«Mҽ ít văn hoá, nhưng mҽ

nhӟ khi nhӓ đưӧc thҫy giáo dҥy là: ³Golgi có nói, ³Nghèo đói là trưӡng
đҥi hӑc tӕt nhҩt´. NӃu con có thӇ tӕt nghiӋp trưӡng đҥi hӑc này, thì
nhӳng trưӡng đҥi hӑc như Thiên Tân, Bҳc Kinh con chҳc chҳn đӅu đӛ«

Ngày 5/9/1997, là ngày tôi rӡi gia đình đi nhұp hӑc ӣ Đҥi hӑc Bҳc Kinh, khoa Toán. Ngӑn
khói bӃp dài cҩt lên tӯ trên nóc ngôi nhà nông dân cũ nát gia đình tôi. Ngưӡi mҽ chân thұp
thӉnh cӫa tôi đang nҩu mì sӧi cho tôi, nhӳng bӝt mì này có đưӧc nhӡ mҽ đәi năm quҧ trӭng
gà cho hàng xóm, chân mҽ bӏ thương vì mҩy hôm trưӟc, đӇ thêm tí tiӅn cho tôi nhұp hӑc, mҽ
đҭy mӝt xe chҩt đҫy rau tӯ thôn ra thӏ trҩn, trên đưӡng bӏ trұt chân.

Bưng bát mì, tôi đã khóc. Tôi buông đũa quǤ xuӕng đҩt, xoa nҳn chӛ chân sưng phӗng lên to
hơn cҧ cái bánh bao cӫa mҽ, nưӟc mҳt rơi xuӕng đҩt« Nhà tôi ӣ Thiên Tân, làng Đҥi Hӳu
Đӟi, huyӋn Vũ Thanh, tôi có mӝt ngưӡi mҽ tӕt nhҩt thӃ gian tên là Lý DiӋm Hà. Nhà tôi vô
cùng nghèo khó.

Khi tôi ra đӡi, bà nӝi ngã bӋnh ngay trên giưӡng sưӣi, tôi bӕn tuәi, ông nӝ i lҥi mҳc bӋnh hҽp
khí quҧn và bán thân bҩt toҥi, nhӳng món nӧ trong nhà lӟn dҫn theo năm. Khi bҧy tuәi, tôi
đưӧc đi hӑc, hӑc phí là mҽ vay ngưӡi khác. Tôi thưӡng đi nhһt nhӳng mҭu bút chì bҥn bè vӭt
đi, dùng dây buӝc nó lên mӝt cái que rӗi viӃt tiӃp, hoһc dùng mӝt cái dây chun xoá sҥch
nhӳng cuӕn vӣ bài tұp đã viӃt, rӗi viӃt lҥi lên đó, mҽ thương tôi đӃn mӭc, cũng có lúc đi vay
vài hào cӫa hàng xóm đӇ mua vӣ và bút chì cho tôi. Nhưng cũng có nhӳng khi mҽ vui vҿ, là
khi bҩt kӇ bài kiӇm tra nhӓ hay kǤ thi lӟn, tôi luôn đӭng đҫu, toán thưӡng đưӧc 100/100
điӇm. Dưӟi sӵ khích lӋ cӫa mҽ, tôi càng hӑc càng thҩy ham thích. Tôi thӵc sӵ không hiӇu
trên đӡi còn có gì vui sưӟng hơn đưӧc hӑc hành. Chưa đi hӑc lӟp mӝt tôi đã thông thҥo cӝng
trӯ nhân chia và phân sӕ, sӕ phҫn trăm; khi hӑc TiӇu hӑc tôi đã tӵ hӑc đӇ nҳm vӳng Toán Lý
Hoá cӫa bұc Trung hӑc Phә thông; Khi lên trung hӑc, thành phӕ Thiên Tân tә chӭc kǤ thi vұt
lý cӫa bұc Trung hӑc, tôi là đӭa hӑc trò nông thôn duy nhҩt cӫa cҧ năm huyӋn ngoҥi thành
Thiên Tân đưӧc giҧi, mӝt trong ba ngưӡi đӛ đҫu. Tháng 6 năm đó, tôi đưӧc đһc cách vào
thҷng trưӡng Trung hӑc sӕ 1 danh tiӃng cӫa Thiên Tân, tôi vui sưӟng chҥy như bay vӅ nhà.
Nào ngӡ, khi tôi báo tin vui cho cҧ nhà, mһt bӕ mҽ chҩt chӭa toàn nhӳng đau khә; bà nӝi vӯa
mҩt nӱa năm, ông nӝi đang gҫn kӅ cái chӃt, nhà tôi đã mҳc nӧ tӟi hơn mưӡi nghìn Nhân dân
tӋ rӗi. Tôi lһng lӁ quay vӅ bàn hӑc, nưӟc mҳt như mưa suӕt mӝt ngày. ĐӃn tӕi, tôi nghe thҩy
ӣ ngoài nhà có tiӃng ӗn ào. Thì ra mҽ tôi đang đӏnh dҳt con lӯa con cӫa nhà đi bán, cho tôi đi
hӑc, nhưng ba tôi không chӏu. TiӃng ӗn ào làm ông nӝi nghe thҩy, ông đang bӋnh nһng, trong
lúc buӗn bã ông đã lìa đӡi. Sau lӉ an táng ông nӝi, nhà tôi lҥi mҳc thêm vài nghìn tӋ tiӅn nӧ
nӳa.

Tôi không còn dám nhҳc đӃn viӋc đi hӑc nӳa, tôi cҩt ³Giҩy báo nhұp hӑc´ thұt kӻ vào vӓ gӕi,
hàng ngày tôi ra đӗng làm viӋc cùng mҽ. Sau hai hôm, tôi và ba tôi cùng lúc phát hiӋn ra: con
lӯa con biӃn mҩt rӗi. Ba tôi sҳt mһt lҥi, hӓi mҽ tôi: ³Bà bán con lӯa con rӗi à? Bà bӏ thҫn kinh
à? Sau này lҩy gì kéo, lương thӵc hoa màu bà đҭy xe tay nhé, bà tӵ cõng nhé? Bà bán lӯa mӝt
hai trăm bҥc liӋu cho nó hӑc đưӧc mӝt hӑc kǤ hay là hai hӑc kǤ?´ Hôm đó mҽ tôi khóc, mҽ
tôi dùng mӝt giӑng rҩt dӳ dӝi rҩt hung dӳ đӇ gào lҥi ba tôi: ³Con cái mình đòi đi hӑc thì có gì
sai? Nó thi lên đưӧc trưӡng sӕ 1 cӫa thành phӕ nó là đӭa duy nhҩt cӫa cҧ huyӋn này đҩy, tôi
không thӇ đӇ cho tiӅn đӗ cӫa nó bӏ lӥ dӣ đưӧc. Tôi sӁ dùng tay đҭy, dùng lưng vác, đӇ cho nó
đi hӑc«´
Cҫm sáu trăm tӋ mҽ vӯa bán lӯa, tôi thұt sӵ chӍ muӕn quǤ xuӕng dұp đҫu trưӟc mҽ. Tôi đã
thích đưӧc hӑc quá rӗi, mà còn hӑc tiӃp, thì mҽ sӁ khә sӣ bao nhiêu, vҩt vҧ bươn chҧi thêm
bao nhiêu? Mùa thu năm đó tôi quay vӅ nhà lҩy áo lҥnh, thҩy mһt ba tôi vàng như sáp, gҫy da
bӑc xương đang nҵm trên giưӡng sưӣi. Mҽ bình thҧn bҧo: ³Có gì đâu, bӏ cҧm, sҳp khӓi rӗi´.
Ai ngӡ, hôm sau tôi xem vӓ lӑ thuӕc cӫa ba, thì thҩy đó là thuӕc ngăn ngӯa tӃ bào ung thư
phát triӇn. Tôi kéo mҽ ra ngoài nhà, khóc hӓi mҽ mӑi chuyӋn là thӃ nào, mҽ bҧo, tӯ sau khi
tôi đi hӑc, ba bҳt đҫu đi ngoài ra máu, ngày càng nһng lên. Mҽ vay sáu nghìn tӋ đưa ba lên
Thiên Tân, Bҳc Kinh đi khҳp nơi, cuӕi cùng xác đӏnh là u nhu ruӝt bowel polyps, bác sĩ yêu
cҫu ba phҧi mә gҩp. Mҽ chuҭn bӏ đi vay tiӅn tiӃp, nhưng ba kiên quyӃt không cho. Ông nói,
bҥn bè hӑ hàng đã vay khҳp lưӧt rӗi, chӍ vay mà không trҧ thì còn ai muӕn cho mình vay nӳa!
Hàng xóm kӇ vӟi tôi: Mҽ dùng mӝt phương pháp nguyên thuӹ và bi tráng nhҩt đӇ gһt lúa
mҥch. Mҽ không đӫ sӭc gánh lúa mҥch ra sân kho đӇ tuӕt hҥt, mҽ cũng không có tiӅn thuê
ngưӡi giúp, mҽ bèn gһt dҫn, lúa mҥch chín chӛ nào gһt chӛ đó, sau đó dùng xe cҧi tiӃn chӣ vӅ
nhà, tӕi đӃn mҽ trҧi mӝt tҩm vҧi nhӵa ra sân, dùng hai tay nҳm tӯng nҳm lúa mҥch đұp lên
mӝt hòn đá to«Lúa mҥch trӗng trên ba mүu đҩt cӫa nhà, mӝt mình mҽ làm, mӋt đӃn mӭc
không đӭng dұy nәi nӳa thì mҽ ngӗi xәm xuӕng cҳt, đҫu gӕi quǤ còn chҧy máu, đi đưӡng cӭ
cà nhҳc«Không đӧi hàng xóm kӇ hӃt, tôi chҥy như bay vӅ nhà, khóc to gӑi mҽ:
³Mҽ, mҽ, con không thӇ đi hӑc nӳa đâu«´. KӃt quҧ, mҽ vүn tӕng tôi lên trưӡng. TiӅn sinh
hoҥt phí mӛi tháng cӫa tôi chӍ 60 đӃn 80 tӋ (tương đương 120-160.000 VND), thұt thҧm hҥi
nӃu so vӟi nhӳng ngưӡi bҥn hӑc khác mӛi tháng có 200-240 tӋ. Nhưng chӍ mình tôi biӃt, món
tiӅn nhӓ này mҽ tôi cũng phҧi tҵn tiӋn lҳm, tӯ ngày đҫu tháng đã dành tӯng hào tӯng hào, bán
tӯng quҧ trӭng gà, rau xanh lҩy tӯng đӗng tӯng đӗng, có lúc dành dөm không đӫ đã phҧi giұt
tҥm vài đôi chөc. Mà cha tôi, em trai tôi, dưӡng như chҷng bao giӡ có thӭc ăn, nӃu nhà ăn rau
cũng chҷng dám xào mӥ, chӍ chan tí nưӟc dưa muӕi ăn qua bӳa. Mҽ không muӕn tôi đói, mӛi
tháng mҽ chăm chӍ đi bӝ hơn mưӡi cây sӕ mua mì tôm vӟi giá bán buôn. Rӗi mӛi cuӕi tháng,
mҽ vҩt vҧ cõng mӝt túi nһng lên Thiên Tân thăm tôi. Trong túi ҩy ngoài nhӳng gói mì tôm ra,
còn có nhiӅu xӃp giҩy loҥi mҽ phҧi đi bӝ ra mӝt xưӣng in ngoài thӏ trҩn cách nhà 6km đӇ xin
cho tôi (đó là giҩy đӇ tôi làm nháp toán), cҧ mӝt chai tương cay rҩt to, cҧi bҽ muӕi thái sӧi, và
cҧ mӝt cái tông đơ đӇ cҳt tóc. (Cҳt tóc nam rҿ nhҩt Thiên Tân cũng phҧi 5 tӋ, mҽ muӕn tôi
dành tiӅn cҳt tóc đӇ mua thêm lҩy vài cái bánh bao mà ăn). Tôi là hӑc sinh cҩp 3 duy nhҩt cӫa
Thiên Tân đӃn cҧ rau ӣ bӃp ăn nhà trưӡng cũng không mua nәi, chӍ có thӇ mua vài cái bánh
bao, mang vӅ ký túc ăn cùng mì sӧi khô hoһc chҩm vӟi tương ӟt, kҽp dưa muӕi đӇ ăn qua
bӳa. Tôi cũng là hӑc sinh duy nhҩt không có giҩy kiӇm tra, chӍ có thӇ tұn dөng giҩy mӝt mһt
cӫa xưӣng in đӇ viӃt bài. Tôi là đӭa hӑc sinh duy nhҩt chưa bao giӡ dùng xà phòng, khi giһt
quҫn áo tôi thưӡng đi nhà bӃp xin ít bӝt kiӅm nҩu ăn (alkali ± chҩt kiӅm, dùng đӇ hҩp bánh
bao, làm bánh nưӟng, làm nưӟc sôđa) là xong. Nhưng tôi chưa bao giӡ tӵ ti, tôi cҧm thҩy mҽ
tôi khә cӵc cҧ đӡi, như ngưӡi anh hùng chӕng lҥi đói khә, làm con cӫa ngưӡi mҽ như thӃ tôi
rҩt tӵ hào. Hӗi mӟi lên Thiên Tân, tiӃt hӑc tiӃng Anh đҫu tiên khiӃn tôi ù cҥc. Khi mҽ lên, tôi
kӇ cho mҽ nghe tôi sӧ tiӃng Anh thӃ nào, ai ngӡ mҽ chӍ cưӡi bҧo: ³Mҽ chӍ biӃt con là đӭa trҿ
con khә cӵc nhҩt, mҽ không thích con kêu khó, vì chӏu khә đưӧc thì chҧ còn gì khó nӳa.´
Tôi hơi bӏ nói lҳp, có ngưӡi bҧo, hӑc tiӃng Anh đҫu tiên cҫn làm chӫ đưӧc cái lưӥi cӫa mình,
bӣi vұy tôi thưӡng kiӃm mӝt hòn sӓi ngұm vào miӋng mình, rӗi gҳng đӑc tiӃng Anh. Hòn sӓi
cӑ xát vào lưӥi tôi, có lúc máu chҧy ra bên mép, nhưng tôi cӕ gҳng đӇ kiên trì. Nӱa năm trôi
qua, hòn sӓi nhӓ đã bӏ mài tròn đi, lưӥi tôi cũng đã nhҹn, tiӃng Anh đã thành ngưӡi giӓi thӭ 3
cӫa lӟp. Tôi vô cùng cҧm ơn mҽ, lӡi mҽ khích lӋ tôi vưӧt qua khó khăn lӟn trong hӑc tұp.
Năm 1996, lҫn đҫu tiên tôi đưӧc tham gia cuӝc thi Olympic tri thӭc toàn quӕc khu vӵc Thiên
Tân, đoҥt giҧi Nhҩt môn Vұt lý và giҧi Nhì môn Toán hӑc, tôi đưӧc đҥi diӋn Thiên Tân đi
Hàng Châu tham gia Cuӝc thi Olympic toàn Trung quӕc môn Vұt lý. ³Đoҥt lҩy chiӃc Cup
giҧi Nhҩt toàn Trung quӕc tһng mҽ, rӗi lên đưӡng dӵ Olympic Vұt lý ThӃ giӟi!´ Tôi không
ngăn đưӧc nӛi khao khát trong lòng, tôi viӃt thư báo cho mҽ tin vui và mơ ưӟc cӫa tôi. KӃt
quҧ, tôi chӍ đưӧc giҧi Nhì, tôi nҵm vұt ra giưӡng, không ăn không uӕng. Dù tôi là ngưӡi đҥt
thành tích cao nhҩt trong đoàn Thiên Tân đi thi, nhưng nӃu tính cҧ nhӳng khӕn khә cӫa mҽ
tôi vào, thì thành tích này không xӭng đáng! Tôi vӅ trưӡng, các thҫy ngӗi phân tích nguyên
nhân thҩt bҥi cho tôi thҩy: Tôi nhӳng muӕn phát triӇn toàn diӋn cҧ Toán Lý Hoá, nhӳng mөc
tiêu cӫa tôi quá nhiӅu nên sӭc lӵc tinh thҫn tôi phҧi phân tán rӝng.
NӃu giӡ tôi chӍ chӑn mӝt mөc tiêu trưӟc mҳt là kǤ thi Toán, nhҩt đӏnh tôi thҳng. Tháng 1 năm
1997, tôi cuӕi cùng đã giành chiӃn thҳng tҥi kǤ thi Olympic Toán toàn Trung Quӕc vӟi điӇm
sӕ tuyӋt đӕi, lӑt vào đӝi tuyӇn Quӕc gia, cҧ mưӡi kǤ thi kiӇm tra ӣ đӝi tuyӇn tôi đӅu là ngưӡi
đӭng đҫu. Vӟi thành tích đó, tôi đưӧc sang Argentina tham gia kǤ thi Olympic Toán quӕc tӃ.
Nӝp xong phí báo danh, tôi gói nhӳng sách vӣ cҫn chuҭn bӏ và tương đұu cay cӫa mҽ lҥi,
chuҭn bӏ lên đưӡng. Giáo viên chӫ nhiӋm và thҫy giáo dҥy Toán thҩy tôi vүn mһc bӝ quҫn áo
thҧi cӫa ngưӡi khác cho, nhӳng thӭ áo quҫn màu sҳc chҧ đâu vào đâu, kích cӥ khác nhau, bèn
mӣ tӫ áo cӫa tôi ra, chӍ vào nhӳng áo trҩn thӫ vá, nhӳng áo bông tay đã phҧi nӕi hai lҫn, vҥt
đã phҧi chҳp ba phân, hӓi tôi:
³Kim Bҵng, đây là tҩt cҧ quҫn áo cӫa em ư?´
Tôi chҧ biӃt nói sao, vӝi đáp: ³Thҫy ơi, em không sӧ ngưӡi khác chê cưӡi! Mҽ em thưӡng
bҧo, Phúc Hӳu Thi Thư Khí Tӵ Hoa ± trong lòng có sách vӣ tҩt mһt mũi sáng sӫa, em mһc
nhӳng thӭ đӗ này đi Mӻ gһp tәng thӕng Clintơn em cũng chҷng thҩy ngưӧng.´ Ngày 27/7,
Olympic Toán hӑc ThӃ giӟi lҫn thӭ 38 chính thӭc khai mҥc. Chúng tôi thi liên tөc suӕt năm
tiӃng rưӥi, tӯ 8 giӡ 30 phút sáng tӟi 2h chiӅu. Ngày hôm sau công bӕ kӃt quҧ, đҫu tiên công
bӕ Huy chương Đӗng, tôi không muӕn nghe thҩy tên mình; Sau đó công bӕ Huy chương Bҥc,
cuӕi cùng, công bӕ Huy chương Vàng, ngưӡi đҫu tiên, ngưӡi thӭ hai, ngưӡi thӭ ba là tôi. Tôi
khóc lên vì sung sưӟng, trong lòng tӵ nói: ³Mҽ ơi, con mҽ thành công rӗi!´
Tin tôi và mӝt ngưӡi bҥn nӳa đoҥt Huy chương Vàng kǤ thi Olympic Toán hӑc ngay chiӅu
hôm đó đã đưӧc Đài phát thanh Nhân dân Trung ương TQ và Đài truyӅn hình Trung ương
TQ đưa. Ngày 1/8, chúng tôi vinh quang trӣ vӅ, lӉ đón long trӑng đưӧc HiӋp hӝi khoa hӑc
Trung Quӕc và Hӝi Toán hӑc TQ tә chӭc. Khi đó, tôi muӕn vӅ nhà, tôi muӕn sӟm gһp mҽ, tôi
muӕn chính tay tôi đeo tҩm huy chương vàng chói lӑi lên cә mҽ« Hơn mưӡi giӡ đêm tӕi
hôm đó, tôi cuӕi cùng đã đӝi trӡi đêm vӅ đӃn nhà. Ngưӡi mӣ cӱa là ba tôi, nhưng ngưӡi mӝt
tay ôm chһt lҩy tôi vào ngӵc trưӟc lҥi chính là mҽ tôi.
Dưӟi trӡi sao vҵng vһc, mҽ tôi ôm tôi rҩt chһt«
Tôi lҩy tҩm huy chương vàng đeo lên cә mҽ, khóc mӝt cách nhҽ nhõm và sung sưӟng. Ngày
12/8, trưӡng Trung hӑc sӕ Mӝt cӫa Thiên Tân chұt ních ngưӡi, mҽ đưӧc ngӗi lên bàn Chӫ
tӏch danh dӵ cùng vӟi các quan chӭc Cөc giáo dөc Thiên Tân và các giáo sư toán hӑc hàng
đҫu. Hôm đó, tôi đã phát biӇu thӃ này: ³Tôi muӕn dùng cҧ sӵ sӕng cӫa tôi đӇ cҧm tҥ mӝt
ngưӡi, là ngưӡi mҽ đã sinh và nuôi nҩng tôi. Mҽ tôi là mӝt ngưӡi phө nӳ nông dân bình
thưӡng, nhưng nhӳng đҥo lý mҽ dҥy tôi nên ngưӡi đã khích lӋ tôi cҧ đӡi. Năm tôi hӑc lӟp 10,
tôi muӕn mua cuӕn sách ³Đҥi tӯ điӇn Anh-Trung´ đӇ hӑc tiӃng Anh, mҽ tôi không có tiӅn,
nhưng mҽ vүn nghĩ cách giúp tôi. Sau bӳa cơm sáng, mҽ tôi mưӧn mӝt chiӃc xe cҧi tiӃn, chҩt
mӝt xe rau cҧi trҳng, hai mҽ con tôi đҭy ra chӧ huyӋn cách hơn bӕn mươi km bán rau. ĐӃn
đưӧc chӧ đã gҫn trưa, buәi sáng đó tôi và mҽ chӍ ăn hai bát cháo ngô nҩu vӟi khoai lang đӓ,
lúc đó bөng đói cӗn cào, chӍ mong có ai tӟi mua cho cҧ xe rau ngay. Nhưng mҽ vүn nhүn nҥi
mһc cҧ tӯng bó, cuӕi cùng bán vӟi giá 1 hào mӝt cân. Hai trăm cân rau đáng lӁ 21 tӋ, nhưng
ngưӡi mua chӍ trҧ 20 tӋ. Có tiӅn rӗi tôi muӕn ăn cơm, nhưng mҽ bҧo nên đi mua sách trưӟc,
đó là viӋc chính cӫa ngày hôm nay. Chúng tôi đӃn hiӋu sách hӓi, giá sách là 8 tӋ 2 hào 5 xu,
mua sách rӗi còn lҥi 1 tӋ 7 hào 5 xu. Nhưng mҽ chӍ cho tôi 7 hào rưӥi đi mua hai cái bánh bӝt
nưӟng, mӝt tӋ kia còn phҧi cҩt đi đӇ dành cho tôi làm hӑc phí. Tuy ăn hӃt hai cái bánh nưӟng,
nhưng đi bӝ tiӃp 40km vӅ nhà, tôi vүn đói tӟi mӭc hoa mҳt chóng mһt, lúc này tôi mӟi nhӟ ra
tôi đã quên không phҫn cho mҽ ăn mӝt miӃng bánh nưӟng nào, mҽ tôi chӏu đói cҧ ngày, vì tôi
mà kéo xe suӕt 80km đưӡng xa. Tôi hӕi hұn tӟi mӭc chӍ muӕn tát cho mình mӝt cái, nhưng
mҽ tôi chӍ bҧo: ³Mҽ ít văn hoá, nhưng mҽ nhӟ khi nhӓ đưӧc thҫy giáo dҥy là, Golgi có nói
mӝt câu: Nghèo đói là trưӡng đҥi hӑc tӕt nhҩt. NӃu con có thӇ tӕt nghiӋp trưӡng đҥi hӑc này,
thì nhӳng trưӡng đҥi hӑc như Thiên Tân, Bҳc Kinh con chҳc chҳn đӅu đӛ.´
Khi mҽ nói thӃ mҽ không nhìn tôi, mҽ nhìn ra con đưӡng đҩt xa xôi, cӭ như thӇ con đưӡng
đҩt đó có thӇ thông tӟi tұn Thiên Tân, đi thҷng tӟi Bҳc Kinh. Tôi nghe mҽ bҧo thӃ, tôi không
thҩy đói nӳa, chân tôi không mӓi nӳa«NӃu nghèo đói là trưӡng đҥi hӑc tӕt nhҩt, thì tôi muӕn
nói rҵng, ngưӡi mҽ nông dân cӫa tôi chính là ngưӡi thҫy giáo giӓi nhҩt cӫa đӡi tôi.´
Dưӟi khán đài, không biӃt có bao nhiêu đôi mҳt đã ưӟt đүm, tôi quay vӅ phía ngưӡi mҽ tóc
hoa râm cӫa tôi, cúi ngưӡi xuӕng kính cҭn«
Ê