c





 

c c
 (Coal)

• an đá có nguӗn gӕc sin óa tӯ quá trìn trҫm tíc t
c vұt trong n ng đҫm lҫy cә
các đây ng trăm triӋu năm. K i các lӟp trҫm tíc bӏ c n vùi, do s
gia tăng n iӋt
đӝ, áp suҩt, cӝng vӟi điӅu kiӋn t iӃu oxy nên t
c vұt (t
c vұt c a mӝt lưӧng lӟn
cellulose, ӧp c ҩt c a C, O, H) c  bӏ p ân y mӝt p ҫn no. Dҫn dҫn, ydro v oxy
tác ra dưӟi dҥng k í, đӇ lҥi k ӕi c ҩt giu cacbon l t an.

S
ìn t n t an l mӝt quá trìn lâu di v p i tri qua ng c uӛi các bưӟc. Ӣ
tӯng giai đoҥn v tùy t uӝc tӯng điӅu kiӋn (n iӋt đӝ, áp suҩt, t i gian v.v..) m c
ng
ta có đưӧc các dҥng t an k ác n au t eo m lưӧng cacbon tíc lũy trong nó.

-Bưӟc đҫu tiên l s
tҥo nên à 

à , mӝt c ҩt mu i nâu, ưӟt, mӅm, xӕp.
Ngư i ta có t Ӈ lm k  nó rӗi đӕt n ưng c o n iӋt lưӧng t ҩp. • an bùn c  yӃu c 
dùng bón đҩt trong vư n.

-Sau mӝt triӋu năm ay n na, t an bùn c uyӇn t n dҥng à 

à , mӝt
dҥng t an mӅm v có bӅ ngoi i giӕng gӛ, mu nâu ay đen nâu. Hm lưӧng ҭm cao
( 45%).• an ny đӕt c o n iӋt lưӧng t ҩp n ưng nó dӉ k ai t ác v c a m lưӧng
lưu uǤn t ҩp.

-P i mҩt t êm ng triӋu năm na đӇ ìn t n nên à à


à 
  à

   . Đây l dҥng t an p ә biӃn n ҩt, còn đưӧc gӑi l à

 à  , mһc dù nó còn cng n lignite. Hm lưӧng ҭm k ong 5-15%. • an
bitum c a n iӅu lưu uǤn (2-3%), tҥp c ҩt (n
a đư ng, c ín...) vì vұy k i đӕt
t ư ng gây  n iӉm k ng k í. •uy vұy, t an bitum vүn đưӧc sӱ dөng rӝng rãi, n ҩt l
lm n iên liӋu c o các n  máy điӋn, vì nó sin ra n iӋt lưӧng cao.

-Sau vi triӋu năm ay n na, t an bitum mӟi bt đҫu c uyӇn t n àà ay
còn gӑi l à   Đây l dҥng t an đưӧc ưa c uӝng n ҩt. Nó cng, đһc, c a
m lưӧng cacbon cao n ҩt trong các loҥi t an. Do đó, k i đӕt, ant racite c o n iӋt
lưӧng cao n ҩt. Ngoi ra, vì m lưӧng lưu uǤn t ҩp nên t an cng còn l dҥng t an
ít gây  n iӉm v sҥc n ҩt.

N iӅu loҥi t an k ác n au đưӧc tìm t ҩy ӣ n ng k u v
c k ác n au trên t Ӄ giӟi

c ng tӓ các quá trìn ìn t n t an vүn đang tiêp tөc diӉn ra trong t
n iên. N ng
đҫm lҫy có tuәi vi trăm năm c a các vũng t an bùn ngy nay có t Ӈ lҥi l bưӟc k ӣi
đҫu c o quá trìn ìn t n t an ng triӋu năm tӟi trong tưng lai ?! • Ӄ n ưng, điӅu
đó k ng có ng a rҵng t an l nguӗn ti nguyên p өc ӗi đưӧc. Bӣi vì, c  trong vi
trăm năm, c
ng ta đã tiêu t ө mӝt lưӧng t an m p i mҩt ng triӋu năm t
n iên
mӟi tҥo ra đưӧc!!! :-( 
È
  
 :

• an l dҥng n iên liӋu óa t ҥc có tr lưӧng p ong p

n ҩt, đưӧc tìm t ҩy c  yӃu
ӣ Bc Bán Cҫu. Các mӓ t an lӟn n ҩt iӋn nay nҵm ӣ M , Nga, •rung Quӕc v Ҩn Đӝ.
Các mӓ tưng đӕi lӟn ӣ Canada, Đc, Balan, Nam P i, Úc, Mng Cә, Brazil...•r
lưӧng t an ӣ M c iӃm k ong 23,6% ca c t Ӄ giӟi. 

à
à

‘     

Có ai dҥng mӓ t an c bn l va t an lӝ t iên trên bӅ mһt (sâu <>

ViӋc k ai t ác các va t an trên mһt (surface-mining) có n ng ưu điӇm so vӟi k ai

t ác dưӟi các ҫm mӓ (subsurface, underground mining) n ư ít tӕn kém n, an ton
n c o ngư i t ӧ mӓ v nói c ung, nó c o p ép k ai t ác t an triӋt đӇ n. •uy
n iên, k ai t ác trên bӅ mһt lҥi gây ra vҩn đӅ mi trư ng n ư nó "xóa sә" on ton
t m t
c vұt v lӟp đҩt mһt, lm gia tăng xói mòn đҩt cũng n ư lm mҩt đi ni tr
ngө
ca n iӅu sin vұt. Hn na, nưӟc t oát ra tӯ n ng mӓ ny c a axit v các k oáng
đӝc, gây  n iӉm nưӟc,  n iӉm đҩt.

ViӋc k ai t ác t an dưӟi các ҫm mӓ sâu trong lòng đҩt lҥi k á nguy iӇm, xác suҩt ri
ro cao. Ӣ M , trong suӕt t Ӄ kӹ 20 đã có n 90 000 ngư i t ӧ mӓ c Ӄt vì các tai nҥn
ҫm mӓ, v t ư ng các cng n ân ҫm mӓ đӅu có nguy c cao vӅ bӋn ung t ư v
nám p әi (black lung disease ? P әi ca ӑ p  đҫy bөi t an).

‘   

Hҥn c Ӄ lӟn n ҩt ca viӋc sӱ dөng n iên liӋu óa t ҥc nói c ung v t an nói riêng l
nó gây ra  n iӉm k ng k í do s
p át t i CO2, SO2, NOx... •ín trên mӝt đn vӏ
n iӋt lưӧng p át ra t ì đӕt t an t i ra n iӅu c ҩt  n iӉm n các n iên liӋu oá t ҥc
k ác (dҫu, k í). C ín vì vұy, viӋc đӕt t an đã gián tiӃp góp p ҫn vo quá trìn biӃn đәi
k í ұu lm suy t oái mi trư ng ton cҫu m nәi bұt l iӋn tưӧng iӋu ng n  kín
v mưa axit.

(HiӋu ng n  kín : C

ng ta biӃt rҵng, bc xҥ mһt tr i l bc xҥ sóng ngn (năng
lưӧng lӟn) nên nó dӉ dng xuyên các lӟp k í CO2 v tҫng ozon đӇ c iӃu xuӕng trái
đҩt. Ngưӧc lҥi, bc xҥ n iӋt tӯ mһt đҩt p át vo vũ trө l bưӟc sóng di (yӃu n ), nên
nó bӏ ҩp t ө (k ng xuyên qua đưӧc) bӣi CO2 v i nưӟc trong k í quyӇn. Cân bҵng
CO2 đưӧc duy trì n s
ҩp t ө ca t
c vұt v òa tan trong nưӟc biӇn đҥi dưng.
N ư vұy, vӟi mӝt mc no đó, lưӧng CO2 trong k í quyӇn l cҫn t iӃt c o s
әn đӏn
n iӋt trên trái đҩt cũng n ư c o quá trìn quang ӧp ca t
c vұt . •uy n iên, ngy
nay, con ngư i đã t i CO2 vo k í quyӇn vưӧt quá mc cân bҵng bìn t ư ng ca
nó. (C  riêng đӕt t an đá, mӛi năm đã t i vo k í quyӇn 
2,5. (10 mũ 13) tҩn CO2.

ĐiӅu ny dүn đӃn s
gia tăng n iӋt đӝ trên trái đҩt. Ngư i ta ưӟc tín nӃu nӗng đӝ
CO2 trong k í quyӇn tăng lên gҩp đi t ì n iӋt đӝ trung bìn bӅ mһt trái đҩt sӁ tăng lên
3,6 đӝ C. S
nóng lên ton cҫu ny sӁ lm tan băng ai c
c, dâng m
c nưӟc biӇn,
ngұp lөt n ng vùng ven biӇn. Nó có t Ӈ gây ra bão lөt ӣ mӝt sӕ vùng v ҥn án ӣ
n ng vùng k ác !!! N ng s
biӃn đәi bҩt t ư ng ny ca k í ұu vүn c ưa t Ӈ
lư ng Ӄt đưӧc).

• an, n ҩt l t an bitum, c a S, N. K i đӕt, c

ng t i vo k í quyӇn các lưu uǤn
oxit, nit oxit...Các oxit ny tҥo nên ãit tác dөng vӟi i nưӟc trong k í quyӇn lm c o
mưa ri xuӕng

å     à  à à

ñ
 
  !"#$ # %!&È '()*+

!,-!.

-t
/'   
-: Vҩn đӅ ny đã đưӧc an Ap ilong viӃt rӗi ҥ. Em c  xin
nói t êm mӝt tí vӅ lm sҥc t an đá.
K ong mӝt nӱa lưӧng lưu uǤn trong t an t ư ng xuҩt iӋn ӣ dҥng pyrite (FeS2), v
mӝt nӱa còn lҥi ӣ dҥng S u c. S u c t ì k ó k ӱ loҥi c  dҥng pyrite v c
p ҫn lӟn có t Ӈ tác k ӓi t an bҵng các p ưng p áp lý, óa. Pyrite có t trӑng gҩp 3,6
lҫn t an nên có t Ӈ rӱa sҥc t an đӇ tác FeS2 ra. Lm sҥc t an bҵng p ưng p áp
vұt lý ny k ng c  có t Ӈ tác đưӧc S k ӓi t an m còn lm tăng c ҩt lưӧng, tăng
năng lưӧng trên đn vӏ trӑng lưӧng t an, do đó tăng iӋu qu buӗng đӕt.

-X 01 
2)  %: C
ng ta có t Ӈ gim s
p át t i SO2 bҵng các ci đһt
t iӃt bӏ lӑc k í vo ӕng k ói. •rong t iӃt bӏ lӑc k í dùng vi, sa vi đưӧc p un vo
luӗng k í c a SO2 v trung òa nó. S bӏ ҩp t ө tác ra, trӣ t n bùn sӋt canxisulfit
ay canxisulfat (t ҥc cao, có t Ӈ tái sӱ dөng trong xây d
ng). 

-* 3
  -4: (Fluidize-bed Combustion : FBC) Đây l mӝt kӻ t uұt
vӟi k á n iӅu ưu điӇm, c o iӋu qu lm sҥc k í t i cũng n ư iӋu qu năng lưӧng
cao. •rong lò i FBC ny, t an đưӧc ng iӅn trӝn vӟi bӝt đá vi t n c ҩt uyӅn p ù
( oá lӓng) v p un mҥn cùng vӟi k ng k í vo đáy gin g i. SO2 tác dөng vӟi vi tҥo
canxisulfat rn, ri xuӕng đáy lò nung v đưӧc đem đi. • lӋ tác S có t Ӈ đҥt cao n
90%. Do đӕt nóng, các p ân tӱ oá lӓng sӁ tiӃp x
c tr
c tiӃp vӟi ӕng nӗi i nên có t Ӈ
truyӅn n iӋt bҵng dүn n iӋt (tӕt n truyӅn n iӋt bҵng đӕi lưu v bc xҥ ӣ n ng lò
t ng t ư ng). Vì t Ӄ, iӋu qu truyӅn n iӋt lò i tăng lên nên n iӋt đӝ lò có t Ӈ gim
c  bҵng 1/2 n iӋt đӝ ӣ nӗi i t ng t ư ng (1600 đӝ xuӕng còn 800 đӝ), n vұy
gim s
ìn t n k í NOx
(N iӋt đӝ cao lm c o N2 v O2 trong k í quyӇn kӃt ӧp, tҥo ra nit oxit).

-& 
 5   3 &  6 (78
Nit oxit đưӧc ìn t n mӝt p ҫn tӯ s
oxy oá nit có sҹn trong bn t ân n iên liӋu
v mӝt p ҫn tӯ s
oxit óa nit trong k ng k í c áy. Mӝt trong n ng kӻ t uұt ci tiӃn
quá trìn đӕt đӇ gim t iӇu c ai nguӗn t i NOx trên l kӻ t uұt k ng k í dư t ӯa
t ҩp. Ngư i ta tín toán k ӕi lưӧng k ng k í c o quá trìn đӕt rҩt cҭn t ұn đӇ lưӧng
k í dư l tӕi t iӇu (kӻ t uұt ny có t Ӈ gim 15-50%lưӧng NOx t i). 

Kӻ t uұt t  ai p ân kǤ quá trìn đӕt. Ban đҫu, n iên liӋu c o c áy trong mi trư ng
t iӃu k ng k í, nit trong bn t ân n iên liӋu c áy, đưӧc p óng t íc c  yӃu dưӟi
dҥng k í nit (N2 n iӅu n NOx). Giai đoҥn tiӃp t eo sӁ c o n iӅu k ng k í n đӇ
đӕt c áy on ton n iên liӋu. P ưng p áp ny gim đưӧc lưӧng NOx sin ra tӯ s

oxit oá nit trong bn t ân n iên liӋu nên lưӧng NOx t i gim còn k ong 45-60%. 

Ê!
à"àà

• an có t Ӈ c Ӄ biӃn t n các dҥng n iên liӋu k í (k í oá t an), lӓng ( óa lӓng t an)

ay dҥng rn (t an cӕc :coke) vӟi m lưӧng S v tro cһn t ҩp, tҥo nên n iên liӋu đӕt
sҥc , ít  n iӉm v n iӋt lưӧng c áy cao n t an t  ban đҫu. Ngoi ra, ӣ dҥng k í v
lӓng, n iên liӋu dӉ vұn c uyӇn bҵng đư ng ӕng, lҥi có t Ӈ đưӧc sӱ dөng trong các Ӌ
t ӕng p ân p ӕi ay trong các t iӃt bӏ t iӃt kӃ dùng c o k í t iên n iên v dҫu ӓa.

K ng c  dùng lm n iên liӋu, sn p ҭm ca các quá trìn c uyӇn oá ny còn có t Ӈ
ng dөng lm nguyên liӋu c o các ngn cng ng iӋp tәng ӧp u c. Ví dө n ư, sn
p ҭm ca quá trìn k í oá t an : CO v H2 l nguyên liӋu tәng ӧp rưӧu mêtylic,
propylic, axit formic..., CO l c ҩt k ӱ oxit st trong quá trìn luyӋn gang. K í cӕc v
n
a tác ra tӯ lò luyӋn cӕc l bán t n p ҭm đӇ sn xuҩt benzen, toluen, dưӧc
p ҭm, c ҩt mu, t uӕc trӯ sâu, c ҩt dҿo..

 %   Lưu ý, đây l dҥng n iên liӋu c Ӄ biӃn tӯ t an đá ( óa k í t an tҥo ra

mêtan tәng ӧp có n iӋt trӏ cao ), k ác vӟi k í t an t
n iên (lүn trong mӓ t an, t ư ng
có mêtan, N, axit cacbonic, H, H2S... K í t an t
n iên lҩp đҫy các lӛ әng oһc k e
nt trong t an, oһc ӣ trҥng t ái òa tan trong nưӟc dưӟi đҩt) v k í t iên n iên (k í
dҫu mӓ).
K í t an đã đưӧc sn xuҩt tӯ t Ӄ kӹ 19, l
c bҩy gi , nó xem n ư l nguӗn n iên liӋu
c  yӃu đӇ t p sáng v sưӣi ҩm trong gia đìn . Cng ng iӋp k í t an k á p át triӇn ӣ
n ng nưӟc cng ng iӋp p át triӇn, k ng có mӓ dҫu v k í t iên n iên n ư N ұt,
Đc, P áp, Balan...

Mһc dù các n iên liӋu tәng ӧp l n ng nguӗn năng lưӧng n iӅu triӇn vӑng n ưng
c
ng vүn tӗn tҥi n ng ҥn c Ӄ n ҩt đӏn . Đó l : vҩn đӅ mi trư ng liên quan đӃn
viӋc k ai t ác t an ( nguӗn nguyên liӋu đӇ sn xuҩt c
ng), s
t iӃu nưӟc ӣ n ng
vùng k  ҥn (quá trìn k í oá t an cҫn rҩt n iӅu nưӟc). Hn na, năng lưӧng
c uyӇn oá tәng cӝng t ҩp n so vӟi viӋc đӕt t an tr
c tiӃp (p i tӕn năng lưӧng c o
quá trìn tәng ӧp) v d n iên l c i p í ca n iên liӋu tәng ӧp sӁ cao n t an đá
t  ban đҫu. 

c #$%
&'(à(Oil and natural gas)

Dҫu v k í t iên n iên có nguӗn gӕc tӯ các trҫm tíc biӇn giu xác bã đӝng t
c vұt
các đây k ong 200 triӋu năm. Các trҫm tíc u c ӣ điӅu kiӋn c n vùi t iӃu oxy,
dưӟi n iӋt đӝ 50-250 đӝ C, áp suҩt ӣ đӝ sâu 2-7 km ?! t eo t i gian tҥo nên ӛn ӧp
ydrocacbob l dҫu v k í (ӣ dãy n iӋt đӝ cao n v đӝ sâu sâu n dҫu).

Các mӓ dҫu v k í t ư ng t ҩy đi đi vӟi n au. Do tӹ trӑng n ӓ n đá, c

ng có xu
ưӟng di c uyӇn lên p ía trên qua các lӛ rӛng ca đá v tíc tө t n các vũng dưӟi
n ng lӟp đá k ng t ҩm. •ҫng đá k ng t ҩm p ía trên v tҫng đá t ҩm bên dưӟi tҥo
nên bүy dҫu oһc k í. Có n iӅu dҥng bүy k ác n au trong t
n iên. Mӝt k i tҫng đá
p  bӏ mũi k oan xuyên t ng t ì dҫu v k í đi t eo lӛ k oan lên mһt đҩt đӇ đưӧc c Ӄ
biӃn v p ân p ӕi.

* # (crude oil) l mӝt ӛn ӧp lӓng gӗm ng trăm ӧp c ҩt ydrocacbon (•ӯ C5
đӃn C60). •ӯ dҫu t , tri qua quá trìn lӑc dҫu , các ӧp c ҩt đưӧc p ân t n các
sn p ҭm k ác n au, tùy t eo điӇm si ca c
ng :

-K í dҫu mӓ, xăng lҩy ra ӣ đn t áp c ưng, lm n iên liӋu c o đӝng c đӕt trong.

-Dҫu xăng lm n iên liӋu c o đӝng c p n l
c, máy bay.

-Dҫu ӓa đưӧc lҩy trong k ong n iӋt đӝ tӯ 250-350 đӝ C. C

ng đưӧc dùng lm
n iên liӋu c o đӝng c diesel v dùng đӇ cracking. (Do xăng t u đưӧc tӯ quá trìn
c ưng cҩt ӣ áp suҩt t ư ng c  l 20% ca dҫu t , tiӃn n cracking đӇ tҥo ra n iӅu
xăng n v c ҩt lưӧng xăng cao n . Cracking l quá trìn c uyӇn oá oá ӑc dҫu
mӓ tӯ các c ҩt có p ân tӱ lưӧng cao, p c tҥp t n các sn p ҭm có p ân tӱ lưӧng
t ҩp, cҩu tҥo đn gin n n n iӋt đӝ v x
c tác.

-Mazut đưӧc lҩy ra ӣ đáy t áp c ưng vӟi n iӋt đӝ trên 275 đӝ C. Mazut c iӃm tӟi 40-
50% lưӧng dҫu mӓ đem c ưng. Mazut đưӧc c Ӄ biӃn tiӃp trong t áp c ưng c ân
k ng đӇ lҩy t êm mӝt sӕ sn p ҭm.
Quá trìn c ưng c ân k ng n ҵm ҥ n iӋt đӝ si ca Mazut, trán đưӧc s
p ân y.
Sn p ҭm ca quá trìn l các loҥi dҫu bi trn v n
a đư ng. Dҫu bi trn
(lubricants) có n iӋt đӝ si 250-350 đӝ C, l sn p ҭm quan trӑng t  ai sau xăng .

-Hc ín, n
a đư ng (asp al) l p ҫn còn lҥi sau k i c ưng, lҩy ra ӣ đáy t áp ӣ n iӋt
đӝ k ong 380 đӝ C, có t Ӈ sӱ dөng tr
c tiӃp oһc qua c Ӄ biӃn lm n
a đư ng, c ҩt
lӧp.

Dҫu còn c a các ӧp c ҩt oá dҫu (petroc emicals) nên ngoi viӋc cung cҩp n iên
liӋu c o các đӝng c, dҫu mӓ còn l nguӗn nguyên liӋu tҥo ra các sn p ҭm p өc vө
cng ng iӋp, nng ng iӋp v tiêu dùng n ư sӧi tәng ӧp, c ҩt dҿo, cao su n ân tҥo,
c ҩt tҭy rӱa, ưng liӋu, dung mi sn, v.v...vv..

 %       c  c a vi ydrocacbon (C1 đӃn C4), mêtan v mӝt lưӧng n ӓ n

các êtan, propan, butan. Propan v butan đưӧc tác k ӓi k í t iên n iên v lưu tr
dưӟi áp suҩt (nén) trong các t ùng dҫu ӣ dҥng lӓng gӑi l k í dҫu mӓ oá lӓng
(liquefied petroleum gas), c  yӃu đưӧc dùng lm n iên liӋu đӇ sưӣi ҩm v nҩu nưӟc ӣ
n ng vùng t n quê. 

K í t iên n iên ngy cng p ә biӃn do nó l mӝt nguӗn năng lưӧng iӋu qu v tưng
đӕi sҥc . K í t iên n iên ҫu n ư k ng c a S. Hn na, k i đӕt nó t i ít CO2 n
xăng dҫu ay t an. K í t iên n iên đang đưӧc ng dөng trên n iӅu l n v
c năng
lưӧng n ư đӕt trong các ӝ gia đìn , các trҥm p át điӋn t ay t Ӄ t an, k í nén lm
n iên liӋu c o các p ưng tiӋn giao t ng (xe ti, bus...). So vӟi các xe c ҥy bҵng xăng
dҫu, xe c ҥy bҵng k í t iên n iên gim lưӧng p át t i đӃn 80-90% ydrocacbon, 90%
CO, 90% các c ҩt đӝc v ҫu n ư k ng có muӝi k ói. Nó còn kin tӃ vì giá t n
cũng c  tưng đưng xăng dҫu.

" -      %       Metanol (CH3OH) có t Ӈ đưӧc sn xuҩt tӯ k í

t iên n iên ay tәng ӧp tӯ t an đá, k í sin ӑc (biogas). HiӋn nay, ngư i ta t ư ng
dùng k í t iên n iên đӇ sn xuҩt metanol.

Metanol đã đưӧc c ӑn lm n iên liӋu c o các xe đua. Nó c áy ӣ n iӋt đӝ ngӑn lӱa t ҩp
n so vӟi xăng v dҫu diesel, n ư vұy nguӗn t i ydrocacbon v CO cũng gim, ít
muӝi k ói. K í ydrocacbon ít sӁ lm gim các p n ng quang oá.

•uy n iên, metanol có n ng ҥn c Ӄ n ư : nguӗn t i ca nó n iӅu formalde yd

(HCHO) n xăng (k í ny lm cay mt v gây ung t ư). Metanol lӓng tưng đӕi đӝc,
có tín ăn mòn cao nên đòi ӓi t ùng c a p i lm bҵng n ng vұt liӋu đһc biӋt.
• êm vo đó, đӝng c c ҥy bҵng metanol sӁ k ó k ӣi đӝng trong đk k í ұu lҥn (do
mc đӝ bay i ca nó t ҩp n xăng). Nó c áy vӟi ngӑn lӱa k ng n ìn t ҩy (nguy
iӇm). Hm lưӧng năng lưӧng ca nó c  bҵng 1/2 xăng, do đó nó c ҥy đưӧc quãng
đư ng ngn n k i so vӟi cùng mӝt t Ӈ tíc n iên liӋu.

È) *%
&'(ààà+

•r lưӧng k әng lӗ đӃn 63,2% lưӧng dҫu ca c t Ӄ giӟi tұp trung ӣ Vӏn Ba •ư, n ҩt
l Ҧrұp Saudi (t n viên sӕ 1 ca OPEC :Organization of Petroleum Exporting
Countries). Các mӓ dҫu quan trӑng còn lҥi k ác nҵm ӣ vӏn ư Venezuela, Me ico, Nga,
Libi v Mӻ (Alaska v vӏn Me ico).

Gҫn 1/2 (49%) tr lưӧng k í t iên n iên ca t Ӄ giӟi nҵm ӣ 2 nưӟc Nga v Iran. Các
mӓ k í t iên n iên quan trӑng k ác nҵm ӣ Các •iӇu Vưng Quӕc Arap t ӕng n ҩt,
Arap Saudi, Mӻ v Venezuela. 

à,*%
&'(à

Dҫu v k í t iên n iên đӅu l n iên liӋu oá t ҥc , nên cũng giӕng n ư t an, c
ng
p át t i CO2 vo k ng k í, góp p ҫn vo iӋu ng n  kín cũng n ư mưa axit, mһc
dù lưӧng  n iӉm t ҩp n t an. Dҫu đӕt k ng sin ra lưӧng sulfur oxit đáng kӇ
n ưng lҥi sin ra nit oxit, c  yӃu tӯ xăng đӕt trong các xe t. Nit oxit góp p ҫn gây
mưa axit.
Đӕt k í t iên n iên ít gây  n iӉm n dҫu v t an, đây l dҥng n iên liӋu oá t ҥc
sҥc n ҩt.

Các c ҩt k í t i tӯ n ng đӝng c xe t còn gây ra các  9 : 9

(p otoc emical smog), iӋn tưӧng t ư ng xy ra ӣ n ng t n p ӕ lӟn, mұt đӝ xe
lưu t ng cao.

(K ng k í bìn t ư ng ít có oxy nguyên tӱ v Ozone (2 dҥng oҥt đӝng mҥn ca
Oxy). Nguyên tӱ Oxy sin ra tӯ p n ng quang oá k í NO2 dưӟi án sáng mһt tr i :
NO2 + Năng lưӧng mһt tr i ---> NO + [O]

Oxy nguyên tӱ lҥi tác dөng vӟi các ydrocacbon sin ra tӯ quá trìn c áy n iên liӋu
óa t ҥc , qua mӝt c uӛi các p n ng trung gian đӇ lҥi tҥo nên NO2, Ozone v mӝt
sӕ c ҩt  n iӉm t  cҩp n ư formalde yd, alde yd v peroxyacetyl nitrate (PAN :
C2H3O5N). •ұp ӧp các k í trên tҥo nên k ói quang óa. Các c ҩt ny lm tәn t ưng
ng iêm trӑng n iӅu loҥi cây, p á oҥi tӃ bo lá (c  yӃu l diӋp lөc), cn trӣ quá trìn
trao đәi c ҩt ӣ t
c vұt. Ӣ các t n p ӕ lӟn,  n iӉm k ói quang óa giӕng n ư lӟp
sưng mù, ҥn c Ӄ tҫm n ìn. C
ng lm cay mt, đau đҫu, mӋt mӓi, gây o v các
bӋn k ác vӅ p әi).

Mӝt sӕ vҩn đӅ k ác liên quan đӃn quá trìn k ai t ác, vұn c uyӇn dҫu l các s
cӕ n ư
trn dҫu do đm tu, rò r giӃng k oan.

n ;0gây tác ҥi ng iêm trӑng đӃn mi trư ng. Dҫu ӓa bӏ oxy óa rҩt c ұm.
Ni có s
cӕ dҫu v nưӟc t i cng ng iӋp c a dҫu t ì có benzen, toluen rҩt đӝc, lm
sin vұt c Ӄt tr
c tiӃp, polyclorua dip enyl trung c uyӇn vo c t Ӈ cá rӗi qua ngư i
gây ung t ư. N ng ӧp p ҫn nһng ca dҫu lng xuӕng đáy biӇn oһc bӏ sóng đán
dҥt vo cӱa sng sӁ tác đӝng lâu di lên Ӌ sin t ái. Dҫu dҥt vo bãi biӇn lm ngưng
các oҥt đӝng đán bt i sn, du lӏc . Đҩt bӏ  n iӉm dҫu có t Ӈ trӣ t n đҩt c Ӄt.
Dҫu xâm n ұp vo lm t ay đәi kӃt cҩu, đһc tín c lý ӑc ca đҩt. Các ҥt keo đҩt
t n "tr", k ng còn k  năng ҩp p ө trao đәi na (gim k  năng t
lm sҥc ca
đҩt). S
trn dҫu t  ngoi biӇn k i t ì ít nguy ҥi n s
trn dҫu đã qua tin c Ӄ ӣ
gҫn b oһc các vùng cӱa sng ( ұu qu lâu di v t iӋt ҥi nһng nӅ n).

-.*%


ĐӇ gim t iӇu  n iӉm dҫu, ngư i ta tìm các lm gim các sunfit, mercaptan (dүn xuҩt
u c tӯ H2S, tưng t
rưӧu, S t ay t Ӄ c o n óm -OH), dҫu, axit, đӝ kiӅm bҵng oá
c ҩt v các p ưng p áp vұt lý. Đҩt  n iӉm đưӧc cy xӟi đӇ tiӃp x
c vӟi k ng k í
c o bay i, tăng k  năng t
lm sҥc .

K i nӗng đӝ dҫu n ӓ n 100 mg/l, ngư i ta có t Ӈ dùng biӋn p áp oxy oá sin ӑc

bҵng vi sin . HiӋn đã biӃt k ong 46 loi vi k uҭn (p ҫn lӟn ӣ biӇn) có k  năng oxy
oá. 
c / 0  *%
 & à  *%

1  *
 *
* 
0

Đa sӕ các trҫm tíc ҥt mӏn đӅu có c a mӝt sӕ ӧp c ҩt u c. NӃu các đá giu c ҩt

u c k ng đưӧc c n vùi đ mc t ì ngư i ta vүn có t Ӈ c iӃt xuҩt dҫu tӯ các đá
ny bҵng các đun nóng c
ng. Các mӓ đá p iӃn lӟn trên t Ӄ giӟi nҵm ӣ Mӻ, Nga,
•rung Quӕc v Canada, tr lưӧng ca c
ng tưng đưng vӟi mӝt nӱa tr lưӧng dҫu
ca t Ӄ giӟi.

•uy n iên, viӋc k ai t ác quy m lӟn nguӗn ti nguyên ny vүn còn bӓ ngӓ, mӝt p ҫn
vì dҫu c Ӄ biӃn đưӧc tӯ đá p iӃn mc n n iӅu so vӟi dҫu ӣ các mӓ t ng t ư ng.
Mһt k ác, c Ӄ biӃn dҫu tӯ đá p iӃn cҫn mӝt lưӧng nưӟc lӟn v còn p i xӱ lý đá t i
sau k i tríc ly dҫu.

 <0

Cát c a dҫu l các mӓ cát dưӟi đҩt t ҩm n
a c ín (•ar ?) v dҫu. •ar l loҥi
ydrocacbon nһng, sүm mu (nâu đen), sӋt (đӝ n ӟt cao) v ít bay i. Vӟi các mӓ sâu
dưӟi lòng đҩt, ngư i ta p i bm i nưӟc nóng vo giӃng đӇ lm tar lӓng ra mӟi t u
đưӧc nó. NӃu các mӓ gҫn mһt đҩt, ta có t Ӈ k ai t ác trên bӅ mһt. Dҫu lҩy tӯ các mӓ
cát ny p i tri qua quá trìn tin lӑc n ư dҫu t  vұy, p i tác bitum k ӓi cát. Rҩt ít
máy lӑc dҫu đưӧc trang bӏ đӇ xӱ lý c Ӄ biӃn loҥi ydrocacbon nһng ny.

Các mӓ cát c a dҫu lӟn tren t Ӄ giӟi nҵm ӣ Canada (lӟn n ҩt), Venezuela v Liên X
cũ. Ngư i ta cũng ưӟc đoán tr lưӧng cát c a dҫu trên t Ӄ giӟi bҵng mӝt nӱa tr
lưӧng dҫu, giӕng n ư đá p iӃn dҫu vұy.