Tҥp chí KiӃn thӭc Ngày Nay Hӑc chӳ Hán, HiӇu chӳ ViӋt

Hӑc chӳ Hán, hiӇu chӳ ViӋt

Lӳ Khách ± Tҥp chí KiӃn thӭc ngày nay sӕ 790

Ngày rҵm, tôi hay đi viӃng chùa. Có lҫn tӟi chùa Vĩnh Nghiêm, tôi gһp mӝt đoàn du
khách Hàn Quӕc, hӑ đӑc nhӳng câu đӕi, nghê nga theo tiӃng cӫa hӑ, tӓ ra tán thưӣng và
giӕng ³chùa Lâm TӃ´ bên xӭ hӑ. Bên cҥnh đó, khách ngưӡi ViӋt, kӇ cҧ cô hưӟng dүn viên,
đӅu ngӟ ra tӓ ý khâm phөc. Tôi có cҧm giác như danh thҳng cӫa chúng ta chӍ đӇ hӑ thưӣng
thӭc: Nên văn hóa cӫa chúng ta có mӝt điӇm đӭt gãy không sao khӓa lҳp nәi!

Các cә tӏch trong Thư viӋn Quӕc gia toàn chӳ Hán-Nôm, chҷng lӁ dành riêng cho
ngưӡi Trung Quӕc (TQ), Đài Loan, Nhұt Bҧn đӃn tra cӭu?

Thӡi gian gҫn đây, đã có nhiӅu bұc thӭc giҧ khӣi xưӟng viӋc khôi phөc dҥy chӳ Hán
trong trưӡng phә thong. NhiӅu ngưӡi mӟi nghe đã thҩy nhӭc đҫu, vì nhӟ lҥi các sĩ tӱ tiӅn bӕi
tӯng đӇ lҥi câu ca dao:

Sao mà khó thӃ đӭc Khәng ơi,

Mưӡi ngưӡi hӑc chӳ, chin ngưӡi thôi!

HӑcÊchӳÊHánÊcóÊ
hóÊ
hông?Ê
Ngay cҧ ngưӡi TQ cũng thҩy khó. Tӯ đҫu thӃ kӹ 20, nhà văn, nhà sӱ hӑc Anh
H.G.Wells trong tác phҭm kinh điӇn ³Lӏch sӱ đương đҥi thӃ giӟi´, tӯ tiên đoán TQ không thӇ
trӣ thành cưӡng quӕc hàng đҫu đưӧc, vì chӳ cӫa hӑ khó quá, ngưӡi dân phҧi tӕn quá nhiӅu
sӭc đӇ hӑc, ³dùi mài kinh sӱ´, đӃn nӛi chҷng còn thӡi gian phát minh sáng tҥo. Cuӕn sách
trên đã đưӧc các hӑc giҧ nәi tiӃng TQ như bà Băng Tâm,ông Phi HiӃu Thông dӏch sang tiӃng
TQ, gây ra ҧnh hưӣng sâu rӝng, khiӃn ngưӡi TQ có đӏnh kiӃn văn tӵ cӫa hӑ đã

lҥc hұu như chӳ hình nêm cӫa ngưӡi Babylon hay chӳ tưӧng hình cӫa ngưӡi Ai Cұp cә đҥi,
phҧi tiӃng hành cҧi cách triӋt đӇ.

Tӯ thұp niên 30 cӫa thӃ kӹ trưӟc, các nhà ngôn ngӳ hӑc TQ đã sáng tҥo ra bӝ chӳ
Latin đánh vҫn nhҵm thay thӃ chӳ Hán, nhưng khә nӛi ngưӡi TQ đӑc bӝ chӳ đó chҷng khác
gì đӑc ³bҧn kinh không chӳ do Đưӡng Tam Tҥng thӍnh tӯ Tây Thiên VӅ´! Nam 1949, sau khi
nưӟc CHND Trung Hoa đưӧc thành lұp, TQ dùng sӭc mҥnh cӫa cҧ bӝ máy nhà nưӟc thúc
đҭy cҧi cách văn tӵ, nhưng cũng chӍ dùng ӣ mӭc đӝ ban hành chӳ giҧn thӇ. Ngay cҧ chӳ giҧn
thӇ đó cũng bӏ chӍ trích gay gҳt là đã phá vӥ nét đҽp cӫa chӳ Hán, vi phҥm vӅ tӯ nguyên, nên
cũng chӍ đơn giҧn đưӧc sӕ ít chӳ có quá nhiӅu nét và lưu hành ӣ đҥi lөc, Singapore, Malaysia,
còn ӣ Đài Loan, Hong Kong, Macao và phҫn lӟn giӟi Hoa kiӅu hҧi ngoҥi vүn dùng chӳ phӗn
thӇ truyӅn thӕng mà hӑ gӑi là ³chính thӇ´ đӇ nêu bұt vӏ trí chính thӕng.

Dҫn dҫn ngưӡi TQ cũng nhұn ra lұp luұn cӫa Wells là thiӃu cơ sӣ, vì trong lӏch sӱ TQ
tӯng là cưӡng quӕc hàng đҫu thӃ giӟi, như thӡi Khang Hy, thӡi cӵc thӏnh cӫa nhà Thanh,
khӕi lưӧng GDP TQ ưӟc tính chiӃm 75% toàn thӃ giӟi. Nên sӵ lҥc hұu cӫa TQ cұn đҥi không

Ê Ê
Ê Ê
Tҥp chí KiӃn thӭc Ngày Nay Hӑc chӳ Hán, HiӇu chӳ ViӋt

thӇ đә lӛi cho nguyên nhân chӳ Hán. Vүn sӱ dөng thӭ chӳ đó, TQ hiӋn nay đã trӣ thành nӅn
kinh tӃ xӃp thӭ nhì thӃ giӟi là mӝt minh chӭng.

TQ có diӋn tích ngang bҵng châu Âu, còn sӕ dân thì hơn hҷn, nhưng là nưӟc lӟn duy
nhҩt trên thӃ giӟi theo thӇ chӃ nhà nưӟc đơn nhҩt, chӭ không theo thӇ chӃ Liên bang như Nga,
Mӻ v.v. NӃu không có thӭ văn tӵ phӭc tҥp như vұy làm chҩt gҳn kӃt, TQ đã chia năm xҿ bҧy
thành vài chөc nưӟc nhӓ tӯ lâu rӗi. TQ có mӝt hӋ thӕng phương ngôn quá phӭc tҥp, ngay
trong tӍnh Quҧng Đông đã có 8 thӭ tiӃng khác nhau, ngưӡi Quҧng Châu không nghe đưӧc
tiӃng TriӅu Châu, ngưӡi Hҽ không nghe đưӧc tiӃng Hҧi Nam v.v. Nên sӱ dөng chӳ đánh vҫn
là không tưӣng, vì nhӳng ngưӡi đӏa phương khác nhau đӑc chӳ Hán nhưng theo cách phát âm
theo tiӃng đҥi phương cӫa mình, chҷng khác gì ta trưӟc kia sӱ dөng chӳ Hán.

Ҩn Đӝ cũng tӯ bӏ ³lӡi nguyӅn´ tương tӵ, nhưng hӑ cũng đã vươn lên mҥnh mӁ, trӣ
thành 1 torng ³4 viên gҥch vàng´ (Ngoài ra còn có Brazil, Nga, Trung Quӕc). Tôi tӯng coi
danh thiӃp cӫa mӝt thương gia Ҩn, ngoài 11 tiӃng chính thӭc do luұt pháp qui đӏnh, hӑ còn in
thêm đӫ 19 thӭ tiӃng thông dөng. May thay, hӑ còn có ngôn ngӳ hành chánh dùng chung
là...tiӃng Anh, mӝt thӭ tiӃng Anh có lӁ chӍ hӑ nghe và hiӇu vӟi nhau.

Cũng có ngưӡi quan niӋm rҵng, hӑc tiӃng Anh, tiӃng Pháp quá dӉ vì chӍ cҫn nhӟ 24
chӳ cái là xong(!). NӃu lý luұn như vұy, hӑc chӳ Hán còn dӉ hơn nhiӅu. Tҩt cҧ 80.000 chӳ
Hán đӅu do 8 nét cҩu tҥo nên chӳ ³vĩnh´ (Ž): chҩm, ngang, sә, móc, ngang đi lên, phҭy,
phҭy nghiêng, mác (điӇm, hoành, thө, câu, khiêu, phách, tà phách, nҥi). Gӑi là ³vĩnh tӵ bát
pháp´, hӑc viӃt chӳ ³vĩnh´ sӁ thông thҥo mӑi bút pháp cӫa chӳ Hán.Vұy chӳ Hán đâu có khó,
nhҩt là đӕi vӟi tiӃng ViӋt có tӟi 70% tӯ gӕc Hán.

ö ngÊÊchÊÊ
ngÊÊchúngÊ Ê ngÊÊ ácÊ
Hӑc sinh các nưӟc châu Âu bҳt buӝc phҧi hӑc tiӃng Latin, mһc dù tiӃng Latin là thӭ
ngôn ngӳ đã chӃt, ngoài các nhà thӡ Thiên chúa giáo và các nhà sinh vұt hӑc, không còn ai sӱ
dөng. Quan hӋ giӳa tiӃng Latin và tiӃng Anh, tiӃng Pháp, tiӃng Nga hiӋn đҥi cũng rҩt xa,
ngưӡi ta vүn hӑc, vì đó là mӝt cә ngӳ. Ngưӡi Pháp có câu: ³Ai bҳn lӏch sӱ bҵng súng lөc, sӁ
bӏ lӏch sӱ bҳn lҥi bҵng đҥi bác´. Hình như chúng ta cũng đã bӏ lӏch sӱ bҳn vài phát đҥi bác...

Cách đây 50 năm, bác Hӗ tӯng kêu gӑi giӳ gìn sӵ trong sáng trong tiӃng ViӋt, vì
ngưӡi ta sính dùng chӳ gӕc Hán, như thay vì sân bay thì nói phi trưӡng, núi lӱa nói là hӓa
diӋm sơn, tàu ngҫm thì nói tiӅm thӫy đĩnh..., nhưng vӟi tình hình giáo dөc như hiӋn nay thì
lҩy đâu ra ngưӡi hiӇu đưӧc diӋm là cái sáng, cái nóng trên ngӑn lӱa, tiӅm thӫy là ҭn dưӟi
nưӟc...Vì vұy, bây giӡ nói đӃn viӋc giӳ gìn sӵ trong sáng cӫa TiӃng ViӋt chính lҥi là phҧi hӑc
chӳ Hán.

Nhӳng ví dө vӅ dùng sai tӯ gӕc Hán, như yӃu điӇm (điӇm quan trӑng) lҥi đưӧc dùng
như ³điӇm yӃu´, tang thương (biӇn dâu) đưӧc dùng như ³đau thương´, cӭu cánh (mөc đích
cuӕi cùng) đưӧc dùng như ³cánh quân cӭu giúp´ v.v. đã đưӧc báo chí nêu lên nhiӅu. Ngay cҧ
nhӳng bài viӃt nhҵm ³đính chính´ cách dùng chӳ Hán sai cũng lҥi sai luôn, chҷng hҥn trong
sinh hӑc, ³bӝ Linh trưӣng´ bҳt nguӗn tӯ chӳ Hán ³¥
´ là đúng, lҥi bӏ bҳt lӛi sai, phҧi là
³Linh chưӣng´ (¥) mӟi đúng (?!) (NguyӉn Văn Duân, Ninh Thuұn). Ngay cҧ trong chính

Ê Ê

Ê Ê
Tҥp chí KiӃn thӭc Ngày Nay Hӑc chӳ Hán, HiӇu chӳ ViӋt

Tӯ ĐiӇn tiӃng ViӋt cӫa ViӋn Ngôn ngӳ hӑc cũng đã lүn lӝn hai thuұt ngӳ ³nhân chӭng´ và
³chӭng nhân´ (theo PGS.TS Đoàn Lê Giang).

HãyÊcoÊchӳÊHánÊÊcәÊngӳ,ÊchӭÊ
hôngÊhҧÊngoÊngӳÊ

Nhìn ra các nưӟc Đông Á, ngoài nưӟc ta, không có nưӟc nào đoҥn tuyӋt vӟi chӳ Hán.
Ngưӡi Nhұt hӑc ngưӡi Hán nhưng không hӅ suy tôn ³Thiên triӅu´, hӑ đã phá vӥ hӋ thӕng
âm-nghĩa cӫa chӳ Hán và tҥo ra 2 dҥng chӳ Hiragana 
 Bình giҧ danh
và Katakana 
( PhiӃn giҧ danh), thӭ chӳ mà ngay ngưӡi TQ đӑc cũng chҷng
hiӇu gì. Hӑ vүn sӱ dөng song song chӳ Hán Kanji (  Hán tӵ), gӗm 1945 chӳ thưӡng
dùng và 400 chӳ dùng đһt tên ngưӡi. Cuӕi thӇ kӹ 19, thӡi kǤ Minh Trӏ duy tân, hӑ cũng đã
tӯng đӏnh bӓ chӳ Hán, nhưng ngưӡi dân vүn coi mүu chӳ cái Roma như coi mұt mã, chҷng
hiӇu mô tê gì, đành phҧi dùng lҥi đӃn ngày nay. ĐiӅu thú vӏ là hӑ phát hiӋn ra hӑc sinh hӑc
chӳ Hán thông minh hӑc sinh không hӑc! Ngưӧc lҥi, tiӃng Nhұt cũng làm phong phú thêm tӯ
vӵng tiӃng Hán, chҷng hҥn các tӯ tӵ do, dân chӫ, dưӥng khí v.v là tӯ gӕc Nhұt.

Ngưӡi TriӅu Tiên vүn sӱ dөng chӳ Hán (Hancha) cho đӃn thӃ kӹ thӭ 15, xuҩt hiӋn
chӳ Hangul (Nhҥn văn) đӝc đáo. Hangul trông thoáng qua tưӣng là xӃp chӳ theo kiӇu tưӧng
hình, thӵc ra, đây là ký âm gӗm 24 mүu tӵ hӃt sӭc khoa hӑc. Bên cҥnh đó, ngưӡi Hàn Quӕc
vүn không bӓ chӳ Hán, năm 1972, Bӝ giáo dөc Hàn Quӕc đã qui đӏnh phҧi dҥy 1800 chӳ Hán
cơ bҧn cho hӑc sinh phә thông. Còn ӣ CHDCND TriӅu Tiên, ngưӡi ta đã bӓ hҷn chӳ Hán.
Ngưӡi Hàn Quӕc không hӅ e ngҥi đӃn quá khӭ mà hӑ tӯng thҫn phөc TQ mà còn đӭng ra đòi
đăng ký vӟi UNESCO vӅ tác quyӅn phát minh chӳ Hán, cũng như hӑ đã đăng ký thành công
tӃt Đoan Ngӑ là văn hóa phi vұt thӇ cӫa hӑ. Theo phóng viên Bình Nguyên, ӣ thӫ đô Seoul,
nhan nhҧn nhӳng nơi quҧng cáo dҥy Hán tӵ, vì phҧi có chӭng chӍ Hán tӵ mӟi kiӃm đưӧc viӋc
làm ngon lành.

ChӍ có ViӋt Nam là bê nguyên chӳ Hán vӅ, coi là khuôn vàng thưӟc ngӑc, bҩt chҩp
tiӃng ViӋt thuӝc hӑ Môn-Khmer ngӳ hӋ Nam Á, khác vӟi chӳ Hán thuӝc hӋ Hán-Tҥng ngӳ
hӋ Mongoria. Chúng ta tuy sӱ dөng chӳ Hán, nhưng phát âm theo tiӃng ViӋt cә, tӭc âm Hán
ViӋt. Chính âm Hán-ViӋt đã bҧo tӗn nhiӅu âm tӕ cә Hán Ngӳ. Ngày nay, tiӃng Hoa đã hoàn
toàn bӏ xáo trӝn vӅ âm vұn, ngưӡi TQ muӕn làm thӇ thơ Đưӡng phҧi dùng âm cӫa Hán ngӳ
cә, cách phân biӋt vҫn bҵng, vҫn trҳc và gieo vҫn tӕt nhҩt là dӵa vào âm Hán ViӋt!

ĐӃn thӃ kӹ 13, ta xuҩt hiӋn chӳ Nôm đӇ ghi âm tiӃng ViӋt do Hàn Thuyên sáng tҥo,
nhưng chӫ yӃu là lưu hành trong dân dã, tҩt cҧ các loҥi tҩu sӟ, sҳc phong, các văn bҧn hành
chánh đӃn khoa cӱ, đӅu sӱ dөng chӳ Hán. Chӳ nôm đưӧc ghép tӯ chӳ Hán, dӵa theo nguyên
tҳc ³lөc thư´ (6 cách tҥo dӵng chӳ Hán: tưӧng hình, chӍ thӏ, hình thanh, hӝi ý, chuyӇn chú,
giҧ tá) cӫa chӳ Hán, nên còn khó đӑc hơn chӳ Hán, chӍ nhӳng ngưӡi thông thҥo chӳ Hán,
mӟi đӑc đưӧc chӳ Nôm. Nhưӧc điӇm bҭm sinh đó đã khiӃn chӳ Nôm không thӇ phә biӃn
rӝng rãi và đã nhanh chóng lui khӓi vũ đài lӏch sӱ khi chӳ Quӕc ngӳ xuҩt hiӋn.

Nưӟc ta đã sӱ dөng chӳ Hán tӯ thӃ kӹ thӭ nhҩt TCN khi bӏ nhà Đông Hán đһt ách đô
hӝ cho đӃn đҫu thӃ kӹ 20 khi chӃ đӝ khoa cӱ bӏ bãi bӓ, tính ra đã 2100 năm, nên chӳ Hán
hoàn toàn có thӇ coi là cә ngӳ cӫa ta, cũng như TQ, Hàn Quӕc, Nhұt Bҧn vұy. Chӳ Hán

Ê Ê

Ê Ê
Tҥp chí KiӃn thӭc Ngày Nay Hӑc chӳ Hán, HiӇu chӳ ViӋt

không phҧi là sinh ngӳ, nӃu đưӧc phә biӃn ӣ nhà trưӡng, tôi thiӇn nghĩ nên dҥy theo âm Hán-
ViӋt, chӳ phӗn thӇ, không cҫn dҥy phiên âm, ngӳ pháp, hӝi thoҥi...như dҥy tiӃng Trung Hoa.

Theo kinh nghiӋm cӫa Hàn Quӕc, Nhұt Bҧn, chúng ta chӍ cҫn dҥy khoҧng 1000 chӳ
Hán cho hӑc sinh phә thông là đӫ đӇ hiӇu tiӃng ViӋt, tӯ đó có thӇ hưӟng dүn hӑc sinh tӵ hӑc
bҵng cách tra tӵ điӇn đӇ mӣ rӝng thêm. Chương trình giáo dөc phә thông tҥi miӅn Nam trưӟc
năm 1975 ngoài 2 môn sinh ngӳ Anh, Pháp, hӑc sinh phҧi hӑc thêm mӛi tuҫn 1 tiӃt Hán văn,
đâu đӃn nӛi quá nһng nӅ như nhiӅu ngưӡi e ngҥi?

Nhӳng chuyӋn vui vӅ chӳ Hán

Con gái tôi dҥy tiӃng Trung cho ngưӡi nưӟc ngoài. ĐӇ bài giҧng đưӧc sinh đӝng thêm,
con tôi đã giҧng: chӳ )yên (an,
) gӗm bӝ miên (miên), trông giӕng mái nhà, nӃu thêm
ngưӡi phө nӳ () bên trong, mӑi viӋc sӁ yên әn. Mӝt hӑc sinh ngưӡi Mӻ ӗ lên cưӡi: ³Thêm
phө nӳ vào càng thêm ӗn ào, sao yên nәi´!

Mӟi đây, tôi có đӃn thăm mӝt công ty chӃ tҥo cơ khí cӫa Đài Loan, có tên là công ty
Khҧi Thҥc (³
tôi đӅ tһng hӑ câu đӕi nôm na như sau:



 
Dӏch âm: Khҧi trí phát huy tân kӻ thuұt/ Thҥc phong bҧ ӕc hҧo thương cơ.

Dӏch nghĩa: Mӣ mang trí tuӋ nhҵm phát huy kӻ thuұt mӟi;

Thành quҧ phong phú nhӡ tұn dөng tӕt thӡi cơ.

Câu đӕi trên mang ý khích lӋ, lҥi khéo léo gҳn tên công ty vào, nên đã đưӧc các bҥn Đài Loan
hӃt mӵc tán thưӣng.

Tҩt cҧ các vӏ tәng thӕng, thӫ tưӟng Hàn, Nhұt đӅ viӃt thư pháp chӳ Hán rҩt đҽp. Sau
đây là thư pháp cӫa cӵu tәng thӕng Hàn Quӕc Kim Da Jong (h Kính thiên ái nhân,
bên trái) và cӵu thӫ tưӟng Nhұt Abe (Mӝng, bên trên):

Mӝt trӣ ngҥi cho ngưӡi hӑc chӳ Hán là mӝt âm có nhiӅu chӳ và mӝt chӳ có nhiӅu
nghĩa. Mӟi đây, có mӝt ngưӡi bҥn hӓi tôi, tҥi sao ngưӡi TQ gӑi nơi vua ngӵ là ³Tӱ cҩm
thành´, chҷng lӁ hӑ nguyӅn rӫa cho vua hӑ mau chӃt? Hóa ra bҥn tôi đã nhҫm chӳ ³tӱ´ trong
cөm tӯ Tӱ Cҩm Thành (–
) có nghĩa là màu tím, khác vӟi chӳ tӱ có nghĩa là chӃt ()
và còn nhiӅu chӳ tӱ khác nӳa...

Nưӟc ta có câu chuyӋn cә kӇ rҵng, có mӝt ông quan võ ( cũng đӑc là vũ) bӏ tên
quan thӏ ( tӭc hoҥn quan) chӃ giӉu bҵng cách chơi chӳ cùng âm khác nghĩa.

Vũ cұy khӓe (), vũ ra vũ múa (), vũ bӏ mưa(), vũ ưӟt cҧ lông().

Ê Ê

Ê Ê
Tҥp chí KiӃn thӭc Ngày Nay Hӑc chӳ Hán, HiӇu chӳ ViӋt

Cҧ bӕn chӳ  âm Hán-ViӋt đӅu đӑc là vũ.

Nhӡ ông bҥn quan văn mách nӳa, viên quan võ trҧ đũa lҥi bҵng câu:

Thӏ vào hҫu (), thӏ đӭng trông (|), thӏ cũng thích(“), thӏ không có ҩy( ).

Cҧ 4 chӳ |“ âm Hán ViӋt đӅu đӑc là thӏ. ³

Ê Ê

Ê Ê