Ch−¬ng IV

THIÕT KÕ Bé BIÕN TÇN NGUåN ¸P BA PHA

CHO §éNG C¥ KH¤NG §åNG Bé
ROTO LåNG SãC

48
Trang
 A. S¥ §å KHèI M¹CH §éNG LùC
M¹ch ®éng lùc dïng ®Ó truyÒn t¶i n¨ng l−îng ®iÖn cung cÊp cho ®éng c¬.
M¹ch nμy lμ mét bé biÕn tÇn gi¸n tiÕp bao gåm c¸c khèi sau:

CHÈNH LOÜC NGHËCH

LÆU LÆU
ÂK
Hçnh 4.1. Så âäö khäúi hãû thäúng
nghëch læu
I. Chøc n¨ng:
1. Khèi chØnh l−u:
Khèi chØnh l−u dïng ®Ó biÕn ®æi nguån AC sang nguån DC theo sù
ph©n lo¹i dùa vμo van ®−îc sö dông ta cã ba ph−¬ng ph¸p sau:
+ ChØnh l−u kh«ng ®iÒu khiÓn dïng Diode.
+ ChØnh l−u cã ®iÒu khiÓn dïng Thyritor.
+ ChØnh l−u b¸n ®iÒu khiÓn dïng Diode vμ Thyristor.
§èi víi l−íi ®iÖn ¸p ba pha ta cã hai c¸ch m¾c s¬ ®å: H×nh tia vμ h×nh cÇu.

D1 D3
D5 Ud

D4 D6 Ud
D2
Hçnh 4.2. Så âäö chènh læu ba pha hçnh
cáöu duìng Diode vaì så âäö chènh læu ba
pha hçnh tia duìng Diod
§èi víi l−íi ®iÖn mét pha ta cã 3c¸ch m¾c chØnh l−u:

Ud
Ud Ud

(a) (b)
(c)
Hçnh 4.3. Så âäö chènh læu mäüt pha duìng diode
a) Chènh læu næía soïng
b) Chènh læu hçnh tia toaìn soïng; c) Chènh læu
hçnh cáöu toaìn soïng

49
Trang
 So s¸nh s¬ ®å h×nh tia vμ h×nh cÇu ta thÊy:
+ S¬ ®å h×nh tia ®¬n gi¶n h¬n, sè van Ýt nªn ®é sôt ¸p vμ tæn thÊt bÐ.
+ S¬ ®å h×nh cÇu cã ®iÖn ¸p ng−îc ®Æt lªn van nhá h¬n nªn ta cã thÓ
chän ®−îc lo¹i van cã th«ng sè vÒ ®iÖn ¸p ng−îc nhá h¬n.
+ M¸y biÕn ¸p øng víi s¬ ®å cÇu ®−îc sö dông triÖt ®Ó h¬n.
+ S¬ ®å cÇu cho chÊt l−îng ®iÖn ¸p ra tèt h¬n.
Víi yªu cÇu thiÕt kÕ: Sö dông l−íi ®iÖn mét pha vμ ®iÒu chØnh ®−îc. Do
vËy ta dïng s¬ ®å cÇu chØnh l−u, dïng Thyristor.
M¹ch chØnh l−u ®−îc cung cÊp ®iÖn bëi m¸y biÕn ¸p. Do ®ã phô t¶i ®−îc
c¸ch ly víi l−íi ®iÖn, vËn hμnh ®−îc an toμn thuËn tiÖn, h¹n chÕ ®−îc dßng
ng¾n m¹ch trong m¹ch chØnh l−u vμ h¹n chÕ tèc ®é t¨ng cña dßng Anode, c¶i
thiÖn ®−îc h×nh d¹ng dßng ®iÖn trong l−íi.
2. Khèi läc:
§iÖn ¸p ra cña khèi chØnh l−u lμ ®iÒu chØnh nh−ng kh«ng b»ng ph¼ng mμ
nhÊp nh«, gäi lμ sù ®Ëp m¹ch. Do ®ã ®Ó cho dßng ®iÖn ¸p Ýt thay ®æi ta cÇn cã
khèi läc. Khèi läc dïng ®Ó t¸ch tõ mét tÝn hiÖu phøc t¹p nh÷ng thμnh phÇn cã
tÇn sè n»m trong mét d¶i nhÊt ®Þnh vμ lo¹i ®i nh÷ng thμnh phÇn n»m ngoμi d¶i
®ã. D¶i tÇn sè m¹ch läc cho tÝn hiÖu ®i qua gäi lμ d¶i th«ng cña nã.
HiÖn t−îng ®Ëp m¹ch t¹o ra c¸ch thμnh phÇn sãng hμi g©y nªn sù tiªu phÝ
n¨ng l−îng mét c¸ch v« Ých, lμm gi¶m hiÖu suÊt cña m¹ch chØnh l−u. §Ó ®¸nh
gi¸ chÊt l−îng cña m¹ch läc ta xem xÐt hÖ sè ®Ëp m¹ch cña m¹ch läc:
Biãn âäü soïng haìi låïn
Kp= nháút cuía Ud(Id)
Giaï trë trung bçnh cuía

Kp cμng nhá chÊt l−îng läc cμng lín.

a.Läc b»ng tô C:
Tô C m¾c song song víi t¶i. Tô kh«ng cho thμnh phÇn mét chiÒu ®i qua
mμ chØ cho thμnh phÇn xoay chiÒu ®i qua vμ mét Ýt sãng hμi bËc thÊp. §iÖn
dung cμng lín, dßng vμ ¸p trªn t¶i cμng ®ì ®Ëp m¹ch vμ hiÖu qu¶ läc cμng cao.
HÖ sè ®Ëp m¹ch
U
U R 2
Kp =
Hçnh 4.4. Loüc ωCRt
bàòng tuû
b.Läc b»ng cuén c¶m L:
Cuén c¶m L m¾c nèi tiÕp víi t¶i Rt,
L nã cã t¸c dông cho dßng ®iÖn mét chiÒu ®i
it qua dÔ dμng, ng¨n c¶n thμnh phÇn xoay
U chiÒu ®i qua vμ do ®ã cã thÓ gi¶m ®−îc ®é
Hçnh 4.5. Loüc bàòng
cuäün caím ®Ëp m¹ch dßng vμ ¸p.

50
Trang
 HÖ sè ®Ëp m¹ch Rt
Kp =
3ωT
Bé läc nμy thÝch
hîp víi t¶i c«ng suÊt võa vμ lín.
c.Läc dïng tô C vμ cuén c¶m L:
Bé nμy sö dông tæng hîp t¸c dông cña cuén c¶m L vμ tô C ®Ó läc. Do ®ã
c¸c sãng hμi cμng ®−îc gi¶m nhá tr−íc khi t¶i ra vμ nh− vËy dßng ®iÖn ra t¶i
vμ ®iÖn ¸p ®Æt lªn t¶i Ýt nhÊp nh«. Theo yªu cÇu cÇn thiÕt, ®éng c¬ (t¶i) cã c«ng
suÊt t−¬ng ®èi nhá (0,75 KW), ®Ó gi¶m kÝch th−íc l¾p r¸p vμ gi¸ thμnh cña
m¹ch thiÕt kÕ ta chØ cÇn bé läc tô ®iÖn. Tuy nhiªn trong thiÕt kÕ nμy, ®Ó t¨ng
chÊt l−îng cung cÊp ®iÖn cho t¶i, còng nh− t¹o sù an toμn lμm viÖc cho bé
nghÞch l−u ta sö dông bé läc lμ tæng hîp L vμ C.
3.Khèi nghÞch l−u ¸p :
Khèi nghÞch l−u ¸p dïng ®Ó biÕn ®æi ®iÖn ¸p mét chiÒu sau bé läc thμnh
xoay chiÒu ®Ó cung cÊp cho ®éng c¬ kh«ng ®ång bé ba pha r«to lång sãc. C¸c
van b¸n dÉn dïng trong bé nghÞch l−u ¸p cã thÓ lμ MOSFET , Thyristor hoÆc
Transistor.
a.Dïng Thyristor:
Dïng Thyristor trong m¹ch nghÞch l−u ®iÖn ¸p th× cÇn ph¶i cã bé phËn
chuyÓn m¹ch cho Thyristor gåm cã c¸c tô ®iÖn vμ c¸c cuén c¶m nªn gi¸ thμnh
cao vμ kh¶ n¨ng ®ãng c¾t ë tÇn sè thÊp.
b.Dïng Transistor:
Transistor l−ìng cùc chuyÓn m¹ch nhanh h¬n Thyristor nh−ng cÇn ph¶i
cã m¹ch trî gióp khi lμm viÖc trong ®iÒu kiÖn:
f > 5 KHz hoÆc VCEO> 60 V; IC > 5A.
Do sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ b¸n dÉn rÊt m¹nh mÏ ngμy nay, chóng ta
cã thÓ lùa chän cho m×nh mét lo¹i b¸n dÉn c«ng suÊt tïy théc vμo yªu cÇu ®iÒu
khiÓn cña chóng ta. ë ®©y em ®· chän dïng lo¹i Transistor l−ìng cùc(BJT) ®Ó
®iÒu khiÓn. Transistor ®−îc ®iÒu khiÓn më b»ng dßng Baz¬ vμ bÞ ng¾t ngay khi
mÊt dßng ®iÒu khiÓn. §iÒu nμy thuËn lîi h¬n nhiÒu so vêi viÖc dïng Thyristor
®Ó nghÞch l−u.

II. Nguyªn lÝ ho¹t ®éng:

V1 V2 T1
L T D1 D3
D
C
220V C ÂK
V2
T4
T D4
V4
V3 D
Hçnh 4.6. Så âäö nguyãn lyï maûch
âäüng læûc 51
Trang
 1. Bé chØnh l−u:
øng víi nöa chu k× d−¬ng cña ®iÖn T1
¸p nguån t¹i thêi ®iÓm υ =;cho xung T2
U2
më T1 ,T3. T¹i thêi ®iÓm υ = π + ; cho Ud
xung ®iÒu khiÓn më T2,T4 (v× sù cã mÆt T4
cña Lc cña m¸y biÕn ¸p nªn dßng iT1,3 T3
kh«ng thÓ gi¶m ®ét ngét tõ Id xuèng
kh«ng mμ dßng iT2,4 còng kh«ng t¨ng
®ét ngét tõ 0 tíi Id). ë ®©y ta bá qua U2
hiÖn t−îng trïng dÉn. V× cã ®iÖn c¶m L t
nªn dßng t¶i lμ dßng liªn tôc.
Gi¸ trÞ trung b×nh cña ®iÖn ¸p sau
chØnh Ud
l−u lμ:

1 π +α 2. 2 t
Ud = ∫ 2 .V2 .Sinθ .dθ = .V2 .Cosα
2.π α π
Gi¸ trÞ trung b×nh cña dßng ®iÖn
ch¶y qua mçi Thyristor: Hçnh 4.7. Så âäö nguyãn
1 π +α Id lyï vaì daûng soïng
I= ∫ I d .dθ = chènh læu cáöu mäüt pha
2.π α 2
Gi¸ trÞ trung b×nh cña dßng ®iÖn t¶i:

1 π +α 2 .V2 .Sinθ − E U −E
Id = ∫ dθ = d
π α R R

1 π +α 2
Id = ∫ I d .dθ = I d
π α
Gi¸ trÞ hiÖu dông cña
+ dßng ®iÖn thø cÊp m¸y biÕn
U ng = 2 .V2 ¸p:
T1 §iÖn ¸p ng−îc lín nhÊt
T D1 D3 ®Æt lªn mçi Thyristor:
D

- T4 52
T
Trang D4 D6
D
Hçnh 4.8. Så âäö nguyãn lyï nghëch
læu Transistor
 2.Bé nghÞch l−u:
Nguyªn lý ho¹t ®éng cña bé nghÞch l−u:
C¸c Transistor ®−îc më lÇn l−îc theo thø tù T1, T2, T3... T6, T1 víi gãc
lÖch gi÷a hai Transistor lμ π/3 mçi van dÉn lμ λ = π. Nh− vËy t¹i bÊt k× thêi
®iÓm nμo còng cã ba Transistor dÉn trong ®ã 2 Transistor thuéc nhãm nμy víi
1 Transistor nhãm kia t¹o nªn ®iÖn ¸p xoay chiÒu ba pha ®Æt lªn ®éng c¬. Thêi
®iÓm c¸c Transistor T1, T3, T5 vμ T2, T4, T6 b¾t ®Çu dÉn lÖch nhau 1200 do ®ã
®iÖn ¸p ra cña bé nghÞch l−u còng lÖch nhau vÒ thêi gian mét gãc lμ 1200.
§iÖn ¸p pha cña ®éng c¬ cã d¹ng xung ch÷ nhËt t¹i thêi ®iÓm c¸c
Transistor chuyÓn m¹ch th× ¸p pha cã ®ét biÕn nh¶y cÊp. §iÖn ¸p trªn t¶i chØ
cã hai gi¸ trÞ: Ud/3 (khi nã bÞ ®Êu song song víi pha kh¸c) hoÆc 2Ud/3 (khi nã
®Êu nèi tiÕp víi nhãm song song kia). §iÖn ¸p d©y cã d¹ng xung ch÷ nhËt víi
®é réng lμ 1200.
Dßng ®iÖn cña ®éng c¬ chËm sau ®iÖn ¸p pha t−¬ng øng mét gãc ϕ =
arctg(ωL/R) cã d¹ng xoay chiÒu kh«ng sin, t¨ng vμ gi¶m theo hμm mò.
§å thÞ xung biÓu diÔn trËt tù ®ãng c¾t cña c¸c Transistor vμ ®å thÞ dßng
®iÖn t¶i, ®iÖn ¸p pha vμ ®iÖn ¸p d©y nh− sau:

53
Trang
 UA

H×nh 4.9 då thÞ xung kÝch më Transistor vaf d¹ng ®iÖn ¸p t¶i

54
Trang
 ZA ZC ZA ZA ZB
Ud Ud Ud

ZB ZB ZC ZC

0÷600 60÷12 120÷18

Hçnh 4.10. Caïc giai âoaûn cuía doìng âiãûn taíi

Tõ d¹ng ®iÖn ¸p ra t¶i ta cã:

Gi¸ trÞ hiÖu dông cña ®iÖn ¸p pha:

1 2π 2 1 ⎡ π / 3 ⎛ Ud 2π / 3 ⎛ 2U ⎞ ⎤
2
⎞ 2
Uf = ∫ u f dθ = ⎢ 2. ∫ ⎜ ⎟ dθ + ∫ ⎜ d ⎟dθ ⎥ = Ud
2.π 0 π ⎢⎣ 0 ⎝ 2 ⎠ π / 3 ⎝ 3 ⎠ ⎥⎦ 3

Dßng diÖn t¶i cã ba ®o¹n kh¸c nhau trong nöa chu kú.
Trong kho¶ng tõ: 0 ÷ π/3
ud ⎡ (1 + α )(2 − α ) −θ / Q ⎤
ia = 1− e
3.R ⎢⎣ 1 + a3
⎥
⎦
Trong kho¶ng: π /2 ÷ π /3

ib =
ud ⎡ (1 + a )2 e−θ / Q ⎤
⎢2 − ⎥
3.R ⎣⎢ 1 + a3 ⎦⎥
Trong kho¶ng 2π /3 ÷ π:
ud ⎡ (1 + a )(2 − a ) −θ / Q ⎤
ia = 1− e
3. R ⎢⎣ 1 + a3
⎥
⎦
Víi: =π
Q = ωRL a = e 3Q
ë nöa chu kú sau quy luËt dßng ®iÖn t−¬ng tù nh− dÊu ng−îc víi nöa chu
kú trªn.
Khai triÓn Furier ®iÖn ¸p d©y vμ ®iÖn ¸p pha:

ud (Sinωt − 1 / 5 Sin 5ωt − 1 / 7 Sin7ωt − 1 / 11Sin11ωt )

2 3
u AB =
π
2 ⎛ 1 1 1 ⎞
uA = ud ⎜ Sinωt + Sin 5ωt + Sin7ωt + Sin11ωt ⎟
π ⎝ 5 7 11 ⎠

TÇn sè ®iÖn ¸p ra cã thÓ d−îc thay ®æi b»ng c¸ch thay ®æi nhÞp ®iÖu ®ãng
c¾t cña c¸c Transistor.

55
Trang
 B. TÝNH TO¸N M¹CH §éNG LùC:
1. TÝnh to¸n c¸c th«ng sè ®éng c¬:
- C¸c th«ng sè cho trªn ®éng c¬:
P®m = 0,75Kw f®m = 50Hz P=2
n®m = 1410v/phót U®m = 380/220V I®m = 2/3,5A

- C¸c sè liÖu ®o ®−îc øng víi thÝ nghiÖm trªn ®éng c¬:
U(V) 15 10 15 10
I(A) 0,8 0,6 0,8 0,6

- ThÝ nghiÖm kh«ng t¶i:

U1(V) 100 150 202 250 300 340
I(A) 0,29 0,42 0,53 0,7 0,84 1
P1(W) 4 12 21,2 38 88 94
P2(W) 2 6 12,8 26 38 56

- ThÝ nghiÖm ng¾n m¹ch:

UN(V) 20 30 40 50 60
IN(A) 0,36 0,56 0,81 1 1,2
TÝnh to¸n:
§iÖn trë Stator ë nhiÖt ®é 250C:
1 4 Ui
R'S = ∑
4 1 2Ii
Trong ®ã: Ui; Ii: lÇn l−ît lμ ®iÖn ¸p vμ dßng ®iÖn thÝ nghiÖm trªn ®éng c¬:
R S = 1/(4.2).[15/0,8 + 10/0,6 + 15/0,8 + 10/0,6] = 8,854(Ω)
§iÖn trë stator ë nhiÖt ®é lμm viÖc b×nh th−êng(400C):
RS = R S + (40-25).0,04.R S = 9,385(Ω)
+Tèc ®é gãc ®Þnh møc ®éng c¬:
ωâm =2π.nâm/60 = 2π.1410/60 = 147,65(rad/s)
Momen ®Þnh møc:
Mâm = Pâm/ωâm = 750/147,65 = 5,083(Nm)
C«ng suÊt ®iÖn tõ ®Þnh møc:
Pδâm = ω.Mâm/P = 2.π.50.5,083/2 = 798,03(W)
HÖ sè c«ng suÊt:
Pâm 750
Cosϕ âm = = = 0, 57
3U âm I âm 3 .380.2

HÖ sè tr−îc S:
S = 1 - (n®m/n1) = 1 - 1410/1500 = 0,061
§iÖn trë roto:

56
Trang
 Rr = S.P(®m/3I2®m = 0,061.798,03/(3.2)2 = 4,056(()
§iÖn ng¾n m¹ch trë ®éng c¬:
RN = Rδ + Rr = 9,385 + 4,056 = 13,441(Ω)
Tæng trë ng¾n m¹ch ®éng c¬:

U SN 20
ZN = = = 32,075(Ω)
3I SN 3.0,36
§iÖn c¶m t¶n:

XN
2
ZN − RN
2
Lδ = L Sδ + L S = =
2πf 2πf
32,075 2 − 13, 441 2
Lδ = = 0,093( H )
2.3.14.50
LSδ = 0,586.Lδ = 0,586.0,093 = 0,054(H)
Lrδ = Lδ - LSδ = 0,093 - 0,054 = 0,039(H)
Tæng trë kh«ng t¶i:
U0 100
Z0 = = ( Ω)
3I0 3 .0,29

P0 =
3
(P1 + P2 ) = 3 (4 + 2) = 5,196(W )
2 2
C«ng suÊt t¸c dông kh«ng t¶i:
§iÖn trë kh«ng t¶i:
R0 = P0/3.I02 = 5,196/3.0,292 = 20,594(Ω)
§iÖn kh¸ng kh«ng t¶i:

X 0 = Z 02 − R 02 = 199,092 2 − 20, 594 2 = 198,02(Ω )

C¶m kh¸ng kh«ng t¶i:
X 0 198,02
L0 = = = 0,63( H )
2πf 2π .50
mμ L0 = LS( + Lh
C¶m kh¸ng m¹ch tõ:
Lh = L0 - Lsδ = 0,63 - 0,054 = 0,576(H)
Dßng tõ ho¸:
I μ = 2 I 0 = 2 .0, 92 = 0, 41( A)
Tõ th«ng tõ ho¸:
Ψμ = Iμ.Lh = 0,41.0,576 = 0,236(U-S)

57
Trang
 KÕt qu¶ tÝnh to¸n cho c¸c sè liÖu thèng kª trong b¶ng
USN(V) 20 30 40 50 55
ISN(A) 0,36 0,56 0,81 1 1,2
XN(Ω) 29,20 27,86 25,14 25,55 22,79
Lδ(H) 0,093 0,089 0,080 0,081 0,073
LSδ(H) 0,054 0,052 0,047 0,045 0,043
Lrδ(H) 0,039 0,037 0,035 0,033 0,030
U0(V) 100 150 200 250 300
I0(A) 0,29 0,42 0,53 0,70 0,84
Z0(Ω) 199,09 206,20 217,87 206,20 206,20
P0(W) 5,20 5,91 29,43 55,48 83,17
R0(Ω) 20,6 30,0 34,9 37,4 39,3
X0(Ω) 198,02 204,17 205,04 202,7 202,4
L0(H) 0,63 0,65 0,68 0,65 0,64
Lh(H) 0,576 0,598 0,633 0,602 0,597
Iμ(A) 0,41 0,59 0,75 0,99 1,18
Ψμ(V.s) 0,236 0,355 0,475 0,596 0,71

Tõ b¶ng trªn ta cã c¸c gi¸ trÞ trung b×nh nh− sau:

5 5

__ ∑L SI __ ∑L 0i
Lδ = 1
= 0,0834( H ) L0 = 1
= 0,65( H )
5 5
5

∑L δ
5
__
L sδ = 1
S
= 0,048( H )
__ ∑L hi

5 Lh = 1
= 0,60( H )
5

5 5

__ ∑L δ r __ ∑L SI
L rδ = 1
= 0,0354( H ) Lδ = 1
= 0,0834( H )
5 5

58
Trang
 II. TÝnh chän m¹ch ®éng lùc:
1.TÝnh chän m¹ch chØnh l−u:
Gi¸ trÞ trung b×nh ®Æt vμo bé nghÞch l−u:
2
Uf = U d ≈ 0.4714U d
3
3 3
Ud = Uf = 220 = 466,7(V ) = 2,121U f
2 2
Thùc tÕ gi¸ trÞ Ud = 466,7V lμ gi¸ trÞ ®· trõ ®i xÊp xØ 2V do sôt ¸p trªn c¸c
Thyristor.
VËy gi¸ trÞ ®iÖn ¸p sau chØnh l−u lμ:
Ud = 466,7 + 2 =468,7(V)
Gi¸ trÞ trung b×nh cña dßng chØnh l−u:
Tõ c«ng thøc: P3f = Ud.Id. μ
Trong ®ã: P3f: C«ng suÊt cña ®éng c¬.
μ : HiÖu suÊt ®éng c¬.
⇒ Id =P3f/Ud.η = 750/(468,7.0,8) = 2(A)

a. TÝnh chän Thyristor:

Gi¸ trÞ trung b×nh cña dßng ch¶y qua mçi Thyristor lμ:
I = Id/2 = 2/2 = 1(A)
§iÖn ¸p ng−îc cùc ®¹i ®Æt lªn Thyristo lμ:
U ng = 2 .U 2

Trong ®ã U2 lμ gi¸ trÞ hiÖu dông cña ®iÖn ¸p thø cÊp m¸y biÕn ¸p:

2 2
Ud = U 2 Cosα
π
U d .π
⇒ U2 =
2 2 .Cosα
468,7.π
⇒ U2 = = 520, 3( V )
2 2
⇒ U ng = 2 .520,3 = 735,8( V )
§Ó Thyristo lμm viÖc an toμn tin cËy ta chän c¸c th«ng sè sau:
§iÖn ¸p ng−îc cùc ®¹i:
Ung = Ku.735,8 = 735,8.1,6 = 1177,28V
Dßng trung b×nh mμ Thyristor chÞu ®−îc:
It = Kmm.Ki.1 = 2,5.1,2.1 =3A
Theo s¸ch tra cøu ta chän lo¹i Thyristor nh− sau:
Lo¹i C137 do h·ng G.E cña Mü chÕ t¹o cã c¸c th«ng sè sau:
Ung = 1200V

59
Trang
 Itb= 22,3A
ΔU = 1,3V

b. TÝnh chän m¸y biÕn ¸p ®éng lùc:

Do m¸y biÕn ¸p cã c«ng suÊt nhá nªn sôt ¸p trªn nã t−¬ng ®èi nhá cì vμo
kho¶ng 5,5%, ®iÖn ¸p r¬i trªn hai Thyristor nèi tiÕp kho¶ng 3V. Do ®ã ®iÖn ¸p
chØnh l−u khi kh«ng t¶i lμ:
Ud0 = 468,7 + 468,7.0.055 +3 = 497,5(V)
Gi¸ trÞ hiÖu dông ®iÖn ¸p thø cÊp m¸y biÕn ¸p lóc kh«ng t¶i:
.π .U d 0 .π .497, 5
⇒ U2 = = = 552, 3( V )
2 2 2 2
Tû sè biÕn ¸p:
m = U2/U1 =552,3/220 = 2,51
Gi¸ trÞ hiÖu dông dßng ch¶y qua cuén thø cÊp m¸y biÕn ¸p:
I2 = Id = 2(A)
Gi¸ trÞ hiÖu dông dßng ch¶y qua cuén s¬ cÊp m¸y biÕn ¸p:
I1 = m.I2 =2,51. 2 = 5,02(A)
C«ng suÊt s¬ cÊp m¸y biÕn ¸p:
S1 = U1I1 =220.5,02 = 1104,4(VA)

Chän m¹ch tõ m¸y biÕn ¸p:

TiÕt diÖn lâi thÐp m¸y biÕn ¸p ®−îc tÝnh:
S
Q=K
C. f
V× ®©y lμ m¸y biÕn ¸p kh« nªn ta chän K=5
F = 50Hz C = 1(sè trô)

1104, 4 30
Q=5 = 23, 49( cm 3 )
1.50
M¹ch tõ ®−îc lμm tõ vËt liÖu lμ t«n
Silic cã tèn thÊt lμ1,3W/Kg vμ cã träng
l−îng riªng lμ 7,5Kg/dm3. M¹ch tõ cã 25 50
120 180
d¹ng sau:
Trô:
- TiÕt diÖn th«:
6.5 = 30 (cm3)
- TiÕt diÖn hiÖu qu¶:
30.0,95 = 28,5(cm3)
- Träng l−îng:
28,5.10-2.2.1,2.7,5 = 5,53(Kg)
Quylat:
60
- TiÕt diÖn th«:
150
Hçnh 4.12. Maûch tæì 60
Trang maïy biãún aïp âäüng
læûc
 3.6 = 18 (cm3)
- TiÕt diÖn hiÖu qu¶:
18.0,95 = 17,1(cm3)
- Träng l−îng:
17,1.10-2.2.1,2.7,5 = 3,8(Kg)
Tõ c¶m:
Trong c¸c trô chän Bm = 1,1Tesla
Trong c¸c quylat chän Bm = 1,1.28,5/17,1 = 1,73Tela
D©y quÊn:
-S¬ cÊp:
n1 = U1/4,44.f.Q = 220/4,44.50.23,49.10-4.1,1 = 316(vßng)
-Thø cÊp:
n2 = m.n1 =2,51.316 = 793(vßng)
-Chän mËt ®é dßng ®iÖn:
J1 = J2 =J = 3A/mm2
§−êng kÝnh d©y dÉn s¬ cÊp:
4.S 1 4.I 1 4.5,02
d1 = = = = 1, 46( mm )
π π .J π

§−êng kÝnh d©y dÉn thø cÊp:

4.S 2 4.I 2 4.2

d2 = = = = 0,92(mm)
π π .J π

Chän d©y: d1 = 1,62mm

d2 = 1mm
- èng quÊn d©y:
èng quÊn d©y lμm b»ng vËt liÖu c¸ch ®iÖn, dμy 1mm. Do ®ã chu vi cña
mét vßng d©y
lμ:
2.(50 + 1 + 60 + 1) = 224(mm)
D©y quÊn s¬ cÊp:
- Sè vßng d©y quÊn ®−îc trªn mçi líp:
n01 = 120/1,62 = 74(vßng/líp)
D©y cuèn s¬ cÊp ®−îc chia thμnh 5 líp. Gi÷a hai líp ®Æt giÊy c¸ch ®iÖn
dμy 0,1mm.
BÒ dμy cña d©y cuèn s¬ cÊp:
e1 = 1,62.5 + 4.0,1 = 8,5
ChiÒu dμi trung b×nh cña mét vßng d©y s¬ cÊp:
(50 + 60 + 8,5).2 = 273
ChiÒu dμi d©y quÊn s¬ cÊp:

61
Trang
 273.316.10-3 = 74,89(m)
§iÖn trë d©y cuÊn ë nhiÖt ®é 75oC:
r1 = 0,0085.74,89.(1+0,004.75) = 0,72Ω
D©y quÊn s¬ cÊp:
Sè vßng d©y quÊn trªn mçi líp:
n02 = 120/1 = 120(vßng)
Thùc tÕ ta cuèn mçi líp lμ 110 vßng d©y, vμ d©y quÊn ®−îc quÊn thμnh 8
líp, gi÷a hai líp ®Æt líp giÊy c¸ch ®iÖn dμy 0,1mm. §Ó c¸ch ly hai cuén s¬ cÊp
vμ thø cÊp m¸y biÕn ¸p ta dïng lo¹i giÊy c¸ch ®iÖn dμy 8mm.
BÒ dμy d©y quÊn thø cÊp
e2 = 8.1 + 7.0,1 = 8,7mm
ChiÒu dμi trung b×nh mét vßng d©y thø cÊp
ltb2 = (50 + 60 + 8,5 + 8,7).2 = 270,4mm
ChiÒu dμi d©y quÊn thø cÊp
l2 = 270,4.10-3.793,16 = 214,47m¹ch
§iÖn trë d©y quÊn ë nhiÖt ®é 750C
r2 = 0,0219.214,47(1 + 0,004.75) = 6,1Ω
§iÖn kh¸ng d©y quÊn biÕn ¸p
X = 8π2.n2.r/h.[a +(e1 + e2)/3].ω.10-7
= 8.3,142.7932.0,067/0,115.[0,008 + (0,0085 + 0,0087)/3].314.10-7
≈ 1,2 Ω
§iÖn ¸p r¬i trªn ®iÖn kh¸ng
ΔUX = 3.X.Id/π
= 3.1,2.2/3,14 (V)
§iÖn ¸p r¬i trªn ®iÖn trë
ΔUr = [r2 + r1(n2/n1)2].Id
= (6,1 + 0,82.2,512).2 = 22,53 (V)
§iÖn ¸p chØnh l−u khi ®Çy t¶i
U = Ud0 - ΔUx - ΔUr - ΔU0 = 460,67(V)
Tæn thÊt trong lâi s¾t tõ cã tÝnh ®Õn15% tæn thÊt phô
P = 1,3.1,15.(5,13.1,12 + 3,8.0,952) = 14,4(W)
HiÖu suÊt cña thiÕt bÞ chØnh l−u
Ud Id
η= =
U d I d + P + ΔU r I d + 2 I T
497 , 4.2
= = 0,6
497, 4.2 + 14, 4.22, 53.2 + 2.1

Zn = Rd2 + X 2 = 1, 22 + 11, 256 2 = 11, 32(Ω)

Tæng trë ng¾n m¹ch
Dßng ®iÖn ng¾n m¹ch
I2CC = U2/Zn = 552,6/11,32 = 48,8(A)
2.TÝnh chän m¹ch läc:

62
Trang
 Do tÝnh chÊt cña m¹ch nghÞch l−u ¸p cÇn cã m¹ch läc ®Ó ®¶m b¶o ®iÖn ¸p
cung cÊp cho m¹ch nghÞch l−u Ýt thay ®æi, ®ång thêi ®Ó trao ®æi n¨ng l−îng
ph¶n kh¸ng víi ®iÖn c¶m t¶i. Ta cÇn cã bé läc b»ng tô ®iÖn víi ®iÖn dung cÇn
ΔUc ⎛ 1 ⎞ 1
Kc = = ⎜1− ⎟.
Um ⎜⎝ m x .2.C.R. f ⎟⎠ m x .2.C. R. f
⎛ 1 ⎞ 1
⇔ 0,01 = ⎜ 1 − ⎟.
⎝ 2.2.C.62, 5.50 ⎠ 2.2.C.62, 5.50
thiÕt lμ:
Ta cã ®−îc: 781250.C2 - 12500.C -1 = 0
Vμ chän ®−îc: C = 0,0159(F) = 15900((F)
3. TÝnh chän m¹ch nghÞch l−u:
a.Chän Transistor:
§iÖn ¸p UDS cùc ®¹i ®Æt lªn Transistor lμ:
UDS = Ud = 468,7V
Dßng ®iÖn Id ch¹y qua Transistor lμ:
I d = 2 .I tbcl = 2 .2 = 2.82 A
§Ó cho Transistor lμm viÖc an toμn, tin cËy ta chän hÖ sè gi÷ tr÷:
Ku = 1,6 , Ki = 1,2
UDS = Ku .UDS = 468,7.1,6 = 749,92V
ID = Km . Ki .ID = 2,5.1,2.2,28 = 8,48A
VËy ta chän Transistor nh− sau:

M· hiÖu VCE(V) IC(A)

C4111 1500 10

b. Chän Diod:
§iÖn ¸p ng−îc ®Æt lªn Diod:
Ung = Ud = 468,7 V
Dßng ®iÖn trung b×nh ch¹y trong Diod:
1 ϕ 1 Ud ⎛ ( 1 + a )( 2 _ a) −θ / δ ⎞
Id = ∫ ⎜1 − .e ⎟⎟dθ
2π 0 3 R ⎜⎝ 1 + a3 ⎠
Trong ®ã: ϕ = arctg(X/R) = 0,95(rad)
R = Pt/I2dm = 250/4 = 062,5 Ω
X/R = Q = 1,497
A = e-π/3Q = 0,492
⇒ Id = 0,17A
§Ó Diod lμm viÖc an toμn, tin cËy ta chän hÖ sè dù tr÷:
Ku = 1,6 ; Ki = 1,2
Ung = Ku.Ung = 1,6.468,7 = 749,92V
Id = Km.Ki.Id = 2,5.1,2.0,17 = 0,51A

63
Trang
 VËy ta chän Diod sau:

M· hiÖu U(V) Itb(A)

VL-10 1500 10

C. THIÕT KÕ M¹CH §IÒU KHIÓN:

I.ThiÕt kÕ m¹ch ®iÒu khiÓn chØnh l−u:
Chøc n¨ng cña m¹ch ®iÒu khiÓn lμ t¹o ra nh÷ng xung ®Ó më c¸c
Thyristor c«ng suÊt, nh÷ng xung nμy cã ®é réng vμ h×nh d¹ng nhÊt ®Þnh, ph©n
bè xung theo tõng pha t−¬ng øng, cã thÓ thay ®æi ®−îc thêi ®iÓm ®Æt xung më
vμo cùc ®iÒu khiÓn Thyristor.
Xung më th−êng cã biªn ®é tõ 2-10V dßng ®iÒu khiÓn trong giíi h¹n nhá
h¬n 1A. C«ng suÊt kh«ng v−ît qu¸ 10W, ®é réng kho¶ng 20-100μs ®èi víi thiÕt
bÞ chØnh l−u.Vμ kh«ng nhá h¬n 10μs ®èi víi thiÕt bÞ biÕn ®æi tÇn sè cao. M¹ch
®iÒu khiÓn cßn ph¶i ®¶m b¶o ph¹m vi ®iÒu khiÓn gãc α. ë c¸c s¬ ®å biÕn ®æi
tÇn th× viÖc mÊt ®èi xøng gi÷a c¸c kªnh kh«ng nh÷ng lμm xÊu ®iÖn ¸p ra mμ
cßn cã thÓ lμm cho chÕ ®é biÕn ®æi bÞ ph¸ hñy.
Ngoμi m¹ch ®iÒu khiÓn ph¶i b¶o ®¶m lμm viÖc tin cËy trong mäi hoμn
c¶nh nh− khi nhiÖt ®é thay ®æi, nguån tÝn hiÖu nhiÔu t¨ng. Vμ thiÕt bÞ ph¶i dÔ
thay thÕ, dÔ l¾p r¸p vμ ®iÒu chØnh.
Trong thùc tÕ ng−êi ta th−êng dïng hai nguyªn t¾c ®iÒu khiÓn ®ã lμ:
+ §iÒu khiÓn th¼ng ®øng tuyÕn tÝnh.
+ §iÒu khiÓn th¼ng ®øng "Arccos".
§Ó thùc hiÖn viÖc ®iÒu chØnh vÞ trÝ xung trong nöa chu kú d−¬ng cña ®iÖn
¸p ®Æt trªn Thyristor. Víi viÖc dïng bé chØnh l−u mét pha hai nöa chu kú dïng
Thyristor ta cã thÓ chän nguyªn t¾c ®iÒu khiÓn th¼g ®øng "Arccos". Theo
nguyªn t¾c nμy, ng−êi ta dïng hai ®iÖn ¸p:
+ §iÖn ¸p ®ång bé Ur v−ît tr−íc ®iÖn ¸p An«t - Kat«t Thyristor mét gãc
b»ng π/2. Tøc lμ nÕu lμ Uak = A.Sin(ω t) th× Ur = BCos(ωt).
+ §iÖn ¸p ®iÒu khiÓn UC lμ ®iÖn ¸p mét chiÒu, cã thÓ ®iÒu chØnh ®−îc biªn
®é theo hai h−íng d−¬ng vμ ©m.
Tæng ®¹i sè Ur + Uc ®−îc ®−a ®Õn ®Çu vμo cña kh©u so s¸nh khi mμ Ur +
Uc = 0 ta sÏ nhËn ®−îc mét xung ë ®Çu ra cña kh©u so s¸nh.
Ur + BCosx = 0
α = Arccos(-Uc/B)
Ng−êi ta lÊy B = Ucmax
Khi Uc = 0 th× α = π/2

64
Trang
 Uc = Ucmax th× α = π
Uc = - Ucmax th× α = 0
Tãm l¹i khi cho Uc biÕn thiªn tõ -Ucmax ®Õn +Ucmax th× ta ®−îc α sÏ biÕn
thiªn tõ 0 ®Õn π.
§Ó thùc hiÖn nguyªn t¾c ®iÒu khiÓn nμy ta ph¶i cã mét kh©u t¹o ra hμm:
Us = Um.Cos(ωt) tõ hμm Ur = Um.Sin(ωt) vμ ph¶i cã mét kh©u so s¸nh gi÷a
®iÖn ¸p mét chiÒu tøc ®iÖn ¸p ®iÒu chØnh víi ®Çu ra cña kh©u t¹o hμm Cos ë
tr−íc.
1. Kh©u t¹o hμm cos:
Giíi thiÖu vÒ khuÕch ®¹i thuËt to¸n:
KhuÕch ®¹i thuËt to¸n (K§TT) lμ phÇn tö c¬ b¶n ®Ó x©y dùng m¹ch ®iÒu
khiÓn t−¬ng tù. ThuËt ng÷ K§TT cã nghÜa lμ nhê m¹ch khuÕch ®¹i nμy mμ ta
cã thÓ t¹o ®−îc c¸c thuËt to¸n ®iÒu khiÓn kh¸c nhau. K§TT ®−îc x©y dùng tõ
c¸c m¹ch khuÕch ®¹i Transistor c¬ b¶n cã ®Æc tÝnh lý t−ëng nh−:
1/ HÖ sè khuyÕch ®¹i ®iÖn ¸p A = ∞
2/ Trë kh¸ng vμo Zr = ∞
3/ Trë kh¸ng ra Zr = 0
4/ Gi¶i tÇn tõ 0 ®Õn ∞
5/ §é tr«i ®iÓm kh«ng b»ng kh«ng
6/ TuyÕn tÝnh vμ Doid ®èi xøng.
KhuÕch ®¹i thuËt to¸n thùc tÕ cã tham sè thÊp h¬n so víi K§TT lý t−ëng,
tïy thuéc vμo c¸c lo¹i kh¸c nhau nh− K§TT th«ng dông, K§TT ®Æc biÖt,
K§TT chÝnh x¸c cao hoÆc K§TT t¸c ®éng nhanh v.v...

+
- Âáöu
Âáöu ra
vaìo
+ -

Hçnh 4.13. Mä taí täøng

quaït KÂTT
Thùc chÊt cña kh©u t¹o hμm cos lμ kh©u tÝch ph©n dïng Opam. TÝn hiÖu

− 1 Um U
U2 = ∫ Sinωt.dt = m COSωt
C R ωCR
R3
C
UC
- US
R1
+
R2

Hçnh 4.14. Kháu taûo haìm ccos sæí

duûng KÂTT 65
Trang
vμo cña nã lμ: U1 = Um Sin ωt th× tÝn hiÖu cña nã lμ:
NÕu chØnh R1 = R2 th× ta cã:
khi ®ã nÕu R3 = Xc th× Us = Uc
Tøc lμ: Uc = Um Sin ωt th× Us = Um Cos ωt

2. Kh©u so s¸nh:
Kh©u nμy còng sö dông mét khuÕch ®¹i thuËt to¸n ®Ó so s¸nh Us víi Uc lμ
®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn.

US R1
R 2-− X c2 + 2 jR3 X cIra Ura
U s = Uc = 3
R32 + X c2
+
UCR
2

Hçnh 4.15. Maûch so saïnh duìng

KÂTT
Nh− vËy khi ta chän Ucmax = Um/ωCR = 10V th× khi Uc=Us ta cã Cos
=Uc/Ucmax vμ ë ®Çu ra cña kh©u so s¸nh ta nhËn ®−îc chuçi xung ch÷ nhËt.
3.S¬ ®å m¹ch mét kªnh ®iÒu khiÓn chØnh l−u:
R2
C1
U1
U2 R4
-
R1 Ira
- U3
+
R3 +
UCR
5

Hçnh 4.16. Så âäö maûch mäüt kãnh âiãöu khiãøn

chènh læu

TÝnh chän:
Trong m¹ch trªn c¸c K§TT ta chän lo¹i HA741 cã s½n trªn thÞ tr−êng.
C¸c ®iÖn trë R3, R5 lμ c¸c ®iÖn trë æn ®Þnh nhiÖt.
Ta chän gi¸ trÞ c¸c ®iÖn trë æn ®Þnh nhiÖt nh− sau: R3 = 12( KΩ )
R5 = 4,7( KΩ )

66
Trang
 TÝnh chän R2, C1:
U 1 = 12 2 Sin(ωt )

1 Um Um
U2 = − ∫ Sin(ωt ) = Cos(ωt )
C R ω .R1 .C1
Ta chän: Um
U c max = = 10 V
ω .C1 .R1
12 2 12 2
⇔ = 10 V ⇒ C1R1 =
2.π . f .C1.R1 10.314
Ta chän R1 = 14( KΩ )

⇒ C1 = 10.314
12 2
.14.10 3
= 0,38.10 −6 F

VËy ta chän C1 = 0,47 μF lμ tô chuÈn.

R4 lμ ®iÖn trë h¹n chÕï dßng vμo m¹ch so s¸nh.Ta chän R4 = 4,7( KΩ )
§Ó trî gióp cho qóa tr×nh x¶ cña tô C1 ta chän R2 = 330( KΩ )
4. Kh©u ph¸t xung ch÷ nhËt :
Giíi thiÖu vi m¹ch IC 555 :
ë ®©y chóng t«i dïng vi m¹ch 555 cña h·ng Signetis s¶n xuÊt, bao gåm
hai khuÕch ®¹i thuËt to¸n A1 vμ A2 thùc hiÖn chøc n¨ng so s¸nh, mét trig¬,
mét transistor vμ 3 ®iÖn trë mçi c¸i 5( KΩ ).
Vi m¹ch 555

8 4

5K

5
S G - Ground 1 5 Vcc
6 OA1 & Z
T - Trigger 2 6 D - Discharge
555
5K
O - Out put 3 7 Th - Threshold
3
2
R & R - Reset 4 8
OA2 Vol tage

5K

Hçnh 4.14
67
Trang
 Vi m¹ch 555 cã 8 ch©n:
1. Nèi víi ©m cña nguån nu«i.
2. KÝch lËt tr¹ng th¸i, khi V2 = 2E/3 th× v(3) = 0.
3. Cæng ra, v(3)min = 0,1V; v(3)max = (E-0,5)V; I(3)max = 0,2A.
4. Ch©n khãa, khi v(4) = 0 th× v(3) = 0. NÕu kh«ng cÇn khãa th× nèi 4 vμo
8.
5. Läc nhiÔu, dïng tô ®iÖn 10nF ®Êu gi÷a ch©n 5 vμ ch©n 1.
6. Ng−ìng lËt, khi v(6) = 2E/3 th× v(3) = 0.
7. Ch©n phãng ®iÖn, th−êng ®−îc nèi vμo ch©n C cña m¹ch ngoμi.
8. Nèi víi cùc d−¬ng cña nguån nu«i, E = 5-18V, tiªu thô dßng ®iÖn
0,7mA/1V nguån nu«i, (10mA khi E = 15V).
Kh©u ph¸t xung ch÷ nhËt:
+5V

R1
8 4
7 q
R2
555 3
6 t
xP2 (1-x)P2 2
1 5 T1 T2
P1

H×nh 4.18 kh©u phat xung chö nhËt

Gi¶ thiÕt: Uc= E/3, S = 0, R = 1, v(3) =1, z = 0, T bÞ khãa.

Tô ®iÖn C n¹p ®iÖn thÑo m¹ch: E - R1 - D1 - xP2 - P 1- C1 - E. §iÖn ¸p Uc
t¨ng dÇn lªn.
Khi Uc = E/3, Ta cã: R= 0, z = 1, v3 = 0, T më. Tô ®iÖn C phãng ®iÖn theo
m¹ch:
C - P1- (1-x)P2 - D2 - R2 - T - C. §iÖn ¸p Uc gi¶m dÇn. Khi Uc = E/3: S = 0,
v3 =1,
z = 0, T bÞ khãa l¹i.
X¸c ®Þnh chu kú xung:

68
Trang
 Khi C n¹p ®iÖn ta cã ph−¬ng tr×nh:
I(R1+ xP2+ P1)+Uc = E, víi i = C. duc/dt.
duc/dt + a.uc = a.E, víi a = 1/(C(R1+ xP2 + P1)).
ViÕt ph−¬ng tr×nh trªn d−íi d¹ng to¸n tö Laplace:
p.Uc(p) - Uc(0) + aUc(p) = a.E/p, víi Uc(0) = E/3.
a .E E
U c ( p ) = +
p( p + a ) 3( p + a )
VËn dông quan hÖ hμm ¶nh gèc ta cã:
E
U c ( t ) = E ( 1 − e − at ) + . e − at
3
§iÖn ¸p Uc t¨ng theo hμm mò.
Khi t = T1 th× Uc = 2E/3.VËy: T1 = 0,693C(R1 + xP2 + P1).
Khi C phãng ®iÖn ta cã ph−¬ng tr×nh:
t
2 E −τ 2
U c (t ) = .e
3
Trong ®ã τ2 = C[P1 + (1-x)P2 + R2] vμ lÊy gèc thêi gian t¹i T1.
Khi t =T2 th× U2 = E/3.
Do ®ã T2 = 0,963C[P1 + (1-x)P2 + R2]
Chu hú xung ra lμ T = 0,963C(R1 + R2 + 2P1+ P2).
TÇn sè xung lμ: f = 1/T.
§Ó thay ®æi ®−îc tÇn sè xung ra ta chØ cÇn thay ®æi ®iÖn ¸p ®ãng x¶ cña tô
®iÖn C, b»ng c¸ch thay ®æi vÞ trÝ cña biÕn trë P1. NÕu R2 = R2 = R vμ x =1/2 th×
T1 = T2 ë mäi tÇn sè. BÊy giê T = 0,963C(2R1 + 2P1 + P2).
§Ó ph¸t xung cho m¹ch ®iÒu khiÓn chØnh l−u ta chän m¹ch ph¸t xung nh−
sau :
VCC 8
4
R1
7 5K
T
D 5
R + &
-
6
5K
2
3
+ &
-
UC
C 5K

69
Trang
* Ho¹t ®éng cña s¬ ®å :
-§iÖn thÕ cæng vμo + cña OA1 lμ 2E/3.
-§iÖn thÕ cæng vμo - cña OA2 lμ E/3. +Tô ®iÖn C n¹p ®iÖn qua R1 vμ Deleted: ¶

Diot D.
+Tô ®iÖn C phãng ®iÖn qua R2 vμ Transistor T.
Gi¶ thiÕt ban ®Çu UC = E/3 ; S = 0 ; R = 1 ; V(3) = 1 ; Z = 0 ;
Transistor T bÞ kho¸. Tô ®iÖn n¹p ®iÖn, UC t¨ng lªn theo hμm mò. Khi tô C
n¹p ®iÖn ®Õn ®iÖn ¸p UC = 2E/3; R = 0 ; Z = 1 ; V(3) = 0 ; T më. Tô ®iÖn
phãng ®iÖn qua ®iÖn trë R2 vμ T, ®iÖn ¸p UC gi¶m.
+Khi UC = E/3; S = 0 ; Z = 0 ; V(3) = 1 ; T bÞ kho¸ l¹i.
*X¸c ®Þnh chu kú xung:
-Khi tô ®iÖn C n¹p ta cã ph−¬ng tr×nh:
duc
i .R 1 + u c = E víi i = C .
dt
duc 1
+ a.v c = a.E víi a =
dt R 1 .C
ViÕt d−íi d¹ng to¸n tö Laplace :
p.UC (p) - UC(0) + a.UC(p) = a.E/p. víi UC(0) = E/3.
a.E E
⇒ U C ( p) = + .
p( p + a) 3( p + a)
ChuyÓn sang hμm gèc:
UC(t) = E (1-e-at) + E/3.e-at .
Khi t = T1 th× UC(T1) = 2E/3. ThÕ vμo ph−¬ng tr×nh ®iÖn ¸p Uc(t) ta ®−îc
T1 = 0,693.C.R1.
+Khi C phãng ®iÖn ta cã ph−¬ng tr×nh:
Uc(t) = 2E / 3.e− t / CR .
2

Khi t = T2 (lÊy T1 lμm gèc thêi gian phãng ®iÖn), th× Uc(T2) = E/3, do ®ã
T2 = 0,693.C.R2.
VËy chu kú xung lμ :
T = T1 + T2 = 0,693.C.(R1 + R2).
*TÝnh chän R1, R2 vμ tô C:
§Ó m¹ch chØnh l−u lμm viªc tèt ta chän :
R1 = R2 = 1( KΩ )
C = 0,01 μF
4. Kh©u khuyÕch ®¹i xung:
Kh©u nμy cã nhiÖm vô khuÕch ®¹i xung ®iÒu khiªín, ®Ó xung nμy cã ®ñ
c«ng suÊt më Thyristor T ®ång thêi võa lμm m¹ch c¸ch ly gi÷a m¹ch ®iÒu
khiªín vμ m¹ch ®éng lùc.

70
Trang
 Kh©u khuÕch ®¹i xung ta cã thÓ dïng biÕn ¸p xung hoÆc bé ghÐp bao gåm
hai linh kiÖn quang Diod - Transitor hay cßn gäi lμ Transitor.
M¹ch c¸ch ly:

Vcc Vdd

R0 R1

D0 T0
G
R3
T
R2

H×nh 4.19 : S¬ ®å nguyªn lý m¹ch c¸ch ly

Khèi nμy cã t¸c dông c¸ch ly gi÷a m¹ch ®iÒu khiÓn vμ m¹ch ®éng lùc,
ng¨n kh«ng cho ®iÖn ¸p phÝa m¹ch ®éng lùc "trμn" vμo m¹ch ®iÒu khiÓn g©y
nguy hiÓm. Khèi c¸ch ly nhËn tÝn hiÖu tõ ngâ ra cña m¹ch ®iÒu khiÓn, sau ®ã
khuÕch ®¹i lªn ®iÖn ¸p cã biªn ®é ®ñ lín ®Ó kÝch më Thyristor
Nguyªn lý ho¹t ®éng:
B×nh th−êng khi ch−a cã tÝn hiÖu vμo ngâ vμo cña bé c¸ch ly, T bÞ ph©n
cùc ng−îc nªn ho¹t ®éng ë chÕ ®é khãa, lμm cho dßng ch¶y qua R0 xuèng Diod
D0 b»ng kh«ng nªn coi nh− Diod D0 kh«ng ho¹t ®éng nghÜa lμ T0 còng ®ang
n»m ë tr¹ng th¸i khãa.
Khi cã ë tÝn hiÖu møc ®é cao tõ khèi ®iÒu khiÓn ®−a tíi qua R3vμ kÝch më
cho T, lóc nμy dßng ch¶y qua R0 xuèng Diod D0 råi qua T xuång mass, nghÜa lμ
Diod D0 ho¹t ®éng lμm cho T0 còng ho¹t ®éng, lóc nμy sÏ cã dßng ch¶y tõ R1
ch¶y qua T0 xuèng R2 tøc lμ cã ®iÖn ¸p r¬i trªn R2 vμ ®iÖn ¸p nμy sÏ ®−a vμo
cùc G cña Thyristor ®Ó më.
TÝnh chän c¸c phÇn tö cña m¹ch khuÕch ®¹i xung:
§Ó cho Thyristor më ch¾c ch¾n ta chän ®iÖn ¸p, dßng ®iÒu khiÓn ®−a vμo
cùc G ®Ó më Thyristor lμ UG = 3V, IG = 15mA.
Ta chän Transistor quang PT lo¹i PC 817 cã c¸c th«ng sè nh− sau:
UCEMax = 35V; HÖ sè truyÒn ®¹t 60%; §iÒu khiÓn c¸ch ly 5Kv.
Ta cã thÓ coi ®iÖn ¸p r¬i trªn Transistor T0, Transistor khi dÉn b¶o hßa lμ 0,2V
®iÖn ¸p r¬i trªn Diod D0 lμ 1V.

71
Trang
 Chän dßng qua R2 lμ IR2 = 4mA, dßng IE cña T0 lμ :
IE = IG + IR2 = 15 + 4 = 19 (mA).
Chän R2 :
R2 = UG / IR2 = 3 / (4.10-3) = 750 (Ω).
Chän R1 :
IR1 = IC = IE . α = 19 . 60/100 = 11,4 (mA).
R1 = (5 - 3 - 0,2) / 11,4.10-3 = 190 (Ω).
Chän dßng qua D0 lμ 20 mA :
R0 = (5 - 1 - 0,2) / 20.10-3 = 190 (Ω).
Chän Transistor T lo¹i 2SE 776 cã c¸c th«ng sè sau :
VCemax = 75 V, ICmax = 1 A, hÖ sè khuÕch ®¹i β = 5.
Dßng vμo cùc baz¬ cña T :
Ib = Ic / β = 20 / 5 = 4 (mA).
Chän dßng qua R 3lμ 20 mA :
R3 = (5 - 0,6) / (20.10-3) = 220 (Ω).
II. M¹ch ®iÒu khiÓn nghÞch l−u:
§Ó ®iÒu khiÓn c¸c Transistor ®ãng më theo yªu cÇu, ta cÇn cã m¹ch t¹o
xung ch÷ nhËt cã ®é réng theo yªu cÇu vμ cã thÓ thay ®æi ®−îc tÇn sè cña xung
ra. Yªu cÇu ®−îc ®Æt ra lμ tÝn hiÖu vμo cña m¹ch ®iÒu khiÓn lμ tÝn hiÖu ®iÖn ¸p.
TÝn hiÖu cña m¹ch ®iÒu khiÓn lμ xung ch÷ nhËt nμy lμ ph¶i cã tÇn sè tØ lÖ tuyÕn
tÝnh víi ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn (U ~ f). NghÜa lμ khi ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn t¨ng lªn th×
tÇn sè xung ra ph¶i t¨ng lªn hoÆc ng−îc l¹i ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn gi¶m xuèng th×
tÇn sè xung ra ph¶i gi¶m xuèng.
1. Kh©u ph¸t xung chö nhËt :
a. Giíi thiÖu m¹ch biÕn ®æi ®iÖn ¸p _ tÇn sè (U/F _ VCO )
Tr«ng m¹ch ®iÒu khiÓn biÕn tÇn , cÇn ph¶i t¹o m¹ch ph¸t xung ch÷ nhËt
cã tÇn sè tû lÖ víi ®iÖn ¸p ®iÒu khiÓn . Cô thÓ trong ®iÒ khiÓn tÇn sè ®éng c¬
kh«ng ®ång bé , tÇn sè ®iÖn ¸p hoÆc dßng ®iÖn ra f1 cña biÕn tÇn ®−îc tÝnh
f1 = fw + f2
Trong ®ã: fw : tÇn sè quay cña trôc ®éng c¬
f2 : tÇn sè tr−ît ë m¹ch r« to .
Thùc tÕ ta tÝnh ®−îc Uw ~ Fw vμ U2 ~ F2
V× vËy U1 ~ F1 ®−îc tÝnh
U 1 = Uw + U2

72
Trang
 Khoaï
+U1
Têchphán Sosaïnh

f1

-U1

H×nh 4.20 - Nguyªn lý m¹ch biÕn ®èi ®iÖn ¸p- tÇn sè ( U/f -_VCO )

Nguyªn lý m¹ch biÕn ®æi ®iÖn ¸p - tÇn sè t¹o nªn tû lÖ tuyÕn tÝnh f1 - u1
®−îc tr×nh bμy ë h×nh vÎ trªn .Trong ®ã gåm 3 kh©u :nkho¸ , m¹ch tÝch ph©n
vμ m¹ch so s¸nh , kho¸ chuyÓn m¹ch t¹o ®iÖn ¸p + U1 vμ - U1 ®Ó ®−a vμo kh©u
tÝch ph©n , ®iÒu khiÓn kho¸ chuyÓn m¹ch ®ã lμ kh©u so s¸nh cã ®Æc tÝnh tõ trÔ .
Thùc tÕ cã thÓ thùc hiÖn m¹ch U/f b»ng nhiÒu s¬ ®å kh¸c nhau ,tuy vËy
cÇn x¸c ®Þnh chØ tiªu : ®é tuyÕn tÝnh ,vïng ®iÒu chØnh trong ®ã tÇn sè xung ra
tû lÖ tuyÕn tÝnh víi ®iÖn ¸p. Mét trong c¸c s¬ ®å ®¶m b¶o chØ tiªu trªn tr×nh
bμy trªn h×nh d−íi ®©y :

U1 2R1 U3

- A1
R1 R1 - A2 U2
+
D2 +
- A3
R1 +
D1 R2
R4

R5 D3

H×nh 4.21 - M¹ch nguyªn lý biÕn ®èi ®iÖn ¸p- tÇn sè

73
Trang
 ( U/f _ VCO )

U1
t
U1

U3 T1 T2

U2 U2max

Hh×nh 4.22 - §å thÞ ®iÖn ¸p vμ xung cña m¹ch

BiÕn ®æi U/f
M¹ch gåm 3 K§TT : A1 lμ kh©u tÝch ph©n ,A2 lμ m¹ch so s¸nh cã ®Æc
tÝnh trÔ ,A3 lμ kho¸ chuyÓn m¹ch .
Khi ®iÖn ¸p U1 < 0 ®iÖn ¸p ®Çu ra A2 cã gi¸ trÞ ©m , ®i«t D3 kho¸ , v× vËy
kh©u tÝch ph©n cã hai ®iÖn ¸p vμo , ta cã :
U1 U1 dU 3
+ =C
2 R1 R1 dt
U1
U3 = ∫ dt
2 R1C1
0 < t < = T1
Khi ®iÖn ¸p tÝch ph©n ®¹t gi¸ trÞ :
R4
U 3 = −U 2
R4 + R 2
M¹ch lËt A2 thay ®æi gi¸ trÞ tõ ©m sang d−¬ng lóc ®ã ®i«t D3 th«ng , kho¸
A3 kho¸ v× vËy ®iÖn ¸p vμo kh©u tÝch ph©n chØ ®i qua 2R1 ta cã:
U1
U 3 = −∫ dt
2 R1C1
T1 < t <= T1 + T2

74
Trang
 T¹i thêi ®iÓm t = T1 + T2 = T ®iÖn ¸p tÝch ph©n ®−îc tÝnh:

R4
U 3 = U 2 max
R4 + R2

M¹ch so s¸nh A2 lËt gi¸ trÞ tõ d−¬ng sang ©m lóc ®ã ®i«t D3 kho¸ , më
kho¸ cho kho¸ A3 . Qu¸ tr×nh ®−îc lÆp l¹i . Thêi gian tÝch ph©n ®−îc tÝnh :

R4 4R C K
T1 = T2 = U 2 max . 1 1 = 1
R4 + R2 U 1 U1

1 1 U
f1 = = .= 1
T T1 + T2 K
Trong ®ã
R4
K = 2 K 1 = 2U 2 max .4 R1C1
R4 + R2
§Ó ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c m¹ch biÕn ®æi cÇn ph¶i thiÕt lËp trªn c¸c linh
kiÖn ®iÖn tö , tô ®iÖn vμ K§TT cã ®é chÝnh x¸c cao .
§å thÞ xung chö nhËt vμ tam gi¸c lμ ®èi xøng v× ta chän tû lÖ ®iÖn trë R1
vμ 2R1, ngoμi ra ®Ó kho¸ lμm viÖc ch¾c ch¾n ph¶i chän R1 > R5 kÕt qu¶ ta cã :

1 R2 + R4
f1 = = U1
T 8U 2 max R4 R1C1

b. TÝnh chän linh kiÖn :

V× khi cã 6 xung ë ®Çu vμo (xung Clock) lÊy tõ ®Çu ra cña m¹ch VCO th×
®Çu ra cña c¸c trig¬ cã mét xung. Nh− vËy tÇn sè xung ra cña c¸c trig¬ còng
chÝnh lμ tÇn sè cña ®iÖn ¸p xoay chiÒu trªn t¶i.
D¶i ®iÒu chØnh cña ®iÖn ¸p xoay chiÒu lμ tõ 30Hz ®Õn 70Hz nªn d¶i ®iÒu
chØnh cña ®iÖn ¸p cña m¹ch VCO lμ tõ 120Hz ®Õn 420Hz.
§Ó m¹ch lμm viÖc an toμn ta chän:
U2max = 4,5 V
TÝnh chän R2 , R4
Ta cã :
R4
U 3 = U 2 max
R4 + R2

75
Trang
Chän U3 = 3 V do ®ã :
R4
3 = 4,5
R4 + R2
=> R4 = 2R2
Chän R2 = 5 k( => R4 =10 k(
Gäi fvco lμ tÇn sè xung Clock , fT lμ tÇn sè ®iÖn ¸p t¶i.
=> fvco = 6 fT
TÝnh chän R1 , C1 :
NÕu chän fTmax = 70 Hz th× fvcomax = 420 Hz mμ :
R2 + R4
f vco max = U 1 max
8U 2 max R4 R1C1
Chän U1max = 12 V => 151200 R1 C1 =180
Chän R1 = 15 KΩ => C1 = 0,0793 μF
TÝnh chän U1min :
NÕu chän fTmin = 30 Hz th× fvcomin = 120 Hz mμ :
R2 + R4
f vco min = U 1 min
8U 2 max R4 R1C1
Ö 120 = 35,162 U1min
Ö U1min = 3,413 (V )
§Ó kho¸ lμm viÖc ch¾c ch¾n ph¶i chän R5 < R1 => R5 = 5 KΩ
2 kh©u ph©n phèi xunh :
Yªu cÇu cña kh©u ph©n phèi xung lμ t¹o ra ®−îc cac xung ®iÒu khiÓn më
Tranzitor theo quy luËt ®ãng më cña nã.
Tõ b¶ng tuÇn tù dÈn ®iÖn cña c¸c tranzito ,ta cã nhËn xÐt :
- Khi van T1 dÉn th× van T4 kho¸ tøc lμ khi van T1 cã xung ®iÒu khiÓn
th× T4 hoan toμn kh«ng cã xung ®iÒu khiÓn
- Khi van T3 cã xung ®iÒu khiÓn th× T6 hoan toμn kh«ng cã xung ®iÒu
khiÓn
- Khi van T5 cã xung ®iÒu khiÓn th× T2 hoμn toμn kh«ng cã xung ®iÒu
khiÓn.
§Ó t¹o ®−îc sù ph©n phèi xung nh− vËy cÇn sö dông cac Trig¬ víi c¸c ®Çu
ra ®¶o vμ kh«ng ®¶o
Theo nh− ph©n tÝch trªn th× ph¶i cã 3 Trig¬ ( 3Trig¬ ®Õm tèi ®a 8 tr¹ng
th¸i tøc lμ cã 8 xung dÇu vμo th× cã 1 xung ®Çu ra ) .Nh−ng trong mét chu kú
®iÖn ¸p chØ cã 6 xung ( mæi xung c¸ch nhau 60( )nªn ta x©y dùng bé ®Õm modul
6 bit ,tøc lμ ë ®Çu vμo cã 6 xung 9 xung clook ) th× ®Çu ra cã mét xung , xung
clook ®−¬c cung cÊp tõ ngâ ra cña kh©u ph¸t xung chñ ®¹o m¹ch biÕn ®æi ®iÖn
¸p _ tÇn sè U / f

Bé ®Õm n¸y ®−¬c x©y dùng trªn c¬ së Trig¬ D

76
Trang
B¶ng sù thËt cña Trig¬ D

Qn D Qn+1
0 0 0
0 1 1
1 0 0
1 1 1

Nh− vËy ta cã :
D Qn+1
0 0
1 1

Tõ 2 b¶ng trªn ta cã b¶ng ®Çu vμo kÝch cña Trig¬ D

Qn Qn+1 D
0 0 0
0 1 1
1 0 0
1 1 1

C¸c tr¹ng th¸i cÇn cã cña c¸c tri g¬ nh− sau :

1 2 3 4
5 6 7 8
CK 9

Q1

Q2

Q3 77
Trang

Q1

Q2

Q3

Hçnh 4.20b. Giaín âäöxung ra cuía bäüâãúm 3

 Tõ ®ã thμnh lËp c¸c b¶ng tr¹ng th¸i cña Trig¬ :

Vïng Tr¹ng th¸i hiÖn t¹i Tr¹ng th¸i kÕ §Çu vμo FFD
Q3 Q2 Q1 Q3 Q2 Q1 D3 D2 D1
1 0 0 0 0 0 1 0 0 1
2 0 0 1 0 1 1 0 1 1
3 0 1 1 1 1 1 1 1 1
4 1 1 1 1 1 0 1 1 0
5 1 1 0 1 0 0 1 0 0
6 1 0 0 0 0 0 0 0 0

Dùa vμo b¶ng tr¹ng th¸i do c¸c Trig¬ ta t×m ®−îc sù liªn hÖ gi÷a c¸c ®¹i
l−îng vμo vμ ra , cÇn ph¶i tèi gi¶n hμm bool theo ph−¬ng ph¸p Karnaugh .

78
Trang
 q2q1
q3 00 01 11 10
0 0 0 1 x
d3=q2
1 0 x 1 1

q2q1
q3 00 01 11 10
0 1 1 1 x
d1=q3
1 0 X 0 0

q2q1
q3 00 01 11 10
0 0 1 1 x
d2=q1
1 0 x 1 0

T1 T2 T3

D1 Q1 D2 Q2 D3 Q3

CK 1 CK 2 CK 3

Q1 Q2 Q3
CK

T4 T5 T6
H×nh 4.25 S¬ ®å nguyªn lý bé
®Õm 3

4. M¹ch c¸ch ly:

79
Trang
 Vcc Vdd

R0 R1

D0 T0
G
R3
T
R2

H×nh 4.26 : S¬ ®å nguyªn lý m¹ch c¸ch ly

Khèi nμy cã t¸c dông c¸ch ly gi÷a m¹ch ®iÒu khiÓn vμ m¹ch ®éng lùc,
ng¨n kh«ng cho ®iÖn ¸p phÝa m¹ch ®éng lùc "trμn" vμo m¹ch ®iÒu khiÓn g©y
nguy hiÓm. Khèi c¸ch ly nhËn tÝn hiÖu tõ ngâ ra cña m¹ch ®iÒu khiÓn, sau ®ã
khuÕch ®¹i lªn ®iÖn ¸p cã biªn ®é ®ñ lín ®Ó kÝch më Transistor, ®ång thêi khi
kh«ng cã tÝn hiÖu ®iÒu khiÓn th× t¹o ra ®iÖn ¸p ng−îc ®Æt vμo cùc G cña
Transistor ®Ó khãa.
Nguyªn lý ho¹t ®éng:
B×nh th−Ýng khi ch−a cª tÝn hiÖu vμo ng® vμo cña bé c¸ch ly, T bÞ ph©n
cùc ng−îc nªn ho¹t ®éng ë chÕ ®é khãa, lμm cho dßng ch¶y qua R0 xuèng Diod
D0 b»ng kh«ng nªn coi nh− Diod D0 kh«ng ho¹t ®éng nghÜa lμ T0 còng ®ang
n»m ë tr¹ng th¸i khãa.
Khi cã ë tÝn hiÖu møc ®é cao tõ khèi ®iÒu khiÓn ®−a tíi qua R3vμ kÝch më
cho T, lóc nμy dßng ch¶y qua R0 xuèng Diod D0 råi qua T xuång mass, nghÜa lμ
Diod D0 ho¹t ®éng lμm cho T0 còng ho¹t ®éng, lóc nμy sÏ cã dßng ch¶y tõ R1
ch¶y qua T0 xuèng R2 tøc lμ cã ®iÖn ¸p r¬i trªn R2 vμ ®iÖn ¸p nμy sÏ ®−a vμo
cùc G cña TRANSITOR ®Ó më.

TÝnh chän c¸c phÇn tö cña m¹ch khuÕch ®¹i xung:

§Ó cho TRANSITOR më ch¾c ch¾n ta chän ®iÖn ¸p, dßng ®iÒu khiÓn ®−a
vμo cùc G ®Ó më TRANSITOR lμ UG = 3V, IG = 800mA.
Ta chän Transistor quang PT lo¹i PC 817 cã c¸c th«ng sè nh− sau:
UCEMax = 35V; HÖ sè truyÒn ®¹t 60%; §iÒu khiÓn c¸ch ly 5Kv.
Ta cã thÓ coi ®iÖn ¸p r¬i trªn Transistor T0, Transistor khi dÉn b¶o hßa lμ 0,2V
®iÖn ¸p r¬i trªn Diod D0 lμ 1V.
Chän dßng qua R2 lμ IR2 = 4mA, dßng IE cña T0 lμ :

80
Trang
 IE = IG + IR2 = 800 + 4 = 804 (mA).
Chän R2 :
R2 = UG / IR2 = 3 / (4.10-3) = 750 (KΩ).
Chän R1 :
IR1 = IC = IE . α = 804 . 60/100 = 482,4 (mA).
R1 = (5 - 3 - 0,2) / 482,4.10-3 = 7 (Ω).
Chän dßng qua D0 lμ 20 mA :
R0 = (5 - 1 - 0,2) / 20.10-3 = 190 (Ω).
Chän Transistor T lo¹i 2SE 776 cã c¸c th«ng sè sau :
VCemax = 75 V, ICmax = 1 A, hÖ sè khuÕch ®¹i β = 5.
Dßng vμo cùc baz¬ cña T :
Ib = Ic / β = 20 / 5 = 4 (mA).
Chän dßng qua R3 lμ 20 mA :
R3 = (5 - 0,6) / (20.10-3) = 220 (Ω).
S¬ ®å m¹ch ®iÒu khiÓn nghich l−u nh− h×nh vÏ :
§iÒu khiÓn b»ng tay:
Khi ®iÒu khiÓn b»ng tay theo quy luËt U/f = h»ng sè ta dïng biÕn trë víi
gi¶ thiÕt U(R) vμ f(R) lμ tuyÕn tÝnh(theo tõng ®o¹n).
§Ó ®iÒu khiÓn tèc ®é ®éng c¬ ë vïng d−íi tèc ®é c¬ b¶n th× ta tu©n thñ
theo nguyªn t¾c trªn, cßn khi ®iÒu chØnh tèc ®é ®éng c¬ trªn tèc dé c¬ b¶n th×
ta khèng chÕ ®Ó kh«ng thay ®æi ®iÖn ¸p mμ chØ thay ®æi tÇn sè theo s¬ ®å khèng
chÕ nh− sau: 12 V

81
Trang