II PREDAVANJE

Vrste materijala i pribora za crtanje i njihovo

pravilno korišćenje, računari
Tehnički crtež se ne može uraditi bez
odgovarajućeg materijala i pribora. Da bi se
ovladalo veštinom tehničkog crtanja potrebno
je dobro poznavati materijal i pribor. Samo sa
pravilno odabranim materijalom i dobro
upotrebljenim priborom može se nacrtati
dobar tehnički crtež.
Materijal za tehničko crtanje

Hartija
Olovke
Flomasteri
Gume za brisanje
Tuš
Lepljiva traka
Letraset, letraton i letrafilm
Hartija (papir)

Vrste papira:
skicen papir
hamer
paus-papir
ozalid papir
milimetarska hartija
voštano (englesko) platno
Skicen papir
Hartija za skiciranje ili skicen papir je bela, tanka i providna
hartija koja služi za slobodoručno tehničko skiciranje, na osnovu
koga se kasnije odlučuje o definitivnim oblicima nacrtanih
predmeta. Providna je i stavljanjem jedne preko druge može se
crtati, a da se ne mora brisati i ispravljati. Na njoj se crta samo
mekom olovkom ili flomasterom. Za skice i crteže koji se rade
olovkom koristi se obična bela u veličinama 29,7/42cm ili
21/29,7cm.

Hamer
Za crteže koji se rade u jednom primerku upotrebljava se bela,
neprovidna i puna hartija, koja je po proizvođaču dobila ime
hamer. Hamer može biti i u boji. Jedna strana mu je sasvim glatka,
a druga rapavija. Crteži u tušu rade se na glatkoj površini, a na
rapavoj skice i crteši koji se kasnije boje akvarel bojama. Na glatkoj
strani se crta umereno tvrdom olovkom, a na rapavoj mekšom.
Unikatni crteži se često lepe na kartone i kaširaju da bi se produžila
njihova trajnost.
Paus
Providna hartija poznata pod nazivom paus-papir služi za
izradu tehničkih crteža koji se moraju umnožavati. Na paus
papiru se crta tvrdom olovkom ili tušem (najčešće). Crteži
koji se umnožavaju ne treba da se crtaju tuševima u boji,
jer se kopiraju veoma bledo ili se uopšte ne vide. Crteži na
pausu kopiraju se u naročitim mašinama na tzv. ozalid
papiru, može se uraditi neograničen broj kopija, koje služe
pri izvođenju objekta, dok se original na pausu čuva. Paus je
glatke površine i svetlosive ili plavosive boje.

Ozalid
Hartija na kojoj se otiskuju kopije crteža je ozalid. To je
puna, neprovidna hartija, čija je jedna površina premazana
filmom koji se hemijski menja pri uticaju svetlosti. Izrađuje
se u rolnama.
Milimetarska hartija
Za izradu dijagrama, nomograma i sl. Upotrebljava se
milimetarska hartija. To je bela, neprovidna hartija, na
kojoj je ucrtana mreža paralelnih horizontalnih i vertikalnih
linija na odstojanju od jednog milimetra. Izrađuje se u
tabacima raznih veličina, ali i u rolnama širine 100 ili 70
cm. Postoji i providna milimetarska hartija da bi se crteži
mogli kopirati.

Voštano (englesko) platno

Postoji i platno za crtanje tzv. voštano (englesko) platno.
Najfinijeg je tkanja, providno je i mora biti bez ikakvih
grešaka. Presvučeno je tankim slojem voska da bi se moglo
crtati na njemu. Ovo platno služi za crtanje originalnih
crteža. Crteži na njemu mogu se kopirati više puta, bez
opasnosti da se ošteti ili iscepa kao paus.
Danas se savremenim aparatima za
kopiranje mogu kopirati u više primeraka
crteži nacrtani na bilo kojoj vrsti papira, a
ne samo na pausu.
Olovka

Za tehničko crtanje upotrebljavaju se razne vrste olovaka.

Obične olovke sa drvenom oblogom a grafitnim uloškom u sredini.
Tehničke olovke (patent), izrađene su od metala ili plastične mase. U
sredini je šuplji cilindrični uložak, koji na jednom kraju ima spiralu ili
dugme, a na drugom kraju završava se sa 6 ili 4 metalna listića. Za fino
iscrtavanje upotrebljavaju se tehničke olovke sa vrlo tankom minom od
0,5-1mm. Grafitni ulošci, mine mogu biti razlišite tvrdoće. Mine sa
oznakom H su tvrde mine, a sa oznakom B su meke mine. Što je broj
ispred H veći mina je tvrđa, a što je broj ispred B veći mina je mekša.
Meke mine koriste se za crtanje skica, za slobodoručno crtanje i za
podebljavanje linija i iscrtavanje kontura. Tvrđim minama crtaju se
crteži na hameru ili na pausu. Crtež olovkom je precizniji i čistiji kada
se crta tvrđom minom.
Za svaku vrstu tehničkog crtanja vrh mine mora biti dobro zaoštren i
treba da izlazi iz olovke 7-10mm. Za oštrenje drvenih i tehničkih
olovaka služe razne vrste rezača. Mine u tehničkoj olovci mogu se
oštriti pomoću struške. Treba voditi računa da se oštrenje olovke ne
vrši nad papirom za crtanje, da se ne bi uprljao.
Postoje i olovke u boji, koje se koriste za bojenje ili senčenje, ili za
izradu raznih grafikona.
 Olovke

Obične olovke

Tehničke olovke
Flomasteri
Koriste se za skiciranje, izvlačenje dužih poteza slobodnom rukom i
opušteno pisanje. Vrhovi flomastera mogu biti tanki, umereno široki i
široki.
 Guma za brisanje
- meka guma za brisanje linija olovkom
- tvrda guma za brisanje linija tušem
- *Knet guma*, lepljiva i vrlo mekana masa koristi se za brisanje
linija izvučenih vrlo mekom minom, ugljenom ili kredom i za veće
površine
- specijalna tečnost za brisanje linija flomasterom

Tuš
Tuš je crna tečnost, koja dobro prianja na hartiju,
brzo se suši, ne bledi, a linija nacrtana tušem
trajno zadržava svoj izgled. Prodaje se u tubama
ili flašicama. Postoji i tuš u boji, koji se može
upotrebiti samo za crteže koji se ne kopiraju. Sa
pojavom rapidograf pera postoji i crna tečnost za
punjenje rapidografa, slična tušu. Tuševi za
rapidografe se proizvode u crnoj i još 6 drugih
boja. Pakuju se u flašicama ili u patronama koje
se stavljaju na svako rapidograf pero.

Lepljiva traka
Letraset, letraton i letrafilm
- Letraset slova su slova prilepljena na tanku foliju sa koje se mogu
lako preneti – preslikati na crtež
- Letraton su samolepljivi filmovi sa ujednačeno naslikanim
linijama, tačkama ili drugim vrstama šrafure ili rastera
- Letrafilmovi su samolepljivi tabaci u boji, kojima se pokrivaju
površine, a linije na crtežu, plakatima, kartama, ostaju vidne.
Pribor za tehničko crtanje
Crtaća tabla (ploča)
T-lenjir ili šina
Trouglasti lenjiri
Krivuljari
Uglomeri
Šabloni
Šestar
Grafos i rapidograf pera
Crtaća tabla (ploča)
- Table su napravljene od mekog drveta, glatke i sa ravnim i oštrim
ivicama, da po njima lako klize lenjiri.
-Postoje i crtaće table napravljene od plastične mase, pogodne su za
nošenje, jer su lake.
Sto za crtanje
Sastoji iz table i nogara ili postolja
U organizacijama koje se bave projektovanjem i u kojima se mnogo
crta, postoje crtaći stolovi kod kojih postoji mehanizam za
pomeranje table iz horizontalnog do gotovo vertikalnog položaja.
Opremljene su sistemom lenjira, koji obrazuju prav ugao i koji se
mogu slobodno kretati po čitavoj tabli
T-lenjir
T-lenjirom se izvlače horizontalne paralelne linije, a služi i
kao oslonac za trouglaste lenjire, kojima se izvlače vertikalne
ili kose linije. Neki T-lenjiri imaju pokretne glave, sa kojima
se mogu izvlačiti kose paralelne linije. Najčešće su izrađeni od
tvrdog kuvanog drveta, mada ima i metalnih ili od plastične
mase. Treba da se proveri prav ugao glave lenjira, pomoću
trouglastog lenjira, a treba ga držati u horizontalnom pložaju
ili okačiti na vertikalnu površinu da se ne bi krivio.
Šina
Šina je prav lenjir sa točkićima na krajevima, preko kojih se
zateže najlon konac i na taj način pričvršćuje za tablu.
Trouglasti lenjiri
Crtanje vertikalnih i kosih linija zahteva upotrebu trouglastih
lenjira. To su dva pravougla trougla jedan sa uglovima od 450,
a drugi sa uglovima od 300 i 600. Mogu biti različite dužine i
izrađuju se od drveta ili plastične mase. Ivice mogu biti ravne,
zakošene ili sa zubom. Na jednoj kateti imaju milimetarsku
podelu.
Krivuljari
Za crtanje krivih linija u tehničkom
crtanju koriste se krivi lenjiri-krivuljari.
Primenjuju se prilikom crtanja
predmeta i slika koji sadrže krivine.
Pažljivim odabiranjem krivina na
krivuljarima mogu se uspešno crtati
razne krive (parabole, hiperbole,
elipse).
Uglomeri
Izvestan broj uglova može se lako nacrtati ili konstruisati koristeći
se pravilima planimetrije. Međutim kada ne može da se konstruiše,
koristi se uglomer. Koristi se i za očitavanje nekog nacrtanog ugla.
Postoje uglomeri sa podelom od 00 – 1800 i sa podelom od 00 –
3600. Osim podele na stepene, svaki uglomer ima podelu na
minute i sekunde. Izrađuje se od metala ili plastične mase.

Merenje i nanošenje uglova je u pravcu kretanja kazaljke na satu.

Šabloni

Ispisivanje brojeva i natpisa tehničkim pismom može se raditi

pomoću šablona. Izrađeni su od plastične mase. Slova mogu biti
raznih tipova i veličina. Visina slova i debljina pera kojim se
ispisuju obeležena je na šablonu. Prema vrsti i sadržini crteža
biraju se određenog tipa ili stila slova. Da bi redovi ispisanog
teksta bili horizontalni, šablon se postavlja da klizi po T-lenjiru ili
šini. Slova se ispisuju povlačenjem linija po unutrašnjem otvoru
šablona, tušem. Osim ovih postoje i šabloni za nameštaj i
sanitetske uređaje idr. Postoje i šabloni sa krugovima, koji su
podesni za crtanje posebno malih krugova.
 Šabloni

Šabloni sa krugovima

Šabloni za nameštaj i
sanitarne uređaje
Šestar
Šestar služi za crtanje krugova ili delova krugova i za složenije
krive linije sastavljene od više kružnih. U tehničkom crtanju
upotrebljavaju se šitave garnitura šestara, koje pored jednog
ili dva šestara, sadrže još neke delove šestarskog pribora:
1. šestar
2. transporter
3. mali šestar
4. šestar za male krugove-nultaš
5. produživač šestara za velike krugove
6. čelična pera za tuširanje
7. olovku za crtanje krugova
8. kutiju sa rezervnim grafitnim ulošcima i iglama

Deo šestara sa grafitnim uloškom se može zameniti držačem za

rapidograf, pa se tako mogu tuširati krugovi. Za precizno
izvlačenje krugova koristi se specijalna olovka za šestar.
Transporter služi za prenošenje istih odstojanja. Nultaš služi
za iscrtavanje kružića olovkom ili tušem (kod novijih nultaša
ima dodatak za rapidograf pero).
 Šestar

komplet šestara
olovka za crtanje krugova
Reisfeder i grafos pera
Reisfeder
Za ivlačenje linija u tušu ranije su se koristila specijalna
čelična pera, poznata kao *reisfeder*, sa kojima su se crteži
izrađivali teže i znatno duže. Pojava grafosa, a kasnije
rapidografa znatno je poboljšala kvalitet crteža i skraćeno
je vreme izrade.

Grafos pera
Grafos je držalja izrađena od plastične mase, koja ima
rezervoar u koji se stavlja tuš. Na jednom kraju je metalni
prstenasti deo na koji se stavlja pero za izvlačenje linija u
tušu, kojih ima 6-8 različitih debljina.
Rapidograf pera
Rapidograf pera se danas gotovo isključivo koriste za
tuširanje crteža. Iz rezervoara napunjenog tušem, niz jednu
tanku čeličnu žicu, lagano teče tuš u cilindar, koji je u stvari
pero za tuširanje. Jedna od prednosti rapidografa je što se
ceo crtež može iscrtati jednim punjenjem rezervoara.
Projektovan je tako da sprečava brzo sušenje tuša u cilindru,
a ako se to ipak desi moguće je jednostavno pročistiti
cilindar. Najvažnije je to što se rapidografom mogu izvući
sve vrste linija, prave krive, kružne i crtane slobodnom
rukom. Sva pera nose oznaku *varijant*. Za slobodoručno
crtanje i pisanje slova koriste se pera *varioskript*, mada
mogu i *varijant* pera da se koriste. Treba ih održavati
čisto, a s vremena na vreme treba ih rasklopiti i oprati sve
delove jakim mlazom vode, a zatim obrisati mekom
flanelskom krpom. Postoji više različitih pera kojima se
izvlače različite debljine linija.
Rapidograf pera
Rukovanje materijalom i priborom
Pre početka izrade tehničkog crteža neophodno je izvršiti
izvesne pripreme. Treba izvršiti izbor odgovarajuće hartije,
njenog formata, odgovarajuće mine za olovku i pripremu
crtaćeg pribora. Vrsta hartije zavisi od vrste crteža, za
crteže olovkom se koristi hamer ili neprovidna hartija, za
crteže tušem hamer ili paus. Sadržaj crteža određuje format
papira, treba uzeti nešto veći da se crtež ne bi oštetio
prilikom odljepljivanja trake kojom se pričvršćuje za tablu.
Za crtanje konstruktivnih i pomoćnih linija treba pripremiti
tvrdu minu (H, 2H, 3H), a za podebljavanje konture meku
(HB, F ili B). Guma za brisanje treba da bude meka i čista.
T-lenjir i trouglovi treba da budu čisti, kao i ruke, jer
zamašćene površine ne primaju tuš ili boju. Tabla treba da
bude postavljena tako da svetlost dolazi sa leve strane.
Pravilno rukovanje priborom
Konstrukcije raznih uglova pomoću trouglastih lenjira sa
uglovima od 450 i 600 i pravilno crtanje linija sa trouglovima
Pravilno sedenje za stolom
primeri blokova sa arhitektonskim simbolima u
kompjuterskoj grafici (zelenilo u osnovi)
primeri blokova sa arhitektonskim simbolima u
kompjuterskoj grafici (zelenilo u izgledu)
primeri blokova sa
arhitektonskim simbolima
u kompjuterskoj grafici
(zelenilo u osnovi i
izgledu)
primeri blokova sa arhitektonskim simbolima u
kompjuterskoj grafici (ljudske figure u izgledu)
primeri blokova sa
arhitektonskim
simbolima u
kompjuterskoj
grafici (ljudske
figure u izgledu u
pokretu i
mirovanju)