NguyenHoang Ch3 4 GiaiTichHam

Chu.o.
ng 3
KHÔNG GIAN HILBERT
Không gian Hilbert d̄u.o..c d̄ă.t tên theo nhà toán ho.c D - ú.c, David Hilbert
(1862-1943) ngu.ò.i d̄ã nghiên cú.u các d̄ôí tu.o..ng này khi kha’o sát các phu.o.ng
trı̀nh tı́ch phân.
Không gian Hilbert là tô’ng quát hóa các khái niê.m, tı́nh châ´t cu’a không
gian Euclid hũ.u ha.n chiê ` u sang các không gian vô ha.n chiê ` u. D - iê’m mó.i chı́nh
yêú cu’a không gian Hilbert so vó.i không gian d̄i.nh chuâ’n là o’. d̄ó nhũ.ng khái
` tru..c giao, góc giũ.a nhũ.ng vecto.,... d̄u.o..c d̄u.a vào mô.t cách ho..p lý.
niê.m vê
Nhò. vâ.y, các d̄ôí tu.o..ng cu’a gia’i tı́ch (chă’ng ha.n các dãy sô´, hàm sô´,...) d̄u.o..c
mô ta’ nhu. nhũ.ng yêú tô´ hı̀nh ho.c. Do d̄ó ta có thê’ su’. du.ng tru..c quan hı̀nh
ho.c khi nghiên cú.u, khám phá nhũ.ng tı́nh châ´t cu’a các phâ ` n tu’., tâ.p con trong
nhũ.ng không gian hàm này.
Có thê’ nói ră` ng, các không gian Hilbert là nhũ.ng tru.ò.ng ho..p riêng quan
tro.ng cu’a các không gian Banach; là nhũ.ng không gian hũ.u ı́ch, dê˜ thao tác
trong các áp du.ng cu’a gia’i tı́ch hàm tuyêń tı́nh vào vâ.t lý lu.o..ng tu’. nói riêng,
khoa ho.c kỹ thuâ.t nói chung.
§1. KHÁI NIÊ.M KHÔNG GIAN HILBERT.
1.1. Tı́ch vô hu.ó.ng.
Cho H là không gian vecto. trên tru.ò.ng K (vó.i K là R hoă.c C). Tı́ch vô
hu.ó.ng xác d̄i.nh trong H là mô.t ánh xa.:
h., .i : H ×H → K
(x, y) 7 → hx, yi
` u kiê.n sau d̄ây:
thoa’ mãn các d̄iê
a) hx, yi = hy, xi vó.i mo.i x, y ∈ H. (Kı́ hiê.u z = a − ib là sô´ phú.c liên
ho..p cu’a z = a + ib.)
b) hx + y, zi = hx, zi + hy, zi vó.i mo.i x, y, z ∈ H.
c) hλx, yi = λhx, yi vó.i mo.i x, y ∈ H và λ ∈ K.
d) hx, xi ≥ 0 vó.i mo.i x ∈ H và hx, xi = 0 khi và chı’ khi x = 0.
Typeset by AMS-TEX
1
2
Sô´ hx, yi go.i là tı́ch vô hu.ó.ng cu’a hai vecto. x và y.
Tù. d̄i.nh nghı̃a cu’a tı́ch vô hu.ó.ng và các d̄iê
` u kiê.n a) - c)ta suy ra:
hx, λyi = λhx, yi, hx, 0i = 0,

hx, y + zi = hx, yi + hx, zi
vó.i mo.i x, y, z ∈ H và λ ∈ K.

Că.p (H, h., .i) d̄u.o..c go.i là không gian tiê
` n Hilbert (hay không gian Unita).
Tù. d̄ây vê
` sau, nêú không có su.. nhâ ` tı́ch vô hu.ó.ng và d̄ê’ cho
` m lâñ vê
go.n, ta thu.ò.ng go.i không gian tiê ` n Hilbert H thay cho că.p (H, h., .i).
` ng, khi tru.ò.ng sô´ K là R thı̀ tı́ch vô hu.ó.ng h., .i chı́nh là mô.t
- ê’ ý ră
D
da.ng song tuyêń tı́nh xác d̄i.nh du.o.ng trên H và H d̄u.o..c go.i là không gian
` n Hilbert thu..c. Nêú K = C, thı̀ H d̄u.o..c go.i là không gian tiê
tiê ` n Hilbert
phú.c.
Vı́ du.: Vó.i x = (x1 , x2 , ..., xn ) ∈ Rn và y = (y1 , y2 , ..., yn ) ∈ Rn biê’u

thú.c
Xn
hx, yi = xi yi
i=1
xác d̄i.nh mô.t tı́ch vô hu.ó.ng trong Rn .

Tru.ò.ng ho..p n = 2 hoă.c n = 3 ta có d̄u.o..c biê’u thú.c cu’a tı́ch vô hu.ó.ng
quen thuô.c.
Tu.o.ng tu.., tı́ch vô hu.ó.ng trong Cn d̄u.o..c xác d̄i.nh bo’.i biê’u thú.c
n
X
hx, yi = xi yi
i=1
trong d̄ó x = (x1 , x2 , ..., xn ), y = (y1 , y2 , ..., yn ) ∈ Cn .
1.1.1 D ` n Hilbert H, vó.i mo.i x, y ∈ H ta

- i.nh lý. Trong không gian tiê
luôn có bâ´t d̄ă’ ng thú.c sau d̄ây
|hx, yi|2 ≤ hx, xi.hy, yi (1.1)
Bâ´t d̄ă’ng thú.c (1.1) d̄u.o..c go.i là bâ´t d̄ă’ ng thú.c Schwarz.
3
Chú.ng minh. Vó.i y = 0 bâ´t d̄ă’ng thú.c d̄úng. Gia’ su’. y 6= 0. Vó.i mo.i
λ ∈ K ta có:
hx + λy, x + λyi ≥ 0
hay
hx, xi + λhy, xi + λhx, yi + |λ|2 hy, yi ≥ 0.
hx, yi
Cho.n λ = − ta d̄u.o..c:
hy, yi
|hx, yi|2
hx, xi − ≥ 0.
hy, yi
Tù. d̄ó ta suy ra bâ´t d̄ă’ng thú.c (1.1).

Chú ý: Dâú bă ` ng trong bâ´t d̄ă’ng thú.c Schwarz xa’y ra khi và chı’ khi x
và y phu. thuô.c tuyêń tı́nh.
` n Hilbert thı̀ công thú.c
- i.nh lý. Nêú H là không gian tiê
1.1.2 D
p
kxk = hx, xi, x ∈ H (1.2)
xác d̄i.nh mô.t chuâ’n trên H.
Vó.i ký hiê.u mó.i này, bâ´t d̄ă’ng thú.c Schwarz d̄u.o..c viê´t la.i thành
|hx, yi| ≤ kxk kyk.
Chú.ng minh. Tù. tiên d̄ê

` d) trong d̄i.nh nghı̃a tı́ch vô hu.ó.ng ta suy ra:
∀ x ∈ H, kxk ≥ 0; kxk = 0 khi và chı’ khi x = 0.
Tù. a) và c) ta có :

p p
kλxk = hλx, λxi = |λ|2 kxk2 = |λ| kxk
vó.i mo.i x ∈ H, λ ∈ K.
4
Tiê´p theo, vó.i mo.i x, y ∈ H ta có:
kx + yk2 = hx + y, x + yi
= kxk2 + hy, xi + hx, yi + kyk2
= kxk2 + hx, yi + hx, yi + kyk2
= kxk2 + 2Re (hx, yi) + kyk2
≤ kxk2 + 2|hx, yi| + kyk2
Áp du.ng bâ´t d̄ă’ng thú.c Schwarz, ta có
kx + yk2 ≤ kxk2 + 2kxk kyk + kyk2 = (kxk + kyk)2 .
Vâ.y kx + yk ≤ kxk + kyk. Nhu. thê´ k · k là mô.t chuâ’n trên H.

Nhâ.n xét. Do D - i.nh lý 1.1.2, ta thâý không gian tiê ` n Hilbert H chı́nh
là mô.t không gian d̄i.nh chuâ’n vó.i chuâ’n ca’m sinh tù. tı́ch vô hu.ó.ng bo’.i công
thú.c (1.2). Nhu. vâ.y mo.i khái niê.m, kê´t qua’ d̄ã d̄u.o..c thiê´t lâ.p cho không gian
` u có thê’ áp du.ng d̄u.o..c cho không gian tiê
d̄i.nh chuâ’n d̄ê ` n Hilbert.
1.2 Không gian Hilbert.
Mô.t không gian tiê` n Hilbert, xem nhu. không gian d̄i.nh chuâ’n, có thê’ d̄â `y
` y d̄u’.
d̄u’ hoă.c không d̄â
Nêú H là mô.t không gian tiê ` y d̄u’ d̄ôí vó.i chuâ’n ca’m sinh
` n Hilbert và d̄â
tù. tı́ch vô hu.ó.ng thı̀ d̄u.o..c go.i là không gian Hilbert. Cũng tu.o.ng tu.. tru.ò.ng
ho..p không gian tiê ` n Hilbert, tuỳ theo tru.ò.ng K là R hay C ta có không gian
Hilbert thu..c hay không gian Hilbert phú.c.
1.3 Vı́ du..
1) Rn (tu.o.ng ú.ng Cn ) là không gian Hilbert thu..c (tu.o.ng ú.ng phú.c)
vó.i tı́ch vô hu.ó.ng
n
X n
X
hx, yi = xi yi (t.u.., hx, yi = xi yi )
i=1 i=1
trong d̄ó x = (x1 , x2 , ..., xn ), y = (y1 , y2 , ..., yn ) ∈ Rn (t. u.., Cn ).

P∞
2) Xét không gian l2 = {x = (xn )n ⊂ K | |xn |2 < +∞}
n=1
5
Ta d̄ã biê´t l2 là không gian Banach vó.i chuâ’n

v
u∞
uX
kxk = t |xn |2 (1.3)
n=1
Vó.i x = (xn )n∈N , y = (yn )n∈N ∈ l2 , nhò. bâ´t d̄ă’ng thú.c Buniakowski ta
có:
∞
X
| xn yn |2 ≤ kxk2 kyk2 < +∞.
n=1
Dê˜ dàng kiê’m chú.ng ră` ng:

∞
X
hx, yi = xn yn
n=1
xác d̄i.nh mô.t tı́ch vô hu.ó.ng trong l2 và nó ca’m sinh chuâ’n (1.3). Vâ.y l2 là
mô.t không gian Hilbert.
3) Cho (X, A, µ) là mô.t không gian d̄ô. d̄o và E ∈ A. Xét không gian
Z
2
L (E, µ) = {f : E → R | |f |2 dµ < ∞}.
E
Trong Chu.o.ng 3 ta d̄ã biê´t L2 (E, µ) là mô.t không gian Banach vó.i chuâ’n:
Z
1/2
kf k = |f |2 dµ .
E
Ho.n nũ.a, vó.i f, g ∈ L2 (E, µ), tù. bâ´t d̄ă’ng thú.c Holder vê
` tı́ch phân, ta
có: Z Z Z
1/2 1/2
|f g|dµ ≤ |f |2 dµ |g|2dµ < +∞.
E E E
Dê˜ dàng kiê’m chú.ng ră

` ng
Z
hf, gi = f gdµ
E
xác d̄i.nh mô.t tı́ch vô hu.ó.ng trong L2 (E, µ) và L2 (E, µ) tro’. thành không gian
Hilbert thu..c.
1.3 Mô.t sô´ tı́nh châ´t co. ba’n.

6
- i.nh lý. Gia’ su’. (xn )n , (yn )n là hai dã y trong không gian tiê
1.3.1 D `n
Hilbert H sao cho xn → x0 , yn → y0 . Lúc d̄ó hxn , yn i → hx0 , y0 i khi n → ∞.
Chú.ng minh. Gia’ su’. lim xn = x0 , lim yn = y0 trong không gian H. Ta

n→∞ n→∞
` n chú.ng minh lim hxn , yn i = hx0 , y0 i trong K.
câ
n→∞
Thâ.t vâ.y
|hxn , yn i − hx0 , y0 i| = |hxn , yn i + hxn , y0 i − hxn , y0 i − hx0 , y0 )i|
≤ |hxn , yn − y0 i| + |hxn − x0 , y0 i| (1.4)
≤ kxn k kyn − y0 k + kxn − x0 k ky0 k
Vı̀ dãy (xn )n hô.i tu. trong H nên tô` n ta.i M > 0 sao cho kxn k ≤ M, vó.i
mo.i n ∈ N. Khi d̄ó bâ´t d̄ă’ng thú.c (1.4) tro’. thành
|hxn , yn i − hx0 , y0 i| ≤ M kyn − y0 k + ky0 k kxn − x0 k
Cho n → ∞, theo gia’ thiê´t, ta suy ra
lim hxn , yn i = hx0 , y0 i.

n→∞
Nhâ.n xét.
– Tı́nh châ´t trên có thê’ viê´t la.i:
h lim xn , lim yn i = lim hxn , yn i

n→∞ n→∞ n→∞
vó.i mo.i dãy (xn )n , (yn )n hô.i tu. trong H.

– Tù. d̄i.nh lý trên ta nói ră` ng tı́ch vô hu.ó.ng h., .i : H × H → K là mô.t
hàm liên tu.c.
1.3.2 D - i.nh lý . Vó.i mo.i x, y thuô.c không gian tiê

` n Hilbert H ta luôn có
d̄ă’ ng thú.c hı̀nh bı̀nh hành sau d̄ây:
kx + yk2 + kx − yk2 = 2(kxk2 + kyk2 ) (1.5)
Chú.ng minh. Vó.i x, y ∈ H ta có :
kx + yk2 = hx + y, x + yi = kxk2 + hx, yi + hy, xi + kyk2

kx − yk2 = hx − y, x − yi = kxk2 − hx, yi − hy, xi + kyk2
7
Cô.ng hai d̄ă’ng thú.c trên la.i ta thu d̄u.o..c d̄ă’ng thú.c (1.5).
1.3.3 Hê. qua’. Gia’ su’. H là mô.t không gian tiê ` n Hilbert và x, y, z ∈ H.
Khi âý ta có d̄ă’ ng thú.c Apollonius:
y+z 2
2(kx − yk2 + kx − zk2 ) = 4kx − k + ky − zk2 .
2
Chú.ng minh. Áp du.ng d̄ă’ng thú.c hı̀nh bı̀nh hành cho 2 vecto. x − y và
x − z ta có kê´t qua’.
Nhâ.n xét.
–D- ă’ng thú.c (1.5) nói lên mô.t tı́nh châ´t hı̀nh ho.c: Trong mô.t hı̀nh bı̀nh
hành, tô’ng bı̀nh phu.o.ng cu’a 2 d̄u.ò.ng chéo bă` ng tô’ng bı̀nh phu.o.ng cu’a 4
ca.nh.
– Tù. d̄i.nh lý trên ta thâý nêú trong không gian d̄i.nh chuâ’n H tô ` n ta.i
că.p vecto. x, y nào d̄ó không tho’a mãn d̄ă’ng thú.c hı̀nh bı̀nh hành thı̀ chuâ’n
âý không thê’ d̄u.o..c cho bo’.i mô.t tı́ch vô hu.ó.ng trên không gian vecto. H.
– Nêú H là mô.t không gian d̄i.nh chuâ’n trong d̄ó d̄ă’ng thú.c hı̀nh bı̀nh
hành d̄u.o..c tho’a mãn vó.i mo.i x, y ∈ H thı̀ trên H sẽ tô ` n ta.i mô.t tı́ch vô hu.ó.ng
p
h., .i sao cho chuâ’n này d̄u.o..c xác d̄i.nh nhò. tı́ch vô hu.ó.ng: kxk = hx, xi.
Thâ.t vâ.y, ta có d̄i.nh lý sau.
- i.nh lý. Gia’ su’. (H, k · k) là mô.t không gian d̄i.nh chuâ’n trên
1.3.4 D
tru.ò.ng K trong d̄ó d̄ă’ ng thú.c hı̀nh bı̀nh hành nghiê.m d̄úng vó.i mo.i x, y ∈ H :
kx + yk2 + kx − yk2 = 2(kxk2 + kyk2 )
Khi âý:
1
-Nêú K = R ta d̄ă.t hx, yi = p(x, y) = (kx + yk2 − kx − yk2 );
4
-Nêú K = C ta d̄ă.t hx, yi = pC (x, y) = p(x, y) + ip(x, iy);
thı̀ h., .i là mô.t tı́ch vô hu.ó.ng trên H và ta có hx, yi = kxk2 , ∀x, y ∈ H.
Chú.ng minh.
1. Tru.ò.ng ho..p K = R. Ta kiê’m tra p(x, y) xác d̄i.nh nhu. trên là mô.t tı́ch
vô hu.ó.ng. Tiên d̄ê
` 1 và 4 tho’a mãn mô.t cách hiê’n nhiên tù. công thú.c trên.
- ê’ ý ră
D ` ng p : H × H → R là mô.t hàm liên tu.c và p(x, 0) = 0, p(−x, y) =
−p(x, y), ∀ x, y ∈ H.
8
Vó.i mo.i x, y, z ∈ H ta có

1
p(x, z) + p(y, z) = kx + zk2 − kx − zk2 + ky + zk2 − ky − zk2
4
1
= kx + zk2 + ky + zk2 − (kx − zk2 + ky − zk2
4
1 x+y x+y x+y
= k + zk2 − k − zk2 = 2p( , z)
2 2 2 2
x+y
Lâý y = 0 trong d̄ă’ng thú.c p(x, z) + p(y, z) = 2p( , z) ta có
2
x
p(x, z) = 2p( , z), ∀ x, z ∈ H. (1.3)
2
x+y
Nhu. vâ.y, p(x, z) + p(y, z) = 2p( , z) = p(x + y, z), ∀ x, y, z ∈ H nghı̃a là
2
` 2 cu’a tı́ch vô hu.ó.ng d̄u.o..c chú.ng minh.
tiên d̄ê
Thay thê´ x bă` ng 2x trong (1.3), ta d̄u.o..c
2p(x, z) = p(2x, z), ∀ x, z ∈ H.
Bă` ng quy na.p, ta kiê’m tra d̄u.o..c p(nx, z) = np(x, z), ∀n ∈ N và bă ` ng lý luâ.n
quen thuô.c, ta có p(rx, z) = rp(x, z), vó.i mo.i r ∈ Q và x, z ∈ H.
Nhò. tı́nh liên tu.c cu’a hàm p(., z) qua gió.i ha.n ta có p(αx, z) = αp(x, z)
vó.i mo.i x, z ∈ H và α ∈ R.
Vâ.y p(x, y) là mô.t tı́ch vô hu.ó.ng trên H và hiê’n nhiên kxk2 = p(x, x).
2. Tru.ò.ng ho..p K = C.
Ta có
pC (ix, y) = p(ix, y) + ip(ix, iy)
1
= (kix + yk2 − kix − yk2 ) + i(kix + iyk2 − kix − iyk2 )
4
1
= i (kx + yk2 − kx − yk2 ) + i(kx + iyk2 − kx + iyk2 ) = ipC (x, y)
4
và pC (αx, y) = αpC (x, y), vó.i mo.i α ∈ R. Do d̄ó
pC (λx, y) = λpC (x, y), ∀λ ∈ C.
` còn la.i cu’a tı́ch vô hu.ó.ng d̄u.o..c kiê’m tra dê˜ dàng tù. công
Các tiên d̄ê
thú.c d̄ã cho. D
- i.nh lý d̄u.o..c chú.ng minh.
9
1.3.4 D- i.nh lý Vó.i mo.i không gian tiê

` n Hilbert H d̄ê
` u tô
` n ta.i mô.t không
.
gian Hilbert H chú a H sao cho H là không gian con trù mâ.t trong H.
Chú.ng minh. Dùng phép bô’ sung d̄â ` y d̄u’ cu’a mô.t không gian d̄i.nh chuâ’n
ta d̄u.o..c mô.t không gian Banach H chú.a H sao cho H là không gian d̄i.nh
chuâ’n trù mâ.t trong H.
Vó.i x, y ∈ H sẽ tô ` n ta.i các dãy (xn )n , (yn )n ⊂ H sao cho lim xn =
n→∞
x, lim yn = y trong H.
n→∞
Theo D - i.nh lý 1.3.2 ta có
kxn + yn k2 + kxn − yn k2 = 2(kxn k2 + kyn k2 ).
Cho n → ∞, do tı́nh liên tu.c cu’a hàm chuâ’n ta suy ra
kx + yk2 + kx − yk2 = 2(kxk2 + kyk2 ).
` n ta.i mô.t tı́ch vô hu.ó.ng trong H ca’m sinh ra chuâ’n

Theo chú ý trên, sẽ tô
cu’a H và ta có:
lim hxn , yn iH = hx, yiH .
n→∞
BÀI TÂ
.P
1. Chú.ng minh ră ` n Hilbert H, các vecto. x, y ∈ H

` ng trong không gian tiê
tru..c giao vó.i nhau khi và chı’ khi kλxk2 + kµyk2 = kλx + µyk2 , vó.i mo.i
λ, µ ∈ K.
2. Cho (xn )n , (yn )n là hai dãy trong hı̀nh câ` u d̄o.n vi. d̄óng cu’a không
` u kiê.n lim hxn , yn i = 1. Chú.ng minh
` n Hilbert H thoa’ mãn d̄iê
gian tiê
n→∞
a. lim kxn k = lim kyn k = 1.
n n
b. lim kxn − yn k = 0.
n
3. Cho x, y u, v là bôń vecto. trong không gian tiê
` n Hilbert H. Hãy chú.ng
minh bâ´t d̄ă’ng thú.c sau d̄ây:
kx − uk ky − vk ≤ kx − yk ku − vk + ky − uk kx − vk.
Khi nào dâú bâ´t d̄ă’ng thú.c tro’. thành d̄ă’ng thú.c?
10
4. Chú.ng minh không gian C[0,1]

L ` m các hàm thu..c liên tu.c trên [0, 1] là
gô
` n Hilbert vó.i tı́ch vô hu.ó.ng
mô.t không gian tiê
Z 1
L
hf, gi = f (x)g(x)dx, f, g ∈ C[0,1]
0
nhu.ng không pha’i là không gian Hilbert.

5. Gia’ su’. H là không gian Hilbert, A là toán tu’. tuyêń tı́nh tù. H vào H
thoa’ mãn hAx, yi = hx, Axi vó.i mo.i x, y ∈ H. Chú.ng minh A liên tu.c.
. Ú
§2. KHÁI NIÊ.M TRU. C GIAO - HÌNH CHIÊ
2.1 Khái niê. m tru..c giao. Hê. tru..c giao.

Cho H là mô.t không gian tiê ` n Hilbert, x, y là hai vecto. thuô.c H còn
S, M và N là các tâ.p con cu’a H. Ta có các d̄i.nh nghı̃a sau d̄ây:
a) Hai phâ ` n tu’. x và y thuô.c H go.i là tru..c giao vó.i nhau, ký hiê.u x⊥y,
nêú hx, yi = 0.
b) Mô.t hê. S ⊂ H go.i là hê. tru..c giao nêú các phâ ` n tu’. khác nhau bâ´t kỳ
cu’a S tru..c giao vó.i nhau tù.ng d̄ôi mô.t, tú.c là mo.i x, y ∈ S và x 6= y ta có :
x ⊥ y.
c) Cho S là mô.t hê. tru..c giao. Nêú mo.i phâ ` n tu’. cu’a S có chuâ’n bă` ng 1
thı̀ S d̄u.o..c go.i là mô.t hê. tru..c chuâ’n.
d) Ta nói vecto. x tru..c giao vó.i tâ.p M, ký hiê.u x⊥M nêú x tru..c giao vó.i
` n tu’. thuô.c M.
mo.i phâ
e) Ký hiê.u M ⊥ là tâ.p ho..p tâ´t ca’ vecto. x ∈ H mà x⊥M. Nhu. vâ.y x ∈ M ⊥
khi và chı’ khi hx, ui = 0 vó.i mo.i u ∈ M.
f) Ta nói 2 tâ.p M và N tru..c giao vó.i nhau, ký hiê.u M ⊥N nêú vó.i mo.i
x ∈ M, y ∈ N thı̀ x⊥y hay hx, yi = 0.
Sau d̄ây là các tı́nh châ´t liên quan d̄êń khái niê.m tru..c giao.
2.1.1 D- i.nh lý. Nêú S là mô.t hê. tru..c giao gô ` m nhũ.ng phâ` n tu’. khác
` n tu’. x1 , x2 , ..., xn
không trong H thı̀ S là mô.t hê. d̄ô.c lâ.p tuyêń tı́nh. Nêú n phâ
tru..c giao vó.i nhau tù.ng d̄ôi mô.t thı̀ ta có d̄ă’ ng thú.c Pythagoras:
n
X n
X
2
k xi k = kxi k2 .
i=1 i=1
11
Chú.ng minh. Gia’ su’. y1 , y2 , ..., ym là m phâ

` n tu’. cu’a S và α1 y1 + α2 y2 +
... + αm ym = 0 vó.i αi , i = 1, m thuô.c K. Khi d̄ó vó.i mô˜i j = 1, 2, ..., m ta có:
DX
m E
0 = h0, yj i = αi yi , yj = hαj yj , yj i = αj kyj k2 .
i=1
Do yi 6= 0 ta suy ra αi = 0, i = 1, m. Vâ.y, theo d̄i.nh nghı̃a, S là mô.t hê.

d̄ô.c lâ.p tuyêń tı́nh.
Bây giò. xét {x1 , . . . , xn } là mô.t hê. các vecto. tru..c giao, khi d̄ó ta có:
n
X n
X n
X n X
X n
2
k xi k = h xi , xj i = ( hxi , xj i)
i=1 i=1 j=1 i=1 j=1
n
X n
X
= hxi , xi i = kxi k2
i=1 i=1
Nhu. vâ.y, theo d̄i.nh lý trên ta thâý mô.t hê. tru..c giao gô ` m nhũ.ng phâ ` n tu’.
khác không là mô.t hê. d̄ô.c lâ.p tuyêń tı́nh. Ngu.o..c la.i, tù. mô.t hê. d̄ê´m d̄u.o..c
` m nhũ.ng phâ
gô ` n tu’. d̄ô.c lâ.p tuyêń tı́nh, ta có thê’ xây du..ng d̄u.o..c mô.t hê. tru..c
giao theo phu.o.ng pháp d̄u.o..c trı̀nh bày trong d̄i.nh lý sau d̄ây go.i là phu.o.ng
pháp tru..c giao hoá Schmidt.
2.1.2 D - i.nh lý. Gia’ su’. {xn | n ∈ N} là mô.t hê. d̄ê´m d̄u.o..c và d̄ô.c lâ.p
` n tu’. trong H. Khi d̄ó tô
tuyêń tı́nh các phâ ` n ta.i các sô´ αij , i > j ≥ 1 sao cho
` n tu’.:
các phâ
y1 = x1
y2 = x2 + α21 x1
y3 = x3 + α32 x2 + α31 x1
(2.1)
......
yn = xn + αn n n
n−1xn−1 + αn−2xn−2 + . . . α1 x1
...... ...
lâ.p thành mô.t hê. d̄ê´m d̄u.o..c và tru..c giao.
12
Chú.ng minh. Ta sẽ tı̀m các phâ ` n tu’. yn bă ` ng quy na.p. Vó.i n = 1 ta lâý
y1 = x1 . Gia’ su’. ta tı̀m d̄u.o..c y1 , y2 , ..., yn tru..c giao vó.i nhau tù.ng d̄ôi mô.t và
có da.ng (2.1), ta hãy tı̀m yn+1 du.ó.i da.ng
yn+1 = xn+1 + λn yn + λn−1 yn−1 + ... + λ1 y1 (2.2)
sao cho yn+1 tru..c giao vó.i các yi , i = 1, n.

Vó.i mô˜i i = 1, 2, ..., n ta có:
0 = hyn+1 , yi i = hxn+1 + λn yn + ... + λ1 y1 , yi i

= hxn+1, yi i + λi kyi k2
Do x1 , x2 , ..., xn d̄ô.c lâ.p tuyêń tı́nh nên y1 , y2 , ..., yn d̄u.o..c xác d̄i.nh bo’.i
` n tu’. khác không và ta suy ra:
(2.1) là các phâ
hxn+1 , yi i
λi = − , i = 1, n (2.3)
kyi k2
Nhu. vâ.y vó.i các λi , i = 1, n xác d̄i.nh bo’.i (2.3) thı̀ yn+1 xác d̄i.nh bo’.i (2.2)
sẽ tru..c giao vó.i các y1 , y2 , ..., yn d̄u.o..c xác d̄i.nh bo’.i (2.1). Tù. (2.2), yn+1 cũng
có da.ng:
n+1 n+1
yn+1 = xn+1 + αn+1
n xn + αn−1xn−1 + ... + α1 x1 .
- i.nh lý d̄u.o..c chú.ng minh xong.
D
Chú ý.
1) Hê. tru..c giao {y1 , y2 , . . . , yn , . . . } sinh ra không gian con M =

h{yn | n ∈ N}i trùng vó.i không gian con N = h{xn | n ∈ N}i.
2) Tù. hê. {yn n ∈ N} ta có thê’ xây du..ng d̄u.o..c hê. tru..c chuâ’n {en | n ∈
y
` ng cách d̄ă.t en = n , n = 1, 2, ..., và khi d̄ó
N} bă
ky k n
h{en | n ∈ N}i = h{yn | n ∈ N}i = h{xn | n ∈ N}i.
2.1.3 D - i.nh lý. Gia’ su’. M là tâ.p con cu’ a H. Khi d̄ó M ⊥ là mô.t không
⊥
gian con d̄óng cu’ a H. Ho.n nũ.a ta có M ⊥ = M .
13
Chú.ng minh. Lâý x, y ∈ M ⊥ và α ∈ K. Vó.i mo.i u ∈ M, vı̀ u⊥x và u⊥y
nên:
hx + y, ui = hx, ui + hy, ui = 0
hαx, ui = αhx, ui = 0,
tú.c là x + y và αx thuô.c M ⊥ . Vâ.y M ⊥ là không gian con cu’a H.
Bây giò., gia’ su’. dãy (xn )n∈N ⊂ M ⊥ và lim xn = x0 , x0 ∈ H, ta có
x→∞
.
hxn , ui = 0 vó i mo.i u ∈ M và mo.i n ∈ N. Cho n → ∞ và chú ý ră ` ng tı́ch vô
hu.ó.ng là hàm liên tu.c ta suy ra hx0 , ui = 0 vó.i mo.i u ∈ M.
Vâ.y x0 ∈ M ⊥ hay M ⊥ là không gian d̄óng cu’a H.
⊥
Cũng tu.o.ng tu.. trên, d̄ê’ ý ră` ng, do M ⊂ M nên M ⊂ M ⊥ . Nêú x ∈ M ⊥
và y ∈ M thı̀ tô ` n ta.i mô.t dãy (yn )n ⊂ M sao cho lim yn = y. Khi âý
n→∞
⊥
hx, yi = hx, lim yn i = lim hx, yn i = lim 0 = 0. Vâ.y x ∈ M .
n→∞ n→∞ n→∞
Tiê´p theo ta kha’o sát các tı́nh châ´t tru..c giao trong tru.ò.ng ho..p H là mô.t
không gian Hilbert.
2.1.4 D- i.nh lý. Cho {xn , n = 1, 2, . . . , } là mô.t hê. tru..c giao d̄ê´m d̄u.o..c
P
∞
trong không gian Hilbert H. D- iê ` n và d̄u’ d̄ê’ chuô˜i
` u kiê.n câ xn hô.i tu. là
n=1
P
∞
2
chuô˜i kxn k hô.i tu. và lúc d̄ó
n=1
∞
X ∞
X
2
k xn k = kxn k2 .
n=1 n=1
(da.ng d̄ă’ng thú.c Pythagoras mo’. rô.ng).
Chú.ng minh. Ta hãy d̄ă.t:

Sn = x1 + x2 + · · · + xn
σn = kx1 k2 + kx2 k2 + · · · + kxn k2
14
Áp du.ng d̄ă’ng thú.c Pythagoras d̄ôí vó.i hê. hũ.u ha.n các vecto. tru..c giao,
vó.i moi n, p ∈ N ta có:
n+p
X
2
kSn+p − Sn k = k x i k2
i=n+1
n+p
X
= kxi k2 = |σn+p − σn |
i=n+1
Tù. d̄ă’ng thú.c này ta thâý dãy (Sn )n là co. ba’n trong H khi và chı’ khi
dãy sô´ thu..c (σn )n co. ba’n trong R.
Vı̀ H và R là nhũ.ng không gian d̄â ` y d̄u’ nên (Sn )n hô.i tu. trong H khi và
P
∞
’ - ` ˜
chı khi dãy (σn )n hô.i tu. trong R. Diêu này có nghı̃a là chuô i xn hô.i tu. khi
n=1
P
∞
và chı’ khi chuô˜i kxn k2 hô.i tu.. Nêú mô.t trong hai chuô˜i hô.i tu. thı̀ ta có
n=1
∞
X k
X
2
k xn k = k lim x n k2 =
k→∞
n=1 n=1
k
X k
X ∞
X
2 2
lim k xn k = lim kxn k = kxn k2 .
k→∞ k→∞
n=1 n=1 n=1
- i.nh lý d̄u.o..c chú.ng minh.

D
Cho H là mô.t không gian Hilbert và hê. E = {en , n = 1, 2, . . . , } các vecto.
` ng, E d̄u.o..c go.i là mô.t hê. tru..c chuâ’n nêú
trong H. Nhăć la.i ră
(
1, nêú i = j
hei , ej i = δij =
0 nêú i 6= j
2.1.5 Hê. qua’. Cho {en , n = 1, 2 . . . , } là mô.t hê. tru..c chuâ’n trong không
P
∞
gian Hilbert H và (λn )n là mô.t dã y trong tru.ò.ng sô´ K. Ta có chuô˜i λ n en
n=1
P
∞
` vecto. x ∈ H khi và chı’ khi chuô˜i sô´
hô.i tu. vê |λn |2 hô.i tu. và
n=1
∞
X
2
kxk = |λn |2 .
n=1
15
Chú.ng minh. Chı’ câ ` n áp du.ng d̄i.nh lý trên cho hê. tru..c giao {xn , n =
1, 2, . . . , } vó.i xn = λn en .
2.2. Hı̀nh chiêú tru..c giao.
2.2.1 D - i.nh lý hı̀nh chiêú tru..c giao. Gia’ su’. M là mô.t không gian con
d̄óng cu’ a không gian Hilbert H. Khi d̄ó mô˜i phâ ` n tu’. x ∈ H d̄ê
` u tô
` n ta.i duy
nhâ´t mô.t că.p (y, z) trong d̄ó y ∈ M và z ∈ M ⊥ sao cho
x = y +z
trong d̄ó y ∈ M là vecto. tho’ a d̄iê

` u kiê.n
kx − yk = kzk = inf {kx − uk} = d(x, M ).

u∈M
Nhâ.n xét và d̄i.nh nghı̃a.

– Tù. d̄i.nh lý này ta có thê’ viê´t H = M ⊕ M ⊥ và go.i không gian con
d̄óng M ⊥ là phâ` n bù tru..c giao cu’a không gian con d̄óng M còn vecto. y go.i là
hı̀nh chiêú tru..c giao cu’a x lên không gian con M .
Chú.ng minh.
– Su.. tô - ă.t d = d(x, M ) = inf u∈M {kx − uk}. Khi d̄ó theo tı́nh châ´t
` n ta.i: D
cu’a infimum, sẽ tô ` n ta.i (yn )n∈N ⊂ M sao cho
lim kx − yn k = d.
x→∞
Ta hãy chú.ng minh dãy (yn )n sẽ hô.i tu. vê ` n tu’. y ∈ M . Do M là
` phâ
không gian con d̄óng cu’a không gian Hilbert H nên nó cũng là mô.t không
gian Hilbert nên ta chı’ câ ` n kiê’m tra (yn )n là dãy Cauchy trong M.
Thâ.t vâ.y, áp du.ng d̄ă’ng thú.c Apollonius 3 vecto. x, yn , ym , m, n ∈ N ta
có:
ym + yn
4k − xk2 + kym − yn k2 = 2(kym − xk2 + kyn − xk2 ) (2.4)
2
ym + yn
Do M là không gian con nên ∈ M và k ym +y
2
n
− xk2 ≥ d2 , vâ.y
2
thı̀ d̄ă’ng thú.c (2.4) tro’. thành:
0 ≤ kym − yn k2 ≤ 2(kym − xk2 + kyn − xk2 ) − 4d2 .

16
Cho m, n → ∞ ta suy ra lim kym − yn k = 0.

n,m→∞
` n ta.i y ∈ M sao cho lim ym = y. Tù. d̄ó qua gió.i ha.n
` y d̄u’ nên tô
Vı̀ M d̄â
n→∞
ta có:
lim kx − yn k = kx − yk = d.
n→∞
Bây giò. d̄ă.t z = x − y thı̀ x = y + z. Ta kiê’m tra z ∈ M ⊥ tú.c là chú.ng

minh z⊥u vó.i mo.i u ∈ M. Thâ.t vâ.y, gia’ su’. u ∈ M, u 6= 0. Vó.i mo.i α ∈ K ta
có y + αu ∈ M nên
kzk = kx − yk ≤ kx − (y + αu)k = kz − αuk.
` u này tu.o.ng d̄u.o.ng vó.i

- iê
D
kzk2 ≤ kz − αuk2 = hz − αu, z − αui

≤ kzk2 − αhu, zi − αhz, ui + |α|2 kuk2 .
hz, ui
Cho.n α = ` i thay vào bâ´t d̄ă’ng thú.c trên ta có:
rô
kuk2
|hz, ui| ≤ 0.
Suy ra hz, ui = 0 vó.i mo.i u ∈ M tú.c là z ∈ M ⊥ .

Viê.c còn la.i là ta kiê’m tra tı́nh duy nhâ´t cu’a biê’u diêñ. Gia’ su’. có y, y 0 ∈
M, z, z 0 ∈ M ⊥ sao cho x = y + z = y 0 + z 0 . Khi âý y − y 0 = z 0 − z ∈ M ∩ M ⊥
nên hy − y 0 , y − y 0 i = 0. Nhu. thê´ y = y 0 và z = z 0 . Vâ.y d̄i.nh lý d̄u.o..c chú.ng
minh.
2.2.2 Hê. qua’. Gia’ su’. E = {e1 , e2 , . . . , en } là mô.t hê. tru..c chuâ’n trong
không gian Hilbert H. Ký hiê.u M là không gian con sinh bo’.i hê. vecto. E. Khi
d̄ó mô˜i vecto. x ∈ H có hı̀nh chiêú tru..c giao y lên không gian con M d̄u.o..c
biê’u diêñ nhu. sau:
Xn
y= hx, ei iei .
i=1
Chú.ng minh. Tù. gia’ thiê´t ta thâý E là mô.t co. so’. cu’a không gian con M
nên M là không gian hũ.u ha.n chiê` u. Vâ.y M là d̄óng trong H. Theo d̄i.nh lý
17
hı̀nh chiêú tru..c giao ta có x = y + z trong d̄ó y ∈ M và z ∈ M ⊥ . Vı̀ y ∈ M

nên nó có da.ng
Xn
y= αi ei .
i=1
Vó.i mô˜i j = 1, 2, . . . , n ta có

hx, ej i = hy + z, ej i = hy, ej i + hz, ej i
n
X
= hy, ej i = h αi ei , ej i = αj kej k2 = αj .
i=1
P
n
Vâ.y y = hx, ei iei .
i=1
˜i Fourier trong không gian Hilbert.

2.3 Chuô
Cho H là mô.t không gian Hilbert, E = {en , n = 1, 2, . . . , } là mô.t hê. tru..c
chuâ’n và x là mô.t vecto. trong H. Nêú ta d̄ă.t Mn là không gian con cu’a H sinh
P
n
bo’.i {e1 , e2 , . . . , en } thı̀ hı̀nh chiêú yn cu’a x lên Mn có da.ng yn = hx, ei iei .
i=1
` d̄ă.t ra là dãy (yn )n này có hô.i tu. hay không và có thê’ dùng d̄ê’ “xâ´p
Vâń d̄ê
xı’ ” vecto. x khi n d̄u’ ló.n không?
- i.nh nghı̃a. Cho x là mô.t vecto. trong H. Ta lâ.p chuô˜i hı̀nh thú.c
2.3.1 D
sau d̄ây:
X∞
hx, ei iei (2.5)
i=1
và go.i nó là chuô˜i Fourier cu’a vecto. x d̄ôí vó.i hê. tru..c chuâ’n E, các sô´ hx, en i
d̄u.o..c go.i là hê. sô´ Fourier thú. n cu’a x d̄ôí vó.i hê. E.
2.3.2 D - i.nh lý. Gia’ su’. E = {en , n ∈ N} là mô.t hê. tru..c chuâ’n trong
không gian Hilbert H. Khi d̄ó vó.i mo.i x ∈ H chuô˜i Fourier (2.5) cu’ a nó luôn
luôn hô.i tu. trong H và ta có
∞
X
|hx, en i|2 ≤ kxk2 . (2.6)
i=1
Bâ´t d̄ă’ng thú.c (2.6) d̄u.o..c go.i là bâ´t d̄ă’ ng thú.c Bessel.
18
Chú.ng minh. Ta dùng hê. qua’ 2.1.5 d̄ê’ chú.ng minh. Muôń chuô˜i (2.5)
` n kiê’m nghiê.m bâ´t d̄ă’ng thú.c Bessel (2.6).
hô.i tu. thı̀ chı’ câ
Vó.i mo.i n ∈ N, ta d̄ă.t Mn = h{e1 , e2 , . . . , en }i là không gian con d̄óng
sinh bo’.i các vecto. {e1 , . . . , en }. Theo hê. qua’ cu’a d̄i.nh lý hı̀nh chiêú tru..c giao,
P
n
` n ta.i yn =
tô hx, ei iei ∈ Mn và zn ∈ Mn ⊥ sao cho
i=1
x = yn + zn .
Vı̀ yn ⊥zn và {e1 , . . . , en } là hê. tru..c chuâ’n nên d̄ă’ng thú.c Pythagoras cho
ta
n
X
2 2 2 2
kxk = kyn k + kzn k ≥ kyn k = |hx, ei i|2 .
i=1
Pn
Cho n → ∞ trong bâ´t d̄ă’ng thú.c kxk2 ≥ |hx, ei i|2 ta có d̄u.o..c bâ´t
i=1
’ . . . .
d̄ăng thú c Bessel. Vâ.y d̄i.nh lý d̄u o. c chú ng minh.
2.4 Co. so’. tru..c chuâ’n.
2.4.1 D - .inh nghı̃a. Cho E = {e1 , e2 , . . . , } là mô.t hê. tru..c chuâ’n hũ.u ha.n
hay d̄ê´m d̄u.o..c cu’a không gian Hilbert H. Ta go.i hê. này là mô.t co. so’. tru..c
chuâ’n hay mô.t hê. tru..c chuâ’n d̄â
` y d̄u’ trong H nêú không gian con M sinh
bo’.i hê. E trù mâ.t trong H :
H = h{e1 , e2 , . . . , }i
Ta còn go.i co. so’. tru..c chuâ’n cu’a không gian Hilbert H là co. so’. Hilbert
cu’a H.
2.4.2 D- i.nh lý. Gia’ su’. {e1 , e2 , . . . , } là mô.t hê. tru..c chuâ’n trong không
` sau d̄ây là tu.o.ng d̄u.o.ng.
gian Hilbert H. Khi d̄ó bôń mê.nh d̄ê
a) {e1 , e2 , . . . , } là mô.t co. so’. tru..c chuâ’n.
b) Mo.i vecto. x ∈ H d̄u.o..c khai triê’n thành chuô˜i Fourier cu’ a nó: x =
P
∞
hx, ei iei .
i=1
P ∞
c)Vó.i mo.i x, y ∈ H ta có hx, yi = hx, ei ihy, ei i.
i=1
P
∞
d) Vó.i mo.i x ∈ H ta có: kxk2 = |hx, ei i|2 .
i=1
19
- ă’ng thú.c o’. d) d̄u.o..c go.i là d̄ă’ ng thú.c Parceval.

D
Chú.ng minh.
- ă.t
• a) ⇒ b) Theo d̄i.nh lý 2.3.1 chuô˜i Fourier cu’a x ∈ H luôn hô.i tu.. D
P
∞
y = x− hx, ei iei , ta chú.ng minh y = 0.
i=1
Vó.i mô˜i m ∈ N ta có
∞
X
hy, em i = hx, em i − h hx, ei iei , em i
i=1
hx, em i − hx, em i = 0.
⊥
Nhu. vâ.y y ∈ M ⊥ = M = H ⊥ nên y⊥y. Suy ra hy, yi = 0 và tù. tiên d̄ê ` thú.
tu. cu’a tı́ch vô hu.ó.ng ta có y = 0.
• b) ⇒ c) Tù. tı́nh châ´t liên tu.c cu’a tı́ch vô hu.ó.ng và tı́nh tru..c chuâ’n
cu’a hê. {e1 , e2 , . . . , } ta có
∞ ∞

X X
hx, yi = hx, ei iei , hy, ei iei
i=1 i=1
Xn Xn n X
X n

= lim hx, ei iei , hy, ej iej = lim hx, ei ihy, ej ihei , ej i
n→∞ n→∞
i=1 i=1 i=1 j=1
n
X ∞
X
= lim hx, ei ihy, ei i = hx, ei ihy, ei i.
n→∞
i=1 i=1
• c) ⇒ d) Thay y bă ` ng x vào d̄ă’ng thú.c o’. c) ta nhâ.n d̄u.o..c d̄ă’ng thú.c
Parceval o’. d).
• d) ⇒ a) D - ă.t M = h{en , n ∈ N}i. Theo d̄i.nh lý hı̀nh chiêú tru..c giao ta
có
⊥
H =M ⊕M
⊥ ⊥
` n chú.ng minh M = {0}. Thâ.t vâ.y, vó.i mo.i z ∈ M = M ⊥ ta có
do d̄ó chı’ câ
z⊥u vó.i mo.i u ∈ M, d̄ă.c biê.t z⊥en nên hz, en i = 0 vó.i mo.i n ∈ N. Theo d̄ă’ng
P∞
thú.c Parceval o’. d) ta có kzk2 = |hz, ei i|2 = 0 nên z = 0. Vâ.y H = M và
i=1
d̄i.nh lý d̄u.o..c chú.ng minh.
20
P
∞
2.4.3 Vı́ du.. Xét không gian Hilbert l2 = {x = (xn )n ⊂ K |xn |2 <
n=1
+∞} vó.i tı́ch vô hu.ó.ng xác d̄i.nh bo’.i
∞
X
hx, yi = xi yi
i=1
trong d̄ó x = (xn )n , y = (yn )n ∈ l2 .

Xét hê. các vecto. {e , n ∈ N} ⊂ l2 vó.i e = (0, . . . , 0, 1 , 0, . . . ). Ta có
( n n n
´
1 nê u n = m
hen , em i = δij = nên {en , n = 1, 2 . . . } là mô.t hê. tru..c
0 nêú n 6= m,
chuâ’n trong không gian Hilbert l2 . Ngoài ra vó.i mo.i x = (xn )n ∈ l2 ta có
P
∞
hx, en i = xn và kxk2 = |xn |2 . Nhu. vâ.y ta có d̄u.o..c d̄ă’ng thú.c Parceval sau:
n=1
∞
X
2
kxk = |hx, ei i|2 .
i=1
Vâ.y theo d̄i.nh lý 2.4.2 thı̀ {en n = 1, 2 . . . } d̄úng là mô.t co. so’. tru..c chuâ’n
trong không gian l2 .
2.4.4 Vı́ du.. Xét không gian Hilbert L2[0, 2π] gô ` m các hàm thu..c d̄o
d̄u.o..c, bı̀nh phu.o.ng kha’ tı́ch trên [0, 2π]. Ta xét hê. d̄ê´m d̄u.o..c các hàm lu.o..ng
giác trong không gian L2 [0, 2π] xác d̄i.nh nhu. sau :
1 1 1
√ , √ cos nx, √ sin nx, n = 1, 2 . . .
2π π π
Nhó. ră` ng tı́ch vô hu.ó.ng trên L2 [0, 2π] d̄u.o..c xác d̄i.nh bo’.i
Z
hf, gi = f (x)g(x) dx, vó.i f, g ∈ L2 [0, 2π]
[0,2π]
và bă` ng tı́nh toán so. câ´p các tı́ch phân xác d̄i.nh ta thâý ngay hê. trên là mô.t
hê. tru..c chuâ’n.
Tiê´p theo ta sẽ chú.ng minh không gian con sinh bo’.i hê. hàm này là trù
mâ.t trong L2 [0, 2π].
21
Cho f ∈ L2 [0, 2π] và > 0 tuỳ ý. Theo d̄i.nh lý 3.1 o’. Chu.o.ng 2, không
gian C[0, 2π] trù mâ.t trong L2 [0, 2π] nên tô
` n ta.i g ∈ C[0, 2π] sao cho
kf − gk < /2.
` n ta.i mô.t d̄a thú.c lu.o.ng giác có da.ng

Mă.t khác, theo d̄i.nh lý Weierstrass II, tô
X n
s(x) = (Ak cos kx + Bk sin kx) sao cho
k=0

sup |g(x) − s(x)| < √ .
x∈[0,2π] 2 2π
Z 1/2
.
Nhu vâ.y ta có: kg − sk = 2
|g(x) − s(x)| dx < /2. Tù. d̄ó suy ra
[0,2π]
kf − sk ≤ kf − gk + kg − sk < .
Theo d̄i.nh nghı̃a, hê. hàm lu.o..ng giác nói trên là mô.t co. so’. tru..c chuâ’n cu’a
không gian Hilbert L2 [0, 2π]. Vı̀ vâ.y mo.i hàm f ∈ L2 [0, 2π] d̄ê ` u d̄u.o..c khai
triê’n thành chuô˜i Fourier nhu. sau:
∞
α0 X cos kx sin kx
f (x) = √ + αk √ + βk √ , (2.7)
2π π π
k=1
Z Z
1 1
trong d̄ó α0 = √ f (x) dx, αk = √ f (x) cos kx dx,
Z 2π [0,2π] π [0,2π]
1
βk = √ f (x) sin kx dx, k = 1, 2 . . . lâ ` n lu.o..t là hê. sô´ Fourier cu’a f
π [0,2π]
d̄ôí vó i hê. co. so’. tru..c chuâ’n trên. Lu.u ý ră` ng, su.. hô.i tu. cu’a chuô˜i (2.7) vê
. `
hàm f là su.. hô.i tu. theo chuâ’n trong không gian L2 [0, 2π].
Nêú ký hiê.u
Z
1
a0 = f (x) dx,
2π [0,2π]
Z
1
ak = f (x) cos kx dx,
π [0,2π]
Z
1
bk = f (x) sin kx dx, k = 1, 2, . . .
π [0,2π]
22
thı̀ ta tro’. vê

` da.ng công thú.c khai triê’n Fourier quen thuô.c cu’a mô.t hàm sô´ f
trong gia’i tı́ch cô’ d̄iê’n:
a0 X
∞
f (x) = + ak cos kx + bk sin kx .
2
k=1
2.4.5 D - i.nh lý. (Riesz-Fischer) Gia’ su’. {en , n = 1, 2, . . . } là mô.t co. so’.
tru..c chuâ’n d̄ê´m d̄u.o..c trong không gian Hilbert H. Nêú (λn )n ⊂ K sao cho
P
∞
|λn |2 < +∞ thı̀ sẽ tô ` n ta.i duy nhâ´t mô.t vecto. x ∈ H nhâ.n các λn làm hê.
n=1
sô´ Fourier: λn = hx, en i, n = 1, 2, . . . .
P∞
Chú.ng minh. Do |λn |2 < +∞ nên theo hê. qua’ 2.1.5 ta có chuô˜i
n=1
P
∞ P
∞
- ă.t x =
λn en hô.i tu. trong H. D λn en ∈ H, khi d̄ó vó.i mô˜i k ∈ N ta có
n=1 n=1
∞

X
hx, ek i = λ n e n , ek = λk .
n=1
Vâ.y x nhâ.n các sô´ λn làm hê. sô´ Fourier. Nêú có vecto. x0 ∈ H cũng nhâ.n λn
làm hê. sô´ Fourier thı̀ x = x0 vı̀
∞
X ∞
X
x= λ n en = hx0 , en ien = x0 .
n=1 n=1
` n và d̄u’ d̄ê’ không gian Hilbert H có mô.t co.

` u kiê.n câ
Sau d̄ây là mô.t d̄iê
so’. tru..c chuâ’n d̄ê´m d̄u.o..c hoă.c hũ.u ha.n.
2.4.6 D - i.nh lý. Không gian Hilbert H có co. so’. tru..c chuâ’n hũ.u ha.n hoă.c
d̄ê´m d̄u.o..c khi và chı’ khi H là không gian kha’ ly.
Chú.ng minh. Ta xét tru.ò.ng ho..p không gian vecto. H có sô´ chiê ` u vô ha.n
vı̀ tru.ò.ng ho..p hũ.u ha.n chú.ng minh tu.o.ng tu.. nhu.ng d̄o.n gia’n ho.n.
-D - iê ` n xem d̄u.o..c suy tù. D
` u kiê.n câ - i.nh lý 2.6.4 Chu.o.ng 1.
-D - iê
` u kiê.n d̄u’. Theo gia’ thiê´t H kha’ ly nên tô ` n ta.i A = {a1 , a2 , . . . } ⊂ H
là mô.t tâ.p ho. p d̄ê´m d̄u o. c trù mâ.t khă´p no i. Trong A ta loa.i bo’ các vecto. an
. . . .
nêú an có thê’ biê’u diêñ thành tô’ ho..p tuyêń tı́nh cu’a các vecto. a1 , . . . , an−1
d̄ú.ng tru.ó.c nó. Khi âý ta thu d̄u.o..c mô.t tâ.p B = {b1 , b2 , . . . , bn , . . . } ⊂ A và
23
B là tâ.p d̄ô.c lâ.p tuyêń tı́nh. Ngoài ra ta có h A i = h B i. Áp du.ng phu.o.ng
pháp tru..c chuâ’n hoá Schmidth cho hê. {b1 , b2 , . . . } ta thu d̄u.o..c hê. tru..c chuâ’n
- ê’ ý ră` ng
{e1 , e2 , . . . }. D
H = A ⊂ h A i = h{b1 , b2 , . . . , }i = h{e1 , e2 , . . . }i ⊂ H.
Vâ.y H = h{e1 , e2 , . . . }i nghı̃a là H có co. so’. tru..c chuâ’n d̄ê´m d̄u.o..c.
2.5 Phép d̄ă’ ng câú trong không gian Hilbert.
2.5.1 D - i.nh nghı̃a. Gia’ su’. H và H 0 là hai không gian tiê
` n Hilbert trên
cùng mô.t tru.ò.ng K. Ta go.i ánh xa. ϕ : H → H 0 là mô.t phép d̄ă’ ng câú cu’a
hai không gian H và H 0 nêú ϕ là mô.t song ánh, tuyêń tı́nh và ba’o toàn tı́ch
vô hu.ó.ng. Nói cách khác, song ánh ϕ : H → H 0 là phép d̄ă’ng câú nêú vó.i
mo.i x, y ∈ H, α, β ∈ K ta có
ϕ(αx + βy) = αϕ(x) + βϕ(y),
.
hϕ(x), ϕ(y)i = hx, yi
Tù. d̄iê
` u kiê.n ba’o toàn tı́ch vô hu.ó.ng, lâý x = y ta có
∀ x ∈ H, kϕ(x)k = kxk
Nhu. vâ.y, nêú ϕ là phép d̄ă’ng câú các không gian tiê ` n Hilbert thı̀ nó cũng
là phép d̄ă’ng cu. tuyêń tı́nh giũ a hai không gian d̄i.nh chuâ’n tu.o.ng ú.ng. Hai
. .
không gian tiê ` n Hilbert d̄u.o..c go.i là d̄ă’ ng câú vó.i nhau nêú tô
` n ta.i mô.t phép
.
d̄ă’ng câú tù không gian này lên không gian kia.
2.5.2 D- i.nh lý. Nêú hai không gian Hilbert có cùng sô´ chiê ` u hũ.u ha.n
` u và kha’ ly thı̀ chúng d̄ă’ ng câú vó.i nhau.
hoă.c cùng vô ha.n chiê
Nhu. vâ.y mo.i không gian Hilbert kha’ ly vô ha.n chiê ` u d̄ă’ng câú vó.i
` u d̄ê
không gian l2 hay không gian L2 [0, 2π].
Chú.ng minh. Ta chú.ng minh d̄i.nh lý cho tru.ò.ng ho..p hai không gian
Hilbert H và H 0 cùng kha’ ly và vô ha.n chiê ` u. Tru.ò.ng ho..p hũ.u ha.n chiê ù
d̄u.o..c chú.ng minh tu.o.ng tu...
Vı̀ H và H 0 cùng kha’ ly nên tô ` n ta.i các co. so’. tru..c chuâ’n {e1 , e2 , . . . , } và
` n lu.o..t trong H và H 0 .
{e01 , e02 , . . . } lâ
24
P
∞
Vó.i mô˜i x ∈ H ta biê’u diêñ qua chuô˜i Fourier x = hx, en ien và có d̄u.o..c
n=1
P
∞ P
∞
kxk2 = |hx, en i|2 < +∞. Theo d̄i.nh lý Riesz-Fischer chuô˜i hx, en ie0n hô.i
n=1 n=1
` vecto. x0 ∈ H và hx0 , e0n i = hx, en i.
tu. vê
- ă.t ánh xa. ϕ : H → H 0 xác d̄i.nh nhu. sau:
D
∞
X ∞
X
0
H3x= hx, en ien 7→ ϕ(x) = x = hx, en ie0n ∈ H 0 .
n=1 n=1
Tù. tı́nh châ´t cu’a co. so’. tru..c chuâ’n và d̄i.nh lý Riesz-Fischer suy ra ngay
ϕ là mô.t song ánh tuyêń tı́nh. Ngoài ra vó.i mo.i x, y ∈ H ta có
∞ ∞

X 0
X
hϕ(x), ϕ(y)i = hx, en ien , hy, en ie0n
n=1 n=1
∞
X
= hx, en i hy, en i = hx, yi.
n=1
Vâ.y ϕ là mô.t phép d̄ă’ng câú giũ.a H và H 0 .
BÀI TÂ
.P
1. Cho M là tâ.p con khác trôńg trong không gian Hilbert. Chú.ng minh
a. M ⊂ M ⊂ (M ⊥ )⊥ .
b. Nêú M là không gian con cu’a H thı̀ (M ⊥ )⊥ = M .
2. Gia’ su’. H là mô.t không gian Hilbert và f ∈ H ∗ , f 6= 0. Ký hiê.u
M = Kerf = {x ∈ H : f (x) = 0}.
Chú.ng minh M ⊥ là không gian con mô.t chiê ` u cu’a H.

3. Gia’ su’. L là mô.t không gian con d̄óng cu’a không gian Hilbert H và
x ∈ H. Chú.ng minh
a. min{kx − uk : u ∈ L} = max {|hx, yi| : y ∈ L⊥ , kyk = 1}.
- iê
b. D ` n và d̄u’ d̄ê’ x ∈ L⊥ là kxk ≤ kx − uk vó.i mo.i u ∈ L.
` u kiê.n câ
4. Cho M và N là hai không gian con d̄óng cu’a không gian Hilbert H sao
cho M ⊥N. Chú.ng minh ră ` ng tô’ng M + N cũng là mô.t không gian con d̄óng
cu’a H.
25
5. Gia’ su’. {en }n∈N là mô.t hê. tru..c chuâ’n trong không gian Hilbert H.
Chú.ng minh ră ` ng {en }n∈N là tâ.p d̄óng, bi. chă.n nhu.ng không compact. Suy
ra H không compact d̄i.a phu.o.ng.
6. Gia’ su’. {en }n là mô.t co. so’. tru..c chuâ’n cu’a không gian Hilbert, Pn (x) =
Pn
hx, ek iek , x ∈ H, n = 1, 2 . . . là dãy các phép chiêú tru..c giao. Chú.ng minh
k=1
{Pn } hô.i tu. d̄iê’m d̄êń toán tu’. d̄ô
` ng nhâ´t I trên H nhu.ng không hô.i tu. theo
chuâ’n d̄êń I.
7. Gia’ su’. {en }n là mô.t hê. tru..c chuâ’n trong không gian Hilbert H, (λn )
là mô.t dãy sô´ bi. chă.n. Chú.ng minh:
P
∞
a. Chuô˜i λn hx, en ien hô.i tu. vó.i mo.i x ∈ H.
n=1
P
∞
b. Toán tu’. Ax = λn hx, en ien , x ∈ H là toán tu’. tuyêń tı́nh liên tu.c.
n=1
Tı́nh kAk.
8. Gia’ su’. M là mô.t không gian con cu’a không gian Hilbert H, A : M → Y
là mô.t toán tu’. tuyêń tı́nh liên tu.c tù. M vào không gian Banach Y. Chú.ng
minh ră ` n ta.i mô.t toán tu’. tuyêń tı́nh liên tu.c Ã : H → Y sao cho
` ng tô

ÃM = A và kÃk = kAk.
§3. KHÔNG GIAN LIÊN HIÊ.P
3.1. Phiê´m hàm tuyêń tı́nh liên tu.c trên không gian Hilbert
Gia’ su’. H là mô.t không gian Hilbert. Khi âý H cũng là mô.t không gian
d̄i.nh chuâ’n, vı̀ vâ.y ta sẽ quan tâm d̄êń câú trúc không gian liên hiê.p cu’a nó
tú.c là H ∗ = L(H, K). Sau d̄ây là d̄i.nh lý nêu lên d̄ă.c tru.ng cu’a mô.t phiê´m
hàm tuyêń tı́nh liên tu.c trên không gian Hilbert.
3.3.1 D- i.nh lý. (F. Riesz) Cho H là mô.t không gian Hilbert. Vó.i mô˜i
a ∈ H ta d̄ă.t
fa : H → K, fa (x) = hx, ai, ∀ x ∈ H
thı̀ fa là mô.t phiê´m hàm tuyêń tı́nh liên tu.c trên H và kfa k = kak.
Ngu.o..c la.i vó.i mô˜i phiê´m hàm tuyêń tı́nh liên tu.c f ∈ H ∗ d̄ê
` u tô
` n ta.i duy
nhâ´t a ∈ H sao cho f = fa , nghı̃a là ∀ x ∈ H, f (x) = hx, ai.
26
Chú.ng minh. Tù. tı́nh châ´t cu’a tı́ch vô hu.ó.ng, ta thâý fa là mô.t phiê´m
hàm tuyêń tı́nh. Ngoài ra bâ´t d̄ă’ng thú.c Schwarz cho ta
∀ x ∈ H : |fa (x)| = |hx, ai| ≤ kak kxk

|fa (a)|
nên fa ∈ H ∗ và kfa k ≤ kak. Nêú a 6= 0 ta có kfa k ≥ = kak nên
kak
kfa k = kak kê’ ca’ tru.ò.ng ho..p a = 0.
Ngu.o..c la.i, cho f ∈ H ∗ , ta ký hiê.u M =Kerf = f −1 (0) là mô.t không
gian con d̄óng cu’a H. Nêú f = 0 thı̀ cho.n a = 0. Nêú f 6= 0 thı̀ M $ H.
Theo d̄i.nh lý hı̀nh chiêú tru..c giao ta viê´t H = M ⊕ M ⊥ trong d̄ó M ⊥ 6= {0}.
Lâý e ∈ M ⊥ \ {0} thı̀ f (e) 6= 0. Vó.i mo.i x ∈ H, d̄ê’ ý ră` ng vecto. y =
f (e)x − f (x)e ∈ M = Kerf vı̀ f (y) = f (e)f (x) − f (x)f (e) = 0. Vâ.y hy, ei = 0
hay hf (e)x − f (x)e, ei = 0. Tù. d̄ây suy ra

f (e)
hf (e)x, ei = f (x)kek2 hay f (x) = x, e .
kek2
f (e)
- ă.t a =
D e ta có f (x) = hx, ai = fa (x) vó.i mo.i x ∈ H. Nêú có vecto.
kek2
a0 ∈ H sao cho f (x) = hx, a0 i, ∀x ∈ H thı̀ hx, ai = hx, a0 i hay hx, a − a0 i =
- i.nh lý d̄u.o..c
0, ∀x ∈ H. Lâý x = a − a0 ta có ha − a0 , a − a0 i = 0 nên a = a0 . D
chú.ng minh.
3.2 Không gian liên hiê.p.

- i.nh lý Riesz nói lên ră` ng ta có thê’ thiê´t lâ.p mô.t song ánh giũ.a H và
D
H ∗ . Thâ.t vâ.y, d̄ă.t
ϕ : H → H∗
a 7→ ϕ(a) = fa ,
trong d̄ó fa d̄u.o..c xác d̄i.nh nhu. trên.
Vó.i mo.i a, b, x ∈ H và α ∈ K ta có
ϕ(a + b)(x) =fa+b (x) = hx, a + bi
= hx, ai + hx, bi = fa (x) + fb (x),
= (ϕ(a) + ϕ(b))(x)
ϕ(αa)(x) = fαa (x) = hx, αai

.
= αhx, ai = αfa (x) = αϕ(a)(x)
27
Tù. d̄ó ta có ϕ(a + b) = ϕ(a) + ϕ(b) và ϕ(αa) = αϕ(a). Ngoài ra, theo d̄i.nh lý
Riesz ta có kϕ(a)k = kfa k = kak vó.i mo.i a ∈ H.
Nhu. vâ.y nêú K là tru.ò.ng sô´ thu..c R thı̀ ϕ : H → H ∗ là song ánh, tuyêń
tı́nh ba’o toàn chuâ’n hay ϕ là mô.t phép d̄ă’ng cu.. tuyêń tı́nh giũ.a hai không
gian d̄i.nh chuâ’n H và H ∗ ; còn nêú K = C thı̀ ϕ là cô.ng tı́nh nhu.ng không
thuâ` n nhâ´t (“thuâ` n nhâ´t lê.ch”: ϕ(αa) = αϕ(a)) nhu.ng d̄ô. sai lê.ch có thê’ kiê’m
soát d̄u.o..c nên cho phép ta chuyê’n tù. viê.c d̄ô ` ng nhâ´t H vó.i H ∗ theo nghı̃a
d̄ă’ng cu.. giũ.a hai không gian mêtric sang d̄ă’ng cu.. tuyêń tı́nh giũ.a hai không
gian d̄i.nh chuâ’n vó.i su.. d̄ê
` phòng thı́ch d̄áng cho tı́nh “thuâ ` n nhâ´t lê.ch” nói
trên.
3.3 Su.. hô.i tu. yêú trong không gian Hilbert.
Cho (xn )n là mô.t dãy trong không gian Hilbert H. Ta d̄ã gă.p khái niê.m
hô.i tu. yêú cu’a (xn )n trong không gian d̄i.nh chuâ’n o’. chu.o.ng I. Nhò. d̄i.nh lý
Riesz, ta có thê’ phát biê’u la.i d̄i.nh nghı̃a du.ó.i da.ng tu.o.ng d̄u.o.ng trong không
gian Hilbert nhu. sau:
- i.nh nghı̃a. Dãy (xn )n ⊂ H d̄u.o..c go.i là hô.i tu. yêú d̄êń x ∈ H nêú
3.3.1 D
w
mo.i y ∈ H ta có lim hxn , yi = hx, yi. Ta vâñ dùng ký hiê.u xn → x khi
n→∞
n → ∞.
- i.nh lý. Cho H là mô.t không gian Hilbert. Ta có
3.3.2 D
a) Nêú (xn )n hô.i tu. yêú d̄êń x và (yn )n hô.i tu. ma.nh (hô.i tu. theo chuâ’n)
d̄êń y thı̀ hxn , yn i → hx, yi, n → ∞.
b) Nêú (xn )n hô.i tu. yêú d̄êń x và (kxn k)n hô.i tu. vê
` kxk thı̀ (xn )n hô.i tu.
theo chuâ’n vê
` x.
Chú.ng minh.
a) Do (xn )n hô.i tu. yêú vè x nên (xn )n bi. chă.n nghı̃a là tô
` n ta.i sô´ α > 0
sao cho kxn k ≤ α vó.i mo.i n ∈ N. Ta có
|hxn , yn i − hx, yi| ≤ |hxn , yn i| − |hxn , yi| + |hxn , yi − hx, yi|
≤ kxn k kyn − yk + |hxn , yi − hx, yi|
≤ αkyn − yk + |hxn , yi − hx, yi|
28
w
Do kyn − yk → 0 và xn → x nên lâý gió.i ha.n 2 vê´ cu’a bâ´t d̄ă’ng thú.c
trên khi n → ∞ ta có |hxn , yn i − hx, yi| → 0 hay lim hxn , yn i = hx, yi.
n→∞
b) Vó.i mo.i n ∈ N ta có
kxn − xk2 = hxn − x, xn − xi = kxn k2 − hxn , xi − hx, xn i + kxk2 .
Theo gia’ thiê´t ta cókxn k → kxk và lim hxn , xi = hx, xi = kxk2 = lim hx, xn i.
n→∞ n→∞
` vô cùng trong d̄ă’ng thú.c trên ta d̄u.o..c lim xn = x.
Do d̄ó cho n tiêń vê
n→∞
.
§4. TOÁN TU’ LIÊN HIÊ.P TRONG KHÔNG GIAN HILBERT
4.1 D - i.nh nghı̃a và các tı́nh châ´t.
Ta nhó. la.i ră

` ng nêú X và Y là hai không gian d̄i.nh chuâ’n và A ∈ L(X, Y )
là mô.t toán tu’. tuyêń tı́nh liên tu.c thı̀ toán tu’. liên hiê.p A∗ ∈ L(Y ∗ , X ∗ ) d̄u.o..c
d̄i.nh nghı̃a bo’.i: ∀ y ∗ ∈ Y ∗ : A∗ y ∗ = y ∗ ◦ A. Nhu. vâ.y ta có:
∀ y ∗ ∈ Y ∗ , ∀ x ∈ X, (A∗ y ∗ )(x) = y ∗ (Ax). (4.1)
Toán tu’. liên hiê.p trong không gian d̄i.nh chuâ’n có các tı́nh châ´t sau:
a) (A + B)∗ = A∗ + B ∗ ,
b) (αA)∗ = αA∗ ,
c) (C ◦ A)∗ = A∗ ◦ C ∗ ,
vó.i mo.i A, B ∈ L(X, Y ), α ∈ K và C ∈ (Y, Z).
Bây giò. cho X và Y là hai không gian Hilbert. Tù. viê.c d̄ô ` ng nhâ´t
X = X ∗ , Y = Y ∗ và vó.i a ∈ X = X ∗ , a(x) = hx, ai, ∀ x ∈ X, khi âý d̄ă’ng
thú.c (4.1) xác d̄i.nh toán A∗ d̄u.o..c viê´t la.i thành:
∀ x ∈ X, y ∈ Y : hx, A∗ yi = hAx, yi. (4.2)
- ôí vó.i toán tu’. tuyêń tı́nh liên tu.c giũ.a các không gian Hilbert, ta luôn dùng
D
d̄ă’ng thú.c (4.2) d̄ê’ tı́nh toán A∗ .
Chú ý ră` ng các tı́nh châ´t a), c) cu’a toán tu’. liên hiê.p trong không gian
Hilbert giôńg vó.i toán tu’. liên hiê.p trong không gian d̄i.nh chuâ’n. Riêng tı́nh
29
châ´t b) thı̀ thay d̄ô’i thành (αA)∗ = αA∗ là do tı́nh châ´t “thuâ
` n nhâ´t lê.ch”
∗ ∗ .
` ng nhâ´t X = X , Y = Y . Thâ.t vâ.y, vó i mo.i x ∈ X, y ∈ Y ta có
khi d̄ô
hx, (αA)∗ yi = h(αA)x, yi = αhAx, yi
= αhx, A∗ yi = hx, (αA∗ y)i.
Vâ.y (αA)∗ = αA∗ .
4.1.1 Vı́ du..

1. Xét H là không gian Hilbert phú.c Cn . Ký hiê.u E = {e1 , e2 , . . . , en },
trong d̄ó ei = (0, . . . , 0, 1i , 0, . . . , 0) ∈ Cn là co. so’. chı́nh tăć cu’a Cn . Cho
A ∈ L(Cn ). Khi d̄ó vó.i co. so’. E toán tu’. A có ma trâ.n (aij ), i, j = 1, . . . , n.
Go.i (bij )i, j = 1, . . . , n là ma trâ.n cu’a toán tu’. liên hiê.p A∗ . Theo công thú.c
Pn Pn
(4.2), vó.i mô˜i k, j = 1, 2, . . . , n ta có Ae = a e , A∗ e =
k b e , nên tù.
ik i j lj l
i=1 l=1
hAek , ej i = hek , A∗ ej i

P
n
P
n
ta suy ra ajk = aik ei , ej = ek , blj el = bkj .
i=1 l=1
Vâ.y bkj = ajk nghı̃a là ma trâ.n cu’a toán tu’. liên hiê.p A∗ d̄u.o..c suy tù. ma
trâ.n cu’a A bă ` i chuyê’n vi..
` ng cách lâý liên hiê.p các sô´ ha.ng cu’a ma trâ.n A rô
2. Cho hàm thu..c 2 biêń K(x, y) ∈ L2 ([a, b] × [a, b]) tú.c là
R
|K(t, s)|2 dtds < +∞. D - ă.t A : L2 [a, b] → L2 [a, b] xác d̄inh bo’.i công thú.c
[a,b]2
Z
2
∀ x ∈ L [a, b], (Ax)(t) = K(t, s)x(s)ds, vó.i mo.i t ∈ [a, b].
[a,b]
Theo tı́nh châ´t cu’a tı́ch phân ta thâý A là mô.t ánh xa. tuyêń tı́nh. Áp du.ng
bâ´t d̄ă’ng thú.c Holder ta có:
Z Z
2 2

K(t, s)x(s)ds ≤ |K(t, s)x(s)|ds
[a,b] [a,b]
Z Z
2

≤ |K(t, s)| ds |x(s)|2 ds .
[a,b] [a,b]
30
Do vâ.y, vó.i mo.i x ∈ L2 [a, b] ta d̄ánh giá nhu. sau:

Z Z
2
2
kAxk = K(t, s)x(s)ds dt
[a,b] [a,b]
Z Z Z
2

≤ ( |K(t, s)| ds)dt |x(s)|2 ds .
[a,b] [a,b] [a,b]
Z Z
1/2
.
Nhu vây A liên tu.c và kAk ≤ 2
|K(t, x)| ds dt .
[a,b] [a,b]
- ê’ xác d̄i.nh toán tu’. liên hiê.p A∗ : L2 [a, b] → L2 [a, b] ta dùng d̄ă’ng thú.c
D
(4.2) nhu. sau:
∀ x, y ∈ L2 [a, b] : hx, A∗ yi = hAx, yi, tú.c là:
Z Z Z
∗
hx, A yi = (Ax)(t)y(t)dt = K(t, s)x(s)ds y(t)dt
[a,b] [a,b] [a,b]
Z Z
= x(s) K(t, s)y(t)dt ds
[a,b] [a,b]
Z
Tù. d̄ó suy ra (A∗ y)(s) = K(t, s)y(t)dt, ∀ y ∈ L2 [a, b].
[a,b]
- i.nh lý. Cho X, Y là hai không gian Hilbert và A ∈ L(X, Y ). Khi
4.1.2 D
d̄ó ta có
X = Ker A ⊕ Im A∗ , Y = Ker A∗ ⊕ Im A.
Chú.ng minh. Do A là toán tu’. tuyêń tı́nh liên tu.c nên KerA là mô.t không
gian con d̄óng cu’a X. Theo d̄i.nh lý hı̀nh chiêú tru..c giao ta có X = KerA⊕(KerA)⊥
` n chú.ng minh (KerA)⊥ = ImA∗ . Thâ.t vâ.y, vó.i mo.i x ∈ ImA∗ thı̀
nên chı’ câ
` n ta.i mô.t dãy (yn )n ⊂ Y sao cho lim A∗ yn = x. Vó.i mo.i u ∈ KerA, ta có
tô
n→∞
hx, ui = h lim A∗ yn , ui = lim hA∗ yn , ui = lim hyn , Aui = lim 0 = 0. Vâ.y
n→∞ n→∞ n→∞ n→∞
⊥ ⊥ ∗
x ∈ (KerA) hay (KerA) ⊃ ImA .
Ngu.o..c la.i gia’ su’. x ∈/ ImA∗ khi d̄ó theo d̄i.nh lý Hahn-Banach và d̄i.nh lý
Riesz, tô ` n ta.i a ∈ X sao cho hx, ai = kxk 6= 0 và hz, ai = 0 vó.i mo.i z ∈ ImA∗ ;
d̄ă.c biê.t vó.i mo.i y ∈ Y thı̀ hA∗ y, ai = 0 hay hy, Aai = 0. Lâý y = Aa thı̀ suy
ra Aa = 0 nên a ∈ KerA. Vâ.y x ∈ / (KerA)⊥ vı̀ theo trên x không tru..c giao
vó.i a. Nhu. thê´ (KerA)⊥ ⊂ ImA∗ .
Vâ.y phâ ` n thú. nhâ´t cu’a d̄i.nh lý d̄u.o..c chú.ng minh. Phâ
` n thú. hai chú.ng
minh tu.o.ng tu.. hoă.c thay A bă ` ng A∗ và d̄ê’ ý ră` ng A∗∗ = A.
31
4.2 Toán tu’. tu.. liên hiê.p.

Cho H là không gian Hilbert và A ∈ L(H). Lúc d̄ó toán tu’. liên hiê.p A∗
cũng thuô.c L(H). Nêú A = A∗ thı̀ ta go.i A là toán tu’. tu.. liên hiê.p. Nói cách
khác, toán tu’. A ∈ L(H) d̄u.o..c go.i là tu.. liên hiê.p nêú vó.i mo.i x, y ∈ H ta có
hx, Ayi = hAx, yi.
Vı́ du.. Su’. du.ng Vı́ du. 1 trong mu.c 4.1, ta thâý toán tu’. A là tu.. liên hiê.p
khi và chı’ khi aij = bij vó.i mo.i i, j = 1, . . . , n tú.c là aij = aji , i, j = 1, . . . , n.
Trong Vı́ du. 2, A là tu.. liên hiê.p khi và chı’ khi K(t, s) = K(s, t) hâ ` u khă´p
.
no i trong [a, b] × [a, b].
D- ôí vó.i toán tu’. tu.. liên hiê.p trong không gian Hilbert ta còn có công thú.c
tı́nh chuâ’n nhu. sau:
4.2.1 D - i.nh lý. Cho H là mô.t không gian Hilbert và A ∈ L(H) là mô.t
toán tu’. tu.. liên hiê.p. Khi d̄ó
kAk = sup {|hAx, xi|}.

kxk=1
Chú.ng minh. Vó.i mo.i x ∈ H mà kxk = 1, áp du.ng bâ´t d̄ă’ng thú.c Schwarz
ta có
|hAx, xi| ≤ kAk kxk2 = kAk
Do d̄ó
α = sup |hAx, xi| ≤ kAk < +∞.
kxk=1
x x x
Vó.i mo.i x 6= 0 ta có = 1 nên |hA( ), i| ≤ α. Suy ra vó.i mo.i
kxk kxk kxk
x ∈ H ta có
|hAx, xi| ≤ αkxk2 .
Vó.i mo.i x, y ∈ H ta có:

hA(x + y), x + yi − hA(x − y), x − yi = 2 hAx, yi + hAy, xi .
Mă.t khác, do hAy, xi = hy, Axi = hAx, yi nên
|2RehAx, yi| = |hAx, yi + hAx, yi| = |hAx, yi + hAy, xi|

32
Vâ.y
4|RehAx, yi| = |hA(x + y), x + yi − hA(x − y), x − yi|

≤ α kx + yk + kx − yk = 2α kxk2 + kyk2 .
2 2
Ax
Vó.i x ∈ H mà kxk = 1, nêú Ax 6= 0, ta d̄ă.t y = , khi d̄ó kyk = 1.
kAxk
Thay x, y vào bâ´t d̄ă’ng thú.c trên và rút go.n ta d̄u.o..c kAxk ≤ α. Tù. công
thú.c tı́nh chuâ’n ta suy ra
kAk = sup kAxk ≤ α.

kxk=1
Vâ.y kAk = α = sup {|hAx, xi|} và d̄i.nh lý d̄u.o..c chú.ng minh.
kxk=1
Sau cùng ta xét mô.t tı́nh châ´t cu’a toán tu’. tu.. liên hiê.p mà nó chı’ d̄úng
trong không gian Hilbert phú.c.
4.2.2 D - i.nh lý. Cho H là mô.t không gian Hilbert phú.c và A ∈ L(H).
- iê
D ` n và d̄u’ d̄ê’ A tu.. liên hiê.p là hAx, xi ∈ R vó.i mo.i x ∈ H.
` u kiê.n câ
Chú.ng minh.
- iê
•D ` n. Gia’ su’. A = A∗ , khi d̄ó vó.i mo.i x ∈ H ta có
` u kiê.n câ
hAx, xi = hx, Axi = hAx, xi.
Vâ.y hAx, xi ∈ R.
- iê
• D ` u kiê.n d̄u’. Cho x, y ∈ H. D - ă.t a = hAx, xi, b = hAy, yi, c =
hA(x + y), x + yi, d = hA(x + iy), x + iyi. Theo gia’ thiê´t ta có a, b, c, d ∈ R.
Ngoài ra
c = hAx, xi + hAy, yi + hAx, yi + hAy, xi
= a + b + hAx, yi + hAy, xi
Tu.o.ng tu.., d = a + b − ihAx, yi + ihAy, xi.
Tù. d̄ó suy ra
hAx, yi + hAy, xi = c − (a + b) = u ∈ R,
−ihAx, yi + ihAy, xi = d − (a + b) = v ∈ R.
33
Nhu. vâ.y u+iv = 2hAx, yi, u−iv = 2hAy, xi nên hAx, yi = Ay, xi = hx, Ayi.
Theo d̄i.nh nghı̃a, ta có A = A∗ .
BÀI TÂ
. P §3 và §4.
1. Gia’ su’. M là không gian con d̄óng cu’a không gian Hilbert H và x∗ là
phiê´m hàm tuyêń tı́nh liên tu.c trên M. Chú.ng minh ră` ng tô ` n ta.i mô.t phiê´m
hàm tuyêń tı́nh liên tu.c duy nhâ´t x̃ trên H sao cho x̃|M = x∗ và kx∗ k = kx̃k.
2. Gia’ su’. (ajk ), j, k = 1, 2, . . . là mô.t ma trâ.n vô ha.n vó.i ajk là nhũ.ng sô´
. P
∞ P ∞
’ `
phú c thoa mãn d̄iêu kiê.n |ajk |2 < ∞. Ta xác d̄i.nh ánh xa. A : l2 → l2
j=1k=1
. . 2
nhu sau: vó i x = (ξ ) ∈ l , Ax = (η ) trong d̄ó
j j j j
∞
X
ηj = ajk ξk , j = 1, 2, . . .
k=1
a. Chú.ng minh A là toán tu’. liên tu.c tu’. l2 vào l2 .

b. Xác d̄i.nh toán tu’. liên hiê.p A∗ cu’a A. Nêu d̄iê` u kiê.n d̄ê’ A là toán tu’.
tu.. liên hiê.p.
3. Chú.ng minh ră ` ng toán tu’. A : L2 [0, 1] → L2 [0, 1] xác d̄i.nh bo’.i công
thú.c Z t
Ax(t) = x(s)ds, t ∈ [0, 1]
0
là toán tu’. tuyêń tı́nh liên tu.c. Tı̀m toán tu’. liên hiê.p A∗ cu’a A.
4. Tı̀m toán tu’. liên hiê.p cu’a toán tu’. A : L2 [0, 1] → L2 [0, 1] xác d̄i.nh bo’.i
Z t
Ax(t) = tx(s)ds, t ∈ [0, 1].
0
5. Gia’ su’. H là không gian Hilbert, A ∈ L(H) là mô.t toán tu’. tu.. liên hiê.p.
A go.i là mô.t toán tu’. du.o.ng nêú hAx, xi ≥ 0 vó.i mo.i x ∈ H. Chú.ng minh
phép chiêú tru..c giao lên không gian con d̄óng cu’a mô.t không gian Hilbert là
mô.t toán tu’. du.o.ng.
6. Cho a = (an ) là mô.t dãy sô´ phú.c bi. chă.n và A : l2 → l2 là mô.t toán
tu’. xác d̄i.nh nhu. sau:
x = (ξn )n ∈ l2 , Ax = (an ξn )n .
34
a. Chú.ng minh A ∈ L(l2 ). Tı́nh kAk.

b. Xác d̄i.nh toán tu’. liên hiê.p A∗ . Khi nào thı̀ toán tu’. A tu.. liên hiê.p.
c. Hãy cho.n a = (an )n sao cho A là toán tu’. có toán tu’. ngu.o..c liên tu.c; A
là toán tu’. du.o.ng.
7. Gia’ su’. (En )n là mô.t dãy gia’m các tâ.p lô ` i, d̄óng trong không gian
Hilbert H. Vó i mo.i x ∈ H, ta ký hiê.u dn (x) là khoa’ng cách tù. x d̄êń En . D
. - ă.t
d(x) = lim dn (x).
n→∞
a. Chú.ng minh ră ` ng nêú vó.i ı́t nhâ´t mô.t x ∈ H sao cho d(x) là hũ.u ha.n
thı̀ d(x) hũ.u ha.n vó.i mo.i x ∈ H. Tù. d̄ây vê ` sau ta gia’ thiê´t nhu. vâ.y. Ký hiê.u
A(x, , n) = En ∩ B 0 (x, d(x) + ) trong d̄ó > 0, B 0 (x, d(x) + ) là hı̀nh câ ù
d̄óng tâm x, bán kı́nh d(x) + .
b. Chú.ng minh ră` ng khi tiêń d̄êń 0 và n tiêń d̄êń vô tâ.n, d̄u.ò.ng kı́nh
cu’a A(x, , n) tiêń d̄êń 0.
∞
c. Tù. d̄ó suy ra E = ∩ E 6= ∅ và d(x) = d(x, E).
n
n=1
§5. MÔ ´ ’. .
. T SÔ TOÁN TU TU. LIÊN HIÊ.P.
5.1 Da.ng Hermite
Cho H là mô.tkhông gian Hilbert, A là toán tu’. tu.. liên hiê.p trên H. Xét
phiê´m hàm h : H × H → K xác d̄i.nh bo’.i công thú.c
h(x, y) = hAx, yi, ∀x, y ∈ H.
Khi d̄ó ta có các tı́nh châ´t:

1) h(x, y) = h(y, x).
2) h(λx1 + µx2, y) = λh(x1 , y) + µh(x2, y) vó.i mo.i x, y ∈ H, λ ∈ K.
Ho.n nũ.a |h(x, y)| = |hAx, yi| ≤ kAk kxk kyk.
5.1.1 D - i.nh nghı̃a. Cho H là mô.t không gian Hilbert, phiê´m hàm h :
H × H → K tho’a mãn các d̄iê ` ng thò.i liên tu.c theo
` u kiê.n 1) và 2) nêu trên d̄ô
tù.ng biêń d̄u.o..c go.i là mô.t da.ng Hermite o’. trên H.
5.1.2 D - i.nh lý. Gia’ su’. H là mô.t không gian Hilbert, h là mô.t da.ng
Hermite o’. trên H. Khi d̄ó h là hàm liên tu.c (theo ca’ 2 biêń d̄ô
` ng thò.i). Do
vâ.y, ta có:
(∃M > 0) (∀x, y ∈ H) : |h(x, y)| ≤ M kxk kyk.
35
Chú.ng minh. Ta chı’ câ ` n chú.ng minh h liên tu.c ta.i (0, 0).
Gia’ su’. (xn , yn ) → (0, 0). Ta kiê’m tra h(xn , yn ) → 0. Vó.i mo.i n ∈ N d̄ă.t
zn∗ (y) = h(xn , y), y ∈ H. Khi d̄ó zn∗ ∈ H ∗ = H. D - ê’ ý ră` ng∀y ∈ H, zn∗ (y) =
h(xn , y) → h(0, y) = 0 (do h liên tu.c theo tù.ng biêń.) Áp du.ng d̄i.nh lý
Banach-Steinhaus ta thâý tô ` n ta.i M > sao cho vó.i mo.i n ∈ N thı̀ kzn∗ k ≤ M.
Khi âý ta có:
|h(xn , yn )| = |zn∗ (yn )| ≤ kzn∗ k kyn k ≤ M kyn k → 0 (n → ∞).
Vâ.y h là phiê´m hàm liên tu.c theo ca’ hai biêń.
Bây giò. su’. du.ng d̄i.nh nghı̃a liên tu.c bă` ng ngôn ngũ. , δ, ta có vó.i = 1,
` n ta.i δ > 0 sao cho vó.i mo.i x, y ∈ H, kxk ≤ δ, kyk ≤ δ thı̀ |h(x, y)| ≤ 1.
tô
δx δy 1
Nêú x 6= 0, y 6= 0 ta có |h( kxk , kyk )| ≤ 1 hay |h(x, y)| ≤ 2 kxk kyk. Bâ´t d̄ă’ng
δ
thú.c này hiê’n nhiên d̄úng khi x = 0 hay y = 0.
5.1.3 D- .inh lý. Nêú h : H × H → K là mô.t da.ng Hermite trên không
gian Hilbert H thı̀ tô ` n ta.i duy nhâ´t toán tu’. tu.. liên hiê.p A trên X sao cho
h(x, y) = hAx, yi, ∀x, y ∈ H.
Chú.ng minh. Vó.i mo.i y ∈ H d̄ă.t zy∗ : H → K, x → h(x, y), x ∈ H. Ta

có ngay là zy∗ ∈ H ∗ = H. Theo d̄inh lý Riesz, tô` n ta.i z ∈ H sao cho vó.i mo.i
- z = Ay. Khi d̄ó kiê’m tra d̄u.o..c A là tóan tu’. tuyêń
x ∈ H : zy∗ (x) = hx, zi. D
tı́nh. Ngoài ra,
kzk = kAyk = kzy∗ k ≤ M kyk, ∀y ∈ H.
Vâ.y A bi. chă.n. Ho.n nũ.a ta có
hAx, yi = hy, Axi = zx∗ (y) = h(y, x) = h(x, y) = hx, Ayi.
Nhu. thê´ A là tu.. liên hiê.p. Nêú có toán tu’. tu.. liên hiê.p B sao cho h(x, y) =
hAx, yi = hBx, yi, vó.i mo.i x, y ∈ H thı̀ h(A − B)x, yi = 0 nên h(A − B)x, (A −
B)xi = 0 vó.i mo.i x ∈ H. Tù. d̄ó suy ra A = B.
5.2 Toán tu’. chiêú.

- i.nh nghı̃a. Gia’ su’. H là mô.t không gian Hilbert và M là mô.t không gian
D
con d̄óng cu’a H. Ta biê´t ră` ng, vó.i mô˜i x ∈ H có thê’ biê’u diêñ mô.t cách duy
36
nhâ´t du.ó.i da.ng
x = y + z, trong d̄ó y ∈ M, z ∈ M ⊥ .
Xét toán tu’.

P :H→H
x = y + z → Px = y
Hiê’n nhiên P là mô.t toán tu’. tuyêń tı́nh. Ta go.i P là phép chiêú hay toán tu’.
chiêú tù. không gian H lên không gian con d̄óng M.
Ký hiê.u I là toán tu’. d̄ô
` ng nhâ´t trên H, ta có
z = x − y = x − P x = (I − P )x
nên I − P là toán tu’. chiêú tù. không gian H lên không gian con d̄óng M ⊥ .
Vó.i mo.i x ∈ H ta có kxk2 = kyk2 + kzk2 , do y⊥z. Nhu. vâ.y kP xk =
kyk ≤ kxk nghı̃a là P liên tu.c và kP k ≤ 1. Nêú M 6= {0} ta lâý y ∈ M thı̀
kP yk = kyk nên kP k ≥ 1 tú.c là kP k = 1.
` . Toán tu’. chiêú P tù. không gian Hilbert H lên không
52.2 Mê.nh d̄ê
gian con d̄óng M là tu.. liên hiê.p và tho’ a mã n d̄ă’ ng thú.c P 2 = P.
Chú.ng minh. Hiê’n nhiên P 2 = P tù. d̄i.nh nghı̃a. Vó.i mo.i x1 , x2 ∈ H ta

viê´t
x1 = y1 + z1 , x2 = y2 + z2 , trong d̄ó y1 , y2 ∈ M ; z1 , z2 ∈ M ⊥ .
Nhu. vâ.y
hP x1 , x2 i = hy1 , y2 + z2 i = hy1 , y2 i = hx2 , P x1 i.
` . Cho P : H → H là mô.t toán tu’. tu.. liên hiê.p trong

5.2.3 Mê.nh d̄ê
` u kiê.n P 2 = P. Khi d̄ó P là mô.t tóan tu’.
không gian Hilbert tho’ a mã n d̄iê
chiêú.
Chú.ng minh. Ký hiê.u M = P (H). Ta chú.ng minh M là mô.t khônggian
con d̄óng cu’a H. Gia’ su’. M 3 yn → y0 thı̀ tô
` n ta.i xn ∈ H d̄ê’ P xn = yn . Do P
liên tu.c và tù. gia’ thiê´t, ta có
P yn = P 2 xn = P xn = yn → y0 , P yn → P y0 .
Vâ.y P y0 = y0 hay y0 ∈ M.
37
Bây giò., vó.i mo.i x ∈ H, ta viê´t x = P x + (x − P x). D

- ê’ ý ră` ng,
∀ y ∈ H, hP y, x − P xi = hy, P x − P xi = 0
nghı̃a là x − P x ∈ M ⊥ và H = M ⊕ M ⊥ .

Sau d̄ây là mô.t sô´ tı́nh châ´t hı̀nh ho.c cu’a toán tu’. chiêú.
5.2.4 D - i.nh lý. Cho P1, P2 là 2 toán tu’. chiêú tù. không gian Hilbert H
lên các không gian con d̄óng M1 , M2 . Các mê.nh d̄ê ` sau d̄ây là tu.o.ng d̄u.o.ng:
a) M1 ⊥ M2 .
b) P1 P2 = 0 (hay P2 P1 = 0.)
c) P1 + P2 là mô.t toán tu’. chiêú.
Lúc d̄ó P1 + P2 là toán tu’. chiêú lên không gian con M1 ⊕ M2 .
Chú.ng minh.
a) ⇒ b). Lâý bâ´t kỳ x ∈ H thı̀ P1 x ∈ M1 . Do M1 ⊥M2 nên P2(P1 x) = 0
hay P2 P1 = 0.
b) ⇒ a). Lâý x1 ∈ M1 , x2 ∈ M2 ta có x1 = P1 x1 , x2 = P2 x2 .
Do hx1 , x2 i = hP1 x1 , P1 x2 i = hx1 , P1 P2 x2 i = 0, nên x1 ⊥x2 .
b) ⇒ c). Ta có (P1 + P2 )∗ = P1∗ + P2∗ = P1 + P2 . Ngoài ra
(P1 + P2)2 = (P1 + P2 )(P1 + P2 ) = P12 + P1 P2 + P2 P1 + P22 = P1 + P2.
Nhu. vâ.y theo Mê.nh d̄ê ` 5.2.3 thı̀ P1 + P2 là mô.t toán tu’. chiêú.
Ta ký hiê.u M = M ⊕ M2 và go.i P là toán tu’. chiêú tù. H lên M. Vó.i
mo.i x ∈ H ta viê´t x = P x + (I − P )x. Do P x ∈ M nên P x = u + v,
trong d̄ó u ∈ M1 , v ∈ M2 nhu. thê´ x = u + v + (I − P )x. Vı̀ M1 ⊥M2 nên
v⊥M1 , (I − P )x⊥M1 , suy ra v + (I − P )⊥M1 nhu. thê´ P1 xx = u, tu.o.ng tu..
P2 x = v nên P x = P1 x + P2 x = (P1 + P2 )x. Vâ.y P = P1 + P2 hay P1 + P2 là
toán tu’. chiêú cu’a H lên không gian con M1 ⊕ M2 .
c) ⇒ b). Nêú P1 + P2 là toán tu’. chiêú thı̀ tù. viê.c khai triê’n d̄ă’ng thú.c
(P1 + P2)2 = P1 + P2 ta có P1 P2 + P2 P1 = 0. Nhân P1 lâ ` n lu.o..t vào bên trái
và bên pha’i d̄ă’ng thú.c này thı̀ d̄u.o..c
P1 P2 + P1 P1P1 = 0, P1 P2 P1 + P2 P1 = 0.
Cô.ng 2 d̄ă’ng thú.c này la.i, vê´ theo vê´ ta nhâ.n d̄u.o..c 2P1 P2 P1 = 0. Suy ra
P1 P2 = P2 P1 = 0.
38
5.3 Toán tu’. du.o.ng.
5.3.1 D - i.nh nghı̃a. Cho H là mô.t không gian Hilbert. Toán tu’. tuyêń
tı́nh liên tu.c A ∈ L(H) d̄u.o..c go.i là mô.t toán tu’. du.o.ng nêú hAx, xi ≥ 0 vó.i
mo.i x ∈ H. Khi d̄ó ta ký hiê.u A ≥ 0.
Theo D - i.nh lý 4.2.2, nêú A ≥ 0 và H là không gian Hilbert phú.c thı̀ A là
mô.t toán tu’. tu.. liên hiê.p.
Cho A, B là 2 toán tu’. tu.. liên hiê.p. Ta ký hiê.u A ≥ B nêú A − B ≥ 0 tú.c
là hAx, xi ≥ hBx, xi vó.i mo.i x ∈ H. D - ê’ ý ră` ng quan hê. “ ≥ ” có tı́nh pha’n xa.,
pha’n d̄ôí xú.ng và băć câ` u. Nhu. vâ.y trên tâ.p A(H) các toán tu’. tu.. liên hiê.p
trong không gian Hilbert H ta xác d̄i.nh d̄u.o..c quan hê. thú. tu.. bô. phâ.n “ ≥ ”.
5.3.2 Vı́ du..

1. Toán tu’. chiêú trong không gian Hilbert H là mô.t toán tu’. du.o.ng vı̀
vó.i mo.i x ∈ H ta có:
hP x, xi = hP (P x), xi = hP x, P xi = kP xk2 ≥ 0.
2. Cho A ∈ (H). Khi âý A∗ A ≥ 0. Thâ.t vâ.y, vó.i mo.i x ∈ H ta có
hA∗ Ax, xi = hAx, Axi = kAxk2 ≥ 0.
` . Cho A ∈ L(H) và A ≥ 0. Khi d̄ó vó.i mo.i x, y ∈ H ta có

Mê.nh d̄ê
|hAx, yi2 ≤ hAx, xihAy, yi. (5.3)
Chú.ng minh. D
- ă.t [x, y] = hAx, yi thı̀ [., .] là mô.t da.ng song tuyêń tı́nh
du.o.ng trên H. Áp du.ng bâ´t d̄ă’ng thú.c Schwarz cho da.ng này ta d̄u.o..c kê´t
qua’.
5.3.4 Hê. qua’. Nêú A ∈ L(H) và A ≥ 0 thı̀
∀ x ∈ H, kAxk2 ≤ kAk hAx, xi.
Thâ.t vâ.y, lâý y = Ax trong (5.3) ta có kê´t qua’. Tù. d̄ây ta thâý ră` ng
nêú hAx, xi = 0 thı̀ Ax = 0.
` Cho A, B, C ∈ A(H) và α ∈ K. Ta có các tı́nh châ´t sau
5.3.5 Mê.nh d̄ê
d̄ây:
39
a) Nêú A ≥ B thı̀ A + C ≥ B + C.
b) Nêú A ≥ B và α ≥ 0 thı̀ αA ≥ αB.
c) Nêú A ≥ B thı̀ −B ≥ −A.
` ng phôi tuyêń tı́nh thı̀ A−1 ≥ 0.
d) Nêú A ≥ 0 và A là phép d̄ô
Viê.c chú.ng minh các mê.nh d̄ê
` trên là hoàn toàn d̄o.n gia’n.
5.3.6 D - i.nh lý. Cho P1 , P2 là hai toán tu’. chiêú trên không gian Hilbert
H. Khi âý ta có
P2 ≥ P1 ⇐⇒ P2 P1 = P1 .
Lúc d̄ó P2 − P1 cũ ng là mô.t toán tu’. chiêú.
Chú.ng minh. (⇒) Do P2 ≥ P1 nên I −P1 ≥ I −P2, trong d̄ó I −Pi , i = 1, 2

cũng là các toán tu’. chiêú. ta có
k(I − P2 )P1 (x)k2 = h(I − P2 )P1 x, (I − P2 )P1 xi = h(I − P2 )2 P1 x, P1xi

= h(I − P2 )P1 x, P1xi ≤ h(I − P1 )P1 x, P1xi = h0, P1 xi = 0.
Vâ.y (I − P1 )P1 = 0 hay P1 = P2 P1 .

(⇐) Ngu.o..c la.i, gia’ su’. P2 P1 = P1 , ta chú.ng minh P2 − P1 là mô.t toán tu’.
chiêú. Ta có
hP1 P2 x, yi = hP2 x, P1 yi = hx, P1 P1yi = hx, P1yi = hP1 x, yi, ∀x, y ∈ H.
Do d̄ó P1 P2 = P1 . Mă.t khác,
(P2 − P1)2 = P22 − P2 P1 − P1P2 + P12 = P2 − P1 − P1 + P1 = P2 − P1.
Ngoài ra P2 − P1 là tu.. liên hiê.p nên P2 − P1 là toán tu’. du.o.ng. Nhu. vây
P2 ≥ P1 .
`:
Sau cùng, ta có mê.nh d̄ê
` . Cho P1 , P2 : H → H là 2 toán tu’. chiêú trong không
5.3.7 Mê.nh d̄ê
gian Hilbert H. Khi d̄ó
P2 ≥ P1 ⇐⇒ P2(H) ⊃ P1(H).
40
Chu.o.ng 4
. ’ A TOÁN TU’.
TOÁN TU’ COMPACT VÀ PHÔ’ CU
.
§1. TOÁN TU’ COMPACT.
Gia’ su’. X, Y là hai không gian d̄i.nh chuâ’n. Trong tâ.p ho..p L(X, Y ) có
mô.t ló.p các toán tu’. có tı́nh châ´t d̄ă.c biê.t, khá gâ
` n gũi vó.i toán tu’. liên tu.c tù.
không gian d̄i.nh chuâ’n X vào mô.t không gian d̄i.nh chuâ’n hũ.u ha.n chiê ` u.
1.1 D- i.nh nghı̃a. Cho X, Y là hai không gian d̄i.nh chuâ’n. Toán tu’. tuyêń
tı́nh A : X → Y d̄u.o..c go.i là toán tu’. compact (hay hoàn toàn liên tu.c) nêú
` u d̄o.n
A ánh xa. hı̀nh câ vi. B 0 (0, 1) cu’a X thành mô.t tâ.p compact tu.o.ng d̄ôí
trong Y.
1.2 Các nhâ.n xét.
1. Gia’ su’. A : X → Y là mô.t toán tu’. tuyêń tı́nh. Lúc d̄ó A là toán tu’.
compact khi và chı’ khi A biêń mô˜i tâ.p ho..p bi. chă.n trong X thành tâ.p compact
tu.o.ng d̄ôí trong Y.
Chú.ng minh. Gia’ su’. A là mô.t toán tu’. compact và M là mô.t tâ.p bi. chă.n
trong X. Khi âý có α > 0 sao cho vó.i mo.i x ∈ M thı̀ kxk ≤ α. Cho (yn )n
là mô.t dãy tuỳ ý trong A(M ). Lúc d̄ó tô` n ta.i xn ∈ M d̄ê’ yn = Axn . Vı̀ dãy
xn yn xn yn
( )n ⊂ B 0 (0, 1) nên có thê’ trı́ch ra tù. dãy = A( ) mô.t dãy con k
α α α α
hô.i tu. d̄êń y0 ∈ Y. Khi d̄ó ynk → αy0 ∈ Y. Vâ.y A(M ) là tâ.p compact tu.o.ng
` u ngu.o..c la.i là rõ ràng.
- iê
d̄ôí. D
2. A compact thı̀ A liên tu.c.
Thâ.t vâ.y, vı̀ tâ.p A(B 0 (0, 1)) ⊂ Y compact tu.o.ng d̄ôí nên nó bi. chă.n,
nghı̃a là sup kAxk < ∞. Vâ.y A liên tu.c.
kxk≤1
3. Nêú không gian d̄i.nh chuâ’n Y hũ.u ha.n chiê

` u và A ∈ L(X, Y ) thı̀ A
compact.
- ó là vı̀ mo.i tâ.p ho..p bi. chă.n trong không gian hũ.u ha.n chiê
D ` u là compact
. .
tu o ng d̄ôí.
41
4. Toán tu’. d̄ô

` ng nhâ´t I = id: X → X là compact khi và chı’ khi X hũ.u
` u.
ha.n chiê
` u này suy ra tù. kê´t qua’ cu’a D
- iê
D - i.nh lý 4.6 Chu.o.ng 1.
5. Toán tu’. tuyêń tı́nh A ∈ L(X, Y ) d̄u.o..c go.i là toán tu’. hũu ha.n chiê
ù
nêú Im A = A(X) là mô.t không gian con hũ.u ha.n chiê ` u cu’a Y. Nhu. vâ.y nêú
A ∈ L(X, Y ) và hũ.u ha.n chiê ` u thı̀ A compact.
1.3 Các tı́nh châ´t co. ba’n.
1.3.1. D - i.nh lý. Cho X, Y là hai không gian d̄i.nh chuâ’n và A : X → Y
là toán tu’. compact. Nêú dãy (xn )n ⊂ X hô.i tu. yêú d̄êń x0 trong X thı̀ dãy
(Axn )n hô.i tu. ma.nh (hô.i tu. theo chuâ’n) d̄êń Ax0 trong Y .
Chú.ng minh. Cho xn → x0 và d̄ă.t yn = Axn , y0 = Ax0 . Gia’ su’. yn

w
` y0 . Khi d̄ó tô

không hô.i tu. vê ` n ta.i > 0 và dãy con (ynk )k cu’a (yn )n sao cho
w
kynk − y0 k ≥ . Vı̀ xn → x0 nên tâ.p {xn , n ∈ N} bi. chă.n. Theo Nhâ.n xét
1, tâ.p {ynk , k ∈ N} = {A(xnk ), k ∈ N} compact tu.o.ng d̄ôí nên có dãy con
(ynkl )l cu’a (ynk )k mà ynkl → z0 ∈ Y vó.i kz0 − y0 k ≥ . Nhu.ng theo 5.2.1 và
5.2.3 Chu.o.ng 2, ta có ynkl → z0 và ynkl = Axnkl → y0 nên z0 = y0 . D
w w
- iê
` u mâu
.
thuâñ này cho ta kê´t thúc viê.c chú ng minh.
- i.nh lý. Cho X là mô.t không gian Banach pha’ n xa., còn Y là mô.t
1.3.2 D
không gian d̄i.nh chuâ’n. Gia’ su’. A ∈ L(X, Y ) sao cho A ánh xa. mo.i dã y hô.i
tu. yêú trong X thành mô.t dã y hô.i tu. ma.nh trong Y. Khi d̄ó A là mô.t toán tu’.
compact.
Chú.ng minh. Gia’ su’. A không pha’i là toán tu’. compact. Khi âý tô ` n ta.i
dãy (xn )n ⊂ X, kxk ≤ 1 sao cho (Axn )n không chú.a dãy con hô.i tu. nào ca’.
Vı̀ X = X ∗∗ nên hı̀nh câ` u d̄o.n vi. BX 0
(0, 1) compact yêú, nhu. vâ.y dãy (xn )n
có mô.t dãy con (xkn )n hô.i tu. yêú. Theo gia’ thiê´t cu’a d̄i.nh lý, lúc d̄ó dãy
(Axkn )n hô.i tu. (ma.nh) trong Y . D ` u này mâu thuâñ vó.i lý luâ.n o’. trên.
- iê
1.3.3 D - i.nh lý. Cho X, Y, Z, V là các không gian d̄i.nh chuâ’n, A : X →
Y là toán tu’. compact, B ∈ L(Y, Z) và C ∈ L(V, X). Lúc d̄ó các toán tu’. B ◦ A
và A ◦ C là các toán tu’. compact.
Chú.ng minh. Ký hiê.u S là hı̀nh câ

` u d̄o.n vi. trong X. Lúc d̄ó A(S) là
tâ.p compact trong Y. Do B liên tu.c nên ánh xa. tâ.p compact A(S) thành tâ.p
42
compact B(A(S)). Suy ra B(A(S)) là tâ.p compact tu.o.ng d̄ôí vı̀ nó chú.a trong
tâ.p B(A(S)). Vâ.y toán tu’. B ◦ A là compact. Chú.ng minh tu.o.ng tu.. ta cũng
có A ◦ C là compact.
1.3.4 D - i.nh lý. Gia’ su’. X, Y là hai không gian d̄i.nh chuâ’n. Ký hiê.u
K(X, Y ) là tâ.p ho..p các toán tu’. compact tù. X vào Y. Lúc d̄ó K(X, Y ) là mô.t
không gian con cu’ a L(X, Y ). Ho.n nũ.a K(X, Y ) là không gian Banach nêú Y
là Banach.
Chú.ng minh. Rõ ràng 0 ∈ K(X, Y ). Cho A, B ∈ K(X, Y ) và α, β là hai
sô´. Ta chú.ng minh αA + βB ∈ K(X, Y ). Cho yn = (αA + βB)xn trong d̄ó
kxn k ≤ 1. Vı̀ A compact nên tô ` n ta.i dãy con (xnk )k cu’a dãy (xn )n sao cho
Axnk → xa . Mă.t khác B compact nên la.i tô ` n ta.i dãy con (xnk )l cu’a dãy
l
(xnk )k mà Bxnkl → xb . Vı̀ vâ.y dãy
(αA + βB)xnkl = αAxnkl + βBxnkl
` αxa +βxb nên toán tu’. αA+βB là compact. Do d̄ó αA+βB ∈ K(X, Y )
hô.i tu. vê
hay K(X, Y ) là không gian con cu’a L(X, Y ).
Khi Y Banach thı̀ L(X, Y ) là không gian Banach. Do d̄ó phâ ` n còn la.i
.
` n chú ng minh K(X, Y ) là tâ.p d̄óng trong L(X, Y ). Gia’
cu’a d̄i.nh lý ta chı’ câ
su’. (An )n là mô.t dãy các phâ
` n tu’. cu’a K(X, Y ) hô.i tu. d̄êń A trong không gian
L(X, Y ) và sô´ du.o.ng tuỳ ý. Vó.i n0 d̄u’ ló.n ta sẽ có
kAn0 − Ak < /2.
Nêú x ∈ X mà kxk ≤ 1 thı̀
kAn0 x − Axk ≤ kAn0 − Ak kxk < /2,
Tâ.p ho..p An0 (B 0 (0, 1)) là compact tu.o.ng d̄ôí nên nó hoàn toàn bi. chă.n
trong Y . Vı̀ vâ.y nó d̄u.o..c phu’ bă
` ng mô.t sô´ hũ.u ha.n hı̀nh câ
` u có bán kı́nh /2 :
m
[
0
An0 (B (0, 1)) ⊂ B(yi , ).
i=1
2
do d̄ó vó.i x ∈ B 0 (0, 1) thı̀ tô

` n ta.i i0 , 1 ≤ i0 ≤ m sao cho An0 x ∈ B(yi0 , /2).
Lúc âý
kAx − yi0 k ≤ kAx − An0 xk + kAn0 x − yi0 k < /2 + /2 =

43
hay Ax ∈ B(yi0 , ). Nhu. thê´

m
[
0
A(B (0, 1)) ⊂ B(yi , )
i=1
nghı̃a là A(B 0 (0, 1)) là tâ.p hoàn toàn bi. chă.n trong không gian Banach Y nên
nó là tâ.p compact tu.o.ng d̄ôí. Do d̄ó A ∈ K(X, Y ). Vâ.y K(X, Y ) là không
gian Banach.
Ta có mô.t hê. qua’ tru..c tiê´p cu’a d̄i.nh lý này nhu. sau:
1.3.5 Hê. qua’. Gia’ su’. Y là không gian Banach và X là không gian d̄i.nh
chuâ’n. Nêú toán tu’. A : X → Y là gió.i ha.n trong L(X, Y ) cu’ a mô.t dãy các
toán tu’. hũ.u ha.n chiê
` u An ∈ L(X, Y ) thı̀ A là toán tu’. compact.
1.3.6 D- i.nh lý. Cho X, Y là 2 không gian d̄i.nh chuâ’n và A ∈ L(X, Y ).
1. Gia’ su’. A là toán tu’. compact. Khi d̄ó A∗ cũ ng là toán tu’. compact.
2. Gia’ su’. Y là không gian Banach và toán tu’. liên hiê.p A∗ ∈ L(Y ∗ , X ∗ )
là compact. Khi d̄ó A là toán tu’. compact.
Chú.ng minh.
1. Gia’ su’. (yn∗ )n ⊂ BY0 ∗ (0, 1). Theo gia’ thiê´t, tâ.p M = A(BX
0
(0, 1)) ⊂ Y

là tâ.p compact. D - ă.t fn = y ∈ C(M ), ta có
∗
M
∀y1 , y2 ∈ M, |fn (y1 )−fn (y2 )| = |yn∗ (y1 )−y ∗ (y2 )| ≤ kyn∗ k ky1 −y2 k ≤ ky1 −y2 k
` ng bâ.c trên M. Ngoài ra vó.i mo.i y ∈ M, tô

nên (fn )n liên tu.c d̄ô ` n ta.i x ∈
0
BX (0, 1) sao cho y = Ax. Khi âý ta có:
|fn (y)| = |yn∗ (Ax)| ≤ kAk kyn∗ k kxk ≤ kAk,
` u trên M. Áp du.ng d̄i.nh lý Ascoli, tô

nên (fn )n bi. chă.n d̄ê ` n ta.i dãy con
(fkn )n ⊂ (fn )n sao cho (fkn )n hô.i tu., nhu. vâ.y dãy con này là dãy co. ba’n. Ta
có
∀m, n ∈ N : kA∗ yk∗n − A∗ yk∗m k = sup kA∗ yk∗n (x) − A∗ yk∗m (x)k
kxk=1
sup kyk∗n (Ax) − yk∗m (Ax)k = sup kfkn (Ax) − fkm (Ax)k
kxk=1 kxk=1
sup kfkn (y) − fkm (y)k ≤ kfkn − fkm k → 0 (m, n → ∞)

y∈M
44
Vâ.y (A∗ yk∗n )n co. ba’n trong X ∗ nên nó hô.i tu..
2. Gia’ su’. A∗ là toán tu’. compact. Khi âý theo chú.ng minh trên ta
có A∗∗ là compact. Cho (xn )n ⊂ BX 0
(0, 1) ⊂ X ∗∗ nhu. thê´ tô
` n ta.i dãy con
∗∗ ∗∗
(xkn )n ⊂ (xn )n sao cho (A xkn )n hô.i tu. trong Y . Vı̀ Y là không gian
Banach nên Y là d̄óng trong Y ∗∗ . Do vâ.y Axkn = A∗∗ xkn hô.i tu. trong Y nên
A là toán tu’. compact.
’ A TOÁN TU’. LIÊN TUC.

§2. PHÔ’ CU .
2.1 Các d̄i.nh nghı̃a.
Lý thuyê´t phô’ cu’a các toán tu’. tuyêń tı́nh trong không gian Banach sẽ
d̄a.t d̄u.o..c nhũ.ng kê´t qua’ cân d̄ôí và d̄e.p d̄ẽ ho.n nêú ta xét các không gian
phú.c. Do d̄ó tù. d̄ây tro’. d̄i, ta làm viê.c vó.i tru.ò.ng K chu’ yêú là tru.ò.ng các
sô´ phú.c C.
2.1.1 Cho X là mô.t không gian d̄i.nh chuâ’n. Ta ký hiê.u L(X) là không
gian L(X, X) và I là toán tu’. d̄ô
` ng nhâ´t id: X → X.
Trong L(X) ta d̄i.nh nghı̃a phép luỹ thù.a nhu. sau. Gia’ su’. A ∈ L(X),

A | ◦ .{z
. . ◦ A} nêú n > 0
An = `n
n lâ

I nêú n = 0.
2.1.2 Cho A ∈ L(X). Gia’ su’. λ ∈ C sao cho tô

` n ta.i vecto. x 6= 0 trong X
nghiê.m d̄úng
Ax = λx
thı̀ λ d̄u.o..c go.i là mô.t giá tri. riêng cu’a toán tu’. A và x là mô.t vecto. riêng ú.ng
vó.i giá tri. riêng λ này. Nói cách khác λ ∈ C là mô.t giá tri. riêng cu’a toán tu’.
A nêú tô` n ta.i x ∈ X, x 6= 0 sao cho (A − λI)x = 0.
Nhâ.n xét: Nêú λ là mô.t giá tri. riêng cu’a toán tu’. A thı̀ toán tu’. (A − λI)
không pha’i là d̄o.n ánh vı̀ tô
` n ta.i x 6= 0 d̄ê’ (A−λI)x = 0. Vâ.y toán tu’. (A−λI)
không kha’ nghi.ch.
2.1.3 Ta go.i λ ∈ C là mô.t giá tri. phô’ cu’a toán tu’. A nêú không tô ` n ta.i
toán tu’. ngu.o..c bi. chă.n (A − λI)−1 . Tâ.p ho..p các giá tri. phô’ cu’a A d̄u.o..c go.i là
phô’ cu’a toán tu’. A, ký hiê.u là σ(A).
45
Nhâ.n xét.
a. Nêú λ là mô.t giá tri. riêng cu’a toán tu’. A thı̀ λ ∈ σ(A).
b. Nêú X là không gian hũ.u ha.n chiê ` u thı̀ phô’ cu’a A là tâ.p ho..p tâ´t ca’
các giá tri. riêng cu’a A. Ngoài ra gia’ su’. A d̄u.o..c cho bo’.i ma trâ.n cũng ký hiê.u
là A ú.ng vó.i mô.t co. so’. trong X thı̀ σ(A) là tâ.p ho..p nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh
d̄ă.c tru.ng
det (A − λI) = 0.
c. D - ôí vó.i không gian vô ha.n chiê

` u thı̀ có nhũ.ng giá tri. cu’a phô’ không
pha’i là giá tri. riêng.
Vı́ du.: Xét toán tu’. tuyêń tı́nh liên tu.c A : l2 → l2 cho bo’.i
x = (x1 , . . . , xn , . . . ) → Ax = (0, x1 , x2 , . . . , xn , . . . )
A không pha’i là toàn ánh nên A − 0I = A không tô ` n ta.i toán tu’. ngu.o..c.
Tuy nhiên sô´ 0 không pha’i là giá tri. riêng vı̀ nêú thê´ thı̀ pha’i có x = (x1 , x2 , . . . ) 6=
0 d̄ê’ Ax = (0, x1 , x2 , . . . ) = 0x = 0 tú.c là x = (0, 0, . . . ) hay x = 0, vô lý.
2.1.4 Sô´ µ không thuô.c tâ.p phô’ σ(A) thı̀ µ d̄u.o..c go.i là mô.t giá tri. chı́nh
quy cu’a toán tu’. A nghı̃a là tô ` n ta.i toán tu’. (A − µI)−1 ∈ L(X). Tâ.p C \ σ(A)
d̄u.o..c go.i là tâ.p ho..p gia’ i cu’a toán tu’. A, ký hiê.u ρ(A) còn toán tu’. (A − µI)−1
go.i là toán tu’. gia’ i hay gia’ i thú.c cu’a toán tu’. A, ký hiê.u Rµ (A).
2.1.5 Gia’ su’. A ∈ L(X). Tù. d̄ây tro’. d̄i, ta dùng các ký hiê.u sau Aλ =
A − λI, N (A) = Ker A, R(A) = Im A. Nêú λ là mô.t giá tri. riêng thı̀ không
gian con N (Aλ ) = {x ∈ X : Ax = λx} d̄u.o..c go.i là không gian con riêng cu’a
toán tu’. A ú.ng vó.i λ.
2.1.6 Gia’ su’. Y là không gian con cu’a không gian X và A ∈ L(X). Nêú
A(Y ) ⊂ Y thı̀ Y d̄u.o..c go.i là không gian con bâ´t biêń cu’a toán tu’. A. Chă’ng
ha.n nêú µ là mô.t giá tri. riêng cu’a A thı̀ N (Aµ ) là mô.t không gian con bâ´t
biêń cu’a A.
2.2 Các tı́nh châ´t.
- i.nh lý. Cho X là mô.t không gian Banach và toán tu’. A ∈ L(X).
2.2.1 D
Nêú
|λ| > lim kAn k1/n
n
46
thı̀ λ ∈ ρ(A) và toán tu’. gia’i d̄u.o..c khai triê’n du.ó.i da.ng
X∞
−1 An
Rλ (A) = (A − λI) =− (2.1)
n=0
λn+1
Chú.ng minh. Tru.ó.c hê´t ta chú.ng minh lim kAn k1/n tô ` n ta.i hũ.u ha.n.
n
Thâ.t vâ.y, lâý k ∈ N tuỳ ý. Vó.i mo.i n ∈ N ta viê´t n = kp + r, 0 ≤ r < k. Lúc
d̄ó
p 1 r
= − .
n k kn
Nhu. vâ.y
kAn k1/n = kAkp+r k1/n ≤ kAk kp/n kAkr/n
1 r
≤ kAk k k − kn kAkr/n .
Lâý lim sup hai vê´ khi n → ∞ ta có lim kAn k ≤ kAk k1/k . D - iê
` u này d̄úng
n→∞
vó.i mo.i k tuỳ ý nên la.i lâý lim inf hai vê´ ta d̄u.o..c
lim kAn k1/n ≤ lim kAk k1/k .

n→∞ k→∞
` n ta.i hũ.u ha.n.

Vâ.y lim kAn k1/n tô
n→∞
Tiê´p theo ta chú.ng minh chuô˜i (2.1) hô.i tu. tuyê.t d̄ôí khi
|λ| > lim kAn k1/n . Thâ.t vâ.y, áp du.ng tiêu chuâ’n hô.i tu. Cauchy-Hadamard ta
n
thâ y chuô˜i
´
X∞
kAn k
n=0
|λ|n+1
lim kAn k1/n

n
hô.i tu. khi và chı’ khi < 1 hay |λ| > lim kAn k1/n .
|λ| n
P∞ An
Vı̀ L(X) là mô.t không gian Banach nên chuô˜i − n+1
` mô.t
hô.i tu. vê
n=0 λ
toán tu’. B ∈ L(X) và d̄ô
` ng thò.i
An
lim = 0.
n→∞ λn+1
47
Ngoài ra ta có
X∞
An
(A − λI)B = −(A − λI)
n=0
λn+1
h Xk
An i Xk n
A An+1
= lim (λI − A) = lim − −
k→∞
n=0
λn+1 k→∞
n=0
λn λn+1
Ak+1
= I − lim k+1 = I.
k→∞ λ
Tu.o.ng tu.. ta cũng có B(A − λI) = I. Vâ.y A − λI là song ánh tuyêń tı́nh liên
` ng thò.i B là
` ng phôi tuyêń tı́nh theo d̄i.nh lý Banach d̄ô
tu.c nên nó là phép d̄ô
toán tu’. ngu.o..c cu’a A − λI hay
X∞
−1 An
Rλ (A) = (A − λI) =− n+1
.
n=0
λ
2.2.2 Hê. qua’. Cho X là không gian Banach và A ∈ L(X). Nêú sô´ λ
` u kiê.n |λ| > kAk thı̀ λ ∈ ρ(A) và (A − λI)−1 xác d̄i.nh bo’.i công
thoa’ mãn d̄iê
thú.c (2.1).
Chú.ng minh. Vı̀ kAn k ≤ kAkn nên vó.i gia’ thiê´t thı̀ ta có
|λ| > kAk ≥ kAn k1/n .
- .inh lý 2.2.1 ta có kê´t qua’.

Vâ.y lim kAn k1/n ≤ kAk < |λ|. Áp du.ng D
n→∞
2.2.3 Hê. qua’. Gia’ su’. X là không gian Banach, A ∈ L(X) và kAk < 1.
Khi d̄ó (A + I)−1 tô
` n ta.i và
∞
X
−1
(A + I) = (−A)n .
n=0
2.2.4 Hê. qua’. Nêú A là mô.t toán tu’. bi. chă.n trong không gian Banach
X thı̀ vó.i λ ∈ σ(A) ta có |λ| ≤ lim kAn k1/n .
n→∞
2.2.5 D - i.nh lý. Gia’ su’. X là không gian Banach và A ∈ L(X). Khi d̄ó
ρ(A) là tâ.p mo’. trong C.
48
Chú.ng minh. Ta dùng D - i.nh lý 3.3.3 Chu.o.ng 1, nói lên ră` ng Isom (X, X) =
Isom (X) là tâ.p mo’. trong L(X). Nêú λ0 ∈ ρ(A) thı̀ A − λ0 I ∈ Isom (X). Do
d̄ó vó.i mo.i λ thoa’ |λ − λ0 | < k(A − λ0 I)−1 k−1 = r ta sẽ có
k(A − λ0 I) − (A − λI)k = |λ − λ0 | < k(A − λ0 I)−1 k−1 = r.
Vâ.y (A − λI)−1 tô

` n ta.i thuô.c L(X) nghı̃a là B(λ0 , r) ⊂ ρ(A) nên ρ(A) là tâ.p
mo’..
. .
§3. TOÁN TU’ COMPACT TU
. LIÊN HIÊ
. P TRONG KHÔNG
GIAN HILBERT
Gia’ su’. H là mô.t không gian Hilbert. Nhăć la.i ră ` ng, toán tu’. A ∈ L(H)
d̄u.o..c go.i là tu.. liên hiê.p nêú A∗ = A. Nói cách khác, vó.i mo.i x, y ∈ H d̄ă’ng
thú.c hx, Ayi = hA∗ x, yi = hAx, yi d̄u.o..c tho’a mãn. Ta có d̄i.nh lý sau.
3.1 D - i.nh lý. Nêú A là toán tu’. tu.. liên hiê.p trong không gian Hilbert H
và µ là mô.t giá tri. riêng cu’ a A thı̀ µ là mô.t sô´ thu..c.
Chú.ng minh. Thâ.t vâ.y, nêú µ là mô.t giá tri. riêng thı̀ sẽ tô
` n ta.i vecto.
x 6= 0 sao cho Ax = µx. Vı̀ hAx, xi = hx, Axi nên hµx, xi = hx, µxi hay
µ kxk2 = µ kxk2 .
Suy ra µ = µ nghı̃a là µ ∈ R.
3.2 D - i.nh lý. Gia’ su’. H là mô.t không gian Hilbert, A ∈ L(H) là mô.t toán
tu’. tu.. liên hiê.p, λ, µ là hai giá tri. riêng khác nhau cu’ a A. Khi d̄ó hai không
gian con riêng tu.o.ng ú.ng N (Aµ ), N (Aλ ) tru..c giao vó.i nhau.
Chú.ng minh. Gia’ su’. x ∈ N (Aλ ) và y ∈ N (Aµ ). Ta có λ, µ ∈ R và

λhx, yi = hλx, yi = hAx, yi
= hx, Ayi = hx, µyi = µhx, yi
Do d̄ó (λ − µ)hx, yi = 0. Vı̀ λ 6= µ nên hx, yi = 0. Vâ.y N (Aλ ) ⊥ N (Aµ ).
3.3 D- i.nh lý. Gia’ su’. 0 6= A ∈ L(H) là mô.t toán tu’. compact tu.. liên
hiê.p trong không gian Hilbert H. Lúc d̄ó A có mô.t giá tri. riêng λ sao cho
|λ| = kAk.
49
Chú.ng minh. Tù. D

- i.nh lý 4.2.1 Chu.o.ng 4, ta có kAk = sup |hAx, xi|.
kxk=1
Theo d̄i.nh nghı̃a cu’a supremum, tô ` n ta.i dãy xn ∈ H, kxn k = 1 sao cho
|hAxn , xn i| → kAk. Khi d̄ó sẽ có mô.t dãy con cu’a dãy hAxn , xn i ta cũng ký
hiê.u là hAxn , xn i hô.i tu. d̄êń sô´ λ vó.i λ = kAk hoă.c λ = −kAk (vı̀ hAxn , xn i
là sô´ thu..c). D
- ê’ ý ră
` ng
0 ≤ kAxn − λxn k2 = hAxn − λxn , Axn − λxn i

= kAxn k2 − 2λhAxn , xn i + λ2 kxn k
≤ kAk2 − 2λhAxn , xn i + λ2 → 0 (n → ∞).
Vâ.y Axn − λxn → 0 (n → ∞). Vı̀ A compact nên có mô.t dãy con (Axnk )k
cu’a dãy (Axn )n hô.i tu.. Nhu. thê´ dãy (λxnk )k hô.i tu. vê
` cùng gió.i ha.n vó.i dãy
- ă.t y = lim λxnk 6= 0 và x = λ−1 y. Ta có
(Axnk )k . D
k
Ax − λx = A(λ−1 y) − y = λ−1 lim A(λxnk ) − lim λxnk

k k
= lim (Axnk − λxnk ) = 0.
k→∞
Thành ra Ax = λx hay λ là mô.t giá tri. riêng cu’a A.
3.4 D - i.nh lý. Tâ.p ho..p Λ tâ´t ca’ các giá tri. riêng khác 0 cu’ a mô.t toán tu’.
compact tu.. liên hiê.p A ∈ L(H) trong không gian Hilbert H là hũ.u ha.n hoă.c
d̄ê´m d̄u.o..c. Nêú d̄ê´m d̄u.o..c thı̀ tâ.p ho..p d̄ó ta.o thành mô.t dãy hô.i tu. vê
` 0.
Chú.ng minh. D - ă.t Λn là tâ.p ho..p tâ´t ca’ các giá tri. riêng cu’a A có giá tri.
1
tuyê.t d̄ôí ≥ . Ta chú.ng minh Λn hũ.u ha.n vó.i mo.i n ∈ N. Thâ.t vâ.y, gia’ su’.
n
. . 1
ngu o. c la.i là có n0 sao cho tô ` n ta.i vô ha.n giá tri. riêng λα mà |λα | ≥ . Lâý
n0
xn
ra mô.t dãy (xn )n tù. tâ.p các vecto. riêng tu.o.ng ú.ng (xα )α . D - ă.t yn = .
kxn k
Lúc d̄ó kyn k = 1 và Ayn = λn yn . Ta có
1 1
kyn k = ≤ n0 .
λn λn
Nhu. vâ.y dãy (λ−1
n yn )n bi. chă
. n. Vı̀ A compact nên tô ` n ta.i mô.t dãy con
(λ−1 −1 .
nk ynk )k sao cho A(λnk ynk ) = ynk hô. i tu.. Mă.t khác, vó i mo.i k, l, nêú k 6= l
thı̀ λnk 6= λnl nên ynk ⊥ ynl do d̄ó
kynk − ynl k2 = kynk k2 + kynl k2 = 2

50
nên (ynk )k không thê’ là dãy co. ba’n d̄u.o..c. D ` u mâu thuâñ này chú.ng to’ Λn
- iê
là hũ.u ha.n vó.i mo.i n ∈ N. Vâ.y tâ.p tâ´t ca’ các giá tri. riêng khác 0 ký hiê.u là
S
∞
Λ= Λn là hũ.u ha.n hay d̄ê´m d̄u.o..c. Dê˜ thâý ră` ng nêú Λ d̄ê´m d̄u.o..c thı̀ vó.i
n=1
> 0 tùy ý, ta có |λn | < vó.i hâ
` u hê´t n nên nó lâ.p thành mô.t dãy hô.i tu. vê `
0.
Nhâ.n xét. Tù. viê.c chú.ng minh d̄i.nh lý trên, tu.o.ng tu.. ta thâý ră` ng nêú
µ 6= 0 là mô.t giá tri. riêng cu’a toán tu’. compact tu.. liên hiê.p A thı̀ dimN (Aµ ) <
∞ vı̀ trái la.i thı̀ có thê’ tı̀m ra mô.t hê. tru..c chuâ’n d̄ê´m d̄u.o..c các vecto. riêng
{en , n ∈ N} ú.ng vó.i giá tri. riêng µ mà không có dãy con nào cu’a dãy (Aen )n
` u này mâu thuâñ vó.i tı́nh compact cu’a A.
- iê
hô.i tu.. D
Bây giò. cho A là mô.t toán tu’. compact tu.. liên hiê.p trong không gian
Hilbert H. Theo D - i.nh lý 3.4, các giá tri. riêng khác 0 cu’a A lâ.p thành mô.t
dãy (hũ.u ha.n hoă.c vô ha.n) có da.ng
|µ1 | ≥ |µ2| ≥ . . .
- ă.t qn = dim N (Aµn ) thı̀ theo nhâ.n xét trên, qn là mô.t sô´ tu.. nhiên, d̄u.o..c go.i
D
là bô.i cu’a giá tri. riêng µn .
Ta ký hiê.u:
{e1 , . . . , eq1 } là mô.t co. so’. tru..c chuâ’n cu’a không gian con N (Aµ1 ),
{eq1 +1 , . . . , eq1 +q2 } là co. so’. tru..c chuâ’n cu’a không gian con N (Aµ2 ),
... ...
Ho..p tâ´t ca’ các co. so’. tru..c chuâ’n cu’a các không gian N (Aµi ) (tú.c là tâ.p
{en , n = 1, 2 . . . } vó.i en ⊥ em , (m 6= n)) lâ.p thành mô.t hê. thôńg tru..c chuâ’n
trong không gian Hilbert H. Hê. này d̄u.o..c go.i là hê. thôńg tru..c chuâ’n các vecto.
riêng ú.ng vó.i các giá tri. riêng khác 0 cu’a A.
- ă.t
D
λ1 = λ2 = · · · = λq1 = µ1 ,
λq1 +1 = · · · = λq1 +q2 = µ2,
... ... ...
λq1 +···+qn−1 +1 = · · · = λq1 +···+qn = µn ,
... ...
51
Dãy (λn )n d̄u.o..c go.i là dãy các giá tri. riêng tu.o.ng ú.ng vó.i hê. thôńg tru..c chuâ’n
các vecto. riêng {en , n = 1, 2 . . . } cu’a toán tu’. A. Nhu. vâ.y (λn )n bao gô ` m tâ´t
ca’c các giá tri. riêng µn khác 0 cu’a A, mô˜i giá tri. µn trong dãy này d̄u.o..c lă.p
la.i bă` ng bô.i cu’a µn . Ta có d̄i.nh lý sau
- i.nh lý. Cho H là mô.t không gian Hilbert, A ∈ L(H) là mô.t toán
3.5 D
tu’. compact tu.. liên hiê.p. Khi d̄ó vó.i mo.i x ∈ H, tô ` n tu’.
` n ta.i duy nhâ´t mô.t phâ
x0 ∈ H mà Ax0 = 0 sao cho x d̄u.o..c biê’u diêñ du.ó.i da.ng
X
x= hx, en ien + x0 ,
n
trong d̄ó {en , n = 1, 2 . . . } là hê. thôńg tru..c chuâ’n các vecto. riêng cu’ a A ú.ng
vó.i các giá tri. riêng khác 0.
Chú.ng minh. Ký hiê.u M là không gian con d̄óng sinh bo’.i {en , n =
1, 2 . . . }. Khi âý x ∈ H d̄u.o..c biê’u diêñ mô.t cách duy nhâ´t du.ó.i da.ng x =
x1 + x0 trong d̄ó x1 ∈ M và x0 ∈ M ⊥ = N. Vı̀ M là không gian con bâ´t biêń
d̄ôí vó.i toán tu’. tu.. liên hiê.p A nên N cũng là không gian con bâ´t biêń cu’a A.
Thâ.t vâ.y, vó.i mo.i y ∈ N và vó.i mo.i sô´ tu.. nhiên n, ta có
hAy, en i = hy, Aen i = hy, λn en i = λn hy, en i = 0
Nhu. thê´ Ay ∈ M ⊥ = N. Vâ.y A(N ) ⊂ N.

- ă.t A1 = A . Vı̀ N là mô.t không gian con d̄óng cu’a H nên ba’n thân nó
D N
cũng là không gian Hilbert. Theo D - i.nh lý 3.2 pha’i tô
` n ta.i mô.t giá tri. riêng λ
cu’a A1 sao cho |λ| = kA1 k. Go.i xλ ∈ N là vecto riêng cu’a A1 ú.ng vó.i giá tri.
.
riêng này. Vı̀ λ cũng là giá tri. riêng cu’a A nên nêú λ trùng vó.i mô.t λn nào d̄ó
thı̀ xλ ∈ M. D ` u này không thê’ d̄u.o..c vı̀ M ∩ N = {0}. Do d̄ó λ pha’i là giá
- iê
tri. riêng bă` ng 0. Vâ.y A1 ≡ 0 tú.c là A(N ) = 0, suy ra Ax0 = 0. Còn x1 ∈ M
nên x1 d̄u.o..c khai triê’n thành chuô˜i Fourier theo các vecto. en :
X X X
x1 = hx1 , en ien = hx1 + x0 , en ien = hx, en ien
n n n
vı̀ hx0 , en i = 0. Nhu. thê´ biê’u diêñ cu’a x d̄ã d̄u.o..c thiê´t lâ.p.
3.6 D - i.nh lý. Gia’ su’. H là mô.t không gian Hilbert, A ∈ L(H) là mô.t
toán tu’. compact tu.. liên hiê.p và {en , n = 1, 2 . . . } là hê. thôńg tru..c chuâ’n các
52
vecto. riêng ú.ng vó.i các giá tri. riêng λn 6= 0 cu’ a A. Khi d̄ó vó.i mo.i x ∈ H ta
có X
Ax = λn hx, en ien .
n
Chú.ng minh. Theo D

- i.nh lý 3.5, tô
` n ta.i x0 ∈ H sao cho
X
x = x0 + hx, en ien , Ax0 = 0.
n
Nhu. thê´
X X X
Ax = A(hx, en ien ) = hx, en iAen = λn hx, en ien .
n n n
- .inh lý d̄u.o..c chú.ng minh.

D
3.7 Hê. qua’. Cho H là không gian Hilbert kha’ ly và A ∈ L(H) là toán tu’.
compact tu.. liên hiê.p. Khi d̄ó trong H tô
` n ta.i mô.t co. so’. tru..c chuâ’n gô
` m các
vecto. riêng cu’ a toán tu’. A.
Chú.ng minh. Theo Chú.ng minh cu’a D - i.nh lý 3.5, không gian Hilbert con
N là không gian con riêng cu’a A ú.ng vó.i giá tri. riêng λ = 0 (nêú N 6= {0}).
Vı̀ H kha’ ly nên N kha’ ly, nhu. thê´ nó có co. so’. tru..c chuâ’n {fm , m = 1, 2 . . . }
trong N. Ho..p cu’a {en , n = 1, 2 . . . } và {fm , m = 1, 2 . . . } lâ.p thành co. so’.
tru..c chuâ’n cu’a H. D ` u này suy tù. cách biê’u diêñ x = x1 + x0 .
- iê
` . Gia’ su’. A ∈ L(H) là mô.t toán tu’. compact tu.. liên hiê.p trong
3.8 Bô’ d̄ê
không gian Hilbert và λ là mô.t sô´ khác 0. Lúc d̄ó R(Aλ ) = R(A − λI) là mô.t
không gian con d̄óng cu’ a H.
Chú.ng minh. Ký hiê.u M = R(Aλ )∗ thı̀ theo d̄i.nh lý 4.1.2 Chu.o.ng 4,
ta biê’u diêñ H = N (Aλ ) ⊕ M. Khi âý vó.i mo.i x ∈ H d̄u.o..c viê´t mô.t cách
duy nhâ´t du.ó.i da.ng x = u + v nên Aλ x = Aλ u + Aλ v = Aλ v thành thu’.
R(Aλ ) = Aλ (M ) ⊂ H. Nhu. vâ.y chı’ câ ` n chú.ng minh Y = Aλ (M ) là không
gian con d̄óng. Tru.ó.c hê´t ta khă’ng d̄i.nh ră
` ng tô
` n ta.i r > 0 sao cho
kAλ xk ≥ r kxk, vó.i mo.i x ∈ M. (3.1)

53
Gia’ su’. ngu.o..c la.i, khi d̄ó vó.i mo.i n ∈ N tô

` n ta.i xn ∈ M, kxn k = 1 sao cho
1
kAxn − λxn k < (3.2)
n
` n ta.i dãy con (xnk )k sao cho Axnk →
Vı̀ A compact và dãy (xn )n bi. chă.n nên tô
.
x0 Lúc d̄ó tù (3.2) suy ra Axnk − λxnk → 0 và ta có
M 3 λxnk = Axnk − (Axnk − λxnk ) → x0
` ng thò.i kx0 k = lim kλxnk k = |λ| =

nên x0 ∈ M, d̄ô 6 0. Mă.t khác,
k→∞
Ax0 = lim A(λxnk ) = λ lim Axkn = λx0 .

k→∞ k→∞
Nhu. thê´ x0 ∈ N (Aλ ) ∩ M = {0} vô lý. Vâ.y khă’ng d̄i.nh d̄u.o..c chú.ng minh.
Bây giò. cho y ∈ Y, y → y . Lúc d̄ó có x ∈ M d̄ê’
n n 0 n
yn = Axn − λxn = Aλ xn (3.3)
Do bâ´t d̄ă’ng thú.c (3.1) ta có

1 1
kxn − xm k ≤ kAλ xn − Aλ xm k = kyn − ym k → 0 (m, n → ∞).
r r
Nhu. vâ.y (xn )n là dãy co. ba’n nên pha’i hô.i tu. vê
` x0 ∈ M. Cho n → ∞
trong (3.3) ta d̄u.o..c y0 = (A − λI)x0 . Vâ.y y0 ∈ Y . Nói cách khác Y = R(Aλ )
là không gian con d̄óng cu’a H.
3.9 Bô’ d̄ê ` . Cho A ∈ L(H) là mô.t toán tu’. compact tu.. liên hiê.p trong
` u H. Khi âý nêú λ 6= 0 và λ ∈ σ(A) thı̀ λ là
không gian Hilbert vô ha.n chiê
mô.t giá tri. riêng cu’ a A.
Chú.ng minh. Cho µ ∈ K, d̄ê’ ý ră` ng nêú A = A∗ ta có (Aµ )∗ = (A −

µI)∗ = A∗ − µI ∗ = A − µI = Aµ . Bây giò. gia’ su’. λ 6= 0 và λ không pha’i là giá
tri. riêng cu’a A thı̀ Aλ là d̄o.n ánh và λ cũng không pha’i là giá tri. riêng cu’a
A. Khi d̄ó N (Aλ ) = {0}. Tù. Bô’ d̄ê
` 3.8 và biê’u diêñ
H = N (Aλ ) ⊕ R(Aλ )∗ = R(Aλ ) = R(Aλ )
ta thâý Aλ là toàn ánh.

Vâ.y Aλ là song ánh và theo d̄i.nh lý ánh xa. mo’., Aλ là phép d̄ô
` ng phôi.
Nhu. thê´ λ không pha’i là giá tri. phô’ cu’a toán tu’. A.
54
3.10 D - i.nh lý. Cho H là mô.t không gian Hilbert, A ∈ L(H) là toán tu’.
compact tu.. liên hiê.p, {en , n = 1, 2 . . . } là hê. thôńg tru..c chuâ’n các vecto.
riêng cu’ a A và (λn )n là dãy các giá tri. riêng tu.o.ng ú.ng. Khi d̄ó nêú λ 6= 0
và λ 6= λn vó.i mo.i n thı̀ vó.i mo.i y ∈ H, phu.o.ng trı̀nh Ax − λx = y sẽ có mô.t
nghiê.m duy nhâ´t x d̄u.o..c biê’u diêñ du.ó.i da.ng
1 X λm
x= hy, en ien − y
λ n λn − λ
Chú.ng minh. Vı̀ λ 6= 0 và λ 6= λn nên theo Bô’ d̄ê

` 3.9, λ là mô.t giá tri.
chı́nh quy cu’a A. Do d̄ó toán tu’. (A − λI) là mô.t phép d̄ô
` ng phôi. Vâ.y vó.i
` n ta.i duy nhâ´t x ∈ H d̄ê’ Ax − λx = y. Theo D
mo.i y ∈ H tô - i.nh lý 3.6 ta có
P
Ax = λn hx, en ien nên
n
1 X
x= λn hx, en ien − y (3.4)
λ n
- ê’ ý ră` ng
D λ hx, en i = hAx − y, en i = hAx, en i − hy, en i.
Mă.t khác hAx, en i = hx, Aen i = hx, λn en i = λn hx, en i.
Do d̄ó λhx, en i = λn hx, en i − hy, en i hay hx, en i(λn − λ) = hy, en i. Suy ra
hy, en i
hx, en i = . Thay vào (3.4) ta có d̄u.o..c d̄ă’ng thú.c câ
` n chú.ng minh.
λn − λ
Tru.ò.ng ho..p λ trùng vó.i mô.t trong các giá tri. λn , ta có d̄i.nh lý sau
3.11 D - i.nh lý. Cho A ∈ L(H) là mô.t toán tu’. compact tu.. liên hiê.p trong
không gian Hilbert H, {en , n = 1, 2 . . . } là hê. thôńg tru..c chuâ’n các vecto.
riêng cu’ a A, (λn )n là dãy các giá tri. riêng tu.o.ng ú.ng. Khi d̄ó nêú λ 6= 0 là
mô.t giá tri. riêng có bô.i q: λ = λm+1 = · · · = λm+q thı̀ phu.o.ng trı̀nh
Ax − λx = y (3.5)
có nghiê.m khi và chı’ khi y ∈ N (Aλ )⊥ . Lúc d̄ó nêú x là nghiê.m cu’ a phu.o.ng
trı̀nh (3.5) thı̀ nó d̄u.o..c biê’u diêñ du.ó.i da.ng
1 X λn
x= hy, en ien − y + c1 em+1 + · · · + cq em+q (3.6)
λ n λn − λ
55
trong d̄ó tô’ng lâý theo tâ´t ca’ các n khác vó.i m + 1, . . . , m + q, còn c1 , . . . , cm
là các sô´ tuỳ ý.
Chú.ng minh. Theo Bô’ d̄ê - i.nh lý 4.1.1. Chu.o.ng 4, ta có
` 3.8 và D
H = N (Aλ ) ⊕ R(Aλ ).
Do d̄ó phu.o.ng trı̀nh có nghiê.m khi và chı’ khi y ∈ R(Aλ ). Vı̀ N (Aλ )⊥ = R(Aλ )
` u này tu.o.ng d̄u.o.ng vó.i y ∈ N (Aλ )⊥ .
nên d̄iê
Bây giò. gia’ su’. x là nghiê.m cu’a phu.o.ng trı̀nh (3.5). Khi d̄ó
1 1 X
x = (Ax − y) = ( λn hx, en ien − y)
λ λ n
Tu.o.ng tu.. nhu. trong chú.ng minh D

- i.nh lý 3.10, ta có
(λn − λ)hx, en i = hy, en i, vó.i mo.i n. (3.7)
Do d̄ó
hy, en i
hx, en i =
λn − λ
khi λn 6= λ (tú.c là n 6= m + 1, . . . , m + q). Còn nêú n = m + k, k = 1, . . . , q
thı̀ do hy, em+k i = 0 và λn − λ = 0 nên (3.7) tro’. thành d̄ă’ng thú.c vó.i bâ´t kỳ
hx, en i. Do d̄ó có thê’ cho.n hx, en i = cn trong d̄ó cn là các sô´ tuỳ ý. Nhu. vâ.y
ta có d̄u.o..c biê’u diêñ cu’a nghiê.m x cho bo’.i công thú.c (3.6).
Chú ý: Nêú y ⊥ N (Aλ ) thı̀ mo.i x có da.ng (3.6) sẽ là nghiê.m cu’a phu.o.ng
trı̀nh (3.5). D- ô.c gia’ tu.. kiê’m tra d̄iê ` ng cách d̄ê’ ý ră
` u này bă ` ng, nghiê.m tô’ng
quát cu’a phu.o.ng trı̀nh (3.5) bă` ng tô’ng cu’a nghiê.m tô’ng quát cu’a phu.o.ng
trı̀nh Ax − λx = 0 và mô.t nghiê.m nào d̄ó cu’a phu.o.ng trı̀nh (3.5). Xem chú.ng
minh chi tiê´t, chă’ng ha.n [1,5].
BÀI TÂ
.P
1. Cho X = C[0,1] là không gian d̄i.nh chuâ’n vó.i chuâ’n “max” và A, B ∈
L(X) xác d̄i.nh bo’.i các công thú.c:
a. (Ax)(t) = x(0) + tx(1),
R1
b. (Bx)(t) = 0 ets x(s)ds, vó.i mo.i x ∈ X, t ∈ [0, 1].
Chú.ng minh ră` ng A, B là các toán tu’. compact trong X.
56
2. Chú.ng minh ră` ng toán tu’. tuyêń tı́nh A : l2 → l2 xác d̄i.nh bo’.i
x2 xn
Ax = (x1 , , . . . , ,...)
2 n
vó.i x = (x1 , x2 , . . . ) ∈ l2 là mô.t toán tu’. compact.
3. Gia’ su’. {en , n = 1, 2, . . . } là mô.t co. so’. tru..c chuâ’n trong không gian
Hilbert H và A ∈ L(H) là mô.t toán tu’. compact. Chú.ng minh lim A(en ) = 0.
n→∞
4. Cho X là mô.t không gian d̄i.nh chuâ’n và A ∈ L(X).
a. Gia’ su’. λ ∈ C sao cho tô` n ta.i mô.t dãy (xn )n ⊂ X vó.i kxn k = 1 và
Axn − λxn → 0 khi n → ∞. Chú.ng minh λ ∈ σ(A).
b. Gia’ su’. λ ∈ ρ(A) và µ ∈ C sao cho |µ| ≤ kA − λIk−1 . Chú.ng minh
λ − µ ∈ ρ(A).
5. Cho X, Y là hai không gian d̄i.nh chuâ’n và A ∈ L(X) là mô.t toán tu’.
compact. Chú.ng minh ră` ng không gian con R(A) cu’a Y là không gian kha’ ly.
6. Cho X là mô.t không gian d̄i.nh chuâ’n và A ∈ L(X) là mô.t toán tu’.
compact, λ 6= 0. Chú.ng minh ră` ng N (Aλ ) là mô.t không gian hũ.u ha.n chiê ` u.
7. Cho X là không gian Banach vô ha.n chiê ` u và A là toán tu’. compact
tù. X vào không gian d̄i.nh chuâ’n Y . Chú.ng minh ră` ng tô
` n ta.i mô.t dãy (xn )n
trong X sao cho kxn k = 1 và lim Axn = 0.
n
8. Gia’ su’. H là mô.t không gian Hilbert, A ∈ L(H) là mô.t toán tu’. tu.. liên
hiê.p. Cho λ ∈ C. Chú.ng minh ră` ng
a. Nêú H 6= R(Aλ ) thı̀ λ là mô.t giá tri. riêng cu’a A.
b. Nêú H = R(Aλ ) và H 6= R(Aλ ) thı̀ λ ∈ σ(A) nhú.ng λ không pha’i là
giá tri. riêng cu’a A.
c. Nêú H = R(Aλ ) thı̀ λ là mô.t giá tri. chı́nh quy cu’a A.
. .
§4. PHU O NG TRÌNH TÍCH PHÂN.
Trong mu.c này, ta nêu mô.t ú.ng du.ng cu’a lý thuyê´t toán tu’. compact tu..
liên hiê.p vào viê.c gia’i các phu.o.ng trı̀nh tı́ch phân.
4.1 D - i.nh nghı̃a. Phu.o.ng trı̀nh tı́ch phân là phu.o.ng trı̀nh có chú.a â’n
hàm du.ó.i dâú tı́ch phân. Cu. thê’ ho.n ta có:
57
Gia’ su’. f ∈ C[a,b] , K ∈ C[a,b]2 . Lúc d̄ó phu.o.ng trı̀nh sau d̄ây (â’n là x) là
mô.t phu.o.ng trı̀nh tı́ch phân tuyêń tı́nh vó.i nhân K(s, t).
Z b
x(s) − K(s, t)x(t)dt = f (s), s ∈ [a, b].
a
Ta thu.ò.ng go.i các phu.o.ng trı̀nh tı́ch phân sau d̄ây

Z b
K(s, t)x(t)dt = f (s)
a
Z b
x(s) − K(s, t)x(t)dt = f (s)
a
theo thú. tu.. là phu.o.ng trı̀nh Fredholm loa.i 1 và loa.i 2, còn các phu.o.ng trı̀nh
Z s
K(s, t)x(t)dt = f (s)
a
Z s
x(s) − K(s, t)x(t)dt = f (s)
a
là phu.o.ng trı̀nh Volterra loa.i 1 và loa.i 2.
Các dũ. kiê.n d̄u.o..c cho cũng nhu. nghiê.m cu’a các phu.o.ng trı̀nh nói trên
tùy tù.ng tru.ò.ng ho..p sẽ d̄u.o..c xét trong không gian các hàm liên tu.c hay các
hàm kha’ tı́ch bâ.c p xác d̄i.nh trên [a, b] hay [a, b]2 .
Sau d̄ây ta kha’o sát các phu.o.ng trı̀nh loa.i 2 có chú.a tham sô´.
4.2 Phu.o.ng trı̀nh tı́ch phân Fredholm
Xét phu.o.ng trı̀nh tı́ch phân có chú.a tham sô´ µ sau:
Z b
x(s) − µ K(s, t)x(t)dt = y(s), (4.1)
a
trong d̄ó y ∈ L2 ([a, b]), K ∈ L2 ([a, b]2).

- ă.t A : L2 ([a, b]) → L2 ([a, b]) xác d̄i.nh bo’.i công thú.c
D
Z b
(Ax)(s) = K(s, t)x(t)dt, s ∈ [a, b].
a
58
Khi âý A là mô.t toán tu’. tuyêń tı́nh liên tu.c và
Z 1/2
kAk ≤ |K(s, t)|2 dtds = kK(s, t)kL2 ([a,b]2 ) . (4.2)
[a,b]2
Ta cũng go.i A là toán tu’. tuyêń tı́nh liên tu.c xác d̄i.nh bo’.i nhân K(s, t).
Khi d̄ó phu.o.ng trı̀nh (4.1) d̄u.o..c viê´t la.i du.ó.i da.ng
(I − µA)x = y, x, y ∈ L2 ([a, b]) (4.3)
hay
1
Ax − λx = y ∗ , trong d̄ó λ = − .
µ
4.2.1 D - i.nh lý. Vó.i nhũ.ng ký hiê.u và gia’ thiê´t nêu trên thı̀ A là mô.t
toán tu’. tuyêń tı́nh compact.
Chú.ng minh. Thâ.t vâ.y, gia’ su’. {ϕn | n ∈ N} là mô.t co. so’. tru..c chuâ’n trong
không gian Hilbert L2 ([a, b]). Khi âý, hê. {ψm,n (s, t) = ϕm (s)·ϕm (t), m, n ∈ N}
là mô.t co. so’. tru..c chuâ’n trong không gian L2 ([a, b]2 ). Vı̀ vâ.y K(s, t) d̄u.o..c khai
triê’n thành chuô˜i Fourier trong không gian Hilbert này nhu. sau
∞ X
X ∞
K(s, t) = amn ϕm (s)ϕn (t),
m=1 n=1
trong d̄ó amn là hê. sô´ Fourier cu’a K(s, t) d̄ôí vó.i co. so’. tru..c chuâ’n {ψm,n (s, t), m, n ∈
N}.
N
X
- ă.t KN (s, t) =
D amn ϕm (s)ϕn (t) ∈ L2 ([a, b]2 ) và AN là toán tu’.
m,n=1
tuyêń tı́nh xác d̄i.nh bo’.i nhân KN (s, t). Khi âý AN : L2 ([a, b]) → L2 ([a, b])
là toán tu’. tuyêń tı́nh liên tu.c hũ.u ha.n chiê
` u.
Trong không gian L2 ([a, b]2 ) ta có
∞
X
kK(s, t) − KN (s, t)k2L2 ([a,b]2 ) = |amn |2 → 0 (N → ∞). (4.4)
m,n=N +1
Do vâ.y, tù. (4.2), (4.4) ta có:
kA − AN k ≤ kK(s, t) − KN (s, t)kL2 ([a,b]2 ) → 0 (N → ∞).

59
Nhu. vâ.y A là mô.t toán tu’. tuyêń tı́nh compact vı̀ nó là gió.i ha.n cu’a mô.t
dãy các toán tu’. hũ.u ha.n chiê
` u.
Bây giò., ta gia’ su’. thêm A là mô.t toán tu’. tu.. liên hiê.p trong không gian
` u này tu.o.ng d̄u.o.ng vó.i
- iê
L2 ([a, b]). D
K(s, t) = K(t, s), ∀(t, s) ∈ [a, b]2 .
Áp du.ng các D - i.nh lý 3.10, 3.11 ta có các kê´t qua’ tô
` n ta.i, duy nhâ´t và
. .
biê’u diêñ nghiê.m cu’a phu o ng trı̀nh tı́ch phân Fredholm.
4.3 Phu.o.ng trı̀nh tı́ch phân Volterra.

Xét phu.o.ng trı̀nh tı́ch phân sau d̄ây:
Z s
x(s) − λ K(s, t)x(t)dt = y(s),
a
Ta d̄ă.t (
K(s, t), a≤t≤s≤b
K ∗ (s, t) =
0, a ≤ s < t ≤ b.
Khi âý phu.o.ng trı̀nh Volterra d̄u.o..c d̄u.a vê
` phu.o.ng trı̀nh Fredholm
Z s
x(s) − λ K ∗ (s, t)x(t)dt = y(s).
a
Nhũ.ng kê´t qua’ d̄ã kha’o sát cho phu.o.ng trı̀nh Fredholm d̄u.o..c chuyê’n cho
phu.o.ng trı̀nh Volterra. Ngoài ra, bă ` ng cách dùng nguyên lý ánh xa. co, ta có
thê’ chú.ng minh d̄u.o..c kê´t qua’ sau:
4.3.1 D - i.nh lý. Gia’ su’. K(s, t) là mô.t hàm d̄o d̄u.o..c, bi. chă.n cô´t yêú
trên [a, b]2 . Khi âý vó.i mo.i y ∈ L2 ([a, b]), phu.o.ng trı̀nh tı́ch phân
Z s
x(s) − K(s, t)x(t)dt = y(s)
a
` n ta.i duy nhâ´t nghiê.m trong không gian L2 ([a, b])

tô

NguyenHoang Ch3 4 GiaiTichHam

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

NguyenHoang Ch3 4 GiaiTichHam

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chu.o.

KHÔNG GIAN HILBERT

§1. KHÁI NIÊ.M KHÔNG GIAN HILBERT.

1.1. Tı́ch vô hu.ó.ng.

hx, λyi = λhx, yi, hx, 0i = 0,

vó.i mo.i x, y, z ∈ H và λ ∈ K.

Vı́ du.: Vó.i x = (x1 , x2 , ..., xn ) ∈ Rn và y = (y1 , y2 , ..., yn ) ∈ Rn biê’u

xác d̄i.nh mô.t tı́ch vô hu.ó.ng trong Rn .

trong d̄ó x = (x1 , x2 , ..., xn ), y = (y1 , y2 , ..., yn ) ∈ Cn .

1.1.1 D ` n Hilbert H, vó.i mo.i x, y ∈ H ta

|hx, yi|2 ≤ hx, xi.hy, yi (1.1)

Tù. d̄ó ta suy ra bâ´t d̄ă’ng thú.c (1.1).

xác d̄i.nh mô.t chuâ’n trên H.

|hx, yi| ≤ kxk kyk.

Chú.ng minh. Tù. tiên d̄ê

∀ x ∈ H, kxk ≥ 0; kxk = 0 khi và chı’ khi x = 0.

Tù. a) và c) ta có :

Tiê´p theo, vó.i mo.i x, y ∈ H ta có:

Áp du.ng bâ´t d̄ă’ng thú.c Schwarz, ta có

kx + yk2 ≤ kxk2 + 2kxk kyk + kyk2 = (kxk + kyk)2 .

Vâ.y kx + yk ≤ kxk + kyk. Nhu. thê´ k · k là mô.t chuâ’n trên H.

1.2 Không gian Hilbert.

1.3 Vı́ du..

trong d̄ó x = (x1 , x2 , ..., xn ), y = (y1 , y2 , ..., yn ) ∈ Rn (t. u.., Cn ).

Ta d̄ã biê´t l2 là không gian Banach vó.i chuâ’n

Dê˜ dàng kiê’m chú.ng ră` ng:

Dê˜ dàng kiê’m chú.ng ră

1.3 Mô.t sô´ tı́nh châ´t co. ba’n.

Chú.ng minh. Gia’ su’. lim xn = x0 , lim yn = y0 trong không gian H. Ta

|hxn , yn i − hx0 , y0 i| ≤ M kyn − y0 k + ky0 k kxn − x0 k

Cho n → ∞, theo gia’ thiê´t, ta suy ra

lim hxn , yn i = hx0 , y0 i.

h lim xn , lim yn i = lim hxn , yn i

vó.i mo.i dãy (xn )n , (yn )n hô.i tu. trong H.

1.3.2 D - i.nh lý . Vó.i mo.i x, y thuô.c không gian tiê

kx + yk2 + kx − yk2 = 2(kxk2 + kyk2 ) (1.5)

Chú.ng minh. Vó.i x, y ∈ H ta có :

kx + yk2 = hx + y, x + yi = kxk2 + hx, yi + hy, xi + kyk2

kx + yk2 + kx − yk2 = 2(kxk2 + kyk2 )

Vó.i mo.i x, y, z ∈ H ta có

2p(x, z) = p(2x, z), ∀ x, z ∈ H.

pC (λx, y) = λpC (x, y), ∀λ ∈ C.

1.3.4 D- i.nh lý Vó.i mo.i không gian tiê

kxn + yn k2 + kxn − yn k2 = 2(kxn k2 + kyn k2 ).

Cho n → ∞, do tı́nh liên tu.c cu’a hàm chuâ’n ta suy ra

kx + yk2 + kx − yk2 = 2(kxk2 + kyk2 ).

` n ta.i mô.t tı́ch vô hu.ó.ng trong H ca’m sinh ra chuâ’n

1. Chú.ng minh ră ` n Hilbert H, các vecto. x, y ∈ H

4. Chú.ng minh không gian C[0,1]

nhu.ng không pha’i là không gian Hilbert.

2.1 Khái niê. m tru..c giao. Hê. tru..c giao.

Chú.ng minh. Gia’ su’. y1 , y2 , ..., ym là m phâ

Do yi 6= 0 ta suy ra αi = 0, i = 1, m. Vâ.y, theo d̄i.nh nghı̃a, S là mô.t hê.

yn+1 = xn+1 + λn yn + λn−1 yn−1 + ... + λ1 y1 (2.2)

sao cho yn+1 tru..c giao vó.i các yi , i = 1, n.

0 = hyn+1 , yi i = hxn+1 + λn yn + ... + λ1 y1 , yi i

1) Hê. tru..c giao {y1 , y2 , . . . , yn , . . . } sinh ra không gian con M =

h{en | n ∈ N}i = h{yn | n ∈ N}i = h{xn | n ∈ N}i.

(da.ng d̄ă’ng thú.c Pythagoras mo’. rô.ng).

Chú.ng minh. Ta hãy d̄ă.t:

- i.nh lý d̄u.o..c chú.ng minh.

trong d̄ó y ∈ M là vecto. tho’ a d̄iê

kx − yk = kzk = inf {kx − uk} = d(x, M ).