A..

' ,

CHITIETMAY

TAp MOT

• •

~ NHA XUAT BAN GIAO DI,IC

NGUY~N TR(>NG HI~P

CHI TIET MAv

T~M¢T

(rai ban IAn tM My)

NHA XUAT BAN GIAO D1)C

'tr, , A'

LOINOIDAU

fJttqc sl! uy nhiem. cua Ban thu ki m6n h9C chi tiit may ctic Truimg fJg.i hoc, ndm 1969 chung tai aa. bien. sog.n cu6n each. "Chi tiet may" thea chltdng trinh do BQ fJ(Li hoc va Trung hoc cliuyen. nghi~p duy~t, Nha x4at ban Dai hoc va THCN xuat ban. Tren. ca sd ti~p thu nhilng kinh nghi~m giang dg,y va dltl/C s¥ phtin c6ng cua t¢p the' bp mon. Chi ti~t may Truimg Dai hoc Bach khoa Ha Nqi, cluing toi soan 19,i cu6n stich. nay. NhUu chuang dltl/C vi~t mai, b6 sung hoij,c saa deli nhiim dap ung y~u cdu cai each: gitio due va phan anh mi)t s6' thanh. tuu. khoa hoc mai trong tinh totin. thie't ke' chi tiet may. Trong phdn ddu cua cuon sach. co trinh bay ddy du han. nhftng kie'n tluic ca ban v€ tinh tocin thiet ki may va chi ti~t may.

CUDn stich. co the' dung lam tai li~u h9C tgp cho sinh uien. cdc nganh Ca khf cua cdc TrltiJng fJ{Li hoc ta thu(i,t, dOng thiJi lam tai li~u tham khdo de'tinh totin. thiet ke may va chi tiet may.

Ttic gia chan thanh. cam dn ctic acing nghi~p trong bi) m6n Chi ti~t may va khoa Ca h{JC may Truang D~i hoc Bach khoa, Ha N9i vi nhilng gitip ad qui bdu trong qua trtnh bien sO<1n.

Dl cu6n stich. ngay cang dli(/C hoan. thi~n han, chung t6i r{lt mong nh(ln dlil/C cdc i kitn d6ng gop quy btiu cua ai)c gia. M{Ji i ki~n xin gai v€ Nha xuat ban Cicio due -81 r-a« HUng fJg.o -n« Ni)i.

Tac gia

3

1 - KHAI NI~M vf CHI TI~T MAy

Bat kl mot may nao, du la dan gian hay phtrc tap, cling d~u duoc cau tao bai nhieu b~ pluin may. Thi du may tien g6m ban may. 1,1 dl1ng. 1,1 dong, hop t6c dt). ban dao, co cau truyen dAn nr dong co d€n hop t6c dt) v.v ...

MOi bo phan may lai gom nhieu chi liei may, chAng han nhu 1,1 dung cua may tien g6m co 1,1. true chinh, 6 true, banh rang, true v. v ...

Vay chi ti€t may Hi phan tit cau tao d4u tien hoan chinh cua may. M~c du chi ti€t may g6m rat nhieu loai, kieu, khac nhau v~ hlnh dang, kich thucc, ve nguyen If lam viec, v~ tfnh nang V.v ... nhung tren quan di~m thiet k€, co tM xep chung vao hai nhorn : cac chi tiet may co cong dung chung va cac chi ti€t may co cong dung rieng.

Chi tiet may co cong dung chung nhu btl lOng, banh rang, true, 6. true v.v ... la cac chi tiet may dltgc dung phd bientrong nhieu loai may khac nhau. Nhllng chi ti€t may nay nlu cung loai thl c6 cOng dung gi6ng nhau, dam nhan nhttng chirc nang nhu nhau, khong phu thuoc vao rnuc dich lam viec cua may. Do d6 c6 th~ tach rieng cac chi ti€t may co cong dung chung d~ nghien cuu trong met Iinh v1/c- khoa hoc dOc l~p : mon Chi liei may.

Chi lilt may co cong df!ng riengnhu truc.khuju, van, cam, banh tua bin v.v ... chi duqc dung trong mOt s6 loai may ilha't dinh, Hoat dQng cua cac chi tie't maY,c6 cOng dung rieng c6 lien. quan m~t thiet voi qua trlnh lam viec cua .cac may nrong 11ng, do do thuong diroc nghien ciiu ding voi cac may nay. Ph~ phap_ tfnh toan,_' thilt ke cac chi tiet may c6 cong dung rieng dugc trlnh bay trongcac .giao trlnh chuyen men, nhu giao trlnh dong co d6t

trong.jnay cit kim loai v.v... - - -

, 2 - NHI~M V1,J, TiNH. CHAT V A Nt)l-DUNG MON ·HQC

Chi tit, may la mOn khoa hoc nghien clio v~ cac p~cmg phap tfnh toan va thiet k€ cac chitiet may c6 cOng dung chung. MOn hoc Chi tiet mAy-c6 nhiem vu trtnh bay nhiing kien thnc co ban ve: cau tao, nguyen If lam viec va phuoag ph8.p tfnb toan thiet k€ cac chi tiet may c6 cong dung chung, nham b6i duong cho sinh vien khA nang giai quyet nhtrng van d~ tinh roan va thiet ke cac chi tiet may.Tam co sb de v,"n d\lng vao viec thiet ke may.

. . -

Trong men hoc Chi tiet may c6 su ket hop ch~tche giita If thuyet vOl thuc nghiem. Li thuyet tfnh roan cac chi tiet may diroc xay dl/Dg tren co SO' nhtmg kien thirc vt roan hoc, v*t H, co hQC If thuyet, nguyen If may, sac ben v~t lieu v.V ... , diroc xac Minh va hoan thien qua thf nghiem va thtrc tien san xuat.

Cung co tbe noi rang mOn chi tiet may la men khoa hQC v~ thiet ke hop li cac chi tiet may c6 cOng dung chung. Vlfn d~ thiet ke hop H ca9 chi tiet may doi hoi su van dung sang t .... o nheng kien thtrc khoa hoc vao thuc th~n san xust, ket hop chat che giO'a Ii thuyet vci thuc hanh. Vl vay, song song voi viec truyen thu nhung hieu bi~u co ban cho sinh vien v~ cau tao, nguyen If lam viec va cac phtrong phap tinh toan thiet ke chi tiet may, dn b6i dirdng kha nang phan tich va tOng hop van d~. bier v~n dung linh hoat If thuyet vao tlnrc tien, de trong timg truong hop cu the co th~ giai quyet t6t nhat cac van dt thiet k€ chi tiet may.

5

Chi ti~t may la mot mOn ki thuat co sa trong chuang trlnh dai hoc ki thuat, D6i voi cac nganh co khf, chi rier may la men ki thuat co sa cu6i cung, l1l khau n6i gina phan b6i duong nhttng tri thiic ve khoa hoc ki thuat co ban voi phan b6i duong kien thirc chuyen men.

NOi dung mon hoc nay gorn b6n phan :

- Nhtrng van de co ban trong thiet kt cac chi titt may (co sa thiet k€ chi ti€t may).

- Cac chi ti~t may ghep,

- Cac chi ti€t may truyen dong.

- Cac chi titt may do. n6i. cac chi ti€t may quay (true, 6 true, khop n6i) va 10 xO.

Ngoai viec lam cac bai tap vt nnh toan, thiet kt cac chi tiet may trong m6i chuang, sau khi hoc xong chuang trlnh If thuyet, moi hoc sinh se lam mot d6 an mon hQC voi noi dung: thiet k~ h¢ th6ng da.n dong co khi cua mot may cOng taco Qua If thuyet va d6 an men hoc chi tiet may, trtnh d¢ thiet k€ co khf cua hoc sinh biroc dau dtroc cung cO, lam co sa cho viec thiet k€ may, diroc tien hanh vao nheng nam cu6i cua khoa hoc,

3 - V AI NET V£ LlCH sir PHAT TRI£N MllN HQC CHI TI:tT MAy

Hmh nrong cua cac chi tiet may gian dan dii xuat hien trong cac dung C\I va vO khi thoi cO xua .. truce h€t la don bay va chem. Han 25 nghln nam ve tnroc, loai ngtroi dii bitt Iqi dung hrc dan h6i caa canh cung, phoi thai cua 10 xo. Han 4000 namtnroc day dii dung cac con IAn trong v~n chuyen cac v~t n~ng. nghia la dii biet lqi dung rna sat Ian de thay rna sat tnrot. Banh xe, true va 0 true trong cac xe :thCti xua la nhtmg chi tiet may dau tien 13.m viec trong nhihlg dieu kien tuong tl,l nhu dieu kien lam viec trong may. Toi va rong roc duoc dung til lau trong cac cong trlnh xay d11Dg nha tho va thap c6.

Til hang msy tram nam tnroc COng nguyen. loki ngubi dii dung cac true bang kim loai, banh rang, true khuyu, con Ian, pa lang V.V ••• Hep giam t6c truyen dOng bang banh rang, true vit da duec mo ta trong sach cua Alexandri b eu6i the lei tha ba.

a nuoc ta til lau dii biet dung 0 true (trong gu6ng nude, sa keo soi) hoac banh rang (trong may ep mia) va nhieu chi tiet may khac. Thei Li, Td.n dB. ch€'t(lo diroc may d6ng h6 don gian, rua may boi diroi mroc v.v .... song r6t tiee 18. chua tlm thay tal lieu trlnh bay cu the cac van de nay.

Li thuyet ve tinh toan chi ti€t may ducc phat trien thee su xust hi¢n va hoan thien cac k€t cau may. Nhtrng tinh toan dan gian nhu xac dinh ti s6 truyen va luc tac dung dii ra dbi til thai cO Hy LI:I-p. C6 Ie Leona Dovanhxi 18. ngiroi dau tien nghien cnu cac van de ve chi ti€t may nhir : sue can chuyen dong cua cac banh xe va rong roc, rnon trong 6 true V.V ...

ve sau dii xuat hien nhieu bac hoc c6 nhtrng cong trlnh 16'0 cho khoa hoc chi tilt may nhir : oie, nguCti da xay dung If thuyet rna sat cua dai tren banh dai va de xuong If thuyet An khop cua banh rang than khai ; Petorop, Raynon, Misen c6 nhieu c6ng hien v~ If thuyet boi tron thuy dong ; Vilft, Bakinhem, Merit trong Iinh ~I!c banh rang; Storibech, Panmogren ve tinh toan () Ian, v. v ...

Truce day, cac van de cua chi tie't may cOng nhir co hoc If thuyet, sac ben vat lieu, co hoc irng dung, V.V ... duoc t~p hop trong met men khoa hoc t6ng hop ve che tao may. D6 la vl thm a:y may m6c con dan gian va it. tfnh toan ve may con a trlnh d¢ thS:p. V~ sau, may m6c ngay cang phat trit!n voi cOng suS:t va tOc dQ cao, nhieu loai may moi xuat hi¢h,'trlnh dQ che tao tien bo khOng ngirng, kinh nghiem va kien thirc ngay cang phong phu, khoa hoc t6ng hop ve ch€ tao may dtroc chia thanh nhieu mon dQc l~p, trong do co mOn "Chi ti€t may".

6

Phdn thu nhdt

NHUNG V AN Dt co BAN vt THItT Kt CHI TItT MAy

Chtldng 1

f)~1 ClIONG VE THI~T KE MAy vA CHI TIET MAy

1.1. NOI DUNG vA TRINH TVTHI~T K~ MAy

May duqc thiet k€ ra phai thoa min cac yeu cAu v~ ki thuat rna tnroc het HI. nang suat, dO tin cay va tuoi tho, gia thanh va kh6i luong (trong hrong) may. Ngoai rat tuy timg truong hop cu the. con co the co cac yeu du nhu : khuOn khO kfch thuoc nho gon, chuyen d(mg On dinh, lam viec khong On. thao tac sir dung de dang, hlnh thuc dep v.v ...

1.1.1. N~i dung thiet k€ may

Thiet k€ may nham thoa man cac yeu cau tren Ia met cOng viec phtrc tap, rna noi dung

ehu y€u hao gom cac vlln de! :

- Xac dinh nguyen tAc hoat dong va eh€ dO lam viec eua may duoc thiet k€.

- Lap sa do chung toan may va cac bQ phan may, thoa man cac yeu du eho tnroc,

- Xac dinh luc, momen tac dung len cac hI) phan may va di).c tfnh thay dOi cua tai trong

theo thm gian,

- Chon v~t lieu eh€ tao cac chi ti€t may.

- Tien hanh tinh tcan vI! dong hoc, dong 11!c hoc, v~ kha nang lam viec, tfnh toan kinh

te! v.v ...• dinh hlnh dang, kfch thucc tilt ca cac bl) phan va chi tic!t may.

- Quy dinh cong nghe che' tao cac chi tiet may va lAp rap cac bl) phan may.

- Lap thuyet minh va cac chi dan v~ sit dung va sita chua may.

Trong qua trlnh thi€t ke, viec lua chon k€t clfu ph8.i dua tren co sa dam bao tinh hop If ve cac mat ki thuat va kinh te'. Thong thuong mu6n dat dugc met ke't cciu hop Ii, can phai nghien ctru, phan tich met s6 phuong an, danh gia va so sanh de tim ra plurong an t6t nhat, dap ling day do nhat cac yeu call dii duec d~t ra.

1.1.2. Trinh t., thi€t k€ chi tiet may

Thiei ke chi tiet may Ia mot phan cOng viec trong qua trlnh thiet kc! may, thuong diroc tit'n hanh thee trlnh tl,l' sau :

7

- Lap sa d6 tinh toan, trong d6 k~t cau da duoc dan gian hoa, cac hrc tac dung dl1qc coi nhu tap trung hoac phan b6 theo mot quy luat nao d6.

- Xac dinh tai trong tac dung len chi ti~t may.

- Chon v~t lieu thfch hop vci dieu kien lam viec cua chi ti~t may. kha nang gia cong va

co xet den cac y~u t6 kinh t~ (gia thanh, van d~ cung (tng v~t lieu, tuOi tho can thi!t. v.v ... ).

- Tinh roan cac kich thiroc chinh cua chi ti~t may thee cac chi tieu chu yeu v~ kha nang lam viec, Cac tfnh toan nay thirong la ttnh toan sa bQ, boo vi chi dua tren cac sa d6 da diroc dan gian hoa, cac nhan t6 ve tai trong va irng suat chua duoc danh gia chinh xac v.v ...

-:- Dua theo tinh roan va cac dieu kien ch€ tao, hip ghep v.v ... ve k~t cau cu the cua chi ti€! may vci da.y du kich thuoc, dung sai, d¢ nham be mat, cac yeu cau d~c biet ve cOng nghe (nhiet luyen, rna, Ian ep tang ben v.v ... ).

- Tien hanh tinh toan kilm nghiem thee cac chi tieu chu yeu ve khit nang lam viec, cu the la xac dinh he s6 an toan tai cac ti€t dien nguy hiem, xac dinh bien dang, nhiet d¢ cua b¢ phan may, v.v ... va so sanh voi cac tri s6 cho phep, Neu thay khOng thoa man cac chi tieu quy dinh, phai sua d6i lai kich thiroc, k~tca:u va kiem nghiem lai,

1.1.3. M()t s6 d$c di~m trong tfnh toan thiet ke chi tiet may

- Di~u kien lam viec cua chi titt may thutmg ra:t phtrc tap, do d6 khong phiii bao gib cling c6 the phan tfch dugc nrong t~n va quy ve dl1qc nhilog cOng thnc chinh xac, De giai quyet nheng kh6· khan trong tinh toan (thi du nhu sv phec tap ve hlnh dang chi ti€t may va ve cac hien nrong xiy ra khi cac chi til!t may tac dung nrong hO nhau, cac y6'u t6 tid trong ra:t kh6 xac dinh chCnh xac, v.v ... ) ngubi ta thtrong dung cac giii thiet nham dan gian hoa vA:n de va dua ra nhilog phirong phap tfnh toan c6 tfnh cha:t quy l1aC, nhitng cong thnc gAn dung hoac nhtmg cOng thac kinh nghiem, Vi v~y, ben canh nhitng cOng thirc chinh xac, trong tinh toan chi til!t may thuong dung cac cOng thee gAn dung hose cong thtrc kinh nghiem.

Cilng b&i vl luc suy dien cOng thee gAn dung ta dva vao mQt s6 gia thiet, con cong thee kinh nghiem thl diroc thiet l~p tren co sa thuc nghiem, cho nen chang khong c6 tinh chat t6ng quat. Khi sir dung nhilng cOng tlnrc glin dung hoac kinh nghiem d.n chti y diem nay va khcngdtroc ap dung chung mot each tuy tien,

Sai s6 trong tinh toan theo ccng thuc glin dung vA cOng thnc kinh nghiem duoc bu lai bing each chon hop If ttog suar cho phep hoac h¢ s6 an toan.

- Thiet k6 chi tiet may nhieu khi phai ti6n hanh tfnh toan so b¢ va sau d6 kiem nghiem lai, Tnrong hop de xac dinh tmg suar, c6 the sau mot I'n tinh toan la quyet dinh duoc kich thuoc cua chi tiet may. Nhirng thuong ra:t kh6 xac dinh chfnh xac luc tac dung. Do d6 phai dung buoc tinh so b¢ de dinh kich tlnrec met each gAn dung, roi vi! ket cau chi uer may. tinh chfnh xac tri s6 ttog suat va titn hanh kiem nghiem, Ntu tfnh toan kiem nghiem cho tha:y ttog suat sinh fa trong chi tiet may bang hoac gAn bang trng suat cho phep, viec thiet k€ diroc coi la hoan thanh. Neu irng suat tfnh ra nho hdn ho*c Ian han ilng sua:t cho phep khB. nhieu, cAn ph8.i thay dOi ket ca:u va kich thu6'c roi ki!m nghi¢m ll,li cho toi khi nao phiI hQ'p.

8

Thucng ngubi ta kiern nghiern theo M s6 an toano xem he s6 an toan cua chi tit!t may dtroc thilt kl c6 g&n v6i M s6 an roan cho phep hay khOng.

- Nhtrng kfch thuoc chu yeu tai cac tilt dien nguy hi8m (chiu trng suar 16n) diroc xac djnh bang tinh toano Cac kich thuoc con Iai ducc dinh theo cac dieu kien v~ ket cau, cong nghe, lip ghep, v.v ... dua vao kinh nghiem hoac huang dan trong ali lieu va s6 tay thit!t ke'.

- C6 nhieu phirong an thiet k€ may hoac chi tiet may. De danh gia dung phuang an nao la t6t nhat, phai xet dln t!it cii cac van de: : cac chi tieu v~ khii nang lam viec, chon v~t lieu, yeu c4u v~ tinh cOng nghe, tieu chuan hoa, gia thanh,

Chon dUQ'c phircng an t6t nhat, xac dinh duoc ket cau c6 lQ'i nhat la cong viec phirc tap, doi hoi nguoi thie't kl phai biet van dung mot each linh hoar, sang tao nhirng kiln thirc If thuyet klt hop vci nhUng kinh nghiern rut ra ttr thuc tien san xuat.

1.2. KHAI QUAT v~ cAc y~U CAU a61 val MAy vA CHI TI~T MAy

Co cac yeu cau chung sau day d6i v6i may va chi tilt may:

1.2.1. Cac ehi tleu vii hi~u qua sir dung, May moi thiet kl phai co nang suat cao, hieu suat cao, t6n it nang luong, dl) chinh xac cao, chi phi thap v~ lao dong van hanh may v.v ... d6ng thoi kich thiroc, trong IUQ'ng can cO gAng that nho, gen.

De dat dUQ'C yeu cau nay, can holm thien sa d6 ket cau cua may. chon hop If cac thong s6 (tOc dl), ap suat, nhiet dl) v.v ... ) va cac quan M ve ket cau, sit dung cac h¢ thong tl! dcng de dieu khien may, v.v ...

1.2.2. Khii nang lam vi~e. D6 la kha nang cua may hoac chi tilt may c6 th~ hoan thanh cac chtrc nang da dinh, rna van gilt dUQ'c d¢ ben, khOng thay dOi kfch thu6c va hlnh dang, giu dUQ'c su 6n dinh, c6 tinh Mn mon, chiu dUQ'c nhiet va chan d()ng.

~ dam bao cho chi titt may co d6 khi. ning lam viec, ctnxac dinh hop Ii hlnh dang va kfch thiroc chi tilt mliy~'cbQh v._t li~lHhrch:h\"p de eh«,t,o cbungva sit dung cac bien phap

tang b6n va ch6ng gi, . , " . _ ;-.:< ,-,' i

. "1._.·

1.2.3. D(t tin e~y cao. D¢ tin c'_y la tinhcb4't~uao'~,y. ,bQ pb~ may ho~c chi tilt may thuc hi~n dugc chec nang' da djnh, d6ng thbi do. gUl:'duqc dc _ chi tieu v~ sir dung (nang suat, cOng su4't, mac d() tieu thu nang lueng, dO chfnhUc,v.v ... ) trong su6t thbi gian lam viec nao d6 hoac trong suot qua trlnh tb\lC: hi~D kl:t6i luqng cOng viec da quy dinh (thi du tinh bang kilomet, hecta, met kh6i, s6 chu trlnh ho,"c cAe dan vi khac),

DQ tin cay diroc d~c tnrng b6i xac suat lam viec khOng hong h6c trong m()t thoi gian quy dinh hoac trong mot qua trlnh thuc hien kh6i ltrong cOng viec quy dinh. R6 rang Ia nlu

xac sua:t nay cang g&n bang dan vi thl dl) tin cay cua k~t ca:u cang cao. . ..

1.2.4. An toan trong sir dung. Mot 56 klt cau lam viec an toan c6 nghia la trong di~u kien sit dung blnh thirong klt C!lU d6 khong gAy ra tai nan nguy hiem cho ngucri sit dung, cnng nhu khong gay hu hai cho cac thie"t bi, nha cita va cac d6i nrong khac 6 xung quanh.

9

1.2.5. Tinh cong nghe va tinh kinh teo Day III mot trong nhilng yeu du co bin d6i voi may va chi tier may. D! thoa man yeu cau ve tfnh cOng nghe va tinh kinh te, chi tiet may duoc thi€t k€ phai c6 hlnh dang, ke't cau va vat lieu che' tao chung phu hop voi dieu kien san xuat cu th!, baa dam kh6i hrong va kfch thucc nho nhat, t6n it vat lieu. Chi tiet may duoc che' tao tOn it cong sue nhat, chi phi ve chetao thlfp nhat va k€t qua cu6i cung la gia thanh thap. N6i each khac, mot chi ti€t may c6 tfnh cong nghe cao mot mat phai thoa man cac chi tieu ve khA nang lam viec, mat khac trong dUu kj~n sdn xudt sdn eo, phai de che' tao, tOn It thoi gian va nguyen v~t lieu nhat.

C6 nhieu phuong an thiet ke' che tao mot chi tiet may. Can cO' thea dieu kien san xuat cu th~ chon ra phuong an thiet thuc nha:t, c6 loi nhat, doi hoi ngtroi thiet k€ phai narn virng cong nghe che tao va thuc te' san xuat, dOng thai can tranh thit y ki€n giup do ve chuyen men cua cac can b¢ ki thuat ve cong nghe, due, ban, ren V.v ...

Nhiing yeu cdu ehu yeu eua tinh cong ngh¢

Ye phuong dien tinh cong nghe, co nhiing yeu cau sau day d6i vei chi tiet may:

a) Kit cou phdi ph,), ht;1p vui dieu ki¢n va quy mo san xud;

Tinh cong nghe cita mot chi tie't may c6 quan M mat thiet voi dieu kien san xuat cu the . 'Ifnh cOng nghe cua mot chi tiet may c6 the rift cao d6i veti dieu kien va quy me san xuar nay. nhung voi dieu kien quy me san xulft khac lai kern va c6 khi cin phai sua d6i toan bO ket cau.

b) Ket cdu dan gidn. va htJp U. May nen thiet ke v6i s61uqng it nhat cac chi ti€t, kh6i luong nhe, ket cau dan gian, de che tao va Up rap. Cac ~ m~tduQ'c gia cOng cua chi tiet may n6i chung nen la cac be mat don gian (mat piling, m~t tr~ tron) -e- s6 hrong be m~t gia cong it, dien tfch cdn gia cOng nho va c6 the gia cOng bang cac phirong phap c6 nang suat cao.

Ciing citn chu y la tfnh cOng nghe cua met chi tiet may khOng the tach rei tinh cong nghe cua ca may. C6 th~ c6 tnrong hop giam nhe gia cOng co khf mOt chi ti~t may se lam plnrc tap cong viec lAp rap may hoac gay kh6 khan cho sua chita v~ sau.

e) Cap chinh xae va d¢ nhdm dung mile. Cap chfnh xac ella .chi ti~t may ding cao tht phi t6n gia cOng cang tang, do do khOng nen tang cAp chfnh xac met each tuy tien : m~t khac cilng knong dUQc ha thap cap chinh xac so veti yeu cau cua di~u kien lam viec d6i voi chi tiet may.

D¢ nham cua be mat chi ti~t may cilng vay, phai duqc quy dinh thich dang. KhOng nen de ra yeu cdu ve dO nham b~ mat qua rmrc d.n thi~t, vi nhu v,"y phai gia cong tinh rat t'6n kern va citn c6 cac thiet bi d~c biet,

d) ChQII phuang phdp tao ph6i hop li

Tinh cong nghe cua chi ti!!t may duoc quyet dinh ph4n IdD'bOi phOi : vl).t lieu va phuong phap ch€ tao phOi. Gia cong bang d.t got n6i chung la dAt han nhi~u so vci gia cong ap luc

10

hoac due va t6n nguyen lieu VI mot phan nguyen lieu bien thanh phoi. VI vay nen chuyen phan 100 cOng viec tao hlnh chi titt may tit phan xuong gia cong co khi (dt got) sang phan xirong phoi (ren, dap, due). Hlnh dang va kich thuoc phOi phai btt sac gitn voi hlnh dang va kich thuoc thanh pham, dtl cong viec gia cong cat got chi con lai met phan nbc. tren cac b~ ma: can rift chfnh xac va co d¢ nharn thap (d¢ nban eao).

De e6 khai niem v~ tfnh eOng nghe ella met chi ti(t may cu thtl, ta co thtl Ilfy vi du v~ thiet k( true :

- Duong kinh phoi gan sat voi dirong kinh true (thanh pham) de luong phoi ea.t di la t6i thieu.

- S6 lu~g bac tren true phai it nhlft.

- Chieu dai cac doan true co dirong kfnh khac nhau nen e6 ga.ng Ilfy bang nhau (de co

thtl gia cong tren may nhieu dao, e6 nang sulft cao).

- Gitta cac bac nen e6 ranh lui da mai, neu nhu M mat dn mai va d¢ ben ella true

eho phep,

- Ban kfnh g6e luon e6 gang Ilfy bang nhau.

- Chieu r¢ng cac ranh then nen e6 ga.ng Ilfy Mng nhau.

- Cac riinh then can b6 tri thee m¢t duang sinh ella true,

1.3. TAl TRQNG vA U'NG S~AT

1.3.1. Tai trong

- Tuy theo tfnb chat thay d6i ella (Ai trong thee thai gian, co thtl ehia tid trong ra tam hai loai : tdi trong tinh va tdi trong thay ddi.

T di trong ttnb la tai trong khOng thay d6i thee thai gian hoac tbay d6i khong dang ke. Tai trong co phirong, chieu hose circng d~ thay dOi theo thai gian duoc goi la tdi trong thay ddi. Tai trong e6 tbe thay d6i ditn dan hoac d~t nhien. TAi trong d¢t nhien tang manh r6i giam ngay trong khoanh khac ducc goi la teii trong va dqp.

- Trong tfnb toan chi ti!t may ngiroi ta con phan bi~t tdi trong danh nghia, tdi trong tuang duang va tdi trong tinh toano

Tdi trong danh nghia Qdn la tai trong ducc chon trong s6 cac t.U trong tac dung len may trong cht d¢ lam viec 6n dinh, Thuong ~gttai ta chon tii trong Ion hoac tac dung lau dai nhat lam tai trong danh nghia. Tai trong nay cnng 18 tai trong duQ'C ghi ehinh thirc trong cac ban thuyet minh ella may ..

Truong hqp may lam viec vci che d¢ tM trong thay d6i nhieu mac, khi tinb toan nguoi thiet kt thucng thay the' che' dt) tAi trong nay bing che' d¢ tii trong met mrrc (khong d6i), goi ta tdi trong tuang duang. Khi thay the, phai xulft phat tit di6u kien cac chi tieu ve kha

11

nang lam viec hoac dQ tin cay (vi du tu6i tho) cua che dQ tai trong thay the! va che dQ tAi trong thuc Iii nrong duong nhau. Neu goi Qtd HI. tai trong tuong dirong, kN la he s6 v~ tuOi tho, ta c6 :

H~ s6 tuci tho kN phu thuoc dO thi thay dOi tai trong va tai trong nao trong cac tai trong thay dOi nay duoc chon lam tai trong danh nghia.

Khi xac dinh kich thucc chi ti€t may, khong nhtrng phai can en vao tri s6 va tinh chat thay dOi tal trong rna con phai xet de'n nhiing d~c di~m cua sl! truyen tai trong giita cac bo phan cua may nhu : mire dQ chan dong, sl! phan b6 tai trong gifta cac be mat tiep xiic, vv..., nhiing dac diem nay cGng phu thuoc vao cong dung cua b~ phan may va dieu kien sir dung.

Vi vay trong tinh toano de xac dinh kich thucc chi ti€t may nguoi ta dung taj trong tinh toan, trong d6 xet den tinh chill thay dOi cua tai trong va tac dung nrong h6 giita cac chi tiet may tiep xuc. V~ nguyen tAc, cau tnic cua cong tlnrc xac dinh tai trong tinh toan c6 dang :

(1-1)

trong d6 kl1 - he s6 xet de'n sv phan b6 khOng dl!u tai trong tren cac hI! mtt tic!p xnc ; kd - M s6 tai trong d(mg. gay nen bai dQ.c diem cua cac b() phan truyen l1!C ; kdk - he s6 phu thuec di~p kien lam viec.

Tuy theo timg truong hop tinh toan rna cOng thlic (1-1) dUQC sira dOi cho thfch hop ; co khi mot s6 he s6 duoc la'y bing don vi, c6 khi lai pUi rna reng cOng thee va dua them vao d6 cac h¢ s6 moi.

Trong cac tinh roan set bo, vi chua the danh gia chfnh xac cac d~c diem cua tai trong, nguoi ta thirong dung tai trong danb nghia lam tAi trong tinh toan,

1.3.2. Ung suat

Tuy theo dieu kien lam viec CIJ. the, tai trong tac dung len chi tie!t may c6 tM gay nen cac loai img suat nhu : d'ng suat keo, trng suat nen, 'ling suat u6n. nng su,"t elt. irng suat xoan, img suat dap, trng suat tiep xuc v.v ...

lfug suat sinh ra trong chi tie't may c6 the thay dOi h~e khOng thay dOl.

Ung sudt ttnh 18 irng suat khong thay dOi theo thai gian (ho~c tri s6 thay dOi rift it. khong dang ke). Nguoc lai, img suat 1a thay dtIi khi tri sO hoac chi~u (hoac ca hail thay dOi theo thoi gian,

MQt vong thay dOi irng suat qua tri s6 gi6i han nay sang tri s6 giai han khac r6i tra vI! gia tri ban dltu duoc goi la mot chu trinb Ung sudt. Thoi gian thirc hien mot chu trlnh trng suat goi 18 mot chu kt ung sudt.

12

Ch u trlnh irng s uat duoc d~e trung boi (hmh 1-1). Bien d¢ tmg s u~t')

(rng suat trung blnh

H¢ s6 tinh chat ehu trlnh

t

O'min r=--

O'max

Hinh 1·1

Thuong phan biet hai loai chu trlnh Ung suar : ehu trlnh d6i xung va ehu trlnh khOng d6i xung,

Trang chu trinh do; xung cac gioi han tmg suat (O'mall. va O'min) bing nhau ve tri sO tuyet d6i, nhung d~u lai nguoc nhau :

Dod6

a· r=......!!!.!!!..=-l.

O'max

Trang chu trinh khong d6'i xung cac gi6i han irng suat khOng bang nhau ve tri sO. Chu trlnh khOng d6i xjrng Iai diroc chia ra : ehu trlnh khong d6i ximg khac dau (O'max khac dau O'min) vA ehu trlnh khong dOi xirng dong dau (ung suat thay doi tri sO nhung dOi dau),

Chu trlnh khOng d6i xirng mach dong, goi tat lit chu trinh mach dqng, la mot tnrong hop ella ehu trlnh khOng dOi xtrng dong dau, trong d6 mot gidi han eua Ung suat e6 gia tri bing sO kh6ng.

Trong chu trlnh mach dong dirong

0'

0' = a = max a m 2

r = O.

(*) Cac dinh nghia va cOng th!tc trong muc 1.3.2 nay cOng lip dung cho !tng sua:t ti€p : cac kf hieu 0" dU"l,1c thay

bang"t. •

13

Trong chu trlnh mach dong Am :

O'max = 0, O'min < 0

do d6

0" 0' =-llli!L m 2

r =-00

Ung suat c6 the thay d6i 6n dinh hoac khong 6n dinh, Ung suat duoc goi Hi thay diIi 6n djllh neu nhir bien dQ irng suat va irng suat trung blnh khong thay d6i theo thai gian. Ung suat 10. thay diIi khong iIn djnh khi bien dO va tmg suat trung blnh, hoac mot trong hai dai luong nay, thay d6i thea thai gian.

1.3.3. U'ng suat tlep xuc

Ung suat tiep xuc sinh ra khi cac chi tiet may tnrc .tiep tiep xuc nhau c6 tac dung hrc nrong hO d6i voi nhau. Trang ki thuat, Ung su4"t tiep xiic sinh ra tren mot dien tfch nrong d6i rong va vuong g6c voi M mat tiep xiic diroc goi lil Wig SUii't dt,ip ho{Ic ap suck Thi du nhu ung suat dap sinh ra trong ren bulong va dai cc, ap

suat trong 6 tnrot v.v ... Tren hlnh 1-2 trlnh bay sa dO irng suat tiep xuc (ung suat dap) sinh ra do tiep xnc khit giO'a thanh hlnh tru duong kinh d voi 10, chien dai tie'p xuc 1. chiu 11}'c F hie dung.

DAy 10. truong hop tiep xiic cua dinh tan voi 16. ngong true voi 6 tnrot v.v ... Tren thuc te quy luat phAn b6 tmg suat dap tren be mat tiep xuc n6i chung ta phuc tap VI phu thuoc dO chinh xac che' tao dirong kinh hlnh tru va. 10 (khe hi1 dinh tan va. 10). De dan gian hoa, tlnrong quy uoc Ung sua.'t dap phan b6 deu tren M m~t tiep xuc (hlnh 1-2).

(rng suar d~p ad duqc xac dinh thee dieu kien

1£/2 d

F = 2 J O'd1IcOS ada = O'd1d

o

r

Hinh 1-2

F O'd = Id

Cong thnc (1-2) dirce dung trong tinh toan ung.suat dap, trong m6i ghep dinh tan hoac xac dinh ap suat trong 6 tnrot,

(1-2)

Truong hop hai hlnh tru c6 true song song tiep xiic nhau, khi chua chiu 11}'c tac dung cac hinh tru nay tiep xuc nhau thea duong, Khi chiu luc, vung tiep xiic bi bien dang va. cac

hlnh tru nay tiep xuc nhau thea mot giai hep c6 chieu rcng 2b (hlnh 1-3). (rng suat tiep xuc

14

phan b6 theo hlnh parabOn trong mat ca.t ngang cua gicii ti~p xuc, tri s6 irng suat tiep

xuc cue dai 0H tai diem giua duoc xac dinh theo cong thuc Hec, do k€t qua giai bai toan tiep xuc dan h6i

0H = ZM~' 0-3)

trong do ZM - hAng s6 dan h6i cua v~t lieu cac v,"t the ti~p xuc

Trong cac cong thirc tren : qn - cuong dQ tai trong phap tuyen, la tri s6 luc phap tuyen tac dung len mQt dan vi chieu dai tiep xiic ;

E1, E2 va Ill' 112 - mOdun dan h6i va he s6 Poat xong cua vt).t lieu htnh tru 1 va 2 ;

p - ban kinh cong nrong dirong

RIR2

p = ---!....~-

(R2 ± R1)

Wnh 1-3

RI va R2 - ban kinh cong tai ch6 tiep xuc, a day la ban kinh hlnh tru 1 va 2 ; da:u "+" dung khi hai tam cong iJ hai phfa so voi diem ti€p xac, da:u "-" dung khi hai tam cong iJ cung phia.

D6i vOi v$,t lieu co J.I. = 0,25 + 0,35, la:y trung binh Il = 0,3, ta c6 ZM = 0,591 JE va

(JH = 0'418Jq~E (1-4)

E = 2E,E2

(E1 + E2)

voi

-ang suat titp xuc cue dai (JH sinh ra khi hai v3t the tiep xuc ban d~u theo mot diem, chiu hrc Fn tac dung theo phuong phap tuyen

(1-5)

trong d6 a - he 56 hlnh dang vat ti€p xiic, d6i voi cac vt).t c6 mat cau tiep xuc nhau hoac mat c~u ti€p xtic vai mat phlng, co the la:y a = 0,388. C4n cha y la cac cOng thuc (1-4) va (1-5) chi dung vai cac loai v~t lieu tuan theo dinh luat Hue va c6 M 56 Poat xong J.l. = O,l. D6i voi cac loai v3t lieu khac, tfnh toan quy U'oc theo cOng thtrc tren day chi cho ket qua g4n dung.

15

Khi cac vat tiep xuc chiu tiii va quay (nmh 1-4), tirng diem tren b~ mat IAn IUQ't chiu tiii va thoi tiii, ling suat ti€p xuc b cac diem nay thay d6i thee chu trlnh mach dong gian doan .. M6i diem chi chiu uti trong khoang thai gian xiiy ra tiep xiic b vung nay, con trong thai gian con 11lLi thl khong chiu tiii (hlnh 1-4d).

Hinh 1-4

-ang sust tiep xuc thay d6i gay

nen hien tuong moi lop be mat cua chi ti€t may. Tren be mat se sinh ra cac v~t nut nho.

N€u chi ti€t may lam viec trong dau, dau se chui vao trong cac vet mrt nay (hlnh 1-4a).

Khi di chuyen vao vimg tiep xuc (hlnh 1-4b) mieng cac vet nUt bi bit lai va tip suat dAU tang len, Ap suat eao cua dau xuc tien Sl! phat trien cac vet mrt, ellOi cung lam bong nhtmg manh nho kim loai (hlnh 1-4c), gAy nen hien nrong tr6e rO b~ mat, Tr6c TO se khOng xay ra neu nhu tri s6 ling suat tiep xuc khong Vtf<;1t qua tri s6 cho phep, Tri s6 irng suat tiep xuc cho phep diroc xac dinh bang thf nghiem.

Thuc nghiern eho thay rang khi IAn e6 cii truct, giii sil wlr. > w2r2 (hlnh 1-4a) dQ Mn tiep xuc cua hlnh tru 2 se nho han cua hlnh tru 1, m~c d4u chung deu lam bang vat lieu gi6ng nhau. Dieu nay e6 the giai thich nhu sau : khi bi tnrot cac vet mrt nho khOng phat trien thee huang vuong g6c voi mat tiep xuc rna theo huang nghieng thee chieu luc rna sat,·· bbi vi d6 la huang cua be mat chill irng suat (tong hop) 160 oha:t,khi ke eii anh huang cua luc rna sat (hinh 1-4a). Tren hlnh tru 1, dAu trong cac vet net se chiiy ra ngoai khi cac vet nUt nay di vao vung tiep xuc, con dau trong cac vl!t nUt eua hlnh lT1,1 2 (quay cham han) khong thoat ra dircc, do mieng nm bi bit kin, se c6 tac dung nhu cai chem, thiic dAy vet mrt phat trien va den hie nao d6 se lam tr6c nhtrng manh kim 101lLi. Vl vay hinh tT1,1 2 co dQ ben ti€p xuc tbap han hlnh IT\l 1 (khoang 1,5 - 214n).

DuOng cong moi ve ling sua:t tiep xuc cling c6 dang gi6ng nhu duc)ng cong moi ve ling sua:t uon, keo - nen, v.v ... Tinh roan dQ ben moi ti€p xtic cung ti€n hanh thee phuong phap

wang tl! nhu d6i vai dQ bt!n moi the tfch, .

,

1.4. DO B~N M61 CUACHI Tr~T MAy

1.4.1. Hien tugng pha huy-moi

Phan 16n cac chi ti!t may lam viec voi tmg sua:t thay d6i thee thb'i gian. Thuc t€ chimg t6 rang cac chi tiet may nay c6 the bi hong khi chiu Ung su«'t c6 tr] s6 thap han nhieu so voi tnrcng hop irng suat khOng thay d6i. Quan sat su pha huy khi chiu tmg suat thay d6i, ngiroi ta thay qua trlnh hong vi moi bat dau tit nhtrng v€t nut ra:t nho sinh ra tai vung chi tiet may

16

chiu ung suat nrong d6i Ian : khi s6 chu trmh lam viec cua chi ti€t tang len thl cac vet mrt nay cung rna rong dan, chi tiet may ngay cang bi y€u va cu6i cung xAY ra gAy hong chi ti€t may. D6 chinh la sl! pha huy maio Kha nang cua kim Ioai carl lai Sl! pha huy moi duoc goi la dt) bin moi, hoac con goi Ia sue bin mdi.

Hien nrcng pha huy moi duoc phat hien tir gitta th€ ky 19 va da ttr IAu gioi han ben moi ducc coi la mot trong cac dac tnrng tfnh toan chii yeu M xac dinh kfch thircc chi tiet may. Thuc tien sir dung may cho thay khoang 90% cac t6n that cua chi tiet may c6 lien quan voi sl! phat sinh va phat trien cac vet mrt moi.

Qua cac nghien CUu v~ su pha huy moi cua vat lieu c6 tM rut ra nhfrng ket luan sau day:

- V~t lieu c6 the bi pha huy khi tri s6 ung suat len nhat O"max khong nhilng thap hen nhieu so voi gWi han ben rna tharn chi c6 the thlfp han gioi han chay cua vat lieu, neu nhu s6 Ian thay d6i tmg suat (s6 chu kl irng suat) kha Ian.

- D6i vci mot s6 loai vat lieu, c6 t6n tai mot tr] s6 irng suat gioi han tac dung vao vat lieu voi s6 chu kl rat Ion rna khong pha hong v~t lieu.

- SI! pha huy moi bao gia cOng bAt dAu tu nhtrng vet nut rat nho (con goi la vet nut te vi), khOng nhm thay duoc bang mat thuong, Cac vet mrt nay phat trien dan cung voi sir gia tang s6 chu trlnh ring suat, den mot 111c nao d6 chi ti€t may bi gay hong hoan toano

SI! pha huy moi khac voi pha huy do chiu irng suat tinh v~ ban chat cung nhu v~ hien nrong ben ngoai. Pha huy vi Ung suat tinh la do tac dung cua Ung suat c6 tr] s6 kha cao, d6i v6i vat lieu deo irng suat nay Wn hem giai han chay, can d6i voi vat lieu don thl tri s6 irng suat cao hem gi6i han b~n. SI! pha huy tinh bao gib eUng kern theo su xuat hien bien dang deo ro ret, choan ci mot vung chi ti€t may. 'Irai lai pha huy moi dy ra khi trj s6 irng suat khOng 16'0 lam .. Chi ti€t may bi hong c6 th~ duai dang gay dUt hoan roan hoac c6 uhirng vet mrt Ion, khien chi tie't may khOng tbi tie'p tuc lam viec duqc ntta . .sl! pha huy moi c6 doh chat cue bo, chi xAy ra trong met vnng nho cua chi tiet, ve't nUt moi thuong phat trien ngam ngAm rlt kh6 phat hien b!ng mlit thuemg. "Tnroc khi chi tiet may bi hong hoan toan thuong khong thay mOt dau hieu bao tnroc nao, thf d\l nhubien dang deo (k~ ca d6i VOl vat lieu deo), nhung sau d6 dt;tt nhien dy ra sl! pha huy tai m¢t ho~c vai ti~"t. dien nao d6 cua chi ti€t.T~i ti€t dien nay vet net da phat trien kM sau, 18m giam dien uch phan lam viec den mire chi tiet khOng can dil kh8 nang chiu tai ntta.

Hlnh dang chO hong vi moi khac hin cbb hong do tac dung cua ung suat tinh, d6i voi v~t lieu deo .xly ra su co thAt tiet dien tai vung bi hong, con d6i vci v~t lieu gion chO dUt c6 dau hieu hi dUt ra. Truong hop chi tiet may bj hong do moi, quan sat b~ mat vet gAy c6 tM thay ro hai vung : Vung thu nhat tuong d6i min, hat nho, (gi6ng nhu cho va cua mann str), d6 Ia vung cac vet mrt moi dan da phat tri~n. Vung thu hai g6 ghe, c6 hat to hoac c6 cac tho. Vung nay duoc goi Ia vung hong tinh, con vung thu nhat dU<Jc gQi la vimg hong vi moi. Cung c6 trubng hqp quan sat tren ti!!t di¢n hong ta tbay c6 ba vung : vung thu nbat kha min. la vung pMt sinh va pbat tri~n v€t nUt v6'i t6c d¢ cMm, vung thu hai th6 han, 16c d¢ phat tri~n vet nUt trong vung nay nbanh hem va vung thu ba g6 ghe la vung hong tinh.

17

Xem xet hlnh dang b~ ngoai cua ver gay ta c6 tbe bi~t dircc chi tiet may dii lam viec qua tlii nhieu hay it. Neu dien tfch khOng hong vi moi chiem ti I¢ kha Ian so voi vung hong tinh, ta biet la chi tiet may diUam viec lau dai voi ling su~t 16n han gioi han moi chut it. Neu dien tfch vung hong tinh kha 160, chi tie't may ro rang dii chiu qua tid IOn trong thai gian ngan voi s6 chu kl dog suat tuong d6i it dii bi gay hong.

Tren co sa ket qua cac thf nghiern moi, nguoi ta lap dtroc d6 thi c6 dang dirong cong bieu dien quan M giUa ling suat c (ling suat bien d¢ hoac rmg sua:t 16'0 nhat) voi s6 chu kl thay d6i 110g su~t N rna chi tiet may (hoac

mau thir nghiern) chiu diroc cho den khi

hong (hlnh 1-5). Duemg cong nay duoc goi

la duong cong rnoi (con goi la dtrong cong

Vele, mang ten nha khoa hoc d~u tien lam

cac thir nghiem xac lap dirong cong nay). S6 chu kt N duoc goi la tuOi tho tmg v6i rmrc 110g suat cr. Qua d6 thi dirong cong moi ta

c6 the thay : or

1.4.2. DuOng cong moi

- Khi ling suat cang cao thl tuOi tho cang giam,

N

- Neu giam ung suat de'n mot gi6i han

crr nao d6 d6i vdi mot s6 loai v~t lieu, tuOi Hinh 1-5

tho N c6 the tang len kha 160 rna mAu thit

khOng bi gAy hong. Tri st/ ur duac g{)i Iii giUi han ben rno; (dai han) cua v$,t lieu.

- Hoanh d¢ diem chuyen tiep giiIa dean cong va doan nAm ngang duoc goi 18. s6 chu kl co Sd No cua vat lieu (nrong lhtg la tung d¢ crr). S6 chu kl co sCI No cua mot s6 loai thep thong thuong c6 the a trong khoang 106 - 107.

Co the l~p duong cong moi trong M toa d¢ o - N hoac cr - IgN hay IgO' - IgN. Trong thuc t6 thuong dung he toa d¢ IgO' - IgN hoac 0' - IgN vi cac h¢ toa d¢ nay cho phep b6 tri cac lei s6 tuOi tho No nho cting nhu 160 trong khuOn khO kM gon, Trong he toa d¢ loga, trong nhieu truong hop, co the bieu thi duong cong bCti met duong gay khuc g6m 2 doan thAng (a day khong xet tnrong hop moi it chu kl) : doan nam nghieng diroc goi 18. nhanh nghieng cua dirong cong moi, ling voi cac tri s6 !lng su4't Ian han gi6i han moi va doan nam ngang tltc la nhanh ngang cua dirong cong moi, 110g v6i lhtg su~t bAng gWi han ben moi.

Tuy nhien, dn hru y 18. d6i voi hqp kim mau dll'ang cong moi trong he toa d¢ loga khong co nhanh ngang, nghia la khOng co gioi han Mn m6i dai han, Thirc nghiern chung to rang vat lieu kim loai mdu du lam viec voi ung suA:t thA:p ciing vAn bi hong. sau khi s6 chu kl thay d6i ung suat dii kha 16'0 (N > 108).

Phuong trinh duung cong rnoi co the viet d1l'6i dang :

18

(1-6)

trong d6 C va m - hAng s6. S6 mil m goi lA b~c cua duang cong moi. Phuong trlnh (1-6) bieu thi quan M gifta Ung suKt 0" va tu6i tho N trong mien lhtg su,"t c6 tri s6 nim trong khoang gi6'i han chay O"ch va giai han ben moi O"r cua v~t lieu, Ttl phuong trlnh (1-6) ta c6 thi xac dinh dUQC tuOi tho Nt cua v~t lieu chiu ling suat thay d6i O"k (e, < O"k < O"ch). Uhg suat at diroc goi lA gioi han moi ngan han ling vci tuOi tho Nt cua vat lieu. Trong h~ toa d¢ loga lgo - IgN. phuong trlnh (1-6) duoc bieu thi bang duong thAng :

mlgo + 19N = IgC

(1-7)

DO thi dirong cong moi trong he toa d¢ ban IgO" - 19N c6 nhanh nghieng la dirong thAng c6 phirong trlnh

(1-8)

voi k = B - hAng s6.

COng can thay IA phirong trlnh (1-6) c6 tiem c~n lA tI~C hoanh N, dieu nay khOng dung v6i v~t lieu gang hoac thep, duong cong moi cua chung co tiern can song song voi true hoanh nsm each true hoanh m¢t khoang bang tri s6 giro han ben moi dai han cua v~t lieu, V1 vay, tren co sa cua phan tfch theo roan hQC th6ng ke cac s6 lieu thi nghiem, yay-Bun bieu thi duong cong mci bang phirong trlnh :

trong do B vA m - hang s6

Ttl phuong trlnh (1-9) ta thKy khi a -+ ar thl N -+ 00, nghia la dirong nam ngang each true hoanh mot khoimg bing aria tiern c~ cua duang cong moi (1-9).

M~c du phirong phap l~p dO thi duCtug cong moi Vele la phuong phap dung phO bien khi tiln hanh cac thf nghiern moi cua v~t lieu, nhung dirong cong nay khOng cho phep xac dinh gia tri Ung suit gi6i han nho nhat va 16n nhat khi chu trlnh ling suit thay dOi khOng d6i xeng. Do d6 hien nay nguai ta con sir dung rong Iai do thi cac Ung sudt giui han, bieu thi quan he gitta ilng suit 16'0 nh!t amax va ilng suIt nho nhlt amin cua chu trlnh voi ang suat trung binh am- (hlnh 1-6). Tung d¢ 1 diem nao d6 tren nhanh AB cho

(1-9)

c

Hlnh 1-6

tri s6 giai han O"max cua chu trlnh, con tung d¢

cua nhanh CD ilng vai tri s6 irng suat gi6i han nho nha:t amin cua chu trlnh. Mi~n nam giua bai nhanh la nhtmg tri s6 ilng suat khong lam hong v~t lieu. Cac giao diem cua nhanh AB va CD voi tI\1C lung lA cac tr] s6 amax' amin cua cbu trlnh d6i xrrng,

19

Neu d6 thi cac rrng suat gioi han cua thep duoc l$p khi s6 chu ki N bang s6 chu kl co so No = 5.106 - 107, giao diem nay c6 tr] s6 la gi6i han ben moi dai han 0-1 cua vat lieu. Duong thing phan giac m - m di qua g6c tea dti (lam voi true hoanh mot g6c 45°) la quy nch cua cac di~m dac tnrng cho tr] s6 irng suat trung blnh, Dean tung dti giUa duong m - m va cac nhanh AB hoac CD cho gia tri bien dQ irng suat Ga'

V6i dieu kien chiu tai da dinh, vi trf cac duong trong dO thi cac t'rng suat gici han duoc xac dinh thee s6 chu kl co sa No chon lam thi nghiern. Neu chon s6 chu ki thi nghiem cua thep lii (5 - 10)106 thl ket qua thi nghiem cho ta dO thi cac gioi han ben moi dai han. Cilng c6 th~ lap bieu dO voi cac gioi han ben rnoi ngan han, tmg voi tuOi tho Nk nao d6.

Ngoai ra, quan he gitta bien dti img suat voi rmg suat trung binh con ducc trinh bay bang d6

thi nhu tren hlnh 1-7. Tuy nhien, dO thi nay khOng ducc ro rang bang do th] tren, vi mu6n c6 gia tri O"max hoac amiD ta phai tinh cac h¢ thirc :

~
-----
- -........ .....
~ ~ <,
-,
<,
0 O/T) °b s
m

CGng d.n n6i them la do c6 s\l' phan tan tudi tho, nghia la trong cung mot dieu kien chiu tai

cua cac mau thir gi6ng nhau, ket qua thu duqc ve tuOi tho la khac nhau. C6 nhieu nguyen nhan phirc tap gay nen phan tan tuoi tho, song cnng c6 nhtmg 'nguyen nhan do cac yeu t6 ng!u nhien ve luyen kim. ve phuong phap gia cong, d~ lai cac khuyet t$1 khong gi6ng nhau trong

cac mau thir ...

Hinh 1';;'7

Do do, trong nhtrng tnrcng hop can thiet ngiroi ta con dung phuong phap toan hoc thong ke de phan tich ket qua thir nghiem va bieu th] chung bang nhtmg do thi quan he giUa tuci tho, trng suar va xac suat pha hUY.

1.4.3. Nhung nhan t6 anh huang den dq ben moi cua chi tiet may

Dti ben moi cua chi tiet may phu thuoc nhieu nhan t6, nhu : vat lieu va nhiet luyen, hinh dang ket cau, kfch thuoc chi tiet may. cong nghe gia cOng M mat, d~c tinh tai trong, trang thai rrng suit V.v ... Do d6 khi Slr dung cac s6 lieu thf nghiem vao tfnh toan chi tiet may, can xet den anh huang cua cac nhan t6 nay de c6 nhtrng hieu chinh thich hop,

1.4.3.1. V~t lieu

N6i chung vat lieu thep c6 dti ben rnoi cao han cac loai vat lieu khac. Neu thep c6 ham hrong cac bon nrong d6i cao thi gioi han ben moi se cao hon thep c6 ham luong cac bon thap hon, Thep hop kim c6 dl) hen moi cao hen thep cac bon thong thuong.

20

Thep co cau tao phe rft dQ ben moi thap, trai lai, thep cau tao mactansft dQ ben moi cao.

Neu thep co hin nhieu tap chat phi kim loai, tao ra nhieu khuyet t~t ben trong v~t lieu, dQ ben moi se giam. Gang c6 gioi han ben moi thap so voi thep, tuy nhien, gang it nhay voi tap trung irng suat,

Hop kim mau khong co gici han ben moi dai han, Cac s6 lieu ve gici han ben moi cua hop kim mau duqc dinh theo chu kl co so quy uoc No. thtrong s6 chu kl No = 108. DQ ben moi cua chi tiet may bang hop kim mau phu thuoc vao phuong phap che' tao. Chi tiet may duoc che tao tir phoi dap co dQ ben rnoi cao hon. Phoi diic lien tuc boac due duoi ap luc co dQ ben moi cao hen phoi due bang phuong phap thong thucng.

1.4.3.2. Hinh dang ket cdu

Hlnh dang k€t cau co anh hircng IOn den dQ ben moi, nghia la den kha nang lam viec cua chi tiet may khi chiu img suat thay dOL Duoi tac dung cua tai trong, CJ nhtrng ch6 thay dOi tiet dien chi ti!t may nhu goc luon, ranh then, 16 v.v ... co S\1 tap trung bien dang va do do xay ra t{ip trung ung sudt, Tai day img suat thuc t€ Ion hen (eng suat danh nghia, tinh theo cac cOng thrrc cua suc ben vat lieu,

Ti s6 giiia tmg suat IOn nhat tai chO t~p trung ung suar maxo (hoac maxt) voi irng suat danh nghia c (hoac t) tai diem nay, duoc goi la h~ so' t~p trung ung SUitt Ii thuyet :

o t

a,... = max - hoac a ... = max -

..., (5" t

(1-10)

Tri s6 acr va aT phu thuoc hlnh dang kich thuoc chi tiet may va chii y!u la phu thuoc hinh dang kfch thiroc chO chuyen tiep (ban kinh ch6 hron p), co khi acr va aT dat tri s6 kha Ion, tit 3 - 4 hoac hon ntra.

Tuy nhien viec sir dung tnrc tiep cac tri s6 rLa va aT vao tinh tcan thuc te nhieu khi khong thich hop, Thi nghiem chung to rang do tai ch6 t~p trung ung suat, xuat hien trang tha.'j cang kh6i va do anh huong cua bien dang dec cho nen cac dinh nhon rmg suat cue bQ tuy thee dieu kien chiu tai mot phan nao ducc san bing. Ngoai ra con c6 hieu tmg tang ben do hien nrong cimg nguoi tren lop be mat khi gia cOng co khi cling lam anh huang den dQ ben moi, Tit d6 ngiroi ta thay rang de danh gja su giam dQ ben cua ti€t may tai chO c6 tap trung lhlg suat khong the dung cac tri s6 If thuyet 0,0' va aT rna phai dung h~ so'tq,p trung ung sudt thuc Ie kO' hoac k-, lil ti s6 gitra gioi han ben moi crr cua mau nhan khong co tap trung rrng suat voi gidi han ben moi ore cua chi tiet may co t~p trung img suat va co cung kich thiroc tiet dien nhu cua mall :

k - a . k _ tr

cr--, T--

are trc

(1-11)

-

H¢ s6 tap trung ung suat thuc t€ nho han M s6 tap trung \tug suat If thuy€t (ka < aO' ;

kT < aT)'

21

Cac chi tilt may c6 hlnh dang gi6ng nhau, c6 su t~p trung (ing su~t nhu nhau tai ch6 chuyen tiep, nghia 18. co cung mot M s6 t~p trung 6ng su~t If thuyet tai day la no (hoac at), nhung neu lam bang cac loai vat lieu khac nhau thl h¢ s6 t~p trung irng su~t thuc t€ se khac nhau. D6i vei v~t lieu nhay voi su t~p trung 6ng suat thi he s6 t~p trung (ing suat thuc t€ se Ion hon,

C6 the xac dinh cac tr] s6 ko• k- qua cac bang s6 lieu cho trong cac sO tay tinh tcan chi ti€t may. tuy thea hlnh dang kfch thuoc cu the cua chi ti!,! hoac thea cac cOng thee. Nghien cuu cho thay d6i voi true thep chiu u6n c6 ranh vong, ban kfnh day ranh p, dirong kfnh tilt dien nguy hit~m d, dirong kinh 160 D

ka = ""[( Y~d) + 1 r06

(1-12)

vci ao - h¢ s6 t~p trung irng suat u thuyet, 'Y = 1 khi ~ ~ 1.5 va 'Y = 1.1 khi ~ < 1,5.

Truong hop true thep chiu u6n c6 vai true, ban kinh vai p

ka = ""[( 1.1~YAI) + r06

(1-13)

voi y duoc tinh nhu tren,

1.4.3.3. Kich. thlluc tuy~t dtfi

Thi nghiern cting cho thay rang khi tang kfch thuac tuyet d6i cua chi tilt may, giOi han ben moi se giam xu6ng. De xet d€n anh huang cua nhan t6 kfch thuac, nguoi ta dung h~ sf; dnh huang clla kich thudc tuy~t d6'; sa (d6i voi irng suit phapjhoac 8t (d6i vci (ing suit tiep), la ti s6 giua giai han ben moi cua chi tilt may (nhdn) e6 duCtug kfnh d v6i gi6i han ben mci cua mAll nhAn c6 duCtug kinh do = 7 - fOmm :

80 = °rd hoac 8-c = 'trd

0rdo 'trdo

sa di c6 51! giam dQ ben khi tang kfch thiroc tuyet d6i (so < 1 hoac 6-c < 1) la VI S1! khOng d6ng d~u v~ co tfnh cua v~t li¢u cang tang khi kfch thuoc tang len, trong chi tilt may co nhieu khuy€t t*t han va chieu dAy tuong d6i eua ldp M m~t dugc tang Mn do gia cOng co hose nhiet luyen giam xu6ng.

(1-14)

H¢ s6 anh huang ella kfch tlnroc tuyet d6i cho trong cac sO tay v~ chi tilt may. Nghien ccu cho tha:y c6 the tfnh M 56 anh huang cua kfeh thuoc tuyet d6i thea cac cong thee sau :

D6i voi true chiu u6n:

_ ( d )-0,12

80- - do

(1-15)

D6i voi true chiu xoin :

_ ( d )-0,20 8-c- -

do

(1-16)

22

Trong cac cong thtrc tren d - dUCmg kfnh true, do = 7 - l Ornrn, dirong kinh rnau chuan.

1.4.3.4. Cong ngh~ gia cong be m(J.t

COng nghe gia cong M mat quyet dinh trang thai ~e mat chi ti!!t may, c6 imh huang quan trong de'n d¢ ben chi ti!!t may. Lop bc$ m!}t chi tie't may thuong la lap chiu tmg suat Ian nh6t, vi cac v~t nUtinOi thtrong sinh ra til bc$ mat chi ti~t may. MQi t6n hai tren be mat chi tie't may nhu cac ve'txuoc gia cong, cac khuyet tl}t kim Ioai, cac vlt gi.,; deu gAy nen t~p trung U'ng su6t, c6 the Hi. ngu6n phat sinh cac vet mit moi va lam giam gioi han ben moi, Cac vlt oxit hoac gi tren be m!}t lai cang c6 snh huang len den d¢ ben moi,

Xet de'n ;lnh huang cua lap M mat de'n d¢ ben chi tilt may, trong tinh roan ngtroi ta dang M s6 trang thai M mat (3, Hi ti s6 giUa gioi han ben moi cua mAu c6 trang thai M mat nhu cua chi tie't may (diroc maio danh b6ng hose tien ... c6 gia cOng tang ben hay khOng) voi gioi han ben rnoi cua mAu c6 M m!}t mai rna khOng diroc gia cOng tang ben.

Vl}y ne'u be m!}t chi tilt diroc danh b6ng hoac gia cong tang ben thl (3 > 1 ; neu M mat dircc tien, phay hoac bao, va khong gia cong tang ben thl (3 < I.

1.4.3.5. Trang thai ung sudt

Trong dic$u kien lam viec thuc te', nhieu chi tie't may chiu tmg suat thay d6i thea chu trlnh khOng d6i xirng. Ung suat tac dung len chi tilt may diroc chia lam hai thanh phan (hlnhl-I):

Thanh phdn tmg suat khong d6i, duqc goi la lffig su4't trung binh O'm va thanh phan irng su4't thay dOi, c6 bien d¢ U'ng su4't O'a- Thanh phAn U'ng 8U4't thay dOi la nguyen nhan chu y€u gay nen sl! ph8. huy rnoi, Tuy nhien, ting su4't trung blnh O'm cilng c6 ;lnb huang dln do ben moi cua chi tie't may _ Qua d6 thi tren hmh 1-6 ta thay ro, ne'u irng suAt trung blnh am la U'ng su4't k60 (O'm > 0) cang Ian thl tri s6 gioi han cua bien dQ U'ng su1ft cang giam xu6ng, nghia Ia khi U'ng suat trung blnh la keo cang tang len thl U'ng 8U1ft bien dQ 0' a tuy nho cling c6 the g:ay nen pha huy moi, Trong chu trinh d6i xirng vOi O'm = 0 tri s6 gioi han cua bien d¢ U'ng su1ft O'a bAng gioi han ben moi trong chu trlnh d6i xirng 0'-1' Khi U'ng suat trung blnh It. nen (O'm < 0) tri s6 giOi han cua bien d¢ U'ng suat O"a tang len, nghia Ia neu nhir chi tilt may chiu thanh phdn irng sust tinh IA nen thl gWi han irng su4't bien d¢ O'a c6 the cao hem gioi han Mn moi trong chu trlnh d6i xirng 0-1-

Truong hop chi tilt may chiu ung su~t phuc tap, thf du vira .chiu u6n vira chiu xoan, trong chi tie't may co. tac dung U'ng su4't thay dOi voi bien d¢ U'ng suat phap O'a vA bien d¢ Ung 8U4't tit!p ta- De danh gia d¢ ben moi ella chi tie't may trong tnrong hop nay. ngtroi ta dung thuyet ben U'ng suat tiep Ion nh~t hoac thuyet ben thl nang bit!n d6i hlnh dang de ttnh toano Trang rn¢t s6 tnrong hop nguoi ta dung M thtrc Gao-xo, tim duqc qua thuc nghiern.

(1-17)

23

1.4.4. Cac blen phap nang eao dt) b~n moi

D~ tranh cho chi ti€t may khong hi hong do moi hoac M keo dai tuci tho chi tiet may, nguoi ta phai dung cac bien phap thiet ke va cac bien phap cong nghe,

Truoc het can luu y rang. trong nhieu tnrong hop co iM loai trir duoc cac nguyen nhan gay tai trong chu ki hoac co the tim each han che bat. MOt trong nhtrng bien phap co ban la tang tinh dan hoi cua chi tiet may thee huong tac dung cua tai trong va dung cac lien ket dan hoi giua cac chi tiet may truyen tM trong va chiu tai trong. Vi du nhu tang tinh dan h6i cua bulong (tang d~ mem cua bulong) trong cac moi ghep lam viec voi tai trong chu kl, se lam giam lei s6 luc tac dung len bulong, lam giam bien d~ tac dung cua tai trong, nghia Ia g6p phan tang d¢ ben moi cua bu long,

Dung cac khcp n6i dan hoi giira cac chi ti~t may chiu momen xoan c6 the lam giam bien d~ dao dong cua rnomen xoan thay d6i thee chu kl. Chuyen til dung 6 IAn sang dung 6 tnrot, vi du nhu trong cac co cau thanh truyen tay quay. se lam giam dinh tai trong nho tac dung giarn chan cua lop dau trong 6 ...

Can nhan manh ring tift ca cac bien phap gop phan lam giam tri s6 6ng suat danh nghia tac dung trong chi tiet may se lam tang d~ Mn moi, chang han nhu : b6 tri hop If cac 6, loai trir cac tnrcng hop tM trong bilt 19i. tang tiet dien chi tiet may tai phan chiu irng suat thay dcii, tang dien tich be mat tiep xuc (d6i vci tnrong hop chi tiet may chiu irng suat tiep xuc thay d6i) ...

Trong tnrong hQP khong the loai trir ducc tai trong chu kl hoac giam tmg suat tbay d6i. can sir dung cac bi~n phap vi cong ngh~ va cac bien phap thiet kt de nang cao do ben moi cua chi tiet may.

Thuc chdt eua cdc bi~n phap cong "gh~ la sir dung cac phircng phap gia cong d~c biet, tang ben cho chi tiet may nho tao ra cau tao tinh the hat nho, c6 dl) ben cao, tao ra lop be mat co ung suat du la nen v.v ...

Nhiet luyen va boa nhiet luyen thep cho hieu qua cao, nUt 1a d6i voi cac chi tiet may c6 tap trung trng suar. Tuy thee dieu kien cu thi, nguiYi ta tien hanh : tOi cai thien, thuong hoa, tOi va ram thap, tham than r6i tOi (xementft hoa), thll'm nita. tham than va tham nita (xianua hoa) r6i toi, tOi M mat bang dong dien cao t~n v.v ...

Cac dang gia cOng tinh be mat (danh h6ng, mai nghien, mai cue b6ng v:v ... ) c6 tac dung san bang cac g6 ghe tl! vi tren be mat, giam tap trung img su:it, tang d¢ ben moi, Hien nay dung kha nhieu cac bien phap tang ben bang gay bien dang dec lop he mat nhu phun hi. lanep, miet bang kim cuong. Gia cOng gay bien dang dec 16p b~ mat c6 tac dung tang dO ben moi chi tiet may do lam chac he mat, gAy cjrng nguoi lop M m~t (lam tinh the kh6 tnrot han) d¢ ran M mat tang len, trong 16p be mat c6 lap irng su:it du nen.

Ngiroi ta ding dung rong rai cac phircng phap nong chu6t trong gia cong 10, can (thi du can ren), dap de gia cong tao hlnh chi tiet may. tao nen lop M m~t chi ti€t c6 d~ ben cao, Trong tnrong hop nay cac tho cua vat lieu kh6ng bi cAt dm nhu trong gia cong phoi bing cat got, cac thd duoc sAp xep u6n hron theo bien dang cua y€u t6 k€t c:iu dircc can.

24

Cac bien phdp thilt kt nham nang cao dQ ben moi chi tiet may chu yeu Iii t{LO cho k€t cau chi tiet may co hlnh dang hop lf, giam duqc t~p trung irng suitt b nhiing ti€t dien chiu tai IOn. Mac dllu khOng phai bao gii:1 cOng co the 10{Li trir 'hoan toan su t~p trung trng suat, nhung ve nguyen tac chung, can c6 gang thay thl! cac cau tao co t~p trung img suat cao bang cau tao co tap trung irng suat it han. Thf du nen thay 16 co ren bang 10 tron, it gay tl).p trungUng suat han va co the dung bien phap tang ben mep 10 (vat mep 16, rniet mep 10) de han ch€ tac dung lam giam dQ ben moi cua 10. Neu c6 the dUeJC thi b6 trf cac ch6 gay tap trung (eng suat b xa cac phan chiu irng SU!!t cao cua chi til!t may.

D6i vci cac ch6 hron chuyen tiep gitra cac bac cua chi ti€! may. can tao hlnh dang hop If nhu thay cac chb hron sac canh bang cac chb luon tron co ban kinh 16'0 nhat co the. hoac chOluqn co cung elip,

Trang m6i ghep bang do doi, tai chO ti€p xuc ghfa mep mayo voi true c6 su t~p trung img suat 160. Nen tang duong kfnh true tai chb lip ghep, lam mong mayo tai phan mep hoac khoet ranh thoat tai 0 mayo. Trong m6i ghep then bAng. nen dung ranh then ch€ tao bang dao phay Ian thay cho dao phay ngon d~ giam bot t~p trung irng suat dau ranh then. De giam bot t~p trung irng suat trong than bulong, dn cai tien hlnh dang dai 6c : dung dai 6c treo, dai 6c xe,. dai 6c vat trong, hoac cai ti6n hlnh dang ren, giam dirong kinh bulong chb khOng c6 ren v.v ...

1.5. CHQN V! T LItU

1.5.1. Nguyen tac chung

Chon v~t Iieu HI. cOng viec rat quan trong, boi vl ch!!t luong cua chi ti€t may n6i rieng va ca bQ may noi chung phu thuoc phan 16'n vao viec chon v~t lieu c6 hop Ii hay khOng. Mu6n chon duec v~t lieu hop If, can hieu dlly du tinh chat cua cac loai vQ.t lieu va nlm vtrng cac yeu c4u rna dieu kien lam viec cling nhir dieu kien che tao chi ti6t may doi hoi d6i voi vat lieu,

Khi chon vatlieu phai xet d6n cac yeu cau chinh sau day :

- VQ.t lieu phai thoa man dieu kien lam viec clla chi ti6t may, n6i each khac Ia phai dam bao cho chi til!t may c6 dil kha nang lam viec (thf du nhu du dO ben, d¢ cung, d¢ ben mon, v.v ... ).

- Thoa man yell cau ve kh6i hrong va kich thuoc chi ti6t ~ay va cabo may.

- V~t lieu phai co tinh chat cOng nghe tbfch irng voi hlnh dang va phuong phap gia

cong chi ti6t may (chang han nhu d6i voi chi ti6t may c6 hlnh dang plnrc tap, diroc gia cOng bang phirong phap due thi doi hOi vat lieu phai co tinh due ; chi ti6t may can gia cOng cat got thl v~t lieu phai ca.t got diroc, v. v ... ) ; cOng sItc ch€ tao t6n it nhat,

- C6 lei nhat ve phuong dien gill. thanh san phdm (gia vat lieu va gia thanh che tao) ; v~t lieu phai de tim. it t6n kern trong van de cung cap, can chu y dung nhttng vat lieu sAn co trong nude,

N6i chung chi tren co so tiln hanh so sanh mot 56 phuong an. ta moi c6 th~ chon v,"t lieu mot each hop If,

Trong mot s6 truong hop d~ chon v~t lieu ngub'i ta dung h* th6ng cac chi tieu c6 tfnh chlt ke't hop, khOng chid~c tnmg mot tinh chlt rieng bi~i nao d6 clla v,"t lieu (nhu dO ben tinh, dQ ben moi hoac d¢ crmg), rna la d~c tnrng cho t,"p hop met s6 tinh chlt. Clu tree clla cac chi tieu nay thay dOi theo cac yeu c4u cua ket cau, thf du nhu gia thanh thap hay kh6i hrong nho nhat rna vAn dam bao duoc dO ben tinh, d¢ b~n moi hoac d¢ ceng, v.v ... da cho. Thuong thuong nguoi ta chu y nhieu de'n chi tieu v6 kh6i luongcbi tie't may boi vl d6i vai nhieu loai may. n6 la nhan t6 quan trong. d~c tnmg cho hi~u qua cua ke't clu. han nO'a ke't hop vai giD. mlli dan vi kh6i luong, chi tieu khci luong cho ta hlnh dung ro rang ve kh6i hrong .v~t lieu va git v~t lieu cua ci klt cau.

D6i voi mot 56 chi tilt may rna di6u kien lam viec doi hoi timg b¢ phan phai dap lhlg cac yeu cAll khac nhau, ta thueng dung nguyen t!c. "chat luc;mg C\lC bO" d~ chon hop If v~t lieu che' tao chang.

Ngoai ra khi chon v*t lieu che" tao may. c!n han chI sd luang cac loai vat lieu d~ giam bot kh6 khan trong viec cung cap va bao quan, v.v ...

1.S.2. Danh gia so sanh v.t li~u v~ phueng d~~n kh6i lUQ1lg

Gii sir mot thanh chieu dai L chiu keo boi l\1c F kh6i lUQI1g rieng (m~t d¢) 't- giai han b6n khi keo abo h~ s6 an toan s. Dien tich tie"t dien thanh A. th~ Uch V va kh6i luong thanh G diroc dina thee cac cOng thee :

A = _!_ = sF

[0"] O"b

[u] = O"b - ling suat cho phep, 5

L V=AL=s.F.-; O"b

Ly

G = Vy = sF-.

O"b

Do d6, vai L. F, va s nhu nhau, ti s6 kh6i hrong giO'a hai thanh lam bang v$t lieu khac nhau (Yl. O"bl va Y2' ab2) se u

G1 _ O"b2 • ~ G2 - 12 . 11

(1-18)

Nhir v~y kh6i hroug cac thanh c6 d¢ b6n nhu nhau (v6 k60) ti l¢ nguoc vdi ti s6 O"yb • Dung v~t lieu c6 ti s6 nay cang cao thl ket cau chi tie't may c6 kh6i lugng cang nho. Ti 56 ~b duoc goi la d¢ Mn rieng cua v$t lieu, ~6 la mQt trong cac chi tieu cbll ye"u v6 chat hrong cua v$t Iieu trong cac ke"t cau rna ye'u t6 kh6i luqng giu vai tro rat quan trong,

Neu tlnh toan tien hanh cho gi6'i han ben moi k60 a-I thi s\1 c6 19i v6 m~t kh6i luc;mg duqc quyet dinh bbi ti 56 0;1 . goi la d~ bin ma; rieng cua v$t lieu,

Xet tnrong hcp u6n va xoan cac thanh c6 tie't dien d6ng dang, thf du nhu cac true c6 tie't dien tron. Vi kh6i hrong true ti l¢ voi blnh plnrong duong kfnh va duCmg kfnh true tinh thea sue b~n v,"t lieu thl ti l¢ nguoc v6'i can s6 b,"c ba cua gi6'i han ~n (xem chuang True), cho

nen ta c6 cac M thilc : .

Khi u6n:

G1 (Obu2)2/3 (Obul)2/3

G2 = 12 : 11

(1-19)

Khi xoan :

G1 ('tb2)2/3 ('tbl )2/3

G2 = 12 : 'YI

'tb - Oiai han ben xoan :

D6i vai nhieu chi ti!t may, d¢ ctrng giO' vai tro quan trong,

(1-20)

. .

Truong hop cac thanh bi keo (hoac nen) c6 d¢ cimg gi6ng nhau, nghia 18. cung ti s6 ~,

vci F - luc keo hoac nen : Al - bien dang clla thanh, quan h~ gitra kh6i hrong cac thanh dugc bieu th] thee h¢ thtrc

01 = 'YIAI (1-21)

02 Y2A2

Vl ~I = ::2 va gia sir cac thanh c6 chieu d8.i nhu nhau, ta c6 EIA} = E:zA2 ; v6i E1, E2

va AI. A2Ia mOdun dAn h6i vA dien tich titt dien thanh 1 va thanh 2. Do d6 Ur (1-21) ta co:

O} _ §_. §.. (1-22)

O2 - Y2 • Yl

H¢ th1ic (1-22) cho th~y, v6i yeu c4u v~ dl) ctlng nhu nhau, chi titt may che tao bang vat li¢u co ti s6 Ely 16'n han thi kh6i lirong se nha han.

Ti s6 Ely d~c tnrng cho ch~t hrong clla v,"t li¢u v~ phirong dien d¢ ceng, dugc goi lA dp crmg rieng, Vi modun dan h6i cua cac loai thep thay d6i r~t it (2.105 - 2.2.105 MPa), do d6 tnrong hop clin tang dl) CUDg cho chi tiet may. ne'u dung thep hop kim se khOng gi.H quyet duqc van d6.

2

Truong hop chi tiet may chju tii trong va d4p. ngubi ta dung chi tieu ~, goi IA dp bin y

va d~p rieng de danh gia ch:it luong v~t lieu (Otl - gi6'i han ti l~ cua v4t lieu).

Ngoai esc chi tieu tren day, cung bang each tuong t\1' nhu tren ta c6 the tlm diroc cac chi tieu khac d~c tnmg cho v~t lieu v~ phirong dien the tfch, gia thanh, dO nhay v6i s\1' thay dOi nhiet dO. v.v ...

Qua cac s6 lieu thi nghiem, nguoi ta th:iy ring dO b~n rieng cua thep hcp kim. cua hop kim nhOm va hop kim manhedi cao han IA thep cac bon, con clla gang la kern nhat.

27

D~ cling rieng (Ely) cua cac lo .... i thep la nhu nhau, cua hop kim nhOm va hop kim manhedi thap han chut it, con cua gang xam thi kha thap.

1.5.3. Nguyen tic chAt hrong cue b(J

Nhieu khi cung tren mot chi ti€t may nhung d6i voi cac be mat va the tich khac nhau cua no lai co nhtrng yeu du khac nhau nhu : d¢ ben rnon, d¢ ben ti€p xuc hoac d¢ ben thti tfch, d¢ cling hoac dQ deo, de) ben ch6ng gi, do dAn nhiet, kha nang giam chan v.v ...

Nhfrng yeu cau nay xuat phat tll nhtrng dieu kien lam viec khac nhau gitra cac bQ phan, nhieu tnrong hop chung ta khong tM chon duoc mot vat lieu nao do c6 th~ dong thai dap img duoc moi yeu cau va neu nhu co 10'1-i vat lieu do thl cilng kha diit. Tnrcng hop chi ti€t may lam viec trong dieu kien khong nang ne, co tM chon 10'1-i vat lieu chi dap irng phan nao mot s6 cac yeu cau chii yeu, Tuy nhien, each giai quyet h9'P If va tien tien nhat la chon v~t lieu theo nguyen tde chdt luang c~c bo,

Thuc chat cua nguyen tile nay e6 th~ minh ho .... theo mot s6 thf du sau day:

1 - Canh tua bin doi hoi ph iii co du sue ben va tinh eh6ng gi. Truce day nguoi ta phai dung thep khOng gi dilt tien de ch€ t .... o. Co tM giai quyet hop lf bang each sir dung thep cac bon hoac thep hop kim thOng thircng va sau do phil mot lap thep khOng gi ben ngoai,

2 - Yeu cau d6i voi banh rang la be mat rang phai co dl) ben ti€p xuc cao, rang e6 d¢ ben moi cao. Co the ch€ t .... o banh rang bang thep cac bon hoac thep hop kim thap, r6i toi be mat rang bAng dong dien tan s6 cao va tang ben bang bien d .... ng deo b chan rang.

Nhu v~y bang bien phap thay ddi cue bl) chat hrong cua v~t lieu, c6 the dap irng ducc cac yeu du lam viec,

3 - B .... c 16t cua true khuyu trong dong co d6t trong doi hoi phcii c6 tinh ch6ng mon, giam rna sat va du de) ben moi, De giiii quyet hop If cac yeu du nay. nguoi ta dung b a c 16t g6m ba thli vat lieu : 6ng bang thep duoc phu len 1 lap d6ng thanh chi. sau d6 trang len mOt lop babit chi. 6ng bang thep co du d¢ ben moi, lap d6ng thanh chi d~ t'1-0 cho lap babit chi bam chac len be mat ling, con lap babit chi true tiep chiu rna sat va mai mon, la lo .... i vat lieu co tinh chong mon cao, h¢ s6 rna sat thap,

Rat nhieu bien phap ve cOng nghe gia cOng kim lo .... i hien d .... i, cu the 18. cac phuong phap m ..... , diip. nhiet luyen va hoa nhiet luyen, tang Mn bAng bien dang deo, cho phep c6 the tao ra cac tlnh chat can thiet cho m6i tilt dien hoac mot phlin cua chi tilt may, dap Ung duoc cac yeu cau lam viec Cl,l the.

1.5.4. Ghim chung loal v;)t Ii~u sir dyng

Khi chon vat lieu cho chi ti€t may, cfn xet dln nhtmg kh6 khan trong van de cung cllp va san xuat do doi hoi qua nhieu chung lo .... i vat lieu de c6 gang rut giam s610 a i v~t lieu. Uu diem cua su han che' s6 hrong cac mac thep va cac lo ..... i v~t lieu dung trong ch€ t a o cac chi tilt may (duoc san xuat trongmot nha may) la :

- Giarn nhe viec cung cap va giam gia thanh cua v~t li~u, vi viec mua va v~n chuyen thuan tien han, t6n it thai gian ban.

28

- Dan gian viec bao quan va kiem ke, giarn diroc dien tfch kho.

- Giam nhe viec nghien ciru ch€ dQ gia cong hop If nhat, nhat lil giam nhe cong viec

cua xuong nhiet luyen,

- Giam kh8. nang phe pharn do dung vat lieu hoac nhiet luyen khOng hop lf.

1.5.5. Cac loai vat lieu dung trong che tao may

Co rA:t nhieu loai v~t lieu duoc sir dung trong che tao may, ch€ tao cac chi tiet may, bao gorn kim loai den, hop kim mau, kim loai g6m va v~t lieu khOng kim 101.li.

1.5.5.1. Kim loa! den gom co gang va lhip

Gang IA hop chat sat voi cac bon (ham hrong tren 2%) ; con thep la hop chat sAt vai cac bon ham luong thap hem (dirci 2%).

Ngoai ra trong gang hoac thep con co Ian cac tap chat khac hoac co them cac nguyen t6 hop kim. Gang va thep la nheng loai vat lieu thOng dung nhat vi cluing c6 dQ ben va d¢ cling cao, re han hop kim mau. Nhircc diem cbfnh cua kim loai den la khoi hrong rieng Ion va chong gi kern. De tang them cac tinh chat can thiet ella gang hoac thep, ngiroi ta san xuat cac loai gang hop kim, thep hop kim dong thai tip dung rong rai cae plnrong phap nhiet luyen, hoa nhiet luyen, tang ben bang gay bien dang dec v.V ...

Gang co tinh due t6t, gia tuong d6i tha:p va kha ben nen duoc dung nhieu trong che' tao cac chi tilt co hlnh dang phuc tap, nhat la diroc dung rong rai d~ che tao chi tiet vo may hoac than may.

TCVN 1659 - 75 quy dinh ki hieu mac gang bang cac chtr va con s6. Thi du GX15-32 gang xdm co tri s6 gioi han ben keo thap nhat 18. 15 kG/mm 2 va tri s6 gioi han ben u6n thap nhat lA 32 kG/mm2. D6i voi gang due co ki hieu ttl GDO den GD4. trong d6 cac s6 thu W o - 4 chi ham hrcng silic trong gang, s6 thu U! cang tang thi ham hrong silic cang gidm. D6i voi gang h(fp kim, ki hieu g6m chtr G va cac ki hieu nguyen t6 hop kim hoa voi chn s6 chi ham hrong trung binh cua nguyen 16 thea phan tram (%). Thf du GNi15Cu7Cr2 la gang hop kim chua 15% niken, 7% dong va 2% crom,

Thep ktt cdu la loai vat lieu thong dung nhat M ch€ tao cac chi tiet may. Thep ket cau c6 cac loai : thep cac bon thong thuong, thep cac bon chat hrong t6t, thep cac bon dung cu, thep hop kim V.v ... TCVN 1659 - 75 quy dinh kf hieu thep eae bon thong thuang bang cac chfi cr kern thea chu s6 chi tri s6 gioi han ben keo nho nhat (kG/mm2) cua thep, Thi du Cf38, CT42.

Thep cae bon chat luang tot duoc kf hieu bang ehu C kern thea cac chn s6 chi ham hrcng trung blnh cua cac bon theo phan van. Thi d1,1 C45 lA loai thep cac bon c6 chat hrong t6t c6 bam luong cac bon trung blnh la 0,45%. Neu trong thep c6 ham hrong mangan nang cao thl sau cac con s6 c6 them chu Mn thi du C45Mn, C50Mn (chua khoang 0,7% den 1 % mangan). D6i voi cac loai thep cac bon n6i tren, cu6i mac thep soi co them ki hieu s, thep nira lang c6 kf hieu n. Khong co cac kf hieu nay IA bieu thi tnep l~ng.

29

Thep h(lp kim diroc ki hieu bang chtt 56 chi ham 111qJ1g cac bon thea phan van va kf hieu cac nguyen t6 hop kim boa kern tbeo cbO' 56 chi ham l11qJ1g trung blnh cua nguyen t6 d6 tinh theo phan tram, Thf du thep 10Cr12Ni2 c6 0,10% cac bon, 12% CrOm va 2% niken,

Dt tien d6i chieu va sir dung trong tfnh toan, bang 1. i cho 56 lieu so sanh mot 56 mac thep theo tieu cbudn TCVN voi cac tieu chudn PC clla HQi d6ng nrong tro kinh t~ va cua Lien xe.

Bang 1.2 cho co tfnh cua mot 56 mac thep cac bon k6t cg:u thOng thuong (TCVN1765-75), thep k~t cg:u hop kim thap (TCVN 3104-79)

Bang 1.3 cho co ttnb mot 56 loai thep ktl c(u va hQ'P kim mall san xuD:t d (Lien Xo

Bang 1-1

BANG SO SANH KI HltV CVA cAc MAc THEP

TCVN 1765-75 rc 1-64 ZOCT 380-71
CT3t AO ero
CT33 At CT 1
CT34 A2 CT2
CT38 A3 CT 3
Cf42 A4 Cf4
cr si A5 CT5
CT61 A6 CT6 Bang 1 -2

co TINH CVA MOT s6 MAc THEP

Mac thep DI) bb keo O'b. Gi61 h,n chay DI) dan tuang d6i
MPa O'eh' MPa 8, %
CT34 340 220 31
cr 38s 370 230 26
cr 38 n, cr 38 380 240 25
CT 42 n, cr 42 420 260 23
cr 51 n, cr 51 510 280 19
cr 52 n, Mn 460 280 19
ClO 340 210 31 30

Tilp bong 1 - 2

Mactbep Dc) ben keo ab' GiOi han chay Dl,i dAn htong d61
MPa ach' MPa 8, %
C 15s 360 210 29
C 15 380 230 27
C20 420 250 25
C25 460 280 23
C30 500 300 21
C 35 540 320 20
C40 580 340 19
C45 610 360 16
C50 640 380 14
C 55 660 390 13
C60 690 410 12
C65 710 420 10
C70 730 430 9
C80 1100 950 6 Bang 1-3

co TiNH CVA MOT s6 MAc KIM LO~I (LI£N XO)

V$t U~u ab' MPa O'ch' MPa O'-,-}. MPa D4) dAn tuong DI) co ngang
d61,8% tuong d6i W%
Thep 10 340 210 150 31 55
" 25 460 280 200 23 50
" 45 610 360 300 16 46
" 15 X 700 500 330 12 45
" 12X2H4A 1150 950 450 10 50
" 30xrCA non 850 400 10 40
Hop kim nhOm AJI9 160 - - 2 -
LatOng JIC63-3 500 - - 1 -
BrOng lipA9:>K4 550 - - 15 -
Hop kim nbOm CAJI-2 350 270 - 5 - 31

"'

1.5.5.2. HlfP kim mdu

La cac hop kim co thanh phan chu yeu la kim IO{Li mau (d6ng, kern, chi, thiec hoac nhorn v.v ... ). Hop kim mau diit han kim IO{Li den nen chi dung khi co nhitng yeu cau d~c biet nhu doi hoi k~t cau co kh6i IUQ'ng nho hoac co tinh giam rna sat, chong gi v.v ... Hop kim mau thuong dung trong che t{LO may co cac IO{Li : hop kim d6ng, babit va hop kim nhe,

H9'P kim dong g6m brong (dong thanh) va latong (dong thau) trong do brong duoc dung nhieu hem. Latong Iii hop kim dong vci nguyen t6 hop kim hoa chu yeu lit kern, con brong lit hop kim dong vdi nguyen t6 hop kim hoa chu ylu khOng phai la kern. Hop kim dong co nnh chong gi va giam rna sat.

Babit lit hop kim thirong g6m cac nguyen t6 co ban Ia thiec va chi, duoc dung trong 6 tnrot, c6 tinh giam ma sat ra:t t6t.

H(1p kim nhe lit cac hop kim co m~t dO kh6i hreng rieng 'Y :5: 4500 kg/m3, tren co sa nhom, manhedi, titan va cac nguyen t6 khac nhu Cu, Mn, Si, v.v ... HQ'p kim nhe co de? ben rieng kha cao, duoc dung chu y€u a nhtmg cbO can giam kh6i hrong nhu trong cac may van chuyen, hoac dn giarn bat quan tinh nhu trong cac chi tiet hanh trlnh nhanh, cac chi ti€t chuyen dong tinh tien, v.v ... Trang ch€ t{LO may thueng dung hcp kim nhOm due co ten lit silumin, Ia hop kim nhorn vci silic (ham hrong 4-13%) c6 dO ben cao, chong gi t6t, va hop kim nhom bien dang goi lit duyra, la hop kim tren co sa nhom vit manhedi, c6 d¢ ben rieng va tfnh co hoc cao. Trang cac IO{Li hop kim nhe, hop kim titan c6 d¢ ben cao nhat.

V~U li¢u kim loai soi h6n JUlP lit t6 hop giUa kim loai lam nen va cac soi tang ben. Dt) hen cua vat lieu hOn hop c6 nen lit nhom voi cac soi bo cao han ga:p dOi d¢ ben cua hop kim nhom.

Bang 1-4 ghi co tinh cua mot s6 "lo{Li v~t lieu kim loai va chat deo san xuat tai Lien XO cu.

Bang 1-4

co TtNH MOT s6 LO~I v ~T utu KIM LO~I (LI1tN xo cD)

V~t Ii~u Kh6i htc;mg O"b' MPa Me} dun dan Dc) b~n rleng
ri~ng y, kg/m3 h6i E, MPa ably
Thep hop kim chat luong cao 7850 1200 210000 0,15
Thep sieu ben 7850 3000 210000 0.38
Hop kim titan BT3 4500 1100 120000 0,24
Duyra A-16 2800 460 71000 0,16
Silumin AJI-4 2650 260 71000 0,09
V ~t lieu kim loai sci bOn hop 2650 1150 240000 0,43 32

1.5.5.3. Kim loat gom la v~t lieu duec ch€ tao bAng each nung va ep bot kim loai voi cac chat phu gia, Chi uer may duoc ch€ tao bang ep trong khuon nhu vay khong can gia cOng cat got, Chi ti€t may bang kim loai g6m co cac tfnh chat quan trong nhu kho nong chay, x6p, he s6 ma sat thap V.v ... Nhuoc di~m chinh cua v~t lieu g6m la gia thanh urong d6i cao neu che' tao voi s6 luong it, kfch thucc chi ti€t may bi han ch€ boi dieu kien ch€ tao, Trong che tao may thuong dung kim loai g6m bang bot sat dt ch€ tao bac 6 truot, banh rang chiu t,U nho, v.v ... V~t lieu g6m sAt graphit (2 - 3% graphit, con lai la b¢t sAt) duoc dung de ch€ tao 6 tnrot, co tinh giam rna sat ra't t6t nho graphit va cac 16 r6ng M dau chui vao boi tron be mat tnrot,

1.5.5.4. V(it U¢u khong kim loai duoc dung trong ch€ t<:LO may c6 g6, da, cao su, amiang, cha't deo, v. v ...

Cha't deo la cac v~t lieu cao phan tfr, c6 cac tfnh chat : nhe, ben, de ch€ tao, de cat gQ1, each nhiet va each dien, chong an mon, giam rna sat hoac tang rna sat, giam chan v.v ... Chat deo co tinh de t<:LO hlnh nho bien dang dec trong dieu kien nhiet de) va ap suat khong cao lam, do d6 bang nhirng phuong phap ch€ t<:LO c6 nang suat cao nhu due duoi lip 11,Tc, dap, keo, th6i v.v ... c6 the san xuat cac san pham c6 hlnh dang kha phtrc tap, Vi chat deo nhe, di) ben rieng cua mOt vai chat deo nrong duong voi thep t6t, do d6 diroc dung trong cac k€t cau co yeu du kh6i lirong nho, Tuy nhien, cling cltn chu y mot s6 nhiroc diem cua chat deo la han ch€ viec sir dung chang rong rai M ch€ tao chi tiet may. N6i chung d¢ ben cua chat dec thap han cua kim loai, di) rln'va d¢ ctrng th11p (mOdun dan hoi E nhohon hang chuc hoac hang tram 14n so.voi thep), din nhiet kern va tfnh chiu nhiet khOng cao (60 - 250°C).

Tren day trlnh bay so luec v6 cac loai v~t lieu dung trong che tao may. Can luu y la nganh cOng nghiep v~t lieu nuoc ta con rat non tre, chung IOlJ,i con it va nhung s6 lieu ve d~c tnrng co hQC va v~t If chua 6n dinh va chua dliy duo Va lai, cac nganh ch€ tao may mroc ta van dang sir dung phan Ian cac IOlJ.i v~t lieu nhap tif nucc ngoai, rna chii yeu la tll Lien XO. Do d6. trong giao trlnh nay sir dung nhihlg s6li¢u v~ coli tlnh cua cac mac v~t lieu san xuar a Lien XO dt tam can cu tfnh toano

1.6. V AN Df TI~U CHUAN HoA CHI TI~T MAy

Tieu ~huAn hoa la su quy dinh nhtrng tieu chuan, quy each v~ cac hlnh dang, loai, kieu, cac thong s6 co ban, yeu cau ki thuat, rmrc d¢ chat luong, V.V ..• cua san pham.

Va:n de tieu chuan boa c6 y nghia r11t 1611 trong ch€ tao may cilng nhu trong cac nganh kinh te qu6c dan noi chung. Nam 1963 chlnh phu ta da ban hanh Ngh] dinh s6 123-CP voi noi dung trlnh bay Di~u l¢ tarn thai ve nghien cuu, xay dung, xet duyet, ban hanh va quan If cac tieu chuan ki tnuat cua san phdm cong nghiep, Trong dieu 1¢ ghi ro, ting dung tieu chuan trong thiet k€ nharn muc dich ''Th6ng nhat hoa, co khi hoa, chuyen mon boa va hop tac hoa san xuat, nang cao chat luong, bao dam tfnh d6i tan. tfnh t6 hop cua san pham ; bao dam su dung hop lf va tiet kiem nguyen vat lieu, rut ngjin thoi gian thi€t kg va

3· CHI Tiel MAy - 11

33

san xuat, nang cao chat lucng lao dong, giam gia thanh san xuat", Nam 1982 Hl)i d6ng Bo tnrcng ban hanh Nghi dinh 141-HDBT "Dieu l¢ ve cong tac tieu chuan hoa" d~ thay the' Nghi dinh 123-CP.

1.6.1. feh tt;ti ella tieu chuAR hoa

Thuc hien tieu chuan hoa c6 nhtmg loi Ich sau day :

- C6 th~ san xuat hang loat cac chi tilt may tieu chuan bang cac phirong phap gia cOng tien tien c6 nang suat cao, hoac c6 th~ t~p trung san xuat hang loat 16'0 trong cac nha may chuyen mOn, giam ducc cong sue ch€ tao, tiet kiem duqc nguyen v~t lieu, do d6 ha gia thanh.

- Cac dieu kien ki thuat va phuong phap thi nghiem duoc tieu chuan hoa, tao dieu kien nang cao chat luong, khA nang lam viec va tudi tho chi tiet may.

- Viec sua chua duec nhanh chong, kh6i luong sua chua giam bot, gia sua chua ha, VI de dang thay the cac chi [iet may bi hong bang cac chi tiet may moo, da du tru san trong kho,

- Kh6i hrong thiet k€ giarn bat, do d6 tiet kiem duec cOng sue thielke'.

VI vay, trong thiet ke can triet di! ap dung tieu chuan vao viec xac dinh cac loai, kieu, hinh dang, kfch thuoc, v.v .. cua chi tiet may.

1.6.2. Nhii'ng d6i tUQ11g duqe tieu chudn hoa trong che tao may Trang nganh che tao may, nhirng d6i tuong sau day duqc tieu chuan hoa :

- Cac van d~ chung : cac day s6 va kich tlnroc, s6 vong quay trong 1 phut v.v ... dl) con, cac kf hieu va quy uae tren ban ve.

- V~t lieu : thanh phan hoa hoc, cac dac tfnh co hoc chu yeu vA phuong phap nhiet

luyen,

- Cac thuat ngfr, cac kf hieu.

- DOn vi do luang.

- Clfp chinh xac va chat hrong be mat chi tiet may.

- Hlnh dang, kich thtnrc cua chi ti!t may thirong dung: cac tiet may ghep, xich, dai, 6

Ian, kh6'p noi, cac thiet bi boi tron, v.v ...

- Cac yeu t6 cau tao cua chi uer may : ren, mOdun va dang kh&i thuy (dang sinh) cua banlf rang, duong kfnh va chieu rong banh dai, v. v ...

- Cac thong s6 co ban va cac chi tieu ve chat hrcng cua may. thiet bi.

- Cac tai lieu thiet ke, tai lieu eOng nghe ...

1.6.3. Ve cong hic tieu chudn hoa 0 DUOC ta

Cong tac tieu chuan hoa bAt dall duoc trien khai & nuoc ta tu nam 1962. H¢ thong tieu chuan hoa ki thuat cua nuoc ta g6m 4 cap, diroc ap dung trong pham vi cit mroc hose trong

34

mci nganh, tinh, thanh ph6 hoac trong cac co so san xuat. M6i tieu chuan ducc bi~u thi bang ki hieu g6m cac chtr cai va hai s6 tiep sau ki hieu, s6 dliu la s6 dang ki tieu chuan va s6 sau la s6 chi nam ban hanh tieu chuan (2 can s6 cu6i cua nam). D6i voi tieu chuan nganh co them s6 d~t truce kf hieu, TCN chi ro tieu chuan do BQ, hoac Nganh nao ban hanh.

B6n cap tieu chuan la :

- Tieu chuan Viet Narn (ki hieu TCVN).

- Tieu chuan nganh (TCN).

- Tieu chuan tinh, thanh ph6 (TCV).

- Tieu chuan CC1 sa (TC).

Thf du nhu tieu chuan TCVN2247 - 77 la tieu chudn Viet Nam v~ "Ren he met - Duong kinh va buck ren", ducc ban hanh nam 1977; 16TCN 40 - 7~ la tieu chuan do BQ CO khi Luyen kim ban hanh nam 1975 ve ban dap xe dap,

C6 tM chia cac tieu chuan a mroc ta thanh sau loai co ban: - Tieu chuan vt quy each ;

- Tieu chuan ve yeu cliu ki thuat ;

- Tieu chuan ve phirong phap thir ;

- Tieu chuan ve ghi nhan, baa g6i, v~n chuyen, baa quan ;

- Tieu chuan ve nguyen uie, tbii tuc ;

- Tieu chuan ve nhtrng van de chung cua khoa hoc ki thuat,

Cho dtn nay Nha nude ta da: ban hanh tren 5000 TCVN trong d6 c6 khoang 2000 tieu chuan ve co khi.

Til nam 1977, mrcc ta chinh thee tham gia cac heat dong tieu chuan hoa trong TO chnc tieu chuAn boa Qu6c te' ISO va nam 1978 tham gia Ban thuong true tieu chuan hoa cua HQi d6ng _ tuong tro kinh te' (SEV). Chung ta da: vl).n dung cac tieu chuan nay va tieu chusn rocr cua (Lien X6) [rang cong tac xay dung cac tieu chuan b nuoc tao

Trang tinh toan thie't ke' chi tie't may d.n tich cl!c van dung cac tieu chuAn da: ban hanh b nuoc tao Toy nhien, hien c6 kh6 khan la s6 hrong tieu chudn con rat it so voi chang loai san pham n6i chung va chi ti€t may n6i rieng. Cac tieu chuan quy dinh ve quy each cua vl).t lieu, ve chat Iirong cac chi tie't may tieu chuan con it, chua d6ng bo. San xuat sao cho dat yeu d.u quy dinn trong tieu chuan con 1a van de phai phan dA:u nhieu. Nhieu loai v~t nr nhu thep, hop kim mau, nhieu chi tie't may (nhu 6 bi, dai, v.v ... ) con phai nhap til mroc ngoai, Do d6 trong nhieu tnrong hop can tinh toan thea cac s6 lieu cho trong cac tieu chuan khac, nhu tieu chuan rocr cua (Lien XO) tieu chuan cua HQi d6ng tuang tro kinh te' SEV V.V .•. Hien nay chung ta bat d1iu nghien cuu ap dung cac tieu chuan ISO (TO chuc tieu chuan boa the' gioi).

35

ChU'C1ng 2

NHONG CHi TIEU CHU VEU v~ KHA NANG LAM VI~C CVA CHI TItT MAy

Kha nang lam viec cua chi titt may duoc danh gia bang cac chi tieu chu yeu sau day : dQ cling, do ben mon, kha nang chju nhiet va dQ On dinh dao dong, V~t lieu va hinh dang, kich thucc cua chi tiet may duoc xac dinh thea mot hoac nhieu chi tieu, tuy thea dieu kien lam viec cua chi uet may. C6 tnrong hop d6i vai met s6 chi ti€t may chi can chon vat lieu va xac dinh kich thucc thea mot hai chi tieu, con cac chi tieu khac hoac la von da duoc thoa man, hoac HI. r1ft thir yeu, khOng dn phai quan tam den.

2.1. Dc.') BfN

2.1.1. Yeu cau ve dt) ben

Dt! dam bao cho may va chi tiet may co the lam viec ducc, thl yeu do dau tien 18. m6i chi ti!t may phai co du dO ben, nghia 18. khi chiu tac dung ella tii trong trong qua trinh lam viec, chi tiet may khOng bi bien dang du 16'n hose gay hong, hoac be mat lam viec bi pha huy (troc r6. d~p. dlnh v.v ... ) Chi ti€t may bi bien dang du nhieu qua co the pha hong su lam viec btnh thuong ella cac bl) phan trong may. Chi ti!t may bj gay khOng nhitng lam cho may phai ngirng hoat dong rna eon co the gay ra tai nan lao dQng. U mat lam viec cua chi· ti€t may b] pha hong se gay nen sai lech hinh dang, anh hlfang nghiem trong d€n su phan b6 tai trong tren be mat tiep xuc, ga.y chan dQng, sinh nhiet cao, nhieu tieng 6n khi lam viec (d6i voi cac tiet may chuyen dong) va eu6i cung ehi ti!t may d6 holm toan khong dap ling yeu cau, phai loai boo

Tuy thea dang hong xay ra trong the tfch hay tren be! mat chi ti!t may, ngirci ta phan biet hai loai do ben ella chi ti!t may: dt) bl thl ttcn va d~ bin bl m(ft~ De tranh bien dang du IOn hoac gay hong, chi ti€t may can co dii dQ ben the tlch, De tranh pha hong b~ mat tam viec, chi ti€t may phai co du dQ ben be mfit.

Khi tinh toan do ben tht! tfch cung nhu d() ben be! m@.t, ta chd j d!n tfnh cha:t thay dOi cua ling suat sinh ra trong ehi ti!t may. Neu img suat la khOng thay dOi, ta tinh theo dQ ben tinh, neu ling su1ft thay dOi ta tinh thea dQ ben moi.

2.1.2. Phuong phap tinh dt) ben

Phuong phap tinn dQ ben thong dung nhat hien nay duec tien hanh theo each so sanh <rng suat sinh ra khi chi tiet may chiu tai ducc ki hi~u la 0' d6i vai ling suat phap va t d6i voi ling suat tiep, voi ling suat cho phep ([01. [.]).

36

Ddu kien ben dUQ'C viet nhu sau :

0' :5 [0'] hoac r :5 ['[]

voi

(2 - 1) (2 - 2)

trong d6 s - h¢ s6 an toan ;

O'Hm. '[lim - irng sua't phap va irng suat tiep gWi han, khi dat d€n tri 86 nay vat lieu chi tier may bi pha hong,

2.1.3. each xac d~nh. ung suat sinh ra trong chi tie't may

Uiig suat sinh fa trong chi tiet may diroc xac dinh thea cac phuong phap, Sue bin vdt lieu hoac Li (huyft dim h6i. c6 xet den hlnh dang va dieu kien lam viec cu th~ cua chi tiet may. each xac dinh Cl,I th~ trng suat sinh fa va tinh roan dQ ben cac chi tiet may c6 cong dung chung ducc dung phd bien nhat se trlnh bay trong cac chuong sau. 0 day chi gici thieu mot s6 van d~ tinh roan c6 tlnh chat khai quat,

Truong hap chi tiet may chiu ullg sudt phuc tap (co tac dung cua d tmg suat phap 0 va ling suat tiep r), Nguoi ta thuong tien hanh tinh toan thea irng suat nrong duong O'td' Dng suat nrong duong diroc tinh thea thuyet ben the nang bien dOi hlnh dang

O'td = ../02 + 312 hoac thuyet ben ling suat tiep 16n nha't

O'td = ../0'2 + 4'[2

(2-3)

(2-4)

Chi tiet may la du ben nell nhu thoa man dieu kien (2-1), nghia Ia tmg suat nrong duong khong vuot qua tri s6 tmg suat cho phep,

Truong hap tinh todn dt) ben be m(it, neu dien tich tiep xnc kha 100, ta tinh thea trng suat dap O'd sinh ra tren b~ mat lam viec ; neu dien tich tiep xuc kha nho so v6i kich thuoc chi tiet may, ta tfnh thea ung suat tiep xuc cue dai O'H sinh ra tai lam cua vang tiep xtic.

Truong hr;p chi tiit may chiu ling suett thay ddi khtJng On djnh, vdi cac Ung suat sinh fa lA 0'1,0'2' ",,-an vA s6 chu kl tac dung clla cac Ung sua:t nay lA nl' n2' "" no' ngtroi ta thuong dung phuong phap tinh toan chuyen che d¢ lam viec khOng 6n dinh nay cua chi tiet may v~ che dQ lam viec On dinh nrong duong coeng sulft 160 nhst Ia 0'1 vA s6 chu kl nrong dirong iA Ntd,

S6 chu kl nrong duong duec tinh thea cong thnc :

n

Ntd = L(O'i /O'l)mnj i=1

trong d6 m - bac cua duong cong moi.

Thuc ch4't cua phircng phap tinh nay IA coi chi tiet may lam viec v6i cac (ing suat 0i va s6 chu kl N = :Lni cting luang nr nhu chi tiet may lam viec vai mot rmrc irng suat la 0'1 v6'i s6 chu kl lam viec la Ntd, xac dinh thea cOng thuc (2 - 5),

(2-5)

37

2.1.4. each djnh ung suat cho phep va h~ s6 an toan

Chon dung Ung suat cho phep va M s6 an toan la dieu kien rll't quan trong de dam bao cho ket cau c6 dQ tin cay cao, gia thanh ha, chat luong 16t va kh6i luong nho, Song d6 cling la van de phtrc tap vl chung phu thuoc vao nhieu yeu t6 nhu : tinh chat tac dung cua tai trong, trang thai ung suat va tmh hlnh thay d6i d'ng suat, co li tinh cua vat lieu va cac yeu t6 ve ket cau va cong nghe.

De xac dinh d'ng suat cho phep, nguoi ta thuong dung hai each : tra irng suat eho phep tir cac bang da: l~p san hoac tinh toan he s6 an toan r6i til d6 tim tmg suat cho phep theo cong thtrc (2 - 2).

Tim ung sudt cho phep bang each Ira bang. D6i voi mot s6 chi titt may lam bang nhttng loai vat lieu thong thueng, Ung suat cho phep e6 the 11m ducc trong cac bang l~p siln, duoc diic ket til thuc nghiem, Phuong phap dung bang e6 uu diem 18. dan gian, C1,l the, nhung m6i loai bang chi dung duoc trong pham vi hep ; d6i voi cac chi tilt may khac loai hoac tham chi cung loai nhirng tfnh chat lam viec lai khac nhau thl khong the sir dung cac s6 lieu trong bang duoc.

Vi vay trong nhieu tnrong hop nguoi thiet kt phai tfnh toan lua chon h¢ s6 an roan va 1U d6 xac dinh ling suat cho phep,

Dinh h~ so an toano Dua he s6 an toan vao trong cac tinh toan, v6i muc dich dam bao cho k€t cau c6 mot su an toan nhat dinh ve dQ ben, nguoi ta mu6n xet dln tlit ca nhfrng sai s6t c6 the xay ra trong khi xac dinh tri s6 tM trong va trng sulit, xac dinh cac tinh chat co lt cua v~t lieu, hoac nheng sai s6t c6 the xay ra trong qua trlnh cong nghe. Ngoai ra, khi dinh h¢ s6 an toan ta can phai chu y dtn mire dQ quan trong cv.a chi ti€t may d6i voi may va cac yeu cau ve an roan lao dong.

Hien nay thuong dung phuang phdp cae h~ sl/ thani: phdn de xac dinh M 56 an toano Thea phuong phap nay, h¢ 56 an roan co the tfnh theo cong thlic

(2 - 6)

trong d6

51 - h¢ s6 xet d€n rrnrc dQ chinh xac trong viec xac dinh tAi trong va ling suat. SI = 1,2-1,5; 52 - h¢ 56 xet de'n dQ d6ng nhat ve eC1 tinh cua v~t lieu ; d6i vOi chi ti€t may bang thep ren hoac thep can thi 52 = 1,5 ; d6i voi chi tiet may bang gang 52 = 1,5 - 2,5 ;

53 - he 56 xet d€n nhtmg yeu cau dac biet ve an toano nhu rmrc dQ quan trong cua chi tilt may d6i voi may, yeu cliu v! an toan lao dong V.V ... , s3 = 1 - 1,5.

Me dinh. ung sud! gini han

(Tng 5uat gi6i han duoc chon thea cac d~c tnrng CC1 hoc clla v~t lieu :

- Gini han chd» C5ch (hoac gioi han chay ve u6n <Jehu' hoac gi6i han chay ve ang 5UA:t tiep 'tch v. v ... ), trong truong hop chi ti6t rna y lam bAllg v~t lieu deo, chiu ling s u!ft tinh ;

- Gioi han ben C5b (hose gioi han ben u6n C5bu' giOi han ben ve ung suat tiep 1:b v.v ... ), trong tnrcng hop chi tiet may lam bang v~t lieu gion, chiu trng suat tinh ;

38

- Giai han mdi, trong truong hQ'P chi ti~t may chiu ung suat thay d6i. Gioi han moi duoc dinh thea s6 ehu kl lam viec N cua chi ti~t may. GQi No la s6 chu kl co Sd ciia dirong cong moi, la hoanh dt') cua di~m n6i doan cong v6i doan nam ngang cua d6 thi duong cong moi (hlnh 1 - 5), neu N 2 No thl Ia:y gi6i han moi dai han (hoac thirong goi tat la gioi han moil or lam tIng sust gici han,

Neu N < No thl dung gioi han moi ngAn han

(2 -7)

Tnrong hQ'P ling suat thay dOi khOng On dinh cling xet nhu tren, voi chii y la thay N bang Ntd•

- Giiti han ben [au dai obi (hoac 'tbl) hoac dOi khi dung giiti han tit bien 0tb (hose 't1b)' trong truong hop chi li~t may chiu nhiet dQ kha cao va doi hoi lam viec trong mot thai han nao d6.

- Ullg sua! tai han (irng suat Ole) 0th' trong truong hQ'P can tinh toan ve On dinh cac ehi ti~t may chju u6n doc,

Neu vi If do DaO d6 khOng th~ dinh tnroc chi tieu dQ ben nao la quyet dinh nhat d6i voi ehi ti~t may (dQ ben moi, dQ ben tir bien hoac dQ dn dinh v.v .. .), ta phai tinh toan thea mot s6 chi tieu va chon V~l lieu, dinh k~t ca'u va kich thuoc sao cho thoa man cac yeu c~u de ra.

2.1.5. Danb gill anh hUCmg coa cac nhin t6 den de) ben chi tiet may

Nhu ta dii bier, c6 nhieu nhan t6 anh hubng d~n dt') ben chi ti~t may. Trong chuang truck dii trlnh bay mot s6 van de ve anh hubng cua cac nhan t6 nhu kfch tbuoc, blob dang, cOng nghe che 1(l0 d~n dt') ben moi cua chi ti~t may. Cac nhan t6 nay c6 nhtrng anh hirong voi mire dQ khac nbau den dQ ben n6i cbung cua chi ti~t may (dQ ben tinb, dQ ben moi, dQ ben tie'p xuc v.v ... ), Ngoai cac nhan t6 tren day, trong tnrong hQ'P chi tiet may Him viec d nhiet dt') cao, ta phai xet d~n anh huang cua nhiet dQ.

Nhln ebung d nhiet dt') cao eo tfnh cua v~t lieu chi tie't may bi giam xu6ng. Xet den hien nrong nay trong tfnh toan dQ ben ta dung M S('- dnh hltdng ella nhift d(J 6t, 18. ti s6 gifia ling sutlt giOi han ella mau lam viec d nhiet dQ cao nhu nhiet dQ lam viec cua chi ti~t may voi irng suat gi6i han cua mAu lam viec trong dieu kien nhi¢t dQ blnh thirong.

Toy nhien, thi nghiern cho thay voi nhiet dQ t diroi 250°C cac d~c trung dQ ben cua IMp va gang tlnrong khOng giam so voi nhiet dQ blnh thuong, tham chi c6 truong hQ'P tang len. Do d6 vci nhiet dQ t s 250°C d6i voi kim loai den c6 the la'y Et:=O 1.

Khi t > 250°C cac dac tnrng dQ ben cua thep va gang giam xu6ng. Trang trucng hQ'P nay c6 the xac dinh g~n dung Et thea cong th1l:c :

(2 - 8)

Cling c6 the dung h¢ s6 Et xac dinh thea cOng thee (2 - 8) d! danh gia slJ' giam mOdun dan h6i a nhiet dQ cao (E, :=0 6t.E).

39

D6i voi kim loai mau va chat deo, a nhiet dO hoi caa (t > 50 - 100°C) cac d~c trung d¢ ben da giarn xu6ng kha nhieu, Truong hop nay co the xac dinh &1 thea cOng thuc :

(2- 9)

Trang cac cong thuc tren t - nhiet d(), °c ;

kt - h~ s6 tinh toan, kl = 0,15 - 0,20 d6i voi thep cacbon, thep hop kim thap va gang; kt = 0,05 - 0,10 d6i voi thep ostenit hop kim caa : kt = 0,10 - 0,15 d6i voi hop kim d6ng : k, = 0,25 - 0,35 d6i voi hop kim nhom va hop kim manhedi, Khi chi ti€t may lam viec a nhiet d¢ thap, c6 hien tuong nguoc lai, Truong hop nhiet dQ giam tir +20oC xu6ng -7SoC, dQ ben cua vat lieu tang 10 - 20%, nhung tinh deo va d¢ dai va d~p lai giiim nhieu.

T6m lai de xac dinh irng suat g,iOi han ulimc cua chi ti€t may, xet d€n cac nhan t6 anh huang neu tren, ta dung cong thuc sau :

(2 - 10)

voi O"lim - ung suat giOi han cua mAu chuan ;

E(]' - M s6 kich thucc tuyet d6i ; ~ - h¢ s6 tang ben ;

Kcr - he s6 tap trung trng sua:t ;

Et - h¢ s6 nhiet dQ.

2.2. DO BfN MON

2.2.1. Y nghia eua dQ ben mOD

Mot s6 16'n chi ti€t may bi hong vi mono Mon la k€t qua tac dung ella 6'ng sulit ti€p xuc hoac ap suat khi cac be m~t ti€p xuc truot tuong d6i d6i vci nhau trong di~u kien khong c6 rna sat uot.

Do bi mon, kich thucc chi ti€t may giiim xu6ng, cac khe ha tta nen' qua Ion, tiii trong dong phu xulit hien, dQ chfnh xac, d¢ tin cay, nang suA:t may, hieu sua:t ~G cac chi tieu sir dung khac bi giam V.V ... Tham chi mon qua nhieu co the pha hong chi tia may.

De dam bao su lam viec binh thuong cua may, lucng men cua chi ti€t may khong duoc vuot qua tri s6 cho phep quy dinh cho tirng loai may. Khi cac chi ti€t may bi mon qua rmic, can phai thay th€ chiing.

40

Cuong d¢ mon cung nhu thai han sir dung cua chi ti~t may (theo chi tieu ben men) phu thuec vao nhieu nhan t6, rna chu yeu la tr] s6 lhlg suat ti€p xuc hoac ap suat, van t6c tnrot, su boi tron, M s6 ma sat va tinh ch6ng mon cua v~t lieu.

D~ nang cao d¢ ben mon, can boi Iron be mat tiep xuc, dung v~t lieu giam ma sat, dung cac bien phap nhiet luyen be mat v.v .. M tang dQ ran be mat lam viec.

2.2.2. Phuong phap tfnh dt? ben mon

Tinh roan ve mon xuat phat tir dieu kien bao dam ch€ d¢ ma sat uat, nghia la khi lam viec hai M mat tiep xnc luon luon duoc ngan each bai mot lop chit hoi tron, Truong hop khOng che tao thanh rna sat uat thl phai tfnh roan M giai han ap suit (hoac iing suat tiep xuc) giua hai mat lam viec, dim bao cho chi ti€t may c6 dll tuoi tho quy dinh ..

Giita ap suit (ung suat tiep xuc) va quang dirong rna sat co b¢ thuc

m

p .s = const,

(2 - 11)

trong do p - ap suit (ung suit tiep xuc) ; s - qUang duong ma sat;

rn - s6 mil, thirong trong khoang tir 1 ~€n 3; tnrong hqp rna sat nira u&, m g!'i:n bang 3 ; truong hop rna sat kho, nira kho va ap suit len m = 1 - 2 ; tnrong hop co hat mai mon, cung nhu ap suit thap va rna sat kho m ~ 1.

H¢ thuc (2 - 11) cho thay neu lip suat p cang giam thi tudi tho (ve mon) cua chi ti€t may cang tang, tuOi tho cang tang nhieu trong tnrong hop s6 rna m co tIi s6 IOn.

C6 nhieu nhan t6 phuc tap anh huong d€n qua trlnh mon, do d6 hien nay chua xay dung diroc cac phuong phap tinh chfnh xac ve d¢ ben mon cua chi tiel may.

De han che mon thuong quy uac tfnh thea each kiem nghiem dieu kien ap suit p hoac tich s6 ap suit va. van t6c pv tai be mat lam viec khong duqc virot qua tri s6 cho phep, xac dinh qua thuc nghiem,

p s [pl. } pv s [pv]

(2 - 12)

DI) ben moi va. d¢ ben mon cua chi tilt may bi giam di rS:t nhieu neu nhu chi ti€t may bt gi,

De tranh gi, co th~ phil son ch6ng gi len be mat chi ti€t may, dung phuong phap rna, hoac ch€ tao chi tilt may bang cac loai v~t lieu thich hop. Can d~c biet chii y den cac chi tiet may lam viec a chO Am uot, co mroc, axil hoac bazo V.v ...

41

2.3. DC) CUNG

2.3.1. Yeu cdu ve de) cung

D¢ cirng cung Hi mot trong nhftng chi tieu quan trong v~ kha nang lam viec cua chi ti!!t may. Chi tieu ve d¢ cimg dol hoi chi tiet may khi chiu tac dung ciia ngoai luc khong ducc bien dang dan h6i qua mot giai han cho phep nao d6. Trong nhieu tnrong hop, chift luong lam viec duoc quyet dinh bbi dO cirng cua chi ti~t may. Thf du d6i voi may cong C\I, dO cimg cua cac chi ti€t may nhir banh rang, true, d6 ga v.v ... c6 anh huong Ian d€n dQ chinh xac cac vat gia cong. DQ cUng cua true c6 anh hubng Ian d€n ch9:t hrong tam viec cua banh rang, 6 tr\Ic v. v ...

C6 khi kich thuoc chi ti€t may duoc xac dinh theo dQ Mn thi kM nho, song van phai 19:y tang len nhieu de thoa man yeu cau ve dO cung, chang han nhu than ~ay cat kim loai.

Yeu Call ve dQ cung duoc quyet dinh bbi :

- Dieu kien ben cua chi ti€t may (trong tnrong hop clin dam bao can bang 6n dinh : d6i vci chi tiet may mong chiu nen dQC v.v ... ).

- Di~u kien tiep xuc deu gifia cac chi ti€t may : cac banh rang an khop nhau, ngong true voi 6 truot v. v ...

- Dieu kien cong nghe, c6 y nghia 160 trong san xuat hang loat : duong kfnh true duoc dinh thee kha nang gia cong chung,

- Yeu cau dam bao eMft hrong lam viec cua may: dQ cling cua cac chi ti€t may trong may cong cu c6 anh hmmg dt Ian d€n dQ chinh xac gia ceng,

;

2.3.2. Phuong phap tinh toan v~ de) cling

Truce h€t can phan biet hai loai d¢ cling cua chi ti6t may : d~ cling thl tich (bien dang the tfch) va d~ cling ti{p xuc (bi€n dang be mat ch6 tie'p xuc), D6i voi cac chi ti€t may ngan, chiu tai trong nho, nhieu be m~t ti€p xuc phai xet dQ' cUng ti€p xiic, VI trong tnrcng hop nay bien dang do ti€p xuc c6 anh hireng quan trong d€n ch9:t luong lam viec cua chi ti€t may va cua may.

Trong truong hop phai dam bao chi ti€t may c6 du d¢ cimg the tich c!i.n thi€t, tinh toan ve d¢ ctrng Ill. nham gioi han bien dang dan hOi cua. chi ti!"t may trong mot pham vi cho phep. Tinh toan thuong duec tien hanh theo each kitm nghiem dieu kien : chuyen vi tnuc (chuyen vi dai hoac chuyen vi g6c) khong duoc vuot qua tr] s6 cho phep :

6.1 5 {ill]; f 5 [f]; 95[9];

q> s [q>].

(2 - 13)

42

Tri s6 cac chuyen vi thuc (M - dl) dan dai ; f - dl) vong ; a - g6c xoay cua ti!t dien khi hi u6n ; <p - g6c xoan) duoc xac dinh thea cac cOng thee cua "Sue ben v~t lieu", Cac tri s6 chuyen vi (bien dang) cho phep dugc dinh thea di~u kien lam viec cu th~ ciia chi ti!t may trong m6i loai may.

D~ danh gia kha nang ch6ng bien dang cua chi ti!t may, nguoi ta con dung M s6 d~ cling, la ti s6 giua tii trong tac dung (luc, mOmen) v6i. bien dang do cluing gay ra. H¢ s6 dl) cung duqc xac dinh theo cac cOng thuc "Strc ben v~t lieu" . Thi du d6i voi mot thanh c6 ti!t dien khong d6i A va chieu dai 1, chiu luc keo F, dl) cling C cua thanh

C = F/~l = cr.A/tll = EA/I,

(2 - 14)

trong d6 ~lla dQ dan dai cua thanh.

Tnrong hop true co duong kinh khong d6i d va chien dai 1, chiu mOmen xoan T

C = T/<p = GJJ1,

(2 - 15)

trong d6: <p - goc xoay ;

G - modun dan h6i v~ tnrot ;

Jo = d4/32 mornen quan ti~h dQc eve cua tie"t dien true.

Bien dang tie"p xuc cua cac vat tM nMn, d6ng nhit, tiep xuc ban dAu thea di~m hose dirong, ducc xac dinh thea 11 thuyet cua Hec-Beliaep.

Bien.dang tiep xiic cpa cac v~t the co dien tich tiep xiic 16"0 (thi du giita ban tnrot voi s6ng tnrot may tien v.v ... ) duoc xac dinh bang thi nghiem,

C6 khi vi can tbi€t phai dam bao dl) cung, ngttoi ta khOng dung cac loai thep hop kim rna chi dung v~t lieu co co tfnh thap, mac d~u nhu v~y k€t cau se them nang ne.

Tuy nhien, cung c6 truong h<1P lai yeu cau phai giam dQ cimg cua chi ti!t may, thi du dung bulOng co dl) cirng thap, giam dl) cling cua rang va vanh banh rang v» ... se lam tang dQ b~n moi cua chang.

2.4. KHA NANG CHlU NHIE:T

2.4.1. Yen can ve kha nang chiu nhi~t

Trong qua trmh lam viec va do rna sat trong cac co cau, may hoac bl) phan may bi nong len.

Nhiet sinh ra c6 the gay nen nhlrng tac hai sau dAy:

- Lam giam kha nang chiu tM cua chi tiet may : d6i v6i. thep khi nhi~t dl) t > 300 - 400°C ; d6i voi hop kim mau khi t > 50 - 100°C.

- Lam giam dQ nhot cua dau bOi tron, do d6 tang mon hoac dinh.

- Bien dang nhiet gay nen cong venh chi ti€t may hoac lam thay ddi khe ha trong cac

lien ket dong (khe hb bi giam hoac mat d'i khien ngong true bi ket, v.v ... ).

43

D6i vai cac chi tiet may phai lam viec l:J nhiet dO cao, de dam bao su lam viec blnh thuong, can phai chon vat lieu co tinh chiu nhiet de ch€ tao chi ti€t may (thep ben nhiet, hop kim titan chiu nhiet v.v .. ). D6i voi cac chi ti€t may lam viec trong dieu kien thong thuong, dn tinh toan va tlm cac bien phap M han che nhiet dO trong mot pham vi cho phep, Nhiet dO cho phep duoc xac djnh bang thuc nghiern tuy thea dieu kien lam viec cu th~ cua may va chi tiet may hoac diroc xac dinh thea nhiet d¢ cho phep d6i voi loai d1iu bOi tron duoc sir dung,

2.4.2. Phuong phap tinh toan ve nhiet

Tlnh toan dan gian nhat ve nhiet thuong la kiem nghiem dieu kien : nhiet d<> trung blnh t cua chi ti& may (hoac may) khong duoc vuot qua tr] s6 eho phep

t°:O:::;[t1 (2-16)

Nhiet d¢ to dlIQ'C xac dinh tit phuong trinh can bang nhiet ; Nhiet luong sinh ra 0: va nhiet luong truyen di 0 trong mot don vi thoi gian la .bAng nhau :

0=0'

(2 - 17)

Thi du nhu co b¢ truyen nao dq lam viec trong dg,u. cOng suat mat mat Nm kW bien thanh nhiet nang. nhiet hrong 0 sinh ra trong 1 gio lA

0= (102,427). 3600Nm = 860Nm kcal/h

(2 - 18)

Nhiet hrong truyen di O' trong 1 gio

,

0= AI.kl (t - to)

(2 - 19)

trong d6 AI- dien tfch be mat thoat nhiet fa mOi truong xung quanh m2 ;

kl - h¢ s6 thoat nhiet, kcal/m2.h.dO. Ilfy trong khoang 7,5 - 15 kcal/m2.h.d¢. tuy thea t6c dO khOng khf ;

t - nhiet d¢ ella dliu (thuong khOng duqc qua 75 - 90°C) ; to - nhiet d¢ cua rnoi truong xung quanh

Tit phuong trlnh can bang nhiet (2 - 17) va cac ceng thac (2 - 18) va (2 - 19) ta co :

860Nm = AI.kl(t ~ to) (2 - 20)

Tit cOng thuc (2 - 20). khi dol biet AI c6 tM x~c dian duqc nhiet dO t de kiem nghiern dieu kien (2 - 16) hoac voi t cho tnroc co the xac dinh dien tich cAn lam nguoi AI. Neu dien tich vo hop truyen dong c6 tri s6 nho han AI tim dlIQ'C. phai tang them dien tich vo (thi du lam them cac ducng gan a phia ngoai) hoac dung quat v.v ...

Sau khi tinh toan xac dinh nhiet d¢. khi can thiet phai tien hanh tinh toan ve bien dang nhiet va ung suat nhiet.

Truong hop phai thi€t k€ chi tilt may lam viec l:J nhiet dO cao, can d~e biet chu y chon v~t lieu thich hop va khi tfnh toan phai xet den hien tucng tit bi€n cua v~t lieu va su nci U'ng suat,

44

Til bien HI. qua trlnh bien dang dec tlr tit va lien tuc do chiu tai trong thai gian dai, Hien nrong tir bien xuat hien chu yeu a cac may nhiet lam viec a nhiet d¢ cao.

S!! noi tmg suat la hien nrong giam ung suat thee chieu ngang, sinh ra do chi tiet may chiu tai lau (thi du trong cac m6i ghep bulong, trong cac m6i ghep bang d¢ dOi v.v ... ).

2.5. DO 6N DlNH DAO DONG

2.5.1. Nguyen nhan va tac hai ciia dao dQng

Dao dl)ng sinh ra thirong do cac nguyen nhan sau : chi tiet may khong du d¢ cung, khong can bang v~t quay. t6c dl) lam viec cao, v.v ...

Dao dong gay nen img suat phu thay ddi thee chu kl, c6 the lam chi tiet may bi gay.

Trong mQt s6 tnrong hop, dao dong lam giam char hrong lam viec cua may. chang han nhu dao dong trong may cat kim loai tam giam dQ chinh xac gia cong va dQ nhan be mat chi tiet may duoc gia cong.

De dam bao yeu cau ve dQ 6n dinh dao dong phai tfnh roan thiet ke may c6 the lam viec trong mot pham vi t6c dQ can thier rna khOng bi rung qua gi6i han cho phep,

2.5.2. Phuong phap ttnh toan ve dao d(mg

Tinh toan ve dao dong CI,1 the la xac dinh t~n s6 dao d¢ng rieng cua may d~ tranh cong huang (dOi khi M 11m nguyen nhan dao d¢ng cua may), ho~c la tfnh bien d¢ dao dong de xet xem c6 qua tri s6 cho phep khOng.

Bien phap t6t nhat M khu dao dong la tim each triet tieu nhitng ngoai luc gay nen dao dl)ng. Tuy nhien, tren thuc te kha nang thuc hien nguyen tac nay thub'ng bi han che. C6 the giai quyet va'n de giam dao dl)ng bang each thay dOi dnh chit dong luc hoc cua he th6ng ; thay dOi mOmen quan tinh cua chi tiet may va dQ CUDg cua cac m6i ghep, Neu cac bien phap nay khOng c6 ket quit th1 dung cac thiet hi giam rung.

45

ChLldng 3

£)AI ClIONG VE eO TIN cs« ClIA MAy vA CHI TI~T MAy

. ..

3.l. Y NGHIA eUA v AN Dt DO TIN e! y

DO tin cay HI. tinh chat cua d6i nrong (chi tiet may, linh kien, co ca'u may, dong co, thiet bi, ket cau cong trlnh va cac san pham n6i chung) thuc hien duqc chuc nang, nhiern vu da dinh, duy trl duec trong mot khoang thoi gian cac chi tieu si't dung, cac thOng s6 lam viec trong gioi h •. m quy dinh nrong uog voi che dl), dieu kien van hanh, cham soc va sita chua cu the.

Dl> tin cay la met trong cac d~c tnrng quan trong nh(t ve cha't hrong may va chi tiet may. MOt may hoac chi tiet may c6 dO tin c~y cao c6 the thuc hien duoc chirc nang da dinh, d6ng thui cac chi tieu ve sa dung (nang suat, dQ chinh xac, hieu suat, rmrc dQ tieu thu nang hrong v.v.i.) van diroc duy tri a rmic dQ cho phep trong mot khoang thoi gian yeu cau hose trong qua trinh th\l'C hien mot khoi luong cOng viec yeu du (tinh bang giu. bang kilomet, bang s6 chu kl hoac tinh thea cac don vi khac). Neu may hoac chi tiet may c6 dl) tin cay kern, bidu hien a ch6 cac chi tieu sit dung bi pha hoai va ma't kha nang lam viec truce thoi han quy dinh, c6 the ga.y nen nhtmg thi~t hai 100 do Dang suat b] giam stit, nang luong tieu thu qua nhieu, sua chua t6n kern.

Dl) tin cay co y nghia d~c biet quan trong trong nen san xuat co khi hoa va t\l' dong hoa.

MQt co cau hoac thiet b] nao do bi hong co the tam hong che dQ lam viec hoac lam dlnh tre hoat dong cua ca day chuyen san xuat, ca phan xuong hoac tham chi cua do xi nghiep.

R6 rang la dQ tin cay lam viec cua may va chi tiet may co lien quan mat thiet vdi khii nang lam viec cua chilng. Tuy nhien, cac khai niem nay khOng d6ng nghia voi nhau, Neu nhir kha nang lam viec bieu thi kha nang cua may hoac chi tiet may co the thuc hien duoc chuc nang nhiern vu da dinh thl dl) tin cay con d~c trung them xac suat duy trt duoc kha nang d6 trong su6t thoi gian quy dinh,

Khi xem xet cha:t luong cua san ph!im ta thay rang, dir san pham d6 duoc che tao bang cung mot v~t lieu, gia cong vci cung dieu kien nhu nhau, nhung chat luong san pham van khOng hoan toan d6ng nhat rna khac nhau mot each ngAu nhien, Va cho du san pham ban dau c6 cha:t luong nhu nhau, nhung sau mot thai gian nha:t dinh, do tac dong cua rnoi tnrong, dieu kien sa dung, cham soc, va do nhtrng tac dong khac, cac chi tieu chat hrong cilng thay d6i khac nhau. De c6 the c6 nhtrng ket luan xac dang ve chat luong san pham can thu thap

46

mot lucng thong tin dn thiet va xu Ii thong ke cac thong tin iiy. Li thuyet xac suat va roan hoc thong kecflng daqc sir dung rong rai de danh gia dinh luong cac chi tieu di) tin c~y cua san pham,

3.2. KHAI NI£:M vf TINH ToAN xAc SUAT

Trong Ii thuyet xac suat va toan h9C thong ke, cac sl! kien ngilu nhien thuong duoc bieu th] boi met q.p s6 thuc. Dai hreng ogAu nhien hay bien ngau nhien 13 dai luong co the nhan dtroc nhieu gia tri khac nhau trong nhiing phep thir duoe tien hanh voi nhirng dieu kien khOng thay d6i. D6i voi chi tiet may va b¢ phan may, cac d~i hrong nhu thai gian lam viec v~n duy trl diroc cac thong s6 quy dinh, cac tai trong tac dung trong qua trlnh v~n hann may, cac di}.c trung co' hoc, cac sai lech v~ kich thuoc thuc so vci kich thuoc danh nghia, tri s6 h¢ 56 rna sat, v.v ... la nhitng thf du ve dai luong ngAu nhien, Neu

d~t x la dai hrong ngjiu nhien ; x - ghi trj nao d6 bang s6, thl xac suat ciia 5\l kien 1ft dai luqng ogAu nhien thoa man dii!u kien X < x duoc bieu thi diroi dang P(X < x), Ro rang la P(X < x) la ham s6 cua x (hlnh 3 - 1), nghia Ia :

f{x)

x

Hlnh 3-1

P(X < x) = F(x)

Ham Ftx) ducc goi 1ft ham phan boo xac sud', bieu thi quy luat phAn ph6i dai luong ngjiu nhien X, Bi~u thuc tren day co nghia Ill. : gia tri ham phan ph6i xac su11"t cua dai hrong ngjiu nhien X t~i di~m x bang xac suat M dai luong nay nhan met gia tri nho hen x.

Ham f(x) == F'(x) duoc goi la mt,it dt) phdn phOi xac sua', d{li luang ngdu nhien X (hlnh 3 - 1) con goi la m{it dt) xac sudt hoac m{it d¢ phan phlli dai ltrong X. Ham f(x) 2:: 0 va

x

F(x) = f f(x)dx .

F(x) la ham don dieu lien tuc khong giam va nhan cac gitl tr] giua 0 va 1 : 0 5 F(x) s 1. Vi su kien dai hrcng X l!l"y gia trj nho hon +00 la chac chan cho nen :

+<Xl

Lim F(x) = F(+oo) = f f(x)dx = 1.

X-++<Xl

5\1' kien dai luong X lay gia tri nhi> hen -00 la khOng the xay ra, cho nen

Lim F(x);:: F(-oo) ;:: 0

x-+-«>

47

Dien tfch ciia hinh duoc gioi han bci true hoanh va duCtng cong f(x) c6 gia tri bang dan vi.

Xac suat dai hrong ngau nhien X roi vao mot khoang nao d6 tll: xI den X2 (hinh 3 - 1).

(3 - 1)

Qua cac s6 lieu thuc nghiern hoac thuc te' sir dung, ta c6 the tim dU<_1C mot each gdn dung quy luat phan ph6i dai _luqng ng!u nhien. C6 tb~ liy thi du gioi han ben keo O"b cua cac mall thir. Cac s6 lieu ve gioi han ben keo O"b duoc chia ra k khoang, GQi mj la s6 mau thir e6 tri s6 O"b nam trong khoang j.

n - tdng s6 -cac m!ll thir. Ti s6 Wj == mjln duoc goi Iii. tdn slfhay xac suat cua dai hrong O"b rei trong khoang j.

Hmh 3 - 2a bieu thi cac gia. tri Wj ling voi m6i khoang.

COng lien tiep cac gia tri Wj ta co bi~u d6 ham phan ph6i th6ng ke dai hrong ngau nhien (hinh 3 - 2b).

v

F(x) z: 'LWj j==l

trong d6 v == 1, 2 ... , k.

Hinh 3 - 2

N e'll cang giam dQ dai mOi khoang va tang t6ng s6 mill thir n thi ham phan ph6i th6ng ke F(x) cang gan vci quy luat phan ph6i F(x) va bi~u d6 cac gia tr] Wj tien gan toi bi~u d6 . mat dO xac suat f(x). Ham F(x) con duoc goi la ham phon phd; thuc nghi¢m.

Cac d~c trung quan trong nhat ciia dai luong ngb nhien X Ia gia trj trung binh hay ki vong todn h9C mx va cac thong s6 bieSu thi rrurc dO phan tan so vai tri s6 trung btnh : phuang sa; Ox' dr) lecb tieu chudn hay d¢ l¢ch quan phuang ~x vah'¢ so' bien d¢ vx

-tOO

mx = f xf(x)dx ;

----00

~x = JD: ;

+<D

Ox = f (x - mx )2f(x)dx ;

----00

Trong thuc te', M mO tit cac dai hrcng ng!ll nhien nguoi ta dung cac quy luat phan pb6i di~n hinh, Quy luat phdn pha! chudn (thirong ducc goi 18. quy luat phan ph6i Gao+xo) c6 mot vi trt d~c biet :

48

f(x) = ~ 1 A exp[- (X _A~)2] ;

21ta 2a

(3 -2)

(3 - 3)

mll. = m ; all. = a ;

V6i dai hrong ngau nhien tuan thea quy luat nay thl

So vC1i cac quy luat khac thl quy luat pnan ph6i chuan thuong g~p nhieu han trong thuc tien. Quy luat nay mo ta cang chinh xac khi cac dai luong ngau nhien chiu anh huang cua cang nhieu nhan t6 d¢c lap va m6i nhan t6 c6 tac dong cang it d€n k€t qua cu6i cung.

Gia tri F(x) d6i v6i quy luat phan ph6i chuan duoc bieu thi bing 4>(x) hoac 4>*(x).

Trang cac s6 tay c6 cac bang tr] s6

1 x

~(x) = ~ J eXp(-t2/2)dt ,(3 - 4)

-00

Hlmtl>*(x) dugc goi Ia ham phan pM!; chudn, GiS. tri Ftx) v6i cac tri s6 m va ~ ba:t kl duqc xac dinh theo ham phan pb6i chudn

- (x m)'

F(x)=f!t* ~ ,

0'

Do d6, ti¥' ding thltc (3:"1>~ ta ~6th~ vi~t ,

(3-5)

P(- "X ,)" - ·~.-(x2-m)_~*6xl --:m)

xl':< .e x2 :-',..-, . ~ ,'" l ~ ,

Trong cfcrtlli lieu tra cau CilDS: cho cac bang giB. tri hRl pbAn pb6i cbub

, x ( 2)

tl>(x) =5 Jexp - t2 dt = (!) * (x) - 0,5

Trong tnrcng hop nay

F(x) = 0,5 + 4> ( x ~ m) ;

(X2 - m) (Xl - m)

P(XI < X < x2):= <1> ~ - <1> ~ ;

<1>( -X) = -CD(x).

Tren hlnb 3 - 3 trtnh bay cac dueng cong F(x) va f(x) d6i v6i quy l~t phan ph6i chuan dai luong ngAu nhien X voi kl vong toan hoc X va d¢ lech quan phuong ~. Ung voi cac tri s6 X la cac tri s6 F(x) tra bang. thea cong thuc (3 - 5).

4- CHI TI~T MAv • 11

Hinh 3 - 3

49

Xac suat gia tri X roi trong khoang tit X - 3~ de'n X + 30. la

- ~ _ ~ _ A _ A

P( X - 3a < X < X + 3a) = F( X + 3a) -F( X - 3a )

= 0,9986 - 0,00014 = 0,9972.

Qua day ta thay rang xac suat sai lech ciia dai hrcng X qua 3~ so voi gia tri trung binh chi chiern 0,28%, nghia Hi rA"t nho. Vi v~y trong thuc te'thuemg eoi sai lech cac gia tri phan ph6i chuan so veri tri s6 trung blnh khOng qua 3~.

Sv danh gia pham vi kha nang sai lech nay cua dai lucng nga.u nhien duoc goi Iii. "quy hie ba xfch - rna", boi vi d¢ lech quan phuong thuong ducc bi!u th] bang a.

Nhu v*y khi da biet qua thir nghiem cac tri s6 IOn nh!t xmax va nho nhat xmin cua dai luong ngau nhien X, e6 th~ lily

(3 -6)

GQi Xp III mot gia tri nao d6 ella dai luong ngau nhien X (hlnh 3 - 4), ung voi gia tri nay dieu kien

x e x,

duoc thuc hien voi xac su«'t P. Ti s6- xP ... - x ax

duoc goi lil phan vi va bi~u thjbang Up Ixern cong thee (3 - 5)]. V~y ta e6 the vie't:

xp - x _. - ...

... -up, xp=x+up.crx (3-7)

ax

Trj s6 up bang gia tri X tra duqe qua bang ham phan ph6i chuan, nghia lil

¢l*(x) = ¢l>l«up) = P.

Bang du6i day cho mot s6 tri s6 phan vi ella bam phan ph6i chuan ¢l*(x). Vi du d6i veri xac sust P = 0,9 ta tra duoc

up = uO,9 = 1,28.

X rna

x

Hinh 3 - 4

PRAN VI CVA HAM PHAN PH6I CHUAN

Xac 5u6t P Phan v, Up Xac 5U'. P Phan vi Up
a -<Xl 0,5 a
0,0001 -3,72 0,6 0,25
0,001 -3,09 0,8 0,84 50

Xac suilt P PUn v] up Xac suat P PhAn vi Up
0,01 -2.33 0,9 1,28
0,05 -1,64 0,95 1,64
0,1 -1,28 0,975 1,96
0,2 -0,84 0,999 3,09
0,3 -0,52 1 00 C6 the tinh phan vi Ung voi xac suat nho han 0,5 thea he thirc up + uI-P = 0 Up = -UI-P'

(3 - 8)

GQi XPmin va XPmax Ia cac gia tri nho nhat va Ion nhat cua dai lirong ngau nhien X, ung voi cac gia tr] nay cac dieu kien

X < XPmin va X> XPmax

duoc thuc hien voi xac suat P (kha nho) cho truck. Ttl' cac h¢ thee (3 - 7) va (3 - 8) ta c6

Neu nhu cac dai Iuong ngiiu nhien Xl va X2 (hmh 3 - 5a) tuan theo quy luat phan ph6i chuan voi cac kl vong toan hoc

- -

13 xi va X2 va cac dt) l~ch qua~ phuong

ux! va UX2 tuong hJ

ling, thea lf thuyet

de suat thi hieu cua chang la .6. = XI - X2 cling tuan thea quy luat phan ph6i chuan voi kl vong roan hQC

- - -

.6. = xi - X2 va dt)

Iech quan phuong

xPmin = X + up.ux ;

(3 - 9)

(3 - 10)

x

Htnh3-S

(3 - 11)

51

Tu he thdc (3 - 7) ta c6

(3 - 12)

Truong hop /). < 3(~xl + ~X2 ) (hinh 3 - 5b) nnieu khi p~ai danh gia xac suat su kien ba:t ding thuc

/). = Xl - x2 s 0 Tir cong thuc (3 - 12) vai IIp = 0 ta c6

(3 - 13)

(3 - 14)

De lam thi du minh hoa, ta tinh xac suat hong cua chi tiEt may c6 giai han ben O"lim va chiu ling suat 0" tuan thee quy luat .£hAn phci chuan voi m$t~O xac suat f(O"lim) va f(o). Tri s6 trung binh cua gioi han ben la O"lim va cua ling surft la 0' ; dO lech quan phuong tuong ung 1a ~O"lim va ~O". Chi titt may bi hong neu nhu II = O'lim - 0 _< O. Tri s6 hieu llling voi xac sua:t P duoc tinh theo cong thtrc (3 - 12)

/).p = I:l. + up.O,1 .

Tri s6 d = 0 phan chia cac mien am va dirong cua d, bi~u thi tr<.IDS thai toi han cua chi titt may. Do d6 xac sue:t hong dugc xac dinh thea ciieu ki~n dp = O.

V$y di tim xac sua:t hong Pta tinh phan vi up thee -cOng thll:e (3 - 14) voi

va d = O"lim -a ;

- - ~~2 "'2

up = - (O"Um - 0") 00" lim + 00"

(3 - 15)

Bitt gia tri up tra bang phan ph6i chuan vOi x = up tlm duqc xacsua:t hong P( 0' > oHm) = <t>*(x).

3.3. cAe CHi TI~U DANH.GIA Dt)TIN C!Y

Khi xem xet dt') tin cay nguai ta thuong xua:t pMt lU ,d'n de hong hoc (hoac hu hong), nghia 13. s\1' dimg may bAt buoc nao do do cac chi tieu v~ sir dung ella may hoac chi titt may bi t6n hai. Hong h6c co thi xay ra trong thai kl d!u, thM kl chay mon cua may. c6 the xay ra dQt ngot do qua tM ng!u nhien hoac do cac nguyen nhin kh'c, e6 the do bi mai mon hoac b] moi vi may hose chi ti€t may lam viec mot thai gian tuang d6i lAu.

Tren quan diem dO tin cay, nguei ta chia chi tiEt may lam hai loai : chi tiet may khong phuc h6i dUr;lc (khOng the sira chua duoc) va chi titt may phl}c h6i duac. D6i voi cac chi ti€t may khOng phuc h6i duoc, l~n hu hong d~u ti~n cilng la 14n hu hong cu6i cung, can ducc thay th€ (thi du d Ian. day cap v.v .. .). D6i voi chi ti~t may phuc h6i duoc, sau m6i Un hong ta c6 th~ sira chua phuc h6i chting r6i tiep tuc sir dung,

52

D~ danh gia dt') tin cay cua may va chi ti~t may ta thuong dung cac chi tieu : MC sudt lam vifC khtmg hong R(t), cuong d¢ hong A.(t), thai gian Jam viec trung binn cho d~n hong boac d€n Hin hong dAu tien. «(j day dn hi~u khoang thoi.gian t voi nghia suy rQng, c6 tM ducc tinh thea khoi luong cong viec nao d6, khOng nhi't thi€t phai tfnh thea dan vi thai gian). Trang met s6 trucng hop nguoi ta con dung M st! sa dung Ks.

3.3.1. Xac suat lam viec khong hong la xac suat khOng xay ra hong hoc chi tiet may (hoac may) trong khoang thai gian quy djnh, C6 the xac dinh mot each gb dung chi tieu nay qua ti s6 giua s6 hrong cac chi ti€t may van duy tri duqc kha nang tam viec trong thai gian dii dinh vci s6 hrong ban dh cua chiing. Chang han nhu sau khi lam viec diroc mot khoang thai gian la t gio, trong s6 Nc chi titt may gi6ng nhau, cung lam viec trong dil!u kien nhu nhau, co N~ chi tiet may b] hong va Nt = N, - N~ chi tiet may con t6t thl xac suat lam viec khong hong R(t) cua chi ti€t may

trong d6 F(t) = N~ INc xac suat hong.

Tren hlnh 3 - 6 trlnh bay cac duong cong R(t), F(t) = 1 - R(t) va phia duOi la duang cong mq,t d~ phan ph6i thai gian lam vi~c cho d~n hong

f(t) = dF{t)/dt = -dR(t)/dt

'(3 - 17)

G9i &Nr - s6 chi ti~t b] 11.0ng trOng khoang ,

thai gian til t den t + At, ta c6 AF(t) = AN~ INc.

Khi At --+ 0 thl

dF(t)/dt = f(t) ~ ANr INc.At

-I

(3 -16)

fUnj FCtI

t

o

... ~!.~

"

t

Hinh 3 - 6

(3 - 18)

Nhu v~y c6 the xac dinh m4t dO phan ph6i f(t) mt)t each glin ddng bAng ti s6 giiia cac chi ti~t bi hong trong met dan vi thai gian vOi s6 chi tie'l dUQ'c thil nghiem.

Truong hop d6i tucng la mot h¢ th6ng g6m n ph4n til lien ke't n6i tie'p nhau h¢ thong khOng hong khi ttft ca cac phlin til trong h~ thOng khOng hong. Ph4n 16n cac bO truyen co khf thuoc loai d6i tuong nay. Xac sutft lam viec khong hong R(t) cua M th6ng bAng uch s6 xac sui't khOng hong R1(t), R2(t), ... Rn(t) ciia cac ph4n tit

n

R(t) = R1(t).R2(t) ... Rn(t) = TIRi(t)

i.,.l

(3 - 19)

Tit cOng thuc (3 - 19) ta thtfy dt') tin cay cua h¢ th6ng g6m cac phan til ghep n6i ti€p baa gia cilng thap han dQ tin cay ciia b~t kl phlln tu DaO trong d6 va cang giam xu6ng khi s6 hreng phan til cang tang. Thi du, khi s6 phin tir N = 10, m6i phb tit c6 xac suat lam viec khong hong nhu nhau Ht 0,97, thl R(t) = (0,97)10 ~ 0,74.

53

Truong hop d6i tuong 13 mot M th6ng lien ket song song m phan tit (hong h6c cua h¢ th6ng xay ra khi c6 hong hoc cua ta:t ca cac phan t11) va neu xac suat lam viec khOng hong cua cac phan tir nay nhu nhau se III RI(t), nghia la xac suat hong cua mbi phan tir cling nhu nhau Q 1 (t). thi xac suat hong ciia h~ thong se la Q(t) = Qr (t) = [1 - R 1 (t) 1m.

V~y xac suat lam viec khOng hong cua M th6ng

R(t) = 1 - Q(t) = 1 - [1 - R(t)]m.

(3 - 20)

R6 rang la he th6ng lien k€t song song cac phan til: c6 d(> tin cay ra:t cao. Tuy nhien tnrong hop nay doi hoi phai sir dung nhieu phan tli du tru, ket ca:u may se phuc tap han, kh6i luong va gia thanh may tang len,

3.3.2. CUlmg d(J hong A(t) tai thCfi dil!m t nao d6 la ti s6 giua s6 hong h6c trong mot dan vi thai gian vci t6ng s6 N, chi tit!t may ducc sit dung b thai diem nay. C1,l tM tai thbi diem t nao d6 co N, chi tilt may lam viec, trong mot khoang thai gian kha nho ~t c6 ~r chi tit!t hong, thl cirong dQ hong /...(t) tai thoi di!m t c6 the xac dinh gAn dung bang :

(3-21)

Clni Y : cOng th dc (3 - 21) khac cOng tlnic (3 - 18) xac dinh mat d¢ phan ph6i f( t) & chb trong mAu s6 cOng thuc (3 - 18) c6 Nc tong s6 chi tiet duqc dung de thit nghiern, con NI trong (3 - 21) la s6 chi tit!t con sir dung duoc cho dt!n thai diem t.

Tit cac M thuc (3 - 16) - (3 - 18) va (3 - 21) ta c6

/...(t) = f(t)/R(t) = -[dR(t)/dt].[l/R(t)].

Tich phan hieu thirc tren tir 0 den t ta ducc :

R(t) = exp [ - [A(t)dt l

(3 - 22)

Tren hmh 3 - 7 trlnh bay su thay d6i cua /...(t) thea thOi

gian t, d~c trung cho may va bQ ph~n may. C6 the chia dien bien cuong dQ hong thanh ba giai doan, 0 giai doan I. cuong d(> hong tuong d6i cao do cac khuyt!t t~tcht! tao may. Cuong d(> hong trong giai doan II. nrong d6i tha:p va:!t thay d6i do cac hong h6c nglu nhien, Sang giai dO!.ln III, cncng , d¢ hong tang, cang v6 sau cang cao do hrcng mon tang len, cac chi tilt may bi lao hoa hoac moi, boac do 'cac nguyen nhan c6 lien quan dt!n viec khai thac Sll' dung may trong thol

gian dli kha dai,

3.3.3. Tu6i thQ 180 khoang thC1i gian lam viec caa d6i tuong tinh tit khi bAt dAu hoat d¢ng cho toi khi dl;lt trang tUi toi han (d6i nrong hi hong hoac can sira chua phuc h6i).

TuOi tho ducc tfnh thea thOi gian lam viec th\lc (khOng k~ thC1i gian khOng hoar dong cua d6i tuong) con goi la tuJi tho hilu fell. Nhu tren da n6i, trong thuc t€ ta con dung tuoi

t

tz

o ~---;---+-t

Hlnh 3-7

54

tho vai nghia suy rong. khi kh6i hrong cOng viec duoc tinh bang s6 chu trinh, s6 km duong di, s6 san pham san xuat ducc v.v ...

Tu6i tho la met dai luong ng!u nhien, Tud; tho trung binh la kl vong toan hQC cua dai lucng tu6i tho, Tudi th9 gamma phdn tram la tu6i tho rna d6i tuong lam viec .chua dat tai trang thai tai han v6i xac sua:t la y phan tram. R6 rang la

y = 100R(t).

D6i vai san pharn duoc san xuat hang loat nguoi ta thuong la:y 't = 90% chang han nhu 6 Ian, Thi du tu6i tho 90% cua 1 loai dIan .nao do dat 5000 gio; di~u nay co nghia la 90% s6 (') Ian nay co tuOi tho 5000 gic, con 10% s6 6 Ian co the bi hong sam han.

3.3.4. H~ s6 sir dung. Trong mot s6 truong bop d6i voi cac chi tie't may phuc hci duoc nguoi ta dung M st,' sU' dung K, de d~c trung cho d¢ tin c~y cua chi ti€t mar. H~ s6 sir dung K, la ti s6 gitta thai gian lam viec tlv trong m¢t thai kl hoat dong nao d6 cua chi tiet may voi tdng s6 thai gian T, bao g6m thai gian tam viec tlv' thai gian cham soc te va thai gian sira chua duoc phuc hoi tp

(3 - 23)

3.4. PHUONG HUaNG NANG CAO DO TIN C~ Y CVA CHI TIfT MAy vA MAy

DQ tin cay cua may va chi ti€t may phu thuoc vao trlnh dQ thiet k€, cOng nghe ch€ tao, di~u kien sir dung v.v ... Trong nhieu nhan t6 anh hmrng d€n dQ tin cay, cr day chu yeu chi xem xet nhttng nhan t6 c6 lien quan d€n qua trlnh tfnh toan thiet k€ may va chi ti€t may.

Chon dung vat lieu, cac phuong phap gia cong va tang ben co y nghia quan trcng de dam bao dQ tin cay, V,"t lieu cua nhieu khcp dQng ace, c~n co tfnh ben men cao M tranh duqc nhO'ng s~ c6 phai dirng may do b] mai men qua nhanh.

Dum tac dung cua tai trong ngoai, trong ti€t di¢n chi ti€t may sinh ra ung suat co the dan t6i lam gay hong. Tai cac M m*t ti€p xnc, tac dOng cua ap suat va sl,l tnrot nrong d6i giita cac b~ mat se gAy nen mai mono Tinh toan de xic dinh dung tai trong va ung suat, bao dam chi tieu dQ ben, dQ cung la nhtmg bien phap quan trong lam tang d¢ tin c~y cua may. Cac bien phap hop If de nang cao dQ b~n rna khOng c4n tang kh6i lirong la : sir dung cac prOfin va hinh dang co dQ b~n cao, b6 trf ke't cau sao cho tai trong phan b6 deu cho cac phan tir clla k€t cau, Sir dung ke't ca:u t\1' l\1'a (thi du 6 t\1' hra v.v ... ) tao dieu kien cho tai trong phan b6 deu hem tai vung tie'p xuc, ngan ngira gay hong. do d6 lam tang dl) tin c$.y. Chon dung sa d6 tai trong, sir dung cac hlnh .dang c6 d() cimg cao, b6 tri cac g6i nra hop If ... la cac bien phap t6t M nang cao dQ CUDg cua ke'l ca:u may.

Sl,l an toan hoat dong (khOng xay ra hong h6c) cua may phu thuoc nhieu vao van de sir dung dung ki thuat, cham s6c chu dao, ngan ngira qua taL Khi thiet k€ may can ap dung cac bien phap ngan ngita hoac giam nhe cac hau qua c6 the xay ra do sir dung khOng thanh thao.

55

V(ri muc dich nay d.n c6 gang tranh hoac giam b61 cac thao tac phu nhu di~u chinh cac bo phan, boi tron dinh kl cac khop dong v.v .. C6 tM neu met vai thi du v~ cac bien phap nh!m loai trir cac nhan t6 khach quan c6 hai d~ dam. bao dQ tin cay cao cho may nhu sir dung h¢ thong boi tron t\l dong voi trang bi kh6ng chI! khOng cho may khci dQng khi c6 true trac trong h¢ th6ng bOi tron, sir dung b(l pb$n phong ngtra qua tai ngAn do nglu nhien v.v ..

Trong mot s6 tnrong hop, de nang cao dQ tin cay clla may, ngucl ta tbay d6i kl!t cil"u nham giam bot cac ngu6n gAy hu hong. Cac m6i ghep ren, then, then hoa, d(l dOi v.v ... thireng c6 xuat hien cac djch chuyen cue nha giua cac M mat ti~p xdc, gay nen gi - tiep xuc pha bong m6i ghep hoac lam gay chi tiet may. Tranh dung cac m6i ghep nay, rna chon each khac, thi du nhu dung banh rang li~n true, dQ tin c~y cua ktt ca:u se cao han.

T6m lai, viec hoan thien tinh roan va thitt k~ may la mQt trong nhihlg di~u kien quan trong de tao ra nhtmg ket csu tin cay va c6 gia thanh tha:p. Ngoai ra phai biet nhttng chb con thieu s6t trong tfnh toan de c6 nhtrng sira d6i dn thie't. Do d6 ngay trong giai doan thiet kt ban d~u phai tien hanh thir nghiem cac chi ti~t va bQ ph~n may va du dinh kba nang di~u chinh ket cau mot each it t6n kern nhat, De giam cireng dQ hong trong thci kl lam viec dAu, cAn thir nghiem d6i nrcng theo mot chuang trlnh rieng, tai hien (ho~c cuong boa) dieu kien lam viec thuc ciia may trong sir dung, Nha d6 c6 the lam bee lQ cac khuyet t~t cua may de kip thai sira chua truce khi dua may vao sir dung trong tmrc tien. Urn nhu v$y se tang them chi phi, keo dai thai gian che' tao may, toy nhien, de bu lai, may duqc san xuat ra se dat dQ tin c~y cao.

Phtj'n thft hai

cAc CHI TI~T MAy GHEP

D~ tao thanh mot cO may. cac chi ti!!t va bQ phan may duec lien ktt vci nhau bang each nit)' hoac each khac. C6 hai loai lien k€t : lien kl!t dQng nhu cacban teo 6 true, cac cap banh rang an kh6p v. v ... va lien k€t c6 dinh nhu m6i ghep ren, m6i ghep then, m6i ghep bang han v.v ...

Cac lien ktt dong duoc xac dinh thea so do dQng hoc. Cac lien ke't c6 dinh duoc sir dung do st;r dn thie't dan gian hoa viec chI! tao, giarn nhe Hip rap, sua chua, van chuyen ... Trang ch€ tao may, cac lien ke't c6 dinh duoc goi la cac m6i ghep, Cac m6i ghep dlll1c chia ra hai loai Ian : m6i ghep thao dUQ'C va m6i ghep khong thao diroc,

D6i v6i cac m6i ghep thao duoc, ta c6 th~ tach ra cac hQ phan may rm nhau rna cac chi tie't may ghep khOng hi hong. Cac m6i ghep ren, then. then hoa, true dinh hlnh thuec loai nay.

D6i v6i cac m6i ghep khOng thao dUl1c. ta khOng tb~ thlio rm cac b¢ phan may rna khOng lam bu hong met phdn boac hoan toan cac chi tie't may ghep, M6i ghep bAng dinb

tan, ghep bAng dQ dOi thuec loai nay(*), '.'

.1 , _ ...... ,_ ,

Thitt ke' cac m6i ghep la, cOng Vi~.,quan trong vi ph4n,I6n c'c'giy hong cua may

thuoog xay ra tai chO cac m6i ghep. ( , "-:'" ,",'

Chi tieu co ban v~ kha nlDg lam vi~"yatinh to.nm6i gbepia dQ b~n - dQ ben tinb va dQ b'n moi. C4n c6 gAng 1>6 ¢~6i c~ • .o:'ttioA"dtf9C,:4i' bin diu gifta cac phtln tu dU'l1c

, . . . ' - .. ,. . 1. ·l" ~it .. ~! , .. . .

gbep.d~ c6' th~ su dQJ1g hEt·~ ... 'chiutAi~uavQ.t li~.

M~i J~P,~~~ ~~:~~~~r:~~!.In·-~\\i~ '-l¥i h~.chm con c4n bao d~ dQ kin.

~i V6i.'~t'&6 tii6i\gWpittong:uc m4Y., nh~ la-lrong cac mliy cOng cu, d~ cang c6 y nghia' rtt'q1lab:trQQg; Nlng su~ cua:may e6nS'cJl.: ¥l 'dq chfnh xac ch6' tao pht,1 thuec nhieu vao·dQ ctmgcua b~ 'th6ng m'ay; v.t duqc gia cOngJd~ngct,1 cAt.

(*) sap :tip m6i ghep bAng dO doi vao loai ghep khong thao duqc chi la quy u6c. vI chUng c6 the IMo lap nhi~u 14n tuy c6 lam hu hong chut It ~ m~t Iii,p ghep va ph!i dung h,rc 1&. .

57

ChllC1ng 4

GHEP BANG £)lNH TAN

4.1. KHAI NI~M CHUNG

4.1.1. Cac lo~i dinh tan

Dinh tan 19. mot thanh hinh tru tron c6 mii l:J hai d1u ; mot mii ducc che qLO san, goi la rna san. can mi'i thu hai goi la rna tan, duoc tao nen khi tan dinh vao m6i ghep, Cho dinh

vao 16 cua m6i ghep va tan lai, ta duoc m6i ghep dinh tan (hlnh 4.1) .

. 6)

Htnh 4.1

Dinh tao dUQ'C ch€ tao bing thep tron. LO dinh che tao bing cacn dQt hoac khoan, hoac tnroc dQt sau khoan. Dl)t 16 11\ phuong phap c6 nang su~t cao nha:t nhung chi dung duec d6i voi nhitng tlim khOng day qua 25mm. d6ng thaj C(lng~o, nen nhitng vet nUt nho quanh mep 10. Vi vay d6i v(ri nhilng mOi ghep.quantrong, ngubi ta chi'la lai mot hrong du khoang 2 - 3mm theo duong kinh de 'sau khi dQtdem khoan 'nOt. do d6 nhtrng v€t nUt nho quanh mep 16 do dQt sinh ra se khOng con mla.

Dinh tan bang phuong phap tan nguoi (khOng nung n6ng. dinh) hoac phuong phap tan n6ng (nung dAu dinh tCti nhiet dQ 1000 - uoo'c, d4u b] nung luc nay c6 mau do tuoi). Tan nguoi dung cho cac dinh tan bang tnep duong kfnh dum. 8 - 10 mm hoac dinh tan bang kim loai rnau duong kinh b~t ki. Tan n6ng dung cho cac dinh tan bing thep dueng kfnh tren 8-10mm.

D~ m6i ghep duoc kin nguoi ta tan bien. bang cacn dhng boa va due bang tan quanh mep bien (hinh 4.1 b).

58

Tuy theo hinh dang mu dinh, c6 tM chia ra cac loai : dinh mn chom c4u, mO con, mn chlm, mil nira chim v.v ... (hlnh 4.2). Dinh tan mil chem du duec thong dung honca vi de che tao ; mil dinh c6 hlnh chorn c~u vdi R = (0,85 + l)d ; D = (1,6 + 1,75)d va h = (0,6 + 0,65)d ; d la duong kfnh than dinh. D~ c6 the tan duec d~u dinh, chieu dai than dinh 1 xac dinh theo M thric :

1= LS + (1,5 + 1,7)d,

S la chieu day U:m ghep,

Khi thieu cho de d~t dinh tan mil tron, c6 the dung dinh tan mil chim hoac cac kieu khac.

Ngoai cac loai dinh tan ke tren. con dung cac loai dinh tan d~c biet khac ntta : dinh tan r6ng de tan van kim loaiIhlnh 4 - 3a), van da, vii (hinh 4 - 3b), dinh tan c6 mu n6 (hlnh 4 - 3c) (mot dAu chua thu6c n6, khi n6 se tao ra mil sAn).

V ~t lifu dinh tan ph8.i dec de c6 th~ tan mu dinh vA d6ng chat voi kim loai m6i ghep de tranh bi an mon dien hoa, Dinh tan thep thirong lam bang thep (t cacbon nhu Cf2, Cf3. 10, 15 v.v ...

Hinh4-2

4.1.2. Cac moi ghep dlnb tan

Thee eOng dung, cac rn6i ghep dinhtan dugc chia ra :

- M6i ghep chdc, dung trong cac ket cKu nhu cau, dan cau true v.v ...

- M6i ghep chac kin, dung trong cac n6i hoi, binh chua e6 ap su6t cao.

Theo hlnh tlnrc csu tao, c6 cac loai m6i ghep - chong (hlnh 4 - 4) hoac giap m6i e6 mot hoac hai tam dem (hlnh 4 - 5). 50 day dinh tren m6i t!lm chinh eo the la mot, hai hoac nhieu day.

Hinh 4-3

Hinh 4 - 4

59

4.1.3. Uu, nhuoc di~m

Uu diim ella m6i ghep dinh tan 18. chac chan, de ki!m tra chat Iucng, it lam hong cac chi titt may diroc ghep khi dn thao roi (so voi ghep bang han). Nhuac diim la t6n kim 101;Li, gia thanh cao, hlnh dang va klch thuoc e6ng k.!nh. Ngay nay do sl! phat tri~n ella nganh han. pharn vi sir dung ella dinh tan dang dan dan bi thu hep,

C)

mnh 4-5

Tuy nhien, ghep dinh tan con duqe dung phd bien trong cac trubng hop sau :

- Nhtrng m6i ghep dl}c bi¢t quan trQng vAnhfing rneSl_ihep tnrc tie"p chiu tAi trong chan dong hoac va dap (nhu ciu" dan clln true trefi"200 tfn v. ~.: .).

;

- Nhihlg rn6i ghep neu deSt n6ng se bj. vt~ -ho,,"c_giim. chat IUC1D.g (do d6 khOng

han diroc).

- Nhlrng rn6i ghep bang cac v4t lieu chua ban duqc.

4.2. TiNH M61 GHEP .CHA~

4.2.1. D;).c di~m lam vlec ella m6i gbep dinb tan

Truong hop tan nong, hie nguoi than dinh co lai theo ~J:t_i~u dQC va chieu ngang. Dinh co theo chieu doc gay nen luc doc xiet ch .. t cac t~ ghep 11;Li vC1i nhau, nho d6 giita cac tam ghep se sinh ra hrc rna sat. Dinh co thea chieu ngang tao nen khe bet giita 16 va than dinh.

Thong thuong rn6i ghep dinh tan chiu tAi trong ngang (*), co xu hirong keo cac tam ghep tnrot ttrong d6i d6i vC1i nhau (hlnh 4 - 6a).

Khi tAi trong nho, chua virot qua hrc rna sat cue dl;Li tren M rn~t tiep xuc cua cac tam, tAi trong duoc truyen tu tam no sang tam kia nhet Ivc rna s4t. Tren d6 thi chuyen vi - tAi trong (hlnh 4 - 6b) giai doan nay diroc bieu thi bang dOI;LD thing.

60

N6'u tai trong duoc ti6'p tuc tang len cho tai khi IOn han luc rna sat, cac tsm ghep se tnrot nrong d6i voi nhau met khoang bang khe hb giua 10 va than dinh : ta c6 doan nam ngang tren d6 thi, Tir hie nay. tai trong tac dung true tiep len than dinh, lam than dinh hi cAt. dap va uon,

0)

-- Cnu!lin v(

Truong hop tan nguoi, gina than dinh va 10 khong c6 khe ho, cho nen ngay tll luc tai trong bAt dAu tac dung, than dinh da: lam viec : truyen tai trong tit tarn ghep nay qua tam ghep khac,

Hinh 4 - 6

Vi kh6 xac dinh luc rna sat nen trong cac tinh toan m6i ghep chilng ta bo qua luc nay. nhu vay cac cong thuc tinh roan c6 tfnh chat gAn dung, cac phan tiI m6i ghep diroc thiet k€ ra Sf! du sec ben. C6 th~ bu lai sai s6 nay bang each chon trng suat cho phep IOn han chut it. Cling can chu <; la duong kinh 10 dinh diroc dung tam duCtng kinh tfnh toano

4.2.2. Tinh m6i ghep ch6ng chiu h;rc ngang(·)

Gia thi6't rang tai trong F phan b6 deu tren tilt dien ngang cua tAm ghep, ta co the chia m6i ghep ra nhieu doan d6u nhau va tien hanh tinh tren

mot doan.

Xit truang h(fp ghep chong 1 day dink (hlnh 4 - 7).

GQi Z Ii s6 dinh trong m6i ghep, lire tac dung len mOi dinh (hoac len mQt doan co chieu reng bAng h~6c-" dinh t) la :

Fl = F/Z M6i ghepco the bi bong do : 1. Dinb hi cAt dlh.

2. TAm ghep bi keo dlh tai ti€t dien I -. Lqua iam

cac dinh. . "

3. 136 m4t ti€p xnc giita 16 va than dinh bi d4p. '

4. Bien bi cAt dt'rt thea cac tilt dien ab va cd. De

- ,)

tranh cac kha nang hong n6i tren, cac dieu kien sue MD.

sau day phai duqc thoa man :

Tnrong hop I :

Fl S (xd2/4)['t]d' ['tld - irng suat cAt cho phep cua dinh.

mnh 4-7

(4-1)

(*) Danh tir Day e6 tinb eMt quy u&e, chi tai trong tac dung trong m*t pbang vuOng g6c duoog true cua dinb.

61

Truong hop 2 :

(4-2)

[a]kt - img suat keo cho phep cua tarn ghep, S - chieu day tAln ghep.

Truong hop 3 :

FI s Sd[ad] [ad] - ung suat dap cho phep

Quy luat phan b6 irng suat d~p tren b~ mat tiep xuc gina 16 va than dinh kh6 xac djnh chinh xac vi phu thuoc ra:t nhieu vao tri sc khe hb hoac dQ doi gina dinh va 16 ding nhu vao dQ chinh xac eh€ tao, De don gian hoa, ta quy uae rang ong sua:t phan b6 Mu tren M mat tit!p xiic (hinh 1 - 2) va irng suat dap duoc tinh thea cong thee (1 - 2).

(4 - 3)

Truong hop 4 :

(4 - 4)

[t]t - ling sua:t cAt eho phep cua tarn ghep,

(Vi irng suat cat phan b6 rat phtrc tap trong cac ti!t dien ab va cd, nen chien dai tinh toan cua cac ti€t dien nay quy uoc lay bang e - I)'

Xudt pJUJt til yJu cdu d(J ben deu, ta tim cac quan h¢ kich thuoc cua m6i ghep,

Tir (4 - 1) va (4 - 3) ta e6

d=±.[ad].S. 1t [t]d

D6i voi cac v~t lieu lam m6i ghep dinh tan thong thuong, c6 the lay [ad] = (1.6 + 2)[tld

do d6 d = (2 + 2,5)S. quy dinh ltl'y d = 28.

Tir (4 - 1) va (4 - 2). vai d = 28 va [tId == [ahl

Til (4 - 1) va (4 - 4), voi d = 28 va [tIt == 0,8 [tId

_ (1t [tId ) _

e - O,5d 2' [tIt + 1 = l,5d,

62

Tren co sa phan tlch va tinh toan tren day, cac quan he kich thuoc ella m6i ghep mot day dinh, vai dinh chiu cAt a mot ti€t dien, 16 dinh khoan, duoc quy dinh nhu sau :

d = 2S, t = 3d, e = l,5d.

Truong hep ghep chong hai ta:m c6 chien day khac nhau, S ta chieu day clla tam mong han.

56 dinh eltn thi€t cua m6i ghep duoc xac dinh theo dieu kien (4 - 1) :

F 1td2

Fl = Z S T[-r]d

do d6

(4- 5)

DOl Vi!i cdc mt5'i ghep khdc, cling wang tu nhu tren ta c6 :

- Ghep chong hai day dinh :

d = 2S : t = 4d ; e = 1.5d ; - Ghep ch6ng 0 day dinh :

d = 2S ; t = 0,60 + l)d ; e = l,5d ;

- GMp giap m6i hai tarn dern, mot day dinh :

d = l,5S ; t = 3,5d ; e = 2d ;

- Ghep giap mci hai ta:m dem hai day:

d = 1.5S ; t = 6d ; e = 2d ;

- Ghep giap m6i hai tarn dem, 0 day dinh :

d = 1,5S ; t = (2.4h + l)d ; e = 2d

Sau khi chon k€t ca:u theo cac quan h~ klch thuac tren day, ta tien hann kiem nghiern dinh thea dieu kien ben cat. GQi i la s6 ti€t dien chiu cat caa m6i dinh (d6i vai ghep chong va ghep giap m6i mot tarn dem i = 1. d6i vai ghep giap -m6i hai ta:m dern i = 2). s6 dinh can thiet cua m6i ghep :

(4 - 6)

Thuong vci chieu day tam ghep da cho hoac chon tnroc, tuy theo dieu kien chill luc cu the de b6 trf kieu ghep, ta xac dinh duec duong kinh dinh, s6 dinh dn thiet va kieh thucc cua moi ghep, sau d6 kiern nghiern lai cac diell kien ben.

Trong cac cOng thtrc, hrc diroc tinh ba.ng niuton (N) kich thuoc chieu dai - mrn va trng suat tinh bang MPa (N/rnrn2).

63

4.2.3. H~ s6 dQ ben eua m6i ghep

DI! danh gia dt) ben cua m6i ghep, nguai ta so sanh n6 vci dQ b~n cua tam nguyen, bang each dung h¢ so'df) ben <po

H¢ s6 dO ben <p duec bieu thi bang ti s6 luc t6i da rna m6i ghep va tarn nguyen co tM chiu duoc. H¢ s6 <p thuong duoc tinh theo cong thuc sau day :

(t - d)S[cr]k (t - d)

<p = tS[cr]k = -t-'

D6i voi cac m6i ghep co quan h¢ kich thircc theo quy dinn a tren ta co cac tri s6 <p nhu sau:

- M6i ghep 1 day dinh, 1 ti~t dien chiu cAt <p = 0,67.

- M6i ghep hai tarn dem, mot day dinh

- M6i ghep chong, hai day dinh

- M6i ghep hai tarn dem, hai day dinh

<p = 0,71. <p = 0,75. <p = 0,83.

Qua cac s6 lieu tren co the thay rAng dQ b~n cua cac m6i,ghep met day dinh, mOt tiet dien chiu cat, giam di 33%, con d6i veti m6i ghep co hai t4'm dem va. hai day dinh dO b~n chi giam 17%.

4.2.4. (Tog sua:t eho phep

(rng su4't cho phep cua cac m6i ghep bang thep Cl'O, en ~a. Cf3, chiu tM trong tinh hose tai trcng thay dOi nhung khOng dOi chieu co tbe Ia:y trong bang 4 - 1.

Bdng4-1 TRJ s6 ifNG SUAT CHO PHEP DUNG CHO TiNH ToAN M61 GHEP BANG I>INH TAN

Tr] 56 og su~t che phep, MPa
Loal ung suat Cach gia cong 16
Thep CTO,' CT2 Thep CT3
[t]d Khoan ~40 140
D(lt 100 100
[ ad] Khoan 280 320
D(lt 240 280
[ah, Khoan hoac dOt .140 160
{tl, Khoan ho~c d¢t 90 100 64

Truong hop m6i ghep chiu tai trong thay d6i d6i chieu phai giarn bat iing suat cho phep lay trong bang bang each nhan veri h¢ s6 giam 'Y :

1

,(=. (4 - 7)

a - b(Fmin /Fma»)

trong d6 Fmin va Fmax - tM trong nho nhat va Ion nhat, c6 mang dau cua chiing : a = 1 va b = 0,3 d6i voi ket cau hang thep it cac bon; a = 1.2 va b = 0.8 - d6i voi ket cau bang thep cac bon trung blnh.

Cac irng suat de tinh toan la tmg suat cue dai cua chu kt img suat,

4.3. TINH MOl GHEP CHA.C KiN

Trang m6i ghep chac kin kh6ng nhilng phai baa dam d¢ ben rna con can baa dam kin.

Phai thiet k€ ket cau sao cho dtroi tac dung cua tai trong, m6i ghep khong bi di chuyen nrcng d6i (khOng bi truot). Mu6n vay, tiii trong tac dung phai nho han luc rna sat sinh ra giua cac tam ghep, Vi c6 nhieu nhan t6 phuc tap anh huang den lire rna sat, cho nen khong the xac djnh bang tlnh toan Ii thuyet. Ngirci ta phai dua vao thl!c nghiem M tim ra giai han cdn truat cua m6i ghep, Ta quy ircc goi giili IU;III cdn truat Ia sec can khong cho cac tam ghep tnrot d6i voi nhau, dtroc tao nen boi dinh tan c6 tiet dien bang met dan vi dien tich. De dam bao m6i ghep duoc kin, luc keo ngang tac dung len mot dan vi dien tich than dinh ~ khOng vuot qua gioi han can truot [~].

GQi FilA luc do mot dinh tan chiu, ta c6 dieu kien

~ = F I s [~] 1td2/4

(4 - 8)

M6i ghep chac kin duoc dung nhieu trong cac n6i hoi, 'Quan he kfch thtroc va tri s6 [~] cjia cac kieu ghep chac kin cho trong bang 4.2. trong d6 p - ap suat n6i hoi (MPa), q - cuong d¢ luc tac dung trong mat cat doc thanh n6i.

Bdng4 -2 cAc D!C TRUNG CHU ytu CUA M~I GH~ DI~H TAN CHAc KiN

q = pD/2 Dulmg kfnh Bl1m dinh t-d [1;,]
KJ~u ghep 'N/mm dlnh bin 't,mm <p=- MPa
d.mm, t
Ghep chong, 1 day dinh Du6i 500 S+S 2d + 8 0,60 60 -70
Ghep chong, 2 dliy dinh 350 - 950 S+8 2,6d + }5 0,70 60 - 65
Ghep chcng, 3 day dinh 450 - 1350 S + (6 + 8) 3d + 22 0,75 55 - 60
Ghep giap m6i, 2 dem, 2 day dinh 450 - 1350 S + (5 + 6) 3.5d + }5 0.75 95 - lI5
Ghep giap mOl, 2 dem, 3 day dinh 450 - 2300 S+5 6d + 20 0,85 90 - 110 5· CHI TI~T MAy - T1

65

ChLldng 5 GHEP BANG HAN

5.1. KHAI NI~M CHUNG

5.1.1. Cac loal moi han

M6i ghep bang han c6 nhieu uu dit~m nen duec dung ngay cang rong rai trong cac nganh cong nghiep, Trong qua trlnh han. cac chi ti~t may duqc d6t n6ng C1;lC bo cho t6i nhiet dQ n6ng chay hoac deo va gAn lai vci nhau nne lire but gitta cac phan ti'.r kim loai,

C6 nhieu phuong phap ban va c6 th! phan loai chdng thea nhieu each, Theo hlnh thtic cong nghe, cac m6i ghep bang ban duqc chia ra :

- M6i ghep bang han h6 quang dien, han xi dien va him hoi, lam kim loai bi n6ng chay va gin lai voi nhau, khOng dn luc ep chang.

- M6i ghep bang han tiep xuc, lam kim loai bi dec vA phai dung luc ep cluing lai,

- M6i ghep bang han viy. khong nung chay kim loai duqc ghep rna chi nung chay v~t

lieu han.

Trong cac phuong phap han. thOng dung nhKt 18. han h6 quang dien, Han h6 quang dien c6 the tien hanh bang tay hoac t1! dong, Han nr dt)ng, nh!:'t III han t\l' dong dtroi lap thu6c ban n6ng chay dat duoc nang suat cao. do t6n v3t lieu que han. bao dam m6i han dircc d6ng nhat, co co tinh cao va khong bi phu thuoc vao trlnh dQ ki thu4t cua cOng nhan han.

Khi han, nhiet hrong cua h6 quang lam n6ng chay mieng v*t han, tao thanh ranh kim loai long. d6ng thai kim loai ella que han ding n6ng chay va lap dAy ranh,

De gin cho kim loai khOng bi oxy hoa va h6 quang duqc 6n dinh, a ngoai que han quet mot lap thu6c han, mong hoac day. Ki hieu ella que han c6 lap thu6c ban mong la 334, dung loai que han nay d¢ ben ella m6i han khong duqc cao Him. Que ban c6 lap thu6c day ki hieu la 342, 342A, 350, c6 sue ben cao hem.

Theo cong dung, tuong t\l' nhu cac m6i ghep dinh tan, c6 the chia m6i ghep bang ban ra tam hai loai :

- M6i ban chac,

- M6i han chac kin.

66

Phan 10~i thea hlnh dang ke't cau, ta c6 cac ki~u m6i han sau : - M6i han giap m6i (hlnh 5 - 1),

- M6i han chong (hinh 5 - 2a),

- M6i han g6c (hlnh 5 - 2b).

5.1.2. Uu, nhuoc di~m

Ghep bang han c6 nhii'ng uu dilm sau day :

- Ket cau ghep bang ban c6 khoi hrong nho so voi ghep bang dinh tan vi khOng c6 rou dinh, khOng phai ghep chong noac dung ta:m dem, kim 10~i duoc t$n dung vi khOng bi 16 dinh lam ye'u ; so voi ktt cau due, chieu day t6i thieu a ktt cau han nho han, co tfnh cua v~\t lieu duoc han cao han v$t lieu due.

Dung cac ke't cau han titt kiem duqe khoang 15 + 20% kim loai so voi ke't eau dung dinh tan va khoang 30 + 50% so voi ke't csu due.

- Titt kiem dtroc eOng sue, giam duge gia thanh vi khong phai lam 16 va tan dinh, khOng can nhf1'ng thi€t b] Ion d~ d¢t 16 va tan dinh. CO~g nghe han d~ t\1' dong hoa, e6 nang sua:t eao.

So voi due, dung han khOng phai nau chay cung m¢t Inc mot luong Ion kim 10~i va khOng phai lam khuOn mAu.

- Dung han de dam baa dieu kien d¢ ben d6u. nguyen v$t lieu ducc su dung hop H. (Thi du nhu d6i vai banh rang, vanh rang lam bang thep t6t, c6 suc b6n cao- han vci dia hoac phan maya, lam bang v$t lieu re tien han).

- Dung han c6 th~ phuc h6i cac chi tie't may hi gay hong mot phdn hoac b] mai mono Nhuac dilm ella ghep bang han la chat luong m6i han phu thuoc ra:t nhieu vao trlnh d¢ cua eOng nhan han va kh6 kiem tra nhtmg khuyet t3t ben trong m6i han, neu khong co thiet bi d~e biet. Tuy nhien, dung phuong phap han t\l d('mg co th! khAC phuc pnan U1n nhuoc di~m nay.

. Vi c6 nhttng uu di~m ke tren, ghep bang han dugc dung ngay cang reng rib trong cac nganh ch€ tao may, dong tau. san xuat n6i hai vA binh chua, cung nhu trong cac k€t ea:u cua cac eOng trlnh xay dung.

5.2. KtT CAU cAc M61 HAN vA CACH TiNH DO B~N

C6 the co hai tnreng hop tfnh toan m6i ban :

- CAn ell thea tai trong ngoai d~ 11m ra chieu dai han can thiet, tit do thi€t ke' ket cau han. Khi thiet kt. phai xuat phat tif dieu kien dQ ben deu giua m6i han va cac thanh phan duoc ghep.

67

- Can cu thea ket CAll M djnh kich thuoc m6i han rOi kit!m nghiem dQ ben. Trang tfnh toan ta gia thiet rang chat luong moi han dat cac yell cau v~ ki thuat,

5.2.1. M6i him giap m6i

M6i ban giap mci rAt duoc thong dung VI n6 don gian va baa dam hen cac loai m6i han khac. Tuy thea be day cua cac thanh phan ghep, c6 tht! han thea cac phuong an trinh bay tren hlnh 5 - 1.

D6i voi cac thanh phan duoc ban co be day trung blnh hoac 16n han, can phai vat mep dt! co the han thau, Khi han tl,l dQng diroi lop thu6c han, chieu day IOn nhat cua cac tam khong can gia cong mep c6 the tang gAp doi so voi han tay, con goc vat mep co the giam xu6ng con khoang 30 +350 (hlnh 5 - 1 trlnh bay cac m6i han bang tay).

D6i voi han giap m6i, VI cac thanh phan dUQ'c han Iai thanh mot tht! nhu nguyen ven cho nen trong tinh toan cfingapd,ngcaccOngthucnhucaccOngthucdbngcho cac chi tiel may nguyen ven.

M6i ghep ban giap m6i khi chiu ngoai luc co tM bi phil hong thea m6i han, t!;li ti€t dien ch6 mieng han hoac tai tiet dien ke ben mieng ban.

<8mm

r.: sc-co+I---,91:1'l1----,

a'<f6mm

IP

iJO.:.l0"

F

Hinh 5-1

Tai cac vung k~ ben mieng han VI bi d6t n6ng nen cac co tinh cua v~t lieu b] thay d6i.

Thuc te cho thay rang, uet dien nguy hi~m cua m6i ghep thuong 1a tiet dien ke ben mieng han (m6i ghep thirong bi hong tai day), Vl v~y ta tien hanh tinh toan dQ ben tai uet dien nay. DQMn cua chi tiet may b] giam thap do han, duoc xet d€n khi lay ung suat cho phep,

Truong hap mai hall chiu luc keo {nen] F tac dung trong mat phang cac tAm ghep (hlnb 5 - 1). Gia thiet rAng ll,lc phan b6 deu tren sll6t chieu dai m6i han va irng suat phan b6 deu tren tiet dien nguy hiem, Ta c6 dieu kien ben

L 77

•

a = FIbS :s; [0]' b va S - chieu rQng va be day

cua tam ghep,

[0]' - irng suAt keo (hoac nen) cho

phep ciia moi ghep (xem bang 5 - 1).

Truong hl/p mdi hall chiu momen U(5'1I M trong mat phang cua cac tarn ghep :

a = 6M/b2S s [0]' (5 - 2)

M - momen u6n.

a)

68

(5 - 1)

Hinh 5-2

0- = 6M/bS ± FibS:::; [0-]'

Truong hap mai him chiu life keo (nen) va momen trong mat ph!ng cua cac tarn ghep :

(5 _ 3)

Ti 56 gitra ung suat eho phep cua m6i han voi ling suat cho phep ella kim loai tarn ghep diroc goi la h~ so'df) bin cp cua m6i han.

cp = [0-]'/[0-]

Tri 56 <p vao khoang 0,9 + 1,0 (xem bang 5 _ I), nghia la m6i han giap m6i co sue ben ga:n wang dirong voi sue ben cua kim loai tarn ghep. Khi cdn tang sue ben m6i ghep, c6 the dung m6i han xien (hlnh 5 _ 3).

Tinh toan m6i han xien ding dung cac cong thrrc (5 _ 1) + (5 _ 3) tren day voi [0)' lay bang [0-].

5.2.2. M6i him chong

M6i han chong c6 ti!t dien nhu tren hlnh 5 _ 4 : han blnh thuong (1), ham 10m (2) hoac him 16i (3). Tren thee te'. m6i han blnh thirong duoc dung rong riii han ca, M6i han leigay t~p trung tmg sua:t Irrn, VI ti!t dien chb ghep hi thay dOi dOt nget, M6i han lorn c6 tac dung giam tl,p trungung suat, nlnmg thuoog .. phai gia cOng co khi mci t~odllqc, do do chi dung trong nhiing k~t ca:u d4c 'biet quan -trong, .chiu tAi .. '

trong thay dOL -

Tuy thea vi tri.tudng d6i giita phul;1Ilg.cqarq6i . han va phirong chiu luc, co the chia m6i ban ch6Qgra. cac loai sau :

(5 _ 4)

Hlnh 5 - 3

Hlnh 5 - 4

~ : '~

-.M6i han doc : phirong cua m6i him song song ~oi phuong coa luc (hlnh 5 _ 5).

- M6i han ngaog : phuong cua m6i han vuong g6c vOi phuong cua hrc (hlnh 5 _ 6).

"50/<. J

Hinh 5 - 5

Hinh 5 - 6

- M6i han xien : phirong cua m6i han tao thanh mot g6e nao d6 voi phuong cua hIe (hlnh 5 -7).

F,

!II
F ~ rL
. - ----I

Ii J Hinh 5-7

Binh 5 - 8

- M6i han h6n hill' (hlnh 5 - 8).

D6i voi m6i han ngang, nen han cit hai mat M tranh sinh ra ung suat u6n Ian. Phan hai tarn chong len nhau C phai dai hon b6n lltn chieu day S cua tarn ghep (hlnh 5 - 6).

Cbi~u dai m6i han ngang va han xien khOng han che, Chieu dai m6i han doc khOng nen qua 50k.

k - be rong cua canh ban, vi trong m6i ban doc UDg su~t phan b6 khOng deu thea chieu dai m6i han (binh 5 - 5).

Tinh mOl hem chong chiu luc keo (nen) doc theo tam ghep

Mo'i han doc : Tfnh theo tmg suat edt r, ti€t dien nguyhiem III ti~t dien phan giac cua mat cat m6i han (hlnh 5 - 4). Theo chieu dai cua m6i han, U'ng suat cAt phan b6 khOng d~u. -ang suat a hai dlu m6i ban Ian hen 11 phAn giua (hinh 5 - 5). C6 th~ giai thicb met each don gian 8\1 phan b6 khong Mu nay:

Gia thiet rang tiet may 2 tuyet d6i cung, con tiet may 1 va m6i him thl e6 tinh dan hdi, Duoi lac dung cua lire F, chuyen vi nrong d6i cua di~m bi se I6n hon chuyen vi tuong d6i cua diem at mot hrong bang dQ dan dai ella' doan at bi eua tilt may 1. Nhir vay bien dang tnrot va irng suat trong m6i han se giam dan tir phai sang trai,

Neu ca hai tiet may deu c6 tinh chlft dan hdi, nhung dQ cUDg cua chung lai khac nhau, ung suar trong m6i han se phan b6 thea quy lu~.t duemg cong nao d6, nhu trlnh bay tren hlnh 5 - '5. Neu hai tiet may e6 d¢ cirng nhu nhau, dO thi irng suat se d6i ximg. S\I phan b6 khong d~u trng suat cang tang len, neu chien dai m6i han cang tang.

Vi vay trong thuc te thuong han eh€ chieu dai m6i han doc thea dieu kien : 1:5 50 k.

De duoc don gian, khi tfnh toan cac m6i han nay ta quy uoc tinh theo ll'ng sn1ft trung binh. Di~u kien ben c6 dang

't = F/21.0,7k :5 [1:]'

(5 - 5)

trong d6 : I - chieu dai mot m6i han ;

0,7 k == keos45° - chien day cua m6i han, do thea tiet dien phan giac m - m (hlnh 5 - 6) ['t]' - (rng suat cAt eho phep cua m6i han.

70

Truong hop cac tam ghep c6 tiet dien khOng d6i ximg, thi du nhu thep goc, (gia thi€t h,IC keo hose nen phan b6 deu tren ti€t dien tarn ghep) hqp luc F di qua trong tam cua ti€t dien (hlnh 5 - 9). Hop 11$c nay phan b6 cho cac m6i ban, ti l¢ nghich v6i khoang each el va e2 :

F I va F2 - l\l'C tac dung len m6i han 1 va m6i han 2.

Hinh 5 - 9

Cac m6i han 1 va 2 duoc tfnh theo lai trong FI va F2 nrong ung, do d6 gitta chieu dai 11 cua m6i han 1 va chieu dai 12 .cua m6i han 2 c6 h¢ thtic

II e2

t;=~

Di~u kien (5 - 6) nham dam baa dQ bendeu cua hai m6i han. Ung sua:t sinh ra trong cac m6i han se ba.ng nhau va duoc xac dinh thea cOng thuc,

(5 -6)

(5 -7)

M6'i han ngang : thea phucng phap tfnh toan thuc dung, m6i han ngang ciing duoc tinh thea 1hlg suat edt. Tie't dien tfnh toan, ciing nhu d6i voi m6i han doc, la tiet dien phan giac m - m. Thuc nghiem cung chung to ring m6i han b] pha hong theo tie't dien nay.

Nell han mot m6i (tnrong hop nay khong nen dung) :

't = F/O,7k.1 s lrl'

(5 - 8)

Ne'u han hai m6i (hlnh 5 - 6) :

't = F/2.0,7k.l s ['t]'

(5 - 9)

Tfnh thee cong thlic tren day c6 tfnh chat quy u6c va glin dung. vi a tren tiet dien m - m, ngoai 6ng suat tiep con c6 ltng suat phap. Them vao d6, su t~p trung U'ng suat tai day ra:t 16n do tiet dien bi thay d6i dQt ngQt va m6i han con chiu mOmen u6n do luc tac dung khOng cung nam tren mot dUC:1ng th~ng. Tuy nhien, gia tri thuc dung cua phuong phap ttnh nay la b chO cac cong Illltc c6 ca:u true dan gian va gi6ng nhau, d6i v6i han doc cting nhu han ngang [xem cOng thtrc (5 - 5) va (5 - 6)}. Nho each tlnh th~ng nha:t nhu vay cho nen ta cung rut ra duoc nhitng cong thrrc dC1D gian de dung cho tnrong hqp han hOn hop, thi du nhu cong tlnic (5 - 11).

M6'j him xien (hl.nh 5 -7). Ta cung c6 dieu kien ben

t = F/O,7k.l S; ['t]'

(5 - 10)

M(fi han h6n hap (hlnh 5 - 8). D~t L = 21d + In. v6i

71

Id - chieu dai mot m6i han doc ;

In - chieu dai m6i han ngang, ta co :

t = F/0,7kL S; lvl'

(5 - 11)

Co the coi cong thee (5 - 11) nhu cong thuc t6ng quat de tinh m6i han chong chiu luc keo (nen) trong do L la tong chieu dai cac m6i han trong m6i ghep,

Tinh mo',. han cho'ng chiu momen trong m~t phdng ghep

M6'j him dQc("') (hlnh 5 - 10). ling suat phan b6 khong deu theo chieu dai m6i han va phuong cua cluing cilng khac nhau (hinh 5 - lOa). Chieu dai m6i han cang 16'0 so voi chieu rong b cua tam ghep tht ting suat phan b6 cang khOng deu. C6 the xac djnh irng suat C1:IC dai trong m6i han theo cong thuc

1 = M/Wo

trong d6 W 0 - mOmen chong xoan cua m6i han tai ti6t dien nguy hiem.

D6i voi nhttng m6i han tirong d6i ngAn (l < b) ta quy uoc ring ling suat co phuong doc thee m6i han va diroc phan b6 Mu theo chieu dai m6i han (hlnh 5 - l Ob), Nhu vay cac ung suat trong m6i han se tao

thanh ngau luc c6 canh tay don b, can bAng voi mOmen M. Ta co cong thuc gao dung

't = M/0,7klh S; [1]' (5 - 12)

M6'j han ngang (hinh 5 - 11). (rng sua:t tiep phan b6 trong m6i han luang nr nhu \'rng suat phap phan b6 trong titt dien ngang cua dam chiu . u6n. Vi. vay c6 tM vi€t :

t = ~ = (1/6~,7kb s; [1)' (5 - 13)

HJnh 5-11

l

mnh 5 -10

Hlnh 5 -12

l

Hlnh 5 - 13

("') Truong hop moi han chi chju mOmen, ta quy uo-c gQi m6i han thea chieu rOns tl"m ghep la moi han ngang, con m6i han theo chieu dai tl"m ghep la m6i han doc.

72

M61 him h6n hop (hinh 5 - 12). Khi chiu momen, tam ghep c6 xu huang quay xung quanh trong tam cua ti€t dien nguy hi~m. (rng suat ti!p tai mOi di~m ti l~ thuan voi ban kinh vecto rna gOc la trong tam cua ti!t dien va c6 phuong vuOng g6c voi ban kinh nay (hlnh 5 - 13). (fng suat tiep cue dl;li duoc X3C dinh thea cOng thuc :

10 - momen quan tinh doc cue cua ti€t dien nguy hit!m cua m6i han d6i voi trong tam cua dien tich nay.

Neu nhu m6i han doc kM ngan so voi m6i han ngang (ld :s; O,51n) va chieu rong canh han nho so voi kfch thiroc b, ta c6 the coi nhir ung sulit tiep 'td sinh ra trong m6i han doc c6 phuong song song voi m6i han nay va phan ph6i d6u tren su6t chieu dai m6i han. Dua vao cac gia thi€t tren, ta c6 th! tim duec eOng thuc gfu dung de tfnh moi han h6n hop, xuat phil t{r dieu kien mOmen ngoai M ducc can bing voi momen sinh ra trong m6i han ngang va ngiu hrc trong m6i han doc :

, trong d6 't = tn = td' tn 13 irng suit len nhat trong m6i han ngang (hinh 5 - 12) Ad = O.7k1d - .di¢n tich cua ti!t dien nguy hiem cua mot m6i han doc ;

Wn := 0, 76kl~ - momen ch6ng u6n cua ti€t dien nguy hiem ciia m6i han ngang.

Di~u kien b6n se 18. :

't= M 2 :S;['t],

o 7kl 1 O,7k1n

• n d + 6

Trong thi€t k€. thuan tien nhit Hi chon kfch thuoc m6i han ngang In va chieu r(>og canh han k rdi theo cOng thl1'c (5 - 14) xac dinb chieu dai m6i han doc,

(5 - 14)

.J
) J \
I
1
- . ;..__j_, ~ .-
-s !
I j_
\ J ~M f

Tinh m6'i han chong chiu lllc va msmen trong m{jt phd.ng ghep

D~ duqc t6ng quat, ta tfnh toan d6i voi m6i

hAn hOn hc,1p (hinh 5 - 14) : goi 'tp IA U'ng Sua"! sinh ra do hie dung cua h;tc keo ngang va 'tM 11 trng suat do momen gay nen, ung suA"t cue dai trong mt'Si han se l8. :

mnh 5 -14

73

Ta c6 tM viet dieu kien ben nhu sau :

t=_F_+ M s[t]'

O,7kL 0, 7kln Id + O. 7kl~ 16

Dung m6i han chong k€t cau c6ng kenh va t6n kim loai han m6i han giap moi, nhung khOng can phai gia cong mep (vat mep) de him.

(5 - 15)

:( .., a)

.) b)

S.2.3. Moi him g6c

Hlnh 5-15

M6i han g6c dung de ghep cac chi ti€t may c6 M mat

vuOng g6c voi nhau. D6i voi m6i ghep nay. c6 the han kieu chit K nhu m6i han giap m6i (hlnh 5 - 15a) hoac han hai ben nhu kieu han ch6ng (hlnh 5 - I5h).

Truong hop han kieu chu K. tfnh toan urong tv nbu d6i vai han giap m6i. Khi han thea kieu han chong, ti€t dien nguy hitm la cac tiet dien phan giac m - m, n - n, tfnh toan nrong nr nhu d6i vci m6i han ch6ng.

M6'i han g6c chiu luc keo u6'n va momen u6n (hlnh 5 - 16) Truong hop him kieu chir K

M F []'

0'=--+-$ 0'

S12/6 51

(5 - 16)

Truong hep han theo kieu han chong, ta coi sl,l' phan b6 lhlg sua:t do mOmen M gay nen trong m6i han nrong tl,l' nhu s\f phAn b6 ling suat u6n trong tiet dien d4m. Tiet dien nguy , hitm la hai ti€t dien phan giac m - m, n - n.

HinhS-J6

Hltlh 5-17

M . F

't= + s[t]'.

2.0.7kl2/6 2.0,7kl

(5 - 17)

Mo'i han g6c chiu momen u6ft va momen xoan (hlnh 5 - 17)

VI canh k eiia m6i ban nha so vai duang kinh d cua tiet may nen ling sua:t tx do mOmen xoan T gay nen dl1QC xem nhu phan b6 di!u trong ti€t dien nguy hiem cua m6i han. Tiet dien nguy hiem ciia m6i han c6 hlnh vanh khan, dirong kfnh trong d va chieu r(lng 0.7k. Dien tich ti€t dien nay diroc la:y gAn dung bang

A I'=' O.7kxd,

Ttl h¢ thee

tx.A.d/2 = T,

ta c6

2 tx = 2T/O,7k.1t.d

(5 - 18)

74 .

(rng sulit tu do momen u6n Mu gay nen e6 th~ xac dinh theo cong thee

w u 10. momen chong u6n ciia tie't dien nguy hi~m ella' m6i han. Goi D la duong kinh ngoai ciia hinh vanh khan, ta e6

Wu = ~(D4 - d4) = _!:_.(D2 + d2)(D + d)(D - d)

32D 32D .

VI 0 - d = 2.0,7 .k, va c6 the coi D == d, cOng thnc g'n dung ciia W u se II

Do d6 tri s6 cua tu

2 tu = 4MulO,7k'Jtd

(5 - 19)

VI cac ling suat tx va 'tu sinh ra trong tiet dien m - m cua m6i han (hlnh 5 - 17) c6 phuong vuong g6c voi nhau cho nen dieu kien Mn c6 dang

5.2.4. Moi han tiep xuc Han tiep xuc c6 cac kieu :

- Han giap m6i ;

- HaD theo cac m~t ben : han di~m hoac

han duong

(5 - 20)

F

Han giap m6'i c6 the dung cho cac ti!!t may co hlnh dang va ti6t dien tuy y. N€u han dung ki thuat va dQ ben cua v~t lieu duoc han khOng bi giam do nung n6ng (thf du cac loai thep it cac bon va thep it hop kim, khOng qua nhiet luyen), dQ ben cua tiet may han h§u nhu bang vai d<> ben ciia tiet may nguyen. VI

v~y, trong tnrong hop tai trong tinh, rrng suat cho phep ciia m6i ban c6 the la:y nhu ciia tilt may nguyen. D6i vci cac 10;J.i vat lieu vi ban rna giam Mn, khi tinh toan phai ha thap (rng suar cho phep.

Hinh 5 -18

Truong hep chiu tai trong thay d6i, d<> b~n m6i han tiep xuc cling b] giam nhu d6i voi m6i ban h6 quang.

Mtii han diim (hlnh 5 - 18). M6i han diem thrrong dung cho cac tam ghep mongo Khi ghep cac tam co chieu day khac nhau, chieu day t:(m day nhl{t khOng nen qua ba Un chieu day tam mong nhat,

75

Duong kinh di~m han duoc lay thea chieu day S ciia t!fm mong nhat trong cac ta~m duoc ghep

d = 1,2S + 4 mm khi S s 3 mm, d = 1,5S + 5 mm khi S S 3 mm.

Bll0C t khong nen qua ngan M phan 16'n dong dien khoi chay qua cac di~m da: han xong gan d6 (hien tuong dong dien Sun). Cac

khoang each t1 va t2 ti'r diem han d€n bien

tam ghep duoc quy dinh thea cac dieu kien F1 II j ~F ve cong nghe va ve -de) ben. Thong thuong co

tM Ilfy :

t = 3d; t1 = 2d ; t2 = l,5d.

M6i han di~m thuong diroc dung M chiu tai trong lac dung trong m~t ghep va diroc tinh thea d¢ ben cat, Goi F la luc tac dung, Z - s6 diem han. i - s6 ti!!t dien chiu cit (hinh 5 - 18a, i = 1 ; hlnh 5 - 18b, i = 2) ta c6 dieu kien ben;

~"S\m"Si ~F

_!5}:_1'!)__5_

Hlnh 5 -19

F

't== 2 S['t),

Zi1td /4

Truong h<JP chiu mOmen trong mat ghep, m6i han diem ding dllqc tinh toan thea phuong phap nrong 1\1 nhu d6i voi m6i ghep dinh tan hose m6i ghep bulong khong co khe hi1 (xem chuang "Ghep bang ren").

(5-21)

Vi trong m6i han diem c6 sl}' tap trung irng suat Ion, anb huong de'n gici han moi cua diem han va ella tarn ghep, ebo nen khi tinh toan m6i ghep chiu tiii trong thay dOi phai giam thap (tng suat eho phep cua diem han cGng nhu cua tlfm ghep,

MOl han duang (hlnh 5 -19) thuong dllge dung de ghep cac titt may mong co yeu cau kfn. Truong h<JP hlnh 5 - 19 d~ b~n m6i han duong ducc tfnh theo cong thirc :

't == Flab s ['t]'.

(5 - 22)

Nghien cuu cho tha:y' rlng su t~p trung img suat trong m6i han duong nho han trong m6i han diem (xem bang 5 - 3).

5.3. DO B£N eVA M6I HAN vA tJNG SUKT CHO PHEP

5.3.1. D(j b~n cua m6i han

Dr ben eua mOl han phu thuoc vao cac nhan t6 chinh sau day:

- Chat luong ciia que han va vat lieu duqc han (v$,t han c6 tinh han t6t hay xau),

- Trinh d¢ ki thuat han.

- D~c tinh cua tai trong (tai trong tinh hay tiii trong thay dOi).

76

Neu dung que him chat hrcng khong t6t, khong thfeh hop va v*t lieu duoc han khong eo tfnh han tet, m6i han se e6 nhieu khuyet (*t va bi nm n6ng hoac n1l't nguoi v.v .. Cac loai thep it va vita cac bon la nhtrng vat lieu e6 .fnh han t6t.

Chat hrong cua m6i han phu thuoc nhieu vao trtnh d~ ki thuat han. Neu ki thuat ban khong bao dam. ban eon s6t hoac han khcng thau, m6i han e6 xi va 6 xit v,v ... se tam eho d~ ben m6i han bi giam nhieu, nhat la khi chiu tai trong thay d6L

SI1 tap trung tmg suat va irng suat trong m6i ghep bAng han c6 anh huang rlft Ian d€n d~ ben moi cua m6i ban. Vi vay trong tnrong hop m6i ghep chiu tai trong thay d6i phai d*c biet chu y d€n van de hlnh dang ket cau, Trong cac kieu m6i han, m6i han giap m6i e6 d~ ben moi cao han ea vi it tap trung ong suat han so vci cac kieu khac, nhat la khi diroc vat bat cac ehb han 16i. Khong nen dung m6i han doc M chiu tai trong thay d6i VI nhu dii noi tren, m6i han co su tap trung img suat Ian. Can tranh han a nhtrng chb co tap trung irng suat do hlnh dang k€t cau tao nen, M6i han phai co chieu day d6ng deu nhau, khong nen M t*p trung mot lucng kim loai nong chay tan (j ehb giao nhau cua cac m6i han. Nen b6 trf m6i han eho de han va de kidm tra.

De nang eao dQ ben cua m6i ghep han chiu tai trong thay d6i co the dung phuong phap phun bi hose miet m6i ban.

5.3.2. Ung suit cho phep

Vi co nhieu nhan t6 anh huang d€n dQ ben cua m6i han, mat khac. cac eOng thirc tfnh roan lai c6 tfnh chat g~n dung va quy mrc, eho nen can thiet phai dung thuc nghiern M xac dinh tmg suat cho phep cua m6i han.

Ung sua! cho phep eua mdi him ehju tdi trong ttnh cho trong bang 5 - 1, tuy thea phuong phap han va loai que ban. Cung can chu y la cac s6 lieu eho trong bang chi dung d6i vci cac ti€t may han bang thep it va vita cacbon hose thep It hop kim va trong tnrcng hop chat hrong m6i ban dat cac yeu cau tieu chuan, D6i voi cac tnrong hop khac d.n lam thi nghiem ve dQ ben M lay sc tieu.

Truong hap chiu tdi trong thay ddi, cac trng suat cho phep lay theo bang 5 - 1 ph iii nhdn viti h~ stJ gidm 'Y, nho hon dan vi. Ung suat de tinh toan la rmg suat cue dai cua chu kl irng suat (amax hoac 'max)'

BdngS-l UNG SUAT CHO PHEP CVA M61 HAN THEP KHI CHJU TAl TRQNG TINH

irng suA"t cho phep ciia m6i him
Phuong phap haD Keo [alit Nen [a]k CAt ['t1'
Han h6 quang, bang tay, dung que han 342 va 350. Han khf 0,9 [cr]k [a1t 0,6[a]k
Han h6 quang tl! d¢ng du6i 16'p thu6c han ; han bang tay, dung [a]k (crh 0,65[cr]~
que han 342A va 350A. Han tiep xuc giap m6i .
Han tie'p xuc diem 0,6[crh
[cr]k - rmg sual keo eho phep cua kim loai diroc han khi chiu lM trong tinh. H¢ s6 an loan ella cac ket cau
kim loai Is] "" 1,2 + 1,8. 77

Khi chiu tai trong thay dOi, dQ ben cua titt may han tai vang duoc han cling bi giam cho nen luc tfnh toan ti€t may han cling phai nhan ling su4't cho phep (khi chiu tiii trong tinh) cua tiet may han vci M s61.

H¢ s6 giam 1 ducc xac dinh theo cOng thee

1

(5 - 23)

y == ----------

0.6K1 ± 0,3 - (O,6K, ~ O,3)r

trong d6 :

0"

C = ~ - be s6 tfnh chat chu ki;

O'max .

O'max va O'min - ang suA:t C\l'C d~i va cue tMu, c6 mang dA:u ciia n6 ;

K, - M s6 tap trung ting su4't thuc t!' ; d6i vai han h6 quang, xem bang 5 - 2 ; d6i vai m6i han tiep xuc, xem bang 5 - 3. Trong cong thtic (5 - 23) cac dA:u phfa tren dung khi ung suat keo, d9:u phfa duoi - khi ling suat nen,

Bang 5-2 H~ s6 T ~p TRUNG UNG SUAT THVC Tf Kt CVA M61 HAN H6 QUANG

Kt
Cac tiel may hoac m6i him
Thep lt dc bon Thep it hop kim
.
Ti€t may han giap moi 1,5 1,9
Tiet may han ngang 2,7 3,3
Tiet may han doc 3,5 4,5
M6i han giap duqc han tha:u 1,2 1,4
._
M6i hang ngang 2,0 2,5
M6i han d9C 3,5 4,5
M6i han hOn hop 2,5 3,5 D6i v6i m6i han tiep xuc (han diem hoac han duong) khong chiu tai trong chinh rna chi de lien ket, h¢ s6 t$.p trung irng suat thuc t€ K, nho .hon so vai truong hop m6i han chiu tai trong chinh vi anh hirong cua tai trong thay dOi nho han.

Neu tri s6 y tim duqc thee cOng thuc 5 - 23 Ian han 1, ta l«y y = 1. Dieu nay c6 tM xay ra khi tai trong thay dOi tri s6 nhung khOng thay dOi chieu (r > 0) va cling chung to ring trong tnrcng hop d6 dQ ben tinh c6 tac dung quyet dinh d6i vai m6i han.

78

BdngS-3 H¢ 86 T!P TRUNG UNG SUAT THVC T1!: Kt eVA M61 HAN TI1!:P xuc

Kt
Loal v$t Ii~u Tr.ng thai Chleu day Han dt1lien ktt Him chlu
kim lo~i mm tal trong chfnh
Han dit1m Han dUOng Han di~m Han dubng
Thep 10 Thirong hoa 3 + 3 1,4 1,25 7,5 5
Thip 30 XrCA Ram 1,5 + 1,5 1,35 - 12 -
Hc;JP kim titan BTl - 1,5 + 1,5 2,0 1,3 10 5
HQP kim nhOm .ru 6T - 1,5 + 1,5 2,0 1,3 5 2,25
Han tltp xue ghip moi
Tnep cac bon K, '" 1.2
Thep hep kim va hop kim nhOm Kt", 1,2 + 1,5 , 5.4. THI Dl)

Tinh m6i ghep bing han theo sa d6 tren hlnh 5 - 14 veti luc F = 10000N, mornen M = 8000Nm, tai trong khOng thay dOi. chieu day tA:m S = 12 mm, vat lieu tA:m la thep cn (crch = 220MPa), han bing tay, dung que han 342.

Gidi :

1. Xac dinh chieu rong b cua tsm ghep theo dieu kien ben Lc1"y [s] = 1,4 (xern bang 5 - 1) ta dllgc

[cr)k = O"cb/[s) = 220/1,4 = 157 MPa.

Tlnh sa b¢ chieu reng b thea tai trong chfnh la momen M. Til M thtrc 12M

w= -Sb =-,

6 [cr]k

ttrn dllgc

b = J6M/S[cr)k = ~6.8.106 /12.157 = 160mm: (M = 8000Nm = 8.106Nmm).

Vi chiu them lire F, ta IA:y b = 165 mm.

Ki.!m nghiem tarn ghep chiu toan b¢ tai trong :

e = 6M/Sb2 + F/Sb = (6.8.106/12.1652) + (10000/12.165) I'I;l 152 MPa.

79

v,*y

o < [cr]k' 2. Xac dinh kich thuoc m6i han.

Lay

In = b = 165mm, k = S = 12 mm. '

Tinh so bQ chieu dai m6i han doc Id thea mOmen M. Tra bang 5 - 1, ta c6 : [t]' = 0,6[cr]k = 94N/mm2.

Dung cOng thuc (5 - 14) de tim Id

tM = 8.106 = lrl' = 94MPa.

O,7.1,21d.165 + (1/6).0,7.1,2.1652

Dod6

Id = 35mm.

Lay Id de tinh toan 18. 40 mm (xet de'n hai d~u m6i han khOng duqc han thau la:y chieu dai Id th\fc te' khoang 50 + 60mm).

Kiem nghiem m6i han [cOng thuc (5 - 15)] 10000

tp = == 5MPa;

0,7.1,2(2.40 + 165) ,j , •••

8.106,

t - , :;: su:;, J..f1),.

M - , -. , ,'" , ' , "2 ' "'W~"LL ...

'0.7.1.2.40.165 +·(i/6).O,7.1,2.165 ' , '

4 .." .. : 1 ~~ 'j ~ .. ' _ ~ i ,I ._ •

, ,

80

Chlldng 6

GHEP BANG eO 001

6.1. KHAI NltM CHUNG

6.1.1. Tmn hlnh lam vi~c cua m6i ghep bing dQ d6i

GMp bang d¢ doi thuong duoc dung de ghep cac ti€t may c6 M mat tiep xuc la mat tru tron, c6 khi cling duoc dung de ghep cac chi tiet may c6 be mat hlnb lang tru hoac hinh khac,

Mu6n ghep bang d¢ dOi thi

duang kfnh true phai 16'n han Hlnh 6 - 1

dirong kfnh 16 va chenh lech 8

giua duong kinh true B va duong kinh 16 A goi lA dq db; B (hinh 6 - 1).

8 = B-A.

Sau khi ghep, do bien dang dan h6i va dec, duong kinh chung cua M mat tiep xuc c6 trl s6 d. Liic nay tren be mat tiep xilc co ap suat p. Nho do, khi cac ti!t may chiu lac dung cua ngoai luc co xu huang lam chting tnrot len nhau, giila be mat ti€p xuc se sinh ra luc rna sat de can lai. Nhu vay, nho rna sat cac tiet may khOng di dQng nrong d6i vci nhau va co 1M truyen duoc mOmen xoan hoac luc doc true ttl' tiet may nay sang tiet may khac, Ngoai ra m6i ghep c6 the chiu duoc rnomen u6n.

6.1.2. Cac phuong phap lAp

De lAp m6i ghep bang d¢ doi, c6 the dung mot trong cac phirong phap : ep, nung n6ng hoac lam lanh,

Phuong phdp ep la dung hrc de ep chi ti!t may b] bao (true) vao trong 16 cua chi ti€! may baa (may 0). Plnrong phap nay kha thong dung vi dugc thuc hien a nhiet d¢ blnh thirong va khong phuc tap bang may ep thuy luc, may ep vit v.v ...• don gian nh:ft c6 the dung biia dong (nen tranh dung).

Tuy nhien, phuong phap nay co nhuoc diem la san bang ffi¢t phdn nhtmg chO nhap nhO cua M mat tiep xiic, khien dQ doi b] giam, do do lam giam kha nang lam viec ciia m6i ghep, Ngoai ra hip bang phuong phap nay c6 the lam cho cac tiet may ducc ghep bi bien dang khong deu va mat diu cua chung bi hu hong.

6- CHI ntT MAy· T1

81

De lap gil epdiroc de dang va b6t lam hong d~u true cilng nhu mep 16, nen vat d~u true va mep 16.

Phuong phdp nung nang: khi lap dem nung n6ng tilt may bao de 16 cua n6 no to ra.

D6i vdi cac tilt may co chieu dai IOn hen nhieu so v6'i duong klnh, dung phuong phap nay tien lei han phuong phap ep, Tuy nhien, can chu y gi6'i han nhiet d¢ nung de tranh cho tilt may khoi bi ram, lam thay dOi cau tnic kim Ioai hoac lam chay lap ngoai ciia tilt may. Cd.n de phong tiet may bi venh do phai nung nong.

Phuong phdp Lam lanh' : tiet may bi bao duqc lam lanh, tiet dien co lai va lap vao 16 cua tiet may bao. Co the dung axit cacbonic ran (d~ sci - 79°C) hose khOng khi long (d¢ soi 196°C) de lam lanh. Phuong phap nay dung tbieh hop d6i v6'i cac tiet may e6 kfch thudc nho.

Kha nang lam viec cua m6i ghep lAp bsng phirong phap nung nong hoac lam lanh eo the tang gap ruBi hoac bon nua so vdi lAp bang phuong phap ep. Dung cac phuong phap nay, can xac dinh nhiet d¢ nung n6ng hoac lam lanh de c6 the lAp duqc de dang.

Chenh lech nhiet dQ d.n thiet (M tap bing nung nong hose lam lanh) giUa cac tiet may ghep duoc tfnh thee h~ thuc :

.6.t = omW( + 00 .10-3 a.d

trong d6 Llt - chenh lech nhiet d¢ giira tiet may bao va tiet may bi bao, tfnh bang °c ;

(6 - 1)

d - duongkfnh danh nghla ella m6i ghep, mm ; 0max - d¢ dOi 100 nha:t ella kieu lAp da: chon, J..Ul1 ;

00 - khe ha can thiet de lAp duoc de dang, thucng Itfy blng khe ho nho nhar cua kieu lap long H7/g6, um,

a - he s6 no dai vl nhiet (d6i v6'i thep a == 12.10-6 mm/mm.oC, d6i voi gang

-6 0

a == 10,5.10 mm/mm C).

6.1.3. Uu, nhuqc di~m. Nhln chung, ghep bing dO d6i co IIU dilm sau : - Chi u duoc tai trong 16'0 va tai trcng va d~p ;

- Bao dam duqc d¢ d6ng tam cua cac tilt may ghep (cho nen duqc dung trong cac m6i

ghep cac tilt may quay nhanh).

- Ket cau va che' tao dan gian. gia thann ha, Tuy nhien, n6 c6 cac nhuac die'm :

- Lap va thao phuc tap, c6 the lam hu hong hi! mat Hip ghep khi thao ;

- Kha nang truyen luc cua m6i ghep khOng xac dinh diroc chfnh xac vi phu thuoc vao

d¢ dOi va M s6 rna sat, hai yeu 16 nay thay dOi trong pham vi kha rong - d¢ dOi thay dOi trong khoang dung sai ciia kieu lap. con h¢ s6 rna sat thl phu tbuoc vao phuong phap lap, d¢ nharn b~ m* t, s \l boi tron hie ep v. v ...

Trinh d~ ki thuat cang phat trien, dQ chinh xac che' tao cac chi tiet may duoc nang cao, do do ghep bang d¢ doi ngay cang ducc dung rong rai trong cac nganh ehl tao co khi. Ghep bing d¢ doi duoc dung df! gbep cac banh rang, vO lang, 6 IAn. dia tuabin v.v ... vao true, hoac ghep cac phan ella true khuyu, cac phan cua banh vit v. v ...

82

6.2. TiNH M61 GHEP BANG 1>0 D61

Tinh toan d~ ben m6i ghep nharn muc dtch chon dircc kieu lAp dam baa cho m6i ghep c6 the chiu duoc tai trong da cho rna cac tiet may duoc ghep khOng bi di dong tuong d6i d6'i v6i nhau.

Tuy nhien, cling co khi kieu lAp da tim duoc khong thoa man di~n kien ben cua cac tilt may duqc ghep vi d¢ doi qua 16n lam chung bi hong hoac gay bien dang qua nhieu, c6 tac hai d6i vci sl! lam viec blnh thuong cua chiing.

VI v*y trong tinh toan moi ghep din xet de'n die'u kien bln (dam bdo kht5ng co sl! di dpng tuang d(j'i) cua m6'i ghep ciing nhu dilu ki¢n ben cua cdc tiet may duac ghep.

6.2.1. Tinh dQ ben cua m6i ghep Mu6n chon duoc kieu lAp thich hop, ta phai tfnh do doi can thie't nharn dam 00.0 dieu kien ben cua m6i ghep, D¢ dOi cAn thiet duoc quyet dinh boi ap suat cAn c6 tren M mat lAp ghep de sao cho luc rna sat') sinh ra thang duoc ngoai 11!c tic dung,

Truong hop m6i ghep chin 11!c doc true F (hmh 6 - 2a) ta co dieu kien :

p

T p

C)

KF s fp.ndl,

Hlnh 6-2

do do:

p ~ KF/nfdl troog cong thuc : p - ap suat d.o thilt ;

f - M s6 rna sat;

K - h¢ s6 an toan, tuy theo rrurc dl') quan trong cua moi ghep, co the lay K = 1,5 + 3 ;

(6 - 2)

d va I - duong kinh va chien dai be mat lAp ghep, Khi m6i ghep chiu momen xoan T (hlnh 6 - 2b) d

KT s fp 2 ndl,

do do

p ~ 2KT/nfd21.

Khi m6i ghep vita Chjll l,!c dQc true F vita chiu mOmen xoan T (hlnh 6 - 2c)

K~F2 + (2T / d)2 S fpndl

(6 - 3)

ho~c

(6 - 4)

("') CAn hiiu d~y III tr] st'i cue dai cua I\lc rna sat.

83

D6i voi cac titt may quay nhanh, hrc li tam co the lam ap suat tren be mat !tlP ghep bi giam di mot lucng dang k!. Do do elin tang them ap sulft tfnh toan mot tr! s6 bang ang suat keo do l,!e li tam gay nen tai be. mat 16.

Trong tlnh toan thuc ie, M sO rna sat f cua cac tiet may bang gang va thep e6 the la:y nhu sau :

- Lap bang phuong phap ep : f= 0,08 ;

- Liip hang phuong phap nung nong boac lam lanh : f = 0,14.

Sau khi tinh duoc ap suat can thiet, ta xac dinh. d¢ doi. Thea Ii thuyet tinh toan 6ng day ducc trinh bay trong giao trmh "Sue ben vat lieu", gitra ap suat sinh ra tren b~ mat tiep xiic

cua cac ti€t may va d¢ doi (htnh 6 - 3a) co h~ thue("')

p = 0 hoac 8 = pd(,S_ + C2)

d(CI + C2) EI E2

EI E2

trong do 0 - d¢ doi tinh toan ;

d2 + d2

C1 = d2 d; - 1-11 , - I

d - duang kinh lap ghep (ducng kinh danh nghia) ;

dl - duong kinh 16 ciia ti~t may bi baa (truong hop true d~e d I = 0) ;

d2 - duang kinh ngoai cua til!t may baa (maya) ;

(6 - 5)

El va E2• J.11 va I-lz - rnodun dan h6i va he s6 Poat xong cua til!t may b] bao va tiet may bao :

d6i vci thep E:: (21 + 22)104Mpa; 1-1 = 0.3. d6i v6'i gang E = (12 + 14)104MPa ; ji = 0,25.

Hlllh 6 -3 .

Trang eOng thuc (6 - 5) 5 va d duoc tfnh bang mm ; p va EI• E2 tfnh bang MPa.

Vi khi Ia.p ep nhitng dinh nhap nhO be mat bi san blng m()t pMn, eho nen de) doi thuc (dO doi lam viec) tret nen Dha han d¢ d6i ban d!1u. do khi chua ep, De btl van do, phai them van de) d6i tinh toan [thea eOng thee (6 - 5») mot hrong bln:g phan bi san bang. Vay do dOi can thi€t <\ tnroc khi lap phai Ia :

(6 - 6)

("') Trong thuc It, true (huang dai han maya, nen ap sutl:t lAp ghep phan b6 khong deu. Ap sutl:t (~p trung a vung mep 16 VI phan true ngoai 16 can Ira SI1 bien dang cua phan true nlm Irong 16.

84

trong do : R, I va Rz2 - chien caa cac dinh nhap nhO I6n tren b~ m*t lap ghep, tra thea cac bang do nharn be mat gia cong. Can chu y hieu chinh lai dO doi dn thiet n6n cac ti6t may duoc ghep lam bang nhtrng v*t lieu co he s6 dan no nhiet a khac nhau va se phai lam viec 0 nhiet dt! khac nhieu so voi nhiet dt! blnh thuong.

Theo ac tra bang dung sai lAp ghep, chon kieu 18.p sao cho co dt! doi nho nha:t bang hoac 16'n han ~c mot it.

6.2.2. Ki~m tra dt) ben v.a bien dang ella tiet may

Sau khi chon xong kieu lap (thea tieu chuan), dt) ben cua m6i ghep da dU'qc dam bao.

Tuy nhien, nhu da n6i cr tren, d.n kiern tra xem voi dO doi cua kit!u lAp da chon, trng sua:t va bien dang sinh ra trong ti6t may co qua len khong.

Tinh toan phai can cu vao dQ doi klern tra at. bang dti doi 100 nhat amax ciia kieu lAp (khong can cu VaG dQ doi do thiet l\) duoc giarn bot mot luong do san bang cac dinh nhap nho,

0t = 0max - 1,2 (Rz1 + Rz2) (6 - 7)

Theo at ta xac dinh ap suat sinh ra trong m6i ghep [cong thtrc (6 - 5) va dung cong thuc Lame ~6i voi 6ng day dt! tinh tri s6 cac ring suat theo hirong tam va huang tiep bi bao (or va at).

Tren hlnh 6 - 4 trlnh bay d6 thi phan b6 ring

suat va cac cong thirc tinh d6i voi tnrong hop vat p

lieu lam viec trong pham vi bien dang dan h6i.

Theo thuyet ben ung suat tiep IOn nhat, ta c6 dieu kien de trong cac ti6t may khOng sinh ra bien dang deo :

Qua d6 thiva cong thirc tren htnh 6 - 4 ta tha:y rAng, cac diem tren M mat trong cua ti6t inay bao va tiel may bi bao c6 trng sua:t tiep 01 100 nhitt.

D6i v6i tiet may bao (mayo)

d2 +d2

at = at = p 2 •

d~ -d2

a3 = ar = -po

Do d6 ung suat nrong duong :

hoac :

d2 - d2 <a 2

p - ch2 --=--2-'

2d2

trong d6 : ach2 - gioi han chay cua vat lieu ti6t may bao.

Hlnh 6 - 4

(6 - 8)

8S

D6i vai ti~t may bi baa (true) :

d2

a3 = at = -2p---:-- __

d2 -dr

(0 day ta khcng xet d~n cac irng suat thea phuong doc true vi gia trj cua chilng nho), Ta c6:

hoac :

(6 - 9)

Nhu vay d~ dam baa cac ti~t may khong bi bien dang deo, aip suat p phai thoa man cac dieu kien (6 - 8) va (6 - 9).

Neu dQ doi qua 16'n khien vat lieu bi bien dang deo, ap suat p va h¢ s6 rna sat se giam xuong, do d6 lam kha nang tai cua m6i ghep b] giam xu6ng.

D6i voi mot s6 tilt may duoc Hlp ghep, thI du nhu 6 Ian, d¢ doi duoc gici han hoi su thay d6i kich thuac duang kinh eua be'm(Jt tl! do (khong lAp ghep), Neu d¢ doi qua 16'0, vong trong va vong ngoai 6 Ian hi bien dang nhieu (mac du vAn 0 pham vi dan h6i), khi€nl, cho khe hb huang tam gitra can Ian va cac vong bi giam xu6ng nhieu, tham chi c6 the gay nen hien tucng ket can 18.n. Do d6 cAn kiem tra hrong tang duemg kinh ngoai cua tilt may baa cting nhu luong giam duong ktnh trong cua tilt may bi baa.

Trang pham vi bien dang dan hoi, thea dinh lu~t Hiic ta co cOng thirc xac dinh hrong giam dirong kfnh trong ddl cua tilt may bi baa:

(6 - 10)

va luong tang dtrong kinh ngoai dd2 cua tilt may baa:

Ad2= 2pd2

B+-(~r -1]

(6 - 11)

trong cac cong thuc tren : p - lip sua:t (tog vdi dQ dOi kiem tra at cua ki~u lAp da chon.

Voi cac tri s6 ddl va dd2 cho truce, ta e6 the de dinh ap sua:t cue dai cho phep va thea d6 tfnh ra dQ doi cho phep, Neu dieu kien giOi han bi€n dang khOng phu hen> vOi di~u kien ben cua moighep (m6i ghep khOng du kha nang tam viec) thi vin thea di~u kien b~n de chon kieu Hip, nhung sau khi lAp xong phai gia cOng lai cac M mat elln kh6ng ch€ kich rhuoc hoac dieu chinh lai kich thucc cac M mat nay.

86

Can chri y rAng di~u kien chon kieu Hip co dQ doi nho nh!'t phai bang hoac Ion hon dQ dOi din thiet, nhieu khi lam ung su!'t trong ti~'t may sinh fa qua IOn. Vi v~y neu c6 the diroc, trong san xua:t hang loat nen phan loai kich thuoc de ti€n hanh lip ghep,

Vi c6 sl! t~p trung rmg suat va KAy ra hien tuong gi do ti€p xuc d be mat lAp ghep cho nen m6i ghep bang d¢ dOi lam giam d¢ ben moi cua true, Tuy nhien, c6 the nang cao d¢ ben moi cua true bAng each Ian nen, nita hoa, xemetft hoac tOi bang dien cao tan be mat lap ghep cua true hoac 160g nhtrng bac dern bAng kern, d6ng, nhom,

Tang duong kinh chb lap ghep cua true len khoang 5% va lam g6c IUeJIl dan chb chuyen tiep kkh thuoc lA mot bien phap c6 hieu qua de giam tap trung Ung suar.

Trong thuc te" thuong dung ph6i hop ghep bing dQ dOi VGi ghep bang then hoac then hoa. Truong hop nay. ghep bang dQ dOi co the lam nniem V¥ chu yeu hoac thu y€u. Neu m6i ghep bang dQ doi co nhiem VlJ. chiu luc chu ye"u, trong tlnh roan ta coi nhu m6i ghep bang dQ dOi chiu roan bQ tai trong, con ghep bang then (hoac then hoa) chi c6 tac dung bao dam them dQ ben cua moi ghep, N tu m6i ghep bAng dQ doi co nhiem V\I thu yeu, toan bQ tai trong duqc tfnh cho m6i ghep then (hoac then hoa). sa di phai dung phuong phap gan dung nhu vay, vi cho Wi nay chua co each xac djnh chinh xac phan tai trong tac dung len tang kieu ghep trong m6i ghep ph6i hop, Sai s6 trong tinh toan duqc ba lai mot phan bang each chon ung suat cho phep cua m6i ghep then hoac then boa cao len mot it.

87

ChU'dng 7

GHEP BANG THEN, THEN HOA vA TRVC ElINH HiNH

Ghep bAng then va ghep bang then hoa la loai ghep thao diroc, duoc dung ra:t ph6 bien d~ ghep cac chi tiet may c6 dang true va maya. nhu ghep cac banh rang, banh dai, dia xich v.c.: voi true. Ngoai ra, trong mot s6 truong hop ngubi ta con si':t dung 10~i ghep bang true dinh hlnh.

7.1. GHEP BANG THEN

7.1.1. Cac loai then. tre, nlnroc di~m

Ghep bang then thuoc loai thao duoc, ducc dung rong rai vi cau t .... o don gian va chac chan, d~ thao !liP. giB. thanh re v» ... Nhuoc di~m chinh 1a phai lam ranh tren true cho nen lam ye'u true (vI dien nch tiet dien bi giam va sinh t~p trung Ung suat. True bi gay thuong vi ling su9:t t.,p trung chO ranh then qua Ion. Nhuoc di~m nita ta kh6 bao dam tiet may la.p ghep duoc chinh xac va khOng th~ dung mot then rna c6 the truyen duoc mOmen xoan 16n.

Then lil m¢t loai tiet may ducc tieu chuan hoa,

V.,t lieu then phdn 16n la thep c6 gioi han b~n 500 - 600 MPa, thf du thep CYS. Cf6, 40, 45 v.v ...

C6 the chia then ra lam hai lo a i 16n :

- Then ghep lCnig : then bAng, then da.n huang va then ban nguyet, t .... o thanh m6i ghep long.

- Then ghep cang : then rna sat, then vat. then tiep tuyen, tao thanh m6i ghep cang,

I I I I

~E'-·+

'ty oJ

a) Then ghep lOng

Then bang c6 tiet dien 18. hlnh chit nh'-t (hlnh 7 - 1). ti s6 chieu cao tren chieu reng tir 1 : 1 (dung cho true c6 duong kinh nho) den 1 : 2 (dung cho true Ion). Hai rmit cua then duqc got bAng ho~c got tron, Then ducc che t .... o bang thep keo, M~t lam viec cua then la hai m~t ben. Trong m6i ghep thenbkng c6 khe hb huang tam,

Tieu chuan quy dinh hai kh~u g'hep tuy thea chi~u sau cua ranh tren true va rsnh tren maya.

D6i vai maya bang gang va bang nhitng v'-t li¢u c6 dQ ~n kern han v~t lieu true thi dung kitu I (c6 ranh tren maya sau han. so voi kieu II), con cac tnrong hop khac dung kieu II.

88

Hillh 7-1

Thong thuong dung mot then bang, nhung dOi khi a nhii'ng ket cau chiu tai trong len, nguoi ta dung hai hoac ba then. Hai then thirong d~t duai mot g6c 180°, neu ba then thi d~t

duoi mot g6c 120°. .

Nhuoc diem cua then bang la kh6 bao dam tinh d6i Ian : d6i voi nhfrng m6i ghep quan trong can phai sua chua hoac chon then, nhu vay han che viec sir dung trong san xuat hang loat.

Then bang khOng the truyen hrc thee doc true, neu dn truyen phai dung cac phirong phap khac,

Then bang dan huang c6 hlnh dang nhu then bang, duoc dung trong tnrong hop dn di dong tiet may doc theo true (thi du trong cac hop giam t6c v.v ... ). Then duoc bat vit vao true (hinh 7 - 2). Kha nang tai cua

then bang dAn huang kern han then hoa, do d6 hien nay it dung.

Then ban nguy~t cling gi6ng nhu then bang, mat lam viec la hai mat ben (hlnh 7 - 3).

Uu diem la c6 the t\l dong thich ung voi cac dQ nghieng cua ranh mayo ; each che' tao then va ranh then cling don gian,

Nhtroc diem la phai phay ranh sau tren true lam true bi yeu nhieu. Then ban nguyet chu yeu dung a cac m6i ghep chiu tai trong nho. Khi maya ngan dung mot then. nell maya dai dung bai then.

Hinh 7-3

•

Hinh 7 - 2

Hinh 7-4

b) Then ghep ciing

LOl;Li then nay duqc vat met m~t M c6 dQ d6c. 1 : 100 (blnh 7 - 4), c6 kieu c6 dau (hlnh 7 - 5a), kieu khOng d~u rna got bang hoac got tron hai dliu mat (hlnh 7 - 5b, c).

Khac voi then ghep long, then ghep cang lam viec a cac mat tren va diroi ; con a mat ben co khe hO. Vi tao thanh m6i ghep cang, nen then khOng nhiing truyen duoc mOmen xoan, rna con co the truyen diroc luc doc true. Tuy nhien, vi then ghep cang gay lech tam

89

nhieu, cho nen tam tang rung dong cua cac tiet may duoc ghep va lam cho maya hi nghieng di. Do do hien nay ra"t it dung loai then nay va trong cac may chfnh xac thi khong dung. U u di~m cua then ghep cang la c6 th~ chiu dircc va d~p.

Then ghep cang chia ra cac loai : then ma sat, then vat (khOng dAu, c6 dAu) va then ti€p tuyen, Trir then tiep tuyen, ranh then tren maya phai co d¢ d6c bang d¢ d6c cua then.

Then rna sat (hinh 7 - 6).

M~t tren va m~t diroi la mat lam viec, Mat duoi cua then la mat tru co cung duong kinh voi true, Khi d6ng, then ap chat vao be mat true (hai mat ben c6 khe ho), lam viec

nho luc rna sat. U u di~m cua

loai then nay la khOng can

ranh tren true nen khOng lam y€u true, ngoai ra, co th~ Hip a b~t ki ch6 nao tren true va khi qua tai, then c6 tac dung bao dam an toano

Then vat (binh 7 - 7) co ti€t dienhlnh chu nhat, m*t lam viec ci1ng 18 hai rn~t tren va du6'i. True va. maya dl'!u ph iii lam ranh. true b] y€u nhieu honso voi dung then rna sat. nhung maya lai it bi yeu hon,

[]

1

(

)

mnh 7 - 5

, ~-

co dau

thong do"

~ ~

L

mnh 7 - 6

Hlllh 7-7

Then tilp tuyln. Loai

nay do hai then vat mot rn~t tao thanh, M~t lam viec lil m~,t hep, hai m~t lam viec song song vai nhau. M6i ghep then ti€p tuyen khac v6i cac m6i ghep then vat ke tren a chO c6 dQ dOi thee phirong tiep tuyen (rna khOng thee huang tam) d_Q dOi nay duqc tao nen bAng each d6ng hai then vao ranh. Then tiep tuyen lam viec dua vao sq chen d~p tren hai m~t hep. Neu dung mot then tiep tuyen (1 cap then vat) thi chi truyen dUQ'c mOmen xoan met chieu. Khi truyen rnOmen xoan hai chien phai dung hai then ti~p tuyen d~t each nhau duoi mot goc 120 + 1350 (hinh 7 - 7).

Ghep then tiep tuyen duoc dung trong nganh ch€ tao may hang nang chiu tai trong Ian.

90

7.1.2. Tinh then bing va then ban nguy~t

Cac phan tu cua m6i ghep [hen (ti€t dien, ranh v.v ... ) d~u duoc tieu chudn hoa, Trong tieu chuan c6 quy dinh kfch thuoc cua then (b x h), ranh v.v ... tuy theo dueng kinh true d cua tung loai then khac nhau. Vi. vay tinh m6i ghep then thuong la tien hanh kiem nghiem ling sulft sinh ra tren M mat tiep xuc hay tren ti€t dien nguy hiem hoac xac dinh chieu dai cua then khi ling suat cho phep da: chon.

Nghien CUu dieu kien Hun viec cua then bang (hlnh 7 - 8) ta th:fy cac tnrong hop hong c6 the xay ra la dap cac mat ben va bi cAt thee ti€t dien A-A. Gia thiet ap suat va ung SU:lt phan b6 d~u tren M mat lam viec cua then.

Di~u kien de trann dap :

ad = F/t21 :-:::; [ad]

trong d6, : I - chieu dai lam viec cua then; t2 = 0,4 h - d¢ sau ranh then tren maya; (ad] - ung suat dap cho phep,

. Lay y ;::::; d/2, goi T - momen xoan truyen qua m6i ghep then. ta c6 F = 2T/d ;

d - duong kinh true.

Di~u kien ben d~p c6 dang

ad = 2T/dlt2 s (ad]

Htnh 7 - 8

(7 - 1)

- Trong cong thee, d'ng suat tinh bang MPa (N/mm2)~ 111c - N (newton) ; momen xoan N.mm.

Di~u kien ben cAt

(7 - 2)

Thong thirong khong can kiem nghiem v~ d¢ Mn ca.l vi. di~u kien nay duoc thoa man khi chon ti€t dien then theo tieu chuan va la:y tri s6 [ad] thee dung huang din.

Tuy tri s6 mornen xoan da cho c6 the xac dinh duqc chieu dai then thee cong thiic (7 - 1). Neu 1 tfnh duoc 160 han chieu dai maya, phAi tang chieu dai maya (trong di~u kien c6 the) hoac tang s6 then, nhung tlnrong khOng nen hfy qua hai then.

Tinh mlli ghep then ban nguy¢t cilng nhu tren, theo cac cOng thee (7 - 1) va (7 - 2) trong d6 Hfy t2 = h - tl (hinh 7 - 3).

Ung suat d{ip cho phep d6i voi m6i ghep khOng di dQng : [ad] = O'ch/[S]

O'ch - gioi han chay cua tilt may lam bang v~t li¢u kern Mn nh:lt (co the lil true, then hose maya) ;

[5] - M s6 an toan, [S1 = 1,25 neu xac dinh dugc ehfnh xac [iii trong, cac tnrong hop khac [S] = 1,5 + 2,0.

D6i voi then ULm bang thep 45 Hip trong hop giam t6c, c6 tM Ia:y :

[ad1 = 50 + 70 MPa - neu hop giam t6c 18m viec lien tuc, h€t kha nang tai ; [ad] = 130 + 180 MPa - neu hop giam t6c lam viec voi ch€ d¢ trung blnh.

Truong hop maya lam bang gang va m6i ghep chiu tai trong khong thay d6i [ad] = 70 + 100MPa.

Trj s6' zlng sudt citt cho phep ['tel d6i voi thep va gang c6 tM la:y nhu sau :

Khi chiu tai trong tinh, ['te1 = l20MPa ;

Khi chiu tai trong va d~p nhe, ['tel = 90MPa ; Khi chiu tai trong va dap manh, ['tel = 50 MPa.

7.2. GHEP BANG THEN HOA

7.2.1. Cac loal then hoa - uu, nnuoc di«!m

Ghep bang then hoa la ghep maya vao true nho cac rang cua true 16ng vao cac ranh da: duoc ch€ tao sAn tren mayo. Loai m6i ghep nay. nhat la moi ghep then hoa rang chu nhat, c6 the coi nhu m6i ghep nhieu then, cac then lam lien voi true,

So vui ghep then, ghep then hoa c6 nhtrng uu diem sau day :

- Dam bao m6i ghep ducc dung tarn hen va de di dong tie't may tren true,

- Kha nang chiu tM len han so vci m6i ghep then cimg kfch thuoc do dien tich be mat

lam viec 160 hen va tai trong phan b6 Mu han tren b~ m~t rang.

. - D¢ btn moi cao hen, chiu va dap va tiii trong d¢ng t6t hem.

Tuy nhien ghep then hoa c6 nhttng nhuoc diem sao:

- C6 t~p trung Ung suat a g6c ranh toy it hen so vui ghep bang then.

- Tai trong phan b6 giuacac rangkhong deu ohau.

- Clio c6 nhOng dung C1,1 va thie't hi chuyen mon M ch! tao va kiem tra.

Gh6p bang then hoa co -th~ chia ra lam hai loai : ghep c6 dinh, trong do maya duqc c6 dinh tren true (khOng the tnrot dQC true) ; ghep di d¢ng, maya c6 the tnrct dQC true,

Trong truong hop ghep di d¢ng, true co dang hlnh tf1;1; truong hQp ghep cd djnh, true c6 the ch€ tao hlnh tru hoac hlnh cOn. Then hoa hlnh con am cho mayo khit vao true, lam viec t6t ngay ca khi chiu tAi trongthay d6i. M6i ghep nay chii y€u duqc dung trong OtO, may keo

v.v.: 0 day chung ta chi nghien cdu m6i ghep then hoa hlnh tru,

Dang rang trong m6i ghep then hoa co the ia rang chit nh$,t (hinh 7 - 9) rang than khai (hlnh 7 - lOa, b) hoac rang tam giac (h.7 - lOc).

Hien nay, then hoa ring chu nhat duoc dung nhieu han ca.

92

Kich thuoc cua then hoa duoc chon trong cac s6 tay chi tie't may.

Hinh 7 - 9 C6 3 phuong phap de dinh tam moi ghep then hoa :

a) Theo canh ben (hinh 7 - 9c ; 7 - lOa; 7 - lOc)

b) Theo duong kinh ngoai (hlnh 7 - 9b ; 7 - lOb).

c) Theo duang kinh trong (hlnh 7 - 9a),

Dinh tam theo canh ben khOng bao dam duqc chinh xac dQ d6ng tam giua maya va true, nhung t;ii trong phan b6 d~u tren cac rang. Vi v~y kieu14p nay dung cho cac m6i ghep chiu rnomen xoan Ian nhung khong yeu cliu cao v~ dQ d6ngll~m.

Trang nhil'ng k€t clfu yeu cliu dO d6ng tam cao, dung ki~u Hip theo . dl1ang kfnh ngoai hoac thea duong kfnh trong. Dung ki!u lap thea duCtng kinh ngoai khi 16 maya khOng nhiet luyen ho~c dQ dn khong 16n. c6 the chu6t duoc, TruOng hqp nguoc lai thl dung kieu lAp thea duong kfnh trong. Lap thea duong kinh trong c6 thl dl).t duqc dQ d6ng tam cao hen.

Hinh 7 -10

Then hoa rang than khai c6 nhieu uu di<!m so v6'i then boa rang chu nhat :

- DQ b~n moi cao han do chan rang day hem va kheng c6 g6c hrcn dQt nget, vi vay trng suat t~p trung khong km lam.

- Cac phan tit cua m6i gbep duoc chI! tao bAng cac phuang phap hoan thien han, bao dam dQ chfnh xac gan bang dQ chinh xac banh rang.

- D~t duoc dQ dong tam cao han.

- Gia thanh II! han vi ducc cit bang dung cl,l dan gian (nhu dao phay vit), giam bot s6

loai dao phay (v6i mot dao phay c6 the che tao diroc nhieu true then hoa cung modun nhung duong kinh va s6 rang khac nhau) V.v ...

93

Then hoa rang tam giac (hlnh 7 - IDe) duoc dung khi mOmen xoan kheng 1&1 lam, thuong dung kt!t hop voi lAp ep,

7.2.2. Tinh then boa

Cling nhu m6i ghep then bang. m6i ghep then hoa C:6 the bi hong do dap be mat lam viec, Ngoai ra, do bien dang va khe ha, gay nen nhttag dich chuyen nrong d6i gitra cac be mat lam viec, mci ghep then hoa c6 th~ bi hong do mono

De tranh dap, co th~ tinh toan quy uoc theo dieu kien 6ng suat trung blnh 0d tren be mat lam viec ella then hoa khOng vuot qua tr] s6 cho phep :

(7 - 3)

trong d6 ; T - momen xoan truyen qua m6i ghep, N. mm ; I - chieu dai m6i ghep, mm : dm - dirong kinh trung blnh ella then hoa, mm (htnh 7 - 9a) : Z - s6 rang ; \II = 0.7 + 0,8 - h¢ s6 xet d€n su phan b6 khOng deu tai trong tren cac rang; [ad] - tmg suat dap cho phep, MPa lay theo bang diroi ; h - chien cao he mat tiep xuc ella rang, mm, d6i vci rang chtr nhat (htnh 7 - 9) :

h = (D - d)/2 - 2f;

dm = (D + d)/2 ;

f - canh vat dinh rang ;

deli voi rang than khai (hlnh 7 - 1 Oa, b) :

h = O,8m:

dm=mZ;

voi m - modun ella rang ;

d6i voi rang tam giac (hlnh 7 - lOc).

TRl s6 ifNG SUAT D~P CHO PHEP CVA THEN HOA

(Jog sUli't d.p cho phep, MPa
Ki~u ghep DiEu ki~n su dung BE m~t then hoa
Kb6ng nhl~t luyen C6 nhlet luyen
N'_ng (c6 va d4p) 35 +50 40 + 70
Ghep c6 djnh Trung blnb 60 + 100 100 + 140
Nb~ 80 +120 120 + 200
Nang (c6 va d4P) 3+ 10
Ghep di d¢ng Trung blnh 5 + 15
Nhe 10 + 20 94

D~ han che mon cAn bao dam dieu kien

am = 2T/dmlhZ s [am]'

(7 - 4)

trong do [am] - !lng suat cho phep khi tinh ve men rang then hoa, cho trong cac tai lieu tfnh toan then hoa,

Vi nhirng kfch thuoc then hoa da duoc tieu chuan hoa va chon thea duong kinh ciia true, cho nen tfnh then hoa thuong la dinh chieu dai tlnh toan 1 cua rang hose kiern nghiem irng suat tren b~ mat lam viec theo cac cOng thuc tren,

7.3. GHEP BANG TRl)C DlNH HINH

Ghep b6ng true dinh hlnh la gbep rna yo voi true co tiet dien khong tron (h tnh 7 - 11).

B~ m~t ciia true co th~ la mat tru hoac mat con. Khi khong cho phep co khe hi)' va dn tang d¢ tin cay nguoi ta dung m6i ghep bang true c6 mat con khong tron,

mllh 7-11

True c6 mat con co th~ truyen duoc ca momen x04n laJ111!c doc true, True dinh hlnh va 10 dinh hlnh cua maya thuong duoc gia cong bang phuong phap chep dang. Uu di~m cua ghep true dinh hlnh la khong co t~p trung tmg suat va bso dam dQ d6ng tam cao.

Nhuoc di~m la luc sinh ra tren be mat ti~p xuc 16n.cdn c6 thiet bi che tao va kh6 thay the' khi sua chua. Do ung suat dap sinh ra tren be m~t lam viec Ian hem so voi then hoa cho nen kha nang tAi cua true djnh hlnh thap han. Vi vay hien nay con it dung 10l,1i ghep nay.

95

8.1.1. Cau tao, Uu, nhuoc di~m

Ghep bang ren Ill. loai ghep eo the thao duoc. Cac tilt may duoc ghep lai voi nhau nhCt cac ti€t may e6 ren nhu : bulong va dai 6e, vit v.v ... (hlnh 8 - 1).

Ren duoc tao thanh tren eo sa duong xoan 6e tru (hoac con). Cho mot hinh phang nao do, thf du tam g iac abc, di chuyen thea duong xoan 6e va IUOn nam trong mat phang qua true 00 (hinh 8 - 2),

cac canh ella hinh phang se quet thanh mat reno Hinh phang e6 the la tam giac, hinh vuong,

hinh thang. hinh ban 0

nguyet, V.V ... , se tao nen ren tam giac, ren vuOng, ren hlnh thang, ren ban nguyet (thuong goi la ren tron) v.v ...

Bulong la thanh tru

ChU'<1ng 8 GHEP BANG REN

s.i, KHAI NI~M CHUNG

Hillh 8-1

Hillh 8 - 2

tron, mot dg,ll e6 mfi, thirong e6 sao canh, dAu kia co ren de v~ voi dai 6C. Cho bulOng vao trong 16 cua cac tarn ghep r6i xiet eh~t dai 6e. ta e6 m6i ghep bang bulOng - mot loai ghep bAng reno

Ghep bang ren duoc dung ra:'t nhieu trong de nganh eh€ 11.l0 may. Cac tie't may eo ren chiem tren 60% t6ng s6 chi tilt trong cac may hi~n dai, M6i ghep ren cling duoc dung nhieu trong cac dan can true va cac k!t ellu thep duag trong viec xay dung,

Sa di rnoi ghep bang ren diroc dung nhi~u VI e6 nhOng uu dilm nhu : cau 1,!-0 dan gian ; e6 th~ e6 dinh cac tilt may b bllt kl vi trt nao (nhc kha nang t\1' ham) ; d~ thao tap ; gia thanh nrong dOi ha (vi duoc tieu chuan hoa va eh€ tao san bang cac phuong phap co nang suat eao).

N huac die'm chu y€u cua m6i ghep ren Iii co tap trung li'ng suat tai chan ren, do do lam giam dQ ben moi cua m6i ghep,

96

8.1.2. Reo

Nlnr dii n6i 6 tren, ren duoc t<:LO thanh tren co so duong xoan 6c tru hoac xoan 6c con, Neu duong xoan 6c Dam tren mat CO' sa la mat tru, ta c6 ren tren hlnh tru, goi tAt la ren hinh tru ; neu dircng xoan 6c narn tren mat con, ta c6 reo tren hinh e60, goi tat Iii ren hinh can. Ren hinh tru duoc dung phb bien han ca. Ren hlnh con thuong chi dung de ghep kin cac 6ng, cac blnh dau, nut dau V.v ...

Theo chieu ciia duong xoan 6c, ren diroc chi a ra : ren phdi va ren trdi, Ren phai di len ve phia ph iii, con ren trai di len ve phfa trai, Thea s6 dau m6i duong xoan 6c, eo cac I01).i ren mat moi, ren hai mo'i, ba mdi v.v ... Ren mot m6i duoc dung nhieu han ca. T eft cd cdc ren dung trong lap ghep la ren mot moi,

Ren (hlnh tru) ducc d~e trung boi cac Hinh 8 - 3

thong so' hinh h9C chu yeu sau day (hlnh 8 - 3) :

d - duong kinh ngoai cua ren, lil. duong kinh hlnh tru bao dinh ren ngoai (bulong, vit) : duong kinh nay HI. duong kinh danh nghia cua ren ;

d 1 - duong kinh trong ella ren, la duong kinh hinh tru baa dinh ren trang ;

d2 - duong kinh trung binh, Hi duong kinh hlnh tru phan doi tiet dien ren, tren do chieu rong ren bang chieu rong dinh(*). D6i voi cac ren tam giac eo dirong kinh trong va duong kinh ngoai each dell dinh tam giac ella ren va ranh ren va d6i voi ren vuong

d _ (d + d2) .

2- 2 '

h - chieu cao tiet dien lam viec ella ren ;

P - biroc ren, la khoang each giUa hai mat song song ella hai ren ke nhau, do thea

phuong doc true bulong hay vit :

P x - biroc dirong xoan 6e, d6i voi ren mot moi P x = P, d6i voi ren co n m6i P x = nP ; a - goc tiet dien ren ;

y - goc nang cua ren, la goc lam boi tiep tuyen cua duong xoan, 6c (tren hlnh tru trung blnh) vci mat phang vuong g6e voi true ella ren :

p

tgy = _x (8 - 1)

nd2

Cac thong 56 hinh hoc va dung sai kfch thucc ella phan Ian cac I01).i ren da:. duoc tieu chuan hoa,

Thea cong dung va theo hinli dang tiit dien, eo the phan I01).i nhu sau :

- Ren ghep chat, dung de ghep chat cac tiet may lai voi nhau. Ren ghep chat gam cac loai ren : ren h¢ met (hlnh 8 - 3), ren {/ng (hinh 8 - 4), ren trim (hlnh 8 - 5) ; ren vir g6 (hlnh 8 - 6).

(*) Dinh nghla nay khong tip dung che ren vuong.

7· CHI TI~T MAy· 11

97

Hinb 8 - 4

Hinh 8 - 5

Htnb 8 - 6

- Ren cua co cdu vit (trong vit nang va vir cai, .. ), dung M truyen chuyen dong hoac d~ dieu chinh. Ren ella co cau vit co cac loai : ren vuong (hlnh 8 - 7), ren hinh thang can (hlnh 8 - 8), ren hinh rang cua (hoac hinh thang khong can) (hlnh 8 - 9).

Cach phan Ioai nay khong duoc chat chi! lam, rna chi co tfnh chat nrong d6i, vi trong thuc te' c6 nhtrng tnrong hop dung ren tam giac budc nho troog cac ca cau vit cua khf cu do chinh xac, va nguoc lai, dung ren hlnh thang M ghep chat,

D6i vci ren ghep chat, yeu cau chu yeu Ia phai CO dQ ben cao, rna sat 16'0 de gift cho m6i ghep khong tu long ra.

Ren co cau vit can c6 hieu suat cao va ben mon, cho nen yeu cau tri s6 tdn that do rna sat phai nho,

So sanh ren tam giac voi ren vu6ng ta thay rang ren tam giac c6 h¢ s6 rna sat f' (he s6 rna sat nrong duong) cao han [f' ::: f/cos(a/2)]. Voi cung mot buck ren P, chan ren tam giac rong gan gap doi chan ren vu6ng, nen do ben ren tam giac cao hon,

Hinh 8 - 7

Hinh 8-8 P~2

Hinh 8 - 9

Hinh 8 - 10

98

V) v~y ren tam giac la loai ren chu ylu dung de ghep chat, can ren vuOng hoac ren hlnh thang duoc dung trong cac co cau vito

Ren h4 met (hinh 8 - 3) c6 tiet dien la tam giac Mu. g6c a dinh ex =60°. D~ de gia cong cling nhu d! giam bat t~p trung ling suat a chan ren va dap xuoc dinh ren, nen dinh ren va chan duqc hot bang hoac luon tron,

Sa di goi 10~i ren nay la ren he met vi ta:t d cac kich thucc cua ren duoc do bang mm, khac vdi ren h4 Anh, kich thuoc duec do bang tAc Anh.

Ren h¢ met duqc chia ra lam hai loai : ren h¢ met bttfte Ian va ren h¢ met buac nho, cac kich thuoc da ducc tieu chuan hoa.

Ki hieu cua ren he met buoc IOn la M, tiep sau la tri s6 duong kinh (thf du MI4), can d6i voi ren biroc nho thi ghi them trj s6 caa buoc ren nho (thi du ren buoc nho M met, duong kinh 14mm, buoc ren 0,75 - M14 x 0,75).

D6i vot ren bucc nho vi giarn buoc ren nen chieu sau ranh ren (hlnh 8 - 10) va g6c nang cua ren cling giam bat [xem cong thirc (8 - 1)].

Nhu v,"y voi cirng duong kinh ngoai, duong kfnh trong (dj), ren buoc nhi> 16n hon so voi duong kinh trong cua buoc ren 100, do d6 suc ben cua than bulOng (vit) cung tang len. G6c nang A. giam se lam tang kha nang tu bam cua ren, hoac n6J each khac, kha nang 11,1 long ciia ren duoc giarn bot.

Nho cac uu diem k~ tren, ren biroc nho ngay cang dllqc dung rQng rai trong cac tilt may chiu tai trong va d~p. cac tiet may nho hoac c6 va mcng (trong may bay, may chinh xac, may vO tuyen dien v.v ... ).

Tuy nhien d6i voi nganh che tao may. ren bttfte Ibn veIn duac dung ehu ylu trong lip ghep vi dQ ben cua ren it chju anh huang caa nhUng sai s6t do che' tao gay nen va cUng lau hong vi men hon ren bucc nho,

Ren h4 Anh c6 tilt dien hlnh tam giac can, g6c a dinh a. = 55°. Duong kinh duqc do bang tAc Anh (1 inch = 25,4mm), buoc ren duoc d~c tnrng bOi s6 ren tren chieu dai 1 tAc Anh. Nuoc ta khOng dung ren he Anh trong thitt ke cac may mci rna chi dung khi thay thl cac tilt may ciia mot s6 may nhap,

Ren (fng dung d~ ghep kin cac 6ng.

Ren 6ng c6 hlnh dang kich thuoc thea ren h¢ Anh biroc nba (thanh 6ng mong nen clio bucc ren nho), tiet dien ren la tam giac can c6 g6c a dinh a. = 55°, dinh ren va chan ren lam luon tron, khi U.p khong c6 khe hi1 d~ bao dam kin.

Dttung kinh danh nghia eua o'ng iil duang kinh trong eua 6"g.

Ngoai ren 6ng hinh tru, con dung ren 6ng hlnh con, dQ kin cao hon vi h1c v~n chat cac dinh ren bi bien dang deo, Tuy nhien, ren 6ng hinh con chl tao da.t hen.

Hien nay cung da dung ren M met bucc nho de ghep cac 6ng.

Ren Iron (hlnh 8 - 5) duoc dung chu y~u trong cac bulOng, vit chiu tai trong va dap 16'0 hoac trong cac tilt may lam viec trong moi truong bin va can n6i, thao luOn (voi ~uu boa.

bo phan n6i toa v.v ... ). .

Ngoai ra, ren tron duoc dung trong cac ti€t may c6 vo mong (dui den, chuoi b6ng den, duoi den pin, cac m6i n6i cua mat na phong doc v.v ... ) hose trang cac v~t pharn due bang gang hoac chat deo,

Ren vit bat g6 ho{1c ghep cac V9t lieu co d9 ben thdp (hlnh 8 - 6). co ti€t dien tam giac, chieu rong ranh Ion han nhieu so vci chieu day reno de dam bao dO ben deu (ve dt) cua ren vit thep va ren cua vat lieu ducc bat vito

Ren vuong (hlnh 8 - 7) c6 tiet dien la hlnh vuong, (l = 0, nen hieu suat cao. Truce kia loai ren nay duoc dung nhieu trang cac co cau vit, nhung hien nay it dung va duec thay the' bang ren hrnh tharig vi kh6 ch€ tao, dQ ben khong cao, kho khac phuc khe hd doc true sinh ra do mono

Ren hinh thang c6 tiet dien la hlnh thang can (hlnh 8 - 8) hoac hmh thang khOng can - ren hinh rang cua (hlnh 8 - 9), c6 de) ben cao han ren vuong.

Ren hinh thang can (a = 30°) ducc dung trong truyen dong chiu lai thea hai chieu.

Ren rang cira dllqC dung trong truyen dong chiu tM mOl chieu (trong ktch vit, may ep v.v ... ).

Mat chiu h!c c6 g6c nghieng nho (3°), lam giam t6n thlft ve ma sat.

8.1.3. Cac tiet may dung trong m6i gbep ren Bulong (hlnh 8 - 11) 18. mot thanh hlnh tru tron c6 ren de van dai 6c, dau bulOng c6 hlnh vuong, sau canh hoac cac hinh khac.

Bulong (va dai DC) duoc dung de ghep cac tiet may: a) c6 chieu day khOng Ion lam ; b) lam bang v*t lieu c6 dO ben thap, neu lam ren tren tiet may. ren khOng du ben ; c) can thao lap luon. Thea phuong pbap va dQ chfnh xac che tao, c6 ba loai bulong : thO, nita tinh va tinh.

Hinh 8-11

BulOng tho duoc che tao til' thep tron, dau duoc

dap nguoi, dap n6ng hoac ren, ren direc tien hoac can Ian. Bulong tho kern chinh xac nen thuong chi dung trong cac m6i gbep khong quan trong hoac trong cac kel cau bang g6.

Bulong nita tinh ciing duoc ch€ tao thea phuong phap nhu d6i v6'i bulong tho, ngoai ra c6 gia cOng them mat tuacua dau bulong va cac mat rmit cua bulOng.

Bulong tinh duoc che tao tu thep sau canh, t1(t cit cac phan deu ducc gia cong co khi. C6 hai loai bulong tinh : loai thong rhuong, lap vao 10 co khe ha va loai lap vao 10 khOng c6 khe hi'1, duong kinh phan c6 ren nho han duong kinh phan khong c6 ren (hinh 8 - 11 b).

C6 nhieu kieu dAu bulong, nhung dAu c6 sau canh la thuong dung han ca. ChO n6i giua mat tva cua dau voi than bulOng phai c6 g6c hron de giam t*p trung (tng suat.

Duong kinh phan khong c6 ren cua than bulong Ilfy b8ng duong kfnh ngoai d cua reno D~ tang them sue ben cua bulong chiu tai trong thay d6i thea chieu true cua bulong duong kinh phan khong c6 ren nen 11(y nhobot (hlnh 8 - 12).

100

Mat cuoi cua bulong c6 th~ la mat phang, mat con, chom cau hoac mat tru tron (hinh 8 - 13), dung nhieu han d. la mat cu6i hlnh con, con mat cu6i phang de lam hong ren, mat cu6i hinh chom cau kh6 ch€ tao. Mat cu6i hinh tru tron duoc dung trong m6i ghep khong co khe hb, khi thao bulong c6 th~ dong tren mat cu6i.

Chieu dai cua bulong duoc IA"y theo ket cau m6i ghep,

Ngoai cac bulong thong thuong tren day, trong thuc It! can dung cac loai bulong dac biet nhu bulong b¢, bulong ch6t v.v ...

ViI khac voi bulong a chO la dau co ren khong van van dai 6c rna van true tiep van 16 ren cua tiet may duoc ghep (hlnh 8 - I b).

Vit ducc dung trong tnrong hop m6i ghep khong co chb de chua dai 6c, can gidm khoi hrong m6i ghep (nhirng tiet may duoc ghep can co du. chieu day M lam 16 ren), hoac mot trong cac tiet may duoc ghep kha day. Dau vn c6 rfft nhieu kieu : hmh vuong, sau canh (nhu bulong) hoac co ranh de van vir (hlnh 8 - 14) v.v ...

Ngoai cac vit dung d~ ghep chat, con co cac loai vit dinh vi, d~ c6 dinh vi trf wang d6i ella cac tiet may va vtt dieu

chinh de dieu ehinh V! tri tiet may.

Hinh8-12

Hinh 8-13

Hinh 8-14

Vit vong, tnucng goi Ia bulong yang la bien the ella vit, dau e6 hlnh yang khuyen, Vit yang ducc bilt van vo may. vo dong co dien hoac nip hop giam t6c v.v ... de van chuyen hoac lAp may duoc thuan tien.

V£t cdy la mot thanh tru tron hai dau c6 ren, mot dau v~n van 16 ren cua mot trong cac tiet may ducc ghep, dau kia xuyen qua 16 khong c6 ren cua tiet may khac (duong kinb 16 khong c6 ren 100n ban dirong kinh vit cay) va van voi dai 6e (hlnh 8 - lc).

Khi thao chi can v~n dai 6e Ia co the Iffy rm cac tiet may. Vit cay duoc dung trong tnrcng hop mot trong cac tiet may duoc ghep qua day (khong dung duoc bulong) lai can than lip luon (dung vit se cb6ng hong 16 ren).

101