Ketnoi247-Tien Te Ngan Hang

TRUONG f)~1 HOC KINH TE TPHCM TS.
NGUYEN MINH KIEU (chu bien) Tham gia bien soan:

Ths. Phan Chung Thuy - Ths. Nguyen Th] Thuy Linh

TIEN TE NGiN RANG

I

o ~--~--~--~--~~~~~~----------·625

\__ Break· even

Spot price of OM at expiration

1.875

E~ercise l price

Potentially unlimited profit

2.500

_ 1.250

Ul <Il

.3 625

price

- 1.875

L- call premium

'" ,..'? _, .-

NHA XUAT BAN THONG KE

NAM 2006

TRUONG D41 HOC KINH TE TP. HCM

~ ~

TS. NGUYEN MINH KIEV

~ A

TIEN TE-

•

NGAN HANG

Tham gia bien SO(ln:

ThS. NGUYEN THI THirY LINH

. ..

ThS. PHAN CHUNG THUY

-a. "'? ~ "."

NHA XUAT BAN THONG KE

Nim 2006

3

... ? - ~

LOI MO DAU

Sau khi quy~n "Thi tntiIng ngof!.i hoi va Thanh loan quae te'duQ'c tai ban l~n thu ba va quyen "Nghi~p VI! Ngan himg'dttqc xmlt ban Mn dau tien vao narn 2005, diroc 51! ung hQ nhiet tinh va danh gia cao cua cac ban sinh vien va cac nha quan 19 doanh nghiep, nhieu doc gia mong muon toi tie'p tuc vie't va xuat ban quyen ''Ti~n t~ - Ngan hang" nhu Ia mot chuoi sach tham khao v~ llnh vue ngan hang nharn tie'p tuc phuc V1,l ban doc, Dap ling lai 51! ung hO nhiet tinh cua ban doc, nhat Ia cac ban sinh vien, toi hua se nhanh chong hoan ta't quyen sach nay va sam xu§t ban phuc V1,l cac ban,

Thai gian qua co nhieu ban doc noi v6'i t6i r~ng da di tim kiern quy€n sach nay nhung kh6ng tha'y bay ban (j cac hieu sach, T6i thanh that xin cac ban thu 16i cho su cham tre nay va mong ban hieu cho su cham tre nay la cAn thie't cho viec tai ban I§.n thu ba nay, v6'i nhieu cap nhat va thay d6i nham mong muon phuc vu ban doc tot hon,

a I§.n tai ban nay, quyen sach da co nhieu diem moi, c~p nhat va chinh 19 can thiet va doc dao rna

4

ban kh6ng th~ doc duoc d cac sach khac cung chu d~ nay da diroc xua't ban. V6'in9i dung bao g6m 15 chirong diroc trlnh bay thea van phong don gian, mach lac va chi ti€t, quyen sach nay c6 th~ la cSm nang gitip ban tu hoc, hoan chlnh them kien thuc va ly luan cua minh v~ ti~n t~ va ngan hang. f)i~m nhan trong quyen sach nay la tAt ca cac chueng d~u dttqc cap nhat h6a, sat thuc vdi c6ng viec va trang bi kien tlurc va ky nang c~n thie't cho nhan vien va can bo quan 19 ngan hang.

V6'i nhung n6 luc nghien cuu va kinh nghiem tie'p can thuc ti~n, t6i hy vQng Mn tai ban nay ban doc se ung h9 va hoan toan hai long voi quy€n sach nay. M9t IAn ruta, xin chan thanh cam on su ung h9 nhiet tinh cua ban doc d6i voi nhung quyen sach ciia toi da diroc xuat ban va mong moi duoc tie'p tuc phuc vu cac ban thong qua quy€n ''Ti~n t~ - Ngan hang" chua dl;ing nhi~u van d~ moi va d9C dao nay.

Dr NGUY~N MINH KIEU

MVC LVC

5

Ml)C Ll)C

Trang

- Lui rna ddu

- Mtte luc

3 5

Chuting 1 :

f)~I cuoxo vt TIEN Tt

MI:IC tieu cua chuong

1. Vai tro va chile nang cua ti~n t~

2. Cac hmh thai ti~n t~

3. Cac che d(> ti~n t~

4. H~ thong ti~n t~ qu6e te

13 14 29 40 46

Chlldng 2 :

A"" ;.. 11,

He THONG NGAN HANG

Muc tieu cua chuong

1. N gan hang va vai tro cua ngan hang trong n~n kinh t6

60

61

6 MVC LVC

2. T8 chuc h$ thong ngan hang tren the giai 65

3. T8 chuc h$ thong d Vi$t Nam 80

Chrtdng 3 :

f)~1 cueING V~ TiN D1)NG

M1,Ic tieu cua chuong 95
1. 8t,J' ra dci va phat trien cua tin dung 95
2. Ban chat va chuc nang cua tin dung 100
3. Phan loai tin dung 102
4. LQ'i tuc va lai suAt tin dung 106
5. Cac Iy thuyet v~ su quyet dinh Iai BUa't 110
6. Cac phuong phap xac dinh lai BuAt 121
7. BaD dam tin dung 126
Chrtdng 4 :
TH, TRUONG TAl CHiNH M1,Ic tieu cua chuang 134

1. Cac loai thi trirong trong h~ thong kinh te 135

2. Tili san tai ehinh 137

3. H$ thong tai chinh 143

4. Thi truong tai chinh 145

5. Cac t8 chirc tai ehinh 148

MVC LVC 7

6. Cac loai hang h6a tren thi trueng' tai chinh 151

7. Hieu qua eua thi truong tai chinh 155

Chuang 5 :

TO CHUC vA HO~T E>QNG

.,

eUA NHTM

Muc tieu cua chuong 160

1. Cac van d~ can ban v~ ngan hang thuong mai

(NHTM) 160

2. Phan loai NHTM 165
3. Co ea'u W chuc cua ml)t NHTM 169
4. Cac hoat dl)ng chu ye'u ella NHTM 170
5. Phan loai cac nghiep V1,I NHTM 177
6. T'ac dQng cua lu~t cac til chuc tin dung de'n
hoat dQng ella NHTM 181 Chttc1ng 6 :

A ~ ~

HO~T F>QNG HUY f>QNG VON

Muc tieu ella chuong 187

1. Hoat dl)ng huy dl)ng v6n ella ngan hang

thuong mai 187

2. Tiim quan trong cua hoat dQng huy dl)ng v6n 189

8

MVC LVC

3. Cac hoat dt)ng huy dt)ng van cua ngan hang thuong mai

4. Cac giai phap tang van cua ngan hang thirong mai

191

206

Chrldng 7 :

HO~T DONG CAP TiN Dt.JNG

M1,1c tieu cua chuang 210

1. Khai quat v~ heat dt)ng cap tin dung 211

2. Hoat dt)ng cho vay cua NHTM 213

3 Hoat dt)ng chie't khau chirng tli c6 gia 242

4. Hoat dt)ng bao lanh cua NHTM 248

Chuang 8 :

HOt?tT DONG THANH ToAN QUA NGAN HANG

M1,1c tieu cua chuang 256

1. T6ng quan v~ hoat dt)ng thanh toan qua

ngan hang 257

2. Thanh toan giua cac khach hang 260

3. Thanh toan giua cac ngan hang 290

MVC LVC

9

Chlldng 9 :

HO~T aQNG THANH ToAN

...r ...r

ouoc TE

Muc tieu cua chuong 298

1. H6i phieu sl't dung trong thanh toan quoc te' 299

2. Phuong thuc chuygn ti~n 326

3. Phuong thirc nho thu 334

4. Phuong thirc tin dung chang tit 349

Chuung 10 :

HO~T aQNG KINH DOANH NGO~I Tt eVA NGAN HANG

M1,Ic tieu cua chuang 365

1. Tang quan v~ nghiep vu kinh doanh ngoai t~ 365

2. Kinh doanh ngoai ~ trsn thi tru<'1ng quoc te' 372

3. Kinh doanh ngoai t~ voi khach hang nQi dia 390

10

MVC LVC

Chuting 11 :

NGAN HANG TRUNG 110NG vA NGHltp V1) PIiAT HANH TIEN

Muc tieu cua chuang 411

1. 81,t phat hanh ti~n t~ cua Ngan hang

Trung uong 412

2. Co che' tao ra but ~ cua ngan hang

thuong mai

422

Chttdng 12 :

tI' "r ~ A

CAC HQC THUYET TIEN T~


1. HQc thuyet c6 di~n 431

2. Hoc thuyet tan c6 dign 437

3. Hoc thuyet ti~n t~ hien dai cua Friedman 447

Chuang 13 :

L~M PHAT

M1,Ic tieu cua chuang 450

1. Cac luan digm khac nhau v~ lam phat 450

2. Nguyen nhan cua lam phat 456

Ml,JC Ll,JC

11

3. Hau qua cua lam phat

4. Bien phap chong lam phat

460 463

Chuang 14 :

CHiNH sAcH TIEN T~ ouoc GIA


1. Nhirng muc tieu cua chinh sach ti~n t~ 468

2. V~n dung cac cong CI,J cua chinh sach ti~n t~ 476

Chuang 15 :

NHUNG KHiA C~NH QUaC TE

? ~ A A '"

CUA TIEN T~ - NGAN HANG

Muc tieu cua chuang

1. Can din thanh toan

2. Cac t6 chuc ti~n t~, tin dung qu6c ti

485 486 500

- Tai lieu tham khao

510

ChUang 1 : 8AI CUONG VE TIEN T~

13

~1:

f)AI Cu'ONG VE TIEN TE

. .

MVC TlEU CUA CHL1dNG

Muc tieu cua chuang nay la nhani giai thieu nhilng vdn d~ co ban v€ lien t~, baa g6m vai tro va chuc nang ctla tien. t~, cdc hinli thai tien. t~, cdc chi dt) tien. t~ va h~ th6ng tien. t~ the giai. HQC xong chuang nay sinh uien se :

• Hitiu duac vai tro va chuc nang ctia tien. t~ d6i oai n€n kinh te, tit do thdy duoc ttim. quan trong cua no d6i uai moi hoq,t dt)ng cua n€n kinh teo

• Thtiy duoc ngu6n g6c ra doi va tien. hoa ctla tien. t~ qua cdc hinh. thai ctla no.

• tus« duoc lich. su tien. hoa eua cdc ehe dt) tien. t~.

• Hieu. duac h~ thong tien. t~ quoc te va sl;t tien. hoa cila no tit xua den nay.

14

Chuang 1 : 8AI CUONG VE TIEN T~

...." , ..... ? ~ A.

1.1 VAl TRO VA CHO'C NANG CUA TIEN TI;

1.1.1 Vai tro ciia ti~n t~-

Ngiroi ta tlurong d~t ra cau hoi ti~n t~ d6ng vai tro nhu the- nao doi vdi n~n kinh t€ khi ban v~ ti~n t~. B~ d~ hmh dung v~ vai tro cua ti~n t~ d6i voi nen kinh t€, chung ta thi1 tttong tuong xem chuyen gi S6 xay ra khi ti~n t~ bong dung bien mat khoi nen kinh t~. Khi fiy, chac han Slf r6i loan S6 xay ra trong nhieu hoat dQng kinh teo Khong c6 ti~n t~ tht tra cong lao dQng nhu the- nao day, lfiy cai gi lam thinrc do trong tinh toan va trao d6i hang h6a, cac khoan no S6 dttgc thanh toan nhu the nao, v.v ...

ChAc chAn S6 c6 nhieu chuyen xay ra, nhirng chi rieng vAn d~ roi loan va khung hoang do thieu phuong ti~n trao d6i cling du minh cluing cho vai tro quan trong cua tien t~ d6i vdi n~n kinh teo Khong c6 ti~n t~ lam thudc do, ngucl ban va nguoi mua S6 khcng tim dttgc tieng n6i chung, va do d6, khong th~ thuc hien mua ban voi nhau duoc. Hang h6a san xuAt ra khong ban ducc S6 dAn den san xuAt bi thu hep va ngirng tr~, va rai suy thoai va khung hoang kinh t~ S6 xay ra. Bi~u nay S6 d~ higu han neu lien h~ vdi thuc ti~n hoat dQng kinh t€.

ChllC1ng 1 : VAl CUdNG VE TIEN T~

15

ChAng han vi khong co tien hay vi khong du ti~n khien cho nang san lam ra khong tieu thu duoc, khi f1y nang dan se khong -co thu nhap va, do do, cung khong co chi tieu. Ket qua khong chi co nang dan ngirng san xuat rna ca cong nhan trong cac nganh cong nghiep cung phai dinh don vi san pham lam ra khong co noi tieu thu,

Vai tro quan trong cua ti~n t~ d5i v6'i n~n kinh te noi chung se de nhan biet han khi phan tich vai tro cua no trong tirng hoat dQng kinh te- xii hoi. B5i v6'i san xuf1t kinh doanh, ti~n t~ la van khdi su va duy tri hoat dQng cua doanh nghiep, Tit cac cong ty 16'n, co van hang chuc nghin ty dong, de-n cac doanh nghiep nho, co van vai tram trieu, tham chi den ba hang xoi, co van tram nghin dong, d~u phai nho co ti~n t~ dg khdi su va duy tri hoat dong san xudt kinh doanh cua minh. Doi v6'i hoat dong ngan hang va tin dung, tien t~ lai cang quan trong han vi cac hoat dong nay lien quan true tiep den ti~n t~ va chi co sU' dung ti~n t~ cac hoat dQng nay m6'i phat trign dttqc.

Tuy rAng ti~n t~ dong vai tro quan trong doi vci nen kinh te, nhirng khong phai con ngtroi c6

16

Chuang 1 : £)AI CUdNG VE TIEN T~

th~ nhan thirc ngay duoc di~u nay rna su nhan thirc dune hinh thanh dan va bien doi qua tung giai doan lich sa. Nhin chung, co ba giai dean tuong trng vdi ba quan digrn khac nhau v~ vai tro cua tien t~ :

• Giai doan d~u : Vao khoang the ky 16 cac nha kinh te deu quan niem su phong phu cua tien t~ d6ng nghta vdi st! giau co cua da't mroc va ho chu trirong tich IGy quy kim dg lam giau cho d§i nude thong qua khai thac va mau dich quoc teo Vi d thai ky nay quy kim duoc sa dung lam ti~n t~ nen nguoi ta de lam tmrng va lftn 19n, xem tien t~ la muc dich thay vi la phirong tien, Vi nham Iftn gitra muc dich va phirong tien nen ho chu truong "trong thuong", dua nhau lam thuong mai quoc te dg thu thap nhieu tien va quy kim, chu it chu y den san xuat va quen mat rang san xuat la cai g6c cua thuong mai, Ket qua la, san xuat sa siit khien cho thirong nhan du tich Illy nhieu quy kim r6t cuoc cGng chang co hang hoa d~ mua. Tmh trang nay dua den quan niern khac, md dciu cho giai doan thu hai quan niem ve vai tro cua tien t~.

ChU'c1ng 1 : 8J?.1 CUONG VE TIEN T~

17

• Giai doan thu hai : d giai doan nay nhieu tac gia kich li~t chi trlch quan niem cua trirong phai trong thuong va cho rAng ti€n t~ chi Iii m~t thu hu tl1ong. Francois Quesnay cho rang Sl! giau c6 ella dAt nuoc phai tim trong nang nghiep chu khong phai trong viec tich liiy quy kim boi ti€n t~ tl! n6 IS. mot thir tai san khong san xuAt gi he't(l). Cac nha kinh te' h9C c6 di~n nhu Adam Smith cung quan niem nhu v~y v€ vai tro cua ti~n t~. Thea ho ti~n t~ chi Ia met m6n hang cho de'n khi trao d6i vdi m6n hang khac, n6 khong them chi vao sl! giau c6 cua dA't nude. N6i chung & giai doan nay cac nha kinh te' c6 di~n d~u xem nhe vai tro ciia ti€n te doi vci

. . .

su phat trign clla n€n kinh te'. Vi~c xem nhe

vai tro cua ti~n t~ keo dai, nhung de'n the' ky 19 nguoi ta bAt ddu xem lai quan digm clla cac nha kinh te' c() dign va rna ra giai doan thir ba quan niem v~ vai tro ella ti€n t~ .

• Giai doan thu ba : Ddu the' ky 19 cac nha kinh te' h9C bdt dAu xet lai quan digm ella

(1) Nguyen Van Ngon, Ti~n t~ - Ngan hang, Dai h9C rnd ban cong TP. HeM.

18

Chuang 1 : E>At CUONG VE TIEN T~

cac tac gia c6 di~n va cho rAng ti~n t~ dong vai tro quan trong d6i vrri su phat trign cua nen kinh te'. N6 Ia dQng lire thuc ddy nen kinh te' phat trign. TH!u bi€u cho quan di~m nay la J. M. Keynes vdi Iy thuyet t6ng quat v~ nhan dung, ti~n lCti va ti~n cong diroc cong b6 nam 1936.

Nhirng quan digm khac nhau cua cac nha kinh te thuQc cac the h~ khac nhau v~ vai tro cua ti~n chirng to rang' ti~n ~ la mQt van d~ phuc tap, khong phai ai cling hi~u va co th~ quan ly dttgc tien t~. Lawell Harris da vi ti~n t~ nhu 13. mot chiec may bay, that ky dieu khi no hoat dQng t6t, gay nen thiet hai khi no bi b§:t dQng, va tham hai khi no bi S\1P d6. Cu6i cung ang ket luan tat ca chung ta co th€ nern mui dau kh6 khong cfin thie't vi nhirng quyet dinh v~ ti~n t~ cua nhirng nguci khong chuyen mon(1).

Vai tro eua ti~n nhu dii trlnh bay tren day se dttge sang to them khi xem xet cong dung hay cac chirc nang cua ti~n t~. Phan tiep theo se ban v~ cac chirc nang cua ti~n t~.

(1) Nguyen Van Ngon, sdd.

Chuang 1 : BAt CUdNG VE TU~N T~

19

1.1.2 Chue nang cua ti~n tt;

H§.u het cac nha nghien coo v~ ti~n t~ d~u th6ng nhat rang ti~n t~ c6 bon cong dung hay bon chuc nang. Cac chirc nang nay giup chung ta c6 th~ phan biet hang h6a thong thuong vdi hang h6a ti~n t~. Chi c6 tien t~ moi c6 cac chirc nang nay con hang h6a thong thucng khong thuc hien diroc cac chirc nang nay.

Chue nang do hiCing gia tr]

Do luang gia tri la yeu cau trUGC tien va khong thg thieu duqc cua trao d6i hang h6a. Trong mua ban hay trao d6i hang h6a, ngiroi ta thuc hien theo nguyen tac ngang gia. Mu6n dam baa duoc nguyen tiic trao d6i ngang gia tht di~u kien tien quyet 13. phai do luang va xac dinh dl1qc gia tr] hang h6a. Vai chirc nang do hrong gia tri, ti~n t~ c6 thg ghH quyet duoc yeu c§.u nay. Ngoai viec trao d6i ra, trong mot so hoat dong khac nhu ke toan, ke hoach, tai chinh, ... nguai ta cling c§.n do luong gia tri va sit dung ti~n t~ nhu nhirng don vi tinh toan (units of account). Va'n d~ d~t ra 1a ai 1a nguoi quyet dinh Iva chon va Iva chon thuoc do gia tri dua tren nhirng co Sd nao ?

20

ChUang 1 : Bf',1 CUONG VE TIEN T~

Thong thttdng Nha nttac hay chinh phu la nguoi quyet dinh lira chon thtt6'c do gia tri va dan chung la nguoi sa dung tluroc do as. diroc chon lua do, nhung khi cai thuoc do rna Nha nude chon khcng sa dung dttqc nhu la mot cong cu do hrong, thi tt! phat dan chung se chon cho minh cai thiroc do nao rna ho cho la phil hop nhat dg do hrong gia tri, Vi~c chon lira thirdc do gia tri cung tuong tt! nhu lua chon cac 10~i thuoc do khac nhu met dg do chieu dai, kilogram dg do khci Ittgng. Met sa di duoc sa dung dg d6 chieu dai vi nguoi ta thiet ke n6 thg hien diroc chieu dai, trong khi kilogram dung dg do khoi hrcng vi ngiroi ta thiet ke n6 thg hien dttqc khoi lucng va nhirng su thg hien nay dttqc tieu chuan h6a, thong qua viec dinh nghia met cung nhu dinh nghia kilogram la gi.

Tuong tv, muon do hrong gia tr] truce het nguoi ta phai gall cho ti~n t~ mot gia tri d€ no thg hien dttqc gia tr~. Ke' den nguoi ta phai tieu chuan h6a gia tr] cua n6 thong qua viec dinh nghia don vi ti~n t~ quoc gia. Dan vi ti~n t~ ciia mot qucc gia dttqc xac dinh thong qua hai yeu to :

• Ten goi cua don vi ti~n t~, vi du dollar 13. ten goi don vi ti~n t~ cua My, franc trudc kia la

ChlIC1ng 1 : f)AI CUdNG VE TIEN T~

21

ten goi dan vi ti~n t~ cua Phap trong khi d6ng la ten g<;>i dan vi ti~n t~ cua Vi~t N am.

• Ham hnrng kim loai quy dinh trong dan vi ti~n t~ do, vi du ham luong kim loai quy dinh trong dan vi ti~n t~ cua My. tac Ia 1 dollar, la 0.7366412 gram vang nguyen chat.

Vai ham lugng 0,7366412 gram vang nguyen chat duqe gan vao qua dinh nghta dan vi tien t~ cua chinh phu, dollar trd nen c6 gia tri va gia tri cua n6 duqe tieu chuan h6a, do vay, n6 do luang duqc gia trio

Truce khi co su Iva chon dan vi tien t~ thong nhat cua ehinh phu, dan chung cung da tv phat Iva chon dan vi tien t~ theo sa thich cua he, VI moi nguni co sO' thich khac nhau nen luc dftu dan vi tien t~ chua duqe thong nhat, Bi~u nay gay ra khong it kho khan trong trao d6i. Sau nay Nha niroc dang ra Iva chon va cong bo dan vi ti~n t~ thong nhat trong cei mroc. Tuy nhien, cting c6 khi Nha niroc Iva chon dan vi tien t~ nay, nhirng dan chung lai sil' dung dan vi khac de do luang gia tri hang hoa. D6 la truong hop lam phat tien t~ khien cho gia tri cua dan vi tien te SVt giam nghiem trong va sac

22

Chuang 1 : £)AI CUONG VE TIEN Tt;

mua cua n6 khong can on dinh, nen bi dan chung tu ch6i n6 vdi tu each la m9t cong CJ.l do h.tang gia trio Chang han 2J My, thai ky chien tranh hai mien N am va BAc mac du Nha nude da phat hanh dong dollar xanh nhu mot dong tien chinh thirc thay the' cho dollar yang nhung dan chung van cu sil" dung dollar yang nhu dan vi tinh toano Hoac gia nhu d Viet Nam chung ta vao nhG"ng nam cu6i 1970 dftu 1980, ai cling bi-e't dong la dan vi tien t~ chinh thirc nhung trong giao dich mua ban nguoi ta vftn thuong xUYEm sil' dung vang nhu la dan vi tinh toan va do hrong gia trio NhG"ng diu n6i nhu : "Chiec tivi cua tai tri gia 5 chi yang hay chiec Honda cua toi dang gia 5 cay vang" ra:t tlunmg nghe thai ay, thay gi n6i chiec tivi tri gia 2 trieu ruBi dong va chiec Honda dang gia 25 tri~u dong nhu bay gia. Bieu nay de higu thai, vi trong dieu kien lam phat gia tri dong tien thay d6'i hang ngay khien cho cai tluroc do do Nha mroc chon lira va quy dinh khong can on dinh dg c6 th€ do luang gia tri hang h6a.

Tir phan tich thuc tien do luang gia tri, chung ta c6 thg thay rang' don vi tien t~ cua mot qu6c gia nao d6 mu6n lam t6t chirc nang do luong gia tri thi doi hoi:

ChrrC1ng 1 : E>J;\I CUONG VE TIEN T~

23

• Thu nhat la dan vi ti8n t~ do phai co gia tri nQi tai cua no, neu khong du c6 bat buoc dan chung vdn khong ch6p nhan n6 nhu mot cong cu do luang gia trio

• Thu hai 18. gia tri ella dan vi tien t~ do, hay sue mua ella d6ng ti8n, phai 5n dinh hoac eo thay d5i tht van khong thay d5i nhieu qua thai gian.

Clute nang trung gian trao d6i

MQt khi nguci ta chap nhan ti8n t~ nhu la mQt thuoc do gia tri thr nguoi ta eo khuynh hirong quy d5i t6t cil gia tq ella nhtrng hang hoa khac ra ti8n. Tit d6, viec trao d5i hai hang h6a e6 cong dung hay gia tri sli dung khac nhau, nhung e6 gia trj nhir nhau, duoc thuc hien thong qua trung gian tien t~. Chang han, ong Thanh dem doi giay ong ta lam ra d5i la"y 5 tram nghin d6ng r6i dung 5 tram nghin d6ng vita co dttqc dg d5i la"y chiec ao len rna ong ta can cho mua dong sap den. Cong' thire chung cho qua trinh trao deli hang h6a voi ti8n t~ him trung gian nhu sau : H - T - H' thay vi H - H' nhu trong trao d5i hang h6a true tiep.

24

Chuang 1 : E>~I CUdNG VE TIEN T~

Sv XUa't hien ti~n tl$ nhu la trung gian xu~t phat tit nhu cAu ti~n 19i trong trao d6i, va Sd di ti~n t~ c6 th~ lam dlfgc di~u nay Ia vi n6 la bi~u hi~n ciia gia tr] va de dang dlfgc nglfai ta ira chuong va chip nhan trong trao d5i. Su xu~t hi~n cua ti~n t~ vdi tu each la trung gian trao d5i khien cho hai qua trinh mua va ban c6 th~ tach rai nhau v~ m~t kh6ng gian va thai gian. N gttai ta c6 thg ban mQt hang h6a d noi nay, hie nay dg r6i mua lai hang h6a khac CJ noi khac, luc khac, Di~u nay khac phuc duoc nhucc digm muon ban phai mua va muon mua thi phai ban cua trao d5i hang h6a true tiep. Tuy nhien, Stl tach rei gifta qua trinh ban va mua e6 th€ dua den nhftng bAt loi neu nhu suc mua ti~n t~ giam sut manh, MQt ngiroi ban mdt con heo lay ti~n e~t giG', mot thai gian sau chi con mua duoc c6 nua can heo, neu nhu tien tl$ sut gia 50 phan tram trong khoang thai gian do. Khi ay su tien lei cua viec tach roi hai qua trmh ban va mua khong con nG'a va nguoi ta se khong con chap nhan ti~n t~ nhu la trung gian trao d5i nG'a.

M~t khac, ti~n t~ chi c6 thg dong vai tro trung gian trao d5i trong mot n~n kinh te nao d6 mot each de dang va troi chay khi nao 65Ilfqng va co

Chuang 1 : E>AI CUONG VE TIEN T~

25

cAu ngach s6 giii'a cac loai ti~n t~ trong n~n kinh te d6 hoan toan hop 1:9'. Thieu s6 luong ti~n tt? cho htu thong hay thieu ti~n_ nho hoac ti~n Ion d~u khien cho ti~n tfi! kh6 thuc hien dliqc chirc nang trung gian trao d6i cua no. Do d6, di~u kien can thiet dg ti~n t~ co thg thuc hien t6t chirc nang trung gian trao d5i la :

• Sire mua cua n6 phai 6n dinh hoac kh6ng suy giam qua dang theo thai gian.

• So hrong ti€n tt? phai diroc cung irng d§.y du cho nhu cdu h.tu thong hang h6a trong nen kinh teo

• Co cAu ti~n tt? phai hop 1:9', tire 13. ty trong giii'a tirng loai dang ti€n phai phu hop. Qua nhieu ti€n nh6 (hoac ti€n ldn) se kh6 khan cho viec htu thong nhirng qua thieu ti~n nho (hoac ti~n 1@) ciing gay r6i loan htu thong ti~n tt?

Chirc nang bao ttln va tich liiy gia tr]

Bao tan va tich Iuy gia tri phat sinh khi nao thu nha p vuot muc chi tieu. Khi Ay, nguoi ta c6 nhu c§.u tich luy so thang du thu nhap, Tien tt? vci tu

26

Chuang 1 : £lAI CVdNG VE TIEN T~

each Ia hien than cua gia hi va thu nhap c6 the diroc sit dung nhu la mt)t phmrng tien tich IGy, khien cho gia trj thu nhap Ian dc1n theo thai gian.

Neu kh6ng Sll' dung ti~n t~ lam phuong tien tich lGy, nguoi ta c6 the thuc hien tich IGy bang hien vat, Tuy nhien, so vdi tich IGy bang hien vat, tich lGy bang' tien c6 uu diem hem a may diem sau :

• Tich IGy bang tien de cAt gill va bao quan han tich IGy bang' hien vat.

• Tich lGy bang' tien c6 the gill vao ngan hang de sinh 19i trong khi tich luy bang hien v~ t khong he sinh lei.

• Tich lGy bang tien de dang huy dong vao thanh toan khi cfin han la hi~n vat. Tien glti ngan hang c6 the de dang rut v~ chi tieu trong khi hien vat muon chuyen sang tien t~ de chi tieu doi hoi phai c6 thai gian, doi khi rAt lau,

Tuy c6 nhieu uu diem han Ia tich liiy hien vat, nhung tich lily bang tien van c6 nhucc diem cua n6 neu nhir sac mua ti~n t$ sut giam qua dang, khien cho loi tire sinh ra kh6ng du bu dAp hao hut

ChlfC1ng 1 : 8AI CUdNG VE TIEN T~

27

gia tr] ti~n t~ do lam phat. Bdi vay, dg thuc hien t6t duoc chuc nang tich luy doi hoi sire mua d6ng tien phai 6n dinh va gift virng qua thai gian.

Clurc nang thanh toan hoan hieu

Thanh toan hoan hieu tuc la thanh toan nhtrng khoan no da phat sinh trong giao dich tin dung, ke ca trong quan h~ tin dung thirong mai. Nho c6 ti~n t~ thuc hien chirc nang thanh toan, quan h$ tin dung co thg thuc hien duoi hinh thai ti~n t~ va, do do, d~ dang thoa thuan giao dich han la dinri hmh thai hien vat. Chang han, nguoi nang dan can phan bon cho lila co thg yay ti~n ngan hang v~ mua loai phan bon nao mtnh can, Den mila thu hoach, dem Ida ban di la'y ti~n tra lai cho ngan hang. Ca ngan hang va nang dan d~u hai long, quan he tin dung dugc cling co' va phat trien, gop phan thuc day san xua't phat trien. Neu kh6ng co tien de lam phirong tien thanh toan so' no yay nay, nang dan se phai tra no ngan hang bang' mot phan lila thu hoach duoc, khi a'y ngan hang se kho sa vi phai ban tam den viec xU' ly sao day voi mo 19i ttrc thu hoach ngoai mong doi nay.

28

ChtJdng 1 : 8AI CUdNG VE TIEN T~

1.1.3 Nha'n manh khal ni~m ti~n t~

Dua VaG st! phan tich cac chirc nang cua ti~n t~ tren day, chung ta c6 thg -lam sang to them khai niem ti~n t~ va phan biet ti~n t~ voi nhirng hang hoa khac, Nhu tren da thay, ti~n t~ 18. thu rna c6 thg do luang gia trj nhirng hang h6a khac, c6 th~ trao d6i duqc vdi cac hang h6a khac, c6 the bao t6n va tich liiy thay vi tich luy hang h6a, c6 the thanh toan cac mon no, thay vi dung hang hoa d~ thanh toano No con la thu rna co no la c6 duoc hang h6a va muon c6 n6 thi phai c6 hang h6a. V ~y, ti~n t~ nhat thie't phai 1a hang hoa. The nhung khong phai hang h6a nao cling la tien t~. Ai cling biet doi giay, chiec ao, cai tivi hay chiec xe may d~u la nhirng hang h6a nhung nhirng thu nay tuyet nhien khong phai 1a ti~n t~. V~y hang h6a nao duoc xem 18. tit~n t~ ? Chi c6 nhtrng hang h6a nEW thuc hien diroc cac chile nang hay c6 nhtrng cong dung 13. thuoc do gia tri, Ia phuong tien trao d6i, 13. phuong tien tich liiy va 18. phuong tien thanh toan mci dugc xem la tien t~.

Trong n~n kinh te cua cluing ta hien nay, nhtrng thu nhu 13. giay bac ngan hang, ti~n gi'ti tren tai khoan (but te), vang du tieu chuan (SJC) 18. nhung

Chuang 1 : BAl CUONG VE TIEN T~

29

thu c6 thg thuc hien dliqc cac chuc nang hay cong dung neu tren, do d6, chung dligc xem la tien ~ .

.,.... , ~ .ft._

1.2 CAe HINH THAI TIEN Te

Ra dbi tit riit xa xira d~n nay tien t~ dB. tan tai va tien hoa qua riit nhieu hinh thai khac nhau, tit nhirng hinh thai tho sa ban d:iu cho den nhung hmh thai hien dai nhu ngay nay. Su ti~n h6a nay la doi hoi tv nhien cua dbi song kinh t€ nham muc tieu dern lai su tien 19i cho luu thong ti~n t~, gop phan thiic dfiy nen kinh t~ phat trign.

1.2.1 Hoa t~

H6a t~ 1a hinh thai c6 xua va sa khai nhat cua ti~n t~ theo d6 rn¢t loai hang h6a nao do, do dligc nhieu nglibi ira chuong nen c6 thg tach ra khoi th~ gi6'i hang h6a n6i chung d~ thuc hien cac chuc nang cua ti~n t~, tuc Ia thuc hi~n nhirng chuc nang rna cac hang h6a thong thuong khac khong c6 dligc. Hang h6a nay d:in dan tro thanh loai hang h6a d~c biet d6ng vai tro vat ngang gia chung va dligc sil' dung thucng xuyen d~ trao d6'i voi nhirng hang h6a khac,

30

Chlk1ng 1 : 8AI CUdNG VE TIEN T~

Tuy theo dac diem cua titng dia phunng, tirng vung, tung khu vue, tirng quoc gia ngtnri ta Iva chon nhirng hang h6a khac nhau lam ti~n te. Nhung nhin chung, h6a t~ c6 th€ chia ra lam hai loai :

H6a t~ khong phai kim 10~i (nonmetalic commodity money) va h6a t~ kim 10C;li (metalic commodity money).

H6a t~ khong phai kim loal - Utc la loai ti€;n t~ xuat phat tu hang h6a khong phai la kim loai, Loai h6a t~ naykhac nhau tuy theo t~p quan tirng dia phuong, chang han c6 bang chirng cho thay nginri ta da tirng dung sue vat (; An DQ, tra (; Trung Quac, va so d chau Phi, thu6c la d My de lam ti~n t~. H6a t$ r6 rang la rat bat ti~n khi lttu thong voi ttl' each la ti€;n t~ vi nhCtng thuoc tinh kern thuan lei nhtl'd.§ hu hong, khong b~n theo thoi gian, kh6 bao quan va van chuyen, kh6 chia nho thanh dan vi, va khong c6 tinh dong nhat. Nhirng thuoc tinh kern tien loi nay khien cho h6a t~ khong thg ton tai Iau dai va dan dan hi dao thai khoi luu thong, khi nguoi ta pha t hien ra kim 10<;11.

H6a t~ kim loai - cung la loai ti~n xuat phat tu hang h6a nhung hang h6a a day la hang h6a kim

Chuang 1 : DAI CUdNG VE TIEN T~

31

loai, Tit khi phat hien ra kim loai, ngiroi ta nhan thAy ra.ng kim loai, do thuoc tinh tu nhien cua no, c6 thg khac phuc dtt<Jc nhtrng nhuoc di~m cua h6a t~ khong kim loai, chang .han nhu b~n han, de bao quan han, de van chuyen han va dac biet la c6 thg chia nho thanh dan vi. Vai nhirng thuoc tinh uu viet nay, ngiroi ta c6 khuynh htt6'ng nhanh ch6ng chuyen sang sit dung kim loai lam tien t~. Luc dgu nhirng kim loai re nhu d5ng, kern, chi dttqc sit dung lam tien t~, nhung ve sau nay nguoi ta nhan thay trong s6 nhtmg loai kim loai tim thay c6 bac va yang la hai thir kim loai uu viet han het, neu sit dung lam tien t~. Ngoai tinh chat ben; de bao quan; de van chuyen; de chia nho, yang va bac c6 tinh chat uu vi~t han a chb chung la nhCtng kim loai quy nen chi cgn mot hrong nhf ciing du dai dien cho mot hang h6a c6 gia tri tirong d6i Ian. Do V<1.y, neu dung chung lam tien t~ tht rilt tien loi cho luu thong, do kh6ng cgn kh6i hrong Ian cung c6 the trao d6i dttqc vdi nhirng hang h6a c6 gia tri cao. N goai ra, yang bac con c6 tinh d5ng nhat cao khien cho viec chia nho thanh dan vi va nhap nhtrng dan vi nho thanh dan vi Ian han hay nhap lai nhu ban d§.u rAt de dang va hau nhu vftn bao tan duoc gia tri cua chung. Chinh nhirng thuoc tinh uu viet nay

32

Chuang 1 : ElAI CUONG VE TIEN T~

khien cho yang va bac c6 th~ danh b~t tat ca nhirng hang h6a khac, k~ ca khong kim loai Ian kim loai re ti~n, ra khoi vai tro ti~n t~. Til do, bac va sau nay la vang dQc chiem ngoi vi ti~n t~ lau dai cho den khi nhan loai phat minh ra ti~n gitfy.

M~c du h6a t~ kim loai, ma hinh thai chon IQc cua n6 la ti~n vang va ti~n bac, da khac phu dliqc nhieu nhuoc di~m cua h6a t~ khong kim loai nhung n6 van con mot so nhuoc di~m khien n6 khong con dligc tiep tuc sli dung Iau dai hon ntra trong vai tro ti~n t~. Luc d:iu, nhirng nhuoc di€m nay chua bQc lQ nen nguoi ta d~ dang chap nhan no, nhung v~ sau nay khi n~n kinh te pha t tri~n khien hang h6a san xutft ra ngay cang nhieu, thuong mai phat tri~n khien giao 100 hang h6a ngay cang rQng thi nhtrng nhiroc di~m cua 100 thong ti~n vang, ti~n bac cang bee IQ r5 net, vi :

• Nhirng thuong nhan mua ban kh6'i luong' hang h6a Ion neu thanh toan bang ti~n yang thi viec van chuyen yang trd nen rat nang n8 chu khong con nhe nhang va d~ dang nhu truoc day .

• Nhirng thuong nhan mua ban trong pham vi rQng, tham chi xuyen qu6c gia, neu su dung

Chuang 1 : DAI CUdNG VE TIEN TE

33

tien yang trong thanh toan thi viec bao quan va van chuyen tien, tranh nan curip b6c tren duong di, tra thanh mot noi 10 nang ne chu dau con dan gian mra.

Nhtrng nhuoc die'm nay doi hoi phai c6 hinh thai tien t$ nao khac uu viet han d~ thay the cho ti~n vang va tien bac,

1.2.2 Tin t~

Tin t$ la thtr tien t$ duoc luu dung nho VaG su tin nhiem cua cong chung, chu ban than no khong co hoac c6 gia tri khong dang ke. N6 da duoc nhan loai phat minh ra va sil' dung thay the cha tien vang va tien bac, 18. nhirng loai tien thuc, khong XUl:lt hien trong 1u'U thong. Ve hlnh tlurc, tin t$ c6 hai loai : tin t$ kim loai (ti~n cac) va tien giay.

Tin te kim loai (coin) - tiro la loai tin te ducc

.... .' 4

due bang kim loai re tien thay VI due bang' kim loai

quy nhu bac hay vang, Nhu da n6i trong phan truce, khi phat hien duoc vang va bac co nhung thuoc tinh dac biet phil hop vci vai tro tien t$ nguoi ta da sil' dung bac va vang de lam tien su6t mot thai gian kha dai. Ve sau nay, do trong qua trinh luu

34

Chuang 1 : DAI CUdNG VE TIEN T~

thong, ham luong yang trong moi don vi ti~n t~ hao hut dan di khien eho gia tri thuc te cua d6ng ti~n khong con dung nhu gia tri danh nghia cua no mra. Chang han luc mrri due ra, ham luong yang cua mot dong franc la 0,5268 gram nhung sau vai narn 1u'U thong hi hao mon khien ham hrcng yang cua no chi con 0,5168 gram. M?c du hi hao hut gia tr'i, khi thuc hien chuc nang phuong tien 1u'U thong khien cho gia tri thuc te thap han gia tri danh nghia, nhung khi thuc hien chirc nang phuong tien thanh toan tien t~ bao gio cung thuc hien thea gia tri danh nghia, chrr khong phai thea gia trj thuc teo Chang han trong vi du tren, mac du gia tri thuc te cua 1 franc yang bay gio chi con Ia 0,5168 gram yang nhirng no vdn co th~ sa dung de thanh toan cho mot hang hoa co gia tri la 0,5268 gram yang.

Lei dung di~u nay, Sd due ti~n chu dong giam bot ham lirong yang trong moi don vi ti~n t~ d~ tiet kiem yang. Vi~c giam bot ham luong yang nay xet v~ mat gia tri nci tai cua dong ti~n thi co anh hudng, nhirng xet v~ mat chap hanh chirc nang phuong tien thanh toan va phuong tien hill thong cua dong ti~n thi va.n khong h~ anh hucng gi. 'I'ien

Chudng 1 : DAr CUdNG VE TIEN T~

35

xa han mot birdc mra, thay vi sit dung kim loai quy nhu yang hay bac de due tien, nguoi ta c6 th~ su dung kim loai re ti~n de due ti~n va dua VaG hru thong thay the' cho tien vang va ti~n bac khong xuat hien trong luu thong nham muc tieu : (1) tiet kiem vang bac cua quoc gia, (2) giam bat su ding thang do thieu yang bac lam phuong tien luu thong khi nen kinh te ngay cang phat trien.

Tit!n giay (Paper money)

Ve nguon gee, c6 Ie tien giay ra dai sorn nhat d Trung Hoa. Thai do cac nha buon to chirc thanh hoi goi Ia "hoi phi ti~n" nharn Stl' dung tien giay de di chuyen tit noi nay sang nci khac rna khong phai dung tien vang de tranh cucp boc xay ra doc duong. Btiu tien, nhirng thanh vien cua hoi ky gill mot s6 yang vao hoi. Hoi nhan s6 vang nay va cap lai cho ngtroi giii mot thu giay goi Ia "phi tien". N gub'i cgm giay nay c6 the xuat trtnh phi tien d mot chi nhanh khac cua hoi de dO'i lay vang khi ctin thiet. Chinh phi tien nay la tien than cua tien giay sau nay.

Ben the ky 1 7 N gan hang Amsterdam d Ha Lan cung bat dtiu nhan ky gili yang hay bac va trao cho khach hang ky glti mot giay chirng chi xac nhan

36


so vang bac ky gui vao, TO' giay nay co the dem ra giao dich va khi celn co th~ dem den ngan hang Amsterdam d6i ra tien vang hay ti~n bac. Day cung la mot bang chung v~ ngu6n goc cua ti~n giay. Tuy nhien, thea h9C gia Nguyen Van Ngon trich dan tir Raymond Rarre, ngirci duoc cong nhan sang che' ra ti~n giay dau tien la ong Palmstruck, nguoi sang lap ra Ngan hang Stockholm cua Thuy Di~n, vao dau the' ky 17, vi ong nay da dam phat hanh tien giay ngay ca khi khach hang kh6ng glii vang hay bac vao ngan hang.

TLt khi ra ddi cho den ngay nay, ti~n giay noi chung c6 hai loai : ti~n giay kha hoan va ti~n giay bat kha hoan,

Tien. giay khd hoon. (Convertible paper money) - la loai ti~n in tren giay de 100 hanh thay cho t.ien vang (hay ti~n bac), ky gui trong ngan hang kh6ng xuat hien trong 100 thong, va bat cu 11k nao ngiroi c6 tien giay deu c6 th~ dem ti~n giay den ngan hang de d6i 11iy vang (hay bac) thea gia t.ri ghi tren tien giay. Chang han neu Nha nude dinh nghia 1 don vi tien t~ (dollar hay franc) la 1 gram vang thi mot ngub"i nao d6 khi ky glii VaG ngan hang 1 kg yang se diroc ngan hang phat hanh cho 1.000 don

Chuang 1 : £>AI CUONG VE TIEN T$

37

vi ti~n t~. NgUCfi nay c6 the su dung so tien giay nay trong luu thong, nhirng khi can yang ong ta c6 the mang 1.000 don vi ti~n t~ nay den ngan hang xin chuyen d6i ra 1 kg yang.

Tien gidy bat khd hoan (inconvertible paper money) - la loai tien in tren giay de luu hanh thay cho tien vang hay tien bac khong xuat hien trong luu thong nhirng khi can yang hay bac ngiroi ta kh6ng the chuyen d6i n6 ra yang hay bac theo ham luong nhu da dinh nghia, rna phai mua yang hay bac thea gia thi truong.

Xet ve mat Itch Slt, luc dftu tien giay ra doi dutri hmh thirc kha hoan nhung d~n d~n ve sau do lam phat hoac gia do chien tranh khien cho du tru yang cua quae gia dung de hoan d6i ti~n ra yang bi hao hut khong con du yang de cho dan chung co the hoan doi. Khi fly Nha nucc phai pha gia d6ng tien, Vi du thay vi cho phep hoan d6i 1 dollar ra 1 gram yang theo nhu dinh nghia thi Nha mroc chi cho phep hoan doi 1 dollar ra 0,5 gram yang, do du trir yang hao hut 50%. Bieu nay c6 nghia la Nha nude da pha gia tif~n t~ 50%. Neu sau khi pha gia, nhu cfiu chuyen d6i ra yang cua dan chung van d mac cao va neu tiep tuc chinh sach hoan doi thi c6 nguy

38

ChUdng 1 : £lAI CUONG VE TIEN T~

co du trft yang se can kiet, khi fly Nha nude tuyen b6 ngirng hoan doi ti~n ra vang, d6ng tien trd thanh bat kha hoan,

Sau khi nen kinh t~ khoi phuc va tang trtrong, du tru yang tang len Nha mrdc eo the xern xet cho d6ng tien c6 the hoan doi trd lai, Nhu vay, tuy theo tinh hinh kinh te va du trir yang rna Nha nude c6 the ap dung dong tien kha hoan hay biit kha hoan. Nhirng k~ tit nhirng flam 1930 v~ sau nay do hai nguyen nhan : chien tranh va khung hoang kinh te the gidi khien cho dan chung mat long tin vao dong ti~n nen do xo den ngan hang xin hoan d6i ti~n giay ra yang. SI! kien nay khien du trft yang can kiet va hau het cac nude d~u tuyen b6 ngirng hoan d6i tien giay ra yang va chuyen sang stt dung ti~n giay bat kha hoan cho den ngay nay.

1.2.3 But t¢

But t$ la thli tien t~ YO hinh sa dung bang each ghi chep tren s6 sach cua ngan hang, n6 chfnh la so' du tren tai khoan ti~n gill a ngan hang. Thiet tuCtng cling cAn phan biet giua tien glii khcng ky han va ti~n glii dinh ky hoac ti~n gtii tiet kiem, Theo nghta hep thi chi c6 tien giii khong ky han

Chuang 1 : Elf\1 CUONG VE TIEN T~

39

moi duoc xem la but t~ va dugc tinh nhu Ia mot bQ phan cua khoi ti~n t~ con ti~n glii tie't kiem va ti~n giii dinh ky do chua the huy dong ngay VaG thanh toan nen khcng the thuc hien dfty du cac chirc nang ti~n t~, do vay, khcng duoc xem la tien rna chi diroc xern gftn nhu ti~n (near money) rna thai.

V~ nguon g6c ngurri ta cho rang' but t~ ra doi vao giua the ky 19 khi Ngan hang Anh qu6c tim each ne tranh cac the 1~ phat hanh ti~n ghlY qua cling nhac nen da sang che' ra h~ thong thanh toan bang each ghi tren s5 sach ngan hang. Ngay nay, but t~ diroc stt dung rong rai d hau het cac nude, nhung d cac nude phat trien dan chung c6 thai quen stl dung but t~ han a cac nude kern phat trien, do he thong ngan hang d cac nude phat trien hoat dong t6t han.

1.2.4 Ti~n dit%n tii'

Trang nhirng nam gftn day nho st! phat trien cua cong nghe thong tin va cong nghe ngan hang nen cac loai the tin dung va the thanh toan ngay cang duqc stt dung rQng rai, ke ca trang va ngoai nude. Nhimg loai the nay c6 the thuc hien duoc cac chirc nang cua tien t~ va ngay cang thay the ti~n

40

Chuong 1 : £)~I CUdNG VE TIEN T~

gia'y trong ddi s6ng kinh teo Do vay, chung cling diroc xem nhu la mot hinh thai ti~n t~ moi - tien dien tti.

1.3 cAe CHE £)0 TII~N T~

1.3.1 Khai niern che' dQ ti~n ti;

Che d9 tien t~ la hinh thirc t6 chuc luu thong tieri t~ cua mot qu6c gia dircc xac dinh bang luat phap dira tren mqt din ban nhat dinh. Can ban do duoc goi la ban vi tien t~ (monetary standard). Ban vi tiEm t~ la nhi1ng tieu chuan chung rna moi nucc chon lam can ban cho dan vi ti~n tE} cua mmh, hay n6i khac di n6 chinh la cai rna nguoi ta dua vao do d~ dinh nghla dan vi ti~n t$.

Lich sli tien t~ cho thay rang ban vi tien t$ c6 th€ la hang h6a, bac, vang hay ngoai t~. Viec chon hang h6a khong kim loai lam ban vi tien tE} c6 tit thoi xa xira khi nguoi ta chua phat hien ra kim loai. Chang han VaG the ky 13 (j Anh, dong penny duoc dinh nghta c6 gia tri tuong duong vci 32 hat lua mi "tron kho va la'y (j chinh giira nhanh lua mi,,(1). Tuy nhien, ve sau nay cac nha kinh te hoc

(1) Nguyen Van Ngon, sdd.

Chuang 1 : Of'1 CUONG VE TIEN T~

41

chi n6i den che' dQ ban vi bac, yang va ngoai t$ chtr kh6ng ban den che dQ ban vi hang hoa khong kim 10<:;1i. Phan tiep theo se trinh bay chi tiet han v~ che dQ ban vi bac, che dQ ban vi vang va ch€ dQ ban vi ngoai t$.

1.3.2 Che' dq do'n ban vi bac va che'dQ don ban vi vang

Tit khi phat hien ra bac va yang, ngtrci ta nhan thay ding bac va yang do nhirng thuoc tinh ur nhien cua n6 nit thuan tien cho viec sit dung lam tien t$. Tit do nguci ta da dung bac hay yang due thanh ti~n theo mot hmh dang va trong Iuong nhat dinh va cho luu hanh trong mroc nhu la d6ng tien chinh thirc, hop phap va co hieu hrc thanh toan vo han tren pham vi Ianh th6' quoc gia.

Nurre nao dung bac lam ban vi thi goi la che dQ dan ban vi bac, con nuoc nao dung yang lam ban V! thi goi la che dQ dan ban V! vang. Dac diem chung cua che dQ don ban V! bac va don ban V! yang nhu sau :

• Dinh nghla dan vi tien t$ thea bac hoac thea yang, chang han nam 1775 dollar My duoc dinh nghia bang 25,92 gram bac rang.

42

ChtIong 1 : 8AI CUdNG VE TIEN T~

• Cho dan chung tv do dem bac hoac yang thoi den SO' due tien de d6i lay tien eho luu hanh,

• Cho dan chung til do dem tien den ngan hang doi lay hac hoac yang tuy thea dinh nghra ehinh thuc.

• Cho phep bac va vang tv do luu thong tu trong nude ra ruroc ngoai va ngucc Iai.

• Gia tri ghi tren be mat cua dong tien bang dung gia tri kim loai due thanh tien.

Luc dau do hac tircng dbi pho bien han vang nen nguoi ta da dung hac lam tien truce tien vi luc fry vang con khan hiern va quy gia nen neu dung yang lam tien se khong tien loi cho hill thong vi no qua nho eho mot gia trt tirong dbi Ian. Dan d§.n co nhieu rna yang duoc kham pha ra va yang tra n sn phil bien han khien cac nude stt dung eel hac Ian yang lam tien t~. Til do che dQ song ban vi ra doL

1.3.3 Che' dQ song ban vl

Che dQ song ban vi hay con goi la che' dQ luong kim ban vi la che dQ tien t~ trong do ca bac lftn yang dell diroc su dung lam tien t~ 100 hanh song


43

song nhau va ca hai d~u c6 gia tri thanh toan thea mot tuong quan do Nha nuoc an dinh. Chang han truce nam 1914, Phap dinh nghta dong franc vira thea vang vita thea bac nhu sau :

1 franc yang = 322,5 mg yang chuan de) 0,900 1 franc bac = 5 gram bac chuan dQ 0,900

Tuong tv nam 1792 a My dong dollar cung ducc dinh nghia vua thea yang vira thea bac nhir sau :

1 dollar vang = 1.603,80 mg vang rong

1 dollar bac = 24,06 gram bac rcng

Qua dinh nghia tren day chung ta tha'y rang 1 franc hac nang ga'p 15,5 Mn franc vang a Phap va 1 dollar bac nang' gap 15 19n dollar vang d My. Hay n6i khac di giri chfnh thirc cua 1 gram yang bang gia chfnh thuc cua 15,5 gram bac a Phap va 15 gram bac a My. Che de) sang ban vi nhin chung co nhirng d~c diem chinh yeu sau day:

• Dan chung dt1q'c tv do dem vang hay bac den sO' due tien d~ d6i lay tien due theo dinh nghla chinh thirc .

• Co mot ty 1$ tuong quan phap dinh co dinh giua gia tri cua yang va gia tri cua bac. Trang

44

Chuang 1 : EJAI CUONG VE TIEN T~

vi du tren, 1 franc yang an 15,5 franc bac & Phap va 1 dollar yang an 15 dollar bac CJ My.

• Ca ti€n yang Ian tien bac d~u c6 gia tri thanh toan nhu nhau, nghia la trong mua ban hay tra no nguoi ta co th~ stt dung ti~n bac hoac ti~n vang d~ thanh toan theo ty 1~ tuong ling.

Thuc te hill thong tien t~ cho thay ding che dQ song ban vi dB. tung la nguyen nhan gay ra nhirng xao tron trong doi song kinh te va luu thong tien ti} do nan dau co ti~n yang hay ti~n bac tuy theo su thang tram cua gia bac va gia yang tren thi truong. Vi du neu gia yang tren th] truong cao hen so voi chinh thuc thi nguoi ta co xu hudng tich Iuy tien yang va dua tien bac ra hill thong thay the cho tien vang. Bi~u nay dua den ket qua la chi c6 tien bac xuat hien trong luu thong trong khi tien vang dan da bien mat khoi luu thong. SI! kien nay duoc Gresham rut ra thanh dinh luat goi la dinh luat Gresham. Dinh luat nay co nQi dung nhu sau :

"Trong met quoc gia khi nEW hai thu tien t~ cung duoc luat phap cong nhan theo mot gia d6i chinh thuc, dong tien xau se dan dan duoi dong ti~n tot ra khci luu thong".

Chuang 1 : £lAI CUdNG VE TIEN T~

45

1.3.4 Che dQ ban vi ngoai t~

Che' dQ ban vi ngoai t~ la che dQ tien t~ trong d6 don vi ti~n t~ cua mot quoc gia nao d6 diroc dinh nghia thea mot ngoai t~ nhat dinh, thuong la ngoai t~ manh. Ngoai t~ manh duoc dung lam ban vi c6 the kh6ng duoc chuyen d6i ra vang. Nhung cac nude thea che dQ ban vi ngoai t~ thuong tieh luy ngoai t~ diroc chon lam ban vi va ky gill (j ngan hang Trung uong cua quae gia c6 ngoai t~ ducc chon lam ban vi nham dam bao gia tri eho dong tien cua minh. Lich sl't ti~n t~ eho thay nhung ngoai t~ manh nhu bang Anh, dollar My, franc Phap ... da tung diroc chon lam ban vi eho nhieu dong tien cua nhieu nude tren the gioi.

Che dQ ban vi ngoai t~ hinh thanh va tr& nen thong dung tit khi cac nude l3.n luot bo che dQ 100 hanh ti~n giay kha hoan chuyen sang sl't dung tien giay bat kha hoan. Che dQ ban vi ngoai t~ dua den hai h~ IVY quan trong sau day:

• Xu huang stt dung ngoai t~ trong thanh toan quoc te thay eho vang .

• Su hlnh thanh cac khu vt!c ti~n t~ nhu khu vt!c dong bang Anh, khu vl/.c dong dollar My,

46

ChUC1ng 1 : 81\1 CUONG VE TIEN T~

khu vue d6ng franc Phap, khu vue dong escudo Bo DaD Nha va khu vue dong rouble.

_ _tI' ~ #II: A' ",'

1.4 HI; THONG TIEN TI; QUOe TE

H$ thong tien t$ xet tren hinh dien doi noi da tien h6a tir hinh thai h6a t$ sang tin t$ rbi but te. Tren binh dien doi ngoai, he thong tien t$ quoc te' cung co bisn chuyen tir yang sang ngoai t$ rbi but t$. Phftn can lai cua chuang nay se xem xet su phat trien cua he thong tien t$ quoc te' qua tirng giai doan lich slt tirong irng voi tirng hinh thai khac nhau.

1.4.1 Yang

Yang da tirng dong vai tro nIt quan trong trong h$ thong tien t$ quoc te' truce nhung nam 1930. Thai do cac mroc thucng sil' dung yang kh'ien cho yang chiem dia vi doc ton trong thanh toan quoc teo v« mat lich sir, yang da tung ducc sl't dung nhu la phuong tien trao d6i bdi vi no c6 nhirng dac tinh uu viet nhu ben, d~ ca't trll, d~ di chuyen, d~ chap nhan, d~ phan chia thanh dan vi. Nhung quan trong hen het la vi yang la h6a t$ c6 sire mua bao dam va 6n dinh lau dai, Vi nhtrng dac tinh quan trong

ChUting 1 : EJf>,1 CUdNG VE TIEN T~

47

tren day, hau het cac nuoc deu ira chuQng yang va stl dung vang nhu la phuong tien tien t~ tren binh dien quoc teo Tham gia vao he thong tien yang (gold standard), cac nuoc thanh vien phai cam ket gift vftng gia t.ri dong tien so vci yang bang each mua vao hoac ban ra yang cho bat cli ai theo gia da cong bo. ChAng han, til 1821 den 1914 Anh Qu6c duy trl gia yang i1 muc 3,17 bang Anh mot ounce va My duy trl gia vang d rrurc 20,67$/ounce trong suot thoi ky tu 1834 - 1933(1).

H~ thong tien yang duoc phan chia thanh : he thong tien Yang co dien (the Classical Gold Standard) va h~ thong tien t~ hoan doi ra yang (the Gold Exchange Standard). Dinri day se diem qua nhimg net chinh cua hai h~ thong nay.

H~ thong tien. vang co' die'n (1821 - 1914)

Sau chien tranh Napoleon, Anh Quoc trd Iai vdi che dQ ban vi yang VaG nam 1821. Til 1821 den 1880 nhieu nuoc khac cling gia nhap VaG h~ thong Hen yang. Thai ky 1880 - 1914 la thai ky co nhieu bien chuyen trong lich sl't kinh te the gici du'qc

(I) Shapiro, A.c., Multinational Financial Management, Prentice Halt (1996), trang 80.

48

ChuClng 1 : E>AI CUONG VE TIEN T~

khac hoa bdi : su md rong nhanh chong cua mau dich quoc te tu do, su on dinh cua gia ca va ty gia hoi doai, su chuyen dich cua cac ludng von va lao dong qua lai gitra cac mroc va ket qua la sl! tang trirong kinh te nhanh chong. Nhirng khcng lau sau do thi The Chien I n6 ra va h$ thong tien vang bi sup d6.

H? thong tien t~ hotin. d6'i ra vang (1925 - 1931) H$ thong ti~n t~ hoan d6i ra yang ra db"i trong thoi ky 1925 ~ 1931 diroc xem nhu la sir tai l~p cua h~ thong tien vang da bi su sup d6 trong thoi ky The Chien I. Theo he thong tien t$ nay, My va Anh co th€ gift du tru vang con cac nuoc khac thi vita gift vang vita gilt dollar My va bang Anh trong du tnr cua minh. Nam 1931 do anh huong cua Khung hoang kinh te the' gi6'i, Anh Quac tuyen bo tir bo chf de> tien vang va theo sau do hau cac nude Ian Iuot chuyen sang stt dung tien giay bat kha hoan. H¢ thong tien t¢ hoan d6'i ra vang cham dut va vang dan dan mat di dia vi quan trong cua no, cac nude chuyen sang thai ky stt dung ngoai t¢ trong h~ thong t ien t~ quoc teo Dieu nay xua] phat tir nhung nguyen do sau day:

Chuang 1 : £)";"1 CUdNG VE TII~N T~

49

• Khai hrong hang h6a san xuat va khoi htqng mau dich ngay cang tang dci hoi khci hrong phuong tien thanh toan quoc te' cling ngay cang tang, trong khi khtii luong vang san xuat ra lai phu thudc VaG cac nucc c6 rna vang Ion nhu Narn Phi, va Lien X6 (cu).

• Neu sii dung yang trong thanh toan quoc te thi cac nude phdi tich IGy vang d€ c6 'phinrng tien thanh toan, nhung du trft vang kh6ng sinh loi trong khi du trft ngoai t~ lai co th€ sinh lei de dang neu rnua trai phieu hay gill VaG ngan hang Trung inrng.

• Vi~c dung vang trong thanh toan quoc te' rat bat tien do phai van chuyen, bao quan tan kern nhieu chi phi.

• SI! xucit hien cua cac khu vue tien t~ cung gop phan dua cac nude den ch6 stl dung ngoai t~ thay cho yang trong cac giao dich quoc te'.

Sau day se xem xet nhO'ng net chinh yeu cua h~ thong tien t~ qu6c te thai ky sau su SIfP d6 cua yang.

50

ChtlC1ng 1 : E)~I CUONG VE TIEN T~

1.4.2 Ngoai t(!

Nhirng bat tien vita neu tren khien cho vang dan dan khong con duqc si't dung ph6 bien trong cac giao dich qu6c te rna thay VaG d6 nguCri ta sa dung cac ngoai t~ manh, Trude The Chien II bang Anh diroc sa dung lam tien qu6c te nhung sau The Chien II dollar My da thay the bang Anh trong vai tro ti~n t~ qu6c teo B6ng ti~n cua mot quoc gia nEW d6 muon tr& thanh d6ng quoc te duqc cac mnrc khac sa dung trong giao dich qu6c te doi hoi phai co cac dieu kien sau :

• Thu nhat, qu6c gia d6 phai chiem ty trong ldn trong mau dich qu6c teo

• Thu hai, quoc gia do phai c6 thi trunng tai chinh phat trign dg cac mroc khac tham gia.

• ThO' ba, d6ng ti~n cua qu6c gia do phai co sire mua 6n dinh va ty gia h6i doai 6n dinh lau dai.

Vai ba ly do nay, Co thg ly giai diroc vi sau d6ng bang Anh diroc sa dung nhu la d6ng tien quoc te dQc ton truce The Chien II. Sau The Chien do n~n kinh te Anh bi kiet qu~, ty trong mau dich quoc te

Chuang 1 : E>AI CUdNG VE TII~N T~

51

giam sut nghiem trong, thi truong tai chinh va thi truong hoi doai S1;lP d5 nen d6ng bang Anh da bi loai khoi vai tro d5ng ti8n quoc te'dqc ton.

N guoc lai, My la mrcc hliu nhu khong bi anh hirong cua hau qua chien tranh rna can duoc hucng loi tit cuoc chien, nhat la trong cong cuoc tai thiet lai chau Au sau chien tranh, eho nen trO' thanh mroc chiem ty trong mau dich len. Ngoai ra, d€ 5n dinh sue mua d6ng ti~n cua minh, My da ban yang voi gia on dinh trong suot 34 nam tit nam 1934 de'n nam 1968 vdi gia la 35 USDlounce. Nho vay, dang dollar My da loai duoc dang bang Anh va chiem dia vi ti~n t~ quac te dQc ton cho den ngay nay.

H~ thong tien t~ quae te sau The Chien II duoc danh dau bdi su hinh thanh cua he thong ti~n t~ Betton Woods (1946 - 1971) va h~ thong ti~n t~ hau Bretton Woods (1971 - nay). Ngoai ra con e6 h~ thong ti~n t~ Chau Au diroc hmh thanh tit 1979.

H¢ thong tien. t¢ theo Thoa riae Bretton Woods (1946 - 1971)

Thea Thea Dde Bretton Woods, ehinh phu cac nude thanh vien eam ket duy trl ty gia eo dinh cua

52

ChLfdng 1 : f)~1 CUdNG VE TIEN T~

d6ng tien nucc minh so vdi dollar My (USD) va yang. Dua tren co sa gia yang duoc co dinh & mire 35 USD/ounce, cac mroc co th~ thiet lap ty gia d6ng tien cua minh so vci dollar My. Chang' han, gia tri cua d6ng mark Duc (DEM) duqc thiet lap la 1/140 ounce yang, dieu nay co nghla la gia tri cua mark Duc la 35 USDI140 ;;;; 0,25 USD hay 1 USD = 4 DEM. Ty gia hoi doai cua nhirng dong tien khac so voi USD chi duoc phep thay doi trong pham vi bien de) 1% so vdi menh gia cong bo.

Ty gia co dinh nay ducc duy tri bang S,! can thiep chinh thuc tren thj truong ngoai hoi bang each la ngan hang Trung irong tham gia mua hoac ban USD tuy theo quan h~ eung cau tren thj truong. H~ thong tien t~ Bretton Woods mang lai su on dinh ty gia va dieu nay c6 y nghra rat quan trong vi no 10Sti b6 diroc su bat on doi vdi cac giao dich buon ban va dau tu quoc teo Nho vay thuc day su tang trirong va dem lai loi ich cho tat ca cac mroc thanh vien,

Tuy nhien han 25 nam du6'i che de) ty gia co dinh theo Thea Vac Bretton Woods, hau het chmh phu cua cac quae gia thanh vien deu khong muon gAn chinh sach tien t~ cua minh voi viec duy tri

Chuang 1 : BAI CUdNG VE TIEN T~

53

sire mua d6ng tien nhu cam ke't. SJ! ngdn ngai cua chinh phu trong viec di~u chinh sire mua dong ti~n hoac di~u chinh ehinh sach. kinh te nham duy tri ty gia on dinh nhu da cam ket cuoi cung dira den su khung hoang ty gia. Nhirng tran chien ty gia da xay ra gifta cac ngan hang Trung uong nhung ket qua su thang 19i lai thuoc v~ thi truong. That ra, h~ thong ty gia Bretton Woods chi la he thong ty gia e6 dinh tren danh nghia rna thai. Trong sa 21 nude cong nghiep chu eh6t, chi e6 My va Nhat ban la gift diroc gia tri dong tien cua minh on dinh su6t thai ky 1946 - 1971, 12 nuoc phai pha gia d6ng ti~n tren 30% so v6'i dollar My, 4 mroc nang gia dong ti~n cua minh va 4 nircc phai tha noi ty gia vao giira nam 1971 khi he thong ti~n t~ Bretton Woods SI;lP do.

Trong he thong ti~n t~ Bretton Woods, trach nhiem cua My la duy tri sJ! 6n dinh cua gia ca hoi vi tat ea d6ng ti~n cua cac qu6c gia khac d~u dua vao gia tri cua dong dollar My, va dong tien cac mroc khac phai chiu anh hinrng lam phat dong dollar My. Do vay, ne'u My gift gia vang on dinh 0 mire 35 USD/ounce thi gia ea the' gidi se on dinh. Nhung khong may la My khong the nao gift dttgc

54

Chuang 1 : £lAI CUONG VE TIEN T~

gia vang 6n dinh a mire nay vi nhirng ly do sau day:

• Thir nhat la do Chinh phu Johnson phai chi tieu qua Ian vao nhirng nam 1960 cho viec leo thang chien tranh a Vi~t N am va cho nhirng chuong trinh xa hQi rat ton kern bang viec in ti€n thay vi tang thue. Ket qua la My kh6 long gilt dllgc gia vang nhu da cam keto

• Thir hai la sau khi kinh te chau Au va Nhat Ban dugc phuc h6i sau chien tranh, cac nude nhu Due, Phap, Anh, Nhat, ... bAt dau gia tang xuat khc1'u va thu v~ d6ng dollar My cho nen du trU' ngoai t~ (USD) cua cac nuoc nay ngay cang gia tang. Trong thoi gian nay, My cam ket ban vang vdi gia c6 dirih 35 USD/ounce, vi the, cac nuClc chau Au va Nhat Ban sli dung du trir ngoai t~ cua minh d~ tan cong VaG kho vang cua My khien cho du trU' vang cua My can dan. Ket qua la My phai ngirng viec chuyen d6i dollar ra vang theo gia chinh thuc vao nam 1968 va tha n6i gia vang VaG nam 1973.

• Thir ba 13. cac nude Due, Nhat va Thuy 81 tit eh6i su ap d~t ty 1~ lam phat ella My len

ChU'drftJ 1 : E>";"I CUdNG VE TIEN T~

55

d6ng ti~n cua ho theo co che ty gia co dinh, ke't qua la dollar giam gia manh so v6'i d6ng tien cac mroc nay.

Nhu vay la sau 25 nam hoat dQng cua hE} thong' ti~n tE} thea Thoa UdC Bretton Woods, cu6i cling cac 1lI16'c thanh vien, k~ ca My Ia nude dUng d§.u, d~u rei vao tinh canh nay hay Hnh canh khac khien khong thg nao gill dLigc dung nhu nhirng gi mmh da cam keto Cho nen, sl/ S,!P dB cua h~ thong ti~n tE} nay VaG nam 1971 la t§:t yeu.

H¢ thong ti~n t¢ h¢-u Bretton Woods (1971 - nay)

Sau khi hE} thong ti~n t~ Bretton Woods sup d6, thang 12 nam 1971 theo Thoa U6'c Smithsonian(Smithsonian Agreement), d6ng dollar My bi pha gia chi con 1138 ounce vang va, nhu vay, d6ng ti~n cac nude khac diroc nang gia so v6'i dollar My. Tuy nhien, nhirng n6 luc cuoi cung d~ thtet 14p ty gia moi rot cuoc cling that bai va the gi6'i buoc vao thoi ky tha n6i ty gia vao nam 1973.

1.4.3 But t~ SDR

Vao cuoi thap nien 1960 de:lu thap nien 1970 do sue mua d6ng dollar My da c6 nhtmg bl1dc thang

56

ChUting 1 : 8At CUONG VE l1EN T~

tram khien eho cac mroc khac bat dau mat niem tin vao viec du trft d6ng dollar. BUng truce tinh hinh d6, thang 9/1967 Quy Tien T~ Qu6e Te (IMF) nhom hop tai Rio de Janeiro ban bac v~ viec sang l~p mot loai du trft quoc te mrri goi la Du Trft B$.c Biet (Special Drawing Rights) viet ta.t la SDR.

SDR (Special Drawing Right) 19. mot loai but t~ duQ'c Quy Ti~n T~ Qu6c Te (International Monetary Fund - IMF) sang lap ra nam 1968, diroc sa dung nhu la mot dan vi tien t~ quae te, lam du tru quoc te co kha nang chuyen d6i ra ngoai t~ manh, Gia tr] chinh tlnrc ella SDR duoc din cu vao ban vi t6ng hop cua cac don vi ti~n t~ hang dAu cua nhieu nude, chu kh6ng phai chi dua VaG dollar My. Ly do ra deri cua SDR la do cac nucc muon tao lap mot loai du tru ti~n t~ khac, kh6ng l~ thuoc vao dollar My, da trd nen bat 6n tit dAu thap ky 70.

SDR thg hien du6'i hinh thirc ti~n ghi s6 cua cac quoc gia tai IMF va cac mroc co thg sa dung eho muc dich dft trft va thanh toan nhu 18. m¢t loai but t~. Gia tri cua SDR dUQ'e an dinh la 0,888671 gram vang, ttrong dirong v6'i ham hrong vang cua USD hie do. Vi~c phan phoi quyen su- dung SDR tuy thuoc vao ty 1~ g6p v6n cua cac thanh vien tham

ChUang 1 : OAI CUONG VE TIEN T~

57

gia va t6ng so SDR rna IMF phat hanh, Vi du My la thanh vien cua Quy vdi ty l~ dong g6p IS. 24,4%, neu Quy sang tao ra 1 ty SDR tht My diroc phan phni stl dung 244 trieu SDR.

1.4.4 D6ng ti@n chung chan An (EURO)

Nhu da n6i d phan 1.2.2 mot trong nhung yeu to edn thiet dg mot dong tien nao d6 diroc cac nude khac sa dung nhu dong tien quae te Ia quoc gia d6 phai chiem ty trong Ian trong mau dich quoc teo Neu chi rieng Due, Anh hoac Phap thi khong thg nao sanh duoc vdi My va Nhat. Trang d6 su hmh thanh lien rninh chau Au vci 15 nude baa gom :

Anh, Ailen, Ao, Bi, Bo Dao Nha, Dan Ml;lch, Duc, Ha Lan, Hy Lap, Italia, Lucxambua, Phap, Phan Lan, 'I'ay Ban Nha, va Thuy Dign se tao ra ty trong mau dich dang kg c6 so sanh voi My va Nhat, S1! hinh thanh lien rninh chau Au con tao ra thi truong thong nhat giira cac quoc gia thanh vien.

La mot thi truong thong nhat, nghla la trong pham vi 15 nuoc thanh vien nguoi dan c6 thg tu do di chuyen va hang h6a dich V1;I kg ca von c6 thg tV' do 100 thong rna kh6ng chiu mot SJ! han che nao, Tuy nhien, thi trirong thong nhat khong thg de dang dem Iai lei ich ddy dli cua n6 khi rna chi phi

58

ChUang 1 : 8AI CUONG VE TII~N Tr;

giao dich tuong doi cao do phai chuyen d5i tu loai ti~n cua nude nay sang loai tien cua nuoc khac va tinh trang bap bsnh gan vdi sl! bilt 5n cua ty gia. Nhirng tr& ngai nay se mat di neu nhu Lien Minh Chau Au sa dung chung moi loai ti~n.

Nhirng ly do nhu vira phan tich tren day thiic day cac nude trong Lien Minh di den quyet dinh tao lap d6ng ti~n chung chau Au co ten goi la d6ng euro. Ngay 01/01/1999 d6ng tien chung chau Au chinh thirc ra doi va dU<_1c sa dung trong cac giao dich ngan hang & 12 trong so 15 nude thanh vien, ngoai tru Anh, Ban Mach va Thuy Bi€n se gia nhap sau. Sau 3 nam chuan hi tli 1999 den 2001, ngay 01/01/2002 N gan hang Trung ucng chau Au da dua euro ti~n giily va tien cac ra luu hanh trong cac nuoc thanh vien, Luc d~u d6ng euro con luu hanh song song vci nqi t~ cua cac qu6c gia thanh vien them mot thai gian nham IDVC dich cho chuyen d6i. Ben 01103/2002 d5ng euro tr& thanh d6ng ti~n hop phap duy nhat tren toan khu vue euro. Slj ra dai cua euro dem lai cho cac mroc thanh vien ~ung nhu toan the gidi nhung 19i ich duai day :

• B6ng euro lam cho ID9i chuyen tr& nen de dang han d6'i vdi cac cong ty khi lam an kinh doanh voi khach hang trong khu vue euro.

ChlJ'dng 1 : 8"';"1 CUdNG VE TIEN Te

59

Cac cong ty c6 th~ giao dich kinh doanh vdi hfru he't cac mroc trong Lien Minh Chau Au bang mot Ioai tien t~. Do vay, cac giao dich tai chinh duoc dan gian h6a, gia ca tra nen ro rang han va dao dong hoi doai giua cac nuoc thanh vien dB. bien mat, Han nira, n6 con rna ra mQt thi trinrng tien t~ moi giup cho cac mroc thanh vien da dang h6a nhu cfru yay von cua rnmh.

• Khi di chuyen trong khu v\f.c d6ng euro ngiroi ta chi cgn d6i tien mot Mn. Bi~u nay giup tiet kiem rAt nhieu v~ thai gio va tien bac do kh6ng phai d6i ti~n nhieu Ign khi di chuyen tit nuoc nay sang nude khac trong pham vi khu vue euro.

• Khi mua slim trong khu v1f.c euro gia ca duoc niem yet bang' mot loai ti~n duy nha't giup nguoi ra c6 thg so sanh mot each d~ dang d~ c6 quyet dinh lua chon hang h6a dung dAn.

• B6ng euro con co tac dQng tich cue len thi tnrong the giai thong qua viec cung cap mot d6ng ti~n chAc chan d~ lua chon ben canh d6ng dollar My va yen Nhat trong danh muc dgu tIJ va him d6ng ti€n du trir,

60

ChU'C1ng 2 : H~ TH6NG NGAN HANG

~2:

Ht THONG NGAN HANG

.. ..

MVC TlEU CUA cHLJdNG

Muc tieu. ctla chuang nay lo. nluim. giai thieu. h~ thong ngdn hang trong nen kinh t~ thi. truang va h~ th6ng ngdn hang (j Vi~t Nam. HQc xong chuang nay sinh uien. se :

• Hie?u duac vai tro va clute nang ctla ngtin. hang do'i vm nen. kinh t~, tit d6 thCiy duc;Jc tam quan trong cua n6 d6i uci moi hoot d¢ng cila n~n kinh tt

• nu« duoc h~ thong ngdn hang duac t6 chuc nhu th~ nao iY cdc nuac co n~n kinh t~ thi truong noi chung va iJ Vi~t Nam n6i rieng.

ChuClng 2: H~ TH6NG NGAN HANG

61

- .... " "'-? ...... "

2.1 NGAN HANG VA VAl TRO CUA NGAN HANG

TRaNG NEN KINH TE

2.1.1 Lich sO' hmh thanh ngan hang 2.1.1.1. SI! hinh thanh ngdn hang:

Luc dftu nghe kinh doanh tien t~ do nha tho dung ra t6 chuc vi day la noi ton nghiem duoc dan chung tin tu&ng d~ ky g&i tai san va tien bac. Ve sau, do nhan tha'y nghe kinh doanh nay co nhieu lei IQc nen nhieu giai nhay vao, Ket qua den thai ky van minh Hy Lap hoat dong' ngan hang duqc t6 chuc trong ca 3 khu vue : Nha tho, khu vue tu va khu vue congo Nghiep Vl;! kinh doanh thai ky nay bao gam d6i tien, nhan g&i tien, bao quan, cho vay va chuyen tien.

Ben thai ky Phuc hung, cac t6 chrrc kinh doanh tien t$ phat trien nhanh va mo rong them nhieu nghiep VI;! mrri nhu chi tra bang thuong phieu, t6 chtrc thanh toan bu trir ... Thai ky nay da xua't hien nhirng ngan hang gia tam cO' dau tien nhu Jacques (1395 - 1456) & Phap, gia dinh Medicis a Y, gia dinh Fugger & Due va cac t6 chirc kinh doanh tien t$ nhu Banco di Bacelone thanh lap nam 1401, Banco di Valencia nam 1409, Banco di Realto nam

62

Chuong 2: H~ THONG NGAN HANG

1587. Nhirng t6 chuc nay dligc xem la tien than cua ngan hang.

Sang thoi ky can dai xuat hien mot so t6 chirc kinh doanh tien t~ 16"n ducc xem la khoi di~m cua ky nguyen ngan hang hien dai. Tieu bigu c6 : Ngan hang Amsterdam (1609) & Ha Lan, ngan hang Hamburg (1619) & Bac, ngan hang Anh quoc (Bank of England, 1694).

2.1.1.2. Giai doan phdt trie"n :

a) Trang the kj 15 den cuoi the kj 18

Trong giai dean nay hoat dQng ngan hang co 2 d<;ic trirng :

- Cac ngan hang con hoat dQng doc lap chua tao ra h~ thong chiu su rang buoc lfin nhau.

- Chirc nang hoat dong cua cac ngan hang deu nhu nhau bao g6m viec nhan ky thac, chist khau, cho vay, phat hanh giay bac va nhan thuc hien cac dich vu tien t~.

b) Tit the kj 18 den the ky 20

Trong giai dean nay Nna nu6"c bii t dau can thiep vao hoat dong ngan hang bang each ban hanh cac

Chuting 2 : H~ TH6NG NGAN HANG

63

dao lu1:}t nham han che' bot 86 luong ngan hang

"

du<,1c phep phat hanh, 0 giai doan nay ngan hang

dB. hlnh thanh h~ thong va chia ra lam hai loai :

- Cac ngan hang dttqc phep phat hanh ti~n, goi la ngan hang phat hanh.

- Cac ngan hang khong dLlqc phep phat hanh ti€n, goi la ngan hang trung gian.

c) Tit ddu the ky 20 den nay

Bau the ky 20 hau he't cac nude d~u thuc .hien co che mot ngan hang phat hanh. Tuy nhien ngan hang phat hanh van con thuoc sCi hfru tu nhan. Mai den cuoc khung hoeing kinh te 1929 - 1933 Nha nude mrii biit dftu qu6c hfru h6a va nam Iffy ngan hang phat hanh.

2.1.2 Vai tro ciia ngan hang doi v8i n~n kinh te' Trang phan lich slt hinh thanh ngan hang chung ta thdy rang ngan hang ra dO'i va phat trien IDQt each tv phat qua mot qua trlnh lau dai gan vdi 81! phat trien ella n€n kinh teo N€n kinh te cang phat trien thi ngan hang va hoat dQng ngan hang cang phat trien. Khong ai nghi ngO' gi khi thay ngan hang (} cac mroc co n~n kinh te phat trien nhu Anh,

64

Chuang 2: H~ THONG NGAN HANG

My, Pha p, Thy.y 81, Canada, ue, Nh4t Ban, Singapore ... phat tr ien han ngan hang d cac mroc c6 n~n kinh te cham phat trien nhu Viet Nam, Lao, Campuchia, Mien Dien ... Nguoc lai su ra dci va phat trien cua ngan hang c6 tac d9ng gi hay n6i khac di ngan hang d6ng vai tro nhu the .nao d6i voi su phat trien cua nen kinh te ?

Trong chuang 1 chung ta thay ti~n ti} d6ng vai tro quan trong trong nen kinh te vi nhu mau huyet doi voi co the. Neu nhu mau luu thong trong co the mang theo chat dinh ducng de nuoi duong cac te bao tht ti~n ti} hru thong trong nen kinh te mang theo dong luc thuc day n~n kinh te phat trien. Mau huyet 100 thong trong co the ducc la nho tra i tim d6ng vai tro vira bern vira hut khien cho n6 khcng ngirng tuan hoan trong co the. Ngan hang cung d6ng vai tro tircng tu nhu vay d6i v6'i nen kinh teo N6 heat dong nhu mot "tram bam", vira bam ti~n vao tirng te bao de nuoi duong va thuc day su phat trien cua n~n kinh te, vita thu hut ti~n thira tir nen kinh te giup cho luu thong tien ti} diroc dieu hoa,

Vai tro cua ngan hang se can diroc xem chi tiet hon khi ban den tirng loai ngan hang cu the nhu ngan hang Trung uong, ngan hang thuong mar,


65

hoac ngan hang diiu tu phat tri~n trong h~ thong ngan hang. Trude khi ban den vai tro cua tirng loai ngan hang nay chung ta nen ban den t6 chirc h$ thting ngan hang tren the' gici cung nhu d Viet Nam nhu the nao,

~ , A _, _" .-

2.2 TO CHO'C HI; THONG NGAN HANG TREN

THE GIOI

2.2.1 T6' chirc ht$ thong ngan hang trong n~n kinh te" ke" hoach Uj.p trung

Trang nen kinh te ke hoach t~p trung nhu da tung thay d Lien Xo va cac nuoc Bong Au cu, h~ thong ngan hang duoc t6 chirc nhu la h~ thong ngan hang mot cap, mang tmh chat doc quyen Nha niroc va thong nhat toan nganh tli Trung liang den dia phuong. Mo hinh t6 chirc ngan hang nhu vay phu hop vci nsn kinh te t~p trung hoat dQng thea ke hoach cua Nha nuoc. Nhirng khi chuyen sang co che thi trutrng, h$ thong ngan hang mot cap khong con thich hop khien cho cac nude nay phai tien hanh cong cuoc cai t6 nham lam eha h$ thong ngan hang thich ling v6'i nhu efru d6i mci n~n kinh teo

Pham vi quyen sach nay khong ban nhieu den h~ thong ngan hang trong n~n kinh te' ke hoach

66

ChlIdng 2: Ht;: THONG NGAN HANG

t~p trung vi hien nay bit ca h~ th6ng ngan hang theo mo hinh nay d~u dB. cai to va chuyen sang mo hinh ngan hang cua cac mroc c6 n~n kinh te' thi trircng.

2.2.2 T6 clnrc h~ th6ng ngan hang trong n~n kinh t~ thi trttitng

Khac vci nen kinh te' ke' hoach tap trung, trong nen kinh te thi trtrong h~ thong ngan hang duoc to chirc theo mo hinh ngan hang hai cap baa gam :

Ngan hang Trung liang (Central Bank) va ngan hang trung gian (Intermediary Bank). 811 phan chia gilla ngan hang Trung liang va ngan hang trung gian dua VaG doi tircng giao dich voi ngan hang, theo d6 ngan hang trung gian giao dich v6'i cong chung trong khi ngan hang Trung liang khong giao dich v6'i cong chung rna giao dieh v6'i ngan hang trung gian. Phan tiep theo se xem xet chi tie't han tirng loai ngan hang nay.

2.2.2.1 Nglin hang trung ginn

a. Ngtui hang trung gian lo. gi ?

Muon hi~u ngan hang trung gian la gi va mot to chirc nhu the' nao dugc xem la ngan hang trung

ChtlcYng 2: H~ THONG NGAN HANG

67

gian, truce het cAn tim hi~u qua ve dinh nghta ngan hang. C6 nhieu dinh nghia khac nhau ve ngan hang nhung dinh nghia duoc neu trong dao luat ngan hang ngay 13/06/1942 cua Phap diroc xem la dinh nghia ro rang, chinh xac va de hi~u. Theo dao luat nay, duqc xem 18. ngan hang 18. nhiing xi nghiep hay ca sa lam nghk thuang xuyeri nluui ctla cong cluing duai hinh. tliuc ky thiic hoac hinh. thuc hluic rna ho dung cho chinh ho vao nghiep Vlf chiet hluiu, ngh.iep uu tin dung hay nghiep ou. tai chinh. Qua dinh nghia nay, chung ta thay ngan hang 13. nhirng t6 chirc nao rna thuc hien cac hoat dong' tieu bigu sau day:

• C6 nhan tien gli'i ella cong chung diroi hinh thirc ky thac, ttrc la mer tai khoan dg cong chung glii tien vao .

• Sl't dung tien glii huy dong ducc dg chiet khau, eho yay va lam cac dich Vl;I tai chinh khac nhir thanh toan, bao lanh, chuyen tien ...

Trong d6 ba hoat dQng : nhan ky thac, cho yay, va lam dich Vl,J. thanh toan la ba hoat dong tieu bigu giup co thg phan biet dugc ngan hang voi cac tel chirc khac, dac biet la tel chue tai chinh phi ngan hang.

68

ChUang 2: H~ THONG NGAN HANG

Btt6c tiep theo Ia lam ro the' nao la trung gian ?

Tit trung gian a day duoe sa dung de lam nBi bat vai tro trung gian cua ngan hang trung gian v~ ba phirong dien, Thu nhat la trung gian giua ngan hang Trung ucng va ccng chung, theo do ngan hang Trung ucng la ngan hang khong c6 giao dich vdi cong chung rna giao dich vdi ngan hang trung gian. Thu hai la trung gian tin dung giua nguoi glii ti~n va nguci vay tien va thu ba Iii trung gian thanh toan giua nguoi tra ti~n va ngiroi thy. hucng.

b. Cdc loai hinh. ngdn hiing trung gian

Tuy theo m6i nude ngan hang trung gian c6 ten gci khac nhau nhung nhin chung ngan hang trung gian c6 cac loai hinh chinh sau day: ngan hang ky thac hay con goi Iii ngan hang thuong mai (Commercial Bank), ngan hang d<1u ttf phat tr ien (Development and Investment Bank) hay con goi la ngan hang kinh doanh, ngan hang d~c biet, ngan hang c6 rnuc dich xa hoi,

Ngan hang thlidng mai - Bay la loai hinh ngan hang lau doi nhat, c6 tit luc ngan hang moi ra doi. Luc ay ngan hang thuc hien nhan gui va cho vay nhung chua c6 hoat dong chuyen biet gil1a nhan


69

gfri va cho vay ngan han voi nhan gill va cho vay trung va dai han rna hoat dQng ngan hang mang tinh t6ng hop, Nguyen Van Ngon (1990) dua VaG Baa Cao Phat Tri~n The Gidi nam 1989 (World Development Report, 1989) cho ding quan niem ngan hang t6ng hop hay ngan hang da nang (universal bank) da duqc ap dung tir khi c6 heat dQng ngan hang. Theo quan niern nay, ngan hang lam du moi viec til nhan ti~n gill va cho vay den viec dAu tu nhu hun von thanh lap cong ty, mua ban chirng khoan, bao higm ... Quan niem ngan hang t6ng hop khong chi ducc ap dung triet dg & cac nude phirong Tay rna con dinrc ap dung d Nhat va My tu thap nien 1870 den khi xay ra cuoc khung hoang kinh te the gici nam 1929.

Til khung hoang kinh te the gidi nam 1929 st! phan biet gitra ngan hang ky thac hay ngan hang thurmg mai va ngan hang d§.u tu phat trign hay ngan hang kinh doanh Ian rQng d nhisu nudc tu Au Chau de'n BAc My. d giai doan nay, ngan hang nao t?P trung chu ye'u VaG hoat dQng nhan glti va cho vay ngan han duoc xem la ngan hang thuong mai, con ngan hang nao chu yeu t?P trung nhan gili va cho vay trung va dai han duqc xem la ngan hang dAu ttl phat trign.

70


Tuy nhien til giua thap nien 1960 trd lai day quan niem ngan hang -t6ng hcp bat dau quay trd lai. Tit d6 den nay, ranh giai phan biet giira ngan hang thuong mai va ngan hang dau tu rat me nhat va ngan hang ngay nay cang dan than vao nhieu hoat dQng khac nhau, chu kh6ng chuyen nghiep vao hoat dQng thuong mai hay heat dong dau tu.

Ngan hang dau hi phat tri~n ~ Ngan hang dau hi phat tri~n hay con gQi la ngan hang kinh daanh la loai ngan hang chu yeu thuc hien nhan gi1i va cho vay trung va dai han. N 6 sli dung von rieng 1a chu yeu, neu thieu tht huy dong them bang each phat hanh trai phieu, V~ mat nghiep Vl;I, ngan hang dau ttl phat tri€n ngoai viec nhan gtti va cha vay trung va dai han con hun von hoac mua c6 phan cua cac cong ty hoac cac t6 chirc tai chinh, giup do tai chinh va chuyen men d€ thanh lap cac c6ng ty; xi nghiep hay du an dAu ttl, bao lanh phat hanh hoac bao tieu chirng khoan (underwriting) cho cac cong ty c6 phan,

D?c di€m hoat dQng cua ngan hang dau ttl la kh6ng can nhan ky thac ngdn han nhieu cua c6ng chung nen kh6ng can md chi nhanh 0' nhieu nci

Chuang 2: H~ TH6NG NGAN HANG

71

nhu ngan hang thircng mai. Trai lai, do thuong xuyen tharn gia dau tu hoac tai tro cho cac du an d§.u hi nen ngan hang can -dQi ngG chuyen vien can thiet nhu chuyen vien giam dinh, tham dinh du an, chuyen vien ke' toan, ky su cong trinh, cac nha kinh te' hoc .. , d€ giup ngan hang co th€ danh gia tfnh kha thi va hieu qua cua nhirng du an d§.u tu rna ngan hang du dinh tai tro hay gop vtin.

Ngfin hang dijc bi~t - Day 130 loai ngan hang rna hoat dong cua no co tinh cha't d~c thu, mot so' net gi6ng ngan hang thirong mai nhung mot sO' net khac lai gi6ng ngan hang dau tu, v~ loai hinh va ten goi, ngan hang dac biet co ten goi rit khac nhau tuy theo m8i nude nhung tieu bi€u co mot sO' loai hinh sau day :

• Ngan hang tie't kiern h6 tucng (Mutual Savings Banks),

• Hiep hoi cho vay va tie't kiem (Savings and Loan Associations),

• Ngan hang xuAt nhap khau (Export and Import Banks).

• Ngan hang dia OC (Housing Banks).

72


N gan hang c6 muc dich xa hoi - Bay la loai hinh ngan hang hoat dQng khong nham muc tieu lei nhuan rna nham phuc vu va ho tro cho mot so tiing lap xii hci kh6 khan nao do. V~ ten goi rat khac nhau nhu ngan hang phuc V1;l nguoi ngheo, ngan hang binh dan, ngan hang phuc vu nong then, tin dung nong thon, ngan hang phuc V1;l sinh vien, ngan hang chinh sach ... nhirng nhm chung cac ngan hang nay nham muc tieu chinh sach han la lei nhuan.

2.2.2.2 Nglin hang Trung "ling

a. St: cdn thiet pluii co ngtin. hang Trung uang V~ mat lich sa, ngan hang va hoat dQng ngan

hang dii c6 tit lau nhirng quan niem v~ 81/ ciin thiet phai co mot ngan hang Trung ucng & m6i nude chi xuat hien ra ret VaG dAu the ky 20. Nhu da trinh bay trong phan ngan hang trung gian, chiing ta thay rang hoa t dt)ng chinh cua ngan hang trung gian, d~c biet Ia ngan hang thuong mai, la nhan ky thac va eho vay. Khi nhan ky thac ngan hang phai tra lai ti~n gai, con khi eho vay thi ngan hang nhan dtroc lai eho vay. Chenh lech giua lai suat tien vay va lai 8uat ti~n glti tao ra loi nhuan cho


73

ngan hang. Tuy nhien, khi nhan ti~n gl'ti ngan hang khong thg sit dung 100% ky thac ella cong chang dg cho yay do phai tao lap du tru phong khi khach hang den rut ti~n dQt xmlt.

Vi du mot ngan hang thircng mai nhan ky thac la 100 trieu d6ng v6'i Iai sua't 10%/nam, phai tao l<%p du trir 20% va c6 thg sa dung 80% ky thac dg cho yay vdi lai sua't 12%/nam. Gia sa cac yeu to khac khong d6i, sau mot nam hoat dong tinh hmh giao dich nhu sau :

• Thu liii cho yay :

80 trieu x 12% = 9,6 trieu d6ng • Tra lai ti~n gili :

100 t.rieu x 10% = 10 trieu d6ng

• Loi nhuan = LiH cho yay - Lai ti~n gill = 9,6 - 10 = - 0,4 trieu d6ng

Gia sli khong c6 ngan hang Trung uong, do d6, khong c6 su rang buoc v~ ty l~ du trir bat buoc va lai suat. Khi do, dg tranh 10 trong kinh doanh, ngan hang thuong mai se lam hai each : (1) tang lai sua't cho yay va (2) giam ty l~ du tril. each thu nhat thuong kh6 khan do ngan hang hoat dong

74


trong di~u kien canh tranh nen kh6ng the tv tang lai suat cha vay duoc, hen nua tang lai suat khien cho e§.u tin dung giam ket qua la doanh so cho yay chang nhtrng kh6ng tang len nhu mong dci rna con co the giam, Do vay, each thir hai xem ra de dang thuc hien hon. Tuy nhien, neu thea du6i each thu hai tht loi nhuan ngan hang gia tang nhung rui ro cling tang theo, chang' han, ngan hang se gia tang doanh so cho yay len 90% va du tru chi con 10%. Khi ay :

• Thu Iai cho vay :

90 trieu x 12% ;::: 10,8 tr ieu d6ng • Tra Uii tien gill :

100 trieu x 10% ;::: 10 trieu d6ng

• Lei nhuan ;::: Lai eha yay - Lai tien gUi = 10,8 - 10 = 0,8 trieu dang

Qua vi du minh hoa tren day chung ta thay ngan hang trung gian thucng co gAng eha vay den mire toi da c6 the duoc nham muc tieu gia tang lqi nhuan. Nhttng lam di~u nay se d§:y ngan hang VaG the rui ro, neu nhu xay ra IDQt cuoc dB x6 khach hang den ngan hang rut von. Trang tinh the nhu

Chuang 2 : H~ THONG NGAN HANG

75

vay, ngan hang can c6 mot su tro giup tit ben ngoai m6'i du sue d6i ph6 voi su rut von 6 at, Neu kh6ng c6 ngan hang Trung liang, cac ngan hang trung gian phai bam viu van nhau trong can hoan nan. Nhung su bam viu vao nhau nhu vay de dan den su sup db cua ca h~ thong' va dira den khung hoang kinh te v6'i nhimg hau qua khan lucng. Tit thuc tien tren, ngirci ta di den nhat tri can phai c6 mot ngan hang du sire manh v~ tai chinh dung phia sau lam chb dua vi1ng chac cho ca h~ thong ngan hang trung gian. N gan hang ay chinh la ngan hang Trung liang.

b. Ngu6n g6c va Itch sit hinh. thanli ngan hang Trung uang

V~ nguon goc Itch sil', ngan hang Trung ucng hmh thanh tit ngan hang phat hanh trai qua hai giai doan : Giai dean ngan hang phat hanh va giai dean qu6c hOO h6a bien ngan hang phat hanh thanh ngan hang Trung uong.

Giai doan ngan hang phat hanh

N gan hang phat hanh ti~n la ngan hang duoc chinh phil giao ph6 cho nhiem vu phat hanh ti~n t~. Luc dau ngan hang phat hanh chua t;%p trung

76


vao mot dAu mdi rna do nhirng ngan hang thuong mai nao d6ng vai tro quan trong trong he thong ngan hang va diroc Nha mroc giao ph6 c6 nhiem vu phat hanh tien. Nhirng ngan hang thucng mai nhu vay dong luon vai tro ngan hang phat hanh,

Tuy nhien, do chua t~p trung viec phat hanh tien van mot ngan hang duy nhat nen Nha nude ra't kh6 kigm scat duoc tang so ti~n tE} trong 100 thong va dieu nay khien cho hoat dQng cua nen kinh te' d~ bi rai loan, Cho nen ve sau nay phat sinh yeu c<'iu phai tap trung viec phat hanh tien van mot dAu m6i duy nhat. Lich sa hinh thanh ngan hang phat hanh d cac mroc nhu Anh, Phap, Y, Due, Thuy Bign cho thay ngan hang phat hanh thuong thoat thai til ngan hang thuong mai thea kieu vira rna tao D6 la cac truong hop cua Ngan hang Anh Quac (1694), Ngan hang Phap Quac (1800), Ngan hang Tay Ban Nha (1873), Bank of Prussia d Duc (1875), Banque du Japon d Nhat (1882) va Riskbank d Thuy Bi€n (1926).

Giai doan qu6c hUll hoa ngan hang phat hanh thanh ngan hang Trung tio'ng

Nhu da trmh bay d tren, viec t?P trung nhiem vu phat hanh tien vao tay mot ngan hang duy nhat

ChUdng 2 : H~ TH6NG NGAN HANG

77

the hien mot buoc tie'n trong qua trinh hinh thanh ngan hang Trung uong, Tuy nhien d giai doan nay ngan hang phat hanh van con la ngan hang to' nhan, Dieu nay gay khong it kh6 khan cho ehinh phu trong viec dieu khien hoat dong kinh te hOO hieu bdi vi de dieu hanh neri kinh te doi hoi ehinh phu :

• Phai nam va dieu hoa duoc su phat hanh tien t$.

• Thuc hien cac nghiap vu ngan hang cho chinh phu,

• Lu'U giii' du tru tien t$ cua cac ngan hang khac.

• Luu giG' va quan ly quy kim va ngoai t~ ella quoc gia.

• Cung cap tin dung cho cac ngan hang trung gian khac.

• Kiem soat so luong tien t~ va tin dung sao cho phil hop vci nhu cgu thuc su cua nen kinh te ...

Dang truce nhirng yeu cftu do, chinh phil thay kh6ng the tiep tuc de ngan hang phat hanh nam

78

Chudng 2: H~ THONG NGAN HANG

trong tay tu nhan vi quyen kri ella tu nhan nhieu khi kh6ng di d6i tham chi con tuong phan vdi quyen 19i quae gia. Vi Ie d6, chinh phil thay can thiet. phai quae htru h6a ngan hang phat hanh va bien n6 thanh ngan hang cua chmh phu, 'I'ir d6 ngan hang Trung uong' ra ddi. B~ hi~u duoc qua trinh ra db'i va hinh thanh ngan hang Trung uong, duoi day se xem xet mot so ngan hang Trung ucng tieu bieu.

c. M¢t so ngtin. hang Trung liang tieu bit'u Ngan hang Anh Qu6c (Bank of England) - duoc thanh lap nam 1694 nham muc dich ung ti§n cho chinh phu, Luc ban dau n6 la mot cong ty tu nhan c6 v6n g6p len den 1,2 tri~u bang Anh. T6ng so ti~n nay duoc dung vao viec cho chinh phil Anh vay. ELI lai chinh phil ban eho ngan hang dac quyen phat hanh ti~n t~ trong mQt gi6'i han nhat dinh, Luc bay gib' nhieu ngan hang khac cling ducc phat hanh ti~n nhirng dac quyen phat hanh ti~n cua cac ngan hang nay ngay cang giam trong khi d?e quyen cua Ngan hang Anh Quoc ngay cang tang. Nam 1946, thea dao Iuat duoc ban hanh ngay 14/02/1946, chinh phu Anh da quae hOO h6a Ngan hang Anh Quae va bien n6 thanh ngan hang Trung uong. Von cua ngan hang nay duoc chuyen sang eho Ngan

Chlfdng 2 : HJ; THONG NGAN HANG

79

Kha va bu Iai cac c6 dong dinrc cap cho trai phieu tirong dirong vrii so' c6 phan ho nam gill. HQi B6ng Quan T'ri Ngan hang Anh Quae g6m c6 mot Th6ng d6c, mot Ph6 Thong doc va 16 thanh vien do Hoang Gia b6 nhiem. Nhiem ky cua Thong d6e 18. 5 nam trong khi nhiem ky cua cac thanh vien la 4 nam,

Ngan hang Phap Quae (Banque de Franee) - diroc thanh l~p nam 1800 dtnii hinh thirc mot cong ty c6 phan gam da so' v6n cua tu nhan. Luc dau N gan hang Phap Qu6c chi dtroc phat hanh ti~n (j Paris. V~ sau n6 du'qc phat hanh ti~n luon d nhirng noi rna n6 e6 ca sd hoa t dong, eon nhii'ng tinh nao khong c6 co sd ella Ngan hang Phap Qu6e heat dong thi nhi1ng ngan hang khac e6 quyen phat hanh tien. Nam 1848 nen cong hoa duoc tuyen lap trong khi N gan Kho Qu6e Gia hau nhu trong' r8ng nen keu goi su ho tro ella Ngan hang Phap Quae. N gan hang Phap Quac chap nhan, vdi di~u kien du'qc doc quyen phat hanh tien, Chinh phil cuoi cung da quyet dinh sap nhap 9 ngan hang phat hanh d cac tinh vao N gan hang Pha p Quae va, tit d6, Ngan hang Phap Qu6e trd thanh ngan hang phat hanh duy nhat, Dao luat ngay 02/12/1945 da quoc hOO h6a Ngan hang Phap Quae k~ tit ngay

80

Chudng 2: H~ THONG NGAN HANG

01/0111946 bien no thanh ngan hang Trung liang. H9i Bbng Quan Tr] cua Ngan hang Phap Qu6c gbm co 12 thanh vien, trong -do 4 thanh vien ducng nhien 130 T6ng Giam Doc Quy Ky Thac va Cung Thac; Thong Doc Ngan hang Credit Foneier de France; T6ng Giam Doc Ngan hang Credit National; va T6ng Giam Doc Quy Quoc Gia Nong Tin, 7 thanh vien la co van do Tong Trudng Tai Chinh chi dinh thea d~ nghj cua cac Tong truong co tham quyen va dai dien cho quyen loi kinh te xa hoi cua quoc gia, 1 thanh vien dai dien do nhan vien b::lu ra.

2.3 TO CHUC H~ THONG d VI~T NAM

2.3.1 Ttl chirc h~ thong ngan hang trtio"c 1987

o Viet Nam do san xuat hang hoa chua phat trien, ngan hang ra db'i muon va hoat dong non yeu thg hien d cho it v~ so hrcng, nho v~ quy mo, va kern ve t6 chirc heat dong' va nghiep V1;l. Trude The Chien M.n thrr nhat chua he co ngan hang Vi~t N am chi co ba ngan hang nude ngoai hoa t d9ng, do la Huang Cang Ngan hang (1865), Dong Duong Ngan hang (1875), va chi nhanh Chartered Bank (1904). Bi~u nay chimg to rang kinh te Vi~t Nam thai do con rat kern phat trign va giai cap tu san

ChuC/ng 2: H~ TH6NG NGAN HANG

81

Vi~t Nam con rat non ye'u, chua e6 tieng n6i gi trong giCli tai chinh.

Vai nam sau The Chien I, mOt s6 ngan hang nude ngoai khac duoc thanh l~p nhu Bong A Ngan hang (1921), Ngan hang Thuong M~i Phap (1922). Trong thai ky nay mam m6ng tli san tai chinh Vi~t Nam bat dAu nhen nh6m. Nam 1927 mot so than hao nhan SI cap tien e6 tin thdn dQe l~p dan tQe keu gqi cac nha tu san khap noi gop von thanh I~p Ngan hang Vi~t Nam, la ngan hang thuan tuy cua ngtroi Vi~t N am, phuc V\J ngiroi Vi~t N am va do ngiroi Vi~t Nam quan trio

Sau chien The Chien II, e6 ba ngan hang mnre ngoai nua nhay vao Vi~t Nam, d6 1a Trung Quae Ngan hang (1946), Giao Thong Ngan hang, Quae Gia ThuO'ng Mai va Ky Ngh~ Ngan hang (1947). Thea sau da banh truong cua ngan hang nuoc ngoai, hang loat ngan hang Vi~t Nam khac ra doi vita d~ canh tranh v6'i ngan hang mnrc ngoai, vua chirng to sl! 16'n manh cua ngan hang va gi6'i tu ban tai chinh Vi~t Nam.

Sau nam 1954, dat nude hi chia cAt thanh hai mien c6 che' dQ kinh te chinh tr] khac nhau, do d6,

82

ChU'dng 2: H~ TH6NG NGAN HANG

hoat dQng cua h~ thong ngan hang cung khac nhau gilta hai mien.

a MMn Bile

Ngay 05/06/1951 H6 Chu Tich ky SAc lenh so 15/SL thanh Iap Ngan hang Quoe Gia Vi~t Nam va SAc lenh s6 17/SL quy dinh moi e6ng viec cua Nha N gan Khe' Quae Gia va Nha Tin D1:Ing San Xuat giao eho Ngan hang Quoe Gia phu trach. Ngan hang Quae Gia Vi~t Nam sau d6 d6i ten thanh Ngan hang Nha nude Vi~t Nam va dU<Je to chire thanh h~ thong thong nhat tli Trung ucng den dia phuong, theo dia gioi hanh ehinh do Nha nude dQe quyen sa hiiu va quan IY. H~ thong ngan hang nay t6n tai eho den ngay Mien Nam duoc giai ph6ng. Sau khi thong nhat dfi"t nude h~ thong ngan hang nay thay the luon h~ thong ngan hang a Mien N am eho den nam 1987.

? ..t-

O Mien Nam

N gay 31/12/1954 Bao Dai ky du s6 48 thanh lap Ngan hang Quoe Gia eho Mien Nam. Tlt 1954 den 1975 h~ thong ngan hang a Mien Nam duqe t6 chile thea h~ thong ngan hang cac nude tu ban

ChLfdng 2 : Ht; THONG NGAN HANG

83

chu nghia nhung mang net d~c thu Viet Nam. H~ thong ngan hang du'6'i thai chinh quyen Sai Gon bao g6m :

• Ngan hang Trung irong du'qc thanh l~p nam 1954 c6 ten goi la Ngan hang Quoc Gia Vi~t Nam.

• N gan hang phat trign thuoc sa hOO quoc doanh bao g6m Ngan hang Phat Tri€n Nang Nghiep c6 25 chi nhanh a khap Mi~n Nam va Ngan hang Phat Tri€n Ky Nghe duoc thanh lap nam 1971.

• Cac co sa tin dung va tiet kiern cong lap, bao g6m Quy Tiet Ki~m Sai Gon, T6ng Nha N gan Kh6 va Ty Ngan Kh6 toan quoc, Quy Tieu 'I'huong Tm Dung, 'I'rung Tam Khuech Truong Tieu Cong Ngh~, Trung Tam Khu Chi Phieu, Trung Tam Khuech 'I'nrong Xmlt Cang, Quy Tai Trq Khuech Trtidng Ky Ngh~, va Quy Phat Trien Kinh Te Qu6c Gia.

• Cac ngan hang thircng mai, bao g6m 17 ngan hang thuong mai tu va 2 ngan hang thuong mai ccng v6'i t6ng ccng 144 chi nhanh a Sai Gon va cac tinh.

84

Chuong 2: H'; THONG NGAN HANG

• Cac ngan hang nude ngoai, baa gom 14 ngan hang vdi 21 chi nhanh a khap Mien N am.

2.3.2 T6 chuc h~ th6ng ngan hang thai ky 1987 - 1990

Nghi quyet Trung uong VI cua Ban Chap Hanh Trung ircng Bang kh6a VI quyet dinh chuyen tit co che quan ly tap trung quan lieu baa cap sang co che kinh doanh XHCN doi hoi phai d6i mci h~ thdng ngan hang. Ngay 26/03/1987 RQi B5ng BQ Truong ra Nghi dinh s6 53IHBBT chuyen heat dong ngan hang sang kinh doanh XHCN va t6 chile thanh hai h~ thong: Ngan hang Nha ruroc va Ngan hang Chuyen Doanh.

• N gan hang Nha mrcc c6 tru sO' d Trung irong va cac tinh dam nhan chirc nang quan ly Nha nude v~ cac hoat dQng ti~n t~, ngan hang, tin dung va thanh toano

• N gan hang Chuyen Doanh duoc t6 chirc thanh h~ thong bao g6m Ngan hang Cong Thuong Vi~t Nam, Ngan hang Phat Trign Nang Nghiep Vi~t Nam, Ngan hang Dau Tu Xay Dung Vi~t Nam va Ngan hang Ngoai Thuong Vi~t N am thuc hien chirc nang kinh doanh ti~n t~, tin dung va dich V1;l ngan hang.


85

Cach t6 chirc h~ thong ngan hang trong thai ky nay chua chua hAn hoan chinh, song dap U'ng diroc nhu cau tach bach dLiqc hai chirc nang quan ly va kinh doanh cua ngan hang, d6ng thai chuyen hoat dong ngan hang tir co che' quan ly hanh chinh sang co che kinh doanh. Tuy nhien, tinh hinh kinh te' ~ xa hoi khcng ngirng bien d6i nhat la khi chuyen sang co che' thi truong, he thong ngan hang t6 chirc nhu tren bat dau boc IQ nhieu nhiroc diem :

• T6 chirc h~ thong ngan hang chua c6 h~ thong phap Iy di~u chinh khien ngan hang Nha nude va ngan hang chuyen doanh lung tung trong viec dieu hanh heat dong ngan hang trong ca nucc.

• H~ thong ngan hang con mang tinh chat dQC quyen Nha nude va khac xa so voi h~ thong ngan hang cac mroc c6 n~n kinh te thi truong. Dieu nay can tr& su hQi nhap, thu hut van dau tu nude ngoai va tao di~u kien phat trien bmh dAng giua cac thanh phan kinh te'.

NhG'ng han che nay mot Ian nira doi hoi phai cdi t6 h~ thong ngan hang Viet N am cho phil hop hem vrri qua trinh thay d6i cua dat nude va hoan canh quoc te'.

86


2.3.3 T6 clute ht:; th6ng ngan hang thO'i ky 1990 den nay

Su kien sup d6 hang loat cac hcp tac xa tin dung nam 1990 mot 19n nira doi hoi phai t6 chirc lai h~ th6ng ngan hang Vi~t Nam. Ngay 23/05/1990 Nha nude ban hanh hai phap lenh : Phap lenh Ngan hang Nha nude va Phap Ienh Cac T6 Chile Tin Dung, thea do h~ thong ngan hang Viet N am baa g6m : N gan hang Nha nude d6ng vai Lro ngan hang Trung ircng va cac to chirc tin dung d6ng vai tro cac dinh che tai chinh trung gian. Rut kinh nghiem sau 7, nam thuc hien, Phap lenh Ngan hang Nha nude va Phap l~nh cac to chirc tin dung da diroc btl sung sua doi va trd thanh Luat Ngan hang Nha m.t6'c VH}t Nam va Luat Cac Ttl Chile Tin Dung duqc Quoe HQi thong qua ngay 12/12/1997 va duoc cong' bo ngay 26/12/1997. Thea Luat nay, h~ thong Ngan hang d Viet Nam baa g6m :

• Ngan hang Nha nude Viet Nam dong vai tro ngan hang Trung irong.

• Cac T5 Chuc Tin Dung d6ng vai tro dinh che Uti chinh trung gian.

ChuCing 2 : H~ THONG NGAN HANG

87

A. Ngiin hang Nhil nt/fie Vj~t Nam (NHNN) Chile nang ella NHNN

NHNN la co quan cua Chinh phil va la ngan hang Trung lldng cua Vi~t Nam. NHNN c6 cac chile nang sau day :

• Thuc hien chirc nang quan ly Nha nuoc ve tien t~ va hoat dong ngan hang.

• Phat hanh tien.

• Cung cap dich vu ngan hang cho cac ttl chirc tin dung.

• Lam dich vu tien t~ eho chinh phil.

To" clurc ella NHNN

NHNN duoc ttl chile thanh h~ thong t~p trung, th6ng nhat g6m hi} may dieu hanh va hoat dong nghiep vu tai try. Sd ehinh, tai cac chi nhanh 0 cac tinh va thanh phD' true thuoc Trung urrng, tai cac van phong dai dien 0 trong va ngoai mnrc. Thong doc NHNN la ngtroi chiu trach nhiem lanh dao va dieu hanh NHNN. Giup viec cho Thong doc NHNN c6 cac Ph6 thong doc va giam doc chi nhanh NHNN cac tinh va thanh pho true thuoc Trung ucng.

88

Chffang 2: H$ THONG NGAN HANG

HO&J.t d()ng cua NHNN

Thuc hien. chink eiich. tien t~ qu6c gia - trong viec thire hien chinh sach ti€n t~ q6c gia, NHNN c6 trach nhiem :

• Chu trl xay dung du an chinh sach ti~n t~ quoc gia va hang nam trmh chinh phil ke' hoach cung Ung luong ti~n t$ b5 sung cho luu thong.

• Di~u hanh cac cong cu thirc hien chinh sach ti~n t$ quac gia, thirc hien viec dua ti~n ra luu thong, rut ti~n tit 100 thong v~ theo tin hieu cua thi trucng trong pham vi hrcng' tien cung irng' dB. dircc chinh phu phi! duyet

• Bao cao chinh phu va qu6c hQi ket qua thuc hien chinh sach ti~n t$ quoc gia.

Phai hanh. tien. giCiy va tien kim loai - NHNN la co quan duy nhat phat hanh ti~n cua nuoc Vi$t Nam bao gorn ti~n giay va tien kim Ioai, Hoat dong' phat hanh tien cua NHNN bao g6m :

• X8.c dinh s6 1 l1qng , co cau tien gia'y va ti~n kim Ioai du cung t1ng cho nhu cftu cua nen kinh t6.


89

• Quan 1y quy du trfi phat hanh thea quy dinh cua chtnh phil.

• In, due, bao quan, van chuyen, phat hanh va tieu huy tien,

• Xli 1y ti~n rach nat, hu hong, thu hoi thay the tien.

• Ban hanh va ki~m tra, giam sat thirc hien quy che nghiep vu phat hanh tien.

• Nghiem cam cac hanh vi lam ti~n gia, van chuyen, tang trfi va luu hanh tien gia, huy hoai tien, tit ch6i nhan va 100 hanh dong tien do NHNN phat hanh.

Hoat dfjng tin dung - NHNN cho cac t6 chirc tin dung yay dtnri hinh thirc tai cap von va trong truong h9'P dciic biet khi t6 chuc tin dung c6 nguy os gay mat an toan cho ca h~ thong cac t6 clnrc tin dung. NHNN con tarn ling cho ngan sach de' bu dAp thieu hut tam thci quy ngan sach Nha nude, s6 tam ling nay phai duoc hoan tra trong nam ngan sach, trit truong hop dac biet do Thu tudng quyet dinh,

Ma tai hhotin. - NHNN diroc md tai khoan d ngan hang nude ngoai, d cac t6 chuc tien t~ va tin

90


dung quoc teo M~t khac, NHNN rna tai khoan va thirc hien cac giao dich cho cac t6 chirc tin dung trong nude, cho Kho bac Nha nude va cho cac ngan hang mrdc ngoai, cac t6 chirc ti~n t~, tin dung va ngan hang qu6c teo

Hoot d(mg thanh toan. va ngtin. quy - NHNN t6 chirc h~ th6ng thanh toan lien ngan hang va cung cap cac dich vu thanh toan, thuc hien day dii va kip thoi cac giao dich thanh toan theo yeu cau cua chu tai khoan, ky ket va thuc hien cac thoa thuan v~ thanh toan vrii ngan hang nuoc ngoai, vci cac t& chirc ti~n te, tin dung va ngan hang quoc te, lam dich vu ngan quy thong qua viec thu va phat ti~n mat cho khach hang.

Qudn If ngoai ho'i - Trong viec quan ly ngoai hai, NHNN co nhirng nhiem vu va quyen han sau day:

• Xay dung cac du an luat, phap lenh va cac du an khac v~ quan ly ngoai hoi, ban hanh cac van ban quy pham phap luat v~ quan ly ngoai hoi.

• Cap va thu h&i giay phep heat dong ngoai hoi.

ChUang 2 : H~ THONG NGAN HANG

91

• T6 chrre va dieu hanh thi truong ngoai t$ HEm ngan hang va thi trunng ngoai h6i trong nucc.

• !Gem tra, thanh tra - viec thue hien cac quy dinh cua phap luat ve quan Iy ngoai hoi, kiem soat viec xua't nhap ngoai hoi.

• Kiem scat hoat dong' ngoai hoi cua cac tB chile tin dung,

• Quan ly du tnr ngoai h6i bao g6m ngoai t~ mat, so' du ngoai t$ tren tai khoan d nuoc ngoai, cac giay to' e6 gia tri ngoai t~, vang va cac loai ngoai h6i khac,

• Thuc hien nhiern VI! va quyen han khac ve quan ly ngoai hoi thea quy dinh ella phap luat.

Hoat d¢ng ngoai h6i - NHNN thuc hien mua ban ngoai hci trsn thi tnrong trong nude nham thirc hien muc tieu cua chinh sach ti6n t$ quoc gia, mua ban ngoai hoi tren thi tnrong qu6c t€ va thuc hien cac giao dich ngoai hoi khac theo quy dinh ella chinh phil.

Hoat df)ng thong tin - NHNN t6 chtrc thu thap, phan tich va du bao, cong bo thong tin trong va

92


ngoai mrdc v~ kinh te, tai chinh, tien t~ va hoat dQng ngan hang nham phuc vu viec xay dung va di~u hanh chinh sach ti€n t~ qu6c gia.

B. Cae td chitc tin dung (TCTD) Cac loai hinh TCTD

Ttl chuc tin dung 18. daanh nghiep duoc thanh li:}.p theo quy dinh cua luat phap de hoat dong kinh doanh ti€n t~, lam dich vu ngan hang, vdi nQi dung nhan ti~n gai va sa dung tien gU'i de ca'p tin dung va cung ling cac dich vu thanh toan, TCTD baa gam cac loai hinh sau :

• N gan hang la loai hinh TCTD dircc thuc hi~n taan hQ ho~t dQng ngan hang va cac ho~t dQng kinh doanh khac co lien quan. Tuy thea tinh chat va muc tieu hoat dong, ngan hang baa g6m ngan hang thuong mai, ngan hang phat trien, ngan hang dAu tu, ngan hang chinh sach, ngan hang hop tac va cac loai hinh ngan hang khac .

• Ttl chirc tin dung phi ngan hang la loai hinh TCTD diroc thuc hien mot so' hoat dQng ngan hang nhu 18. noi dung kinh doanh thircng xuyen nhung kh6ng duoc nhan tien gai kh6ng


93

ky han va kh6ng lam dich vu thanh toano T6 chuc tin dung phi ngan hang baa gbm cong ty tai chinh, c6ng ty cho thue tai chinh, va cac t6 chirc tin dung phi ngan hang khac.

Hoat dQng ella cac TCTD

N 6i chung cac TCTD c6 nhirng hoat dqng chu yeu sau day:

• Huy dqng van bao gbm nhan tien gill, phat hanh chirng chi ti~n glii, trai phieu va cac giay to c6 gia khac d€ huy dong von, yay von cua cac t6 chuc tin dung trong va ngoai nude, vay v6n cua NHNN .

• Hoat dqng tin dung baa gbm cap tin dung dirdi hmh thirc cho yay, chiet khau, baa lanh, cho thue tai chinh, va cac hinh thuc cap tin dung khac.

• Dich vu thanh toan va ngan quy bao gbm rna tai khoan, thu chi tien, cung ling cac phuong tien thanh toan, thuc hien dich Vl,1 thanh toan cho khach hang, thuc hien dich vu thu hq, chi hq, thuc hien dich Vl,1 thanh toan quoc te va cac dich Vl,1 thanh toan khac,

94

ChUCJng 2: H~ THONG NGAN HANG

• Cac hoat dong khac bao gbm g6p von, mua co phan, tham gia thi trucng tien t$, kinh doanh ngoai hoi va vang, nghiep vu uy thac va dai ly, kinh doanh bat dQng san, kinh doanh dich vu bao hiern, dich vu nr van, va cac dich V1,l tu van khac co lien quan den hoat dQng ngan hang.

Trong cac loai hinh to chuc tin dung vita k~ tren, ngan hang thuong mai 13. loai hinh hoat dong manh nhat va dong vai tro chu dao trong hoat d(>ug kinh doanh ti~n t~ hien nay. Trong chuang tiep theo chung ta se nghien cuu ky han v~ loai hinh to chirc tin dung nay.

Chuang 3 : El~1 CUdNG VE TfN Dl,JNG

95

@.Iubtnq 3 :

eAI ClfONG VE TIN DUNG

. .

Ml)C TIEU CllA CHUONG

Chuang nay trinh. bay cdc vtin de chung ve tin dung ngtin hang de lam nen tang kiln thuc cho sinh uien hoc tiep cae chuang sau. HQc xong chuang nay sinh uien c6 the hieu duoc nliiing vdn de can. ban ve tin dung boo gam su ra dai va phat trien ctla tin dung, ban chiit, chuc nang va cdc hinh thuc tin dung,

, , , ~ ~ ,

1. SV RA edl VA PHAT TRIEN CUA TIN DI)NG

1.1 Khal niem tin dung

Tin dung, thea tieng Latinh goi 13. creditium, tieng Anh goi 13. credit, c6 nghia 13. tin tu'dng va tin nhiem, Thea ngon ngtr dan gian Vi~t N am, tin

96

Chuang 3: E>AI CUdNG VE TiN Dl,JNG

dung c6 nghia la s1l yay muon. V~ mat tai chinh, tin dung la quan h~ chuyen nhirong quyen sit dung v6n tir ngiroi sO' huu sang- cho nguoi sit dung trong mot thai han nhat dinh voi mot khoan chi phi nhat dinh. MQt quan h~ duoc xem la quan he tin dung khi nao chua dung dfty du ba nQi dung:

1. C6 st! chuyen nhunng quyen si't dung v6n ttr ngirci sa hi1u sang cho ngiroi si't dung.

2. Su chuyen nhuong nay c6 thai han.

3. SV chuyen nhirong nay c6 kern thea chi phi.

Neu thieu IDQt trong nhimg nQi dung tren thi khong con la quan h~ tin dung hay quan h~ cho yay. Chang han, trong ba nQi dung tren, neu chung ta bo bot di nQi dung thu ba thl quan h~ khong con la quan h~ cho yay rna chi la quan h~ cho muon, vi khong c6 chi phi nghia la khong c6 kern theo lai, Neu thieu ca nQi dung thu hai thi quan h~ cung khong phai la quan h~ cho yay hay quan h~ cho muon rna la cho luon. Con neu thieu ca nQi dung thir nhat thi chang' c6 quan h~ gi xay ra ca, vi khong c6 chuyen nhucng v6n c6 nghia lil khong xay ra quan h~ gi giita hai ben.

Chuang 3 : 8";"1 CUdNG VE TiN DVNG

97

1.2 St! ra d<ti cua tin dung

Tin dung la mqt trong nhimg quan h~ xa hqi hinh thanh tit rat sdm gAn li~n voi s\f ra dai va phat tri~n cua san xUilt hang h6a. Co sa hinh thanh va ra dai cua tin dung, triroc het, xuat phat tit nhu cciu bu d:lp thieu hut tien bac trong san xuat kinh doanh hoac trong cuqc sang. Ke den 18. co su ra dai va phat trign cua san xuat hang h6a.

Trong san xuat kinh doanh cung nhu trong cuoc sang, doi khi ngirci ta g~p ph iii su cala nguon thu va chi kh6ng khop nhau. ChAng han, co khi nha san xuat kinh doanh ban hang va thu duoc tien nhirng chua c6 nhu cciu chi tieu. Khi ay ho tam thai thang du van va c6 nhu cciu cho vay s6 ti~n thang du nham t6i da h6a loi nhuan, Ngucc lai, doi khi ho c6 nhu cAu chi tieu nhung lai chua c6 thu nhap do chua tieu thu dLigc hang h6a. Khi fiy, ho c6 nhu cciu yay muon d~ bu d:ip thieu hut. Tuy nhien, trong n~n kinh te tv cung tv cap hoac trong nen kinh te phi hang h6a ngirci ta san XUl:lt khong nham muc dich d~ trao d6i rnua ban rna nham muc dich tieu dung cho ca nhan nha san xuat thi cling chang co nhu cciu vay minrn. Khi fiy, san xuat chi can dap t1ng vita dO. dap ling nhu cdu ca nhan, khong cAn

98

Chrlt1ng 3 : E>~I CUdNG VE TIN DVNG

san xua't du thira cho muc dich trao d6i nen ding khong doi hoi bu dAp v6n thieu hut,

1.3 Stf phat triin ella tin dung

Tin dung ra dci tli thai xa xua chu yeu dudi hmh thirc cho yay nang lai va phat trir;n lau dai cho den ngay nay trai qua nhieu hinh thai tin dung khac nhau. Tin dung nang lai ra doi rftt s6"m. Quan h~ tin dung nang liii chu yeu gii1a ben cho yay la nhtrng thuong gia, cac nha kinh doanh tH~n t~, va mot so' quan lai giau co v6"i ben di yay chu yeu la nhung nong dan va tho thu cong ngheo kho. Nhu cfiu tin dung xuat phat tit nhirng rui ro bat kha khang trong cuoc s6ng khien cho ngiroi lao dQng phai di yay nham giai quyet kh6 khan cuoc s6ng hoac dam baa san xuat. Ngoai ra nhu cfiu va t~p quan song xa hoa cua mQt so quan lai cling lam phat sinh nhu cfiu yay tien.

B~c di~m cua tin dung nang lai la lai suAt cho yay ra't cao, co khi len den 40 - 50%, tham chi 100 hay 200% va muc dich vay von thuong la d~ tieu dung va giai quyet kho khan cuoc song hen la phuc vu san xuAt kinh doanh. Ly do la vi lai suat qua cao nen chi phi tra lai 16"n hon ca kha nang sinh

Chuang 3 : ElAl CUONG VE TIN DVNG

99

19i cua nha san xuAt kinh daanh. Do vay, cac nha san xuAt kinh daanh neu vay muon khong th~ nao c6 loi nhuan d~ tai san xuat, Nhung d6i vdi ngU'oi tieu dung ho vAn phai chap nhan vay vi ho khong c6 Iva chon nao khac,

Xuat tit di;ic di~m tren, cho vay nang Iai thuong kim ham san xuat khien cho san xmlt khong th~ nao phat tri~n du'qc. Mi;it khac, cho vay nang lai lam ban cung va phan h6a giai cap thuc dAy SI! ra doi phirong thirc san xuat mrri.

Du ding cho yay nang lai Ia quan h~ tin dung rat bat cong va lam phat sinh nhieu tieu cue nhirng a mQt so noi n6 vAn t6n tai den ngay nay. Nguyen nhan t6n tai cua n6 xuat phat tit su cham phat tri~n cua cac hinh thltc tin dung khac, d nhirng quoc gia nao rna h~ thong tai chinh cang phat tri~n thi cac hinh thuc tin dung khac nhu tin dung thircng mai, tin dung ngan hang phat tri~n hon va tin dung nang Iai dan d&n bi dAy lui va di den mire triet tieu,

Trang n~n kinh te' thi truong quan h~ san xuat va trao d6i hang h6a dac biet phat trien, Tit d6 thiic dily quan he tin dung phat trien thea. Dieu nay th~ hien a ch6 cac t6 chirc tai chinh va tin

100

Chuang 3: DAt CUdNG VE TIN DVNG

dung ngay cang ra dci va phat tri~n manh, cac nha doanh nghiep sil' dung von tin dung ngay cang nhieu ben canh nguon von chu SO' hiru nham mo rong va phat trien san xWlt va chu the tham gia trong quan h$ tin dung ngay cang da dang va phong phu, ke ca quan h~ true tiep Ian quan h~ gian tiep thong qua cac dinh che tai chinh trung gian .

., A' 'It , ."". ..,.,

2. BAN CHAT VA CHO'C NANG CUA TIN DI)NG

Tin dung th~ hien quan he chuyen nhuong quyen sil' dung von gitra ngttai sa hiru va ngiroi sil' dung. Ban chat cua su chuyen nhuong nay la quan h~ xa hqi giua ngtnri cho vay va nginri di yay. Do do, quan h~ giira ngirci cho vay va ngttai di vay nhu the nao thi quan h~ tin dung nhu the fl_y. Chang han, trong nen kinh te ke hoach t~p trung, quan he giua nguci cho vay va di vay chi la quan h~ di~u hoa viec sil' dung von theo mot ke hoach do Nha nuoc vach sAn thi quan h~ tin dung (; day chi la hinh thirc chu khong thuc su th~ hien quan h~ can nhac giua chi phi va hieu qua. Ngucc lai, trcng n~n kinh te thi truong quan h~ giua ngiroi cho vay va ngttdi di yay Ia quan h~ trao doi va chuyen nhuong quyen sil' dung v6n tren co sa so sanh gilia 19i nhuan va chi

ChfJang 3 : OAI CUdNG VE TIN DVNG

101

phi nen quan h~ d day hinh thanh tren co Sd co can nhac va tinh toan cAn than gitra 19i Ich thu duoc va chi phi Slt dung von.

V~ chile nang, tin dung co hai chirc nang: Phan phoi lai von va thuc ddy san xua't kinh doanh phat tri~n. Trong n~n kinh te'thj trinrng, vdn d~ hieu qua tai chinh dircc dat len hang dftu va viec tinh toan slt dung v6n bao gio cling gAn li~n vci chi phi, ke ca chi phi co hoi, MQt khi v6n tam thai nhan rei chua diroc Slt dung thi se lang phi va ton kern chi phi co hQi do v6n chua dttgc Slt dung VaG muc tieu sinh 19i. Khi ay, v6n can dttqc dem cho yay hay phan phci lai v6n tit noi tam thai nhan rai sang noi thi€u hut v6n. Ngiroc lai, khi thieu hut v6n, cftn c6 su b5 sung kip thai nham dam bao cho hoat dQng san xuat kinh doanh ducc di~n ra lien tuc hoac tang trttdng nhu hoach dinh, Khi ay, doanh nghiep can yay v6n hay di~u hoa van nham dam bao von cho nhu cdu san xuat kinh doanh. Nhc c6 tin dung, viec di~u hoa hay phan phci Iai nguon v6n tit noi thira sang nrri thieu co the thuc hien diroc mot each d~ dang va nhanh chong. Nhu vay, tin dung c6 chirc nang phan ph6i lai v6n va qua do n6 gop ph lin thuc ddy san xuat kinh doanh phat trien.

Ketnoi247-Tien Te Ngan Hang

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ketnoi247-Tien Te Ngan Hang

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TRUONG f)~1 HOC KINH TE TPHCM TS.

NGUYEN MINH KIEU (chu bien) Tham gia bien soan:

You might also like

Ketnoi247-Tien Te Ngan Hang

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ketnoi247-Tien Te Ngan Hang

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

﻿TRUONG f)~1 HOC KINH TE TPHCM TS.

NGUYEN MINH KIEU (chu bien) Tham gia bien soan:

You might also like

TRUONG f)~1 HOC KINH TE TPHCM TS.