c
c

 cc
Chӫ nhұt, 05 Tháng 10 2008 02:35 Saman Pharm

Âm dương nói thì r͙ng khɬp vũ trͥ, nhưng không ngoài

hiʄn tưͣng mâu thuɨn mà th͑ng nhɢt, vɞn vɪt đã có nhưng chưa hiʄn ra thành hình. Trên
trái đɢt là âm nɮm trong âm, hiʄn hình trên mɴt đɢt là tr͟ thành dương trong âm. Có dương
khí vɞn vɪt m͛i sinh trư͟ng, có âm khí vɞn vɪt m͛i có thʀ hình thành.

t;/span>
1-T͕ng cương vɾ h͍c thuyɼt âm dương:

Âm dương là quy luɪt cͧa vũ trͥ, kͷ cương cͧa m͍i sͱ vɪt, kh͟i đɤu cͧa
m͍i biɼn hoá, ngu͓n g͑c cͧa m͍i sͱ sinh sɠn, huͷ diʄt, nguyên nhân cͧa m͍i
hiʄn tưͣng mà ta thɢy đưͣc. Khí dương trong thăng lên thành tr͝i, khí đͥc tͥ
xu͑ng thành đɢt. Dương tương đ͑i tĩnh, âm tương đ͑i đ͙ng, dương sinh phát,
âm trư͟ng thành, dương thu sát, âm tàng trͯ. Dương hoá ra công năng, âm
hͣp lɞi thành hình thʀ. Hàn cͱc sinh nhiʄt, nhiʄt cͱc sinh hàn. Hàn khí sinh âm
tr͍c, nhiʄt khí sinh thanh dương. Thanh dương không đi lên sɺ gây bʄnh tiɼt tɠ,
khí âm tr͍c ͟ trên mà không xu͑ng sɺ gây đɤy chư͛ng- Đó là sͱ biɼn hoá bình
thư͝ng và bɢt thư͝ng cͧa âm dương. Ngư͝i thɤy thu͑c cɤn tìm ra ngu͓n g͑c
cͧa bʄnh qua đɞo âm dương.

O- Quan điʀm cơ thʀ là m͙t tiʀu vũ trͥ.

Khí thanh dương b͑c lên thành tr͝i, khí đͥc đ͍ng xu͑ng thành đɢt, khí tͫ
đɢt b͑c lên thành mây tr͝i, tͥ lɞi rơi xu͑ng thành mưa, nư͛c mưa lɞi b͑c lên
thành mây«Trong cơ thʀ khí thanh b͑c lên các khiɼu trên, khí tr͍c âm lɬng
xu͑ng bài tiɼt ra các khiɼu dư͛i, khí dương có xu hư͛ng tiɼt ra ngoài, khí âm
d͓n vào n͙i tɞng. Khí dương thʀ hiʄn chͩc năng tͩ chi, khí âm đi vào lͥc phͧ.
 Âm dương nương tͱa lɨn nhau, tuy phân biʄt đưͣc nhưng lɞi không tách
r͝i nhau, âm bên trong, dương ͟ bên ngoài làm dʈch sͩ cho âm

mɴt
âm thuͷ nͯ huyɼt đɢt lɞnh tĩnh
trăng
dương hoɠ nam khí tr͝i mɴt tr͝i nóng đ͙ng

Âm dương nói thì r͙ng khɬp vũ trͥ, nhưng không ngoài hiʄn tưͣng mâu
thuɨn mà th͑ng nhɢt, vɞn vɪt đã có nhưng chưa hiʄn ra thành hình.

Trên trái đɢt là âm nɮm trong âm, hiʄn hình trên mɴt đɢt là tr͟ thành
dương trong âm. Có dương khí vɞn vɪt m͛i sinh trư͟ng, có âm khí vɞn vɪt m͛i có
thʀ hình thành.

- Mùa xuân sinh vɪt, mùa hɞ trư͟ng vɪt, mùa thu vɪt thu thɞch, mùa
đông vɪt bê tàng nên nói xuân sinh, hɞ trư͟ng, thu thu, đông tàng sͱ phát
triʀn cͧa con ngư͝i qua các giai đoɞn như quy luɪt 4 mùa cͧa tư nhiên.

ë. Phɞm trù âm dươngcó trong nhau.

h - 12h là +/+ tâm là tɞng dương/(+)

12h - 18h là (-)/+ phɼ là tɞng (-)/(+)

18h - 24h là (-)/(-) thɪn là tɞng (-)/(-)

24h -0h là (+)/(-) can là tɞng (+)/(-)

tƒ là tɞng chí âm/(-)

âm bͥng tɞng lý bʄnh mùa kinh âm dư͛i

đông thâp
dương lưng phͧ biʀu bʄnh mùa hɞ kinh trên cao
dương

4. Âm dương h͓ căn:

Mɢu ch͑t cͧa cơ thʀ là dương giͯ chɴt chɺ bên ngoài bɠo vʄ cho âm bên
trong, âm bên trong đɤy đͧ sai khiɼn hoɞt đ͙ng cͧa dương ͟ bên ngoài. Dương
không kín đáo âm sɺ bʈ tiêu hao. Âm dương thăng bɮng chɴt chɺ tinh thɤn m͛i
bình thư͝ng đưͣc.

i. Qui luɪt thɬng phͥc tiʀu trư͟ng cͧa âm dương:

ͱ thay đ͕i đɴc tính cͧa 4 mùa xuân hɞ thu đông là do âm dương t͙t

cùng mà biɼn hoá ra, âm cͱc sinh dương, dương cͱc sinh âm, hàn cͱc sinh

nhiʄt, nhiʄt cͱc sinh hàn. Trong cơ thʀ lɞnh quá sɺ phát s͑t nóng, nóng quá có

thʀ bʈ hɞ thân nhiʄt.

Nɼu dương khí thái quá thì thân thʀ phát s͑t nóng, l͗ chân lông đóng

kín, suyɼn th͟ ngưͣc lên, không có m͓ hôi, răng khô, lòng phiɾn oan, nɼu lɞi

thɢy bͥng đɤy chư͛ng là chɼt vào mùa hè nhưng qua đưͣc mùa đông.

Âm thɬng thân thʀ rét mà vã m͓ h͙i, thân thʀ mát lɞnh phát run chân

tay rɢt lɞnh, nɼu có chư͛ng bͥng là chͩng chɼt, chͩng này qua đưͣc mùa hɞ

nhưng không qua đưͣc mùa đông.

Nên có câu ³ nhiʄt ng͙ nhiʄt tɬc cu͓ng, hàn ng͙ hàn tɬc tͭ´.

. Chuyʀn hoá vʈ, tinh, khí, hình trong cơ thʀ.

Tr͝i cho ngũ khí phong hàn thͭ thɢp táo, đɢt cɢp ngũ vʈ tân toan kh͕
cam hàm. Khi ăn u͑ng nh͝ công năng khí hoá mà vɪt chɢt b͓i đɬp nên hình
thʀ, thɼ nhưng công năng là nh͝ có tinh, tinh lɞi nh͝ công năng khí hoá cͧa vʈ
mà thành.

- Vʈ là âm đi xu͑ng khiɼu dư͛i, vʈ hɪu thuɤn âm, vʈ bɞc là dương trong

âm, vʈ bɞc có thʀ sơ thông kinh lɞc, vʈ hɪu quá hay sinh tiɼt tɠ. Khí vʈ chua
đɬng mà có công dͥng dũng tiɼt đɾu thu͙c âm.

- Khí là (+) đi lên khiɼu trên, khí hɪu thuɤn dương, khí bɞc là âm trong
dương hay phát tiɼt ra ngoài, khí hɪu hay trͣ dương sinh nhiʄt. Dương khí bình
thư͝ng làm mɞnh nguyên khí, dương khí cang thʈnh làm t͕n hao nguyên khí.
Phàm nhͯng vʈ cay, ng͍t mà có công dͥng thăng tán đɾu thu͙c dương.
 . Quan hʄ tͩ th͝i ngũ hành v͛i ngũ tɞng, ngũ khí.

uân thu͙c m͙c, hɞ thu͙c hoɠ, trư͟ng hɞ thu͙c th͕, thu thu͙c kim,
đông thu͙c thuͷ luân đ͕i sinh ra phong , hàn, thͭ, thɢp, táo. Cũng như ngư͝i
có can m͙c, tâm hoɠ, tƒ th͕, phɼ kim, thɪn thuͷ đʀ sinh ngũ khí là hͷ, n͙, ưu,
bi, khͧng. Tɢt cɠ đɾu tuân theo quy luɪt sinh, trư͟ng, hoá, thu, tàng.

8-sͱ ɠnh hư͟ng th͝i tiɼt t͛i ngũ tɞng.

Lát phong là 8 loɞi gió đông, tây, nam, bɬc, đông bɬc, đông nam, tây
bɬc, tây nam nh͝ sͱ thăng khí cͧa 4 mùa mà xâm nhɪp vào ngũ tɞng như sau:
Mùa xuân thɬng trư͟ng hɞ hiʄp tƒ, mùa hɞ thɬng thu hiʄp phɼ, trư͟ng hɞ
thɬng đông hiʄp thɪn, thu thɬng xuân hiʄp can, đông thɬng hɞ hiʄp tâm.

c. Quan hʄ i tɞng v͛i tͩ th͝i ngũ hành

Ngũ hành M͙c/ can Hoɠ/tâm Th͕/tƒ kim/phɼ Thuͷ/thɪn

Tɞng
tưͣng
Ngũ khiɼu 2 mɬt lư͡i môi miʄng mũi tai
5 bʄnh Kinh sͣ co huyɼt da thʈt Vai lưng và xương và
phát giɪt mɞch và 5 cu͑ng lư͡i da lông nhóm cơ
tɞng nh͏
Ngũ vʈ Chua Đɬng Ng͍t Cay Mɴn
5 gi͑ng Gà dê Lò Ngͱa Lͣn
gia súc
5 gi͑ng Lúa mì Ngô Lúa tɸ lúa nɼp đɪu
lúa
5 ngôi sao ao tuɼ ao huƒnh ao trɢn ao thái ao thɤn
(sao m͙c) (sao Hoɠ) (sao th͕) bɞch (sao thuͷ)
(sao Kim)
Ngũ thanh Gi͍ng Gi͍ng chuͷ Gi͍ng Gi͍ng Gi͍ng vũ
gi͑c (tiɼng lͭa) cung thương (tiɼng nư͛c
(tiɼng g͗) (tiɼng (tiɼng kim chɠy)
đát) loɞi)

͑ sinh 8 7 5 9 
thành
Mùi Thanh tao Mùi khét Mùi thơm Mùi thʈt Mùi ɦm m͑c
s͑ng
Màu anh Đ͏ Vàng Trɬng Đen
Ngũ thʀ Cân Mɞch Cơ nhͥc Lì mao ương tuͷ
Phương Đông Nam Trung Tây Lɬc
 tr͝i ương
Tiɼng Hét Cư͝i Hát Khóc Rên rʆ
Chí Giɪn Mͫng Lo nghĩ Lu͓n ͣ hãi
Lʄnh biɼn Tay nɬm H͓i h͙p Nôn oɶ Ho Run rɠy
chɴt
Ch͗ bʈ C͕ gáy Ngͱc sư͝n ương Vai Eo lưng đùi
s͑ng
Phͧ Đ͟m Tiʀu Vʈ Đɞi trư͝ng Làng quang
trư͝ng

Qua bɠng này ta dͱa vào quan hʄ tương sinh tương khɬc cͧa ngũ hành
sɺ thɢy quan hʄ tương sinh và tương khɬc,tương thͫa tương vũ

10. Thiên nhân hͣp nhɢt

- ͱ s͑ng cͧa con ngư͝i tương thông mɪt thiɼt v͛i hoàn cɠnh tͱ nhiên, 9
khiɼu, 5 tɞng, 12 quan tiɼt đɾu tương thông v͛i thiên khí cuɠ khí âm, khí
dương trên tr͝i và sͱ khí hoá ngũ hành dư͛i đɢt.Ngũ hành dư͛i đɢt tương
thông v͛i khí tam âm, khí tam dương trên tr͝i. Nɼu trái qui luɪt tương thông
tương ͩng này sɺ rɢt hɞi cho tu͕i th͍.

- Khí tr͝i không đɤy đͧ ͟ phương tây bɬc thu͙c âm, tính âm hư͛ng
xu͑ng nên tinh khí tɪp hͣp chͧ yɼu ͟ vùng dư͛i, do vɪy dư͛i cư͝ng trên
nhưͣc.Khí đɢt bɢt túc ͟ đông nam thu͙c dương, dương tính hư͛ng lên nên trên
cư͝ng dư͛i nhưͣc. ͩng v͛i ngư͝i tai mɬt phɠi không thính tinh bɮng tai mɬt
trái, thɼ nhưng chân tay trái lɞi yɼu hơn chân tay phɠi. Nɼu bʈ cɠm thͥ ngoɞi tà
sɺ bʈ nɴng hơn ͟ trên phɠi dư͛i trái, còn trên trái dư͛i phɠi đ͡ hơn.

- Tr͝i có tinh khí, đɢt có hình thʀ, tr͝i có bát tiɼt, lɪp xuân, lɪp hɞ, lɪp
thu, lɪp đông, xuân phân, thu phân, hɞ chí, đông chí. Đɢt có 5 phương: Đông,
tây, nam, bɬc, trung ương. L͟i vɪy tr͝i đɢt là căn bɠn cho vɞn vɪt sinh trư͟ng.
Khí trong vô hình thăng lên tr͝i là dương, khí đͥc sa xu͑ng đɢt là âm, dương
thì chuyʀn đ͙ng, âm thì yên lɴng. Dương cͱc hoá ra âm, âm cͱc hoá ra dương
làm nên sͱ biɼn hoá cͧa tͱ nhiên cͩ thɼ tiɼn hoá không ngͫng. ͟ ngư͝i cũng
vɪy, nɼu ta đem ví đɤu là tr͝i chân là đɢt ͟ giͯa là ngư͝i thì thanh khí cͧa phɼ
thông v͛i tr͝i, khí thuͷ c͑c cͧa đɢt thông v͛i miʄng h͍ng, khí phong m͙c
thông vào can, khí lôi hoɠ thông vào tâm, khí cͧa các khe núi thông vào tƒ, khí
nư͛c mưa thông v͛i thɪn. Trong đó 12 kinh mɞch như dòng sông nư͛c chɠy
không ngͫng. Trư͝ng vʈ như biʀn r͙ng cɠ 9 khiɼu đɾu khai thông khí nư͛c. m͓
hôi ví như mưa do dương khí phát tiɼt ra, dương khí ví như gió, khí giɪn ví như
sɢm, sét. M͗i khi khí nghʈch lên như tr͝i nóng làm b͑c hơi. L͟i vɪy điɾu dư͡ng
thân thʀ phɠi tuân theo qui luɪt tͱ nhiên dͱa vào hoàn cɠnh tͱ nhiên, m͛i phát
huy đưͣc kɼt quɠ.

- Mɞch tưͣng cͧa con ngư͝i thích nghi theo 4 mùa: huyɾn ,câu, mao,
thɞch ͩng v͛i xuân, hɞ, thu, đông. Còn như 12 kinh: kinh thái âm phɼ tương
ͩng tháng giêng là dɤn; kinh thͧ dương minh đɞi trư͝ng ͩng v͛i tháng 2 là
mão; kinh túc dương minh vʈ ͩng v͛i tháng ba là thìn; kinh túc thái âm tƒ ͩng
v͛i tháng tư là t͵ ; kinh thͧ thiɼu âm tâm ͩng v͛i tháng 5 là ng͍; kinh thͧ thái
dương tiʀu trư͝ng ͩng v͛i tháng  là mùi; kinh túc thái dương bàng quang ͩng
v͛i tháng 7 là thân; kinh túc thiɼu âm thɪn ͩng v͛i tháng 8 là dɪu; kinh thͧ
quyɼt âm tâm bào ͩng v͛i tháng 9 là tuɢt; kinh thͧ thiɼu dương tam tiêu ͩng
v͛i tháng 10 là hͣi; kinh túc thiɼu dương đ͟m ͩng v͛i tháng 11 là tý; kinh túc
quyɼt âm can ͩng v͛i tháng 12 là sͭu.

Khí huyɼt lưu thông tuɤn hoàn chɠy trong 12 kinh mɞch cͧa cơ thʀ cũng
như khí đɢt, khí tr͝i tuɤn hoàn trong tͩ th͝i bát tiɼt.

11. ͩng dͥng ngũ hành trong tiên lưͣng và điɾu trʈ.

- Theo lɺ biɼn hoá cͧa ngũ hành: m͙c giáp kim thì đͩt; th͕ gɴp m͙c thì
diʄt; th͕ gɴp thuͷ thì hɼt; thuͷ gɴp hoɠ thì tɬt; hoɠ gɴp kim thì chɠy ra. Quan
hʄ sinh khɬc ngũ hành trong cơ thʀ cũng vɪy, đó là tuân theo quy luɪt xung
khɬc tòng nghʈch: Lʄnh thư͝ng chuyʀn biɼn t͑t vào mùa cͧa nó, kh͏i vào múa
nó sinh ra, dùng dɮng vào mùa nó khɬc và mùa sinh ra nó, chɼt hoɴc nɴng lên
vào mùa khɬc nó.

11.1. Lʄnh tɞng can: - Kh͏i mùa hɞ, nɴng hoɴc chɼt ͟ mùa thu, dùng
dɮng ͟ trư͟ng hɞ và mùa đông, chuyʀn biɼn t͑t vào mùa xuân, nên tránh gió.

- Lʄnh tɞng can kh͏i ngày bính đinh, nɴng hoɴc chɼt ͟ ngày canh tân,
dùng dɮng qua ngày nhâm quý đɼn ngày giáp, ngày ɢt là m͛i chuyʀn biɼn t͑t.

- Ngư͝i bʄnh tɞng can bu͕i sáng đ͡, bu͕i chiɾu nɴng, nͭa đêm thuͷ yên
tĩnh cɤn dùng thu͑c tân ôn đʀ phát tán, nɼu b͕ ch͍n vʈ cay nɼu tɠ ch͍n vʈ
chua.
 11.2. Nɼu tɞng tâm bʈ bʄnh, kh͏i vào trư͟ng hɞ, nɴng hoɴc chɼt vào
mùa đông, dùng dɮng ͟ mùa thu và mùa xuân. Đɼn mùa hɞ năm sau m͛i có
chuyʀn biɼn t͑t. Không nên ăn nhͯng thͩc ăn cay, nóng và mɴc quɤn áo ɢm
quá.

- Tâm bʄnh kh͏i vào ngày mɪu kͷ, nɴng hoɴc chɼt ͟ ngày nhâm quý,
dùng dɮng qua ngày giáp ɢt đɼn nhͯng ngày bính, ngày đinh m͛i có chuyʀn
biɼn t͑t.

- Ngư͝i mɬc bʄnh tâm giͯa trưa vào gi͝ chính ng͍ thì khá lên, nͭa đêm
thì nɴng hơn, sáng ra thì yɼu.

L͕ pháp thì dùng vʈ mɴn, tɠ pháp thì dùng vʈ ng͍t.

11.3. Lênh tɞng tƒ.

- Kh͏i vào mùa thu, nɴng lên hoɴc chɼt ͟ mùa xuân, dùng dɮng qua
mùa hɞ và mùa đông đɼn mùa trư͟ng hɞ thì m͛i chuyʀn biɼn t͑t.

- Kiêng thͩc ăn nóng, tránh ăn no, tránh nơi ɦm ư͛t.

- Lʄnh tƒ kh͏i ngày canh tân, nɴng lên hoɴc chɼt ͟ ngày giáp ɢt, dai
dɰng ͟ ngày bính đinh t͛i này mɪu kͷ m͛i chuyʀn biɼn t͑t.

- Trong ngày gɤn trưa chuyʀn biɼn t͑t, lúc mɴt tr͝i m͍c thì bʄnh nɴng,
xɼ chiɾu thì yên tĩnh, tƒ cɤn hoà hoãn, tɠ thì dùng vʈ đɬng, b͕ thì dùng vʈ ng͍t.

11.4.Lʄnh tɞng phɼ

- Kh͏i ͟ mùa đông, nɴng chɼt ͟ mùa hɞ, dùng dɮng qua mùa xuân và
trư͟ng hɞ đɼn mùa thu m͛i chuyʀn biɼn t͑t. Nên mɴc ɢm, ăn đ͓ nóng, tránh
đ͓ lɞnh.

- Ngư͝i bʄnh phɼ kh͏i ngày nhân quý, nɴng chɼt ngày bính đinh, dai
dɰng ngày mɪu kͷ sang ngày canh tân m͛i chuyʀn biɼn t͑t.

- Tɤm xɼ chiɾu thì khá, giͯa trưa bʄnh nɴng, quá trưa yên tĩnh. Phɼ
bʄnh cɤn thu liʂm. L͕ bɮng vʈ chua, tɠ bɮng vʈ cay.
 11.5. Tɞng thɪn có bʄnh.

- Kh͏i vào mùa xuân, nɴng chɼt ͟ mùa trư͟ng hɞ dùng dɮng qua mùa
hɞ, mùa thu t͛i mùa đông m͛i có chuyʀn biɼn t͑t. Cɢm ăn đ͓ nư͛ng nóng hoɴc
sư͟i lͭa.

- Lʄnh thɪn kh͏i ngày giáp ɢt, nɴng chɼt ngày mɪu, kͷ, dai dɰng ngày
canh, tân sang ngày nhâm, quý m͛i có chuyʀn biɼn t͑t.

- Trong ngày: nͭa đêm sͩc khoɸ t͑t lên, các gi͝ thìn, tuɢt, sͭu, mùi
nɴng lên hoɴc chɼt. Lu͕i chiɾu thì yên tĩnh, b͕ dùng vʈ đɬng, tɠ dùng vʈ mɴn.

Như vɪy: Tà khí lɢy thɬng khí thành bʄnh th͝i gian nó sinh ra thì kh͏i
th͝i gian nó bʈ khɬc thì năng lên, th͝i gian sinh ra nó thì dùng dɮng, th͝i gian
vưͣng thʈnh cͧa bɠn tɞ thì chuyʀn biɼn t͑t. Nhưng cɤn xác đʈnh đưͣc mɞch
tưͣng cͧa các tɞng m͛i có thʀ sinh ra th͝i hiʄu nɴng nhɶ kƒ hɞn s͑ng chɼt.
Nɼu không biɼt, ph͑i hͣp tͩ th͝i ngũ hành đʀ chɦn đoán, tiên lưͣng điɾu trʈ
tăng cư͝ng mɴt tr͙i, hɞn chɼ mɴt yɼu đɼn n͗i đʀ cho tà khí mɴc sͩc xâm hɞi
đʀ đɼn n͗i bʄnh nhân chɼt.
Ê

c
c
  cc
ð   
 

 

c 

!"# $
%&' ()*

³« Tri͇t h͕c là h͏ th͙ng tri thͱc lý lu̵n chung nh̭t cͯa con ngưͥi v͉ th͇ giͣi; v͉ v͓ trí, vai
trò cͯa con ngưͥi trong th͇ giͣi ̭y«´ 1,8 . ĐӇ có mӝt đӏnh nghĩa TriӃt hӑc hoàn chӍnh như
vұy, lӏch sӱ TriӃt hӑc đã phҧi trҧi qua bao thăng trҫm, biӃn cӕ cӫa lӏch sӱ, có lúc phát triӇn tӟi
đӍnh cao như giai đoҥn TriӃt hӑc cӫa Arixtӕt, Đêmôcrít và Platôn nhưng cũng có lúc nó bӏ biӃn
thành mӝt môn cӫa thҫn hӑc theo chӫ nghĩa kinh viӋn trong mӝt xã hӝi tôn giáo bao trùm mӑi
lĩnh vӵc vào thӃ kӹ thӭ X-XV. ĐӇ rӗi, đӃn nhӳng năm 40 cӫa thӃ kӹ XIX-TriӃt hӑc Mác ra đӡi
dӵa trên nhӳng điӅu kiӋn lӏch sӱ vӅ kinh tӃ-xã hӝi, nhӳng tiӅn đӅ khoa hӑc tӵ nhiên và sӵ kӃ thӯa
nhӳng thành tӵu trong lӏch sӱ tư tưӣng cӫa nhân loҥi.

Tác giҧ cӫa TriӃt hӑc Mác là Các Mác(5/5/1818-14/3/1883) và Phriđơrich

Ăngghen(28/11/1820-5/8/1985)- hai ông đã tҥo ra mӝt cuӝc cánh mҥng trong TriӃt hӑc: Khҳc
phөc sӵ tách rӡi chӫ nghĩa duy vұt và phép biӋn chӭng trong các hӋ thӕng triӃt hӑc cũ; sáng tҥo
mӝt hӋ thӕng triӃt hӑc mӟi hoàn toàn vӅ chҩt đó là chӫ nghĩa duy vұt biӋn chӭng. Sáng tҥo ra hӋ
thӕng triӃt hӑc duy vұt lӏch sӱ là bưӟc ngoһc cách mҥng quan trӑng nhҩt trong sӵ hoàn thiӋn tư
tưӣng triӃt hӑc duy vұt cӫa nhân loҥi. TriӃt hӑc Mác bҧo đҧm sӵ thӕng nhҩt giӳa lý thuyӃt và
thӵc tiӉn; và vũ khí tinh thҫn cӫa giai cҩp công nhân, gҳn bó chһt chӁ vӟi phong trào đҩu tranh
cӫa giai cҩp công nhân và Đҧng cách mҥng cӫa nó.

Sau C.Mác và Ph.Ăngghen, triӃt hӑc Mác đưӧc V.I.Lênin(1870-1924) bә sung và phát triӇn
mӝt cách sáng tҥo trong tình hình mӟi. Ông đã có đóng góp to lӟn vào sӵ phát triӇn lý luұn cӫa
chӫ nghĩa Mác nói chung và triӃt hӑc Mác nói riêng. Nhӳng cӕng hiӃn cӫa Lênin đӕi vӟi triӃt
hӑc Mác-Ăngghen: Phê phán, khҳc phөc và chӕng lҥi nhӳng quan điӇm sai lҫm xuҩt hiӋn trong
thӡi đҥi đӃ quӕc chӫ nghĩa như: chӫ nghĩa xét lҥi chӫ nghĩa Mác; chӫ nghĩa duy tâm vұt lý hӑc;
bӋnh ҩu trĩ tҧ khuy hưӟng trong triӃt hӑc; chӫ nghĩa giáo điӅu. HiӋn thӵc hóa lý luұn chӫ nghĩa
Mác bҵng sӵ thҳng lӧi cӫa Cách mҥng tháng 10 Nga. Bә sung và hoàn chӍnh vӅ mһt lý luұn và
thӵc tiӉn nhӳng vҩn đӅ như lý luұn vӅ cách mҥng vô sҧn trong thӡi đҥi đӃ quӕc chӫ nghĩa, lý
luұn vӅ nhà nưӟc chuyên chính vô sҧn, chính sách kinh tӃ mӟi.

³«hính vì th͇« trong s͹ phát tri͋n cͯa chͯ nghĩa Mác nói chung, tri͇t h͕c Mác nói riêng
đã g̷n li͉n vͣi tên tu͝i cͯa V.I.Lênin và đưͫc g͕i là tri͇t h͕c Mác-Lênin, chͯ nghĩa Mác-Lênin
nói chung«´ 1,162

Sӵ phát triӇn cӫa TriӃt hӑc là sӵ phát triӇn song song giӳa hai nӅn TriӃt hӑc phương Tây và
phương Đông. Nhưng do điӅu kiӋn đӏa lý tӵ nhiên, kinh tӃ-xã hӝi, văn hóa mà sӵ phát triӇn cӫa
hai nӅn TriӃt hӑc có sӵ khác nhau. Phương Tây phát triӇn TriӃt hӑc ³hưӟng ngoҥi´ bӣi nhӳng
yêu cҫu phát triӇn khoa hӑc nghiên cӭu; còn phương Đông chӏu sӵ tác đӝng cӫa chính trӏ, chiӃn
tranh diӉn ra liên tөc,«nên TriӃt hӑc ³hưӟng nӝi´, nghiên cӭu vӅ tôn giáo như Ҩn Đӝ, chính trӏ -
đҥo đӭc- xã hӝi như Trung Quӕc. Nhưng dù phát triӇn ӣ phương Đông hay phương Tây thì TriӃt
hӑc cũng là hoҥt đӝng tinh thҫn biӇu hiӋn khҧ năng nhұn thӭc, đánh giá cӫa con ngưӡi.

Trong thӡi Trung Hoa cә-trung đҥi, sӵ tranh giành đӏa vӏ trong xã hӝi cӫa các thӃ lӵc đã làm
cho xã hӝi rӕi ren, nhӳng kҿ sĩ lúc bҩy giӡ luôn tranh luұn vӅ trұt tӵ xã hӝi cũ và đӅ ra nhӳng
hình mүu cӫa mӝt xã hӝi trong tương lai. Chính trong quá trình ҩy đã sҧn sinh ra các nhà tư
tưӣng lӟn và hình thành nên các trưӡng phái triӃt hӑc khá hoàn chӍnh. Trong đó có mӝt hӑc
thuyӃt đưӧc xem là cӝi nguӗn cӫa quan điӇm duy vұt và biӋn chӭng trong tư tưӣng triӃt hӑc cӫa
ngưӡi Trung Hoa, đó là thuyӃt Âm-Dương, Ngũ hành. ThuyӃt Âm-Dương, Ngũ hành ra đӡi đánh
dҩu bưӟc tiӃn bӝ tư duy khoa hӑc đҫu tiên nhҵm thoát khӓi sӵ khӕng chӃ vӅ tư tưӣng do các khái
niӋm Thưӧng đӃ, Quӹ thҫn truyӅn thӕng mang lҥi. Và hӑc thuyӃt này đã có ҧnh hưӣng đӃn thӃ
giӟi quan cӫa triӃt hӑc sau này không nhӳng cӫa ngưӡi Trung Hoa mà cҧ nhӳng nưӟc chӏu ҧnh
hưӣng cӫa nӅn triӃt hӑc Trung Hoa, trong đó có ViӋt Nam .
 .Chính vì thӃ, sӵ tìm hiӇu hӑc thuyӃt Âm Dương, Ngũ hành là mӝt viӋc cҫn thiӃt đӇ lý giҧi
nhӳng đһc trưng cӫa triӃt hӑc phương Đông. Đó là lý do em chӑn đӅ tài này làm tiӇu luұn.

+,- .-%/0
10

S Mөc đích:

- Tìm hiӇu vҩn đӅ triӃt hӑc trong hӑc thuyӃt đӇ phөc vө cho viӋc nâng cao kiӃn thӭc.

- Tìm hiӇu mӕi quan hӋ đӕi lұp-thӕng nhҩt tӗn tҥi trong hӑc thuyӃt.

- Sӵ vұn dөng hӑc thuyӃt trong xã hӝi ViӋt Nam và ӭng dөng sâu rӝng trong các ngành
khoa hӑc nghiên cӭu.

S Yêu cҫu:

- Nҳm trӑng tâm nӝi dung đӅ tài, khai thác sâu các kiӃn thӭc liên quan.

- HiӇu rõ các phҥm trù liên quan đӃn đӅ tài như: Âm- Dương, Ngũ hành,«

- Lý luұn cơ sӣ chһt chӁ và thӵc tiӉn chính xác.

2%34'5%675%*/'
80

- Phác thҧo tәng quát nӝi dung đӅ tài.

- Tìm tài liӋu liên quan đӃn đӅ tài thông qua các kênh thông tin như thư viӋn, nhà sách, báo
chí, Internet,«

- Lӑc các tài liӋu thӵc sӵ quan trӑng liên quan.

- Sҳp xӃp các tài liӋu theo nӝi dung tәng quát.

- ChӍnh sӱa nӝi dung.

9:;<=0>5%*/'
80

- Bә sung kiӃn thӭc triӃt hӑc vӅ hӑc thuyӃt Âm-Dương, Ngũ hành, qua đó cũng hiӇu thêm
vӅ hӑc thuyӃt, sӵ sâu rӝng vӅ kiӃn thӭc cӫa hӑc thuyӃt.

- Cách vұn dөng thӵc tiӉn hӑc thuyӃt.

* KiӃn nghӏ: Trong quá trình tìm liӋu có lúc em bӏ nhiӉu bӣi nguӗn tài liӋu quá nhiӅu cӫa
các nhà nghiên cӭu. Em kiӃn nghӏ vào lҫn sau làm tiӇu luұn xin thҫy đӏnh hưӟng nguӗn tài liӋu
cho chúng em, đӇ làm đưӧc tiӇu luұn có sӵ chính xác cao và có chҩt lưӧng.
   ?

!
4@"#"0A'ð)%B-*C'

Lý luұn vӅ Âm-Dương đưӧc viӃt thành văn lҫn đҫu tiên xuҩt hiӋn trong sách "Quӕc ngӳ".
Tài liӋu này mô tҧ Âm-Dương đҥi biӇu cho hai dҥng vұt chҩt tӗn tҥi phә biӃn trong vũ trө, mӝt
dҥng có dương tính, tích cӵc, nhiӋt liӋt, cӭng cӓi và mӝt dҥng có âm tính, tiêu cӵc, lҥnh nhҥt, nhu
nhưӧc... Hai thӃ lӵc âm và dương tác đӝng lүn nhau tҥo nên tҩt cҧ vũ trө. Sách "Quӕc ngӳ" nói
rҵng "khí cӫa trӡi đҩt thì không sai thӭ tӵ, nӃu mà sai thӭ tӵ thì dân sӁ loҥn, dương mà bӏ đè bên
dưӟi không lên đưӧc, âm mà bӏ bӭc bách không bӕc lên đưӧc thì có đӝng đҩt".

Lão Tӱ (khoҧng thӃ kӹ V - VI trưӟc CN) cũng đӅ cұp đӃn khái niӋm Âm-Dương. Ông nói:
³Trong vҥn vұt, không có vұt nào mà không cõng âm và bӗng dương´, ông không nhӳng chӍ tìm
hiӇu quy luұt biӃn hoá âm dương cӫa trӡi đҩt mà còn muӕn khҷng đӏnh trong mӛi sӵ vұt đӅu
chӭa đӵng thuӝc tính mâu thuүn, đó là Âm-Dương.

Hӑc thuyӃt Âm-Dương đưӧc thӇ hiӋn sâu sҳc nhҩt trong "Kinh Dӏch". Tương truyӅn, Phөc
Hy (2852 trưӟc CN) nhìn thҩy bӭc đӗ bình trên lưng con long mã(có nhiӅu sách nói là con rùa
sӕng lâu năm) trên sông Hoàng Hà mà hiӇu đưӧc lӁ biӃn hóa cӫa vũ trө, mӟi đem lӁ đó vҥch
thành nét. Đҫu tiên vҥch mӝt nét liӅn (-) tӭc "vҥch lӅ" đӇ làm phù hiӋu cho khí dương và mӝt nét
đӭt (--) là vҥch chҹn đӇ làm phù hiӋu cho khí âm. Hai vҥch (-), (--) là hai phù hiӋu cә xưa nhҩt
cӫa ngưӡi Trung Quӕc, nó bao trùm mӑi nguyên lý cӫa vũ trө, không vұt gì không đưӧc tҥo
thành bӣi âm dương, không vұt gì không đưӧc chuyӇn hóa bӣi âm dương biӃn đәi cho nhau. Các
hӑc giҧ tӯ thӡi thưӧng cә đã nhұn thҩy nhӳng quy luұt vұn đӝng cӫa tӵ nhiên bҵng trӵc quan,
cҧm tính cӫa mình và ký thác nhӳng nhұn thӭc vào hai vҥch (--) (-) và tҥo nên sӭc sӕng cho hai
vҥch đó. Dӏch quan niӋm vũ trө, vҥn vұt luôn vұn đӝng và biӃn hóa không ngӯng, do sӵ giao cҧm
cӫa âm dương mà ra, đӗng thӡi coi âm dương là hai mһt đӕi lұp vӟi nhau nhưng cùng tӗn tҥi
trong mӝt thӇ thӕng nhҩt trong mӑi sӵ vұt tӯ vi mô đӃn vĩ mô, tӯ mӝt sӵ vұt cө thӇ đӃn toàn thӇ
vũ trө.

NӃu như sӵ vұn đӝng không ngӯng cӫa vũ trө đã hưӟng con ngưӡi tӟi nhӳng nhұn thӭc sơ
khai trong viӋc cҳt nghĩa quá trình phát sinh cӫa vũ trө và hình thành thuyӃt Âm-Dương, thì ý
tưӣng tìm hiӇu bҧn thӇ thӃ giӟi, bҧn thӇ các hiӋn tưӧng trong vũ trө đã giúp cho hӑ hình thành
thuyӃt ngũ hành. ThuyӃt ngũ hành có thӇ hiӇu đó là thuyӃt biӇu thӏ quy luұt vұn đӝng cӫa thӃ giӟi
cӫa vũ trө, nó cө thӇ hóa và bә sung cho thuyӃt âm dương thêm hoàn chӍnh.

Sӵ đӅ cұp đҫu tiên vӅ ngũ hành đưӧc thҩy trong tác phҭm "Kinh thư" ӣ chương "Hӗng
phҥm" qua lӡi "Cә Tӱ cáo vӟi Vua Vũ nhà Chu". Trong Cӱu trù "Hӗng Phҥm" thì ngũ hành vӅ
mһt tӵ nhiên đưӧc hình thành bҵng nhӳng tên cӫa năm loҥi vұt chҩt cө thӇ (kim, mӝc, thӫy, hӓa,
thә) và kèm theo tính chҩt cӫa các loҥi vұt chҩt đó, năm loҥi vұt chҩt này không thӇ thiӃu đưӧc
đӕi vӟi đӡi sӕng con ngưӡi. Đӭng vӅ mһt thiên thӡi, "Hӗng phҥm" cho rҵng có cái gӑi là ngӳ
"kӹ" (mӝt là năm, hai là tháng, ba là ngày, bӕn là các vì sao, năm là lӏch sӕ). VӅ hiӋn tưӧng xã
hӝi và hiӋn tưӧng tinh thҫn cӫa con ngưӡi, "Hӗng phҥm" đӅ xuҩt "ngũ sӵ" và "ngũ phúc". Ngũ
sӵ như: mӝt là tưӟng mҥo, hai là lӡi nói, ba là trông, bӕn là nghe, năm là suy nghĩ. Ngũ phúc
như: mӝt là thӑ, hai là phúc, ba là thông minh, bӕn là hiӃu đӭc, năm là khҧo trung mӋnh. Qua đó
nhұn thҩy "Hӗng phҥm" dùng ngũ hành đӇ liên hӋ hiӋn tưӧng tӵ nhiên vӟi hiӋn tưӧng xã hӝi,
nhҵm thuyӃt minh thӃ giӟi là mӝt chӍnh thӇ thӕng nhҩt, có trұt tӵ. Trong tư tưӣng đó có chӭa
đӵng nhân tӕ duy vұt, khҷng đӏnh ngũ hành là cơ sӣ cӫa thӃ giӟi, tính chҩt cӫa sӵ vұt đӅu thӇ
hiӋn tính năng cӫa năm loҥi vұt chҩt: thӫy, hӓa, kim, mӝc, thә. "Hӗng phҥm" đã ҧnh hưӣng rҩt
lӟn đӃn triӃt hӑc cӫa thӡi đҥi phong bӃn sau này. Các nhà duy vұt và duy tâm tӯ nhӳng lұp
trưӡng và giác đӝ khác nhau mà rút ra tӯ "Hӗng phҥm" nhӳng tư tưӣng phù hӧp vӟi mình. Chính
"Hӗng phҥm" và "Kinh dӏch" đã tҥo nên cái nӅn cӫa vũ trө luұn.

+D* 0'5 ()*

+!%;')$E)FGH34'5FI

Âm và Dương theo khái niӋm cә sơ không phҧi là vұt chҩt cө thӇ, không gian cө thӇ mà là
thuӝc tính cӫa mӑi hiӋn tưӧng, mӑi sӵ vұt trong toàn vũ trө cũng như trong tӯng tӃ bào, tӯng chi
tiӃt. Âm và dương là hai mһt đӕi lұp, mâu thuүn thӕng nhҩt, trong dương có mҫm mӕng cӫa âm
và ngưӧc lҥi.

++%0J;<G 34'5

Căn cӭ nhұn xét lâu đӡi vӅ giӟi tӵ nhiên, ngưӡi xưa đã nhұn xét thҩy sӵ biӃn hoá không
ngӯng cӫa sӵ vұt (thái cӵc sinh lưӥng nghi, lưӥng nghi sinh tӭ tưӧng, tӭ tưӧng sinh bát quái.
Lưӥng nghi là âm và dương, tӭ tưӧng là thái âm, thái dương, thiӃu âm và thiӃu dương. Bát quái
là càn, đoài, ly, chҩn, tӕn khҧm, cҩn, khôn.
Ngưӡi ta còn nhұn xét thҩy rҵng cơ cҩu cӫa sӵ biӃn hoá không ngӯng ӭc chӃ lүn nhau, giúp
đӥ, ҧnh hưӣng lүn nhau, nương tӵa lүn nhau và thúc đҭy lүn nhau.
ÐӇ biӇu thӏ sӵ biӃn hoá không ngӯng và qui luұt cӫa sӵ biӃn hoá đó, ngưӡi xưa đһt ra
"thuyӃt Âm-Dương".
Âm dương không phҧi là thӭ vұt chҩt cө thӃ nào mà thuӝc tính mâu thuүn nҵm trong tҩt cҧ
mӑi sӵ vұt. nó giҧi thích hiӋn tưӧng mâu thuүn chi phӕi mӑi sӵ biӃn hoá và phát triӇn cӫa sӵ vұt.
Nói chung, phàm cái gì có tính chҩt hoҥt đӝng, hưng phҩn, tӓ rõ, ӣ ngoài, hưӟng lên, vô
hình, nóng rӵc, sáng chói, rҳn chҳc, tích cӵc đӅu thuӝc dương.
Tҩt cҧ nhӳng cái gì trҫm tĩnh, ӭc chӃ, mӡ tӕi, ӣ trong, hưӟng xuӕng, lùi lҥi, hӳu hình, lҥnh
lӁo, đen tӕi, nhu nhưӧc, tiêu cӵc đӅu thuӝc âm.
Tӯ cái lӟn như trӡi, đҩt, mһt trӡi, mһt trăng, đӃn cái nhӓ như con sâu, con bӑ, cây cӓ, đӅu
đưӧc qui vào âm dương. Ví dө vӅ thiên nhiên thuӝc dương ta có thӇ kӇ: Mһt trӡi, ban ngày, mùa
xuân, hè, đông, nam, phía trên, phía ngoài, nóng, lӱa, sáng. thuӝc âm ta có: Mһt trăng, ban đêm,
thu, đông, tây, bҳc, phía dưӟi, phía trong, lҥnh nưӟc, tӕi.
Trong con ngưӡi, dương là mé ngoài, sau lưng, phҫn trên, lөc phӫ, khí. Âm là mé trong,
trưӟc ngӵc và bөng, phҫn dưӟi ngũ tҥng, huyӃt, vӏ.
Âm dương tuy bao hàm ý nghĩa đӕi lұp mâu thuүn nhưng còn bao hàm cҧ ý nghĩa nguônf
gӕc ӣ nhau mà ra, hӛ trӧ, chӃ ưӟc nhau mà tӗn tҥi.Trong âm có mҫm mӕng cӫa dương, trong
dương lҥi có mҫm mӕng cӫa âm.

+2
 Theo lý thuyӃt trong "Kinh Dӏch" thì bҧn nguyên cӫa vũ trө là thái cӵc, thái cӵc là nguyên
nhân đҫu tiên, là lý cӫa muôn vұt: "Dӏch có thái cӵc sinh ra hai nghi, hai nghi sinh ra bӕn tưӧng,
bӕn tưӧng sinh ra tám quҿ". Như vұy, tác giҧ cӫa ³Kinh Dӏch" đã quan niӋm vũ trө, vҥn vұt đӅu
có bҧn thӇ đӝng. Trong thái cӵc, thiӃu dương vұn đӝng đӃn thái dương thì trong lòng thái dương
lҥi nҧy sinh thiӃu âm, thiӃu âm vұn đӝng đӃn thái âm thì trong lòng thái âm lҥi nҧy sinh thiӃu
dương. Cӭ như thӃ, âm dương biӃn hoá liên tөc, tҥo thành vòng biӃn hóa không bao giӡ ngӯng
nghӍ. Vì thӃ, các nhà làm Dӏch mӟi gӑi tác phҭm cӫa mình là "Kinh Dӏch´. Ӣ "Kinh Dӏch", âm
dương đưӧc quan nӋm là nhӳng mһt, nhӳng hiӋn tưӧng đӕi lұp. Như trong tӵ nhiên: sáng - tӕi,
trӡi - đҩt, đông - tây, trong xã hӝi: quân tӱ - tiӇu nhân, chӗng - vӧ, vua - tôi... Qua các hiӋn tưӧng
tӵ nhiên, xã hӝi, các tác giҧ trong "Kinh Dӏch" đã bưӟc đҫu phát hiӋn đưӧc nhӳng mһt đӕi lұp
tӗn tҥi trong các hiӋn tưӧng đó và khҷng đӏnh vұt nào cũng ôm chӭa âm dương trong nó: "vұt vұt
hӳu nhҩt thái cӵc" (vҥn vұt, vұt nào cũng có mӝt thái cӵc, thái cӵc là ҫm dương). Nhìn chung,
toàn bӝ ³Kinh dӏch´ đӅu lҩy âm dương làm nӅn tҧng cho hӑc thuyӃt cӫa mình.

Vҩn đӅ âm dương trong trӡi đҩt, trong vҥn vұt liên quan tӟi sӵ sӕng con ngưӡi đưӧc bàn nhiӅu
nhҩt trong nӝi dung trao đәi y hӑc, y thuұt giӳa Hoàng đӃ và KǤ Bá qua tác phҭm "Hoàng đӃ Nӝi
kinh". Tác phҭm này lҩy âm dương đӇ xem xét nguӗn gӕc cӫa các tұt bӋnh. "Âm dương, đó là cái
đҥo cӫa trӡi đҩt, kӹ cương cӫa vҥn vұt, cha mҽ cӫa sӵ biӃn hóa, gӕc ngӑn cӫa sӵ sinh sát, phӫ
tҥng cӫa thҫn minh, trӏ bӋnh phҧi cҫn ӣ gӕc, cho nên tích luӻ dương làm trӡi, tích lũy ҫm làm đҩt,
âm tĩnh đương đӝng, dương sinh âm trưӣng, dương sát âm tàng, dương hóa khí, âm tàng hình".

Tác phҭm này còn bàn đӃn tính phә biӃn cӫa khái niӋm âm dương. Theo tác phҭm thì trӡi thuӝc
dương, đҩt thuӝc âm, mһt trӡi thuӝc dương, mһt trăng thuӝc âm. Âm dương là khái niӋm phә
biӃn cӫa trӡi đҩt. Mӑi sӵ vұt, hiӋn tưӧng trong vũ trө đӅu có thӇ lҩy âm dương làm đҥi biӇu.
Thông qua quy luұt biӃn đәi âm dương trong tӵ nhiên mà cӕ thӇ suy diӉn, phân tích luұt âm
dương trong cơ thӇ con ngưӡi.

Tӯ nhӳng quan niӋm trên vӅ âm dương, ngưӡi xưa đã khái quát thành quy luұt đӇ khҷng đӏnh
tính phә biӃn cӫa hӑc thuyӃt này: Trưӟc hӃt, âm dương là hai mһt đӕi lұp vӟi nhau nhưng lҥi
thӕng nhҩt vӟi nhau, cùng tӗn tҥi phә biӃn trong các sӵ vұt, hiӋn tưӧng cӫa giӟi tӵ nhiên. Âm
dương đӕi lұp, mâu thuүn nhau trên nhiӅu phương diӋn. VӅ tính chҩt: dương thì cӭng, nóng, âm
thì mӅm, lҥnh. VӅ đưӡng đi lӕi vӅ: dương là thăng (đi lên), âm là giáng (đi xuӕng), "cái này đi ra
thì cái kia đi vào, cái này dӏch sang bên trái, thì cái kia dӏch sang bên phҧi".

Âm dương còn đӕi lұp nhau cҧ ӣ phương vӏ nӳa. Theo "Nӝi kinh", khí dương lҩy phía Nam
làm phương vӏ, lҩy phía Bҳc làm nơi tàng thӃ. Khí âm lҩy phía Bҳc làm phương vӏ, lҩy phía Nam
làm nơi tiӅm phөc. NӃu suy rӝng hơn nӳa thì phàm nhӳng thuӝc tính tương đәi như hoҥt đӝng
vӟi trҫm tĩnh, sáng sӫa vӟi đen tӕi, đông - tây, trong xã hӝi : quân tӱ - tiӇu nhân, hưng phҩn vӟi
ӭc chӃ, vô hình vӟi hӳu hình... chӗng - vӧ, vua - tôi... Qua các hiӋn tưӧng tӵ không mӝt cái gì
không phҧi là quan hӋ đӕi nhiên, xã hӝi, các tác giҧ trong "Kinh Dӏch" đã lұp cӫa âm dương. Do
đó, âm dương tuy là bưӟc đҫu phát hiӋn đưӧc nhӳng mһt đӕi lұp khái niӋm trӯu tưӧng nhưng nó
có sҹn cơ sӣ tӗn tҥi trong các hiӋn tưӧng đó và khҷng đӏnh vұt chҩt, nó có thӇ bao quát và phә
cұp tҩt cҧ vұt nào cũng ôm chӭa âm dương trong nó: các thuӝc tính đӕi lұp cӫa mӑi sӵ vұt, âm
"vұt vұt hӳu nhҩt thái cӵc" (vҥn vұt, vұt nào dương tuǤ đӕi lұp, mâu thuүn nhau, song cũng có
mӝt thái cӵc, thái cӵc là âm dương), không tách biӋt nhau mà xâm nhұp vào nhau, không phҧi là
tuyӋt đӕi mà là tương đӕi, không phҧi là đҥi biӇu cӕ đӏnh cho mӝt sӕ sӵ vұt nào đó mà là đҥi biӇu
cho sӵ chuyӇn biӃn, đӕi lұp cӫa tҩt cҧ các sӵ vұt. Song âm dương không phҧi là hai mһt tách rӡi
nhau và chӍ có đҩu tranh vӟi nhau mà còn thӕng nhҩt vӟi nhau, nương tӵa vào nhau đӇ tӗn tҥi,
"âm là cái dương vүn tìm, mӅm là cái dương vүn lҩn".

Trong vũ trө, cái gì cũng thӃ, "cô dương thì bҩt sinh, cô âm thì bҩt trưӡng". NӃu chӍ mӝt
mình dương hay mӝt mình âm thì không thӇ sinh thành, biӃn hóa đưӧc. NӃu mӝt mһt mҩt đi thì
mһt kia cũng mҩt theo, "dương cô thì âm tuyӋt", âm dương phҧi lҩy nhau đӇ làm tiӅn đӅ tӗn tҥi
cho mình. Ngay cҧ cái gӑi là âm dương cũng chӍ có ý nghĩa tương đӕi, vì trong dương bao giӡ
cũng có âm, trong âm bao giӡ cũng có dương. Khi dương phát triӇn đӃn thái dương thì trong lòng
nó đã xuҩt hiӋn thiӃu dương rӗi, khi âm phát triӇn đӃn thái âm thì trong lòng nó đã xuҩt hiӋn
thiӃu âm rӗi. Sӣ dĩ gӑi là âm vì trong nó phҫn âm lҩn phҫn dương, sӣ dĩ gӑi là dương vì trong nó
phҫn dương lҩn phҫn âm. Âm dương bao giӡ cũng nương tӵa vào nhau. Sách Lão Tӱ viӃt: "phúc
là chӛ núp cӫa hӑa, hӑa là chӛ dӵa cӫa phúc´.

Bên cҥnh quy luұt âm dương đӕi lұp, thӕng nhҩt còn có quy luұt tiêu trưӣng và thăng bҵng
cӫa âm dương nhҵm nói lên sӵ vұn đӝng không ngӯng, sӵ chuyӇn hóa lүn nhau giӳa hai mһt âm
dương đӇ duy trì tình trҥng thăng bҵng tương đӕi cӫa sӵ vұt. NӃu mһt này phát triӇn thái quá sӁ
làm cho mһt khác suy kém và ngưӧc lҥi. Tӯ đó làm cho hai mһt âm dương cӫa sӵ vұt biӃn đӝng
không ngӯng. Sӵ thҳng phөc, tiêu trưӣng cӫa âm dương theo quy luұt "vұt cùng tҳc biӃn, vұt cӵc
tҳc phҧn". Sӵ vұn đӝng cӫa hai mһt âm dương đӃn mӭc đӝ nào đó sӁ chuyӇn hóa sang nhau gӑi
là "dương cӵc sinh âm, âm cӵc sinh dương". Sӵ tác đӝng lүn nhau giӳa âm đương luôn nҧy sinh
hiӋn tưӧng bên này kém, bên kia hơn, bên này tiӃn, bên kia lùi. Đó chính là quá trình vãn đӝng,
biӃn hóa và phát triӇn cӫa sӵ vұt, đӗng thӡi cũng là quá trình đҩu tranh tiêu trưӣng cӫa âm
dương.

Nhӳng quy luұt cơ bҧn cӫa âm dương nói lên sӵ mâu thuүn, thӕng nhҩt, vұn đӝng và phát
triӇn cӫa mӝt dҥng vұt chҩt, âm dương tương tác vӟi nhau gây nên mӑi sӵ biӃn hóa cӫa vũ trө.
Cӕt lõi cӫa sӵ tương tác đó là sӵ giao cҧm âm dương. ĐiӅu kiӋn cӫa sӵ giao cҧm đó là sӵ vұt
phҧi trung và "hòa" vӟi nhau. Âm dương giao hòa cҧm ӭng là vĩnh viӉn, âm dương là hai mһt đӕi
lұp trong mӑi sӵ vұt, hiӋn tưӧng. Vì vұy, quy luұt âm dương cũng là quy luұt phә biӃn cӫa sӵ vұn
đӝng và phát triӇn không ngӯng cӫa mӑi sӵ vұt khách quan.

++%;')$E)5K%)'%I

Theo thuyӃt duy vұt cә đҥi, tҩ cҧ mӑi vұt chҩt cө thӇ đưӧc tҥo nên trong thӃ giӟi này đӅu do
năm yӃu tӕ ban đҫu là nưӟc, lӱa, đҩt, cây cӓ và kim loҥi. Tӭc năm hành thuӹ, hoҧ, thә, mӝc, kim.

Ngũ hành tương sinh:

5K%)'%L*'%M<%0D-EN<%*/''%*/'

Nhӡ nưӟc cây xanh mӑc lӟn lên (thuӹ sinh mӝc).
Cây cӓ làm mӗi nhen lӱa đӓ (mӝc sinh hoҧ).
Tro tàn tích lҥi đҩt vàng thêm (hoҧ sinh thә),
Lòng đҩt tҥo nên kim loҥi trҳng (thә sinh kim).
Kim loҥi vào lò chҧy nưӟc đen (kim sinh thuӹ).
 Ngũ hành tương khҳc:

5K%)'%<34'5O%P-MENQ3R'RJ

RӉ cӓ đâm xuyên lӟp đҩt dày (mӝc khҳc thә).

Ðҩt đҳp đê cao ngăn nưӟc lũ (thә khҳc thuӹ).
Nưӟc dӝi nhiӅu nhanh dұp lӱa ngay (thuӹ khҳc hoҧ).
Lӱa lò nung chҧy đӗng sҳt thép (hoҧ khҳc kim).
Thép cӭng rèn dao chһt cӓ cây (kim khҳc mӝc).

*%0J;<5K%)'%

ThuyӃt ngũ hành vӅ căn bҧn cũng là mӝt cách biӇu thӏ luұt mâu thuүn đã giӟi thiӋu trong
thuyӃt âmdương, nhưng bә xung và lamf cho thuyӃt âm dương hoàn bӏ hơn.
ngũ hành là : Kim, mӝc, thuӹ, hoҧ, thә.
Ngưӡi xưa cho rҵng mӑi vұt trong vũ trө đӅu chӍ cho 5 chҩt phӕi hӧp nhau mà tҥo nên.
Theo tính chҩt thì thuӹ là lӓng, là nưӟc thì đi xuӕng, thҩm xuӕng. Hoҧ là lӱa thì bùng cháy, bӕc
lên.
Mӝc là gӛ, là cây thì mӑc lên cong hay thҷng.
Kim là kim loҥi, thuұn chiӅu hay đәi thay.
Thә là đҩt thì đӇ trӗng trӑt, gây giӕng đưӧc.

Tinh thҫn cơ bҧn cӫa thuyӃt ngũ hành bao gӗm hai phương diӋn giúp đӥ nhau gӑi là tương
sinh và chӕng lҥi nhau gӑi là tương khҳc. Trên cơ sӣ sinh và khҳc lҥi thêm hiӋn tưӧng chӃ hoá,
tương thӯa, tương vũ. Tương sinh, tương khҳc, chӃ hoá, tương thӯa, tương vũ biӇu thӏ mӑi sӵ
biӃn hoá phӭc tҥp cӫa sӵ vұt.
Luұt tương sinh: Tương sinh có nghĩa là giúp đӥ nhau đӇ sinh trưӣng. Ðem ngũ hành liênhӋ vӟi
nhau thì thҩy 5 hành có quan hӋ xúc tiӃn lүn nhau, nương tӵa lүn nhau.

Theo luұt tương sinh thì thuӹ sinh mӝc, mӝc sinh hoҧ, hoҧ sinh thә, thә sinh kim, kim sinh
thuӹ, thuӹ lҥi sinh mӝc và cӭ như vұy tiӃp diӉn mãi. Thúc đҭy sӵ phát triӇn không bao giӡ
ngӯng. Trong luұt tương sinh cӫa ngũ hành còn bao hàm ý nӳa là hành nào cũng có quan hӋ vӋ
hai phương diӋn: Cái sinh ra nó và cái nó sinh ra, tӭc là quan hӋ mүu tӱ. Ví dө kim sinh thuӹ thì
kim là mҽ cӫa thuӹ, thuӹ lҥi sinh ra mӝc vұy mӝc là con cӫa Thuӹ.

Trong quan hӋ tương sinh lҥi có quan hӋ tương khҳc đӇ biӅu hiӋn cái ý thăng bҵng, giӳ gìn lүn
nhau.
Luұt tương khҳc:Tương khҳc có nghĩa là ӭc chӃ và thҳng nhau. Trong qui luұt tương khҳc thì
mӝc khҳc thә, thә lҥi khҳc thuӹ, thuӹ lҥi khҳc hoҧ, hoҧ lҥi khҳc kim, kim khҳc mӝc, và mӝc khҳc
thә và cӭ như vұu lҥi tiӃp diӉn mái.
Trong tình trҥng bình thưӡng, sӵ tưong khҳc có tác dөng duy trì sӵ thăng bҵng, nhưng nӃu tương
khҳc thái quá thì làm cho sӵ biӃn hoá trӣ lҥi khác thưӡng.

Trong tương khҳc, môĩ hành cũng lҥi có hai quan hӋ:Giӳa cái thҳng nó và cái nó thҳng. Ví dө
mӝc thì nó khҳc thә, nhưng lҥi bӏ kim khҳc nó.
HiӋn tưӧng tương khҳc không tӗn tҥi đơn đӝc; trong tương khҳc đã có ngө ý tương sinh, do đó
vҥn vұt tӗn tҥi và phát triӇn.
Luұt chӃ hoa: ChӃ hoá là chӃ ӭc và sinh hoá phӕi hӧp vӟi nhau. Trong chӃ hoá bao gӗm cҧ hiӋn
tưӧng tương sinh và tương khҳc. Hai hiӋn tưӧng này gҳn liӅn vӟi nhau.
LӁ tҥo hoá không thӇ không có sinh mà cũng không thӇ không có khҳc. Không có sinh thì không
có đâu mà nҧy nӣ không có khҳc thì phát triӇn quá đӝ sӁ cóhҥi. Cҫn phҧi có sinh trong khҳc, có
khҳc trong sinh mӟi vұn hành liên tөc, tương phҧn, tương thành vӟi nhau.

Quy luұt chӃ hoá ngũ hành là: mӝc khҳc thә, thә sinh kim, kim khҳc mӝc.
Hoҧ khҳc kim, kim sinh thuӹ, thuӹ khҳc hoҧ.
Thә khҳc thuӹ, thuӹ sinh mӝc, mӝckhҳc thә.
kim khҳc mӝc, mӝc sinh hoҧ, hoҧ khҳc kim.
Thuӹ khҳc hoҧ, hoҧ sinh thә, thә khҳc thuӹ.

Luұt chӃ hoá là mӝt khâu trӑng yӃ trong thuyӃt ngũ hành. Nó biӇu thӏ sӵ cân bҵngtҩt nhiên
phҧi thҩy trong vҥn vұt. NӃu có hiӋn tưӧng sinh khҳc thái quá hoһc không đӫ thì sӁ xҧy ra sӵ
biӃn hoá khác thưӡng. Coi bҧng dưӟi đây chúng ta thҩy mӛi hành đӅu có mӕi liên hӋ bӕn mһt.
Cái sinh ra nó, cái nó sinh ra, cái khҳc nó và cái bӏ nó khҳc.

Ví dө: Mӝc khҳc thә nhưng thә sinh kim, kim lҥi khҳc mӝc. Vұy như nӃu mӝc khҳc thә mӝt
cách quá đáng, thì con cӫa thә là kim tҩt nhiên nәi dұy khҳc mӝc kiӇu như con báo thù cho mҽ.
Nghĩa là bҧn thân cái bӏ có đҫy đӫ nhân tӕ chӕng lҥi cái khҳc nó.Cho nên, mӝc khҳc thә là đӇ tҥo
nên tác dөng chӃ ӭc, mà duy trì sӵ cân bҵng. Khҳc và sinh đӅu cҫn thiӃt cho sӵ giӳ gìn thӃ cân
bҵng trong thiên nhiên.
Cũng trong bҧng quan hӋ chӃ hoá, chúng ta thҩy mӝc sinh hoҧ nӃu chӍ nhìn nhành mӝc không
thôi, thì như mӝc gánh trӑng trách gây dӵng cho con là hoҧ, nhưng nhӡ có hoҧ mҥnh, hҥn chӃ
bӟt đưӧc sӭc cӫa kim là mӝt hành khҳc mӝc. Như vұy mӝc sinh con là hoҧ, nhưng nhӡ có con là
hoҧ mҥnh mà hҥn chӃ bӟt kim làm hҥi mӝc do đó mӝc giӳ vӳng cương vӏ.

5K%)'% D- cSR %T :*G %UJ

9VR xuân hҥ thu đông
9%34'5 đông nam chính giӳa tây bҳc
%W*<*;< ҩm nóng ҭm mát lҥnh
)0LP- xanh đӓ vàng trҳng đen
V*XY chua đҳng ngӑt cay mһn
Z6<[06* ly-cҩn càn-tӕn khҧm-đoài khôn-chҩn
%A7
R' giáp-ҩt bính-đinh mұu-kӹ canh-tân nhâm-quí
%A7'%Y
%* dҫn-mão tӷ-ngӑ thìn-tuҩt thân-dұu hӧi-tý
sӱu-mùi
 5K<\'5 gan(can) tim(tâm) tǤ phәi(phӃ) thұn
",-7%U mұt(đҧm) ruӝt non (tiӇu dҥ dày(vӏ) ruӝt già (đҥi bàng quang
trưӡng) trưӡng) (bong bóng)
5KO%*;0 mҳt lưӥi miӋng mũi tai

4<%] gân mҥch thӏt da lông xương

* Trong thiên "Thұp nhi kӍ" sách ³Lã Thӏ Xuân Thu" phҫn nói vӅ mӕi quan hӋ giӳa ngũ
hành vӟi giӟi tӵ nhiên có rõ nét hơn. "NguyӋt lӋnh" dùng thuӝc tính vӕn có cӫa năm loҥi vұt chҩt
và tác dөng (tương sinh) lүn nhau giӳa chúng đӇ thuyӃt minh cho sӵ biӃn hóa cӫa thӡi tiӃt bӕn
mùa. Sӵ thuyӃt minh này tuy có tính chҩt khiên cưӥng nhưng là mӝt quan điӇm duy vұt. Còn vӅ
mһt xã hӝi thì "NguyӋt lӋnh" cũng giӕng như "Hӗng phҥm", ý đӗ chính trӏ đã đưӧc nâng lên đӃn
mӭc thӇ chӃ hành đӝng cӫa ông vua theo ngũ hành. Ngưӡi ta lҩy sӵ chһt chӁ cӫa trұt tӵ ngũ hành
và quan hӋ sinh khҳc cӫa nó đӇ làm mӵc thưӟc cai trӏ xã hӝi.

Trâu DiӉn là mӝt lãnh tө quan trӑng cӫa các nhà ngũ hành thӡi ChiӃn quӕc. Khi đưa thuyӃt ngũ
hành vào lӏch sӱ ông đã dùng trұt tӵ cӫa ngũ hành đӇ gán ghép cho trұt tӵ cӫa các triӅu đҥi vua.
Ý tưӣng cӫa ông đã thành mӝt nӃp khҷng đӏnh trong ý thӭc hӋ cӫa giai cҩp phong kiӃn, đӃn nӛi
gây ra cuӝc tranh luұn vӅ viӋc chӑn tên "hành" cho triӅu đҥi nhà Hán (mӝt triӅu đҥi mà hӑc
thuyӃt âm dương ngũ hành rҩt thӏnh và đưӧc đem ӭng dӵng vào tҩt cҧ các công viӋc hàng ngày,
vào mӑi mһt cӫa đӡi sӕng xã hӝi). Lý luұn cӫa Trâu DiӉn đưӧc các danh gia đương thӡi hҩp thө
và quán triӋt vào các lĩnh vӵc cӫa hình thái ý thӭc xã hӝi.

Hӑc thuyӃt ngũ hành cӫa Đәng Trӑng Thư mӝt nho si uyên bác đӡi Hán có nhiӅu điӇm khác vӟi
tư tưӣng cӫa Cơ Tӱ vҧ Trâu DiӉn. Đi sáu vào hình thái cӫa quy luұt ngũ hành, Đәng Trӑng Thư
cho rҵng: trұt tӵ cӫa ngũ hành bҩt đҫu tӯ mӝc qua hӓa, thә, kim thӫy. Khi phân tích quy luұt sinh
khҳc cӫa ngũ hành, ông đã dӵa hҷn vào sӵ diӉn biӃn cӫa khí hұu bӕn mùa. Theo ông, sӣ dĩ có sӵ
vұn chuyӇn bӕn mùa là do khí âm, dương biӃn đәi.

Trong "Kinh Dӏch", khi nói vӅ ngũ hành, các nhà toán hӑc và dӏch hӑc đã lý giҧi nó trên hai hình
Hà đӗ và Lҥc thư. Theo "Kinh Dӏch´ thì trӡi lҩy sӕ 1 mà sinh thành thӫ, đҩt lҩy sӕ 6 mà làm cho
thành, đҩt lҩy sӕ 2 mà sinh hành hӓa, trӡi lҩy sӕ 7 mà làm cho thành, trӡi lҩy sӕ 3 mà sinh hành
mӝc, đҩt lҩy sӕ 8 mà làm cho thành, đҩt lҩy sӕ 4 mà sinh hành kim, trӡi lҩy sӕ 9 mà làm cho
thành.

Quan điӇm ngũ hành và sӵ ӭng dөng cӫa nó đӕi vӟi đӡi sӕng con ngưӡi đưӧc bàn nhiӅu nhҩt
trong tác phҭm "Hoàng đӃ Nӝi kinh". Nhӳng lӡi bҧn trong bӝ sách này đã khҷng đӏnh hӑc thuyӃt
ngũ hành có vai trò hӃt sӭc quan trӑng đӕi vӟi y hӑc cә truyӅn Trung Quӕc.

Mӕi quan hӋ giӳa các hành trong ngũ hành đưӧc thӵc hiӋn qua các quy luұt cӫa ngũ hành.

Ngũ hành tương sinh: sinh có nghĩa là tương tác, nuôi dưӥng, giúp đӥ. Giӳa các hành trong ngũ
hành đӅu có quan hӋ nuôi dưӥng lүn nhau, giúp đӥ lүn nhau cùng phát sinh và phát triӇn. Đó gӑi
là ngũ hành tương sinh. Quan hӋ tương sinh cӫa ngũ hành là mӝc sinh hӓa, hӓa sinh thә, thә sinh
kim, kim sinh thӫy, thӫy sinh mӝc.

Ngoài quy luұt tương sinh còn có quy luұt tương khҳc. "Khҳc" có nghĩa là chӃ ưӟc, ngăn trӣ, loҥi
trӯ. Thӭ tӵ cӫa ngũ hành tương khҳc là: mӝc khҳc thә, thә khҳc thӫy, thӫy khҳc hӓa, hoҧ khҳc
kim, kim khҳc mӝc.

Trong ngũ hành tương sinh đӗng thӡi cũng cә ngũ hành tương khҳc, trong tương khҳc cũng ngө
có tương sinh. Đó là quy luұt chung vӅ sӵ vұn đӝng, biӃn hóa cӫa giӟi tӵ nhiên. NӃu chӍ có
tương sinh mà không có tương khҳc thì không thӇ giӳ gìn đưӧc thăng bҵng, có tương khҳc mà
không có tương sinh thì vҥn vҥt không thӇ có sӵ sinh hóa. Vi vұy, tương sinh, tương khҳc là hai
điӅu kiӋn không thӇ thiӇu đưӧc đӇ duy trì thăng bҵng tương đӕi cӫa hӃt thҧy mӑi sӵ vұt.

Quy luұt tương sinh tương khҳc là chӍ vào quan hӋ cӫa ngũ hành dưӟi trҥng thái bình thưӡng.
Còn nӃu giӳa ngӳ hành vӟi nhau mà sinh ra thiên thӏnh hoһc thiên suy, không thӇ giӳ gìn đưӧc
thăng bҵng, cân đӕi mà xҧy ra trҥng thái trái thưӡng thì gӑi là "tương thӯa", "tương vũ".

+2^*[0R'%_5*`RG 34'5X)5K%)'%

Hai hӑc thuyӃt âm dương ngũ hành đưӧc hӃt hӧp làm mӝt tӯ rҩt sӟm. Nhân vұt nәi tiӃng
nhҩt trong viӋc kӃt hӧp hai hӑc thuyӃt trên là Trâu DiӉn. Ông đã dùng hӋ thӕng lý luұn âm dương
ngũ hành "tương khҳc, tương sinh" đӇ giҧi thích mӑi vұt trong trӡi đҩt và giӳa nhân gian. Trâu
DiӉn là ngưӡi đҫu tiên vұn dөng thuyӃt âm dương ngũ hành vào giҧi thích các hiӋn tưӧng xã hӝi
nói chung.

Cuӕi thӡi ChiӃn Quӕc, đҫu thӡi Tҫn Hán có hai xu hưӟng khác nhau bàn vӅ sӵ kӃt hӧp giӳa
thuyӃt âm dương và thuyӃt ngũ hành.

Hưӟng thӭ nhҩt: Đәng Trӑng Thư kӃt hӧp âm dương ngũ hành đӇ giҧi thích các hiӋn tưӧng tӵ
nhiên, xã hӝi, con ngưӡi. Theo ông, giӳa con ngưӡi và tӵ nhiên có mӝt mӕi quan hӋ thҫn bí. Khi
giҧi đáp vӅ khӣi nguӗn, kӃt cҩu cӫa vũ trө, ông đã sáng tҥo ra mӝt vӏ thҫn có nhân cách đӭng trên
cҧ vũ trө, có ý thӭc và đҥo đӭc đó là trӡi. Theo ông, trong vũ trө con ngưӡi là sӵ sáng tҥo đһc
biӋt cӫa trò vưӧt lên vҥn vұt, tương hӧp vӟi trӡi, trӡi có bӕn mùa, con ngưӡi có tӭ chi. Tӯ thuyӃt
"thiên nhân hӧp nhҩt", ông đã dүn dҳt ra mӋnh đӅ "thiên nhân cҧm ӭng", cho rҵng thiên tai là do
trӡi cҧnh cáo loài ngưӡi. Ông còn lӧi dөng quan điӇm đӏnh mӋnh trong hӑc thuyӃt âm dương ngũ
hành đӇ nói rҵng "dương thiên, âm ác". Tuy Đәng Trӑng Thư đưa ra phҥm trù "khí", "âm
dương", "ngũ hành" đӇ giҧi thích quy luұt biӃn hóa cӫa thӃ giӟi, song ông lҥi cho rҵng nhӳng thӱ
khí ҩy bi ý chí cӫa thưӧng đӃ chi phӕi. TriӃt hӑc cӫa ông có màu sҳc mөc đích luұn rõ nét. Bên
cҥnh đó ông còn nói trӡi không đәi, đҥo cũng không đәi đӇ phӫ nhұn sӵ phát triӇn và biӃn hóa
cӫa thӃ giӟi khách quan.

Hưӟng thӭ hai: Tác phҭm "Hoàng ĐӃ Nӝi kinh" đã sӱ dөng triӃt hӑc âm dương ngũ hành làm hӋ
thӕng lý luұn cӫa y hӑc. Tác phҭm này đã dùng hӑc thuyӃt trên đӇ giҧi thích mӕi quan hӋ giӳa
con ngưӡi vӟi trӡi đҩt: coi con ngưӡi và hoàn cҧnh là mӝt khӕi thӕng nhҩt, con ngưӡi chҷng qua
là cơ năng cӫa trӡi và đҩt thu nhӓ lҥi, con ngưӡi không thӇ tách rӡi giӟi tө nhiên mà sinh sӕng
đưӧc, con ngưӡi vӟi giӟi tӵ nhiên là tương ӭng. Tӵ nhiên có âm dương ngũ hành thì con ngưӡi
có "thӫy hӓa" ngũ tҥng. Nӝi kinh viӃt: "âm dương là quy luұt cӫa trӡi đҩt tuy không thҩy đưӧc
nhưng chúng ta có thӇ hiӇu đưӧc nó thông qua sӵ biӇu hiӋn cӫa thӫy hӓa khí huyӃt, trong đó hӓa
khí thuӝc dương, thӫy huyӃt thuӝc âm". Tác phҭm này còn dùng các quy luұt âm dương ngũ
hành đӇ giҧi thích mӕi quan hӋ giӳa các phú tҥng trong cơ thӇ. Tác phҭm đã vãn dөng sӵ kӃt hӧp
giӳa hӑc thuyӃt âm dương vӟi hӑc thuyӃt ngũ hãnh đӇ giҧi thích các hiӋn tưӧng tӵ nhiên cũng
như các biӇu hiӋn trong cơ thӇ con ngưӡi và mӕi quan hӋ giӳa con ngưӡi vӟi tӵ nhiên. Đây là
mӝt quan điӇm hoàn chӍnh và là mӝt điӇn hình cӫa phép biӋn chӭng thô sơ.

Hӑc thuyӃt âm dương đã nói rõ sӵ vұt, hiӋn tưӧng tӗn tҥi trong thӃ giӟi khách quan vӟi hai mһt
đӕi lұp thӕng nhҩt đó là âm dương. Âm dương là quy luұt chung cӫa vũ trө, là kӍ cương cӫa vҥn
vұt, là khӣi đҫu cӫa sӵ sinh trưӣng, biӃn hóa. Nhưng nó sӁ gһp khó khăn khi lý giҧi sӵ biӃn hóa,
phӭc tҥp cӫa vұt chҩt. Khi đó nó phҧi dùng thuyӃt ngũ hành đӇ giҧi thích. Vì vұy có kӃt hӧp hӑc
thuyӃt âm dương vӟi hӑc thuyӃt ngũ hành mӟi có thӇ giҧi thích mӑi hiӋn tưӧng tӵ nhiên và xã
hӝi mӝt cách hӧp lý.

Hai hӑc thuyӃt này luôn luôn phӕi hӧp vӟi nhau, hӛ trӧ cho nhau, không thӇ tách rӡi. Muӕn nhìn
nhұn con ngưӡi mӝt cách chӍnh thӇ, đòi hӓi phҧi vұn dөng kӃt hӧp cҧ hai hӑc thuyӃt âm dương
và ngũ hành. Vì hӑc thuyӃt âm dương mang tính tәng hӧp có thӇ nói lên đưӧc tính đӕi lұp thӕng
nhҩt, tính thiên lӋch và cân bҵng cӫa các bӝ phұn trong cơ thӇ con ngưӡi, còn hӑc thuyӃt ngũ
hành nói lên mӕi quan hӋ phӭc tҥp, nhiӅu vҿ giӳa các yӃu tӕ, các bӝ phұn cӫa cơ thӇ con ngưӡi
và giӳa con ngưӡi vӟi tӵ nhiên. Có thӇ khҷng đӏnh, trên cơ bҧn, âm dương ngũ hành là mӝt khâu
hoàn chӍnh, giӳa âm dương và ngũ hành có mӕi quan hӋ không thӇ tách rӡi.

Âm dương ngũ hành là nhӳng phҥm trù cơ bҧn trong tư tưӣng cӫa ngưӡi Trung Quӕc cә đҥi. Đó
cũng là nhӳng khái niӋm trӯu tưӧng đҫu tiên cӫa ngưӡi xưa đӇ giҧi thích sө sinh thành, biӃn hóa
cӫa vũ trө. ĐӃn thӡi ChiӃn quӕc, hӑc thuyӃt âm dương ngũ hành đã phát triӇn đӃn mӝt trình đӝ
khá cao và trӣ thành phә biӃn trong các lĩnh vӵc khoa hӑc tӵ nhiên. Song hӑc thuyӃt âm dương
ngũ hành cũng như các hӑc thuyӃt triӃt hӑc Trung Quӕc cә đҥi là thӃ giӟi quan cӫa ngưӡi Trung
Hoa ӣ vào mӝt thӡi kǤ lӏch sӱ đã lùi vào dĩ vãng, lúc đó lӵc lưӧng sҧn xuҩt và khoa hӑc còn ӣ
trình đӝ thҩp, cho nên không khӓi có nhӳng hҥn chӃ do nhӳng điӅu kiӋn lӏch sӱ đương thӡi quy
đӏnh Đһc biӋt, sӵ phát triӇn cӫa nó chưa gҳn vӟi nhӳng thành tӵu cӫa khoa hӑc tӵ nhiên cұn hiӋn
đҥi, nó còn mang dҩu ҩn cӫa tính trӵc giác và tính kinh nghiӋm. Song hӑc thuyӃt đó đã trang bӏ
cho con ngưӡi tư tưӣng duy vұt khá sâu sҳc và đӝc đáo nên đã trӣ thành lý luұn cho mӝt sӕ
ngành khoa hӑc cө thӇ.

2ðA' ,'5%B-*C'

ThuyӃt âm dương là cӕt lõi cӫa nӅn triӃt hӑc cә Đông phương. Nó là đӝng lӵc cӫa mӑi hiӋn
tưӧng, mӑi vұn đӝng trong vũ trө. Theo cách nói cӫa triӃt hӑc Tây phương thì thái cӵc chính là
mâu thuүn, nó là sӵ hӧp nhҩt cӫa hai mһt đӕi lұp: dương và âm. Sӵ đҩu tranh cӫa hai mһt dương
âm này làm cho vũ trө phát triӇn không ngӯng

Hai mһt này không bao giӡ tӗn tҥi riêng rӁ: dương mà không có âm thì không còn là dương, âm
mà không có dương cũng không còn là âm. Dương phát triӇn đӃn cӵc thӏnh thì chuyӇn thành âm,
âm phát triӇn đӃn cӵc thӏnh thì chuyӇn thành dương. Ví dө, tӕt quá hoá xҩu, xҩu quá cũng
chuyӇn thành tӕt. Khi dương thӏnh thì âm, mһt đӕi lұp cӫa nó, đóng vai trò mӝt cái phanh kìm
hãm không cho dương phát triӇn quá lӕ, đӃn mӭc cӵc đoan. Ngưӧc lҥi cũng vұy, khi âm thӏnh thì
dương là cái phanh kìm hãm không cho nó phát triӇn quá mӭc.

ë



Trên thӃ giӟi hiӋn nay, ngưӡi ta phân biӋt các nưӟc tư bҧn chӫ nghĩa vӟi các nưӟc xã hӝi chӫ
nghĩa, dӵa trên tiêu chí: các nưӟc tư bҧn chӫ nghĩa nhҵm thu đưӧc lӧi nhuұn tӕi đa, còn các nưӟc
xã hӝi chӫ nghĩa lҥi nhҵm đҥt đưӧc hҥnh phúc tӕi đa cho nhân dân. Nhưng trong thӵc tӃ, các
nưӟc tư bҧn chӫ nghĩa đӅu có nhӳng chính sách đҧm bҧo phúc lӧi cho nhân dân cӫa hӑ, còn phҫn
lӟn các nưӟc xã hӝi chӫ nghĩa đӅu đã phҧi đi theo nӅn kinh tӃ thӏ trưӡng. Đó là nhӳng trưӡng
hӧp 0hông c͹c đoan. Nhưng cũng có nhӳng trưӡng hӧp c͹c đoan. Đó là trưӡng hӧp nưӟc Đӭc
phát xít, theo đuәi mӝt lý tưӣng sai lҫm, tàn sát nhân dân thӃ giӟi và sau đó đã bӏ tiêu diӋt. Đó là
trưӡng hӧp âm tính c͹c đoan. Cũng có trưӡng hӧp dương tính c͹c đoan như Bҳc TriӅu Tiên,
hoàn toàn không chҩp nhұn cơ chӃ thӏ trưӡng nên kinh tӃ đҩt nưӟc suy sөp, ngoҥi giao bӏ cô lұp,
và khó có thӇ kéo dài mãi như thӃ đưӧc. Các nưӟc có chӃ đӝ 0hông c͹c đoan, cҧ âm tính (tư bҧn
chӫ nghĩa hiӋn nay) và dương tính (xã hӝi chӫ nghĩa hiӋn nay) đӅu có thӇ tӗn tҥi lâu dài vì đӅu
không vi phҥm qui luұt âm dương (không đi đӃn cӵc đoan). Trên thӵc tӃ, muӕn kinh tӃ phát triӇn
nhӏp nhàng thì phҧi đi b̹ng hai chân: mӝt mһt phҧi dùng cơ chӃ thӏ trưӡng đӇ giàu lên càng
nhanh càng tӕt, mһt khác phҧi luôn luôn chú trӑng nâng cao phúc lӧi cӫa nhân dân. Trong hai
mһt này, bҩt cӭ mӝt mһt nào bӏ lãng quên cũng đӅu dүn đӃn bӃ tҳc, đình trӋ. Còn nӃu cҧ hai mһt
đӅu đưӧc chú ý đúng mӭc, thì dù tư bҧn chӫ nghĩa hay xã hӝi chӫ nghĩa cũng đӅu có thӇ phát
triӇn đưӧc. Bӣi vұy, viӋc phân biӋt các nưӟc thành tư bҧn chӫ nghĩa và xã hӝi chӫ nghĩa vӅ khía
cҥnh nào đó chӍ có tính chҩt chӫ quan, bӣi lӁ các nưӟc xã hӝi chӫ nghĩa chưa chҳc đã có mӝt nӅn
tҧng phúc lӧi xã hӝi bҵng nhiӅu nưӟc tư bҧn chӫ nghĩa.

Áp dөng thuyӃt âm dương vào lĩnh vӵc các giá trӏ xã hӝi, ta hãy xét cһp ³liêm khiӃt - tham
nhũng´. Có nhӳng ngưӡi liêm khiӃt mà không có nhӳng ngưӡi tham nhũng thì nhӳng ngưӡi liêm
khiӃt cũng không đưӧc gӑi là liêm khiӃt. Cũng vұy, mӝt xã hӝi gӗm toàn nhӳng ngưӡi tham
nhũng, không có ai liêm khiӃt, thì khái niӋm ³tham nhũng´ cũng không tӗn tҥi. Trong xã hӝi ta
hiӋn nay, nҥn tham nhũng lan tràn tӯ trên xuӕng dưӟi khiӃn luұt pháp «, nhưng khái niӋm ³tham
nhũng´ vүn tӗn tҥi, chӭng tӓ vүn còn có ngưӡi liêm khiӃt, dù rҩt ít. Nҥn tham nhũng đã trӣ thành
quӕc nҥn ӣ nưӟc ta, khiӃn chúng ta bӭc xúc, nhӭc nhӕi. Chúng ta đӅu muӕn quét sҥch quӕc nҥn
này đӇ xã hӝi đưӧc trong sҥch hơn; nhưng bҵng cách nào, khi mà xét vӅ phương diӋn lӧi ích, tӋn
nҥn này cũng làm lӧi cho rҩt nhiӅu ngưӡi. Kҿ có quyӅn thì giàu lên, ngưӡi đi xin xӓ thì đưӧc viӋc
cӫa mình, chӍ có nhà nưӟc là chӏu thiӋt hҥi. Nhưng nhà nưӟc là ai? Ai là ngưӡi đӭng ra thay mһt
cho nhà nưӟc chӕng lҥi các thiӋt hҥi này? Ngưӡi có chӭc năng đҥi diӋn cho nhà nưӟc là cá nhân
thì cũng có lӧi trong chuyӋn tham nhũng này. Thұt là mӝt cái vòng kim cô cӫa Tôn Ngӝ Không
mà chưa ai tìm ra cách thoát ra đưӧc! ThӃ nhưng thuyӃt âm dương dҥy ta rҵng âm cӵc thì dương
sinh, nghĩa là khi nҥn tham nhũng đã đӃn mӭc đӍnh, thì xã hӝi sӁ liêm khiӃt trӣ lҥi. Tương lai sӁ
trҧ lӡi chúng ta. NӃu chúng ta không có đӫ dũng khí đӇ đӭng lên chӕng lҥi nҥn tham nhũng thì
đành chӍ ³ngoҥ sơn quan hә đҩu´ mӝt cách bàng quan, mong cho bánh xe lӏch sӱ quay qua giai
đoҥn đen tӕi này đӃn thӡi kǤ sáng sӫa hơn!
 t




 



t
t






 
 



!"#$
%&
'
('
)*#
+#$

+,#$


-
+.# 
ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ
ÊÊ Ê
Ê Ê
Ê

Ê
ÊÊÊÊÊ ÊÊ
ÊÊ ÊÊ

Ê

Ê ÊÊ!
Ê
"
Ê Ê#
Ê$Ê%
Ê Ê%
Ê
&ÊÊ
Ê
Ê'Ê %
Ê
Ê
ÊÊ
Ê

Ê
Ê(Ê Ê)Ê*Ê***
+ÊÊÊ,-
*
ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ.
ÊÊ+Ê/Ê
0Ê+ÊÊ
1
ÊÊ,-
Ê2%Ê
3
Ê
"Ê4Ê1ÊÊ
"Ê-Ê
5Ê1Ê
6Ê
(Ê

Ê 
Ê2%Ê
7Ê Ê8Ê93Ê8Ê:Ê%Ê0Ê
;ÊÊ9Ê1Ê
Ê,<*
O

/
01

23
45




 

*ÊÊ=Ê,-
ÊÊ Ê'ÊÊ ÊÊ
Ê
>ÊÊ?
ÊÊ,-
Ê'Ê
ÊÊ

@Ê
6Ê Ê)Ê(Ê
Ê
ÊÊÊ6Ê1*
9*Ê=Ê,-
Ê/ÊAÊ'ÊÊ Ê-
Ê
ÊÊÊ
>ÊÊ?
ÊÊ,-
ÊÊ'Ê


ÊÊÊ,-
Ê

Ê,-
ÊÊ*
*Ê=Ê,-
Ê
Ê
B
Ê'ÊÊ2%Ê
7Ê Ê#
Ê!
Ê
"
Ê@ÊÊ,-
+Ê
Ê
Ê ÊÊ ÊÊ
ÊÊCÊ
ÊÊDÊ(Ê Ê*
,*=Ê,-
Ê97ÊÊ'ÊÊ Ê
A
Ê9E
Ê
>ÊÊ?
ÊÊ *
FÊ?
Ê
Ê@Ê Ê
ÊÊÊ%Ê2Ê
ÊÊ
Ê
Ê

Ê
Ê
A
Ê9E
Ê
Ê Ê#
Ê
!
Ê
"
Ê-
Ê
Ê
Ê1Ê ÊÊÊ

Ê2%Ê
7Ê%
Ê Ê%
Ê
&ÊÊ
Ê
*

ÊÊ
<
Ê

Ê+Ê
1
ÊÊ,-
Ê9E
Ê7ÊGÊÊ Ê'
ÊÊÊÊÊÊ
ÊÊ

ÊÊ
ë





6
7




 
89
:9


;
:
=TÊ .l WÊ Pcvy.Ê ~Z PÊ F WÊ PY Ê P\Ê i|Ê .r€ZÊ .PcdÊ i\ WÊ
~\ WÊ ‚PƒÊ SP„Ê e…Ê i\ WÊ PZ….Ê .P†_Ê FZ‡cÊ ‚PaZÊ P`aÊ } Ê

F3Ê

Ê ÊÊ,Ê Ê
Ê
A
Ê9E
ÊÊ0ÊÊ,-
Ê9&Ê3Ê,-
Ê
H
ÊÊ
H
Ê
,-
ÊÊÊ*ÊI0Ê
;Ê93ÊÊ0ÊÊ(ÊÊ,-
*Ê.
Ê:Ê%Ê
Ê
Ê-
Ê

ÊÊ%Ê-
ÊJÊ&Ê%Ê;Ê93Ê

ÊÊ
ÊK9&Ê8LÊ
ÊÊ(ÊKÊ3
LÊ
Ê MÊÊ
Ê
;ÊKÊ
LÊÊ
5Ê
(
Ê
%ÊÊÊ
1Ê
Ê@Ê93Ê

Ê
#ÊÊ
Ê,-
Ê&Ê,N
Ê
ÊÊÊ
Ê,-
ÊÊ0Ê
;ÊÊ
OÊ<*
tt


<
8


t
t




<
8

ÊÊP+Ê
1
Ê
QÊÊÊ+Ê
1
ÊÊÊ,-
Ê<ÊÊÊ3Ê#
Ê%ÊMÊ
&Ê-Ê

Ê3Ê2Ê %
Ê
2Ê(Ê ÊÊ2Ê@Ê%Ê Ê
*
.
ÊÊ+Ê
ÊÊ Ê,M
Ê
QÊÊ&ÊÊ
OÊ Ê
-
Ê2Ê

Ê%Ê(
Ê Ê8*Ê
ÊÊ
RÊ,N
Ê&Ê
7Ê
%Ê,M
Ê@Ê
Ê&Ê%Ê,M
ÊÊ3Ê9Ê1*
O
=t

45


<
8

Ê
ÊÊÊE
Ê

Ê
ÊÊÊAÊ(Ê
Ê
ÊOÊÊÊ'SÊK!Ê(LÊT#ÊK
CLÊ.UÊ
K LÊP5ÊK)LÊ./ÊK
L*
T+Ê3Ê
<
Ê

Ê
ÊÊ<Ê1Ê
VÊAÊ(Ê
Ê
Ê
Ê
+ÊÊ
QÊ*
ë

23
/t
>?
t@
t@
8

A
9
Bt
C9
<
8

ÊÊ
WXÊPY PÊ T^_Ê P`aÊ .PbÊ SZTÊ .PcdÊ
PZ[ Ê.\] WÊ
ef.Ê_Pg.Ê WhÊ ijkÊ Ig.Ê SZTÊi`lZÊ \m_Ê
TYcÊno_Ê pk PÊ IqÊ eY WÊ .ro WÊ Is Ê
WXÊetÊ _PckÊ Io WÊ Wu.Ê _kvÊ Tw Ê
.PxZÊ.Zy.Ê pc= Ê PlÊ .zÊ{c|Ê .PcÊ I} WÊ
 ‚*P\m WÊ I} WÊ kTÊ .*Ê\ WÊ .=vÊ Fo_Ê
WXÊ.l WÊ _k Ê .=TÊ .ˆÊ ‚PyÊ .Pf Ê
i_ʂPƒÊ I‰TÊ .*.r\x WÊ etÊ I*.r\x WÊ F*Ê{ck WÊ
WXÊ.P‡Ê _= Ê Tl_PÊ P_Ê FŠÊ‚PcÊ _‹.Ê
WXÊ{ck Ê To.Ê i\ŒZÊ TZ… WÊ TXZÊ .kZÊ
.Š PÊ_P„Ê WZf Ê T WÊ i`Ê WPŽÊ Fc Ê n]Ê
.
Ê0Ê!3Ê97Ê

Ê
ÊÊ
Ê
ÊÊÊ
ÊÊÊ2Ê
Ê
1
Ê ÊÊ
%Ê#
Ê
Ê&Ê91Ê!
Ê
"
Ê9E
Ê
Ê:ÊÊK
-
Ê LÊ?Ê1Ê ÊÊÊK
-
Ê!HLÊ
&Ê
>Ê<ÊÊ
A
Ê9E
ÊÊ,-
*
m

/t
01
9>
D=
45
<
8

*Ê{Ê
Ê
-
Ê Ê'
T#Ê ÊP5ÊÊÊÊÊʑÊÊÊÊÊ_Ê Ê.
ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊP5Ê Ê./ÊÊÊÊÊÊʑÊÊÊÊÊ.Ê Ê.’
ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ./Ê ÊSÊÊÊÊÊÊʑÊÊÊÊ.’Ê ʂ1
ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊSÊ Ê.UÊÊÊÊʑÊÊÊÊʂ1Ê Ê. 
ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ.UÊ ÊT#ÊÊÊʑÊÊÊÊ. Ê Ê_*
9*Ê{Ê
Ê
-
Ê!HÊ'
ÊT#Ê!HÊ./ÊÊÊÊʑÊÊÊÊ_Ê!HÊ.’
ÊÊ./Ê!HÊ.UÊÊÊʑÊÊÊÊ.’Ê!HÊ. 
Ê .UÊ!HÊP5ÊÊÊʑÊÊÊ. Ê!HÊ.
ÊÊ P5Ê!HÊSÊÊÊÊʑÊÊÊÊ.Ê!Hʂ1
ÊÊ SÊ!HÊT#ÊÊʑÊÊÊʂ1Ê!HÊ_
ÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊÊ
E

6
7


<
8
89
:9



I&Ê%Ê;Ê;Ê
OÊ@Ê#
Ê93Ê8Ê ÊÊ
"Ê
(
Ê@ÊÊÊ
7Ê%Ê0Ê
;ÊÊ
OÊ<Ê

ÊÊ2Ê;ÊÊ
&Ê,Ê#
Ê

ÊAÊ;Ê
OÊ ÊÊ'
ÊÊÊÊÊÊÊÊÊ_OÊ
Ê'Ê,Ê95Ê
Ê
(
ÊÊÊ93
PÊ
ÊÊ'Ê,Ê
(
Ê
 Ê!
Ê Ê<Ê
.Ê
Ê'Ê,Ê
(
Ê ÊÊÊ1
eÊ
Ê'Ê,Ê
(
Ê!HÊÊ2%Ê(
.?Ê
Ê'Ê,ÊÊ!
Ê!HÊ<Ê
(
Ê!%*
.
Ê0Ê!3Ê9
Ê

Ê0Ê93Ê8ÊÊ0Ê
(
Ê@Ê2%Ê(ÊÊ2%Ê1Ê GÊ5ÊÊ3Ê

<
Ê!HÊ2%Ê(ÊK
-
Ê
"LÊÊ
Ê(Ê%Ê!HÊ7ÊK
-
ÊQLÊI
ÊÊ,N
Ê2Ê
Ê
-
Ê

"ÊÊÊÊ
-
ÊQÊ&Ê
5Ê
OÊ#
Ê Ê-Ê1Ê Ê93ÊÊ%Ê,M
Ê0Ê
;*
Ê