Môc lôc

Më ®Çu 1

Ch­¬ng 1. Ph­¬ng tr×nh 3

1.1. §¹i c­¬ng vÒ ph­¬ng tr×nh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

1.1.1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n . . . . . . . . . . . . . . . . 3

1.1.2. §iÒu kiÖn x¸c ®Þnh cña ph­¬ng tr×nh . . . . . . . . . . 4

1.1.3. Ph­¬ng tr×nh t­¬ng ®­¬ng, tr×nh hÖ qu¶ . . . . . . . . 4

1.1.4. Ph­¬ng tr×nh nhiÒu Èn: . . . . . . . . . . . . . . . . . 5

1.1.5. Ph­¬ng tr×nh cã chøa tham sè: . . . . . . . . . . . . . 5

1.1.6. C¸ch gi¶i tæng qu¸t mét ph­¬ng tr×nh: . . . . . . . . . 6

Ch­¬ng 2. Ph­¬ng tr×nh bËc nhÊt - ph­¬ng tr×nh bËc hai mét Èn 9

2.1. Ph­¬ng tr×nh bËc nhÊt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

2.1.1. D¹ng c¬ b¶n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

2.1.2. Gi¶i vµ biÖn luËn ph­¬ng tr×nh bËc nhÊt . . . . . . . . 9

2.2. Ph­¬ng tr×nh bËc hai mét Èn . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

2.2.1. D¹ng c¬ b¶n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11

2.2.2. C¸ch gi¶i vµ biÖn luËn ph­¬ng tr×nh bËc hai mét Èn . . 11

2.2.3. Tæng vµ tÝch c¸c nghiÖm . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2.2.4. DÊu cña c¸c nghiÖm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2.2.5. Tam thøc bËc hai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13

2.2.6. C¸c bµi to¸n quy vÒ ph­¬ng tr×nh bËc hai . . . . . . . 20

1
Tãm t¾t bµi gi¶ng

Trong lÞch sö cña To¸n häc, ph­¬ng tr×nh vµ ®a thøc lµ vÊn ®Ò trung t©m

cña §¹i sè. Trong bµi gi¶ng nµy t«i sÏ ®Ò cËp ®Õn c¸c vÊn ®Ò sau:

1. §¹i c­¬ng vÒ ph­¬ng tr×nh.

2. Ph­¬ng tr×nh bËc nhÊt vµ ph­¬ng tr×nh bËc hai.

3. Ph­¬ng tr×nh bËc cao.

4. HÖ ph­¬ng tr×nh bËc nhÊt hai Èn, hÖ ®èi xøng, hÖ ®¼ng cÊp,...

§©y sÏ lµ tµi liÖu mét sè bµi gi¶ng t«i ®· trùc tiÕp d¹y thö «n luyÖn cho c¸c

em häc sinh líp 10. Tuy ®· cÈn thËn trong qu¸ tr×nh so¹n gi¶ng nh­ng kh«ng

tr¸nh khái sai sãt. Mong c¸c b¹n ®ång nghiÖp vµ c¸c ®éc gi¶ ®ãng gãp thªm

ý kiÕn cho tµi liÖu ®­îc ®Çy ®ñ h¬n.

Th¸i Nguyªn, th¸ng 10 n¨m 2010

Ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c b¹n ®ång nghiÖp

NguyÔn §øc Lîi

§/c email: ducloi0207@gmail.com

2
Ch­¬ng 1

Ph­¬ng tr×nh

1.1. §¹i c­¬ng vÒ ph­¬ng tr×nh

1.1.1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n

a,Ph­¬ng tr×nh:

§Þnh nghÜa 1.1 Cho hai hµm sè y = f (x) vµ y = g(x) cã tËp x¸c ®Þnh lÇn
l­ît lµ Df vµ Dg . §Æt D = Df
MÖnh ®Ò chøa biÕn f (x) = g(x) (1) ®­îc gäi lµ ph­¬ng tr×nh mét Èn
x gäi lµ Èn sè (hay Èn).
D gäi lµ tËp x¸c ®Þnh cña ph­¬ng tr×nh.
b,NghiÖm, tËp nghiÖm cña ph­¬ng tr×nh:

§Þnh nghÜa 1.2 NÕu tån t¹i x0 ∈ D sao cho MÖnh ®Ò " f (x0 ) = g(x0 )" lµ
mÖnh ®Ò ®óng th× x0 gäi lµ mét nghiÖm cña ph­¬ng tr×nh.
+ TËp hîp S gåm tÊt c¶ c¸c nghiÖm cña ph­¬ng tr×nh (1) gäi lµ tËp nghiÖm

cña ph­¬ng tr×nh (1).

Gi¶i ph­¬ng tr×nh lµ t×m tËp tÊt c¶ c¸c nghiÖm S.

+ NÕu ph­¬ng tr×nh kh«ng cã nghiÖm nµo c¶ tøc lµ S =6 0 hay D =6 0 th×
ta nãi ph­¬ng tr×nh v« nghiÖm.

+ NÕu ph­¬ng tr×nh cã v« sè nghiÖm ( tøc lµ S cã v« sè phÇn tö) ta nãi

ph­¬ng tr×nh cã v« sè nghiÖm.

3
1.1.2. §iÒu kiÖn x¸c ®Þnh cña ph­¬ng tr×nh

§iÒu kiÖn x¸c ®Þnh cña ph­¬ng tr×nh hay gäi t¾t lµ ®iÒu kiÖn cña pt lµ

nh÷ng ®iÒu kiÖn cña Èn x ®Ó c¸c biÓu thøc trong ph­¬ng tr×nh cã nghÜa.
√
VÝ dô 1.1 a, §KX§ cña ph­¬ng tr×nh x3 − 2x2 + 1 = 0 lµ x3 −2x2 +1 ≥ 0
3x − 2 4
b, §KX§ cña ph­¬ng tr×nh 2 = lµ
x − 5x + 6 x + 2

x2 − 5x + 5 6= 0


x + 2 6= 0


1.1.3. Ph­¬ng tr×nh t­¬ng ®­¬ng, tr×nh hÖ qu¶

a, Ph­¬ng tr×nh t­¬ng ®­¬ng

Hai ph­¬ng tr×nh f (x) = g(x) vµ f1 (x) = g1 (x) ®­îc gäi lµ t­¬ng ®­¬ng
nÕu chóng cã cïng mét tËp hîp nghiÖm. KH: f (x) = g(x) ⇔ f1 (x) = g1 (x)
b, Ph­¬ng tr×nh hÖ qu¶:

Ph­¬ng tr×nh f1 (x) = g1 (x) lµ ph­¬ng tr×nh hÖ qu¶ cña ph­¬ng tr×nh
f (x) = g(x) nÕu tËp nghiÖm cña nã chøa tËp nghiÖm cña ph­¬ng tr×nh
f (x) = g(x). KH: f (x) = g(x) ⇒ f1 (x) = g1 (x).
c, C¸c phÐp biÕn ®æi t­¬ng ®­¬ng: Khi gi¶i pt ta th­êng ph¶i biÕn ®æi

ph­¬ng tr×nh ®É cho thµnh mét pt kh¸c t­¬ng ®­¬ng dÔ gi¶i h¬n. PhÐp biÕn

®æi ®ã ph¶i ®¶m b¶o 2 ®iÒu kiÖn:

i/ Kh«ng lµm mÊt nghiÖm.

ii/ Kh«ng lµm xuÊt hiÖn nghiÖm ngo¹i lai.

Sau ®©y lµ c¸c phÐp biÕn ®æi t­¬ng ®­¬ng:

§Þnh lÝ 1.1 Cho pt f (x) = g(x) x¸c ®Þnh trªn D ; h(x) lµ mét hµm sè x¸c

®inh trªn Dh sao cho Dh ⊇ D . Khi ®ã:

f (x) + h(x) = g(x) + h(x) ⇔ f (x) = h(x)

4
 Tøc lµ: "ta cã thÓ céng hay trõ hai vÕ cña pt víi cïng mét sè hay mét

biÓu thøc"

Th­êng ¸p dông: Quy t¾c chuyÓn vÕ:

i/ f (x) + h(x) = g(x) ⇔ f (x) = g(x) − h(x)

ii/ f (x) = g(x) ⇔ f (x) − g(x) = 0

§Þnh lÝ 1.2 Cho f (x) = g(x) cã tËp x¸c ®Þnh lµ D vµ h(x) 6= 0, ∀x ∈ D .

Khi ®ã:
f (x) g(x)
= ⇔ f (x) = g(x)
h(x) h(x)
f (x).h(x) = g(x).h(x) ⇔ f (x) = g(x)

Tøc lµ: Ta cã thÓ nh©n hay chia 2 vÕ cña pt víi cïng mét sè hay 1 biÓu thøc

lu«n cã gi¶ trinh kh¸c 0.

§Þnh lÝ 1.3 Khi n©ng lªn lòy thõa bËc lÎ 2 vÕ cña pt ta ®­îc mét pt míi

t­¬ng ®­¬ng víi pt ®· cho. f (x) = g(x) ⇔ [f (x)]n = [g(x)]n víi n lÎ.

§Þnh lÝ 1.4 Khi b×nh ph­¬ng hai vÕ cña pt ta ®­îc mét pt míi lµ hÖ qu¶ cña

pt ®· cho.

Tæng qu¸t: Khi n©ng lªn lòy thõa bËc ch½n ta ®­îc 1 pt hÖ qu¶ cña pt ®·

cho.

1.1.4. Ph­¬ng tr×nh nhiÒu Èn:

Ngoµi c¸c pt cã mét Èn cßn cã nh÷ng pt cã nhiÒu Èn.

VÝ dô: 3x + y = 5x − 3y + 2 lµ pt 2 Èn.
NghiÖm cña pt 2 Èn lµ nh÷ng cÆp sè thùc (x0 , y0 ) tháa m·n pt ®· cho.

1.1.5. Ph­¬ng tr×nh cã chøa tham sè:

Ngoµi c¸c ch÷ ®ãng vai trß lµ Èn cßn cã c¸c ch÷ kh¸c . C¸c ch÷ nµy ®­îc

xem nh­ lµ nh÷ng sè ®· biÕt vµ gäi lµ tham sè.

5
 VÝ dô: 3m(x2 − 2x) = 5mx + 3, x lµ Èn, m lµ tham sè.

1.1.6. C¸ch gi¶i tæng qu¸t mét ph­¬ng tr×nh:

B1: T×m ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh cña ph­¬ng tr×nh.

B2: Sö dông c¸c phÐp biÕn ®æi: chuyÓn vÕ, quy ®ång khö mÉu, ®Æt Èn

phô,...®Ó ®­a pt vÒ d¹ng quen thuéc dÔ gi¶i h¬n.

B3: gi¶i vµ t×m nghiÖm x0 råi so s¸nh víi ®iÒu kiÖn ban ®Çu xem cã tháa
m·n kh«ng

B4: KÕt luËn.

Mét sè d¹ng to¸n

D¹ng 1.1 T×m ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh cña ph­¬ng tr×nh

Ph­¬ng ph¸p:

-T×m §KX§ cña ph­¬ng tr×nhf (x) = g(x) lµ t×m c¸c ®iÒu kiÖn cña x sao
cho f (x) vµ g(x) cïng cã nghÜa.
- Chó ý: Ta th­êng gÆp c¸c d¹ng sau:
f (x)
+ BiÓu thøc ®­îc x¸c ®Þnh khi
g(x)
p
+ BiÓu thøc f (x) ®­îc x¸c ®Þnh khi f (x) ≥ 0.
+ BiÓu thøc

Bµi 1: T×m ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh cña c¸c ph­¬ng tr×nh sau:
x 3x − 5
a, = 2 §S: §K x 6= 1, x 6= ±2
x
√ − 1 x −
√ 4
b, x − 1 − 2 3 − x = 2 §S: §K 1 ≤ x ≤ 3
x 5−x
c, √ = §S: §K 4 < x
x−2 x−4
Bµi 2: T×m ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh cña c¸c ph­¬ng tr×nh sau råi suy ra tËp nghiÖm

cña nã:
3 3
a,4x + =4+ §S: v« nghiÖm
x−1 x−1
1 1
b,x + =2+ §S: §K:x 6= −2 nghiÖm x = 2
x+2 x+2

6
 2x 6−x
c, √ = §S: §K 3 < x, v« nghiÖm
p x − 3 x −
p 3
d, (x − 2)2 = (2 − x)2 §S: v« sè nghiÖm
√ √ √
e, x − 1. x − 1 = 1 − 2x §S: v« nghiÖm
√ √
f,x + x − 3 = 1 + x − 3 §S: v« nghiÖm
5 5
g,2x + 2 =4+ 2 §S: §K x 6= ±1, nghiÖm x = 2
√x − 1 x −1
√
h,x − x − 3 = 3 + 3 − x §S: x = 3 lµ nghiÖm
√
i, −x2 + 4x − 4 = x2 − 4 §S:x = 2
√ √ √
k, x − 1 − x = −x − 2 §S: v« nghiÖm
√ √
l, x + 2 x + 1 = 1 − −x − 1 §S: v« nghiÖm

D¹ng 1.2 Ph­¬ng tr×nh t­¬ng ®­¬ng - ph­¬ng tr×nh hÖ qu¶

Ph­¬ng ph¸p gi¶i:

1. Muèn chøng minh hai pt f (x) = g(x) (1) vµ pt f1 (x) = g1 (x) (2) lµ hai
pt t­¬ng ®­¬ng ta chøng minh chóng cïng x¸c ®Þnh trªn 1 tËp D vµ chóng

cã cïng mét tËp hîp nghiÖm. HoÆc cã thÓ chØ ra chóng ®­îc suy ra nhau tõ

mét phÐp biÕn ®æi t­¬ng ®­¬ng.

2. Muèn CM pt(2) lµ hÖ qu¶ cña pt(1) ta CM tËp nghiÖm cña (2) chøa tËp

nghiÖm cña (1).

Bµi 1: Cho hai pt (x + 1)2 = 0 (1) vµ a.x2 − (2a + 1)x + a = 0 (2) (a lµ

tham sè). T×m ®iÒu kiÖn cña a sao cho pt (1) t­¬ng ®­¬ng víi pt (2).
Gi¶i

⇒) G/sö (1)⇔(2). Khi ®ã nghiÖm cña pt (1) lµ x = −1 còng lµ nghiÖm cña

pt (2). VËy, a.(−1)2 − (2a + 1).(−1) + a = 0 ⇔ a = − 41

7
⇐) víi a = − 41 ta cã:
−1 2 1
(2) ⇔ x − x− = 0
4 2
⇔ x2 + 2x + 1 = 0
⇔ (x + 1)2 = 0
⇔ (1).

−1
VËy: pt (1) t­¬ng ®­¬ng víi pt(2) khi a= 4

Bµi 2: X¸c ®Þnh m ®Ó c¸c cÆp pt sau lµ t­¬ng ®­¬ng:

mx
a, x + 2 = 0 vµ = 3m − 1 §S: m = 3
x+3
b, x2 − 9 = 0 vµ 2x2 + (m − 5)x − 3(m + 1) = 0 §S: m=5

8
Ch­¬ng 2

Ph­¬ng tr×nh bËc nhÊt - ph­¬ng tr×nh bËc

hai mét Èn

2.1. Ph­¬ng tr×nh bËc nhÊt

2.1.1. D¹ng c¬ b¶n

§Þnh nghÜa 2.1 Pt bËc nhÊt mét Èn lµ pt cã d¹ng:ax + b = 0 trong ®ã a, b lµ

c¸c sè thùc ®· biÕt.

TX§: D=R

2.1.2. Gi¶i vµ biÖn luËn ph­¬ng tr×nh bËc nhÊt

−b
+ NÕu a 6= 0: pt cã nghiÖm duy nhÊt x = a

+ NÕu a = 0 vµ b 6= 0: pt v« nghiÖm
+ NÕu a = 0 vµ b = 0: pt v« ®Þnh (nghiÖm ®óng víi mäi x ∈ R
Mét sè d¹ng bµi tËp

D¹ng 2.1 Gi¶i ph­¬ng tr×nh bËc nhÊt víi hÖ sè lµ h»ng

Bµi tËp: Gi¶i c¸c ph­¬ng tr×nh sau

1, (x + 5)2 = (x − 12)2 + x − 1 §S:x = 118

33
5x − 1 x + 5
2, = +1 §S:x = 1
2 6
3, x2 + x6 + 12 x
+ 20x x
+ 30 x
+ 42 = −6 §S:x = −7
x − 9 x − 1 1 x − 5 14 − 2x
4, − + 8( − ) = 78 §S:x = −7
2 4 4 5
x−a x−b x−c
5, + + = 2( a1 + 1b + 1c )
bc ca ab
1
víi ab + bc1 + ca
1
6= 0 §S:x = a + b + c

9
 x − 3 x + 9 3x + 7
6, + = +3 §S:x = 51
8 12 20
9x + 7 2x
7, − (x − ) = 36 §S:x = 9
2 7
2x − 1 5x + 2 x − 3
8, − = +1 §S:v« nghiÖm
3 12 4
D¹ng 2.2 Gi¶i vµ biÖn luËn ph­¬ng tr×nh bËc nhÊt

Ph­¬ng ph¸p: BiÕn ®æi ph­¬ng tr×nh vÒ dang c¬ b¶n ax + b = 0. CÇn

nhí c¸ch gi¶i vµ biÖn luËn ®· nãi trong phÇn trªn.

Bµi 1: Gi¶i vµ biÖn luËn c¸c pt tr×nh sau:

a, m2 (x − 2) − 3m = x + 1 (víi m lµ tham sè)

HD:

+BiÕn ®æi pt vÒ d¹ng

(m − 1)(m + 1)x = (m + 1)(2m + 1)
2m − 1
+ m 6= ±1 th× pt cã nghiÖm duy nhÊt x =
m−1
+ m = 1 pt v« nghiÖm

+ m = −1 pt v« ®Þnh
b, m2 x + 6 = 4x + 3m
HD:

+ BiÕn ®æi pt vÒ d¹ng (m-2)(m+2)x=3(m-2)

3
+ m 6= ±2 th× pt cã nghiÖm duy nhÊt x =
m+2
+ m = 2 pt nghiÖm ®óng ∀x ∈ R

+ m = −2 pt v« nghiÖm

c, m2 x + 1 = (m − 1)x + m
HD:

+BiÕn ®æi pt vÒ d¹ng (m2 − m + 1)x = m − 1

+ m2 − m + 1 = (m − 21 )2 + 34 6= 0, ∀m. Do ®ã pt lu«n cã nghiÖm
Ta cã
m−1
x= 2 d, m(x − m + 3) = m(x − 2) + 6
m −m+1
HD: pt ⇔ m2 − 5m + 6 = 0 ⇔ m = 2 hoÆc m = 3

10
 KÕt luËn: m = 3 hoÆc m = 3 pt nghiÖm ®óng ∀m ∈ R, cßn trong c¸c TH
kh¸c pt v« nghiÖm.

Bµi 2: Gi¶i vµ biÖn luËn c¸c pt tr×nh sau, trong ®ã m lµ tham sè:
1/ (m + 1)2 x = (2x + 1)m + 5x + 2
2/ m2 x = m(x + 2) − 2
3/ (m2 x − 1)m = 1 − x
4/ 2mx = 2x + m + 4
5/ m(x + m) = x + 1
6/ m(m − 1)x = m2 − 1

2.2. Ph­¬ng tr×nh bËc hai mét Èn

2.2.1. D¹ng c¬ b¶n

§Þnh nghÜa 2.2 Pt bËc hai mét Èn lµ pt cã d¹ng ax2 + bx + c = 0, (a 6= 0)

+ Khi b = 0 ta cã pt: ax2 + c = 0 ta nãi lµ pt bËc hai thiÕu b
+ Khi c = 0 ta cã pt: ax2 + bx = 0 ta nãi lµ pt bËc hai thiÕu c

2.2.2. C¸ch gi¶i vµ biÖn luËn ph­¬ng tr×nh bËc hai mét Èn

1/ Ph­¬ng tr×nh thiÕu:

* ax2 + c = 0 ⇔ x2 = − ac
a.c < 0: pt cã hai nghiÖm x1,2 = ± − ac
p
+ NÕu

+ NÕu ac > 0: pt v« nghiÖm 

x1 = 0

* ax2 + bx = 0 ⇔ x(ax + b) = 0⇔
x2 =
 −b
a
2/ Ph­¬ng tr×nh bËc hai ®ñ

ax2 + bx + c = 0, (a 6= 0)
• B1: TÝnh 4 = b2 − 4ac

11
• B2: XÐt dÊu cña 4
+ NÕu 4 < 0: pt v« nghiÖm.
b
+ NÕu 4 = 0: pt cã nghiÖm kÐp x1 = x2 = − 2a
+ NÕu 4 > 0: pt cã hai nghiÖm ph©n biÖt
√ √
−b − 4 −b + 4
x1 = ; x1 =
2a 2a
3/ Ph­¬ng tr×nh bËc hai ®Æc biÖt ( cã hÖ sè b ch½n)
ax2 + bx + c = 0, (a 6= 0), b = 2b0
• B1: TÝnh 40 = b0 2 − ac
• B2: XÐt dÊu cña 40
+ NÕu 40 < 0: pt v« nghiÖm.
0
+ NÕu 40 = 0: pt cã nghiÖm kÐp x1 = x2 = − ba
+ NÕu 40 > 0: pt cã hai nghiÖm ph©n biÖt
√ √
−b0 − 40 −b0 + 40
x1 = ; x1 =
a a
Chó ý 2.1 NÕu ph­¬ng tr×nh ax2 + bx + c = 0 cã
• a + b + c = 0 th× pt cã nghiÖm

x1 = 1


x2 =
 c
a

• a − b + c = 0 th× pt cã nghiÖm

x1 = −1


x2 = − c

a

• NÕu a.c < 0 th× pt bËc hai lu«n cã 2 nghiÖm ph©n biÖt
• NÕu x1 , x2 lµ hai nghiÖm cña pt th× a.x2 + bx + c = a(x − x1 )(x − x2 )

12
2.2.3. Tæng vµ tÝch c¸c nghiÖm

1/ §Þnh lý ViÌte (ThuËn): NÕu pt ax2 + bx + c = 0 cã hai nghiÖm x1 , x2

th×: 
S = x1 + x2 = − b

a

P = x1 .x2 c
=

a

2/ §Þnh lý ViÌte (§¶o): NÕu hai sè x, y cã tæng x + y = S cã tÝch x.y = P

th× hai sè Êy lµ nghiÖm cña pt: X 2 − S.X + P = 0

2.2.4. DÊu cña c¸c nghiÖm

NÕu pt bËc hai a.x2 + bx + c = 0, (a 6 −0) cã hai nghiÖm x1 < x2 th×:

2
4 = b2 − 4.a.c ≥ 0, (40 = b0 − ac ≥ 0)

• P < 0 ⇔ x1 < 0 < x2

• x1 < x2 < 0 ⇔ P > 0 vµ S > 0
• < 0x1 < x2 ⇔ P > 0 vµ S < 0

2.2.5. Tam thøc bËc hai

Tam thøc bËc hai lµ biÓu thøc cã dang: f (x) = a.x2 + bx + c − 0

1/ DÊu cña tam thøc 
a < 0

• f (x) < 0, ∀x ∈ R ⇔
4 < 0


a > 0

• f (x) > 0, ∀x ∈ R ⇔
4 < 0

b
• NÕu 4 = 0 th× a.f (x) > 0, ∀x 6= −
2a
• NÕu 4 > 0 th× f (x) = 0 cã hai nghiÖm x1 , x2
+ NÕu x1 < x < x2 th× af (x) < 0

13
 + NÕu x < x1 hoÆc x > x2 th× af (x) > 0
( Hay nhí c©u: "Trong tr¸i ngoµi cïng" )

2/ C«ng thøc so s¸nh c¸c sè α, β víi hai nghiÖm cña ph­¬ng tr×nh bËc

hai (α < β)
• x1 < α < x2 ⇔ af
 (α) < 0 



 4>0 


4>0
 
• x1 < x2 < α ⇔ a.f (α) < 0 • α < x1 < x2 ⇔ a.f (α) < 0

 

 
S − α < 0
 S − α > 0

2 2
Mtsdngbitp

D¹ng 2.3 Gi¶i vµ biÖn luËn ph­¬ng tr×nh bËc hai

Ph­¬ng ph¸p:

1. XÐt a = 0, biÖn luËn ph­¬ng tr×nh bËc nhÊt.

2. XÐt a 6= 0. TÝnh 4 hoÆc 40
+ NÕu 4 < 0 th× pt v« nghiÖm.
b
+ NÕu 4 = 0 th× pt cã nghiÖm kÐp x0 = − .
2a
+ NÕu 4 > 0 th× pt cã hai nghiÖm ph©n biÖt
√ √
−b − 4 −b + 4
x1 = ; x2 =
a 2a
Bµi 1: Gi¶i vµ biÖn luËn c¸c ph­¬ng tr×nh sau theo tham sè m .

1, mx2 − 2(m − 2)x + m − 3 = 0

H­íng dÉn:
3
+ NÕu m = 0, pt cã nghiÖm duy nhÊt x = .
4
1
+ NÕu m = 4, pt cã nghiÖm kÐp x1 = x2 = .
2
+ NÕu m > 4, pt v« nghiÖm. √
m−2± 4−m
+ NÕu 0 6= m < 0, pt cã 2 nghiÖm ph©n biÖt: x1,2 =
m
2, (m − 1)x2 + (2m − 3)x + m + 1 = 0
H­íng dÉn:

14
 + NÕu
m = 1, pt cã nghiÖm duy nhÊt x = 2.
13
+ NÕu m = , pt cã nghiÖm kÐp x1 = x2 = 5.
12
13
+ NÕu m > , pt v« nghiÖm.
12 √
13 3 − 2m ± 13 − 12m
+ NÕu m < , pt cã 2 nghiÖm ph©n biÖt: x1,2 =
12 2(m − 1)
3, x2 − 2(m + 1)x + m2 + 4m = 0

H­íng dÉn:
1 3
+ NÕu
m = , pt cã nghiÖm kÐp x1 = x2 = .
2 2
1
+ NÕu m > , pt v« nghiÖm.
2
1
+ NÕu m < , pt cã 2 nghiÖm ph©n biÖt.
2
2
4, mx + 2x + 1 = 0

5, x2 − 2(m − 2)x + m2 − 4 = 0
6, mx2 − (2m + 1)x + m − 3 = 0
7, mx2 − 2(m + 3)x + m + 1 = 0
8, (m − 1)x2 + (2 − m)x − 1 = 0
9, (m + 1)x2 − (2m + 1)x + (m − 2) = 0
Bµi 2: Víi mçi pt sau, biÕt mét nghiÖm, t×m tham sè m vµ nghiÖm cßn l¹i:
1, x2 + mx − 9 = 0; x1 = 1
2, x2 − 2(m + 1)x + m2 + 2m − 3 = 0; cã nghiÖm lµx = −1
3, (m − 4)x2 − 2(m − 2)x + m − 1 = 0; cã nghiÖm lµ x1 = 2
4, (2m2 − 7m + 5)x2 + 3mx − (5m2 − 2m + 8) = 0 cã nghiÖm lµ x = 2
5, (5m2 + 2m − 4)x2 − 2mx − (2m2 − m + 4) = 0 cã nghiÖm lµ x = −1
H­íng dÉn:

C¸ch 1:

+ Thay nghiÖm ®· cho ë trªn vao pt, ta ®­îc pt Èn m.

+ Gi¶i pt Èn m, ta t×m ®­îc m.

+ thay m võa t×m ®­îc vµo pt ®Çu, gi¶i pt Èn x ta sÏ cã c¸c nghiÖm cÇn t×m.

C¸ch 2:

15
+ Dïng ®Þnh lý ViÌte. S = x0 + x1 ⇒ x1 = S − x0 = −df racba − x0
§S: 1,m = 8, x1 = 9 2, m = 0, x2 = 3 hoÆc m = −4, x2 = −5
4 88 2 40
3, m = 9, x1 = 4, m = 6, x2 = − hoÆc m = , x2 = −
5 35 3 41
5 8 47
5, m = 1, x2 = vµ m = − , x2 =
3 3 59
D¹ng 2.4 §Þnh Lý ViÐt vµ øng dông

Ph­¬ng ph¸p:

i/ NÕu a.x2 + bx + c = 0 cã 2 nghiÖm x1 , x2 th×:


S = x1 + x2 = − b

a

P = x1 .x2 c
=

a

ii/ NÕu hai sè x, y cã tæng x + y = S cã tÝch x.y = P th× hai sè Êy lµ nghiÖm

cña pt: X 2 − S.X + P = 0
Bµi 1: T×m hai sè x, y biÕt:

1/ x + y = 29; xy = 198 §S: 18 vµ 11.

2/ x + y = 14; xy = 33 3/x + y = −43; xy = 442 4/x +y =

−12; xy = 11
Bµi 2: Cho pt bËc hai: x2 − 2(m + 1)x + 4m − 3 = 0
i/ Chøng tá pt lu«n cã hai nghiÖm ph©n biÖt víi mäi m.

ii/ t×m m ®Ó tÝch hai nghiÖm b»ng 5. H·y tÝnh tæng hai nghiÖm.

H­íng dÉn:

i/ TÝnh4 = (m − 1)2 + 3 > 0, ∀m ∈ R

ii/ x1 .x2 = 4m − 3 = 5 ⇔ m = 2 ⇒ S = 6
Bµi 3: Cho pt bËc hai: 2x2 − 11x + 13 = 0. Gäi x1 , x2 lµ c¸c nghiÖm cña pt.
H·y tÝnh:

a, x31 + x32 b, x41 + x42

x1 x2
c, x41 − x42 c, (1 − x22 ) + (1 − x21 )
x2 x1
H­íng dÉn: §©y lµ c¸c biÓu thøc ®èi xøng cña c¸c nghiÖm. BiÕn ®æi ®Ó ¸p

16
dông ®­îc ViÐt.
11 13
§S: Ta cã x1 + x2 = ; x1 .x2 = do ®ã:
2 2
473 3409
a, b,
8 16
759 √ 759 √ 269
c, x1 < x2 th× KQ:− 17 x1 > x2 th× KQ: 17 d,−
16 16 26
2
Bµi 4: Cho pt bËc hai: x + 2mx + 4 = 0. Gäi x1 , x2 lµ c¸c nghiÖm cña pt.

H·y t×m tÊt c¶ c¸c gi¸ trÞ cña m ®Ó cã ®¼ng thøc:

x1 2 x2
A=( ) + ( )2 = 3
x2 x1

Gîi ý: §K ®Ó pt cã nghiÖm lµ 40 = m2 − 4 ≥ 0
+ Theo ViÐt: x1 + x2 = −2m; x1 .x2 = 4
(4m2 − 8)2 2
√ p √
+ BiÕn ®æi A = −2 = 3 ⇔ m = 2+ 5 ⇒ m = ± 2 + 5
16
tháa m·n.

Bµi 5: Cho pt bËc hai: x2 + 2(m + 1)x + 2m2 − m − 3 = 0 (1).

1. T×m m ®Ó pt cã hai nghiÖm x1 , x2 t/m: 2x1 − x2 = m + 5
2. T×m m ®Ó pt cã hai nghiÖm sao cho biÓu thøc: A = x21 + x22 − 2x1 .x2
®¹t GTNN, GTLN.

3. T×m m ®Ó pt cã hai nghiÖm tháa m·n: x31 + x32 = 54(x1 + x2 )

Gîi ý: Pt cã hai nghiÖm ⇔ 40 = −m2 + 3m + 4 ≥ 0 ⇔ −1 ≤ m ≤ 4
1. Theo ViÐt cã: x1 + x2 = −2(m + 1) vµ x1 .x2 = 2m2 − m − 3
5m 3
+ x1 = 1 − m3 ; x2 = −3 − , thay vµo t×m ®­îc m=0 hoÆc m =
3 13
2. A = x21 +x22 −2x1 .x2 = (x1 +x2 )2 −4x1 .x2 = −4m2 +12m+16 = f (m)
+ LËp b¶ng biÕn thiªn ta t×m ®­îc: minA = minf (x) = 0 khim = −1 ∨
m = 4; maxA = maxf (m) = 25 khi m = 23 .
Bµi 5: Gäi x1 , x2 lµ hai nghiÖm cña ph­¬ng tr×nh: x2 + 2mx + 4 = 0 (1)
1. H·y tÝnh theo m c¸c biÓu thøc sau:
√ √
+ A= x1 + x2
p
+ B = n x41 + x42

17
1. H·y t×m m sao cho x41 + x42 ≤ 32
x1 x2
1. H·y t×m m ®Ó: ( )2 + ( )2 ≥ 3
x2 x1
H­íng dÉn: Theo y/c ®Çu bµi th× pt (1) ph¶i cã nghiÖm d­¬ng:




4>0

⇔ S>0




P > 0





 m2 − 4 ≥ 0

⇔ −m > 0 ⇔ m ≤ −2




4 > 0
√ √
+T nhA : tacA2 = x1 + x2 + 2 x1 .x2 råi ¸p dung Vi-et. §S: A = 4 − 2m
4 √ √ √ √
+ TÝnh B: ta cã B = x1 + x2 + 4 4 x1 .x2 ( x1 + x2 ) + 6 x1 x2 §S:
p4
√ √
B = 12 − 2m + 4 2 4 − 2m
2. §S:
m = ±2
p √
3. §S |m| ≥ 2+ 5
Bµi 6: Cho pt: mx2 − 2(m + 2)x + 9 = 0.
a, §Þnh m ®Ó pt cã ®óng mét nghiÖm. TÝnh nghiÖm ®ã.

b, §Þnh m ®Ó pt cã 2 nghiÖm x1 , x2 , sao cho |x1 | = |x2 |.

§S: 1/ m = 1; m = 4 2/ m = 1; m = 4; m = −2.
Bµi 7: Cho pt: (2m + 1)x2 − 4mx + 2m − 3 = 0. §Þnh m ®Ó pt cã hai nghiÖm
x1 , x2 , sao cho:
1.x1 + x2 = 1.
2. x1 + x2 = −1.
Bµi 7: Cho pt: (11 − m2 )x2 + mx + 2m − 3 = 0. T×m m ®Ó pt cã hai nghiÖm
x1 , x2 , sao cho:
1 1
+
x1 x2
§S: m=2

18
D¹ng 2.5 XÐt dÊu c¸c nghiÖm cña ph­¬ng tr×nh bËc hai

Ph­¬ng ph¸p chung: Dïng ®Þnh lý ViÐt ta cã thÓ xÐt dÊu cña c¸c nghiÖm

x1 , x2 cña pt a.x2 + bx + c = 0. Ta cã:

a
1. P = − < 0 hay a.c < 0 ⇔ x1 < 0 < x2
b



 4>0

2. Khi P > 0 ⇔ 0 < x1 < x2




S > 0




 4>0

2. Khi P > 0 ⇔ x1 < x2 < 0




S < 0
Bµi 1: X¸c ®Þnh m ®Ó pt sau cã hai nghiÖm d­¬ng ph©n biÖt:

x2 − 2(m + 1)x − m + 1 = 0

Gi¶i:

Pt cã hai nghiÖm d­¬ng ph©n biÖt:





40 > 0

0 < x1 < x2 ⇔ P > 0




S > 0




m2 + 3m > 0

⇔ 1−m>0 ⇔0<m<1




2(m + 1) > 0
Bi2 :Xcnhmpt :x2 − 2(m + 7)x + m2 − 4 = 0:
1. Cã hai nghiÖm tr¸i dÊu.

2. Cã hai nghiÖm cïng d­¬ng.

19
 53
§S: 1/ −2 < m < 2 2/ − < −2 ∨ m > 2
14
Bµi 3: T×m m ®Ó pt sau cã hai nghiÖm tr¸i dÊu:
1. x2 − 5x + 1 − 3m = 0 2. (m − 1)x2 + x − m2 = 0
Bµi 4: T×m m ®Ó pt x2 − 2(m + 2)x + m2 cã hai nghiÖm ®Òu ©m.

2.2.6. C¸c bµi to¸n quy vÒ ph­¬ng tr×nh bËc hai

Trong phÇn nµy t«i ®Ò cËp tíi c¸c pt mµ khi gi¶i nã ta ®­a nã vÒ ph­¬ng

tr×nh bËc hai. Tuy nhiªn do h¹n chÕ cña ch­¬ng tr×nh To¸n 10 mµ cã nh÷ng

phÇn mµ t«i kh«ng ®Ò cËp trong phÇn nµy, nh­ng t«i sÏ bæ xung ngay phÇn

sau. Hy väng r»ng nã sÏ lµ tµi liÖu cho c¸c b¹n ®ång nghiÖp vµ c¸c em häc

sinh «n luyÖn xuyªn suèt qu¸ tr×nh häc tËp.

PhÇn nµy gåm c¸c d¹ng sau:

+Ph­¬ng tr×nh bËc cao.

+ Ph­¬ng tr×nh ph©n thøc h÷u tû.

+ Ph­¬ng tr×nh cã dÊu gi¸ trÞ tuyÖt ®èi.

+ Ph­¬ng tr×nh trïng ph­¬ng.

+ Ph­¬ng tr×nh v« tû ( Ph­¬ng tr×nh cã c¨n sè).

+ ......

1/ Ph­¬ng tr×nh bËc cao:

§Ó gi¶i mét pt bËc cao h¬n 2 ta cã thÓ dïng phÐp thö mét nghiÖm ®Æc biÖt

(nhÈm nghiÖm), hoÆc dïng ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ®a thøc thµnh tÝch cña c¸c

®a thøc cã bËc thÊp h¬n. ho¹c cã thÓ dïng ph­¬ng ph¸p ®Æt Èn phô.

Chó ý: §èi víi pt bËc cao ta cÇn nhí c¸c tÝnh chÊt sau:

1/ NÕu tæng c¸c hÖ sè b»ng 0, th× pt cã mét nghiÖm x = 1. (Víi pt bËc 3:

a.x3 + bx2 + cx + d = 0 nÕu a + b + c + d = 0 th× cã nghiÖm x = 1).
2/ NÕu tæng c¸c hÖ sèbËc ch½n b»ng tæng c¸c hÖ sè bËc lÎ, th× pt cã mét

20
nghiÖm x = −1. (Víi pt bËc 3: a.x3 + bx2 + cx + d = 0 nÕu a − b + c − d = 0
th× cã nghiÖm x = −1).
3/ NÕu ®a thøc f (x) cã nghiÖm x = α th× f (x) = (x − α).g(x) víi bËc cña
g(x) < bËc cña f (x), (tøc lµ f (x) chia hÕt cho g(x)).
Bµi 1: Gi¶i c¸c pt sau:

a, x3 + x2 − 10 + 8 = 0 + §S: TËp nghiÖm S = {1; 2; −4}

b, 2x3 + 7x2 + 7x + 2 = 0 + §S: S = {−1; −2; − 12 }
c, x4 − 8x3 + 7x2 + 36x − 36 = 0 + §S: S = {1; −2; 3; 6}
d, x4 + x3 + 3x2 − x − 4 = 0
e,x4 − 2x3 − 5x2 + 6x = 0
f, x3 − 13x2 + 42x − 36 = 0
x4 + x2 + 1 x2 + x + 1
g, =
x2 x
2/ Ph­¬ng tr×nh ph©n thøc h÷u tû:

§Ó gi¶i pt cã chøa Èn ë mÉu ta thùc hiÖn:

+ T×m §KX§ cña pt.

+ Quy ®ång khö mÉu.

+ Gi¶i pt võa t×m ®­îc.

+ KiÓm tra l¹i ®iÒu kiÖn, kÕt luËn nghiÖm.

Bµi 2: Gi¶i c¸c pt sau:

1 3 1
1, + 2 =
2(x − 1) x − 1 4
4 7 −3x − 17
2, + = 3
x + 3 x + 1 x + 4x2 + 3x
1 4x − 3
3, x + =
x−1 x−1
2 5x − 25
4, x + =4+ 2
x−2 x − 7x + 10
5x x + 12 1
5, − 2 =
5x − 6 5x − x − 6 x + 1
1 1 2
6, − 2 =
6 − x x − 10x + 24 x(x − 4)
3/ Ph­¬ng tr×nh cã dÊu gi¸ trÞ tuyÖt ®èi:

21
Mét sè c«ng
 thøc vÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi:
A, A ≥ 0

i/ |A| =
−A, A < 0


ii/|A|=|B|⇔ A2  = B 2 ⇔ (A − B)(A + B) = 0
B ≥ 0

iii/ |A| = B ⇔
A2 = B 2


A |A|
iii/|A.B|=|A|.|B|v | | =
B |B|
iv/ |A + B| ≤ |A| + |B|, ®¼ng thøc x¶y ra khi A.B ≥ 0.

Bµi 3: Gi¶i c¸c pt sau:

1, x2 − |x| − 2 = 0 + TËp nghiÖm S = {−2, 2}

2, 7.|x|.(x − 2) = x + 18 + §S: x=3
3, x2 − 2.|x| + m = 0
+ cã thÓ chia ra thµnh 2 tr­êng hîp x ≥ 0, x < 0 hoÆc biÕn ®æi vÒ d¹ng
|x|2 − 2.|x| + 1 = 1 − m ⇔ (|x| − 1)2 = 1 − m råi biÖn luËn.
√
5 5 − 13
4, |x − 2| = 2x2 − 6x + 3 + TËp nghiÖm S = { ,
2 4 √
1 −5 ± 41
5, 2x2 − |5x − 2| = 0 + TËp nghiÖm S = {−2, ,
√2 4
1 ± 17
6, |x2 − 1| = |x + 3| + TËp nghiÖm S = {
2
2
7, |x − 3x + 2| = x − 2 + TËp nghiÖm S = {2}
2
8, |x2 − 3|x| + 2| = x2 − 2x + TËp nghiÖm S = {2, − }
5
4/ Ph­¬ng tr×nh trïng ph­¬ng:

Mét sè kiÕn thøc c¬ b¶n:

1/ D¹ng: ax4 + bx2 + c = 0, a 6= 0 (1).

2/ C¸ch gi¶i:

+ §Æt t = x2 , (t ≥ 0) ta ®­îc pt bËc hai theo t: at2 + bt + c = 0 (2)

+ Gi¶i pt (2) t×m t, vµ suy ra x. 5/ Ph­¬ng tr×nh v« tû:
C¸ch gi¶i:

22
 
√ B ≥ 0

1/ D¹ng c¬ b¶n: A=B⇔
A = B 2


2/iviccdngkhc :
+T rckhigiiphitmiukinxcnhcapt.
+Khcnthcavdngcbn(bnhphnghaiv, tnph, ..)
+Giiptrikimtraiukinvktlunnghim.
•Ch :Chbnhphnghaivkhihaivphikhngm.

23