f)~1 HOC QUaC GIA THANH PHO HO CHI MINH KHOA KINH TE

PGS-TS NGUYEN VAN LUyeN - TS LE THJ ntcn THQ TS DUONG ANH SON

'* ..

GIAOTRINH

" A

LU~T HQP BONG THlJdNG ~I

, ,(,(

QUoeTE

NHA XUAT BAN D~I HOC QUOC GIA TP HO CHi MISH - 20~5

LOI NOI £>AU

Til do hod thUo'ng mai /8 xu the' ttlt ye'u va ngay eang eo Sl,i tae dQng Ion di'/n neat dQng ella cec doanh nghil?P Vi{# Nam. d~e bi~t Iii trong ITnh vue ky kt§t va tbuc bien hQ'p dong fhudng mai ouoc til Cac doanh nghiep Vi~t Nam eo auoc SI.i chis d¢ng trong viec ky k{it va tnuc hii?n cac toai hQ'p dong thU"dng mai quoc te' hay khong can phI! ttwoc vao eu hiliu bief, nam bilt cae quy djnh cue ptuip luM thuo'ng mei qu6c ti}' cOng nhU cae tflp quan thUdng mei qu6e Ni clla rung doanh nghii?p. Thuc tien cho tMy, sl/ hie'u biet lu<jt phclp qudc fe' cue eac doanh nghlep Viet Nom con rift han cM'.

De~ gop piuit: nang cao su hie'u bie't ve' phdp iuet thudng mai qucc te' (rang tint: vue ky ke't vj tnuc hi~n hOp do'ng, ctwnq toi bien SO<;1n cuoti 'Luaf hpp dong thudng mal qu6c tif", Cuon sact: duoc bien soan dua tren co' so cutin "Hop d6'ng thuo'ng mal ouoc te" co nhCing sua d6'i. bo' sung dang kil. DJ bien soan cuon sach njy chunq t61 dd SUO dimg nhieu td! 111u dUC;iC xutit ben 6 c.rc quae gia khac ntiau. Oac biet Irong cucn sacb nay chung toi co su ptuin tich. so sann cac quy cJinh ptuu: ludt cua cac nude khac nheu trang linh vue hop dong

Cuon sact: duoe ctiia ttuinn hal ptuin:

Pluin thu ntuit: Nbunq VErn de' chung clla hC/p ddng triuonq mei quoc te (tU ehUo'ng 1 de'n chucJ'ng 5), Trang phdn nay chUng tal de c:jp de'n nhling vJn de chung cua hpp dong thudng mai quoc tii nbu: khai nhii:m, ky ke't, thuc hien. gi3.1 quye't trenti ctuip ...

Ptuin thu tiai: Cec hQ'p adng fhU'o'ng me! ouoc fe' thong dl,Jn(j (til chuong 6 df/n chuang 10), Trong ph:Jn nay ctuuu; t61 ptuin ticti, so stmt: cdc quy dir.h cua ptuip ludt cua cac nuoc khac nbau ve mot sO' hop dong duoc su dung phd' bie'n trong thueing m<;li quoc tf§',

Ttuim qia bien soan cuon seen co de tac qia: - PGS- TS Nguyen Vjn Luyen. Chudng 5

- TS Duo'ng Anh San ChUang 1, 2, 3, 6, 7, 8, 9, 10

- TS La Thi Bich ThQ

ChU(ing 4

3

Cuon secti co the auoc sl! dl,mg vat tu cecn Ia. tei iieu tham kh30 cho sinh vh~n khi nghi{m cuu nhD'ng vtin de lien quan d{/n hQop dong thUdng mei, co. the ouoc sf) dl,mg voi tu cecn fa giao trinh cua man tioc Lu~t hop dong thUCing m~i qu6c teo Ngoai ra cu6n sect: con cd. the' co ich cho ctic doanh ngh;ep, cac ctiuyen gia trang IInh thUdng m.f1! qu6'c tlf

Mt}c du da he't sue co gang. tuy nhien cu6n seen khOng the kh6ng trent: kh6i nhrlng h?,n ch{/ Chung t6; rift mong nh~n dUO'c slj do.ng g6p chan tlnh cue ngudi doc. dac biet 18 cue cac dong nghiep de' cuan eacn c6 cha't IUrjng non ve mat khoa hoc, thie"t tbuc non cho tbuc tien.

T~p lhe lac gia

4

PHAN THO' NHAT

_ ",' ~ ~ A-

NHUNG VAN f)E CHUNG VE Hdp f)ONG

..

THU'dNG M~I Quae TE

CHlJdNGI

KHAI QUAT HQP BONG THLldNG M~I Quae TE

I. KHAI NleM

1.1. Khai nie:m hop dong thu'dng mat quae te

TV' do hoa thuonq mai Iro thanh xu the cua thoi dai, rnuc dich cua no la pha be. mol TaO elm d@: heat d¢ng thucnq mat giua cac quoc gia duoc tnuan loi non. Haat dong IhUdng rnai quoc Ie dUQC thuc hi€m Irong nhieu ITnh vue khac nhau nhu IhUang mai hang hoa, thuonq rnai djch vu , thuonq mal lie n quan den quyen so huu tn tue, thuonq rnai tronq ITnh vue dau tu ... Heat dong nay doi hoi phai su dl,Jng cac conq CI.,I phap Iy dieu chinh khac nhau, do la nhung nop dong thUdng rnai qucc Ie: H<;Ip dong mua ban hang hoa, hop dong cung cap cac roai dich v 1,1 , cac loai hop dong lien quan den quyen so hOu tri lue, hop dong van chuyen hang noa ...

Khi he thong hoa cac van ban phap Iy ve thUdng rnai qucc te, cac 16 chuc thUdng rnai quoc te thuong chu y den viec h$ thong hca cac van ban phap ly trong linh vue mua ban hang hca quoc Ie vi vai ITO quan tronq cua no. Co mot thong Ie chung, thea do nhieu khai niern, thuat nget duoc 5U dunq tronq hop dong mua ban hang hoa qucc Ie cOng dU<;IC 5U dl,Jng trang cac loai hop dong thuonq rnai quac Ie knac. Cl,J the 113. khai niern hop dong mua ban hang hoa quoc Ie cOng duoc 511 dunq de xay dl,lng kh<ii niern cac loai hop dong thucnq rnai quoc Ie khac, Khong nhung the, cac van ban phap Iy mang tinh qudc Ie dieu chlnh cac 10<;1i hop dong thuonq rnai quoc te khac nhau cOng duoc xay dl,l'ng tren ca so cac van ban dieu ehinh hop dong mua ban hang hoa quoc teo

Cac loai hop dong IhUang rnai quae te khac nhau co nol dung khong giong nhau. Thea nguyen tac, hc;lP dong thucnq mal quae Ie co noi dung IUdng tl,f voi hop dong thuang rnai noi dia cunq loai. Vi du, h<;lp dong thue tai chfnh quae Ie co noi dung luang tuvct noi dung cua hop dong thue tai ehinh tronq nucc; hop dong mua ban hang hoa quae Ie co noi dung IUdng h,J' hop dong mua ban hang hoa thea quy d)nh cua t.uat ThUdng rnai hay B9 luat Dan su ... Mac cu co noi dung khac nhau nhUng tat ca cac hop dong Ihudng mal

5

quoc Ie deu co mot dau hieu chung - dau hi$u quoc te', hay n6i each khac la nop dong Ihvdng rnai co yeu ta nuoc ngoai.

Co the n6i r<lng, \tiec lam ro khai niern "hop dong thuonq rnai quoc te" c6 y nghTa phap Iy va thuc lien het sue quan trong boi no gan lien v6'i viec X8C drnh luat nao duoc ap dung de dieu chlnh quan h$ cua cac ben Irong nop dong. Neu hop dong la hop dong thuonq rnai thong trnronq (hop dong n¢i dial thi se duoc phap luat trong nuoc dieu chinh. Neu lei hop dong thuonq rnai quae Ie Ihi no se duoc dieu chfnh bang phap luat thuonq mai quoc Ie: co the 18 phap luat cua cac quoc gia khac nhau, cac dieu ucc quoc te lien quan va hong nhh~u truonq hop lie n quan den ca tap qua n thuonq rnai qucc Ie, nen can thie t phai lua chon lu$t nao trang so do de; ap dung cho hop dong. Khong nhDng the rna Irang mot 56 truonq hop con cho phep xac dinh duoc phap luat cua quoc gin nao duoc su dunq de dieu chTnh quyen va nghTa vu cua cac ben trang no p dong r Vi vay hel sue can thiet phai c6 mot khai n ie m chung r6 ra ng ve hop dong Ihuang mai quoc Ie, hay noi each khac la phai c6 each xac dinh luang dai Ihong nhal tinh qu6c Ie cua hop dong thuonq rnai quoc te.

Trong mot 56 giao trinh Tu phap quae Ie va Luat Thuonq rnai qucc Ie cunq nhu trong mot 56 bai viet duoc dang trang cac tap chi khoa hoc phap Iy duoc xuat ban 6 Viet Nam chua c6 mot khai niarn thong nnat IJe hop dcing thuonq rnai quae Ie hay n6i chinh xac hen 18 chua co mal each xac dinh thong nhdt tinh quoc Ie cua hop dong thuonq mai quae Ie rna chi neu h~n mol so

khai ruern hay mat so each xac dinh ye'u to quoc Ie cua loai hop dong na/.

Mot Irong nhung each xac dinh yeu 10 qu6c te cua hop dong thUdng mai quae Ie Ia dua tren dau hieu qu6e tich cua Ihuong nhan. Vi du thea quy dinh cua Diem 1 Khoan 1 Diau 81 Luat Thuong mai Vi$t Nam 19973, hop dong mua ban hang hoa v6i thUong nhan nude ngoai 1<1 hop dong mua ban hang h6a duoc ky ket giOa mot ben la thuonq nhan Viet Nam voi m6t ben la thtJdng nhan nucc nqoai, Chu the ben nude ngaai trong hop dong mua ban hang hca qucc Ie la thuoriq nhan va tu each phap Iy cua ho duoc xac dinh din cu thea phap tuat cua nucc rna thuo'ng nhan d6 mang qucc tich Qua khai niern tren co the thay rang, quy dinh nay cua t.uat Thuonq rnai 1997 xac dinh tfnh quoc

1 Xern: Tap chi Kho« 1/1)(" phnp :_l', ~O 6/'200·1

l Xcm: t.liuo t ri nh Tit plio}) (IWi'(, 1('. NXB f-)~i hue quuc gia ILj No i, narn 2000, tr. 199-200: Ciuo t rmh Til ph rip qu(")c 1(;, NXB CtJng an Nh,in rlu n, Hil. NOi, 20(H, 'l'r. 141-14~: Giau tdnh LII(il Ttiuaug mal quae If", 'i'nftfng Da i hoc Kinh te Quuc dim, 1999. tr. 69-lO2.

;1 LwH 'I'huung' ma i Vi~t Nurn 200:j khflng c6 quy dinh lien quun den viec xac dinh tinh 4u6c t[; cua hup diJng mua bun hang hou qUClC teo

6

Ie cua Hop dong Ihuong rnai quae te dua tren dau hif;!U quae tich 4 cua thuong nhan

Tuy nhien, trong thuc Ie vi$e xac djnh nop dong thuonq rnai quae Ie dua tren eo so dau hieu quae tieh cua thucnq nhan, theo each nhin nhan cua chunq 101, se gap mot so tro ng!;l.i sau:

Tnu nhfit, trong Lu$1 Oucc tich cua nucc la khong c6 mot dieu nao n6i ve "quae tich cua phap nhan". M$,I khac, tren the giai khong c6 phap !u$t cua nuoc nao quy dinh quae tich cua phap nhan rna chi quy dinh phap nhan thuoc

quae gia nao hay n6i each khac la "Tlnh quae gla" cua phap nhan ~.

Tnu hai. trong hoat d¢ng thuonq mal quae Ie, van de xac dinh "tinh quae 91a" (quae tich - neu thea each su dung thong thuang trong khoa hoe phap 1'1 Viet Narn) cua phap nhan, tuc Iii xac dinh phap nhan thuoc chu the cua qu5"c gia nao 18 mot van de het sue phuc tap, bai vi phap luat qucc gia cua hau het cac nuoc tren the gi6i co cac quy dinh khac nhau doi vai chu the cua cac quoc gia khac nhau nhu doi voi rnuc thue nhap khau. Ngoai ra, quy dinh ve "tinh quoc gia" cua phap nhiin duoc eoi 18 mot mat xich quan trong cua cac quy pharn xu ng dot trong tu phap qucc te, nhQng quy pharn xung d¢! na y chi r6 luat ap dunq de danh gia nanqIuc phap luat cua phap nhan. Co ba each xac dinh "tinh quoc gia" cua phap nhan:

1- Thuyet noi dang k'1 (Anh, Koa Ky, cac quac gia thuoc Lien X6 cO), thea each nay "tlnh quoc 9ia" duoc xac dinh theo noi dang ky cua phap nhan.

2- Thuye! dia diem thueng tru cua phap nnan, thea each nay, "tinh quoc gla" cua onap nhan duco xac dinh thea diachi thUong tru cua phap nhan • IhUang la noi thUong tru cua co quan dh3u hanh. Dia chi thu-ong tru cua phap

I M9t su uic gia khac tho ra ng , quy djnh cuu Uicu t) 1 LUi)l thuung rnai 1997 phu hop voi quy dinh tUU Dieu 1 Cling Il{jt Vien 19130 v0 hop d\ing mua kin hang hou quoc ie. Xem: Phum Ouy Nghta, Luat "iull u, NXB ~)ai hoc qUl)'c gia Ha N0i, 200a. tr. 4()7.

~ MOt van d6 phirc tap dllqc dlit ra khi xac dinh t inh quuc te cua hop dong thv(ltlg rnai quoc te dua trun dau hieu quoc tjch CUi.! thinrng nhun lil viec xac dinh quO'c tich cua phup nhun. Co the up dung th6 dinh quuc lith tho phap nha n hay khong? Trang LU1~t Quuc tjch cua Vi~t Num kh6ng co quy dinh nao ve quuc tich cua phap nhan, Trong tie'ng Anh thuat ngu "nationality" co nghia la quoc tich khi no i den moi quan he cua cong dan vo-i quoc giu cuu mlnh va khi nui dCn vi~c tau bien mung dl cua quuc gia nao thi to quuc tjch cuu qucc gia do. Tieng nga sti dung thuat ngu "gjajdunstvo" dfi chi quoc tich , cun thuat ng'u "nasionanost" duuc sti dung de chi mfii Ij{>n h~ giua phiip nhan vdi nha mroc.

7

nhan khong phai la noi rna phap nhan dang ky thanh lap rna la noi co co quan quan Iy thuc te cua phap nhan.

3- Cach thL1 ba gQi la "thuyet giam sat", theo each nay, "tinh quec gia" cua phap nhan dU<;1C xac dinh dua Iren co so von cua chu th~ thuoc quoc gia nao anh huang den vise giam sal hoat dong cua phap nhan 6.

NhU' v$y, co the thay r~ng viec xac dinh tinh quoc lecua Hop dong thuonq mai quoc Ie oua Iren dau hieu quoc 'tich tren thuc Ie la vi$c hoan toan khong de dang va trang mQI so truong hop se gay kh6 khan trong vi$c xac dinh luat ap dung cho hop dong. Vi du, cOng ty A duoc dang ky thann lap tren tanh tho cua Phap nhung lai c6 hoat dong thuonq mai thuonq xuyen tren lanh tho cua Anh, nhu vay theo phap lu$t Phap, c6ng ty A c6 "Ouoc lich" cua Anh, con Iheo Phap IUBI cua Anh Ihi c6ng ty A lai c6 "Quoc Itch" cua Phap, Cong ty A ky kel hop dong ban hang cho mot c6ng ty 8 0 Viet Nam va xuat phat to quy pharn xung dot. luat ap dl,Jng cho hop dong la luat cua qucc g\a rna nguoi ban co "quoc Itch". V~y. trong truong h9P nay. lu$1 cua quoc gia nao se duoc ap dunq, luat cua Phap hay !u$t cua Anh, neu xac dinh yeu t6 qucc te cua Hop dong thuonq rnai quac Ie dua tren dau hi$u "qucc tich" cua thUong nhan, RD rang. trong trU'ong hop nay chUng ta kho c6 th~ xac dinh lu~t ap dl,Jng cho hop dong khi khOng c6 su.thoa thuan cua cac ben va luat ap dl,mg.

Khac voi quy d[nh cua Lu$t Thuong rnai Viet Nam 1997, Philp lu$t cua nhieu ruroc cung nhU cec van ban phap Iy cua quoc Ie dieu chlnh cac loai hop dong thuonq mal qu6c te xac dinh tinh quac te cua Hop dong thUong rnai quac Ie dua tren co sa dau hieu lanh tho, hay noi chinh xac han la dia di~m hoat dOng thuong mal (Place of Business) cua thuong nnan. Khoa hoc phap Iy cOng nhu phap IU$t cua cua nhleu mroc hien nay Cling ung he quan dh~m nay, theo do Hop dong IhUong rnai qucc Ie la hop dong thuonq rnai duoc ky ket boi cac ben co tru so thuong mai narn tren lanh tho cua cac quae gia khac nhau 7.

Uln dau tien tieu chi tru so thuong mal dUQe su dvng de xac dinh hop dong mua ban hang hoa qucc Ie duoc quy dinh trong lu$t thong nhat ve mua ban hang h6a quoc Ie va lu$1 thong nhat ve ky ket hop dong mua ban hang h6a qucc Ie narn 1964 (C6ng U'6e La Haye narn 1964).

ti Thong d1,li chien the' gi&i hin thir hai nhieu qu6e gia cam cac eong ty cua minh hop tae v{ri cac ding ty cua quae gia thu dich. Xem: Lu(tf· tltuang mai qu6·c te, Minsk, ,WOO, tr. 7J-74.

7. Xern: Luns L. A. Mua b.in quae te - Nhung van d6 xung di?t, Matxcrrva, 1972, tr. 14; Boguslavsky M. M., T!J phap quae te, Matxcova, 1992, t T. 188-195:

Dm itrieva G. K.. Tu phap quac teo Matxcova. 2000. tr. 341-342.

8

Theo Dieu 1 cua Cong Uoc La Haye narn 1964 thi hQ'p dong mu~ ban hang hoa qu6c Ie dUQ'C ky ket giG'a cac ben co tru so thuonq mai narn !ren lanh tho cua cac quoc gia khac nhau Irong IrUong hop neu co lhem mot trong cac dieu ki$n phu nnu sau:

1- Hop dong lien quan den vat ma trong thai gian ky ket hQ'p dong vat do duoc cnuyen chi) hoac phSi dUoc chuyen chi) tU tanh tho cua qucc gia nay den lanh tho cua qu6c gia khac:

2- Khi rna nhG'ng hanh vi the hi$n su chao hang va chap nh~n chao hang duoc tnuc hien Iren lanh Iho cua cac quoc gia knac nhau;

3- Khi viec giao hang phai dUQ'c thuc hien Iren lanh tho cua quoc gia khac khong phai la ndi thuc hien nhQng hanh vi chao hang hoac hanh vi chap nhan chao Mng.

Nhu vay, theo quy dinh cua Cong uoc La Haye 1964 mot hop d6ng dt1Q'c coi 18 hop dong mua ban hang hoa quoc Ie chi khi no thea man hai dieu kien sau:

ThO nhift, tru so tht1dng rnai cua cac ben ky ket hop dong phai nam trsn Ii)nh tho cua cac qudc gia khac nhau, day duQ'C coi la yeu to Janh tho;

ThO hai, no phai Ihoa man m91 trong ba yeu to phu duoc n6i 0 trsn,

M~c du dUQ'c thong qua va da co hieu nrc. tuy nnien Cong Uoc La Haye narn 1964 kh6ng duoc ap dl,lng mot each rong rai cOng nhu khong gay dUQ'c anh hUong dang k~ trong thuc li~n ky ket va thuc hien hop dong mua ban hang hca quoc teo Theo nhan xet cua nhieu chuyen gia phap Iys, so dT co tinh Irang nhu v$y bOi VI nguyen nhan sau:

- ThL1 nhat. Cong (joc La Haye 1964 duoc soan thao boi dai di$n cua cac quoc gia phat trien phuonq Ta y, khong c6 stj tham gia cua d<,li dien cua cac quoc gia dang phat Irian, cOng nhu dai dien cua cac nuoc D6ng Au vi v$y nhieu quy dinh cua cong uoc kh6ng tinh den quyen iQ'i cua ho:

- Thu hai, Cong uoc La Haye narn 1964 co cau true ben trong het sue phtrc tap, gay nhieu kho khan trong vi$c ap dl,lng;

- Thtr ba, cac lieu chu§n chu quan va khach quan duoc su dl,lng khi xac dinh linh qucc te cua hop dong mua ban hang h6a quoc Ie chong chao va kh6ng co y nghia IhUc tEi. Vi dL,J, nguoi ban co dia diem kinh doanh tren lanh tho cua Vi$t Nam giao hang cho ngLloi mua co dia di~m kinh doanh tren ianh tho cua Thai Lan Iheo hop dong mua ban hilng hoa quae Ie, khihimg hoa da

~ Xem: Dmitrievu C. K, sdd, tr. 341-342.

9

nam tren lanh th6 Thai Lan nhLlng vi mot Iy do nao d6 nguoi mua tu chol nnan hang va khi do ngLioi ban ban so hang nay cho nguoi khac co dia di4m kinh doanh cOng tren lanh tho Thai Lan. Nhu v~y tat d. cac noat dong li€m quan den viec mua ban Ian thLi hai deu dien ra trsn lanh tho cua Thai Lan: hang noa da narn tal Thai Lan - khang thoa man dieu ki$n pnu thLi nhat; chao hang va chap nh~n chao hang cOng nhu viElc giao hang dli~c thuc hi€m ngay tren tanh tho cua Thai Lan - khonq thoa man dieu kien phu tnu hal va thLi ba. Nhw" v$.y theo quy dinh cua Oileu 1 Cang ucc La Haye 1964 Ihi nop dong nay knonq the duoc coi la hop dong mua ban hang ho a quoc Ie va vi v$_y khang the ap dl,jng cac quy dinh cua luat thLiong rnai quoc h~ rna cu th4 la khang the ao dung ngay ehinh Cang uoc La Haye 1964 de dieu chinh no.

Cong uoc New York 1974 ve thoi hieu t6 tung trong hdp dong mua ban hang hca qucc Ie, Conq uoc Vien 1980 ve hop dong mua ban hang h6a quac teo Cang U'oc La Haye 1986 ve luat ap dl,!ng cho hop dong mua ban quoc Ie ducc xay dung !rong pharn vi UNC ITRAL, Cang ucc Genever 1983 ve dai dlen trong mua ban qucc te, cac Cong uoc Ottawa narn 1988 ve thue tai chinn quoc te (Financial Leasing) va ve bao thanh toan qucc Ie (Factorinq)" chi su dl,mg mot tieu chuan duy nhat la dia diem tru so thuonq rnai cua cac ben de xac dinh tinh quoc Ie cua HQP thLidng rnai quoc teo Tat ca cac cong ucc noi tren quy dinh rang, hop dong thl1dng mai quoc te la hop dong duoc ky ket glua cac ben co tru so thLidng rnai narn tren lanh Iho cua cac quoc gia khac nhau neu nhu cac quoc gia nay tham gia cong LlCC, hay luat cua quoc gia tham gia cong uoc dLlQC ap dunq phu h<;:lp voi nhG'ng quy pham cua luat tu phap quoc teo

V;ec xay dl.,lng khai niern hQP dong thudng mal quoc Ie dua tren yeu t6 ianh tho cho phep xac dinh ye'u to quoc h~ cua hQP dong Ira nen don gian hen, Tuy nhian viec xac dinh tlnh quoc te cua hop dong thuonq rnai quoc Ie dua tren dau hieu lanh tho se gap kh6 khan trang trucnq hop, khi cac ben c6 nhieu tru sa thuonq mal, De; giai quyet van de nay nhDng nguoi soan thao cong uoc da c6 suo dl.,l lieu truce. Oieu 10 Conq uoc Vie n 1980 quy djnh, trong truonq hop neu mot trong cac ben hay tat ca cac ben co nhieu hdn mot tru so thuonq mai thi can phai cnu y den Iru so nao c6 mo; lien h$ mat thiet voi hop dong va voi viec thuc hien hQP dong xuat pnat tU nhung hoan canh rna cac ben da biet truoc va da c6 du lieu truce khi hay trong thoi diem ky ket hop

!< Thuc ru d6i lli(lng cua hup dtmg bao thunh toun then guy dinh cua Quy ehe ve hoat dong bao thunh Loan cua car: t6 chuc tin dung chi chi co khoan phii t hu, trong khi do d{ji urung cua hup d6ng Factoring then guy c1inh cua Co ng \lue quoc tt; vt, Factoring khhng nh\fng khou n plui i thu rna con C[1c lou i dich vu khac rna ngan h,lllg hay ttl l"hut: tin dung kh.ic co lh!: L"ung cap rho ngtJlli ban.

10

dong, eon neu cac ben kh6ng eo tru sa IhUang rnai Ihi can phai xac dinh dia diem IhUang tru cua ho.

Hi$n nay da eo nhil3u quae gia tham gia Cong tide Vien 1980 va mua ban hang boa quae te. vi va y e6 the noi di.ng phi3.p luat eu a hau het cac qu6e gia !ren the gi6i xac dinh linh quae te cua h~p dong thuonq rnai quae te dlja tren dau hieu lanh tho cua cac ben ky ket nop dong. Chung toi eho rang, viec xac dinh tru s6 IhUang mai cua thuang nnan 13 mot vlec don gien han nhieu so v6i xac dinh "tinh quoc gin" (quae ticn) cua no Irong nhieu trucnq hop nhU di'i. duoc noi den 0 tren.

Cung can phai n6i them rang. mol so tac gia con xac dinh tfnh quae Ie cua hop dong thuonq rna! quae Ie. cu the 13 hop dong mua ban hang hoa quoc Ie dua Iren dau hieu dong lien thanh loan '", Toi cho r<\ng. dong lien Ihanh loan 18 ngaai 1$ cua mol trang cac ben chi eo the la dac diem cua hop dong thucnq rnai quae Ie rna thoi.

Nnu vfJ.y eo the dua ra khai niern ehung eho tat ca cac Hop dong thuonq rna i qu ae Ie nhu sau:

Hop dong thudng mai qu6c fe Ia. hop dong dUf;fC ky kef giaa cac thudng nhfln co tru so fhUdng mei (dja diem kinh doanh) nern tren lanh tho' cue cac quac gia khac nhau.

1.2 Chu the cua hop dong thlidng rnai quae te

Tren thuc te thi pnap lu$t Ihuang rna] quae Ie khong eo slj dieuchinh dac bier nao doi voi ehu th~ cua Hop dang thUdng mal quae te. EJieu nay dude gi:1i thieh bdi ehu the cua hoat dong nay (phap nhan va ca nhan - Ihuang nhan) eo duoc quyen ky ket Hop dong thuonq rnai quoc Ie phu hop voi phap IU$t quoc gia ap dunq dOi voi cac chu Ih~ do. Thea quy dinh cua phap tuat Viet Nam. HOp dong thuonq rnai qu6e 16 duoc col la hop ohap khi chu the cua hop dong hop phap, We 1<'1 eo nang life phap tuat va ngUdi ky ket CO nang life hanh vi va tharn quyen ky ket hop dong.

Chu the ben ruroc ngoni 1.3. thuang nhan va tu each phap Iy cua ho duoc xac dinh can elf thea phap lual cua nuoc rna thuonq nhan do mang quae tich.

Chu Ihe ben Viet Nam pha: 1:'1. thuonq nhan duoc phop heat dong IhUdng mal true tiep voi nuoc nqoai,

Thea quy dinh cua EJieu 8 Nghi D!nh S7/1998/NEJ-CP ngay 31/7/1998 duoc s,j'a doi bdi Nghi Dinh 44/20011 NEJ-CP ngay 2/8'-2001, thuonq nhan

I" Xem: Tup chi Nh« I/li(l(" uu Pluip Iuat . so /:!004

11

duoc phep xui'll khau tat ca cac 109,i hang hoa kh6ng phu tnuoc nganh nghe, nqanh hang cuoc ghi Irang chCing nh~n dang ky kinh daanh Iru hang hoa nam trong danh rnuc cac loai hang hoa cam xuat khau, dU<;jc nhap khau hang hoa thea nganh nghe, nganh Mng duQ'c ghi trong chung nh$n dang ky kinh doanh. Truce khi tien hanh heat dong xu at, nhap khau, chu the kinh daanh phai dang ky rna so kinh daanh xuat, nh$p khau lai cue hai quan tlnn, tnanh ph6 truc thu¢c Trung lidng.

Viec Nha nuoc Viet Nam cong nhan nang nrc phap luat cua phap nhan va the nhan ruroc ngaai 113. dieu kien can Ihiet de nhO"ng chu Ihe n6i Iran co kha nang tnuc hifm nhO"ng giaa dich thuonq rnai v6i cac thucnq nhBn cua chUng ta, eDng nhu cha viec lien hanh hoat dong thuonq mal Iran lanh th6 cua Viet Nam. Tuy nhian !rong thuc tien ky kel va thuc hien hop dong thudng mai quoc te. viec xac dinh nang luc phap luat cua cac ben nuoc ngaai trang hop dong duoc ky ket giOa ho voi doanh nghi$p Viet Nam chDng ta trang nhieu truo-ng hop 113. dieu hoan loan khong de dang. £lieu nay co the giai Ihich boi viec, trong tnuc lien 6' Viel Nam chunq ta co rat nhleu cai gQi 113. eong ty rna, daanh nghiep duoc thanh lap de nhap mot 10 hang nao d6, sau d6 Ihi khong Ihe tim thay chunq. Chinh vi V$y de tranh rui ra, trang hop dong thU'dng rnai qu6c Ie cac daanh nghi$p cua Viet Nam chunq ta nen chon phudng thuc than toan phu hop. Vi du , nen chon phuonq thuc thanh loan b~ng lin dl,lng chung tU trang cac hop dong xual khau hang hail, con khi nhap khau nen chon dieu ki$n giaa hang FOB.

1.3 Dei tU'Q'ng eua hQp dong thU'dng mal quae U!"

51! pnat trien cua thudng mai qu6e Ie dB. mo rang cac loai dol tU<;jng cua no. Neu nhu trong Ihoi ky rna hoat dqng thucnq mal qu6c te rnoi hinh thanh thi no chi c6 mot doi tuong duy nhat do Ia hang h6a hO"u hinh (nanh hoa co kh6i luong, chat IUdng, Ihe lich va loai hang h6a d$.c biet 1<'1 tien), thl vao cuoi the ky 19 doi tucng cua neat dqng thuonq ma; quac Ie dUOC ma rOng baa gem eEl hang hoa vo hinh. Truce het la quyen tai san, rna cu the la cac quyen d~c biet doi vel ket qua cua hoat dong tri tue , doi voi cong viec va dich vu cling nhu cac quyen lien quan den cac loai giay to- co gia tri nhu tai san.

M$c du v$y, truce day cling nhu hi$n nay, trang hoat d¢lng Ihuong mai quoc te, mua ban hang h6a van 113 loai giao dich phb bien nhat, duoc ky ket voi s6 IUQng nhieu nhat, co gia tr] 16n nhal.

Ve mat nguyen tac, d6i tuonq cua hoat d¢lng thuang rnai quoc te gi6ng voi doi tUQ'ng cua hoat dong IhLldng rnai dUQ'c phap luM Viet Nam quy dinh vi giao dich thuonq mai qu6c Ie thea ban chat la mot loai giao dich thUdng mal, Tuy nhien co mot s6 doi tUong cua hop d6ng thUdng mal khong duoc coi 113.

12

dai tu(;mg cua hop dong thudng rnai quoc te theo quy dinh cua phap lu~1 Vi~t Nam. Vi~c loai bo mot doi tU<;lng nao do ra kh6i hoat dQng thuong mal quoc te co ngh.a la cac doanh nghh~p Vi~t Nam khOng khOng duoc phep ky ket hop dong thuonq rnai qu6c Ie lien quan den nhung doi tUc;lng d6. Vi du, theo Quyet dinh 56 46/2001/QO- TTg ngay 4-4-2001 cua Thu IUong Chfnh phu VEl quan Iy xu§:t nhap khau hang hoa thai ky' 2001-2005 thl g& tron, g6 xe, eui, than tam tU g6 rung nr nhien kh6ng th~ Ia doi tUc;:Jng cua xuat khau. mot 56 hang tieu dung da qua sa dunq, phUcmg ti$n van tai lay IEIi nghich, mot so v~t IU,

phUong tien da qua su dl,lng khong Ih~ la d6i ItlQng cua nhap khau 11.

Nhu v$y doi luong cua HQP dong Ihtldng rnai quoc Ie bao gom: mua ban hang hoa vat hOu hlnh: mua ban, ehuy~n giao ket qua cua so hOu cong nghiep, thOng tin; thuc hi$n eong viec: cung cap dich Vl,J !hUong rnai khong b] Phap luat Vi~t Nam earn,

1.4 Hinh thue eua hc;i'p d6ng thu'dng mal quae te

Hop dong co hi$u luc khi no ducc cac ben ky ket theo hlnh thirc do lu~t dinh, Phap luat cua nhieu nude eho phep cac ben dtlc;le tu do trong vi$e lua chon hinh thuc cua hQp dong ngoai tnr mQI 56 Iruang hop phap tu~t bat buoc phai tuan thu Ihea hinh thuc nhat dinh. Su kh6ng tuan thu hinh thue cua hop dong kh6ng phai la can cu de Iranh cai ve hieu luc eua hop dong, neu nhu lu~t khong true liep quy dinh nhOng hau qua khac cua viec kh6ng tuan thu hinh thuc do lu$t dinh. Thea quy d(nh cua khoan 4 Oieu 81 Lu$1 Tturonq rnai 1997 thl hop dong mua ban hang hoa quae Ie phai dUQC ky ket bang van ban, can trong l.uat Thucnq mai 2005 quy drnh nay kh6ng duoc tim thay, Tuy nhien c6 the noi r~ng hop dong thuonq mal n6i ehung va hop dong thuOng mal quae Ie noi rieng, treng rnoi truong hop. phai duoc ky kel bflng van ban.

Su tuan thu hinh thuc cua hop d6ng duoc luat quy dinh (chu yeu la hinh thuc van ban) dUQc che uoc truce het bAng mQI so ehe tal nhat dinh trang truang hop khOng tuan thu quy djnh nay: Hinh thuc voi nguy ca hop d6ng kh6ng c6 hieu luc: hinh thuc voi muc dfeh la chung cu: hinh thuc d~ dat duoc ket qua nhal dinh cua hanh vi phap ty. Nguyen tac tu do lua chon hinh thuc cua hop dong cOng dUQc ap dung !rang hQp dong thudng rnai qucc Ie. Vi du. B6 IU$t Dan su cua Phap khi quy dinh hinh thuc van ban bat buoc voi rnuc dlch la bang chunq trang Iruong hcp gia trj cua hop dong Ion hen pharn vi luat dinh va quy dinh nay khOng ap dl.,mg dOi vol hQp dong thuonq rnai,

Su de dal dol voi hinh thuc cua hop dong thudng rna. quoc te ducc quy dinh boi su cunq ton tai cac quy pham phap Ju~t xung dot, rna cac quy pham

II Xcrn: Phu luc so' 1, Quyet dinh sf) 46/2001 QB-ITg ngay 4-4-2001

13

nay cho phep hop dong duoc tuan thu thea quy dinh cua luat ap dl,mg ho~c cua phap lu~t nci hop dong dude ky keto Oieu 11 Cong uoc Vien 1980 quy dinh rAng, hop dong mua ban Mngh6a quoc te kh6ng nhat thh§"t phai duoc ky hay xac nh$n bang van ban, su ton t<;li cua hop dong co the duoc chung minh bang bat ky each nao. trong do co ca loi khai cua ngLioi lam chur:tg. Tuy nhien £lieu 12 cua Conq uoc lai quy dinh ding, nhung quy dinh cua Oieu 11 Cong Lice kh6ng duoc ap dung trong truone hqp neu mot trong cac ben c6 tru so thudng rnai nam tren tanh tho cua qucc gia khong tham gia Dieu 96 cua Cong uoc tuc la nop dong phai duoc ky ket bang van ban neu phap lu$t cua quoc gia nay quy dinh. Yeu cau nay 18. vo dieu ki$n va cac ben kh6ng duoc khudc tu va thay doi no trong. hop dong. Neu hQP dong bat bu6c phai ducc ky bang van ban thi rnoi thay dOi, bo sung cua no cLing pnai duoc lap thanh van ban.

1.5 Phan loal ht;lp dong thuonq mai quae te

Heat dong tnuonq rnai quoc te duoc thuc men bang nhieu loai hop dong khac nhau, khong mot ai co the no] ch inh xac duoc ra ng co cac 10:;'1 i hop dong Cl,l the nao. Ngay ea trong t.uat Thuonq rnai 1997, Luat ThLldng rnai 2005 va trong PMp lenh tronq tal thl1dng rrrai ngay 2S thanq 2 narn 2003 cua lIy ban Thucnq vu Ouoc hOi cLing kh6ng eo quy dinh ra cac lcai hop dong thudng maio Khong rieng gl phap lu$.t cua Viet Nam chunq la rna ngay ca phap luat cua tat ca cac nuoc cOng v$.y. Tuy nhien co th~ noi ding hop d6ng trnronq rnai quoc te la tat ca cac hop dong thudng mal duoc su dl,mg trong noat dQng thudng mal quae te va khOng trai voi pnap IU$1 Viet Nam, chunq co the duoc quy dinh hay khong dude quy dinh trong phap lu~t cua Viet Nam.

Trang thuc tien, can cu vao doi tu~ng cua heat dQng tnuonq rna: quoc teO co the tarn phan chia hop dong thuonq rna: quoc Ie thanh bon nnorn co ban sau day:

- Ttul nh{{t, H(,"Jp dong thtldng mal quac te lien quan den mua ban, tr ao doi hang noa. Loai nay la loai hQP dong chu yeu trong hoat d¢ng thuonq mal quoc te, baa gam:

+ Hop dong mua ban hang hoa:

+ Hop dong trao do; hang hoa, VI du, thuonq nhan Viet Nam co the d6i g~o lay phan bon, deli 9.;t0 lay sat thep vci thuonq nhan cua Lien bang Nga ... ;

+ Mua ban thong qua dau the u. dau gia.

Trang h$ thong cac hop d6ng thuonq mai quac Ie thi co the n6i rang, hop dong mua ban hang hoa quoc te chiem vi tri trung tam. C6 mot luc nao do mua ban hang hoa quae Ie la hinh thuc giao dich Ihudng rnai duy n;lat giGa cac qucc gia va hien nay hlnh thuc nay van IS. hinh tnuc giao dich chu yau,

14

pho bien duoc su dunq rqng rai nhal Irong Ihuang rnai quoc Ie, vi du khai luang thucnq mal hang hoa chi cua cac thanh vlan WTO narn 1996 ta 6.000 ty

Dollar Hoa Ky 12, vi v$y so luong hOP dong mua ban hang hoa qucc Ie duoc ky ket nhieu nhat.

Ngoai ra, cac loai HOp dong thuang mai qucc Ie khac hoac la true tiep gan lien voi hoar dqng mua ban (nhu hOp dong van chuy@n hang hoa: bao hi~m hang noa: thanh loan ... ) hoac la mot loai hinh cua heat dong mua ban (nhu hop dong chuy~n giao cong ngh~; hop dong cung cap dich Vl,J; hop dong cac quyen thUang mail hoac la trong mqt rnuc dO nao do co nhung yeu to cua nop dong mua ban.

Chinh vi co val Ire quan tronq nhu v$y nen hop dong mua ban hang hca quoc Ie duoc nhieu quoc gia va nhieu to chuc thUdng mal quac Ie danh cho mot su chu v. quan tam d.;ic biet khi M'n hann heat dong h$ thong hoa, phap di~n hoa cac quy pharn Irong IU$1 Ihudng rnai qucc te, ket qua 18. cac quy pharn dung d~ diau chinh hOP dong mua ban hang hoa quoc Ie cung duoc ap du ng duoi hinh thuc IUdng nr hoa phap lu$t de dieu chlnh cac loai hop dong thuonq mai qu6c Ie khac. Vi vay trong cac van ban phap Iy cua LU$t Thuonq rnai quoc Ie xfly dl,J'ng khai niem hop dong mua ban hang hoa quoc Ie cuoc coi la co so de xay dl,ing cac khai niern cua cac hop dong Ihudng rnai qu6c Ie khac noi ehung.

- Tru) hal. cac loai hop dong lien quan den heat dong cung cap cac loai dich vu khac nhau (hop dong Irong linh vue thucnq rnai d!ch vu). Unh vue thuonq rnai dich VI,! a Vi$t Nam chunq la hi$n nay phat Irien con (; mire dO hel sue khiern tan, dieu nay eung eo Ihe thay duoc qua viec l.uat Thucnq mai 2005 quy dinh cac hanh vi Ihudng mai lien quan den viec eung cap cac loai dieh Vl,J khac nhau. Trong hoat dong thUdng mai quoc Ie co nhung loai hinh dich vu eo y nqhia het sue quan Irong Irong viec thuc d§y san xuat va lieu thu hang hoa cung nhl1 phat !rien kinh doanh IhLfdng mal nol chung nhung chua duoc Phap luat Vie! Narn dieu chlnh, vi du, cac loai hinh dieh Vl,J tai chlnh'", Tuy nhien cunq voi su hoi nhap kinh Ie quae Ie va nhat la Hiep dinh Thuonq rnai Viet Nam - Hoa Ky tUng buoc co hi$u luc va sau khi Vi$t Nam gia nhap WTO 10<;1i hinh dich vu nay se kh6ng the'thieu duoc Irong hoat dong thuonq mal cua nuoc ta.

T rong thuonq mal quae te, hop dong lie n quan den thuonq rna i dich Vl,J eo cac lcai eo ban nhu SeW:

1-' , Xr-m: '['i'; chuc t huunu nuu th0 gitii, NXB Chinh tri quoc gia, Hu N{Ji, :.WUU, tr.H. I: Cue ng;'ITl hiln~ cua \'1('1 Num hien nay chi mui Elm quen vdi viec cung t":IP cal' lo.u ';~Ill pittl!l1 nay.

15

+ Hop dong v~n tai hang haft; + Hop ~ong baa hi~m;

+ Hop d6ng gia cong san pharn: + HOp dong thue tal chinh;

+ Hop dong baa thanh toan:

+ Baa tanh ngiin hanq.,

- Thu ba, cac loai hop dong thuonq rnai qudc te lien quan den viec tei chuc kinh doanh a ruroc nqoai Heat dong thUdng rnai quoc te 18. ITnh vt/c tuonq doi rnoi khonq nhOng chi voi Viet Nam rna con Irong thLidng rnai quoc teo Heat dqng thUong mai nay lien quan mot each huu co voi phap luat va baa hq so huu Iri tue , phap luat chong canh tranh.

Loai hop d6ng nay chu yeu co cac loai sau: + Hop dong dai dien thucnq rnai:

+ Hop dong cnuyen giao conq ngh$ (Li-xanq):

+ Hop dong nhUt;jng quyen thuonq rnai (Franchising).

- Thu tu. cac hop dong thucnq mal quoc te trang ITnh vue 16 cnuc kinh doanh a nuoc nqoai, V r du, hop dong dal di$n IhUdng rnai,

Trang hoat dong thudng mar qu6c Ie noi chung va trong hoat d(>ng thUdng mai a nuoc ta n6i rieng, c6 mot s6 loai hop dong lien quan den ca thuonq rnai hang hoa, ca thUang mai dich vI.) va ca thudng rnai lien quan den s6 hClu trf tue , vi du, hQ'p dong doc quyen phan phoi (Solo-distribution Agreement).

1.6 Di!e diem ella hop dong thudng mal quoc te

So vdi hop d6ng thUdng rnai trong nuoc, hop dong thuonq rnai qucc Ie co mot so dac diem quan tronq. Trang khoa hoc phap 1'1 c6 nhieu y kien khac nhau va van de nay. Mot 56 tac gia cho rang, HOp dong thUdng rnai qucc Ie

co 4 dac diem quan tronq 14, mot 56 lac gia khac lai cho rang, H QP dong Ihudng mai quoc te c6 khong phai 4 rna In 9 dac diem quan ".;;.g 15. Tu SL/ phon lich n6i tren, thee quan diem cua chunq toi, HQ'p dong thucnq mal quoc Ie co nhung dac diem co ban sau day:

1 ~ Luflt dieu chinh: Vi$c tru so thLiong rnai cu a cac ben trang H op dong thuonq mai qu6c Ie nam trsn lanh thei cua cac quoc gia khac nhau kh6ng chi co nghTa cac ben narn tren lanh tho cua cac nucc khac nhau ma con c6 nghia

II Xem: NKuy~n Ngoc Lam, D~ wang t~p bai giiing men hoc "Tu phap qufic te", Tru:cfng i:Jl:li hoc Luat Thanh ph6 Hll Chi Minh, 1998, tr. 168-172.

I~, Xorn: l Jmitrieva C. K., Tu phap quae t6, Matxcova, 2000, tr. 342-:143.

16

la cac ben tnuoc cac he thong phap lu~t khac nhau. Chinh vi Iy do nay rna khong c6 phap tuat cua mot quoc gia nao c6 gia tr] apdunq bAt buoc dal voi cac ben trong hop dong, rna luat ap dt,lng cho hop dong. ta luat nao la hoan teart do su lua chon cua cac ben. Khong nhung the hop dong thl1dng rnai quoc Ie dl1<;jC dieu chinh khong nhung b~ng lu~t qucc gia rna con dl1<;1C dieu chinh boi: dieu ucc qucc Ie; cac tap quan thl1dng mal qucc te tuy thuoc vao su lua chon cua cac ben ..

2- Gla ea va phUo·ng trusc thanh toan: Trang hoat dong IhVdng mal ouoc te, kha. nang duoc thanh toan trong nhieu truong hop g<\lp nhieu kh6 khan, phuc tap vi nguoi ban hang, cung cap dich VI.,I khong phai bao gio cOng co day du thong tin ve nguoi rnua, nguoi huang dich VI.,I cling nhU thu tuc thanh toan thea lust phap quoc gia nguoi rnua, nguoi huang dich VI.,I. Vi vay, khi ky k,H HQP dong thuonq rnai quoc te can thiel phai dua vao hop dong nhung dieu kian thanh toan da duoc nghien cuu va soan thao ky, nqoai ra nguoi ban phai co gang dua vao hop dong dieu kien bib dam thanh toan rna tat nhal la cua ngan hang tal qu6c gia ngLioi ban.

Viec thanh loan lien quan mat thiet den dieu kien nqoai 1$ thanh toano Vi vt),y can Ihiet phai dua vao hop dong cac quy d(nh sau: Xac dinh ngo<;li te cua hang hoa, co nghTa la nqoai te trong do gia hang, gia eua dich VI.,I dUQC the hian (USO, EURO ... ). Nqoai Ie thanh loan c6 nghTa la dong tien thanh loan (c6 the gia hang ducc the hien bang USO, tuy nhian thanh toan c6 the bang EURO phu thuoc vao su 6n dinh cua ty gia va vao viec nqoai Ie nao duoc su dl.,lng thong dung trong m¢1 so truonq hop nhat dinh): £lieu ki$n chuyen deli tCi ngoai te nay den ngoai Ie khac nau nqoai IE;! gia va ngoai Ie thanh toan khOng giong nhau: Nhung bien phap ngan chan rui ro do bien dong 11 gio3.

3- Thu tl,lG hili quen: Mot trong nhung dac diem cua hop dong trong HQ'p dong thuonq rnai quoc Ie la hang hca, dich VI,! 13 doi tu<;!ng cua hop dong duoc chuyen cho qua bien gioi hai hay nhieu qu6c gia. De xuat hoac nhap hang hoa. djch VI.,I din thiet phai thuc hien mot s6 Ihu tuc hai quan do luat cua moi qu6c gia quy dinh. Vi v$y trong n¢li dung cua hop dong, nhieu truonq hop pha: co dieu kien phan chia trach nhiern cua cac ben Irong vi$c thuc hien cac thu tuc n6i tren, cOng nhu thu tuc qua canh qua mot nucc thu ba.

4- M6i lien h([! m4t thiet giila m¢t !?6' ioei tiop dong thuang me! qu6'c te::

Viec thuc hien hop dong mua ban hang hoa nqoai thUdng duoc di kern voi viec ky ket met loa t hop dong: van tai; baa hie rn: vay tin du ng ... Nhu' va y, mot thucng VI.,I diroc thl/c hien voi su tro giup cua mot he thong cac hop dong lien quan mat thiet voi nhau. M6ih~p dong co chu the, dieu kien, luat ap dunq rieng cua mlnh. Tuy nhien de dam bao Ihudng vu co hieu qua can phai co su thong nhat, d6ng bQ trong viec tht,lc hi~ncac nop dong nay.

5· Ouy dinh trUong h(ip bUt khii kMng trang h(ip d6ng: Trong quan h$ 1hUong mal qu6e te eo su rui ro dang k~ do khOng eo kha nang thuc hi~n nghTa vu vi nhung su kiEin bat thuong: dao chinh; xung dot vO trang; thue nh~p kh§u, xuat khau lang cao: nha nuoc cam chuy~n ngoai t$ ra khoi bien gidL. Vi v~y viec dua V80 hQ'p dong nhung quy dmh d~ dieu chlnh sl,f anh hUang cua cac su ki$n noi Iren doi voi vi$e phan cnia trach nhi$m cua cac ben do hoan loan khang thuc hien hay khang thuc hien mot phan nghTa Vl,J eo y nghTa quan tronq dac biet,

6- Giai quy{/t tranh chfip (thOa thu~n trqng tai): Vi$c dUa vao hop dong thuonq mai quac te dieu ki$n quy dinh 1hu tuc giai quyet Iranh chap co the phat sinh giO'a cac ben trong qua trinh thuc hi$n hop dong (thoa tnuan tronq tai) khang kern phan quan trong. Thieu dieu kien nay se lam cho vi$e giai quyel Iranh chap giua cac ben Ira nen kho khan. phuc tap han va nhieu luc kh6ng Ihe giai quyet duoc,

NhOng dac diem noi Iren cho thay ding can cu thea noi dung, hop dong thucnq rnai qucc Ie co nhieu dieu knoan khac voi hr;;p donglhuong rnai n¢i dia thong thuonq. Tuy nhien 51./ co m~t cac dieu khoan dac tnu tren trong ncp dong khonq phai \a nhung dau hi$u de co the xac dinh Hnh quoc Ie ella hop dong_ NguQe lai, sU xuat hi$n cua yeu 16 di;lc thu tren ducc xuat hi$n nho tinh qucc Ie cua hop d6ng.

Vi v$y, mol Ian nua c6 the khAng dinh ding dau nieu tru so thuong mal cua cac ben narn Iren lanh tho cua cac quoc gia knac nhau la dieu ki$n can va du de xac dinh hQ'p dong la hop dong Ihuong rnai qucc teo

II. co Sa PHAp L Y eUA Hc,:JP DONG THLJdNG M~I Quae TE

2.1 Dieu uoc quoc 1Ei

Hien nay tren the gi6; co nhieu dieu uoc quoc Ie dieu chlnh cac \oai hop dong thuonq mai khac nhau. Vi du, Cong uoc Vien 1980 dieu chlnh hop dong mua ban hang hoa quoc Ie; Cong uoc Ottawa 1988 dieu chlnh hop dong thus tal chinh va hop dong nhuonq quyen yeu cau thanh loan; Cong uoc Hamburg 1978 dieu chlnh hop dong van tai bi~n ...

Khi n6i den dieu uoc quae te, mot trong nhung van de vo cung quan trong do 121 trang trucnq hop nao dieu u'ac quoc te duoc ap dung. Theo nguyen tac chung, dieu ucc quoc Ie duoc ap dl.,lng trang hai Iruong hop sau:

Ttus nhat, quac gia cua cac chu the trong hop dong thuonq mal quoc Ie ky ket hay Iham gia dieu uoc quoc te tuonq unq. Thea nguyen I§.C chung. trong truong hop dieu uoc quoc Ie" rna nuoc Cong hoa X.3. hOi chll nghTa Viet Nam ky

18

ket noac tham gia c6 quy dinh khac vdi quy dinh cua 89 luat dan su hay Luc)t Thuonq mal thi cac ben trang hop dong ap dl,lng quy dinh cua dieu ucc do.

Ttui bei. mac du qu6c gia cua cac chu thE! trong hop dong khong tham gia ky kel hay phe chuan dieu uoc qu6c te, nhunq cac ben thea thuan ap dung dieu uoc qucc Ie dE! dieu chlnh quan he cua cac ben theo hop dong. Trang truonq hop nay viec ap dl,mg Dieu uoc quoc te phai tuan thu cac nguyen tac cua viec ap dung tap quan thucnq mai, dieu nay e6 nghTa la neu quy dinh nao do cua Dieu Uoc trai voi luat Vi$t Nam thi phai ap dl,mg quy djnh cua phap luat Vie! Nam.

Ngoai ra. dieu uoc qu6c Ie eOng co th€ dUQe ap dung trong tnldng hQP, neu chi co qu6c gia cua mot trang hai chu the tham gia dieu uoc qu6c te nhung cac chu Ih6 cua hop dong thea thuan ap dl,mg luat cua qucc gia nay (EJieu 1 (b) Gong uoc Vien 19S0).

Vai Iro cua dieu ucc quoc Ie the hien a cho, no la cong eu phap Iy huu hieu d6 gi8.i quyet xung d¢t phap luat va su co mal cua dieu uoc quoc te han che viec ap dl,mg cac quy pharn cua phap luat rurcc nqoai,

Tren thuc te, !rong nhieu truong hop, cac quy dinh cua dieu uoc quoc Ie diroc ap dung khong thong nhat. 8e c6 the ap dl,mQ mot each thong nhat cac dieu uoc quoc Ie can phai co su giai thlch chunq mot each thong nhat. Hian nay nqoai Lien minh chau Au, tren the gi6i chua co mot 16a an hay co quan quoc Ie nao duoc thanh lap de giai quyet nhung Iranh cha:p phat sinh W cac quan he IhUang mal quoc Ie giua cac Ihudng nhan, vi v$y de cac quy pharn cua dieu u(Jc qu6c Ie ve thuonq mai phat huy het hieu qua cua minh thl vi$c ap du ng va giai thich cbunq mot each thong nht'il co y nghTa vo cunq quan tronq ca tren Iy thuyet IAn thuc lien.

De tranh nhung van de tren, phai su dung nhQng phuonq phap khac nnau:

- Huan luyen nghiep vu cho tharn phan va cac conq cnuc khac cua co quan nha nuoc rna neat d¢ng cua ho tnrc tiep g§.n lien voi vi$c ap dung cac quy pharn cua phap IUa,t thucnq rna. qu6c Ie.

- Nhieu dieu uoc quoc t4 co nhung dil&u khoan noi den su quan tronq viec gii'li Ihich thong nha:! cac dieu uoc nay. Vi du: 8ieu 7 Cong uoc New· York 1974 ve thai hieu to tung trong hop dong mua ban hang hoa quoc Ie quy dinh , "khi giai thich va ap dung nhung quy dinh cua Gong uoc nay can phili chu y den tinh chat quoc te cua no va nho den su can thiet ph.u ap dung no mot each thong nhat",

19

- Phc> bien nhung quyel djnh cua loa an thong qua tren co so cac quy dinh cua cac dieu uoc quec Ie tran lanh Iho cu a cac quae gia khac 103. thanh vien cua dleu uoc quae Ie nay.

- Co quan xet xu cao nhal cua nha nuoc lam sang r6 nhung quy djnh cua dieu uoc Qu6e Ie ...

2.2 Phap tuat quoc gia

Trong h!1P dong thu'dng mal quae Ie, quyen va nghTa vv cua cac ben duoc dreu ehinh bo i Phap luat Quae gia trong ITnh vl.,/e dan 51.,/ \6, tnuonq rnai. V [ du, B6 t.ua t Dan 5U, t.uat Thudng rnai Vi!';!t Nam va mol 56 van ban phap lu$ t khac.

Cac quy pharn phap luat quae gia trong dieu ehlnh hop dong thu'dng rnai quae Ie duoc chia thanh hai nhorn:

Thu nM't. cac quy pharn bit buoc, vi du, cac quy pharn ve chu the ky ket hop dong. hinh thuc cua nop dong, d6i tu'c;:Ing cua hop dong, .. Cac quy pharn loai nay co hieu luc phap Iy trong rnoi tru'ong hop, kh6ng phu thuoc VaG vi~e luat ao dunq cho hop dong Ie luat cua quae gia nao, dieu uoc quae Ie hay tap quan thudng rnai quoc te. Vi du, thudng nhan Vil';Jt Nam ky ket hop dong thuonq rnai vol chu the nude nqoai, cac ben tnoa thuan luat ap dl,lng cho hop dong la lui;1t quae gia cua chu the nuoc ngoai, m~c dD lu$t qu6c gia cua ehu the nude ngoe.i cho phep Hop dong thUdng rnai quae Ie duoc ky kel trong rnoi hinh thuc, ke ea bang loi, tuy nhien de hop dong ducc coi la co hil';Ju tuc tren lanh tho cua Viet Nam, hop dong bit buoc phai du'oc ky bang van ban thea quy dinh cua pnap luat Viet Nam.

Ttiu tiei. cac quy pharn n¢i dung, nrc la cac quy pham quy dinh quyen va nghla vu cua cac ben trang h<;lp dong. Viee ap dunq cac quy pharn nay xuat phat tv:

- SI,/ thea thuan cua cac ben, vi du cac ben thea thuan 56 ap dl,lng t.uat ThUdng mal Viet Nam de dieu ehlnh hOP dong;

- Xuat phat tU nguyen tac xung d¢t phap luat, vi du cac ben kh6ng thea thuan luat ap dunq thl luat ap dl.,lng 56 18 Iu$t a noi hop dong cuoc thuc hien hay lu$.t co quan h$ mat thiet voi hop dong ...

I", Pha p luat cua nhit·u qunc gia khong pharr chia phup luat dan .n, vu luiH thl1lmg rnui, d nhung nl1{fe nay cac quy dinh dieu ehinh cac loai hup dong dGu duuc xay dung trung uO lu(lt dun ~11. Vf du: pha p iua t cua nhieu mtde thuoc Lien xo cu.

20

Vi$c ap dunq phap lu$' nucc nqoai Irong hop dong thuonq mal qu6c te (,hi~C quy d[nh Irong So lu$t Dan su va Lu$1 ThUdng rnai Vi~t Nam.

Quy pharn xung dOl cua phap luat cua hau hel cac quec gia cho phep cac ben cua Hop dong thuang mai qucc te duoc tua chon lu$t ap dl,mg cho hop dong. Co phai luc nao cOng buoc phai ap dunq quy d(nh cua phap lu$1 Vif)t Nam de dieu chlnh hop dong thudng rnai quac te co su tham gia cua thuang nhan Viet Nam? Cau Ira loi la: Chi ap dL,mg quy dinh cua phap luat Vi~t Nam trong truonq help: Thu nhclt, co su thoa thuan cua cac ben ve viec ap dl.,mg phap luat cua Vi~! Nam d~ dieu chlnh hop dong; thu hal. neu khOng co su thea thuan cua cac ben thl xuat phat tU noi dung cua hop dong, co Ih~ hi~u la cac ben co y dinh IUa chon phap lua! cua Viet Nam.

Trang viec ky ket trong hQP dong truronq mai qucc te, quyen IUa chon luat ap dl,mg cho hop dong cua cac ben, theo nguyen rae chung, th~ tu do Y chi cua cac ben, tu do y chi cua cac ben dUelC coi nhu la kha nang cua cac ben tl,i thiel lap noi dung cua hop dong va nhung dieu kien cua n6 va tat nhien la Irong khu6n kh6 cua phap luat.

TV do y chi nhu la mot phuonq trnrc lua chon phap luat dieu chinh Irong Hop dong lhuang mal quoc te ducc quy dinh trong lat ca cac van ban phap lu$t thuonq rnai quoc te. Vi du, Cong uec La H aye 1955 ve lu$t ap du ng cho mua ban Mng noa quoc te; Cong lIoC Rome 1980 ve lu$t ap dl,mg doi voi nghTa VI,J hO'P dong; Cong uoc La Haye ve lu$! ap dl,Jng doi voi hop dong mua ban hang hoa quoc Ie 1986.

NhLl vay co th~ n6i ra.ng, tu do y chi cua cac ben cua hQ'P dong thuonq rnai quoc Ie c6 y nghTa quyel dinh trong viec lua chon phap lu$1 de dieu chlnh quyen va nghTa Vl,J cua cac ben !rong hop dong. Vi du, thudng nhan Viet Nam ky ket hop dong mua ban hang hoa voi mot thLldng nhan 0 Duc, khi ky ket hop dong, cac ben c6 the thoa thuan ap dl,Jng phap IU$1 cua Viet Nam hoac phap lu$t cua E)LIc, hoac thoa thuan ap dl,Jng Cong uoc Vien 1980 hay phap lu$1 cua mot quae gia thu ba nao khac co the dap ung quyen 100i cua ca hai ben.

Trang truro tien ky ket va thuc hi$n HO'p dong thuonq rnai quoc te cac ben co hai each th~ hien y chi khi chon lu(lt ap dunq:

• The hien y ehi true tiep: Cac ben co the thea thuan mot each true tiep trang van ban cua hop dong ve vlec ap dl,lng lu$1 phap cua mot quae gia cu the nao do de dieu ehlnh quyen va nghTa VI,J cua ho , Cac ben co th~ thea thuan trong thoi diem ky ket hop dong hoac giai quyet van de nay trong mot van ban thea thuan rieng. Vi du, trong hop dong c6 mot dieu khoan ro rang "hop dong nay chiu su dieu chlnh cua phap lu$t thLldng rnai Viet Nam", hay

21

cac bem thea thuan giao tranh chap cho tronq tai gil'li quyet. Truang hop nay dLiOC gOi 18 the hien true ti~p y chi cua cac ben (expressis verbis).

- Th{/ hii~n y chi m¢t cecb gian tiep (y chi ngam): Trong 1hL!C ti!§n ky k~1 Hap dong thuang rnai qucc t6 khong phai luc nao cac ben cOng tua chon lu$.1 ap dl,mg bang each the hi$n y chi cua rnlnh mot each true tiep. Trang truonq hop do phap lu~1 cua nhieu ruroc va cac dieu uoc quac te xem xet su the hi$n y chi ng~m cua cac ben, c6 nghla 18 khi xuat phat tu n¢i dung cua hop dong va nhOng dieu ki$n lien quan d~n viec thuc hi$n hQ"p dong tU d6 rna cac ben muon diH nghia vu hop dong cua minh dLidi su dieu chinh cua phap lu$t cua mot quoc gia nao d6.

Tuy nhien viee xac dinh luat ap dung thong qua viec bang each xac dinh y chi nqarn cua cac ben chi co the trsn co Sd cac dieu khoan, hay no! each khac la noi dung cua hop dong. Vi dl,l, Dieu 2 Gong uoc La Haye 1955 quy dlnh y chi cua cac ben ve luat ap du ng phai duoc thLiC hien mot each true ti~p hay xuat phat ItJ quy dinh cua hop dong mot each Cl,l the, DII§u 7 Gong uoc La Haye 1986 quy djnh, thoa thuan II/a chon luat ap dl,mg pha: duoc the hi$n ro rang hay xual phat true tiep nr dieu kien cua hop dong va each xu su CUB cac ben duoc xem xet trang tong the. Vi du, hop dong mua ban hang hoa duoc ky ke'! () TP. Ho Ghi Minh con tronq van ban cua hop dong dia diem thuc hi$n duoc quy dinh (j Thai Lan, Irang hop dong cOng chl r6 tranh ch§p phn t sinh W hop dong s9 duoc giai quyet () Thai Lan, cac dieu khoan khac vien dan den l.uat Thuonq mai cua Thai Lan. Trang !rLiang hop nay, mac du cac ben khong true tiep thea thuan se ap dl,lng true tiep luat phap Thai Lan trong viec thuc hien hop dong nhung noi dung cua hop dong cho thay cac ben co chu dinh ap dt.,mg phap luat cua Thai Lan, nrc la d~t quyen va nghia vu cua rninh dUdi su dieu chlnh cua phap luat Thai Lan.

17

Trang mot Vl,J tranh chap mac du cac ben kh6ng thea thuan IU$1 ap

dung nhung tronq don ki$n, nguyen don can cLi vao Phap lenh Hop dong kinh te Viet Nam d~ dua ra cac yeu cau cua rnlnh, trong don kien l<,'li o] don kh6ng phan doi va cOng vi$n dan den cac quy dinh cua Phap lenh hop dong kinh teo Trang trLiang hop nay, eo the cho rang cac ben co su thea thuan gian tiep luat ap dl,lng cho h<;jp dong 18. phap lu$1 Vi$t Nam.

Trang IrLiang hop cac ben khOng thoa thuan ve luat ap dung hay neu xuat phat tLi hop d6ng cOng khong the xac dinh ro rang ding. CGC ben khong co chu dinh d$t quyen va nghTa vu cua minh dlidi su dieu chinh cua phap luat qu6c gia mID, 1hi xuat phat W nguyen tao xung dot c6 the ap duno: luat cua

I; Xcm: HoB. ng N goc Thie't, Tronli chap I i"t hap d6ng xtuit II/Hip kILti'u. A /I If} trong hii 1'6 1,-:1/11 lI,1(hi!'IU, NXB Chinh tri qUU(; giu, Hn NQi, 200:2. tr. :H.

22

quoc gia ndi nghTa vu chu yeu duoc thuc hi$n; lu$t cua quac gia noi ky ket hop dong; IU$t c6 mol lien he mat thiet vol hop dong.

- Lu~f eua qu6e gia nat nghla vl,J ehu yeu duoc thuc hi~n: ThOng thLiang trang cac truonq hop nay xuat phat tU nguyen tac xung dot S9 ap dunq phap luat quoc gia cua ben rna nghTa VI.,J cua ben nay cau thanh noi dung co ban cua hop dong. Vi du, Ihea hop dong mua ban hang hoa nga:;ti thLiang S9 ap dl,mg luat cua quoc gia ngLiai ban, thea hop dong van chuy@:n hang hoa se ap dunq luat cua quae gia ngLioi van chuyen. Theo nguyen rae xung dot nay phap luat quoc gia cua ben thuc hi$n nghTa vu rna nghTa vu nay c6 y nghTa quyet dinh doi voi noi dung cua hop dong se duoc ap dl,mg de dieu chinh hop dong.

Ngoai ra. trang thuc lien thucnq rnai quoc te, khi xem xat su dac thu cua cac loai hop dong thuonq rnai quoc te c6 th~ su dunq cac quy tac dac bi$t trang viec Ilia chon luat ap dung:

ThU" nha't. doi voi cac hop dong va hop tao trong san xuat, gia cong san pharn, tnuc hi$n conq vi$c, xay dl,fng co ban thi ap dl,mg phap lu$t qucc gia noi heat dong duoc thuc hien (Lex Loci Solutionis);

Thu hai, doi voi hop dong thanh lap, xay dl,fng nha may, xi nghi$p co von d§.u tu ruroc nqoal se ap dung phap lul)t quoc gia, noi nha may. xi nghi$p duoc thanh lap:

Thu ba. doi voi cac hop dong duoc ky ket tren co so dau gia, dau thau thl S9 ap dung pnap luat noi dau gia. dau thau diEm ra (Lex-Loci Actus).

- Lu~t cue qu6c gia no! ky k{/t h¢p dong: Truce day trong hop dong thLidng rnai quoc te lul)t quoc gia, nci hop dong dLiOC ky keto Ihuang duoc ap dunq (Lex Loci Contractus), nhLing hien nay nguyen tac nay ngay canq il ducc tip dung. Do su phat trien cua cong ngh$ thong tin. hop dong thuonq rnai quac Ie IhLlang duoc ky kEH giOa cac ben narn tren 15nh tho cua cac qu6c gia khac nhau va nhLl vny vi$c xac dinh dia diem ky ket hop dong lit mot van de phuc tap. (Vi du, hop dong duoc ky ket bang trao doi IhLl di$n tu).

- Lu~t co rn6! lif}n h~ m4it thif§t voi nap dong (hay lu~t d;)c trung cho hQ"P dong): Mot nguyen tac lua chon luat ap dunq m6i duoc hinh thanh trong thuc tien ky ket va thuc hi$n hop dong IhLidng rnai quoc Ie do la ap d!,mg tuat cua cac qu6c gia CO mai lien h$ chat chs voi mot hop dong cu the trong truonq hop kh6ng c6 su thea thuan cua cac ben (Proper Law of the Conlract).

Phu'dng phap Il,Ia chon lu at a p du ng nay duoc pha I sinh W phap lua I cu a Anh. Trang truonq hop cac ben kh6ng true tiep rna cling khonq gian tiap Iva chon luat ap d\,mg thi toa an S8 dua ra cal qoi 1<3 Y chi gia dinh cua cac ben:

Trang nhOng tinh huang, hoan earth ILlong tu, nhung ngLiai c6 Jy tri S9 Ilia

23

chon luat cua quoc gia nao de ap dl,mg dai voi hop dong nay? Xuat phat tU cac lieu chi cong bAng, hop Iy, cac thdm phan cua Anh khi nghien cuu cac tlnh tiet cua vu vi$c da xac djnh luat d$c trunq cho hop dong nay, tuc la lu$! co quan h$ mat thiet voi hop dong. Khi xac dinh luat ap dunq cac th§m phan

. 18

khong bl rang buoc bOI cac h$ thuoc eung nhac cua quy pharn xung d¢1

EJieu 4 Cong uoc chau Au ve luat ap dunq cho hop dong thucnq mal quoc Ie cOng quy dinh lUang tv. Luat eo mol lien h$ m$t thiet voi hop dong la lu$t, vi dl,l, cu a qucc gia rna cac ben co chung quoc tich: luat nci co bat d¢ng san; luat cua 'quac gia rna cac ben su dl,lng nqon ngO cua qucc gia nay khi SOan thao hop dong.

Mi;ic du kh6ng co tinh cu the va mang tinh chu quan, phuonq phap xac dlnh IU$t ap dl,lng nay trong thoi gian gan day duoc ap dunq mot each rQng rai va pho bien trong trurc tien tronq tai cua cac nucc chau Au h,IC dia. PhUCjng phap nay duoc quy dinh trong luat va dieu chlnh Tu phap qucc te cua Due narn 1986; l.uat Tv phap quoc teeua Thuy Sy nam 1987; Cong uoc La Haye va lu$t ap dl,lng dai voi hop dong,mua ban hang noa quae te narn 1986; Cong uoc Rome va lua tap dl,mg doi vol nghTa vu hop dong narn 19ao ...

Van de quan tronq thu hai lien quan den vi$c xac dinh su the hi$n y chi cua cac ben trong viec Ilia chon lu$t ap dunq 18 pharn vi tv do y chi duoc the hien. Pham vi the hien tv do y chi cua cac ben eo the ducc bieu hi$n trong nhieu khia canh:

- ThiJ nh8:t, ph~m vi khOng gian. Cac bim c6 the lua chon lu$.t bal ky cua mot qu6c gia nao de dieu chlnh quyen va nghTa vu cua no phat sinh W hop dong hay su lua chon nay bi han che bai phap luat cua mot s6 qu6c gia. Luat phap cua da so cac quae gia cung nhu cacdieu uoc qu6c te kh6ng han ehe pharn vi kh6ng ginn cua vi$c the hi$n tu do y chi cua cac ben. Tuy nhlen, phap luat cua mot so nuoc quy dinh cac ben chi co the; Ilja chon luat cua cac quae gia rna hop dong co moi lien he thuc te, vi du: Dieu 1-105 BQ luat Thucnq rnai thong nhat H oa Ky quy dinh cac ben c6 the ap dl,lng luat cua quae gia rna hop dong c6 moi lien h$ mat thiel, hop Iy de dieu chlnh hop dong;

- ThiJ hai, han ehe' lien quan den n¢i dung eua rop dong gi[Ja cac ben Theo nguyen tac, su hra chon luatap dl,lng cua cac ben chico the doi v6i mot s6 van de lien quan quyen va nghTa vu cua cac ben, tuc Ie. lien quan den noi dung cua hop dong. Tuy nhien n6 kh6ng ton tai mot danh muc cu the chung cho tal c8. cac van de duoc de cap den, dac biet 18 trong phap luat

.S Xern: Cheshir G. - Nort P., Tit pluu: quoc t'-: (Ban dich tiling Nga), Matxcova, 1982. tr. 259-260. '

24

quoc gia. C6 th~ noi danh rnuc cac van de dllc;1C neu tren m¢t each tlldng doi day du du'c;:lC quy dinh trong Cong uoc La Haye narn 1986 ve lu~t ap dl,lng eho hop dong mua ban hang h6a quae te. E)ieu 12 Cong lice 'La Haye quy dinh, cac ben co the tv do nra chon luat ap dunq d~: giai thich hop dong; quy djnh quyen ve nghTa vu cua cac ben ve viae thuc hi$n chunq: thoi diE~m chuyen rui ro: tmh hop phap va hieu luc phap 1'1 cua cac dieu khoan cua hop dong ve bao v$ quyen so huu doi voi hang hoa: hau qua cua vi$c kh6ng thuc hi(!n hop dong; phu'(jng thuc tturc hi$n nghTa vu: thai han t6 tunq ... Con Oieu 5 cua Conq uoc noi tren quy djnh cac ben khOng the ap dl,lng nguyen tac tu do y chi trong viec lua chon IU$t de dieu chlnh cac van de nhu: Nang luc hanh vi va nang Il,IC phap luat cua cac ben. trong do co ca tharn quyen cua ngllai dai oien cho phap nhan: viae cbuyen giao quyen so huu: hau qua cua hop dong doi v61 ngl1ai thu oa: thea thuan va trong tal: hinh thuc cua hop dong. Ve van de nay tOi cho rang, phap IU~1 cua Vi$t Nam da the hien dUdC 51,( tl1(jng thich vdi thong Ie qucc te .

- Thu ba, han cM' y chi cue cac b{m lien quan den tno« thuijn baa tuu frijt tl/ cong cQng, Lu$t duoc cac ben Iva chon se khong dut;:lc ap dl,mg neu vi(!c ap dl,mg chunq se d11n den 51,( vi pharn trat tl,( cong c¢ng cua nuoc C¢ng hoa xa h¢i chu nghia Viet Narn. Phap lu~t quy dinh nguyen tac ap dl,lng phap luat ruroc nqoai va tap quan quac te, thea nguyen tac, phap lu$t nuoc ngoai chl duoc ap dl,lng neu viec ap dl,mg ho$,c h~u qua cua viec ap dl,lng do khOng Iraj voi cac nguyen Hie co ban cua pnap lu~t Cong hca xa hqi chu nghia Vi~t Nam. Nguyen tac noi tren chl lien quan den vi$'e ap dl,mg pnap lu~t rnrcc ngoai va ~p quan thudng mal quae Ie rna khOng co hieu H,IC dOi voi vi$e ap dvng cac di~u Uoe quocte rna Vi$t Nam tham gia. Lien quan den van de nay can phai noi them d'lng, hi$n nay chua co phap luat cua mroc nao. hay mOt lu$t gia nao co th~ dUa ra khai ni$m ehinh xac • the nao la tr;)t tl,f eOng c9n9. Nhieu ngUoi noi rlmg, dAy la mot dieu khoan "cao 5U", vi¢e xac dinh, the nao la tr$t tl,( eOng e¢ng, thUang la phu thuoc vao y chi cua nguol ap dl,lng phap lu$t.

2.3 T;jp quan thuang m,i quae Ie va hc;fP dong miu

Tap quan thuonq rnai quac te la nhOng quy ttie xu 51,(,phO bien dU<;je hlnh

thanh lau doi trong thuc tien hoat d¢ng thUMg rnai qucc te.

NhU v$y tap quan thudng m~i quae te co cac dau hi$u sau: - La quy tAc xu su duoc hinh thanh tU Ifw dOi;

- C6 tfnh ph6 bien, We la duqc ap dl,lng rang rai trang nhOng hoan earth

tuonq tu.

Thea nguyen lac, ban than cua t~p quan thucnq rnai quoc te khang co hi$u luc phap Iy nhu mot quy pharn phap luat, n6 chi co hi$u h,l'e trong nhung truang hop cu the do lu$t dinh.

25

Trang thuc tien, tap quan thl1dng mal quac Ie eo hi~u luc phap ly tronq nhOng truonq hop sau:

- Ttur nhat, quae gia cua cac chu th~ cua hop dong thLldng mai quoc te conq nnan b~ng van ban hieu luc cua tap quan thuonq mat quae Ie nhl1la cua 1~

quy pharn phap tuat .

- Trur hai. do la y chi cua cac ben, We la cac ben thoa tnuan ap dl,mg tap quart va dua chung VaG hoo d6ng. 8ieu nay co nghTa ra din cu cua viec su dung tap quan thLiong rnai la y chi cua cac ben.

Ngoai ra, t$p quan thLldng rnai quac te duoc ap dunq !rong truonq hop mac du cac ben khong co thea thuan ve viec ap dung n6 trang hop d6ng, tuy nhien tap quan duoc loa an hay trong tal e6ng nhan vo; tu each \a nquon dieu ehinh quan he giUa cac ben thea hop d6ng xuat pnat tv hoan canh cu the cua vu viec:?_

Trang llnh vue thuonq rnai quoc Ie, viec tieu chuan h6a va hoa hop noa cac tap quan thLldng m<;li thLiang xuyen dien ra, d6ng vai Ira chlnh trang van de nay la Uy ban ThLldng rnai Quac Ie oucc thanr: I$,p narn 1919 co tru so 0 Paris.

Mot trong nhOng van ban dau tien dude Uy ban soan thao va duoc su dunq nhieu nhat trong heat d(lng thuonq mal quoc Ie d6 18. cae quy lac giai thfch thuat ngO thLldng rnai (INCOTERMS - lnternatonal Commercial Terms), INCOTERMS Ian dau tien duoc c6ng bo narn 1936, Narn 1953, 1967, 1976 quy tac nay duoc bO sung them mot so tnuat ngu rnoi, nhung cong bo moi nhat ella Incoterms 1980; 1990 va 2000 cac quy lac nay dlt~u chlnh giao hang, co nghTa 18 phan chia quyen va nghTa VI,J gi(j'a ngliai ban va nguai mua tnroc het doi van tai, baa hiem, chuven giao rui TO !rong qua trlnh van chuyen.

Theo nguyen tac chung, INCOTEAMS duoc ap dung trong trLlong hop khi cac ben true tiep thoa thuan viae ap dung n6 trong chinh hop dong va chl ra thuat ngO duoc ap dung tLldng I1ng. INCOTERMS cOng c6 Ifle duoc ap dunq trong trl1ang hop khi rna cac ben kh6ng thoa thuan viec su dunq chunq nhl1ng toa an hay trong tai cong nhan chunq,

Trang thuc tiE!n, heat d¢ng thuonq rnai quac te, nhung nguyen tac thong nhat va tap quan lien quan den tinh dl,mg chung tU (Lie) duoc thOng qua trong pharn vi International Trade Organization co y nghia quantronq, boi vi hau het

W Mi,lt sO" OlKtC nhu Ucraina, Iran va nhieu miac cham phat tri6n d chdu Phi, coi l~p quan thuong mai qutlc te c6 giu tri tri phap ly nhu van bun phap I~t. Xem:

Braginsky M. I; Vitriansky V. V., Phap luat vJ hap dang, Matxccva, 1999, tr. 63-78.

26

ngan hang cac quoc gia deu su dl,lng chung trong thanh toan quoc t6. Nhung nguyen tiic nay dU~c cOng be gan day nhlit VaG narn 1993.

Nhung quy tac thong nhat lien quan den bao lanh. hop dong duoc thOng qua 1977 (bao lanh ngan hang) cong bo gan day nhat VaG narn 1990.

Narn 1968 thong qua bO luat quoc Ie ve Quang cao. Tren day chl 1.9. mot s6 lap quan thuonq mai qucc Ie dUQC Uy ban ThUang mal Quec Ie tieu chuan noa va duoc ap dung rQng rai Irong hoal dQng nqoai thuonp.

Trong hoat dong thuonq rnai qu6c Ie, nqoai tap quan thuang rnai trong

nhieu trLiang hop nhO'ng phuonq ti$n khac con duoc cac ben ap dl,mg nhu:

+ Hop dong rnau:

+ NhO'ng dieu kian chung cua giao dich: + NhOng chi dan ky ke t hop dong.

M$c du Iheo ban chat, hop dong rnau nan che 1l,J do cua cac ben trong viec xac drnh dieu kh~n cua hop dong. nhung chinh su ILl do cua cac ben Ireng viec xac d!l1h dieu kien cua hop dong la co so de xav dl,J'ng cac hop dong rnau. Tren phieu ghi hop dong rnau c6 van ban cua hop dong va c6 mQI s6 dieu khcan dB. duoc dien vao (ten goi. dia chi cua cac ben, gia, tho: han giao hang, rna ta hang hoa ... J va hop dong nay co hieu luc khi cac ben ky len phieu.

- Nhung dieu kien chung cua giao dich co the ducc coi lit mot phan cua hop dong b§.ng each vi$n dan den nhung dieu ki$n chung nay Irong van ban hOp dong.

- Trang h uong dan ky ket ncp dong co cac phucnq an khac nhau cua van ban hop dong, nhung phUdng an n6i tren chi co tfnh chat huang dan ky ket hop dong.

Thong thuonq, hop dong rnau duoc soan thao boi nhO'ng chu the c6 uy tin trong hoat dong thucnq mai quoc Ie, hay boi nhung hi$p hQi chuyen nqhie p cua cac chu the cua thudng rnai quoc Ie (Uy ban thUdng mal hay hiop hoi nghe nqhiep) hoac bci nhung t6 chuc quoc Ie. Vi du, nhung hop dong mau duoc London Cor Trade Association soan thao.

Hjen nay nhieu hop dong rnau va dieu kien chung cua giao dich dUQc Uy ban Kinh te chou Au true thuoc Lie n hiep quae soan thao, Vi du, hop dong mau m ua ban ngu coo 1957. 1958, 1961: dieu kl~ n chung cua viec xuat khau hang h6a dau tv 1955, 1957: dieu klan chung cua viec xuat va nhap kh§u hang h6a tieu du ng co thai gian su dl,mg dai va nhCing san pharn kim loai duoc san xuat hang loat khac 1962.

27

Ttl nhCr'ng narn 1962 Uy ban Kinh Ie cnau Au da soan thao nhung khuyen nghl dai voi viec ky ket hop dong eho nhung I 0,;1. i giao dtch phuc tap, Nam 1969 cong ba huang dan ky kel hop dong chuyen giao Know How trong ITnh vue xa y dung may cong nghie p; nam 1973 hl1ang dan ky ket hop dong xa y dung nhvng co so cong nghi$p Ion; narn 1979 hl1ang dan ky kel hop dong quoc tel giva cac ben lien ket voi rnuc dich thuc hi$n mot 56 k-6 hoach kinh te nhat dinh.

2.4 An I~ it duoc su dung trong viec ky kel va thuc hlen hop dong thl1ang mai qu6c teo Th6ng thuang, an 1$ dUdC su dl,lng trong vi$c glai quyet Iranh chap phat sinh tu HOp dong thl1ang mal quoc Ie rna chu Ih~ cua hop dong la cac ben thuoc he thong phap luat Anh - Hoa Ky.

Hien nay co xu Ihe chung la co 511 hai hoa noa giva hai he Ihong phap luat. 6 cac nuoc thuoc h$ thong phap lu$,t chau Au luc dia da bat dau tham khao an Ie khi giai quyet trann chap thudng mal.

III. HII;U LV'e eUA HQP DONG THUONG M~I au6e TE

3.1 flh!u ki,n co hi,u h,e cua ht;1p dong thu'dng mal quae te

Cung nhu doi voi hop dong n6i chung, hop dong th110ng rnai qucc Ie co hieu Il,ic IUC la c6 kha nang lam phat sinh quyen va nghTa vu cua cac ben tham gia ky ket khi n6 duoc coi la hop phap, M$c du Irong hop dong th110ng rnai qu6c Ie cac ben co quyen thoa thuan lua chon lu$t ap dl,lng, tuy nhien dieu kien co hi$u nrc cua chung cuoc xac dinh tren co so quy d!nh cua phap lu$t cua mOi quoc gia rna khong phl,l IhuQc vao luat ap dunq, Thea quy d!nh cua phap lu$1 Vi$t Nam, hop dong Ihuang mal quoc Ie diroc coi 103 c6 hleu IIIC khi tuan Ihu cac dieu ki$n sau day:

- Chu th~ cua hop dong phai c6 nang IIIC phap luat va duoc phep ky ket hop dong thuonq mai qucc te;

- Muc dich va n6i dung cua hop dong khong vi pharn dieu cam cua phap

luat. khOng Irai dao due X8 hQi;

- Hop dong duoc ky kel Iren co so nguyen tac tI! nguY$n;

- HQ'p dong phai cuoc ky ket bang van ban.

3.2: Hc;lP c.t6ng vo hi~u va h~u qua phap Iy do hop c.t6ng vo hi~U20

Can Cll d~ xac d!nh Hop dong thllcmg mal quoc t6 va hi$u cling nhu h$u qua phap Iy cua n6 khOng ducc quy djnh trong COng uac Vien narn 1980 rna chi duoc n6i den trong Cac nguyen lAc cua UNIDRQIT ve hop dong thuonq rnai qu6c le1994. Tuy nhien, Cac nguyen t~c UNIDROIT kh6ng co hieu Illc

~o Xem: Le Thi Bfch Tho, Hap dO/lg kinh Ie vn hieu, NXB Phap Iy, 2003.

28

phap hj nhU' mot van ban phap luat chinh thuc rna chi co tinh chat gidi thieu d~ cac quac gia tham khao khi xav dUng luat quac gia trang ITnh vue hoat d(>ng Ihudng mai quac t~.

Khac vdi Luat thudng rnai Viet Nam 1997. t.uat Ihl1dng rnai Vi$t Nam 2005 khong co cac quy d(nh lien quan den nop dong v6 hi$u. Bieu nay co nqhia la khi xem xet hi$u tuc cua hop dong thuonq mai quoc Ie can phal can cu VaG cac quy dinh cua Bo luat Dan su l£)ieu 410).

3.2.1 Ht;lp dong dut;lc ky kit do nham Ian se bf coi la va hiCu. Nham I§.n trang khi ky ket Hop dong thuonq mai quae 18 la viee cac ben the hien kh6ng chinh xac 'I muon dich thuc cua rnmh khi xac I~p hQpdong. Theo quy dinh cua Bieu 3.4, nguyen lac ky kel va Ihuc hien hop d6ng thLldng rnai qucc Ie Isau day duoc qoi \3 nguyen lac UNIDROIT). nharn Ian la mot gia thiel sai lam lien quan den SLI viec hoac lual Ie ton t<;l.i vao thoi diem giao ket nop dong.

Nharn Ian co the:

- Chi co mot ben nharn Ian:

- Ca hai ben cunq nharn Ian ve mot su viec hay dieu iuat:

- Ca hal ben cunq nhdrn Ian nhLlng doi tliong nnarn IAn cua m6i bEm l<;l.i

khac nhau.

Hau qua phap 1'1 cua hop dong v6 hi~u do nham Ian duoc quy dinh 0 EHeu 141 B(> luat Dan su Viet Nam.

3.2.2 Ht;lp do'ng ,huang dut;lc ky ke', do oj de dQa cung oj co; la va hiCu.

De doa co the 103 de doa ve the chat hoac ve tinh than.

Phap tuat cua Viet Nam kh6ng quy d\nh dau hi$u cua su de doa, con thea Nguyen lac UNIDROIT mot nanh vi duoc coi la de doa trong khi ky ket hop dong phai co cac dau hi$u sau:

a) 8e doa phai co tlnh tuc thoi va nghiem tronq, Tinh tuc thai va nghiem tronq nay the hi$n 0 cho ben bi de doa khong con 51.,/ hJa chon nao khac tot hdn la phai ky hop dong, tuc la ky hop dong trai voi 'I muon cua rnlnh. Tinh tuc thai va nghiem trong ouoc danh gia thea cac tieu chuan khacn quan va chu quan va IllY thu6c vao tUng tnronq hop Ct,J the;

b) Sl1 de doa khong co 1'1 do chfnh dang;

c) De doa lam anh hUang den uy tin, den loi fch kinh teo

3.2.3 Ht;lp dong t!Ut;lc ky ke't do mCt trong esc ben of lua do; cung bi co; la va nteu. Trang hoat dong thuonq mal, tua doi la nanh vi co y cua mot ben nnarn lam cho ben kia hieu sai lech ve chu the. tfnh chat cua do; tUQng hoac noi dung cua hop dong nen da ky kel h<;:lp dong.

29

CHVdNG II

, _, .... ~ .,

KY KET VA ElIEU CHINH

HQP eONG THU'ONG MJ:\I QU6C TE

I. KY KET HOP £lONG THUONG MAl QU6C TE

Thuc tien heat d¢ng thuonq m<;li quoc te cho thay r~ng, hop dong thuonq

rnai quoc Ie dU<;!cky ket chu yeu b§.ng hai phUong thuc sau:

- Dam phan tnrc M'p giua cac ben;

- Trao doi chao hang va chap nhan chao hang.

Trang viec ky ket hop dong thUdng rnai quac Ie, nguyen tile It) do y chi (hay con qoi tu do hop d6ng) diroc th§ hi$n dac biet ro net va 0 rnuc do cao han nguyen lac tu chi y chi !rong viec ky ket hop dong thudng rnai trong nuoc, Cac luat gia va nhung nguai thLiong thao hop d6ng IhLldng rna] quoc Ie, voi kha nang sang tao d$.c biet cua minh da 1;;>.0 ra nhung khu6n kh6 phap ly phu Mp cho hoat dong thuonq rnai quoc teo Neu nhu trong ky ket hop d6ng IhLldng rnai n¢li dia, nguyen lac It) do hop dong chi IhE§ hi$n Irong viec cac ben cac ben chi duoc Il,I do Irong viec thoa tnuan cac dieu ki$n lien quan den noi dung cua hcp d6ng: cac dieu ki$n VEl quyen, nghTa v\,l cua cac ben, cac dieu khoan ve chat \u·ong, khoi lUdng ... Con trong ky kel hop dong thLldng rnai qu6c Ie, nguyen lac It) do y chi cua cac ben kh6ng nhung chi cuoc th4 hien trong vi$c xac dinh noi dung cua hop d6ng rna con cuoc th~ hien !rong cac van de sau:

Thu nhat, cac ben hoan loan III do lrong viae xac dinh lu.;il ap dung d4 aieu chlnh quan he cua ho phat sinh tu hop d6ng;

Thu hai, cac ben hoan loan tl,l do trong vi$c thea thuan nlnh tnuc giai quyet tranh chap co Ih4 phat sinh trong qua trlnh thuc hi$n hop d6ng cOng nhl1 phap luat ap dung cho thu tuc giai quyet tranh chap.

Thuc lien hoat d¢ng thLldng mal quoc Ie cho thay rang, hop d6ng thucnq mai quoc te duoc ky ket chu yeu bang hai phudng thuc sau:

- Dam phan tnrc liep giua cac ben;

- Trao doi de nghi g\ao ket hop dong (chao hang) va chap nhan de nghi

giao ket hop dong (chap nh$n chao hang).

1.1 eam phan true tiep 910'a cac ben

COng nhU rnoi hc;lp dong noi chung, nop d6ng tnuonq mal qudc te co Ih§ ducc ky kat thong qua dam phan true tiep giG'a cac ben. Trang nhieu truonq

30

ncp cac ben g~p nhau de tien hanh dam phan, SI,!' dam phan nay thUang duoc khoi xuong b&ng viec chao hang cua mot trong cac ben. Trang qua trinh dam pnan cac ben thoa thuan, thong nhat tUng dieu khoan. Khi dleu khoan cuci cunq ducc thong nhat, cac ben c6 the ky true tiep vao hcp dong. Trong truonq hop nay khong the xac djnh cal gi la chao hang, cal gi la chap nhan chao hang. Phuong thuc ky ket nay co uu diem 113. cac ben tham gia ky ket co diau kien ban bac. thong nhat ky lUang tUng diau khoan cua noi dung cua hop dong, cac ben co the tranh ducc nhung sai sot, dac biet IS. tranh duoc su hil?u lam y dinh cua nhau. Tuy nhien de ap dunq phuonq thuc ky ket nay cac ben ohai chiu chi phi kha Ion cho vi$c di lai, an O. Hien nay voi su phat tril?n cua cong nghe thong tin, phUong thuc nay chu yeu duoc ap dunq de ky ket nhung loai hop dong thong mal quoc Ie phuc tap duoi qoc do phap Iy, co gia tri Ion ouoi goc do kinh teo Vi du nhu hop dong nhLlong quyen thudng mai (Franchise), hop dong li-xanq, hop dong thue tal chinh, hop dong x§.y du'ng nha may xi nghiep. hop dong thann I$p cong Iy co von dau Ill' nuoc nqoai, hQP dong mua ban may moe, mua ban thiet b! dac chunq

Dam phan true liep duoc tien hanh dua tren co so cac ben dua fa nhiJng de nghi cho nhau. Mol mot ben dua ra nhung yeu cau nhal dinh, dong thai co su nhudng bo phu hop dol vet cac dieu ki$n cua hop dong tUdng lai rna rnlnh dua ra. Dam phan co the duoc lien hanh bftng thu tin hay thong qua nhiJng cuoc gilp g6 giiJa cac ben hay dai di$n cua ho.

Trang cac cuoc gil,p m$,t true tiep cua cac ben Ihuang co su tham gia cua cac chuyan gia (chuyan gia ky tnuat, luat phap, tal cninh) va phien djch cua ca hai ben. Tuy nnien nhiJng nguai nay chi dong vai Ir6 tv van, boi vl chi co cac ben mel co quyen dua fa quyet dinh cuci cunq.

Dieu kien quan tronq nhat rna cac ben can phai thea thuan truoc het do la doi tvong cua hop dong (ten qoi, khoi IUCjng, chat I uon g) , vi v~y truce het cac ben phai tnoa thuan dieu ki$n nay. Sau khi da thea thuan thong nhat doi tu'Cjng cua hop dong, cac ben biit dau di VaG thoa thuan nhO'ng dieu khoan con 1<;\1. Vi du nhLi gia ca: phuonq thuc thanh toan: dia di~m va thai gian thuc hi~m nghTa VI,!; trach nhiern cua cac ben do kh6ng thuc hi$n hay thuc hien khong dung nghTa vu: \u~t ap dl,lng cho hQp dong.

Truce khi biit dau cu6c dam phan hoac trong qua trlnh dam phan cac ben co the xac dinh rnuc dfch va y dinh cua minh (nhieu khi khong phai mot Ian) trong mot hinh thuc duoc gQi la van ban ve chu djnh (Letter of intent). Hi~u luc cOng nhU hau qua phap Iy cua cac van ban nay dUQc danh gia khac nhau trong pnap lu~t cua cac nuoc khac nhau. Trang met s6 truang hQP, cac van ban nay co the dua den vi$c ky ket hop dong so b¢, neu chung thoa man cac dieu kien dU'Q'c quy dinh cno hop dong so b9.

31

Viek tham 9ia vao qua trinh dam phan khong ba.t buoc cac b~n phai ky hop dong voi cac dieu kien la doi tUc;lng cua cuoc dam pnan, co nghia la met trong cac ben co quyen ket thuc cuoc dam phan trong truong hop no thay rang, ho khOng the dat duoc rnuc dich cua minh neu tiep 1l,IC cuoc dam phan, Thea thong Ie, trong qua trinh dam phan, cac ben phai nanh d¢ng mot each thien chi, Irung thuc, nqoai ra phai co nghTa vu giO bi mat cua cuoc dam pharr, khonq cho phep keo dai cuoc dam phan rna khang co y dinh ky ket help dong cu the (vi du, mot trong cac ben co tinh ke o dai cuoc dam pnan vOi rnuc dich can trl! phia bEm kia ky ket hop dong vdi dol thu canh Iranh cua minh). Nguoi nao hanh d¢ng nhU v$y thi ducc coi la lam dl,lng long tin cua d6i tac v« duoc coi la thuc hien hanh vi co taL hay n6i each khac la khang trunqthuc khi dam phan ky ket hop dong. Trang truong hop nay, ben bi thiet hai co the co quyen yeu cau phia ben kia boi thuang Ihi$t hal, mac du co sl! cua boi thUong thiet hai (Irong hop dong va nqoai hop dong) cOng nhU pharn vi boi thUong dU<;lc xem xet khac nhau trong pnap luat cua cac ruroc khac nhau. Phap luat ve h<;lp dong cua Vi$t Nam hien nay khang co su di8u chlnh van de nay, vi v$y tai cho rang. tnroc khi bAt dau cuoc dam phan cac ben cOng nen thea thuan truce rang, neu m¢t ben nao do tien hanh cuoc dam phan khang vi rnuc dich ky ke' hop dong thl phai chiu trach nhiem voi phia ben kia v~ hanh vi khong Irung thuc cua minh. Nhu' v~y, tru'ong hc;lp nay cOng duoc col nhu' tru'ong hop khl mot ben biet truce duoc rAng, ho khong the thuc hi$n du'c;lc nghia VI;! cua hop dong da du'Qc ky ket, nhling khang thong baa cho phla ben kia biel.

Nhu duoc noi den 0 tren, trong dam phan true tiep, cac bE!O Ian luot thoa thu$n tling dieu khoan cua hop dong, vi v$y se xuat hien mQt van de: tai thai di~m nao hop dong coi lei da du'J;lc ky ket. Van d~ nay duoc quy dinh khac tuy thea phap tu~t cua cac qu6c gia knac nhau.

Theo quy dinh cua phap lu~t mot s6 nuoc. hop dong duoc col IS. da ky ket khi cac ben da dat duoc thoa thuan va cac dieu khoan co ban cua help d6ng, con nhung dieu kl~n khac thi xua:t phat W quy pharn phap lu(it, h},p quan thu'dng mal hay nhung thOng It;! khac,

Phap lu~t cua mot so nuoe khac cho rang, neu cac ben tien hanh dam phan vdi rnuc dich ky ket hop dong cu th~, thi hop dong coi la duoc ky ket khi cac ben da dat duoc thoa thuan v~ tat ca cac dieu ki$n la doi tu'c;lng cua dam phan.

Chinh vi phap lu~t cua cac nuoc khac nhau co stj dieu chTnh vi~c ky ket helP dong bAng dam phan khac nhau nen cac ben can phai het sue th~n tronq khi tien hanh dam phan. Ben nao c6 SI.,J quan tam d~c bi¢t den vi¢c dat ducc thoa thu(in va cac dieu khoan cua hop dong, truoc het can phsl n6i cho phia ben kia biet ding, hop dong chl dtl<;:lC ky ket khi tat ca cac diau khoan cua n6

32

dUO:c thong nhat. Tuy nhi~n thea quan di4m cua chUng to] thi tot nheit Iii. khi belt dau buoc VaG dam phan, cac ben nen dua ra dieu ki~n, thea d6 hQ'p dong col la da dUO:c ky k~t khi cac b~n ky VaG v~n ban cuei cunq.

1.2 Ky ket hQp dong bllng each gian tiep

SU' phat trien cua c6ng ngh~ truyen thOng hang ngay hang gio tac d¢ng mann me den haat di?ng thuonq mal Iren loan the gidi. Nho c6 nhOng phUdng tien nhu fax, internet. telex. rna trang rat nhieu truong nop cac ben khong can phai g$p nhau nhung cling co Ihe ky dtJc;lC hop d6ng mot each nhanh chong. E)$_c biet hien nay nhieu quoc gia. trong d6 co Viet Nam, soan thao va thong qua Luat Giao dich di$n tv .

Hop dong la ket qua cua su thong nhat y chi cua cac ben, rna chinh xac la mot ben dua ra de nghi va ben kia chap nhan de nghl do. Co nhieu each de cac ben the hien su thong nhal y chi cua minh. Trong nhieu trUong hop hop d6ng duoc ky ket giO'a cac ben vilng mat, trang cac tnronq hop nay cac ben the hien su thong nhat y chi cua mlnh thong qua traa d6i thu tu, tai li$u rna trang khoa hoc phap Iy chunq dUc;lc gOi la trao doi de nghj giao k~t hop dong va chap nhan de ngh[ giao ket hop dong. Hai giai doan nay khong baa gio dan

21 xen vao nhau .

1.2.1. De ngh! gl80 kef ht1P dong

Truce day. trong phap luat cua Vi$t Nam chunq ta de ngh[ giao ket hop dong va chap nhan de nghi giao ket hop d6ng duoc quy dinh trong hai van ban phap luat: 66 lua I Dan su 1995 va Luat Thtronq rnai 1997. H i$n nay nhO'ng van de nay ch] duoc quy dinh chung trong 80 luat Dan su sua dbi narn 2005. Chung loi cho r~ng, nhu vay la phu hop boi tranh ducc su trung J?p kh6ng can thiet,

Khi de cap den de nghj giao kel hop dong can phai phan tich nhOng van de phap 1'1 co ban sau day: thli' nhat, Ih~ nao la de nghj giao ket hop dong; thu hai, gia If! phap Iy cua de nghi giao ket hop dong~ Ihli' ba, thoi diem de nghi giao ket hop d6ng co hi$u luc.

Theo quy dinh cua khoan 1 E)ieu 390 B9 luat Dan su 2005. de nghj giao ket hop d6ng la viec the hi$n ra y djnh giao kat hop dong va chiu su rang bu6c ve de nghj nay cua ben de nghj doi voi ben da duoc xac dinh cu the. Quy dinh nay cho thay hai dfj:c di~m co ban cua mot de nghi giao ket hop d6ng:

~l Xem: Luat dan SI,t va thuant; mal dia ccc nuoc tu ball, Matxccva, 1993. tr. 215.

33

Thu nhcft, de nghi duoc gui cho ben da xac dinh ducc. Quy dinh nay co the hieu rAng, ben xac dinh duoc c6 the la mot ngUoi hay mot nh6m ngU'oi xac djnh va gi6ng voi quy dinh cua phap lu$.t cua nhieu nuoc. Di:ic diem nay cling cho phep pnan biet de ngh( giao kat nop dong vOi Quang cao hay 10i mo: dua ra de nghi ky kat nop dong.

Thu hal. th~ hien y dinh giao kat hop dong va chiu su rang bUQC va de nghi giao kat hop dong cua ben de nghi. Nau thea quy dinh nay thi mot van de rae roi mang tinh phap 1'1 cung nhu tbuc hen co th~ dat ra do la dua tren tieu chi hay co so nao de co the xac dinh 'I dinh giao ket hop dong va chiu su rang bu6c ve de nghi giao ket hop dong cua ben de nqh]. Vi su can thiet phai bao v$ tlnh xac thuc cua giao dich, chu 'I nay cua ngUoi de nqh] giao ket hop dong phai ouoc danh gia theo nhung tieu chi khach quan. Co the ngam hieu rang, 'I dinh giao kat hdp dong va chiu su rang buoc ve de nghi giao ket hop dong cua ben de nghi dUQC the hien (; cha, trong loi de nghi giao kat hop dong ben de nghi co quy dinh nhung dieu khoan co the gOi la co ban, tren co so cac diau khoan nay co Ihe xac dinh cucc quyen va nghia vu cua cac ben trong hop dong tucnq \ai trong trUong hop ben duc;!c de nghi chap nhan,

Khae vOi quy dinh eua Dieu 390 89 luat Dan su cua Vi$t Nam, phap luat cu a cac nuoc va Cang uoc Vie n 1980 ve hop dong mua ban hang hoa qu6c Ie kh6ng nhung quy dinh de nghi giao ket hop dong phai the hi$n ra y d)nh giao kat hop dong va chiu SI! rang bU9C ve de nghi nay rna con yeu cau de nghi giao ket hop dong phai duoc xac dinh, Sli X8C dinh duoc cua de nghi giao ke't hop dong duoc the hien (j cha, trong de nqh] giao kat hop dong ben de nghi phai quy dinh nhO'ng dieu khoan co ban cua hop dong tuonq tal, Vi du, Diau 14 Cong uoc Vien 1980 de quy d(nh rang. de nghi giao kat hop dong cuoc coi la xac dinh nau trang do c6 ma la hang hoa, mot each true M'p hay gian tiep quy dinh s6 IU<;:lng va gia ca hay each thuc xac dinh chunq, phap luat cua Phap YElU cau de nghi giao ket hop dong phai co noi dung chu yeu cu a hop d6ng22• Vii d~c diem nay c6 the noi ra.ng quy dinh tal Dieu 396 89 lu$1 dan su 1995 ra rang hon.

Trang trucnq hop de ngh( giao ket nop dong c6 neu ro thai han Ira 10i, neu ben d~ ngh! l<;li giao ket h<;jp dong voi nglloi thu ba trong thoi han cho ben duoc de nghi tra loi thl phai bOi thUong cho ben duoc de ngh( rna khang du<;:lC giao ket hop dong lieu c6 thi$t hai phat sinh (khoan 2 Dieu 39086 lu$t dan su 2005). De ngh( giao ket hop dong co quy dinh thai han tra loi the hien su rang

~~ Xem them: Corinne Renault-Brahinsky, Dr;ri cuang v£ pluip luat hop d6ng, NXB Van hoa Thong tin, Ha NOi. 2002, tr. 27; Di~u 435 BO luat Dan sl! Lien Bang Nga.

34

buoc ngUoi d~ nghj trang suet thoi han d6. Quy dinh nay dU<;1C tim thay Irong phap lu$t cua nhieu nuoc knac nhau cling nhu trong cac van ban philp Jy quoc Ie ve thuong rnai, nqoai tnr phap IU$tcua cac rurcc tnuoc h$ thong phap tuat Anh-MY.

De nghi giao kef hop dong bill d~u co gia tn phap Iy khi ngLioi dU<;IC nhan de nghi nh$n duoc no neu cac ben kh6ng co thoa thuan khac (Dleu 391 Bo lu$t dan su). Quy t~c nay kh6ng nhOng duoc quy dinh trong phap !u$1 cua cac nUdc thu6c he thong phap luat chau Au iI.,1C dja rna cit Irong phap luat Anh - My. Khi xem xet gi8 tri phap Iy cua de nghi giao kef hop dong khOng thE§ kh6ng noi den su thay doi, Ihu hoi hay huy ngang cua no. Theo nguyen tac chung, de nghi giao kef hop dong co the dLiOC ngLiai de nghj thay dol, huy ngang hay thu hoi truce khi no duoc chap nhan. Tuy nhien, theo quy dinh cua phap luat cac nuoc chau Au luc dia thi de ngh! giao ket hop dong kh6ng the duoc thay deli, huy ngang hay thu hoi trong cac truang hOp sau:

- Neu trong chao hang co quy dinh thai han tra 16i;

- Trang chao hang c6 ghi r6 18 chao hang kh6ng thu hoi;

- Xuat phat tU noi dung cua chao hang ngLioi dUoc chao hang cho n1ng

don chao hang khong the trieu hoi va dB: hanh dOng mot each hop Iy (rnuc 2 Bieu 16 Cong uoc Vien 1980).

Cac quy dinh noi tren khonq dUc;1C ap dl,Jng trong truong hop thay doi, huy ngang hay thu hoi den tay nguoi dt1QC de nghi tnroc hay cung mot luc voi de nghi giao ket hop dong.

Vie c pbap luat cua Viet Nam va phap luat cua mot so nuoc khac khonq cho phep ngu'oi de nght thay dOi, huy ngang hay thu hoi Irong thai han hi$u luc cua de nqh] giao kef hOp dong co the noi la nharn muc dich baa dam trat II! IUu thong dan su, thuonq rnai. RD rang, khi nhan duoc de nghj giao kef hop dong ben de nghl can phai co mot thai gian suy nghl, can nhac hay la co nhung su chuan b] can thiet tnroc khi dua ra su chap thuan cua minh.

Khac voi phap lu$t cua Viet Nam va phap luat cua cac nuoc chau Au Il,JC dia cO ng nhLi Cong ucc Vien 1980 va hop dong mua ban hang hoa qucc te, thea quy dinh cua phap lu$.t cua Anh ~ My. de nghi giao ket hop dong chi cho nguoi dLi<;iC de nghi kha nang ky ket hop dong bang each chap nhan n6, dong thai cho phep ben de nghi thay d6i, hUy ngang hay thu hoi de nght thay d6i de nghi giaa ket hop dong trong rnoi thoi diem rna khong phai chiu trach nhiern 'lgay ca khi trang de nqh] giao ket hop dong c6 quy dinh thai han cho su Ira oi, ngaiiii trw cac trLiong hop trang de nghi giao ket hop dong co quy dinh nghTa Vl,J doi khoan (Consideration), tuc ta nguoi de nghi nhan nghTa Vl,J khong thay dOi, huy ngang hay thu hoi de nghi giaa ket hop dong de d6i lay mot

35

nghia VI.,I nao do cua phfa ben kia. Nguyen nhan chu yeu, theo do phap luat cua Anh-My cho pnep ngU'oi de nghi duoc tu do thay doi, huy ngang hay tnu hoi de nghi giao kat hop dong, co gac rE3 tU hoc thuyet "Nghfa Vl,J doi khoan" (Constderatlonj'". Hoc thuyet nay 103 co s6 de! hinh thanh nguyen rae co ban cua luat hop dong Anh - My, theo nguyen tac nay mot de nghi giao ket hop dong khong duoc the hien trong mot van ban d$.c biet "under seal" chi rang buoc ngU'oi de nghi trong truong hop, neu nquci dUdC de nghi da thuc hi$n hay hua Sf! thuc hi$n mot nghTa VI.,I nao d6 vi \<,1i fch cua ngudi de nghj. Hi$n nay trong thuc lien xet xu cOng nhu" phap luat cua My dang bat dau hlnh thann xu hu"ong ung ho tfnh khang huy ngang cua de nqh] giao kat hcp dong. 8ieu 2-205 80 luat Thu"dng rnai thong nhat quy dinh. doi voi cac giao dich thu"dng mai de ngh( giao ket hQ'p dong khang the huy ngang trong thai han duoc quy dinh trong de ngh\. Con neu khang quy dinh thai han tra loi thi de nghi giao ket hdp dong khang duoc huy ngang trong mot thai han hop h). !uy nhien thai han hop Iy nay khong duoc vuot qua 3 thanq.

De nqh] giao ke! hop dong khonq quy dinh thai nan tra 101 sa co hi$u Il,iC trong thai han do phap luat quy dinh (thai han hQ'p \y)24 neu nguoi de nghl khang noi ro eM ngh( giao ket hop dong nay sa duoc thu hoi !rong rnoi thai di~m. Trong !rUong hop co tranh cal thi tea an hay tronq tai sa dua vao hoan canh, dieu kien thuc te cua moi trucnq hop lien quan den de giai quyet V\,I viec, Vi du, su phuc tap cu a de nghi giao kat hop dong, phuonq tien thong tin dU<;le su du ng ... (m l.,Ie 2 £lieu 18 Cong uoc Vien 1980).

De nghi giao kat hop dong cham dut hieu Il,J'C trong cac tru"ong hop sau: - 8( tU chai;

- SI,i tra loi cua ngu"oi du"c;lC de nghi tra thanh mot giao kAt hop dong rno]:

- HEH thoi nan duoc bEm de nghi hoac lu<Itt phap quy dinh trong chao hang.

De nqh] giao kat hop dong cOng cham out hieu tuc trong trLlong hc;:lp bi thu hoi (nau nhu luat ap dunq cho phep). Trong tnronq ncp nguoi chao hang bi chat hay xay ra nhung tinh huang lam can tra vie c thuc hi$n hop dong (doanh nghi$p b] phil. san ch~ng nan), thi de ngh\ glao kat hop dong cham dut hi$u luc neu vi$c thuc hien hop dong co rnci lien quan chat che den nhung ph&m chat nhat d!nh cua ngUoi de nghi hoac neu dieu nay xuat phat tu nci dung cua de nghi giao ket hop dong hay rnuc dfch cua hop dong sau nay.

l:l Xcm: V. Anson, Law of COl/tract, Clarendon Press Oxford. 1979, tr. 40; Konrad Zwcigert, Hein Kotz, LU¢t so sanlc trong Unit v¥c Itt pluip , Matxcova, 1998, tr, 52.

~I Luat, Thucng mai 1997, Di6u 53.1 quy dinh thai han nay la 30 ngay.

36

1.2.2. Chiip nh~n de nghj giao kit hilP dong

Da 56 cac h$ th6ng phap lu~t kh6ng chi ra su can thief phai tuan thu m¢t hinh thuc d!)lc bi$t nao cho viec gui de nghi gjao ket h<;:lp dong hay chap nh~n eM nghi giao ket hop dong. Chap nhan de nghi giao ket hop dong dll<;:lc coi la hanh vi cua ngllai dLl<;1C de nghi, hanh vi nay, trang mot rnuc d¢ tin cay, th~ hi$n duoc 'I chi cua ngllai dllQ'C de nghi trong viec ky ket hop dong sau nay, c6 nghTa la 'I chi c6 th~ duoc bieu hien bang each true tiep rna cOng c6 the bflng uoc doan, Hanh vi thu d¢ng hay n6i each khac la Si,f im lang cua ngLioi duoc de nghi khong duoc coi la chap nhan de nghi giao ket hop dong. Bieu nay duoc quy dinh trong muc 1 Elieu 18 Cong uoc Vien 1980. Tuy nhien phap luat mot s6 nuoc e6 quy dinh nqoai Ie d6i voi nguyen lac nay, nhung phai xual pMI tv thuc Ie quan he thuonq rnai giG'a cac ben dB. co qua trinh hoat d¢ng lau dai hay tap quan thuong mal cho phep.

Chap nhan de nghi giao ket hop d6ng la su Ira 16i cua ben duoc de nghi dci voi ben de nghi ve viec chap nhan loan bo noi dung cua de nghi va dung th6i han dU'J;Jc ben de nghi quy dinh hay do lu$t dinh (Dieu 396, 397 B¢ lu$l Dan su 2005). C6 th~ n6i rang, quy dinh nay dU'J;Jc tim thay trong luat phap cua hau nhu tat ca cac nude cOng nhu trang cac van ban phap 1'1 qucc Ie ve thudng mal. Nhu vay chap nhan de nghi giao ket hop dong la su the hi$n y chi cua ngll6i dU<;1C de nghi ve vi$c dong y ky ket hOP dong tren co so nhung dieu kien quv djnh trong de nghi giao ket hop dong. Su chap nhan phai ro rang va khOng duoc thay deii bat eu mot dieu ki$n nao cua de ngh! giao ket hOP dong.

Su Ira lai duoc coi la su chap nhan neu nhu no the hien su dong 'I voi de nghi cua ngudi de nqh]. Dieu nay c6 nghTa 18 nglidi du(,1C de nqh] phai dong 'I voi tal ca cac dieu ki$n cua de nghi giao ket hop dong va khonq duCjc dua ra bal ky mot dieu ki$n bei sung, thay deii hay han che nao ngay ca khi nhung bo sung do Ie. diau khoan e6 l<;:Ii cho ngudi de nqh], Viec dua VaG chap nhan nghi giao ket hop dong nhCCng dieu kien rnoi c6 nghTa la ben duoc de nghi da khU'oc tU de ngh( giao ket hop dong cu va dua ra de nghi giao kel hop dong mol. Phap lu:;il cua cac rurcc khac nhau co su danh qia gia trj phap 1'1 cua chap nhan giao ket hop dong co su thay doi, bo sung khong giong nhau. Theo quy dinh cua 8ieu 395 B¢ luat dan su quy dinh, khi ben ducc de nghi chap nhan de nghj giao ket hop dong nhU'ng c6 neu dieu kien hoac sua doi de nqh] thl eoi nhu ngu'ai nay da dua ra de nghi rno), khonq phu thuoc vao tinh chat va muc d¢ cua nhung thay doi hay be sung d6. Quy dinh nay eOng tim thay trong phap lu$t cua mot 56 nuoc, vi du, Bieu 443 B¢ luat Dan su Lien Bang Nga. Khac voi quy dinh cua phap lu$t Vi$t Nam, Cong uoc Vien 1980 quy d\nh rAng, trong tnronq hop su Ira loi co chua dl,fng nhung thay doi hay bo sung nhllng nhCCng thay doi hay be sung nay khonq lam Ihay doi ban chat, n6i dung

37

co ban cua de nghi giao ket hc;lp.d6ng thi vAn dLlc;lc colla 81)' chtlp nh~n nau nhu ben de nghj kh6ng phandai ngay b~ng lai nhOng thay deli nay cho phia ben kia (Khoan 2 Dieu 19 COng Lloc Vien 1980). Trong trLlong hl;lp nay, dieu kien cua hl;lP dong sa la nhung dieu kien da duoc thay deli. b6 sung trang chao hang. COng uoc Vien 1980 quy dinh nhOng thay d6i. b6 sung nao la co ban, Khoan 3 Dieu 19 quy dinh rang, nhung thay dOi. bel sung lien quan den gia ca. phuonq thuc thanh toan, khai 1u'(:Ing va chat IUc;lng cua hang noa, dla diem va thai gian giao hang, pharn vi trach nhiern cua mot ben tnroc ben kia cOng nhLl thu tuc giai quyet tranh chap duoc coi la nhOng thay doi co ban so voi dieu kie,n cua chao hang. 89 lu~t Dan sl)' 1995 eOng co nhung quy dinh luang tu.

Thea quan diem cua chunq toi thi quy dinh cua Dieu 395 B¢ lu~t Dan su 2005 la hop 1'1. cho phep tranh duoc nhOng rac roi ve mat phap 1'1. bai vi tnuc tilm cho thay rang, kho co the xac djnh dude nhOng thay d6i nao la co ban va nhOng thay dOi nao la kh6ng co ban.

Thee nguyen taco chap nhan de nghi giao ket hop dong khong co qia tr] phap 1'1 neu ben de nghj nhan duoc su chap nh~n do sau khi het thai han cho tra lO'i va dLlQC coi la de nghj giao ket hop dong moi tn; truang hop ben de nghi thong bao ngay cho ben duoc de ngh\ va viec chap nh<iJ,n cua minh (Muc 1 Dieu 21 COng uoc Vien 1980, Dieu 397 89 luat Dan su).

Trang thuc tien ky ket hop dong co nhOng trLlang hQP chap nhan de nghj giao ket hop dong dL1q'c gui sam va thea dieu kien thuonq mai th6ng thuonq no phai den tay ngLlai de nghi trong thai han do ngUoi de ngh( hay do phap luat quy dinh nhUng ngLioi de ngh\ nhan dUc;lC sau khi het thai han no! tren vi mot 1'1 do nao do. Tinh huang nay kh6ng duoc di.,J' lieu va quy djnh trang 89 luat Dan su 1995. Theo quy dinh cua 80 luat Dan su 2005 (diem 2 EJieu 397.1), trang trucnq hdp thong bao chap nhan giao ket hop dong den cham vi 1'1 do khach quan rna ben de nghi biet hoac phai biet ve 1'1 do khach quan nay thl th6ng bao chap nhan de nghi giao ket hop dong van c6 hi~u luc, tru trL1ang hop ben de nghi tra loi ngay kh6ng dong 'I voi chap nhan d6 cua ben dL1<;1C de ng hi giao ket hop d6ng26. C hu ng toi cho r~ ng. quy dinh n6i tren trong mot chung rnuc nao d6 nghieng ve viec baa ve loi fch cua nguoi de nghi. Vi du. ngay 30/6 la thoi han cuoi cunq rna ben de nghi quy dinh trong de nghi giao ket hop dong cua minh, ngay 25/6 ben cuoc de nghi gUi su chap nhan cua minh va ho tin rang, thea dieu kien IhLldng mai th6ng thL1ang chap nhan CUD ho S8 den tay nguai nhan truce ngay 30/6. luy nhien vi mot 1'1 do nao d6 ngay

lfi Uiuu 442 Be? luat Dan su Lien Bang Nga. Dieu 21.2 C6ng U'dC Vien nam 1980 V(~ hop dong muu ban hang hod ljUOC t{{ cung co quy dinh urong tu,

38

30/6 ben de nghi khong nhan ducc su chap nhan. Vao ngay 30/6, boi vi tin di.ng ben de nghi cHi nnan duoc su chap nhan cua minh va cho rang hop dong da dli<;1C ky ke'i. ben duoc de nghi - la ngliai mua ch.§.ng han - chuy4n tien vao tai khoan cua ngliai ban dong thai thue phliong ti~n van ehuy4n den kho cua ngliai ban - Mn de nghi - d~ nhan hang. Ngay 2(1 nglioi mua den kho nglioi ban va biat di.ng, M.ng hoa da dliQ'e nglloi ban ban cho nglioi khac vi khong nh$n duoc sir chap nhan cua nguai mua vao ngay 30/6. R6 rang trong trliong hop nay nglioi mua b] thiet hai do nhung hanh vi Irung thuc va thi~n chf cua no. 'Vi phap IU$t kh6ng quy dinh, nen trong nhung trl10ng hop tlidng nr d~ ngliai mua khong phai chiu thiet h~i thi ngay tal thai diem khi thai han dli<;1C quy dinh ket thuc, neu khong nhan ducc su tra loi, nglioi ban - ben de nghi nen thong bao ngay cho nglioi mua - ben duoc de nghj - biet. Chung loi cho rang, hanh d¢ng nay cua ngUoi ban - ngUai de nghi, the hien dU<;1C nguyen lac trung thuc va thien chi Irong vi$c ky ket va thuc hien hop dong.

80 luat dan sir 2005 e6 hal quy dinh co the noi hoan toan rnoi va khong lim thay trong phap luat cua mot 56 nuoc cOng nnu trong Cong ude Vien narn 19ao va hop dong mua ban hang hoa qu6c teo Dieu 39a, 399 quy dinh r.§.ng, trong trliong hop ben de nghi hay ben dU<;1c de nghi chet hay mat nang luc hanh vi dan su sau khi da co su Ira loi thl chap nhan de nghi giao ket hop dong co gia tr! phap IY. Chung toi cho rAng gia tr] phap Iy cua chap nhan de ngh! giao kat hop dong trong hai trLiong hop noi tran duoc xac dinh tuy thucc vao tUng trliong h<;1p. hoan canh Cl,J the.

Chap nh$n de nghi giao k8't hop dong co the bi huy be, neu thong bao va viec huy chap nhan tai truce boac cunq thoi diem ben de nghi nhan duoc chap nhan,

Thoi di4m ky ket hQ'p dong co the n6i la khonq gi6ng nhau trong cac h$ thong phap luat khac nhau. Theo quy dinh cua phap luat Viet Nam (f)jau 404 80 IUBt dan su), cac nude chau Au h,JC dia, Cong tiae Vien 1 9aO(Dieu 23), hop dong duoc ky ket vao thai diem ben de nghj nhan duoc thong bao chap nhan toan b¢ cac eMu ki~n ghi trong de nghi giao ket hQ'P dong. Phap luat Anh - Hoa Ky thi quy dinh hop dong duoc ky ket tai thai di~m va t9,1 dia di~m khi chap nhan giao ket hop dong dliQ'C ben duoc de nghi gUi cho buu di$n khong phu thuoc vao viec ngUCii de nghi co nh.;in dliQ'c no hay khong. Thuyet nay (duoc gOi Is thuyet t6ng phat - mail-box theory) cho rang, buu dien dl1Qc coi nhli la mot loai d~i di$n cua ngl10i de nghi.

1.3 Giai thfch h(1p dong

Hop dong thuong rnai qu6c te, cOng nhl1 cac loai hop dong khac, chfnh xac Ia nhung tU ngu va thuat ngu trong d6 c6 th~ can phal cuoc gial thich neu

39

noi dung cua chUng chua duoc ra rang, co nghia IS. khl thuc hi~n hop Cl6ng xufit hien slJ nghi ngo va y nghTa cua quy dinh nay hay quy dinh khac.

Bat ky m¢t hop dong nao cOng 18 ket qua cua s1J th~ hl~n y chi, ft nhat, cua hai hal ben, !rong mot van ban thong nhat do hai ben ky keto Tuy nhien y chi cua cac ben cuoc th~ hien trong hop dong kh6ng phai baa gio cOng trung nhau. boi vi van ban cua hop dong co the khOng the hi$n dll<;lC y chi dich th1JC cua cac ben.

Giai thich hop dong duoc luat phap cai la su gl8i thfch cac thuat ngO' phap Iy duoc sU' dl,mg trang hop dong nham rnuc dich biel r6 y chi cua cac ben. Vi$c gi8i thich HOp d6ng thlfong mai qu6c te con phuc tap hon nhieu so vdi visc giai thieh hop d6ng thucnq mal trong nucc. Dleu nay duoc giai thich bdl viec cac ben cua HOp d6ng thuonq mai qu6c te duoc giao due bang h$ thong chap luat. kinh te cua qu6c gia khac nhau, do do, cung mot thuat ngu co the co cac y ngh ia khac nhau d6i vci cac ben. Vi du. thea phap luat Viet Nam va pnap luat cua cac nuoc chau Au Il.lC dia thi hop dong dai dien thl1dng rnai va hop dong dai Iy thuonq rnai dU'c;JC the hi$n bang hai tnuat ngO pnap ly khac nhau, con Irang phap luat Anh - My chunq ducc the hien bOI mot thuat ngu chung "Agent Contract". Ngoai ra, hop dong dLlQC xac lap bang ng6n ngu nuoc nqoai, it nhat la doi vai mot ben, va ng6n ngO' nay trang nhieu trllang hop, khac voi ng6n ngO' cua lu$t ap dl.lng cho h<;lp dong va cOng co the 18. ng6n ngu nuoc nqoai d6i voi nhOng nglioi co trach nhiern gial thich h<;lp dong (tharn phan, trong tai vien).

Co the nhan thay rang. trong pharn vi qu6c te chua co mot van ban nao co hieu IUc chung cho tal ca co the quy d\nh nhung nguyen t<1c chung d~ g181 thich hop dong Ihudng rnai qucc te, mac du c6ng d6ng quoc Ie da co su co

gang trong Hnh vue na/5. Trang mot s6 van ban phap luat qu6c te ve thuong mai co the gap mot s6 quy pham lien quan den viec giai thich mot s6 loai hop d6ng. Vi du , Die u B Cong l10C Vien narn 1980. Tuy nhien nhung quy pharn nay co pharn vi ap dL,mg het sue han che.

Chinh vi nhung Iy do tren nsn trong vi$c tim kie rn nhO'ng quy pharn lien quan den cac quy tac giai thich Hop dong Ihu'dng mal qucc Ie, can phai su duno quy pharn cua luat qu6c gia ap dl.lng cho nco d6ng cu th~. Vi du, khi thucno nhan Viet Nam ky ket hop d6ng chuyen giao quyen su dunq cac quyen lien quan den 56 hO'u tri tue voi thudng nhan nude nqoai, can phal su dl,lng cac quy pham giai thich cac thuat ngO' du<;lc quy djnh trong Nghj dinh 11/CP ngay 2005 ve hop d6ng cnuydn giao cong ngh$, hay buoc phai su dl,lng cac quy tac giai thich hop dong ducc quy dinh trang BO lu~t dan su.

~~ An lnin so 12 cua UNlDHOIT narn 1997.

40

M~c du kh6ng co m¢t van ban phap 1'1 thong nhat cho phep di~u chTnh vi$c giai thich hop dong, tuy nhien xuat pnat tU cac quy djnh narn trang cac van ban pnap 1'1 knac nhau co th~ nh~n thay rang, hop dong noi chung, hop dong thuonq rnai quoc te duoc giai thfch tren co so tuan thu cac nguyen tac nhAt djnh, Thea quy djnh cua Elieu 409 B9 lu~t dan su 2005, khi m¢1 hop d6ng co di~u khoan kh6ng TO' rang thl khong chl dua vao ngon tU cua hop dong rna con phai can cu vao 'I chi chung cua cac ben d~ gis; thich dleu khaan do. Eli~u 8 Cong L10c Vien nam 1980 thi quy dinh rAng, tuyen be va hanh vi khac m¢t ben du'(jc giai thich phu hop vo; 'I dinh cua ben do, nau ben kia biet hay kh6ng th~ kh6ng biat rang, 'I dinh do dLl~C th~ hi(!n nhLl the nao, Nhu' v~y co th~ noi rang, mot trong nhung nguyen tao co ban cua giai thich hop dong d6 la su giai thich kh6ng can cu vao ng6n tu, cau chu rna phai can CLl' vao 'I dinh cua cac ben. Trang tru'ong hop neu khong th~ xac dinh duoc y dinh cua cac ben thi tuven ba va hanh vi khac cua cac ben cuoc giai thich phu hop vo; each hieu cua ngudi co 1'1 trl binh thUdng hanh d¢ng trong noan canh tUong tl,f.

Thuc ti£!n thuonq rnai qucc Ie cho thay, cac ben cua HOp dong thUdng rnai quoc Ie d~ tranh su gi8i thich chi liet cac quy djnh cua hop dong bang each oua vao hop dong cua minh nhOng quy tik g18i thich va xac djnh cac khai ni$m duoc su dl,ing rieng cua minh. Tuy nhien trong trUdng nop nay, cac ben khong the khong tuan thu nhOng quy tac chung ve giai thich hop dong ouoc quy dinh trong lu$1 ap dunq cho hop dong cu the cua he. Thuc tien cho Ihay, cac dieu khoan cua Hop dong thuang mal qucc Ie ve each thuc giai thich hop dong cho phep esc ben dua vao hcp dong nhOng quy tac giai thich rieng ngay ca khi quy uk nay khong phu hop vO'i mot quy pharn tuonq tll Cu the ve gisi thich hop dong trong luat ap dl,mg. "Chuan hoa cac dieu khcan gial Ihich hop dong la do anh hLiang cua ky thuat soan thao hop dong quoc te cua cac nucc Anh - My", nhung ky thuat duoc li$t vao hang nghe thuat soan thao hcp dong27.

Muc dich cua viec gl8i thich la nharn loai be su khong chinh xac trong van ban cua hop dong de cac dieu kien cua hop dong tra nen phD hop voi Y chi cu a cac be n hen. N hie m Vl,J nay, trong thuc te. co the n6i la kh6ng d~ dang. Bai vi doi voi mol hop dong, quy tac giai thich hop dong chu yeu phal gi8i quyet van de, Iheo do mQI su nghl ngo can phai duoc glill quyet phu hop voi su the hien y chi cua cac ben va nhU' v~y cho phap cac ben cong nhan dieu kien cua hop dong co hi$u Il,IC phap IY. Elei voi HQ'p dong thLldng rnai quac te thi dieu nay cang co y nghTa quan trong vi co the co nhung dieu kh6ng r6

~7 Xem: KA Farnsworth, Vftn de girii thieh cac hop dong quoc te va su dung phlln rna dau, Tai lieu hoi thao hqp dong thuong mai quoe te dU(.1C t6 chee tai Ha NOi ngay 13-14 thang 12 nam 2004, tr. 1:14.

41

rang phat sinh giOa cac ben do ho khOng co each hieu Ihong nh~t y nghTa cua tnuat ngO nay hay thuat ngO khac duoc ho sU' dl,lng trong hop dong.

Trong truong hop, neu cac ben kh6ng hi~u dung V nghTa su the hi$n V chi cua nhau Irong hop dong thi co th~ noi rAng, kh6ng co su thea thuan Ihong nhal cua cac ben cho dieu khoan nay, co nghTa la dieu khoan nay khong co hi$u luc phap IV. Trong trUong ncp chi co mol ben khOng hieu dung mot quy dinh nao do cua hop dong, con phia ben kia hanh dong mot each thl$n chi, thi quyen lQ'i cua ben c6 hanh dong Ihi$n chi duoc phap luat baa v$ bAng each cho phep no SLJ dl,lng quy tac giai thich hQP dong c6 IQi nhat cho rninh,

Thong thuonq, ket qua cua vi$c giai thich hop dong phai la lam r6 V dinh thuc te cua cac ben khi tham gia ky ket hop dong. Khong nen quen rAng, moi su the hien "I chi cua cac b€!n can phai duoc Ihe hi$n trong mot hinh trurc xac dinh cu the, sau d6 su the hien nay moi co the duoc phia ben kia chap nhan mot each phu hop. Sl,f khac biet giOa y dinh thuc te ben Irong va each bieu hi$n y dinh do ben nqoai can phai duoc giai quyet vl loi ich cua ben dB: hi~u y dinh dUQ'c bi~u hien ben ngoai. COng Uoc Vien 1980, 69 lu$1 Dan su cua Viet Nam chunq ta cling co each giai quyet tUdng nr.

Ky ket hop dong thuonq rnai quoc te la mot qua trinh kh6 kh;ln phuc tap va keo dai, Irong nhieu trliang hop hop dong con 1£1 mot van ban dUc;lC hinh thanh tV cac chucnq, rnuc, dieu khoan. Chinh vi v$y can phai phan biet hop dong chinh (General contract), trong d6 co cac dieu ki~n co ban, chu yeu cua hop dong vdi phu II,IC CI,I the cua h<;1p dong, cac phu luc CI,I the nay xac dinh nhOng dieu ki$n ky thu$l, phUong thuc thl,(c hien giao hang, nhO'ng dieu kian tai chinh ... Theo nguyen lac chung, can phai giai thich tal ca cac dieu ki$n noi tren.

Ngoai fa can phai co su thong nhat giO'a cac dieu ki$n cua hop dong.

Trong truong hop co ton tal 51.! rnau thuan giO'a cac dieu khoan cua hop dong thi cac dieu khcan nay duoc coi 1<'.1 khOng c6 hieu Il,(C phap 1"1.

Trang truang hop c6 su mau IhuAn trong van ban hop dong Ihi can phai tuan Ihu hai nguyen tac co ban sau day:

- Y nghTa cua cac quy dtnh trong hop dong chinh c6 gia Ir! cao hen so vdi y nghTa cua cac quy dinh Irong phu tuc cua hop dong;

- Y chi cua cac ben diroc Ihe hien sau loaf bo nhO'ng y chi dUQ'C the hi$n tnroc.

Ngoai ra, trong thuc tien thudng mal con co mot so quy tac gial thich cac dieu kien cua Hop dong Ihudng rnai qudc te khac, Vi du, tnroc hel can phai chu "I den cac dieu ki$n cua hop dong dU<;IC viet b§.ng lay, sau do den cac

42

di~u ki$n dl1Q'c thl,fC hi$n bAng danh may va sau cling 18 nhung di~u ki~n cua hop dong mdu hay cac dieu ki$n giao hang chung.

Kh6ng nen giai thich cac dieu ki~n cua hop dong mot each tach roi vol hoan canh (trong hoan canh nay cac dieu ki~n cua hop dong dUQ"c xay dl,fng), tach roi vci y djnh cua cac ben xuat phat lu If chi cua ho (rnuc dich cua hcp dong). Vi du , E>iI&u 8.3 Cong lioc Vie n 1980 quy d\nh, khi giai thich hop dong thudng mal quoc te can phai chu If den nhung hoan earth Cl,J the, trong do y chi cua cac ben duoc the hi$n.

Nhung hoan canh do la: tht.i' nhat, rnuc dich cua hop dong, rnuc dich nay duoc the hian trong van ban cua hop dong; tht.i' hal, thuc tien dllQ"c hinh thanh trong mOl quan h$ qua 191 cua cac ben; thu ba, tap quan thLldng rnai qucc Ie lien quan den hop dong Cl,J the cua cac ben; thu Ill, qua trinh tien Mnh dam phan giua cac be n: va cuoi cll ng, cac hanh vi, each xu su sau do cu a cac ben.

Thong thudng, nr thai diem hop dong duoc ky ke"t, tat ca cac giao dich, trao doi, rnoi su the hien y chi cua cac ben trong qua trinh dam phan d~u het hi$u rue. E>i~u nay c6 nghTa la, rnoi su the hien y chi noi Iren kh6ng the col la co so lam phat sinh nghTa VI,! cua cac ben, tuy nhien dieu nay cOng khOng co nghTa rnoi su the hi$n y chi cua cac ben do kh6ng the la co s6 de giai thich cac dieu ki$n cua hop dong da dvoc ky keto

II. E>IEU CHJNH NOI DUNG HQp E>ONG THtJdNG MJ:\.I oucc TE

2.1 Nhu cau dieu chinh nq.i dung cua hc;1P dong thudng mQi quae te Trang nhil~u Irl10ng hop, hop dong thVdng rnai quoc te cuoc ky kel c6 thai han IVdng doi dai. M¢t trong nhung d~c diem cua hoat d¢ng thuong rna: quac Ie la lu6n CO su bien d¢ng so vol heat dong thL1dng rnai trong pham vi cua mot quae gia.

C6 the khang dinh rang, dieu kien, hoan earth tai thai diem ky kAt ·hQ"p d6ng baa gio eOng eo su khac bi$t vo; dieu ki$n va hoan canh sau do mot khoang thai gian rna trong nhOng dieu kie n, hoan canh do ht;lp dong duoc trurc hi$n. 5l,f thay d6i d6 co the nhieu hay it. Chung ta biel nlng, It;li rch kinh te cua cac ben a the can bang tai thai diem ky ket hop hop dong. Ro rang la nhu v$y, khOng co ai c6 the chllp nh$n nhung dieu khoan bat lcl cho minh. 5au m¢t khoang thai ·gian ke tu thai diem hop dong dUQ"c ky k~t neu hoan canh kh6ng co sl,f thay dEii hay co su Ihay d5i nhUng kh6ng dang ke thT lQ"i rch cua cac ben vAn b the can bllng, trong nhung truong hop nay vi$e dieu chlnh noi dung cua hop dong la hoan toan kh6ng can thiel. Khi hoan canh, dieu ki$n thay d6i Ion den rnuc co the pha va vi trl ca.nb~ng ve lQ"i ich rna cac ben

43

mong muon dat dVQc ban dau, vi du tai thOi di~m ky hop dong gia dau tren thi trLlong la 25 USD mot thunq, nhung sau do gia deu tren thi trLlang co su bh~n dong mann va dat rnuc 60USD mot thung ma doi tVQng cua hop dong l<;li lien quan den gia dau chAng han, co nghla la mot trong cac ben S8 dLlQC lQ'i nhieu hon, va tat nhlen la phia ben kia S8 chiu thi$t hal nhieu hen thl van de dil3U chlnh noj dung cua hop dong c6 the duoc d$t ra. 8al vi trong nhung hoan canh nbu v$y cae ben bi buoc vao the phai chon mot trong hai kha nang: noac la huy hop dong hoac 18. dieu ehinh lai noi dung cua hop dong.

Thong thLiong kha nang huy hQ'p dong it khi duoc cac ben trong hop dong thuong rnai quac Ie IUa chon, boi vi: thu nhat, cac chi phi da b6 ra kho co the tinh loan duoc chinh xac de bao dam bOi thuong thoa dang26; thu hai, cac ben khang muon lam xau di mol quan he thUong rnai cua he, r6 rang la nhV v$y, neu huy hop dong thi cac ben buoc phai tim doi tac rnci, phai thiet I~p lai tU dau cac moi quan h$ thuong mai; thu ba, do nhu cau cua cac ben ve dai tUQng cua hop dong.

Chinh vi nhung Iy do tren rna trong thuc ti~n ky ket va thuc hi~n hop dong thUong mal qucc Ie, khi xay ra nhung tinh huong tren cac ben thuong chon kha nang dieu chlnh n¢i dung cua hop dong cho phu hop vot hoan canh, dieu ki$n mol nh~m tal tao st,l can bAng ve I <;Ii lch rna cac ben hLiong den t9i tho] di~m ky ket hop dong. Vi rnuc dich nay Dieu 417 8¢ lu$t dan su Vi$t Nam cOng cho phep cac ben co the dam phan lai nQi dung cua hop dong khi hoan canh thaydal. IUy nhien theo y klen cua rieng tai thi voi quy djnh m¢t each chung chung nhu v$,y thi n6 kh6 c6 the la can cu phap Iy de cac ben co the vi$n dan Mn trong trUClng hQ'p muon dieu chTnh nQi dung cua hQ'p dong. Theo

. quan diem cua toi, nQi dung cua hOP dong kh6ng the dLlQC dieu chinh neu trong hop dong kh6ng co sl,)' thea thuan truce cua cac ben. Muon bil~n d]eu kh6ng the thanh dieu co the lh] nhung nguoi thuc;ng thEI.O hop dong thuong rnai quoc te can phai thoa thuan Cl.) the, r6 rang cac truong hop c6 the dieu chTnh n¢i dung cua hop dong ngay tai thai diem ky ket hop dong.

2.2 Nhung djeu khoan thllong slJ dl,lng cho phep dieu chinh n(li dung hc;1P d6ng

2.2.1 Bien dieu khong the thanh cd the

Nhu da de cap den a tran, muon n¢li dung cua hop dong co the dVQ'C dieu chlnh thi can phai c6 su thea thuan truce cua cac ben tai thai diem ky ket hop dong. Trong thuc tien ky ket va thuc hien hop dong thuonq rnai quec te dai

28 Xem: Tid li~u h¢i thao "Hop d(lng thuong rnai qu6e te'" duqe t6 chtrc tai Hi N¢i ngay 13-14 thang 12 nam 2004. tr. 144.

44

han nguoi ta thUong thoa thuan cac trliong hop c6 the dieu chlnh n(li dung cua hop dong sau day:

ThLi' nhat. dieu khoan chao Mng oann tranh. Can phai pharo biet dieu khoan cjhao hang canh tranh trong hop dong thudng mal quoc Ie vdl ban chao hang canh tranh trong mua ban hang hoa qua dau gia. N¢i dung dieu khoan chao hang earth tranh dli<;1C the hi$n trong hop dong mua ban Mng hoa quoc Ie nhu sau: Trong thoi qian thuc hi$~l hop djng, neu ngUoi mua nhan duoc mot ban chao hang hap dan hon cua dol thu earth tranh (Ia mot nha cung cap xac dinh va nghiem tuc, gia thap hen gia hop dong vci nhung dieu kilen tUdng tt! nhli so IU<;1ng, chat I lic;lng , quy each pham chat) cua nglloi ban Ihi nguoi mua c6 quyen yeu cau nguoi ban dieu chTnh hop dong, neu ngUoi ban dong y dieu chlnh hop dong thea ban chao hang cua do; thu canh tranh thi hop dong duoc tiep tuc thuc hien nhung voi noi dung da dlic;lC thay dOi. Neu nguoi ban khong dong If dieu chlnh noi dung cua hop dong thi nguoi mua c6 quyen huy hop dong voi nguoi ban va ky ket hop dcng voi nguoi thli ba -

d6i Ihu canh tranh cua nguoi ban. .

Thu hai, dieu khoan khach hang liU dai nhat. Dieu khoan nay c6 the dUQ'C thoa thuan nhu sau: Trong thoi gian tnuc hi$n hop dong, neu ngUoi ban danh' cho nhung ngUoi mua knac nhung dieu ki$n uu dai hen nhung djeu ki$n duoc quy di.nh trong hop dong dU<;1C ky ket voi nguoi mua tnroc d6, thi nguoi ban cOng phai cam ket danh cho nguoi rnua nhung dieu ki$n Uun dai d6 ke tU thoi diem nhOng dieu ki$r. uu dai d6 dU<;1C danh cho nguoi mua khac,

Thu ba, dieu khoan Hardship. Day 1<\ dieu khoan cho phep cac ben c6 the dit3U chlnh noi dung cua hop dong khi hoan earth thay doi dang ke rna trong boi canh d6 mot trong cac ben g~p kh6 khan d~c bi$t, c6 the b] pha san, neu tiep tuc thuc hi$n hop dong. Khac vdi hai loal dieu khoan n6i tren, dieu khoan Hardship duoc quy dinh tUdng doi chi liet trong cac nguyen tac cua hop dong thuonq mai quoc te (E)i~ u: 6.2.1; 6.2.2; 6.2.3). COng can phai nha:n rnanh rAng, trong mot so truong hop hardship gan giong vci tinh huong bal kha khanq.

2.2.2 Bifin dieu cd the thimh bill bUQC

Neu cac ben trong hop dong thudng rnai quoc te chi dung lai b cho dua cac thea thuan noi tren vao hop dong thi noj dung cua hQP dong kho c6 the ducc dieu chlnh khi xuat hien cac tinh huong thay dOi. Muon bat bucc dieu chTnh noi dung cua hop dong trong nhung tinh huong n6i tren thl cac ben phai tuan thu mot s6 dieu kien nhat dinh cOng nhu ph~i thea thuan tnroc each thuc dieu chlnh hop dong cOng nhu xac dinh tinh chan IhL!C cua nhung su kien n6i tren ..

Truce het can phai tuan Ihu yeu cau thong bao khi c6 sL! xuat hien ban chao hBng canh tranh, khach hang uu dai hay co su thay dol hoan canh. Vi lei ich cua cac ben, cac ben nen thoa thuan thoi han thong bao canq ngc1n cang tot.

45

Can phai xac dinh ro fang rang, co ton tai tnuc su hay khOng ban chao hang canh tranh va khach hang iru dar cOng nhu nguyen nhan cua su thay do; hoan canh, trong d6 hop dong dLl~c thuc hi~n. Trong nhieu trLlang hop ngL1o; thu ba, vl muc dfch cann tranh khong tanh rnanh da gui cho nglia; mua ban chao hang cann tranh, nhU'.1g Iren thuc Ie no khong co kha nang cung cap hang noa d6, khOng thieu nhOng trL1ang hop cong ty g~p kho khan va mu6n ban do ban tnao hang hoa de giai quyet nhung kho khan truce mat va hoan toan khong co kha nang cung cap hang hoa trong lau dai. COng c6 nhieu trU'ong hop giOa ngUoi mua va ngL1ai tht1 ba c6 moi lien h~ mat thiet vol nhau (chAng han cOng ty me cOng ty con) hay co su thong dong voi nhau va ban ChElO hang cann tranh duoc ho dL1c;1C dua ra la can cu de yeu cau phia ben kia xem xet lai nop dong. 86i voi khach hang L1u dai Ihi cOng can phai xac dinh rllng. hoan canh ky ket hop dong voi khach Mng Uu dai co giong VOl dieu ki$n va holm canh ky ket hop dong VOl ngLlai mua tnroc d6 hay khOng.

Vi$c xac dlnh tinh chan thuc nhung tinh hu6ng noi tren la <:lieu hoan toan kh6ng phai de dang doi VOl cec ben. va thOng thL1ang cac ben khong the Il,f mjnh xac dinh dL1(JC vi nhieu 1'1 do khac nhau. Vi v$y thOng thLlang cac ben phai thoa thuan ngay trong hop dOng reing, khi xuat hien ban chao hang canh tranh hay khach hang L1u dal 'hi cac ben phai ma; ngLlai thu ba d¢c I$p de X8.c dinh tinh chan thuc cua chunq.

V:~c xac dinh dL1Q'c ttnh chan thuc cua ban chao hang canh tranh va khach hang L1u dai cOng nhu su Ihay d6i hoan canh lam cho vi~c truro hien hop dong trd nen ton kern hdn chua du de cac ben dieu chinh hop dong mot each theo y muon. Mu6n cat dL19C dieu do nagy tal thai diem ky ket hop dong cac ben cOng can phai thoa thuan truce each thuc va thoi han dam phan lal de dieu chlnh hop dong. Thong thUang la quy dlnh thci han cu the de cac ben thL1dng ILI(Jng, neu khOng thLldng 1L1Q'ng duoc thl can phai thoa thuan thoi han hoa giai, va nau kh6ng hoa giai dL1Q'c thi hoac Ia huy hop dong hoac la tronq tai thL1dng mal se giaf quyet. Theo '1 kien cua chung toi thi cac ben can pha; thoa thuan thoi gian dam phan 19-i cang nglin cang tot.

Chi co tuan thu cac di~u ki$n va yeu cau noj tren hop d6ng mOl co the dLlQ'C dieu chlnh trong m¢t thdi gran hop [y.

46

CHUaNG III

cAc BII~N PHAp CHE TAl DO VI PHAM HQP eONG THUdNG MAl ouoc TE

I. KHAI QUAT

Trang thuc lien ky ket va tnuc hi$n hop deng thuonq mal quoc Ie khang phsi luc nao cac ben cOng dat duoc rnuc dfch d~t ra khi ky ket hop dong, dieu nay co nghia la mot Irong cac ben khang thl,fc hi~n hay thuc hien khOng dLing nghTa VLJ cua minh duoc quy dinh trong hop dong va nhU v$y, gay thiet hl;li cho phia ben kia. Trang nhung truong hop nhu v$y phap lu$t cua lat ca cac nuoc cOng nhu cac van ban phap Iy quoc te quy djnh nhO'ng bien phap che tal doi vdi ben vi pharn nharn rnuc dfch baa v$ quyen JQ'i cua cua ben bi thi$t hal. £)ieu 292 LU$I ThUdng mal 2005 cua Vi$t Nam quy djnh, cac bien phap che tai (thea ngon ngG' phap Iy qucc Ie Ia bi$n phap baa ho pnap 19) trong trL10ng hop mot trong cac ben cua hop dong mua ban hang h6a vi pharn nghTa VLJ duoc quy dinh trong hop dong, cac bien phap nay baa g6m:

1. Buoc thuc hien dung nghTa Vl,J hop dong;

2. Phat vi pharn:

3. Buoc boi thLiong thl$t hal: 4.Tam ngung thuc hi$n hop dong; 5, £)inh chi thuc hien hop dong

6. Huy hop dong;

Khi xem xet, danh gia va so sanh quy dinh tren cua LU$t Thudng mal e6 the nhan Iha y rang, thu nhal, khac vdi Lu$1 ThUO"ng mal 1997, Luat Thudng mai 2005 quy dinh them hai 10(1i che tal mel: lam ngung thuc hien hop dong va dinh chi thuc hi$n h9'P dong; thu hai, khac vdj luat Ihudng mai, phap luat ella nhieu nuoc coi phat vi pharn va boi !hUong thiet hal la hai hinh thuc ella mot 10(1i ehe tai - che tai trach nhiern do vi pham hop dong.

Vi$c ap dunq 10(1i che tai nao trong cac ehe tai n6i tren c6 the n6i la phu thuoc vao su lua chon ella ben bj vi pharn, tuy nhien phap IU$t cOng eOng e6 mot quy dinh nharn han che quyen Il/a chon ella cac ben. Elieu 293 t.uat ThL1dng rnai Vi$t Nam 2005 quv dinh, Iru !rLiong hop co thoa thuan khac, ben b] vi pharn khang dLi<;:le ap dl,Jng cac ehe tal tam ngung thuc hi$n hop dong, dinh chi hop dong hoac hllY hop dong doi voj vi pharn khOng co ban. Co the no! rang quy dinh noi !ren cua LU$! ThL1O"ng mal e6 va nhLi la da qua r5 rang.

47

Tuy nhian khi ap dunq quy dinh nay th~c tien S9 g~p phsi su kho khan vua mang tinh phap Iy vua mang tinh thuc tien: oua Iren nhung lieu chi nao de; phan bi$t vi pnarn nao Is co ban va vi pharn nao la kh6ng co b~ln. Va v!n de nay chung toi se co su phan tfch ky trong phan: Vi pharn hop dong.

Quy dinh cua LUBt ThUdng rnai 2005 ve cac che tal do vi pharn hop d6ng cung duoc ap dvng cho hop dong thuonq rnai quoc Ie nau cac ben thea thuan chon phap luat Viet Nam voi tu each la lu~1 ap dl,lng cho hop dong.

Gong lioc Vien 1980 danh mot phan h1dng doi Ion cac dieu khoan trong Phan III de; quy dinh cac cha tal duoc ap dl,lng trang trLiang hQ'p vi pharn hop dong: Muc lit ChLidng 11 quy dinh cac bi$n phap bao h9 phap Iy !rong Irliong hop nguai ban vi pharn hop dong; Ml,Ic III Chudng III quy dinh cac bi~n phap baa hQ phap Iy trong truonq nop ngLiai mua vi pharn hop dong; Ml,Ic II Chltdng V quy dinh boi thLiang thi~t hal; Dieu 78 quy dinh vi~c tra lai va Muc V Chltdng V quy dinh hau qua cua viec huy hop dong. Tuy nhien khac voi phap IUa! cua Vi~t Nam va phap luat cu a cac mroc chEI.U Au luc dia, Gong LioC Vien 19S0 khang quy dinh phat vi pharn nhu \a mot bien phap che tal do vi pharn hop dong. Chung la S9 nghien cuu ky van de nay !rang phan sau.

1.1 BUQc thuc h i(!n dung hc;:lp dong

Buoc thuc hien dung hop dong la vi$c ben c6 quyen iq'i bi vi pharn yeu diu ben vi pharn thuc nien dung hop d6ng hoac ap dunq TltllJ'ng bien phap khac de; hop dong cuoc thuc hien.

- Trang trUong hqp ngUoi ban vi phsm nghTa e,V thi ngLiai mua co qlJyen

yeu cau nguai ban thuc hien dung nghTa vu hQP dong b&ng cac each sau:

+ Neu vi pharn la cham giao hang thl phai thuc hj~n nghfa vu giao hang; + Neu giao hang thieu hang Ihi buoc phai giao du;

+ Thay the hang hoa khang phu hop vol loai hang hoa khac neu su khonq phu hop 1.3 nghiem tronq. Tuy nhien, yeu cau chi co hieu nrc neu nguai mua tuan thu thai han thong bao do cac ben thoa thuan trang hQP dong;

+ Neu nguai ban khonq thuc hi$n nghTa v!,J giao hang cung ,~.,..' jung quy dinh thay cho hang hoa khcnq phu hdp thl nguai mua co quyen mua hang mol thay the va ben vi pharn phai co nghia V!,J thanh toan:

+ Trong trucnq hop nguoi mua tu sua chQa nhung khuyet tat cua hang hoa thi nguoi ban co nghTa vu phai thanh loan nhung chi phi lien quan den viec :ua chua khuyet tat cho ngLfoi mua.

Khi ap du ng che lai buoc thuc hien nghTa vu, nguai mua co th~ cho ngudi ban mot thai han bo sung hop 1'1 de; nguai ban thuc hien nghTa Vl,J cua minh (Dieu 298 Lu$t Thudng rnai Vi$t Nam, Bieu 47,63 Cang Lfoc Vien 1980).

48

BUQc thuc hi$n dung hop dong 18. d$c trung cua h~ thong phap luat cac nuoc chau Au II.)C d\a boi vi no cho r~ng rnuc dich chinh cua nguoi mua khi ky ket hop dong mua ban hang hoa la nh~n hang. GOng chinh xuat phat tv rnuc dich do rna phap lu$.t trao cho ngUoi mua truoc het la quyen yeu cau ngUai ban thuc hi$n nghTa VI.) thuc te dong thai Ira lien phat vi pharn (EHeu 341 89 luat Thudng rnai Due: Khoan 2 Dieu 1229 86 lu~t Dan su Due) trong truong nop vi pharn cucc coi la vi pharn nqhiern tronq hay trong thai han be> sung rna ngUoi ban kh6ng thuc hi$n nghTa VI.) thi mol co quyen huy hop dong va yeu cau boi thUang thiet hai.

Phap lu~t Anh . Hoa Ky cho rang, rnuc dich cua vi$c mua ban hang hoa la tnu lc;1i nhuan, v$_y nen trong truong hop nguoi ban giao hang cham thi nguoi mua dUc;lc giao quyen yeu cau boi thuang thiet hai. Vi$c thuc hi$n hop dong cLing co th~ duoc col la mQt bien phap d~ bao vI? quyen lc;1i cua ngUoi mua, viec ap dunq bien phap nay phu thuoc vao su nhln nhan, xem xet eua 16a an. Thea Dieu 2-716 80 luat Thudng rna! Thong nhat Haa Ky, nguoi mua co quyen yell cau thuc hien nghTa vu chi trang truang hop neu kh6ng the mua ducc hang thay the mac du CIa ap dl,lng moi bien phap hay doi tLlc;1ng cira hop dong la hang dac dinh,

Gong L10e Vien 1980 quy dinh ding, ngLiai mua hay ngLioi ban kh6ng mat quyen dol bei thuang thi$! hai khi ho su dl,mg che tai buoc thuc hi$n nghTa VI.) (Khoan 2 Dieu 45, Khoan 2 Elieu 47, Dieu 48, Khoan 2 Elieu 61, Khoan 2 EJileu 63).

Cac quy dinh noi tren cua Gong udc Vien 1980 va cua phap IU$1 cac ruroc khac khac vci quy dinh ell a l.uat ThUdng mai 1997 eu a Vi$t Nam. Theo quy d!nh cua Khoan 1 £lieu 225 LU$t Thudng rnai 1997, trang trudng hop khong eo thea thuan khac thi trang thoi gian ap dl,lng che tai buoc tnuc hien dung nghTa vu hop dong, ben mua khong duc;1c ap dl.)ng cac che tai phat vi pharn, bei thuang thiet hal hoac huy hop dong. E>~ dam baa su tucnq thfch voi phap luat quac t6 ve thucnq mal cling nhu de phu hop vet thuc tien hoat dong thuonq mai noi cung, hoat d¢ng thLfdng mal (j Viet Nam noi rieng, Luat Thuong rnai 2005 cua Viet Nam co su thay deli dang ke trang viec quy dinh m6i quan h$ giO"a che tai bu6c thuc hien dung hop dong voi cac laai che tal khac, £lieu 299.1 l.ua t Thuong rna i 2005 quy dinh, tru tnronq hop c6 thoa thuan khac, trang thoi gian ap dl,lng che tai oucc thuc hien dung hop dong, ben b] vi pham khong duoc ap dl,Jng cac che tai khac, tnr che tai phat vi pharn va be~ thuang thiet hai. Co the noi rang, quy dinh nay cua t.uat thudng rnai 2005 c6 su tien bo dang ke so voi quy di nh cu a Luat Thuong mal 1997, the hi$n duoc su lie n bQ trang Iu duy lam luat cua nhO'ng ngudi soan thao

R5 rang r.~r'lg, trang mol trudng hop, trang thai gian ap dl,Jng che tai buoc thl./C hien dun: nghTa Vl,l thl khong the ap dl,lng che tal huy hop dong. Nhung

49

ben bi thi/i!t hal kh6ng co quyen ap dl,!ng che tal phat hop dong hay boi thliang thi$t hGli trong trliang hop nay lhi r6 rang la kh6ng cong bang cho Mn b, vi pharn, Khi so sanh cac quy dinh cua Bieu 223 voi quy dinh cua Bieu 225.1 Lu~t Thlidng mal 1997 co the thAy rang, r6 rang c6 sl! rnau thuan, Bieu 223 bat buoc beln vi pham phai chiu rnoi phf t6n phat sinh khi b] ap dl,!ng che tai thuc hi$n nghia vu thuc te, con Bieu 225.1 IGli khong cho phep ben b] vi pham ap dunq che tal phat vi pharn hay bol thliang thiet hal khi da ap dunq che tal bU9C thuc hien hop dong. Can phai hieu ding, nhung phf t6n phat sinh do vi pham hop dong cling chinh la thiet hai, va cOng can phai hieu thi$t hGti chinh Iii nhung phi ton rna ben b] thi~t hai da bo ra hoac S8 phai bo ra de khoi phuc lai quyen l(:Ii b] vi pharn cua minh. M1\\t khac, vi du ngliC1i ban cham thuc hien nghTa VI,! giao hang cua minh cho ngliai mua, trong trLiang hop nay ngliai mua hoan toan co quyen: thu nhat, yeu cau ngliai ban thuc hien nghTa VI,! giao hang neu ho cho ding su cham giao hang chua nqhiem tronq den mire can thiet d~ yeu cdu huy hop dong hoac tren thuc te nguai mua kh6ng the mua hang khac cunq IOGli de thay the; thu hai, ngUai mua co quyen yeu cau ngLiai ban tra tien phat vi pharn neu cac ben co thoa thuan ho~c yeu cau boi thlidng thiet hal,

Trong trliang nop ngliai ban giao hang kern chat lLiQng va nguai mua bU9C ngliai ban phai thuc hien dung nghTa VI,! nrc 13 phai sua chua khuye! t$.t cua hang hoa hay la !hay hang b[ khuyet t$t bang hang hoa co chat IliQng khac. Neu viec sua chua khuyet t$1 hay thay doi hang duoc ngliai ban thuc hien trong thai han hop dong thi nguai mua khOng c6 quyen ap dl,lng che tai phat vi pharn hay dol bai thliang thief hal trong !rliang hop nay, con neu vi$c sua chua khuyet tal hay dcii hang kern chat lli(:lng bang hang khac duoc ngliai ban thuc hien khi thai han cua hop dong da het thl ngliai mua hoan toan co qlJyen yell cau Ira Mn phat hop dong hay doi bol thuang thi~t hai,

Hau qua phap Iy cling tLidng tl,l neu ngLiai ban bat dau sua chua khuyet tat hay thuc hien viec thay hang hoa kern ph§m chat trong thai han hop dong nhung het thai han cua hop dong rna cong viec sua chua hay thay the hang chua ket thuc thi ngLiai mua co quyen yeu cau tra tien phat vi pharn hay bai thuong thiet nai,

- Trang trUong hc;Jp nguoi mua kMng thl/c hii?n mQt nghia vv nao do thi ngliai ban co the:

+ Yeu cau ngudi mua Ira tien, nhan hang hay thuc hien cac nghTa VI,! khac;

+ Cho ngLiai mua mot thai han bb sung de thuc hien nghTa VI,!. Trong thai gian gia han nay, ngliai ban khong duoc ap dl,lng mot bien phap bao h9 phap

50

Iy nao tnr tnJang hop ngUai mua true tilip tuy@n b6 khOng thuc hi~n nghTa Vl,J. Tuy nhien trong truong hop nay nguoi ban khOng mAt quyen yeu cau Ira tien pnat vi pham nau cac ben c6 thoa thu~n hay doi boi thuong thi~t hal do nguoi mua cham thuc hi~n nghTa VI.,L

•

1.2 T,m ngUng va dinh chi thl,iC hi~n hc;fP dong

C6 the n61 rlmg. tarn ngung va dinh chi thuc hien hop dong 13. hal quy

dinh mol dUc;1c Luat TI1Lldng rnai 2005 dieu chinh. '

Tarn ngung thuc hi~n hop dong la vi$c m¢t ben tarn thai khong thuc hien nghTa vu tronq trUong hop, khi xay ra hanh vi vi pharn rna cac ben dB. thoa thuan la dieu ki~n de tam ngling thl/c hien hop dong hay mot ben vi pharn nghTa vu hop dong, tnr truonq hop ben vi pharn dUQ'c mien trach nhiern do hanh vi vi pharn hop dong do phap luat quy dinh hay do cac ben thoa thu$n. Khi hop dong bi tam ngung thuc hien thi n6 van con hieu luc, Vi$c tarn ngung c6 nghTa hi cac ben S8 khOng phi'll thuc hien nghTa vu cua minh trong mot thai han cu the nao do, thOng thu'ang, thai han nay hoan toan do cac ben thoa thuan boi vi lu$t khOng quy dinh. Khi hop dong b] tarn ngung thuc hi$n thi ben b! vi pharn c6 quyen yeu cau ben vi pharn boi thUong thi$t hat, nau c6 29.

Dlnh chi thuc hi~n hop dong la vi$c mot ben cham dut thuc hien nghTa vu hop dong trong truong hop khi xay ra hanh vi vi pharn rna cac ben dB. thoa thuan 18 dieu ki$n d~ dinh chl hQP dong hoac mot ben vi pharn co ban nghTa vu hop dong, tnr tru'ang hop ben vi pharn duoc mien trach nhiem do hanh vi vi pharn hop dong do phap lu$t quy djnh hay do cac ben thoa thuan. Khi hop dong b] dinh chi thuc hien thi hieu luc cua hop dong cham dut tlt thai diem mot ben nh~n duoc thOng baa dinh chi. Cac ben khOng phai M'p tuc thuc hien nghTa Vl,J h<;lp dong. Ben de thuc hien nghTa Vl,J hop dong co quyen yeu c8.U ben kia thanh tcan hoac thuc hien nghTa Vl,J d6i Ltng, nqoai ra bEln bi vi pharn co quyen yeu C8U ben vi pharn b6i thuong thiet hai 30. Khac vol tarn ngling thuc hien h<;lp dong, khi ap dvng chli tal dinh chl hop dong phap lu~t bat buoe ben yeu cau phai thong' cao cho phla ben kia biat va viec dinh chi hop dong, nau khOng thOng baa rna gay thi$thai thi phai bei truronq.

1.3 Huy hc;1P dong

Trong thuc tien hoat d¢ng thu'dng mal, huy hop dong la bi~n phap cha tai dUc;1C ap dung khi vi$c ap dl,lng cha tal buoc thuc hi$n nghia vu kh6ng con y nghTa, hay thea quy dinh cua phap lu~t Vi~t Nam khi vi~c vi pharn cua ben kia

2Y Xem: Di~u 308, 309 Luat Thuong ma i 2005.

30 Xem: Dieu 310, 311 Lu~t Thuong mai 2005, Di~u 426 Bo luat Dan sl! 2005 .

..

51

la dieu ki$n de huy hop dong rna cac ben da thea thuan hoac mot ben vi pnarn co ban nghTa vu hop dong (Dieu 312.4 Lu~ t Thlidng mal 2005).

Thong thtlang, ben bj vi pharn c6 the tuyen b6 huy hop dong neu:

Thtl nhat. neu su vi pharn la vi pnarn dieu ki$n chu yeu cua hop dong. VI du , ngtlai ban giaa hang kem chat lu~ng va vi$c d6i hang hay sua chua khuyet tat khOng con co '1 nghTa doi voi nguoi mua, hay nguai mua cham thuc hien nghTa VI,! nhan hang va viec cno nguoi mua thuc hi$n nghTa Vl,J nh~n hang hoan toan kh6ng co y nghTa doi voi nguoi ban;

ThU hai. ben vi pnam kh6ng thuc hien nghTa vu thea quy dinh cua hop dong trang truonq hop ben bi vi pharn da cho them m6t thai han de thuc hi$n nghTa vu nhung ho da kh6ng thuc hi$n nghTa VI) nay, hoac ben vi pharn tuyen bo se kh6ng thuc hi$n nghTa VI,) trang thoi gian duoc gia han nay.

Khi ap dl)ng che tal huy h<;lp dong, phap lu~t (Dieu 315 Luat Thuonq mal) quy dinh ben huy hop dong phai th6ng bao cho ben kia biel ve vi$c huy hop dong. neu kh6ng thong baa ngay rna gay thie! hai cho ben kia thi ben huy hop dong phai boi thuang thi$t hai neu co.

Trang truonq hop chua kip thong baa nghTa VI.,! do huy hop dong cho ben vi pharn nhllng ben vi pnarn dB. thuc hi$n nghTa vu thl ben b] vi pharn mat quyen huy bo ncp dong. Vi du, khi nguoi mua chua kip tuyen bo huy hop dong do nguoi ban vi pharn nghTa VlJ giao hang nhung nglloi ban da giao hang thi nguoi mua se mat quy~n huy bo hop dong hoac khi nguoi mua da thuc hi$n nghTa VI,) trs lien, du cham, nguai ban kh6ng co quyen tuyen bo huy bo hop dong.

Vi$c huy hop dong se lam phat sinh m¢t 56 hau qua pnap 1'1. Quy dinh cua pnap lu~ t Vi$t N am (Dieu 314 Lu~ t T hUdng rna i 2005) ve vande nay tudng tu quy dinh cua phap lu$1 quac t9 ma CI;I th4 18 quy dinh cua Cong ucc Vien 1980 (Dieu 81). Vi$c huy hop dong gist phonq cac ben khoi nhung nghTa vu cua minh du<;lcquy dinh trang hop dong, tru nhung khoan boi thuang rna ben vi pharn phai ganh chiu co the co. Vi$c huy bo nco dong lien quan den hieu Illc cua cac quy dinh cua hop dong ve gisi quyet tranh chap hay lien quan den cac quyen va nghfa vu cua cac ben trong trllClng hop hop dong bj huy.

Khi hop dong bi huy, ben nao da thllC hie n toan bl) hay mot ph~n nghfa VI,) hop dong co the dol ben kia hoan lal nhung gi de. cuoc giao hay de. duoc thanh tcan khi thuc hi$n hop dong. Neu cs hal ben deu bi buoc phai hoan lal thi ho phai thuc hi$n nghTa vu nay dong thoi,

Khi xem xet che tai huy hop dong, thiet nghf cOng can phai pnan biet loai che tai nay vo: che tal dinh chi thuc hi$n hop dong. Ve hinh thuc hai bien

52

pMp che tal nay co nhieu diem gi6ng nhau nhu: can cu ap dl,mg, nghTa vu thong bao. Co the noi r;§.ng, sl,J khac nhau co ban giO'a hai loai che tal nay the hi~n a h$u qua phap 1'1 cua chunq: khi ap dl,mg che tai dinh cnl thuc hien hop dong th] hi$u luc cua hop dong cham dut t<:J;i thoi diem m¢t b~n nhan duoc thong baa dlnh chl, con khi ap dl,mg che tai huy hop dong thi hc;1P d6ng kh6ng co hi$u hfc ke tLt thai diem ky ket vi vay moi bl§n de c6 quy~n dol r~i rqi Ich do viec da thuc hi$n phan nghTa vu hop dong cua minh.

II. TRAcH NHI~M DO VI PHI?tM HOP E>6NG THUONG M~I ouoc TE

Trach nhi$m la mot trong nhung bi$n phap che tai do vi pnarn hop dong noi chung, hc;iP clang thlfong mal quoc Ie noi ri~ng, tuy nhi~n vi tam quan trong cung nhu tinh ptnrc tap cua loai che tal nay nen chunq toi danh rieng mot rnuc cho leal che tal nay de co the nghlen cuu sau hen.

2.1 Khai ni~m, hinh thuc trach nhi~m do vi pham h.,p dong thu'dng mal quoet6

Thea quy d[nh cua phap lu~t cua hau het cac ruroc tren the giol, trach nhi$m do vi pharn hop dong 18 mot ganh nang bel sung dU'Qc ap dl,mg cho ben vi pharn hQp dong, hay noi each khac, trach nhi$m do vi pharn hop dong la hau qua bat loi ve vat chat rna ben vi pharn phai ganh chiu do khong tnuc hien nghla vu hop dong cua mlnh.

Phap luat cua nhieu nlfoc tren the giei, d~c bi$t III cac nU'ec thu¢c h$ thong phap lu$t chau Au h,lC dla cai pnat vi pharn va bot thU'ong thiet hai 109 hai hinh thuc cua trach nhi$m do vi pharn hop d6ng trong do co hop dong mua ban hang noa quac teo

Phap lu~t cua cac nlicc chau Au luc dia coi phat vi pharn 18 Minh thli'c trach nhi$m chu yeu dlfqc tip dt,lng dong thoi var che tai bu¢c thuc hi$n hc;1P dong. Boi thlfong thi$t hai chi dliQC tip dl,lng trong cac trlfong hop nghiem lrong.

Phap IU$t cua cac mroc Anh, Hoa Ky col be; thu'bng thi~t h<:J;t Iii hinh thuc trach nhiern chu yeu do vi pharn hqp d6ng, Irong do co ca hop dong thUdng rnai qu6c Ie.

COng tfoc Vien 1980 chon giai phap thoa hi$p gilla hai h$ thong phap IU$t noi tren va chi col boi thU'bng thi$t hai la hinh tturc trach nhtern chu yeu do kh6ng thuc hi$n hay thuc hi$n khOng dung hc;1p dong mua ban hang hoa qu6c teo

Phap Ju;%tl Viet Nam quy dinh hai hlnh thuc trach nhiern do vi pharn hop d6ng. 86 la phat vi pharn (EHeu 300 LU$t thlfong mai) va boi thuong thiet hat (Dieu 302 Luat Thuonq mal).

53

2,1.1 s61 thuang thi~t hlJl

Boi thllang thi~t hal la hinh thuc trach nhi$m do khong trnrc hi~n hay thuc hien khong dung nghTa VL,l hop dong mua ban hang hoa quoc te duoc tat ca cac he thong phap luat IrEm the gidi ap dunq.

Thea quy dinh Dieu 302 Lu$t thuong rnai, Dieu 307 So lu$t dan 51.!, boi thuong thiet hal la viec ben VI pnarn boi hoan nhO'ng ton that do hanh vi vi pham hop d6ng gay ra cho ben bi vi pham. Gia tr! boi thuong thiet hal bao gom gia tr] t6n that tmrc Ie, true liep rna ben bi vi pharn phai chju do ben vi pharn gay ra va khoan loi true tiep rna ben bi vi pharn dang Ie duoc huong neu khong co nanh vi vi pharn, So tien boi thllong thiet hat khong th~ eao hen gift tn t6n that va khoan loi dang Ie duoc huong. Con theo Elieu 74 Cong ucc Vie" 1980 thi rnuc boi thuong khong eao hen rnuc ton that va khoan l<;Ii dll<;lc huang rna ben vi pharn nhin thay truce hoac bucc phai nhin thay truce khi ky ket hop dong.

Nhu v$y, ca phap luat Viet Nam va Cong uoc Vien 1980 deu quy dinh loai thief hai nao phai cucc boi thUong (thiel hal tbuc te va khoan IQi true tiep dang Ie duoe huong) va rnuc boi thLiang toi da.

Thiet hal true tiep bao gam:

- Hang hoa mat mal hay bi hu hong.

o Chi phi da duoc 5U dL,lng hay se duoc 5U dl,mg de phuc hoi hay loai bo khuyet tat cua hang hoa.

- Khoan lien rna bem bi vi pharn phai den bu eho doi tac cua do kh6ng thuc hien nghTa vu cua mlnh.

Khoan I<;:li dang Ie duoc huong la nhOng khoan IQ; dang Ie ben bi thiet hai duoc thu huong trong dieu kien binh thLiong neu phia ben kia thuc hien nghTa VL,l cua minh.

86i thuang thiel hal phai tuan thu nguyen tac: Ihiet hal phai dUQe boi thuong day du. N¢i dung Cll a nguyen t~c nay cuoc the hien a hai khia canh: th(( nhat, ben bi thi$t hai phai dUl;:le den bu day du de co the khOi phuc laj Il;:li leh vat chat b] ton thaI; thu hai, ben bi thiet hai kh6ng dUQC phep nhan 51,/ den ou vuot ra ngoai pharn vi can thiet de khAc phuc l~i It vat chat b, 15n that cua mlnh, co nghTa 18 ben dUQc boi thUang kh6ng vi duoc boi thuong rna co I~i hen trong truong hop nghTa VI.) duoc thuc hi$n blnh thuang.

Nhu vay, rnuc dich cua vi$e boi thuong thiet hai la d~1 IQi ich v$t chat cua ben bi thiet hf,li vao vi tri dang Ie ra ho phsi co neu phia Mn kia thuc hien nghTa VI.) cua minh.

54

Trong thuc tien heat dong thUong mal Quac te, vi¢c xac dinh thiet hal do hanh vi vi pharn hop dong gay ra 180 mot van de hoan loan khong don gien. E>$.c biet 18 vi¢c xac dinh rnuc dO khoan l<;Ii dang Ie dUQ'c hUong neu ben vi pharn thuc hien dung nghTa Vl,J cua minh. Trong tnuc Ie chua co phap lu~1 cua mot quec gia nao quy dinh mot each Cl,J th~ each thuc d~ xac dinh rnuc do thiet ha: phai den bu. rna chl quy dinh nhung nguyen tiic mang tinh chat chung. Vi du. E>iau 302.2 t.uat ThUdng rnai 2005 chl quy dinh mot each chung chung rang: s6 tien boi IhLlong thie! hal gam qia Ir! ton that thuc te, true liep va khoan I <;Ii true liep dang Ie duoc hUdng va s6 lien nay kh6ng the cao hdn gia tr] ton that va khoan loi dang Ie duoc hUong.

Nhu v~y thlet h~i phai duoc den bu phai la thiet hai true lisp va duoc ben vi pharn dl,J' lieu truce khi ky kel hop dong. Van de nay duoc phap luat cua Phap (fJieu 1151 Bo lu$t Dan su) quy dinh khac so voi phap lu$t Viel Nam cling nhu cua nhieu ruroc, thea do pharn vi boi thuong khong bi gioi han boi rnuc thief hai duoc ben vi pharn cu lieu tnrcc khi ky ket hop dong nsu vi pharn IS. co y. Chu ng toi cho rang de duy trl trat tu ki nh doanh tbuonq rnai, quy djnh cua phap luat cua Phap nnu vay IS. hOP lY.

VieC xac dinh nhung thiet hai thuc Ie theo nguyen tac dUQc thuc hien dua tren cac yeu t6 knach quan nhu: hang hoa bi mal mat, hu hong, cac chi phi d€l kh6i pnuc lai tinh tranq cua hang hoa ...

fJieu 75-76 Gong uoc Vien 1980 quy dinh viec xac dinh thiet h<:J,i trong trudng hop huy hop dong. Theo quy dinh cua Elieu 75, neu hop dong bj huy, mol each hop Iy va trang thoi han hop Iy, sau khi hUy hop dong nguoi mua hang thay the va nguoi ban hang cho ngudi khac thl ben thiet hai c6 the yeu c8U phia ben kia boi thuong rnuc chenh I¢ch gia cua hop dong va gia cua hop dong thay the cOng nhu rnoi chi phi bo sung khac.

Dieu 75 Gong uoc Vien 1980 su du ng phuonq phap Cl,J the de xac dinh thiet hai !rang nhung Iruong hop, nhung truong hop nay thuong hay xay ra trong thuc tien mua ban hang h6a qu6c te, khi ben bi thiet hal ky kel hop dong mua ban thay the: nguoi ban ban hang cho nguoi khac, con nguoi mua mua hang khac de thay the cho s6 hang dang Ie nguoi ban phal giao. Pharn vi boi thuong se la su chanh lech gia giua hop dong cua cac ben va gia cua hQp dong thay the. Trong Iruong hq:p nay neu nguoi mua mu6n yeu c8U boi thuong rnuc chenh lech glua gia hang thea hop dong cO voi gia hang thea hop dong Ihay the thl hop dong thay the khonq dUQc ky mot each tuy li$n rna pha! duoc ky m¢t each hop Iy sau khi huy hop dong, co nghTa la phai phu hop voi thuc ti~n Ihudng mat duq:c rnoi nguoi cong nhan,

E>ieu 76 Gong uoc Vien 1980 su dl,lng phudng phap truu tU(,1ng de xac dinh thi$1 hal trong truong hop huy hop dong nhung ben b] thi$! hai khong ky

55

ket hop dong thay the. Trong truong hop nay, ben bi thi$t hal co quyen yeu cau boi thuong chenh l(lch giua gia hang thea hcp dong vol gia thi truang t.;ti tho; diem huy hop dong cung vol mol chi phi phat sinh rna ho co quyen doi thea Dieu 74. Tuy nhien, neu ben yeu cBU boi thuang thi~t h.;ti dfl tlep nh~n hBng truce khi huy hop dong thi phal ap dl,lng gia tal Ihai diem liep nhan hang. Nguyen tlic chung dU<;jc ap dl,lng de xac dinh gia th] truang hi~n hanh dUI1C the hi(ln c ch6, do la gia Mng 6 noi rna dang h~ hang hoa phai duoe glao, neu l:J do khong co gia tr] hi$n hanh, Ihi la gia tal mot noi nao do rna co the tham chieu mQI each hop Iy co tlnh den slj chenh t$ch do chi phi van chuyen.

Nhu dB. de cap den c tren, viec xac dinh khoan lQ'i dang Ie dUQ'C hUong d$c biet phuc tap, thong thUang no khong chi Ia khoan Il1i dU kian rna ngUoi co quyen bi mat di.

Elieu 74 C6ng Uoc Vien 1980 va Dieu 302 l.uat ThUdng rnai Vi$t Nam kh6ng dieu chlnh viec xac dinh pharn vi khaan loi true tiap dang Ie duoc huO:ng. Vi v$y khl xac dinh pharn vi khoan l<;:Ii true liep dang Ie duoc hUcng xuat phat tU viec ben bi thiet hai c6 quyen nhar: khoan loi thuc Ie ho bi mat hay co the cho dc;li, rna ho nhin thay dUc;lc truce lai thoi diem ky ket hop dong, ben bi thiet hal kh6ng bi han ch€!' vel thoi gian trang viec yeu cau b6i thuong

khoan Jc;li dang Ie dUc;1C huong trong pharn vi rna ho co the nh in tha y truce 31•

Khi xac dinh khoan IQi dang Ie duoc huong. met van de cuoc d~t ra la thi$t hal do uy tin b] giam sut c6 duoc coi la khoan l<;:ii dang Ie diroc huong va co dUQc boi thuong hay khong. Phap luat cua Vi$t Nam va phap luat cua nhieu nuoc khong de c$p den van de nay. Trong thuc ti~n thudng rnai quoc te. trong nhieu trllang hop thiet hal do uy lin b] giam sui cOng duoc boi thuong 32.

Khi ap dl.,Jng cac quy dinh tren S8 xuat hien tinh huong khi rna ben vi pharn co tinh kh6ng thuc hien nghTa vu bai vi ho thay rang viec vi pharn nghTa vu hop dong c6 !<;:Ii hen thuc hien hop dongrn$c du phai chiu beli thLiong thiet hal. Phap luat cua Viet Narn cOng nhu cac van ban phap tuat thUong rnai quoc Ie chua c6 sl/ dieu chinh van de nay. Tong truong hc;1P nay, t)ie'u 15.2.2 B¢ luat Dan su Lien bang Nga quy di.nh, neu ngLioi vi pharn nghTa VI.) thu lc;1i tu vie c vi pham thl nguai bi. vi pharn c6 quyen yeu cau boi thuoriq, cOng voi nl;l3ng thiet hai khac, khoan loi dang Ie cuoc hUang kh6ng it hen thu nhap noi tren cua nguoi vi pharn. Co th~ noi rang day 13 mot quy dinh het sue mol va hien nay mol chl co trang BO lu$.t Dan su cua C¢ng hoa Lien bang Nga.

:11 Xern: Commentary on the Intarnatiunal Sales Law, The Vien Convention. Milan 1987, Lando, p. 544.

:u XL',,· 50 phan quyet Trong tai quoc to chon 10::, NXB Ha N6i. 2002. tr. 40.

56

Chung tOi cho r;!ng, d~ g6p phsn bao dam tr~t hI cho hoat d¢ng kinh doanh thL1ang rnai cOng nhu hru thOng dan 51! trong 8¢ lu$t Dan su va Lu$t ThL10ng mal Vi$t Nam nen xay dl,lng quy dinh tuang tl! E)ieu 15 B¢ lu~t Dan 51,1 cua Lien bang Nga.

Khi yeu cau boi thuong thiet hai, ben bi thiet hal phai co nghia vu chunq minh eo su t6n that va rnuc d¢ t6n that do vi pnam nghia vu hop dong gay ra. Tuy nhien khOng can thiet phai chunq minh muc thiet hai den dO ehinh xac cua loan hoc, va neu co 51! yeu cau boi thuonq thiet hal, ben vi pharn khong the ducc mh~n trach nhiarn do viec chunq minh rnuc do thiet hai g~p kho khan. Trang nhO'ng trL10ng hop nhu v$y tea an se giai quyet thea each nhin rieng cua minh co tinh de n thuc tien xet xu.

Khi co 5U vi pham hop dong, pnap luat cua hau het cac nL10c deu quy olnh ben bi thiet hai eo nghTa VI.,J phai ap dl,lng nhOng bi$n phap de han ehe thiet hai co the xay ra, hay n6i each khac 18. phai ap dl,lng n"hOng bien ohap hop Iy de ngan cM n thiet hai (8ieu 77 COng uoc Vien 1980, Die u 7.4.8 Nguyen tac UNtDROIT). Khi xem xet cac quy dinh cua 89 luat Dan 51,(, chunq 16i thay nghia VI.,J han che tein thai chi duoc quy djnh trang Bieu 448 ve boi thL10ng thiet hai trang thai han baa hanh, NghTa vu ngiln chan thiet hal la nghia vu phai duoc ap dl.,mg cha tat Cel rnoi trL1ang hop khi eo hanh vi vi pharn, luy nhien quy dinh cua Dieu 448 80 luat dan su c6 the lam cho nhieu nguai nharn tuang rang, nghTa vu han che ton that chi lien quan den boi thuong thiet hai trang thoi han baa hanh. Khac voi B9 luat Dan su, nghTa vu han che tein that duoc quy dinh trang t.uat Thuong mal 2005 ra rang hon. Thea Dieu 305 l.uat Thuonq mai Viet Nam, ben doi boi thuang thiet hal phai ap dl,lng nhOng bien phap ducc coi la hop ty trang truong hop cu th~ d6 de han che ton that ke ca khcan loi dang Ie dUQc huang phat sinh tU viec vi pham hop dong. Neu ben dol boi thuonq khOng ap dl,Jng nhung bi$n phap hop 1'1 noi trerr, ben vi pharn hop dong co th~ yeu cau giam rnuc boi thVong thiet hai b~ng s6 tien dang Ie c6 the han che cuoc, C6 the nol r~ng, quy dinh nay la 51! the hien mot each day du nguyen tac thien chi va trung thuc trang vi$c ky ket va thuc hien hap dong.

Duoi goc dO thuong rnai, nhOng bi$n phap hop 1'1 nharn han che thiet hal trang truong hop c6 vi pharn hop dong thong thuong duoc coi la nguoi ban ban hang eha nguai khac va nguai mua mua hang thay the hay la ngung viec thuc hien nghia vu cua minh hay ia yeu cau doi tac dam baa bang van ban thuc hien nghTa VI,! cua ho neu co co 50 de nghi ngo rAng ho se khong thuc hi$n nghTa Vl,l cua minh khi hQP dong het thai han, hoac la ngL10i mua 11,1' mlnh sua chua khuyet tat kip thoi co the han che rnuc dQ thiet hal.

C6 the n6i rAng, quy dinh cua COng uoc Vien 1980 va cu a Luat thuonq rnai Viet Nam the hien duoc thuc tien hoat d¢ng thuong rnai va vi$c ap dunq

57

chunq pnu hop voi quyen I~i chung cua tat ca cac chu the tharn gia hoat d¢ng tnuonq rnai quoc teo

Trong truro lien hoat d¢ng tnuonq rnai noi chung se xuat hien hai van de lien quan den viec ap dunq cac bien pnap han che ton that:

Thli nhat, neu vi pharn nop dong 18 co y thi ben bei thuonq co quyen vien d~n den viec ben b( thiet hai khong ap dl.,lng nhO'ng bien phap hop ly de han che tniet hai hay khOng. Neu xem xet ky su the hien nguyen t~c trung thuc, Ihlen chi trong viec k'1' ket va thuc hien hop dong cua phap luat nhieu nuoc va Conq uoc Vien 1980 thi co the thay n!lng, trong trucnq ncp co '1' vi pham hop dong thi ben vi pharn khonq the vien dan den vi~c ben bj vi pharn da kh6ng ap dunq cac bien phap ngan chan thiet hal. Con trong 8Q luat Dan su va t.uat ThLidng mai Viet Nam 2005 thi van de nay kho co the tim duoc loi 9131 thich. boi vi co rat it quy dinh cho phep phan biel duoc h$.u qua phap 1"1 cua hal loai loi co y va va "I (EJieu 308 80 luat Dan su 2005) .

. Thu hai. neu ben bei IhLiClng da ap dl,mg nhO'ng bien pnap nharn rnuc dich nan che thief hai, nhUng khong nhO'ng thief hai khonq dUQc han ehe rna con Ion non. Trong truonq hop nay thiet hai phat sinh do ben dol boi thl10ng ap dl,Jl'g cac bien phap rna theo no. nham han che ton that se kh6ng cucc boi thliong. boi vi nhO'ng bien phap d6 theo quy dinh cua Elieu 448.2 B¢ luat Dan su, 8ieu 305 Luat ThLidng rnai Viet Nam, Dieu 77 Cong ucc Vien 1980 khong the duoc coi ia nhO'ng bien pnap hop 1'1'.

2.1.2 Ph(Jt vi ph(Jm

Tronq hop dong thuonq rnai ke ca hop dong mua ban hang h6a quoc te, cac ben thLiong ap dl,Jng che tal phat vi pharn. Phat vi pharn, theo nguyen tac, tnuc hien hai cnuc nang: thu nnat, ra bien pnap bao dam tnuc hien nghTa vu hop dong; rnu hai, 18 hinh tnuc trach nhiem do vi pham hop dong. M~c du cac van ban pnap luat thU'dng rnai quae te khong co quy dinh de dieu chlnh loai quan he nay, nhLing cac ben trong hop dong mua ban hang h6a qucc te khi ky ket ht;Jp dong thuong thea thuan dieu kien phat vi pharn. Ban chat cua phat vi pham cOng nhLi noi dung cua phat vi pharn duoc phap lu$t cua cac quoc gia khac nnau quy d\nh tUdng doi gi6ng nhau, tuy nhien rnuc d¢l phat vi pharn lai khong g\ong nhau ngay ca trong cac van ban pnap luat khac nhau cua phap luat Viet Nam. 8ieu 301 l.uat Thudng mat 2005, rnuc phat tai da kh6ng vU<;1t qua 8% phan gia tr! nghia Vl,J hop dong b] vi pnam, tnr trUong hop phat vi pharn do giam djnh sai 33. Trong khi do, 8i~u 422 B¢ lu<)t Dan su 19i khong

•

;),; Xcm them: £)i~u 266 LwH Thuong mai. 'Prong lruang htJp nay mire phat vi pham do cac ben thoa thuan, nhung khong duqc vl1(.1t qua mu{Ji hln thu lao dich Vl,I giarn dinh,

58

quy djnh rnuc 16i da cua phat vi pham, tuc fa rnuc phat vi pnam do cac ben Ihoa thuan.

VI cac van ban phap ru~H qu6c t~ khOng co quy d;nh v~ phat vi pharn, vi v$y phat vi pharn VOl lu each la mQI hlnh tnuc cua trach nhi$m do vi pharn hop dong mua ban hang hoa quoc !e se ouoc dieu chTnh b~ng fu$t qu6c gia. Nhu vay. neu mot trong hal chu the cua hop dong fa thuong nhan cua Vi$t Nam va phap luat ap dl,mg cho hop dong theo thoa thuan cua cac ben fa ru~t Vi~t Nam, thi phat vi pharn se duoc dieu chTnh boi cac Dieu 300, 301 Luat Thuonq rnai va Dieu 422 B9 luat Dan su.

Thea quy dinh cua E>ieu 300 t.uat Thuong mal V;$t Nam 2005 (E>iau 330 B9 luat Dan su Lien bang Nga; Dieu 1152 S¢ IU$t Dan 51! cQng hoa Phap; Dlau 339 BQ luat Dan stj Duc) phat vi pharn la ben co quyen IO'i b] vi pharn yeu cau ben vi pharn tra mot khoan lien phat nhat djnh do vi pharn hop dong neu trong hop dong co thea thuan hoac phap lual co quy dinh.

Trang thuc tien ky ket va thuc hi(!n hop dong mua ban hang hoa quoc Ie, viec chung minh CO thiet hai va mire dQ thiet hC)i do vi pharn nghia Vl,J fa van de khong don gian va mat nhieu Ihoi gian. SOi vay, viec ap dl,Jng phat vi pham nhu la mot hinh thuc trach nhiern do vi pharn hop dong co nhung uu diem sau:

- Cho phep den bu thiet hal mot each nhanh chong. Chi can co 51! vi pham hop dong va 51! vi pharn nay khong phai la hau qua cua tlnh huong bat kha khang hay thuoc !rliang hop mien tru trach nhi$m do cac ben thea thuan 180 nguCi bi thiet hal co th§ yeu cau ben vi pham Ira 56 li~n rna hal ben 05. thas thuan:

- Ben co quyen khong can phai chunq minh thief hai va rncc do thiet hal;

- Tranh du'c;ic nhung chi phi phat sinh khi lien hanh chunq minh thie! hai,

mire d¢ cua thi$t hai.

Khi xem xed cac quy dinh cua Luat Thucnp rnai ve phat vi pnarn co the dtJa ra nhan dinh rang, nhung nguoi SOan thao LU$i Thuong rnai 2005 'Jan chiu su anh huong cua Phap lenh hop dong kinh Ie 1989 khi xay dung csr. quy dinh nay, tuc 109 v~n cho ding, phat vi pham duoc ap dung nga~",~ Khi kh6ng co thiet hai xay ra. Va van eJe nay phap tuat cua cac nudc co c.icr. ti8"p can hoan loan khac, Thea Dieu 330.2 80 luat Dan su Lien bang Nga, tree '1(1: dung cua cac dieu tu 1226-1230 89 Iuat Dan su Cong hoa Phao. n'jll[il h Ih i$t hai khong co quyen ye u cau ngtJoi vi pha m tra lien phat vi r''"'' m, ,.,,:; '_' nhLi ngu6i vi pharn kh6ng chiu trach nhi$rn do kh6nq thuc hien hay tl-",(: r;~.~. khong dung nghia Vl,J hop dong. NhLi yay theo r:fj,3p /utlt cua Lien Dorlg Nga cO ng flh L..' ,.::~ a cac n 116c cha u Au luc dia, ca n cu y§ u cau Ira tien pha t VI cham

59

noan toan gi6ng voi can cu yeu cau boi thUdng thi$t nai, tuc la can ell' xac dinh tracn nhi~m do vi pharn nghTa vu hop dong,

Day IS. dit§m knac bi$t quan trong do; hoi phai co slj nghien cuu ky giCia pnat vi pharn duoc quy d!nh trong Luat Thuonq mai 2005 v6i phat vi pham duoc quy dinh trong pnap lu~t cua cac nUde chau Au luc dia.

Dieu 300 Lu$,t Thudng rnai 2005 quy dinh gidi han rnuc toi da cua phat vi phc,1m 8c/~ gia tr] pMn nghia VI) bi vi pharn. Thea QUY dinh nay, trong truong hop cac ben eo thoa tnuan muc pnat vi pharn th; dll thi$t hai co Ion baa nhieu di nCia thi ben vi pnarn chi phai tra lien t6i da 8% gia tri nghTa vu b] vi pham. NhLi yay lieu quy dinh cua dieu luat nay eo phu hop vdi muc dieh cua ap dl,mg trach nhh§m do vi pham hop dong hay kMng?

Theo quan di&m cua chunq t6i, viae Dieu 301 Lu~1 Thuonq rnai Vi$t Nam quy dlnh rnuc pnat vi pharn do vi pharn hop dong thUong m?i noi chung va hop dong mua ban hang hoa quoc Ie noi rieng kh6ng qua 8% gia tri nghTa vu bi vi pham hoan toan kh6ng c6 y nghia thuc te, boi vi kh6ng phu hop voi thl,l'e ti~n noat d6ng thuonq rnai, Ngoai ra quy dinh nay trai voi quy dinh cua BQ lu~t Dan su va th~ hien su kh6ng tliang thieh voi phap lu~t quoc teo M~t khac neu 86 lu$t dan sl,I' chi dung Iai (1 vi~c kh6ng gioi han muc t6i da eua pnat vi pnarn rna kh6ng c6 m¢t 56 quy djnh rang buoc thl chua duo Vi du, sa co nhung tru'ong hop rnuc phat vi pharn do cac ben thoa thuan Ion hon hay it hen fat nhh~u so voi tniet hai do hanh vi vi pharn hop dong gay ra. Chung toi cho rang, su kh6ng thong nhat nay chac chan se gay ra rat nhiE~u kh6 khan trong viec ky ket va thuc hien hop d6ng noi chung34.

Phap lu~t cua cac rurcc. a d6 phat vi pharn dtJQC coi la hlnh thirc cua trach nhiern do vi pharn nghTa VI) hop dong, khong han ehe rnuc phat vi pharn, rna chi quy dinh rang muc phat vi pharn do cac ben tnoa thuan khi ky ket hop d6ng. Muc phat nay c6 the dU'<;ic tea an diElu chlnh khi c6 yeu cau cua m¢t trong cac ten trang truong hop thiet hal thuc te do vi pharn Ill. qua thap hoac qua cao so voi rnuc pnat vi pham do cac ben thea thuan (Dieu 333 BQ lu$t Dan sl,l Lien bang Nga, Ml,Ic 2 8ieu 1152 BQ IU$t Dan slj Phap - dU(,'le thay doi bang Lua! so 75-597 ngay 9.7.1975- truce thai diem nay nguoi vi pharn eo nghTa VI) phai trel tien phat vi pharn thea muc da thoa thuan. khong it hen kh6ng nhieu non). 8ieu 348 So luat thl.iCing mai E>uc hi$n nay kh6ng eho phep tea an ha rnuc phat vi pharn xuat phat tU vi pnam hQp d6ng thU'cmg rnai, tuy nhien Dieu 343 B9 luat Dan su Duc I~i cho phep dieu d6 boi vi cac nha lam lu.:l.t Due eho rang chu th~ tham gia heat d¢ng thU'dng mai la nhOng ngLldi ki~'h

~,! Xem: Le Thi Bich ThQ, Dt1<1ng Anh 811n, Pho: vi pharn ..... Tap chi Khoa hoc phap ly, sO' 112005.

60

daanh chuveri nqhlep, vi v$y khi ky ket hop dong ho phai biet cuoc rnuc thlet hal nao 18. co the ne'u nghTa V'.,J hop deng do bl vi pharn.

Khi xem xet phat vi pharn voi tu each la mot hinh thuc trach nhiern khOng the kh6ng xem xet rnoi quan h$ giua chunq voi che tai bei thLiang thiet ha}, Ve van de nay co the noi rang, da kh6ng co su thong nhat giua quy djnh cua BQ lu$t Dan su va l.uat Thucnq rnai. 8ieu 307 Lu$1 ThLlo'ng mal quy dinh, trLlang hop cac ben co thoa thuan phat vi pham thl ben bi vi pharn co quyen ap dunq ca che lai phat vi pharn va boi thuonq thiet ha], tru trLlang hop Luat nay co quy djnh khac, trang khi do thea quy dinh cua Bieu 422.3 Bo luat Dan su, trang trLlang hop cac ben kh6ng co thoa thuan ve boi thLiang thiet ha: thl thi ben vi pharn nghTa vu chi phai n.~p lien phat vi pharn. Co the n6i rang, su kh6ng thong nhat nay se gay rat I'1bieu kho khan cho thuc lien ap dl,mg luat de giai quyet tranh chap sau nay. Viec phan biet hop dong dan su vci hop dong thudng mai von di la mot viec hel sue kh6 khan khonq nhung doi voi nh ung ng Uoi a p du ng pha p luat rna ngay d. cho cac ch u ye n g ia phap Iy.

2.2 Can cu phat sinh trach nhiern do vi pharn hC;;p dong thu'dng mal quac te

Cac h$ thong phap luat khac nhau khong giang nhau khi xem xet can cu phat sinh trach nhiern trang hop dong mua ban hang hoa quoc tEL Cach nhin nhan danh gia cac yeu to nhu loi, moi quan he nhan qua, thiEH hai mol he thong phap IU$t co mot each tiep can rieng cua rnlnh. Tren co so cac quy dinh cua cac h$ thong phap IU$t khac nhau ve can cu xac dinh trach nhiern do vi pharn hop dong, C6ng uoc Vien 19aO co nhung quy dinh phu hop cho tat CEt cac h$ thong phap luat.

Can cu de xac dinh trach nhiem do kh6ng thuc hien hay thuc hien khonq dung hop dong mua ban hang h6a quoc Ie theo truyen thong bao gam: vi pharn hOP dong, thief hai, loi cua ben vi pharn va mOi quan h$ nhan qua giua slj vi pharn hop dong v« thiet hai.

2.2.1 VI phQm h{1p dong: Vi pham hop dong .dl1Q'c hieu la sL1 kh6ng thuc hien hay thuc nien kh6ng dung nghla VlJ, co the la kh6ng tnuc hien nghla vu giao hang, thanh toan, tiep nhan hang, kh6ng thuc hien conq viec da cam ket. Thuc hi$n kh6ng dung nghla vu co the 18. giao hang khoriq phu hop dieu kien hop dong, cham tnuc hien nghTa vlJ ...

Phap Iuat cua tat ca cac nuoc va cac van ban phap luat qucc te deu coi viec khang thuc hien hoac thuc hien kh6ng dung nghla vu la can cu de xac dinh trach nhiarn trong hcp dong thudng rnai quoc teo

Khi xem xet hanh vi vi pharn hop dong fa mot trong nhung can cu de xac dinh trach nhiarn do vi pharn hop dang thuonq mal quoc Ie, chunq toi thay can

61

phai co su danh gi8, phan tich mot so van de co ban sau: thu nhat, vi pharn hop dong co ban; thu hai, vi pharn hop dong truce thai han,

Truck het cnunq toi muon noi den che d\nh vi pharn hop dong co ban.

Ghe dinh vi pharn co ban la mot trong nhung che d(nh mdi duoc nhOng ngLiai soan thao dua vao Luat Thucnq rnai 2005. G6 th~ n6i rttng, nhCing nguai soan thao Luat tnuonq rnai 2005 dB. c6 su tham khao phap lu~t cua cac rurcc cung nhu G6ng uoc Vien 1980 ve van de nay. Chung t6i cho r<1ng vi$c c6 su phan biet the nao la vi pharn co ban va the nao la vi pharn khOng co ban la dieu hoan toan can thiet bo; vi: thu nhat, hau qua phap ly cua chunq hoan loan khac nhau (vi du, nhu de. de cap den 0 tren, chi' c6 vi pharn co ban mdi cho phep mot trong cac ben yeu c8.U dlnh chi thuc hien hay huy hop dong); thu hai, dam baa duoc su cOr"lg b&ng trong hoat d¢ng kinh doanh thucnq mal, tranh truong hop m6t trong cac ben lay co vi oharn hop dong d~ yeu cau huy hop dong trong truong he;! p su vi pharn c6 th~ n6i la khang dang k~.

t.uat thucnq mai 2005 co de cap den vi pharn co ban, con B¢ lu$t dan su 2005 khang tim thay quy dinh cho phep xac dinh vi pharn nao la vi pharn co ban hay khang co ban. C6 th~ thay ding, quy dinh cua pnap Ju~t V;$t Nam tai £lieu 3.13 Luat thuonq rnai narn 2005 gan giong voi quy dinh cua Cang uoc Vien 1980 ve hop dong mua ban hang hoa qucc teo £lieu 25 Conq uoc Vien 1980 quy dinh rang, vi pham hop dong duoc coi 18 co ban, ne u vi pharn do gay ra cho ben bi vi pharn m¢t sl/ ton that, mot khoan IQi dang k~ rna ho phai c6 duoc tren co so hop dong, nqoai tru truang hop, neu ben vi pharn kh6ng nhln thay truce hau qua d6 va nhG'ng nguoi binh thLiong trong nhG'ng hoan canh, tinh hu6ng tLldng II! cu ng khang the nhln thay truce ducc. Chu ng toi cho rang, quy dinh noi tren cua Cong uoc Vien 1980 dua ra nhG'ng can cu kha ra rang cho phep X8.C dinh vi pnarn nao \a vi pharn co ban. Mac du Luat thLldng mal Vi$t Nam c6 quy dinh vi pham nao 18 co ban, tuy nhien trong thl,fC tien viec xac dinn chunq khong phai la dieu don gian. 813 traoh nhOng kho khan noi tren, chunq toi cho ding, trong hop dong cac ben nen tnoa thu$n truce 10<;1.; vi pharn nao c6 the cho ohep huy hay dlnh chi thuc hien hop dong 35.

Van de tiap thea rna chung to; muon de cap den khi xem xet vi pharn hop dong VOl tu each la can cu xac d(nh trach nhiern do 18 vi pharn hop dong truoc thoi han hay vi pharn hop dong khi chua den thoi han thuc hi~n nghia Vl,J. Loai vi pharn nay khong ducc quy dinh mot each true tiep trong phao luat

\; Xem: l:)[j Van Dui. VJn lTd huy /)(1, (lillh chi IW/1 (1(}11;'; do /Ji vi ,,11l1II!. T(lp chi: N.t:hi~1I cuu [lip pildp. S{; 9-9/200-1. V11"!! (1~ hiiy //(1, (linh dJi" hUp tIring do hi vi ph\lII/ trons; 1M /1/(./1 d(II! .HI vie. NUIJI. Ta p chi: Khou hOI: phti r 1)" Scl .1 (22 )-2004

62

Vil('!t Nam hi$n hanh, Ngoai vi pharn hop dong thong thuang du<;1c phap lu~t cac nuoc quy djnh, hi$n nay trong pnap lu$t cua m¢t so nuoc, trong cac van ban pnap lu~t qu6c te VEl thl1dng m~i nguai ta thuang no! den vi pharn ht:;Jp dong khi chua den thoi han thuc hi$n nghia v 1,1 , hay vi pharn hop dong tnroc thoi nan (anticfpatory breach). Loai vi pnarn hop dong nay Ian dau tien duoc xem xet a Anh nam 1853 trong vu ki$n nOj tit3ng giQ"a Hochster va De La Tour va sau do a Hoa Ky va cac mroc thuQc h$ th6ng phap lu.$tt Anh- My. Vi pharn hop dong truoc thdi han duQ'c th~ hien nhu sau: tnroc khi den han thuc hi$n nghia VI.,I trang hop dong theo thoa thu.$n, neu ben co quyen biet duoc rAng nghTa vu se kh6ng duoc thV'c hi$n hoac co can cu de nghi ngo r~ng, nghTa Vl,J se kh6ng th~ thlic hi$n, thi co th~ thl/c hien ngay cac quyen hoac m6t so quyeri rna thong thuong cnl dl1Q'c dimh eho cac trudng hQ'p nghTa Vl,J da kh6ng duoc tnuc hi$n iren thuc te 36. ChUng toi thay rang, VI? van de nay thl phap tuat cua Vi$t Nam chung ta c6 mot s5 quy dinh co the n6i fa tlfang tu. Oieu 415 So tuat Dan su 2005 quy djnh, trong trudng hOp neu ben co nghTa vu thuc hien hOP dong truoc co can cu cho rang, ben kia kh6ng CO kha nang trurc hi$n nghla vw cua mlnh thi co quyen hoan viec thuc hien nghia vu cua rnlnh cho den khi phia ben kia c6 kha nang thuc hi$n ngh7a vI.} cua mjnh hoac co su baa tanh cua nguoi thu ba. Tuy nhian chunq t6i cho ding, neu quy dinh cua Bt) iuat Dan su chi dung I~i 0 d6 thi ban chat cua van de vAn chua dli<;ic giai quyet, boi vi neu chd dQi den khi ben kia co kha thuc hien nghTa Vl,J thi rat co the thiet hal se Ion han nlt nhieu va vi v$y dieu nay co phat la kh6ng tuan thu mot quy dinh khac cua lu$t - nghia VI,I nan che ton that.

M~c du hoe thuyet va vi pharn hop dong truce thai han dliqc nhieu nguai ung h6, d~c biet la (; Anh va Hoa Ky. tuy nhien (; Hoa Ky cOng co nguoi kh6ng dong tinh voi hoc thuyet nay. Khi phan doi hoc thuyeg nay mot trong nhung lu$t gia nqi tieng cno rang. ve mat logic kh6ng thii' c6 vi pham nghla Vl,J truce thai diem khi rna thoi han thuc hili;!n vAn chua het. Mot nguoi theo hop dong co nghja vu phai thuc hien m¢t nghTa vu nao d6 khi co xuat hi$n mot su kian hay mot thai han nhat dinh, trong mQi truong hop kh6ng the vi priam nghfa vv cua minh truce thdi diem su kien do dtJQ'C xuat hi$n hay den thai han nhat dinh do 37. Quan diem nay cOng duc;ic the hien ro trong philp ru~t cua m¢t s6 nuoc, vi du, Dieu 1186 80 luat dan 51.1 eua Phap quy djnh, khong the yeu diu thuc hi$n mot nghTa Vl,J c6 ky han, truoc khi den ky han do.

:l(; Xem: Vanwijck-Alcxandro. tnn: }dwall cluitn dill hap d6flg va di~ll hliod» dllY tri hieu luc ctia hop dong. Tai li¢u HQi thao "Hop d6ng thuong mai quae lif' La chuc tai Ha N(li. ngay 13-14 thang 12 narn 2004.

~i~ Xem: Comarov A. S., Trach nhietn. trong Iwgt d<;/Ig" ill/tang IIIgi, Matxcova, 1991. tr. lOO.

63

Hi€m nay vi pnam hop d6ng trlldc thOi han dllc;1c pnap 'u~t nhi~u nuec dieu chlnh, Vi d1.,1. EHeu 2-609 B<) lu<)t Thllong mal Th6ng nhlit cua Hoa Ky (UCC) quy dinh. neu nguoi mua co co sCi d~ nghi ngCl nglloi ban S6 khOng tnuc hien nghTa vu hc;1p dong cua minh thi ngllai mua co quyen y~u cau nglloi ban bllng van ban baa dam vi¢c tmrc hien nghTa vu khi chua nhan duoc st,C tra loi cua ngllo! nan ve sl,l baa dam thl,lc hi¢n nghia vu cua minh. Neu trong thoi han 30 ngay sau khi nhc)n duoc yeu diu c6 co so cua nglloi mua rna nguoi ban khong dua ra baa dam thuc hi~n nghTa vu hop dong, nglloi mua c6 quy~n huy hop dong truoc thOi han va yeu cau b6i thLlong thi$t hat.

Thea quy dinh cua £)jeu 71 Cong ucc Vie!n 1980, mot trong cac b~n co the ngllng viec thuc hi$n nghTa VI..,I cua minh neu nhU sau khi nop dong duoc ky ket neu co co so de cho r<lng ben Kia se khOng tnuc hi$n phan Ion nghia VI..,I cua minh do:

- M¢t su khiem khuyet nghiem tronq trong kha nang tal chinh;

- Harth vi cua phia ben Kia trong vi¢c chu1n bi thuc hien hay trong khi thuc

hi$n hop dong.

E)E~ baa ve quyen lc;Ji cua ngLloi ban. cong uoc con quy dinh neu t<;\i thci . diem ben ban biet du'c;1c nhong tinh huang n6i tren ma hang de. duoc xep len tau hay mot phucnq tien van tai nao khac thi nglloi ban c6 the can trCJ vi$c giao hang. Ngay ca. khi nglioi ban da co nhung chli'ng tU cno phep nh$-n hang.

Sen ngOng thuc hi$n nghTa vu hop dong do nghi ngo kha nang tnuc hi$n nghTa vu cua ben Kia co nghfa VI..,I phai thOng baa ngay cho phia ben kia, va phai tiep h,IC thuc hien nghTa VI..,I neu phia ben Kia dam baa bang van ban S8 thuc hien nghTa vu cua mtnh,

De xac dinh vi pharn hop dong truce thai han, kh6ng can thiet phai co su tuyen bo khOng truro hien hop dong cua ben kia, rna viec xac d\nh nay dua tren cac hoan canh khach quan cOng nhu hanh vi cua ben d6 khong phu hop voj vi$c tnuc hien hop dong trong tuonq lai.

- Kha nang thuc hien nghTa vu' cua nglioi ban b] thu hep do bai cong keo dai trong xi nghiep cua ho, kha nang thanh loan cua nglioi mua b[ han che th4 hi$n qua vi~c ho cham thuc hi¢n thanh toan thea nhung hop dong khac,

- Hanh vi trong qua trlnh thuc hi$n hop dong, vi du khi nglioi mua xac dinh duoc rang nglloi ban da giao cho cac khach hang khac thiet b[ dong b¢ cho cunq rnuc dich su dung kern pham chat.

Thea quan diem cua chunq toi, quy dlnh tren cua COng lIoc Vieln 1980 hoan toan phu hop voi trnrc ti~n heat dOng mua ban hang noa quoc Ie noi rieng va heat dong thuonq mal quoc t8 n6i chung cOng nhu phap lu<)t cua

64

nhi~u ruroc. Trang trl1ang hop mQt ben c6 co SCI d~ nghi ngd rang phia ben kia 59 khOng thuc hi~n nghTa vI,! cua minh nhllng de khOng 5U dl;lng quy dinh v~ VI priam hop dong truce thai han vi v~y thi~t hal co th~ Ion han. Trang trliang nop nay toa an co th~ vi~n dan den vi~c ben b! thl~t hai d§ khOng ap dl,mg cac bien phap can Ihief d~ ngan chan thiiilt hal, muc thiet hal duoc boi thl10ng (Bi~u 77 COng l1CC Vien 1980, Bieu 305 Lu~t Thl1ang rnai Vi~t Nam).

2.2.2 Mol quan hf nnsn qua glU'a hanh vi VB h;u qua

Thea Dieu 303.3 Lu~t Thl10ng mal Vi~t Nam, mol lien h~ hann vi vi pharn hop dong va thiet hai v~t chat phai la moi lien h~ true flep, moi lien h~ true tlep giua hanh vi va thilH hat nay !rang khoa hoc phap Iy dUQc gOi la mOi quan h~ nMn qua. Mot 51.,( Ihiet hai nao do co th~ do nhieu nguyen nnan gay ra, vi v~y de xac dinh rAng, ben vi pharn c6 phsi chju trach nhiem hay khOng can phsi chung minh duoc rang, thief hai la h~u qua true tiep cua hanh vi vi pharn rna kh6ng pha; la h~u qua cua cac nguyen nhan khac, Vi du, thief hal do gia ca bien dQng, thiet hai do ben bi vi pharn khOng ttnh toan kY ... Can phai nhAn mann rllng, phap luat cua cac nuoc. ngay ea cac nuoc thuoc he thong phap lu~f Anh - My cOng yeu eeu phai xac djnh dl1<;1e moi quan he nhan qua giua hanh vi vi pharn hop dong vol thiet hal.

cac van ban phap Iy dieu ehlnh hoat dQng fhl10ng rnai quac Ie hien nay n6i ehung va Cong l1cc Vien 1980 va hc;:lp dong mua ban hang hoa quoc Ie n6i rieng khOng true Mp quy dinh moi quan he nhan qua giOa vi$c vi pharn hop dong va thiel hal xay ra ma llili coeach tiep can khac do; vol van de nay. Oieu 74 COng l10e Vien 1980 quy dinh rang, thiet hai do 5l,1 vi pharn hop dong gay ra khong the cao hon rnuc thief hai rna ben vi pharn hop dong nhin thay truce hay bUQc phai nhir: thAy truce tal thoi diem ky ket hop dong, nhu la h~u qua co the cua 51.,( vi pharn hop dong, c6 tinh den cac hoan canh ma ben vi pharn de biet hay bUQe phsi bi6t. Oieu 7.4.4 Nguyen tlie UNIDROIT eOng eo quy djnh Il1ang tv, tuy nhien cOng can phai nhac lai ding, day chi la tai lieU tham khao m~.khOng co gia tri phap IY.

Nhll v~y, ben vi pharn nghTa VI,I ht;1p dong chi b6i thuong nhung thiet hal rna ho nhin thay truce va khOng phai ta't ca cac khoan IQi dang Ie ben bj thi$f hai dl1t;1c hL1C1ng trong trl10ng ht;1p nghTa VI.,I duoc ben kia thuc hi$n, dt1u cucc boi thl1ong.

38

Theo quan diem cua nhieu lu~t gia quoe te ,thi~t hal dl1t;1e cac ben nhin

tha'y tnroc tai tho; diem ky ket hop dong duoc thuc ti4§n xst xu coi nhl1la mQt trong cac d~u hieu can Ihief cua mo; quan he nhan qua giua 5l,1 vi pharn nghTa

J8 Xem: Braginsky M. I - Vitriansky V. V., Luat IWp dbng, Matxcova, 1999, tr. 720.

65

vu va thiet hai, Nhu vay co th~ noi ding, trong luat thudng rnai quoc te, khi noi dan can cLl xac dinh tracn nhi~m, cac nha lam luat khong true tiep n6i den mai quan h$ nnan qua giG'a h8nh vi vi pharn nghTa vu va hau qua, tuy nhien tren thuc ta rnoi quan he nhan qua duoc n6i den mot each gian tiap.

2.2.3 La/: Theo quy djnh cua phap lu$t Vi~t Nam, loi la mot trong nhiJng can cu chu ye'u d~ xac dinh trach nhie m cua ben vi pharn nghTa vu hQP dong (8ieu 308 S6 lu$t Dan su), Phap luat cua cac nuoc chau Au luc dia va cac ruroc thuoc Lien Xo cO cOng coi \oi 109. oieu kien chu yeu khi xac dinh trach nhi~m. Sen vi pham nghTa vu hop dong, tnao nguyen tac, dU<;lc mi~n tru trach nhiern neu chunq minh ducc viec thuc hien nghTa vu la khong th~ dl1<;1c do cac yEiu t6 khacn quan. Phap lu$1 va thuc hen xfH xu cua cac nuoc cnau Au h,IC dia lu6n tuan theo nguyen uk "Pacta sunt Servanda" (8ieu 1134 So luat Dan su Phap). Tuy nhien khac vdi phap lu$1 cua Viel Nam loi cua ben vi pharn duoc pnap lu$1 cac nuoc chau Au 1t,IC dla X8.C dinh dua tren yeu 16 khach quan 39. Thong thuang, loi dl1<;1C xac djnh b~ng each so sanh hanh vi cu th~ cua ben vi pharn voi hann vi rna phap luat coi la hanh vi rnau, vi du, hanh vi cua ngu'ai

chu khan kheo, ngLioi chu chu dao 40, rna khang phai dua tren yeu t6 tam 1'1 theo quan di~rn cua cac \u$1 gia cOng nhu phap luat cua Vi$t Nam 41. Lai trong phap luat cua Lien bang Nga cOng cuoc xac dinh dua tren yeu t6 khach quan, theo quy dinh ciia Khoan 1, 8ieu 401 Bo l.uat Dan su, loi duoc hi~u nhLi sau:

"Ben vi pharn duoc coi la kh6ng c6 10i, neu da th~ hi$n su quan Him va c§n than can phai c6 theo tinh chat cua nghTa vu va dh~u kian cua luu th6ng va ds. ap dunq mol bien pnap co th~ de thuc hi~n dung nghTa vI.,! cua minh. each xac dinh loi theo phap luat cua cac quac 9ia n6i Iren, moi nhin co ve nhu la tnru tu'c;>ng, tuy nhien each xac dinh nay co nQi dung Cl,J tht§ phu thuoc vao hoan canh rna quan h~ hop dong cua cac ben lien quan de'n chiinq.

Khac vot pnap luat cua cac nuoc chau Au Il,IC dla, phap luat Anh, Hoa Ky khang coi loi 18 can cu chu yeu d§ xac dinh trach nhiern do vi pharn nghTa Vl,J hop dong. DLioi goc dO phap 1'1, noan loan khong can biet vi pharn nghTa vu thuc hien co If, va y. Phap luat Anh, Hoa Ky cong nhan nguyen uk trach nhiern tUYet doi hay con gOi la trach nhiern knach quan do vi pham nghTa Vl,J hop dong.

3~ Xem: Pham Kim Anh, Kluii nirm lSi trong tracli nliien» dUll SIj, Tap chi Khoa hoc phap Iy, s6 3 (18) 2004.

~u Xem: Comarov A. S. Tracli nhien: irong IW(1t dQllg ihuaug 1/1 (1 i, Ma tXC(1V a , 1991, tr. 41.

II Xem: Gino trinli lll(lt dan slj, NXB C6ng an Nhan dan, Hi Noi, 2002, tr. 291. Xem them E>ieu 308 BI) 1u4t Dan sl,1 Viet Nam 2005.

66

Nhu v$Y, co the th~y ding, cac he thong phap luat khBc nhau co cac each danh gia kh6ng giong nhau ve y nghTa cua 16i trong vi~c xac dinh trach nhi$m do vi pbam nghTa vu hc;1p d6ng. Ngoai ra pMp lu$t cua cac nuoc khac nhau c6 cac each xac dinh 16i khac nhau. Vi v$y, de Qiai quyet cac su khac bi~t n6i tren, doi voi hop dong thuCfng mai quac te n6i chung,. hop d6ng mua ban hang noa quoc te noi rieng, cac van ban phap fuat quoc t~ v~ thudng mal da chon phuonq pnap trung hoa giGa cac h~ thong phap lui:tt cOng nhu phap lu$t cua cac nucc khac nhau va tranh su dl,lng khai niem 10i nmr la mot can cu de xac dinh trach nhiern cua ben khong thuc hien hay thuc hien khong dung nghTa vu hqp dong. Thay vi su dl,Jng khai niern 10i, cac van ban phap luat quac te ve thuong rnai co nhO'ng quy djnh ve cac can cu mien tnr trach nhiern do vi pharn nghTa VI; hop dong Cl,J the.

Dieu 79 Cong Vac Vien 1980 quy dinh. mot ben kh6ng chlu trach nhi$m ve viec khong tr-ue hien bat cD' m6t nghTa vu nao do cua minh neu chung minh duoc rang viec kh6ng thuc hier, nghia vu d6 la do mot fro ng9i n§.m nqoa: su kiem soat cua ho va kh6ng the chd dr,ji m¢t each hop Iy tro nqai d6 khi ky ket hop dong hoac tranh dUQC tro ng9i nay hay khac phuc hau qua do tro ng<:ti nay gay ra.

Xuat phat tll quy dinh trim, co the n6i rang ben vi pharn nghla vu hop dong bi co; ta co lOi neu kh6ng chLing minh du'Q"c rAng, viec kh6ng thuc hi$n hay trurc hien khong dung nghia Vl,J hop dong la do ttuong http bat kha kh8ng gay ra,

Nhu' v.$,y, phap luat thl1dng mal quoc Ie ap d'.Jng nguyen tttc "trach nhi~m ngay ca khi kh6ng co loi". Nguyen Ittc nay hoan toan c6 co so va the tli$n dUQC tfnh khach quan khi xac djnh tracn nhiern. Vi dl), ngvoi ban theo thoa thuan, gui hang dung thai han, nhunq VI mot 1'1 do nao do (do 101 cua nguo; van chuyen chang nan), hang den dia chi cua ngtJoi mua b, cham so voi quy djnh cua hop dong. Trong trl10ng hop naY,ra rang nguoi ban kh6ng co loi, tuy nhien ho v&n phai chiu trach nhiern, neu kh6ng chung minh duoc di.ng, hang hca bi cham tn~ do truong hop bat kha kMng.

Khi xem xet loL theo quan diem cua chunq t6i, kh6ng the khong noi den mai lil3nM giG'a loi va thoi han khieu ki~n va thdi han khieu nai, M~c du phap luat va hdp dong cua Vit\)t Nam chunq ta co; 10i 113 mot trong nhG'ng can CLi de xac dinh trach nhi$m cua ben vi pharn hop dong the nhLfng !e.i khong c6 su dieu chlnh rnoi quan h$ giua 16; va thai han khieu kien, thoi han khieu nai, Phap luat chUng fa ap dl,lng thai han khieu na] hay khieu ki$n chung cho tat ca cac nanh vi vi ph am hQ"p'dong, kh6ng phu thuoc vao vi$c, hanh vi vi pharn d6 la vo y hay co tinh. Vi du, Dieu 319 Lu$t Thu'O"ngm9i quy dinh, thoi hieu khoi ki$n ap dl)ng dol voi cac tranh chap thLfdng m91 la hai narn ke tU thoi diem quyen va 100i ich hO'P phap bj xarn pharn. Chung ta biel rAng, ngay ca

67

trong phap lu~t Vi~t Nam va met s6 rnroc chau Au luc dia, rnuc d¢ cua loi haem toan khOng anh huong d~n rnuc d¢ trach nhi~m, hay n6i chtnh xac hem, va rrnrc d¢ den bu va dieu nay hoan toan phu hop vci thuc ti~n heat d¢ng kinh doanh thUong mal n6i chung. Hanh vi vi pharn hcp dong cho du la co y hay khOng co y deu gay ra nhung thi~t hai nhu nhau. Tuy nhien chung tOi cho ding, vi~c phap luat chung ta khOng co su dieu chTnh d~c bi~t doi voi hanh vi co tlnh vi pharn hop dong la trai voi nguy~n tac thi~n chi, trung thuc trong vj~c tnuc hien hop dong.

Khac voi phap 'u~t Vi$t Nam, phap lu~t quae t~ va thuong mal, cu th§ la COng lick Villn 1980, tuy khang eoi loi la can ell de xac djnh trach nhiern nhUng tai eo Sl,I dieu chTnh r6 rang moi quan h$ giua rmrc d¢ IOi va thoi han khieu ki$n. COng uoc Vi~n khang quy dinh thol han khieu nat rna chr quy dinh thoi han khieu kien. Theo nguyen tac ben bi vi pharn mat quyan khieu kien neu khang tuan thu thoi han khieu ki~n do tnoa thuan hay do lu~t dinh. Tuy nhien, de dam bao su eang bAng eho cec ben trong hop dong mua ban hang hoa qucc te, Cang ucc Vien 1980 con quy dinh them di.ng. thai han khieu ki$n n6i tren khOng ap dl,mg cho nhung truong hop vi pham hop dong co y. Elieu nay eo nghTa la, ben bi thi$t hal khang mat quyen khi~u ki~n ngay ca khi thai han khieu ki$n da. het neu su vi pharn hop dong la co y. Elieu 39.2 Cang udc Vien 1980 quy dlnh, trong rnoi truong hQ'P. nguai mua mat quyen khieu ki$n do hang hoa khang phu hop vdl dieu kiifln cua hop dong neu khOng thOng bao eho nglloi ban trong thai han hai narn ke III ngay giao hang thuc te, tuy nhien Eliau 40 lai quy dinh ding, neu nguoi ban da. biet hay khang the khang biet hang hca khang phu hop voi hop dong nhung khang thOng bao cho ngUoi mua biet thl nguoi mua khang mat quyen khieu ki$n ngay ca khi da. het thoi han khieu ki$n. Chung tai cho rAng quy dinh cua COng uoc Vien 1980 nhu v~y la phu hop va dam baa cho vi$c duy tri thUong rnai cOng bang.

3.2.4 Thl6t h{lJ: Phap lu~U cua h~u het tat ca cac mroc tren the gioi trong do co ca Vi(H Nam, cac van ban phap luat thuong mal quoe te dau c6 m¢t nguyen tAc chung: co thi~t hlili thi mol boi thuong. Neu c6 hanh vi vi pharn hop dong nhung khOng gAy thi$t hai thl kh6ng phili chiu trach nhili!m. Thea quy dlnh cua phap lu~t thUong mal quoc te hi$n nay, ben vi pharn chiu trach nhiern va nhung thiet hal do minh gay ra chI trong pnam vi rna ho nhin thay trudc hay buoc phai nhin thay tnroc tal thai di~m ky ket hop dong (Eliau 74 Cang Lioc Vien 1980; Elieu 7.4.4 Nguyen tAc UNIDROIT).

2.3 Cae tntong h~p miAn trU traeh nhiem do vi pham h~p 66ng IhUang mal quae Ie

Phap lu~t cua Viet Nam trong finh vile dan sl,l, thuong mal, klnh t~ quy dinh kha ro rang nhOng truong hop mi~n tnr trach nhi$m do vi pharn hop

68

dong. Tuy nhien rrong Lu$t Thudng rnai Quac t6 cac tnJong hQp mi~n tru trach nhi~m do hoan toan khOng thuc hi~n hay thVc hi~n khOng dOng nghia vu hQ'p dong dll<;Sc xem xet duoi mot goc de} khilc va c6 the no; la roan dil?n hen. Xu~t pMt tli nguy~n tac tll do if chi trong vi~c ky k6t va thuc hi~n hop dong thlldng m.;li qu6c t~, tuc 18 khi ky ket cac Mn c6 toan quy6n tvltla chen pMp lu~t ap dvng cho hop dong, can thiet phai nghien cuu, phfln tich cac quy d!nh cua Lu~t ThJdng mal Vi~t Nam trong s\l so sanh voi cac quy dinh cua phap ru~t thlldng rnai quoc ta va pnap lu~t cua mot 56 nlick phat trien v6 v~n de nay. Thea quy djnh cua phSp lu$t Vi$t Nam (vi dl,l, Elieu 294 Lu~t Thudng rnai 2005), cac ben se khOng chiu trach nhi~m do khOng tht,ic hi~n hay thvc hien khOng dung nghTa vu cua hQ'p dong neu:

· Xay ra truong hop mien trach nhi$m rna cac ben da thoa thu$n.

· Xay ra Sl) kien bat kha kMng;

- Hanh vi vi pharn cua mot Mn la noan toan do '0; cua phia Mn kla (Ioi cua nguo; co quyen);

• Hanh vi vi pnam hop dong cua met ben la do tuan thu cac quy6t dinh cua co quan quan Iy nM ruroc co tham quyen rna cac ben khOng the biet duQ'c vao thai diem giao k~t hop dong.

Ve nguy~n t~c, ben vi -ph~m muon dllQc mi~n trach nhi$m thi can phai chung minh su ton tl;li cua cac tlnh huang mien trach nhi$m noi tren.

2.3.1 Truong hflP bat kha khang

Cac Mn dtJc;Jc mien trach nhi$m v~ viec khOng thuc hi~n met phan hay toan be? nghTa Vl,J hop dong neu vi~c khOng thl,lc.hie,n nay do trtJong hop bat kha khang gay ra.

TrtJong hcp bat kha khang la trtJong hc;lp xciy ra sau khi ky ket hQP dOng, do nhung su ki$n co tinh chat bli) thuong xay ra rna cac b~n khOng the lliong trliOC dU'QC va khOng th~ khAc phuc duc;Jc (Khoan b Oieu 294 Lu~t Thllong m;.;ti Vi$t Nam). Oil~u 79 COng l10c Vien 1980 quy dinh m¢t ben khOng chiu trach nhi~m ve vi$c kh6ng thl,l'c hi~n bat ky mc}t nghia VI,! nao d6 cua ho neu chang minh dUQc rAng vlec kh6ng thl,ic hien ay lil do mot can frO- nAm ngoal stl ki~m soat cua no va ngtJoi ta khOng 1h~ cho dc;Ji m¢t each h<;1p Iy rAng ho phsi tfnh tOi tro ngl;ti do vao tuc ky ket ncp dong.

Quy dinh cua COng tJoc Vien 1980 ve mien trll trach nhi$m fien quan den vi$c khOng thuc hien bat ky nghia vu nao. Nhlf v~y se nay sinh van de, nguoi ban co the dUQ'C mien tru trach nhi$m trong trllong hQp giao hang co khuyet t~t nhlfng khOng phai do 16i cua mlnh. Oe tra loi cau hoi nay can phsi phan

69

tlch ky khal niE;:m !lTrd ng;;ti~ dU~c su dt,mg !rong cOng uoc 18 nguyen nhan cua vi$c khong thuc hien nghTa Vt,A hop dong.

Nhieu khi mot trong cac ben khong th~ thuc hien dUdc nghTa Vt,A cua rnlnh theo quy dinh cua hop dong do xuat hien nhung tlnh huang khach quan d~c bi$t hay III tlnh huang phap lu~l. Vi dl,l nha may cua nglioi ban b] pha hUy do hoa hoan, hay hop dong kh6ng th~ thuc hi$n duoc do Lien Hi$p Quac thong qua !$nh cam v$n hav .nha nuoc cam nh~p khau hoac xuat khau loai hang nao do ... Nhung tinh huang noi tren thudngdlil;:ic pnap lu~t hau het cac nuoc cOng nhu cac van ban pnap luat thUo'ng mal quac Ie dieu chlnh. Cac tinh huong noi tren dUI",Jc khoa hoc phap 1'1 goi 18 tinh huang bat kha khanq hay 18 nhung su thay doi bat ng6 cua tinh huang.

Tinh huang bat kha khang la su ki$n bat ngo. Thong thuong, ben khong thuc hien nghla vu mot each thlch dang phai chiu nhung h~u qua tieu cue, nhung hau qua tieu cue nay cuoc quy dinh nnu la tracn nhiern do vi pharn hop dong. Nci dung co ban cua trach nhiern lit viac ben vi pham dieu ki$n cua hop dong phai boi thuong thiet hai. Cac h$ thong phap lual khac nhau khong giong nhau khi danh gia van de ve vi$e cong nhan ben kh6ng thuc hien thich dang nghTa vu cua minh va viec mien In) trach nhiern cho ben do. Su khonq thong nhat nay xuat phat kh6ng nhung tU cau true phap 1'1 khac nhau cua cac can cu mi~n Irv trach nhi$m rna con xuat phat tU thuc tien heat d¢ng thudng rnai va nhung Quyet.dinh cua toa an cua cac quae gia khac nhau. Trong cac van ban luat thudng mal quoc te co nhung quy pharn lien quan den hEI.U Qua cua tinh huang bat kha khanq hay noi each khac la su thay d6i bat ngo cua tinh huang.

Su ton tai cua chinh su kien bat kha khanq chua phili la can cu d~ mien trll trach nhiem cua ben khonq thuc hien nghTa Vt,A hop dong neu su kien do kh6ng thea man nhung ye"u t6 khach quan va chu quan sau:

- Dieu kien thu nhat 18.. rnci quan h$ nhan qua giua tinh huang bat kha khanq va viec khong thuc hien nghTa vu. Moi lien h$ nay phai la mol lien h$ true tiep. Thuc til§nho<,lt dqng thudng rnai quoc Ie cho thay rang, mot moi lien h$ khong the dUQC coi la true tiep neu su kien bat kha khang phat sinh sau khi thoi han thuc hien nghla vu duoc quy dinh trong hI",Jp dong as. ket thuc. Nguoi vi pham pha! co nghTa VL,l chung minh su ton tal cua rnoi lien he nol tren,

- [lieu kien thli' hai cua su mi~n tnr trach nhiern la viec khong the thuc hien duoc nghTa vu. N 6i chu ng dieu kie n nay xuat pha t tU nhung quy pharn cua luat quoc gia, nhung quy pharn nay dieu chlnh su tac dong cua tinh huang bat kha khang, tuy nhien trong khoa hoc phap 1'1 cOng nhu trong thuc ti~n, tronq tai van con ton tEli quan di~m, rna theo d6 tinh huang bat kha

70

khang khong th~ ta can cu d~ mien tnr trach nhiam neu nhu anh hL1ang cua chUng chi groi han 6 mire dQ gay kno khan cho vi~c thuc hien nghTa vu.

· E>ieu kien Ihu ba la ben khong Ihl,fc hi$n nghTa Vl,J hop dong cua mlnh pha] thong baa cho phia ben kia ve sl,f xuat hien truonq hop bat kha khang trong thai han lu~t dinh. Thea quy dlnh cua E>ieu 295 Lu$1 ThL1dng rna: Vi~t Nam. ben khonq thuc hi$n hoac tnuc hien kh6ng day du nghTa vu hop dong pha] thong bao ngay bang van ban cho phfa ben kia ve !rL1ang hop dL1<;iC mien trach nniern va nhung nau qua co the co, khi trL1ang hop mien trach nhi$m cham dLtt phai thong baa ngay b5.ng van ban cho phia ben kia biet. neu kh6ng thong baa hoac thong baa khong kip thai thi phai boi Ihuang thiet hai neu co.

· Truong hop bat kha khang phai ducc co quan, t6 chuc co tham quyen xac nnan.

Phap lu$! Viet Nam chi dua dinh nghl<;l Ihe nao la truonq hop bat kha khanq, tuy nhien khong noi r6 mot each lUang doi nhQng truong hQ"p nao dL1Q"c cor la Iruong hop bat kha khanq rna chi n6i mot each chung chung trong mot so van ban phao luat.

Kh6ng co kha nang thuc hi$n nghTa Vl,J la lien de chung cho su mien In) trach nhiern, SI! khong c6 kha nang nay c6 the dUQC xuat phat tU nhiau nguyen nhan, nhO'ng nguyen nhan nay trong ty tu$n va phap luat duoc phan chia thanh nhieu nh6m nhL1 sau:

· Thien tal: fa nhO'ng hlen tL1Qng cua II! nhien va duoc coi ta CO" so mien tru trach nhie m Jan dau tie n duC1C su ou ng Irong luat La Ma. Vi du , 10 lut, baa, d¢ng dat, djch benh, NhOng hi$n tL1t;:Jng nay dL1Qc gOi bang thuat ngu "Act of God -Hanh vi cua Chua".

· Chien Iranh: Chien tranh c6 tuyen bo hay khong tuyen bo, nQi chien, cac cuoc each mang, neii loan, khai nghTa cOng duoc coi la co so mien tnr trach nhiern. Phap luat su dvng thuat ngO' Act of King's Enemies (hanh vi cua ke thu cua Hoang de) de goi nhO'ng tlnh huang nay.

- Bai cong: la hi$n IUQng thL1ang xay ra trong thuc Ie va trong nhieu truong nop cOng duoc coi la ed so mien In] trach nhiem. Phap luat cua cac nuoc Xa h¢i Chu ngh"i"a cu khong coi bai cong 18 co so mien mr trach nhi$m vi cno rang, hi$n tuonqnay chi dac trunqcho nha nuoc tu san. £loi voi chu the cua Iuat thtJdng mai n6i chung va luat IhL1dng rnai qu6c Ie n6i rieng thi bei cong IS. tinh huong khong the lien li$u truce ducc va cOng khong the kh.§.c phuc ouoc, bai khong ai co the yeu cau tanh dao cua nha may xi nghi$p tranh bai cong bang each thea man cac yeu sach cua nhCing ngu'di bai cong (trong IrUong hop nay chi n6i den nghla Vl,J phap luat thL1C1ng mal, khong n6i den

71

nghia VI,! chfnh trl hay nghia VI,! lao d¢ng). Bai cOng dung lu$t (Wc la dlf~C lu$t cho phap tiA"n hanh theo m¢t thu tuc nh~t dinh), hay khOng dung lu$t deu khOng co y nghia trong trllang hcp nay.

-

• 51.! co trong san xu~t: 51.! co trong san xuat duoc col la co sCI mi~n trl!

trach nhiem chi trong m¢t s6 trllang hop, R6 rang ding khong th4' khOng cOng nh~n su co san xuat do thi~n tai gAy nen, tuy nhien tea an hay trQng tai co th~ W ch6i viec cOng nh$n su co nao do la ca so mi~n tnr trach nhiern do rnuc dQ cua su co do khOng clang k~, d~c biet la trong nhung trLlang hQp su c6 xay ra do thieu b¢ ph$n thay the, may moe thiet bj qua cu hay do nhOng trLlang hop khae rna ngLlai san xuat phsi nhin thay tnroc hay buoc phai nhin thay trUoe khi ky ke"t hop d6ng .

. 51,! can trotronq van tai co the dUQe coi la co sa mien tru trach nhiem, day co the la tai nan giao thOng tram tronq, Ie h$u qua cua thi~n tal, cua nhung quyet dinh cua cd quan nha nuoc (nhu' dong eua bien giol). Tuy nhien trong tbuc te van d~ nay con eo nhieu tranh cai. VI du trong hQP dong mua ban hang noa, ngu'oi ban co the ap dl,lng nhung bien phap thieh hQp de thay d6i lich trinh cua phudng tien van chuyen va nhu v$.y tranh dl1~c su can tro moi phat sinh. Can phai chu y rang su can tra giao thOng chi duoc xem la co so mien tnr trach nhiemneu ngUoi ban chung minh dUQc rang tnroc khi sl,t can tTC! xuat hien nguai ban da. ehu~n b] du hang de giao cho nguai mua.

2.3.2 Do 101 cua ben b! thl6t h,1 (101 cua ngU'd/ c6 quyen)

Lu$t ThUdng mal 1997 khOng quy dinh 16i cua ben bi Ihi~t hal 18 can cu mi~n tnr trach nhiern do khong thuc hien hay thuc hien khOng dung hop dong, tuy nhien de phu hQp va th6ng nhat voi quy djnh cua B¢ lu~t Dan sl.! hi~n hanh, dam bao su tUdng thfch vol IU$t phap qucc te, t.uat Thudng mal 2005 co quy dinh nay (khoan c Oieu 294). Nhl1 v$.y, neu lu$.t cua Viet Nam dl1QC ap dt,mg cho hcp dong thuang mal qu6e t6 thi c6 the ap dt,mg. Oieu 80 COng Uoc Vien 1980 cung co quy djnh tuang tu, ~MQt ben khOng duoc vien dan m¢t su khOng thuc hien nghia VI,! cua ben kia trong chung rnuc rna st,l' khOng thuc hien nghTa vu d6 la do nhang hilnh vi hay so suat cua ehlnh ho", Trong thuc ti~n thUdng rnai thi$t hai xsy ra do h~i cua ben bi thiet h~i co th~ thA:y trong truong hQp sau: Thea hop dong mua ban hang h6a ngUoi mua co nghTa vu phsi ti~p nh$n hang h6a. VI du, ngay 15 thang 10 nguoi ban hang giao, tuy nhien den.ngay 18 thang 10 nguai mua rnoi nh(in hang. Khi ki4m tra ngUoi mua phat hi~n hang h6a khOng phu hQp voi dieu ki~n cua hop dong do hong h6c hay m§t mat va ngay sau do bang van ban yeu cau nguai ban b6i thUong thi$t hal. Tuy nhien nguoi ban chung minh dUQc rang, hang h6a b, hong hoc hay bi m4t mat vao ngay 16 va 17 thang 10 m~e du nguai ban da ap dt,lng moi bi~n phap ngan chan. NhU v$y trong.vi du n6j tren thiet h~i xay ra do

72

nguai mua cham thuc hien nghIa VI,! nh$n hang cua minh va ro rang rang nguai ban sa khang chiu trach nhi~m ve hang h6a b] hong h6c hay mat mat.

2.3,3 Quys't d!nh cua eel quan quan Ii' nha nude c6 tham quyen

Quyet dinh cua cac co quan nha nucc trong mot 56 trucmg hop cOng c6 the duoc coi fa co so mien trLl trach nhi~m. Co so mien trLl tracn nhi$m loai nay chiem vi tri dac bi~t trong hoc thuyet phap 19 ve mien trC! trach nhi~m do co nhieu quan diem tral ngUc;1c nhau. VI du, de baa v~ c6ng ty thu9C sCi hO'u nha nuoc, nha nuoc ban hanh t~nh cam nhap hoac xuA"t 101;1;1 hang h6a nao d6 khi thay cOng ty cua mlnh kh6ng co kha nang tnuc hi~n nghia vu. NhO'ng quyet djnh dUc;1C n6i den C1 tren c6 the la quyet dinh dan phuong cua co quan quyen nrc nha mrcc, cOng c6 the fa quyet dlnh cua t6 crurc qu6e te (nhU Lilln Hop Ouoc). NhU v$y khOng co kha nang thl/e,hi~n nghIa vu c6 the dUQ"C phat sinh do nna nucc cam xuat, nMp kh£u ffi¢t loai hang hoa nao do hay Lien Hi~p Quae thuc hi$n I$nh earn van thuang mal dol vai quoe gia nao d6.

t.uat Thuang rnai Vi$t Nam 2005 (Dieu 294.4 ) quy djnh. hanh vi vi pharn hcp dong eua m¢t b~n la do tuan thu cac quyet dlnh cua co quan quan 19 nha nude co tham quyen rna cac ben khang the blet dUc;1e vao thai dh~m giao k4"t hop dong. C6 the n6i rAng, quy dinh nol Iren cua Lu~t Thudng mal chua th~t dUc;1e r5 rang. LV do cua st/ chua r5 rang d6 the hi$n 0 ch¢: Ihu nhat, cc quan quan IV nha nUdc co tham quyen la co quan cap nao: thl1 hal, cc quan quan IV nha nUdc c6 tham quyen ban hanh quyet dinh d6 nham muc dieh gi? ChUng tai cho rang, vi~e phap lu$t khOng c6 st/ quy djnh r5 nhang van de nol Iren chac chan sa gAy ra nhieu kh6 khAn trong vi~c xac dinh mot quyel dlnn nao d6 cua co quanquan Iy nha ruroc c6 tham quyen c6 phai la trUCIng hc;1P mien In)' trach nhi$m hay khOng, d~c bi~t fa trong hc;1P dong thuang ml;l;i,quoe teo

, 42

Trang m¢t vu tranh chA"p ,COng ty Thuong mal Nha rurcc eua Ba Lan

ban dllong cho mc;>t cOng ty cua Anh, hop dong dllc;1c ky ket tren co SO hop dong mAti cua Hi$p h¢i 8uOn ban dlf~ng Qu6c te" vao thang 5 narn 1974 va thai han giao hang dli<;1C quy dinh vao thang 10 ·11 narn 1974. Duong la d6i tu~ng cua ht;1p d6ng dtJc;1c tinh che tLt cu cai dllong. Trang di~u khoan mi~n Iru trach nhi~m cua hcp d6ng c6 quy djnh, trong trliong hcp co sl! can thi~p cua chinh phu thi thoi han tht/c hi~n hc;1P dong duoc gia han va cuai cOng hi~u it/c cua hc;1P dong se cM~m dCtt. Vi co mira nhieu trong thang 8 nen phan Ion eLI cai dliong bi chet, thang 11 8¢ Ngo~i thudng Ba Lan ban hanh quyOt dinh cam XU81 khifu dliong va quyet djnh'nay GO hi~u II/c denthSng 6 nAm 1975, Cling ty Thlfdng rnai Ba Lan khllng th~ thl,tc hi~n nghia vu glao hang cua minh

4:l. Xem VI,! C. Czarnikow Ltd. v. RoHm.I,),e~ q979.,.A.C.~51)

73

boi do truonq hop bat kha kh8ng. Toa an Anh quyet dlnh rang, 1'1 do Cong ty Thvdng rnai Sa Lan dlia ra IS. c6 co so, boi vi lenh cam xuat kh§u duang cua chfnh phu nham rnuc drch tranh nhung bien d¢ng co tinh chat xii hqi va chinh tri trong nuoc, Bi$n phap nay can phai dl1Qc coi 103. co so mi~n trO' trach nhi$m va n6 cOng phD hop voi quy dinh cua Hi$p hQi Buon ban Quang Qu6c te ve tru'eng nop bat kha khang.

Nhung quyet dinh cua chinh phu co tinh chat dim doan nhung khbng xuat phat W vi$c bao dam an ninh qucc gia trong mot ITnh vue nao d6 (an ninh IUCIng tnuc, an ninh xa h¢i...) kh6ng the duoc coi 18. trLlong h<;jp bat kha kMng. VI du,

43

ngay 10-4 B¢ ThUdng rna: ruroc ta c6 van ban (0571-TMIXNK) yeu cau mot s6

doanh nghii;lp huy hop dong mua ban gao da ky tnroc do voj Cong ty Toepfer International. Day khong th~ dUdc coi 18. trLlbng hGlP mien tnJ trach nhi$m.

2.3.4 rhoa thuin ciie esc ben vii cac tr(fang hClP mien trach nhi~m Theo nguyen uk chung, cac dieu ki$n cua hop d6ng do cac ben tl,i tnoa thuan, neu kh6ng trai lu?ot thi deu co 9ia tr] phap 1'1 bat buoc. Trang thuc tien hoat d¢ng kinh doanh thuang mai trong nhieu truong hc;lP vi nhieu Iy do khac nhau cac ben thu"ong dua vao hdP dong nhU'ng thoa thuan nharn han che hay mien tru trach nruern.

Thea thuan cua cac ben ve mien tru trach nhi~m do vi pharn h<;Jp d6ng duoc dieu chinh kh6ng gi6ng nhau trong phap lu$,t cua cac qu6c gia. Theo quy d(nh cua khoan a 8ieu 294 Luat Thu'dng rnai Viet Nam, cac ben se kh6ng chiu trach nhlern do khOng thl/c hitfln hay thljc hi$n khOng dung nghra vu cua hQ'p dong neu co su thea thuan cua cac ben va truong hQP mien trach nhi$m do. R6 rang quy d\nh nay eu a Luat Thl1dng m~i nVdc ta cho thay cac nha lam luat cua Vi$t Nam het sue coi trong nguyen tiic tl,J' do 'I chi cua cac ben trong

ky ket hop d6ng. -

Trong van de nay, phap lu(H qu6c ta c6 m¢t s6 diem khac va; quy dinh cua pnap IU$t Vi$t Nam. Phap lu$t Anh coi thea thuan cua cac ben ve trU'ong hop mien trach nhiern co hi$u hic phap 1'1, tuy nhien nhung thoa thuan mien tru tracn nhiem do vi pharn nhOng dieu ki$n Cd ban cua hop dong thi dUqc coi la kh6ng c6 hieu hrc ohap IY. Vi ou. thoa thuan cua cac ben va mien tru trach nhi$m cua nguoi ban do cac khuyet t$t §n trong hq.p d6ng mua ban hang hoa kh6ng the loai bi) dieu ki$n co ban cua nop dong, theo d6 chat II..I00ng cua hBng h6a phili dam bao cho vi$c su dl,mg cho m9t rnuc dich cu thEi, hay thoa thu$.n mien tnr trach nhi$m doi v6i thi$t hal la khoan Il;li dang Ie dlt<;lc huong kh6ng co y nghra doi voi nhG'ng thiet hi;l.i la h$u qua true tiep.

4:\ Xcm: 8(\0 thanh nien so ra ngay 10-4-2003

74

Phap luat cua Cong hoa Phap hien nay chinh thuc van chua co quy pharn nao de dieu chlnh SI.) thea thuan cua cac ben ve cac trl10ng hop mi~n trach nhiarn. Tuy nhien, narn 1959 Tea phuc IhAm quy dinh, thea thuan cua cac ben ve mien tru trach nhlern dUOc coi la co hieu rue phap If neu su kh6ng thuc hien hay thuc hi$n khon9dung nqhla VI.) khong phal do 16i co y hay v6 'I nghiem tronq, Dieu nay co nghTa la trong truong hop vi pharn do loi co y hay vo y nghiem tronq thl thea thuan mien ttu trach nhiern khong c6 hi$u luc phap 1'1. Die u 2 S~e lenh s6 78-464 ngay 24/3/1978 quy dlnh, trong ht;jp dcing mua ban duoc ky ket giua m91 ben la thUong nhAn chuysn nghiep voi mot ben 18. thuong nhan kh6ng thuong xuyen tham gia hO~1 dong thuonq mal, nhung thoa thuan han che hay mien tnr trach nhiern do vi pharn hop dong duoc coi la

44

khong co hi$u luc phap Iy .

Philp IU$1 cua Eh1c cOng co nhO'ng quy dinh tuonq tu pnap lu$1 Cong hoa Phap. Bieu 276 80 lu~t Dan su Duc quy dinh. ben vi priam khong the duoc mien tru tracn nhi$m trong tuang lai do coy, dieu nay c6 nghTa la thea thuan mien tnr trach nhiern se kh6ng co hieu iLlC Irong trudng hOP co 'I vi pharn hop dong. Vi du, lrong hop dong m ua ban hang hoa thea thuan mien tru trach nhiern doi vol khuyet t$1 cua hang hoa se kh6ng co hieu ll,ic phap 1'1 neu ngudi ban da biet hang hoa co khuyel tt;\t nhung co tinh im I~ng, khong th6ng

bao cho nguoi mua biel (Dieu 47689 IU$1 Dan su BUC)45.

TUdng tl,i phap luat cua Phap, su pMt trien cua pnap lu$1 Duc ve Ihoa thuan mj~n Iru tracn nhiern giin lien voi vi$c giam sal phap 1'1 nharn rnuc dlch bao v¢ quyen h:,1i cua ngLidi Mu dung.

T(J su phan tich n6i tren c6 the ket luan ding, neu quy dinh cua Elieu 294 l.uat Thucnq mal 2005 chl dung lai 6 d6 thl r5 rang dfeu nay gay ra su bat binh d~ng giua cac doanh nghi$p chua c6 kinh nghiem va cac doanh nghi~p da co nhh~u klnh nghi$m trong hoat d¢ng thvdng mal. M~t khac dieu nay tao ra su kh6ng cOng bang va trong thuc te S8 c6 nhieu trvdng hop mot trong cac ben !c;1i dl,lng su ton tai cua dieu khoan mi~n tnl trach nhi~m d4 vi pharn hop dong rna khong phai chju mot bi$n phap cM" tai nao 46. Vi v$y khi hoan canh bat buoc phai dua vao hop d6ng thoa thuan mj~n tnl trach nhiem, chu'ng ta can phai b6 sung vao hop dong "thoa thuan nay se khOng co gia tr( phap Iy neu vi$c kh6ng thuc hi$n nghTa vu hop dong la co y", dieu ki$n nay chac chan se ngan can dU<;1C Sl,i 1Q"1 dtJng cua phis ben kia.

H Xem: Nicholas B. French Law of Contract. London 1982, p. 228.

<lS Xern: Comarov A. S, Trach nhiem. trong hoa: d¢ug thuang mai, Matxcova, 1991, tr. 158

4G Xem: Duong Anh San, Cdc thad thuan. han. cld va mi~1l tru traoli nhiem, TIilP chi Nghien cou l<[lp phap, so 3/2005.

75

2.3.5 Do 161 cus ngllal thti' ba

Trong Be) lu$t Dan SI,I cOng nhlf trong Lu~t Th&Jdng rna! Vi~t Nam koong co di6u khoan nao quy d;nh QUY djnh lOi cua ngllai thu ba Ie. can cu mi6n tTL!' trach nhl~m do khang thuc hi~n hay thl,l'c hi$n khong dung hcp dong. LO; cua nglloi thli ba dUQc coi 13 can cir mit\n trlJ trach nhi~m duc;1c quy d;nh trong Di~m 4 Mvc " Quy che tarn thOi s6 4794 ngay 311711991 va Oi6u 7 Quyet dinh s6 299- TMOL ngay 9/4/1992 v6 vi~c ky ket va quan Iy hQp d6ng mua ban ngo(li thudng thi 10; cua nguo; thu ba cOng duoc co; la can cO mien tru trach nhi~m.

Khac vol cac van ban phap luat cua Vi~t Nam noi tr~n, COng uoc Vien 1980 (Khoan 2 Oieu 79) quy djnh cu the nhOng trU'ong hcp, theo d6 ben khOng thl,tc hi$n hay thl,Jc hi~n nghia VV kh6ng dung sa khOng phsi cniu trach nhi~m rna vj~c kh6ng thl,l'c,hi~n hay thl,l'c hi$n nghia VI) khong dung do do 'oi cua ngucH thu ba, cu th~, neu nglloi thu ba khang thtJc hi~n nghia VI) cua mlnh do trllong h(1p b§'t kha khang gay ra.

Quy dinh nay cua COng iroc Vien 1980 c6 it nghTa phap 1'1 quan tronq, boi vi trong heat d¢ng thuong mal va. neat di)ng thUO'ng m~i qu6c t~ n6; rieng, vi~c thuc hi~n mOl m¢t ht;1p dong rieng bi~t Mn quan m~t thi~t d~n vi~c tht,tc hi~n cac hc;1p dong khac. Vi du, nguoi ban khOng tht,tc hi~n nghia VI) giao hang cua mlnh cho nguoi mua theo hQP dong mua ban hang h6a do btln gia cang da khOng thuc hi(m nghTa VI) cua minh doi voi nguoi ban theo hQp dong gis cOng san phAm (doi tllQng cua h<;1p dong mua ban chl co the fa san phAm cua b~n gia cOng va kh6ng san phAm nao co the thay th~ dllOC). Trong truang hop nao thi vi$c bE!n gia cOng khOng thuc hil?n nghTa VI) duoc col la can cu de mi6n tru tracn nhi~m cca nglloi ban theo hcp dong mua ban hang hoa cua minh? Trong truong hQp nay, Khoan 2 £)h~u 79 COng &Joc Vien 1980 da quy djnh ro, nguili ban khang chiu trach nhi$m voi ngO'oi mua do khang thuc h;$n hay thy'c hi.n khang dung nghia VIJ theo hQp d6ng mua ban hang hoa chl trong trtJong hQP, n~u nguai gia cOng khang thuc hi~n nghia VI,! cua minh doi vol nguoi ban theo hQp dong gia cang san pham Ia. do trtJong hQP bal kha khang. Pnap lu~t cua Vi$t Nam kh6ng co quy dinh chi ti6t tuO'ng tl,l'.

Trong nhOng trtJong h<;1p knac, vi$c ngtloi gia cong khang thuc hi~n nghTa VI) chi co the dllQC coi Ia. nhung kh6 kh~n cua ngtlai ban trong vi$c thuc hi$n nghia VI,! giao hanq cua minh doi voi nguoi mua. NhO'ng kh6 khan trong vi~c thl,lc hi$n HQP dong thltong m(li qu6c t6 duoc quy dinh trong Dieu 7.1.7 Cac Nguyen tac cua UNIDROIT va hQp dong thvCSng mal Quac t6, tuy nhien van ban nay khOng co gia tr] phap Iy b~t buoc rna chi dUQc coi nhu Ia. m(>t toai cua t~p quan thlldng rnai quac t~.

76

CH110NG IV

THANH ToAN Quae TE

I. KHAI QUAT

Thanh loan quac Ie lrong hoat dQng thUang rnai Iii vi~e chi Ira bAng ti~n cho hang hoa. cac dich VI) mua ban hang hoa hay cung ling lao Vl,J ... giOa cac t6 chuc hay ca nhan nuec nay vol cac 16 chuc hay ca nhan mroc khac, hay giOa met qu6c gla voi 16 cnuc qucc t~ thOng qua quan h~ giOa cac ngan hang cua cac rnrec lisn quan.

Thanh loan quac te lrong hoat d(lng IhUang mal la quan h$ thanh toan phat sinh tn~n co so cua giao dlch thudng mal. ThOng thUang vii;!c thanh toan cuoc tturc hi(ln bol cac chung tu hang h6a kern thea.

Tinh chat quac teO cua giao dich IhUdng rnai Ism phat sinh 51)' rUi ro nhat djnh cho cac ben tham gia giao dich. SI)' rui ro nay co rnuc de:> cao hon so voi viE\!c thuc hi~n giao dich thudng mal trong pharn vi cua met quae gia. £)e tranh eu rwi ro mQt each toi da trong thuc hl~n giao dlch thU(mg mal quac Ie, trnrc ti~n thuang mal qu6e t~ da xtly dl)'ng Mng loat quy dlnh lien quan den vi~c Ihanh toan de baa dam eho ngtlai co quy~n nh~n duoc sl)' thanh loan. Trang thuang mai quac Ie thuCfng rt g~p nhOng truang hop rna thCfi diem giao hang va thoi diem tra ti~n trung nhau. Thea nguyen ta.c, trtldc het dil~n ra vi$c giao hang cho ngUai van chuyen va sau do moi di~n ra vi$c thanh loan ho~c ngltQc lal vif)c thanh loan dien ra truce sau d6 moi tien hanh giao hang (lUang tl)' nhu vi$c thanh toan cho eOng vi$c ducc thuc hi~n, dich vu dUQC cung ung).Tuy nhien thuc tien thUang mal khOng phai baa gia cOng dtlQc dien ra met each sucn se nhu v~y. Trang nhieu truang hop, nguai ban giao hang nhUng nguai mua khOng thanh roan hay ngum mua da Ira tien nhung ngUO'i ban kh6ng giao hang.

Thuc tien hoat d¢ng thUdng mal de. xay dl,ing dUQ"c nhOng phvang thuc thanh toan mAu, vet su tro giup cua chunq co Ih~ lam trung hoa duoc l«;Ii Ich kinh Ie CO the no! la doi khanq cua cac ben trong hQP dong thUang mai quoc Ie. Nguoi ban hay ngUoi cung cap dich vI.) khi ban hang hay cung cap dich VI,I baa gio cOng muon dtlQc thanh toan m¢t each nhanh chong nhat, tuy nhien neu chung tU van Uti la chunq tV dinh doat hang h6a Ihi ngubl ban lai muon giCf chunq den khi nhan duoc sl)' thanh loan hay it nhat cOng lin luang rAng de nghi Ihanh toan cua ho dUQ"C chap nhan, Trang luc do, ngLiai mua hay nguoi hUang dich vu lal mong muon lui thoi han Ihanh toan den thoi diem khi chung

77

tU lien quan den hang hoa, d$.c bi$t la van don, vuot ra nqoai su ki~m soat cua ngUoi ban. £)~ giai quyet su rnau thuan giO'a cac quyen l<;1i n6i tren, can thiet phai co sl./ tham 9ia ella mot hoac nhieu ngan hang Irong qua trinh Ihanh toan. Cac phuonq thuc thanh loan co sl/ tharn gia cua ngan hang ouoc sil dl,mg Irong hoat dOng thuonq rnai qucc Ie d6 la: phuonq thuc nho thu va tin d\.)ng chunq tu.

Trang phuong thuc nho thu, ngan hang nhan chi th! thanh loan W ngU'oi ban. Viec trao chung tU dinh doat hang h6a deli lay viec Ihanh 10Etn thuonq dU<;1C dien ra a dia di~m c6 In) so thuonq rnai cua ngUO'i mua.

Trang phUong thuc Ihanh loan bilng tin dl,mg chung lu Ihi ngUQc l<;I.i, ngan hang nhan chi thi Ihanh loan nr ngLidi mua. Viec Irao chung tU d6i lay Sl,I Ihanh toan dien ra 0 dia di~m co tru so Ihudng rnai cua ngU'di ban. M¢I khoi ILi<;1ng Ion dang ke cac giao dich thuonq rnai quac Ie duoc ky ket vo-i di~u ki$n thanh loan bang phuonq thuc lin d\.)ng chung W, theo do ngan hang thea yeu diu cua ngUO'i mua co nghTa vu phai chap nhan va thanh loan hoi phieu cua ngUO'i ban.

Ca hai phuonq thuc Ihanh 10Em n6i tren cho phep ngan hang SV dunq cac chung tU d[nh do <;I. I hang h6a voi IU each la mot bi$n phap baa dam tbuc hi~n nghTa Vl,J b5 sung.

Trang mot so tnJong hop cac ben co th~ Ihea Ihu$n phudng tnuc thanh loan kh6ng dol hoi phai co su Irung gian cua ngan hang: nglJoi mua chuy~n lien th&ng vao tal khoan cua ngU'oi ban hay ngU'oi ban gUi cho nglJoi mua hoi phieu cung voi van don.

Cac phUong thuc thanh loan n6i tren duoc tture hien bang nhung phUong li$n thanh loan khac nhau. Trang heat dong thuong mal qu6c te, ngoai lien, sec va hai phieu thUang ducc su dl,Jng voi vai Ir6 la nhung phuonq lien Ihanh loan.

Ban chat phap Iy cua vi$c thanh loan quac Ie la cac quan h$ uy quyen trong thanh loan quec te. ChUng dLfO'C th!Jc hi$n thOng qua cac hO'P dong uy quyen giua cac ngan hang va nhO'ng ngLfoi khac cOng nhu gi;-ta cac ngan hang voi nhau. Vi cu, ngU'oi mua ye u cau ngan hang eu a minh (ngAn hang phat hanh) ma tfn dl,Jng thu bang m¢t uy quven, ngan hang pbat hanh lai uy quy~n cho ngan hang cua ngUoi ban (ngan hang thong baa) thuc hj~n uy quy~n cua nguoi mua.

Khac vel quy d[nh uy quven trong Lu$t Dan su rna theo d6 ngLfoi ducc uy quyen e6 nghTa Vl,J phai tu minh thuc hien nhung eong vi$c minh ducc u y quyen va chi trong mot s6 trU'ong hop d$e bi~t moi e6 the giao eOng vi$c dU'Q'e uy quyen cho ngU'oi khac, Con Irong vi$e thuc hi$n uy quyen Irong pharn vi thanh toan quec te, nguoi duoc uy quyen dau lien (ngan hang cua nguoi

78

thanh loan * ngan hang phat hanh) tren ttnrc Ie luon luon thuc hi$n uy quyen thOng qua vi$c su dunq nhOng ngLioi khac (cac ngan hang khac).

Thong thucnq, quan h$ glOa ngUoi Ira lien va ngan hang khong chi dU~c gloi han boi viec uy Quyen thuc hien thanh loan rna con bao gam cac yeu t6 khac nhLl vay lin du ng hay bao 18. nh. Ngoai ra cac quan h$ nay co th6, vi du nhLl !rong tin dl,Jng chung ill, khong duoc xem xat nhu la quart h$ uy quyen tran goc do phap 1'1.

Can phai chu '1 rang uy Quyen thuc hien viec thanh toan la hop dong hoan toan doc lap voi cac nghTa VI,) cua cac ben trong hop dong chinh. (Vi du:

NghTa VI,) cua cac ben trong hop dong mua ban hang h6a quoc h3), va nhu v$y ngan hang hoan loan kh6ng lien quan den nhOng dieu kien cua nghTa VI) noi tren cunq nhu viec Ihl,J'C hi$n chunq ngay ca khi !rong uy Quyen cac nghTa Vl,J do ducc noi den. Trong truong hop !hanh loan lien mua hang Iren co so hop dong mua ban hang h6a nqoai thUdng thong qua ngan hang thi ngan hang hoan loan khong lien quan den cac dieu kien cua hop dong mua ban hang h6a cung nhU hinh thuc Ihanh loan ouoc quy djnh trong hop dong.

Ngan hang thuc hi$n vi$c Ihanh loan, vi du nhLl Ihong qua Ira vao tai khoan duoc chl cinh. khOng phai vi hinh thuc Ihanh toan nay duoc quy d[nh Irong hop dong rna vi khach hang cua ngan hang dLlQC uy quyen cho ngan hang chuy~n lien vao tal khoan chi dinn. f)ieu nay c6 nghTa la ngay ca trong truonq ncp neu hop dong quy djnh hinh thuc thanh toan, vi du bAng tin dunq chung W, ngan hang c6 nghTa Vl,J phai lien hanh Ihanh loan b~ng each chuy~n tien vao cac tai khcan dUQc chi dinh neu khach hang uy quyen cha ngan hang Ihanh loan thea hinh tnuc do.

Khac voi nghTa Vl,J, vi du pMI sinh Iren co so hop dong mua ban hang hoa quoc Ie, nghTa Vl,J phat sinh trong khi lien hanh Ihanh loan quoc Ie khong duoc dieu chTnh bei cac hiep uoc qucc Ie da phuonq. Va nhu v$y, quyen va nghTa Vl,J cua cac ben duoc phat sinh Irang khi thuc hien thanh loan qucc Ie dUQ'C dieu chlnh b~ng IU$t do cac ben thea thuan hoac b~ng lu$t quoc gia (lu$1 ap dung) duoc xac dinh phu hop voi quy dinh cua l.uat Thudng rnai Ouoc Ie (quy pharn xung dot). Thuc tl~n heat dong thuonq mal quoc Ie CIa xay dling mot so quy lac nhat djnh va da Iro thanh tap quan luat thuonq rnai quoc Ie duoc ghi nhan Irong nhieu van ban cua Oy ban Thucmg mal Ouoc Ie. NhU v$y, da so cac giao djch Ihanh loan trang Ihudng rnai qucc te duoc dieu chlnh bei nhO'ng quy lac nay.

II. cAc PHUONG TleN THANH ToAN

PhUdng ti$n Ihanh loan la c6ng Cl,l duoc su dunq d4 chi Ira cha nhau trong quan h$ mua ban nhU lien mat, hoi phieu, sec, Ihe tin dl,Jng ... Trong

79

thanh toan quac t€, tien m~t la phuong tien nn It dU«;jC sa dl,mg. Phuong tien thanh toan trong thuang mal qu6c t€ chu yeu la hoi phieu, sec, the tin dl,mg ... MOi cOng cu thanh toan deu c6 nhOng uu the rl~ng phu hop vol tUng dol tU«;jng va toal hlnh giao dieh.

2.1. Hal phiiu

2.1.1. BAn chit cua hoi phllu

Oe tranh rui ro khi da. Ira tien nhung nguoi ban kh6ng cnlu giao hang, trong hoat dQng thuong rnai quae te nguoi mua kh6ng chuyen tien d6 thanh toan th~n hang VaG tai khoan cua nguoi ban rna I~i eho phep nguoi ban viet va ky phat hoi phi€U cho mlnh. Oieu nay dUot g6c d<) phap Iy ra rang la c6 I~i kh6ng nhOng cnl cho nguoi mua ma con eho ca nglioi ban. Ngvoi ban nh$n dUQ'c chung to' IUu thOng va c6 the ngay l~p We ehuyen chung tU nay thanh tian m~t. (Vi du, thOng qua hlnh thuc chiet khau hoi phieuj, eon nguoi mua c6 the lui thoi han thanh toan neu hoi phieu kh6ng phsi la hoi phieu thanh toan theo y~u cau (hoi phieu thanh toan ngay khi duoc xuat trlnh). Neu cac ben khOng thoa thu$n true tiep Ihi phlicmg thuc thanhtoan (Ira tien vao tal khoan hay tra bing phuong ti$n hoi phieu) se dUc;le dieu chlnh bang t$p quan thuonq mai ql,loe Ie eOng nhu cac dieu ki~n ehiet khau hoi phieu.

Cho den nay, trong pharn vi quae Ie e6 ba van ban ehu yeu qui djnh ve phUong ti$n thanh toan quOc Ie bang hOi phieu d6 la:

Lu$t HOi phieu Thong nhat Genever nam 1930 (Uniform Law for Bill of

u _

Exchange - ULB 1930) dU«;je 19 quae Qia chau Au Il,Ie dja cung voi Brazil va

Nh$t Ban ap dl,lng.

Lu~t va Hoi phieu cua Anh narn 1882 dUdC ap dl,mg (1 Anh va cac qu6c gia thugc he thong thOng lu<\U (Common Law), "Oily la van ban phap luc)t t6t nhat tLt tnroc den nay dUQ'e Nghj vi$n Anh thOng qua va nguoi nao Ii~n quan den h6i phieu eOng phsi nghien cuu lu$t nay mQt each ky Ivang",

De ket hQ'p hal h$ thong tren, UNCITRAL dB. soan thao cOng ucc va hoi phieu. COng Uoc nay duoc E)~i hOi d6ng Li~n hi~p qucc thong qua ngay

48

9-12-1988, tuy nhien den thoi diem nay eOng Uoe chua co hi$u luc ,

Ml,Ic dfeh cua COng voc 1988 la xAy dl,fng nhung cong Cl,I phap Iy d~c bi~t d~ nhOng nglioi tham gia heat dong thuong mal quac te c6 the su dl,mg thay cho nhOng c6ng cu thanh toan va tln dl,lng dang ducc su de,lOg hi$n nay. COng

17 C6 ba Cong U'Oc v~ Hoi phieu dliQ'C thong qua ngay 7·6·1930 tai Genever, ba

Cong liac v~ Sec dliQ'C thOng qua ngay 19-3-1931C"tlng tai Genever. '

4H Cong liac co hieu- hrc chl khi co it nhat 10 qu6c gia tham gia ky ket hay phe chuan. Den thai diem 1·2001 moi co ba qu6c gia tham gia ky ke't: Canada, Hoa Ky, Lien bang N ga va mQt quoc gia tham gia la Gvinca,

80

uoc chi du'<;IC ap dl,mg trong truong hop neu chung tU dU<;IC coi la m¢t "hoi phieu qucc Ie" va cac ben co vi~c dAn den cOng uoc.

NhLi vay cho den nay vAn ton tai hal h$ thong phap tu~t ve hoi phieu: t.uat Hoi phieu Thong nhat Genever va Lu~t Hoi phieu Anh - Hoa Ky.

Thea quy dinh cua Luat thong nhal v~ Hoi phieu 1930, hoi phieu la mQt lenh vO dieu ki$n bAng van ban do mQt nguoi ky phat va chuyen cho mQt nguoi kh'ac, yeu du nguoi nay khi nhln thay hoi phieu ho~c den mQt thai han dU<;Ic xac d(nh tronq tuang lai phai Ira cho nguoi co tsn trong hoi phieu hay theo I$nh cua nguoi nay tra cho nguoi thu ba hoac tra cho nguoi c§m giO' hoi phieu mot khoan tien nhat dinh,

Con theo Khoa n 2 E>ieu 3 Phap Ie nh thUong phie u so 1 7/19 99/P LUBTVQH 10 nga y 24-12-1999, hoi phieu la chung chi co gia do nguoi ky phat I~p, yeu cau ngUoi b] ky phat thanh loan kh6ng dieu ki$n kh6ng dieu kien mot s6 ti~n xac dinh khi co yeu cau hoac vao m¢t thai gian nhat dinh trong tuong lai cho nguO'i thu huCIng.

Trang quan h$ phap lu~t phat sinh tU hoi phieu co ba chU the tham gia: ngUoi ky phat hoi phieu, thuong la nguoi ban hang, nguoi cung cap dich vu trong hop dong thuong rnai quoc Ie; ngUoi nhan la ngUoi mua hay ngUoi huong dich vu; ngUoi hUong lei, thUong la ngan hang.

2.1.2. O,c cfiem cus hoi phiiu

Hoi phieu nhu la m¢t chung ta Ihanh toan co nhOng d<),c diem sau:

Tinh cu the: Tuc lil mol !1ghTa vu phat sinh tu hoi phieu can phai dU<;lc ghi trong hoi phieu mot each ro rang, cu the dUoi hinh thuc van ban va can phai dU<;IC cac ben lien quan kyo

Tinh tnru tU<;lng: Co nghTa la tren hoi phieu kh6ng can phai ghi n9i dung quan he tln dvng hay noi each khac, nguyen nhan lam phat sinh hoi phieu, rna chi can ghi ro s6 tien phai tra va nhang nQid.ung·lien quan den nghTa vv Ira ti~n.

Tinh bilt buoc: Tuc la ngUoi co nghTa vu Ihanh toan phai Ira ti~n thea nQi dung ghi trong hoi phieu, Nguoi Ira. tien khOng vi bat ky mot Iy do rleng nao 'dol voi ngUoi ky phat, nguoi chuyen nhU<;Ing hoi phieu ma co the tt:t choi tfa tien, tru truong hop hoi phieu duoc I~p trai voi quy dinh cua phap lu$t dieu chlnh no.

Tfnh luu thong: Tire la hoi phieu t;:¢ the dU<;lC chuyen nhU<;lng, mua ban, cam co, the chap trong thoi han hii?u Iyc cua no.

81

Nguoi duoc nhU'(;mg hoi phieu e6 th€ co nhieu quyen hen so voi ngU'oi ehuy~n nhU'<;Ing. Khi ngLioi earn giG' hoi phieu dung phap luat khong phu thuoc vao bat ky mot sll nan ehe nao ve quyen cua nhCing ngLioi cam giG' hoi phieu truce d6 hay phu thuoc vao nhung yeu cau riang cua nhung ngLioi cam giG' h6i phieu tnroc do, c6 Ih€ yeu cau Ihanh loan loan be s6 lien dLiQC ghi Irong

hoi phieu. .

2.1.3. Ouyen lf1i va nghia VI,I cua esc ben lien quan de'n hoi phie'u 8. NgUoi ky pMt h6i phiell

- NghTa VL,l:

+ l.ap va ky phat hoi phieu dung quy dinh cua phap luat, ky len dung cha duoc quy dinh tre n to hoi phieu;

+ Giao hoi phleu cho ngan hang dung thOi han:

+ Khi hoi phieu bi lu chai tnanh loan, ngl10i ky pMI c6 nghTa VL,l hoan lai lien cho nguoi hUong l<;Ii cua hoi phieu, tnr trLlong hop hoi phieu fa mien truy doL

- Quyen loi:

+ Huang so lien duoc ghi tren hoi phieu;

+ C6 th~ chuy~n nhuonq quyen hLiong l<;Ii duoc ghi nh$n trong hoi phieu. b. NgUoi tra tien h6i phi~'u

- NghTa VL,l:

Phai tra loan bQ s6 lien dl1<;1C ghi Irong hoi phieu, neu la h6i phieu c6 ky han thi phili ky chap nhan thanh loan hoi phieu khi duoc xuat trinh.

Chap nhan hoi phieu co nghTa la khi ngUoi ky phat xua! trlnh hoi phleu cho nguoi tra lien, ngLioi nay co nghTa VL,l phai xem xet tinh hop 1$ cua hoi phieu va ky chap nhan Ira tien. Hei phieu chua dU<;IC nguoi tra lien chap nhan thl kh·ong co gia tri Ihanh toano

- Ouyen IQi:

C6 quyen tU choi chap nhan thanh loan hoi phieu neu hoi phieu duoc ky phat kheng dung quy dinh cua phap Iuat.

C. Nguaj hUang f(Ji

La ngUoi c6 quyen nhan so lien diroc ghi Irong hoi phieu. NgLioi hLiong I <;Ii co the la ngLioi ky phat hoi phieu, co Ihe la m¢t ngLioi nao khac c6 ngl10i ky

82

phat chl dinh hay uy quyen, hoac la nguoi dU<;1C ngUoi huong l<;1i chuyen nhUQ'ng quyen dU<;1C quy dlnh !rong hoi phieu b~ng hinh thuc ky hau,

Ky hau la viec nguoi hUong l<;1i ky vao mat sau cua hoi phi€u khi chuy~n nhU<;1ng hoi phieu cho nguo! khac. Hanh vi ky hau c6 y nghTa phap IV: Thu nhat, thua nh~n su chuyen nhU<;1ng quyen lQ'i dU<;1c quy dinh !rong hoi phleu, Thu hai, xac dinh tracn nhiern cua nguoi ky hau VEl vi$c hoi phieu se cuoc thanh loan voi nguoi duoc chuy~n nhuonq,

Trang heat dong thuonq rna! Ihuong g~p bon hinh thuc ky hau:

- Ky hau khong, tire la nguai chuyen nhuonq hoi phieu chi ky vao mat sau cua hoi phieu rna khong ghi r5 ten cua ngUai dU<;1C chuyen nhUQ'ng.

- Ky hau dich danh, tuc fa ngUai chuyen nhuonq ghi r6 ten nguoi dUQ'c chuyen nhU<;1ng va chi co ngUoi nay rnoi co quyen nhan tien thee hoi phieu.

- Ky hau thea I¢nh, thea each nay ngUoi chuyen nhUQ'ng ghi r6, hoi phieu phai ducc thanh toan thea I¢nh cua nguoi cuoc ghi trang hoi phieu,

- Ky h$u mien truy dol, tuc la khi chuyen nhUQ'ng hoi phieu, ngUoi chuyen nhUong ghi r6 "Mien truy doi''. Loai ky hau nay co the dU<;1C ap dl,mg !rong ba each ky h$u no: tren. Doi voi loai ky hau nay, khi hoiphieu bi tU choi thanh toan Ihi ngUoi dUc;1C chuyen nhUc;1ng kh6ng co quyen yeu cau ngUoi nhU'c;1ng hoi phieu Ira lliti lien cho minh.

Ky hau mien truy dol Ia hinh thuc !hUang duoc ap dunq trang thanh toan quac teo

Trang hoat d(>ng thuang mal quoc te, hoi phieu c6 the duoc chuyen nhUc;1ng b~ng hlnh thuc chiet khau. Chist khau hoi phieu la hinh thuc ban hoi phieu cho nguoi khac (thU'ong la ngan hal)g hay cac cong ty tai chinh) khi hoi phieu chua den han thanh toano De co the dU<;1C chiet khau, hoi phieu phai thea man 2 diElU ki$n. Thu nhat, phai cuoc chap nh$n thanh toan truce thai' diem chiet khau, Thu hai, nguoi huong l<;Ii phai ky h$u de cnuyen nhuc;1ng hoi phieu cho ngan hang hay cong ty tai chinh.

Trang trU'ang hop ngUai Ini tien t(t choi thanh toan hay tu choi chap nh$n hoi phieu, nguoi hv6ng l<;1i co quyen khang nghi bltng van ban; Trang thbi han do phap Ju$t quy dinh, nguoi huong loi phsi bao cho ngUoi chuyen nhU{,1ng true tiep VEl slj tU ch6i nay va co quyen yeu cau ngUoi nay ha~c nhung nguai chuyen nhUQ'ng truce d6 hoac nguoi ky phat phai tra J~i tiE;n.

d. NgUoi c~m giG h6i phieu

NgUoi earn giO' hoi phieu la bat ky mQf nguoi nao co dUQc hoi phie'u dung phap IU$t, khong b] ngUoi thu ba tranh chap truce thai han hoi phieu het hi$u

83

nrc va trong hOi phi~u khOng co ghi dang la dOi tl1(1ng cua tranh chap. Nguoi cam hOi phi~1:I c6 th~ la nguoi ky phat, nguoi hUCIng \(1i, nguoi dU<;lc chuy~n nhu(1ng hOi phi~u.

NgUoi thu ba c6 quy~n yeu ca.u dOi vol ngUoi dang cam gilt hOi phieu va "khOng tham gia vao vi~c ky k~t bat ky met giao d[ch tral lu~t hay sl,f lua doi nao li~n quan den hoi phieu, c6 tat ca cac quyen cua ngUoi cam giG hoi phieu doi vOi ngUoi tra tien va doi voi tat ca. nhung nguoi khac thea hoi phieu tnrec thoi di~m hoi phieu dU<;Ic chuy~n nhU<;Ing. Hoi phieu dU<;Ic chuyen giao dung phap lu~t cho ngLloi cam giu, tuy nhien sau do hoi phieu bi ttl choi thanh toan, thi sa duoc tra Ie.i cho ngUcli ky phat va nguai ky phat I~i e6 tat ea cac quyen cua nguoi cam giU hoi phieu thea phap luat. Tuy nhien n~u sau nay, vii;lc ky phat, chap nhan, chuyen nhU<;Ing hoi phieu dU<;IC col va dU<;Ic chung minh rAng da dU<;IC thuc hii;ln bAng Ilia doi, ep bu¢c hay tren co sa cua cac giao dich trai phap lu~t thi vi$c chung minh ngU<;IC I~i la nghia vu cua ngUoi cam giG hoi phi~u. Trang trUong hop nay, ngUoi cam giu hoi phieu phai chung minh dU<;IC rAng: thu nhat, so tien trong hoi phiau dLl<;lc giao dung thai han: thu hai, ngliai cam giO hoi phieu hanh dQng mQt each co thien chi.

2.1.4. Sao dam thanh loan hoi philu (Aval)

Baa dam thanh toan hoi phi~u la vi$c ngliai thu ba, thlfong la ngAn hang hay eOng ty tai chlnh, bao dam voi nguoi cam giO hoi phieu rang, he sa tra tien cho hoi phieu dung thai han trong trliong hop ngUoi tra tien khOng thanh toano MQt s6 thdm phan cua Anh eho rAng thuat ngu "Aval" co nghia 18 baa dam da 10i thai. NhUng dUoi su anh hUClng eua thuc tilln thUdng rnai CI cac nude chau Au iuc dia, thu~t ngO nay t~i dUr;1c su dl,lng va di)c bi$t lien quan den tnuc til!n mua ban hoi phieu trong thlfdng mal quoe ta.

M~e du ngUoi bao tanh vol nr each Ie. nguai ky hau hoi phi~u, chiu trach nhl$m truce ngUai dim giU hoi phiau, nhUng khOng pha; la nguoi ky hau hoi phieu. Nguai bao lanh la nguoi chiu trach nhiern cho nguoi khac trong hoi phiau. Dieu nay con phu thuQc vao each xac dinh bao lanh trong chung tu, We la trach nhi$m cua nguai nao trong hoi phieu dU(1C bao tanh. Nguoi bao lanh c6 th~ bao dam vi$c Ihanh toan cho nguai chap nh~n hoi phieu hay mot trong nhOng ngvoi ky h~u, hay eho tat ca nhung nglioi co nghia VL,l va quyen Irong hoi phieu: NgUoi Ira tien va nguoi truy dei, tuc la nhung nguoi duoc ehuy~n nhuonq hoi phieu nhling hoi phieu lfili khOng dU~c chap nh~n thanh toano

Bao lanh chi co the doi voi nhung hoi phieu rna vi$c thanh toan chung phai duoc thuc hi$n sau mot thoi gian xac dinh, nhOng hoi phieu thanh toan khi duoc xuat trinh khOng dUQc bao lanh. Cac ben ban dau trong hoi phieu (nguoi ky phat hay nguoi tra tlen) khOng the tl,l bao lanh hOi phiau boi vl ho

84

phai chiu trach nhiern doi voi hoi phi~u trong mol trllong hop, Con bao lanh (Aval) theo ban chat la trach nhi$m b6 sung cLia nglloi khac mac du nglloi nay tre thanh "m¢t ben tham gian cua hoi phi~u.

Theo nguyen tac, hoi phi~u chl duoc bao dam thanh toan sau khi ds dllQ'C

49

nguoi tra tien chap nhan. ThOng thUong ngftn hang bao Isnh hoi phl~u ,tuy

nhlen khOng c6 quy pharn phap lu~t d~c bi$t nao quy dinh eMu nay, vi v~y bat ky mot nguoi nao rna chCf ky clla ho c6 trong IlIt;lng deu c6 th4 dung ra bao dam hoi phi~u se dUQc thanh toan. NgAn hang khi bao lanh va dong dAu "per aval - bao dam" vao hoi phi~u hay nhang chung to' khac c6 cOng y nghia phai co chu ky cua nguoi co th§m quyen kern theo dau.

Dudi g6c do thuonq rnai, ngan hang canq co uy tin thi su bao dam cang c6 y nghia.

Bao Isnh hoi phi~u cling co th4 dut;lc slt dl,mg doi voi chung tU van chuyen. Nhu v~y, theo hop dong nho thu, chung ta coin phai dllQ'C giao cho nguoi chap nh~n hoi phi~u (trong hop dong mua ban hang hoa quoc t~ la nguoi mua), day co th4 Is dleu ki~n truoc vi$c giao chung til cho nguoi mua d~ nh~n duoc su bao Isnh c6 Ic;li. Hay nguc;lc lal, nguoi chAp nh~n hoi phi~u c6 th4 nhan duoc su bao dam, khi ra dieu ki$n, trircc h~t phsi glao chung tU v$n tai cno no. SI,I k~t ht;lp giOa phudng di$n tai chfnh va chung tU nay trong m¢t chung rnuc nao d6 giong vol hop dong thea tin dl,mg chung tu, tuy nhien su ket hop nay kh6ng the thay the hlnh thuc tin dl,mg chung tU va n6 khOng cho nguoi ban SII dam bao tai chinh.

Baa Isnh hoi phi~u duoc nhieu h$ thong phap lu~t cong nh$n va ap dl,lng.

E)ieu 3·416 (1) B¢ lu~t ThUdng mal Thong nhAt Hoa Ky c6 quy dinh tuang W, nrc la trang hoi phieu c6 ghi "Thanh toan dUc;lC bao dam". Trang phap lu~t cua E)uc. ngUoi bao dam dUt;lc gQi la "Wechselburgen - E)ieu 32 Lu~t Hoi phi~u narn 1993. Con So Ju~t Thuang rnai cua Phap quy dinh ngUoi baa Jsnh bao dam thanh toan hoi phieu 50.

4\1 SV khae nhau gitJa ngan hang ky bao lanh va ngt'in hang chap nhan tin dung chUng ttl tM hien d cM: trong trtJO"ng hop thlr nhat, ngan hang nhir la mQt tiS chirc thu La b6 sung chir ky ella minh vao eM' ky ella ngttcri chap nhan hoi phieu, con trong trllcrng hop thlr hai, hoi phieu dtlgc xuat trinh eho ngan hang va ngan hang vdi ttl each la chu tht! ban d<1u cua hai phie'u ky vao hoi phieu,

50 Phap lu~t cua Bile va ella Phap dua vao y dinh ella bao lanh d mire dQ, trong do phap luat xem xet trach nhiarn ella ngttcri bao lanh v~ toan bi) nghia vu ella ngttcri duoc bao liinh.

85

2.1.5. esc JO{Ji ho'j phie'u

Can Cll vao Ihoi han thanh loan, hoi phieu c6 cac loai sau:

- Hoi phieu cucc Ihanh loan ngay la loai hoi phieu khi duoc xuat trinh, ngLfoi Ira ti~n c6 nghTa VI.,J phal thanh toan ngay,

- Hoi phieu duQ'c thanh loan sau m¢1 thai han nhat dinh ke lu thoi diem dLfq'C xuat trinh.

- Hoi phieu co ky han, trong JOfili nay c6 ghi ro ngay hoi phieu phai cuoe thanh toano

Can cu VaG tinh doc lap hoi phiau c6 cac loai nhLf sau:

. Hoi phieu tron: NgLfoi Ira til~n phai Ihanh loan khi hoi phieu dLiOC xuat trinh va khong buoc nguoi huang 10i phai xuat trinh mol loai chung tu hay thuc hi$n mot dh~u kien nao khac, Loai hoi phiau nay IhLfong dLfl;lc- stJ dl,lng de Ihanh loan cuoc van chuyen, bao hiem ...

- Hoi phieu kern chung tu: l.oai hoi phiau nay chi duoc Ihanh loan hay chap nhan khi nguoi huang 101 xuat trlnh chung tu thuonq rnai (chang to' van chuyen, rica don thuonq mal ... ).

2.2. Sec

2.2.1. Khai niqm va dQC diem

Cung vdi hoi phieu, sec cOng dUl;lc coi la mot phudng ti$n thanh loan ph6 bien Irong hoar d¢ng thuonq mal qucc te.

Cac quy pharn phap luat qucc Ie va sec cuoc ghi nhan chu yeu trong Luat Thong nhat ve Sec ky narn 1931 taj Genever.

COng nhV hoi phieu, sec la mot chung nr co 9ia tri, la mQI I$nh vO dieu kien cua ehu Uti khoan 0 ngan hang de nqan hang cua mlnh Ira cho ngu'oi dim giO' seq hay Iheo lerih cua ngl10i nay Ira cho ngl.1Oi thu ba m¢t khoan tien duoc ghi r6 trong sec trong thoi han cuoc phap luat quy dinh.

NhLf v$y trong quan h$, sec co it nhat ba ehu the tham gia:

NgU6'i phat hanh thuong la nguoi rnua, nguoi hUang djch vu trong hq'p dong Ihudng mal quae teo fJisu kien co ban trong vi$c I~psec la ngUoi phat hanh sec phai co tien !rong tai khoan roC! tal ngan hang va s6 lien ghi trong sec khong dUc,Jc vllot qua 56 cu trong tai khoan.

Nguoi tra lien: ngan hang rna nguoi phat hanh co tai khoan du CJ do. Nguoi hllCJng loi: thuong la nguoi ban, cung e6p dich VI,!.

86

Sec thLlang dVc;:Ic cac ngan hang In sAn theo mau giao cho nhung ngLldi c6 tai knoan 6 nqan hang.

Giua hoi phieu va sec c6 nhieu diE§m chung nhu': bAt buoe phsi thanh toan, c6 th~ diroc chuy~n nhu'c;:Ing bang each ky hau, Tuy nhien giCta chunq c6 di~m khac nhau met each co ban. Nhung di~m khac bi~t nay cOng dLlc;lc coi 18 dac di@:m cua sec.

Neu hoi phieu ducc coi nhu la mot cang Cu lin dung thLldng mai va tren thuc te n6 co the dUQC ky phat cho bat ky mol nquoi nao thl sec duoc coi la mot loai hinh cua tin dung nqan hang va luon luon chI duoc ky ohat cho ngan hang trong d6 nguoi ky phat co tai khoan.

Mot diem knac biet nua giOa hoi phieu va sec d6 la thai han hi$u luc cua chu ng. tuc la thai han rna chu ng c6 gia Ir; nhu la mot phuonq tie n thanh tea n. Neu nhu thai han hieu nrc cua hoi phieu do cac ben thea thuan (8ieu 33 l.uat Thong nhat ve Hoi phieu 1930) thl thoi han hieu Il,IC cua sec duc;:lC xac djnh boi quy pharn cua luat quoc gia boac cua phap luat quoc Ie, hay nol each khac phap luat gi6i han thoi han hleu luc cua sec. Thee quy dinh cua Dieu 29 Lu$1 Thong nhat ve Sec na m 1931: Neu sec dLiOC pha I hanh va duoc thanh loan tren lanh th5 cua m91 qucc gia thi thoi han hi$u urc la 8 ngay lam vi$c. Neu vi$c phat hanh sec va viec thanh loan dLl<;lc di~n ra tren lanh Ih5 cua cac quoc gia khac nhau thi Ihdi han hi$u luc cua n6 113. 20 ngay lam vi$c. Trong Irudng hop nay, neu viec phat hanh sec va viec thanh loan diroc dien ra tren cac luc dia khac nnau Ihi thdi han rna sec co hi$U luc la 70 ngay. Tuy nhien neu dia diem phat hann sec va dia diem thanh loan nam 6 chiiu Au va Trung Can Dong thi sec phai duoc xuat Irinh de thanh toan trong thoi han khang qua

51

20 ngay .

Vi$c thanh toan theo sec c6 the dLiQC bao lanh b6i bat ky mol ngu'oi nao ngoai nguoi Ira lien. Viec bao dam dL1<;lc the hien bang W "bao lanh" kern theo chQ ky cua ngudi bao lanb la ngLiai nhan lay nghTa vu thanh loan.

2.2.2. N¢i dung cua sec

Trang sec phai co cac dieu khoan can thiet, thieu hay khonq tuan thu mot trang cac dieu khoan nay la co s6 de coi sec khong c6 hi~u hlC va se khong duoc thanh loan. sec Ja m9t chunq tU nghiem ng$.1 ve mat hinh thuc, Thea quy dinh cu a l.uat Thong nhat ve Sec narn 1931, nhung die u khoan co ban cu a sec baa gam:

~l Khoa n b EJi6u 43 Luat v~ Sec cua qu6c te' narn 1982 quy dinh: Sec thl1dng mai co hieu luc trung thui han 120 ngay kEf tit ngay ky phat.

87

Tieu de (ten cua sec), nQi dung dUc;;c tmrc hi$n tren ngOn ngu nao thi lieu d~ phai dUc;;c thuc hi$n tren ng6n ngO' do.

l$nh sec, tuc la ngUoi phat hanh sec d~ nghi ngan hang tra mQt khoan li~n nhat djnh cho ngUoi c6 len trong sec hay thea I$nh cua nguoi xuat trinh sec. L~nh sec phai la vO dieu ki$n, tuc la ngUai phat hanh kh6ng dUC;;C gan vi$c thanh toan vol vi$c ngUoi ciim sec phai xuat trinh mQt leal chung tU nao do hay phai thuc hi$n m¢t nghia Vl,J nao d6 (Irong di~u khoan nay co ghi ten cua nguoi hu6'ng lei),

Ten va dja chi cua ngan hang Ira tien. S6 ti~n can phili tra.

Ngay va dia di~m phat hanh,

Ten, dia chi va chO ky cua nguoi phat hanh sec. ehO' ky cua nguoi phat hanh sec phsi dung voi chu ky dU<;:lc dAng ky tal ngan hang. Cac dieu ki~n Irong sec phai cucc ghi r6 rang, khOng tay x6a.

2.2.3. Cac 10(11 sec

Trang hoat d¢ng kinh doanh thuong mal, sec c6 tht§' dllC;;C phan chia thanh nhieu I 01;' i khac nhau phu thu¢c vao tlnh luu chuy~n hay d~c tinh SLJ dvng cua chUng.

PhI;! thuec vao tinh IUu chuy~n, c6 th6 dllC;;c chia thanh cac 10(1; sau:

Sec dich danh: Trong sec I 0<;1 i nay c6 ghi r6 ten cua nguoi huong IC;;i. Day la loai sec khOng th6 chuyen nhu1;lng. Ngan hang chl c6 th6 Ira tiE~n cho chfnh nguoi c6 ten Irong sec.

Sec vo danh: Trong sec loai nay khOng ghi r6 tE!n cua nguoi hU6'ng Ic;;i rna chl ghi: Tra lien cho nguoi xual trlnh sec. t.oal nay co the d1l1;lC chuy~n nhllQng vao bat ky thai diem nao trong thai han sec con hi~u Il,IC va khOng can phai ky h$u.

Sec theo I$nh: Trong leal sec nay c6 ghi r6 r§ng ngan' hang phai Ira tien cho bat ky m¢t nglioi nao theo I$nh cua ngUoi c6 ten trong sec. t.oal nay c6 the chuyen nhliQng bAng each ky h~u nhli chuyen nhU1;Ing hoi phi~u.

PhI,! thuoc vao d~c tfnh sa dt,mg, c6 the dUc;;c chla thanh cac 10<ili sau:

, .

Sec 9l;lch chao la loe,i sec rna tren m~t cua n6 c6 hai vach cheo song song do nguoi hliong 11;Ii phat hanh, Loal sec nay khong duoc Slt dl,mg de rut tien mat rna chi duoc su dl,lng de chuyan tion qua tal kho~an 0 ngan hang. C6

_. .. ~ ,

hai loai sec g<;lch cheo:

88

+ sec ge,ch cheo thOng thuang hi loai me giOa hai vach kh6ng ghi t~n cua ngan hanh ITnh h¢ tien.

+ Loai thu hal la giOa hai vach co ghi t~n cua ngan hanh ITnh h¢ tien, chi co ngan hang nay me! co quyen nhan h¢ tien cho ngLiai huang h;li.

Sec du lich la loai sec do ngan hang phat hanh va duoc thanh toan tal bat ky mot chi nhanh nao cua ngan hang d6. Trang trLiClng hop nay, ngan hang vua la ngLiai phat hanh vua la ngLioi tra tien, ngLiai hLiClng lc;li la khach du lich co tai khoan ou tai ngan hang d6. EHl.c diem cua teal nay la thCli han hi~u luc cua no do ngan hang va ngllClj huang lc;li thea thuan, tren sec c6 ghi ro sec se duoc thanh toan 0 nhOng dia diem khu vL!C nao. Ngoai nhOng dia diem khu vue do, sec S8 kh6ng co gia tr]. Thea nguy~n Hic, I 0<;1, i sec nay kh6ng the la phLiong ti~n thanh toan trong hoat d6ng kinh doanh thu'ong rnai,

Sec xac nh$.n la loai sec chi dLic;lC thanh toan khi co xac nh~n cua ngan nanq. Vi~c pnat nanh loai sec nay co rnuc dich chong vi(lc ky pnat sec khang (xac nh~n sa tien ... duoc tra truce ngay ... tai ngan hang ... ).

III. esc HiNH rauc THANH ToAN

3.1. Thanh toa n quae ti' ba ng h lnh th ue tra tie n va 0 ta i khoan dU'c;le chi dinh

3.1.1. Kha; ni6m phul1ng thu-c chuyln lien vao tBi khoan tIUflc chi tI!nh Chuyen tien vao tal khoan duoc chi dinh la mgt phLiong tbuc thanh toan quac t~ dLic;lC thuc hien thOng qua hc;lP dong ma thea do ngan hang vi quyen lc;ii va thea su uy quyen cua ngu'Cli co tal khoan Cl ngan hang nay (nglloi tra tien) vi thu lao tien hanh chuyen tien vao tai khoan cua nglloi nhan duoc ghi ro trong uy quyen cua ngan hang khac,

Khi thuc hien thanh toan ba.ng hlnh thuc chuyen tien vao tili khoan cuoc chi dinh, nglloi duoc thanh toan khOng co quyen yeu c~u ngan hang cua nguai tra tien thuc hien vi~c thanh toano Ban chat cua cac quan h$ n6i tren the hien a ch6 ngan M.ng phai tuan thu m¢t s6 dieu ki~n nhat dinh khi tnuc hien uy quyen phu hop voi chi thl cua ngLiai tra tien. Thanh toan b§.ng hinh thuc nay ouoc su dl,mg kM. ph6 bien trong thanh toan qu6c teo

Thuc te thi trong Lu$.t Thllong mai Quac te khOng co mgt van ban nao dieu chlnh hinh thuc thanh tcan nay. Trong so cac van ban c6 the duoc su dvng d~ cho vi~c pMn tich hinh thuc thanh toan nay cdn phai chu y den:

1- l.uat mau cua UNCITRAL ve chuy~~ tien qu6c'te duoc Uy ban Lu~t Thuonq mal Quac te cua Uen Hi$p Quac thOng qua tal ky hop thu hai ngay

89

14-5-1992 (Tai lieu: A/CN.9/XXVCRP.1/ADD.13). Van ban nay khong duoc coi ia van ban phap luat e6 hi$u luc va nqucn cua Luat Thuonq rnai Quae te, rna chi duoc coi nhl1 la mot su gidi thieu cua Uy ban Luat Thuonq rnai Quae te cua Lien hiep quae cho nhung ai Iham gia vao cac quan h$ Ihanh toan quae Ie trvng vi$e thuc hi$n Ira tien vao tai khoan chi dinh eung nhu cac quae gia thong qua no voi tu' each luat quoc 9ia.

2- Htldng dan cua Phong Thtldng rnai Quae Ie ve vi$e ehuy4n lien quoc Ie giGa cac nqan hang va c:Mn bu (conq ba cua Phong Tnuonq mai Quae Ie narn 1990).

3- HU'dng dan cua UNCITRAL ve chuyen tien di$n lu narn 1987.

Thea tuat rnau cua Uy ban Luat Thtldng mai Oucc Ie cua Lien hi$p quae Irang chuyen lien quoc Ie co cac ben sau day tham gia:

1- NgUoi Ira tien We 18 ngtloi giao uy quyen thanh roan trong qua trinh chuyen tien. Thong thtlong nguoi tra tien 1£1 nguoi mua hang (ngUoi dat truro hien c6ng viec hay dich vu) theo hop dong thudng rna: quoc Ie.

2- Ngan hang cua ngUoi' Ira tien, nqan hang rna nguoi Ira lien co tal khoan a do.

3- NgUoi duoc thanh toan \8 ngLioi ducc chi ro Irong uy quyen thanh loan cua nguoi tra tien voi nr each la ngLioi nhf;ln tien. Theo nguyen tac, ngLioi duoc tra tien la ngLioi ban hang hay Is nglioi tnuc hi~m cong vi~c, cung dip dich vu theo hop dong.

4- Ngan hang cua ngUoi duoc Ihanh toan la ngan hang rna ngLioi duoc thanh toan ma tai khoan a do.

5- Ngan hang trung gian la bat ky ngan hang nao khong phai la ngan hang cua ngLioi thanh toan va cua ngu"di ouoc thanh toan.

Vi du, Cong Iy A a Vi$t Nam co tai khoan a Vieteombank ban hang cho Cong ty B a Nga co tal knoan a Ngan hang Menatep, Malxcdva, nqan hang trung gian (Correspondent Bank) la Ngan hang New York. Ban chat cua chuy~n tien trong thanh loan quoc Ie' \8 chuy~n lien duoc thirc hien b§.ng each ngan hang cua ngLioi thanh toan lay tien W tai khoan cua ngLioi thanh toan va cnuyen so tien nay sang ngan hang cua ngLioi duoc thanh toan, sau do ngan hang nay dua 56 tien nay vao tai khoan cua ngLioi nnan.

Vi$c chuyen tien trong Ihanh loan quae Ie duoc dien ra thea trinh 11,1 sau:

+ NgLioi Ihanh toan giao uy quyen cho ngan hang cua mlnh (c6ng ty giao uy quyen thanh loan cho Vietcombank).

90

+ Ngan hang cua nguoi Ihanh loan 19.1 uy nhi$m cho ngan hang trung gian (Vletcombank uy nhiemcho Ngan hang New York).

+ Ngan hang trung gian uy nhie m cho ngan hang cua nguoi nhan (Ngan

hang New York uy nhiern cho ngan !lang Menatep' Matxcdva).

+ Ngan hang cua ngUoi nhan chuydn tien vao tal khoan cua nguoi nhan. 3.1.2. esc giai dO{ln cua vi~c thanh toen

a. NgUai thanh toen uy quyen cho ngan Mng eLia minh thuc hi~n vi~c thanh toen

Thong thUang, heat dong chuy~n lien !rong Ihanh loan qu6c Ie duoc bAI dau b~ng viec ngUoi Ihanh loan uy nhiern cho ngan hang cua rninh thuc hien viec chuy~n lien. Viec nay duoc thuc hien bang each ngUoi tra lien dien vao mdu co siin do ngan hang cap va rnau nay dU<;jc nguoi co th~m quyen cua nguoi thanh loan kyo Trong Irudng hop vi$c lien lac voi nqan hang ducc thvc hien bang phuonq lien di$n lu thi uy quyen Ihanh loan 18 thong bao b§.ng dien lei cua ngudi Ihanh toan cho ngan hang cua minh, thonq bao nay duoc baa v$ Qang mat rna cua ngudi thanh toano Uy quyen co hieu Iljc tU thoi di~m ngan hang cua nguoi chuyen chap nhan n6. Vi$c ngan hang dU<;jc col la da chap nhan uy quyen Ihanh loan trong thuc hi$n thanh loan quoc te theo E>ieu 7 l.uat m~u Uncitrat khi:

- Ngan hang cua nguoi duoc thanh toan nhan uy nhiern thanh loan trong dieu kien neu nguoi thanh loan va ngan Mng co thea thuan rang ngan hang S8 thuc hien viec thanh loan khi nhan duoc su uy quyen.

- Ngan hang bao cho nguoi Ira tien ve su chap nhan uy quyen thanh loan.

- Ngan hang cua ngu'oi Ihanh loan giao uy quyen Ihanh loan cho nqan

hang Irung gian de thuc hien viec Ihanh toano

- Ghi no vao tai khoan cua ngUoi Ira lien de thanh loan thea uy quyen.

- He! thai han cho viec thong bao ve su tU chei chap nhan uy quyen

Ihanh toan, neu Ihong baa do khong circe gui (thong thuang ngan hang phal Ihong bao su lu choi chap nhan uy quyen Ihanh loan khonq cham hen ngay lam viec tiep theo cua nqan hang sau khi hel han thuc hien).

Theo nguyen lac uy quyen Ihanh toan dircc ngan hang chap nhan thuc hien chi khi Irong tai khoan cua nguoi trl! tien co du dieu ki$n cho vi$c thanh toano

b. Uy quyen thanh toen cho ngfm hang trung gian

Sau khi nhan dUc;1c uy quyen Ihanh loan cua ngUoi Ira lien, ngan hang se thuc hi$n uy quyen nay thong qua ngan hang trung gian neu giOa ngan hang cua ngu'oi tra tien va ngan hang cua nguoi nh$n kh6ng co moi lien h$ thanh

91

toan true tiap. ThOng thUong ngAn hang trung g;an lil cac ngAn hang ldn, co uy tin. Uy quyen cua ngan hang thanh tcan dU<;IC ngan hang trung gian bAt dau thuc hi~n tU thai di4m ngan hang' nay chap nh~n no. Theo quy dinh cua E>;~u 7 Lu~t mAu cua Uncitral, uy quy~n thanh toan duoc colla bAt dau thuc hi$n b(ji ngan hang trung glan trong nhung truong hop sau:

o Ngan hang trung gian nh~n duoc uy quyen thanh toan vol dieu ki$n giua ngAn hang cua ngLloi thanh toan va ngAn hang trung glan co thoa tnuan ra.ng ngAn hang trung gian se.tht,rc hi~n uy quyen thanh toan cua ngan hang ngliai tra tien khi nhan duoc uy quyen.

o Ngan hang Irung gian thong bao cho ngAn hang chuy~n ve su chap nhan thuc hi$n uy quyen.

o Ngan hang trung gian rut lien tt1 tal khoan cua ngan hang nglioi chuyen co 6' ngAn hang cua minh de tnuc hi~n thanh toano

o Het thai han d€ thOng bao su tU ch6i thuc hi$n uy quyen tuy nhie!O thOng bao khOng duoc gui cho ngan hang cua nguai chuyen.

Ngan hang trung gian co quyen tU ch6i thl/C hi~n uy quyen thanh toan cua ngan hang cua nguai chuyen trong nhOng truong hop sau:

o Trong tai khoan ngan hang cua ngUoi chuy~n khOng c6 ho~c khOng du tien trong trllong hop neu uy quyen thanh toan phsi duoc thuc hi$n ba.ng tien 6' tai khoan cua ngan hang cua ngUoi chuyan.

- KhOng nnan dUO:c sl,l thanh toan ngan hang cua ngLlol chuyan. o Khong co day du thOng tin ve ngan hang cua ngLloi chuyen.

Trong truong nop vi$c thuc h;~n uy quyen thanh toan thOng qua nhil~u ngan hang thi cOng tip dl,lng nhung quy d[nh tuonq tu. Sau khi nh~n dU<;Ic uy quy~n Ihanh tcan tU ngAn hang cua nguoi chuyen va chap nhan thuc hi~n no, ngAn hang trung glan phai giao uy quyen thanh toan cho ngAn hang nguai nh$n (ngua; dU<;IC thanh toan) hay la cho ngan hang trung gian khac tr~n co s6 phs; twin thi:! nhOng dieu ki$n cua ngAn hang cua ngLlai Ira tien.

Cong doan nay cua hinh thuc chuyen tien trong thanh tcan quac Ie duoc hoan thanh k€ tU thai diem ngan hang trung gian uy quyen thanh toan cho ngan hang cua ngUoi dUc;lc thanh toan hay ngan hang trung gian khac phu hop vol uy quyen cua ngLloi tra. tien.

c. Uy quy~n thanh toen cho ngAn hang coe nguoi nh~n

Sau khi nh$n dU'c;lc uy quyen thanh toan tU ngc1n hang cua ngUoi chuyi1n va chap nh$n thuc hi$n n6, ngAn hang trung g.ian chuy€n cho ngA.n hang cua

92

ngLioi nh~n uy quy~n thanh toano Uy quyen thanh toan dl1c;1C ngan hang cua nguoi nh~n bih dau thuc hi$n tu thoi diem n6 duc:;:lC ngan hang nay chap nh~n

bAt dau thuc hien trong nhOng truong h~p sau: .

• Ngan hang nguei nhan nh~n dUc:;:Ic uy quy~n thanh toan VOl dieu ki~n giO'a ngan M.ng trung gian va ngan hang nguoi 'nh~n co thoa thu~n rang nglin hang ngLioi nhan sa thuc hi~n uy quyen thanh toan khl nh~n n6.

- Ngan hang cua ngud; nhan thOng baa vi~c chAp nhan uy quyen.

- Ngan hang cua nguoi nhan chuyl!n tien vao tal khoan cua ngLial nhan

tai ngan hang nay hay b§.ng mot each nao d6 chuy~n 56 tien nay cho nglioi nnan.

- Thong baa cho nguai nhan biet r~ng ho c6 quyen rut hay sU' dung tien dtroc thanh toan phu hop voi uy quyen thanh toano

- Ngan hang cua nguoi nhaC! su dl)ng th~n thanh toan de trll no cua nguoi nhan voi ngan hang nay hay sU' dl,lOg chUng thea quy~t d\nh cua tea an hay co quan co thllm quyen khac,

Ngan hang cua nguoi nhan co quyen tlI ch6i tnuc hien uy quyen thanh toan trong nhOng trLlong bop sau:

. Trang tai khoan cua ngan Mng trung gian 0 ngan hilng cua nguoi nh~n khang co du tien cho viec thanh toan n~u vi~c thanh toan dLic:;:lC thtlc hi~n bang each rut tit1n tCt tai khoan nay.

- Khang nhan dLic;1c tien tU tal khoan cua ngan hang trung gian.

- ThOng tin cua ngan hang trung gian chua duo

ThOng baa va st,l tU ch61 tmrc hi~n uy quyen thanh toan ph!i dUQc glli kh6ng cham hon ngay lam viee; M'p thea cua ngAn hang sau khi he't thdi han d~ thuc hi~n uy quy~n.

Thea £li~u 1 0 Luat mau Uncitral thi ngan hang cua nguoi nhan sau khi ch§:p nhan uy quyen thanh toan phai chuy~n tien cho nguoi nh~n hay su dl,mg no phO hQp voi uy quyen thanh toan hay thoa thu~n giOa ngan hang nay vol nguoi nh~n.

Tuy nhien thea £lieu 19 cua lu~t mAu Unc;tral, chuy~n tien trong thanh toan qudc te dU'Qe col Is hoan thanh chinh cr cong dean nay, co nghia la ngan hang cua nguoi nh$n chAp nh~n uy quyen thanh toan vi quyen IQi cua nglloi nhan. Sau khi vi~c chuyen tien dUQc thuc hi$n xong, ngan hang cua nglloi nh~n tra thanh nguoi thl,l trai cua nguoi nh~n trong pham vi uy quyen thanh tcan dllt;lC ngan hang nay chap nhan, Vi~c hoan thanh su chuyen tien kh6ng 8nh hllting den quan M giGa ngLioi nh~n va ngan hang cua nc,

93

NhU' vfJ,y, nghTa vu thanh toan cua ngU'oi tra tien dU'Q'c coi la d§ thuc hi~n W thai diem ngan hang cua ngU'oi nhan chap nhan uy quyen thanh toano C6 nghla la trong trU'ong hQ'p neu ngt?tn hang cua ngU'Oi nhan dii chap nhan uy quyen thanh toan nhU'ng ngU'ot nh$n tren thuc -te kh6ng su dunq duoc khoan thanh toan nay do ngan hang cua ngU'oi nh$n pna san thl nguoi nhan phs; chiu rui roo NgU'Q'c I!ilL neu ngu'oi tra tien dii chuyen tien ra khoi tal khoan cua minh a ngan hang nhU'ng ngan hang cua ngU'oi nhan chua nhan cuoc uy nhiern thanh loan do ngan hang trung gian bi pha san thi viec thanh toan kh6ng duoc co; la thuc hien va ngU'o; chuyen tien pha; chiu rui roo Ve phan minh. ngU'oi chuyen tien c6 quyen yeu C8U ngan hang cua minh boi thLiong thiet hai, nqan hang nay tai c6 quyen yeu C8U ngan hang trung gian. Tuy nhien nhung quan h$ nay hoan toan kh6ng lien quan den quan h$ thanh toan giOa nguoi tra tien va nguoi nhar: tien.

Theo EJieu 11 Luat mau Uncitral. ngan hang cua ngLioi nh$n phai thuc hien uy quyen thanh toan ngay trong ngay nhan duoc uy quyen nay. Trang truong hop neu thai gian lam viec con lai kh6ng du de truro hien uy quyen thanh toan ngay trong ngay thl phai duQ'c thuc hien ngay vao ngay lam viec tiep thea.

3.1.3. Thay doi, thu hoi I~i uy quyen thanh tosn

Uy quyen thanh toan c6 the duoc thay d6i hay thu hoi lai boi ngLioi tra tien, ngan hang cua ngLioi tra tien hay ngan hang trung glan (ngaai tru ngan hang cua nguai nhan), chl trang IrLiang hop neu nqan hang chuyen hay ngan hang nhan uy quyen tLidng ung nhan dU'de su thay d6i hay thu hoi lai truoc thai diem uy quyen thanh loan d'IJOc ngan hang nay 1hl,iC hien, Trang trLiang hOP nay, ngan hang kh6ng co quyen thuc hi$n thanh toan thea uy quyen thanh toan cll ma phai thuc hien theo uy quyen thanh loan dB. duoc thay d6i hay phai tra tien lai cha ngU'oi gut

3.1.4. Rui ro cua nglfai ehuyen thin va nglfoi nh?n lien khi su- dl.mg hinh thu« ehuyen lien trong Ihanh loan quae teO

M$e du hinh thuc thanh toan qucc te nay dLiQ'C su dvng mot each r¢ng rai 1rong heat dong thu'ang rnai quae Ie. nhLing n6 mang 19,i nhieu rui ro cho ca ngLioi tra tien (ngLioi mua hang duoc thuc hien cong viec, duoc cung cap dich VL,J) va ngU'oi nhan tien (ngU'oi ban hang thuc hi$n cong viec, eung cap dich Vl,1).

Nhung rui ro rna nguoi duoc thanh tcan thea hinh thuc thanh toan nay e6 the g;::ip:

- NgLioi mua hang hoac ngU'oi duoc cung cap djeh vu kh6ng thanh toan, tuc la kh6ng c6 kha nang thanh toan hay khOng mu6n thanh toan nen khong thuc hien vi$c ehuyen tien sau khi nhan duoc quyen so hO'u dOi vdi hang hoa.

94

- Rui ro tU phla nha ruroc cua nguai mua the hi$n a chO luy nguai mua co kha nang va mong muon thanh toan nhung qu6c gia cua nguai mua dua ra nhung bien phap dieu cnlnh nqoai 1$ (nan che viec mua nqoal tij!). Tuy nhlen rui ro nay co the han che duoc neu thtiong xuyen co thong lin ve kha nang thanh loan cua nguoi mua va tinh tranq phap \'1 cua quoc gia cua ngtiai mua buoc phai Ihanh toan truce khi giao hang hay viec giao hang duoc chia fa thanh nhie ulan. N qoai ra eO ng eo the mua bao hiem cho ru i ro nay.

- Rui ro !rong van cnuyen hang nrc la hang hca trang khi van ehuyen co the bj hu hong, mat mat truce thai diem rna nghia Vl,J cua ngLioi ban duoc coi 18. da duoc thuc hien.

- Rui ro cua t'1 gia eo the xuat hien trong truonq hop ngol;li 1$ cua hop dong mal gi8. De han che rui ro nay thl tot nhat 18. gia. tri hang hoa cua hop dong duoc tinh bang ngol;li te. Vi du gia hang duoc xac djnn bang USD hoac EURO.

Nguoi mua cOng chiu nhan nhO'ng rui ro nhu v$y !rong truang hop Ihanh toan tien hang tnroc bai vi no co the tra Mn nhunq kh6ng nnsn duoc hang. Nhu v$y hinh thuc ehuyen lien Irong thanh loan quae Ie" thuang ducc ap dunq khi nguai Ira tien va ngliai nh$n lien biet r6 ve nhau, tin tUang Ian nhau.

3.2. Phl1dng thue nho thu trong thanh toan quae te 3.2.1. Kha; nlem phuong rhue thanh toen nhCi ttns

Trong hoat dong thudng rnai qu6c Ie, khi ap dunq thanh toan bang hlnh thuc chuyen tien vao tal khoan duoc chi dinh, cac ben nhieu khi g$p mot s6 rui ro do ngLiai mua kh6ng thanh toan sau khi nhan ducc hang hoac nguoi ban kh6ng giao hang khi nhan duoc su thanh loan (Irong !rLlong hop Ira tien mua hang truce).

Ngoai fa, neu cac ben khong thea thuan viec thanh loan a qu6e gia ngtioi ban, c6 the S9 xuat hien mot van de ai S9 ia ngLiai giao hoi phieu do ngLiai ban ky phat eho ngLiai mua tal qu6e gia cua ngLiai mua. Thong Ihuang nguai ban de nghl nqan hang cua minh 16 cnuc vi$e nhan tien tU nguai mua, tUe la ngan hang S8 giao hoi phieu do nguai ban ky phat eho ngu'ai mua va ngliai mua c6 nghia vu phai chap nhan hay Ihanh loan hoi phieu do. Thuong thl nqan hang tnuc hien nghi$p Vl,J nay thong qua dai di$n cua mlnh hay thong qua mot ngan hang trung gian tai qu6e gia nguoi mua. Hlnh thuc thanh loan nay trong thuc tien heat dong thlidng rna: qu6e Ie dU'Q'e goi la phl1cmg thuc thanh loan b~ng nho thu. Phu'dng thuc thanh loan nay du'Qe ap dunq nharn tranh su rui ro eho ca nguoi ban Ian nguoi mua !rang hop dong thudng rnai qu6e Ie.

95

KMc voi hinh thuc chuyt$n ti~n - la hinh thuc khOng dll<;'c cae vAn ban clla Lu~t Thlldng mal Qu6c II! di~u ch1nh, thuc tien thanh roan bAng nhe. thu dll(1c Phong Thlldng mal Qu6c Ie h~ th6ng hoa thOng qua vi~c cong b6 cac quy Ia.c th6ng nh§t nhe thu. VAn ban cue! cung so 522 dllC1C Ph6ng Thlldng mal Qu6c Ie cong bo vao narn 1995 va co hi~u h/c tU 1.1.1996 (Uniform Rule

52

for The Collection 1995 - URC 522)

NhO'ng quy dinh cua URC 522 chi co hl$u h!c Irong trllang hC1P neu cac ben true tiep chi rO rilng quan h~ cua no chiu su dieu chTnh cac quy dinh cua URC 522. M~c du v~y, cac quy lac URC 522 dll<;lc ap dl,mg trong thuc ti6n noat dong thlJ'dng rnai quac teo

Xuat phat tU nhang quy tac thong nhat cOng nhu cac t~p quan thUdng mai qu6c te khac. co th~ dinh nghia hinh thuc thanh toan bAng nho thu nhU aau:

Thanh toan b§.ng hinh thuc nho thu dllC1C thuc hi$n phu hop voi hop d6ng, theo do nglloi co quyen yeu cau thanh toan (nglloi ban) uy quyen cho ngAn hang (ngan hang chuyen) rna nguoi nay co tai khoan c do chuy~n cho ngUoi co nghTa VI,! thanh loan hay chap nh$n hoi phieu (hay chuyen cho ngan hang cua nglloi c6 nghTa VI,I thanh toan) tat ca cac chung tU khi nh$n dUQc su thanh toan hay chllp nh$n hoi phieu.

NhCing nglloi tham gia thanh toan quac Ie bang phlldng thuc nho thu:

1- Ngllai uy quyen (Principal) la nguoi giao uy quyen nho thu cho ngan hang cua minh. Theo nguyen tac, nglloi uy quyen la nglloi ban hay la ngUoi thllc hi$n cOng vi$c, cung cap dich vu.

2- NgAn hang chuyen (Remitting Bank) la ngan hang duoc ngUoi uy quyen giao cho uyquyen nhet thu ..

3- Ngftn hang thu h¢ (Collecting Bank) la m¢1 ngEm hang bat ky Iham gia vao thuc hi$n uy quyen nho thu, tru ngan hang chuyen.

4- Ngftn hang dal di$n (Presenting Bank), trong nhieu trllong hcp cOng la ngan hang thu h¢, la ngan hB.ng thuc hi$n vi$c giao chung tU cho nglloi phai thanh toano

5- Nglloi tra tien (Drawee) 1.9: ngUoi phai thuc hi~n vi$c thanh roan hay chap nh$n hoi phieu khi dUC1c giao chung 10'. Theo nguyen tac day la ngUoi mua hang dUQc hucng dich V1J.

Trong thuc ti~n ap dl,lng phUdng thuc thanh toan nhc thu, thllCing chl co cac b~n 1-2-4-5 tham gla.

D~ ICC cling cong b6 Binh lu~n cac nguyen tAc th6ng nhat v~ nM thu. An ban cua ICC so 550.

96

Trong phudng thuc thanh loan nho thu, cac ngAn M.ng duoc coi Ie. nguoi trung glan gilla ngttoi mua va ngttai ban.

3,2.2. cae 10(1/ nh{} tnu

Theo quy dinh cua URC 522 cOng nhtt xuat phat iu thtrc ti~n thLfdng rnai quac t6, co hal loal nho thu dl1c;1C ap dt,mg sau:

- Nh(J thu tron (Clean collections) la hinh thuc nho thu rna thea do ngtJei tra tien c6 nghTa vu phai thanh toan hay chap nhan hoi phieu khi duoc giao hoi phieu, sec hay nhOng chung tU tal chinh khac ducc su dl,mg d~ nhan su thanh toano Khi su dt,mg phtJdng thuc nhe thu trcn thi kh6ng can phai trinh chunq W van tal hay cac 101;11 chung tU thuonq mal khac.

L01;1i nho thu nay il duoc ap dt,mg trong thanh toan quoc te boi vi ca ngUoi ban va ngl10i mua co Ih~ g~p nhieu iui ro: Ihu nhat, neu ngLioi mua kh6ng trung thuc thi sau khi nhan duoc hang, ho c6 Ih~ gay kh6 khan Irong viec Ira tiE!n hay chap nhan hoi phieu; thu hal, ngl.1Oi mua dB. Ira lien hay chap nnan hoi phieu nhLing kh6ng biel chat ILi<;lng hang h6a nhu the nao hay kh6ng biet baa g10 thl c6 the nh$n dll<;:jC hang boi vi chung tu lien quan den hang h6a kh6ng dtJc;1C gui kern theo hoi phieu. Trong thuc tien thl10ng rnai, 101;11 nho thu nay chi ap dt,mg trong Ihanh loan tien cucc van chuy~n, tra phi baa hi~m ... tuc la cac thtJong vu kh6ng lien quan den rnua ban hang h6a.

- Nha thu kern chung tI1 (Documentary Collections) la hinh thuc nho thu theo d6 vi$c thanh tcan hay chap nh$n hoi phieu duoc thuc hi$n khi duoc giao chung tU tal chinh (hoi phieu, sec) cunq voi chung tU thuonq rnai (h6a don thUong mal, chunq W van chuyen, chung W va quyen so huu hay nhung 101;1i chung W khac), xac nhan co so cua viec thanh loan hay chap nhan hoi phieu.

Hinh thuc nay cno phep ngu'oi ban kiem soat duoc hang h6a den thoi diem duoc thanh toan hay hoi phieu diroc chap nhan hoac nhan ducc su baa dam thanh toan cua ngtJai mua. LOl,'I.i nhe Ihu nay du'<;lC ap dt,lng trong viec thanh loan cho lal cit cac 101;1i hop dong thuong rnai qu6c teo

3.2.3. Cac giai dOfJn nho tnu (Irong phan nay chi no; den nho tnu kern chung tv)

a. Nguaj uy quyen giao uy quyen nh(J thu eho ngan hang eva rninh (ngan hang chuyen)

Giai d01;1n nay bat dau sau khi hang h6a giao cho ngtJai van chuyen va nh$n du'Qc chung W do ngu'ai v~n chuyej:n giao.

Trong phl10ng thuc nho thu, ngtJol uy quyen c6 quy6n gai hang theo dja chi cua ngan hang thu ho cung vdi nhOng chi dAn, hay gill hang h6a trong su

97

kiem scat dl)c bi$t cua ngan hang cho den khi ngUai mua thanh toan hay chap nhan hoi phieu neu dieu nay duoc quy dinh trong hop d6ng voi ngan hang. Trang truong hop neu hang hoa duoc gui true M'p vao dia chi cua ngan hang ngUoi mua de giao chunq cho nguai mua khi ngUoi mua thanh toan hay chap nhan hoi phieu rna khang co 51,{ dong y truce cua ngan hang nay thi ngan hang khang co nghTa vu phal nhan hang, rui ro hay tracn nhi$m phat sinh to' ru i ro do ngUoi uy quyen phai chiu (Oieu 10 U RC 522).

Ngl10i uy quyen phal giao cho ngan hang chuyen hoi phieu, cac chung tU' thLicmg rnai thea thoa thuan voi ngLioi tra tien va cac chung tU' khac cunq vol chi th! ve each thuc giao chunq cho ngUai tra tien. Trong uy quyen nho thu phai co day du cac thang tin cho viec thuc hi$n no, ke ca dia chi day du cua ngLioi tra Mn. Khi nhan dUOC uy quyen nho thu, ngan hang chuyen phai kiem tra va tin tUdng rAng cac chung ttl thUong mat va cac chung tU khac rna ho nhan dude phu hQp voi chi thi cua ngUoi uy quyen. Ngan hang chuyen phai thOng baa ngay cho ngUai uy quyen va vi$c chua co m¢t loai chunq til nao do hoac chung tu khang phu hop. Giai doan nay duoc coi la hoan thann khi ngan hang chuyen chap nhan liy quyen nho thu de thuc hi$n.

b. NgAn hang chuytin giao uy quyen nho thu cno ngAn hang thu hQ (hay ngan hang df!.i di~n)

Khi tiap nhan cac chung tU va cac chi dan to' ngUai uy quyen, ngan hang chuyen gUi cac chung W va chi dan nay cho ngan hang nho thu h¢, ngan hang nay cGng co the thuc hien chuc nang cua ngan hang dq_i di$n thee quy dinh cua URC 522, nhang ngan hang nay co quyan tU' choi thuc hi$n uy quyen nho thu voi bat ky mot 1'1 do nao, tuy nhien phai thOng bao ngay 51,( tU choi nay cho ngan hang da gUi liy quyan cho ho biet.

Theo quy djnh cua £)i9U 5 URC 522, ngan hang thu h¢ (ngan M.ng dai di$n duoc ngan ¥ng chuyen chon de thuc hi$n vi$c nha thu tren cd 5d 51,.1' chi dan cua nguai uy quyen), trong truang hop khang co cac chi dan cua ngLloi uy quyen nol tren thi ngan hang thu h¢ (ngan hang daldien) harm d¢ng theo '1. chi cua minh. Trang ca hal trUong hcp noi tren ngan hang chuyen khang chiu trach nhiern do cac hanh d¢ng cua nga.n hang dai di$n gay ra.

Khi thuc hi$n uy quyen nho thu, ngan hang thu h¢ co nhung nghTa vu tuonq 11,,1 nghTa vu cua ngan hBng chuyen.

c. NgAn hang thu hQ thl/C hi~n uy quyen nha thu

Khi tiep nhan uy quyen nho thu, nga.n hang thu h¢ phal kiem tra va tin tUdng r~ng nhung chunq tU thUong mal va cac chung W khac rna ho nh$n dUQC theo cac dau hi~u b~n ngoai phu hop voi hUong dan cua ngLloi uy

98

quy~n. Khi khOng c6 du met chung cll nao d6 hay chung tu khOng phu hcp, ngfm hang thu h¢ phai thOng baa ngay dieu nay cho ngan hang chuy~n hay .ngan M.ng da gll'i uy quyen nM thu. Tuy nhlbn dieu nay khOng ngan can ngAn hang thu hI} xuat trinh chung tll de thllc hi~n vi~c nha thu.

Neu ngan hang thu hi) vi m¢t nguy~n nhan nao do khOng th~ trnrc hi~n cac chl thi trong uy quyen nha thu, phai thOng baa ngay I$p nrc van de nay cho ngan hang da gui uy quyen nhe thu cho he.

Khi khong co su khac nhau giOa chl th( trong uy quyen nho thu va chung tU duoc giao, cung nhLf cac can tro knac lien quan den vi~c thuc hi$n nho thu, ngan hang thu h¢ thOng bao cho ngLfai tra tien biet ve nhang chung tU rna ngan hang nhan duoc cOng nhu cac dieu ki$n, tren co so cac dieu ki$n nay ngLfai thanh toan co the nh~n dLf<;1c cac chung tU n6i tren.

Vi$c giao chunq tU chi dU<;Ic tien hanh trong 1rliang hop nguoi tra tien 1hanh toan hay chap nhan h6i pnleu. Theo quy d(nh cua £Heu 19 URC 522, viec thanh toan tUng phan trong nho thu tron c6 the dLf<;1c chap nh$.n neu lu$.1 pnap 0 dia diem thanh toan cho phap. Tuy nhien, trong trLfong hop nay chung W chi duoc giao cho nglioi tra t1l3n sau khi ngliai tra tien da thanh toan day duo

Doi voi nho thu kem theo chunq tll thi vi$c thanh toan tUng phan co the duoc chap nh$.n chi khi trong uy quyen nho thu co su cho phap d$c bi$1. Neu ngLfoi uy quyen khOng c6 chl dfln khac, chung tU chi dli<;lc glao cho nglioi thanh toan sau khi thanh toan toan b¢.

Theo quy dinh cua Dieu 17 va Dieu 18 cua UAC 522, uy quyen nhe thu phai duoc thuc hi$n bang nqoai t$ dLfClc quy dinh trong uy quyen nho thu.

d. Chuyen tien dl1f/c thanh toan hay hoi phit§'u duac chap nh?,n cho ngUai uy quyen

Sau khi nh~n duoc su thanh toan cua ngliai mua, ngan hang thu h¢ phai chuyen toan b¢ s6 tien nha thu cho nga.n hang chuyen tisn va duoc hliong thu lao hay hoa hong va ngan hang nay SEl chuyen toan b¢ s6 tisn vao tai khoan ngan hang uy quyen. Trong trLfang hop nglidi thanh toan chap nh~n hoi phieu, nga.n hang thu he? phai chuyen ngay sl/. chap nhan nay cho nga.n hang chuyen de giao chung cho nglioi uy quyen.

3.2.4. Cae kieu thanh toan 'rong phuong thl1c nhe} thu Nho thu c6 th~ duoc thuc hi$n bAng cac hinh thuc sau:

- Nho thu bang each nh~n thanh toan: Trong hinh thuc nay, nglioi hl10ng 1<;1; giao h6i phieu, sec hay nhOng chung tU tal chfnh khac de nh~n su thanh toan bang tien mat.

99

- B~ng hlnh thuc chap nhan hoi phieu tuc 18 vi¢c giao hoi pnieu d4 ngl10i tra ti~n chap nhan,

- Bang each giao chung tlJ thl1dng mal khi thanh toan (document against payment DIP), Wc la ngAn hang thu hq chl glao chung tU thltdng mai va chung tU tai chinh cho ngl10i tr<l tien khi vi~c thanh toan ducc tnuc hi~n bAng tien mat.

- Bang each giao chung ttl thUdng rnai khi co su chap nhan hoi phieu (document against accept D/A), tuc Ia nglm hang thu h¢ chl giao chunq tU thLidng rnai va chung tU tai chlnh cho ngUoi tra tien khi he chap nhan hoi phieu.

- B~ng each giao chunq tU co dieu ki$n, tuc ngan hang thu h¢ giao chung W cho nguoi tra tien khi nhung dieu ki~n duoc quy dinh trong uy quyan nho thu duoc ngUai nay thuc hien.

Theo Dieu 7 Cac quy tac thong nhat ve nho thu, khi trong uy quyen nhO' thu kern chunq tU kh6ng co chl dAn ve vi¢c giao chunq tU thLldng rnai khi co su chap nhan hoi phieu (D/A) hay c6 st.! thanh toan (DIP) thl dLi<;:lc col la chung tU thLidng mal phai dU<;jc giao khi co sl/ thanh toano

3.2.5. Sf! tv ch6i thanh tosn hay chap nhQn h6'i phieu cua nguoi mua Neu ngLlai thanh toan tu choi tra tien hay kh6ng chap nhan hoi phieu, ngan hang dal di$n phai thOng baa ngay t$p tuc cho ngan hang chuy~n va noi ra nguyen nhan cua sl,l' tU chci hay kh6ng chap nhan, Sau do ngan hanq chuy~n phai th6ng baa ngay cho ngudi uy quyan va yau c8U cho huang giai quyet.

Thea nguyen tac, trong uy quy~n nha thu phai co huang dan va vi$c; Ngan hang dai di$n phai tam gl trong truang hQ'p ngLiO'i tra tien tLf ch6i thanh toan hay tU ch6i chap nhan hoi phieu. Khi khong co nhung hLlang dan n6i tren, nqan hang d~i di$n kh6ng co nghi"a vu phai trinh chung cu de phan doi vi¢c ngLloi mua kh6ng thanh toan hay kh6ng chap nhan hoi phieu hoac thuc hien cac nanh vi phap Iy khac (EHeu 24 URC 522).

Trong uy quyen nho thu, ngLlai uy quyen co quyen chi ra ngLiai d~i dien cua mlnh trong trLiO'ng hop khOng duoc thanh toan hay hoi phieu kh6ng duoc chap nhan, Th~m quyan cua ngLioi dat di$n nay phal duoc quy dinh mot each r6 rang, chinh xac trong uy quyen nne thu (£lieu 25). Khi kh6ng c6 nhung chi dan n6i tren, ngan hang khong co nghi"a vu phai tiep nhan nhOng cnl thi cua dai di$n cua ngLiO'i uy quyen, thea nguyen lac ngLloi dai dien cua nguoi uy quyen la ngUoi c6 dia chi thLiong trw tren tanh tho qucc gia cua ngUoi thanh toano

100