñ. tin: soáng, sinh ñoäng bôûi
thaùnh suûng (ñöùc aùi), sinh theå
f. divina: ñöùc tin thaàn khôûi
f. divina et catholica: ñ. t. thaàn
khôûi vaø coâng giaùo
f. ecclesiastica: ñöùc tin giaùo
tính
f. efficax: ñuùc tin höõu hieäu
f. ex auditu: ñ. t. do nghe bieát
f. fiducialis: ñöùc tin tín thaùc
f. habitualis: ñ. tin thöôøng trì
f. implicita: ñöùc tin maëc nhieân
f. informis: ñ. tin voâ theå (khoâng
ñöôïc ñöùc aùi sinh ñoäng hoùa)
f. infusa: ñöùc tin thieân phuù
f. iustificans: ñ. t. coâng chính
hoùa
f. qua creditur: ñöùc tin tín cöù
(laøm cho tin)
f. quae creditur: noäi dung ñ. t.
f. quaerens intellectum: ñöùc tin
ñi tìm nhaän thöùc
f. virtualis: ñöùc tin tieàm theå
Fides: Thoâng taán xaõ cuûa Boä
Truyeàn giaùo
Fiducial: Chuaån (möïc); tín
nhieäm, tin caäy
439
Fiduciary: Uyû thaùc; tín duïng
Field: Ñoàng, ruoäng, baõi, khu
vöïc; laõnh vöïc, phaïm vi; f. of
consciousness: Hoaït tröôøng yù
thöùc; f. of blood (akeldama):
Ruoäng Maùu
Fiend: Quyû; keû aùc oân; coù taøi
xuaát quyû nhaäp thaàn
Fieri: Trôû thaønh/neân, hình
thaønh
Figurative: Boùng, boùng baûy;
töôïng hình
Figure: Hình aûnh; khuoân maët;
nhaân vaät; con soá; giaù caû; giaû
thieát; hình boùng; hình dung
f. of speech: hình thaùi tu töø, loái
thoåi phoàng
Figurine: Töôïng nhoû
Filial: Thuoäc con caùi, ñaïo laøm
con; f. fear: thaûo kính; f. piety:
ñaïo hieáu, hieáu thaûo
Filiation: Phaän laøm con, töû heä
divine f.: töû heä thaàn linh (trong
TC); laøm con TC (loaøi ng.:
döôõng töû cuûa Thieân Chuùa)
Filiative: Töû heä, töû tính
Filicide: Gieát con
Filioque: Vaø bôûi Chuùa Con
Final: Cuoái cuøng, chung cuïc;
chung quyeát; f. cause: nguyeân
nhaân cöùu caùnh; f. consumma-
tion: chung cuïc theá giôùi, taän
theá; f. perseverance: trung
thaønh ñeán cuøng
Finalism: Thuyeát muïc ñích,
th.cöùu caùnh
Finality: Tính: cöùu caùnh, keát
cuoäc, chung quyeát, döùt khoaùt;
muïc ñích
Finance: Taøi chaùnh; f. council:
hoäi ñoàng (taøi chaùnh) kinh teá (ñk
492); f. officer: quaûn lyù (ñk 494)
Finding of the Cross: Tìm ra
Thaùnh giaù (leã kính ngaøy 14
thaùng 9)
Finger: Ngoùn tay; f. of God:
ng.t. (quyeàn naêng) TC (tay thaàn
linh; Thaàn khí)
Finis: Muïc ñích/tieâu, cöùu caùnh;
f. operantis: muïc ñích taùc
nhaân; f. operis: muïc ñích chính
söï; f. qui: muïc ñích baûn söï; f.
quo: muïc ñích ñaït söï
Finite: Höõu haïn; coù ngoâi soá
Finiteness: Söï coù haïn
Finitude: Tính höõu haïn
Fire: Löûa, hoûa; f. of hell: löûa
hoûa nguïc; f. of purgatory: löûa
luyeän nguïc
Firmament: Voøm trôøi
Firmness: Vöõng chaéc; kieân
quyeát
440
First: Thöù nhaát, ñaàu tieân; first-
born: con ñaàu loøng; f. cause:
nguyeân nhaân thöù nhaát, ng.nh.
ñeä nhaát (TC); f.-cousin: con
cuûa: baùc, chuù, caäu, coâ, dì, chò,
em...; f. friday: thöù saùu ñaàu
thaùng; f. fruits: cuûa ñaàu muøa; f.
name: teân thaùnh, teân rieâng; f.
parents: cha meï (toå phuï)ï
nguyeân khôûi, nguyeân toå, thuûy
toå (Añam-Evaø); f. principle:
nguyeân lyù cô baûn, ng.l. sô thuûy
Fiscal: Vieân chöùc tö phaùp; bieän
lyù; thuoäc: coâng khoå, taøi chính;
f. procurator: quaûn lyù taøi chính
Fish: Caù (töø vieát taét trong tieáng
Hy laïp= Іχθύς: coù nghóa Gieâsu
Kitoâ, Con Thieân Chuùa, Cöùu tinh)
Fisher: Ng.: ñaùnh caù, caâu caù;
f. of men: nhaø: rao truyeàn Tin
Möøng, truyeàn giaùo
Fisherman's ring: AÁn cuûa Giaùo
Hoaøng
Fission, nuclear: Phaân raõ haït
nhaân, phaân haïch
Fistula: OÁng rôm (ñeå chòu Maùu
thaùnh trong Th. Leã cuûa ÑGH)
Five ways: Nguõ chöùng ñaïo (ñeå
chöùng minh TC hieän höõu)
Fixation: Ñoùng/gaén chaët vaøo;
quyeát/quy ñònh; ñònh cö; aùm aûnh
Fixed idea: YÙ kieán coá ñònh,
ñònh kieán
Flabellum: Quaït lôùn (cuûa Giaùo
Hoaøng)
Flagellant: Ng. töï haønh xaùc
baèng roi
Flagellation: Ñaùnh baèng roi,
ñaùnh ñoøn
Flagellum: Caây hoaëc giaây roi
Flat hat: Muõ baèng (cuûa giaùo só)
Flattery: Nònh hoùt
Flesh: Xaùc thòt, x.phaøm; nhuïc
theå; ngöôøi phaøm; sins of the f.:
toäi xaùc thòt; the way of all f.: cheát
Flexibility: Meàm deûo, deã uoán;
co daõn; deã thích öùng, linh ñoäng
Flight from the world: Troán
theá gian, thoaùt tuïc
Flirtation: Ve vaõn, taùn tænh
Flock: Ñaøn chieân
Flood: Luõ luït, hoàng thuûy; f.
theory of creation: hoàng thuûy
saùng theá thuyeát
Florilegium(-ia): Hôïp tuyeån,
tuyeån taäp; vaên taäp, thi taäp
Flower, The Little: Thaùnh
Teâreâsa Haøi Ñoàng Gieâsu (Ñoùa
hoa nhoû)
Fluctuation: Thay ñoåi baát
thöôøng, bieán ñoäng, giao ñoäng,
nghieâng ngöûa
441
Fluency: Troâi chaûy, löu loaùt, hoaït
baùt (ngoân ngöõ, buùt phaùp, v.v.)
Focolare: Loø löûa, l.suôûi; Phong
traøo Foâcoâlareâ (n 1943)
Focus: Ñieåm tuï tieâu, tieâu ñieåm
Foedus: Giao öôùc, kheá öôùc
Foetus: Thai nhi, baøo thai
Fold: Baõi raøo; ñaøn chieân; laèn
xeáp, khuùc uoán; caùnh cöûa; to
return to the f.: trôû veà nhaø
Folded chasuble: AÙo leã gaáp
(xöa phoù teá vaø phuï phoù teá maëc
trong ñaïi leã muøa ñeàn toäi)
Folk: Daân chuùng, d.gian; hoï
haøng, gia ñình, gioøng toäc; f.
tales: daân truyeän
Folklore: Vaên (hoùa) hoïc daân
gian, daân thoaïi
Follow: Ñi theo; theo ñuoåi;
theo tieáp; theo doõi; hieåu kòp; f.-
up: tieáp tuïc theo doõi
Follower: Ng. theo doõi, baét
chöôùc; moân ñoà
Fomes peccati: Baû toäi loãi, söùc
caùm doã cuûa toäi loãi
Font: Gieáng röûa toäi; holy water
f.: bình nöôùc thaùnh (ôû caùc cöûa
nhaø thôø)
Fontal: Thuoäc nguoàn goác,
nguyeân thuûy, röûa toäi
Fontes: Nguoàn: xuaát phaùt, xuaát
xöù; uyeân nguyeân
Footstool: Gheá ñeå chaân; f. of
the Almighty, God's f.: haï giôùi
Forbearance: Nhaãn naïi,
nh.nhuïc, kieân nhaãn chòu ñöïng
Forbid: Caám; God forbid!: xin
Chuùa ñöøng ñeå xaûy ra!; forbid-
den fruit: quaû (traùi) caám
Force: Söùc maïnh, naêng löïc;
theá löïc, quyeàn löïc; hieäu löïc; löïc
löôïng; vuõ löïc, baïo löïc;
extrinsic f.: vuõ löïc töø beân ngoaøi;
f. majeure: tröôøng hôïp: baát ñaéc
dó, baát khaû khaùng; gift of f.: ôn
duõng löïc
Foreknowledge: Bieát tröôùc
Forename: Teân thaùnh; teân rieâng
Foreordination: Tieân baøi, tieàn
ñònh
Foreskin: Bao quy ñaàu
Forever: Vónh cöûu, maõi maõi
Foreword: Lôøi töïa, l. noùi ñaàu
Forge(-ry): Reøn neân; giaû taïo,
giaû maïo, nguïy taïo
Forget: Queân, boû soùt; xao laõng;
f. oneself: queân mình
Forgiveness: Tha thöù, mieãn
chaáp; mieãn nôï
Form: Daïng/hình thaùi; hình
thöùc; theå thöùc; coâng thöùc; moâ
442
thöùc; baptismal f.: moâ thöùc röûa
toäi; canonical f.: theå thöùc giaùo
luaät (ñk 1108); defect of f.:
thieáu theå thöùc (ñk 1160); f. of
celebration: theå thöùc cöû haønh
Form criticism: Pheâ bình vaên
theå
Forma: Moâ thöùc; coâng thöùc;
f. accidentalis: moâ thöùc tuøy
theå; f. substantialis: moâ thöùc
baûn theå
Formal: Thuoäc moâ thöùc; chính
thöùc; roõ raøng; f. cause: nguyeân
nhaân moâ thöùc; f. cooperation:
hôïp taùc coá yù; f. object: chuû ñeà
chính, ñoái töôïng ñích thöïc;
f. principle: nguyeân taéc moâ
thöùc; f. sin: toäi coá tình (khaùch
quan vaø chuû quan)
Formalism: Thoùi vuï hình thöùc,
taät caâu neä hình thöùc; chuû nghóa
hình thöùc
Formality: Thuû tuïc, theå thöùc;
nghi thöùc
Formation: Huaán luyeän, ñaøo
taïo; caáu thaønh; laäp thaønh; hình
thaønh; continuous f.: huaán
luyeän (hoïc hoûi) lieân tuïc
Formgeschichte: Lòch söû (pheâ
bình) vaên theå, phöông phaùp
pheâ bình vaên loaïi söû hoïc
Formula: Coâng thöùc; caùch
thöùc, theå thöùc
Formulary: Thuoäc: theå thöùc,
coâng thöùc; taäp (caùc) coâng thöùc
Formulation: Ñeà ra, thieát caáu;
trình baøy (theo quy cuû, coù toå
chöùc), dieãn ñaït; ghi theo coâng
thöùc; laäp thaønh coâng thöùc hoaëc
phöông trình
Fornication: Daâm duïc; gian
daâm; thoâng daâm
Forsake: Boû rôi; töø boû
Fortitude: Duõng caûm; duõng
khí, nghò löïc; cöông nghò;
Fortuitous: Baát ngôø
Fortune: Vaän may; thaàn vaän
meänh; cuûa caûi; f.-hunter: ng.
ñaøo moû (tìm vôï giaøu); f.-teller:
thaày boùi
Forty Hours' devotion: Chaàu
löôït 40 (giôø)
Forum: Toøa aùn; dieãn ñaøn; (xöa)
chôï, coâng tröôøng; competent f.:
t. aùn coù thaåm quyeàn; external f.:
toøa ngoaøi; internal f.: toøa trong
Fossors: Hoäi ñaøo huyeät
Foster family: Gia ñình nuoâi;
f. home: nhaø nuoâi döôõng; f.
mother: vuù nuoâi, meï nuoâi; f.
parents: boá meï nuoâi
Found: Thaønh laäp, saùng laäp
443
Foundation: Thaønh laäp,saùng
laäp; thieän quyõ; neàn taûng;
f. Masses: quyõ boång leã; pious f.:
thieän quyõ (ñk 1303)
Founder: Vò saùng laäp
Fraction: Beû (baùnh: trong
Thaùnh Leã)
Fragile(-ility): Moûng manh, deã
vôõ; yeáu ôùt
Fragment(-um): Maûnh, khuùc,
ñoaïn, maãu
Frail(-ty): Gioøn moûng; taïm
thôøi; yeáu ôùt, maûnh khaûnh
Frame of reference: Heä quy
chieáu
Franciscans: Tu só Doøng
Phanxicoâ; f. school: tröôøng phaùi
Phanxicoâ
Frank: Trung thöïc, thaønh thaät,
thaúng thaén
Frankincense: Nhuõ/traàm
höông
Fraternal: Huynh ñeä; thaân
thieän; f. correction: anh em söûa
loãi nhau
Fraticelli: Nhaùnh Doøng
Phanxicoâ (taùch rieâng tk 13-14)
Fratricide: Gieát anh/em;
huynh ñeä töông taøn
Fraud: Löøa ñaûo, gian laän; pious
f.: phænh löøa vì thieän yù
Free: Töï do; töï nguyeän; ñöôïc
mieãn; raûnh roãi; coøn troáng; thaùo
gôõ, traû töï do, giaûi phoùng; f.
association: lieân töôûng töï do; f.
churches: giaùo hoäi töï trò; f.
thinker (-ing): ng.: khoâng tín
ngöôõng, voâ toân giaùo; f.
translation: dòch thoaùt yù, phoûng
dòch; f. union: töï do keát hoân; f.
will: töï yù/nguyeän; töï do yù chí
Freedmen (Synagogue): (Hoäi
ñöôøng) Noâ daân ñöôïc giaûi phoùng
(Cv 6:9)
Freedom: Töï do; f. from: töï do
khoûi; f. for: töï do ñeå; f. of
worship: töï do: tín ngöôõng /
toân giaùo
Freemasonery: Hoäi tam ñieåm
Freer logion, the: Nguïy ngoân
(caâu theâm vaøo Mc 16:14, tk 5)
Freewill offering: Daâng hieán töï
nguyeän (haønh ñoäng, cuûa leã...)
Frequency: Taàn soá; f. curve:
bieåu ñoà taàn soá; f. distribution:
phaân boá taàn soá; f. law: luaät taàn soá
Freudian: Theo hoïc thuyeát
Freud (1856-1939)
Friar: Thaày doøng (khaát thöïc)
Friars Minor: Tu só Doøng
Phanxicoâ
Friary: Nhaø doøng Phanxicoâ
444
Fricative: Phuï aâm xaùt (nhö: f,
v vaø th)
Friend: Baïn höõu
Friends of God: Baïn Thieân
Chuùa (hieäp hoäi goàm tu só vaø
giaùo daân, tk 14); Society of f.
(Quakers): Hoäi aùi höõu (Phaùi
Quaâycô)
Friendship: Tình: baïn, baèng
höõu
Frigidity: Laïnh ngaét; laïnh
nhaït, laõnh ñaïm; laõnh tính (laõnh
ñaïm veà maët tình duïc)
Fringes: Dieàm, tua vieàn; ven,
meùp, leà
Frock: AÙo daøi; aùo nhaø (thaày) tu;
to wear the f.: ñi tu, xuaát gia
Frontal: Thuoäc phía tröôùc, traùn;
maët tieàn; phaàn trang trí phía
tröôùc baøn thôø, leã ñaøi; tieàn maøn
Frontal lobe: Thuøy traùn
Frugality: Deø seûn, tieát kieäm;
thanh ñaïm, ñaïm baïc, giaûn dò
Fruit: Hoa quaû; keát/thaønh quaû;
f. of the Holy Spirit: hoa quaû
cuûa Thaàn Khí
Fruitful: Coù nhieàu hoa traùi, sai
quaû; coù keát quaû, thaønh coâng,
höõu hieäu
Frustration: Thaát baïi, laøm
hoûng; aám ôùc, haãng huït
Fugitive: Troán traùnh, boû troán,
ñaøo taåu; thoaùng qua, phuø du
Fulfil(l)ment: Thöïc hieän, chu
toaøn, hoaøn thaønh, hoaøn taát;
öùng nghieäm; f. of the Law: chu
toaøn Leà luaät (Rm 13:10); f. of
Scripture: Kinh Thaùnh öùng
nghieäm; self f.: töï kyû thaønh töïu
Full: Ñaày, ñaày ñuû, traøn treà; f. of
grace: ñaày ôn phuùc; f. of one-
self: töï phu, töï maõn; f. of years:
coù tuoåi, cao nieân
Fullness: Toaøn veïn, vieân maõn;
ñaày ñuû; no ñuû; f. of God: vieân
maõn cuûa TC (Ep 3:19); f. of the
Deity: vieân maõn cuûa Thaàn tính
(Cl 2:9); f. of time: thôøi vieân
maõn (Gl 4:4)
Function(-al): Chöùc naêng;
nhieäm vuï; buoåi leã; haøm soá; hoaù
chöùc; functional christology:
kitoâ hoïc chöùc naêng; functional
dispensation: mieãn giaûi chöùc vuï
Functionalism: Thuyeát chöùc
naêng
Functionarism: Cheá ñoä: quan
lieâu, vieân chöùc, baøn giaáy
Fundamental: Cô baûn, chuû
yeáu; f. Articles: giaùo ñieàu cô baûn
(Tin laønh); f. option: choïn
höôùng soáng cô baûn; f. particle:
445
haït cô baûn; f. theology: thaàn
hoïc cô baûn
Fundamentalism: Thuyeát duy
vaên töï, chuû nghóa cô yeáu, naõo
traïng chính thoáng cöïc ñoan
morphological f.: chuû huôùng /
naõo traïng neä hình thaùi
Funeral: Ñaùm tang, tang leã; u
saàu, buoàn thaûm; f. Mass: leã an
taùng, l.quy laêng; f. pile (pyre):
giaøn thieâu; f. oration: ñieáu vaên;
f. rites: nghi thöùc mai taùng,
vieäc an taùng (ñk 1176tt)
Fury: Giaän döõ, thònh noä; kòch
lieät; nhieät höùng; phuï nöõ hung
döõ taøn aùc; The Furies: (thaàn
thoaïi Hy laïp) nöõ thaàn toùc raén,
thaàn baùo thuø
Fusion: Noùng chaûy; hoãn hôïp,
lieân hôïp, hôïp nhaát; nuclear f.:
toång hôïp haït nhaân
Futile: Voâ ích, voâ duïng, voâ
hieäu, phuø phieám, taàm phaøo
Future: Töông lai; f. life: ñôøi
soáng mai sau, kieáp sau; f.
shock: chaán ñoäng tröôùc vieãn
caûnh töông lai
Futurible: Vò lai khaû höõu
Futurism: Chuû thuyeát vò lai
Futurology: Töông lai hoïc
 G Gamut: Cung baäc, thang aâm,
Gabbatha: Gaùp-ba-tha (Neàn
Ñaù: Ga 19:13)
Gabriel: Gaùp-ri-en
Gaelic: Xen-tô, Celta
Galatians: Ng. mieàn Ga-laùt, Gl
Galaxy: Ngaân haø; nhoùm tinh hoa
Galilean: Ngöôøi xöù Ga-li-leâ
The G.: Ñöùc Gieâsu
Galilee: Ga-li-leâ
Gallican: Thuoäc GH Phaùp
(ngaøy tröôùc: vôùi moät soá ñaëc
quyeàn ñöa tôùi choã giöõ moät vò trí
phaàn naøo ñoäc laäp ñoái vôùi Toøa
Thaùnh); ng. chuû tröông giöõ maõi
caùc quyeàn töï do cuûa GH Phaùp
(Phaùp giaùo) ; g. articles, The
4: Boán ñieàu khoaûn cuûa Giaùo hoäi
Phaùp (n 1682) ; g. confession:
baûn tuyeân tín cuûa giaùo phaùi Tin
laønh Phaùp ; g. rite: leã ñieån
Phaùp
Gallicanism: Chuû nghóa Phaùp
giaùo
Gallicism: Töø ngöõ ñaëc Phaùp
Gambling: Troø côø baïc; g.-
den/house: soøng baïc
Gamete: Giao töû
446
aâm giai; toaøn boä
Garden: Vöôøn, coâng vieân ; g. of
Eden: vöôøn Eden (ñòa ñaøng) ;
g. of Gethsemane: vöôøn caây daàu
(oâliu)
Gargoyle: Mieäng maùng xoái (coù
taïc hình ngöôøi hoaëc thuù vaät kyø
cuïc)
Gati: Luaân hoài, sanh töû
Gaudete Sunday: Chuùa nhaät
"Haõy vui leân" (thöù 3 Muøa Voïng)
Gaudium et Spes: Vui möøng
vaø Hy voïng (Hieán cheá muïc vuï
cuûa Vaticanoâ II)
Gay: Vui veû/töôi; phoùng ñaõng;
tình duïc/loaïn daâm ñoàng nam giôùi
Gazophylatium: Hoøm cuùng/
tieàn, (ñeàn thôø Gieârusalem)
Ge'ez, gheez: Tieáng Gheâ-eâz
(phuïng vuï EÂthioâpia)
Gehenna: Vöïc löûa, ñòa nguïc
Gelasian Decree, Sacra-
mentary: Saéc chæ, Saùch nghi leã
cuûa ÑGH Geâlasioâ († 496)
Gematria: Phöông phaùp giaûi
thích Kinh thaùnh theo soá coïng
(nhö kieåu caùc thaày Rabbi hoaëc
Kh 13:18 ñaõ laøm)
Gender: Gioáng; loaïi; giôùi
Gene: Gien, vi töû
Genealogy: Gia phaû, phaû heä
General: Chung, toaøn theå, toång
quaùt; phoå bieán/thoâng; töôùng
soaùi ; g. absolution: giaûi toäi
chung ; g. assembly: ñaïi hoäi
ñoàng ; g. chapter: toång coâng/tu
hoäi ; g. confession: xöng toäi
chung ; xöng toäi cho caû ñôøi/caû
naêm ; g. council: coâng ñoàng
chung ; g. intercessions: lôøi
nguyeän giaùo daân ; g.
judgment: phaùn xeùt chung ;
Master G.: Beà treân toång quyeàn
(Doøng Ñaminh);
Minister G.: Beà treân toång quyeàn
(Doøng Phanxicoâ); Superior G.: Beà
treân caû/toång quyeàn (Doøng Teân)
Generalate: Chöùc/nhieäm kyø beà
treân toång quyeàn; cô sôû beà treân
toång quyeàn
Generality: Toång quaùt tính, ñaïi
cöông tính; khaùi luaän
Generalization: Khaùi quaùt hoùa,
toång quaùt hoùa, suy roäng; phoå
caäp, phoå bieán
Generation: Sinh saûn, phaùt
sinh; theá heä ; active g.: nhieäm
sinh chuû ñoäng ; divine g.:
nhieäm sinh (trong TC Ba
Ngoâi) ; g. gap: xung khaéc giaø
treû ; passive g.: nh. sinh thuï
447
ñoäng ; spontaneous g.: ngaãu
sinh, töï phaùt sinh
Generationism: Di hoàn thuyeát
Generic(-al): Thuoäc chuûng loaïi
g. confession: xöng toäi ñaïi loaïi
(khoâng keå ra töøng toäi)
Generosity: Quaûng ñaïi, haøo hieäp
/ phoùng; ñoä löôïng, khoan dung
Genesis: Saùch Saùng theá, St;
khôûi nguyeân; caên nguyeân
Genetic: Thuoäc: caên nguyeân,
phaùt sinh, sinh saûn, di truyeàn
Genetics: Di truyeàn hoïc
Geneticism: Thuyeát duy di
truyeàn
Genie(-ius, -ii): Linh thaàn;
thieân taøi
Genital: Thuoäc cô quan sinh
duïc; g. stage: giai ñoaïn sinh duïc
Genitality: Khaû naêng sinh duïc
Genitive: Sôû höõu, thuoäc caùch
Gennesaret: Ghen-neâ-xa-reùt
Genocide: Dieät chuûng
Genome: Boä gien ñôn boäi
Genotype: Kieåu di truyeàn aån
hình, kieåu gien
Genre: Theå loaïi ; literary g.:
theå loaïi vaên hoïc, vaên theå
Gentile: Löông daân; daân ngoaïi
(khoâng Do thaùi) ; apostle of
the g.(s): thaùnh Phaoloâ
Gentle(-ness): Nheï nhaøng, dòu
daøng, hieàn laønh, hoøa nhaõ;
thuoäc doøng hoï quyeàn quyù
Genuflect(-exion): Baùi quì, baùi
goái, quyø goái
Genus: Gioáng; phaùi; loaïi
Geocentric: Thuoäc: trung taâm
ñòa caàu, ñòa taâm; coi quaû ñaát laø
trung taâm
Geophysics: Ñòa vaät lyù hoïc
Geopolitics: Khoa ñòa chính trò
Geostatics: Ñòa tónh hoïc
Geostationary: Quó ñaïo ñòa
tónh
Geosynchronous: Quó ñaïo
ñoàng toác (nhö: geostationary)
Geotropism: Tính höôùng ñòa
(ñaát)
Geriatry(-ics), gerontology:
Laõo khoa, khoa laõo beänh
Germ: Maàm, moäng, phoâi; caên
nguyeân, maàm moáng; beänh caên,
vi truøng ; g. warfare: chieán
tranh vi truøng ; germinal
stage: giai ñoaïn phoâi thai,
manh nha
German(-ic): Thuoäc daân Ñöùc,
nöôùc Ñöùc
448
Gerund: Ñoäng danh töø
Gerundive: Ñoäng tónh töø
Gesta Dei: Kyø coâng/kieät taùc
cuûa TC
Gestalt: Hình thöùc toaøn dieän,
caáu truùc ; g. therapy: taâm
phaùp Gestalt ; g. theory: taâm
lyù hoïc hình thaùi
Gestapo: Toå chöùc coâng an maät,
(Ñöùc quoác xaõ)
Gesture: Ñieäu boä, cöû chæ, ñoäng
taùc
Gethsemane: Gheát-seâ-ma-ni
Ghetto: Xoùm Do thaùi; khu bieät
cö
Ghibelines: Phaùi hoaøng ñeá Ñöùc
(ôû YÙ thôøi trung coå)
Ghost: Tinh thaàn; ma, hoàn ma
Holy G.: Thaùnh Thaàn ; to give
up the g.: taét thôû
Gift: AÂn hueä, quaø taëng; thieân
taøi ; g.(s) of the Holy Spirit:
baûy ôn Chuùa Thaùnh Thaàn ;
g. of tongues: ôn ngoân ngöõ
Gigantomachy: Cuoäc ñaáu cuûa
caùc ngöôøi khoång loà (choáng caùc
vò thaàn)
Girdle: Daây thaét löng (trong leã
phuïc)
Gladiator: Ñaáu só
Glagolithic alphabet: Boä chöõ
Glagoâlít (do thaùnh Cyrilloâ phaùt
minh ñeå vieát tieáng Slavô)
Gland: Tuyeán, haïch
Glebe: Ruoäng ñaát; ñaát nhaø
chung
Global: Toaøn caàu; toaøn theå ;
g. mission: söù vuï toaøn caàu
g. village: ngoâi laøng toaøn caàu
Globule: Huyeát caàu; vieân nhoû
Gloria: Kinh "Vinh danh"
Gloria Patri: Kinh "Saùng danh"
Glorified body: Theå xaùc vinh
hoùa (sau phuïc sinh)
Glorify: Vinh hoùa; toân leân; taùn
döông, tuyeân döông
Glorious mysteries: Naêm söï
möøng
Glory: Vinh danh; vinh quang;
thieân ñaøng ; external g.: v. q.
ngoaïi taïi ; formal g.: v. q. moâ
thöùc ; objective g.: v. q. khaùch
quan ; sujective g.: v. q. chuû
quan ; theology of g.: thaàn hoïc
v. q.
Gloss: Lôøi baøn, chuù thích/giaûi
Glossa ordinaria: Baûn chuù giaûi
thöôøng duøng (ôû thôøi trung coå
ñeå caét nghóa KT)
Glossator: Ngöôøi chuù giaûi
449
Glossolaly: Ôn ngoân ngöõ; noùi
huyeân thuyeân
Gloves (episcopal): Bao tay
(xöa) GM mang khi cöû haønh
caùc nghi leã
Gluttony: Haùu aên, aên phaøm, aên
tham
Gnomic: Thuoäc: chaâm ngoân,
ngaïn ngöõ
Gnoseology: Tri thöùc luaän
Gnosis: Tri thöùc, tröïc tri; ngoä
ñaïo, ngoä giaùc
Gnosticism: Ngoä ñaïo thuyeát
Goal: Muïc tieâu/ñích, ñích ñieåm
God: Thieân Chuùa, Thöôïng Ñeá;
thaàn ; godchild: con ñôõ ñaàu ;
godfather: cha/boá ñôõ ñaàu ;
God-is-dead-theology: thaàn
hoïc khai töû TC (giaû thieát TC ñaõ
cheát ñeå töø ñoù ñöa ra suy tö thaàn
hoïc); godmother: meï/maù ñôõ
ñaàu ; G. of the gaps: thaàn laáp
keõ hôû (ñeå giaûi thích nhöõng gì
khoa hoïc khoâng theå caét nghóa
noåi) ; godparents: cha meï ñôõ
ñaàu; G's acre: nghóa ñòa ;
impersonal g.: thaàn linh phieám
ngaõ ; personal G.: TC höõu ngaõ
Godfearing: Ngoan ñaïo; kính
sôï TC (ngöôøi löông giöõ ñaïo Do
thaùi maø khoâng chòu caét bì)
Godhead: Thieân Chuùa, Thöôïng
ñeá; thieân tính
Godhood: Thaàn/thieân tính
God-hypothesis: Giaû thuyeát
Thieân Chuùa hieän höõu
Godly: Toân suøng TC, soát saéng,
ñaïo ñöùc
God-man: Thaàn-nhaân
God-spell: Tin möøng (cuõ)
Goel: Keû baûo veä
Gog and Magog: Goác vaø Ma-
goác (Kh 20:8, töôïng tröng cho
caùc nöôùc choáng laïi Hoäi thaùnh);
keû thuø quaùi gôû
Golden: Baèng vaøng; quyù baùu ;
g. age: hoaøng kim thôøi ñaïi ;
g. bull: Saéc chæ vaøng, troïng saéc
vaøng ; g. calf: boø vaøng (Xh
32:4) ; g. jubilee: leã vaøng ;
G. legend: Kim söû (lòch söû caùc
Thaùnh do Jacobus de Voragineâ
(† 1298) bieân soaïn) ; g. mean:
trung dung ; g. number: soá
vaøng (trong naêm keå theo chu kyø
Meton, ñöôïc duøng ñeå tính ngaøy
Phuïc sinh trong nieân lòch)
g. rose: hoa hoàng vaøng (ÑGH
laøm pheùp ngaøy Chuùa nhaät 4
Muøa Chay) ; g. rule: khuoân
vaøng thöôùc ngoïc (Mt 7:12) ;
g. sequence: ca tieáp lieân "Veni,
450
Sancte Spiritus" (leã Hieän
xuoáng) ; g. wedding: leã vaøng
hoân nhaân
Golgotha: Goân-goâ-tha (ñoài/nuùi
Soï)
Goliath: Goâ-li-aùt
Good: Toát, hay, thieän; löông
thieän; söï thieän ; common g.:
coâng ích ; g. faith: thaønh taâm,
chaân thaønh ; g. Friday: thöù 6
Tuaàn Thaùnh ; G. News: Tin
möøng ; g. pleasure: yù ñònh
nhaân haäu ; G. Shepherd:
Ñaáng chaên chieân laønh; Doøng
Chuùa chieân laønh ; g. works:
vieäc thieän, laøm phuùc
Goodness: Thieän tính; ñöùc
haïnh; loøng toát ; my g.!: Trôøi
ôi!; thank G.: taï ôn Chuùa; nhôø
ôn Chuùa
Goods: Taøi saûn; cuûa caûi; haøng
hoùa ; g. of Marriage: Baûo saûn
hoân nhaân (con caùi, loøng trung
tín, tình yeâu beàn vöõng)
Goodwill: Thieän yù/chí, loøng toát
Gordian knot: Vaán ñeà hoùc buùa,
khoù khaên nan giaûi
Gospel: Tin möøng, Phuùc aâm
social G.: Tin möøng xaõ hoäi
(phong traøo ñoåi môùi xaõ hoäi theo
Tin möøng: Tin laønh Myõ)
The last G.: baøi Phuùc aâm cuoái
leã (xöa)
Gospeller: Ngöôøi ñoïc hoaëc haùt
Phuùc aâm trong phuïng vuï
Gossip: Chuyeän: ngoài leâ ñoâi
maùch, maùch leûo, nhaûm nhí
Gothic: Goâ-tích; hoang daõ
Govern: Cai quaûn, c.trò, quaûn
trò; laøm chuû; höôùng daãn
Governance: Quyeàn: quaûn trò,
thoáng trò
Government: Cai trò; thoáng tri;
chính phuû/quyeàn; noäi caùc
Goy, goyim: Ngoaïi ñaïo (Do thaùi)
Grace: AÂn hueä; aân suûng, ôn
thaùnh ; actual g.: hieän suûng
antecedent g.: tieàn suûng ;
assisting g.: ôn trôï giuùp, trôï
suûng ; cooperative g.: ñoàng
taùc suûng ; created g.: aân suûng
thuï taïo ; deifying g.: ôn thaùnh
hoùa ;
efficacious g.: [coâng] hieäu
suûng ; g. (at meals): kinh aên
côm (tröôùc hoaëc sau böõa aên) ;
g. of final perseverance: ôn
beàn ñoã/trung thaønh ñeán cuøng ;
g. of happy death: ôn cheát
laønh ; g. of state, of office: ôn
ñaáng baäc ; g. of the head: ôn
thuû söï ; habitual g.: thöôøng
451
suûng ; healing g.: ôn trò lieäu,
döôïc suûng ; initial g.: ôn sô
khôûi, khôûi suûng ; justifying g.:
ôn coâng chính hoùa ;
sacramental g.: aân suûng bí
tích ; sanctifying g.: ôn thaùnh
hoùa, thaùnh suûng ; sufficient g.:
tuùc [duïng] suûng ; uncreated
g.: aân suûng voâ taïo, (TC töï trao
ban chính mình)
Gracious(-ness): Nhaân töø; töû
teá; thanh lòch
Gradation: Tieäm tieán, taêng daàn
Grade: Caáp, baäc, traät, möùc, ñoä,
haïng, ñaúng caáp; gia caáp, taàng
lôùp ; g. school: tröôøng phoå
thoâng
Gradin(-e): Buïc, beä, caáp, baäc
thang
Gradual: Ca tieán caáp ; g.
Psalms: ca khuùc/thaùnh vònh leân
ñeàn
Graduale Romanum: Saùch haùt
leã Roâma
Graduality Law: Luaät tieäm tieán
(luaân lyù)
Graffito(-i): Hình hay chöõ vieát
treân töôøng (coâng coïng)
Grail, The Holy: Cheùn thaùnh
(Chuùa duøng trong böõa tieäc ly)
Grail Movement: Phong traøo
Graal (saùng laäp naêm 1921, ôû Haø
lan, cho giaùo daân cg)
Grammar: Ngöõ phaùp
Grand: Cao quyù; cao caáp, vó ñaïi;
quan troïng, öu tuù, cöø khoâi;
chính yeáu, chuû yeáu ; g. aunt:
baø: baùc, coâ, thím, dì... ; g. child
/ daughter / son: chaùu, chaùu:
gaùi/trai ; g. father: oâng (noäi /
ngoaïi) ; g. mother: baø (noäi /
ngoaïi) ; g. parents: oâng baø
(noäi ngoaïi)
Graphic: Ñoà hoïa, ñ.thò, bieåu ñoà;
hoïa hình ; g. language: ngoân
ngöõ töôïng hình
Graphism: Caùch vieát, thuaät:
ghi hoïa, veõ; buùt tính, neùt chöõ
Graphology: Khoa xem chöõ
vieát, buùt töôùng, thuaät chieát töï
Gratia: AÂn suûng
Gratification: Ban thöôûng; gia
ôn; haøi loøng, maõn nguyeän; tieàn
thuø lao
Gratis: Bieáu khoâng, mieãn phí,
nhöng khoâng ; g. pro Deo:
(laøm...) nhöng khoâng vì Chuùa
(vì tình yeâu Chuùa)
Gratitude: Loøng bieát ôn, tri aân
Gratuitous(-ness): Nhöng
khoâng, bieáu kh.; mieãn phí, voâ vò
452
lôïi; voâ côù, vu vô ; g. legal
assistence: baûo trôï tö phaùp
mieãn phí (ñk 1649)
Gratuity: Tieàn thöôûng (khi: veà
höõu, giaûi nguõ); tieàn traø nöôùc
Gratulatory: Chuùc möøng
Gravamen(-ina): Than vaõn,
oaùn traùch; chuû ñieåm caùo traïng
Grave: Phaàn moä, naám moà
Grave: Trang nghieâm, tr.troïng;
töø toán; traàm troïng; traàm; daáu
huyeàn (nhö: g. accent); g.
accent: daáu huyeàn; gioïng traàm
g. obligation: troïng traùch ;
g. sin: toäi troïng
Graven image: Thaàn töôïng
Gravestone: Bia, moä chí
Graveyard: Nghóa ñòa
Gravitation(-al): Söï huùt; söùc
huùt, haáp löïc
Gravity: Trang nghieâm;
nghieâm/traàm troïng; troïng löïc
Great(-ness): To lôùn, vó ñaïi;
tuyeät vôøi; taøi tình ;
g. grandchild (-daughter): chaét
g. grandfather (-mother): oâng/
baø coá
Great Awekening: Ñaïi giaùc ngoä
(phong traøo phuïc höng Tin
laønh Myõ, n 1740)
Great Church: Nhaø thôø chính
(Ñoâng phöông); (nay=) GH
phoå quaùt
Great Schism: Ñaïi ly khai (hai
yù nghóa: 1. ly khai Ñoâng-Taây n.
1054; 2. chia reõ trong GH Taây
phöông n. 1378-1417)
Greca: AÙo khoaùc (cuûa giaùo só)
Grecism: Töø ngöõ ñaëc Hy laïp
Greed(-iness): Tham lam,
theøm khaùt; tham tieàn, haùm cuûa
Greek: Hy laïp ; g. Bible: Baûn
Kinh Thaùnh Hy ngöõ (Baûn
LXX) ; g. calends: khoâng ñôøi
naøo ; g. Church: GH Hy laïp;
GH Chính thoáng ; g.
corporal: khaên thaùnh Hy laïp
(coù di tích thaùnh) ; g. Rites:
nghi thöùc hay leã ñieån Hy laïp
(Ñoâng phöông) ;
g. Testament: Taân Öôùc
Gregarious: Soáng thaønh ñaøn,
quaàn cö, taäp quaàn; (kieåu) ñaïi
chuùng, quaàn chuùng
Gregorian calendar: Lòch
Greâgoârioâ (do Ñ. Greâgoârioâ XIII
caûi caùch n. 1582, töùc laø lòch
chung hieän duøng) ; g. chant:
bình ca ; g. masses: leã 30 ngaøy
(caàu hoàn 30 ngaøy lieân tieáp) ;
g. modes: aâm phaùp bình ca ;
453
g. reform: caûi caùch Greâgoârioâ (tk
11) ; g. sacramentary: saùch
nghi leã Greâgoârioâ ; g. water:
nöôùc thaùnh cung hieán (nhaø thôø)
Gremial(-e): Khaên phuû ñaàu goái
(GM duøng khi haønh leã)
Grey eminence: Taâm phuùc;
möu só, quaân sö aån dieän
Grey Friars: Thaày Doøng
Phanxicoâ (xöa)
Grey Nuns: Nöõ tu Baùc aùi
Grieve: Gaây ñau buoàn, laøm ñau
loøng; ñau ñôùn, phieàn naõo
Grievous: Gaây ñau khoå; traàm
troïng, naëng neà ; g. sin: toäi
naëng
Grille: Löôùi saét (toøa giaûi toäi),
tuôøng chaán song (noäi caám/vi)
Grosso modo: Ñaïi khaùi, ñaïi ñeå,
ñaïi theå
Ground: Maët ñaát, saøn ñaát;
khoaûng/baõi ñaát; ñaùy, neàn; lyù do,
caên nguyeân; cô sôû; caên cöù vaøo,
döïa vaøo, ñaët cô sôû
Group: Nhoùm, taäp ñoaøn/theå;
loaïi ; g. conscience: yù thöùc
nhoùm ; g. contagion: laây lan
taäp theå ; g. dynamics: naêng
ñoäng nhoùm ; g. integration:
hoäi nhaäp nhoùm ; g. marriage:
hoân leã: nhoùm, taäp theå (cöû haønh
chung) ; g. norm: quy taéc
ñoaøn nhoùm ; g. psycotherapy:
taâm phaùp nhoùm
Guardian: Ngöôøi giaùm hoä; beà
treân nhaø (Doøng Phanxicoâ) ;
g. angels: thieân thaàn baûn meänh
Guelfs: Phaùi Giaùo Hoaøng
(Trung coå)
Guidance: Höôùng daãn, chæ ñaïo,
dìu daét
Guild: Hoäi, nghieäp hoäi
Guillotine: Maùy cheùm
Guilt: Toäi, toäi loãi ; collective
g.: toäi taäp theå/xaõ hoäi ; g.
complex: maëc caûm toäi loãi ; g.
454
feeling: caûm thaáy toäi loãi; caûm
giaùc toäi loãi
Guilty: Phaïm toäi, coù toäi, toäi loãi
Gulag: Traïi taäp trung (Xoâvieát)
Guru: Vò thaày linh höôùng
Gymnasium: Nhaø (phoøng) taäp
theå duïc; tröôøng trung hoïc (Ñöùc,
Thuïy só)
Gynaeceum: Khueâ phoøng
Gynaecology: Phuï khoa
Gynandry: AÙi nam aùi nöõ
Gyrovagus(-i): Nhaø tu haønh
lang baït
 H Haceldama: Thöûa ñaát/ruoäng
Habakkuk or Habacuc: Kha-
ba-cuùc, Kb
Habeas corpus: Leänh ñình
quyeàn giam giöõ
Habit: Thoùi quen, taäp quaùn; taäp
tính; y phuïc, tu phuïc (ñk 669);
acquired h.: thoùi quen taäp
thaønh/tieâm nhieãm, taäp quaùn;
entitative h.: taäp tính thuoäc
höõu theå; infused h.: thoùi quen
thieân phuù; innate h.: thoùi quen
baåm sinh, taäp tính; operative h.:
taäp tính thuoäc haønh ñoäng
Habitat: Nôi soáng, moâi tröôøng
soáng; vuøng phaân boá; ñieàu kieän
cö truù
Habitual grace: Thöôøng [trì]
suûng (x. sanctifying grace)
Habitude: Thoùi quen, taäp quaùn;
tính khí
Habitus: Traïng maïo; thöôøng
caùch/tính; thöôøng trì tính;
h. operativus: taäp tính thuoäc
haønh ñoäng; h. entitativus: taäp
tính thuoäc höõu theå
Hades: AÂm ty, aâm phuû; Dieâm
vöông
455
maùu (Mt 27,7 vaø Cv 1,19; cuõng
vieát: Akeldama)
Haemo-: X. Hemo-
Haggadah: Thö taäp Hagaña (taøi
lieäu ngoaïi luaät thuoäc truyeàn
thoáng chuù giaûi Kinh Thaùnh cuûa
caùc Rabbi Do thaùi)
Haggai (Aggai, Aggaeus):
Khaùc-gai, Kg
Hagia: Hình saéc Thaùnh Theå
(phuïng vuï Bizantinoâ; phaåm vaät
thaùnh)
Hagiographa: Thaùnh kinh thö
(loaïi thöù 3 cuûa Cöïu Öôùc, goàm
caùc phaàn ngoaøi saùch Luaät vaø
saùch caùc Tieân tri)
Hagiography: Tieåu söû caùc thaùnh;
khoa taàm tích hieån thaùnh
Hagiolatry: Thôø caùc thaùnh
Hagiology: Hieån thaùnh hoïc;
vaên chöông veà caùc thaùnh;
thaùnh ca (phuïng vuï AÙcmeânia,
keát thuùc vôùi caâu Is 6,3: «Thaùnh,
Thaùnh, Thaùnh...»)
Hagios: Thaùnh
Hagioscope: Thaùnh kieán song
(Ñoâng phöông: loã troå ôû töôøng
ngaên cung thaùnh ñeå tín höõu coù
theå nhìn thaáy Thaùnh Theå luùc
daâng Mình Thaùnh)
Hail Mary: Kinh Kính möøng
(Maria)
Hair shirt: AÙo nhaëm/haønh xaùc
(baèng vaûi thoâ saàn suøi, loâng gai)
Halakah: Boä luaät (Do thaùi,
phaàn lôùn thuoäc boä Talmud)
Half-blood, -caste, -breed: Lai,
taïp chuûng; ng. lai
Half-brother, -sister: Anh, chò,
em cuøng cha/meï khaùc meï/cha
Hallel: Thaùnh vònh "Ca ngôïi"
(caùc Tv 113-118)
Hallmark: Daáu kieåm xaùc (vaøng
baïc); neùt ñaëc tröng
Hallow: Thaùnh thieâng; thaùnh
thieâng hoùa, toân kính
Hallowe'en: Ñeâm voïng leã chö
Thaùnh
Hallowmas: Ngaøy leã caùc Thaùnh
Hallucination: AÛo giaùc/aûnh
Halo: Haøo quang; vaàng quang;
vinh quang, danh thôm
Hamartology: Toäi hoïc
Handbook: Saùch giaùo khoùa,
pho caåm nang, taäp chæ nam;
saùch chæ daãn; h. of Indulgences:
Saùch chæ nam veà caùc aân xaù
Handicap: Taät nguyeàn, khuyeát
taät; caûn trôû, thieät thoøi, baát lôïi
Handmaid(-en): Nöõ tyø, coâ/baø
giuùp vieäc
456
Handwriting: Vieát baèng tay; chöõ
vieát tay; h. on the wall: baùo hoïa
Hapax legomenon: Ñoäc nhaát
töï (töø chæ gaëp coù moät laàn trong
Kinh Thaùnh)
Happy(-iness): Nieàm sung
söôùng, haïnh phuùc
Hardening of the heart: Thaùi
ñoä cöùng loøng, taâm hoàn chai ñaù
Hardware: Duïng lieäu kim khí;
vuõ khí haïng naëng; phaàn cöùng
(maùy vi tính)
Harem: Haäu cung, khueâ phoøng
Harlot: Ñó, gaùi ñieám
Harlotry: Thoùi ñó thoõa, laøm ñó
(trong Kinh thaùnh coù nghóa laø
thôø ngaãu töôïng), maõi daâm
Harmonium: Ñaøn ñaïp hôi, ñaøn
acmoânium
Harmony: Hoøa ñieäu, haøi hoøa,
hoøa hôïp; hoøa aâm; nhòp nhaøng;
caân ñoái; biblical h.: phoái hoøa
Phuùc AÂm; pre-establised h.:
thuyeát hoøa hôïp tieân thieát
Harp: Ñaøn haïc
Harpy: Nöõ yeâu (quaùi vaät ñaàu
ngöôøi, mình chim); baø chaèng,
ñaøn baø aùc nghieät
Hasidim: Phaùi Do thaùi ñaïo ñöùc
Hasidism: Phong traøo moä ñaïo
Do thaùi (tk 18-19)
Hassock: Goái quyø
Hate, hatred: Caêm gheùt/thuø,
oaùn hôøn
Haughty: Kieâu caêng, ngaïo
maïn; kieâu kyø
Hazard: Ngaãu nhieân, tình côø
Head: Ñaàu; ngoïn, ñoït; trí oùc;
ñaàu naõo; ngöôøi ñöùng ñaàu
Healing: Chöõa trò/laønh; phöông
thöùc trò lieäu; hoøa giaûi, laøm dòu;
h. ministry: thöøa taùc vuï trò lieäu
Hearse: Xe tang; ñeá ñeøn neán
nhieàu ngoïn (duøng trong phuïng
vuï giôø Kinh Saùch caùc ngaøy cuoái
Tuaàn Thaùnh)
Heart: Quaû tim; taâm loøng; taâm
tình; trung taâm, taâm ñieåm;
Immaculate H.: Maãu Taâm Voâ
Nhieãm (Ñöùc Meï); Sacred H.:
Thaùnh Taâm (Chuùa Gieâsu)
Heartless: Khoâng: coù tình ng.,
bieát xoùt thöông; nhaãn taâm, taøn aùc
Heathen: Ng. ngoaïi/voâ ñaïo
Heathenism, heathendom:
Ngoaïi/voâ ñaïo; taø giaùo
Heaven: Trôøi; thieân ñaøng/cung;
h. and earth: trôøi ñaát; vuõ truï;
heavenly city: queâ trôøi
Hebdomadarian(-ius): Giaùo só
tröïc tuaàn (trong tu vieän hoaëc ôû
nhaø thôø chính toøa)
457
Hebraism: Ñaëc ngöõ Hipri; ñaëc
tính/neùt Do thaùi
Hebrew: Do-thaùi, Heâ-brô
Hebrews (Epistle to the): (Thö
göûi tín höõu) Do thaùi, Dt; Gospel
according the the H.: Tin
möøng theo caùc tín höõu Do thaùi
(nguïy thö)
Hecatomb: Leã baùch sinh; cuoäc
taøn saùt
Hedonism: Khoaùi laïc chuû
nghóa
Hegelianism: Thuyeát Hegel (†
1831: duy taâm luaän)
Hegemony: Baù chuû, baù quyeàn,
quyeàn toái cao; laõnh ñaïo
Heilsgeschichte: Lòch söû cöùu ñoä
Heliocentrism: Thuyeát nhaät
taâm (maët trôøi laø trung taâm cuûa
vuõ truï)
Heliotropism: Tính höôùng
döông
Hell: Ñòa nguïc, hoûa nguïc;
descent into h.: xuoáng nguïc toå
toâng
Hellenism: Vaên minh Hy laïp;
ñaëc ngöõ Hy laïp
Hellenist: Nhaø nghieân cöùu vaên
hoùa coå Hy laïp; ng. theo vaên hoùa
Hy laïp; (Taân Öôùc) ng. Do thaùi
Hy laïp hoùa
Hellenization: Hy hoùa; h. of
dogma: hy hoùa tín lyù
Helvetian: Ngöôøi Thuïy syõ
Helvetic Confessions: Tuyeân
ngoân giaùo lyù ñöùc tin cuûa Thuïy
só (phaùi Calvin: n. 1536 vaø n.
1566)
Hemisphere: Baùn caàu
Hemistich: Baùn cuù thi (nöûa
caâu thô)
Hemophilia: Chöùng maùu
khoâng caàm (khoâng ñoâng ñaëc)
Hendiadys(-yin): Pheùp theá ñoâi
Henosis: Hieäp nhaát, thoáng
nhaát
Henotheism: Ñôn nhaát thaàn
ñaïo, duy nhaát thaàn giaùo (mình
chæ thôø moät thaàn, maø khoâng
phuû nhaän caùc thaàn cuûa ñaïo khaùc)
Henotic(k)on: Saéc chæ cuûa
hoaøng ñeá Zeânon (n. 482, nhaèm
thoáng nhaát GH sau coâng ñoàng
Calceâñoânia)
Heortology: Phuïng vuï taàm
nguyeân hoïc
Heptarchy: Thaát ñaàu cheá, theå
cheá boä baûy
Heptateuch: Thaát thö (St-Tl)
Herald: Söù giaû, ng. loan tin
Hereafter: Sau ñaây; sau naøy;
kieáp sau
458
Hereditary: Thuoäc di truyeàn
Heredity: Di truyeàn
Heresiarch: Ngöôøi khai sinh
laïc giaùo
Heresy: Laïc giaùo (ñk 751), roái
ñaïo, taø thuyeát; formal h: l. g. coá
yù/tình; material h.: l. g. voâ yù
thöùc
Heretic(-al): Thuoäc laïc giaùo;
ng. roái ñaïo
Heritage: Taøi saûn keá thöøa, gia
taøi; di saûn
Hermaphrodite: Löôõng tính; aùi
nam aùi nöõ; ñoàng tính luyeán aùi
Hermeneutical: Thuoäc khoa
chuù giaûi; h. circle: voøng chuù
giaûi
Hermeneutics: Khoa chuù giaûi;
h. of suspicion: chuù giaûi hoaøi
nghi (laáy hoaøi nghi laøm khôûi
ñieåm vaø haäu caûnh phöông phaùp
nghieân cöùu); h. of trust: chuù
giaûi tín thaùc; reconstructive h.:
chuù giaûi öùng thöïc
Hermesianism: Thuyeát G.
Hermes († 1831; baùn duy lyù
luaän)
Hermetism: Phaùi ngoä ñaïo bí
truyeàn; bí aån
Hermit: Thaày aån tu, nhaø aån daät
Heroic act: Nghóa cöû anh huøng
(daâng moïi hy sinh haõm mình
cuûa mình ñeå giuùp caùc linh hoàn
trong luyeän nguïc)
Hesychasm: Thuyeát/kyõ thuaät/
linh ñaïo tónh toïa
Hesychast: Ng. tónh toïa
Heteroclite: Dò/khaùc thöôøng,
laäp dò; ngoaïi luaät; bieán caùch;
ngoaïi thöôøng
Heterodox(-y): Dò giaùo, dò
thuyeát, khoâng chính thoáng
Heterogamy: Ngoaïi hoân, dò
giao
Heterogeneous(-eity): Khoâng
thuaàn nhaát, hoãn taïp; dò chaát; dò
loaïi
Heterogenesis: Dò phaùt sinh;
thuyeát dò chuûng
Heteronomy: Tha luaät, quyeàn
dò trò (nhaän luaät töø beân ngoaøi)
Heterosexuality: Dò tính luyeán
aùi, luyeán aùi khaùc giôùi
Heuristic: Nhaèm phaùt hieän;
phöông phaùp taàm cöùu
heuristics: taàm kieän hoïc, khoa
phaùt hieän söï kieän (söû lieäu)
Hexa(h)emeron: Luïc nhaät
trình thuaät (veà coâng cuoäc saùng
taïo trong 6 ngaøy: taùc phaåm cuûa
thaùnh Ambroâsioâ)
459
Hexapla: Saùch saùu coät (cuûa
Origen xeáp nguyeân baûn tieáng
Hy baù vôùi 5 baûn dòch Hy ngöõ
cuûa Cöïu Öôùc theo 6 coät: baûn
dòch LXX, Aquila, Symmachus
vaø Theâoâñoâtion)
Hexateuch: Luïc thö (St-Gs)
Hiatus: Song truøng nguyeân
aâm; khe hôû, khoaûng troáng; choã
giaùn ñoaïn
Hibernation: Ñoâng mieân (nguû
ñoâng); haøn hoùa (phöông phaùp
trò lieäu); tình traïng khoâng hoaït
ñoäng, noïa traïng
Hibernian: Ai-len
Hic et nunc (here and now):
Taïi ñaây vaø baây giôø, ngay baây giôø
Hidden life: Ñôøi aån daät
Hierarch: Thaønh phaàn phaåm
traät hoaëc giaùo phaåm; GM (Ñoâng
phöông)
Hierarchical: Thuoäc phaåm
traät; thuoäc giaùo phaåm; h.
communion: hieäp thoâng p. traät
(ñk 336); h. constitution/
structure of the Church: cô caáu
phaåm traät cuûa GH (ñk 330tt); h.
powers: quyeàn chöùc thaùnh; h.
priesthood: tö teá chöùc thaùnh; h.
superior: thöôïng caáp heä traät
(ñk 1737)
Hierarchy: Phaåm traät, giai traät;
thöù baäc; haøng Giaùo phaåm;
angelic h.: chín phaåm thieân
thaàn; h. of being: baäc thang
höõu theå; h. of jurisdiction:
phaåm traät taøi phaùn; h. of order:
phaåm traät thaùnh chöùc; h. of
truths: baäc thang chaân lyù
Hieratic(-al): Thuoäc thaàn
thieâng, thuoäc tö teá; uy nghi;
chöõ vieát thaûo cuûa Ai caäp xöa
Hieratikon: Saùch giôø kinh
(Bizantinoâ)
Hierocracy: Cheá ñoä thaàn
quyeàn; chính theå taêng löõ
Hierodeacon: Ñan só phoù teá
(Bizantinoâ)
Hierodule: Taù dòch thôø töï (toâi
tôù phuïc vuï trong ñeàn thôø coå Hy
laïp)
Hierogamy: Thaàn hoân
Hieroglyph: Chöõ töôïng hình
Hierogram: Bieåu hieäu thaùnh,
bieåu kyù thaùnh
Hierolatry: Thôø caùc thaùnh
Hierology: Xem hagiology;
pheùp laønh hoân leã (Chính Thoáng
vaø Do thaùi giaùo)
Hieromonk: Ñan só linh muïc
Hieronymite: Tu só Doøng
thaùnh Hieâroânimoâ
460
Hierophant: Ñaïi tö teá (huyeàn
bí giaùo: coå Hy laïp); ngöôøi giaûi
thích nhöõng ñieàu huyeàn bí
Hierophany: Linh khaûi
Hierophobia: Chöùng sôï thaàn
thaùnh hoaëc toân giaùo
Hierurgy(-ia): Taùc vuï thaùnh;
taùc vuï thaùnh chöùc
High: Cao, lôùn, troïng; h. altar:
baøn thôø chính; h. christology:
Kitoâ hoïc cao theå (nhaán maïnh
ñeán thieân tính cuûa ÑK); h.
Mass: Leã haùt (ñoái vôùi low Mass:
Leã ñoïc); h. places: cao ñaøn, teá
ñaøi/ñaøn; h. priest: thöôïng teá; h.
Church: thöôïng Giaùo hoäi (Anh
giaùo)
Higher criticism: Uyeân
nguyeân hoïc KT (nghieân cöùu veà
nguoàn goác cuûa caùc vaên kieän KT)
Hinayana: Tieåu thöøa, tieåu
thaëng
Hindi: Tieáng AÁn ñoä
Hinduism: AÁn ñoä giaùo
Hippocratic oath: Lôøi theà baùc/
y só (chu toaøn boån phaän chöõa
trò cuûa mình)
Historical: Thuoäc lòch söû
(nhöõng gì xaåy ra trong l. söû); h.
archive: vaên khoá lòch söû (ñk
491); h. criticism: pheâ bình lòch
söû (nghieân cöùu veà moâi tröôøng
thôøi gian, ñòa lyù, vaên hoùa... cuûa
Kinh Thaùnh); h. materialism:
duy vaät söû quan
Historicism: Chuû nghóa duy
söû, thuyeát lòch söû
Historicity: Lòch söû tính
History: Lòch söû; salvation h.:
lòch söû cöùu ñoä
Hodegetic: Daãn loä, muïc vuï veà
coâng taùc höôùng daãn tín höõu
Holiday: Ngaøy leã; ngaøy nghæ; kyø
nghæ
Holiness: Tính chaát thaùnh
thieän, tính thaùnh thieâng; code
of h.: luaät thaùnh thieän (Lv 17-
26); His H.: danh töôùc cuûa Giaùo
Hoaøng vaø caùc Thöôïng phuï
Holiness Churches: Giaùo phaùi
thaùnh thieâng (caùc toân phaùi Tin
laønh caên baûn taùch ra khoûi caùc
giaùo phaùi Methodism, Baptists
vaø Presbyterians)
Holism(-istic): Toaøn tieán;
thuyeát tieán hoùa toaøn boä; tính
toaøn theå, t.veïn, t.dieän;
Holocaust: Leã toaøn thieâu; cuoäc
taøn saùt
Holograph: Hoaøn toaøn töï tay
vieát ra
Holy: Thaùnh, thaùnh thieän,
461
thaùnh thieâng; h. Alliance: Lieân
minh thaùnh (giöõa AÙo quoác, Nga
vaø Phoå quoác, naêm 1815); h.
City: Thaønh thaùnh (Gieârusalem);
h. communion: chòu/röôùc leã; h.
day of obligation: ngaøy leã buoäc
(ñk 1246); h. Family: Thaùnh
Gia; H. Father: Ñöùc Thaùnh
Cha; H. Ghost: Thaùnh thaàn; h.
hour: giôø thaùnh, giôø chaàu; h.
Land: Thaùnh Ñòa (Palestina); h.
Mary: Thaùnh Maria (phaàn hai
cuûa kinh Kính möøng); h.
Mysteries: caùc maàu nhieäm
thaùnh; h. Name: Thaùnh Danh
(Gieâsu); h. Name Society: tu
hoäi Thaùnh Danh; h. Office:
thaùnh Boä; h. of Holies: nôi cöïc
thaùnh; h. oils: daàu thaùnh; h.
orders: chöùc thaùnh; h. places:
nôi thaùnh; h. Roman Empire:
Thaùnh ñeá quoác Roâma (töø Char-
lemagne n. 800 ñeán n. 1806);
H. Scripture: Thaùnh kinh; h.
See: Toøa Thaùnh; h. shroud:
khaên lieäm thaønh Toârinoâ (taùng
xaùc ÑK?); h. souls: caùc linh hoàn
ôû luyeän nguïc; H. Spirit: Thaùnh
Thaàn; h. thurday, friday,
saturday: thöù: naêm, saùu, baûy
Tuaàn Thaùnh; h. Unction: bí tích
Xöùc daàu beânh nhaân; H. Week:
Tuaàn Thaùnh; h. Writ: Thaùnh
kinh; H. Year: naêm thaùnh
Homage: Toân kính, kính troïng,
caûm phuïc, thaàn phuïc
Homeland theology: Thaàn hoïc
queâ höông (Ñaøi Loan)
Homicide: Gieát ngöôøi, saùt
nhaân; voluntary h.: toäi coá saùt
Homiletics: Thuaät dieãn giaûng
Homily: Baøi dieãn giaûng, giaûng
leã (Thaùnh Leã, ñk 767)
Hominization: Quaù trình hình
thaønh loaøi ngöôøi
Homo-: Tieàn toá coù nghóa nhö,
ñoàng,...
Homo: Ngöôøi, con ngöôøi; ngöôøi
nhaân daïng; h. erectus: ng.
ñöùng thaúng; h. faber: ng. cheá
taïo; h. habilis: ng. kheùo tay; h.
sapiens: ng. leân/tinh khoân; h.
viator: ng. löõ haønh, löõ khaùch
Homocentric(-al): Ñoàng taâm
[ñieåm]
Homoeans: Phaùi ñoàng daïng
(nhaùnh laïc giaùo Arioâ cho laø ÑK
chæ "gioáng nhö" Chuùa Cha, chöù
khoâng "ñoàng baûn tính")
Homogeneity(-eous): Thuaàn
nhaát, ñoàng ñeàu; ñoàng chaát
Homoiousios: Gioáng nhö
462
Homoiousians: Ng. thuoäc phaùi
töông ñoàng (cho raèng Chuùa
Con [vaø Thaùnh Thaàn] chæ
"gioáng nhö" Chuùa Cha, chöù
khoâng homoousios="ñoàng baûn
tính")
Homologation: Thöøa nhaän;
coâng nhaän; xaùc nhaän; pheâ
chuaån
Homologumena: Caùc saùch quy
ñieån Taân Öôùc
Homology: Töông ñaúng; ñoàng
ñaúng; ñoàng ñeàu
Homoousios: Ñoàng baûn tính
(coâng ñoàng Nixeâa n. 325)
Homosexual(-ity): Ñoàng tính
luyeán aùi, tình duïc ñoàng giôùi;
loaïn daâm ñoàng giôùi
Honest(-y): Löông thieän, chaân
thaät
Hono(u)r: Danh döï/giaù; vinh
döï; ngaøi (danh töôùc toân xöng:
your/his/her h.)
Hono(u)rable: Ñaùng kính/
troïng; veû vang; ngaøi (danh töôùc
toân xöng)
Honoraria: Tieàn thuø lao (ñk
1649)
Honorary: Danh döï
Hood: Muõ truøm ñaàu (may lieàn
vaøo coå aùo doøng)
Hope: Ñöùc caäy, hy voïng; act of
h.: kinh caäy; h. against h.: caäy
troââng vöõng vaøng (ngay caû khi
xem ra khoâng coøn gì ñeå hy voïng)
Hopelessness: Voâ voïng; tuyeät
voïng
Horizon: Chaân trôøi; taàm nhìn;
phaïm vò hieåu bieát
Horizontalism: Chuû tröông
duy hoaønh giao
Hormone: Noäi tieát toá, hocmoân
Horoscope: Ñoaùn soá töû vi; laù soá
töû vi
Horror: Khieáp sôï/ñaûm
Hortative(-ory): Khích leä, coå vuõ
Hosanna: Hoan hoâ
Hosea: Ho-seâ, Hs
Hospitable: Hieáu khaùch
Hospital: Beänh vieän; nhaø teá baàn
Hospitality: Tính hieáu khaùch
Hospitallers or Knights of St.
John: Hieäp só beänh vieän (tu só
cöùu teá: n. 1070)
Host: Leã vaät; baùnh leã
Host: Ñaùm ñoâng; ñaïo binh; h.
of heavens: cô binh treân trôøi:
caùc tinh tuù (Cv 7:42); Lord of
h.(s).: Chuùa caùc ñaïo binh
Host: Chuû nhaø, chuû tieäc, chuû
quaùn trôï, chuû khaùch saïn
463
Hostile(-ity): Thuø ñòch
Hour: Giôø; Book of H.: Saùch
kinh (cho giaùo daân); canonical
h.: giôø kinh (phuïng vuï); little
(minor) h.: caùc giôø kinh ngaén
(giôø thöù nhaát, ba, saùu, chín);
liturgy of the h.: phuïng vuï giôø
kinh (ñk 1173)
House: Nhaø; vieän; trieàu ñaïi;
doøng doõi (hoï, toäc); h. Churches:
(TÖ) GH tö gia (coäng ñoàng kitoâ
hoäi hoïp taïi moät tö gia); (nay)
phong traøo "GH taïi gia";
religious h.: nhaø doøng (ñk 607)
Housel: Thaùnh theå (coå)
Huguenots: Tin laønh Phaùp
(phaùi Calvin)
Human: Thuoäc veà ngöôøi, loaøi
ngöôøi, nhaân loaïi; h. act: haønh
vi nhaân tính, haønh vi con ngöôøi;
h. dignity: phaåm giaù con ng.; h.
life: nhaân sinh, ñôøi soáng con
ngöôøi; h. nature: baûn tính loaøi
ngöôøi, nhaân tính; h. rights:
nhaân quyeàn
Humane: Nhaân ñaïo; nhaân haäu/
töø, khoan hoàng; nhaân vaên
Humanism: Hoïc thuyeát: nhaân
baûn, nhaân vaên; loøng nhaân
Humanist: Nhaø coå vaên hoïc;
nhaø nhaân baûn
Humanitarian(-ism): Nhaân ñaïo
(chuû höôùng/nghóa)
Humanities: Khoa hoïc nhaân
vaên, coå ñieån hoïc
Humanity: Nhaân loaïi; nhaân
tính; loøng nhaân ñaïo
Humanization: Nhaân tính hoùa,
nhaân hoùa; nhaân ñaïo hoùa; thuaàn
hoùa
Humanoid: Daïng ngöôøi
Humble: Khieâm haï,
kh.nhöôøng, kh.toán, nhuùn
nhöôøng; thaáp heøn, taàm thöôøng
Humeral: Khaên phuû vai (khoaùc
ngoaøi, khaùc vôùi khaên vai quaøng
beân trong, tröôùc khi maëc leã
phuïc)
Humiliation: Laøm beõ maët, ha
nhuïc, ïlaøm nhuïc
Humility: Khieâm haï, khieâm
nhöôïng, khieâm toán
Humism: Hoïc thuyeát David
Hume († 1776)
Humo(u)r(-ous): Haøi höôùc,
hoùm hænh; khí chaát; tính khí,
t.tình
Husband: Choàng, phu quaân
Husbandman: Noâng daân
Husbandry: Ngheà noâng, noâng
nghieäp
Hussites: Ng. theo phaùi Jan
464
Huss († 1415: chuû tröông phaûi
chòu leã döôùi hai hình vaø caûi
caùch GH; chòu aûnh höôûng cuûa
Wycliffianism: x. chöû W)
Hybrid: Lai gioáng, lai taïp
Hybris: Xaác laùo, sæ nhuïc
Hydrodynamics: Thuûy ñoäng
löïc hoïc
Hydromancy: Thuaät boùi nöôùc
Hydropic: Phuø, thuõng
Hylics or Materials: Ng. thuoäc
phaùi ngoä giaùo ñeà cao vaät chaát
(coi vaät chaát troïng hôn tinh
thaàn)
Hylomorphism: Moâ/hình chaát
thuyeát (Aristoát)
Hylotheism: Vaät thaàn thuyeát
(tin vaøo thöôïng ñeá vaät chaát)
Hylozoism: Vaät hoaït thuyeát
Hymen: Maøng trinh; oâng tô baø
nguyeät
Hymeneal: Thuoäc hoân nhaân
Hymn: Tuïng ca, thaùnh thi/ca,;
national h.: quoác ca
Hymnal: Taäp: thaùnh ca, phuïng
ca (thaùnh ca phuïng vuï)
Hymnody: Thô toân giaùo
Hymnology: Tuïng ca hoïc
Hyperactive: Quaù hieáu ñoäng
Hyperbaton: Pheùp ñaûo töø
Hyperbole: Ngoa duï
Hypercritical: Pheâ bình quaù
khích
Hyperdulia: Bieät toân (caùch
suøng kính daønh rieâng cho Ñöùc
Meï)
Hypersensibility: Quaù nhaïy
caûm, quaù maãn caûm
Hypertrophy: Trieån nôû quaù lôùn;
phaùt trieån quaù möùc
Hypnosis: Thoâi mieân, giaác thoâi
mieân, giaác nguû nhaân taïo
Hypnotism: Thuaät thoâi mieân
Hypocenter: Taâm ngaàm ñòa
chaán (trong loøng ñaát, ñoái ngöôïc
vôùi epicenter: taâm ngoaøi)
Hypochondria(-c): Beänh
töôûng, chöùng nghi beänh (hay lo
465
laéng veà söùc khoûe, sôï ñaõ maéc
beänh)
Hypocrisy: Ñaïo ñöùc giaû, thaùi ñoä
giaû hình
Hypostasis: Ngoâi vò; baûn theå,
baûn vò
Hypostatic: Thuoäc ngoâi vò hoaëc
baûn vò; h. union: ngoâi hieäp
Hypostatize: Ngoâi vò hoùa
Hypothesis: Giaû thuyeát;
auxiliary h.: giaû thuyeát boå trôï
Hypotyposis: Mieâu taû linh hoaït,
hoaït taû
Hyssop: Höông thaûo
Hysterectomy: Caét boû töû cung
Hysteria: Icteâri, cuoàng loaïn,
loaïn thaàn kinh
 I Idealism: Chuû thuyeát duy taâm;
Iamb(-us): Nhòp thô iambô
Ibid(-em): Töø xuaát xöù ñaõ tröng
daãn, nhö treân
Ichthus (Іχθύς): Caù (kyù hieäu
ghi taét caùc töø Hy laïp, coù nghóa:
"Gieâsu Kitoâ Con Thieân Chuùa
Cöùu tinh")
Icon, ikon: AÛnh/tranh töôïng
thaùnh
Iconoclasm: Ñaäp phaù aûnh
töôïng; laïc giaùo baøi tröø aûnh
thaùnh
Iconoclast(-ic): Ng. baøi tröø
(phaù) huûy aûnh thaùnh
Iconodule: Ng. kính suøng aûnh
thaùnh
Iconography: Khoa aûnh thaùnh,
aûnh töôïng hoïc
Iconolatry: Thôø aûnh töôïng
Iconomachy: Baøi tröø vieäc thôø
aûnh töôïng
Iconostasis: Bình phong aûnh
töôïng (ngaên cung thaùnh: Ñoâng
phöông)
Idea: YÙ töôûng, yù nieäm, khaùi
nieäm; yù kieán
Ideal: Lyù töôûng; maãu möïc
(Platoâ); duy taâm
466
chuû nghóa lyù töôûng
Ideation: Hình thaønh yù nieäm,
laäp yù
Idem: Nhö treân, cuõng theá
Identify(-ication): Ñoàng nhaát
hoùa; nhaän ra, n.bieát; nhaän daïng
Identity: Ñoàng nhaát tính; ñaëc
tính; caên tính, baûn saéc; caên
cöôùc; i. crisis: khuûng khoaûng
baûn saéc
Ideogram: Kyù hieäu ghi yù
Ideology: YÙ thöùc heä, chuû nghóa
Idiom: Thoå ngöõ, tieáng ñòa
phöông; thaønh ngöõ, ñaëc ngöõ;
caùch dieãn ñaït; ñaëc tính;
communication of idioms:
chuyeån thoâng ñaëc tính;
predication of i.: aùp duïng ñaëc
tính (cuûa thieân tính cho nhaân
tính vaø traùi laïi)
Idiosyncrasy: Ñaëc tính, tö
chaát; ñaëc öùng
Idol: Thaàn töôïng, ngaãu t., ngaãu
thaàn
Idolatry: Thôø ngaãu töôïng, ngaãu
thaàn
Ignominy(-ious): Ñeâ tieän, ñaùng
khinh
Ignorance: Voâ tri (ñk 15),
khoâng hay bieát; ngu ñoát, voâ
hoïc; invincible i.: voâ tri baát khaû
trieät; vincible i.: voâ tri khaû trieät
Ignore: Lôø ñi, æm ñi, laøm nhö
khoâng bieát ñeán; khoâng ñeå yù,
ñ.taâm ñeán, coi nhö khoâng coù
IHS: Gieâsu (3 chöõ ñaàu cuûa töø
Hy laïp Ιησοϋς)
Ikon: X. Icon
Illation: Haäu/quy keát, suy ra
Illative: Nhaäp caùch; haäu keát,
suy ra; i. sense: yù nghóa haäu keát
Illegal: Baát hôïp phaùp; traùi luaät
Illegitimacy: khoâng hôïp phaùp;
ñeû hoang
Illegitimate(-acy): Khoâng hôïp
phaùp; khoâng chính ñaùng,
kh.ch.thöùc; khoâng hôïp lyù; voâ
caên cöù; ngoaøi hoân nhaân, tö
sinh; i. child: con hoang
Illicit(-ceity): Baát hôïp phaùp,
baát chaùnh, traùi pheùp
Illiteracy: Naïn thaát hoïc, muø
chöõ
Illuminati: Phaùi quang chieáu,
thieân giaùc (Alumbrados;
Rosicrucians, moät daïng tam
ñieåm)
Illuminative(-ion): Giaùc ngoä,
quang minh, chieáu saùng; i.
way: minh ñaïo, ñöôøng/giai
ñoaïn giaùc ngoä, baäc ñöùc chieáu
467
Illuminism: Thuyeát thieân caûm,
thieân quang luaän
Illusion: AÛo töôûng, aûo aûnh, aûo
giaùc
Illusionism: AÛo töôûng luaän
Illusionist: Nhaø aûo thuaät
Illustration: Minh hoïa, minh
trình; thí duï
Image: AÛnh, töôïng; hình töôïng,
hình dung; yù töôûng; i. of God:
hình aûnh TC; veneration of i.:
toân kính aûnh töôïng (ñk 1188)
Imagery: Hình aûnh (vaên
chöông); töôïng hình
Imagination: Trí töôûng töôïng;
töôïng hình, hình dung
Imago repreasentativa: Hình
aûnh bieåu tröng
Imam: Thaày caû (Hoài giaùo)
IMC (International Missionary
Council): Hoäi truyeàn giaùo quoác
teá (Tin laønh)
Imitation: Baét chöôùc, noi
(theo) göông
Imitation of Christ: Göông
Chuùa Gieâsu, Saùch göông phuùc
Immaculate: Trong traéng; tinh
khieát, khoâng tyø veát; I. Concep-
tion: ÑM Voâ nhieãm nguyeân toäi;
I. Heart: Maãu Tim Voâ nhieãm
Ñöùc Maria
Immanence: Noäi taïi tính;
divine i.: TC ôû trong moïi söï
Immanent: Noäi taïi; i. justice:
coâng chính n. t.; i. Trinity: Tam
Vò töï taïi (ôû trong chính mình)
Immanentism: Thuyeát noäi taïi
Immanuel: TC-ôû-cuøng-chuùng-
ta (Mt 1:23)
Immaterial(-ity): Phi vaät chaát,
voâ theå; voâ hình; khoâng ñaùng keå
Immaterialism: Thuyeát phi vaät
chaát
Immature(-ity): Non nôùt, aáu tró
Immediacy: Tröïc tieáp, tieáp
caän; töùc thôøi; khaån caáp;
mediated i.: tröïc tieáp tính qua
trung gian
Immensity: Meânh moâng, bao
la, voâ bieân
Immerge: Chìm vaøo
Immerse(-ion): Dìm, nhuùng,
nhaän chìm (trong nöôùc);
baptism by i.: röûa toäi baèng caùch
dìm xuoáng nöôùc
Imminent(-ce): Gaàn ñeán, saép
xaåy ra, caän keà; caáp baùch; i.
expectation: chôø ngaøy quang
laâm caän keà
Immoderate(-ion): Thaùi quaù,
quaù ñoä; khoâng ñieàu ñoä, voâ ñoä
Immodeste(-y): Khieám nhaõ, voâ
468
leã, baát lòch söï, soã saøng, trô treõn;
voâ lieâm sæ; töï phuï
Immolation: Saùt teá; hieán teá;
bloody i.: s. t. ñaãm maùu;
commemorative i.: s. t. töôûng
nieäm; mystical i.: s. t. huyeàn
nhieäm
Immoral: Voâ luaân, ñoài baïi
Immoralism: Thuyeát phi ñaïo
ñöùc
Immortal(-ity): Baát töû; baát
dieät; baát huû
Immortalization: Baát töû hoùa;
baát dieät hoùa; baát huû hoùa
Immovability: Khoâng theå
thuyeân chuyeån
Immovable: Khoâng theå di
chuyeån; baát di dòch, coá ñònh,
baát ñoäng; khoâng theå baõi mieãn;
kieân ñònh, k. quyeát; i. feasts:
ngaøy leã coá ñònh
Immunity: Khaû naêng choáng
beänh, kh.n. mieãn dòch; mieãn
tröø, ñaëc mieãn
Immunology: Mieãn dòch hoïc
Immutability: Khoâng theå ñoåi
thay, baát bieán
Impanation: Nhaäp biùnh ("hieän
dieän trong baùnh": laäp tröôøng
cho raèng sau truyeàn pheùp, baùnh
vaãn coøn nguyeân laø baùnh: Luther)
Impassibility: Baát khaû thuï naïn,
khoâng theå ñau khoå
Impassive: Khoâng xuùc ñoäng,
thaûn nhieân, ñieàm tónh
Impatience: Thieáu kieân nhaãn,
th. nhaãn naïi, soát ruoät
Impeccability: Tính khoâng theå
phaïm toäi; metaphysical i.: töï
baûn tính; moral i.: do bôûi loøng
trung kieân
Impeccancy: Khoâng phaïm
(kh.coù) toäi (trong thöïc teá)
Impeded see: Caûn toøa (ñk 412)
Impediment: Ngaên trôû, trôû
ngaïi; canonical i.: n. t. giaùo luaät
(ñk 180); diriment i.: n. t. tieâu
hoân (ñk 1073); hindering i.: n.
t. caûn hoân
Impenitent(-ence, -ency): Baát
hoái, khoâng aên naên, cöùng loøng;
final i.: baát hoái khi laâm töû, cheát
döõ
Imperative: Baét buoäc, cöôõng
baùch, c.cheá; quaû quyeát; caáp
baùch; meänh leänh caùch; catego-
rical i.: meänh leänh döùt khoaùt
Imperfect(-ion): Baát toaøn,
khieám khuyeát, thieáu soùt; i.
contrition: uùy hoái
Impersonal: Phi ngoâi vò,
ph.nhaân caùch; khoâng lieân quan
469
ñeán rieâng ai; khoáng chæ; phieám
ch.; khaùch quan; i. verb: ñoäng
töø khoáng chæ, ñ.t.khoâng ngoâi
Impersonalization: Phi ngoâi vò
hoùa; bieán thaønh caùch noùi chæ
troáng; khaùc quan hoùa
Impersonate(-ion): Nhaân caùch
hoùa; laø hieän thaân cuûa; baét
chöôùc, nhaïi laïi, giöõ moät vai
dieãn xuaát; maïo danh, m.daïng,
giaû daïng, giaû maïo
Impetratory prayer: Khaån
nguyeän
Impiety: Nghòch ñaïo, baùng boå;
baát hieáu
Implication: Lieân can, l.luïy;
haøm yù, nguï yù, tieàm yùù
Implicit: Maëc nhieân, ngaàm aån,
tieàm aån
Imposition: Ñaët ñeå; aùp ñaët, baét
phaûi chòu; i. of hands: nghi
thöùc ñaët tay; i. of penalty: ra
hình phaït
Impossibility: Baát khaû dó tính;
moral i.: b. kh. dó thöïc teá;
physical i.: b. kh. dó vaät lyù
Impotence: Baát löïc; beänh lieät
döông; antecedent i.: b. l. dó
tieàn (coù tröôùc khi keát hoân);
psychic i.: b. l. dó taâm
chöùng/taâm lyù
Imprecatory Psalms: Thaùnh
vònh trò aùc (Tv 7,35,69,109,
137; xem: Cursing Psalms)
Impregnation: Thaám nhuaàn,
th.ñöôïm, tieâm nhieãm; laøm thuï
tinh, th.thai, th.phaán
Imprescriptible: Khoâng thôøi
hieäu (phaûi ra toøa)
Imprimatur: Chuaån aùn, cho
pheùp in
Imprimi potest: Coù theå in ñöôïc
Impromptu: ÖÙng khaåu; öùng
bieán; baøi thô/nhaïc töùc höùng
Improperia: Lôøi than traùch, ta
thaùn ca (phuïng vuï thöù 6 Tuaàn
Thaùnh)
Impropriation: Theá tuïc hoùa taøi
saûn cuûa toân giaùo; cho giaùo daân
höôûng boång loäc giaùo só
Impulse: Xung ñoäng, x.naêng;
kích giuïc, thuùc ñaåy
Impurity: Dô baån, oâ ueá; daâm oâ;
legal i.: oâ ueá theo luaät
Imputability: Coù theå quy traùch,
quy toäi
Imputation: Quy gaùn; quy
traùch, q.toäi, ñoå loãi; i. theory: giaû
thuyeát quy thuoäc (tình traïng
coâng chính hoùa chæ coát taïi ôû
choã TC "quy thuoäc" cho toäi
nhaân söï coâng chính cuûa ÑK,
470
chöù veà phía con ng. thì vaãn
khoâng coù gí thay ñoåi)
Imputed justice: Coâng chính
quy thuoäc (cuûa ÑK cho con
ngöôøi)
In abstracto: Caùch tröøu töôïng
Inaccurate: Khoâng ñuùng, sai;
khoâng chính xaùc, khoâng chænh;
thieáu soùt
In actu: Hieän theå; i. a .primo:
h. th. ñeä nhaát (tieàm naêng); i. a.
exercito: h. th. trong haønh
ñoäng; i. a. secundo: h. th. ñeä
nhò (hieän thöïc); i. a. signato: h.
th. trong yù nghóa
Inadequate(-cy): Khoâng thích
ñaùng, kh. thoûa ñaùng, kh. phuø
hôïp; khoâng ñaày ñuû
In adjecto: Nôi phuï töø
In albis: (Chuùa nhaät) AÙo traéng
(tieáp sau leã Phuïc sinh)
In alio: Taïi tha
Inanimate: Voâ sinh khí, voâ hoàn;
voâ tri voâ giaùc, baát tænh; teû nhaït
In anima vili: Treân thuù vaät
(thöû nghieäm)
In articulo mortis: Trong giôø
laâm töû, giaây phuùt laâm chung
Inaugurate: Khai maïc, kh.
tröông; môû ñaàu, khaùnh thaønh;
nhaäm chöùc
Inborn: Baåm sinh, thieân phuù,
töï nhieân
Incantation: Thaàn chuù; buøa
pheùp
Incapacitating law: Luaät baõi
naêng
Incardination: Nhaäp tòch (ñk
265)
Incarnation: Nhaäp theå
Incarnationism: Thuyeát nhaäp
theå
In cauda venenum: Ñoäc haïi
naèm taïi ñaèng ñuoâi/ñoaïn choùt
In causa: Taïi caên
Incense: Höông traàm; ñoát
höông, xoâng h.
Incest: Loaïn luaân
Inchoative: Baét ñaàu, khôûi ñ.
Incinerate: Hoûa thieâu/taùng
Inclination: Khuynh höôùng,
thieân h., nghieâng chieàu; cuùi
ñaàu, cuùi mình
Inclusive(-ion, -ness): Bao
goàm, goàm coù, g.haøm; i.
language: loái noùi goàm haøm
Incognito: Daáu teân, aån danh, bí
maät; go about i.: vi haønh
Incoherence: Rôøi raïc, thieáu
maïch laïc; khoâng chaët cheõ
471
Incommunicable(-bility):
Khoâng theå truyeàn ñaït, baát khaû
thoâng
Incommutable: Khoâng theå
thay theá
Incompetent: Baát taøi thieáu khaû
naêng; khoâng ñuû thaåm quyeàn,
voâ thaåm quyeàn
Incomprehensibility: Baát khaû
thaáu ñaït, khoâng theå hieåu ñöôïc
(maàu nhieäm tuyeät ñoái)
Incongruity: Khoâng haøi hoøa,
kh.hoøa hôïp; khoâng thích hôïp,
kh.caân xöùng; khoâng phaûi pheùp,
baát lòch söï
Inconsistent: Khoâng nhaát
quaùn, maâu thuaãn
Incontinence: Khoâng tieát duïc,
hoang daâm; khoâng kieàm cheá
ñöôïc
Incorporation: Phoái hôïp, saùp
nhaäp, thu nhaän; gia nhaäp, nhaäp
tòch
Incorporeal: Voâ theå, voâ hình;
thieâng lieâng
Incorruptibility: Khoâng theå hö
naùt (bieán chaát), baát huû; khoâng
theå mua chuoäc
Incredible: Baát khaû tín, khoâng
theå tin ñöôïc; laï thöôøngï, khoù tin,
khoâng theå töôûng töôïng ñöôïc
Incredulity: Voâ tín, khoâng chòu
tin, cöùng loøng tin; hoaøi nghi,
ngôø vöïc
Incubation: AÁp tröùng; aáp uû;
thôøi gian uû beänh; caàu moäng
(thuaät boùi toaùn: nguû qua ñeâm
nôi caùc ñeàn mieáu mong nhaän
ñöôïc moäng baùo cuûa y thaàn baøy
cho caùch chöõa laønh beänh)
Incube(-us): Quyû ñöïc (phaù haïi
phuï nöõ trong giaác nguû theo meâ
tín coå, ñoái laïi vôùi succubus: quyû
caùi), boùng ñeø, moäng daâm
Inculturation: Hoäi nhaäp vaên
hoùa, baûn ñòa (xöù) hoùa; liturgical
i.: baûn xöù hoùa phuïng vuï
Incumbent: Thuoäc phaän söï, coù
traùch nhieäm; ng. giöõ nhieäm vuï
Incunabula: AÁn baûn tieân khôûi
(tröôùc n. 1501)
Indecent(-cy): Soã saøng, khoâng
ñoan trang; i. assault: coâng xuùc
thuaàn phong myõ tuïc, taán coâng
soã saøng, baïo haønh daâm ñaõng
Indefectibility: Baát khaû khuyeát,
baát khaû mai moät; tröôøng toàn
Indefinite: Khoâng xaùc ñònh,
baát ñònh, phieám ñònh, maäp môø;
voâ haïn; voâ ñònh theå
Indelible character: AÁn tích
khoâng taåy xoùa ñöôïc, khoâng phai
472
nhaït
Indeterminacy, principle of:
Nguyeân lyù baát xaùc ñònh
(Heisenberg)
Indeterminate penalty: Hình
phaït khoâng xaùc ñònh
Indeterminism: Thuyeát phi taát
ñònh, baát ñònh
Index: Muïc luïc; chæ soá; i. of
forbidden books: thö muïc saùch
caám
Indict(-ment): Truy toá; baûn caùo
traïng
Indifference: Laõnh ñaïm, thôø ô,
döûng döng; bình taâm; phieám
ñònh; trung laäp, khoâng thieân vò
Indifferentism: Thôø ô, laõnh
ñaïm, döûng döng (nhaát laø ñoái
vôùi toân giaùo); 1. hoïc thuyeát phuû
nhaän boån phaän toân thôø TC; 2.
chuû thuyeát ñoàng hoùa caùc toân
giaùo (coi ñaïo naøo cuõng theá
thoâi/gioáng nhau)
Indigenize(-ation): Baûn xöù
hoùa, baûn ñòa hoùa
Indigenous: Baûn xöù/ñòa
Indissolubility: Baát khaû phaân
ly (ñk 1056); intrinsic i.: b. kh.
ph. ly noäi taïi; extrinsic i.: b. kh.
ph. ly ngoaïi taïi
Individual: Caù nhaân/theå; rieâng
reõ, caù bieät; ñoäc ñaùo; i. believer:
tín höõu theo tö theá laø caù nhaân
Individualism: Caù nhaân chuû
nghóa
Individuality: Caù nhaân tính; caù
bieät tính; caù tính; caù nhaân
Individualization: Caù bieät hoùa
Individuation: Caù theå hoùa
In divinis: Trong Thieân Chuùa,
thuoäc thaàn söï
Indoctrination: Truyeàn thuï;
nhoài soï (yù thöùc heä)
Induction: Boå nhieäm; leã nhaäm
chöùc; (lyù luaän) quy naïp; daãn
chöùng; (ñieän) caûm öùng; (sinh)
kích öùng; lôøi töïa
Indulgence: AÂn xaù; khoan
dung/thöù; nuoâng chieàu, buoâng
thaû; partial i.: tieåu xaù (ñk 993)
plenary i.: ñaïi xaù; Indult: Ñaëc
phaùp; ñaëc quyeàn; ñaëc mieãn; i.
to leave an Institute: pheùp xuaát
doøng (ñk 728)
Indwelling of the Holy Spirit:
Thaùnh Thaàn cö nguï trong taâm
hoàn
Inebriate: Say söa, nghieän
ngaäp; laøm: say söa, meâ maån
Ineffable: Khoân taû, khoù taû neân
lôøi
473
Inerrancy: Voâ ngoä, khoâng sai
laàm (Kinh Thaùnh)
Inertia: Quaùn tính; ñoïa tính,
tính trô yø
In esse: Höõu theå taïi theå
In extenso: Toaøn boä; toaønbaûn;
daøi roäng
In extremis: giaây phuùt cuoái
cuøng, giôø laâm chung
Infallibilists: Ng. thuoäc phaùi
baát khaû ngoä (trong coâng ñoàng
Vaticanoâ I: chuû tröông caàn phaûi
ñònh tín ñaëc aân baát khaû ngoä cuûa
ÑGH)
Infallibility: Baát khaû ngoä tính
Infallible: Baát khaû ngoä; i.
teaching authority: quyeàn giaùo
huaán voâ ngoä (ñk 749)
Infamy: Nhuïc nhaõ, oâ danh, bæ
oåi; i. of law: oâ danh chieáu luaät;
i. of fact: oâ danh chieáu söï
Infancy: Thôøi/ tuoåi thô aáu; i.
narratives/gospels: trình thuaät
veà thôøi thô aáu cuûa Ñ. Gieâsu,
Phuùc aâm aáu thôøi
Infant Baptism: Röûa toäi: treû
thô, treû con
Infanticide: Gieát treû thô/ con,
saùt nhi
Infatuation: Si meâ, say ñaém,
cuoàng meâ
Infer(-ence): Suy dieãn; suy
luaän; quy keát
Inferior: Döôùi, thaáp/nhoû hôn;
thaáp keùm; ngöôøi beà/caáp döôùi
Infernal: Thuoäc ñòa/hoûa nguïc;
quyû quaùi; gheâ gôùm
Infibulation: Tuïc khaâu khoùa
(aâm hoä hoaëc ñaàu döông vaät:
ngaên giao hôïp)
Infidel(-ity): Löông daân; voâ tín
ngöôõng; khoâng trung thaønh,
baát trung, boäi baïc; negative i.:
voâ tín khieám caùch (voâ toäi);
positive i.: voâ tín coá caùch/ tình
(töø choái ñöùc tin); privative i.:
voâ tín khuyeát/ tieâu caùch, maát
ñöùc tin (coù loãi)
In fieri: Ñang hình thaønh
Infinite: Voâ bieân, voâ cuøng, voâ
taän; potential i.: voâ bieân tieàm
caùch; relative i.: voâ bieân töông
ñoái; The. I.: Ñaáng Voâ Bieân,
Thöôïng Ñeá
Infinitive: Nguyeân theå, daïng voâ
ñònh, vò bieán caùch
Infinitude: Tính: voâ bieân, voâ
taän
Infinity: Khoâng bôø beán, voâ
bieân; voâ cöïc
Inflict: Tuyeân keát/phaït, giaùng
phaït, baét phaûi chòu
474
inflicted penalty: hình phaït
haäu keát
Infralapsarian: Tình traïng haäu
sa ñoïa (thuyeát cuûa moät nhaùnh
Calvin)
Infuse(-ion): Phuù baåm, thoâng
ban; thieân phuù; infused
knowledge: kieán thöùc thieân
phuù; i. virtues: nhaân ñöùc thieân
phuù
Ingratitude: Voâ ôn
Inhere(-ence): Gaén lieàn, ñi
lieàn, voán coù; coá höõu
Inhibition: ÖÙc cheá, ñình chæ;
caám ñoaùn, ngaên chaën
Iniquity: Baát coâng; ñoài phong
baïi tuïc, toäi phaïm; mystery of i.:
maàu nhieäm toäi aùc (2Ts 2,7)
Initiation: Khai taâm, môû ñaàu,
nhaäp moân
Initiative: Saùng kieán, khôûi
xöôùng
Initium fidei: Böôùc ñaàu ñöùc
tin, ñöùc tin buoåi ñaàu
Injunction: Leänh truyeàn, huaán/
meänh leänh, chæ thò; leänh toøa
Injustice: Baát coâng
In memoriam (fidelium
defunctorum): Ñeå töôûng nhôù
(caùc tín höõu ñaõ qua ñôøi)
Innascibilitas: Baát khaû thuï
sinh tính (khoâng theå do sinh nôû
maø coù: Tam Vò hoïc)
Innate: Baåm sinh, thieân phuù
Inner: Beân trong, saâu kín; i.
man: con ng. noäi taâm (Rm
7:22); i. word: noäi ngoân
Innocent: Ngaây thô; voâ toäi,
trong traéng; The In.s: Caùc
thaùnh Anh Haøi
In nuce: Taét moät lôøi
In obliquo: Giaùn chæ
Inopportunists: Ng. thuoäc phaùi
baát thuaän thôøi (hoài coâng ñoàng
Vaticanoâ I: cho raèng vieäc minh
ñònh tín ñieàu veà ñaëc aân baát khaû
ngoä cuûa ÑGH laø khoâng hôïp
thôøi)
In partibus: ("nôi löông daân")
Theo hieäu toøa
In periculo mortis: Luùc nguy töû
In persona Christi: Trong baûn
thaân ÑK, thay maët ÑK
In petto: Giöõ kín (trong loøng)
In potentia: Trong tieàm theå; i.
p. proxima: t. t. th. gaàn; i. p.
remota: t. t. theå xa
Inquisition: Toøa thaåm tra (veà
tính chaát chính thoáng cuûa giaùo
lyù; coù töø n. 1233), thaåm vaán
In re: Hieän söï, noäi söï
475
In recto: Tröïc chæ
INRI (Iesus Nazarenus Rex
Iudaeorum): Gieâsu Nadareùt Vua
daân Do thaùi
In sacris: Ñaõ chòu chöùc thaùnh
Insanity: Tình traïng maát trí;
beänh ñieân
Inscription: Caâu ghi; ñaêng kyù,
ghi danh
In se: Taïi söï, töï taïi
Insemination: Truyeàn tinh;
truyeàn gioáng; thuï tinh; hetero-
logous artificial i.: thuï tinh
nhaân taïo vôùi tinh dòch khoâng
phaûi cuûa ng. choàng; homolo-
gous a. i.: th. t. nh. t. noäi hoân
(tinh dòch cuûa ng. choàng)
Insight: Thaáu suoát, minh maãn;
nhaän thöùc: saùng suoát, saâu saéc
Insignia of the canons: Huy
hieäu kinh só
In situ: Taïi choã
In solidum: Lieân ñôùi, caû taäp theå
Inspiration: Linh öùng, thaàn
höùng; verbal i.: l. ö. nguyeân
vaên, l. ö. ngoân töï (töøng chöõ)
Inspire: Linh öùng
Installation: Boå nhieäm; ñaûm
nhieäm, nhaäm chöùc; laép raùp,
thieát bò
Instance: Thí duï; tröôøng hôïp;
lôøi: yeâu caàu, khaån xin; court of
first i.: toøa aùn: sô thaåm, sô caáp;
c. of second i.: t. aùn ñeä nhò caáp
Instinct: Baûn naêng, thieân
höôùng; naêng khieáu
Institute: Hoïc vieän; theå cheá; tu
hoäi, hoäi doøng
Institution: Thaønh laäp, thieát
laäp; hoäi ñoaøn, toå chöùc; theå cheá;
cô sôû, cô quan; i. of office: boå
nhieäm giaùo vuï (ñk 147); i. of
sacrament: thieát laäp bí tích;
words of i.: coâng thöùc thaønh
laäp Thaùnh Theå
Institutional Church: Giaùo hoäi
theå cheáù
Institutionalization: Theå cheá
hoùa, ñònh cheá/cô cheá hoùa
Instruct(-ion): Chæ daïy, chæ
daãn, thoâng ñaït; uûy nhieäm;
huaán thò, chæ thò, thoâng tö
Instrument: Duïng cuï; khí cuï,
coâng cuïï; tradition of the i.: trao
ñöa thaùnh cuï
Instrumentalism: Thuyeát coâng
cuï
Insufflation: Thoåi hôi (trong
nghi thöùc laøm pheùp daàu thaùnh)
Insult: Laêng maï/nhuïc, xæ vaû
Insurance: Baûo ñaûm/hieåm
476
Integral: Troïn veïn; nguyeân
veïn, veïn toaøn, toaøn boä
Integralism: Thuyeát toaøn dieän
(thuyeát cho laø GH phaûi ñieàu
khieån moïi haønh vi cuûa caùc giaùo
höõu)
Integrate(-ion): Hoäi nhaäp, hoøa
nhaäp, dung hôïp, phoái hôïp; saùp
nhaäp
Integrity: Troïn veïn, toaøn veïn,
nguyeân tuyeàn; lieâm khieát,
thanh lieâm; i. of confession:
xöng toäi ñaày ñuû
Intellect: Trí naêng/tueä, lyù trí
Intellectual: Thuoäc trí naêng, trí
löïc; nhaø trí thöùc; i. ability: taøi
naêng trí tueä; i. sacrifice: hy
sinh tö yù/kieán
Intellectualism: Thuyeát chuû
trí, th.duy trí
Intellectualization: Lyù trí hoùa
Intellectus fidei: Nhaän thöùc
ñöùc tin
Intelligence: Trí thoâng
minh/tueä; thoâng hieåu; lieân heä
(tin töùc) bí maät; gift of i.: ôn
thoâng minh; divine i.: thaàn trí;
Intelligences: Trí thaàn (phaåm
traät thieân thaàn); i. quotient
(IQ): chæ soá thoâng minh; I.
Service: Cuïc tình baùo
Intelligibility: Khaû tri, khaû
nieäm, coù theå hieåu, deã hieåu
Intention: YÙ ñònh, yù höôùng;
muïc ñích; yù nguyeän, yù chæ
Intentional: Coá yù, coá tình; i.
behavior: thaùi ñoä coá yù
Interact(-ion): Taùc ñoäng qua laïi,
taùc duïng töông hoã, töông taùc
Intercede: Caàu baàu, chuyeån
caàu; can thieäp (giuùp)
Intercession: Caàu thay nguyeän
giuùp, chuyeån caàu, can thieäp,
can thænh
Intercessor: Ngöôøi: can thieäp,
xin giuøm, laøm trung gian
Interchange of predicates:
Chuyeån thoâng ñaëc tính (x.
communication of properties,
communicatio idiomatum)
Inter-Church: Lieân giaùo hoäi
Intercommunion: Thoâng hieäp
bí tích lieân giaùo phaùi
Interconfessional: Lieân tín
phaùi, lieân giaùo hoäi
Interdenominational: Lieân
giaùo phaùi
Interdepedence: Phuï thuoäc laãn
nhau, hoã/töông thuoäc
Interdict: Caám chæ (khoâng ñöôïc
haønh söû chöùc vuï hay söû duïng
nôi choán naøo ñoù); treo cheùn; vaï
477
caám cheá (ñk 1332)
Interdisciplinary: Lieân khoa,
lieân ngaønh
Interim: Taïm quyeàn, laâm thôøi
Augsburg I.: coâng thöùc giaùo lyù
laâm thôøi Augsburg (n. 1548); i.
eschatology: tình traïng ng.
cheát tröôùc khi soáng laïi; caùnh
chung hoïc vong nhaân traïng (veà
tình traïng kia cuûa nhöõng ng.
quaù coá)
Interior: Beà trong, noäi giôùi; noäi
taâm; i. life: ñôøi soáng: noäi taâm,
thieâng lieâng
Interiorism: Thuyeát noäi
nguyeân (chaân lyù phaùt nguyeân
töø tö duy noäi quan)
Interiorize: Noäi taâm hoùa; noäi
hieän
Intermarriage: Hoân nhaân
dò/lieân chuûng; hoân nhaân ñoàng
toäc; h. nh. cuøng nhoùm
Interment: An taùng
Intermediate state: Trung
traïng (giöõa luùc cheát vaø luùc soáng
laïi)
Internal forum: Toøa trong
Internuncio: Ñaëc söù, coâng söù
Toøa thaùnh
Interpersonal: Lieân baûn vò, lieân
ngoâi vò
Interpolation: Maïo nhaäp, theâm
vaên; noäi suy
Interpret(-ation): Giaûi thích;
strict i.: g. t.: saùt nghóa, theo
nghóa heïp
Interregnum: Thôøi gian khuyeát
vò (giöõa hai ñôøi vua hoaëc Giaùo
Hoaøng...)
Interrupt(-ion): Giaùn ñoaïn,
ngaét quaõng
Inter-school: Lieân tröôøng
Interstices: Khe, keõ hôû; giaùn
kyø (thôøi gian giaùn caùch toái thieåu
caàn phaûi giöõ nhöõng khi chòu
caùc chöùc [thaùnh])
Inter-Testamental: Thôøi kyø
giöõa Cöïu vaø Taân Öôùc
Interventionism: Chuû nghóa
can thieäp
Intestate(-acy): Khoâng di
chuùc; i. estate or succession:
phaùp ñònh thöøa keá; to
succeedto an i. estate: keá thöøa
theo phaùp ñònh
Intimacy: Quen thaân, thaân maät,
maät thieát; tö tình, gian daâm;
intimacies: cöû chæ suoàng saõ
Intimate: Thaân maät, maät thieát;
thaâm saâu
Intimation: Thoâng tri, th. baùo,
th.caùo; thoâng/toáng ñaït
478
Intinction: Chaám, nhuùng (röôùc
leã baèng caùch chaám Mình vaøo
Maùu Thaùnh)
Intolerance: Baát khoan dung,
khoâng: nhaân nhöôïng, bao
dung; baát nhaãn, coá chaáp
In toto: Toaøn boä, toång theå
Intransitive: Noäi ñoäng; i. form:
daïng noäi ñoäng; i. verb: noäi
ñoäng töø
Intrinsic evil: AÙc/döõ töï baûn chaát
Introduction: Nhaäp moân, n. ñeà,
vaøo ñeà, daãn nhaäp, daãn luaän;
khai taâm; du nhaäp; khuùc daïo
ñaàu (nhaïc); i. of the case: khôûi
toá (ñk 1501)
Introductory rites: Nghi thöùc:
môû ñaàu, nhaäp leã
Introit: Kinh nhaäp leã
Introspection: Noäi quan/ kieåm,
töï xem xeùt/quan saùt noäi taâm
(cuûa mình)
Introversion: Höôùng ngaõ, noäi
höôùng
Intuition: Tröïc giaùc/quan
Intuitionism: Tröïc giaùc thuyeát
Intuitive vision: Tröïc kieán (TC
treân thieân ñaøng)
Invalid: Voâ hieäu löïc; voâ caên cöù;
voâ giaù trò, baát thaønh; taøn pheá,
pheá binh, pheá nhaân
Invalidate: Voâ hieäu hoùa, baõi hieäu
Invalidating law: Luaät baõi hieäu
Invention of the Cross: Phaùt
hieän Thaùnh Giaù
Inversion: Ñaûo ngöôïc, nghòch
ñaûo, chuyeån ñaûo
Invest: Trao quyeàn, boå nhieäm;
bao vaây; ñaàu tö
Investigation: Ñieàu tra; tra
cöùu, nghieân cöùu
Investiture: Taán phong; thuï
phong, töïu chöùc; i. controversy:
vuï tranh caõi veà quyeàn chæ ñònh
giaùo chöùc (giöõa ÑHG vaø hoaøng
ñeá, tk 11-12); lay i.: vieäc giaùo
daân chæ ñònh giaùo só giöõ caùc
giaùo chöùc; i. with ring and
crosier (staff): leã trao quyeàn
(vôùi nhaãn vaø gaäy: bieåu hieäu
quyeàn GM)
Invincible: Khoâng theå chinh
/khaéc phuïc, baát khaû thaéng, voâ
ñòch; baát khaû trieät; i. ignorance:
voâ tri baát khaû trieät (ngoaøi söùc
hieåu bieát)
Invisibility: Voâ hình
Invitation: Keâu môøi; môøi goïi;
moïc goïi
Invitatory: Thaùnh vònh giaùo
ñaàu, ca nhaäp tuïng
In vitro: Trong oáng nghieäm
479
In vivo: Trong cô theå
Invocation: Khaån caàu, caàu
khaán, keâu caàu; phuø hoä
Invoke: Vieän daãn; caàu khaån/
xin; goïi leân, gôïi laïi/ra
Involuntary: Voâ tình/yù, khoâng:
chuû taâm, coá yù; ngoaøi yù muoán
Involution: Raéc roái, khoù khaên;
cuoän thu laïi; thoaùi hoùa/boä; teo
toùp
Involvement: Tham gia, dính
líu, can döï; goàm haøm
Inward(-ness): Phía trong; noäi
taâm; noäi dung saâu saéc
Iota: Chöõ i; chi tieát nhoû nhaát
Ipsissima verba (vox) Christi:
Ngoân töø/lôøi cuûa chính ÑK
Ipso facto: Töï/do chính söï vieäc;
töùc khaéc
Irenic(-nism): Thaùi ñoä chuû hoøa,
dung nhöôïng; chuû höôùng thoûa
hieäp
Irenics, i. theology: Thaàn hoïc
hoøa hôïp (giöõa caùc giaùo hoäi, coù
tính caùch phoái hôïp)
Ironic(-ical), irony: Mæa mai,
chaâm bieám
Irrational: Phi lyù, phaûn lyù,
khoâng hôïp lyù; khoâng coù lyù trí,
phi lyù tính; voâ tyû
Irrationalism: Phi lyù tính;
thuyeát phi lyù tính (naêng löïc phi
lyù tính chi phoái vuõ truï)
Irredentism: Phong traøo taùi
chieám laõnh ñòa (cuûa quoác gia,
taïi YÙ)
Irregularity: Baát hôïp luaät (ñk
1040), traùi quy phaùp, ngaên trôû
(chòu chöùc)
Irrelevance, -cy: Khoâng thích
ñaùng/hôïp; laïc ñeà; khoâng: ñuùng
luùc, hôïp thôøi
Irreligion(-ious): Voâ toân giaùo
Irremissible: Khoâng theå tha
thöù
Irremovability: Khoâng theå: di
chuyeån, thuyeân chuyeån
Irreversible: Khoâng theå ñaûo
ngöôïc, chuyeån hoài
Irvingi(ani)sm: Phaùi hoaëc
thuyeát Irving (1792-1834: töï
xöng laø Catholic Apostolic
Church: GH Coâng giaùo Toâng
480
truyeàn)
Isaac: I-sa-ac
Isagogics: Phaàn daãn nhaäp
Isaiah: I-sai-a, Is; Ascension of
I.: Isaia thaêng thieân (nguïy thö)
Islam: Hoài giaùo
Israel: Ít-ra-en
Israeli: Coâng daân quoác gia
Israel
Israelite: Do thaùi
Issue: Vaán ñeà, tranh ñieåm; keát
thuùc; keát quaû; phaùt xuaát; phaùt
haønh; soá baùo
Ite, missa est: Leã xong, haõy ra
veà
Iteration: Taùi haønh/dieãn, laëp laïi
nhieàu laàn
Itinerant(-ancy): Löu ñoäng
Itinerary: Haønh/loä trình
IUD: Voøng traùnh thai
Iure divino: Do thaàn luaät
Ius: Luaät, phaùp luaät (x. jus)
 J Jehovah: Gia-veâ (Yhwh vôùi caùc
J: Doøng vaên hoaëc truyeàn thoáng
Yavít (Jahvist)
Jacob: Gia-coùp; J's ladder:
thang Gia-coùp (St 28:10-12)
Jacobins: (xöa) Tu só Doøng Ña-
minh; (nay) nhoùm caùch maïng;
(Phaùp) ng. thuoäc khuynh
höôùng daân chuû tieân tieán
Jacobites: Giaùo phaùi Giacoâbita,
(do Giacoâbeâ Beârañeâoâ ôû Siri chuû
xöôùng: moät chi phaùi cuûa nhaát
tính thuyeát, phaàn lôùn ñaõ hieäp
nhaát vôùi GH coâng giaùo)
Jahvist(-ic): Nguoàn/doøng/
tröôøng phaùi Yavít (duøng töø
Yhwh laøm teân goïi TC)
Jainism: Ñaïo Giaina (AÁn ñoä,
nhò nguyeân)
Jairus: Gia-ia (Mc 5,22)
James: Gia-coâ-beâ, Gc; Epistle
of J.: thö thaùnh Giacoâbeâ ("anh
em Chuùa Gieâsu"); J. the Great:
G. Tieàn (con Zeâbeâñeâ); J. the
Less: G. Haäu (con Anpheâ)
Jansenism: Thuyeát Giaêng-sen
(Jansenius); ñaïo lyù khaéc khoå
Jargon: Bieät ngöõ; tieáng loùng
Jealous(-y): Ganh tò, ñoà kò,
phaân bì, ghen gheùt; ghen tuoâng
481
nguyeân aâm cuûa Añoânai)
Jehovah's Witnesses: Chöùng
nhaân Jeâhoâvah (toân phaùi)
Jeremiad: Lôøi: than vaõn, ai oaùn
Jeremiah: Gieâ-reâ-mi-a, Gr
Jerusalem: Gieâ-ru-sa-lem
Jesse: Gieâ-seâ; J. window: Cöûa
soå Gie-seâ (baèng kính gheùp maøu
mieâu hoïa caây phaû heä cuûa ÑK)
Jesuits: Tu só Doøng Teân (Chuùa
Gieâsu; vieát taét: SJ)
Jesus Christ: Gieâsu Kitoâ; J.
prayer: kinh caàu Ñöùc Gieâsu
(nhaéc ñi nhaéc laïi caâu: "Laïy
Chuùa Gieâsu Kitoâ, Con TC, xin
thöông xoùt con laø keû coù toäi")
Jew: Ngöôøi Do thaùi
Jewish: Do thaùi
Job: Gioùp, G
Testament of J.: Chuùc thö oâng
Gioùb (nguïy thö)
Jocist (Jeunesse Ouvrieøre
Chreùtienne): Thanh Lao Coâng
(Thanh nieân Lao ñoäng Kitoâ)
Joel: Gioâ-en, Ge
Johannine: Lieân quan ñeán hoaëc
thuoäc Gio-an; j. comma: caâu ghi
chuù gheùp theâm (vaøo giöõa 1Ga 5:
7-8); j. passage: vaên ñoaïn phong
caùch Gioan (Mt 11:25; Lc 10:22)
John (gospel): Gio-an (Phuùc
AÂm), Ga; Acts of J.: Coâng vuï
Gio-an (nguïy thö); Epistles of
J.: thö thaùnh Gio-an (1Ga, 2Ga,
3Ga); J. the Baptist: Gio-an Taåy
Giaû
Joinder of issues: Ñoái tuïng aùn
vuï (ñk 1513)
Jonah: Gioâ-na, Gn
Joseph: Giu-se
Josephi(ni)sm: Chuû thuyeát
Giuse (do hoaøng ñeá Giuse II cuûa
ñeá quoác AÙo-Hung [1765-1790]
ñeà xöôùng, chuû tröông nhaø nöôùc
coù quyeàn chi phoái GH)
Josephites: Tu só Doøng thaùnh
Giuse Thaùnh Taâm Chuùa (SSJ,
n. 1866)
Joshua: Gioâ-sueâ, Gs
Jove: Thaàn Jupiter
Jovian: Thuoäc thaàn Jupiter
hoaëc sao Moäc
Joy: Nieàm vui, vui möøng, hoan
hæ; Joys of the Blessed Virgin:
Thaát hæ Thaùnh Maãu (7 nieàm vui
cuûa ÑM: kinh suøng kính ÑM,
töïa nhö kinh maân coâi)
Joyful: Vui veû, hoan hæ; j.
mysteries: naêm söï vui
Jube: Giaûng ñaøi, toøa giaûng; gaùc
caàu/ban coâng cung thaùnh
482
(döïng ngang giöõa cung thaùnh
vaø loøng chính nhaø thôø); Thaùnh
Giaù gaùc caàu (döïng phiaù treân
ban coâng vöøa noùi)
Jubilation: Haân hoan, hoan hæ,
vui möøng hôùn hôû
Jubilee: Naêm/ôn toaøn xaù;
ngaân/kim khaùnh
Jubilees, Book of: Saùch Gioâben
(nguïy thö)
JUD (Juris Utrius Doctor): Tieán
só löôõng luaät (giaùo luaät vaø daân
luaät)
Judaea: Xöù Giuñeâa
Judah: Giu-ña (con Gia-coùp, boä
toäc Giuña)
Judaism: Do thaùi giaùo
Judaize: Theo loái soáng Do thaùi
(Gl 2:14)
Judaizers: Kitoâ höõu chuû tröông
giöõ luaät Do thaùi
Judas: Giu-ña; J. Iscariot: Giu-
ña Ít-ca-ri-oát; J. Maccabaeus:
Giu-ña Ma-ca-beâ
Jude: Giu-ña (Ta-ñeâ-oâ, toâng
ñoà); thaùnh thö Giu-ña, Gñ
Judge: Quan toøa, thaåm phaùn;
xeùt xöû; ñoaùn xeùt
Judges, book of: Thuû-laõnh, Tl
Judgment: Phaùn ñoaùn, ñoaùn
xeùt
Judgment: Xeùt xöû; baûn aùn,
thaåm aùn; general j.: phaùn xeùt
chung; particular j.: phaùn xeùt
rieâng
Judicial power: Quyeàn tö phaùp;
j. censure: kieåm tröøng tö phaùp
Judith: Giu-ñi-tha, Gñt
Julian calendar: Lòch Giulioâ
(do Giulioâ Ceâsar caûi bieân n. 46
tröôùc coâng nguyeân)
Juridic(-al): Thuoäc phaùp lyù; j.
person: phaùp nhaân (ñk 113)
Jurisdiction: Quyeàn cai quaûn;
quyeàn taøi phaùn; delegated j.:
quyeàn thöøa uûy; executive j.: q.
haønh phaùp; judicial j.: quyeàn tö
phaùp; legislative j.: quyeàn laäp
phaùp; ordinary j: thaåm quyeàn
tuøy chöùc, thöôøng quyeàn;
universal j.: thaåm quyeàn phoå
quaùt, toaøn quyeàn
Jurisprudence: AÙn/phaùp leä, leà
loái xeùt xöû (cuûa moät toøa aùn);
phaùp luaät hoïc
483
Jus, Ius: Luaät, phaùp luaät; j.
gentium (law of nations,
customary law): phaùp luaät daân
gian, leä phaùp
Just: Ñuùng, chính xaùc; coâng
baèng/minh; coâng chính; ñuùng
vaøo luùc, vöøa luùc/môùi
Justice: Coâng bình; coâng lyù;
coâng chính; tö phaùp;
commutative j.: coâng baèng giao
hoaùn; distributive j.: coâng baèng
phaân phoái; legal j.: c. chính
phaùp lyù; original j.: c. chính
nguyeân khôûi/thuûy; punitive j.:
c. lyù tröøng phaùp; remunerative
j.: coâng lyù thuø ñaùp; social j.:
coâng baèng xaõ hoäi; vindicative
j.: c. lyù tröøng baùo
Justify(-ication): Coâng chính
hoùa; bieän hoä; bieän minh, baøo
chöõa; chöùng/xaùc minh; chænh
haøng (chöõ)
Justifying grace: Ôn coâng
chính hoùa
 K Kenosis: Loät/töôùc boû, töï huûy,
Kabod: Vinh quang
Kahal: Hoäi, Giaùo hoäi
Kairos: Thôøi cô; thôøi cuïc; thôøi
gian
Kalpa: Kieáp
Kaâma: Duïc, tham, tham duïc
Kami: Thaàn (Nhaät baûn)
Kant(ian)ism: Hoïc thuyeát Im-
manuel Kant (1724-1804)
Karma: Nghieäp, nghieäp quaû,
quaû baùo
Kataphatic theology: Thaàn hoïc
khaúng ñònh
Katholicon: Nhaø thôø chính (leã
ñieån Bizantinoâ; töông ñöông
vôùi Nhaø thôø chính toøa beân Taây
phöông)
Katholicos: Thöôïng phuï (taïi
moät soá GH Ñoâng phöông)
Katholikentag: [Ngaøy] Ñaïi hoäi
coâng giaùo toaøn quoác (Ñöùc)
Keen: Saâu saéc, saéc beùn
Keeper: Ngöôøi giöõ gìn, troâng
nom, chaêm soùc; one's brother's
k.: ng. troâng giöõ em mình
(ngöôøi khaùc) (St 4:9)
Ken: Taàm nhìn/maét; taàm hieåu
bieát
484
hö vò hoùa
Kenotic: Lieân quan ñeán
kenosis; k. theories: giaû thuyeát
veà söï «töï huûy» cuûa ÑK
Kerygma: Loan baùo, söù ñieäp;
noäi duïng cô baûn cuûa Tin Möøng
Kerygmatic theology: Thaàn
hoïc söù ñieäp Tin Möøng
Kethubim: Thaùnh söû gia (x.
hagiographa)
Key: Chìa/choát khoùa, boä phaän
khoùa-môû; khoùa, ñieäu (aâm nhaïc);
phím, nuùt baám; lôøi giaûi; bí quyeát;
chuû yeáu, then choát; k. of know-
ledge: chìa khoùa cuûa hieåu bieát
(Lc 11:52); k. of the Kingdom:
chìa khoùa Nöôùc Trôøi (Mt 16:19);
power of the k.: quyeàn chìa
khoùa (cuûa thaùnh Pheâroâ)
Keynote address: Baøi trình
thuyeát chuû ñaïo (neâu caùc vaán ñeà
quan troïng)
Kidnapping: Baét coùc; baét laøm
con tin
Kind: Loøng toát, töû teá, aân caàn;
loaïi, gioáng, thöù; tính chaát,
phaåm chaát; under both k.(s):
döôùi hai hình
Kindness: Loøng toát, töû teá; aân
caàn; deã thöông
King: Vua
Kingdom: Vöông quoác; K. of
Christ: Vöông quoác ÑK; K. of
God: Nöôùc Trôøi, Nöôùc TC,
Vöông quoác TC
Kings: Saùch Caùc Vua, 1V, 2V
Kingship: Vöông quyeàn; K. of
Christ: Vöông quyeàn ÑK
Kiss of peace: Nghi thöùc chuùc
[hoân] bình an (trong Thaùnh Leã)
Kleptomania: Thoùi aên caép vaët
Knee: Ñaàu goái; bend the k.:
quyø goái; ñaàu haøng
Knell: Ñaùnh chuoâng baùo töû;
ñieàm caùo chung
Knight (Hospitaller, of Malta,
Templar): Hieäp só, Doøng Hieäp
só (Cöùu teá, Malta, Ñeàn thôø); k.
of Columbus: hieäp só Coâlomboâ
(hieäp hoäi giaùo daân thaønh laäp taïi
Hoa kyø n. 1882); Papal k.: hieäp
só GH (huaân chöông Toøa thaùnh
aân thöôûng)
Knowledge: Hieåu bieát, kieán
thöùc, tri thöùc; acquired k.: kieán
thöùc thaâu thaùi; conceptual k.:
tri thöùc khaùi nieäm; infused k.:
485
kieán th. thieân phuù; k. of.simple
intellegence: tri thöùc thuaàn trí;
k. of vision: tri thöùc tröïc kieán;
natural k.: hieåu bieát töï nhieân;
self-k.: töï tri, töï giaùc
Koimesis: An giaác nghìn thu
(Bizantinoâ; chæ veà ÑM, baø
thaùnh Anna)
Koinonia: Hieäp thoâng; thoâng
coâng
Koran: Kinh Koran (Hoài giaùo)
Kosher: Thanh khieát, ñuùng tieâu
chuaån luaät aên kieâng (cuûa ng.
Do thaùi); thöïc söï
Kulturkampf: "Ñaáu tranh vaên
hoùa" (chieán dòch cuûa chính phuû
Thoå - baéc Ñöùc ngaøy nay, -
choáng GH Coâng giaùo, 1872...)
Kyr: Ñöùc Ngaøi (moät bieán daïng
cuûa töø kyrios: ng. kitoâ U-cra-i-
na duøng laøm danh xöng daønh
cho caùc giaùm muïc)
Kyriakeø: Chuùa nhaät
Kyriale: Saùch haùt leã
Kyrie eleison: Kinh thöông xoùt
Kyrios: Ñöùc Chuùa
 L giaùo quyeàn/só; chính saùch duy
Labadists: Phaùi thieân nieân
Labadie (tk 17-18)
Labarum: Côø hieäu cuûa
Constantinoâ (vôùi chöõ =Χ+ρ
hai chöõ ñaàu cuûa töø Χριστός)
Labo(u)r: Lao coâng; coâng vieäc
khoù nhoïc; ñau ñôùn khi sinh
con; noã löïc
Laborious: Caàn cuø; khoù nhoïc,
vaát vaû
Laconism: Loái dieãn ñaït ngaén
goïn
Lacuna: Loã hoång, choã troáng;
ñoaïn khuyeát, ñieåm thieáu soùt
Ladder, spiritual: "Baäc thang
thieâng lieâng" (chæ veà böôùc
ñöôøng lôùn leân trong ñôøi soáng
thieâng lieâng)
Lady, Our: Ñöùc Baø; O. L.
chapel: nhaø nguyeän Ñ. Baø
(trong nhaø thôø); O. L. day: Leã
Truyeàn tin (25 thaùng 3)
Laetare Sunday: Chuùa nhaät
"Haõy vui leân" (Chuùa nhaät 4 Muøa
Chay)
Laic: Giaùo daân; theá tuïc, phi toân
giaùo
Laicism: Chuû nghóa/naõo traïng:
phi toân giaùo, tuïc hoùa, choáng
486
theá tuïc
Laicization: Hoài tuïc; tuïc hoùa
Laicus: Giaùo daân
Laity: Giôùi giaùo daân (ñk 207)
associations of the l.: hieäp hoäi
giaùo daân (ñk 327)
Lama: Nhaø sö Taây taïng
Grand Lama: Ñaït lai Laït ma
(Thöôïng Sö)
Lamarckism: Thuyeát Lamark
(veà tieán hoùa)
Lamasery: Chuøa (tu vieän) lama
Lamb: Con chieân, cöøu non;
eucharistic l.: baùnh thaùnh leã
(phaàn baùnh linh muïc caét ñeå
truyeàn pheùp: nghi thöùc
Bizantinoâ); L. of God: Chieân TC
Lamentation: Than khoùc, than
vaõn, reân ræ
Lamentations: Saùch Ai ca, Ac
Lammas day: Ngaøy thoaùt nguïc
(moàng 1 thaùng 8: möøng Thaùnh
Pheâroâ ñöôïc giaûi phoùng; ngaøy
ban pheùp laønh cho baùnh môùi)
Lamp of the Tabernacle: Ñeøn
chaàu, ñeøn nhaø taïm (ñk 940)
Lampstand: Truï/chaân ñeøn
Land: Ñaát, vuøng; Holy l.:
Thaùnh ñòa (Palestina); l. of the
living: theá giôùi ngöôøi soáng, coõi
ñaát naøy, coõi traàn, coõi nhaân sinh
(Is 53:8); promised l.: ñaát höùa
Language: Tieáng, ngoân ngöõ;
biblical l.: ngoân ngöõ KT (Hipri,
Aram, Hylaïp)
Laodicean: Ngöôøi Laoñiceâa; tín
höõu nguoäi laïnh; höõng hôø (trong
caùc laõnh vöïc toân giaùo, chính
trò); Epistle to the L.: thö göûi
tín höõu Laoñiceâa (nguïy thö)
Laparotomy: Thuû thuaät giaûi
phaãu buïng
Lapidate: Neùm ñaù (cho cheát)
Lappets: Daây ñai muõ GM
Lapse(-d): Sa ngaõ; boû ñaïo; laàm
lôõ, sai soùt
Lapsi: X. Lapsed (nhaát laø trong
thôøi baùch haïi vaøo caùc n. 249-
51; xin x. Libellatici)
Lapsus: Sa ngaõ, laàm lôõ; l.
calami: caâu vieát sô yù, lôõ buùt; l.
linguae: caâu noùi sô yù, lôõ lôøi
Larceny: AÊn caép
Lares: OÂng taùo; gia ñình
Last: Cuoái cuøng; l. Adam:
Añam cuoái cuøng (ÑK: 1Cr
15:45; Rm 5:12-21); l. judge-
ment: phaùn xeùt cuoái cuøng; l.
gospel: baøi Phuùc aâm cuoái leã
(xöa); l. rites/sacraments: caùc
nghi thöùc/bí tích cuoái cuøng
487
(chòu trong giôø phuùt cuoái cuøng);
l. supper: böõa tieäc ly; l. things:
nhöõng söï vieäc cuoái; cuøng (caùnh
chung); l. will: di chuùc
Latae sententiae: Tieân keát (aùn)
Latency period: Giai ñoaïn tieàm
taøng (trong tieán trình phaùt
trieån caù tính: tuoåi 5-12)
Lateran: Lateâranoâ; L. council:
coâng ñoàng (chung) Lateâranoâ
(n. 1123, 1139, 1179, 1215,
1512-17); L. councils: caùc coâng
ñoàng (ñòa phöông) Lateâranoâ (n.
313, 649)
Latifundium(-ia): Ñaïi ñieàn
trang, vuøng tö thoå roäng lôùn
Latin: Latinh; l. Church: GH
Latinh (Taây phöông); l. Mass:
leã Misa tieáng Latinh (l. baèng
tieáng Latinh; 2. theo leã ñieån
Latinh cuûa thaùnh Pioâ V); l. rite:
leã ñieån Latinh
Latinism: Töø ngöõ ñaëc Latinh
Latinist: Chuyeân vieân La ngöõ
(ng. thaønh thaïo hay nghieân cöùu
tieáng Latinh)
Latinization: Latinh hoùa
Latitudinarianism: Chuû nghóa
phoùng nhieäm/tuùng (Anh giaùo)
Latitudinarians: Ng. thuoäc
phaùi phoùng nhieäm
Latria: Thôø phöôïng (daønh
rieâng cho moät mình TC)
Latrocinium: Coâng ñoàng phi
phaùp EÂpheâsoâ (n. 449)
Latter-Day Saints (Mormons):
GH cuûa caùc Thaùnh hieän ñaïi
Lauds: Kinh saùng; giôø Kinh Ca
Ngôïi Ban Saùng
Lavabo: Nghi thöùc röûa tay
Lavish: Hoang phí, xa xæ; xa hoa
Lavra: Coäng ñoàng aån tu (xöa)
Law: Luaät, luaät phaùp; l. of
nature: luaät töï nhieân; l. of
retaliation: l. baùo phuïc; l. of the
Church, Canon l.: giaùo luaät;
universal l.: luaät: chung, phoå
quaùt (cho toaøn theå GH)
Lawful: Hôïp phaùp
Lawgiver, -maker: Nhaø: laøm
luaät, laäp phaùp
Lawyer: Luaät sö
Lax conscience: Löông taâm: lôi
loûng, phoùng thöù
Laxism: Khoan thöù/hoøa; phoùng
thöù thuyeát; loái soáng buoâng thaû
Lay: Giaùo daân; khoâng chuyeân
moân, tay ngang; l. apostolate:
vieäc toâng ñoà giaùo daân; l.
baptism: röûa toäi do giaùo daân cöû
haønh; l. brother/sister: trôï só; l.
ministry: thöøa taùc vuï giaùo daân;
488
l. people: giaùo daân
Laying on of hands: Ñaët tay
(truyeàn chöùc)
Lazaret(-to), Lazar-house: Traïi
phong; nhaø caùch ly
Lazarists: Tu só Doøng thaùnh
Vinh sôn (saùng laäp n. 1625)
Lazarus: La-da-roâ; ng. phong
cuøi; ngheøo ñoùi, aên xin; L.
Saturday: thöù 7 tröôùc Leã laù
Leadership: Cöông vò laõnh ñaïo
(chöùc vuï, coâng taùc, ñöôøng
höôùng)
Leave of absence: Thôøi gian ra
ôû ngoaøi (tu só doøng hoaëc giaùo só
ñòa phaän: hôïp phaùp)
Leaven: Men; l.-ed bread:
baùnh coù men
Lectern: Giaûng ñaøi, buïc giaûng
kinh, giaù ñoïc saùch
Lectio continua: Ñoïc lieân tuïc
(phöông thöùc saép caùc baøi ñoïc
trong phuïng vuï Thaùnh Leã tuaàn
töï vaø lieân tuïc theo vaên baûn caùc
saùch Kinh Thaùnh, nhö ñang
thaáy trong chu kyø phuïng vuï
ngaøy nay)
Lectio divina: Ngaãm ñoïc Lôøi
Chuùa
Lection: Baøi ñoïc; dò baûn
Lectionary: Saùch baøi ñoïc
Lector: Thaày/ng. ñoïc saùch;
function of l.: phaän vuï ñoïc saùch
(ñk 230§2); ministry of l.: taùc
vuï ñoïc saùch (ñk 230§1)
Lecture: Baøi trình giaûng (daïy
hoïc), baøi thuyeát trình
Legacy, pious: Di saûn ñaïo ñöùc
(ñk 1299tt)
Legal: Hôïp phaùp; phaùp lyù
Legalism: Thoùi vuï luaät
Legate: Ñaïi söù; phaùi vieân (ñk
362tt); l. a latere: ñaëc söù: toái
caän, "a latere" (ñk 358)
Legend: Huyeàn thoaïi, truyeän
coå tích; golden l.: Haïnh caùc
thaùnh
Legion: Quaân ñoaøn; ñoâng ñaûo,
voâ soá; l. of decency: Hieäp hoäi
baûo veä luaân thöôøng phim aûnh
(thaønh laäp n.1934 ôû Hoa kyø); l.
of Mary: Leâgioâ, Ñaïo binh ÑM
Legislation: Laäp phaùp, phaùp
luaät
Legitimate: Hôïp phaùp; hôïp
thöùc, chính ñaùng; l. defense: töï
veä chính ñaùng
Legitimation: Hôïp thöùc hoùa;
hôïp phaùp hoùa (con caùi)
Leitmotiv: Neùt chuû ñaïo, chuû ñeà
quaùn xuyeán; caâu ñieäp
Lent(-en): Muøa Chay
489
Leonine: Lieân quan ñeán Leâoâ; l.
city: quaän Roâma (Leâo IV, höõu
ngaïn soâng Tiber); l. prayers:
kinh ñoïc sau Thaùnh Leã (Leâo III,
cho tôùi n. 1964); l.
sacramentary: Saùch phuïng vuï
thaùnh Leâoâ Caû
Leper: Ngöôøi phong cuøi; l.
window: cöûa soå ng. phong cuøi
(ñeå hoï döï Thaùnh Leã)
Leprosy: Beänh phong cuøi
Lesbianism: Chöùng: ñoàng nöõ
giôùi luyeán aùi, loaïn daâm ñoàng nöõ
giôùi
Lesson: Baøi ñoïc phuïng vuï
(khoâng phaûi laø Phuùc AÂm)
Lethal: Laøm cheát ngöôøi, gaây
cheát; gaây thieät haïi
Letter(s): Chöõ; thö; vaên hoïc;
apostolic l.: toâng thö;
dimissorial l.: Thö uûy quyeàn
truyeàn chöùc, thö giôùi thieäu (ñk
1018); l. of obedience: baøi sai;
l. of Orders: chöùng thö chöùc
thaùnh (do GM truyeàn chöùc
caáp); pastoral l.: thö muïc vuï;
testimonial l.: chöùng minh thö;
the l. and the spirit: vaên töï vaø
tinh thaàn
Leuk(a)emia: Beänh baïch caàu
Levirate Marriage: Theá huynh
hoân (hoân phoái theo cheá ñoä theá
huynh: giöõa baø vôï goùa vaø moät
anh em cuûa ng. choàng ñaõ cheát,
ñeå coù con noái doøng cho ngöôøi
quaù coá)
Levitation: Pheùp khinh thöôïng
thaân, thuaät bay leân cao
Levite: Thuoäc chi toäc Leâvi
Leviticus: Saùch Leâ-vi, Lv
Lex: Luaät; l. credendi: quy luaät
ñöùc tin, tín luaät; l. orandi: quy
luaät caàu nguyeän, nguyeän luaät; l.
talionis: luaät baùo oaùn/phuïc (maét
ñeàn maét, raêng ñeàn raêng)
Lexical: Thuoäc: töø vöïng, töø ngöõ
hoïc
Lexicography: Töø ñieån hoïc;
bieân soaïn töø ñieån
Lexicon: Töø vöïng, töø ñieån
chuyeân khoa (thuaät ngöõ)
Liability: Traùch nhieäm (phaùp
lyù); boån phaän, nghóa vuï; ruûi ro
baát traéc, nguy hieåm coù theå xaûy
ra; gaùnh naëng, ñieàu baát lôïi; tieàn
nôï
Liar: Ngöôøi noùi doái
Libation: Röôùi röôïu/nöôùc (ñeå
cuùng teá); uoáng röôïu
Libellatici: Ng. mua chöùng thö
(xaùc nhaän giaû hoï ñaõ cuùng teá
490
thaàn töôïng, trong thôøi baùch haïi
n. 249-251)
Libellus: Vaên thö; giaáy baùo,
traùt; ñôn (ñk 1502tt)
Liber Pontificalis: Saùch tieåu söû
caùc Giaùo hoaøng
Liber Usualis: Saùch haùt phuïng
vuï (baèng tieáng Latinh, do ñan
vieän Solesmes, Phaùp, xuaát baûn)
Liberal: Töï do; phoùng khoaùng;
roäng raõi; l. Protestantism: Tin
laønh töï do (ít quan taâm ñeán caùc
tín ñieàu); l. theology: thaàn hoïc
töï do
Liberalism: Chuû nghóa töï do
Liberalize: Môû roäng töï do
Liberation: Giaûi phoùng; phoùng
thích, traû töï do; l. spirituality:
tu ñöùc/linh ñaïo giaûi phoùng; l.
theology: thaàn hoïc giaûi phoùng;
l.-theopraxis: thaàn haønh giaûi
phoùng
Liberian catalogue: Danh muïc
caùc Giaùo hoaøng (cuûa Libeârioâ,
ghi cho ñeán Liberius: n. 352-
366)
Libertarian: Ng. theo chuû
nghóa töï do hoaøn toaøn (voâ
chính phuû)
Libertine: Ng.: phoùng ñaõng,
truïy laïc
Libertinism: Thaùi ñoä/chuû
nghóa phoùng ñaõng
Liberty: Töï do; l. of
conscience: töï do tín ngöôõng;
religious l.: töï do toân giaùo
Libidinal: Thuoäc: duïc tính, duïc
löïc
Libidinous: Thuoäc: nhuïc duïc,
daâm ñaõng
Libido: Duïc tính; duïc löïc, duïc
naêng
Liceity: Tính hôïp thöùc
Licence: Pheùp, giaáy pheùp, giaáy
ñaêng kyù; baèng cöû nhaân; baèng
laùi xe
Licentiate: Cöû nhaân
Licentious: Phoùng ñaõng, daâm
loaïn
Licit: Hôïp thöùc/phaùp, ñuùng luaät
Lie: Noùi doái, löøa loïc; sai laàm;
officious l.: n. d. ñeå giuùp ng.
(vg. cöùu nguy); pious l.: n. d. ñeå
laøm vui loøng, vì thöông ng.
Life: Söï soáng; ñôøi/cuoäc soáng;
ñôøi ngöôøi; sinh maïng, maïng
soáng; söùc: soáng, sinh ñoäng;
interior l.: ñôøi s. noäi taâm; l.
cycle: voøng ñôøi; l. everlasting:
söï soáng ñôøi ñôøi; l.-relation: moái
lieân heä soáng; spiritual l.: ñôøi
soáng thieâng lieâng
491
Ligamen: Daây hoân phoái, hoân heä
Light: AÙnh saùng; nguoàn saùng:
löûa, ñeøn; l. of glory: aùnh saùng
vinh quang, thieân quang
Likeness: Gioáng nhau; gioáng
nhö, töông töï; bieåu dieän, hình
aûnh, chaân dung
Lily: Hoa hueä (töôïng tröng cho
ñöùc thanh khieát)
Limbo: Rìa; laâm boâ; children's
l.: anh haøi tieàn thinh; l. of the
fathers: nguïc toå toâng
Limen: Theàm, ngöôõng (cöûa)
Liminal: Möùc ngöôõng (chæ ôû
möùc ñoä baét ñaàu nhaän ra hoaëc
ño löôøng ñöoïc)
Limit-situation: Caûnh huoáng:
cöïc haïn, cöïc khaû, cöïc kham
Line: Haøng (huyeát toäc);
collateral l.: heä toäc haøng
ngang, baøng heä; direct l.: heä
toäc haøng doïc, tröïc heä
Lenear conception of time:
Quan nieän thôøi gian theo chieàu
daøi
Lineamenta: Ñöôøng neùt chính;
döï/phaùc thaûo
Linguistics: Ngoân ngöõ hoïc
Litany: Kinh caàu
Literal: Thuoäc chöõ, vaên töï;
nghóa ñen; theo saùt ngoân töø,
theo nguyeân vaên; l. sense of
Scripture: yù nghóa vaên töï cuûa
KT; l. translation: dòch: töøng
chöõ moät, saùt töøng chöõ
Literalism: Loái giaûi thích: baùm
saùt vaên töï, theo nghóa töøng chöõ
Literary criticism: Pheâ bình
vaên chöông; l. genre: theå loaïi
vaên hoïc
Litigate: Kieän tuïng, tranh
chaáp, tr.tuïng; tranh luaän
Little: Nhoû, beù; ít; chuùt; l.
Brothers/Sisters of Jesus: Tieåu
ñeä/tieåu muoäi Doøng Chuùa Gieâsu;
l. Flower: thaùnh nöõ Teâreâsa Haøi
Ñoàng Gieâsu; l. Flowers of St.
Francis: Fioretti: Caùc truyeàn
thuyeát truyeän veà thaùnh
Phanxicoâ Assisi; l. Office of the
Blesed Virgin Mary: Nhaät tuïng
kính ÑM; l. Sisters of the Poor:
Tieåu muoäi Ngöôøi ngheøo
Liturgical: Thuoäc phuïng vuï; l.
actions: sinh hoaït ph. vuï; l.
celebrations: caùc buoåi cöû haønh
phuïng vuï; l. commission: uûy
ban ph. vuï; l. garb (vestments):
leã phuïc phuïng vuï; l. language:
ngoân ngöõ ph. vuï; l. movement:
492
phong traøo canh taân phuïng vuï;
l. prayers: kinh nguyeän phuïng
vuï; l. roles: phaän vuï ñoùng giöõ
trong phuïng vuï; l. seasons:
muøa phuïng vuï; l. service/
ceremony: buoåi cöû haønh/nghi
thöùc phuïng vuï; l. year: naêm
phuïng vuï
Liturgiology: Phuïng vuï hoïc
Liturgism: Thaùi ñoä cöïc neä nghi
thöùc
Liturgist: Chuyeân gia phuïng
vuï, nhaø nghi leã hoïc
Liturgy: Phuïng vuï; l. of the
Eucharist: phuïng vuï Thaùnh
Theå; l. of the Hours: phuïng vuï
giôø kinh; l. of the Word: phuïng
vuï Lôøi Chuùa; children's l.:
phuïng vuï thieáu nhi; divine l.:
phuïng vuï Thaùnh Leã (Ñoâng
phöông); heavenly l.: phuïng
vuï: treân Trôøi, thieân quoác
Live: Sinh soáng; truù nguï, ôû taïi
Livelihood: Phöông caùch sinh
nhai, sinh keá; ngheà nghieäp
Loaves of Proposition: Baùnh
cung hieán
Local: Ñòa phöông, sôû taïi; l.
Church: GH ñòa phöông; l.
Ordinary: Baûn quyeàn sôû taïi (ñk
134 §2); l. Superior: Beà treân nhaø
Localism: Chuû nghóa/naõo traïng
ñòa phöông; thoùi queâ keäch
Locative: Thuoäc: tröôøng sôû,
ñònh sôû; vò trí caùch
Loci communes: Nguoàn xuaát
xöù chung; caùc chuû ñeà chung;
ñieàu saùo
Loco citato: ÔÛ choã ñaõ tröng
daãn (tröôùc ñaây)
Locus theologicus: Nguoàn cöù
lieäu, xuaát xöù thaàn hoïc; chuû ñeà
thaàn hoïc
Locution: Kieåu noùi, thaønh ngöõ;
thaàn ngoân (lôøi TC noùi ra moät
caùch sieâu nhieân vôùi moät ngöôøi)
Locutory: Phoøng khaùch (tu vieän)
Lofty: Cao; cao quyù/thöôïng;
traùc tuyeät; kieâu caêng
Logia: Taäp ñoaûn ngoân Ñöùc Gieâsu
Logic: Loâgíc; loâgíc hoïc, luaän lyù
hoïc
Logion: Lôøi noùi, ngoân töø cuûa ÑK
Logocentrism: Chuû thuyeát:
quy ngoân, vuï ngoân töø (ñaët lôøi
noùi laøm trung taâm)
Loùgos: Lôøi, ngoân töø; trí nieäm;
giaùo huaán; söï vieäc, bieán coá;
Ngoâi Lôøi; l. aleâtheùs: lôøi thaät; l.
aùsarkos: Lôøi khoâng xaùc theå, voâ
theå; l. eùnsarkos: Lôøi trong xaùc
theå, taïi theå; l. spermatikoâs: Lôøi
493
haït gioáng; l.-anthopos
christology: kitoâ hoïc lôøi-ngöôøi
(baûo toaøn nhaân tính ÑK: tröôøng
phaùi Antioâkia); l.-sarx
christology: kitoâ hoïc lôøi-xaùc theå
(baûo toaøn thieân tính ÑK: tröôøng
phaùi Aleâxanñria)
Lollards: Toân phaùi Lollard
(theo Wycliffe, tk 15; x.
Wycliffianism)
Longanimity: Khoan thöù, bao
dung; nhaãn nhuïc
Lord: Chuùa, Ñöùc Chuùa; L's
Day: Chuùa nhaät; L's Prayer:
kinh Laïy Cha; L's Supper: böõa
tieäc ly, böõa tieäc cuûa Chuùa (Tin
laønh thöôøng goïi Phuïng vuï Taï
ôn vôùi danh xöng naøy); L. of
Hosts: Chuùa caùc ñaïo binh
Lordship: Quyeàn laõnh chuùa,
chuû quyeàn; quyeàn löïc; uy quyeàn
Lot: Loâ, môù, ñaùm; vaän soá; soá
phaän, thaân phaän; draw/cast
l.(s): choïn baéng caùch ruùt thaêm
Love: Yeâu meán/thöông; tình
yeâu, loøng meán; ñöùc aùi/meán
Low: Thaáp, luøn; haï; l. Church:
Anh Giaùo Haï phaùi (thieân veà Tin
laønh); l. Countries: Haø lan; l.
Mass: Leã ñoïc; l. Sunday: Chuùa
nhaät thöù I sau Phuïc sinh
Loyal(-ty): Trung thaønh,
tr.nghóa; thaønh thöïc; trung
thöïc; taän tuïy
Lucidity: Saùng suoát, minh
maãn, tænh taùo
Lucifer: Quyû vöông Luxiphe
Ludic: Thuoäc veà troø chôi
Luke: Lu-ca, Lc
Lukewarm: Haâm haåm; laõnh
ñaïm, nhaït nheõo, thôø ô, hôø höõng
Lumen gloriae: AÙnh saùng vinh
quang (ñeå coù theå thaáy TC treân
thieân ñaøng)
Lumpenproletariat: Voâ saûn löu
manh
Luna (lunette): Maët nguyeät
Lust: Nhuïc duïc; tham duïc,
494
daâm ñaõng/oâ; loøng tham
Lustral: Duøng ñeå thanh taåy;
töøng 5 naêm
Lustration: Leã röûa; thanh
luyeän
Lutheranism: Thuyeát/giaùo phaùi
Luther (1483-1546)
Luxury: Xa xæ/hoa; loäng laãy; l.
article: xa xæ phaåm
LXX (Septuagint): Baûn baûy
möôi (baûn dòch Cöïu Öôùc trong
tieáng Hy laïp)
Lying: Noùi doái
Lyons, Councils of: Coâng ñoàng
(chung) Lyon (n. 1245, 1274)
Lyric: Tröõ tình
 M Magic: Ma/quyû thuaät; aûo thuaät
MA: Cöû nhaân vaên chöông
Macabre: Cheát choùc; ruøng rôïn,
kinh khuûng; danse m.: ñieäu
nhaûy töû thaàn; tranh veõ töû thaàn
daét tay ng. cheát
Macarism: Coâng thöùc chuùc
phuùc; (GH Hy laïp) taùm moái
phuùc thaät
Maccabees: Ma-ca-beâ, 1Mcb,
2Mcb (3Mcb vaø 4Mcb laø nguïy
thö)
Macedonianism: Laïc giaùo
Maxeâñoânioâ (moät daïng cuûa
Semi-arianism, tk 4-5)
Macedonians: Ngöôøi thuoäc
phaùi Maxeâñoânioâ
Machiavellism: Chính saùch
Machiavelli; thuû ñoaïn quyû
quyeät, xaûo quyeät
Macrocosm: Theá giôùi vó moâ, vuõ
truï
Mactatio mystica: Saùt teá thaàn
bí
Macula: Veát, chaám, ñoám
Madonna: Ñöùc Meï
Magdalens: Kyõ nöõ quy hoái/
chaùnh (phuï nöõ giang hoà/ phoùng
ñaõng aên naên hoái caûi)
Magi: Caùc Ñaïo só
495
Magister: Thaày, sö phuï, giaùo
sö; m. sacri palatii: coá vaán thaàn
hoïc giaùo trieàu
Magisterial: Thuoäc huaán quyeàn
Magisterium: Huaán quyeàn,
quyeàn giaùo huaán; extraordinary
m.: h. quyeàn ñaëc bieät, ñaëc
huaán; ordinary m.: huaán quyeàn
thoâng thöôøng, thöôøng huaán;
solemn m.: h. quyeàn troïng
thöùc, troïng huaán
Magnanimity: Ñaïi löôïng, haøo
hieäp, khoan nhaân, taâm huøng
chí ñaïi
Magnificat: Kinh ngôïi khen
Magnificence: Loäng laãy, huy
hoaøng, traùng leä, nguy nga
Magnitude: Taàm côõ: to lôùn, quy
moâ, roäng raõi; taàm quan troïng;
ñoä saùng bieåu kieán (thieân theå)
Mahayana: Ñaïi thöøa
Mahometanism: Hoài giaùo (toân
phaùi Mahoâmeùt)
Maieutics: Khích bieän phaùp
(phöông phaùp gôïi hoûi theo kieåu
cuûa Socrates)
Mainstream: Chuû ñaïo/höôùng
Maitreya: Di laïc
Majestic(-y): Uy nghi, oai veä,
cao caû, chí toân
Major: Lôùn; tröôûng thaønh;
chuyeân ñeà; ñaïi tieàn ñeà; m.
Order: chöùc [thaùnh] lôùn; m.
Superior/Moderator: beà treân
cao caáp (ñk 620)
Majority: Soá ñoâng, ña soá; tuoåi:
thaønh nieân, tröôûng thaønh (ñk 97)
Makarism: Coâng thöùc chuùc
phuùc; caùc moái phuùc thaät (Ñoâng
phöông)
Malabar Church: GH Malabar
(AÁn ñoä)
Malachi: Ma-la-khi, Ml
Malankar Church: GH
Malankar (Malabar coâng giaùo)
Male: Trai, nam, ñöïc, troáng; m.
chauvinism: thaùi ñoä/naõo traïng
troïng nam khinh nöõ
Malediction: Nguyeàn ruûa, oaùn
traùch, chuùc döõ; tröøng phaït; tai
hoïa
Malefaction: Ñieàu aùc/haïi; haønh
ñoäng: gian taø, baát löông
Malestream: Chuû höôùng troïng
nam
Malevolence: AÙc yù, aùc taâm, xaáu
buïng
Malice: AÙc hieåm/ñoäc, coá tình
phaïm loãi; tinh nghòch/quaùi
Malpractice: Haønh ñoäng: baát
chính, phi phaùp; baát caån, caåu
496
thaû; laïm duïng: ñòa vò, coâng quyõ
Maltese cross: Thaäp giaù kyù hieäu
cuûa Doøng Hieäp só Malta
Malthusianism: Thuyeát
Malthus (haïn cheá sinh ñeû ñeå
phaùt trieån kinh teá)
Mammon: Thaàn tieàn
Man: Con ngöôøi, nhaân; choàng;
ñaøn oâng, nam giôùi; m. of God:
ngöôøi: ñaïo ñöùc, suøng ñaïo; m. of
Sin: Phaûn Kitoâ
Mandaeanism: Giaùo phaùi Taåy
ngoä (Manñeâoâ)
Mandala: Khung veõ bieåu hieän
vuõ truï; bieåu töôïng coá gaéng töï
caûi thieän
Mandate: Uyû nhieäm thö (ñk
42); meänh leänh, chæ thò
Mandatum: Nghi thöùc röûa
chaân (thöù 5 Tuaàn Thaùnh)
Man-God: Nhaân-Thaàn (Ngöôøi-
[Thieân] Chuùa)
Manhood: Nhaân loaïi; nhaân
tính; tuoåi tröôûng thaønh; nam
giôùi; nam tính
Manichaeism: Phaùi Manikeâoâ;
thuyeát: löôõng nguyeân, nhò
nguyeân
Manifest: Baøy toû, bieåu hieän,
bieåu loä/thò; danh saùch (haønh
khaùch, haøng hoùa)
Manifestation: Bieåu loä/thò; bieåu
tình; hieän hình, khaûi hieän; m.
of conscience: baøy toû: taâm hoàn,
löông taâm (ñk 630 §5)
Manip(u)le: Khaên ñeo tay
(trong Thaùnh Leã thôøi xöa)
Manipulation: Thuû taùc/vaän
(vaän haønh hay ñieàu khieån baèng
tay), thao taùc; leøo laùi
Mankind: Nhaân loaïi, loaøi ngöôøi
Manna: Man-na
Mantra: Coâng thöùc tuïng nieäm
(laëp ñi laëp laïi luùc suy nieäm)
Manu militari: Baèng vuõ löïc
Manual: Saùch giaùo khoa; taäp
caåm nang
Manualist: Taùc giaû saùch giaùo
khoa hoaëc loaïi saùch thaàn hoïc
caåm nang
Manumission: Giaûi phoùng (noâ
leä)
Manuscript: Baûn cheùp tay, thuû
baûn, baûn thaûo
Manuterge: Khaên lau tay
(phuïng vuï)
Mar: Chuùa, Ñöùc, OÂng (toân xöng)
Marabout: Thaày tu Hoài giaùo
Maranatha: "Laïy Chuùa, xin ngöï
ñeán!"
Marcan: Lieân quan ñeán Maùc-
coâ; m. hypothesis: giaû thuyeát veà
497
Phuùc AÂm Mc (cho laø Phuùc aâm
xöa nhaát)
Marcionism: Laïc thuyeát
Marcion (nhò nguyeân, tk 2)
Marcionite prologues: Lôøi töïa
Marcion (cuûa phaùi Marcion giôùi
thieäu caùc thö thaùnh Phaoloâ)
Marginated: Bò gaït ra beân leà,
ngoaøi leà (xaõ hoäi)
Marian: Lieân quan ñeán Ñöùc
Maria; m. rosary: traøng (kinh)
maân coâi; m. year: naêm Thaùnh
Maãu
Marianists: Tu só Hoäi Doøng
Ñöùc Maria (SM, do G.J.
Chaminade saùng laäp, n. 1816)
Mariolatry: Toân thôø Ñöùc Maria
Mariology: Thaùnh Maãu hoïc
Marists: Tu só Hoäi Doøng Truyeàn
Giaùo Ñöùc Maria (SM, FMS, do
J.C.M. Colin saùng laäp n. 1824)
Marital: Thuoäc vôï choàng, hoân
nhaân
Mark: Maùc-coâ, Mc
Market economy: Kinh teá thò
tröôøng
Marks of the Church: Ñaëc ñieåm
GH (duy nhaát, thaùnh thieän,
coâng giaùo vaø toâng truyeàn)
Maronite Church: GH thaùnh
Maron (Liban)
Marriage: Hoân nhaân, hoân phoái,
giaù thuù; leã cöôùi; free/private
m.: töï do soáng chung, tö hoân;
civil m.: hoân nhaân luaät ñôøi; m.
bond: daây hoân phoái, hoân heä; m.
certificate: giaáy giaù thuù; m.
encounter: phong traøo/ khoùa
thaêng tieán hoân nhaân; m. form:
theå thöùc hoân phoái (ñk 1108); m.
licences: pheùp keát hoân; mixed
m.: hoân nhaân khaùc ñaïo, hoãn
hôïp (dò giaùo); ratified and con-
summated m.: hoân nhaân chuaån
nhaän vaø hoaøn hôïp; religious
m.: hoân nhaân luaät ñaïo; sacra-
ment of m.: bí tích hoân phoái
Marrow: Tuûy; coát tuûy/loõi, tinh
tuùy
Martyr: ("Chöùng nhaân") Töû
ñaïo, tuaãn giaùo; proto-m.: vò töû
ñaïo tieân khôûi (thaùnh Steâphanoâ)
Martyrdom: Phuùc: töû ñaïo, tuaãn
giaùo
Martyrium: Thaùnh ñöôøng (coù
moä) töû ñaïo
Martyrolatry: Toân thôø caùc vò töû
ñaïo
Martyrology: Saùch tieåu söû caùc
thaùnh töû ñaïo; soå caùc thaùnh
Marxian: Thuoäc tö töôûng cuûa
Karl Marx
498
Marxism: Chuû nghóa Caùc-maùc
Mary: Maria; M. Major, church
of St.: Thaùnh ñöôøng Ñöùc Baø Caû
(Roâma)
Maryknoll: Hoäi thöøa sai
Maryknoll (MM, 1911)
Marymas: Leã Truyeàn Tin (25-3)
Masochism: Khoå/thoáng daâm;
chöùng khoaùi: khoå, töï haønh haï
chính mình
Masonic: Tam ñieåm
Masoretes: Caùc nhaø ngöõ phaùp
Do thaùi tröôøng phaùi Masorah
(tk 6-10)
Masoretic text: Baûn vaên Kinh
Thaùnh do tröôøng phaùi Masorah
baûo löu
Mass: Thaùnh leã; concelebrated
m.: leã ñoàng teá; exequial m.: leã
an taùng; high, solemn m.: leã
troïng theå (coù haùt caùc phaàn cuûa
phuïng vuï Thaùnh Leã); low m.: leã
thöôøng, leã ñoïc; m. for the
people: leã caàu cho ñoaøn daân
(coäng ñoaøn ñöôïc giao phoù trong
coi: ñk 534); m. intention: yù leã,
boång leã; m. obligation: boån
phaän döï leã (Chuùa nhaät); m.
offering: boång leã (ñk 945); m.
of the catechumens: phaàn
phuïng vuï tröôùc Daâng leã; m. of
the presanctified: Leã vôùi Mình
Thaùnh ñaõ truyeàn pheùp saün (thöù
6 Tuaàn Thaùnh); m. stipend:
boång leã; nuptial m.: leã hoân
phoái; pontifical m.: leã ñaïi trieàu
(GM); private m.: leã rieâng;
requiem m.: leã caàu hoàn; votive
m.: leã ngoaïi lòch
Mass: Quaàn/ñaïi chuùng, ñaùm
ñoâng; khoái, khoái löôïng; m.
communication: thoâng tin ñaïi
chuùng; m. education: giaùo duïc
ñaïi chuùng; m. media: phöông
tieän truyeàn thoâng ñaïi chuùng;
m. psychology: taâm lyù quaàn
chuùng
Master: Thaày, sö phuï, chuû; m.
General: Beà treân toång quyeàn
Doøng Ñaminh; m.-key (pass
key): chìa caùi, chìa vaïn naêng;
m. of ceremonies: tröôûng ban
nghi leã; m./mistress of novices:
giaùo taäp, giaùm taäp, taäp sö; m. of
the Sacred Palace: tröôûng ñieän
Toâng toøa; m. of the Sentences:
Pheâroâ Loâmbarñoâ († 1160; taùc
giaû cuoán Toång luaän caùc chuû ñeà
thaàn hoïc); masterpiece: kieät
taùc; m. plan: sô ñoà (keá hoaïch)
toång theå
Masturbation: Thuû daâm
499
Materia: Vaät chaát; chaát theå; m.
et forma: chaát theå vaø moâ thöùc;
m. ex qua: noäi chaát theå, chaát
theå chaát lieäu; m. sacramenti:
chaát theå bí tích
Material: Vaät chaát; höõu hình;
vaät lieäu; m. cooperation: hôïp
taùc cöù söï (baèng haønh ñoäng beân
ngoaøi chöù khoâng yù thöùc hoaëc
khoâng coá tình); m. principle:
nguyeân toá chaát theå; m. sin: toäi
cöù söï (laøm ñieàu xaáu, nhöng
khoâng maéc toäi vì haønh ñoäng maø
khoâng yù thöùc hoaëc maát töï do)
Materialism: Chuû nghóa duy
vaät; dialectical m.: duy vaät bieän
chöùng; historical m.: duy vaät
lòch söû; practical m.: duy vaät
thöïc tieãn
Materials: X. hylics
Maternity: Tö caùch (chöùc
naêng) laøm meï; sinh ñeû; tình
meï; maãu heä; m. hospital: nhaø
hoä sinh; m. leave: nghæ vieäc
thôøi sinh nôû (saûn phuï)
Mathurins: Tu só Doøng Chuùa
Ba Ngoâi
Matins or mattins: Kinh saùng
Matriarchy: Cheá ñoä maãu quyeàn
Matricide: Gieát meï, saùt maãu (x.
patricide: gieát cha)
Matrilineal: Doøng/hoï meï, maãu
heä
Matrilocal: Cö truù/soáng beân hoï
meï, thuoäc cö sôû maãu toäc (x.
patrilocal, virilocal, uxori-local)
Matrimonial: Thuoäc: hoân
nhaân, hoân phoái; m. consent:
öng thuaän keát hoân; m.
contract: hoân öôùc; m. court: toøa
aùn hoân phoái; m. covenant: giao
öôùc hoân phoái; m. impediment:
ngaên trôû hoân phoái
Matrimony: Hoân phoái/nhaân
Matrix(-es, -ces): Töû cung, daï
con; khuoân ñuùc/coái; ma traän; soå
caùi (thueá vuï)
Matter: Vaät chaát; chaát theå; vaán
ñeà, chuû ñeà; noäi dung, söï kieän;
m. and form: chaát theå vaø moâ
thöùc; m. of life and death: vaán
ñeà soáng cheát; m. of a
sacrament: chaát theå bí tích;
prime m.: nguyeân lieäu; printed
m.: aán phaåm
Matthew: Maùt-theâu, Mt
Matthias: Maùt-thi-a; Gospel of
St.M.: Phuùc aâm theo thaùnh
Mathia (nguïy thö)
Mattins: Kinh saùng
Mature(-ity): Tröôûng thaønh,
chín chaén, thaønh thuïc
500
Maundi Thursday: Thöù 5 Tuaàn
Thaùnh
Maurists: Tu só Doøng thaùnh Maur
Maxim: Caùch/chaâm ngoân;
phöông chaâm, toân chæ
Maximalist: Ng. yeâu saùch/ñoøi
hoûi toái ña
Meaning: YÙ nghóa
Mechanism: Boä maùy; cô caáu,
guoàng maùy; thuyeát cô giôùi
Medal: Huy chöông; aûnh ñeo
Medi(a)eval: Thuoäc Trung coå
Mediation: Trung gian, moâi
giôùi, hoøa giaûi
Mediator: Ñaáng trung gian;
moâi giôùi
Mediatrix: Ñöùc Nöõ trung gian
(töôùc hieäu ÑM); M. of all
graces: Ñöùc Nöõ tr. gian caùc ôn
Medical ethics: Luaân lyù/ñaïo ñöùc
hoïc y khoa (xin x. bioethics)
Medicinal penalty: Döôïc hình,
hình phaït ñieàu trò (ñk 1331tt)
Mediocrity: Taàm thöôøng
Meditation: Suy nieäm, nguyeän
ngaém
Medium: Trung dung/ñoä; moâi
giôùi; duïng cuï; ñoàng coát
Meek(-ness): Hieàn laønh, nhu
mì, oân hoøa
Megalomania: Hoang töôûng töï
ñaïi (thoùi öa laøm lôùn)
Melanchthonians: Phaùi Meâlan-
chton (1497-1560, Tin laønh)
Melch(k)ites: GH baûo hoaøng
(Coâng giaùo)
Melchizedek: Men-ki-xeâ-ñeâ
Meliorism: Thuyeát caûi thieän
Melismatic chant: Ca ñieäu ñoäc
vaän ña aâm (moät vaàn maø haùt
ngaân nga qua nhieàu daáu nhaïc
lieân tuïc)
Melitians: Phaùi ly khai Melitius
(tk 4)
Member: Chi theå; boä phaän;
phaàn töû, hoäi/thaønh vieân; veá
Membership: Tö caùch hoäi vieân;
soá hoäi vieân; m. of the Church:
phaàn töû cuûa GH, giaùo höõu
Memento: Soå tay; caåm nang;
kinh töôûng nhôù; m. of the
dead: kinh töôûng nhôù keû cheát;
m. of the living: kinh caàu cho
ngöôøi soáng
Memorabilia: Nhöõng söï ñaùng
ghi nhôù
Memorandum(-s, -a): Soå ghi,
nhaät kyù; giaùc thö
Memorare: Kinh "Haõy nhôù"
Memorial: Kyû nieäm, töôûng
nhôù, hoài nieäm; ñaøi kyû nieäm; leã
501
nhôù; m. acclamation: caâu tung
hoâ (sau truyeàn pheùp); m.
service: leã truy ñieäu; obligatory
m.: leã nhôù quy ñònh (theo
phuïng vuï chung); optional m.:
leã nhôù tuøy yù
Memorization: Ghi nhôù, hoïc
thuoäc loøng
Memory: Kyù öùc, trí nhôù; in m.
of: ñeå ghi nhôù...
Mendacity: Noùi doái/ñieâu; xuyeân
taïc
Mendelism: Thuyeát di truyeàn
cuûa LM Mendel († 1884)
Mendicants: Tu só Doøng khaát
thöïc
Mennonite: Giaùo phaùi Menno
Menology(-ion): Lieät truyeän
caùc thaùnh
Menorah: Chaân ñeøn baûy ngoïn
(Do thaùi)
Mensa: Maët baøn thôø; baøn
Mental: Thuoäc trí tueä, tinh
thaàn, taâm thaàn; m. ability: taøi
trí; m. attitude: thaùi ñoä taâm
linh; m. home (hospital): nhaø
thöông ñieân; m. prayer: taâm
nguyeän; m. reservation
(restriction): tieàm cheá yù nghóa
(chæ trình baøy söï vieäc maø khoâng
muoán noùi roõ ra heát yù nghóa)
Mentality: Taâm thöùc, taâm tính,
naõo traïng
Meontology: Voâ höõu theå hoïc
Mercedarians: Tu só Doøng Ñöùc
Baø thöông xoùt (chuoäc keû laøm
toâi/noâ leä); doøng nöõ Ñ.Baø thöông
xoùt (thöøa sai)
Mercy: Thöông xoùt, nhaân haäu,
n.töø, töø bi, khoan dung; m.
killing: laøm cho cheát eâm dòu, an
töû (x. euthanasia); m. seat: toøa
thöông xoùt (taám vaøng phuû hoøm
bia trong ñeàn thôø Gieârusalem,
cho laø toøa Giaveâ); works of m.:
coâng taùc töø thieän (Thöông
ngöôøi coù 14 moái: thöông xaùc 7
moái, thöông linh hoàn 7 moái)
Meretricious: Ñaøng ñieám,
thuoäc gaùi ñieám; ñeïp giaû taïo
Merger of Institutes: Saùp nhaäp
caùc hoäi doøng (ñk 582)
Merit: Laäp coâng; coâng ñöùc,
coâng lao/traïng; giaù trò; xöùng
ñaùng, ñaùng ñöôïc
Meritorious: Ñaùng thöôûng; coù
coâng
Merry: Vui veû, hôùn hôû; ngaø ngaø
(hôi say)
Mesolithic: Trung thaïch ñaïi
(thôøi tieàn söû töø 10.000-8.500 n.
tröôùc coâng nguyeân, giöõa
502
paleolithic vaø neolithic: xem)
Mesopotamia: Mieàn trung
löôõng haø (xöù Irak ngaøy nay,
naèm giöõa hai con soâng Tigre
[Tigris: Dajla] vaø Euphrate
[Euphrates: Al Furaõt])
Mesozoic: Ñòa trung sinh,
mesozoi (ñòa chaát)
Message: Thoâng/thö tín; söù
ñieäp; thoâng ñieäp
Messalianism: Phaùi duy caàu
nguyeän (Ñoâng phöông)
Messenger: Ngöôøi ñöa tin, söù
giaû
Messiah or Messias: Ñöùc
Meâsia, Ñaáng Thieân sai (tieáng
Hy laïp dòch laø CristoùV: Kitoâ,
Ñaáng chòu xöùc daàu)
Messianic: Thuoäc Ñaáng Thieân
sai; m. secret: bí maät veà Ñaáng
Thieân sai (moät ñaëc ñieåm cuûa
Phuùc AÂm thaùnh Maùc-coâ)
Messianism: Nieàm chôø mong
Ñaáng Thieân sai; chuû nghóa
Meâsia; phong traøo giaûi phoùng
cöùu tinh
Metacritical: Pheâ bình hoài kieåm
Metahistoric: Sieâu lòch söû
Metalanguage: Sieâu ngoân ngöõ
Metamorphosis: Bieán daïng,
b.hình, b.thaùi
Metanoia: Thay ñoåi taâm thöùc,
naõo traïng, caùch suy nghó; saùm
hoái, caûi thieän
Metaphor: Pheùp aån duï
Metaphysic(-s): Sieâu hình
(hoïc)
Metatheory: Sieâu hoïc thuyeát
Metempirical: Sieâu kinh
nghieäm
Metempsychosis: Luaân hoài (x.
reincarnation)
Method: Phöông phaùp, caùch
thöùc, phöông thöùc
Methodism: Giaùo phaùi:
Meâthoâñist, Giaùm lyù
Methodology: Phöông phaùp
luaän
Metonymy: Hoaùn duï
Metrical Psalter: Saùch haùt
Thaùnh vònh (Tin laønh)
Metropolitan: Toång GM chính
toøa (ñk 435tt)
Micah or Micheas: Mi-kha, Mk
Michael: Mi-ca-en; M.-mas: leã
toång laõnh thieân thaàn Micaen
(29-9)
Microcosm: Theá giôùi vi moâ;
(vaên) theá giôùi thu nhoû
Middle: Giöõa, nöûa, trung; m.
age: trung nieân; M. Ages:
Trung coå; m. class: giôùi trung
503
löu; M.-East: Trung ñoâng; m.
name: teân ñeäm; m.-man: ng.:
moâi giôùi, trung gian
Midpoint of time: Trung ñieåm
thôøi gian
Midrash: Chuyeän kieåu Miñrash
(kieåu giaûi thích)
Migne: Boä Giaùo phuï hoïc (goàm
217 cuoán baèng tieáng Latinh vaø
161 cuoán baèng tieáng Hy laïp)
Migration: Di cö; di truù; m. of
souls: luaân hoài
Militant Church: GH chieán
ñaáu, GH taïi theá
Military: Quaân söï/ñoäi; m.
chaplain: tuyeân uùy quaân ñoäi;
m. orders: doøng chieán só; m.
ordinariate: giaùo phaän quaân ñoäi
Mill Hill (Missionaries,
Sisters): Tu só Doøng thaùnh
Giuse thöøa sai (MHM)
Millenar(ian)ism: Thieân nieân
thuyeát
Millenium: Thieân kyû/nieân; trì
vò ngaøn naêm
Mime: Moâ phoûng, baét chöôùc
Mind: Taâm trí; taâm linh, tinh
thaàn; yù nghó, tö duy; m. of the
legislator: chuû yù cuûa nhaø laäp
phaùp; m. of the Church: chuû yù
(tinh thaàn) cuûa GH
Minims: Tu só Doøng thaùnh
Phanxicoâ Paola (n. 1435)
Minister: Thöøa taùc vieân (ñk
232tt); sacred m.: thöøa taùc vieân
chöùc thaùnh
Ministerial: Thöøa taùc; m.
priesthood: chöùc tö teá thöøa taùc
Ministry: Thöøa taùc vuï; ordain-
ed m.: thöøa taùc vuï chöùc thaùnh
Minjung theology: Thaàn hoïc
tieän daân (Ñaïi Haøn)
Minor: Nhoû, beù, thöù; vò thaønh
nieân (ñk 97); m. orders: caùc
chöùc nhoû; m. prophets: caùc
tieân tri ‘nhoû’; Friars m.: anh
em heøn moïn
Minorites: Anh em heøn moïn
(Doøng Phanxicoâ)
Minority: Thieåu soá; tuoåi vò
thaønh nieân
Minster: Nhaø thôø lôùn (thöôøng
laø cuûa tu vieän)
Miracle: Pheùp laï; ñieàu kyø dieäu;
m. plays: kòch toân giaùo
Miraculous Medal: Linh aûnh
(aûnh töôïng ÑM laøm pheùp laï,
Paris, Catherine Laboureù, n.
1830)
Misanthrope: Gheùt ñôøi, yeám
theá
Misbehaviour: Cö xöû sai traùi,
504
khoâng phaûi caùch/pheùp, thaùi ñoä
khieám nhaõ
Misbeliever: Ngöôøi khoâng tín
ngöôõng
Misconduct: Cö xöû sai pheùp,
haønh ñoäng sai traùi; haønh söû/ xöû
lyù caåu thaû; laêng nhaêng tình
caûm; haïnh kieåm xaáu
Miserere: Tv 50 (51) ("Xin xoùt
thöông")
Misery: Cuøng cöïc, khoán cuøng;
baát haïnh, tai hoïa
Mishnah: Saùch Mishnah (söu
taàm luaät leä Do thaùi)
Mismarriage: Hoân nhaân:
khoâng hoøa hôïp eâm aám, thieáu
haïnh phuùc
Misogyny: Gheùt phuï nöõ, yeám
nöõ
Missa: Thaùnh Leã, Leã Misa
Missal: Saùch leã
Missing link: Khaâu [coøn]
khuyeát
Missio: Söù meänh; m. canonica:
uûy nhieäm thö; m. Dei: vieäc TC
phaùi göûi; söù meänh TC uûy thaùc
Missiology: Truyeàn giaùo hoïc
Mission: Söù maïng; vieäc hoaëc
vuøng truyeàn giaùo; divine m.: söù
maïng cuûa moät Ngoâi Vò TC;
nhieäm xuaát
Missionary: Nhaø: truyeàn giaùo,
thöøa sai
Missioner: Nhaø truyeàn giaùo
Mitre: Leã maõo/muõ leã GM
Mithraism: Ñaïo Mithra
Mixed: Laãn loän, pha troän; m.
blessing: caùi may maø laïi chua
cay; m. chalice: cheùn röôïu coù
pha nöôùc (leã Misa); m. marri-
age: hoân phoái hoãn hôïp (ñk
1124tt); m. religion: ngaên trôû
khaùc ñaïo (hoân phoái, ñk 1983)
Mnemonics: Thuaät nhôù (giuùp
trí nhôù)
Modalism: Laïc thuyeát hình
thaùi (cho raèng Ba Ngoâi chæ laø ba
"caùch theå" cuûa cuøng moät Ngoâi
Vò duy nhaát)
Modality: Daïng thöùc; theå thöùc;
phöông/caùch thöùc
Mode: Hình thöùc; daïng thöùc,
caùch theå/thöùc; modes of
responsibility (morality): moâ
daïng traùch nhieäm luaân lyù (hoïc
thuyeát cuûa J. Finnis vaø G.
Grisez)
Model: Maãu, kieåu, moâ hình; moâ
bieåu/maãu; göông maãu
Moderate: Tieát cheá; oân hoøa,
ñieàu ñoä
Moderator of the curia: Giaùm
505
söï giaùo phuû; supreme m.: beà
treân toång quyeàn
Modernism: Chuû nghóa ñoåi
môùi; töø ngöõ môùi
Modernity: Hieän ñaïi tính
Modes: AÂm giai bình ca
Modesty: Khieâm toán/nhöôøng;
ñoan trang, neát na
Modus: Caùch thöùc; cung caùch;
m. operandi: caùch thöùc haønh
ñoäng, cung caùch tieán haønh; m.
vivendi: caùch soáng; taïm öôùc
Mohammedanism: Hoài giaùo
Molech or Moloch: Thaàn oâ
nhuïc (2V 23:10; Gr 32:35)
Molinism: Thuyeát Molina (†
1600)
Monad: Ñôn töû; ñôn sinh vaät
Monadism: Ñôn töû thuyeát (moãi
phaàn töû -vaät chaát vaø tinh thaàn-
ñeàu ñöùng ñoäc laäp)
Monandry: Cheá ñoä nhaát phu
(moät choàng)
Monarchianism: Laïc thuyeát
ñoäc nhaát thaàn vò (chuû tröông
chæ coù moät Ngoâi Vò ñoäc nhaát
trong TC)
Monarchical bishop: GM ñoäc
nhieäm
Monarchy: Cheá ñoä quaân chuû;
TC nhaát nguyeân nhaát vò
Monastery: Ñan/tu vieän
Monastic: Thuoäc ñan/tu vieän,
phong caùch ñan só
Monasticism: Loái soáng ñan
vieän, aån tu
Monenergism or Monoenerg-
(et)ism: Laïc thuyeát ñôn naêng
(cho raèng trong ÑK chæ coù moät
naêng löïc ñoäc nhaát hoaït ñoäng, ñoù
laø naêng löïc thieân tính, tk 7; x.
Monophysitism vaø Monothelitism)
Monergism: Thuyeát ñoäc taùc
(moät mình Thaùnh Thaàn taùc
ñoäng thaùnh hoùa con ngöôøi)
Mongolism: Beänh Down, beänh
Lang-ñoân-Ñao
Monism: Nhaát nguyeân thuyeát
Monition: Caûnh caùo; caûnh giôùi;
giaáy goïi ra toøa
Monitum: Khuyeán caùo
Monk: Ñan só, tu só doøng chieâm
nieäm, taêng löõ
Monocentric: Ñoäc taâm, höôùng/
quy ñoäc taâm
Monoenerg(et)ism: X.
Monenergism
Monogamist: Ng. theo theå cheá
moät vôï moät choàng
Monogamy: Theå cheá: moät vôï
moät choàng, ñôn hoân, nhaát phu
nhaát phuï
506
Monogenesis: Sinh saûn ñôn
thöùc, ñoàng nguyeân
Monogenism: Thuyeát ñoäc toå
Monograph: Chuyeân khaûo
(coâng trình nghieân cöùu)
Monogyny: Cheá ñoä ñoäc theâ
(moät vôï)
Monolatry: Thôø duy moät thaàn
(duø tin coù nhieàu)
Monophyletism: Thuyeát ñoäc
chi/toäc
Monophysi(ti)sm: Laïc thuyeát
nhaát tính (ÑK chæ coù moät baûn
tính laø thieân tính)
Monopsychism: Thuyeát nhaát
hoàn (moät hoàn thieâng cho caû
nhaân loaïi: Averroes)
Monotheism: Ñoäc [nhaát] thaàn
giaùo
Monothele(i)tism: Laïc thuyeát
nhaát chí (cho raèng ÑK chæ coù
moät yù chí ñoäc nhaát laø yù chí TC,
tk 7)
Monsignor: Ñöùc oâng
Monstrance: Maët nhaät, haøo
quang
Montanism: Laïc giaùo Montanoâ
(tk 2-3, khaéc khoå vaø caám taùi hoân)
Month's mind: Leã gioã 30 ngaøy
Moonies: Toân phaùi Moon
(Mun)
Moral: Luaân lyù, ñaïo ñöùc; m.
argument: taâm cöù ñaïo (laáy
tieáng löông taâm laøm baèng cöù
ñeå chöùng minh TC hieän höõu);
m. certainty: xaùc tính öùc quyeát
(thöïc söï coù khaû naêng laø ñuùng/
seõ xaûy ra); m. certitude: xaùc tín
öùc quyeát (tin chaéc laø ñuùng); m.
conscience: löông taâm; m.
development: quaù trình phaùt
trieån luaân lyù ñaïo ñöùc hoaëc
löông taâm; m. determinants:
ñieàu kieän luaân lyù; m. dilemma/
emergency: löôõng theá/khaån
traïng luaân lyù (caàn töùc thôøi laáy
phaùn ñoaùn luaân lyù giöõa hai phía
xem ra ñeàu chính ñaùng hoaëc
ngöôïc laïi, ñeå haønh ñoäng); m.
discipline: leà luaät luaân lyù; m.
evil: söï aùc luaân lyù (toäi loãi); m.
goodness: ñieàu thieän luaân lyù;
m. insanity: ñoài baïi luaän lyù, ñoài
phong baïi tuïc; m. judgment:
phaùn ñoaùn luaân lyù; m. law: luaät
luaân lyù; m. life: ñôøi soáng luaân
lyù; m. order: traät töï luaân lyù; m.
permisiveness: buoâng thaû
phong hoùa; m. person: phaùp
nhaân; m. philosophy: ñaïo ñöùc
hoïc; m. positivism: ñaïo ñöùc
thöïc chöùng chuû thuyeát; m.
507
rearmament: phong traøo
chaán/phuïc höng luaân lyù ñaïo
ñöùc (tk 19); m. sense: caûm
thöùc luaân lyù; m. support: uûng
hoä tinh thaàn; m. theology: thaàn
hoïc luaân lyù; m. virtues: nhaân
ñöùc luaân lyù
Morale: Tinh thaàn, chí khí
Moralist: Nhaø ñaïo ñöùc hoïc
Moralistic: Thuoäc chuû nghóa
duy luaân lyù; ñaïo ñöùc coá chaáp;
öa daïy ñôøi
Morality: Luaân lyù, ñaïo ñöùc, ñaïo
nghóa; ñöùc haïnh; m. play: kòch
luaân lyù (thôøi Trung coå: tranh
luaän giöõa Thieän vaø AÙc)
Morals: Luaân thöôøng ñaïo lyù,
ñaïo nghóa
Moravian Brethren (Church):
GH Moâravia (töïa nhö Tin laønh)
Morganatic Marriage: Hoân
nhaân dò ñaúng (ng. quyù toäc keát
hoân vôùi thöù daân)
Mormons: Giaùo phaùi Moùcmon:
GH ÑK cuûa caùc thaùnh thôøi cuoái
cuøng (thieân nieân giaùo; x.
Latter-Day S.)
Morning offering: Kinh daâng
ngaøy (cho Thaùnh Taâm Chuùa)
Morphology: Hình thaùi hoïc
Mortal: Cheát, hay cheát, phaûi
cheát, laøm cho cheát; m.
remains: töû thi, di haøi/coát; m.
sin: toäi troïng
Mortality: Tính hay/phaûi cheát;
tyû leä cheát
Mortification: Haõm mình,
haønh xaùc, khoå cheá
Mortuary: Nhaø xaùc
Mosaic: Thuoäc Moâ-seâ; m. Law:
Luaät Moâseâ
Moslem: Hoài giaùo
Mosque: Nhaø thôø Hoài giaùo
Motet: Thaùnh ca chaàu pheùp
laønh
Mother: Meï, maãu; M. Church:
Giaùo hoäi Meï; m. country: Toå
quoác, maãu quoác, queâ höông;
m. of God: Meï TC; m. Superior:
Meï beà treân; m. surrogate: ng.
thay theá meï, theá maãu
Motherhood: Tính meï, chöùc/
ñaïo laøm meï
Motivation: Ñoäng cô/löïc, lyù do
thuùc ñaåy
Motivational hierarchy: Baäc
thang ñoäng cô
Motto: Phöông chaâm, caùch
ngoân, chaâm ngoân; khaåu hieäu
Motu proprio: Töï saéc; rescript
m. p.: phuùc nghò nhieäm yù (ñk 38)
508
Motus: Ñoäng/öùng/xuùc caûm
m. primo-primi: ñ. c. sô thuûy
(phaûn xaï, khoâng yù thöùc)
m. secundo-primi: ñoäng caûm
baùn yù thöùc; m. secundi: ñoäng
caûm yù thöùc
Mourn(-ing): Than khoùc;
thöông tieác; tang toùc, saàu thaûm
Movable feasts: Leã di ñoäng
Movement: Chuyeån ñoäng, vaän
chuyeån, v.ñoäng; cöû ñoäng, hoaït
ñoäng; bieán ñoäng; xuùc ñoäng;
nhaïc ñoaïn; phong traøo
Mover: Ñoäng taùc nhaân; ñoäng cô
/ löïc; ng.: phaùt ñoäng, chuû xöôùng,
chuû ñoäng, ñeà xuaát; prime m.:
nguyeân ñoäng taùc nhaân; nguyeân
ñoäng löïc; nguyeân nhaân voâ
nguyeân nhaân (TC); unmoved
m.: nguyeân ñoäng taùc nhaân baát
bieán
Mozarabic rite: Leã ñieån
Moâzaraùb (Taây ban nha)
Mozzetta: AÙo khoaùc ngaén (GM
vaø ÑGH thöôøng duøng, khoaùc
leân ngoaøi aùo doøng)
Multilocation: Phöùc taïi (hieän
dieän taïi nhieàu nôi cuøng moät luùc)
Multiple: Nhieàu; phöùc taïp; boäi
soá; m. personality: nhaân caùch
ña daïng
Multiplicity: Nhieàu, voâ soá; ña
daïng
Multipresence: X.
Multilocation
Muratorian fragment (canon):
Baûn maûnh thö muïc Muratori
(xöa nhaát -cuoái tk 2- ghi teân
caùc saùch trong Taân Öôùc)
Murder: Gieát ngöôøi, saùt nhaân;
taøn saùt
Musical instruments: Nhaïc
cuï/khí
Musician: Nhaïc só; nhaïc coâng
Muslim: Hoài giaùo
Mustum: Nöôùc nho eùp (tröôùc
khi leân men thaønh röôïu)
Mutation: Bieán/thay ñoåi; ñoät
bieán; thay theá, thuyeân chuyeån;
chuyeån nhöôïng; chuyeån hoùa
Mutatis mutandis: Ñoåi nhöõng
gì caàn phaûi ñoåi, vôùi nhöõng söûa
ñoåi thích ñaùng
Mutilation: Caét maát/huûy hoaïi
moät phaàn cô theå, laøm cho queø
quaët, taøn taät; phaù hö/hoûng; caét
xeùn (vaên baûn)
Mutualism: Hoã sinh/trôï;
thuyeát/phong traøo töông teá
Mutuality: Trao ñoåi qua laïi; giuùp
ñôõ laãn nhau, hoã töông/ trôï tính
Myriad: Muoân vaøn, voâ soá
509
Myron: Daàu thaùnh
Mystagogic: Thuoäc vieäc khai
taâm
Mystagogue: Ngöôøi khai taâm
Mystagogy: Khai taâm (daãn
nhaäp vaøo maàu nhieäm)
Mysterium: Maàu nhieäm
m. tremendum: maàu nhieäm
khuûng khieáp
Mystery: Maàu nhieäm; huyeàn
nhieäm; huyeàn bí; m. cults: toân
phaùi thaàn bí; m. of iniquity: m.
nh. toäi aùc; m. of the Rosary:
maàu nhieäm maân coâi; m. play:
kòch toân giaùo; m. religions: toân
giaùo huyeàn bí; m. theory: hoïc
thuyeát maàu nhieäm (O. Casel)
Mystic: Baäc thaàn nghieäm (thaàn
hieäp uyeân nghieäm; xöa= thaàn
bí)
Mystical: Thaàn nghieäm, thaàn
caûm; huyeàn nhieäm; m. Body:
Nhieäm Theå; m. experience:
kinh nghieäm thaàn caûm, thaàn
nghieäm; m. immolation /
sacrifice: saùt teá/hy teá huyeàn
nhieäm; m. life: ñôøi soáng thaàn
nghieäm; m. marriage: nhieäm
hoân; m. sense of Scripture: yù
nghóa thaàn nghieäm hoaëc bieåu
töôïng cuûa KT; m. spirituality:
tu ñöùc thaàn nghieäm; m.
theology: thaàn hoïc thaàn
nghieäm;m. union: nhieäm hieäp
Mysticism: Thöïc taïi/hieän
töôïng thaàn nghieäm, khoa thaàn
nghieäm
Myth: Huyeàn thoaïi; thaàn thoaïi,
chuyeän hoang ñöôøng
Mythical: Huyeàn thoaïi, hoang
ñöôøng
510
Mythicism: Thaàn thoaïi thuyeát
Mythism: Thaàn thoaïi tính
Mythologist: Nhaø chuyeân moân
veà thaàn thoaïi hoaëc thaàn thoaïi
hoïc
Mythologize: Thaàn thoaïi hoùa
Mythology: Huyeàn/thaàn thoaïi
hoïc
 N daønh cho giaùo höõu thuoäc moät
Nabi: Tieân tri, ngoân söù
Nahum: Na-khum, Nk
Naive(-ty): Ngaây thô; ngaây ngoâ,
khôø khaïo
Name: Teân, danh
Holy N.: Thaùnh Danh Gieâsu
n. day: ngaøy leã boån maïng
(ngaøy möøng teân thaùnh)
Narcissism: AÙi kyû, töï kyû aùi moä
Narcotic: Thuoác meâ, gaây meâ;
ma tuùy
Narrative: Trình thuaät, töôøng
thuaät, kyù thuaät, keå chuyeän
n. of the institution: phaàn
töôøng thuaät vieäc laäp Thaùnh Theå
n. theology: thaàn hoïc kyù thuaät
Narrow: Heïp, chaät; heïp hoøi
n.-minded: ñaàu oùc heïp hoøi, nhoû
nhen
Narthex: Tieàn phoøng/ñöôøng
(phaàn tröôùc: töø cöûa vaøo cho tôùi
loøng chính nhaø thôø; x. vestibule)
Natality: Tyû leä sinh ñeû
National: Thuoäc daân toäc, quoác
gia; kieàu daân
N. Catholic Church: GH c. g.
quoác gia (ly khai; x. Old
Catholics); n. parish: giaùo xöù
toøng daân (cuõng laø toøng nhaân:
511
goác quoác tòch, daân toäc, vaên
hoùa... naøo ñoù, soáng taïi moät
vuøng trong nöôùc khaùc)
Nationalism: Chuû nghóa: daân
toäc, quoác gia
Nativism: Chuû nghóa baûn xöù
(Hoa kyø); thuyeát: baåm sinh,
tieân thieân tính
Nativity: Leã Sinh Nhaät; N. of
Our Lord: Leã Giaùng Sinh; N. of
the Blessed V. Mary: Sinh Nhaät
Ñöùc Trinh Nöõ Maria
Natura: Thieân nhieân; n.
naturans: thieân nhieân saùng taïo
(TC); n. naturata: th. n. thuï taïo
Natural: Thieân nhieân; töï
nhieân; baåm sinh; n. child: con
ngoaïi hoân (hoang); n. family
planning: keá hoaïch hoùa gia
ñình theo phöông phaùp töï
nhieân; n. gift: thieân tö;
n. history: vaïn vaät hoïc; n. law:
luaät töï nhieân; n. order: töï
nhieân giôùi; n. resources: taøi
nguyeân thieân nhieân;
n. revelation: maïc khaûi töï
nhieân; n. rights: nhaân quyeàn töï
nhieân; n. sciences: caùc ngaønh
khoa hoïc töï nhieân, töï nhieân
hoïc; n. selection: choïn loïc hoaëc
ñaøo thaûi töï nhieân; n. theology:
thaàn lyù hoïc, bieän thaàn luaän
(döïa theo lyù trí maø tìm hieåu veà
TC; Rm 1:20)
Naturalism: Chuû nghóa töï
nhieân (phuû nhaän sieâu nhieân;
theo khuynh höôùng thuyeát duy
thöïc vaø chuû nghóa hieän thöïc)
Naturalist: Nhaø töï nhieân hoïc
Nature: Thieân nhieân; baûn tính
divine n.: thieân/thaàn tính
human n.: nhaân tính
Naturism: Chuû nghóa thieân
nhieân (laáy thieân nhieân laøm goác
ngay caû cho toân giaùo; duøng
thieân nh. vaøo phöông phaùp trò
lieäu; trôû veà vôùi th. nhieân: soáng
giöõa th. nhieân, duøng thöùc aên töï
nh. vaø «maëc aùo töï nhieân» töùc laø
theo moát khoûa thaân; x. nudism)
Nave: Loøng nhaø thôø
Nazarene or Nazorean: Ng.
Na-da-reùt; phaùi Na-da-reùt (kitoâ
höõu thôøi ñaàu)
Nazareth: Thaønh Na-da-reùt
Nazarite or nazirite: Thuoäc
phaùi Na-dia (thaùnh hieán vaø giöõ
moät soá lôøi khaán, x. Tl 13:5-7;
16:17; Ds 6:1-21; Cv 18:18)
Nazism: Chuû nghóa quoác xaõ
512
Necessitas: Nhu caàu; caàn/taát
yeáu, caàn thieát; n. congruentiae:
taát yeáu/ thieát: thoâng lyù, thöôøng
leõ (theo leõ thöôøng vaø bôûi töông
hôïp vôùi caùc lyù leõ khaùc);
n. consequentiae(tis): taát yeáu
/thieát: dó haäu, haäu keát
Necessity: Caàn/khaån thieát; boù
buoäc; nhu yeáu phaåm; taát yeáu
tính (ñoái laïi vôùi contin-gency:
baát taát, ngaãu nhieân, ñoät xuaát);
antecedent n.: taát yeáu: dó tieàn,
tieân haønh; argument of n.: lyù
chöùng duy taát yeáu; consequent
n.: taát yeáu: dó haäu, haäu keát; n. of
coaction: caàn thieát vì baét buoäc
(khoâng theå laøm khaùc); n. of
goal: caàn thieát vì muïc tieâu
(nhaèm tôùi); n. of means: caàn
thieát vì laø phöông tieän (phaûi
duøng)
Necrology: Soå töû; tieåu söû ngöôøi
cheát
Necromancy: Thuaät chieâu hoàn,
ñoàng boùng
Necrophilia: Loaïn daâm töû thi
Necropolis: Nghóa ñòa, baõi tha
ma
Negation: Phuû ñònh; phuû nhaän,
töø choái
Negative: Tieâu cöïc, phuû ñònh,
töø choái; n. theology (way): thaàn
hoïc phuû ñònh (duøng con ñöôøng
phuû ñònh ñeå tìm hieåu veà TC)
Negativism: Chuû nghóa phuû
ñònh; thaùi ñoä tieâu cöïc
Neglect: Khinh xuaát, sao laõng,
cheånh maûng, boû beâ
Negligence: X. neglect
Nehemiah: Nô-kheâ-mia, Nkm
Neighbo(u)r: Ng.: haøng xoùm,
laùng gieàng, beân caïnh; ñoàng loaïi
love of n.: yeâu thöông: tha
nhaân, ñoàng loaïi
Nem con (nemine
contradicente): (khoâng moät ai
phaûn ñoái) Ñoàng thanh/ loaït taùn
thaønh, hoaøn toaøn nhaát trí
Nemesis: Nöõ thaàn baùo phuïc/
öùng
Neo-: Taân, môùi
Neo-Catholics: Taân Coâng giaùo
(Anh giaùo hoaëc moät soá giaùo
phaùi Tin laønh)
Neocatechumenate: Phong
traøo taân döï toøng
Neo-chalcedonianism: Tröôøng
phaùi Taân Calceâñoânia
Neolithic: Taân thaïch ñaïi (x.
mesolithic, vaø paleolithic)
513
Neologism: Taân taïo töø, töø ngöõ
môùi
Neo-orthodoxy: Taân Chính
thoáng (K. Barth)
Neophyte: Taân toøng
Neoplatonism: Taân hoïc thuyeát
Platoâ
Neo-scholasticism: Hoïc thuyeát
taân kinh vieän
Neo-thomism: Taân hoïc thuyeát
Toâma
Nepotism: Thoùi con oâng chaùu
cha, cheá ñoä gia ñình trò
Nescience: Khoâng bieát, voâ tri,
baát khaû tri
Nesteia: AÊn chay kieâng thòt
(Ñoâng phöông)
Nestorianism: Hoïc thuyeát
(GH) Nestoârioâ, Caûnh giaùo
Nether world: AÂm ty/phuû
Network: Lieân Ñoaøn (Coâng
giaùo ôû Myõ)
Neurasthenia: Chöùng suy
nhöôïc thaàn kinh
Neurosis: Chöùng loaïn thaàn
kinh chöùc naêng; nhieãu taâm
Neuter: Trung tính, gioáng
trung; voâ tính; trung laäp
New: Môùi, taân; taân tieán; n. born:
treû sô sinh; n. covenant: giao
öôùc môùi; n. creation: coâng
trình taïo döïng môùi, taïo vaät môùi
n. Eve: Eâvaø môùi (danh hieäu ÑM)
n. Testament: Taân Öôùc
News: Tin töùc;
good n.: tin möøng
Nexus: Moái keát; quan/lieân heä
causal n.: quan heä nhaân quaû
Nicaea or Nicea: Niceâa (coâng
ñoàng n. 325, 787)
Nicene Creed: Kinh tin kính
Niceâa
Nicolaitans: Laïc giaùo Nicoâla
(Kh 2:6)
Night: Ñeâm toái, caûnh toái taêm
n. of the soul: ñeâm ñen taâm hoàn;
n. of the senses: ñeâm ñen caûm
quan; n. of the spirit: ñeâm ñen
taâm thaàn; n. prayer: giôø kinh toái
Nightmare: AÙc moäng
Nihil obstat: Ï"Khoâng gì ngaên
trôû" (coù theå aán haønh)
Nihilianism: Thuyeát hö vò (cho
raèng nhaân tính ÑK chæ laø hö vò
hoaëc laø aûo theå)
Nihilism: Hö voâ thuyeát, dieät
tính thuyeát
Nimbus: Haøo quang, vaàng saùng
Nirvana: Nieát baøn
Nisi: Tröø phi, vôùi ñieàu kieän;
taïm thôøi; decree n.: nghò quyeát
(ly hoân) vôùi ñieàu kieän
514
Noah: Noâ-eâ; N'-s ark: Thuyeàn
Noâ-eâ
Nobility: Cao thöôïng, thanh
cao; thanh nhaõ; quyù toäc/phaùi
Noble: Cao quyù; quyù toäc/phaùi
n. guards: caän veä thöôïng traät
(cuûa ÑGH; Ñöùc Phaoloâ VI giaûi
taùn naêm 1968)
Noel: No-en
Noctambulism: Chöùng moäng
du
Nocturn: Kinh ñeâm (xöa: goàm
Kinh saùch vaø Kinh saùng cuûa
Phuïng vuï giôø kinh ngaøy nay)
Nocturnal emission: Moäng
di/tinh
Noesis: Tö duy; nhaän thöùc; tri
naêng
Noetic: Thuoäc: lyù trí, tinh thaàn,
tri naêng
Nolascans: X. Mercedarians
Nomadism: Cheá ñoä: du muïc,
du cö
No man’s land: Vuøng ñaát voâ
chuû (naèm giöõa hai quaân tuyeán)
Nomenclator: Nhaø: thuaät ngöõ
hoïc, danh phaùp (khoa ñaët teân);
ng. xöôùng danh (caùc vò khaùch)
Nominal: Thuoäc teân, danh töø;
chæ coù teân (höõu danh voâ thöïc),
theo danh nghóa, hö vò;
n. authority: hö quyeàn; n. value:
giaù trò danh nghóa; giaù phaùp
ñònh (tieàn teä)
Nominalism: Thuyeát duy danh
Nominative: Danh caùch (hình
thaùi cuûa töø laøm chuû ngöõ)
Nomism: Thuyeát duy luaät, naõo
traïng vuï luaät phaùp; covenantal
n.: hoïc thuyeát duy Luaät giao öôùc
Nomocanons: Caùc boä söu taäp
luaät (goàm caû giaùo luaät laãn daân
luaät trong khoaûng caùc tk 4-7)
Nomos: Luaät, quy luaät
Non-: Khoâng, voâ, baát, phi
n. believer: ng.: khoâng tín
ngöôõng, voâ tín;
n. chalcedonian: khoâng nhaän
cñ Calceâñoânia; n.-christian:
khoâng kitoâ; n. committal:
khoâng cam keát, löûng lô, nöôùc
ñoâi; n.-conceptual: phi khaùi
nieäm; n.-confessional: phi tín
phaùi; n. conformist: phi coâng
leä; cöï ñoàng hoùa, khoâng theo
thôøi; ng. khoâng [chòu] theo
quoác giaùo (Anh giaùo);
n. consummation: baát hoaøn
hôïp (hoân phoái; ñk 1697);
n.-discursive: phi suy lyù/luaän;
n.-identity: baát ñoàng nhaát tính;
n.-intervention: khoâng can
515
thieäp; n.-placet: phuû quyeát
n.-proliferation: haïn cheá/ chaám
döùt phoå bieán; n.-refexive: phi
phaûn tænh
None: Giôø thöù chín (nhaät tuïng)
Nonviolence: Baát baïo ñoäng,
hieáu hoøa (khöôùc töø baïo löïc)
Noogenesis: Quaù trình: phaùt
sinh trí khoân, hình thaønh taâm
trí
Noosphere: Trí quyeån, caûnh
giôùi taâm linh
Norm: Quy taéc/phaïm, tieâu
chuaån, chuaån möïc
Norma: X. norm
n. normans (normative norm):
quy phaïm chuaån taéc;
n. normata (dependent n.):
quy phaïm quy ñònh (phuï thuoäc)
Normative: Thuoäc: quy phaïm,
tieâu chuaån, chuaån möïc
Notary: Coâng chöùng vieân, luïc
söï (ñk 484)
Notes: Ñieåm ghi, chuù cuôùc; ñaëc
ñieåm; n. of the Church: Ñaëc
tính (höõu hình) cuûa GH;
theological n.: ñònh möùc thaàn
hoïc (baäc thang giaù trò giaùo lyù
duøng ñeå xaùc ñònh möùc ñoä chính
tín cuûa caùc ñieåm, caùc vaán ñeà,
caùc laäp tröôøng thaàn hoïc... ôû
trong heä thoáng tín lyù; goàm caùc
ñònh möùc nhö: de fide/thuoäc
[noäi dung] ñöùc tin [do maïc khaûi
minh nhieân cuûa TC], de fide
definita/thuoäc ñöùc tin minh
ñònh, proxima fidei/caän tín,
theologice certa/xaùc ñaùng veà
maët thaàn hoïc; ngöôïc laïi thì coù:
theological censures. X.
theological)
Nothingness: Hö voâ/khoâng
Notion: YÙ nieäm, khaùi nieäm;
(trong TC) bieät kyù, ñaëc thuø
caùch, tö caùch (cuûa moãi Ngoâi
trong TC Ba Ngoâi)
Notional: Thuoäc khaùi nieäm;
thuaàn lyù, tö bieän; (trong TC)
thuoäc ñaëc thuø caùch, tö caùch;
n. acts: haønh ñoäng bieät kyù, ñaëc
thuø caùch (rieâng cuûa moãi Ngoâi
trong TC)
Notoriety: Roõ raøng, raønh raønh,
hieån nhieân, ai cuõng bieát, tieáng
taêm, noåi tieáng (caùch rieâng laø xaáu)
Notorious: X. notoriety; n. fact.:
söï kieän: ñaõ raønh raønh, toû töôøng
(ñk 15)
Noumemon: Baûn theå, töï theå,
thöïc theå (cuûa "hieån töôïng");
(Kant) ñoái töôïng tröïc giaùc trí
thöùc
516
Noun: Danh töø
Nous: Trí khoân/tueä, tinh thaàn
Nouvelle theùologie: Thaàn hoïc
môùi (traøo löu ñoåi môùi thaàn hoïc
taïi Phaùp, do Y. Congar, H. De
Lubac...chuû xöôùng: bò Thoâng
ñieäp Humani generis [n. 1950]
chæ trích)
Novatianism: Thuyeát
Noâvatianoâ († 257, caám tha toäi
troïng)
Novelty: Môùi meû; môùi laï; taân
phaåm
Novena: Tuaàn chín ngaøy
Novice: Taäp sinh; ng.: taäp söï,
chöa coù kinh nghieäm
Novissima: Caùc ñieàu cuoái
cuøng, thöïc taïi thôøi caùnh chung;
de Novissimis: caùnh chung hoïc
Novitiate: Taäp vieän, nhaø taäp;
thôøi kyø ôû nhaø taäp
Nuance: Saéc thaùi; tieåu dò
Nubility: Tuoåi: caäp keâ, caäp hoân,
keát hoân
Nuclear: Thuoäc haït nhaân;
n. deterrence: [vuõ khí] haït
nhaân kinh cuï (nhaèm ngaên
chaën baèng caùch laøm cho sôï)
n. family: gia ñình haït nhaân
(tieåu gia ñình: chæ goàm cha meï
vaø caùc con); n. fission: phaân raõ
haït nhaân, phaân haïch
Nudism: Khoûa thaân; chuû nghóa
khoûa thaân
Nudity: Traàn truoàng; traàn truïi
Nullification: Huûy boû, voâ hieäu
hoùa, baõi hieäu (ñk 10)
Nullity: Voâ hieäu, baát thaønh; ng.
baát taøi
Number: Soá, soá löôïng; nhoùm,
boïn; tieát muïc; nhòp ñieäu;
n. of the Beast: soá cuûa Con Thuù
(=666: Kh 13:18)
Numbers: Daân soá, Ds
Numen: Thaàn
Numinosum: Thaàn thieâng
Numinous: Thaàn thieâng, linh
thieâng; sieâu trí
Nun: Baø sô, nöõ tu, ni coâ (Nhaø
Phaät)
517
Nunc: Baây giôø; n. dimittis: ca
vònh Simeâon (Lc 2:29-32);
n. stans: hieän taïi vónh haèng
Nunciature: Toøa/chöùc söù thaàn
Toøa thaùnh
Nuncio: Söù thaàn Toøa thaùnh
Nunnery: Nöõ tu vieän
Nuptial: Thuoäc: hoân nhaân, hoân
leã; n. blessing: pheùp laønh hoân
phoái; n. Mass: Thaùnh Leã hoân
phoái; n. mystery (=baptism):
maàu nhieäm hoân öôùc
Nurture: Nuoâi naáng, döôõng duïc
Nutus (-um): Cöû chæ (ra hieäu
baèng ñaàu: gaät/laéc ñaàu; vg. thuû
khaúng: gaät ñaàu ñoàng yù), daáu
chæ; daáu toû yù, chæ thò, meänh
leänh (x. ad nutum: theo yù...)
Nymphomania: Chöùng nöõ
cuoàng daâm
 O Object: Ñoà vaät; khaùch theå; ñoái
O Antiphons: Ñieäp ca daøi (caùc
ñieäp ca baét ñaàu baèng chöõ O: 17-
23 thaùng 12)
Oath: Lôøi theà, theä öôùc; tuyeân
theä (ñk 1199); o. of fidelity:
tuyeân theä trung thaønh;
promisory o.: lôøi theà höùa
Obadiah: OÂ-va-ñia, OÂv
Obdurate(-cy): Cöùng coûi, saét
ñaù; ngoan coá, chai ñaù, cöùng
loøng
Obedience: Vaâng lôøi, vaâng
phuïc, phuïc tuøng; o. of faith:
v.ph. ñöùc tin (Rm 1:5); o. of the
pope: khu vöïc thuoäc quyeàn
giaùo hoaøng
Obediential potency: Thuï
naêng thaàn hoùa tuøy phuïc (nhaân
tính [taïo vaät] nhôø ôn suûng maø
ñöôïc "thaàn hoùa")
Obedientiary: Vieân chöùc tu
vieän (do beà treân boå nhieäm)
Obeisance: Toân kính/suøng; cuùi
ñaàu/mình, phuïc baùi
Obiter dicta: Nhaân tieän ngoân
(lôøi noùi leân vì nhaân tieän)
Obituary: Lôøi caùo phoù, ai tín; soå
töû/tang; thuoäc ng. cheát
518
töôïng, muïc tieâu; boå ngöõ;
formal o.: ñoái töôïng moâ thöùc;
material o.: ñoái t. chaát theå
Object(-ion): Khaùng baùc, baùc
beû, phaûn/choáng ñoái; (ñaët) vaán
naïn; caùo tò (ñk 1450);
consciencious objection
(objector): (ng.) töø choái vì
löông taâm (khoâng cho pheùp:
quaân dòch)
Objectify(-ivation): Ñoái töôïng
hoùa; khaùch theå hoùa; khaùch
quan hoùa
Objective: Khaùch quan; khaùch
theå; muïc ñích/tieâu; o. morality:
luaân lyù khaùch quan; o. report:
baùo caùo khaùch quan
Objectivism: Chuû nghóa khaùch
quan
Objectivity: Khaùch quan tính;
thaùi ñoä: khaùch quan, voâ tö
Oblates: Hieán só (tu só thuoäc
moät soá Doøng tu nam nöõ khoâng
coù lôøi khaán long troïng, nhö
Doøng O.M.I, Doøng Phanxicoâ ñeä
Saleâ, v.v...); giaùo daân töï hieán
cho TC ñeå phuïc vuï tu vieän; giaùo
daân doøng ba
Oblation: Daâng hieán, teá leã; teá
phaåm, leã vaät; o. theory: hoïc
thuyeát daâng hieán (Thaùnh Theå)
Oblative: Thuoäc daâng hieán;
o. love: tình yeâu daâng hieán
Obligation: Boån phaän, traùch
vuï, nghóa vu; moral o.: boån
phaän luaân lyù
Obnubilation: YÙ thöùc u aùm,
taâm trí lu môø
Obreption: Noùi ñieàu giaû doái,
gian doái (ñk 63 §2)
Obscene(-ity): Tuïc tóu, taø daâm,
khieâu daâm
Obscurantism: Chính saùch
ngu daân
Obscure: Toái taêm; toái nghóa
Observance: Tuaân thuû; quy luaät
Observant: Coù oùc quan saùt,
tinh yù; tuaân thuû; nghieâm thuû
Observants (-tines): Tu só
Doøng Phanxicoâ nghieâm thuû
(OFM)
Observation: Tuaân thuû; quan
saùt, theo doõi; nhaän xeùt, pheâ
bình; khieån traùch
Observe: Tuaân giöõ; quan saùt
o. a festivity: möøng: moät dòp,
moät ngaøy leã
Obsession: AÙm aûnh; say meâ;
diabolical o.: quyû aùm
Obstacle: Chöôùng ngaïi
519
Obstinacy: Böôùng bænh, öông
ngaïnh, ngoan coá; dai daúng
Occamism: Hoïc thuyeát Occam
(Ockham † 1347)
Occasion: Dòp, cô hoäi; o. of sin:
dòp toäi
Occasionalism: Thuyeát duy cô;
hoïc thuyeát cô hoäi (1. phuû nhaän
moïi thöù nguyeân nhaân thuï taïo,
vaø chuû tröông TC laø nguyeân
nhaân duy nhaát hoaït ñoäng nôi
moïi thuï taïo; caùc thuï taïo chæ laø
nhöõng cô hoäi; 2. moät daïng thöùc
thaàn hoïc cuûa chuû thuyeát cô hoäi:
khoâng phaûi laø nguyeân nhaân
phuï tuøy hay duïng cuï, caùc bí
tích chæ laø nhöõng cô hoäi cho
haønh ñoäng cuûa TC)
Occidentalism: Chuû nghóa
phöông Taây
Occult: Bí aån, che giaáu, kín
ñaùo; saâu kín, huyeàn bí;
o. compensation: ñeàn buø (buø
chì) kín ñaùo
Occultism: Huyeàn bí hoïc
Occupational: Thuoäc: ngheà
nghieäp, coâng vieäc; o. disease:
beänh ngheà nghieäp; o. hazard:
nguy cô ngheà nghieäp;
o. therapy: chöõa trò baèng coâng
vieäc (trao vieäc cho laøm)
Occurrence: Bieán coá, cô hoäi,
vaän hoäi, tröôøng hôïp; truøng ngoä,
leã truøng (hai dòp leã ñeán cuøng
moät ngaøy)
Ockhamism: Thuyeát Ockham
(x. Occamism)
Octatheuch: Baùt kinh (8 cuoán
ñaàu cuûa Kinh Thaùnh)
Octave: Tuaàn baùt nhaät; ngaøy
thöù taùm; quaõng taùm (nhaïc)
Ocular communion: Röôùc Leã
baèng maét (Chaàu Mình Thaùnh)
Ode: Thô ca ngôïi; (Ñoâng
phöông) moät phaàn cuûa Leã quy
Odes of Solomon: Thaùnh vònh
Sa-loâ-moân (nguïy thö)
Odious law: Luaät ñaïi tröøng
(«ñaùng gheùt»: caàn phaûi ñöôïc
giaûi thích theo nghóa heïp)
Odium theologicum: Yeám khí
thaàn hoïc (noåi giaän khi tranh
luaän veà thaàn hoïc)
Odo(u)r: Muøi, hôi xoâng, höông
thôm; tieáng taêm (toát hay xaáu);
o. of sanctity: danh thôm ñöùc
haïnh, coù tieáng laø thaùnh thieän
Oecumenical: Ñaïi keát; toaøn theá
giôùi, toaøn vuõ; o. council: cñ
chung, cñ hoaøn vuõ (ñk 749 §2)
o. movement: phong traøo ñaïi
keát; o. patriarch: thöôïng phuï
520
Constantinoáp; o. theology: thaàn
hoïc ñaïi keát (sieâu giaùo phaùi)
Oecumenism: Phong traøo/ tinh
thaàn ñaïi keát
Oedipus complex: Maëc caûm
Ôñíp
Offend(-ence, -ense): Xuùc
phaïm, laøm maát loøng, phaïm toäi,
vi phaïm; chöôùng ngaïi; thöông
toån; taán coâng
Offer: Daâng hieán; daâng tieán;
ban taëng
Offerings: Leã phaåm, leã vaät;
taëng phaåm; khoaûn daâng cuùng
Offertory: Phaàn daâng leã;
o. collection: laïc quyeân (luùc
daâng leã); o. song: ca tieán leã
Office: Söï vuï, giaùo vuï, chöùc vuï,
taùc vuï; nhieäm vuï (ñk 747tt); cô
quan; nghi thöùc; divine o.: kinh
nhaät tuïng, thaàn vu;
ecclesiastical o.: giaùo vuï; Holy
O.: [Thaùnh] Boä [giaùo lyù] ñöùc
tin; o. of the dead: giôø kinh caàu
cho tín höõu quaù coá; o. of
readings: kinh saùch
Offices of Christ: Caùc chöùc
naêng ÑK (vua, tieân tri, tö teá)
Official: Uyû vieân taøi phaùn,
thaåm phaùn; chính thöùc
Officiant: Chuû söï; chuû teá
Officiate: Cöû haønh leã; thi haønh
chöùc vuï
Officious: Khoâng/baùn chính
thöùc; aân caàn, soát saéng (giuùp ñôõ)
Oikonomia: Keá hoaïch TC;
principle of o.: nguyeân taéc
khoan dung
Oikoumene: "Theá giôùi coù ngöôøi
ôû," hoaøn caàu
Oil: Daàu; o. of catechumens: d.
döï toøng; o. of the sick: daàu
beänh nhaân; o. stocks: bình daàu
thaùnh
Ointment: Xöùc daàu
Old: Giaø, laõo; cuõ, cöïu, coå, xöa;
o. believers: tín höõu coå (Nga);
o. Catholics: coâng giaùo coå (ly
khai sau cñ Vaticanoâ I);
O. Testament: Cöïu Öôùc
Oligarchy: Chính theå phieät toäc,
cheá ñoä ñaàu soû
Ombrellino: Taøn/loïng che
Omega: Chöõ W (omega: cuoái
cuøng); o. point: ñích ñieåm cuoái
cuøng (Teilhard de Chardin)
Omen: Ñieàm baùo, trieäu chöùng
Omission: Boû soùt, boû queân,
thieáu soùt; sin of o.: loãi thieáu soùt
Omnipotence: Toaøn naêng
Omnipresence: Hieän dieän
khaép moïi nôi, toaøn taïi
521
Omniscience: Toaøn tri
Onanism: Hö daâm (giao hôïp
giaùn tinh/nöûa chöøng: chöõ laáy töø
teân cuûa Onan trong KT: St
38:8-10); thuû daâm
One: Moät; The Evil O.: quyû söù;
The Holy O. of God: Ñaáng
Thaùnh cuûa TC (Mc 1:24)
Oneirism: Chöùng moäng thöùc
(thaáy aán töôïng, hình aûnh... nhö
trong moäng)
Oneness: Duy ñoäc/nhaát tính,
ñoäc nhaát
Only-Begoten One: Ngöôøi Con
Moät (Ga 3:16)
Onomatopoeia: Töø töôïng
thanh; taïo töø töôïng thanh
Ontic: Thuoäc höõu theå hieän
thöïc, toàn höõu
Ontogenesis or ontogeny: Phaùt
sinh/trieån caù theå (quaù trình
phaùt sinh caù theå; ñoái laïi vôùi
phylogenesis)
Ontological: Thuoäc: baûn theå
hoïc, höõu theå hoïc; o. argument:
lyù chöùng höõu theå hoïc (th.
Anselmoâ: khaùi nieäm "TC" ñoøi
hoûi "phaûi coù TC"; baèng chöùng
tieân thieân)
Ontologism: Thuyeát baûn theå,
duy höõu theå; tröïc theå luaän (chuû
tröông cho raèng trí oùc con
ngöôøi coù theå tröïc tieáp thaáu hieåu
ñöôïc baûn chaát Chuû theå, laø
chính Thieân Chuùa; xoùa boû hoaëc
laøm lu môø ñi söï khaùc bieät chuû
yeáu giöõa laõnh vöïc töï nhieân vaø
phaïm vi sieâu nhieâu)
Ontology: Baûn/höõu theå hoïc
relational o.: höõu theå hoïc quan
heä
Ontotheology: Thaàn-höõu theå
hoïc
Onus: Nhieäm/traùch vuï; gaùnh
naëng; honor o.: thuyeàn to, soùng
caû; o. of proof: [coù] traùch
nhieäm [phaûi] chöùng minh
Open(-ness): Môû, boû ngoû, môû
roäng; côûi môû, coâng khai; khoâng
giôùi haïn; o.-ended (contract,
discussion...): (hôïp ñoàng, thaûo
luaän...) boû ngoû; o.-handed:
roäng raõi, haøo phoùng, quaûng ñaïi;
o.-hearted: thaät loøng; toát buïng,
nhaân haäu; o.-minded: ñaàu oùc:
phoùng khoaùng, côûi môû’
o.-question: vaán ñeà ñeå ngoû
Opera (soá nhieàu cuûa opus):
Nhöõng vieäc laøm, coâng trình, taùc
phaåm
Operari sequitur esse: Haønh
ñoäng thì gioùng theo baûn chaát
522
cuûa taùc nhaân; taùc nhaân [nhö
theá] naøo thì haønh ñoäng [nhö
theå aáy] naáy
Operation: Hoaït ñoäng, taùc
ñoäng, thao taùc; giaûi phaãu; haønh
quaân, chieán dòch; pheùp tính
Ophites: Xaø giaùo (moät nhaùnh
ngoä giaùo)
Opiate: Y döôïc (thuoác) coù chaát
nha phieán
Opinion: YÙ kieán, quan ñieåm;
dö luaän; common o.: coâng luaän,
yù kieán chung; more probable
o.: yù kieán: caùi nhieân hôn, coù xaùc
suaát cao hôn (coù khaû naêng
ñuùng hôn); o. poll: thaêm doø dö
luaän; pious o.: yù kieán ñaïo ñöùc;
probable o.: yù kieán caùi nhieân
(coù khaû naêng ñuùng);
theologically certain o.: yù kieán
xaùc ñaùng veà maët thaàn hoïc
well founded o.: yù kieán coù caên
cöù
Opium: Thuoác phieän, nha
phieán
Opportunism: Chuû nghóa cô
hoäi
Opportunity: Cô hoäi, thôøi cô,
dòp toát
Opposition: Ñoái laäp, phaûn ñoái,
ñoái khaùng, choáng cöï
contradictory o.: ñoái laäp maâu
thuaãn; contrary o.: ñ. l. töông
phaûn; subalterne o.: ñ. l. haï
ñaúng; subcontrary o.: ñ. l. phaân
ñoä
Oppress(-ion): AÙp böùc, aùp cheá,
öùc hieáp; boùp ngheït, ñeø neùn, ñaøn
aùp; ngoät ngaït
Optative: Öôùc mong; theå
nguyeän voïng (ngoân ngöõ)
Optimism: Laïc quan chuû
nghóa, thaùi ñoä/taâm traïng laïc
quan
Optimist: Ng. laïc quan
Optimistic: Laïc quan
Opt(-ion): Löïa choïn
preferential o. for the poor:
[laäp tröôøng] quyeát taâm phuïc vuï
ngöôøi ngheøo, ñaëc ñaõi ngöôøi
ngheøo
Optional: Tuøy yù, tuøy thích,
nhieäm yù, khoâng baét buoäc
Opus: Coâng vieäc; coâng trình,
taùc phaåm; nhaïc phaåm; O. Dei:
Hoäi Opus Dei; Hoäi Linh Muïc
Thaùnh Giaù (Societas
Sacerdotalis Sanctae Crucis);
(Doøng Bieån ñöùc) thaàn vuï
o. operantis: vieäc laøm cuûa taùc
nhaân; o. operatum: chính söï
vieäc ñaõ laøm
523
Oracle: Lôøi saám, lôøi tieân tri
Oral: Baèng lôøi noùi; thuoäc veà
mieäng; o. erotism: kích duïc
mieäng, khaåu daâm; o. tradition:
truyeàn thoáng: khaåu thuï, töông
truyeàn, truyeàn khaåu; khaåu
truyeàn
Orange council: Coâng ñoàng
Orange (Phaùp, n 441 vaø 529)
Orans or orante: Nguyeän nhaân
(daùng ñieäu [hình ngöôøi] dang
tay caàu nguyeän)
Orate, Fratres: Lôøi môøi "Anh
chò em haõy caàu nguyeän"
Oration: Dieãn/thuyeát vaên; ñieáu
vaên; lôøi daãn
Oratorians: Tu só Doøng
Oratoârioâ, Doøng giaûng thuyeát
(th. Philíp Neâri laäp n. 1564)
Oratorio: Nhaïc phaåm Oratoâ
Oratory: Nhaø nguyeän (ñk
1223), nguyeän ñöôøng
Ordeals: Thieân/thaàn ñoaùn
(xöa); thöû thaùch
Ordain: Phong chöùc; xeáp ñaët;
ra leänh; chæ ñònh; quy ñònh
Order: Traät/thöù töï; haøng, loaïi;
caáp baäc, giai caáp; cheá ñoä; leänh
truyeàn;huaân chöông; o. of
charity: traät töï baùc aùi; o. of
Christian Funerals: nghi thöùc
tang cheá; o. of creation: traät töïï
taïo döïng (töï nhieân); o. of
execution: bình dieän thöïc
haønh; o. of intention: laõnh vöïc
yù höôùng; of knowledge: laõnh
vöïc nhaän thöùc; o. of salvation:
traät töï cöùu ñoä (sieâu nhieân); o. of
the Mass: nghi thöùc Thaùnh Leã;
o. of temporal affairs: laõnh vöïc
theá vuï
Order: Doøng tu, hoäi doøng
mendicant o.: doøng khaát thöïc
religious o.: doøng tu
Order(s): Chöùc [thaùnh]; Holy
O.: chöùc thaùnh, bí tích truyeàn
chöùc (ñk 1008tt); major O.:
chöùc lôùn; minor O.: chöùc nhoû
Ordinal: Saùch nghi thöùc phong
chöùc (Anh giaùo)
Ordinance: Saéc leänh; phaùp
leänh, quy ñònh; leã nghi
Ordinand: Ngöôøi thuï chöùc
Ordinant: Ng. truyeàn/phong
chöùc
Ordinariate: Chöùc vuï/laõnh haït
baûn quyeàn toøng nhaân
Ordinary: Ñaáng baûn quyeàn (ñk
134); thöôøng; local o.: ñaáng
baûn quyeàn: sôû taïi, ñòa phöông;
o. jurisdiction: thaåm quyeàn
toøng vuï; o. of the Mass: phaàn
524
chung Thaùnh Leã; o. minister:
thöøa taùc vieân thöôøng vuï (thöøa
haønh taùc vuï theo chöùc naêng ñaõ
ñöôïc trao phoù, chöù khoâng phaûi
vì ñöôïc bieät phaùi hay uûy
quyeàn); o. time: thöôøng nieân
Ordination: Phong chöùc,
truyeàn chöùc
absolute o.: truyeàn chöùc toøng
nhaân (LM, GM khoâng thuoäc veà
moät ñòa phaän); relative o.: tr.
chöùc toøng sôû
Ordo: Giaùo lòch; saùch nghi thöùc
Organ: Giaøn ñaøn oáng, phong
caàm
Organ transplant(-ation): Gheùp
/ caáy cô quan, boä phaän cô theå
Organic Articles: Phuï khoaûn
hieán phaùp (do Napoâleâoân ban
haønh n. 1802)
Organicism: Thuyeát duy cô
Organigram: Bieåu ñoà toå chöùc
Organism: Cô theå, sinh vaät; cô
quan, toå chöùc
Organist: Ngöôøi söû duïng
phong caàm, ñaøn oáng
Organon: Phöông tieän tö duy;
heä thoáng loâgíc; saùch Organon
cuûa Aristoát
Orgasm: Cöïc khoaùi (nhuïc duïc)
Orient: Phöông ñoâng; veà phía
ñoâng; ñònh höôùng
Oriental Churches: Caùc GH
Ñoâng phöông
O. Orthodox: GH Chính thoáng
(Ñoâng phöông: khoâng chaáp
nhaän cñ Calceâñoânia)
Orientalism: Ñoâng phöông hoïc
Orientalist: Nhaø Ñoâng phöông
hoïc
Orientation: Ñònh phöông
höôùng, ñònh vò; chæ höôùng,
höôùng daãn; phöông höôùng;
khuynh höôùng
Origenism: Hoïc thuyeát Origen
(† 187)
Origin: Nguoàn goác, caên coäi/
nguyeân; khôûi nguyeân; doøng doõi
Original: Thuoäc: goác, nguoàn;
nguyeân thuûy; nguyeân baûn; ñoäc
ñaùo; kyø quaëc; o. justice /
righteousness: aân traïng nguyeân
thuûy (tröôùc nguyeân toäi); o. sin:
nguyeân toäi
Ornament: Ñoà trang trí
Orphan: Moà coâi
Orphic: Thuoäc Orpheâoâ; thaàn bí
Orphism: Traøo löu tu ñöùc chòu
aûnh höôûng Orpheâoâ (Apoâlloâ giaùo;
thaàn bí); xu höôùng maøu saéc vaø
tröõ tình
525
Orphrey: Daûi theâu vaøng (vieàn
aùo leã)
Orthodox: Chính thoáng
O. Churches: Caùc GH Chính
thoáng Ñoâng phöông (khoâng
hieäp thoâng vôùi GH Coâng giaùo)
Orthodoxy: Chính thoáng tính;
chính truyeàn; Kitoâ Giaùo
Bizantinoâ
O., Feast of: Ngaøy möøng Chính
truyeàn (Chuùa nhaät I Muøa Chay)
Orthogenesis: Tröïc sinh/ bieán,
tröïc ñaéc phaùt sinh
Orthopraxy: Chính haønh, haønh
ñoäng ñuùng
Osiandrian controversy: Cuoäc
tranh luaän Andreas Osiander
(n. 1550: choáng laïi Luther veà
söï coâng chính hoùa)
Osmosis: Thaám loïc; thaåm
thaáu; thaâm nhaäp; töông nhaäp
Ostensory(-ium): Maët nhaät,
haøo quang (Mình Thaùnh Chuùa)
Ostiariate: Chöùc giöõ cöûa
Ostracism: Löu ñaøy, phaùt löu;
truaát quyeàn
Other world: Theá giôùi beân kia,
kieáp sau
Otherworldliness: Kieáp sau;
khaùc laï, khoâng thöïc teá
Our Father: Kinh Laïy Cha
Our Lady: Ñöùc Baø
Our Lord: Chuùa chuùng ta (ÑK)
Ousia: Baûn theå; baûn tính
Outcast: Bò ruoàng boû, bô vô
Outcaste: Ng. bò khai tröø khoûi
ñaúng caáp (AÁn ñoä)
Outcome: Haäu quaû; keát luaän
Outlaw: Soáng ngoaøi voøng phaùp
luaät; ñaët ra ngoaøi voøng phaùp
luaät
Ovariotomy: Thuû thuaät caét boû
buoàng tröùng
Overage: Quaù tuoåi
Overhead: Toång phí; phía beân
526
treân (treân: ñaàu, trôøi,...)
Overlord: Laõnh chuùa, chuùa teå
Overpopulation: Tình traïng
/naïn nhaân maõn
Overseer: Giaùm thò, giaùm ñoác,
ñoác coâng
Ovule: Noaõn, teá baøo tröùng
Ownership: Quyeàn sôû höõu
Oxford movement: Phong traøo
Oxford (Anh giaùo, tk 19)
Oxymoron: Pheùp nghòch duï,
ñieàu nghòch lyù
Oxonian: Thuoäc Ñaïi hoïc Oxford
 P P. Library: Caùnh Palatinoâ (moät
P: Doøng vaên truyeàn thoáng tö teá
(Priester)
Pace: Xin loãi..., xin ñöôïc
pheùp..., maïn pheùp
Pacifism: Hoøa bình chuû nghóa;
hieáu hoøa
Padre: Cha (tuyeân uùy)
Padroado: Cheá ñoä baûo trôï (Boà
ñaøo nha)
Paederasty: X. pederasty
Paedobaptism: Röûa toäi treû thô
/ treû con
Pagan: Löông daân
Paganism: Ngoaïi giaùo
Pagoda: Chuøa
Pain: Ñau khoå; hình phaït
p. of damnation: aùn phaït traàm
luaân (hoûa nguïc); p. of the
senses: ñau khoå caûm quan
Pain beùnit: Baùnh thaùnh
Palaeo-: X. paleo- (cuõ, coå)
Palamism: Thuyeát Greâgoârioâ
Palamas († 1359; tónh toïa)
Palatine: Ñoài Palatinoâ (Roâma);
quan chöùc; thuoäc cung dinh
P. Guard: ñoäi quaân Toøa Thaùnh
Vaticanoâ (giaûi taùn n. 1970)
527
phaàn cuûa thö vieän Vaticanoâ)
Paleography: Coå töï hoïc
Paleolithic: Thöôïng (coå) thaïch
ñaïi (x. mesolithic vaø neolithic)
Paleontology: Coå sinh vaät hoïc
Palimpsest: Giaáy da duùng laïi
(vieát laàn thöù hai)
Palingenesis: Hoài sinh, thuyeát
tuaàn hoaøn
Pall: Taám ñaäy cheùn thaùnh;
khaên phuû quan taøi
Palliative: Taïm thay theá; taïm
laøm dòu; giaûm nhe; p. care:
caùch giuùp giaûm ñau
Pallium: Daây pallium (phuø hieäu
baèng daây len cuûa chöùc Toång
GM, ñk 437)
Pallottini, Pallottine Fathers:
Tu só Hoäi truyeàn giaùo (PSM, do
V. Pallotti saùng laäp n. 1835)
Palm: Laù, caønh coï (töôïng tröng
cho chieán thaéng, cho cuoäc
thaéng giaûi); p. Sunday: Leã Laù
Palmistry (palm reading):
Thuaät xem: töôùng, chæ tay
Pan- : Toaøn, heát thaûy, taát caû
Panagia: Toaøn Thaùnh (töôùc
hieäu cuûa ÑM)
Pan-Anglicanism: Lieân Anh
giaùo
Panegyric: Baøi taùn tuïng, tuïng
töø
Panentheism: Thuyeát: baùn
phieám thaàn, phieám taïi (moïi söï
ñeàu ôû trong TC)
Pangenesis: Phieám sinh, toaøn
sinh thuyeát
Panic: Hoaûng sôï, hoang mang,
hoát hoaûng
Panislamism: Lieân Hoài giaùo
Panlogism: Thuyeát phieám luaän
lyù, phieám loâgíc
Panpsychism: Thuyeát phieám
taâm linh
Pansexualism: Thuyeát phieám
tính duïc
Pantheism: Phieám thaàn giaùo
phieám thaàn thuyeát
Panthelism: Phieám yù luaän
Pantheon: Ñeàn caùc thaàn; mieáu:
tieân hieàn, danh nhaân; caùc thaàn
Pantocrator: Ñaáng toaøn naêng
Panvitalism: Thuyeát phieám
sinh
Papabile: "khaû cöû vieân giaùo
hoaøng"
Papacy: Chöùc Giaùo Hoaøng; giaùo
trieàu (trieàu ñaïi giaùo h.)
Papal: Thuoäc giaùo hoaøng
p. blessing: pheùp laønh Toøa
Thaùnh (ÑHG); p. Chamberlain:
528
Vò thò tuøng ÑGH; p. flag: côø Toøa
Thaùnh [Vaticanoâ]; p. household:
gia nhaân phuïc vuï ñieän Giaùo
Hoaøng; p. States: laõnh ñòa Giaùo
Hoaøng; p. theologian: coá vaán
thaàn hoïc cuûa Giaùo Hoaøng
Papalism: Chuû nghóa cöïc toân
Giaùo Hoaøng, thaùi ñoä ñeà cao
Giaùo Hoaøng quaù möùc
Papism(-ist): Cheá ñoä giaùo
hoaøng; thaàn phuïc Giaùo Hoaøng
(coâng giaùo; haøm yù chæ trích,
mæa mai)
Papyrology: Chæ thaûo thö hoïc,
khoa nghieân cöùu vaên baûn chæ
thaûo (giaáp coùi)
Parable: Duï/nguï ngoân
Paraclete: Ñaáng: Phuø trôï, Baøo
chöõa (Thaùnh Linh)
Paracritical: Caän pheâ bình
Paradigm: Khuoân maãu, moâ
bieåu; heä bieán hoùa; traùc ngoân
(trình thuaät Phuùc AÂm neâu baät
moät lôøi noùi ñaëc bieät cuûa Ñöùc
Gieâsu)
Paradise: Laïc vieân; thieân ñaøng
Paradosis: Truyeàn thoáng soáng
ñoäng, löu truyeàn
Paradox: Nghòch lyù; nghòch
bieän; ngöôïc ñôøi
Par(a)enesis: Khuyeán thieän
Paragoge: Ñeäm theâm; ñeäm
aâm, boài ngöõ vó; suy dieãn
Paralipomenon: Saùch Söû bieân
nieân (1Sb vaø 2Sb)
Paraliturgy: AÙ phuïng vuï
Parallel(s): Caâu: song song,
ñoái chieáu (vg. PAÂ nhaát laõm)
Parallelism: Song song; ñoái
chieáu; ñoái caùch/ngaãu
Paralogism: Ngoä bieän, voõng
luaän
Paramount: Toái cao/thöôïng,
toät baäc
Paraphrase: Khuùc giaûi, quaûng
dieãn
Paraphases of Erasmus, The:
Saùch Khuùc giaûi cuûa Erasmus
Parapsychology: Sieâu taâm lyù
hoïc (nhö: metapsychology)
Pardon: Tha thöù; aân xaù
Parent: Cha, meï; nguoàn goác
p. state: maãu quoác
Parenthood: Tö caùch laøm cha
laøm meï; responsible p.: laøm
cha laøm meï coù traùch nhieäm, yù
thöùc traùch nhieäm trong vieäc
sinh döôõng con caùi
Parents: Cha meï; toå tieân
first p. Añam vaø Evaø
Parish: Xöù ñaïo, giaùo xöù (ñk
515tt); p. council: hoäi ñoàng
529
giaùo xöù; p. priest: cha sôû, cha
xöù; p. mission: tuaàn ñaïi phuùc
xöù ñaïo; p. team: nhoùm ñaëc
traùch giaùo xöù (1. chæ goàm caùc
LM [giaùo luaät]; 2. goàm caû caùc
thaønh vieân khaùc [chung]);
personal p.: giaùo xöù toøng nhaân;
territorial p.: giaùo xöù toøng thoå
Parishioner: Giaùo daân trong
xöù, boån ñaïo
Parochial: Thuoäc giaùo xöù; heïp
hoøi, thieån caän (naõo traïng ‘thaùp
chuoâng’); p. administrator:
giaùm quaûn g. x. (ñk 538tt);
p. mass: thaùnh leã cho ñoaøn
daân; p. school: tröôøng hoïc giaùo
xöù; p. vicar: LM phoù xöù, cha
phoù (ñk 545tt)
Parochialism: Ñaàu oùc/naõo
traïng ñòa phöông, heïp hoøi
Paronym: Töø töông töï
Parousia: Quang (giaùng) laâm,
taùi giaùng
Parricide: Gieát cha, gieát meï
Parsism: Baùi hoûa giaùo (AÁn ñoä,
Ba tö)
Parson: Giaùo só (Anh giaùo)
Partes infidelium: Beân löông
daân
Partes inhonestae: Boä phaän
sinh duïc
Parthenogenesis: Trinh saûn,
sinh bôûi trinh nöõ; sinh saûn ñôn
tính
Participate: Thoâng phaàn, döï
phaàn, tham döï
Particular: Rieâng bieät; caù bieät;
caù nhaân; ñaëc bieät/thuø; tæ mæ; baét
beû, ñoøi hoûi, khoù tính; p. Church:
GH ñòa phöông (ñk 368);
p. council: coâng ñoàng ñòa
phöông, cñ mieàn; p. judgment:
phaùn xeùt rieâng
Particularism: Chuû nghóa ñaëc
thuø, phaân laäp; quyeàn lôïi caù bieät
Partitive: Töø [chæ] boä phaän;
p. article: maïo töø boä phaän
Partner: Taùc nhaân ñoái taùc; ng.
chung phaàn, coäng söï; ñoàng
nghieäp
Parvis: Tieàn ñöôøng
Parvitas materiae: Söï vieäc
khoâng ñaùng keå, ti söï
Pasch: Leã Vöôït qua (Do thaùi)
Paschal: Thuoäc leã Vöôït qua,
Phuïc sinh; p. candle: neán phuïc
sinh; p. lamb: chieân vöôït qua;
p. mystery: maàu nhieäm vöôït
qua
Paschaltide: Muøa Phuïc sinh
Passibility: Khaû thuï tính; thuï
naïn tính (coù theå chòu khoå ñau)
530
Passion: Cuoäc thöông khoù, khoå
naïn; p. play: kòch trình taû cuoäc
thöông khoù; p. Sunday: Chuùa
nhaät thöông khoù (Leã Laù);
p. week: tuaàn tröôùc Leã Laù (xöa)
Passion: Ñam meâ, say meâ;
nhieät huyeát, soâi ñoäng; duïc tình,
duïc voïng
Passional: Saùch thöông khoù
(theo 4 Phuùc AÂm); saùch baøi ñoïc
veà caùc Thaùnh (trong Phuïng vuï
giôø kinh)
Passionate: Say ñaém, noàng
nhieät, tha thieát
Passionists: Tu só Doøng
Thöông khoù (do thaùnh Phaoloâ
Thaùnh Giaù laäp n. 1720)
Passiontide: Hai tuaàn cuoái
muøa chay (xöa)
Passive: Thuï ñoäng; tieâu cöïc
p. resistance: khaùng cöï tieâu cöïc
Passivity: Thuï ñoäng tính
Passover: Leã Vöôït qua (Do
thaùi)
Pastor: Muïc töû; muïc sö; (giaùo
luaät) giaùm muïc; (Hoa kyø) cha
sôû (ñk 521); P. Angelicus: Muïc
töû thieân thaàn (Ñöùc Pioâ XII)
Pastoral: Thuoäc muïc töû; muïc
vuï; p. agent: taùc vieân muïc vuï;
p. associate: trôï vieân muïc vuï;
p. care of the sick: saùch nghi
thöùc caùc bí tích cuoái cuøng (giuùp
caùc beänh nhaân); p. council: hoäi
ñoàng muïc vuï (ñk 511tt);
p. epistles: thö muïc vuï (trong
vaên boä Phaoloâ); p. letter: thö
muïc vuï (cuûa GM); p. office: taùc
vuï muïc vuï; p. provision: chæ
ñònh coâng taùc muïc vuï (cho caùc
giaùo só Anh giaùo hieäp nhaäp GH
Coâng giaùo); p. staff: gaäy GM;
p. theology: thaàn hoïc muïc vuï;
p. visitation: kinh lyù
Pastorate, pastorship: Nhieäm
vuï chaên daét; chöùc vuï muïc sö
hoaëc GM
Patarenes: Phong traøo caûi caùch
ôû Milanoâ (tk 11)
Paten: Ñóa thaùnh
Paterfamilias (patresf.): Gia
tröôûng, gia chuû
Paternal: Thuoäc veà cha
p. authority: phuï quyeàn;
p. side: beân noäi
Paternalism: Chuû nghóa gia
tröôûng; chính saùch/thaùi ñoä phuï
maãu; naõo traïng cha oâng
Paternity: Phuï tính, tö caùch/
cöông vò laøm cha, quan heä cha
con; caên nguyeân tính
Pater Noster: Kinh Laïy Cha
531
Pathetic: Caûm ñoäng, thoáng
thieát, laâm ly
Pathogeny: Sinh beänh hoïc
Pathology: Beänh lyù, b. hoïc
Pathos: Thoáng thieát; thuaät kích
caûm (trong tu töø hoïc hay khoa
huøng bieän)
Patibulum: Xaø ngang thaäp giaù
Patience: Kieân nhaãn, nhaãn
naïi; kieân trì
Patriarch: Toå phuï, toäc tröôûng;
thöôïng phuï
Patriarchal: Thuoäc: toå phuï,
thöôïng phuï, phuï tính
Patriarchate: Chöùc/laõnh phaän
thöôïng phuï
Patriarchy: Cheá ñoä phuï quyeàn
(ñoái vôùi Matriarchy: cheá ñoä
maãu quyeàn)
Patricide: Gieát cha, saùt phuï (x.
matricide: gieát meï)
Patrilineal: Doøng cha, phuï heä
(x. matrilineal: doøng meï, maãu
heä)
Patrilocal: Cö truù/soáng beân hoï
cha, thuoäc cö sôû phuï toäc (x.
matrilocal, virilocal, uxo-
rilocal)
Patrimony: Gia saûn; taøi saûn,
khoái saûn nghieäp; P. of St.
Peter: taøi saûn Thaùnh Pheâroâ
(quoác gia ÑGH)
Patriotism: Loøng: yeâu nöôùc, aùi
quoác
Patripassianism: Khoå phuï
thuyeát (cho raèng TC Cha chòu
khoå naïn)
Patristic: Thuoäc giaùo phuï
p. theology: thaàn hoïc caùc giaùo
phuï
Patristics: Thaàn hoïc giaùo phuï
Patrology: Giaùo phuï hoïc
Patron: Vò baûo trôï, ng. ñôõ ñaàu;
oâng baàu uûng hoä
p. Saint: thaùnh Boån maïng
Patronage: Baûo trôï/hoä, ñôõ ñaàu;
quyeàn boå nhieäm
Patronato: Cheá ñoä baûo trôï (Taây
ban nha)
Patronymic: Mang/thuoäc teân
phuï toäc (hoï cha/noäi)
Pattern: Moâ hình, khuoân/ kieåu
maãu
Paul: Phao-loâ
Paulicians: Phaùi Paulikiani
(löôõng nguyeân, tk 7-9)
Pauline: Thuoäc thaùnh Phao-loâ
p. privilege: ñaëc aân Thaùnh
Phao-loâ (hoân phoái: ñk 1143 tt)
Paulinism: Chuû nghóa cöïc neä
Phaoloâ; tö töôûng Phaoloâ
532
Paulists: LM Hoäi Thöøa sai
thaùnh Phaoloâ (do I.T. Hecker
saùng laäp n. 1858)
Pax: Hoøa bình; nghi thöùc chuùc
bình an (vg. trong Thaùnh Leã)
Pax Christi: Toå chöùc hoøa bình
ÑK; Pax Romana: Phong traøo
trí thöùc coâng giaùo
Peace: Hoøa/thaùi bình; bình an;
hoøa öôùc; hoøa thuaän; yeân tónh,
thanh bình; kiss of p.: chuùc
bình an (trong Thaùnh Leã);
p. offering: hy leã giao hoøa
Peccability: Coù theå phaïm toäi
Peccatum: Toäi loãi
Pectoral Cross: Thaùnh giaù
ngöïc
Pedagogy: Khoa sö phaïm, giaùo
duïc hoïc
Pederasty: Loaïn daâm haäu moân
(vôùi thieáu nieân)
Pedestal: Beä, ñeá, buïc
Pedilavium: Nghi thöùc röûa
chaân (thöù 5 Tuaàn Thaùnh)
Pedobaptism: Röûa toäi treû em
Pedophilia: Loaïn daâm vôùi treû
em
Pelagianism: Laïc thuyeát
Peâlagioâ (töï söùc mình, khoâng
caàn ñeán ôn Chuùa)
Pelagians: Ngöôøi theo tö tuôûng
Peâlagioâ († 422)
Pelican: Con boà noâng (töôïng
tröng ÑK)
Penal: Thuoäc hình phaït, hình
söï; p. law: hình luaät;
p. process: toá tuïng hình söï;
p. remedies: bieän phaùp h. söï
Penalty: Hình phaït (ñk 1331 tt)
Penance: Saùm hoái, hoái loãi, hoái
toäi; bí tích hoøa giaûi (ñk 959tt);
ñeàn toäi; p. service: nghi thöùc
saùm hoái; canonical p.: thuû tuïc
hoøa giaûi theo giaùo luaät; tariffed
p.: ñeàn toäi ñònh möùc (theo möùc
ñaõ ñònh saün)
Pendent: Chöa xöû, chöa giaûi
quyeát xong, coøn loøng thoøng;
khoâng hoaøn chænh
Penetrate: Thaâm nhaäp; xuyeân
qua; thaám nhuaàn
Penitence: AÊn naên, hoái caûi; bí
tích giaûi toäi
Penitent: Ngöôøi: thoáng hoái,
xöng toäi, ñeàn toäi; hoái nhaân
Penitential: Thuoäc thoáng hoái,
saùm hoái, ñeàn toäi; p. books: Caùo
giaûi chæ nam; p. psalms: thaùnh
vònh thoáng hoái; p. rite/exercise:
nghi thöùc saùm hoái
533
Penitentiary: Toøa xaù giaûi (ñk
64); LM xaù giaûi; nhaø lao; canon
p.: kinh só xaù giaûi (ñk 508);
Grand P.: hoàng y tröôûng toøa xaù
giaûi
Pension: Löông höu, höu
boång; tieàn trôï caáp; khaùch saïn
nhoû, quaùn troï
Pentarchy: Nguõ trò cheá, chính
theå nguõ huøng
Pentateuch: Nguõ kinh/thö
Pentecost: Leã: Nguõ tuaàn, Hieän
xuoáng
Pentecostal: Giaùo phaùi
Pentecostal (Nguõ tuaàn)
Pentecostalism: Phong traøo
[canh taân] Thaùnh Linh
Penult(-imate): AÙp choùt, giaùp
cuoái
Penury: Caûnh thieáu thoán, cô
haøn
Penurious: Thieáu thoán; keo
kieät, buûn xæn
People: Daân toäc; daân chuùng,
nhaân daân; p. of God: daân TC
Per accidens: Töï ngaãu toá;
ngaãu tröø, baát ngôø
Per aliud: Töï tha theå/toá
Perceive: Caûm nhaän, tröïc caûm;
nhaän bieát/thöùc, lónh hoäi, thaáu
trieät
Perception: X. perceive; tri
giaùc; thu thueá
Per concomitantiam: Do söï
vieäc ñi keøm, ñoàng phaùt
Perdition: Hö maát, dieät voïng,
traàm luaân
Peremptory: Hoáng haùch; ñoäc
ñoaùn; döùt khoaùt, kieân quyeát;
heát hieäu löïc (quaù haïn), thaát
hieäu; p. exceptions: khaùng bieän
thaát hieäu; p. writ: traùt ñoøi haàu
toøa
Perennial: Vónh haèng/toàn,
tröôøng toàn, löu nieân;
p. phylosophy: trieát hoïc tröôøng
toàn
Per essentiam: Do/töï: baûn
chaát, yeáu tính
Perfect: Hoaøn bò/haûo, hoaøn
toaøn/thieän; thôøi hoaøn thaønh
(ngöõ phaùp)
Perfectibility: Khaû hoaøn thieän
tính
Perfection: Hoaøn haûo, hoaøn
thieän, toaøn veïn; counsels of p.:
lôøi khuyeân hoaøn thieän; degrees
of p.: möùc ñoä hoaøn thieän; state
of p.: baäc soáng tu haønh/ hoaøn
thieän; way of p.: con ñöôøng
hoaøn thieän
534
Perfection(al)ism: Chuû nghóa
caàu toaøn; thoùi caàu toaøn
Perfectionist: Ng. caàu toaøn
Per fidem: Nhôø/qua ñöùc tin
Per Filium: Qua Ngoâi Con
Perichoresis: Töông taïi, ôû
trong nhau (circumincession)
christological p.: töông taïi
traïng kitoâ (nôi ÑK: hai baûn tính
cuøng toàn taïi ôû moät Ngoâi Vò);
trinitarian p.: töông taïi traïng
Tam Vò (Ba Ngoâi)
Pericope: Ñoaïn vaên
Periodic continence: Tieát duïc
ñònh kyø
Peripatetic: Thuoäc hoïc phaùi
tieâu dao (Aristoát); löu ñoäng
Periphrasis(-astic): Noùi voøng
quanh, noùi boùng; uyeån töø
Perish: Cheát, dieät vong; suy
ñoài, taøn luïi; hö hoûng
Peritus: Chuyeân gia/vieân
Perjury: Theà doái, theà gian,
nguïy theä; boäi theä
Permanence: Thöôøng xuyeân/
tröïc; lieân tuïc; laâu beàn, vónh
vieãn, tröôøng cöûu
Permanent: X. permanence
p. deacon: phoù teá vónh vieãn
Permissive(-ness): Deã daõi,
khoan dung; buoâng thaû, thaû
loûng, dung tuùng
Per modum actus: Theo caùch
taïm haønh, cho töøng laàn moät
Per modum habitus: Theo
caùch thöôøng haønh
Per modum suffragii: Theo
daïng caàu khaån (cho keû cheát)
Perpetual: Vónh vieãn, tröôøng/
haèng toàn; chung thaân
p. adoration: chaàu suoát (ngaøy
ñeâm thaùng naêm), thöôøng tröïc
p. vows: lôøi khaán troïn (ñôøi)
Per posterius: Dó haäu
Per prius: Dó tieàn
Per se: Töï theå; nguyeân thöôøng
Persecute(-ion): Baùch haïi, truy
haïi, khuûng boá, ñaøn aùp; haønh haï,
ngöôïc ñaûi
Perseity: Töï theå tính
Perseverance: Kieân nhaãn,
k.trì, beàn chí, b.gan; beàn ñoã cho
ñeán cuøng (giöõ ôn thaùnh cho
ñeán cheát)
Persistence(-cy): Kieân ñònh/
trì; coá chaáp, khaêng khaêng; dai
daúng, toàn löu
Person: Ngoâi vò, baûn vò; baûn
ngaõ; con ngöôøi; divine p.: ngoâi
vò TC, thaàn vò; human p.: nhaân
vò; juridical p.: phaùp nhaân
535
Persona: X. person; caù tính, tö
caùch; in p. Christi: trong baûn
thaân ÑK; p. grata: ng. ñöôïc:
loøng, chaáp thuaän, tín nhieäm;
p. non grata: ng. khoâng ñöôïc
loøng, ...
Personal: Thuoäc ngoâi vò; caù
nhaân/vò, rieâng tö; chæ ngoâi;
p. law: luaät toøng nhaân;
p. prelature: phuû giaùm chöùc
toøng nhaân (ñk 294);
p. pronoun: ñaïi töø chæ ngoâi;
p. union: ngoâi hieäp
Personalism: Hoïc thuyeát nhaân
vò; theology of p.: thaàn hoïc
töông quan ngoâi vò
Personality: Nhaân caùch; nhaân
phaåm; caù tính; nhaân vaät
corporate p.: nhaân caùch taäp theå
p. cult: suøng baùi caù nhaân
(thöôøng laø laõnh tuï)
Personalize: Caù nhaân hoùa; tö
hoùa
Personhood: Baûn ngaõ, caù vò
tính
Personification:X. personify
Personify: Nhaân caùch hoùa;
nhaân hình hoùa, nhaân hoùa; laø
hieän thaân cuûa, tieâu bieåu
Personnel: Nhaân vieân; nhaân söï
Perspective: Vieãn caûnh, phoái
caûnh; vieãn töôïng, trieån voïng;
quan ñieåm
Persuade(-sion, -sive): Thuyeát
phuïc, khích leä; khuyeán duï
Pertinacious(-cy, -iousness):
Böôùng bænh, ngoan coá; coá chaáp
Per transennam: Nhaân theå/
ntieän, tieän theå; thoaùng qua
Per turnum: Tuaàn töï, laàn löôït,
luaân phieân, theo phieân
Perversion: Söï xuyeân taïc; hö
hoûng; baïi hoaïi, ñoài baïi, truïy laïc
sexual p.: leäch laïc tình duïc,
loaïn daâm
Peschitta(o), The: Baûn Kinh
Thaùnh thoâng duïng (baèng tieáng
Siri thoâng duïng ôû Tieåu AÙ vaøo
caùc tk 5-7)
Pessimism: Chuû nghóa/thaùi ñoä
bi quan
Peter: Pheâ-roâ, 1Pr, 2Pr;
P.'s Chains: xieàng xích thaùnh
Pheâ-roâ; P.'s Chair, feast of: leã
kính toøa thaùnh Pheâ-roâ (22-2);
P.'s pence: ñoàng haøo Pheâroâ
(phaàn ñoùng goùp haøng naêm cho
Toøa Thaùnh Roâma)
Petitio principii: Ñieäp nguyeân
luaän
536
Petition: Naøi xin, khaån caàu,
thænh caàu; yeâu caàu, kieán nghò
Petitioner: Ng. yeâu caàu,
nguyeân ñôn
Petrine: Thuoäc Pheâroâ; p.
ministry/office: thöøa taùc vuï cuûa
Pheâroâ (chöùc vuï cuûa Giaùo
Hoaøng); p. privilege: ñaëc aân
Pheâroâ ("ñaëêc aân ñöùc tin" veà hoân
phoái, ñk 1150)
Petrobrusians: Phaùi Pheâroâ ñeä
Bruys (bò hoûa thieâu n. 1140)
Pew: Gheá daøi (nhaø thôø)
Phallus: Döông vaät; töôïng
döông vaät (töôïng tröng söùc
naêng sinh saûn)
Pharisaism: Thaùi ñoä giaû hình;
chuû höôùng bieät phaùi
Pharisee: Ng. bieät phaùi
Phenomen(ali)sm: Hieän töôïng
luaän
Phenomenology: Hieän töôïng
hoïc
Phenomenon: Hieän töôïng
Philanthropy: Thöông ngöôøi,
nhaân aùi
Philemon: Phi-le-mon, Plm
Philippians: Phi-líp-pheâ, Pl
Philippism: Thuyeát Philips
Melanchthon († 1560)
Philip's Lent, St.: Muøa chay
thaùnh Phi-líp-pheâ (Ñoâng
phöông: töø 15-11 ñeán 24-12)
Philistine: Phi-li-tinh; ng. taàm
thöôøng, ít vaên hoùa
Philistinism: Phaøm tuïc; taàm
thöôøng, bình daân
Philocalia of Origen: Tuyeån
taäp vaên baûn Origeâneâ (do hai th.
Basilioâ vaø Greâgoârioâ Nazianzeânoâ
thu thaäp n. 359); tuyeån taäp veà
tónh toïa (tk 18)
Philocalian Calendar: X.
Liberian Catalogue
Philology: Ngöõ vaên hoïc
Philosopheme: Trieát ñeà,
tr.luaän, nguyeân lyù trieát hoïc
Philosophical: Thuoäc: trieát
hoïc, trieát lyù
p. theology: thaàn hoïc trieát lyù
Philosophy: Trieát lyù/hoïc; moral
p.: ñaïo ñöùc hoïc; natural p.:
trieát hoïc töï nhieân; p. of
Religion: trieát hoïc toân giaùo
Phobia: Chöùng sôï
Phoneme: AÂm vò
Phonetics: Ngöõ aâm hoïc
Phylactery: Daûi hoaøi kinh, buøa
chöõ, baêng lôøi (hoäp oáng hoaëc
baêng ñöïng baûn ghi luaät ng. Do
537
thaùi ñeo treân traùn vaø beân caùnh
tay luùc caàu nguyeän)
Phylogenesis or phylogeny:
Phaùt sinh gioáng loaøi, heä toäc
phaùt sinh hoïc (tieán trình phaùt
sinh gioáng loaøi, ñoái laïi vôùi
ontogenesis)
Phylum: Nguyeân chuûng, doøng
gioáng, ngaønh (ñoäng vaät)
Physical: Thuoäc: vaät chaát, vaät
lyù hoïc, khoa hoïc töï nhieân; theå
lyù
Physicism: Thuyeát duy vaät lyù
Physico-theology: Saùch minh
giaùo (tk 16-17: döïa vaøo vaät lyù
hoïc ñeå bieän luaän veà lyù chöùng
toân giaùo)
Physics: Vaät lyù hoïc
Physiognomy: Thuaät xem
töôùng
Physiological psychology: Taâm
sinh lyù hoïc
Physis: Baûn tính; baûn chaát
Piacular: Ñeå chuoäc/ñeàn toäi
Piarists: Tu só Doøng Calasan
(th. Giuse Calasan saùng laäp n.
1597 ñeå giaùo duïc treû em)
Pietaø: Töôïng ÑM saàu bi (aüm
xaùc ÑK luùc vöøa haï töø thaäp giaù
xuoáng)
Pietism: Moä ñaïo phaùi; suøng tín
Piety: Loøng moä ñaïo, suøng tín,
ñaïo ñöùc; hieáu thaûo
Pilgrim: Löõ khaùch, khaùch haønh
höông
Pilgrimage: Cuoäc haønh höông
Pillarsaint: Truï aån só (soáng
treân coät)
Pious: Ñaïo ñöùc, soát saéng, moä
ñaïo; thaønh kính; hieáu thaûo
p. foundation: thieän quyõ; hoäi
/toå chöùc töø thieän; p. fraud: löøa
doái vì thieän yù; p. will/
disposition: thieän yù (lôøi troái taøi
saûn cho coâng taùc töø thieän/ñaïo
ñöùc: ñk 1299tt)
Piscina or Sacrarium: Chaäu
thaùnh (xaây trong töôøng beân
caïnh baøn thôø hay ôû trong
phoøng thaùnh ñeå röûa cheùn ñóa
thaùnh vaø röûa tay)
Pity: Töø taâm, loøng: thöông xoùt,
töø bi, traéc aån; ñieàu ñaùng tieác
Placebo: Kinh chieàu (caàu cho
ng. quaù coá); thuoác giaû (ñeå traán
an), hö döôïc; lôøi traán an
Placet: Taùn chuaån/thaønh,
"ñoàng yù!"; thænh nguyeän thö
non-p: phuû quyeát; p. juxta
modum: ñoàng yù vôùi ñieàu kieän
Placid(-ity, -ness): Ñieàm tónh,
bình thaûn, traàm tónh
538
Plainchant, plainsong: Bình ca
Plan: Keá hoaïch, phöông aùn,
chöông trình; baûn ñoà; sô ñoà;
daøn baøi; p. of salvation: keá
hoaïch cöùu ñoä
Planeta: AÙo leã
Plate: X. paten
Platonic: Thuoäc Platon; thanh
cao, thuaàn khieát; lyù thuyeát
suoâng, haõo huyeàn, moäng mò
p. love: aùi tình thuaàn khieát
Platonism: Hoïc thuyeát Platon
Plenary: Toaøn theå; hoaøn toaøn,
ñaày ñuû; p. council: coâng ñoàng
toaøn mieàn (ñk 439);
p. indulgence: ñaïi xaù, aân xaù
toaøn phaàn (ñk 994)
Plenitude: Sung/vieân maõn,
sung tuùc, troïn veïn, ñaày traøn
Pleonasm: Duøng töø dö thöøa,
duøng töø dö nghóa
Pleroma: Sung/vieân maõn
Plumbator: Nieâm aán vieân (vieân
chöùc nieâm phong baèng daáu chì
caùc taøi lieäu quan troïng cuûa Toøa
Thaùnh)
Pluralism: Ña nguyeân tính/
thuyeát; doctrinal p.: thuyeát giaùo
lyù ña thöùc (Vaticanoâ I leân aùn);
theological p.: ña daïng thaùi
thaàn hoïc
Pluriformity: Nhieàu hình thaùi,
ña daïng
Pluvial: AÙo choaøng
Pneuma: Thaàn khí; sinh khí
Pneumatic: Thuoäc: thaàn khí,
Thaùnh Thaàn; thieâng lieâng
Pneumatocentric: Thaàn Khí
höôùng taâm, quy Thaàn Khí (ñaët
Thaùnh Linh laøm trung taâm)
Pneumatology: Thaùnh Linh
hoïc
Pneumatomachi(-ans): Ng.
thuoäc phaùi phuû nhaän thieân tính
Thaùnh Linh
Poena: Khoå hình, hình phaït;
ñau khoå; p. aeterna: aùn traàm
luaân muoân ñôøi; p. medicinalis:
döôïc hình
Pogrom: Cuoäc taøn saùt Do thaùi
(ôû Nga)
Point, rallying: Ñieåm tuï
Polarize(-ation): Phaân cöïc;
phaân lieät
Polemic: Luaän chieán, buùt
chieán, tranh luaän; bieän luaän
Polemics: Thuaät luaän chieán
Polemology: Chieán tranh hoïc
Polite(-ness): Leã ñoä/pheùp, lòch
söï
Political: Chính trò; p. agent:
caùn boä chính trò; p. theology:
539
thaàn hoïc daân chính (xaõ hoäi)
Pollute(-ion): OÂ nhieãm, oâ ueá,
nhô baån
Polyandry: Cheá ñoä: nhieàu
choàng, ña phu
Polygamy: Cheá ñoä: ña hoân,
phöùc hoân (ña theâ, ña phu)
Polygenism: Ña toå thuyeát
Polyglot Bible: Baûn Kinh
Thaùnh ña ngöõ
Polygyny: Cheá ñoä ña theâ
Polymorphism: Ña hình thaùi
Polyphony: Ña aâm, phöùc ñieäu
Polyphyletism: Thuyeát ña
chi/toäc
Polytheism: Ña thaàn giaùo
Polytheistic: Thuoäc ña thaàn
giaùo; thôø nhieàu thaàn
Ponder: Caân nhaéc, ñaén ño, suy
nghó
Pontifex: Tröôûng teá; giaùo
tröôûng; p. maximus: thöôïng teá
(ôû Roâma)
Pontiff: Tröôûng teá, giaùo tröôûng
Roman p.: Giaùo chuû Roâma;
Supreme p.: Giaùo Hoaøng;
Pontifical: Thuoäc: G. Hoaøng,
GM; saùch nghi thöùc cuûa GM
p. Biblical Commission: UÛy ban
g. hoaøng veà Kinh Thaùnh;
p. institute: giaùo hoaøng hoïc;
vieän; p. Mass: leã ñaïi trieàu (do
ÑGH hoaëc GM cöû haønh);
p. missionary works: hieäp hoäi
giaùo hoaøng truyeàn giaùo;
p. right: thuoäc thaåm quyeàn giaùo
hoaøng
Pontificals, pontificalia: Bieåu
nghi GM (muõ vaø gaäy)
Pontificate: Chöùc/nhieäm kyø
Giaùo Hoaøng hoaëc GM
Poor: Ngheøo, baàn cuøng; ngheøo
naøn; toäi nghieäp, ñaùng thöông;
option for the p.: quyeát taâm
phuïc vuï ng. ngheøo; p. in spirit:
coù taâm hoàn ngheøo khoù (Mt
5:3); P. Clares: Nöõ tu Doøng
thaùnh Clara; P. men of Lyons:
Ng. thuoäc phaùi Valñenseâ (bò keát
aùn n. 1184); p. of Yahweh:
nhöõng keû ngheøo heøn cuûa Gia-veâ
Pope: Giaùo Hoaøng, Giaùo Chuû
(Roma vaø Alexanñria); (Ñoâng
phöông) linh muïc (trieàu)
Popular: Bình daân;
p. catholicism: giôùi coâng giaùo
bình daân; p. religion: toân giaùo
bình daân
Pornography: Khieâu daâm; saùch
baùo khieâu daâm, daâm thö
Porrectio instrumentorum:
Trao thaùnh cuï (phong chöùc)
540
Portal: Cöûa chính nhaø thôø
Portent: Ñieàm baùo, trieäu
chöùng, ñieàu laï luøng
Porter: Thaày giöõ cöûa
Position: Vò trí; vò theá; chöùc vuï;
laäp tröôøng, luaän ñieåm
Positive: Tích cöïc; xaùc thöïc;
thöïc chöùng; p. theology: thaàn
hoïc: thöïc chöùng, truy nguyeân
Positivism: Thuyeát: duy thöïc
nghieäm, duy thöïc chöùng
Possession: Sôû höõu; chaáp höõu,
thuû ñaéc; ma nhaäp, quyû aùm;
canonical p.: töïu chöùc theo
luaät; demonic p.: quyû aùm/nhaäp
Possible: Coù theå; khaû höõu
Possibility: Khaû theå tính; khaû
naêng
Postbiblical: Haäu thôøi hình
thaønh Kinh Thaùnh
Post-christian: Haäu kitoâ giaùo
Postcommunion: Lôøi nguyeän
hieäp leã
Postcritical: Haäu pheâ bình
Postdiluvian: Haäu ñaïi hoàng
thuûy
Posterior analytics: Khoa phaân
tích haäu thieân
Posterity: Con chaùu, mieâu dueä,
haäu theá
Postlapsarianism: Hoïc thuyeát
haäu sa ñoïa (cuõng goïi laø
sublapsarianism: sau nguyeân
toäi, TC môùi quyeát ñònh veà soá
phaän cuûa moãi ngöôøi; chuû
tröông cuûa phaùi Calvin)
Postulancy: Giai ñoaïn thænh
sinh
Postulant: Thænh sinh
Postulate: Ñònh ñeà; nguyeân lyù
cô baûn; yeâu caàu
Postulation: Thænh nguyeän (ñk
180)
Postulator: Ngöôøi thænh caàu,
thænh vieân; p. general: toång
caùo thænh
Posture: Ñieäu boä, daùng ñieäu; tö
theá
Potency: Cöôøng löïc, söùc maïnh;
tieàm naêng; hieäu löïc, hieäu
nghieäm; theá löïc, quyeàn theá;
active p.: tieàm naêng chuû ñoäng;
obediential p.: thieân phuïc sieâu
naêng (= nhôø vaâng phuïc con
ng. ñöôïc TC ban cho khaû naêng
thöïc hieän ñöôïc nhöõng ñieàu maø
vôùi khaû naêng töï nhieân, con
ngöôøi khoâng theå laøm ñöôïc);
objective p.: tieàm naêng khaùch
quan; passive p.: tieàm naêng
thuï ñoäng
541
Potential: Tieàm taøng; tieàm
naêng/löïc; khaû naêng; ñieän theá
Potentiality: Tieàm naêng, tieàm
löïc; tieàm theå tính
Potestas: Naêng löïc; quyeàn
bính, q.haønh; naêng quyeàn; khaû
naêng; p. ordinis: quyeàn thaùnh
chöùc; p. jurisdictionis: thaåm
quyeàn
Poverty: Ngheøo khoù, ngheøo
naøn; caûnh baàn cuøng;
evangelical p.: khoù ngheøo Phuùc
AÂm; vow of.p.: lôøi khaán khoù
ngheøo; p. of heart: tinh thaàn
khoù ngheøo
Power: Söùc löïc, söùc maïnh;
quyeàn löïc; naêng quyeàn; p. of
governance: quyeàn cai trò (ñk
129tt); p. of the keys: quyeàn
chìa khoùa; spiritual p.: giaùo
quyeàn (ñaïo); temporal p.: theá
quyeàn; territorial p.: quyeàn ñoái
ñòa
Powers: Uy thaàn, Quyeàn thaàn
(phaåm thieân thaàn)
Practical theology: Thaàn hoïc
muïc vuï
Practice: Thöïc haønh; thöïc teá,
thöïc tieãn
Praeambula fidei: Khai ñoaïn
ñöùc tin, böôùc daãn nhaäp ñöùc tin
Praemotio physica: tieân taùc
(TC chuaån bò cho töï do con
ngöôøi söû duïng khaû naêng choïn
löïa cuûa mình)
Pragmatism: Chuû nghóa thöïc
duïng
Praise: Ca ngôïi, khen ngôïi, ca
tuïng, taùn tuïng; sacrifice of p.:
leã teá ca tuïng
Praxis: Hoaït ñoäng, haønh ñoäng
cuï theå
Pray: Caàu nguyeän, khaån caàu
Prayer: Lôøi caàu nguyeän, lôøi
kinh; Eucharistic P.: Kinh Taï
ôn; Lord's p.: kinh Laïy Cha;
mental p.: taâm nguyeän, suy
nieäm, nguyeän gaãm; p. of
contemplation: chieâm nieäm;
P. of the Faithful/General
Intercessions: lôøi nguyeän tín
höõu; lôøi caàu nguyeän cho moïi
ngöôøi (thöù saùu Tuaàn Thaùnh);
p. of petition: caàu xin; p. over
the gifts: lôøi nguyeän tieán leã;
vocal p.: khaåu nguyeän (ñoïc
kinh)
Preach: Thuyeát giaùo, rao giaûng
Preacher: Ngöôøi thuyeát giaùo,
ng. rao giaûng
Preachers, Order of: Doøng Ña-
minh
542
Preaching: Giaûng Lôøi Chuùa
Preadamitic: Tieàn-Añam;
p. theory: thuyeát loaøi ngöôøi
tieàn-Añam (cho laø tröôùc Añam
ñaõ coù loaøi ng.: I. de la Peyreøre,
tk 17)
Preambles of faith: Khai ñoaïn
ñöùc tin, böôùc daãn nhaäp ñöùc tin
Prebend: Boång loäc
Prebendary: Ngöôøi höôûng
boång loäc
Precatechesis: Tieàn huaán giaùo
(vieäc chuaån bò thính giaû tröôùc
khi trình baøy giaùo lyù)
Pre-catechumenate: Tieàn döï
toøng (ñk 788)
Precedence: Quyeàn: öu tieân,
öu traïch, öu vò
Precept: Giôùi luaät, meänh leänh
(ñk 35); huaán chæ; chaâm ngoân
Preceptive penalty: Hình phaït
truyeàn khieán
Preces: Kinh nguyeän ngaén
(goàm caâu xöôùng vaø caâu ñaùp)
Pre-Christian: Tieàn kitoâ giaùo
Precious Blood: Baûo huyeát
Chuùa Kitoâ
Preconception: Tieàn nieäm,
tieân thöùc; ñònh/tieân kieán
Precondition: Ñieàu kieän tieân
quyeát
Preconization: Coâng boá boå
nhieäm (GM), nhieäm meänh
Preconsecrated: Truyeàn pheùp
saün (Mình Thaùnh)
Precritical: Tieàn pheâ bình
Precursor: Ngöôøi ñeán tröôùc,
baùo tröôùc; ñaûm nhieäm tr.
Saint John the P.: Thaùnh Gioan
Tieàn hoâ (Taåy giaû)
Predecessor: Vò tieàn nhieäm,
baäc tieàn boái; toå tieân
Predella: Ñaøi baøn thôø, ñeá tranh
töôïng
Predestinarianism: Thuyeát
tieàn ñònh
Predestination: Tieàn ñònh,
ñònh meänh
Predicament: Tình traïng khoù
khaên/xöû; phaïm truø (Aristoát),
thuoäc tính chuû theå
Predicate: Vò ngöõ; thuoäc tính;
thuoäc töø; xaùc nhaän
Predication: Thuyeát giaùo; xaùc
ngoân
Predilection: Öu aùi, yeâu thöông
ñaëc bieät; yeâu rieâng; thieân vò
Preembrio: Tieàn hôïp töû (tröôùc
ngaøy thöù 4)
Preeminence: Noåi baät haún, troäi
haún, öu vieät/vò, traùc vieät
543
Preevangelization: Chuaån bò
cho vieäc rao giaûng Phuùc AÂm,
tieàn Phuùc AÂm hoùa
Preexistence of Christ: Söï tieàn
hieän höõu cuûa ÑK ("tröôùc" khi
nhaäp theå)
Preexistentialism: Thuyeát tieàn
hieän höõu (linh hoàn coù tröôùc khi
con ngöôøi hình thaønh: Platoâ,
Origen, vaø moät vaøi toân phaùi
khaùc)
Preface: Lôøi töïa, lôøi noùi ñaàu;
kinh tieàn tuïng
Prefect: Giaùm quaûn, g.söï;
p. Apostolic: phuû doaõn toâng toøa;
giaùm quaûn giaùo quaän
Prefecture, Apostolic: Haït phuû
doaõn toâng toøa (ñk 371)
Preferential: Bieät/öu ñaõi;
p. option for the poor: laäp
tröôøng ñaëc ñaõi ngöôøi ngheøo;
p. love: öu aùi ñaëc bieät
Prefiguration: Tieân tröng, tieân
bieåu/chæ; tieân nieäm/quan
Preformation: Thuyeát tieàn taïo
(ñoái ngöôïc vôùi epigenesis)
Prejudice: Thaønh kieán, thieân
kieán; toån haïi
Prelacy: Chöùc giaùo chuû, giaùm
muïc; territorial p.: giaùm haït
Prelate: Giaùo só cao caáp, giaùm
chöùc, giaùm muïc; honorary p.:
ñöùc oâng; p. nullius: x.
territorial prelature
Prelature: Phuû giaùm chöùc,
giaùm haït; personal p.: phuû
giaùm chöùc toøng nhaân (ñk 294);
territorial p.: giaùm haït toøng thoå
(ñk 370)
Preliminaries of faith: X.
preambles
Premeditation: Möu tính, möu
toan, chuû yù
Premise: Tieàn ñeà, giaû ñònh
Premonition: Linh tính, l.caûm,
caûm thaáy tröôùc
Premonitory: Baùo hieäu/tröôùc
Premonstratensian canons:
Kinh só Doøng thaùnh Norbert
(saùng laäp n. 1120)
Premoral evil: Söï aùc tieàn luaân
lyù (yù nieäm duøng ôû trong caùc hoïc
thuyeát luaân lyù:
consequentialism vaø
proportionalism)
Pre-natal: Tröôùc khi sinh, tieán
saûn; p. diagnosis: chaån thai tieàn
saûn (khaùm thai tr. kh. sinh)
Preposition: Giôùi töø
Prepuce: Bao quy ñaàu; (Taân
öôùc) Do thaùi giaùo
544
Prereflexive: Tieàn: phaûn tænh,
suy tö, yù thöùc
Prerogative: Ñaëc quyeàn, quyeàn
öu tieân; khaû naêng ñaëc bieät, öu
tính; p. of honor: ñaëc quyeàn
danh döï
Presanctified, Mass of the:
Phuïng vuï röôùc leã (thöù 6 Tuaàn
Thaùnh)
Presbyter: Tröôûng laõo; linh
muïc
Presbyteral council: Hoäi ñoàng
LM (ñk 495tt)
Presbyterate: Chöùc/haøng: linh
muïc, nieân tröôûng
Presbyterian Church: GH
tröôûng laõo
Presbyterianism: Phaùi thöôïng
toân nieân tröôûng, phaùi Calvin
Presbytery: Cung thaùnh; LM
ñoaøn; nhaø xöù (x. rectory)
Presbyterium: LM ñoaøn
Prescience: Tieàn thöùc, t.tri
Prescind: Caét rôøi; khoâng keå
(xeùt) ñeán; ngoaïi tröø, tröøu xuaát
Prescription: Meänh leänh, chæ
thò, quy ñònh; ñôn thuoác; thôøi
hieäu (ñk 197tt)
Presence: Hieän dieän; boä daïng
corporeal p.: h. dieän theå lyù;
p. of mind: nhanh trí; real p.:
hieän dieän thöïc söï
Presentation: Trình baøy, trình
dieãn; giôùi thieäu; daâng (trao)
taëng; ñeà cöû (ñk 158); P. of the
Blessed V.Mary: Leã ÑM daâng
mình trong ñeàn thôø (21-11); P.
of the Lord: Leã Daâng Ch. Gieâsu
trong Ñeàn thaùnh (2-2); Sisters
of the P. of Mary: Nöõ tu Doøng
ÑM daâng mình (thaønh laäp n.
1796)
Preservation: Baûo quaûn, duy
trì; phoøng giöõ
Preservative: Chaát baûo quaûn;
thuoác: boå, ngöøa beänh, phoøng
ngöøa
President: Chuû tòch; chuû toïa;
chuû teá
Presidential prayers: Lôøi
nguyeän chuû toïa, chuû teá
Prestige: Uy tín, thanh theá,
aûnh höôûng
Presumed death: Suy ñoaùn töû
vong (ñk 1707)
Presumption: Töï phuï, töï cao
töï ñaïi, quaù töï tin; suy ñoaùn (ñk
1584); p. of fact: suy ñoaùn cöù
söï; p. of law: suy ñoaùn cöù luaät;
p. of paternity: phuï heä suy ñoaùn
Presupposition: Giaû ñònh, döï
thieát
545
Pretension: Cao voïng; töï phuï,
kieâu caêngï; yeâu saùch
Preternatural: Ngoaïi nhieân
p. gifts: ôn ngoaïi nhieân (ñöôïc
ban theâm cho con ngöôøi tröôùc
nguyeân toäi)
Prevenient grace: Ôn döï
phoøng (Rm 8:30)
Prevent(-ion, -ive): Ngaên chaän;
phoøng/ngaên ngöøa
Pricket: Que caém neán
Pride: Kieâu haõnh, haõnh dieän;
kieâu caêng, k. ngaïo, töï haøo
p. comes/goes before a fall:
treøo cao teù naëng; p.of place: vò
trí cao quyù, noåi baät; proper p.:
töï aùi
Prie-Dieu: Baøn quyø
Priest: Tö teá, linh muïc
high p.: thöôïng teá; P.-s'council:
hoäi ñoàng LM (ñk 495)
Priesthood: Chöùc: tö teá, linh
muïc; baptismal p.: chöùc tö teá
do Pheùp Röûa (=chung);
common p.: ch. tö teá chung
ministerial p.: chöùc tö teá thöøa
taùc; p. of the faithful: chöùc tö teá
giaùo daân (=chung)
Primacy: Chöùc giaùo chuû; ñòa vò
haøng ñaàu; p. of honor: öu vò
danh döï (chuû toïa hoäi ñoàng);
p. of jurisdiction: öu vò thaåm
quyeàn: p. of the pope: toái
thöôïng quyeàn cuûa Giaùo Hoaøng
Primal: Nguyeân thuûy, ban sô;
caên baûn, quan troïng, chuû yeáu
Primary: Ñaàu tieân, nguyeân
thuûy; caên baûn, chuû yeáu; sô ñaúng
p. cause: nguyeân nhaân ñaàu tieân
Primate: Giaùo chuû (ñk 438); boä
linh tröôûng
Primatial liturgy: Phuïng vuï
giaùo chuû (thí duï: Braga, Lyon,
Milanoâ, Toâleâñoâ)
Prime: Kinh giôø nhaát
Prime Mover: Nguyeân ñoäng
taùc nhaân (Thöôïng Ñeá)
Primeval: Ban sô, nguyeân thuûy
Primitive: Nguyeân thuûy, sô
khai; Church: GH sô khai;
p. religion: toân giaùo thôøi sô
thuûy (nôi caùc daân toäc baùn khai);
p. revelation: maïc khaûi sô thuûy
(trong ñòa ñaøng)
Prince: Hoaøng töû; hoaøng thaân;
chuùa truøm, ñaàu naäu/soû; p. of
darkness/of this world: Satan
(ñaàu soû boùng toái, ñaàu naäu traàn
theá); p. of peace: Chuùa bình an
(ÑK); p. of the Apostles: Thuû
laõnh caùc Toâng ñoà (thaùnh
Pheâroâ); p. of the Church: hoàng y
546
Principalities: Laõnh thaàn (Rm
8:38; 1Cr 15:24...)
Principality: Vöông chöùc, laõnh
quyeàn; ñaát vöông quoác, coâng
quoác
Principium: Nguyeân thuûy, khôûi
thuûy; caên nguyeân, nguyeân lyù;
nguyeân taéc; p. quo: duïng
nguyeân; p. quod: chuû nguyeân
Principle: Nguyeân lyù; nguyeân
nhaân, nguoàn goác, caên nguyeân;
nguyeân taéc; p. of double effect:
nguyeân taéc song hieäu; p. of
economy: nguyeân taéc nhieäm
cuïc, nguyeân taéc khoan dung
(Ñoâng phöông); p. of equality:
nguyeân taéc bình ñaúng; p. of
subsidiarity: nguyeân taéc phaân
quyeàn
Prior(-ess): Tu vieän tröôûng (nöõ
tu vieän tröôûng)
Prior bond: Tieàn hoân heä (ngaên
trôû vì daây hoân phoái tröôùc)
Priority: Öu tieân
Priory: Ñan vieän, tu vieän
Priscillianism: Thuyeát
Priscillianoâ (moät thöù ngoä giaùo,
tk 4)
Private: Rieâng tö, caù nhaân;
maät, kín; p. Mass: Th. Leã
khoâng coù ng. tham döï (ñk 906);
p. revelation: maïc khaûi rieâng
(cho moät ngöôøi, khaùc vôùi:
public r.)
Privation: Truaát chöùc (ñk 184);
thieáu huït
Privilege: Ñaëc aân, ñaëc quyeàn;
öu ñaõi; p. of faith: ñaëc aân ñöùc
tin (ñk 1150)
Privileged altar: Baøn thôø ñaëc
aân (xöa: ñöôïc ñaïi xaù cho keû
cheát khi laøm leã ôû ñoù)
Probabiliorism: Thuyeát ñaïi xaùc
suaát (chuû tröông phaûi haønh
ñoäng theo phía chaéc hôn)
Probabilism: Caùi nhieân thuyeát
(ñöôïc pheùp haønh ñoäng theo yù
kieán caùi nhieân, töùc laø chaéc chaén
ñuû)
Probability: Caùi nhieân tính
(tính caùch coù theå laø ñuùng); xaùc
suaát
Probation: Thöû thaùch; kyø thöû
luyeän; thôøi gian quaûn thuùc;
doctrine of p.: thuyeát thöû thaùch
(ÑK ñöôïc toân vinh vì ñaõ vöôït
thaéng cuoäc thöû thaùch)
Probationer: Ng. ñang taäp söï;
ng. bò quaûn cheá
Problem: Vaán ñeà; chuû ñeà
Problematic(-al): Coøn laø vaán
547
ñeà, coøn caàn tìm hieåu, chöa roõ;
khoâng chaéc, mô hoà
Pro-Cathedral: Nhaø thôø taïm
theá chính toøa
Procedure: Thuû tuïc; trình töï
Proceed: Tieáp tuïc; tieán haønh,
haønh ñoäng; khôûi toá; xuaát phaùt;
(Tam Vò=) nhieäm xuaát
Proceedings: Quy trình tieán
haønh, dieãn tieán, nghi thöùc; vuï
toá tuïng; bieân baûn löu
Proceeds: Soá thu nhaäp, tieàn
thu ñöôïc
Process: Dieãn tieán, quaù trình;
quy trình, caùch thöùc;
p. theology: thaàn hoïc quaù trình
Process: Tranh tuïng; toá tuïng,
vuï kieän (ñk 1400tt); penal p.:
toá tuïng hình söï
Procession: Cuoäc röôùc kieäu,
dieãu haønh
Procession (divine): Nhieäm
xuaát/xuy; double p.: song
nhieäm xuy (Thaùnh Thaàn phaùt
xuaát töø bôûi Chuùa Cha vaø Chuùa
Con); p. of the Holy Spirit:
nhieäm xuaát/xuy cuûa Thaùnh
Linh
Processional: Saùch kinh röôùc
kieäu
Proclamation: Coâng boá, loan
truyeàn, tuyeân ngoân
Proclivity: Khuynh höôùng,
thieân höôùng
Procrastination: Trì hoaõn,
chaàn chöø
Procreation: Sinh ñeû/saûn
Procurator: Thuï uûy (ñk
1481tt); bieän lyù
Prodigal: Laõng phí, xaøi phí,
hoang phí,phung phí; phoùng
ñaõng; roäng raõi, haøo phoùng;
p. son: ñöùa con hoang ñaøng
Prodrome: Tieàn trieäu, trieäu
chöùng; lôøi töïa, saùch daãn
Proexistence: Soáng cho (ng.
khaùc), toàn höõu vò tha
Profanation: Phæ baùng; xuùc
phaïm, baùng boå, laøm ueá taïp (söï
thaùnh)
Profane: Phaøm tuïc; taàm
thöôøng; tay ngang
Profanity: Baùng boå
Profess: Tuyeân boá; tuyeân xöng;
tuyeân theä
Professed: Tu só khaán troïng,
theä só
Profession: Tuyeân boá, phaùt
bieåu; chöùc/ngheà nghieäp; p. of
faith: tuyeân xöng ñöùc tin;
Religious p.: tuyeân khaán
548
Professional secret: Bí maät
ngheà nghieäp
Profit: Lôïi ích; lôïi nhuaän
Pro forma: Öôùc leä
Progress: Tieán boä/trieån, tieán
phaùt; tieán haønh
Prohibited degrees: Caáp heä kî
hoân
Prohibition: Caám cheá, caám
chæ; (Hoa kyø) caám röôïu
Projection: Phoùng ra; phoùng
chieáu; hình chieáu, xaï aûnh; truø
hoaïch, döï ñoaùn; choã/ phaàn nhoâ
ra
Prolegomenon: Lôøi töïa, phaàn
giôùi thieäu/toång luaän
Prolepsis (-lectic): Döï baùc
phaùp, döï bieän phaùp, loái noùi ñoùn
tröôùc
Proletarian: Voâ saûn
Pro-life: Phong traøo: baûo veä söï
soáng, vì söï soáng, vò sinh
Promethean: Thuoäc thaàn
Proâmeâtheâoâ; quaù tin ôû söùc ngöôøi
Promise: Lôøi höùa; höùa heïn;
empty p.: höùa haõo; p. of
marriage: höùa hoân; Promised
Land: Ñaát Höùa (ñaát Canaan)
Promoter: Coå ñoäng/vuõ vieân;
P. of the Faith: chöôûng tín: x.
devil’s advocate; P. of Justice:
Chöôûng lyù (ñk 1430)
Promotion: Thaêng tieán, ñoäng
vieân, thuùc ñaåy, coå vuõ; thaêng caáp
Promptitude: Nhanh nheïn,
mau maén, soát saéng
Promulgate(-ion): Coâng boá,
ban haønh; truyeàn baù, phoå bieán
Pronouncement stories: Tuyeân
huaán lieät truyeän (trình thuaät
Phuùc AÂm neâu baät moät "tuyeân
ngoân" cuûa Ñöùc Gieâsu)
Pro-Nuncio: Quyeàn söù thaàn
Toøa thaùnh
Proof: Baèng chöùng, chöùng côù;
thöû thaùch
Propaedeutics: Lôùp hoaëc moân
döï bò; kieán thöùc cô sôû
Propaganda: Truyeàn baù, phoå
bieán; tuyeân truyeàn
Propaganda Fide
(Congregation of): Boä Truyeàn
baù ñöùc tin (Boä Truyeàn giaùo); x.
congregation
Propagation: Truyeàn baù, phoå
bieán; truyeàn sinh; truyeàn
chuûng; truyeàn gioáng
Proper: Thích ñaùng/hôïp, phuø
hôïp; hôïp thöùc, ñuùng caùch;
chính xaùc; rieâng bieät, ñaëc thuø
p. of the Mass: phaàn rieâng
549
Thaùnh Leã (phaàn thay ñoåi); p. of
seasons (time): chu kyø caùc muøa
(phuïng vuï); p. of Saints: phaàn
rieâng caùc thaùnh (phuïng vuï)
Property: Sôû höõu; quyeàn tö
höõu; taøi saûn; ñaëc tính; private
p.: tö höõu, cuûa rieâng; public p.:
coâng höõu, cuûa coâng
Prophecy: Söù ngoân, [lôøi, ôn,
ñoaøn suûng, v.v.] tieân tri
Prophesy: Tuyeân saám, noùi tieân
tri
Prophet: Ngoân söù, tieân tri
earlier p.: tieàn tieân tri; later p.:
haäu tieân tri; minor p.: tieân tri
nhoû; p.-king: Ña-vít;
prophetess: nöõ tieân tri; vôï cuûa
tieân tri
Prophethood: Chöùc vuï tieân tri
Prophetic(-al): Thuoäc ngoân söù,
tieân tri
Prophetism: Traøo löu/ñaëc
suûng: ngoân söù, tieân tri
Prophylactic: Phoøng ngöøa;
thuoác/phöông phaùp phoøng
beänh; (Hoa kyø: condom) tuùi
döông vaät, bao cao su choáng
thuï thai (x. sheath)
Propitiation: Laáy loøng, laøm
laønh, laøm nguoâi giaän; leã ñeàn
toäi, xaù toäi
Propitiatory: X. propitiation;
thöôïng toøa (naép hoøm bia giao
öôùc)
Proportion: Caân ñoái/xöùng,
töông xöùng; tyû leä
Proportions: kích thöôùc, quy
moâ
Proportionalism: Hoïc thuyeát
tyû hieäu (cho raèng ñeå bieát haønh
ñoäng toát hay xaáu veà maët luaân
lyù, thì caàn phaûi so saùnh haäu quaû
thieän aùc do haønh ñoäng ñoù ñöa
laïi)
Proportionality: Caân ñoái/ xöùng
tính, tyû leä; analogy of p.: loaïi
suy tyû leä
Proposition: Meänh ñeà; ñeà nghò,
ñeà xuaát; vaán ñeà; ñònh ñeà; ñeà cöû
captious p.: ñeà xuaát xaûo traù;
condemned p.: ñ. x. bò leân aùn;
p. badly formulated: ñeà xuaát
vuïng veà; p. close to heresy: ñeà
xuaát haàu nhö laïc giaùo;
p. offensive to pious ears: ñeà
xuaát chöôùng tai nhaø ñaïo;
scandalous p.: ñeà x. tai tieáng
temerarious p.: ñeà x. taùo baïo
Proprietas: Ñaëc tính
Propriety: Thích ñaùng/hôïp;
ñöùng ñaén; khuoân pheùp
impediment of public p.: ngaên
550
trôû lieâm sæ (ñk 1093); marriage
of p.: hoân nhaân ñaêng ñoái
Prose: Vaên xuoâi; ca tieáp lieân
Prosecution: Theo ñuoåi, tieáp
tuïc; toá tuïng
Prosecutor: Ngöôøi khôûi toá, beân
nguyeân
public p.: uûy vieân coâng toá
Proselyte: Moân ñoà môùi, tín ñoà
môùi, ng. môùi gia nhaäp, taân toøng
(Do thaùi)
Proselitism: X. proselytize
Proselytize: Chaâu moä moân/ tín
ñoà (thu phuïc/loâi keùo/duï doã ng.
khaùc theo phe, ñaûng, ñaïo cuûa
mình; thöôøng coù nghóa xaáu)
Proskynesis: Baùi laïy, phuïc laïy
Prosody: Pheùp laøm thô, khoa
vaàn luaät, ngoân ñieäu
Prosopon: Ngoâi vò; maët naï, beà
ngoaøi
Prosopopoeia: Pheùp hoaït duï
(mieâu taû baèng caùch linh hoaït
hoùa)
Prosperous: Thònh vöôïng,
phoàn vinh
Prosphora: Baùnh leã (Ñoâng
phöông)
Prostitute, sacred: Linh kyõ
Prostitution: Maõi daâm; sacred
p.: linh daâm
Protasis: Tieân ñeà
Protest: Phaûn ñoái, choáng laïi,
khaùng nghò; cam quyeát; chöùng
thö
Protestant: Tin laønh
Protestantism: Ñaïo Tin laønh
Protevangelium: Tieàn Phuùc
aâm theo Giacoâbeâ (nguïy thö)
Protocanonical: Chính thö qui,
ñeä nhaát chính luïc
Protodeacon: Ñeä nhaát phoù teá
(Bizantinoâ)
Protoevangelium: Tin Möøng
tieân khôûi (St 3:15)
Protology: Khôûi nguyeân hoïc
(ñoái laïi vôùi caùnh chung hoïc)
Protomartyr: Vò töû ñaïo tieân
khôûi (thaùnh Steâphanoâ)
Protonotary: Ñeä nhaát luïc sö;
apostolic p.: ñeä nhaât luïc söï Toøa
Thaùnh; supernumerary p.: ñeä
nhaát l. söï danh döï
Protoplasm: Nguyeân sinh chaát
Protoplast: Nguyeân sinh theå,
taïo vaät ñaàu tieân (Añam)
Prototype: Nguyeân maãu; ñieån
hình, tieâu bieåu
Proud: Haõnh dieän, töï haøo, töï
troïng; kieâu haõnh, kieâu caêng, töï
ñaéc; huy hoaøng, traùng leä, uy
nghi
551
Proverb: Tuïc ngöõ, ngaïn ngöõ,
caùch ngoân
Proverbs: Saùch Chaâm ngoân, Cn
Providence: Quan phoøng
Province: Tænh, khu vöïc, laõnh
ñòa; ecclesiastical p.: giaùo tænh
(ñk 431); religious p.: tænh
doøng
Provincial: Thuoäc tænh, vuøng
xa thaønh phoá; beà treân giaùm
tænh (doøng tu)
Provision, canonical: Chæ ñònh
theo giaùo luaät (giaùo vuï: ñk 146)
Provocation: Khieâu khích;
kheâu gôïi
Provost: Ng. ñöùng ñaàu hoäi giaùo
só, muïc sö tröôûng; hieäu tröôûng
(ñaïi hoïc); thò tröôûng
Proxy: Ñaïi dieän; uûy thaùc, uûy
nhieäm; giaáy uûy nhieäm;
p. marriage: keát hoân baèng ñaïi
dieän (ñk 1105)
Prozymites: Phaùi nhöõng ng.
duøng baùnh coù men (ñeå laøm leã)
Prudence: Caån troïng, thaän
troïng, khoâng ngoan, deø daët
Prudery(-ishness): Ñaïo ñöùc giaû,
caû theïn, ngöôïng ngòu quaù möùc
Psalm: Thaùnh vònh/thi
responsorial p.: ñaùp ca
Psalmist: Taùc giaû thaùnh vònh;
The P.: Ñavít
Psalmody: Caùch haùt/ngaâm
thaùnh vònh
Psalms: Saùch Thaùnh vònh, Tv
P. of Solomon: Thaùnh vònh
Salomon (nguïy thö)
Psalter: Saùch Thaùnh vònh
Psaltery: Ñaøn xante (nhaïc cuï
thôøi coå)
Pseudo-: Nguïy, giaû
Pseudonimity: Tính caùch:
bí/buùt danh, maïo danh (nhö
trong tröôøng hôïp caùc nguïy thö)
Pseudoepigrapha: Saùch maïo
ñeà (nguïy thö)
Psilanthropism: Laïc giaùo duy
nhaân (ÑK chæ ñôn thuaàn laø moät
con ngöôøi)
Psyche: Taâm hoàn, taâm linh,
tinh thaàn
Psychiatry: Taâm thaàn hoïc;
beänh hoïc taâm thaàn
Psychic: Thuoäc taâm thaàn; sieâu
linh; oâng/baø ñoàng coát
Psychism: Taâm lyù, taâm thaàn;
taâm linh hoaït, sinh hoaït taâm
thaàn
Psychoanalysis: Phaân taâm hoïc
Psychogenesis: Quaù trình hình
thaønh taâm trí
552
Psychologism: Thuyeát duy taâm
lyù
Psychology: Taâm lyù hoïc
empirical p.: taâm lyù thöôøng
nghieäm; experiential p.: taâm lyù
thöïc nghieäm; functional p.:
taâm lyù cô naêng; metaphysical
p.: taâm lyù sieâu hình; p. of
religion: taâm lyù toân giaùo;
rational p.: taâm lyù thuaàn lyù;
structural p.: taâm lyù cô caáu
Psychopathy: Beänh taâm thaàn,
beänh nhaân caùch
Psychopathology: Taâm beänh
hoïc, taâm beänh lyù, beänh hoïc
taâm thaàn
Psychosis: Chöùng loaïn taâm
thaàn
Psychosomatic: Taâm theå
Psychosphere: Laõnh vöïc taâm
thöùc
Psychotherapy: Lieäu phaùp taâm lyù
Ptolemaic system: Heä thoáng
Ptoâloâmeâoâ (thieân vaên: coi quaû
ñaát laø: baát ñoäng, trung taâm)
Puberty: Tuoåi daäy thì
Public: Coâng coäng, coâng khai;
coâng chuùng, daân chuùng
p. document: coâng chöùng thö
p. opinion: coâng luaän;
p. order: traät töï coâng coïng
p. propriety: coâng phong/taäp
p. revelation: maïc khaûi coâng
(chính thöùc)
Publican: Ngöôøi thu thueá
Publication of the acts: Coâng
boá aùn töø
Pudency: Beõn leõn, e theïn; tieát
haïnh
Pudenda: AÂm hoä, (chung) boä
phaän sinh duïc
Pudicity: X. pudency
Pulpit: Giaûng ñaøn; the p.: giôùi
giaùo só
Pulpitarian, pulpiteer: Nhaø
thuyeát giaùo (töø gieãu)
Punish(-ment): Tröøng phaït,
tröøng trò; saùt phaït; capital p.: töû
hình
Pure: Thanh saïch, tinh khieát,
nguyeân chaát, thuaàn tuùy; trong
saïch
Purgative way: Ñöôøng thanh
luyeän, luyeän ñaïo
Purgatory: Luyeän nguïc
Purification: Thanh taåy, thanh
luyeän, taåy ue; P. of the Blessed
V.Mary: Leã thanh taåy Ñöùc
Trinh Nöõ Maria: daâng Chuùa
Gieâsu trong ñeàn thaùnh (2-2)
Purificator: Khaên lau cheùn
Purim: Leã Soá meänh (Do thaùi)
553
Puritan: Ng. thuoäc phaùi thanh
giaùo, nghieâm khaéc, nhaët nhieäm
Puritanism: Phaùi thanh giaùo
(Tin laønh)
Purity: Thanh/thuaàn khieát;
trinh trong, trong saïch; legal
p.: thanh khieát theo luaät (Do
thaùi); p. of intention: yù höôùng
trong laønh; p. of vision: caùi
nhìn trong suoát
Purpose: YÙ ñònh, döï ñònh, chuû
taâm, quyeát taâm; muïc ñích; yù ñoà
p. of amendment: quyeát chí
söûa mình (ñk 987)
Puseyism: Chuû nghóa Pusey,
phong traøo Tractarian (giai
ñoaïn ñaàu tieân cuûa Oxford
movement: Anh giaùo 1833-
1841)
Putative: Ngoä tín, coi nhö
chính thöùc; p. Father: Cha nuoâi
(coi nhö chính thöùc: Thaùnh
Giuse); p. marriage: hoân phoái
giaû ñònh (ñk 1061,3)
Pyrrhonism: Hoïc thuyeát Pyron
(tk 4 tröôùc coâng nguyeân); hoaøi
nghi chuû nghóa
Pythagorean: Thuoäc Pithagora
(tk 6 tröôùc coâng nguyeân)
Pyx: Hoäp ñöïng Mình Thaùnh (vg.
ñeå mang ñi cho beänh nhaân)
 Q Quantification: Xaùc ñònh soá
Q: Nguoàn (vaên lieäu; töø tieáng
Ñöùc: Quelle)
Qahal: Coäng ñoaøn (‘Giaùo hoäi’)
Q.E.D.: X. Quod erat
demonstrandum
Qippur: Leã saùm hoái (Do thaùi)
Qohelet: Saùch Giaûng vieân, Gv
Quadragesima: Muøa Chay ("40
ngaøy")
Quadrivium: Cao ñaúng töù khoa
(soá hoïc, hình hoïc, thieân vaên,
nhaïc lyù)
Quaestor: Quyeân goùp vieân
(nhaèm giuùp ng. ngheøo)
Quakers: Giaùo phaùi Tin laønh
Quaker (cuõng goïi laø Hoäi baïn
höõu)
Qualification, theological:
Ñònh möùc thaàn hoïc (xin x.
notes, theological)
Qualify: Ñuû/laøm cho ñuû: tö
caùch, khaû naêng, ñieàu kieän; ñònh
roõ, xaùc ñònh; ñònh tính/phaåm
Qualitative difference: Khaùc
bieät veà phaåm chaát
Quality: Phaåm tính, phaåm
chaát; ñöùc tính; tö caùch
554
löôïng, ñònh löôïng; löôïng töû hoùa
Quantity: Soá löôïng
Quantum: Löôïng töû; ñònh
löôïng; q. effect: hieäu öùng löôïng
töû; q. mechanics: cô hoïc löôïng
töû; q. theory: thuyeát löôïng töû
q. transition: chuyeån tieáp löôïng
töû
Quarantine: Kyø chay 40 ngaøy
(xöa); thôøi gian caùch ly kieåm
dòch
Quartodecimanism: Phaùi
möøng leã Phuïc sinh ngaøy 14
thaùng Nisan (nhö Do thaùi giaùo)
Quasi: Gaàn nhö, haàu nhö, aù-
q. contract: baùn kheâ öôùc
q. domicile: baùn truù/cö sôû,
chuaån cö (ñk 103tt)
Quasimodo: Chuùa Nhaät thöù
nhaát phuïc sinh
Quatrain: Thô boán caâu
Quattrocentist: Vaên ngheä só tk
15 (YÙ)
Queenship of Mary: Ñöùc Maria
Nöõ vöông (22-8)
Question: Caâu hoûi; vaán ñeà; put
to the q.: tra taán ñeå baét cung
khai
Quicumque: Baûn tuyeân tín
thaùnh Atanaxioâ (tk 5)
Quiddity: Yeáu tính, baûn theå
Quid pro quo: Ñieàu laãn loän;
giao hoaùn phaåm, vaät theá chaân;
ñeàn buø/traû
Quietism: Tòch tónh chuû nghóa,
voâ vi thuyeát (Miguel Molinos)
Quinquagesima: Chuùa Nhaät
naêm möôi
Quinquennial report: Baùo
caùo/phuùc trình nguõ nieân (giaùm
muïc ñòa phaän trình leân Toøa
Thaùnh)
Quinquennium: Thôøi gian naêm
naêm, nguõ nieân
Quinque viae: Nguõ chöùng ñaïo
(naêm caùch thöùc chöùng minh
TC hieän höõu)
Quintessence: Tinh hoa, tinh
tuùy
Quirinal: Ñoài Quirinal (moät
trong 7 ñoài cuûa thaønh phoá
Roâma; xöa laø dinh giaùo hoaøng;
nay laø dinh toång thoáng YÙ)
555
Qumraân: Qumraân (teân cuûa:
ñan vieän, coäng ñoàng, vaên baûn
cuûa toân phaùi EÂseânioâ, caïnh Bieån
Cheát, Palestina)
Qumranites: Ng. thuoäc phaùi
Qumraân
Quod erat demonstrandum:
(QED): Ñieàu [ñaõ] caàn phaûi
chöùng minh tröôùc
Quodlibet: Vaán ñeà linh tinh
Quorum: Soá ñaïi bieäu quy ñònh
(caàn phaûi coù maët ñeå quyeát
ñònh); ñònh soá toái thieåu
Quotation: Lôøi hoaëc ñoaïn trích
daãn; thôøi giaù
Quotative: Thuoäc trích daãn
Quo vadis: "[Con] Ñi ñaâu ñaáy?"
q.v.: 1.(=quantum vis) Soá
löôïng tuøy yù (phaùi thuoác); 2.
(qq.v.=Quod/quae vide): xin
xem (ñieàu/nhöõng gì...)
 R Rash judgment: Voõ ñoaùn, phaùn
Rabat: Mieáng vaûi ngöïc (thoøng
xuoáng töø coå aùo giaùo só, quan
toøa, luaät sö, giaùo sö)
Rabbi: Thaày, toân sö; giaùo só Do
thaùi
Race: Chuûng toäc, gioáng noøi,
doøng doõi; human r.: loaøi ngöôøi,
nhaân loaïi; r. of Abraham: doøng
doõi Abraham
Raci(ali)sm: Chuû nghóa chuûng
toäc; chuû nghóa phaân bieät chuûng
toäc
Radical: Taän goác, taän caên;
nguoàn goác; trieät ñeå; caáp tieán; töø
caên; caên thöùc; r. sanation: ñieàu
trò taän caên
Radicalism: Chuû thuyeát caáp
tieán; laäp tröôøng cöïc ñoan
Ramadan: Thaùng giöõ chay
(thaùng 9 Hoài giaùo)
Ransom: Giaù chuoäc, tieàn ch.
Rape: Hieáp/cöôõng daâm, haõm
hieáp; cöôõng ñoaït, baét coùc
Rapine: Cöôùp boùc, cöôõng ñoaït
Raptor: Ng.: cöôõng ñoaït, ñoaït
daâm, duï doã
Rapture: Nhaéc boång leân (1Ts
4:17); hoan hæ, saûng khoaùi; xuaát
thaàn (x. ecstasy)
556
ñoaùn lieàu lónh; xeùt ñoaùn (Mt
7:1-2)
Ratio: Lyù trí
Ratio: Tyû leä; tyû giaù; heä soá
Ratio Studiorum: Giaùo trình
khoa muïc
Ratiocinate: Lyù luaän, suy
luaän/lyù
Rational: Coù lyù trí; hôïp lyù, phaûi
leõ; lyù tính, thuaàn lyù; anti-r.:
nghòch lyù tính; r. animal: con
vaät coù lyù tính/trí (con ngöôøi);
r. psychology: taâm lyù hoïc duy lyù
Rationale: Lyù luaän; luaän trình
coù cô sôû; lyù do caên baûn; boá töû teá
phuïc (aùp ngöïc thöôïng teá Do
thaùi giaùo); aùo leã (GM Ñöùc)
Rationalism: Chuû nghóa duy lyù
Rationality: Lyù tính; hôïp lyù,
hôïp leõ; technocratic r.: lyù tính
kyõ trò
Rationalization: Lyù tính hoùa;
hôïp lyù hoùa; vieän lyù
Ratum et consummatum:
(hoân phoái) chuaån nhaän vaø hoaøn
hôïp
RCIA (Rite of Chritian
Initiation of Adults): Nghi thöùc
khai taâm kitoâ ng. lôùn
Reader: Thaày (ng.) ñoïc saùch
Readings, Cycle of: Chu kyø caùc
baøi ñoïc (phuïng vuï)
Real: Coù thöïc, thöïc teá, thaät;
r. presence: söï hieän dieän thöïc
söï (Thaùnh Theå); r. privilege:
ñaëc aân ñoái vaät (ñk 78 §3);
r. vow: lôøi khaán toøng vaät (ñk
1192 §3)
Realism: Thuyeát duy thöïc; chuû
nghóa hieän thöïc; oùc thöïc teá
Reality: Hieän thöïc, thöïc taïi;
thöïc teá; hieän thöïc tính
Realization: Hieän thöïc hoùa;
thöïc hieän/haønh; nhaän thöùc
Realm: Vöông quoác; ñòa haït;
laõnh vöïc
Rearmament, Moral: Phong
traøo chaán höng ñaïo ñöùc
Reason: Lyù trí, lyù tính; lyù luaän;
lyù do; lyù leõ; age of r.: tuoåi khoân
Reasonable: Hôïp lyù; höõu lyù,
phaûi leõ; bieát ñieàu; phaûi chaêng
Reatus: Can traïng, tình traïng
can phaïm
Rebaptisers: Ng. theo phaùi taùi
thanh taåy
Rebaptism: Röûa toäi laïi
Rebirth: Sinh laïi, taùi sinh; ñoåi
môùi hoaøn toaøn
Rebuke: Khieån traùch (ñk 1339)
Recapitulate: Thu toùm veà moät
557
moái; toång keát, toång löôïc, toång
hôïp; r. all things in Christ: thaâu
hoïp vaïn vaät döôùi moät ñaàu laø ÑK
(Ep 1:10)
Recapitulation theory: Thuyeát
ñoàng quy (quy taäp toaøn boä maïc
khaûi vaøo ÑK)
Receive: Nhaän, lónh, thu; tieáp
ñoùn; r. Holy Communion: röôùc
leã; r. Sacraments: laõnh bí tích
Recension: Thö ñieåm (khaûo
saùt, pheâ bình vaø ñoái chieáu moät
vaên baûn vôùi caùc thuû baûn hay
vaên baûn coå); ñieåm saùch (giôùi
thieäu vaø pheâ bình saùch môùi)
Reception: Chaáp/thu nhaän;
[tieán trình] tieáp nhaän (giaùo
ñieàu, giaùo huaán, v.v)
R.into the Full Communion:
Nghi thöùc ñoùn nhaän vaøo trong
GH cg (cho caùc kitoâ höõu khoâng
cg gia nhaäp GH cg)
Receptionism: Thuyeát tieáp
nhaän (duø baùnh röôïu khoâng
bieán ñoåi, ai röôùc Leã thì thaät tieáp
nhaän Chuùa)
Recessional hymn: Tieãn ca,
baøi haùt keát leã
Recidivism(-ist): Taùi phaïm; taùi
nhieãm, taùi phaùt (beänh)
Reciprocity: Hoã töông tính,
töông quan
Recisory action: Toá quyeán baõi
tieâu
Recitative: Ñoaïn/khuùc haùt noùi
Recited mass: Leã ñoïc
Recluse: AÅn cö; tu kín
Recollection: Hoài taâm, maëc
töôûng, truy hoaøi, tónh taâm,
nhaäp ñònh
Recollects: Tu só Doøng caûi toå
(thaùnh AÂugutinoâ, thaùnh
Phanxicoâ)
Recommend(-ation): Giôùi
thieäu; khuyeân nhuû; phoù thaùc;
r. of the soul: phoù linh hoàn
Recompense: Thöôûng höôûng;
ñeàn buø, boài thöôøng; baùo ñaùp,
thuø lao
Reconcile: Hoøa giaûi, giaûng hoøa;
ñieàu hoøa; r. a church: taùi cung
hieán thaùnh ñöôøng
Reconciliation: Hoøa giaûi, giao
hoøa, giaûng hoøa; r. room: phoøng
hoøa giaûi (giaûi toäi);
Sacrament/rite of r.: Bí
tích/nghi thöùc hoøa giaûi
Reconstruction: Taùi thieát;
hoaøn nguyeân
Reconventio: Phaûn toá (ñk
1463)
558
Record: Soå boä; hoà sô, bieân baûn;
ghi cheùp
Sacramental r.(s): soå boä bí tích
Recourse: Thöôïng caàu/toá (ñk
1734); choáng aùn, khaùng caùo;
caàu vieäïn
Recreate: Taïo/laøm laïi, taùi taïo;
caûi taïo, laøm thaønh moät taïo vaät
môùi
Rectitude: Ñuùng ñaén, ngay
thaúng, chính/trung tröïc
Rector: Vieän/hieäu tröôûng, giaùm
ñoác, giaùm sôû; r. of the church:
LM giaùm sôû (coù traùch nhieäm veà
moät thaùnh ñöôøng khoâng phaûi laø
nhaø thôø xöù ñaïo)
Rectory: Nhaø xöù; truï sôû/ vaên
phoøng vieän tröôûng
Recurrence: Xaûy ra laïi, taùi
dieãn, taùi hieän, taùi xuaát; eternal
r.: thuyeát muoân kieáp taùi dieãn
(Nietzsche)
Recusants(-sancy): Ng. coâng
giaùo Anh, (laäp tröôøng) cöï tuyeät
Anh giaùo (tk 16-18)
Red: Ñoû; r. hat: muõ ñoû, Hoàng y
r. letter day: ngaøy leã lôùn (lòch
ghi baèng chöõ ñoû); r. Mass: Leã
kính Chuùa Thaùnh Thaàn (leã
phuïc maøu ñoû, vaø daønh cho luaät
sö vaø thaåm phaùn cuõng maëc saéc
phuïc maøu ñoû); r. Sea: Bieån Ñoû
Redaction criticism: Bieân soaïn
lòch söû; phöông phaùp taàm
nguyeân yù nghóa vaên baûn
Redaktionsgeschichte: X.
redaction criticism
Redditio of creed: Tuyeân xöng
ñöùc tin (trong nghi thöùc röûa
toäi)
Redeem: Cöùu chuoäc; chuoäc laïi
Redeemer: Ñaáng Cöùu chuoäc;
ng. chuoäc laïi, ñeàn buø
Redemption: X. redeem; maàu
nhieäm/coâng trình/ôn cöùu chuoäc
objective r.: coâng trình cöùu
chuoäc khaùch quan (ÑK thöïc
hieän); subjective r.: ôn c. ch.
chuû quan/caù nhaân (nôi con ng.
ñoùn nhaän ôn aáy vaø hôïp taùc)
Redemptorists: Tu só Doøng
Chuùa Cöùu Theá, CSsR
Reductio ad absurdum: Phaûn
chöùng phaùp, boäi lyù luaän phaùp
(laøm cho ñoái phöông nhaän ra laø
loái lyù luaän cuûa mình daãn tôùi
nhöõng keát luaän nghòch lyù)
Reduction: Thu nhoû, giaûm
bôùt/tröø; giaùng caáp; tan bieán;
laøng aáp (cuûa ngöôøi baûn xöù Nam
Myõ do Doøng Teân saùng laäp hoài tk
17-18)
559
Reductionism: Chuû nghóa giaûn
löôïc, chuû höôùng ruùt goïn
Refectory: Phoøng aên
Refer(-ence): Quy chieáu; tham
chieáu/khaûo, tra cöùu, tröng/vieän
daãn; nguoàn lieäu tham khaûo;
chöùng thö; aùm chæ; lieân quan;
chuyeån tôùi
Referent: Ñieàu nhaéc ñeán, ñieàu
aùm chæ
Referral: Vieäc nhaéc ñeán hay
ñöôïc nhaéc ñeán; ng. ñöôïc giôùi
thieäu (tôùi moät ngöôøi khaùc)
Reflect(-ion, -ive): Hoài nieäm,
suy tö, phaûn tænh; phaûn chieáu
non-reflective: phi phaûn tænh
Reform(-ation): Caûi caùch/toå
Reformed Churches: Caùc GH
caûi caùch (phaùi Calvin)
Reformers: Nhaø caûi caùch (Tin
laønh)
Reformulate: Soaïn laïi, trình
baøy laïi, taùi caáu/bieân
Refreshment Sunday: Chuùa
Nhaät 4 Muøa Chay
Refuge: Nôi aån naùu, truù aån,
nöông töïa/naùu
Refuse(-al): Töø choái, khöôùc töø,
cöï tuyeät
Refute: Phi baùc, baùc luaän, baùc
nghò, baùc boû
Regeneration: Taùi sinh (Tt
3:5); phuïc hoài/höng, taân taïo
Regina coeli: Kinh Laïy Nöõ
Vöông thieân ñaøng
Region: Mieàn, vuøng;
ecclesiastical r.: giaùo mieàn (ñk
433)
Register: Soå boä (ñk 535)
Regnum: Vöông quoác; vöông
quyeàn
Regret: Thöông tieác; hoái tieác,
aân haän, hoái haän
Regula fidei: Quy phaïm ñöùc
tin; r. f. proxima: q. ph. tieáp
caän (gaàn: giaùo huaán GH);
r. f. remota: q. ph. vieãn cöï (xa:
Kinh Thaùnh)
Regulae juris: Quy taéc phaùp
luaät (goàm 99 khoaûn hay caùch
ngoân laøm nguyeân taéc ñeå giuùp
hieåu, giaûi thích vaø aùp duïng giaùo
luaät cho hôïp lyù hôïp tình)
Regular: Thuoäc: quy phaùp, quy
luaät (doøng tu); [giaùo só] doøng
(ñoái laïi laø secular: [giaùo só]
trieàu)
Regulation of births: Ñieàu hoøa
sinh saûn
Reification: Söï vaät hoùa
Reign of God: Vöông
quyeàn/trieàu cuûa TC
560
Reincarnation: Luaân hoài, taùi
nhaäp theå, ñaàu thai laïi; x.
metempsychosis
Reinstatement: Phuïc hoài
nguyeân traïng (ñk 1645)
Reinterpretation: Giaûi thích
laïi, taân chuù
Reiterate(-ion): Laøm laïi; laëp
laïi, taùi haønh; ban laïi
Reject(-ion): Baùc boû; loaïi boû;
haét huûi, ruoàng boû; töø choái, cöï
tuyeät
Rejoice: Hoan hæ, vui thích;
laøm cho vui möøng
Relapse: Sa ngaõ laïi, taùi phaïm
Relation: Lieân/quan heä; giao
teá; heä toäc, thaân toäc, hoï haøng;
keå laïi, trình thuaät, töôøng thuaät;
causal r.: quan heä nhaân quaû;
diplomatic r.(s): quan heä ngoaïi
giao; divine r.: töông quan
trong TC (phuï tính, töû heä, chuû
xuy, thuï xuy); logical r.: quan
heä luaän lyù; transcendental r.:
quan heä sieâu nghieäm; public
r.(s): giao teá xaõ hoäi, ngoaïi vuï
Relationship: Quan heä; thaân
thuoäc/tình, hoï haøng
Relative: Coù: lieân quan, quan
heä, hoï haøng; töông ñoái
Relatives: Baø con, thaân quyeán
Relativism: Thuyeát töông ñoái
Relativity: Töông ñoái tính;
principle of r.: nguyeân lyù töông
ñoái; theory of r.: thuyeát töông
ñoái, cô hoïc töông ñoái; (th. of r.)
general: cô hoïc töông ñoái môû
roäng; (th.of r.) special: cô hoïc
töông ñoái chuyeân bieät
Relator: Phuùc trình vieân (ñk
1429)
Relegate to profane use: Cho
xöû duïng vaøo vieäc phaøm tuïc (ñk
1222)
Relevance(-cy): Thích ñaùng/
hôïp, xaùc ñaùng; quan heä/lieân; coù:
yù nghóa, taàm troïng yeáu; boå ích
Relic: Haøi coát thaùnh, thaùnh
tích; di tích, di haøi
Religion: Toân giaùo, ñaïo; doøng
tu, ñôøi tu; natural r.: ñaïo töï
nhieân; non-christian r.: toân
giaùo khoâng kitoâ; non-theist r.:
phi thaàn giaùo; popular r.: toân
giaùo bình daân; primitive r.: toân
giaùo sô thuûy; r. of the book: ñaïo
saùch thaùnh; virtue of r.: ñöùc
thôø phöôïng; world r.: toân giaùo
quoác teá
Religionism: Suøng baùi chuû
nghóa, si tín
561
Religionist: Ngöôøi coù ñaïo, tín
ñoà; ng. si tín
Religionsgeschichte Schule:
Hoïc phaùi giaùo söû
Religiosity: Toân giaùo tính; loøng
ñaïo ñöùc; popular r.: loøng ñaïo
ñöùc bình daân
Religious: Thuoäc toân giaùo, ñôøi
tu; tu só; caån thaän; r. belief:
nieàm tin toân giaùo, tín ngöôõng;
r. discourse: ngoân ngöõ toân
giaùo, luaän phaùp toân giaùo [veà caùc
vaán ñeà toân giaùo]; r. freedom: töï
do: toân giaùo, tín ngöôõng;
r. indifference: thaùi ñoä: 1. ñoàng
loaït hoùa caùc toân giaùo (coi ñaïo
naøo cuõng nhö ñaïo naøo) 2. döûng
döng ñoái vôùi toân giaùo; x.
indifferentism; r. instinct: baûn
naêng toân giaùo; r. institute: tu
hoäi, doøng tu (ñk 607tt); r. life:
ñôøi soáng tu trì; ñôøi soáng toân
giaùo; r. order: doøng tu;
r. profession: tuyeân khaán (ñk
654); r. respect of intellect and
will: suy phuïc veà lyù trí vaø yù chí
(ñk 752); r. rule: luaät doøng; r.
sense: caûm thöùc toân giaùo;
r. tolerance: dung nhaãn toân
giaùo; r. vows: lôøi khaán tu trì
Religiousness: Tinh thaàn toân
giaùo, loøng tín ngöôõng
Reliquary: Hoøm thaùnh tích
Remanence theory: Thuyeát
chaát theå nguyeân toàn (trong
Thaùnh Theå, baûn chaát cuûa baùnh
vaø röôïu vaãn coøn nguyeân, khoâng
bieán ñoåi: Wycliff)
Remarriage: Tuïc hoân; tuïc
huyeàn (nam: sau khi vôï qua
ñôøi), taùi giaù (nöõ: sau khi choàng
qua ñôøi)
Remedial penalty: Hình phaït
boài toån
Remedium concupiscentiae:
Phöông döôïc trò duïc
Remedy: Phöông thöùc/döôïc;
bieän phaùp: boå tuùc, chöõa trò,
khaéc phuïc
Remembrance: Kyù öùc, hoài
töôûng, töôûng nieäm
Reminiscence: Hoài töôûng, kyû
nieäm
Remission: Xaù toäi, xaù mieãn,
tha thöù; thuyeân giaûm; r. of
sins: tha toäi
Remnant: Soá soáng soùt, phaàn
daân coøn laïi (cuûa daân Ítraen)
Remonstrants: X. recusants
Remorse: AÂn haän, hoái haän, aên
naên
562
Remote: Xa, xa xoâi, vieãn cöï;
giaùn caùch; heûo laùnh;
r. occasion: dòp xa (phaïm toäi)
Removable: Coù theå bò caùch
chöùc, chuyeån dôøi, thaùo rôøi, taùch
rôøi
Removal: Baõi chöùc (ñk 192)
Renaissance: Phuïc höng
Renegade: Ng. phaûn boäi, phaûn
ñaïo, boû ñaïo
Renew(-al): Ñoåi môùi, canh taân;
taùi taïo, laøm laïi; taùi tuïïc
Renounce: Töø boû; r. the world:
ñi tu
Renovation: Canh taân, ñoåi
môùi, caûi tieán; hoài phuïc
Renunciation: Töø boû; töï boû, boû
mình; r. of Satan: nghi thöùc töø
boû Satan
Reordination: Phong chöùc laïi
Reparation: Ñeàn buø, phaït taï;
chuoäc/ñeàn toäi; söûa chöõa, tu söûa,
phuïc hoài; khoâi phuïc
Repent(-ance): Hoái haän, aên
naên, thoáng hoái
Repetition: Laëp laïi, nhaéc laïi;
taùi dieãn; phuïc nieäm; sao cheùp,
moâ phoûng
Repose, altar of: Baøn thôø taïm
(giöõ Mình Thaùnh Chuùa caùc
ngaøy thöù 5 vaø 6 Tuaàn Thaùnh);
baøn höông aùn
Repository: Kho/choã chöùa; nôi
choân caát; ng./vaät caát giöõ nhöõng
ñieàu bí maät
Represent(-ation): Ñaïi dieän,
thay maët; töôïng tröng, tieâu
bieåu; mieâu taû, trình taû; hieän taïi
hoùa
esentative: Ñaïi bieåu/ dieän; tieâu
bieåu, ñieån hình
Repristination: Laáy laïi/trôû laïi
vôùi nhöõng gì coå xöa, phuïc coå;
baét ñaàu laïi; laøm laïi
Reproaches: Thaùn ca "Daân ta
hôõi" (thöù 6 Tuaàn Thaùnh)
Reprobation: Baøi xích; khieån
traùch, leân aùn; hình phaït ñôøi ñôøi
(hoûa nguïc)
Reproduction: Taùi taùc; taùi dieãn,
taùi trình; phoùng taùc, sao phoùng,
moâ phoûng; sinh saûn, naåy nôû;
r. theory: hoïc thuyeát taùi taùc
sinh (veà Thaùnh Theå)
Reproductive: Thuoäc cô/khaû
naêng sinh saûn; r. engineering
/technologies: kyõ thuaät trôï
truyeàn sinh; r. organs: cô quan
sinh saûn
Repudiate(-ion): Boû vôï; baùc boû,
choái/khöôùc töø, cöï tuyeät
563
Reputation: Tieáng taêm (toát
hoaëc xaáu); tieáng toát, danh
tieáng, thanh danh
Requiem: Leã caàu hoàn
Requisite: Caàn thieát, tieân
quyeát; ñieàu kieän/vaät lieäu caàn
thieát
Reredos: Haäu ñaøn bình (bình
phong, tranh tröôùng hay böùc
chaïm döïng ngay phía sau baøn
thôø)
Res: Ñieàu, söï vaät, söï vieäc;
r. et sacramentum: thöïc theå vaø
daáu chæ (aân suûng vaø bí tích);
r. et verbum: vaät theå vaø ngoân
töø; r. judicata: vaán ñeà quyeát
tuïng (ñk 1641); r. sacramenti:
aân suûng bí tích; r. tantum: aân
suûng ñôn thuaàn, chæ aân suûng
khoâng thoâi
Rescind: Baõi/huûy boû; thuû tieâu
Rescript: Phuùc nghò (ñk 59)
Reservation: Löu giöõ; deø daët;
daønh rieâng; bieät cheá, bieät haïn
r. of the Eucharist: löu giöõ
Mình Thaùnh; mental r.: tieàm
cheá yù nghóa
Reserved censure: Vaï bieät
cheá/haïn (hình phaït chöõa trò
daønh cho thaåm quyeàn cao hôn
hoaëc laø ñaëc bieät)
Residence: Truù sôû; cö truù; dinh
thöï
Resignation: Nhaãn nhuïc; cam
chòu/phaän; töø chöùc
Resipiscence: Nhìn nhaän loãi
laàm, hoái ngoä/loãi; chaáp nhaän leõ
phaûi
Resolution: Quyeát ñònh/ taâm;
nghò quyeát; giaûi quyeát; giaûi
caáu/phaân; dung giaûi
r. of amendment: quyeát taâm
caûi thieän
Risorgimento: Phong traøo
thoáng nhaát Nöôùc YÙ
Resource: Phöông phaùp;
phöông saùch; thuû ñoaïn; taøi öùng
phoù; man of resource: ng. taøi
xoay xôû (nhieàu thuû ñoaïn)
Resources: Taøi nguyeân, nguoàn
voán; tieàm naêng, tö löïc, khaû
naêng
Respectability: Ñaùng kính,
ñaùng troïng
Respondent: Bò caùo, beân bò (aùn
ly hoân); ñaùp öùng, traû lôøi (thi
vaán ñaùp)
Response: Caâu ñaùp, traû lôøi, hoài
aâm; öùng ñaùp; ñaùp ca
Responsibility: Traùch nhieäm
Responsorial Psalm: Thaùnh
vònh ñaùp ca
564
Responsory: Xöôùng ñaùp ca
Rest: Nghæ ngôi/yeân; yeân taâm;
yeân tónh; ngöøng yeân; ñaët
ñeå/töïa; vaät choáng ñôõ; eternal r.:
an nghæ ngaøn thu; lay to rest:
ñöa ñeán nôi an nghæ (choân caát)
Restaurare omnia in Christo:
Hoài phuïc moïi söï trong ÑK (bieät
hieäu Ñöùc Pioâ X)
Restitutio in integrum: Phuïc
hoài nguyeân traïng (ñk 1645)
Restitution: Hoaøn traû, boài
thöôøng; hoài phuïc; r. theory of
creation: thuyeát saùng taïo nhö
hoài phuïc
Restoration: Hoaøn traû; söûa
chöõa, truøng tu, phuïc cheá; phuïc
hoài, khoâi phuïc; r. of all things:
x. apocatastasis
Restorationism: X.
apocatastasis
Restriction: Haïn cheá; thu heïp
mental r.: x. mental
reservation
Restrictive: X. restriction
r. interpretation: giaûi thích
theo nghóa heïp (ñk 18)
Resurrection: Soáng laïi, phuïc
sinh; r. of the body: xaùc loaøi
ngöôøi soáng laïi; r. of the dead:
keû cheát soáng laïi
Resuscitate: Hoaøn sinh, hoài
sinh, soáng laïi; caûi töû hoaøn sinh,
laøm cho soáng laïi
Retable: Boä tranh hoaëc böùc
chaïm döïng ngay phía sau baøn
thôø; x. reredos
Retractation: Ruùt laïi lôøi; phaûn
cung; ñính chaùnh
Retreat: Cuoäc tónh taâm; ruùt lui;
nôi aån daät
Retreatant: Ng.: tónh taâm, caám
phoøng
Retribution: Baùo phuïc; baùo
öùng; ñeàn ñaùp; thöôûng phaït; day
of r.: ngaøy phaùn xeùt; r. theory:
hoïc thuyeát baùo phuïc (thöôûng
phaït ñôøi sau)
Retrieve(-al): Phuïc hoài, khoâi
phuïc; taùi phaùt hieän; söûa chöõa,
ñeàn buø, buø laïi; hoài töôûng
Retroactive: Hoài toá; coù hieäu löïc
trôû veà tröôùc
Retroductive: Hoài nghieäm
Retrospective: Nhìn laïi dó
vaõng; hoài coá, hoài öùc
Return, myth of...: X.
recurrence
Reunion: Hoïp maët; (Kitoâ giaùo)
hôïp nhaát, ñaïi keát
Reveal: Veùn môû, baøy toû, thoå loä;
maïc khaûi
565
Revealed law: Luaät maïc khaûi,
thaàn luaät
Revelation: Maïc khaûi; Book of
R.: Saùch Khaûi huyeàn, Kh;
continued r.: maïc khaûi tröôøng
lieân; formal r.: maïc khaûi: minh
xaùc, chính thöùc; general r.: m.
kh. phoå quaùt (qua löông taâm vaø
vuõ truï); primitive r.: m. kh. sô
thuûy (cho loaøi ngöôøi sô thôøi);
private r.: maïc kh. rieâng tö;
special r.: maïc khaûi ñaëc bieät
(Do thaùi-Kitoâ); public r.: maïc
khaûi coâng nhieân, chính thöùc
Revenge: Baùo thuø, baùo oaùn, traû
thuø
Revenue: Lôïi töùc; thu nhaäp
Reverence: Toân kính, suøng
kính; troïng kính
Reverend: Khaû kính; ngaøi,
quyù...(töø duøng ñeå toân xöng caùc
giaùo só); Most R.: Ñöùc cha/toång
(GM); Rev.: Quyù: cha/LM, muïc
sö, v.v.; Right R.: Ñöùc oâng;
Very R.: Quyù cha/LM: toång ñaïi
dieän, beà treân caû, v.v.
Reverential fear: Kính sôï
Review: Xem laïi, xeùt laïi, toång
kieåm; hoài töôûng; ñieåm saùch
/baùo, ñieåm duyeät, taïp chí; duyeät
binh; court of r.: toøa phaù aùn
Revise: Duyeät laïi, hieäu duyeät;
tu chính; oân thi; taùi thaåm; baûn
in thöû
Revisionism: Chuû nghóa xeùt laïi
Revival: Phuïc hoài, p.höng, hoài
phuïc, h.sinh; thöùc tænh nieàm
tin (cuûa quaàn chuùng)
Revivalism: Phoøng traøo thöùc
tænh loøng ñaïo (quaàn chuùng)
Reviviscence: Phuïc hieäu, phuïc
hoaït; r. of merits: phuïc hieäu
coâng traïng; r. of sacraments:
phuïc hieäu bí tích
Revolution: Chu kyø quay voøng,
voøng quay, xoay vaàn; bieán
ñoåi/chuyeån (maïnh meõ, saâu
roäng); caùch maïng; agricultural
/industrial r.: caùch maïng noâng
nghieäp/ coâng nghieäp
Reward: Töôûng thöôûng,
thöôûng coâng, baùo ñaùp, thuø lao;
phaàn/tieàn thöôûng
Rhabdomancy: Thuaät boùi que
Rhetoric: Tu töø hoïc; thuaät
huøng bieän
Rhyme: Hôïp vaän, aên vaàn; laøm
thô, ñaët thaønh thô; töông
hôïp/xöùng; without r. or reason:
choùi tai gai trí; khoâng hôïp tình
maø cuõng chaúng hôïp lyù
Rhythm: Nhòp ñaäp; nhòp ñieäu;
566
nhòp nhaøng; biological r.: nhòp
sinh hoïc
Right: Phaûi, höõu; ñuùng, coù lyù;
thaúng; ngay
Right: Ñieàu toát, ñieàu ñuùng;
quyeàn; quyeàn lôïi; Bill of R.(s):
Baûn Tuyeân ngoân Nhaân quyeàn;
civil r.(s): quyeàn coâng daân;
divine r.: thaàn quyeàn; human
r.(s): nhaân quyeàn; r. of
succession: q. thöøa keá; r. to
vote: quyeàn ñaàu phieáu, quyeàn
baàu cöû
Righteous(-ness): Coâng chính,
chính tröïc, ngay thaúng; chính
ñaùng; original r.: coâng chính
nguyeân thuûy (tröôùc nguyeân toäi)
Rigorism: Luaân lyù/ñaïo ñöùc:
nghieâm khaéc, ngghieâm nhaët
Rigorist: Ngöôøi theo chuû nghóa
khaéc khoå
Ring: Voøng khaâu, nhaãn; ñoaøn
theå; voõ ñaøi; fisheman’s r. nhaãn
ÑGH; pastoral r.: nhaãn GM;
wedding r.: nhaãn cöôùi
Risk: Nguy cô, nguy hieåm,
hieåm hoïa; lieàu lónh
Rite: Nghi thöùc; nghi leã; leã
ñieån (ñk 214); r. of passage:
nghi thöùc quaù ñoä (nhö töø thôøi
thô aáu qua tuoåi thaønh nieân
chaúng haïn); R.(s) controversy:
Tranh luaän veà leã cheá (Trung
hoa, AÁn ñoä: tk 17-18); R.(s) of
Christian Initiation of Adults
(RCIA): Nghi thöùc khai taâm
kitoâ ng. lôùn; Sacred
Congregation of R.(s): Boä Leã
Ñieån (xöa); (nay: thuoäc Boä
Phuïng töï)
Ritual: Thuoäc nghi leã; Saùch
nghi thöùc; r. Church: GH leã
ñieån (thuoäc leã ñieån...: ñk 111);
r. mass: Thaùnh Leã coù nghi thöùc
rieâng (vg. Thaùnh Leã Truyeàn
chöùc, Hoân phoái, Tuyeân khaán...)
Rituale Romanum: Saùch nghi
thöùc Roâma (bí tích vaø aù bí tích
tröø Thaùnh Leã)
Ritualism: Nghi thöùc chuû
nghóa, thoùi neä nghi
Rivalry: Caïnh tranh, tranh ñua;
tranh giaønh, ganh ñua
Robber council of Ephesus:
Coâng ñoàng nguïy Epheâsoâ (n.
449)
Rochet: AÙo ren vaén (GM)
Rogations Days: Ngaøy caàu muøa
Role: Vai troø; chöùc naêng, phaän
vuï
Roma locuta, causa finita:
Roâma tuyeân boá laø noá giaûi xong
567
Roman: Thuoäc: Roâma,
Vaticanoâ, ÑHG; r. canon: leã quy
Roâma= Kinh Taï Ôn I;
r. Catholicism: GH Coâng giaùo
Roma; r. Church: GH Coâng
giaùo; r. congregations: caùc boä
Toøa thaùnh (x. congregations);
r. curia: giaùo trieàu Roâma (ñk
360); R. Law (Corpus Iuris
Civilis): Boä Daân luaät Roâma; R.
Missal: Saùch Leã Roâma; r. rite:
leã ñieån Roâma (Taây phöông);
r. see: toøa giaùm muïc Roâma,
Toøa thaùnh Roâma
Romans, epistle to the: Thö göûi
giaùo höõu Roâma, Rm
Romanticism: Traøo löu laõng
maïn
Rome: Roâma; töôïng tröng cho
GH Coâng giaùo vaø cho quyeàn
bính GH
Rood: Thaùnh giaù (lôùn döïng
treân r. screen, coù ÑM vaø thaùnh
Gioan toâng ñoà ñöùng döôùi chaân.
Rood coù nghóa laø goã); r. screen:
tröôùng ñoà cung thaùnh (döïng
ngang giöõa cung thaùnh vaø loøng
nhaø thôø; gaàn gioáng nhö jube)
Root: Reã, goác, chaân; coäi reã, caên
nguyeân; caên baûn; ngöõ caên, töø
caên; r. metaphor: aån duï caên baûn
Rosary: Chuoãi/traøng maân coâi
Rosicrucians: Hoäi chöõ thaäp
hoàng (hieäp hoäi aùm maät toång
hôïp Tam ñieåm vaø thoâng thieân
hoïc)
Rota: Toøa thöôïng thaåm (ñk
1443)
Royalty: Vöông vò/quyeàn
Royalties: Ng. hoaøng toäc;
quyeàn: taùc giaû, tröôùc taùc; tieàn
baûn quyeàn
Ruach: Khí
Rubric: Chæ daãn chöõ ñoû; ñeà
muïc, chuyeân muïc
Rudiment(s): Khaùi nieäm cô sôû,
kieán thöùc cô ñaúng; boä phaän/cô
quan sô phaùt/taïo
Rule: Quy luaät; quy phaïm,
568
q.taéc; luaät doøng; r. of faith: quy
phaïm ñöùc tin; tín luaät; R.(s) of
Justice: x. Regulae Juris;
r. of prayer: nguyeän luaät
Russellites: Phaùi Russell, töùc laø
"Chöùng nhaân Jeâhova"
Russian Orthodox Church: GH
Chính thoáng Nga
Russicum (Collegium): Giaùo
hoaøng Hoïc vieän Nga (do Ñöùc
Pioâ XI thaønh laäp n. 1929 taïi
Roâma)
Ruth: Ruùt, R
Ruthenian: [GH, ng.] Rutheânoâ
(coâng giaùo goác Slav thuoäc leã
ñieån Ñoâng phöông, nhaát laø ôû
Baïch Nga, Sloâvakia vaø Ukraina)
 S Sacerdotal: Thuoäc linh muïc, tö
Sabbaoth: [TC] Caùc ñaïo binh
(töôùc hieäu chæ veà Giaveâ: Gc 5:4)
Sabbatarians: Phaùi Sa-baùt (Tin
laønh Calvin ôû Anh quoác buoäc
giöõ Chuùa nhaät nhö Do thaùi giaùo
giöõ ngaøy Sa-baùt)
Sabbath: Ngaøy Sa-baùt, höu leã;
s.'s journey: loä ñoaïn Sa-baùt
(quaõng ñöôøng ñöôïc pheùp ñi
trong ngaøy Sa-baùt)
Sabbatic(-al): Thuoäc ngaøy Sa-
baùt; s. year: naêm nghæ (naêm
thöù 7)
Sabbatine: Lieân quan ñeán
ngaøy thöù 7; s. bull: saéc chæ veà
ñaëc aân boä aùo Ñöùc Baø (nguïy taïo:
cho laø do Gioan 22 ban haønh n.
1322); s. privilege: ñaëc aân boä
aùo Ñöùc Baø Caùt Minh (Cameâloâ
/Caùcmen)
Sabellianism: Laïc thuyeát
Sabellius (phuû nhaän söï khaùc
bieät thaät söï giöõ Ba Ngoâi; x.
modalism)
Saccidananda: Höõu-töù-phuùc
Sacellum: Nhaø nguyeän; mieáu
thôø
Sacerdos: Tö teá, linh muïc
569
teá
Sacerdotalism: Chuû nghóa/cheá
ñoä/naõo traïng cöïc toân giaùo só
Sackcloth: Vaûi gai, vaûi boá, vaûi
bao taûi; s. and ashes: maëc aùo
nhaëm vaø raéc tro (noùi leân loøng
saùm hoái)
Sacra doctrina: Giaùo lyù thaùnh;
s. pagina: Kinh Thaùnh
Sacral: Thuoäc: toân giaùo, phuïng
töï; thaùnh thieâng
Sacrament: Daáu chæ; Bí tích
(ñk 840tt); primordial s.: bí t.
nguyeân caên; s. house: nhaø taïm
(hình thaùp ôû Ñöùc ngaøy xöa);
s. of Baptism: bí tích Röûa toäi,
pheùp Thanh taåy;
s. of Confirmation: bí t. Theâm
söùc; s. of Holy Orders: bí t.
Truyeàn Chöùc Thaùnh; s. of
Matrimony: bí t. Hoân phoái;
s. of Penance: bí tích Caùo giaûi;
s. of Initiation: bí t. khai taâm;
s. of Reconciliation: bí tích Hoøa
giaûi; s. of salvation: bí tích cöùu
ñoä; s. of the Altar: bí t. Thaùnh
Theå; s. of the Anointing of the
Sick: bí tích Xöùc daàu Beänh
nhaân; s. of the dead: bí tích keû
cheát (Röûa toäi, Giaûi toäi, Xöùc daàu
beänh nhaân); s. of the
Eucharist: bí t. Thaùnh Theå; s.
of the living: bí tích keû soáng
(chòu trong tình traïng aân suûng)
The (Blessed) S.: Thaùnh theå
Sacramental: Thuoäc bí tích; aù
bí tích (ñk 1166); s. character:
aán tích; s. confession: xöng toäi
«trong toøa», chòu bí tích caùo
giaûi; s. dispositions: taâm traïng
caàn thieát (ñeå cöû haønh hoaëc
laõnh nhaän bí tích); s. economy:
keá hoaïch bí tích; s. forum: toøa
giaûi toäi; s. grace: aân suûng bí
tích; s. immolation: hy teá bí
tích; s. matter and form: chaát
theå vaø moâ thöùc (chaát lieäu coïng
vôùi cöû ñieäu vaø lôøi ñoïc);
s. presence: hieän dieän bí tích
(thaät söï cuûa ÑK ôû trong Thaùnh
Theå; x. real presence);
s. satisfaction: vieäc ñeàn toäi (khi
chòu bí tích caùo giaûi); s. sign:
daáu chæ bí tích (nghi thöùc beà
ngoaøi); s. theology: thaàn hoïc bí
tích, bí tích hoïc; s. union: hieäp
thoâng bí tích
Sacramentalism: Heä thoáng bí
tích; hoïc thuyeát töôïng tröng
(vg. trong Thaùnh Theå ÑK chæ
hieän moät caùch töôïng tröng,
570
chöù khoâng phaûi thaät söï; x.
sacramentarism); naõo traïng
thaùi cöïc neä bí tích
Sacramentality: Bí tích tính;
principle of s.: nguyeân taéc bí
tích tính
Sacramentals: Caùc aù bí tích
Sacramentarians(-ism): Phaùi
töôïng tröng (Tin laønh phuû
nhaän ÑK hieän dieän thöïc söï ôû
trong Thaùnh Theå: Zwingli,
Calvin)
Sacramentary: Saùch nghi thöùc
(khoâng coù caùc baøi ñoïc), bí tích
chæ nam; Gelasian s.: saùch nghi
thöùc cuûa Ñöùc Geâlasioâ (ban boá);
Gregorian s.: saùch nghi thöùc
cuûa Ñöùc Greâgoârioâ; Leonine. s.:
saùch nghi thöùc cuûa Ñöùc Leâoâ
Sacramentum: Bí tích; s. in
esse: bí tích taïi söï; s. in fieri: bí
tích ñöông thaønh; s. in usu: bí
tích laõnh nhaän; s. informe: bí
tích baát thaønh; s. tantum: daáu
chæ ñôn thuaàn
Sacrarium: Gieáng thaùnh (chaäu
röûa ñaët ôû phoøng thaùnh, ñeå röûa,
giaët... caùc vaät duïng thaùnh)
Sacred: Thaùnh, thaùnh thieâng,
thaàn thaùnh; s. art: ngheä thuaät:
thaùnh, toân giaùo; s. college:
hoàng y ñoaøn; s. Congregation:
thaùnh Boä; S. Heart: Thaùnh
Taâm; s. image: aûnh töôïng
thaùnh; s. minister: thöøa taùc
vieân chöùc thaùnh; s. places: nôi
thaùnh (ñaõ ñöôïc cung hieán, ñk
1206); s. sciences: khoa hoïc
thaùnh (coù chuû ñeà vaø tinh thaàn
toân giaùo); S. Scripture: Kinh
Thaùnh; s. things: ñoà vaät thaùnh
(ñaõ ñöôïc cung hieán hay laøm
pheùp: ñk 1171); s. times: thôøi
gian thaùnh (ñk 1244); s.
vessels: thaùnh cuï (cheùn, ñóa,
bình, v.v... thaùnh); s. writer:
bieân giaû kinh thaùnh
Sacrifice: Teá leã, hy leã, hy teá; hy
sinh; s. of intellect: hy sinh yù
kieán rieâng; s. of praise: hy leã:
ngôïi khen, taùn tuïng; s. of
thanksgiving: hy leã taï ôn;
s. of the Mass: hy leã Misa,
Thaùnh Leã; s. to Heaven: leã teá
Trôøi; s. to the ancestors: cuùng
oâng baø, teá toå
Sacrificial character: Tính
chaát hy teá
Sacrilege: Toäi phaïm thaùnh
Sacrilegious: Thuoäc toäi phaïm
thaùnh; s. communion: chòu leã
phaïm [söï] thaùnh;
571
s. confession: xöng toäi phaïm
[söï] thaùnh
Sacring: Hieán thaùnh; truyeàn
pheùp; truyeàn chöùc; gia mieän;
s. bell: chuoâng rung luùc truyeàn
pheùp
Sacristan: Ng. phuï traùch:
phoøng thaùnh/aùo [leã], vieäc nhaø
thôø; oâng töø
Sacristy: Phoøng thaùnh/aùo [leã]
Sacrosanct: Chí/cöïc thaùnh;
khoâng ñöôïc xaâm phaïm
Sadducees: Phaùi Sa-ñoác
Sadhu: Tu só phieâu cö (AÁn ñoä)
Sadism: AÙc/baïo daâm; taøn baïo
Sadomasochism: AÙc thoáng
daâm, loaïn thoáng daâm (tìm laïc
khoaùi nhuïc duïc baèng töï haønh
haï vaø haønh haï ng. ñoái taùc)
Sage: Hieàn nhaân, hieàn trieát;
thoâng thaùi, khoân ngoan
Saint: Thaùnh, vò thaùnh; thaùnh
nhaân
Saintliness: Thaùnh thieän tính
Salary: Ñoàng/tieàn löông
Salesians: Tu só Doøng Don
Bosco (n. 1859)
Salmanticenses: Caùc thaàn hoïc
gia Salamanca (Doøng Caùt
Minh; taùc giaû cuûa boä Cursus
theologicus: Giaùo trình Thaàn
hoïc, noåi tieáng: tk 17-18)
Salutary act: Haønh ñoäng sinh
ích cöùu ñoä
Salvation: Cöùu ñoä, cöùu roãi;
s. community: coäng ñoàng cöùu
ñoä; s. history: lich söû cöùu ñoä;
- general s. history: lòch söû cöùu
ñoä chung (bao goàm toaøn theå
nhaân loaïi)
- special s. h.: lòch söû cuùu ñoä
ñaëc bieät (It-ra-en vaø GH)
Salvation Army: Ñoäi quaân cöùu
teá
Salvatorians: Tu só Doøng Chuùa
Cöùu Ñoä (SDS, 1881)
Salve Regina: "Laïy Nöõ Vöông"
Salvific: Coù tính caùch cöùu roãi
s. presence: hieän dieän cöùu ñoä;
s. will of God: yù ñònh cöùu ñoä
cuûa TC
Salvo meliori judicio: Tröø phi
coù yù kieán xaùc ñaùng hôn
Samaâdhi: Ñònh, thieàn ñònh,
chæ quaùn
Samaritan: Ngöôøi xöù Samaria;
s. Pentateuch: Nguõ thö
Samaria
Samgha: Taêng chuùng, taêng hoäi
Samsara: Luaân hoài, sanh töû
Samuel: Sa-mu-en, 1Sm, 2Sm
Sanatio in radice: X. sanation
572
Sanation, radical: Ñieàu trò taïi
caên (hoân phoái voâ hieäu: ñk
1161)
Sanbenito: Phaïm phuïc (aùo daøi
maëc cho ng. bò toøa thaåm tra keát
aùn)
Sanctify(-ing): Thaùnh hoùa;
s.-ing grace: ôn thaùnh hoùa;
s.-ing Office: nhieäm vuï thaùnh
hoùa (ñk 834tt)
Sanctimonious: Phoâ tröông
loøng moä ñaïo
Sanctimony: Ra veû ñaïo ñöùc
Sanction: Pheâ chuaån, xaùc
nhaän, thöøa nhaän; thöôûng phaït;
hình phaït; cheá taøi (ñk 1312);
remuneratory s.: khen thöôûng;
vindicatory s.: hình phaït
Sanctity: Thaùnh thieâng/thieän
Sanctorale: Phaàn rieâng caùc
Thaùnh (trong saùch leã hoaëc saùch
caùc giôø kinh phuïng vuï)
Sanctuary: Nôi toân nghieâm,
thaùnh ñieän/ñöôøng; nôi truù aån;
right of s.: quyeàn: truù nguï, tî
hoä
Sanctus: Kinh "Thaùnh, Thaùnh,
Thaùnh..."; s. bell: hoài chuoâng
rung luùc ñoïc kinh «Thaùnh,
Thaùnh, Thaùnh»
Sanhedrin: Thöôïng hoäi ñoàng
Do thaùi, coâng nghò
Sanskrit: Tieáng phaïn
Santa Claus: OÂng giaø Noâen
Sapientia: Khoân ngoan, ñöùc
khoân
Sapiential books: Caùc trieát thö
(caùc saùch khoân ngoan trong
KT: G, Tv, Cn, Gv, Dc, Kn, Hc)
Sapphism: Chöùng nöõ ñoàng
giôùi luyeán aùi (x. lesbianism)
Sarcophagus: Moà ñaù; quaùch
Sarkikoùs: Baèng thòt; theå xaùc
Sarx: Thòt, xaùc theå
Satan: Sa-tan, töôùng quyû
Satanism: Phaùi thôø Satan; quyû
quaùi
Satanology: Satan hoïc, quyû
hoïc
Sati: Thieâu phuï (ng. vôï töï
thieâu cheát theo choàng)
Satisfaction: Thoûa maõn, toaïi
nguyeän; ñeàn buø: loãi phaïm, toäi
loãi; adequate s.: ñeàn buø/toäi: caân
xöùng, ñaày ñuû; condign s.: ñeàn
buø/toäi xöùng ñaùng; congruous s.:
ñeàn buø/toäi töông hôïp;
extrasacramental s.: ñeàn toäi
ngoaïi bí tích; s. theory: hoïc
thuyeát cöùu chuoäc thuïc toäi (cuûa
573
th. Anselmoâ); vicarious s.: ñeàn
buø/toäi thay
Satyagraha: Khaùng cöï thuï
ñoäng
Saving faith: Nieàm tin cöùu roãi;
s. history: lòch söû cöùu ñoä
Savio(u)r: Ñaáng Cöùu theá, vò
cöùu tinh
Scandal: Göông muø/xaáu; tai
tieáng; côù vaáp phaïm
Scapegoat: Oan döông (con deâ
gaùnh toäi: Lv 16:20tt); bung
xung, ng. chòu toäi thay ng. khaùc
Scapular: Khaên/baêng choaøng
vai (khoaùc leân y phuïc tu só cuûa
moät soá Doøng tu); boä aùo ÑM;
s. medal: aûnh boä aùo ÑM (thay
theá cho boä aùo ÑM)
Sceptic(-al): Ngöôøi: hoaøi nghi,
theo chuû nghóa hoaøi nghi
Scepticism: Chuû nghóa hoaøi
nghi
Schema: Löôïc ñoà, sô ñoà
Scheme: Coâng thöùc; daïng
thöùc; kieåu maãu; conceptual s.:
coâng/daïng thöùc khaùi nieäm
Schism: Ly giaùo/khai (ñk 751)
Eastern s.: ly khai Ñoâng Taây
(n. 1054); Great Western s.:
ñaïi ly khai Taây phöông (1378-
1417); Schismatic: Ly khai,
taùch rôøi; phaân ly
Schmalkaldic Articles: Caùc
giaùo ñieàu Schmalkalden (do
phaùi Luther ñeà xuaát n. 1537)
Scholar: Hoïc giaû, thoâng thaùi;
moân sinh; sinh vieân (coù hoïc
boång)
Scholarship: Hoïc roäng, uyeân
baùc; hoïc boång
Scholastic: Hoïc vieân; kinh
vieän; thuoäc tröôøng hoïc, hoïc
taäp, nhaø giaùo; s. theology: thaàn
hoïc kinh vieän
Scholasticism: Hoïc thuyeát/
phöông phaùp kinh vieän
Scholia: Chuù giaûi, phuï chuù
Scholiast: Nhaø bình giaûi
School: Tröôøng hoïc (ñk 796tt);
tröôøng phaùi, hoïc phaùi;
s. book: saùch giaùo khoa;
s. man: nhaø trieát/thaàn hoïc kinh
vieän; s.(s) of theology: tröôøng
phaùi thaàn hoïc;
Sciencia: Khoa hoïc; kieán/tri
thöùc; s. acquisita: tri thöùc: taäp
thaønh, sôû ñaéc; s. beata: phuùc
kieán; s. futuribilium: bieát veà vò
lai khaû höõu/theå; s. infusa: tri
thöùc thieân phuù; s. media: trung
thöùc (giöõa thaáu thò vaø ñôn trí);
574
s. simplicis intelligentiae: ñôn
trí; s. visionis: thaáu thò
Science: Khoa hoïc; kieán thöùc;
s. of faith: thaàn hoïc
Scientism: Chuû nghóa duy
khoa hoïc
Sclav, sclavonic: x. slav,
slavonic
Scorn: Khinh bæ/reû, khinh
mieät; cheá nhaïo
Scotism: Hoïc thuyeát Duns
Scotus († 1308), tröôøng phaùi
Phanxicoâ
Scribe: Kyù luïc, kinh sö
Scriptorium: Vaên phoøng cheùp
saùch (cuûa tu vieän)
Scriptural: Thuoäc Kinh Thaùnh
Scripture(s): Kinh Thaùnh; kinh
saùch
Holy S.: Kinh Thaùnh
Scroll: Cuoän giaáy/da; saùch
cuoän
Scruple(-pulosity): Boái roái, lo
aâu (sôï coù loãi/toäi); thaän troïng,
chu ñaùo, ngaïi nguøng, ñaén ño
Scrutiny: Ñieàu tra (ñk 1051),
kieåm tra; xeùt kyõ
Scurrility: Thoâ tuïc, thoâ bæ
Sea: Bieån, ñaïi döông
brazen s.: beå nöôùc baèng ñoàng
(1V 7:23); s. of Galilee: [bieån]
hoà Galileâa
Seal: Daáu nieâm, con daáu/trieän,
aán tín; s. of baptism: aán tích
Röûa toäi, aán tín Thanh taåy;
s. of confession (sacramental
s.): aán tích giaûi toäi, aán toøa g. toäi
(ñk 983, 1388); s. of the Spirit:
aán tín Thaùnh Linh
Secession: Ly khai, phaân ly,
taùch lìa; s. Church: GH ly khai
Second: Thöù hai, thöù nhì;
s. Añam: Añam thöù hai (ÑK);
s. coming: ÑK taùi phuïc/laâm
Secondary: Thöù caáp, thöù yeáu,
phuï, phoù, trung caáp
Secrecy: Kín ñaùo, bí maät; thaàm
kín
Secret: Kín, bí maät; thaàm kín;
lôøi nguyeän treân leã vaät (xöa=
ñoïc thaàm); s. discipline: quy
luaät bí thuaät (x. disciplina
arcani); s. marriage: hoân phoái
kín (ñk 1;130); naëc hoân (hôïp
phaùp); s. society: hoäi kín
Secretariat of State (papal):
Phuû Quoác vuï khanh (ñk 360);
s. of the synod: vaên phoøng
(thöôøng tröïc) thöôïng hoäi nghò
(ñk 348)
Secretarium: Phoøng maëc aùo leã
575
Secretary: Thö kyù
s. of State: Boä tröôûng ngoaïi
giao (Toøa thaùnh)
Sect(-arian): Giaùo phaùi; moân
phaùi; beø phaùi, beø ñaûng
Sectarianism: Chuû nghóa/naõo
traïng beø phaùi
Secular: Theá tuïc; thuoäc theá kyû;
coå xöa, laâu ñôøi
s. arm: "caùnh tay" (quyeàn bính)
phaàn ñôøi, theá quyeàn
s. clergy, priest: haøng giaùo só,
LM trieàu
s. Institute: Tu hoäi ñôøi (ñk 710)
Secularism: Traøo löu/chuû
nghóa tuïc hoùa
Secularity: Theá tuïc tính;
tröôøng kyø tính; baäc giaùo só trieàu
Secularization: Theá tuïc hoùa;
hoaøn tuïc
Secularize: Tuïc hoùa; hoaøn tuïc
Secundum quid: Tuøy dieän
(theo moät phuông dieän naøo ñoù)
Security: An ninh/toaøn, yeân oån
Sedentary: Tónh taïi (ngoài, ôû
moät choã), ñònh cö
Sede impedita: Caûn toøa
Sede vacante: Troáng toøa
Sedes Sapientiae: Toøa Khoân
ngoan (töôùc hieäu ÑM)
Sedia gestatoria: Gheá kieäu
Sedilia: Gheá (cho [nhöõng] ng.
haønh leã)
Seduce: Quyeán ruõ, duï doã
See: Toøa (GM); Holy S.: Toøa
thaùnh; s. of Peter: Toøa Thaùnh
Pheâroâ (ngoâi toøa Giaùo Hoaøng)
Seed: Haït gioáng; tinh dòch
s. of Abraham: con chaùu/doøng
doõi Abraham
Seeker: Ngöôøi tìm kieám
Seekers: tín ñoà giaùo phaùi Caàu
tuyeàn (Tin laønh tk 17)
Seer: Kieán nhaân (ng. coù thieân
nhaõn), tieân tri
Segnatura Apostolica: Toái cao
phaùp vieän (Toøa thaùnh)
Segregate: Coâ laäp, chia taùch,
taùch bieät
Self: Ngaõ, baûn ngaõ, caùi toâi;
chính mình; s.-abnegation:
queân mình; s.-abuse/pollution:
thuû daâm; s.-causation: töï gaây
neân mình; s.-centred(-ness):
quy ngaõ; s.-communication:
thoâng ban chính mình (TC töï
maïc khaûi vaø trao ban chính
mình); s.-confidence: töï tin;
s.-conscience: yù thöùc veà mình;
s.-control: töï chuû;
s.-dedication: daán/xaû thaân;
s.-defense: töï veä;
576
s.-denial: boû mình;
s.-fulfilment: töï kyû thaønh töïu;
s.-giving: hieán mình/thaân;
s.-governing: töï trò;
s.-restraint: töï cheá;
s.-righteousness: coâng chính töï
löïc; töï cho laø ñuùng;
s.-sacrifice: hy sinh, queân
mình; s.-seeking: töï tö töï lôïi, vò
kyû; s.-transcendence: töï sieâu
thaêng; s.-will: ngoan coá
Selfish(-ness): Ích kyû, vò kyû
Selfless: Vò tha
Semantics: Ngöõ nghóa hoïc;
s. of religion: x. religious
discourse
Semi: Nöûa, baùn-
s.-Arianism: hoïc thuyeát daïng
Arioâ (x. pneumatomachians,
macedonians, homoiousians)
s. doubles: leã baäc baùn keùp (xöa)
s.-Pelagianism: hoïc thuyeát
daïng Peâlagioâ (Cassian, Vincent
of Lerins)
Semina verbi: Haït gioáng Lôøi
Chuùa
Seminar: Khoùa: hoäi thaûo, hoïc
hoûi chuyeân ñeà
Seminarian: Chuûng sinh
Seminary: Chuûng vieän; major
s.: ñaïi chuûng vieän; minor s.:
tieåu chuûng vieän
Sem(e)iology: Trieäu chöùng
hoïc
Semiotics: Kyù hieäu hoïc
Semite: Seâmita (daân toäc, ngoân
ngöõ)
Semitism: Ñaëc ngöõ Seâmita
Semper reformanda: Caàn phaûi
canh taân khoâng ngöøng (GH)
Sempiternal: Vónh cöûu, vónh
vieãn, ñôøi ñôøi
Senate: Thöôïng nghò vieän
Sensation: Caûm giaùc; xuùc ñoäng
Sensationalism: Caûm giaùc
luaän; xu höôùng giaät gaân
Sense: Giaùc quan; caûm giaùc;
caûm thöùc; yù nghóa; chieàu
höôùng; common s.: leõ thöôøng,
löông tri; illative s.: caûm quan
haäu keát
religious s.: caûm thöùc toân giaùo
s. of faith: caûm thöùc ñöùc tin
s. of responsibility: yù thöùc traùch
nhieäm; s. of sin: yù thöùc toäi loãi;
s. of the sacred: yù thöùc thaùnh
thieâng; Senses of Scripture:
Caùc yù nghóa cuûa Kinh Thaùnh
accommodated s.: yù nghóa
thích öùng; allegorical s.: yù
nghóa aùm duï, nguï yù;
577
anagogical s.: yù nghóa höôùng
thöôïng (chæ veà: trôøi, ñôøi sau);
eschatological s.: yù nghóa caùnh
chung; historical s.: yù nghóa
lòch söû; literal/literary s.: nghóa
ñen/ vaên töï; plenary/fuller s.:
x. sensus plenior; spiritual s.: yù
nghóa thieâng lieâng; tropological
s.: yù nghóa tyû duï;
typical/typological s.: yù nghóa:
tieân tröng, ñieån hình, tieâu bieåu
Sensibility: Tính nhaïy caûm, ña
caûm; caûm tính; tri giaùc
Sensualism: Thuyeát duy caûm;
chuû nghóa nhuïc duïc, khaùi laïc
daâm duïc
Sensuality: Giaùc caûm tính; vaät
duïc; tính/thuù nhuïc duïc
Sensus: X. sense
s. fidelium: caûm thöùc tín höõu,
caûm nhaän cuûa caùc tín höõu;
s. fidei: caûm thöùc ñöùc tin;
s. plenior: yù nghóa: troïn veïn,
ñaày ñuû [hôn]
Sentence: Baûn aùn, aùn vaên;
luaän ñeà thaàn hoïc; meänh ñeà
Sententia(-ae): Quan ñieåm/yù
kieán thaàn hoïc; s. bene fundata:
yù kieán coù cô sôû vöõng;
s. communis: yù kieán chung;
s. fidei proxima: yù kieán caän tín;
s. probabilior: yù kieán caùi nhieân
hôn; s. probabilis: yù kieán caùi
nhieân; theologice certa: yù kieán
xaùc nhieân veà maët thaàn hoïc
Sentiment: Tình caûm; caûm
tình; caûm thöùc; caûm nghó, yù
kieán
Sentire cum Ecclesia: Caûm
thoâng vôùi GH, ñoàng taâm ñoàng
caûm vôùi GH
Separated brethren: Anh em
ly khai
Separation: Phaân caùch/ly, ly
bieät, chia caét; bieät cö; marital
s.: vôï choàng ly thaân; s. of
Church and State: cheá ñoä bieät
laäp giöõa GH vaø Nhaø nöôùc
Separatism: Chuû nghóa/höôùng
phaân laäp
Septenary: Boä baûy; baûy: ngaøy,
naêm, ng., bí tích...
Septuagesima: Chuùa nhaät 70
Septuagint (LXX): Baûn Baûy
Möôi (baûn dòch Kinh Thaùnh
baèng tieáng Hy laïp)
Sepulchre(-cher): Moä, phaàn
moä; choã hoång ñöïng ñaù thaùnh
(ôû giöõa baøn thôø); Holy S.: Moä
Thaùnh (Chuùa Gieâsu)
Sequel: Haäu quaû, aûnh höôûng;
di haäu/haïi, dö chöùng;
578
ñoaïn/phaàn tieáp (vaên hoïc, ngheä
thuaät,...)
Sequence: Ca tieáp lieân
Seraph(-im): Luyeán thaàn, thaàn
Seraphim
Seraphic: Thaàn tieân; lieân quan
ñeán thaùnh Phanxicoâ Assisi;
s. blessing: lôøi chuùc laønh
(thaùnh Phanxicoâ soaïn n. 1224,
vaø ngaøy nay ñoïc thaáy ôû trong
Saùch leã Roâma, phaàn: Coâng thöùc
ban pheùp laønh cuoái leã, soá 10:
Thöôøng nieân 1); s. doctor:
thaùnh Bonaventura; s. order:
Doøng Phanxicoâ
Serene(-ness,-ity): Bình thaûn,
thanh thaûn, ñieàm tónh, yeân
tónh; quang ñaõng, quang taïnh
Sermon: Baøi giaûng; s. of the
mount: baøi giaûng treân nuùi (Mt
5-7)
Servant: Toâi tôù, ng. giuùp vieäc,
gia boäc; S. of God: Ng. toâi tôù
TC; S. of Yahweh: Ng. toâi tôù
Gia-veâ; S. songs/poems: caùc
(boán) baøi ca veà Ng. toâi tôù Giaveâ
(Is 42:1-4; 49:1-6; 50:4-
11;52:13–53:12)
Server, Altar/Mass: Ng. giuùp Leã
Service: Phuïc vuï; dòch vuï; buoåi
leã; liturgical s.: nghi thöùc
phuïng vuï; memorial s.: nghi
thöùc kyû nieäm
Servile: Noâ boäc, thuoäc: noâ leä,
lao ñoäng naëng; s. fear: noâ uùy
(kính Chuùa vì sôï hoûa nguïc);
s. work: lao ñoäng naëng
Servites: Tu só Doøng Toâi tôù
Ñöùc Meï
Servus servorum Dei: Toâi tôù
cuûa caùc toâi tôù TC (danh hieäu
ÑGH)
Seventh-day Adventists: Giaùo
phaùi Cô ñoác Phuïc laâm ngaøy thöù
baûy
Severe: Nghieâm khaéc/nhaët,
khaét khe; khoác lieät, döõ doäi,
traàm troïng, gay gaét; nghieâm
nghò/trang; khoâ khan
Severianism: Nhaát tính thuyeát
daïng Severus (thöôïng phuï
Antioâkia, † 538)
Sex: Giôùi, gioáng; giôùi/phaùi tính;
tính/tình duïc; giao hôïp;
fair/weaker s.: phaùi ñeïp, phaùi
yeáu, nöõ giôùi; male s.: nam giôùi
s. act: giao hôïp; s.-appeal:
kheâu gôïi; kheâu daâm, quyeán ruõ
tình duïc; s. education: giaùo duïc
giôùi tính; s. life: ñôøi soáng sinh
duïc; s. offence: saøm sôõ;
s. organs: cô quan sinh duïc;
579
s.-starved: theøm khaùt tình duïc;
sterner s.: phaùi maïnh, nam
giôùi
Sexagesima: Chuùa nhaät 60
Sexism: Phaân bieät giôùi tính
Sext: Giôø saùu
Sexual: Thuoäc giôùi tính, sinh
duïc, nhuïc duïc; s. abuse: hieáp
daâm, cöôõng daâm; s. identity:
baûn saéc giôùi tính; s. perversion:
loaïn daâm; s. rectitude: chính
phong duïc tính
Sexuality: Giôùi tính, baûn naêng
giôùi tính; tính duïc; sinh duïc,
nhuïc duïc
Shaddai: Ñaáng Toái Cao,
Thöôïng Ñeá
Shalom: Bình an; hoøa bình
Shaman: Phuø thuûy
Shame: E theïn, ngöôïng
nguøng; xaáu hoå, maéc côõ
Sheath: Bao göôm/kieám; vaùy
boù saùt; bao cao su (choáng thuï
thai, nhö condom; x.
prophylactic)
Sheep: Chieân cöøu; s.-fold: baõi
raøo (chuoàng) cöøu
Shekinah: Thaàn cö
Shema: "Haõy nghe!" (baûn
tuyeân tín Do thaùi: Ñnl 6:4-5)
Sheol: Coõi aâm, aâm ty; ñòa nguïc
Shepherd: Muïc töû
Good s.: muïc töû nhaân laønh
Shinto(-ism): Thaàn ñaïo
Showbread: Baùnh tieán (Lv
24:5-9, Mc 2:26)
Shrine: Nôi linh thieâng; hoøm
chöùa thaùnh tích; thaùnh ñieän
(ñk 1230tt); marian s.(s): ñeàn
kính ÑM (nôi haønh höông
Thaùnh Maãu); national,
international s.: ñeàn thaùnh:
toaøn quoác, quoác teá
Shroud: Khaâm lieäm; che ñaäy,
bao kín; khaên lieäm; Holy s.:
Khaên lieäm thaùnh (Turin, YÙ)
Shrovetide (Shrove Tuesday):
Thôøi gian chuaån bò Muøa Chay
(thöù ba ngaøy tröôùc leã tro: vôùi
vieäc xöng toäi)
Siblings: Anh chò em
Sibylline: Thuoäc Sibylla; bí aån
s. Oracles: saám ngoân Sibylla
(nguïy thö)
Sic: Nhö vaäy, theo nguyeân vaên
Sick call: Goïi LM ñi keû lieät (ñeå
cöû haønh caùc bí tích beänh nhaân)
Sign: Daáu chæ, daáu hieäu; make
the s. of the cross: laøm daáu
Thaùnh Giaù; s. of Jonah: daáu laï
ngoân söù Gioâna (Mt 12:39); s. of
peace: cöû chæ chuùc bình an;
580
s. of the times: daáu chæ thôøi ñaïi
Signatura, Apostolic: Toái cao
phaùp vieän Toøa thaùnh (ñk 1445)
Significant others: Caùc baäc vò
voïng/theá giaù khaùc, ng.khaùc
ñaùng keå
Signum: Daáu chæ, daáu hieäu
Silence: Thinh laëng, im laëng;
yeân laëng, yeân tónh; argument
from s.: im laëng laøm baèng
(khoâng baøn ñeán moät ñeà taøi
nhöõng khi caàn noùi ñeán laø baèng
chöùng cho thaáy ng. giöõ im laëng
khoâng bieát veà ñeà taøi ñoù)
Silentium obsequiosum: Laëng
thinh toân kính
Simar: X. soutane, zimarra
Similarity: Gioáng nhau, töông
töï, ñoàng daïng
Similitude: Töông töï, gioáng
nhau; nguï ngoân
Simony: Maïi thaùnh (ñk 149,
188, 1380), buoân thaàn baùn
thaùnh
Simple feast: Leã baäc thöôøng
Simplicity: Ñôn thuaàn tính;
ñôn giaûn, giaûn dò; thöïc thaø
Simul justus et peccator: Vöøa
coâng chính maø cuõng vöøa toäi loãi
(tình traïng ngöôøi kitoâ theo
Luther)
Simulation: Giaû boä (ñk 1379);
giaù phoûng nghieäm, giaû nghieäm
(taïo ñieàu kieän gioáng nhö thaät
ñeå thöû nghieäm)
Simultaneity: Ñoàng thôøi tính
Sin: Toäi, toïâi loãi; actual s.: hieän
toäi; capital s.: caên toäi, ñaàu moái
(7 moái toäi ñaàu: kieâu ngaïo, haø
tieän, meâ daâm duïc, hôøn giaän,
meâ aên uoáng, ghen gheùt, laøm
bieáng); contracted s.: toäi maéc
phaûi; deadly (seven) s.:
x.capital; grave s.: toäi naëng, toäi
troïng; mortal s.: toäi troïng;
original s.: nguyeân toäi;
-originated o. s.: thuï nguyeân
toäi, vi quaû nguyeân toäi (haäu
quaû); -originating o. s.: khôûi
nguyeân toäi, vi nhaân nguyeân toäi
(nguyeân nhaân); personal s.: toäi
caù nhaân; reserved s.: toäi bieät
caám, b.cheá (chæ thaåm quyeàn
ñaëc bieät môùi giaûi tha ñöôïc);
s. against the Holy Spirit: toäi
phaïm ñeán Thaùnh Linh; social
/structural s.: toäi: xaõ hoäi, cô
caáu; venial s.: toäi nheï
Sincere(-ity): Thaønh thaät,
chaân thaønh, thaät loøng
Sine die: Voâ haïn ñònh, khoâng
thôøi haïn
581
Sine qua non: Tieân quyeát, taát
yeáu
Sinful(-ness): Toäi loãi; toäi phaïm
Singillatim: Töøng caùi/laàn moät,
moät caùch: rieâng reõ, caù theå
Single: Ñôn, ñôn ñoäc, ñôn leû;
ñoäc thaân; s. heart: thaät loøng,
chaân thaønh /tình, chaân thöïc
Singularity: Ñaëc bieät, phi
thöôøng; kyø quaëc, laäp dò
Siniticism: Quan nieäm/nhaân
sinh quan Trung hoa (veà toân
giaùo, trieát hoïc, vaên hoùa...)
Sinlessness: Voâ toäi
Sinner: Ng. toäi loãi, toäi nhaân,
toäi phaïm
Sin-offering: Leã taï toäi (Lv 4:3)
Sinology: Haùn hoïc
Sirach, Book of: Huaán ca, Hc
Sister: Chò/em gaùi; baø sô, nöõ
tu; s. german: chò/em ruoät;
s. of mercy: baø phöôùc
Situation: Caûnh huoáng; traïng
thaùi; vò trí, ñòa theá; s. ethics:
luaân lyù tình huoáng
Situational analysis: Phaân tích
tình huoáng
Situationism: Hoïc thuyeát tình
huoáng
Sitz im Leben: Thöïc traïng
cuoäc/ caûnh soáng
Sivaism: Ñaïo Siva
Skeptic: x. sceptic
Skete: Ñan vieän nhoû
Sky: Trôøi, baàu trôøi, khoâng
trung; khí haäu
Slander: Noùi xaáu, phæ baùng; vu
khoáng
Slav: Daân toäc, vaên hoùa,... Slav
Slave: Noâ leä
Slavery: AÙch/caûnh noâ leä
Slavonic: Thuoäc: ngoân ngöõ,
phuïng vuï Slav
Slip: Laàm loãi; sô suaát, sô yù;
s. of the pen: vieát sô yù, lôõ buùt;
s. of the tongue: noùi sô yù, lôõ lôøi
Slogan: Khaåu hieäu, bieåu ngöõ
Sloth: Löôøi bieáng, ueå oaûi
Snob: Ñua ñoøi, hoïc ñoøi laøm
sang; hôïm hónh, hôïm mình
Sober: Ñieàu ñoä, chöøng möïc;
traàm tónh; khoâng say söa
Sobornost: Hieäp ñoaøn/thoâng,
ñoaøn theå tính
Sobriety: Tieát ñoä, chöøng möïc
Social: Thuoäc xaõ hoäi;
s. anthropology: nhaân chuûng
hoïc vaên hoùa; s. justice: coâng
baèng xaõ hoäi; s. teaching: hoïc
thuyeát xaõ hoäi (cuûa GH)
Socialism: Xaõ hoäi chuû nghóa
582
Societas perfecta: Xaõ hoäi hoaøn
chænh (khoâng caàn ñeán xaõ hoäi
khaùc ñeå ñaït muïc ñích cuûa
mình, thí duï: quoác gia, GH)
Society: Xaõ hoäi; hoäi ñoaøn; S. of
Apostolic Life: Tu ñoaøn Toâng
ñoà (ñk 731); S. of Jesus: Doøng
Teân (SJ); S. of St. Vincent de
Paul: Doøng thaùnh Vinh sôn
Socinianism: Laïc thuyeát
Sozzini (phuû nhaän Ba Ngoâi vaø
Cöùu chuoäc)
Sociobiology: Xaõ sinh hoïc
Sociology: Xaõ hoäi hoïc
Sociomatrix: Ñoà bieåu xaõ hoäi
Socratic method: Phöông phaùp
giaùo khoa vaán ñaùp (theo kieåu
Soâcrateâ)
Sodality: Hieäp hoäi (ñk 298)
Sodomy: Keâ giao/gian; thuù
daâm
Sola fide(s): Chæ ñôn thuaàn
nhôø ñöùc tin (maø con ng. ñöôïc
coâng chính hoùa: Luther)
Sola gracia: Chæ ñôn thuaàn
nhôø ôn Chuùa (Tin laønh)
Sola Scriptura: Chæ moät mình
Kinh Thaùnh (Tin laønh)
Solecism: Loãi cuù phaùp, l.ngöõ
ph
Solemn: Troïng theå, long troïng;
uy nghi; s. blessing: pheùp laønh
long troïng (vg. cuoái Leã)
Solemnity: Long/Leã troïng
Solicitor: Coá vaán phaùp luaät,
luaät sö; ng. quaûng caùo löu ñoäng
(vaøo töøng nhaø); S.-General:
coâng chöùng vieân
Solicitude(-ousness): Lo laéng,
quan taâm, aân caàn
Solidarity: Ñoaøn keát, lieân ñôùi
Solidum, in: Caùch lieân ñôùi (ñk
140)
Solifidianism: Thuyeát duy tín
ñöùc (Tin laønh)
Soliloquy: Noùi moät mình, ñoäc
thoaïi
Solipsism: Duy ngaõ luaän
/thuyeát
Solitude: Coâ ñoäc/ñôn; coâ
quaïnh, coâ tòch, tónh mòch
Solomon: Saloâmon; Psalms of
S.: ca vònh Saloâmon (nguïy thö)
Solstice: Chí, ñieåm chí;
summer s.: haï chí; winter s.:
ñoâng chí
Soma: Theå xaùc, thaân theå
Somaschi: Tu só Doøng
Soâmasca (do thaùnh H. Emiliani
saùng laäp n. 1532)
Somatic: Thuoäc theå xaùc
Son: Con trai; doøng doõi; S. of
583
God: Con TC; S. of man: Con
Ngöôøi
Song of Songs: Dieãm ca, Dc
Songs of Ascent: Thaùnh vònh
leân ñeàn (Tv 120-134)
Sonship: Phaän laøm con, töû heä
Soothsaying: Boùi toaùn
Sophia: Khoân ngoan, ñöùc
khoân, hieàn ñöùc
Sophiology: Thaàn hoïc minh
trieát (Nga: laáy ñöùc khoân laøm
kim chæ nam)
Sophism: Nguïy bieän
Sophist: Ngöôøi nguïy bieän;
(xöa) trieát gia
Sophisticate: Nguïy bieän/luaän
Sophisticated: Tinh vi, phöùc
taïp; saønh ñieäu; saønh ñôøi
Sorcery: Pheùp phuø thuûy, yeâu
thuaät
Sorites: Lieân chaâu luaän
Sorority: Hoäi nöõ sinh/sinh vieân
Sorrowful mysteries: Naêm söï
thöông (maàu nhieäm maân coâi)
Sorrows of the B.V.Mary: Baûy
söï thöông khoù ÑM
Soter: Ñaáng Cöùu Tinh
Soteriology: Cöùu ñoä hoïc
Soul: Hoàn, linh hoàn; taâm hoàn,
taâm trí; con ngöôøi; intellectual
s.: trí hoàn; sensitive s.: giaùc
hoàn; vegetative s.: sinh hoàn
Soul-entity: Thöïc theå linh hoàn
Soul of the Church: Linh hoàn
GH (Thaùnh Linh)
Sound: Laønh maïnh; toát töôi;
ñuùng ñaén, chính ñaùng; aâm
thanh; thaêm doø
Soup: Chaùo, canh, xuùp; pre-
biotic s.: chaùo/xuùp tieàn sinh
hoïc; primitive s.: chaùo nguyeân
thuûy
Source: Nguoàn suoái/goác, coäi
nguoàn, caên nguyeân; nguoàn: tö
lieäu, xuaát xöù, taøi lieäu goác;
s. criticism: pheâ bình taàm/truy
nguyeân (nghieân cöùu veà nguoàn
goác caùc vaên lieäu KT); s. of sin:
caên nguyeân toäi loãi
Soutane: AÙo doøng
Sovereign: Chuùa teå, ñeá vöông;
coù chuû quyeàn; toái cao/thöôïng;
s. power: quyeàn löïc toái cao;
s. rights: quyeàn toái cao
Space: Khoâng gian; khoâng
trung; khoaûng troáng; khoaûng
caùch; khoaûng thôøi gian
s.-age: thôøi ñaïi [du haønh] vuõ
truï; s.-craft/-ship: con taøu vuõ
truï; s.-man/-woman: nhaø du
haønh vuõ truï
584
Spacelessness: Phi khoâng gian
Space-time: Khoâng-thôøi gian
Speaking in tongues: Noùi tieáng
laï, ôn ngoân ngöõ
Specialissimo modo: Moät caùch
raát ñaëc bieät
Specialization: Chuyeân veà;
chuyeân moân hoùa
Species: Loaïi, gioáng loaøi; hình
saéc (Thaùnh Theå: hình baùnh vaø
hình röôïu)
Specification: Phaân loaïi, ñònh
loaïi, chæ roõ, ñònh roõ; ñaëc ñieåm
kyõ thuaät
Specious: Beà ngoaøi xem ra
ñuùng/hôïp lyù, chæ coù maõ ngoaøi,
hö bieåu, giaû doái, ñaùnh löøa
Speculation: Tö bieän, suy lyù,
suy ñoaùn, suy cöùu; ñaàu cô
Speculative theology: Thaàn
hoïc suy lyù
Spel(a)eology: Hang ñoäng hoïc
Spell: Thaàn chuù; buøa meâ; söùc
quyeán ruõ; ñaùnh vaàn; phieân
chuyeán
Sperm: Tinh dòch
Spes: Ñöùc caäy
Sphragis: AÁn daáu
Spinozism: Hoïc thuyeát
Spinoza († 1677, moät daïng
phieám thaàn luaän)
Spirare: chuû xuy
Spirari: thuï xuy
Spiration: Nhieäm xuy (Thaùnh
Thaàn phaùt xuaát töø Chuùa Cha vaø
Chuùa Con); active s.: chuû xuy
(Cha+Con); passive s.: thuï xuy
(Th.Thaàn); s. of the Holy
Spirit: nh. xuy Thaùnh Thaàn
Spirit: Thaàn khí; thaàn linh;
tinh thaàn, taâm hoàn; bad. s:
thaàn döõ; evil s.: aùc thaàn; good
s.: thaàn laønh; Holy S.: Thaùnh
Thaàn; pure s.: tinh thaàn thuaàn
tuùy; s. of God: Thaàn Khí TC
Spiritism: Thuaät thoâng linh,
chieâu hoàn; thoâng thaàn hoïc
Spiritual: Thuoäc tinh thaàn,
thaàn linh; thieâng lieâng; Negro
S.: thaùnh ca cuûa ng. da ñen (ôû
Hoa kyø); s. aid: linh trôï (= linh
höôùng); s. being: höõu theå
thieâng lieâng; s. bouquet: boù hoa
thieâng lieâng; s. combat: cuoäc
chieán ñaáu thieâng lieâng (Ep
6:13); s. consolation: an uûi
thieâng lieâng; s. death: cheát
trong ñôøi soáng th. lieâng, tình
traïng toäi troïng; s. direction:
linh höôùng; s. dryness: khoâ
khan thieâng lieâng; S.
Exercises: Linh thao; s. father:
585
cha linh höôùng; s. life: ñôøi soáng
thieâng lieâng; s. reading: ñoïc
saùch thieâng lieâng; s. theology:
thaàn hoïc tu ñöùc; s. union: keát
hieäp thieâng lieâng
Spirit(ual)ism: X. spiritism;
chuû thuyeát tinh thaàn
Spirituality: Linh ñaïo, loái soáng
thieâng lieâng; tu ñöùc hoïc;
tröôøng phaùi tu ñöùc; christian s.:
linh ñaïo kitoâ
Spiritualization: Tinh thaàn
hoùa, taâm linh hoùa; thieâng lieâng
hoùa
Sponsalia: Hoân öôùc
Sponsor: Ngöôøi ñôõ ñaàu, baûo
ñaûm, baûo trôï
Spontaneity: Boäc phaùt, töï
phaùt; töï yù; hoàn nhieân
Spouse: Choàng, vôï, phu, phuï,
baïn ñôøi, baïn traêm naêm,
S. of Christ: Hieàn theâ Ñöùc Kitoâ
Sprinkling: Raûy nöôùc (moät
caùch thöùc röûa toäi)
Spurious: Giaû maïo; giaû doái
Spurius: Con ngoaïi hoân phaïm
thaùnh; Spy Wednesday: Thöù tö
Tuaàn thaùnh; SSD (Sacrae
Scripturae Doctor): Tieán só
Kinh Thaùnh
SSL (Sacrae Scripturae
Licentiatus): Cöû nhaân K.Thaùnh
Stability: Beàn vöõng, laâu beàn
(ñk 522); oån ñònh
Staff: Gaäy (GM), coïc, coät; choã
döïa; nhaân vieân; ban laõnh ñaïo;
ban tham möu; pastoral s.: gaäy
GM
Stage of development: Giai
ñoaïn phaùt trieån
Stagirite: Aristoát
Stained window: Cöûa kính
maøu
Stall: Gheá ngaên kinh só; quaày
baùn haøng; ngaên chuoàng
canon's s.: gheá kinh só;
choir s.(s): daøn gheá ca ñoaøn
Standardization: Chuaån hoùa
Stanza: Khoå thô
Staretz: Tu só (coù uy theá vì laø
thaùnh thieän: Nga)
State: Tình traïng, traïng thaùi;
hình thaùi, leà loái; nhaø nöôùc,
quoác gia, bang
original [justice] s.: traïng thaùi
[coâng chính] nguyeân thuûy/sô;
pontifical s.(s): vuøng ñaát Toøa
thaùnh, laõnh ñòa giaùo hoaøng;
s. church: GH quoác gia;
s. of elevated nature: tình
traïng sieâu nhieân hoùa (nhaân
586
tính ñöôïc naâng leân bình dieän
sieâu nhieân); s. of exaltation:
tình traïng hieån vinh; s. of
fallen nature: tình traïng nhaân
tính sa ñoïa; s. of grace: tình
traïng aân suûng; s. of
humiliation: tình traïng haï
mình /töï haï ins; s. of integrity:
traïng thaùi nguyeân tuyeàn; s. of
life: baäc soáng; s. of perfection:
baäc troïn laønh; s. of restored
nature: tình tr. hoài phuïc (ñöôïc
cöùu chuoäc)
Statement: Trình baøy, phaùt
bieåu; bieåu quyeát; baûn tuyeân boá
States of the Church: Laõnh ñòa
giaùo hoaøng
Static: Tónh, tònh, tónh ñònh;
(ñieän) tónh ñieän
Statics: Tónh hoïc
Stational liturgy: Phuïng vuï
chaëng vieáng
Stations, Roman (st.
churches): Nhaø thôø chaëng
vieáng (caùc nhaø thôø chính ôû
Roâma, luaân phieân ñoùn ÑGH
ñeán laøm leã trong Muøa chay
=xöa)
Stations of the cross: Ñaøng
thaùnh giaù; 14 aûnh töôïng duøng
ñeå ngaém ñaøng thaùnh giaù
Statistic(-al) error: Sai suaát
thoáng keâ
Status: Cöông vò, thaân phaän;
tình hình, tình traïng
s. animarum: "Tình traïng caùc
linh hoàn" (phuùc trình naêm naêm
moãi GM chính toøa trình leân
ÑGH veà tình hình giaùo phaän
cuûa mình: ñk 399)
s. quo: nguyeân traïng
Statute: Ñaïo luaät; quy cheá (ñk
94)
Staurology: Thaäp giaù hoïc
STD (Sacrae Theologiae
Doctor): Tieán só thaàn hoïc
Steeple: Gaùc hoaëc thaùp chuoâng
Step: Böôùc; baäc, naác; caáp baäc
s.-brother/-sister: anh chò em
cuøng cha/meï khaùc meï/cha
s.-child: con rieâng
s.-father/-mother: boá/meï gheû,
keá phuï/maãu
Stepping stone: Taûng ñaù ñôõ
[böôùc] chaân; baøn ñaïp
Stereotype: Kieåu/maãu raäp
khuoân, maãu coù saün
Sterile: Khoâng sinh saûn, voâ
sinh; caèn coãi; khoâng keát quaû,
voâ boå; voâ khuaån
Sterilize(-ation): Khöû truøng,
saùt truøng, dieät khuaån; laøm cho
587
heát sinh saûn, trieät saûn, tuyeät
saûn
therapeutic sterilization: x.
therapeutic
Steward(-ship): Quaûn gia/lyù
Stigma(-ta): Thöông tích, daáu
thaùnh; veát seïo; veát oâ nhuïc; ñaàu
nhuïy; daáu saét nung
Stigmatines: Tu só Doøng daáu
thaùnh (CSS, 1816)
Stigmatization: In daáu thaùnh
Stimulus: Taùc nhaân: kích
thích, khích leä
Stipend: Boång loäc; boång leã (ñk
945); tieàn löông
Stipes: Goác; thaân coät thaäp giaù
STL: Cöû nhaân thaàn hoïc
Stoa: Chuû nghóa/thuyeát khaéc
kyû
Stock, holy oil: Bình daàu thaùnh
Stoic(-al): Ngöôøi phaùi khaéc kyû,
tröôøng phaùi Stoa
Stoicism: Phaùi khaéc kyû, hoïc
thuyeát Stoa
Stole: Daây caùc pheùp
s. fee: ñoùng goùp töï nguyeän
(cho LM cöû haønh nghi thöùc: ñk
531)
Stone: Ñaù, soûi, thaïch; neùm ñaù
s. age: thôøi ñaïi ñoà ñaù
stone's cast (throw): quaõng daøi
neùm ñaù (baèng neùm moät hoøn ñaù
(= caùch khoâng xa; Lc 22:41)
Stool: Gheá ñaåu
Stoup: Bình nöôùc thaùnh
Strain: Ñoaïn nhaïc, khuùc ca;
gioïng ñieäu; caêng; loïc; s. of the
church organ: khuùc nhaïc ñaøn
oáng nhaø thôø
Strangulation: Thaét chaën, boùp
ngheït; thaét coå
Stratagem: Möu keá, möu meïo
Strategy: Chieán löôïc
Stratification, social: Phaân
taàng xaõ hoäi
Stratum(-ta): Ñòa taàng; giai
caáp, giai taàng (xaõ hoäi)
Straw: Coïng rôm; oáng huùt
liturgical s.: oáng chòu leã
s. poll/vote: thaêm doø dö luaän
Strength: Söùc maïnh/löïc; söùc
khoeû; cöôøng ñoä; ñoä beàn
Stress: Stress, taâm traïng caên
thaúng; nhaán maïnh; troïng aâm;
öùng suaát (söùc eùp)
Strict: Chính xaùc, ñuùng nghóa,
chaët cheõ; nghieâm ngaët;
nghieâm chænh; s. observance:
doøng tu nhaët pheùp; s. sense:
saùt nghóa, nghóa heïp
Stricto sensu: Theo nghóa heïp
Stripping of the altar: Loät kh
588
aên baøn thôø
Strophe: Ñoaïn/tieát thô; khoå
thô
Structuralism: Cô caáu luaän,
thuyeát caáu truùc
Structure: Cô caáu, caáu truùc, keát
caáu
Studites: Lieân bang ñan vieän
Studios (Byzantinoâ); Doøng
Studita (Coâng giaùo)
Study: Hoïc taäp, nghieân cöùu;
khaûo luaän; chaêm chuù
Stumbling block: Chöôùng ngaïi
vaät; ñieàu gaây vaáp ngaõ, khoù khaên
Stylite: Toïa truï khoå tu, aån só
soáng treân coät
Stylus curiae: Theå vaên giaùo
trieàu
Sub-apostolic: Thuoäc thôøi haäu
toâng ñoà
Subconscious: Tieàm thöùc
Subculture: Vaên hoùa nhoùm
hoaëc phuï taàng
Subdeacon: Phuï phoù teá, chöùc
naêm
Subdelegation: Chuyeån uûy, taùi
uûy quyeàn: ñk137
Sub gravi: Buoäc naëng
Subject: Chuû theå; ng. beà döôùi,
thuoäc caáp; chuû ñeà; chuû ngöõ
Subjection: Phuïc toøng
Subjective: Chuû quan
Subjectivism: Chuû nghóa caù
theå, thaùi ñoä chuû quan
Subjectivity: Chuû theå tính; chuû
quan
Sublapsarianism: Hoïc thuyeát
haäu sa ñoïa (x.
postlapsarianism)
Sublimate: Thaêng hoa, thanh
cao hoùa, cao thöôïng hoùa
Sublime: Cao caû, sieâu phaøm;
tuyeät vôøi
Subliminal: Döôùi ngöôõng [yù
thöùc], tieàm thöùc
Submersion: Dìm ngaäp (caùch
röûa toäi baèng dìm xuoáng nöôùc)
Submission: Phuïc toøng, quy
phuïc; quy thuaän
Submit: Phuïc tuøng, quy phuïc;
ñeä trình
Subordination: Leä/phuï thuoäc
Subordinationism: Haï phuïc
thuyeát (cho laø Chuùa Con phuï
thuoäc Chuùa Cha: Tam Vò hoïc)
Subornation: Mua chuoäc, ñuùt
loùt, hoái loä
Subreption: Che giaáu söï thaät,
giaáu dieám (ñk 63)
Subsequent: Tieáp haäu
Subsidiarity: Boå trôï, tuøy phuï
s. principle: nguyeân taéc phaân
589
quyeàn/nhieäm (caùi caáp döôùi laøm
ñöôïc thì caáp treân khoâng can
thieäp vaøo)
Subsistence: Laäp höu; toàn taïi;
sinh keá; caáp döôõng
s. theory: hoïc thuyeát toàn taïi
(nhaân tính ÑK toàn taïi ôû trong
Ngoâi Lôøi)
Subsistent relations: Töông
quan töï höõu (cuûa Ba Ngoâi TC)
Substance: Baûn theå, baûn chaát;
thöïc theå, thöïc chaát; noäi dung,
ñaïi yù; taøi saûn, tieàn cuûas. of
sacrament: baûn chaát bí tích
Substantial: Ñaùng keå, quan
troïng, chuû yeáu, coù thöïc chaát,
maïnh meõ, giaøu coù
Substantialism: Thuyeát baûn
theå
Substantiate: Chöùng minh,
daãn chöùng
Substantive: Danh töø; coù thaät,
thaät söï toàn taïi; chuû/troïng yeáu
Substitute: Ng./vaät thay theá
Substitutionary atonement
(hoaëc Substitution of Christ):
Ñeàn [toäi] thay (ÑK hy sinh ñeå
ñeàn thay cho caùc toäi nhaân)
Substratum(-ta): Lôùp döôùi,
neàn moùng, cô sôû, taàng neàn; theå
neàn; cô höõu theå
Subsume: Bao haøm, bao nhieáp,
aån bieän
Subtility: Tính tinh dieäu (cuûa
xaùc soáng laïi)
Subtilty, subtleness, subtlety:
Tinh teá, tinh vi, teá nhò, khoân
kheùo, khoân ngoan
Subunists: Phaùi ñoäc hình saéc
(chòu leã döôùi moät hình,
Boâheâmia, tk 15)
Suburbicarian dioceses: [7]
Ñòa phaän ngoaïi oâ Roâma (coù
hoàng y giaùm muïc laøm ñaàu)
Sub utraque: Döôùi hai hình
(röôùc leã)
Succession: Keá nhieäm, keá vò;
keá thöøa; keá tieáp, lieân tieáp
apostolic s.: keá nhieäm: toâng ñoà,
toâng truyeàn
Succubus: Yeâu tinh, nöõ yeâu
quaùi (ñoái laïi vôùi incubus: quyû
ñöïc)
Sudharma: Dieäu phaùp
Suffer: Ñau ñôùn/khoå; chòu
ñöïng, cam chòu; chòu thieät/toån
haïi
Suffering: Khoå ñau
s. Servant of Yahweh: Ngöôøi
toâi tôù khoå ñau cuûa Giaveâ
Sufficient: Ñaày ñuû; coù khaû
naêng
590
s. grace: ôn tuùc duïng (ñuû
duøng), tuùc suûng
Suffi: Nhaø thaàn bí Hoài
Suffism: Thaàn bí Hoài
Suffragan: GM hoaëc giaùo phaän
thuoäc haït, phoù haït
Suffrages: Kinh hoaëc Leã caàu
cho ngöôøi quaù coá
Suicide: Töï töû, töï saùt
Sui compos: Töï chuû
Sui generis: Ñaëc thuø, bieät loaïi,
ñoäc nhaát
Sui juris: Töï laäp; tröôûng thaønh
Sulpicians: Hoäi Xuaân Bích (n.
1641)
Summa theologica: Toång luaän
thaàn hoïc
Sunday: Chuùa nhaät
s. observance: giöõ Chuùa nhaät
Sunnite: Theo Sunna: chính
giaùo Hoài
Super-ego: Sieâu ngaõ, sieâu kyû
Supererogation, works of:
Coâng vieäc ngoaïi traïch (laøm
theâm, boån phaän khoâng buoäc)
Superfluity(-uous): Dö thöøa,
khoâng caàn thieát
Superintendent: Ngöôøi giaùm
thò, troâng nom, quaûn lyù
Superior: Beà treân (ñk 617tt);
religious s.: beà treân doøng;
s. general: beà treân: caû, toång
quyeàn
Superiority: Thaéng theá, öu
theá; öu vieät, troåi vöôït, hôn haún;
s. complex: maëc caûm töï toân
Supernatural: Sieâu nhieân
s. existential: hieän sinh theå
sieâu nhieân; s. order: cheá ñoä
sieâu nhieân (toaøn boä heä thoáng
cöùu roãi)
Supernaturalism: Thuyeát duy
sieâu nhieân
Supernature: Sieâu nhieân tính
Superorgani(ci)sm: Sieâu höõu
cô theå, cô caáu xaõ hoäi
Superstition: Meâ tín, dò ñoan
Supper, last: Böõa tieäc ly
Supplemental ordination:
Truyeàn chöùc boå sung
Supplet ecclesia: GH boå
khuyeát (caùc thieáu soùt, nhaát laø
trong laõnh vöïc thaåm quyeàn: ñk
144)
Supplication(-ory): Naøi xin,
khaån caàu
Supposit: Baûn vò, baûn theå
Suppression: Baõi boû, huûy boû,
giaûi taùn; caám chæ, ñaøn aùp; ñeø
neùn, caàm laïi; giaáu gieám
591
s. of a religious Institute: giaûi
taùn hoäi doøng (ñk 584-5)
Supra-historical: Sieâu lòch söû
Supralapsarianism: Tieàn sa
ngaõ (thuyeát Calvin cho laø TC
tieàn ñònh veà soá phaän moãi ngöôøi
tröôùc khi Añam phaïm toäi)
Supremacy: Quyeàn toái cao, toái
thöôïng, chuû quyeàn; öu theá
s. Act: ñaïo luaät chuû quyeàn (cuûa
Henry VIII töï ñaët mình laøm ñaàu
GH Anh, n. 1534)
Supreme: Toái cao, toái thöôïng;
tuyeät ñænh, toät böïc; cao/quan
troïng nhaát; S. Being: Thöôïng
Ñeá; s. hour: giôø: sau heát, haáp
hoái, laâm chung; s. moderator:
Beà treân toång quyeàn (ñk 622);
s. Pontiff: Giaùo hoaøng
Sura: Thieân (kinh Coran)
Surplice: AÙo caùc pheùp
s.fee: tieàn söûa soaïn (giuùp) leã
Surrogate: Ngöôøi ñaïi dieän GM;
ngöôøi/vaät thay theá
s. mother: theá maãu (ñeå döôõng
thai vaø sinh thay moät ng. meï
ñaõ thuï thai); s. uterus: töû cung:
thay/keá theá
Suspension: Vaï huyeàn chöùc
(ñk 1333)
Suspicion: Nghi ngô, ngôø vöïc
Sustine et abstine: Gaéng chòu
vaø gaéng nhòn (hoïc thuyeát Stoa)
Sutra: Kinh, tieát (Nhaø Phaät)
Suttee: Thieâu phuï (vôï töï thieâu
theo choàng: AÁn ñoä)
Swami: Thaày tu, laõnh tuï toân
giaùo (AÁn ñoä)
Swaddling-bands/-clothes:
Khaên loùt, taõ loùt, khaên boïc (treû
con)
Swastika: Chöõ thaäp ngoaëc,
hình chöõ vaïn
Swear: Theà nguyeàn, tuyeân theä;
nguyeàn ruûa
Swedenborgianism: Giaùo
thuyeát Swedenborg († 1772,
Thuïy ñieån: moät hình thöùc hoïc
thuyeát troän laãn thaàn bí, thoâng
linh vaø tröïc tri)
Sweet(-ness): Ngoït; thôm;
ngoït ngaøo, dòu daøng; deã
thöông, coù duyeân
Sword: Göôm, kieám; quaân
quyeàn
s. of the spirit: göôm Thaàn Khí
(Lôøi Chuùa: Ep 6:17)
two s. theory: thuyeát song
quyeàn (ñaïo–ñôøi); x. two-s.(s)
Syllabus: Danh muïc caùc meänh
ñeà; baûn caùo traïng
s. of Pius IX: baûn quyeát nghò
592
cuûa Ñöùc Pioâ IX (l
eân aùn 80 meänh ñeà hay yù kieán
sai laïc; n. 1864)
s. of Pius X: baûn quyeát nghò cuûa
Ñöùc Pioâ X (leân aùn moät soá quan
ñieåm khaùc; n. 1907)
Syllogism: Tam ñoaïn luaän
Sylvestrines: Tu só Doøng
thaùnh Sylvester (n. 1231)
Symbiosis: Coäng sinh
Symbol: Bieåu töôïng; kyù hieäu;
kinh tin kính, baûn tuyeân tín
s. of faith: baûn tuyeân xöng ñöùc
tin, coâng thöùc/baûn tuyeân tín,
tín quy (kinh tin kính)
Symbolic theology: Thaàn hoïc
bieåu töôïng (theá giôùi höõu hình
phaûn aùnh thöïc taïi voâ hình)
Symbolics: Tín bieåu hoïc
(nghieân cöùu veà caùc tuyeân ngoân
ñöùc tin cuûa Kitoâ Giaùo); bieåu
töôïng hoïc
Symbolism: YÙ nghóa töôïng
tröng; thuyeát bieåu töôïng
Symbolize: Töôïng tröng; bieåu
töôïng hoùa
Sympathy: Ñoàng caûm, ñ. tình;
thieän/thoâng caûm; thöông caûm
Symposium: Hoäi nghò chuyeân
ñeà; taäp tieåu luaän
Synagogue: Hoäi ñöôøng (Do thaùi)
Synallagmatic: Song phöông,
buoäc hai beân
Synaxis: Coäng ñoàng phuïng töï,
coäng ñoaøn tham döï
Synchronic(-ous): Ñoàng ñaïi,
ñoàng thôøi
Syncretism: Hoøa ñoàng chuû
nghóa, thuyeát hoå loán, hoãn hôïp
Synd(t)eresis: Löông naêng
(khaû naêng hieåu bieát caùc nguyeân
taéc luaân lyù cô baûn)
Syndicalism: Chuû nghóa coâng
ñoaøn (nghieäp ñoaøn)
Synechdoche: Pheùp ñeà duï (laáy
moät phaàn ñeå chæ toaøn boä, hay
ngöôïc laïi)
Synergism: Thuyeát: coäng löïc,
ñoàng taùc (Melanchthon); hieäp
ñoàng
Synergy: Coäng löïc, hieäp löïc,
ñoàng taùc, coäng taùc; hieäp ñoàng
taùc duïng
Synod: Hoäi nghò; diocesan s.:
coâng nghò giaùo phaän (ñk 460);
s. of bishops: thöôïng hoäi ñoàng
GM
Synodical government: Theå
cheá coâng nghò (Anh giaùo, keå töø
n. 1969)
Synopsis: Baûng toùm taét, baûn
toaùt yeáu, bieåu nhaát laõm
593
Synoptic: Nhaát laõm; ñoái chieáu;
khaùi quaùt; s. gospels: Phuùc AÂm
nhaát laõm; s. problem/question:
vaán ñeà nhaát laõm (lieân quan ñeán
caùc Phuùc AÂm nhaát laõm)
Syntax: Cuù phaùp, ngöõ phaùp
Synthesis: Toång hôïp
Syriac rite: Leã ñieån Syri (GH
chính thoáng Syri, hoaëc GH
thaùnh Giacoâbeâ)
Syro-Chaldaeans: GH Canñeâ
Syro-Malabar, -Malankara:
thuoäc GH: Malabar, Malankara
(AÁn ñoä, coâng giaùo)
System: Heä thoáng
belief s.: tín heä
Systematic: Coù heä thoáng; nhaát
loaït; s. theology: thaàn hoïc heä
thoáng
Systematics: Thaàn hoïc heä
thoáng
Systematize(-ation): Heä thoáng
hoùa
Systemic: Thuoäc toaøn boä heä
thoáng, cô theå noùi chung; lieân
quan ñeán boä tuaàn hoaøn maùu;
aûnh höôûng ngaám nhaäp
Systems of grace: Hoïc thuyeát
veà aân suûng vaø töï do
Syzygy: AÂm döông (ngoä giaùo);
kyø soùc voïng
 T Taoism: Ñaïo Laõo, Laõo giaùo
Tabernacle: Leàu, leàu taïm; nhaø
taïm
feast of t.: leã leàu
Table: Baøn; baûn, baûng, bieåu;
t. of nations: baûng lieät keâ [bieåu
keâ] caùc daân toäc (St 10); t. of the
word: baøn tieäc Lôøi Chuùa
Tablets of the Testimony/of the
Law: Bia Chöùng öôùc (Xh
31:18), bia Ñieàu luaät; ancestral
t.: baøi vò, thaàn chuû
Taboo: Ñieàu caám; ñieàu kieâng
kò; huùy vaät
Taborites: Ng. theo Phaùi
Taborita (Hussites quaù khích: x.
hussites)
Tabula rasa: Boû saïch heát caùi cuõ
(baét ñaàu laïi töø soá khoâng)
Talent: Taøi naêng; nhaân taøi; ñôn
vò tieàn teä (thôøi xöa)
Talisman: Buøa, phuø
Talmud: Saùch Talmud ("Huaán
giaùo" Do thaùi)
Tanakh: Kinh Thaùnh (Do thaùi)
Tantrism: Toân phaùi Tantra
(Balamoân: thôø nöõ thaàn Saùcti,
daïng nöõ cuûa Siva)
Tantum quantum: Bao nhieâu
baáy nhieâu, theo möùc ñoä coù theå
594
Targum: Baûn dòch Targum
(baûn dòch Kinh Thaùnh Cöïu Öôùc
ra tieáng Aram)
Tariff penance: Ñeàn toäi theo
ñònh möùc (theo möùc ñaõ ñònh
saün)
Tautology(-ical): Truøng phöùc;
truøng yù, ñieäp luaän; haèng ñeà
Tax-collector: Vieân thu thueá
Taxonomy: Caùchthöùc/ nguyeân
taéc phaân loaïi
Teaching: Daïy hoïc; lôøi daïy,
giaùo huaán; hoïc thuyeát; t. office:
nhieäm vuï giaùo huaán (ñk 747tt);
t. of the Church: giaùo huaán cuûa
GH
Te Deum: Thaùnh thi taùn tuïng
"Laïy Thieân Chuùa"
Technicality: Kyõ thuaät tính,
tính caùch: chuyeân moân, phöùc
taïp, caàu kyø; thuaät ngöõ chuyeân
moân
Technique: Kyõ thuaät, phöông
thöùc tieán haønh
Technocracy: Cheá ñoä kyõ trò
Technology: Kyõ thuaät hoïc,
coâng ngheä hoïc
Technoscience: Kyõ khoa hoïc
Teilhardism: Hoïc thuyeát
Teilhard de Chardin (1881-
1955: veà tieán hoùa)
Teleological: Lieân quan ñeán:
muïc ñích, cöùu caùnh;
t. argument: lyù chöùng cöùu caùnh
(cuûa vuõ truï minh chöùng laø TC
hieän höõu)
Teleology: Cöùu caùnh luaän; cöùu
caùnh tính
Telepathy: Linh caûm; vieãn
caûm, thaàn giao caùch caûm
Telos: Cöùu caùnh
Temper: Tính tình; tính khí,
taâm tính
Temperament: Khí chaát, tính
khí; tính tình
Temperance: Chöøng möïc, ñieàu
ñoä, tieát ñoä
Templars: Hieäp só Doøng Ñeàn
thôø
Temple: Ñeàn thôø, giaùo ñöôøng;
Ñeàn thaùnh Gieârusalem
t. of the Holy Spirit: ñeàn thôø
Chuùa Thaùnh Thaàn (linh hoàn)
Temporal: Thuoäc thôøi gian;
theá tuïc, traàn tuïc; thuoäc thaùi
döông; t. goods: taøi saûn (ñk
1254); t. order: laõnh vöïc theá
traàn; t. power: quyeàn bính
phaàn ñôøi, theá quyeàn (cuûa ÑGH,
=xöa: laõnh ñòa giaùo hoaøng,
=nay: quoác gia Vaticanoâ)
595
t. punishment: hình phaït taïm
(coù thôøi haïn: chòu ôû ñôøi naøy hay
laø trong luyeän nguïc ñeå ñeàn toäi)
Temporale: Phaàn Caùc Muøa
Phuïng vuï (trong Saùch Leã vaø
Saùch caùc giôø kinh phuïng vuï)
Temporality: Thôøi gian tính;
theá tuïc tính; taïm thôøi tính; taøi
saûn (GH)
Temporary: Nhaát thôøi; laâm
thôøi, taïm thôøi; t. vow/profesion:
lôøi khaán taïm (ñk 655)
Temptation: Caùm doã; thöû
thaùch
Tempter: Teân caùm doã; ma quyû
Tempting God: Thöû pheùp
Chuùa, thaùch thöùc TC
Ten commandments: Möôøi
ñieàu raên, thaäp giôùi
Tendency: Khuynh/xu höôùng
Tender: Teá nhò; dòu daøng;
meàm maïi
Tenebrae: Giôø kinh «boùng toái»
(kinh ñeâm: phaàn nhaät tuïng cuûa
caùc ngaøy thöù 5, 6, 7 Tuaàn
Thaùnh thôøi tröôùc, töông ñöông
vôùi caùc giôø kinh saùch vaø kinh
saùng ngaøy nay)
Tension: Caêng, tröông; caêng
thaúng; aùp suaát; ñieän aùp/theá
Tentative: Coá thöû/thöïc hieän;
toan tính, möu toan; möu ñoà
Teratology: Quaùi thai hoïc
Tepidity, tepidness: Nhaït
nheõo, höõng hôø, laõnh ñaïm
T(i)erce: Giôø ba
Term: Haïn ñònh, kyø haïn; kyø
hoïc; thuaät ngöõ; soá haïng
Terms: Ñieàu khoaûn; ñieàu kieän;
quan heä, giao teá; lôøi leõ
Termination: Keát thuùc, ñình
chæ, thuû tieâu, huûy boû; hoaøn
thaønh; töø vó
Terminism: Thuyeát ñònh haïn
(TC tieàn ñònh cho moãi ng. moät
quaõng ñôøi ñeå ñoùn nhaän ôn cöùu
roãi, neáu boû qua thì sau ñoù
khoâng coøn nhaän ñöôïc ôn aáy
nöõa); x. Nominalism
Terminology: Thuaät ngöõ, heä
thoáng thuaät ngöõ
Terminus: Ñieåm chuaån/moác;
t. a quo: khôûi ñieåm, moác tröôùc;
t. ad quem: ñích ñieåm, moác sau
Terminus(-i): Traïm cuoái
Terna (nomina): Boä ba ñeà baït
(danh saùch ba ngöôøi ñöôïc giôùi
thieäu leân ñeå caáp treân choïn moät
trong ba vaøo moät chöùc vuï naøo ñoù)
Terrain: Khu ñaát; ñòa hình, ñòa
theá; laõnh vöïc
596
Territorial: Thuoäc ñaát ñai, ñòa
haït, laõnh thoå; t. abbacy: dan
vieän toøng thoå; t. prelature:
giaùm haït toøng thoå
Territorialism: Chuû thuyeát theá
quyeàn ñoäc trò (cho laø Nhaø nöôùc
coù caû quyeàn chæ ñònh toân giaùo
ñeå cho daân giöõ; ôû Nöôùc naøo
theo ñaïo Nöôùc ñoù)
Tertianship: Naêm ba nhaø taäp
(thôøi gian huaán luyeän ñôït cuoái
trong moät soá doøng)
Tertiaries: Doøng ba (vg. Caùt
Minh, Ña Minh, Phanxicoâ)
Testament: Giao öôùc; di chuùc
New T.: Taân Öôùc; Old T.: Cöïu
Öôùc
Testify: Laøm chöùng; chöùng
thöïc/nhaän; chöùng toû, bieåu loä
Testimonials: Caùc lôøi chöùng
(ñk 1572)
Testimony: Lôøi khai, chöùng côù,
chöùng töø, baèng chöùng
Tetragrammaton: Keát töø töù töï
(boán chöõ; vg. YHWH)
Tetrapolitan confession: Töù
thaønh tuyeân tín baûn (Tin laønh:
boán thaønh phoá Ñöùc ñeä leân
hoaøng ñeá n. 1530)
Tetrateuch: Töù thö (Kinh
Thaùnh: St, Xh, Lv, Ds)
Teutonic Order: Doøng hieäp só
Ñöùc (saùng laäp n. 1190)
Text: Baûn vaên/vieát, baøi ñoïc;
nguyeân vaên; nguyeân baûn
Textual: Thuoäc: nguyeân vaên,
nguyeân baûn, vaên baûn;
t. criticism: pheâ bình vaên töï
Textus receptus: Vaên baûn
chuaån nhaän
Thaddaeus: Ta-ñeâ-oâ (Giuña
toâng ñoà)
Thanatology: Töû nguyeân hoïc,
nghieân cöùu söï cheát
Thanatos: Huûy löïc (ñoái laïi vôùi
eros: sinh löïc); töû vong
Thanksgiving: Bieåu hieän loøng
bieát ôn, taï ôn; T. Day: Ngaøy Leã
Taï ôn
Thaumaturge: Ngöôøi laøm pheùp
laï
Thaumaturgus: X.
thaumaturge
Theandric: Thaàn nhaân
Theanthropic: Thuoäc thaàn
nhaân
Theanthropism: Thuyeát thaàn
nhaân
Thearchy: Theå cheá: thaàn
quyeàn, thaàn trò
Theatines: Tu só Doøng
Theâatinoâ (n. 1522)
597
Theft: AÊn caép/troäm, troäm caép
Theism: Höõu thaàn thuyeát
Theme: Chuû ñeà, ñeà taøi
Thematic: Thuoäc chuû ñeà, chuû
toá; minh nhieân
Theocentrism: Quy thaàn luaän
(ñaët TC laøm trung taâm)
Theocracy: Thaàn chuû/chính
theà cheá, cheá ñoä thaàn quyeàn
Theodicy: Bieän thaàn luaän, thaàn
lyù hoïc
Theogony: Thaàn heä (= thaàn
thoaïi: 'tieåu söû,' gia phaû, vaø
phaåm traät chö thaàn)
Theologia: Thaàn hoïc; t. crucis:
thaàn hoïc thaäp giaù; t. gloriae:
thaàn hoïc hieån linh/vinh
Theologian: Nhaø thaàn hoïc;
sinh vieân thaàn hoïc
Theological: Thuoäc thaàn hoïc
t. anthropology: khoa nhaân
chuûng thaàn hoïc; t. assent: taùn
ñoàng veà maët thaàn hoïc;
t. censure: kieåm ñònh thaàn hoïc:
t.certainty: xaùc thöïc tính thaàn
hoïc
t. conclusion: keát luaän thaàn hoïc
t. notes: x. notes, t.
t. opinion: quan ñieåm/yù kieán
thaàn hoïc
t. qualifications/notes: ñònh
möùc thaàn hoïc (x. notes)
t. reflection: suy tö thaàn hoïc
t. virtues: nhaân ñöùc ñoái thaàn
(tin, caäy, meán)
Theologize: Laøm thaàn hoïc,
nghieân cöùu thaàn hoïc, trình baøy
theo phöông thöùc thaàn hoïc
(thaàn hoïc hoùa)
Theolog(o)umenon: Tieân ñeà
thaàn hoïc
Theology: Thaàn hoïc
apophatic t.: thaàn hoïc: bí ngoân,
tieâu cöïc
ascetic t.: thaàn hoïc tu ñöùc khoå
cheá
biblical t.: th. h. kinh thaùnh
black t.: th. h. da ñen (Myõ)
cataphatic t.: th. h. tích cöïc,
khaúng ñònh
contextual t.: th. h. boái caûnh
dogmatic t.: th. h. tín lyù
feminist t.: th. h. nöõ quyeàn
fundamental: th. h. caên baûn
moral t.: th. h. luaân lyù
narrative t.: th. h. kyù thuaät
natural t.: thaàn h. töï nhieân,
thaàn lyù hoïc
negative t.: x. apophatic
pastoral t.: thaàn hoïc muïc vuï
planetary t.: th. h. toaøn vuõ
political t.: th. h. daân chính (xaõ
598
hoäi)
positive t.: th. h. truy nguyeân
scholastic t.: thaàn hoïc kinh vieän
speculative t: th. h. thuaàn lyù
spiritual t.: thaàn hoïc tu ñöùc
systematic t.: th. h. heä thoáng
Theomorphism: Thaàn daïng,
thaàn traïng
Theonomy: Thaàn luaät (yù TC laø
chuaån taéc luaân lyù)
Theopaschism: Thaàn thuï naïn
thuyeát (chính TC chòu khoå ñau
vì ñaõ laøm ngöôøi)
theopaschite clause: coâng thöùc
thaàn thuï naïn («bò ñoùng ñinh vì
chuùng ta»)
Theophany: Thaàn hieån, thaàn
hieän (TC hieän ra)
Theopneusty(-ic): Thaàn höùng,
thaàn khôûi
Theopraxis: Thaàn haønh
Theoretical: Lyù thuyeát
Theoretician: Nhaø lyù luaän
Theory: Thuyeát, hoïc thuyeát; lyù
thuyeát
cognitional t.: tri naêng luaän
Theosophism: Chuû nghóa thaàn
trí
Theosophy: Thuyeát thaàn trí,
thoâng thaàn luaän, thoâng thieân
hoïc
Theothanatology: X. God-is-
dead-theology
Theotokos: Meï Thieân Chuùa
Therapeutae: Moân phaùi do thaùi
soáng aån tu (Ai caäp, tk 1)
Therapeutic: Trò lieäu, chöõa
beänh
t. sterilization: trieät saûn trò lieäu
(laøm maát khaû naêng sinh saûn vì
lyù do trò lieäu)
Theravada: Tieåu thöøa
Thesis: Ñeà, luaän ñeà, luaän aùn,
chính ñeà; t. and antithesis:
chính ñeà vaø phaûn ñeà
Thessalonians: Theâ-xa-loâ-ni-
ca, 1Tx, 2Tx
Theurgy: Thaàn löïc hoïc; thaàn
thuaät
Thinking: Suy nghó/töôûng; tö
töôûng, yù nghó/kieán
Third: Thöù ba; moät phaàn ba;
t. Order: Doøng ba; t. Rome: Ma-
scô-va; t. World: Theá giôùi thöù
ba; t. w. theology: thaàn hoïc theá
giôùi thöù ba
Thirty-Nine Articles: 39 giaùo
ñieàu (neâu roõ laäp tröôøng giaùo lyù
cuûa Anh giaùo)
Thnetopsychism: Thuyeát linh
hoàn töû tieâu, töû vong
Thomas, gospel of: Phuùc aâm
599
theo Toâma (nguïy thö)
Th. christians: kitoâ höõu th.
Toâma (Malabar, AÁn ñoä)
Thomism: Hoïc thuyeát Toâma
(Aquinoâ, 1225-1274)
neo-t.: taân hoïc thuyeát Toâma
Thought: Tö duy, tö töôûng; suy
xeùt; yù nghó; yù kieán
Threeness: Tam ña tính; thöïc
traïng tam vò (TC Ba Ngoâi)
Throne: Ngai toøa; ngoâi baùu
Thrones: Thieân toøa, Beä thaàn
(phaåm thieân thaàn)
Thurible: Bình höông
Thurifer: Ngöôøi caàm bình
höông, thuû höông
Tiara: Muõ ba taàng voøng, ngoïc
mieän
Tidings: Tin töùc
Good t.: Tin möøng
Time: Thôøi gian, thì giôø; thôøi
cô; thôøi kyø; thôøi ñaïi; giôø phuùt,
luùc, laàn, löôït; nhòp; available t.:
thôøi haïn höõu ích (ñk 162);
fullness of t.: hoài/thôøi vieân maõn
(Gl 4:4)
to beat t.: ñaùnh nhòp
triple/duple t.: nhòp ba/ñoâi
Timelessness: Phi thôøi gian
tính
Timidity: Nhuùt nhaùt, ruït reø
Timothy: Ti-moâ-theâ, 1Tm,
2Tm
Titan: Ngöôøi khoång loà, löïc
cöôøng phi thöôøng
Tithes: Thueá thaäp phaân (Ñnl
14)
Title: Nhan ñeà; töôùc vò, danh
hieäu; danh nghóa; quyeàn sôû
höõu, chöùng thö
t. of Christ: danh töôùc ÑK (vg.:
Con ngöôøi, Lôøi, Ngöôøi Toâi tôù,
Chieân TC, Ñaáng Cöùu Theá, Ñöùc
Chuùa, Ñaáng Chaên chieân Laønh,
Con TC, v.v.)
Titular: Giöõ chöùc
t. bishop: GM hieäu toøa (ñk 376)
t. church: thaùnh ñöôøng töôùc
hieäu (ñk 357)
t. Saint: Thaùnh boån maïng,
danh hieäu (nhaø thôø)
t. see: hieäu toøa
Tmesis: Pheùp cheâm töø
Titus: Ti-toâ, Tt
Tobit: Toâ-bi-a, Tb
Tocsin: Chuoâng/coøi...: baùo
ñoäng, baùo nguy
Tolerance: Khoan dung, dung
thöù, dung nhöôïng, nhaân
nhöôïng, kieân nhaãn, chòu ñöïng
Tolerandus(-i): Tuyeät thoâng
khaû dung (x. vitandus)
600
Toleration: Khoan dung, khoan
thöù, chòu ñöïng
Edict of T.: Saéc leänh khoan
dung (Constantinoâ ban boá n.
113,caám baùch haïi Kitoâ giaùo)
T. Act: Saéc luaät dung nhaãn
(Anh quoác, n. 1689: cho töï do
phuïng töï, maø vaãn caám coâng
giaùo vaø phaùi ñoäc vò)
Toll: Thueá/leä phí löu haønh; maát
maùt, thieät haïi; chuoâng [baùo] töû
Tomb: Moà, moä, maû
t.-stone: bia moä
Tome of Leo: Thö Ñ. Leâoâ Caû
(göûi thöôïng phuï Flavianoâ ñeà
ngaøy 13-6-449, veà Kitoâ hoïc)
Tongues, gift of: Ôn ngoân ngöõ
Tonsure: Pheùp caét toùc; voøng
toùc caét
Topic: Chuû ñeà; vaán ñeà, ñeà muïc
Torah: Leà luaät (huaán chæ); Nguõ
thö
Torture: Tra taán; haønh haï
Totalitarianism: Cheá ñoä cöïc
quyeàn, chính saùch chuyeân cheá
Totality: Toaøn boä, toång theå;
toång soá; principle of t.: nguyeân
taéc toaøn boä (luaân lyù: hy sinh
moät boä phaän hay cô quan vì lôïi
ích cuûa toaøn boä)
Totem: Vaät toå
Totemism: Suøng baùi vaät toå, vaät
toå giaùo
Toties quoties: Cöù moãi laàn/
heã... laø..., bao nhieâu laàn cuõng
ñöôïc; nhieàu laàn
Tract: Ca tieáp lieân; thieân tieåu
luaän; truyeàn ñôn
Tractarianism: Phaùi tieåu luaän
(giai ñoaïn ñaàu tieân cuûa phong
traøo Oxford: Anh quoác, n. 1833-
1841)
Tradition: Löu truyeàn, truyeàn
thoáng; truyeàn thuyeát; apostolic
t.: toâng truyeàn, truyeàn thoáng
toâng ñoà; devotional t.: truyeàn
thoáng suøng moä
oral t.: x. oral; ost-apostolic t.:
truyeàn thoáng haäu toâng ñoà;
t. of instruments: trao phoù;
thaùnh cuï (leã truyeàn chöùc);
t. of the creed/symbol: truyeàn
uûy kinh Tin kính (cho döï toøng)
Traditionalism: Chuû nghóa duy
truyeàn thoáng, naõo traïng cöïc neä
truyeàn thoáng; chuû nghóa: baûo
thuû, thuû cöïu cai trò
Traditor: Keû: phaûn boäi, phaûn
naïp thaùnh cuï (ng. kitoâ trao naïp
thaùnh cuï - cheùn/ñóa thaùnh vaø
saùch thaùnh - cho keû baùch ñaïo
hoài n. 303-311)
601
Traducianism: Thuyeát di hoàn,
truyeàn sinh linh hoàn (linh hoàn
cuõng do cha meï tröïc tieáp sinh ra)
Trance: Xuaát thaàn, ñoàng nhaäp;
hoân meâ; self-hypnotic t.: töï kyû
xuaát thaàn; Tranquil(l)izer:
Thuoác an thaàn
Tranquillity: Laëng yeân, yeân
tónh, thanh thaûn
Transcend: Vöôït quaù leân treân,
sieâu thaêng/vieät
Transcendence: Sieâu vieät tính
(ñaëc tính cuûa TC)
Transcendent: Sieâu vieät; sieâu
nghieäm
Transcendental: Sieâu nghieäm;
tieân nghieäm
t. meditation: chieâm
nguyeän/nieäm sieâu nghieäm; tónh
toïa nhaäp thieàn (AÁn ñoä)
t. method: phöông phaùp sieâu
nghieäm, tieân nghieäm
t. philosophy: trieát hoïc tieân
nghieäm (J. Mareùchal)
t. theology: thaàn hoïc tieân
nghieäm (K. Rahner)
Transcendentalism: Thuyeát
tieân nghieäm
Transcendentals: Tieân nghieäm
thuoäc tính (ñaëc tính coá höõu vaø
taát yeáu cuûa moïi höõu theå)
Transcultural: Sieâu vaên hoùa
Transempirical: Sieâu thöïc
nghieäm
Transept: Caùnh ngang, gian
ngang (nhaø thôø)
Transfer(-ence): Di chuyeån,
chuyeån dôøi, chuyeån di; chuyeån
nhöôïng; thuyeân chuyeån
t. of pastors: thuyeân chuyeån
caùc cha sôû (ñk 1748)
Transfiguration: Bieán hình; leã
Chuùa hieån dung (6-8)
Transfinalisation: Chuyeån ñoåi
cöùu caùnh
Transformation: Bieán ñoåi, bieán
cheá; bieán tính
Transformism: Thuyeát bieán
chuûng/hoùa
Transgression: Vi phaïm, phaïm
phaùp
Transient: Thoaùng qua, choùng
taøn, phuø du; lang thang
t. cleric: giaùo só lang baït
Transignification: Chuyeån ñoåi
yù nghóa, bieán nghóa
Transitional: Chuyeån tieáp, quaù
ñoä
t. deacon: phoù teá chuyeån tieáp
(ñeå laøm LM)
Transitive: Baéc caàu; ngoaïi
ñoäng (ñoái laïi vôùi intransitive:
602
noäi ñoäng töø)
t. verb: ngoaïi ñoäng töø
Transitoriness: Tính: nhaát
thôøi, taïm thôøi
Translation: Phieân dòch, thoâng
dòch; baûn dòch; di chuyeån,
chuyeån dôøi; thuyeân chuyeån;
mang ñi
Transliterate: Chuyeån chöõ,
phieân töï
Transmigration of souls: Luaân
hoài, ñaàu thai laïi; di cö, di truù
Transmission: Truyeàn löu;
truyeàn ñaït, chuyeån giao; truyeàn
phaùt; truyeàn ñoäng
Transmutation: Chuyeån hoùa
Transparent: Trong suoát;
trong saùng, roõ raøng
Transplantation of organs:
Caáy/gheùp boä phaän (cuûa cô theå)
Transposition: Ñoåi choã,
chuyeån/hoaùn vò; chuyeån ñieäu
Transsexual: Ng. taâm tính tha
giôùi (ng. caûm thaáy vaø haønh
ñoäng nhö mình laø thuoäc giôùi
khaùc vôùi giôùi tính cuûa thaân xaùc
mình); ng. phaåu bieán giôùi theå
(nöõ thaønh nam, hoaëc traùi laïi)
Transubjectivity: Sieâu chuû theå
tính
Transubstantiation: Bieán ñoåi
baûn theå, bieán theå
Trappistine Sisters: Nöõ tu
Doøng Xitoâ nhaët pheùp (OCSO, ôû
La Trappe, Phaùp)
Trappists: Tu só Doøng Xitoâ
nhaët pheùp
Treasury: Kho baïc, ngaân khoá;
kho taøng; boä taøi chaùnh
t. of merits: kho taøng coâng
ñöùc/traïng
t. of the Church: kho taøng coâng
ñöùc cuûa GH
Treatise: Thieân chuyeân khaûo;
luaän aùn; luaän thuyeát
Trent, council of: Coâng ñoàng
Trentoâ (1545-1563)
Trental: Chuoãi leã caàu hoàn 30
(ngaøy lieân tieáp)
Trespass: Xaâm phaïm; xaâm
nhaäp; laïm duïng; vi phaïm,
phaïm phaùp; xuùc phaïm, phaïm
toäi
Triad: Tam vò; boä/nhoùm ba
Trial: Thöû/thí nghieäm; thöû
luyeän, thöû thaùch; xöû aùn
t. of Jesus: vuï xöû Ñöùc Gieâsu
Tribalism: Cheá ñoä boä laïc, chuû
nghóa boä laïc; naõo traïng: boä laïc,
toâng toäc
Tribe: Boä laïc, boä toäc
Tribulation: Khoå ñau, gian
603
truaân, baát haïnh; thöû thaùch
Tribunal: Toøa aùn, phaùp ñình;
gheá quan toøa
competent t.: toøa aùn coù thaåm
quyeàn
t. of first instance: toøa [aùn] sô
thaåm
t. of public opinion: toøa aùn
coâng/dö luaän
t. of second instance: toøa [aùn]
trung caáp
Tribute: Coáng vaät, coáng leã;
phaàn coáng hieán; toân kính, tuøng
phuïc
Trichotomism: Thuyeát tam
phaân (con ng. coù linh hoàn, giaùc
hoàn (hay hoàn phaùch) vaø theå
xaùc)
Trichotomy: Phaân/cheõ laøm ba,
tam phaân phaùp
Tridentine: Thuoäc Trentoâ
t. mass: Thaùnh Leã theo nghi
thöùc Pioâ V (n. 1570)
Triduum: Tuaàn tam nhaät
t. sacrum/paschal: tam nhaät:
thaùnh, vöôït qua
Trikirion: Chaân neán ba nhaùnh
Trilogy: Taùc phaåm boä ba
Trination: Laøm ba leã moät ngaøy
Trinitarian: Thuoäc: Tam Vò, Ba
Ngoâi
t. doctrine: giaùo lyù veà TC Ba
Ngoâi
t. dogma: tín ñieàu veà TC Ba
Ngoâi
t. formulas: coâng thöùc tam vò
(trong Taân Öôùc)
t. properties: ñaëc tính caù vò (cuûa
moãi Ngoâi trong Tam Vò)
t. theology: thaàn hoïc veà Ba
Ngoâi, Tam Vò hoïc
Trinitarianism: Loøng tin vaøo
Thieân Chuùa Ba Ngoâi; hoïc
thuyeát veà TamVò
Trinitarians: Tu só Doøng Chuùa
Ba Ngoâi (OSST, n. 1198)
Trinity, The Most Holy: Thieân
Chuùa Ba ngoâi, Tam Vò Chí
Thaùnh
T. sunday: Chuùa nhaät leã Chuùa
Ba Ngoâi (Chuùa nhaät I sau leã
Hieän xuoáng)
Triple: Goàm ba; gaáp ba
t. candle: chaân neán ba caây
t. judgment: nhaän ñònh ba maët
(veà nhaïc thuaät, phuïng vuï, muïc
vuï, ñoái vôùi caùc taùc phaåm thaùnh
nhaïc ôû Hoa Kyø)
t. time: nhòp ba
Triptych: Tranh boä ba; saùch
gaäp laøm ba; taùc phaåm ba hoài
Trisagion: Kinh Tam thaùnh
604
tuïng ("Thaùnh Chuùa trôøi! Thaùnh
Toaøn naêng! Thaùnh Baát töû! Xin
thöông xoùt chuùng con!:"
Bizantinoâ)
Tritheism: Thuyeát tam thaàn,
tam thaàn giaùo
Trito-Isaiah: Isaia thöù ba (caùc
chöông 56-66 trong saùch Is)
Triumph of the Cross: Suy toân
Thaùnh Giaù (14-9)
Triumphalism: Thaùi ñoä ñaéc
thaéng, hueânh hoang, töï cao
Triumphant, Church: GH:
hieån thaéng, khaûi hoaøn
Triumvirate: Cheá ñoä tam
huøng, tam ñaàu cheá
Triune: Nhaát Tam: moät Chuùa
ba Ngoâi
Trivium: Tam khoa
Troparion: Ñoaïn kinh ngaén
(trong phuïng vuï Ñoâng phöông:
ruùt yù töø Kinh Thaùnh, hôïp vôùi yù
nghóa cuûa ngaøy leã möøng)
Truce of God: Höu chieán vì
Chuùa (vaøo caùc ngaøy hoaëc dòp leã
lôùn: Trung coå)
Truism: Leõ ñöông nhieân, ñieàu
coá nhieân
Trullo, council of/in: Coâng
ñoàng Trulloâ ("phoøng voøm": do
hoaøng ñeá Giustinianoâ II trieäu
taäp n. 691)
Trust: Tin caäy, tín nhieäm; kyø
voïng; uûy thaùc; lieân hieäp coâng ty
doanh nghieäp
Trustee: UÛy vieân quaûn trò
Trusteeism, lay: Theå cheá uûy
vieân (giaùo daân baàu cöû caùc uûy
vieân ñeå quaûn lyù giaùo xöù)
Truth: Chaân lyù, söï thaät; logical
t.: söï thaät luaän ly;\ù
moral t.: chaân lyù luaân lyù
metaphysical/ontological t.:
chaân lyù höõu theå
Truthfulness: Chaân lyù/thöïc
tính, xaùc thöïc tính (ñuùng söï
thaät)
t. of the Bible: chaân lyù tính/ xaùc
thöïc tính cuûa KT
Tubingen school: Tröôøng phaùi
[thaàn hoïc] Tušbingen (Ñöùc)
Tumulus: Naám moà
Tunic(le): AÙo phuï phoù teá
Tutelary: Baûo trôï, giaùm hoä
t. angel: thieân thaàn baûn meänh,
hoä meänh
t. saint: thaùnh boån maïng;
thaùnh baûo trôï
Tutiorism: Ñaïi xaùc caùch thuyeát
(chuû tröông cho laø phaûi haønh
ñoäng theo yù kieán chaéc hôn, khi
hoà nghi veà maët luaân lyù)
605
Tutior pars: Phía/quan ñieåm coù
lyù leõ chaéc hôn
Tutor: Giaùm hoä; gia sö; trôï giaùo
Twelve, The: Nhoùm Möôøi hai
(Toâng ñoà)
t. anathematisms: 12 khoaûn keát
aùn (cuûa Cyrilloâ Aleâxandria
choáng Nestoârioâ, n. 430)
Two-source theory: Thuyeát nhò
caên (1:= phuùc aâm Mt vaø Lc coù
hai nguoàn lieäu: Mc vaø Q; 2:=
coù hai nguoàn maïc khaûi: KT vaø
Truyeàn Thoáng)
Two-swords theory: Thuyeát
song quyeàn (Trung coå: trong
GH hai göôm: thieâng lieâng
[quyeàn ñaïo: giaùo phaåm/só] vaø
theá tuïc [quyeàn ñôøi: giaùo daân,
vua, quan,...], vaø quyeàn ñaïo giöõ
öu theá)
Tychism: Thuyeát ngaãu nhieân
(Peirce, † 1914)
Tympan(um): Vaït töôøng hình
noåi (tam giaùc hay töông töï, nôi
ñeàn Hy laïp hoaëc treân cöûa nhaø
thôø)
Type: Kieåu maãu; ñieån hình;
(KT) tieân tröng, döï bieåu
Typikon: Saùch nghi thöùc
(Ñoâng phöông)
Typological: Thuoäc typology
t. sense: yù nghóa: tieân tröng,
ñieån hình
Typology: Thuaät chuù giaûi: tieân
tröng, döï bieåu; nhaân hình luaän;
loaïi hình hoïc
Tyrannicide: Gieát baïo chuùa
Tyranny: Baïo ngöôïc, chuyeân
cheá, aùp böùc

606
 U Unam Sanctam: "Duy nhaát,
Ubiquitarianism: Phoå taïi
thuyeát (cuøng luùc hieän dieän ôû
khaép nôi: Luther cho raèng caû veà
maët con ng., ÑK cuõng hieän
dieän ôû khaép nôi)
Ubiquitous: Hieän dieän khaép nôi
(cuøng luùc), phoå taïi
Ubiquity: Phoå taïi tính, hieän
dieän khaép nôi
Ulema: Nhaø luaät hoïc Hoài giaùo
Ultimate: Toái haäu, cuoái cuøng;
quan yeáu, chung quyeát; cô baûn;
toät baäc; u. concern: moái quan
taâm cô baûn; u. decision: quyeát
ñònh cuoái cuøng, chung quyeát;
u. reality: thöïc taïi toái haäu (TC)
Ultimatum(-a): Toái haäu thö;
ñieàu kieän toái haäu
Ultra-: Quaù, vöôït, cöïc, sieâu-
Ultramontanism: ("beân kia nuùi
Alpeâ") Phong traøo chuû tröông
ÑGH coù quyeàn ñoäc toân/trò (tk
19: ngöôïc laïi vôùi phaùi Gallican);
phaùi baûo thuû quaù khích
Ultramundane: Ngoaïi theá; sieâu
theá
Umbanda: Ñaïo Umbanña (moät
thöù hoãn hôïp giaùo xuaát hieän taïi
Ba Taây trong thaäp kyû 1920)
607
thaùnh thieän" (saéc chæ cuûa
Bonifacioâ VIII, n. 1303, veà
quyeàn bính Giaùo Hoaøng)
Unanimity: Nhaát trí, ñoàng taâm
nhaát trí
Unattached cleric: Giaùo só:
khoâng coù beà treân (ñk 265), phi
thuoäc
Unbaptized infants: Treû con
chöa ñöôïc röûa toäi
Unbelief: Voâ tín ngöôõng
Unbeliever: Ngöôøi voâ tín
ngöôõng
Unbiblical: Khoâng coù trong
KT; traùi vôùi KT
Unbloody sacrifice: Hy teá
khoâng ñoå maùu
Unborn: Chöa sinh ra, coøn
trong loøng meï; töông lai
generations yet u.: haäu theá;
u. child: treû con coøn trong loøng
meï
Uncertainty: Khoâng: chaéc
chaén, xaùc thöïc; baát ñònh, baáp
beânh; löôõng löï
Unchallengeable: Khoâng theå
choái caõi, tranh giaønh; khoâng
theå hoài tò/töø boû
Unchangeable: Khoâng theå
thay/bieán ñoåi; baát bieán
Unchristened: Khoâng röûa toäi;
khoâng coù teân thaùnh
Unchristian: Khoâng kitoâ; traùi
vôùi Kitoâ giaùo
Unchurched Christians: Kitoâ
höõu: phi GH, bò khai tröø
Uncial script: Kieåu chöõ hoa
(Roâma, tk 4-8)
Uncircumcision: Khoâng caét bì
Uncleanness: Dô baån; oâ ueá
(theo Luaät Moâseâ)
Unconditional: Voâ ñieàu kieän;
döùt khoaùt; u. surrender: ñaàu
haøng voâ ñieàu kieän
Unconditioned: Khoâng chòu
ñieàu kieän, khoâng leä thuoäc ñieàu
kieän; tuyeät ñoái; The U.: Ñaáng
Tuyeät Ñoái
Unconscious: Voâ [yù] thöùc; voâ
tình; baát tænh
Unconsecrated: Khoâng truyeàn
pheùp (baùnh, röôïu); khoâng cung
hieán (nhaø thôø)
Uncreated grace: AÂn suûng voâ
taïo (TC)
Unction: Xöùc daàu; bí tích Xöùc
daàu beänh nhaân
Unctuosity: Tính nhôøn; eâm
dòu, dòu daøng; ñöôøng maät, ngoït
xôùt
608
Undenominational: Khoâng/
phi giaùo phaùi
Underdevelopment: Chaäm/
thieáu phaùt trieån, keùm môû mang
Underlying: Cô sôû haï taàng,
neàn taûng, cô baûn
Understanding: Hieåu, hieåu
bieát, am hieåu, thaáu hieåu; trí tueä;
ñoàng yù, thoûa thuaän; caûm thoâng;
age of u.: tuoåi bieát suy xeùt
Understatement: Khinh xaùc
(noùi giaûm ñi, khoâng trình baøy
heát söï thaät); khinh ngöõ phaùp
Undertaker: Chuû sôû [dòch vuï]
toáng taùng
Unfrock: Loät aùo tu, traû veà ñôøi,
truïc xuaát (khoûi nhaø tu); boû aùo tu
só/nhaø tu, hoaøn tuïc
Unfruitful(-ness): Khoâng: sinh
lôïi, ích lôïi, keát quaû; voâ ích, uoång
coâng; thaát baïi
Ungeneratedness: Baát sinh
xuaát tính (ñaëc tính cuûa Chuùa
Cha vaø Chuùa Thaùnh Thaàn:
trong Tam Vò)
Ungodliness: Voâ toân giaùo, voâ
tín nguôõng, voâ ñaïo; soáng
söôïng, gaøn dôû
Unhuman: Baát nhaân, voâ nhaân
ñaïo; taøn nhaãn, daõ man
Uniate: Tín höõu qui hieäp (GH
Ñoâng phöông hieäp nhaát vôùi
Roâma)
u. Churches: GH qui hieäp
Unicity: Duy nhaát tính, ñoäc
duy tính
Unification: Thoáng nhaát, hôïp
nhaát
u. Church: "GH thoáng nhaát"
(toân phaùi Moon)
Uniform(-ity): Ñoàng daïng; ñoäc
daïng; ñoàng ñeàu; ñôn ñieäu
U. Acts: Ñaïo luaät Ñoàng nhaát
hoùa (Anh giaùo hoùa, caám cheá
Coâng giaùo taïi Anh, tk 16)
Unify: Thoáng nhaát, hôïp nhaát
Unigenitus: "Con Moät" (saéc chæ
Ñöùc Cleâmenteâ XI, 1713, keát aùn
P. Quesnel vaø thuyeát Janseânioâ)
Union: Ñoaøn keát, keát hôïp, hôïp
nhaát, hieäp thoâng
hypostatic u.: ngoâi hieäp (keát
hieäp nhaân tính vôùi ngoâi Lôøi)
mystical u.: nhieäm hieäp
personal u.: keát hieäp ngoâi vò
substantial u.: keát hieäp baûn theå
transforming u.: keát hieäp sieâu
bieán
Unionism: Chuû nghóa hôïp
nhaát; nghieäp ñoaøn
Unique(-ness): Duy nhaát, ñoäc
nhaát, duy ñoäc (...tính)
609
Unitarianism: Phaùi ñoäc vò (phuû
nhaän thieân tính cuûa Chuùa Con
vaø Thaùnh Thaàn)
Unite: Hôïp nhaát, lieân keát
Unitive: Thuoäc: hieäp nhaát, keát
hieäp, nhieäm hieäp
u. way: hieäp ñaïo, ñöôøng/giai
ñoaïn keát/nhieäm hieäp
Unity: Ñôn nhaát tính; hieäp
nhaát tính; nhaát quaùn tính
u. of marriage: ñôn nhaát tính
hoân phoái (moät vôï moät choàng);
u. of mankind: lieân ñôùi tính
trong nhaân loaïi; u. of
operations of God: ñôn nhaát
tính trong hoaït ñoäng [ñoái
ngoaïi] cuûa TC [Ba Ngoâi]; u. of
the Church: duy/hieäp nhaát tính
cuûa GH; u. of practice and
theory: lyù thuyeát vaø thöïc haønh
ñi ñoâi vôùi nhau, tri haønh nhaát
trí/ñoàng haønh; u. within
diversity: hieäp nhaát trong khaùc
bieät
Universal: Toaøn boä/theå; phoå
caäp/quaùt; phoå bieán/thoâng; vuõ
truï, vaïn vaät; concrete u.: phoå
nieäm cuï theå; u. Church: GH:
phoå quaùt, toaøn caàu, hoaøn vuõ;
u. destination of goods: duïng
ñích phoå quaùt cuûa taøi saûn
u. gravitation: söùc huùt trong
vaïn vaät; u. harmony: vaïn vaät
haøi hoøa; u. sacrament of
salvation: bí tích cöùu ñoä phoå
quaùt; u. suffrage: phoå thoâng
ñaàu phieáu
Universalia: Phoå nieäm, khaùi
nieäm phoå quaùt
Universalism: Phoå quaùt thuyeát
(1: TC ban ôn cöùu ñoä cho moïi
ng.; 2: moïi ng. seõ ñöôïc cöùu ñoä)
Universalists: Ng. theo phoå
quaùt thuyeát
Universality: Toaøn boä/theå tính,
toaøn theå tính; ñaïi ñoàng tính;
phoå quaùt tính
Universals: Phoå nieäm, khaùi
nieäm phoå quaùt (tröøu töôïng);
phoå höõu theå
Universe: Vuõ truï, theá giôùi
Universism: Chuû thuyeát thieân
ñaïo (Trung hoa)
University: Ñaïi hoïc; toaøn theå
pontifical u.: ñaïi hoïc giaùo
hoaøng; u. of the faithful: toaøn
theå tín höõu
Univocous(-ity): Ñôn/ñoäc
nghóa; ñoàng nghóa
Unjust: Baát coâng; toäi nhaân
(KT)
610
Unknowable: Khoâng theå bieát,
khoâng theå nhaän thöùc; baátâ khaû tri
Unleavened bread: Baùnh
khoâng men
Unmarried mother: Meï ñoäc
thaân (khoâng keát hoân)
Unmixed chalice: Cheùn röôïu
khoâng pha nöôùc (leã ñieån
Armeânia)
Unnatural sins: Toäi phaûn töï
nhieân (vg. toäi daâm duïc ñoàng
giôùi, thuù daâm, v.v.)
Unrighteous: Baát chính; baát
löông; baát coâng chính, toäi loãi
Upanishads: Saùch Upanisad
(AÁn ñoä giaùo)
Upaâsaka: Thieän nam
Upaâsika: Tín nöõ
Update: Caäp nhaät hoùa, hieän ñaïi
hoùa
Upper room: Phoøng treân
(phoøng Tieäc ly)
Upgrade: Thaêng caáp; naâng caáp,
taân kyø hoùa
Up-to-date: Hieän ñaïi, môùi nhaát
Uranism: Chöùng nam ñoàng
giôùi luyeán aùi
Urbanization: Thaønh/ñoâ thò
hoùa
Urbi et Orbi: (pheùp laønh ÑGH
ban) Cho Thaønh phoá [Roâma] vaø
Theá giôùi
Urge: Hoái thuùc, giuïc giaõ;
khuyeán khích, thuyeát phuïc;
nhaán maïnh
Urgent: Khaån caáp, böùc baùch,
böùc thieát, caáp baùch
Urmarcus: Maùc-coâ nguyeân sô
(sô thaûo baûn giaû ñònh cuûa Phuùc
AÂm Maùc-coâ)
Urn: Bình di coát/haøi
Ursacrament or Ursakrament:
Bí tích caên coäi (GH)
Ursulines: Nöõ tu Doøng thaùnh
Ursula (OSU, do thaùnh Angela
Merici saùng laäp n. 1535)
Use: Söû duïng; quyeàn söû duïng;
quyeàn höôûng hoa lôïi; taäp leä
(phuïng vuï); profane u.: phaøm
duïng (vg. söû duïng nhaø thôø vaøo
vieäc phaøm tuïc; ñk 1222)
Usher: Ngöôøi ñoùn khaùch, tieáp
taân, daãn choã, gaùc cöûa, phuï reå
Usurp(-ation): Chieám ñoaït;
tieám quyeàn; maïo/ tieám duïng
611
Usury: Laõi naëng, cho vay naëng
laõi
Utensil: Ñoà duøng, duïng cuï
Uterine: Thuoäc: daï con, töû
cung; u. brother: anh chò em
[cuøng meï - ñoàng maãu -] khaùc
cha
Utilitarianism: Vò lôïi thuyeát,
chuû nghóa duy ích
Utility: Höõu ích; höõu duïng;
thöïc duïng u. man: vai phuï
Utopia: Khoâng töôûng; vertical
u.: khoâng töôûng thöôïng giôùi
(Tillich)
Utopianism: Chuû nghóa khoâng
töôûng
Utraquism: Phaùi löôõng hình
(chuû tröông röôùc leã döôùi hai
hình)
Uxoricide: Gieát vôï, saùt theâ
Uxorilocal: Cö nguï/soáng beân
hoï vôï, thuoäc cö sôû theâ toäc (vg.
theo theå cheá maãu heä; x.
matrilocal, patrilocal, virilo-cal)
 V löïc; giaù trò (luaän lyù, phaùp lyù),
Vacancy: Khuyeát vò (ñk 153)
Vacant: Khuyeát, troáng, boû
khoâng; v. office: chöùc vuï
khuyeát vò; v. see: troáng toøa
Vacatio legis: Thôøi gian höu
luaät
Vacation: Kyø nghæ leã; kyø höu
thaåm
Vade-mecum: Soå tay, caåm
nang
Vagabond: Ngöôøi lang baït,
phieâu cö, voâ gia cö (ñk 13 §3)
Vagantes: Giaùo só: lang baït,
phieâu cö
Vagus(-i): X. vagabond,
wanderer
Vain: Voâ hieäu; voâ ích, uoång
coâng; haõo huyeàn; töï phuï, töï
ñaéc, kieâu kyø; khoâng phai nhaït
v. glory: hö vinh; khoe khoang
töï ñaéc; v. observance: meâ tín
(gaàn gioáng nhö boùi toaùn)
Valentinians: Phaùi Valentinoâ
(ngoä giaùo, tk 2)
Valid: Coù giaù trò, hieäu löïc; hôïp
leä, hôïp thöùc; thaønh söï
Validation of marriage: Höõu
hieäu hoùa hoân phoái (ñk 1156-65)
Validity: Höõu hieäu tính, hieäu
612
hôïp thöùc tính
Value: Giaù trò; moral v: tieâu
chuaån ñaïo ñöùc; giaù trò luaân lyù;
v. analysis: phaân tích giaù trò;
v. judgment: ñaùnh giaù;
v. system: heä thoáng giaù trò;
Vampirism: Thoùi: tham taøn,
huùt maùu, boùc loät; chöùng loaïn
daâm thaây ma (xaùc cheát)
Vandalism: Chöùng phaù hoaïi
vaên vaät (caùc coâng trình vaên
hoùa)
Vanity: Hö aûo; hö danh; phuø
phieám, phuø hoa; hôïm mình,
khoe khoang
Variant: Dò baûn, baûn cheùp
khoâng gioáng; dò ñieåm
Varjya: Toäi
Vasectomy: Phaãu thuaät tinh
maïch (caét oáng daãn tinh)
Vatican: Vaticanoâ
Vaticinate: Tieân ñoaùn, noùi tieân
tri
Vaudois: Ng. theo giaùo phaùi
Valñoâ (chuû tröông chæ theo moät
mình Kinh Thaùnh, soáng ngheøo,
baát baïo ñoäng, v.v.; xuaát hieän
hoài tk 12, bò tuyeät thoâng n.
1184 vaø nhaäp theo Tin laønh töø
n. 1532)
Veil: Khaên truøm, vaûi truøm;
chalice v.: khaên che cheùn;
humeral v.: khaên vai;
religious v.: khaên luùp nöõ tu;
take the v.: ñi tu (phuï nöõ);
v. of Temple: maøn Ñeàn thô;ø
(Gieârusalem)
Veiling the images: Che phuû
caùc aûnh töôïng (Tuaàn Thaùnh)
Venerable: Ñaùng kính, khaû
kính; ñaïi ñöùc
Veneration: Suøng/toân kính;
v. of Christ: suøng kính hoaëc
kính thôø ÑK; v. of images: toân
kính aûnh töôïng; v. of Mary:
suøng kính Ñöùc Maria; v. of
relics: toân kính di tích thaùnh
Venereal: Thuoäc duïc tình (x.
Venus), nhuïc duïc, giao hôïp,
hoa lieãu (vg. giang mai,...);
v. desease: beänh hoa lieãu;
v. pleasure: khoaùi laïc giao hôïp
Vengeance: Traû thuø, baùo thuø,
phuïc thuø, baùo oaùn
Venial sin: Toäi nheï
Venus: Thaàn Veä Nöõ, nöõ thaàn AÙi
tình; giai nhaân; Sao Kim (Kim
Tinh)
Veracity: Chaân thöïc, xaùc thöïc;
thaønh thöïc
Verbal: Thuoäc ngoân töø, baèng
613
lôøi/mieäng, theo töøng chöõ; v.
note: coâng haøm voâ thöï (khoâng
kyù teân), giaùc thö; v. translation:
dòch töøng chöõ
Verbatim: Theo töøng chöõ,
ñuùng nguyeân vaên
Verba volant: Khaåu thieät voâ
baèng, lôøi noùi bay ñi
Verbum: Lôøi, ngoân töø; Ngoâi Lôøi
V. Dei: Lôøi Chuùa;
v. demonstrativum: lôøi trình
/minh thuaät;
v. et sacramentum: ngoân töø vaø
daáu chæ; v. fidei: lôøi ñöùc tin, tín
ngoân; v. interius: noäi ngoân;
v. mentis: khaùi nieäm;
v. prognosticum: lôøi tieân löôïng;
v. rememorativum: lôøi: hoài
nieäm, hoài töôûng
Verification: Kieåm chöùng;
thaåm tra; xaùc minh
Verity: Söï thöïc, chaân lyù
Vernacular: Baûn ñòa, baûn xöù,
ñòa phöông; tieáng baûn xöù
Veronica's veil: Khaên baø
Veâroânica (lau maët Chuùa Gieâsu
treân ñöôøng töû naïn)
Verses (biblical): Caâu (KT)
Versicle: Caâu xöôùng
Version: Baûn dòch; loái trình
/giaûi thuaät
Vesperale: Saùch kinh chieàu;
khaên phuû baøn thôø
Vespers: Kinh chieàu
Vessels, sacred: X. sacred v.
chosen v.: lôïi khí ñaëc tuyeån (Ta
choïn: Cv 9:15); v. of mercy
/wrath: bình xoùt thöông/thònh
noä (ñoái töôïng cuûa xoùt thöông
hay thònh noä cuûa TC: Rm 9:22-3)
Vestibule: Tieàn ñình/saûnh
Vestige: Daáu veát, veát tích; di
tích; taøn tích; v. of God: daáu veát
cuûa TC; v. of the Trinity: daáu
veát cuûa TC Ba Ngoâi
Vestment: Leã phuïc, phaåm
phuïc
Vestry: Phoøng aùo/thaùnh (x.
sacristy); phoøng sinh hoaït giaùo
xöù (saùt caïnh nhaø thôø)
Vg.: x. Vulgate
V.g. (verbi gratia): Thí duï
Via: Con ñöôøng; caùch kieåu,
caùch thöùc, phöông phaùp
v. affirmationis: khaúng ñònh
caùch (ñeå noùi veà TC);
v. dolorosa: ñöôøng Thaùnh Giaù
(ôû Gieârusalem);
v. eminentiae: sieâu vieät caùch
(ñeå noùi veà TC);
v. media: ñöôøng trung dung,
trung ñaïo;
614
v. negationis: phuû nhaän caùch,
khöôùc thaûi caùch (ñeå noùi veà TC)
Viable: Coù theå: soáng ñöôïc (vg.
thai nhi), thöïc hieän, ñöùng
vöõng, thaønh töïu ñöôïc
Viaticum: Cuûa aên ñaøng (ñöa
Mình Thaùnh Chuùa cho ng. haáp
hoái/gaàn cheát); loä phí
Viatorian Fathers: Caùc LM
Doøng Giaùo só thaùnh Viator
(CSV, n. 1835)
Vicar: Ngöôøi ñaïi dieän;
episcopal v.: ñaïi dieän giaùm
muïc; judicial v.: ñaïi dieän tö
phaùp (ñk 1420); parochial v.:
cha phoù (ñk 548); v. apostolic:
ñaïi dieän toâng toøa (ñk 371);
v. forane: cha quaûn haït (ñk
553); v. general: toång ñaïi dieän
(ñk 65); V. of Christ: Vò ñaïi dieän
Chuùa Kitoââ (Giaùo Hoaøng); V. of
Peter: Vò ñaïi dieän thaùnh Pheâroâ
(G. Hoaøng)
Vicariate: Giaùo phaän/haït (do
moät vò ñaïi dieän troâng coi);
apostolic v.: haït ñaïi dieän toâng
toøa (ñk 371); V. of Rome: Ñòa
phaän Roâma (do hoàng y ñaïi dieän
ÑGH giaùm quaûn)
Vicarious: Thay theá, thay maët,
theá chaân, ñaïi dieän
v. atonement: ñeàn toäi thay, ñeàn
toäi theá chaân;
v. satisfaction: ñeàn toäi thay
v. suffering: chòu khoå thay
Vice: Thoùi xaáu, neát hö taät xaáu;
khuyeát ñieåm
Vice-: Phoù-
v.-Chancellor: Phoù Chöôûng aán
(ñk 482)
Vice versa: Ngöôïc laïi
Victim: Naïn nhaân; vaät hy teá, leã
phaåm, leã vaät
Victorines: Kinh só ñan vieän
thaùnh Victor (Paris)
Vienne, council of: Coâng ñoàng
Vienne (Phaùp, n. 1311-1112)
View: Nhìn xem/thaáy; taàm
nhìn; caûnh trí, quang caûnh; yù
kieán, quan ñieåm; yù ñònh
v.-point: quan ñieåm
Vigil: Buoåi canh thöùc; leã voïng;
ngaøy aùp leã
v. light: neán canh thöùc
Vigilant: Caûnh giaùc, caån maät,
thaän troïng
Vimpa: Khaên caàm gaäy (GM,
quaøng vai chuù giuùp leã)
Vincentian canon: Chuaån taéc
Vincenteâ (veà coâng giaùo tính cuûa
giaùo lyù, do th. Vincent Leùrins
ñeà xuaát, tk 5)
615
Vincentians: Tu só Doøng thaùnh
Vinh sôn (CM), x. Lazarists
Vincible ignorance: Voâ tri khaû
trieät (coù theå khaéc phuïc, trieät
tieâu)
Vinculum: Daây buoäc; lieân heä
Vindication: Baùo oaùn; bieän hoä,
bieän giaûi, baøo chöõa
Vindictive penalty: Hình phaït
thuïc toäi (ñk 1336; (xöa: hình
phaït baùo oaùn)
Vine: Caây nho
Vineyard: Vöôøn nho
Violation: Vi phaïm; xaâm phaïm;
cöôõng hieáp, hieáp daâm
Violence: Baïo löïc; cöôõng böùc,
haønh hung; hung baïo, döõ doäi
Vipassana: Chieâm nieäm
Virgin: Trinh khieát, ñoàng trinh,
khieát trinh; trinh nöõ
The V.: Ñöùc Trinh Nöõ (Maria)
v. birth: sinh bôûi trinh nöõ (ÑK)
Virginal conception: Trinh nöõ
thuï thai, trinh thai
Virginitas: Trinh tieát, ñoàng
trinh; v. ante partum: ñoàng
trinh tröôùc khi sinh;
v. corporis: trinh tieát theå xaùc;
v. in partu: ñoàng trinh trong
khi sinh; v. mentis: trinh tieát
taâm hoàn (trong tö töôûng)
v. post partum: ñoàng trinh sau
khi sinh (troïn ñôøi)
Virginity: Ñoàng trinh, trinh
khieát, trinh tieát
perpetual v.: troïn ñôøi ñoàng
trinh
Virile(-ity): Nam tính, huøng
duõng, huøng cöôøng/traùng
Virilocal: Cöù truù/soáng beân hoï
choàng, thuoäc cö sôû phu toäc (x.
matrilocal, patrilocal
uxorilocal)
Virtual: Hieän höõu tieàm aån,
hieän dieän tieàm taøng; thuoäc
tieàm caùch, tieàm theá
v. focus: tieâu ñieåm aûo
v. image: aûnh aûo
Virtualism: Thuyeát coâng duïng
(Calvin: veà Thaùnh Theå)
Virtuality: Khaû/tieàm naêng
Virtue: Nhaân ñöùc, ñöùc haïnh;
ñöùc tính; hieäu löïc; hieäu naêng;
coâng hieäu
infused v.: nhaân ñöùc thieân phuù
Virtues: Duõng thaàn (phaåm
thieân thaàn)
Visibility: Coù theå thaáy roõ, höõu
hình
Vision: Nhìn thaáy; thò giaùc;
nhaõn quan; thaáu thò, taàm nhìn
saéc beùn; linh thò, dieän kieán, thò
616
kieán; aûo aûnh/töôûng
beatific v.: dieäu kieán, phuùc kieán
v. of God: dieän kieán TC
Visionary: Ng. coù: thò kieán, taàm
nhìn saéc beùn (veà töông lai), thò
kieán nhaân; ng. aûo töôûng
Visitandines: Doøng ÑM ñi
vieáng (VHM, do thaùnh
Phanxicoâ Saleâsioâ saùng laäp, n.
1610)
Visitation: Thaêm vieáng;
kieåm/thanh tra, kinh löôïc; TC
vieáng thaêm (nhöõng bieán coá
ñöôïc coi nhö laø can thieäp ñeå
nhaén nhuû, naâng ñôõ, nhö: thieân
tai, tai naïn,... an uûi thieâng
lieâng, ôn ñaëc bieät...)
Order of the V.: x. Visitandines
V. of our Lady: leã Ñöùc Baø ñi
vieáng (baø EÂlisabeùt: 31-5)
pastoral v.: kinh lyù, kinh löôïc
(ñk 396)
Visitator, apostolic: Phaùi vieân
Toøa Thaùnh
Visual hallucination: AÛo thò
Vital: Thuoäc söï soáng; soáng
coøn/cheát, troïng yeáu, coát töû
v. force: sinh löïc
v. statistics: thoâng keá daân soá
Vitalism: Thuyeát sinh löïc (sinh
vaät hoïc); chuû nghóa baûo sinh
(coi vieäc baûo toaøn söï soáng laø
treân heát)
ty: Sinh khí, sinh löïc, söùc soáng
Vitalize: Truyeàn: sinh khí, söùc
soáng; sinh ñoäng hoùa
Vitandus(-i): Phaûi: xa traùnh,
ñoaïn giao (ng. bò vaï tuyeät thoâng
maø caùc giaùo höõu phaûi traùnh
giao tieáp; khaùc vôùi tolerandus:
x. phaàn chöõ T)
Vitiate: Laøm: hö hoûng, oâ
nhieãm; voâ hieäu hoùa, baát hôïp
thöùc hoùa
Vocal: Thuoäc: tieáng noùi, aâm
thanh; lôùn tieáng; ñoaïn xöôùng
aâm; v. prayer: khaåu nguyeän
(ñoïc kinh)
Vocation: Ôn: goïi, thieân trieäu;
thieân höôùng
Vocative: Hoâ caùch
Voice: Gioïng noùi, aâm thanh,
thanh aâm; tieáng noùi, phaùt bieåu;
quyeàn bieåu quyeát; daïng theå
(ñoäng töø)
Void: Troáng, khuyeát, boû khoâng;
khoâng coù hieäu löïc, voâ giaù trò
Volition: YÙ muoán; yù chí
Voluntarism: Thuyeát yù chí (quaù
ñeà cao yù chí); hoïc thuyeát duy yù
höôùng (laáy yù höôùng toát/xaáu cuûa
ng. haønh ñoäng laøm tieâu chuaån
617
phaùn ñònh veà giaù trò luaân lyù cuûa
vieäc ng. aáy laøm; coù aûnh höôûng
tôùi caùc hoïc thuyeát
consequentialism vaø
proportionalism)
Voluntary: Töï yù, töï nguyeän,
tình nguyeän; coá tình/yù; khuùc
nhaïc daïo (ñaàu vaø cuoái leã)
Voluntaryism: Thuyeát daân laäp
(GH ñoäc laäp ñoái vôùi quoác gia)
Voodoo: Vuñu [Voâñu] giaùo (ôû
Haiti: giaùo thuyeát hoãn hôïp troän
laãn caùc yeáu toá toân giaùo Chaâu
Phi -Dahomey- vôùi nhöõng loái
yeâu thuaät, thoâng thieân vaø loøng
ñaïo Coâng giaùo bình daân); yeâu
thuaät, ma phaùp
Votive: Thuoäc: lôøi höùa, khaán
nguyeän, nguyeän öôùc
v. candles: neán nguyeän öôùc
v. gift: leã vaät nguyeän öôùc
v. Mass: Leã: coù nghi thöùc rieâng,
ngoaïi lòch
v. object: di vaät taï ôn
v. office: nhaät tuïng tuøy yù
Votum: Lôøi khaán, lôøi theà; yù
kieán/quyeát; nguyeän öôùc/voïng
Vow: Lôøi khaán, lôøi theà; tuyeân
khaán/theä (ñk 1191)
final: v.: khaán laàn cuoái
first v.: khaán laàn ñaàu
mixed v.: khaán hoãn hôïp (ñk
1192§3)
renew (renovation of) the v.:
laøm/laëp laïi lôøi khaán
perpetual v.: khaán troïn
personal v.: khaán toøng nhaân
private v.: khaán tö
public v.: khaán coâng (ñk 1192)
real v.: khaán toøng söï
simple v.: khaán ñôn
solemn v.: khaán troïng
temporary v.: khaán taïm
v. of chastity: khaán khieát tònh
v. of obedience: khaán vaâng lôøi
v. of poverty: khaán khoù ngheøo
v. of stability: khaán cö sôû coá
ñònh
Vox populi vox Dei: Tieáng daân
618
laø tieáng Chuùa
Voyeur(-ism): Nhaõn kieán daâm
(ng. / chöùng öa nhìn caûnh loõa
loà/theå, daâm daät... vôùi chuû ñích
kích duïc)
Vulgar: Thoâng thöôøng, thoâng
tuïc; bình daân, dung tuïc; thoâ bæ,
thoå tuïc
v. era: coâng nguyeân
v. tongue: tieáng baûn xöù, thoå
ngöõ
Vulgarize(-ation): Phoå bieán;
bình daân hoùa; ñaïi chuùng hoùa;
thoâng tuïc hoùa
Vulgate: Baûn Phoå thoâng (KT do
thaùnh Hieâroânimoâ phieân dòch,
tk 4)
 W chöùng hoài nghieäm
Wafer: Baùnh mieán; baùnh leã;
nieâm [phong] nhaõn
Wagers: Ñaùnh caù, ñaùnh cuoäc
Wages: Tieàn coâng/löông
w. of sin: löông boång
[di/haäu quaû, quaû baùo] cuûa toäi loãi
(Rm 6:23)
Wailing Wall: Töôøng than vaõn
(ôû Gieârusalem)
Wake: Canh thöùc tang leã; laèn
nöôùc reõ (phía sau taøu, thuyeàn)
in the w. of: tieáp theo sau; theo:
chaân, goùt, göông
Waldensians, or Waldenses: X.
Vaudois
Wali: Vò thaùnh (Hoài giaùo)
Wanderer: Ng.: lang baït, lang
thang, phieâu cö
War(-fare): Chieán tranh
biological warfare: ch. tr.: sinh
hoïc, vi truøng
eschatological war: ch. tr. caùnh
chung
holy w: thaùnh chieán
w. of nerves: chieán tranh caân
naõo
w. of words: khaåu chieán
world w.: theá chieán
Warrant, retroductive: Lyù
619
Washing: Röûa, taém röûa; giaët
röûa
w. of the feet: nghi thöùc röûa
chaân; x. mandatum
w. of the hands: nghi thöùc röûa
tay
Watch Tower Bible and Tract
Society: X. Jehova's Witnesses
Water: Nöôùc (trong vieäc cöû
haønh phuïng töï vaø bí tích)
Way: Ñöôøng, ñaïo, loä, loái; chieàu,
phía; caùch thöùc, cung caùch
illuminative w.: minh ñaïo,
ñöôøng/giai ñoaïn giaùc ngoä
purgative w.: luyeän ñaïo,
ñöôøng/g. ñoaïn thanh luyeän
unitive w.: hieäp ñaïo, ñöôøng/
giai ñoaïn keát/nhieäm hieäp
w. of perfection: con ñöôøng
hoaøn thieän
w. of the Cross: ñöôøng Thaùnh
Giaù
Wayfarer: Ngöôøi ñi ñöôøng; löõ
khaùch (ng. ñang treân ñöôøng ñi
veà ñôøi sau, queâ Trôøi; ng. coøn
soáng)
W.C.C.: X. World Council of
Churches
Wed(-ding): Keát hoân; gaû baùn;
hoân leã
wedding-ring: nhaãn cöôùi
w.-tour/-trip: cuoäc ñi tuaàn traêng
maät
Week: Tuaàn leã
w. day: ngaøy trong tuaàn
Weekly: Thuoäc veà tuaàn; haèng
tuaàn; tuaàn baùo
w. lectionary: saùch baøi ñoïc caùc
ngaøy trong tuaàn
Weltanschauung: Theá giôùi
quan, vuõ truï quan
Western: Taây phöông
w. Church: GH Taây phöông
(Latinh)
w. schism: ly khai Taây phöông
(1378-1417)
Westminster confession: Baûn
Tuyeân tín Westminster (GH
Tröôûng laõo, n. 1643-1647)
Wheat bread: Baùnh mieán (boät
mì)
White: Traéng, maøu traéng
w. Fathers: LM Doøng Traéng
(thöøa sai beân Chaâu Phi)
w. Friars: tu só Doøng Cameâloâ
(Caùt Minh)
w. Ladies: nöõ tu: 1. Doøng Ñöùc
Maria taän hieán (daâng mình
trong Ñeàn thôø); 2. Doøng Xitoâ; 3.
Doøng Mañaleâna
w. Monks: tu só Doøng Xitoâ
620
w. Sisters: nöõ tu Doøng Traéng
Whited sepulchre: Maû toâ voâi
(giaû hình: Mt 23:27)
Whitsunday: Chuùa nhaät Hieän
xuoáng
Whitsuntide: Tuaàn sau Chuùa
nhaät Hieän xuoáng
Wholeness: Toaøn veïn, troïn
veïn; toaøn theå
Wicked: Ñoäc aùc, hung aùc, xaáu
xa, ñoài truïy; nguy hieåm
Widow: Goùa phuï
w.'s mite: ñoàng xu [daâng cuùng
cuûa] baø goùa, cuûa ít loøng nhieàu
Will: YÙ chí; yù löïc; yù muoán,
quyeát taâm; thaùi ñoä cö xöû; chuùc
thö, di chuùc
antecedent w.: yù muoán dó tieàn
consequent w.: yù muoán dó haäu
good w.: thieän chí/taâm, loøng
toát, toát buïng
ill w.: aùc yù/taâm, xaáu buïng
pious w.: thieän yù (ñk 1299)
w. of God: thaùnh yù Chuùa
w.-power: söùc maïnh yù chí, yù
löïc
w. to power: tham voïng quyeàn
bính
Wine: Röôïu nho/vang (duøng
trong bí tích Thaùnh Theå)
Adam's w.: nöôùc
w.-skin/-bag: baàu [da] ñöïng
röôïu
Wisdom: Khoân ngoan, ñöùc
khoân; töøng traûi; Saùch Khoân
ngoan, Kn
w. literature: vaên chöông khoân
ngoan
Wise: Khoân ngoan; lòch duyeät,
thoâng thaïo, uyeân baùc, uyeân
thaâm
The three W. men: Ba hieàn
nhaân, Ba vua
Witchcraft: Ma thuaät, yeâu
thuaät, pheùp phuø thuûy; söùc:
quyeán ruõ, meâ hoaëc
Witch-hunting: Taàm/truy naõ
phuø thuûy; khuûng boá
Witness: Chöùng côù, chöùng töø,
baèng chöùng; chöùng taù, chöùng
nhaân, nhaân chöùng; laøm chöùng
eye-w.: nhaân chöùng tröïc kieán
(thaáy taän maét)
w.(s), the three: x. Johannine
comma
Wittenberg concord: Nghò öôùc
[thoûa hieäp] Wittenberg (giöõa
phaùi Luther vaø Zwingli, n.
1536)
Woman(-men): Phuï nöõ; nöõ
giôùi
w.'s liberation: giaûi phoùng nöõ
621
giôùi, phong traøo nöõ quyeàn
Wonder: Kyø dieäu, kyø laï; kyø
quan; ngaïc nhieân; kinh ngaïc,
kinh phuïc
Word: Lôøi; ngoân töø; Ngoâi Lôøi
Incarnate W.: Ngoâi Lôøi nhaäp
theå
inner w.: noäi ngoân
w. and sacrament: ngoân töø vaø
daáu chæ (bí tích)
w. of God: Lôøi TC
W. of life: Lôøi söï soáng (1Ga 1:1)
w.(s) of Absolution: coâng thöùc
giaûi toäi
w.(s) of Institution: coâng thöùc
(nhöõng lôøi ÑK) thaønh laäp
Thaùnh Theå
Work: Coâng vieäc/taùc; coâng
trình; lao ñoäng, nhaân coâng
Pontifical Missionary Works:
Hoäi giaùo hoaøng truyeàn giaùo
w. of mercy: coâng taùc/vieäc töø
thieän
Worker priest: Linh muïc coâng
nhaân
Working: Laøm vieäc, haønh,
ñoäng, hoaït ñoäng; taùc ñoäng; leân
men; taùc duïng
w. document: taøi lieäu: laøm vieäc,
tham khaûo
World: Theá giôùi, theá gian, vuõ
truï; thieân haï; traàn theá
w. religions: caùc toân giaùo lôùn,
toân giôùi theá giôùi
w. soul: linh khí theá giôùi, hoàn
vuõ truï (söùc naêng ñoäng ñieàu keát
söï vaät trong vuõ truï)
w.-view: vuõ truï quan
World Council of Churches:
Hoäi ñoàng ñaïi keát caùc Giaùo hoäi
Kitoâ
Wordliness: Theá/phaøm tuïc
tính, traàn tuïc tính
Worm of conscience: AÙy naùy/
caén röùt löông taâm; hoái haän, hoái
tieác
Worship: Thôø phöôïng, phuïng
töï; suøng baùi
freedom of w.: töï do: tín
ngöôõng, phuïng töï
Wounds, five sacred: Naêm daáu
622
thaùnh; naêm thöông tích (ÑK)
Wrath of God: Thònh noä cuûa
TC (noùi theo nhaân hình caùch)
vessels/children of w.: "bình
cuûa côn thònh noä" (nhöõng keû
ñaùng höùng chòu côn...: Rm
9:22)
Wreath: Vaønh/voøng: laù, hoa
advent w.: voøng laù Muøa Voïng
Writ: Leänh truyeàn, phaùp leänh,
traùt
Holy w.: Kinh thaùnh
Writings: Thaùnh thö, taùc phaåm
thaùnh, x. Hagiographa
Wycliffianism: Thuyeát Wycliffe
(† 1384, phuû nhaän moïi thöù cô
caáu, toå chöùc quyeàn bính trong
GH; coi theá quyeàn coù quyeàn
treân GH; x. Lollards)
 X - Y- Z Yin-yang: AÂm döông
YMCA (Young Men’s Christian
Xaverian Brothers: Tu huynh Asociation): Hieäp hoäi thanh
Doøng thaùnh Phanxicoâ Xavieâ nieân kitoâ
(CEX, 1839) Yoga: Phoái hieäp, töông öùng,
Xenophobia(-bic): OÙc baøi ngoaïi thuaät yoga
Xmas: x. Christmas Yogi: Thaày daïy yoga
Xylolatria: Moäc suøng, thôø töôïng Yogism: Phaùi Yoga
goã
Yom Kippur: Ngaøy Thuïc toäi
Yahweh: Gia-veâ
(Do thaùi)
Yahwism: Ñaïo Gia-veâ
Younger churches: Caùc Giaùo
Yashmak: Khaên [thöa] che Hoäi: treû, taân laäp
maët (nöõ tín ñoà Hoài giaùo
Youth, impediment of: Ngaên
Yawist: Thuoäc nguoàn (truyeàn trôû vì thieáu tuoåi (ñk 1083)
thoáng) Giaveâ hoaëc Yavít (J: goïi
Yule: Leã Giaùng Sinh
TC baèng Giaveâ trong caùc vaên
YWCA (Young Women's
baûn goác cuûa KT); taùc giaû nguoàn
Christian Association): Hieäp
Yavít
hoäi Thieáu nöõ Kitoâ
Year: Naêm, nieân; tuoåi
Zacchaeus: Da-keâu
liturgical y.: naêm phuïng vuï
Zadokite Documents: Taøi lieäu
y.-book: nieân giaùm
[phaùi] Sa-ñoùc (moät phaàn trong
y. of grace/of our Lord: naêm...
caùc vaên kieän Bieån Cheát; x.
sau ÑK. (theo: döông lòch, coâng
qumraân)
nguyeân)
Zeal(-ous): Nhieät taâm/thaønh,
y.'s mind: leã gioã ñaàu naêm
haêng say, soát saéng
Yearning: Mong moûi, khaùt
Zealots: Ng. thuoäc phaùi Zeâlota;
khao, ao öôùc, kyø voïng
ng. cuoàng tín/nhieät
Yehowah: X. Yahweh
Zechariah: Da-ca-ri-a, Dcr
Yew Sunday: Leã Laù (xöa)
Zeitgeist: Naõo traïng thôøi ñaïi
Yiddish: Tieáng Y-ñish (Do thaùi
Zen: Thieàn
Ñoâng AÂu)

623
Zenonism: Hoïc thuyeát Zenon
(tk 5-4)
Zephaniah: Xoâ-phoâ-ni-a, Xp
Ziggurat: Thaùp laàu (Babel: töïa
nhö kim töï thaùp coù saân thöôïng)
Zimarra: AÙo doøng (coù phaàn aùo
khoaùc ngaén ñeà choaøng theâm
ngoaøi) ; x. soutane
Zion: Si-on (thaønh Gieârusalem)
daughter of Sion: Con gaùi/ nöõ
töû Si-on (Gieârusalem; Ñöùc
Maria)
Zionism: Chuû nghóa phuïc quoác
Do thaùi
Zone: Daûi löng (aùo leã Byzantinoâ)
624
Zoology: Ñoäng vaät hoïc
Zoomorphic: Hình daïng ñoäng
vaät
Zoroastrianism: Ñaïo Zoâroâastroâ
(tk 7-6 tröôùc coâng nguyeân); baùi
hoûa giaùo (löûa töôïng tröng cho
TC)
Zucchetto: Muõ soï (GM, Giaùo
Hoaøng...
Zwinglians: Ng. theo hoïc phaùi
Zwingli (Tin laønh)
Zygote: Hôïp töû (tröùng ñaõ thuï
tinh ñeå trôû thaønh phoâi thai)