Më ®Çu

Trong ch¬ng tr×nh m«n to¸n THPT, ®Æc biÖt trong ch¬ng tr×nh ®æi
míi s¸ch gi¸o khoa th× ph¬ng tr×nh, bÊt ph¬ng tr×nh, hÖ ph¬ng tr×nh mò
vµ l«garit ®îc ®a vµo s¸ch gi¸o khoa líp 12. Do vËy, nã ®ãng mét tÇm kh¸
quan träng trong c¸c ®Ò thi tèt nghiÖp vµ ®Ò thi vµo c¸c trêng trung cÊp,
cao ®¼ng hay ®¹i häc. Tríc ®©y, ta thêng sö dông §Þnh lÝ ®¶o vÒ dÊu cña
tam thøc bËc hai ®Ó so s¸nh mét sè víi c¸c nghiÖm cña tam thøc bËc hai.
HiÖn nay trong ch¬ng tr×nh THPT kh«ng ®a §Þnh lÝ ®¶o vÒ dÊu cña tam
thøc bËc hai vµo n÷a. Trong chuyªn ®Ò phÇn ph¬ng tr×nh, bÊt ph¬ng tr×nh
vµ hÖ cã chøa tham sè t«i cã ®Ò cËp ®Õn c¸ch gi¶i quyÕt bµi to¸n trªn mµ
kh«ng sö dông §Þnh lÝ ®¶o vÒ dÊu cña tam thøc bËc hai. Bµi viÕt gåm c¸c
phÇn
A. KiÕn thøc c¬ b¶n.
B. Ph¬ng tr×nh mò vµ l«garit
I. Mét sè ph¬ng ph¸p gi¶i ph¬ng tr×nh mò
II. Mét sè ph¬ng ph¸p gi¶i ph¬ng tr×nh l«garit
III. Ph¬ng tr×nh mò vµ l«garit cã chøa tham sè
C. BÊt ph¬ng tr×nh mò vµ l«garit
I. Mét sè ph¬ng ph¸p gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh mò vµ l«garit
II. BÊt ph¬ng tr×nh mò vµ l«garit cã chøa tham sè
D. HÖ ph¬ng tr×nh, bÊt ph¬ng tr×nh mò vµ l«garit
Víi kinh nghiÖm cßn cha nhiÒu ch¾c ch¾n bµi viÕt sÏ cã Ýt nhiÒu sai
sãt, mong c¸c b¹n bæ sung vµ söa ch÷a gióp.

B¾c Ninh th¸ng 2 n¨m 2009

Ngêi viÕt

NguyÔn LÖ Hoµi
Trêng THPT Hµn Thuyªn
§iÖn tho¹i: 01687020334.
 PhÇn A. KiÕn thøc c¬ b¶n

I. §Þnh nghÜa luü thõa vµ c¨n

. Víi n nguyªn d¬ng, c¨n bËc n cña sè thùc a lµ sè thùc b sao cho bn = a.
. Víi n nguyªn d¬ng lÎ vµ a lµ sè thùc bÊt k×, chØ cã mét c¨n bËc n cña a,
kÝ hiÖu lµ n a
. Víi n nguyªn d¬ng ch½n vµ a lµ sè thùc d¬ng, cã ®óng hai c¨n bËc n
cña a lµ hai sè ®èi nhau; c¨n cã gi¸ trÞ d¬ng kÝ hiÖu lµ n a , c¨n cã gi¸ trÞ
©m kÝ hiÖu lµ - n a .
. Sè ©m kh«ng cã c¨n bËc ch½n.
Sè mò  C¬ sè a Luü thõa a 
  n N* a R a   a n  a .a...
a
nthuaso

 0 a0 a = a0=1
   n(n  N *) a0 1
a   a n 
an

m
(m  Z , n  N * ) a>0 
m

n a  a  n am
n

  lim rn (rn  Q, n  N * ) a>0 a   lim a rn

II. TÝnh chÊt cña luü thõa

.Gi¶ thiÕt r»ng mçi biÓu thøc ®îc xÐt ®Òu cã nghÜa.
m n m+n am
a .a = a ; n
 a m n ; (am)n = amn
a
n
n n n a an
(a.b) = a .b ;    n
b b
III. TÝnh chÊt cña l«garit
Gi¶ thiÕt mçi biÓu thøc ®îc xÐt ®Òu cã nghÜa.
. loga1 = 0; logaa = 1; a log b  b ; logaab = b.
a

b
. loga(bc) = logab + logac; log a    log a b  log a c ; logabn = nlogab.
c
log c
. log b c  log b
a
hay logab.logbc=logac.
a

IV. Hµm sè mò y=ax(a>0,a≠1)

a>1 0<a<1
. y’>0 víi mäi x  R . y’>0 víi mäi x  R
. Hµm sè ®ång biÕn trªn R . Hµm sè nghÞch biÕn trªn R
a   ; lim a  0 a  0 ; lim a  
x x x x
. lim
x   x  
. lim
x   x  

. B¶ng biÕn thiªn . B¶ng biÕn thiªn

x - +
x - +
x y=ax
y=a +

0
0
y
. §å thÞ

y 1
x
0

1 x
0

V. Hµm sè logarit y = logax (a > 0 vµ a ≠ 1)

a>1 0<a<1
. y’>0 víi mäi x   0;  . y’<0 víi mäi x   0; 
. Hs ®ång biÕn trªn  0;  . Hs nghÞch biÕn trªn  0; 
lim log a x   lim log a x  
x   x  
. .
lim log a x   lim log a x  
x 0 x 0 

. B¶ng biÕn thiªn . B¶ng biÕn thiªn

x 0 +
+ 0 x +
y=logax y=logax +
-
-

. §å thÞ

. §å thÞ y

y 1 x
x 0
0 1

PhÇn B. Ph¬ng tr×nh mò vµ l«garit

I. Mét sè ph¬ng ph¸p gi¶i ph¬ng tr×nh mò vµ pt logarit

. Ph¬ng tr×nh mò c¬ b¶n

ax = m (0 < a ≠ 1)
. NÕu m  0 th× ph¬ng tr×nh ax = m v« nghiÖm
. NÕu m > 0 th× ph¬ng tr×nh ax = m cã mét nghiÖm duy nhÊt
NÕu m  x  log a m 1. Ph¬ng ph¸p ®a vÒ cïng c¬ sè
Ta cã tÝnh chÊt: a  a     ;
 

C¸c tÝnh chÊt ®ã cho phÐp ta gi¶i mét sè d¹ng ph¬ng tr×nh mò b»ng c¸ch
®a c¸c luü thõa trong ph¬ng tr×nh vÒ luü thõa víi cïng mét c¬ sè.
5 x
 1
VÝ dô 1: Gi¶i ph¬ng tr×nh (0,75)2x-3= 1  (1)
 3
Lêi gi¶i.
2 x 3 5 x 2 x 3 x 5
3 4 3 3
Ph¬ng tr×nh (1)          
4 3 4 4
 2x-3=x-5  x =-2.
VËy ph¬ng tr×nh cã nghiÖm x = -2
VÝ dô 2: Gi¶i ph¬ng tr×nh 3x+1 + 3x+2 + 3x+3 = 9.5x + 5x+1 + 5x+2 (2).
Lêi gi¶i:
 x
3
Ph¬ng tr×nh (2)  3x.39 = 5x.39    1  x = 0.
5
VËy ph¬ng tr×nh cã nghiÖm x = 0.
Bµi tËp t¬ng tù: 1) 2x.3x-1.5x-2=12; 2) 5x+5x+1+5x+3=3x+3x+3-3x+1.

2. Ph¬ng ph¸p ®Æt Èn phô

Môc ®Ých cña ph¬ng ph¸p ®Æt Èn phô lµ chuyÓn c¸c bµi to¸n ®· cho vÒ
PT h÷u tØ ®· biÕt c¸ch gi¶i.
VÝ dô 1: Gi¶i ph¬ng tr×nh 8  3 7   8  3 7   16 (1)
tan x tan x

Lêi gi¶i. §iÒu kiÖn cosx ≠ 0.

NhËn xÐt 8  3 7 8  3 7   1 . §Æt t = 8  3 7  (t  0) th× ph¬ng tr×nh (1)
tan x

1
cã d¹ng t  16  t 2  16t  1  0 t= 83 7 vµ t = 83 7 .
t

. Víi t = 8  3 th× 8  3   
 k (t/m®k).  tanx =1  x 
tan x
7 7  83 7
4
. Víi t = 8  3 7 th× 8  3 7 
tan x
 
 8  3 7  tan x  1  x    k (t/m®k).
4
 
VËy ph¬ng tr×nh cã hai hä nghiÖm x  4  k vµ x   4  k ( k  Z )
VÝ dô 2: Gi¶i ph¬ng tr×nh 3.49x + 2.14x - 4x = 0 (4)
Lêi gi¶i: Chia c¶ hai vÕ cña ph¬ng tr×nh cho 4x > 0, ta ®îc
2x x
7 7
(4)  3.   2.   1  0. (*)
2 2
x
7
§Æt t    ( t  0) , ph¬ng tr×nh (*) cã d¹ng 3.t2 + 2.t – 1 = 0
2
 t = -1(lo¹i) vµ t = 1/3.
x
7 1
Víi t = 1/3 th×     x   log 7 3 .
2 3 2

x   log 7 3
VËy ph¬ng tr×nh cã nghiÖm 2

VÝ dô 3: T×m nghiÖm x < 1 cña ph¬ng tr×nh 32x-2 + 3x-1(3x - 7) – x + 2 = 0

Lêi gi¶i.
§Æt t = 3x-1(t > 0), ph¬ng tr×nh cã d¹ng 3t2 + (3x - 7).t + 2 – x = 0.
Coi ph¬ng tr×nh trªn lµ ph¬ng tr×nh Èn t vµ tham sè x.
Khi ®ã biÖt sè   (3x  5) 2 . Ph¬ng tr×nh cã hai nghiÖm t = 1/3 vµ t = -x +
2
Víi t = 1/3 th× 3x-1 = 1/3  x  1  1  x = 0
Víi t = -x + 2 th× 3x-1 = 2 - x. Ta thÊy x < 1 th× 3x-1 < 1, cßn 2 – x > 1 suy ra
ph¬ng tr×nh v« nghiÖm.
VËy ph¬ng tr×nh cã mét nghiÖm x = 0.
VÝ dô 4: Gi¶i ph¬ng tr×nh 2 x 5 x  6  21 x  2.2 65 x  1
2 2

Lêi gi¶i. §Æt u = 2 x 5 x  6 , v = 21 x (u > 0, v > 0). Khi ®ã u.v = 27-5x = 2.26-5x
2 2

Ph¬ng tr×nh trë thµnh u + v = u.v + 1  (u - 1)(v - 1) = 0  u =1 hoÆc v =

1.
. Víi u =1 th× 2 x 5 x  6 =1  x2 - 5x + 6 = 0  x = 2 hoÆc x = 3
2

. Víi v =1 th× 21 x =1  1 – x2 = 0  x = 1 hoÆc x = -1.

2

VËy ph¬ng tr×nh cã 4 nghiÖm x = -1, x = 1, x = 2, x = 3.

Lu ý: 1. PT cã d¹ng  a  b    a  b   c víi  a  b  a  b   1 , ta thêng
f ( x) f ( x)

®Æt t   a  b  (xem vÝ dô 1).

f ( x)

2. PT cã d¹ng a.u 2 f ( x )  b uv  f ( x )  c.v 2 f ( x )  0 , ta thêng chia c¶ hai vÕ cho v2.f(x)

f ( x)
u
Råi ®Æt t   (xem vÝ dô 2).
v
3.Nh÷ng PT sau khi ®Æt Èn phô cho mét biÓu thøc th× c¸c biÓu thøc cßn l¹i
kh«ng biÓu diÔn ®îc triÖt ®Ó hoÆc biÓu diÔn qu¸ phøc t¹p. Khi ®ã ta th-
êng ®îc mét ph¬ng tr×nh bËc hai theo Èn phô cã biÖt sè  chÝnh ph¬ng
(xem vÝ dô 3).
4. §èi víi mét sè bµi to¸n ta lùa chän Èn phô vµ ®a vÒ ph¬ng tr×nh tÝch
(xem vÝ dô 4)
Bµi tËp t¬ng tù: 1) 8.3x + 3.2x = 24 + 6x ; 2) 3 2 x 1  3 x 1 (3x  7)  x  2  0 ;
sin x sin x

3) . 5  2 6    5  2 6   2 ; 4) 4 x 3 x  2  4 x 6 x 5  4 2 x 3 x 7  1

2 2 2

 cos x sin x  log15 8

 1 
5) 3 2 x 1  3 x 1 (3x  7)  x  2  0 ; 6) 3 2 sin x  2 cos x 1
   5 2 sin x  2 cos x 1  0
 15 

3. Ph¬ng ph¸p logarit ho¸

Ph¬ng ph¸p l«garit ho¸ rÊt cã hiÖu lùc khi hai vÕ cña ph¬ng tr×nh cã d¹ng
tÝch c¸c luü thõa nh»m chuyÓn Èn sè khái sè mò.
VÝ dô 1: Gi¶i ph¬ng tr×nh 5 7  7 5
x x

Lêi gi¶i. Hai vÕ cña ph¬ng tr×nh ®Òu d¬ng, lÊy l«garit c¬ sè 5 c¶ hai vÕ ta
x

®îc ph¬ng tr×nh 7x = 5x.log57  7

   log 5 7  x  log 7 log 5 7
5 5

x
VÝ dô 2: Gi¶i ph¬ng tr×nh 3 x .8  6 x2

Lêi gi¶i. §K x ≠ - 2.
L«garit c¶ hai vÕ cña ph¬ng tr×nh theo c¬ sè 3, ta ®îc
3x  2 log 3 2 
x log 3 2  1  log 3 2  ( x  1)1  0
x2  x2 
 x = 1 hoÆc x = 2(1 + log32).
Lu ý: Khi lÊy l«garit ho¸ hai vÕ, ta thêng l«garit theo c¬ sè ®· cã s½n trong
bµi
log 0 , 5 (sin 2 x  5 sin x cos x  2 ) 1
Bµi tËp t¬ng tù: 1) x 4 .5 3  5 log 5 ; x
2) 4  ;
9
2 2
x 1 x log3 x 5 log3 x  7 
3) 5 x .8 x
 500 ; 4) 1

1
x 1 1 x 1 1

4. Ph¬ng ph¸p hµm sè

C¸c bµi to¸n d¹ng nµy thêng ®îc sö dông mét trong ba tÝnh chÊt sau( chó ý
hµm sè f(x) liªn tôc trong tËp c¸c ®Þnh)
TÝnh chÊt 1: NÕu hµm y = f(x) t¨ng hoÆc gi¶m trong kho¶ng (a; b) th×
ph¬ng tr×nh f(x) = k ( k  R ) cã kh«ng qu¸ mét nghiÖm trong kho¶ng (a; b).
TÝnh chÊt 2: NÕu hµm y = f(x) t¨ng trªn kho¶ng (a;b) vµ y = g(x) lµ hµm
gi¶m trªn (a;b). Do ®ã nÕu tån t¹i x0   a; b  ®Ó f(x0) = g(x0) th× ®ã lµ
nghiÖm duy nhÊt cña ph¬ng tr×nh.
TÝnh chÊt 3: NÕu hµm sè y = f(x) liªn tôc, t¨ng hoÆc gi¶m trªn (a;b) th×
f (u )  f (v )  u  v víi mäi u,v  (a; b).
VÝ dô 1: Gi¶i ph¬ng tr×nh 3x+1 = 3 - x
Lêi gi¶i. §K x < 3.
NhËn xÐt:
. VÕ tr¸i f(x) = 3x+1 lµ hµm ®ång biÕn trªn R. VÕ ph¶i g(x) = 3 - x lµ hµm
nghÞch biÕn trªn R.
. x = 0 lµ nghiÖm duy nhÊt cña ph¬ng tr×nh
ThËt vËy: Víi x > 0 th× 3x+1 > 3; 3 – x < 3
Víi x < 0 th× 3x+1 < 3; 3 – x > 3.
VËy x = 0 lµ nghiÖm cña ph¬ng tr×nh
x
VÝ dô 2: Gi¶i ph¬ng tr×nh 1  8 2  3 x .
Lêi gi¶i. Chia c¶ hai vÕ cña ph¬ng tr×nh cho 3x, ta ®îc
x
1
x
 8
     1

3  3 
x
1
x
 8
NhËn xÐt vÕ tr¸i f(x) =  3    3  lµ hµm nghÞch biÕn trªn R.
 
x = 2 lµ nghiÖm cña ph¬ng tr×nh
x
1
x
 8
Víi x > 2 th×    
 3

 <1
 3 
x
1
x
 8
Víi x < 2 th×     
 >1.
 3  3 
VËy x = 2 lµ nghiÖm cña ph¬ng tr×nh
VÝ dô 3: Gi¶i ph¬ng tr×nh 2 x 1  2 x  x   x  1 2
2

Lêi gi¶i. Ph¬ng tr×nh ®· cho t¬ng ®¬ng víi

2
2 x 1  ( x  1)  2 x x
 ( x 2  x)
§Æt u = x - 1; v = x2 - x.
Ph¬ng tr×nh cã d¹ng 2u + u = 2v + v (2)
XÐt hµm sè f(t) = 2t + t ®ång biÕn vµ liªn tôc trªn R.
Ph¬ng tr×nh (2)  f(u) = f(v)  u = v  x2 – x = x – 1
 x2 - 2x + 1 = 0  x = 1.
VËy ph¬ng tr×nh cã nghiÖm x = 1.
VÝ dô 4: Gi¶i ph¬ng tr×nh x log 9  x 2 .3log x  x log 3 (1)
2 2 2

Lêi gi¶i. §k x > 0. ¸p dông c«ng thøc a log c  c log a . Khi ®ã b b

(1)  3 2. log x  x 2 .3log x  3 log x (2).

2 2 2

§Æt t = log2x suy ra x = 2t.

Khi ®ã ph¬ng tr×nh (2)  32t = 4t.3t - 3t  9t + 3t = 12t.
Chia c¶ hai vÕ cho 12t vµ ¸p dông c¸ch gi¶i cña vÝ dô 2.
Bµi tËp t¬ng tù: Gi¶i c¸c ph¬ng tr×nh
x x

1) 22x-1 + 32x + 52x+1 = 2x + 3x+1 + 5x+2; 2)  5  2 6    5  2 6



 10 x

5. Mét sè ph¬ng ph¸p kh¸c

VÝ dô 1: Gi¶i ph¬ng tr×nh 2 x  cos 2 x
2

Lêi gi¶i. Ta cã x2 ≥ 0 suy ra 3 x  1  cos 2 x

2

 2
 3x  1  x2  0
Ph¬ng tr×nh ®· cho t¬ng ®¬ng víi hÖ    x0

cos 2 x  1 cos 2 x  1

VËy ph¬ng tr×nh cã nghiÖm x = 0.

Lu ý: Ngoµi ph¬ng ph¸p nhËn xÐt ®¸nh gi¸ nh trªn, ta cã thÓ sö dông §Þnh
lÝ R«n: NÕu hµm sè y = f(x) låi hoÆc lâm trªn kho¶ng (a;b) th× PT f(x) = 0
cã kh«ng qu¸ hai nghiÖm thuéc (a;b).
VÝ dô 2: Gi¶i ph¬ng tr×nh 3x + 5x = 6x + 2
Lêi gi¶i.
Ph¬ng tr×nh trªn t¬ng ®¬ng víi 3x + 5x - 6x – 2 = 0.
XÐt hµm sè f(x) = 3x + 5x - 6x - 2, víi x  R.
Ta cã f’(x) = 3x.ln3 + 5x.ln5 - 6, f’’(x) = 3x.ln23 + 5x.ln25 > 0 víi mäi x  R.
Nh vËy, hµm sè y = f(x) liªn tôc vµ cã ®å thÞ lâm trªn R nªn theo §Þnh lÝ
R«n ph¬ng tr×nh cã tèi ®a 2 nghiÖm trªn R.
NhËn thÊy f(0) = f(1) = 0.
VËy ph¬ng tr×nh cã hai nghiÖm x = 0, x = 1.
VÝ dô 3: Gi¶i ph¬ng tr×nh 2003x + 2005x = 2.2004x
Lêi gi¶i. Ph¬ng tr×nh ®· cho t¬ng ®¬ng víi 2003x - 2004x = 2004x - 2005x.
Gäi a lµ mét nghiÖm cña ph¬ng tr×nh, khi ®ã ta cã
2003a - 2004a = 2004a - 2005a (2).
a a
XÐt hµm sè f(t) = t - (t + 1) , víi t > 0. DÔ thÊy hµm sè f(t) liªn tôc vµ cã ®¹o
hµm trªn kho¶ng (2003; 2005). Do ®ã, theo §Þnh lÝ Lagrange tån t¹i c 
f (2005)  f (2003)
(2003; 2005) sao cho f’(c) = 0  f ' (c) 
2005  2003
a  0
 a[ca-1 - (c + 1)a-1] = 0 
a  1
Thö l¹i ta thÊy x = 0, x =1 ®Òu tho¶ m·n.
Lu ý: Bµi to¸n trªn ta sö dông §Þnh lÝ Lagrange: NÕu hµm sè y = f(x) liªn
tôc trªn ®o¹n [a;b] vµ cã ®¹o hµm trªn kho¶ng (a;b) th× tån t¹i mét ®iÓm
f (b )  f ( a )
c   a; b  sao cho f ' (c ) 
ba
Bµi tËp t¬ng tù: 1) 3 x2
 cos 2 x ; 2) 6x + 2x = 5x + 3x; 3) 9x+3x=10x+2;

II. Mét sè ph¬ng ph¸p gi¶i ph¬ng tr×nh Logarit

Ph¬ng tr×nh logarit c¬ b¶n cã d¹ng logax = m. Víi mçi gi¸ trÞ tuú ý cña m,
ph¬ng tr×nh cã mét nghiÖm duy nhÊt x = am.
1. Ph¬ng ph¸p ®a vÒ cïng c¬ sè
NÕu   0,   0 th× log a   log a     
1
VÝ dô 1: Gi¶i ph¬ng tr×nh log ( x 3) (3  x 2  2 x  1)  (1)
2
 0  ( x  3)  1
Lêi gi¶i. Ph¬ng tr×nh (1)  3  x 2  2 x  1  x  3

  3  x  2
 (2)
3  x  1  x  3
  3  x  2
  3  x  2 
NÕu x ≥ 1 th× hÖ (2)  
4  x  x  3
 x4
 ( 4  x) 2  x  3

 3  x  4; x  2 9  29
 2 . Gi¶i hÖ t×m ®îc nghiÖm x
 x  9 x  13  0 2
  3  x  2
  3  x  2 
NÕu x < 1 th× hÖ (2) t¬ng ®¬ng víi   x  2
2  x  x  3 (2  x) 2  x  3


 2 x 3 5
 2 . Gi¶i hÖ t×m ®îc nghiÖm x .
 x  3x  1  0 2
9  29 3 5
VËy ph¬ng tr×nh cã hai nghiÖm x vµ x .
2 2
VÝ dô 2: Gi¶i ph¬ng tr×nh log3[1 + log3(2x - 7)] = 1 (1)
Lêi gi¶i. (1)  x
1 + log3(2 - 7) = 3  x
log3(2 - 7) = 2
 2x-7 = 9  2x = 16  x = 4.
VÝ dô 3: Gi¶i ph¬ng tr×nh log2x + log3x + log4x = log20x.
Lêi gi¶i. §k: x > 0.
Dïng c«ng thøc ®æi c¬ sè, ta ®îc
log2x + log2x.log32 + log2x.log42 = log2x.log202.
 (1 +log32 + log42 - log202).log2x = 0
 log2x = 0  x = 1(t/m®k).
0  f ( x )  1
Lu ý:1. PT logf(x)g(x)=b  
(xem vÝ dô 1)
 g ( x)  f ( x)
b

2. NÕu PT cã d¹ng logax + logbx + logcx + logdx = 0, c¸c c¬ sè a, b, c, d

kh«ng biÓu diÔn luü thõa qua nhau. Khi ®ã ta dïng c«ng thøc ®æi c¬ sè
®Ó ®a chóng vÒ cïng mét c¬ sè vµ ¸p dông c¸c phÐp to¸n trªn logarit (xem
vÝ dô 3)
VÝ dô 4: Gi¶i ph¬ng tr×nh log 4  x  1  2  log 2 4  x  log 8  x  4
2 3

 4  x  4
Lêi gi¶i. §k: 
 x  1
Víi ®iÒu kiÖn trªn ph¬ng tr×nh t¬ng ®¬ng víi
log 2 x  1  2  log 2 ( 4  x)  log 2 ( x  4)
 log 2 x  1.4  log 2 (16  x 2 )  x  1.4  16  x 2 (2).
. NÕu x ≥ -1 th× (2)  x2 + 4x – 12 = 0  x = 2 hoÆc x = -6.
KÕt hîp ®k ta ®îc x = 2.
. NÕu x < -1 th× (2)  x2 - 4x – 20 = 0  x  2  2 6.
KÕt hîp ®iÒu kiÖn ta ®îc x  2  2 6 .
VËy ph¬ng tr×nh cã hai nghiÖm x =2 vµ x  2  2 6 .
Lu ý: §iÒu kiÖn cña PT cha ®¶m b¶o x > 0 th× logax2 = 2. log a x
 x 1
Bµi tËp t¬ng tù: 1) 
log 9 x 2  5 x  6  2

1
2
log 3    log 3 x  3
 2 
2) log 2 (2 x1  5)  x ; 3) log3x + log4x = log12x
2. Ph¬ng ph¸p ®Æt Èn phô
VÝ dô 1: Gi¶i ph¬ng tr×nh log2(2x - 1).log1/2(2x+1 - 2) = -2.
Lêi gi¶i. §k: x > 0.
Víi ®Òu kiÖn trªn ph¬ng tr×nh t¬ng ®¬ng víi
log2(2x - 1).[- log22.(2x - 1)] = -2
 log2(2x - 1).[- 1 - log2(2x - 1)] = -2 (1)
x
§Æt t = log2(2 - 1).
Ph¬ng tr×nh (1) trë thµnh t2 + t – 2 = 0  t = 1 hoÆc t = -2.
. Víi t = 1 th× log2(2x - 1) = 1  2x – 1 = 2  2x = 3  x = log23(tm®k)
. Víi t = -2 th× log2(2x - 1) = -2  2x – 1 = 1/4  2x = 5/4  x = log25/4(tm®k).
VËy ph¬ng tr×nh cã hai nghiÖm x = log23 vµ x = log25/4.
VÝ dô 2: Gi¶i ph¬ng tr×nh log 32 x  log 32 x  1  5  0
Lêi gi¶i. §k:x > 0.
§Æt t = log 32 x  1 , t ≥ 1.
Ph¬ng tr×nh trë thµnh t2 + t – 6 = 0  t = 2 hoÆc t = 3 < 0 (lo¹i).
 log 3 x  3 x3 3
. Víi t = 2 th× log 32 x  1 =2  log32x = 3     3 (tm®k).
log 3 x   3  x  3
VËy ph¬ng tr×nh cã hai nghiÖm x  3 3 vµ x  3  3
VÝ dô 3: Gi¶i ph¬ng tr×nh log2x-1(2x2 + x - 1) + logx+1(2x - 1)2 = 4
Lêi gi¶i. Ph¬ng tr×nh ®· cho viÕt ®îc thµnh
log2x-1(2x - 1).(x + 1) + logx+1(2x -1)2 = 4 (1)
 0  x 1  1 1
§k:    x  0 (*) .
0  2 x  1  1 2
Víi ®iÒu kiÖn (*), ph¬ng tr×nh (1)  log2x-1(x + 1) + 2logx+1(2x - 1) – 3 = 0.
§Æt t = log2x-1(x + 1), do ®iÒu kiÖn (*) nªn t ≠ 0.
2
Ph¬ng tr×nh trë thµnh t 3 0  t2 - 3t + 2 = 0  t = 1 hoÆc t = 2.
t
. Víi t = 1 th× log2x-1(x + 1) = 1  x + 1 = 2x - 1  x = 2 (tm®k).
. Víi t = 2 th× log2x-1(x + 1) = 2  x + 1 = (2x - 1)2  4x2 - 5x = 0  x =
0(lo¹i) hoÆcx = 5/4(tm®k).
VËy ph¬ng tr×nh cã hai nghiÖm x = 2 vµ x =5/4.
Lu ý: 1. Trong ph¬ng tr×nh cã chøa c¨n th× c¸ch ®Æt Èn phô cÇn khÐo
lÐo ®Æt ®Ó pt cña Èn phô kh«ng cßn chøa c¨n. §èi víi vÝ dô 2 nÕu ta ®Æt
t=log3x th× pt vÉn chøa c¨n, nhng nÕu ®Æt t= log 32 x  1 ,th× PT cña Èn phô
rÊt ®¬n gi¶n.
2. NÕu PT cã chøa logab vµ logba th× ta ®Æt logab=t th× logba =1/t. (xem
vÝ dô 3).
VÝ dô 4: Gi¶i ph¬ng tr×nh  2  2   x. 2  2 
log 2 x log 2 x
 1 x2 (1)
Lêi gi¶i. §k x > 0. §Æt t = log2x suy ra x = 2t.
Ph¬ng tr×nh (1) trë thµnh  2  2   2 . 2  2   1  2 (2)
t t t 2t

NhËn xÐt:  2  2   2  2   2 , nªn pt (2) t¬ng ®¬ng víi

t t t

2  2  t
 2t.
2t
 1  2 2t  0
2  2  t

  2  2   1 t

  2  2   1  2 
t
0 2t
    2  2  
t

 2  2   1 t
  4   t

  2  2   1 1  
 
t 
     0   4  t0 t

2 2
    1   2 2
 
Víi t = 0 th× x = 1. VËy ph¬ng tr×nh cã nghiÖm x = 1.
log x x 2  14 log16 x x 3  40. log 4 x x 0
VÝ dô 5: Gi¶i ph¬ng tr×nh 2
(1)
Lêi gi¶i. §k: x > 0, x ≠ 1/4, x ≠ 1/16, x ≠ 2(*)
Víi ®iÒu kiÖn trªn ph¬ng tr×nh t¬ng ®¬ng víi
2. log x x  42. log 16 x x  20. log 4 x x  0
2
(2)
NhËn thÊy x =1 lu«n lµ nghiÖm cña pt.
2 42 20
  0
Víi 0 < x ≠ 1, pt (2)  log x log x 16 x log x 4 x
x
2
2 42 20
§Æt t = logx2, ph¬ng tr×nh trªn trë thµnh   0 (3)
1  t 1  4t 1  2t
Do ®iÒu kiÖn (*) nªn pt lu«n cã nghÜa.
(3)  2t2 + 3t – 2 = 0  t = 1/2 hoÆc t = -2(tm®k)
1
. Víi t = -2 th× logx2 = -2  x
2
. Víi t = 1/2 th× logx2 = 1/2  x = 4.
1
KÕt hîp ®k ta ®îc nghiÖm cña ph¬ng tr×nh lµ x = 4, x = 2
Bµi tËp t¬ng tù:
4
1) log 2 3 x  3 log 2 x  ; 2) log 32 ( x  1)  ( x  5) log 3 ( x  1)  2 x  6  0
3
3) log 3 x  7 (9  12 x  4 x 2 )  log 2 x  3 (6 x 2  23x  21)  4
3. Ph¬ng ph¸p hµm sè
VÝ dô 1: Gi¶i ph¬ng tr×nh log5x = log7(x + 2)
Lêi gi¶i. §k x > 0. §Æt t = log5x = log7(x + 2)
 x  5t  x  5t
Suy ra    t
x  2  7 5  2  7
t t

XÐt ph¬ng tr×nh 5t + 2 = 7t. Chia c¶ hai vÕ cña ph¬ng tr×nh cho 7t , ta ®îc
t t
5 1
   2.   1 .
7
  7
 t t

f(t)=  7   2. 7 
5 1
lµ hµm nghÞch biÕn trªn R, t = 1 lµ nghiÖm cña ph¬ng
   
tr×nh
Víi t > 1 th× f(t) < 1. Víi t < 1 th× f(t) > 1.
VËy t = 1 th× x = 5.
VÝ dô 2: Gi¶i ph¬ng tr×nh 3 log 3 1  x  3 x   2 log 2 x
Lêi gi¶i. §k x > 0. §Æt t = 3 log 3 1  x  3 x   2 log 2 x , suy ra
 t
 x 2 2
 t
1  x  3 x  3 3
 x  2 t (1)

1  ( 2 )  2 
t 3
   3  (2)
t
3
t

t t t
 1   2 3 2
chia c¶ hai vÕ cña (2) cho  3
3
t
ta ®îc  3    3    3   1 .
 3  3  3
VÕ tr¸i lµ hµm nghÞch biÕn vµ t = 12 lµ nghiÖm.
Víi t = 12 th× x = 212
Lu ý: 1. Víi PT d¹ng logau = logbv, ta thêng gi¶i nh sau:
u  a t
§Æt t = logau = 
logbv  v  b t ; sö dông ph¬ng ph¸p thÕ ®Ó ®a vÒ mét ph-

¬ng tr×nh mò; t×m t (th«ng thêng PT cã nghiÖm duy nhÊt); suy ra x.
2. §èi víi vÝ dô 2 h/s cÇn chó ý c¸ch nhÈm nghiÖm: VÕ tr¸i cña PT cã chøa
c¨n bËc 3 vµ c¨n bËc 2, vÕ ph¶i lµ mét sè nguyªn. Do ®ã khi t×m nghiÖm
ph¶i t×m t lµ béi cña 6.
x2  x 1
VÝ dô 3: Gi¶i ph¬ng tr×nh log 3  x 2  3x  2
2x  2x  3
2

Lêi gi¶i. §Æt u = x2 + x + 1; v = 2x 2- 2x + 3 (u > 0, v > 0)

suy ra v – u = x2 - 3x + 2.
u
PT ®· cho trë thµnh log 3  vu  log3u - log3v = v-u 
v
log3u + u = log3v + v (1). XÐt hµm sè f(t) = log3t + t, ta cã
1
f ' (t )   1  0, t  0 nªn hµm sè ®ång biÕn khi t > 0.
t. ln 3
Tõ (1) ta cã f(u) = f(v), suy ra u = v hay v-u=0, tøc lµ x2-3x+2=0.
Ph¬ng tr×nh cã nghiÖm x = 1,x = 2.
u
Lu ý: Víi ph¬ng tr×nh d¹ng log a  v  u víi u > 0, v > 0 vµ 1 < a, ta thêng
v
biÕn ®æi logau - logav = v – u  logau + u = logav. V× hµm sè
f(t) = logat + t ®ång biÕn khi t > 0, suy ra u = v.
Bµi tËp t¬ng tù: 1) 2 log 3 cot x  log 2 cos x ; 2) log5x + log3x = log53.log9225
3) log 7 x  log 3  ; 2 x 2  3x  5
x 2 4) log  x 2  2x  4
x2  x 1
4. Ph¬ng ph¸p kh¸c
VÝ dô1: Gi¶i ph¬ng tr×nh 6x = 1 + 2x + 3log6(1 + 5x).
Lêi gi¶i. §k x > -1/5. §Æt a = log6(5x + 1), suy ra 5x + 1 = 6a. Ta cã hÖ
 6 a  5x  1
 x
6  3a  2 x  1
Trõ vÕ víi vÕ cña hai ph¬ng tr×nh, ta ®îc
6a - 6x = 3x - 3 a  6a + 3a = 6x + 3x (2).
t
XÐt hµm sè f(t) = 6 + 3t liªn tôc vµ ®ång biÕn víi mäi t.
Ph¬ng tr×nh (2) ®îc viÕt díi d¹ng f(a) = f(x)  a = x  log6(5x + 1) = x 
5x + 1 = 6x  6x - 5x – 1 = 0.
XÐt hµm g(x) = 6x - 5x - 1, víi x > -1/5. Ta cã g’(x) =6x.ln6-5, g’’(x)=6x .ln2 6> 0
víi mäi x. Theo ®Þnh lÝ R«n ph¬ng tr×nh cã tèi ®a hai nghiÖm trªn
 1 
x    ;  . NhËn xÐt r»ng g(0) = g(1) = 0.
 5 
VËy ph¬ng tr×nh cã hai nghiÖm x = 0, x = 1.
VÝ dô 2: Gi¶i ph¬ng tr×nh log 3 2  4  x  x  5   3 2
Lêi gi¶i. §k -5 ≤ x ≤ 4. Theo bÊt ®¼ng thøc Bunhiacopxki ta cã:
4 x  5 x  (1  1).(4  x  x  5)  3 2
 log 3  4 x  5 x 1  .
2

4 x x5 1
Do ®ã ph¬ng tr×nh cã nghiÖm khi vµ chØ khi  x .
1 1 2
VËy x = -1/2 lµ nghiÖm cña ph¬ng tr×nh.
Bµi tËp t¬ng tù:
1) log2[3log2(3x - 1) - 1] = x; 2) 7x-1 = 6log7(6x - 5) + 1
III. Ph¬ng tr×nh mò vµ ph¬ng tr×nh logarit cã chøa tham sè
VÝ dô 1: T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh 4sinx + 21+sinx – m = 0 cã nghiÖm
1
Lêi gi¶i. §Æt t = 2sinx , t2
2
Ph¬ng tr×nh ®· cho cã d¹ng t2 + 2t – m = 0  t2 + 2t = m.
1 
XÐt f(t) = t2 + 2t, f’(t) = 2t + 2 > 0 víi mäi t   ;2 , do ®ã hµm sè ®ång biÕn
2 
1 
víi t   ;2
2 
Min f (t )  m  Max f (t ) 1 5
Ph¬ng tr×nh cã nghiÖm  1 
 2 ;2 
1 
 2;2
 f ( )  m  f ( 2)   m  8 .
2 4
   
5
VËy ph¬ng tr×nh cã nghiÖm khi m8
4
VÝ dô 2: T×m a ®Ó 3/4ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm
91 1t 2
(1)
 (a  2).31 1t 2
 2a  1  0
Lêi gi¶i. §Æt x = 3 . V× 1  1  1  t  2 nªn 3 ≤ x ≤ 9.
1 1 t 2 2

Ph¬ng tr×nh (1) cã d¹ng x2 - (a + 2).x + 2a + 1 = 0  x 2  2 x  1  a( x  2)

x 2  2x  1
a do x   3;9 nªn x ≠ 2.
x2
 x 2  2x  1 x 2  4x  3 x 1
XÐt f(x) = víi x   3;9 , f ' ( x) 
( x  2) 2
, f ' ( x)  0  x  3
x2 
Ta cã b¶ng biÕn thiªn
x - 1 2 3 9 +
f’(x) + 0 - - 0 + +
f(x) 64
7
4

64
Tõ b¶ng biÕn thiªn ta ®îc 4m
7
Lu ý: 1. Cho hµm sè y = f(x) liªn tôc trªn kho¶ng (a;b). Khi ®ã Pt f(x) = m cã
nghiÖm x   a; b   Min
 a ;b 
f ( x)  m  Max f ( x)
 a ;b 
2. Víi vÝ dô 1 chóng ta c« lËp ®îc tham sè m ngay vµ sö dông lu ý 1. §èi víi
vÝ dô 2 sè mò cña tham sè a lµ gièng nhau, do ®ã ta rót a qua x ®îc a = f(x).
LËp b¶ng biÕn thiªn cña hµm sè y = f(x), tõ ®ã suy ra ®¸p sè.
§èi víi ph¬ng tr×nh kh«ng c« lËp ®îc tham sè m vµ kh«ng cã c«ng cô §Þnh
lÝ ®¶o ta sÏ sö lÝ ra sao?Chóng ta cïng xem vÝ dô 3.
VÝ dô 3: Cho ph¬ng tr×nh
m. log 21 ( x  4)  2(m 2  1) log 1 ( x  4)  m 3  m  2  0
2 2
.
T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh cã hai nghiÖm ph©n biÖt tho¶ m·n 4 < x 1< x2 < 6.
log 1 ( x  4)
Lêi gi¶i. §Æt t = 2
, ph¬ng tr×nh cã d¹ng
m.t2 - 2(m2 + 1).t + m3 + m + 2 = 0 (1)
Yªu cÇu bµi to¸n t¬ng ®¬ng víi ph¬ng tr×nh (1) cã hai nghiÖm ph©n biÖt
tho¶ m·n -1 < t1 < t2(*)
m2  m  2
C1: m ≠ 0, ta cã  =(m - 1)2 ph¬ng tr×nh (1) cã hai nghiÖm t1  vµ
m
 m  0; m  1
 m 2  m  2
t 2  m  1 . Khi ®ã (*)    1
 m
 m  1  1
 m  0; m  1 m  0; m  1
 m 2  2m  2 
  0   m  0  0  m 1
 m  m  2
 m  2 
VËy 0 < m ≠ 1 tho¶ m·n yªu cÇu bµi to¸n
C2: Ta chuyÓn vÒ bµi to¸n so s¸nh víi sè 0.
§Æt X = t + 1 suy ra t = X - 1, ph¬ng tr×nh (1) trë thµnh
m.X2 - 2(m2 + m + 1).X + m3 + 2m2 + 2m + 4 = 0 (2)
(*) t¬ng ®¬ng víi ph¬ng tr×nh (2) cã hai nghiÖm d¬ng ph©n biÖt
 
m  0;   0'  m  0; '  (m  1) 2  0
  2(m 2  m  1)
 S 0   0  0  m 1
 P0  3 m
 m  2m  2 m  4  0
2

 m
 
 0    (m  1)  0
2

 
C3:(*)  (1  t1 ).(1  t 2 )  0  1  t1 2t 2  t1 .t 2  0
 S  m 1
  1  0
 2  m
 m 1
 2(m  1) m 3  m  2
2
 1   0
 m m
 m0
Gi¶i hÖ trªn ta ®îc kÕt qu¶ 0 < m ≠ 1.
Lu ý: §èi víi PT trªn c¸c luü thõa cña tham sè m kh«ng gièng nhau nªn ta
kh«ng thÓ c« lËp ®îc tham sè. V× vËy ta cã thÓ cã c¸c híng sau:
Híng 1: TÝnh trùc tiÕp c¸c nghiÖm vµ so s¸nh nã víi 1

Híng 2: §Æt X = t + 1 vµ chuyÓn vÒ bµi to¸n so s¸nh víi sè 0.

PT cã nghiÖm -1< t1 < t2 khi vµ chØ khi PT Èn X cã hai nghiÖm d¬ng ph©n
biÖt.
PT cã nghiÖm t1 < t2 < 0 khi vµ chØ khi PT Èn X cã hai nghiÖm ©m ph©n
biÖt.
PT cã nghiÖm t1 < 0 < t2 khi vµ chØ khi PT Èn X cã hai nghiÖm tr¸i dÊu
Híng 3: Ta sö dông kÕt qu¶

 0

  (t1   )(t 2   )  0
 S
 
<t1<t2  2
-

 0

t1  t 2    (t1   )(t 2   )  0
 S
 
 2
t1    t 2  (t1   )(t 2   )  0

VÝ dô 4: Cho ph¬ng tr×nh (m - 4).9x - 2(m - 2).3x + m – 1 = 0 (1)

a) T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh cã hai nghiÖm tr¸i dÊu
b) T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh cã hai nghiÖm ph©n biÖt tho¶ m·n x1 + x2 = 3
Lêi gi¶i. §Æt t = 3x, (t > 0)
Ph¬ng tr×nh (1) trë thµnh (m - 4).t2 - 2(m - 2).t + m – 1 = 0 (2)
a) Ph¬ng tr×nh (1) cã hai nghiÖm tr¸i dÊu khi vµ chØ khi ph¬ng tr×nh (2)
cã hai nghiÖm ph©n biÖt tho¶ m·n 0 < t1 < 1 < t2 (*)
C1: Víi m ≠ 4, '  m . §Ó tho¶ m·n (*) th× m > 0. Khi ®ã ph¬ng tr×nh (2)
m2 m 1
cã hai nghiÖm lµ t1 
m4
 1
m 2
m2 m 1
vµ t2 
m4
 1
m2
Ta nhËn thÊy 0 < t2 < 1 víi mäi m > 0. VËy ®Ó tho¶ m·n (*) ta cÇn cã t1 > 1
1
 1 1 m  2  0  m  4
m 2
VËy m > 4 tho¶ m·n bµi
C2: (*) t¬ng ®¬ng víi
 m4

 (1  t1 )(1  t 2 )  0
 t1 .t 2  0


 m4  m4
  1
 1  (t1  t 2 )  t1t 2  0   0 m4
 m 1  m4
 0 m  1  m  4
 m4
VËy m>4 tho¶ m·n bµi
C3: C« lËp tham sè m
Phong tr×nh (1) t¬ng ®¬ng víi m(t2 - 2t + 1) = 4t2 - 4t + 1, do t = 1 kh«ng ph¶i
 2t  1 2  2t  1 2
lµ nghiÖm nªn m  . XÐt hµm sè f(t) = víi t > 0.
 t  1 2  t  1 2
 4t  2
Ta cã f ' (t )  , f’(t) = 0 khi t = 1/2. Do ®ã cã b¶ng biÕn thiªn
(t  1) 3

t - 0 1/2 1 +
f’(t) 0 +
+ +
f(t)
1 4
0
Tõ b¶ng biÕn thiªn suy ra m > 4.
b) Ph¬ng tr×nh cã hai nghiÖm d¬ng ph©n biÖt vµ tho¶ m·n t1.t2 = 27

 m0
 m 1 107
  27  m  .
 m4 26
S 2(m  2)
 0
 m4

VÝ dô 5: T×m a ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm duy nhÊt

log5(ax) = 2.log5(x + 1) (1)
Lêi gi¶i. Ph¬ng tr×nh trªn t¬ng ®¬ng víi
 x 1  0  x  1
  2
ax  ( x  1)  x  (2  a ) x  1  0(*)
2

Ph¬ng tr×nh (1) cã nghiÖm duy nhÊt khi vµ chØ khi ph¬ng tr×nh (*) cã
®óng mét nghiÖm lín h¬n -1.
Ta cã   a 2  4a
NÕu  = 0 th× a = 0 hoÆc a = 4.
Víi a = 0 pt cã mét nghiÖm x = -1(lo¹i).
Víi a = 4 pt cã mét nghiÖm x = 1(tm).
NÕu  > 0 th× a < 0 hoÆc a > 4. Khi ®ã pt cã hai nghiÖm ph©n biÖt
x1= a  2  a 2  4a
 1 
a  a 2  4a
2 2

x2= a  2  a 2  4a
 1 
a  a 2  4a
2 2
NhËn xÐt:
. NÕu a < 0 th× x2 < -1, do ®ã ®Ó tho¶ m·n bµi th× x1 > - 1  a  a 2  4a  0
 a 2  4a  a  4a  0 (lu«n ®óng do a < 0).
. NÕu a > 4 th× x1 > -1, do ®ã ®Ó tho¶ m·n bµi th× x2 < -1  a  a 2  4a  0
 a  a 2  4a  4a  0 (v« lÝ do a > 4)
VËy a = 4 hoÆc a < 0 tho¶ m·n bµi
( x  1) 2
C2: (*)   a , do x = 0 kh«ng lµ nghiÖm cña pt.
x
( x  1) 2
XÐt hµm sè f(x) =
x
Chóng ta cã thÓ gi¶i b»ng ph¬ng ph¸p lËp b¶ng biÕn thiªn.
C3: TH1: '  0 ta t×m thÊy a=4 tho¶ m·n.
TH2: '  0 , pt cã hai nghiÖm ph©n biÖt vµ ®Ó tho¶ m·n bµi ta cÇn cã
x1  1  x 2 .
NÕu pt cã nghiÖm x = -1 th× a = 0. Víi a = 0 thay vµo ta ®îc pt x2 + 2x +1 =
0 suy ra x = -1 (lo¹i)
NÕu x1  1  x2  (1  x1 )(1  x2 )  0  x1 x2  ( x1  x2 )  1  0  1  a  2  1  0
 a  0.
VËy a < 0 hoÆc a = 4.
x 2 6 x 5
 2008 
VÝ dô 6: T×m m ph¬ng tr×nh    m 2  2m cã 3 nghiÖm ph©n
 2009 
biÖt
Lêi gi¶i. §k m < 0 hoÆc m > 2.
2008
L«garit ho¸ hai vÕ theo c¬ sè 2009
, ta ®îc ph¬ng tr×nh t¬ng ®¬ng víi
x 2  6 x  5  log 2008 (m 2  2m)
2009

 x 2  6 x  5; x  1  x  5
XÐt hµm sè g(x) = x 2  6x  5 , ta cã g ( x)  
 ( x  6 x  5);1  x  5
2
Do ®ã ta cã ®å thÞ sau

4
x
0 1 5

Tõ ®å thÞ suy ra ph¬ng tr×nh cã 3 nghiÖm ph©n biÖt

 4
  2008 
4 m  1  1   
 2008    2009 
 log 2008 ( m 2  2m)  4  m 2  2m    0 Tm®k
2009  2009  m  1  1   2008 
4

  2009 
Lu ý: PT d¹ng af(x)=m, ®Ó biÖn luËn nã ta sña dông ph¬ng ph¸p lÊy l«garit
ho¸ hai vÕ theo c¬ sè a vµ ®a vÒ Pt ®¹i sè.
VÝ dô 7: T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm
2 2
 2 mx  2  4 mx  m  2
5x  52 x  x 2  2mx  m
Lêi gi¶i.
Ph¬ng tr×nh trªn t¬ng ®¬ng víi
(1)
2 2
 2 mx  2  4 mx  m  2
5x  ( x 2  2mx  2)  5 2 x  (2 x 2  4mx  m  2)
t ’ t
XÐt f(t) = 5 + t, f (t) = 5 .ln5 + 1 > 0 víi mäi t. Do ®ã f(t) lµ hµm liªn tôc vµ
®ång biÕn víi mäi t.
Ph¬ng tr×nh (1)  f(x2 + 2mx + 2) = f(2x2 + 4mx + m + 2)
 x2 + 2mx +2 = 2x2 + 4mx + m + 2
 x2 + 2mx + m = 0 (2)
Ph¬ng tr×nh (1) cã nghiÖm khi vµ chØ khi pt (2) cã nghiÖm
  = m2 – m > 0  m < 0 hoÆc m > 1.
VÝ dô 8: T×m x ®Ó ph¬ng tr×nh sau nghiÖm ®óng víi mäi a
log a  2 ( x  3  1)  log a x  2 ( 2  x )
2 (1) 2 2

Lêi gi¶i.
. §iÒu kiÖn cÇn
Gi¶ sö (1) nghiÖm ®óng víi mäi a suy ra còng ®óng víi a = 0.
Víi a = 0, ta ®îc:
(1)  log 2 ( x  3  1)  log 2 (2  x )  x  3  1  2  x
 x3 0
  x0
 x3 x 3  x0 
 x  3  x  2 x( x  3)  9  x( x  3)  3  x

  x0
 0  x  3
 3 x  0   x 1
 x ( x  3)  (3  x ) 2  x 1

VËy x =1 lµ ®iÒu kiÖn cÇn ®Ó ph¬ng tr×nh nghiÖm ®óng víi mäi a.
. §iÒu kiÖn ®ñ
Víi x =1, ph¬ng tr×nh (1) cã d¹ng
log a  2 ( 1  3  1)  log a  2 (2  1)  log a  2 1  log a  2 1  0  0 (lu«n ®óng)
2 2 2 2

VËy x = 1 lµ ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®Ó ph¬ng tr×nh cã nghiÖm víi mäi a

Lu ý: Ngoµi c¸c ph¬ng ph¸p trªn, th× ®èi víi c¸c bµi to¸n cÇn t×m ®k cña x
®Ó bµi to¸n ®óng víi mäi tham sè a  D , ta thêng sö dông ph¬ng ph¸p ®iÒu
kiÖn cÇn vµ ®ñ.
Bµi tËp t¬ng tù: 1) T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh
log 22 x  log 1 x 2  3  m(log 4 x 2  3)
2
cã nghiÖm x   32; 
2) T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm duy nhÊt
log 2 2 7
( x  m  1)  log 2 2 7
( mx  x 2 )  0
3) T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh sau cã Ýt nhÊt mét nghiÖm 
x  1;3 3

log x 
2
3 log x  1  2m  1  0
2
3

4) T×m x ®Ó ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm ®óng víi mäi a.

 
log 2 a 2 x 3  5a 2 x 2  6  x  log 2 a 2 3  x  1  
PhÇn C. BÊt ph¬ng tr×nh mò vµ logarit
I. Mét sè ph¬ng ph¸p gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh mò vµ l«garit
Còng gièng nh ph¬ng tr×nh mò vµ PT l«garit, bÊt PT mò vµ l«garit còng cã
c¸ch gi¶i t¬ng tù. Chóng ta cã lu ý sau:
. BÊt ph¬ng tr×nh mò
NÕu a >1 th× a f ( x )  a g ( x )  f ( x)  g ( x) .
NÕu 0 < a < 1 th× a f ( x )  a g ( x )  f ( x)  g ( x) .
. BÊt ph¬ng tr×nh l«garit
 f ( x)  0

NÕu a > 1 th× log a f ( x)  log a g ( x)   g ( x)  0  0  f ( x)  g ( x)
 f ( x )  g ( x)

 f ( x)  0

NÕu 0 < a < 1 th× log a f ( x)  log a g ( x)   g ( x)  0  f ( x)  g ( x)  0
 f ( x)  g ( x)

1. Ph¬ng ph¸p ®a vÒ cïng c¬ sè
x  x 1
1
VÝ dô 1: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh 3 x 2 2 x
 
3
Lêi gi¶i. §k: x ≤ 0 hoÆc x ≥ 2. Khi ®ã bÊt ph¬ng tr×nh t¬ng ®¬ng víi
3 x2 2 x
3
x  x 1
 x  2x  x  x  1 2
(1)
NÕu x ≤ 0 th× x  1  1  x , khi ®ã pt (1)  x  2 x  2 x  1 (l®óng v× x ≤ 0)
2

NÕu x ≥ 2 th× x  1  x  1 , khi ®ã pt(1)  x 2  2 x  1

 x  1  2
 x2 - 2x – 1 ≥ 0  
x  1  2

KÕt hîp víi ®iÒu kiÖn ta ®îc x  1  2 .

VÝ dô 2: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh logx(5x2 - 8x + 3) > 2
Lêi gi¶i. BÊt ph¬ng tr×nh trªn t¬ng ®¬ng víi
 0  x 1  0  x 1   0  x 1
 2  2  
 5 x  8 x  3  x 2
 4 x  8x  3  0   1/ 2  x  3 / 2
 
  5 x  8 x  3  0   x  3 / 5  x  1    x  3 / 5  x  1
2
  
 x 1  x 1  x 1
5 x 2  8 x  3  x 2   2 
  4 x  8 x  3  0 x  1/ 2  x  3 / 2
1 3
2  x  5

3
 x
 2
Lu ý: Víi bÊt pt d¹ng logf(x)g(x)>a, ta xÐt hai trêng hîp cña c¬ sè 0<f(x)<1
vµ 1<f(x).
VÝ dô 3: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh 3 log x   x log x  6
2
3 3

Lêi gi¶i. §k x > 0.

Ta sö dông phÐp biÕn ®æi 3 log x   3log x 
2 log x
 x log x . Khi ®ã bÊt ph¬ng tr×nh
3 3 3 3

t¬ng ®¬ng víi x log x  x log x  6  x log x  3 . LÊy l«garit c¬ sè 3 hai vÕ, ta ®îc:
3 3 3

log 3 ( x log3 x )  log 3 3  log 3 x. log 3 x  1   log 3 x   1

2

1
 1  log 3 x  1   x3
3
1
VËy ph¬ng tr×nh cã nghiÖm  x3
3
 1  2x 
VÝ dô 4: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh log 1  log 2 1  x   0
3 
 1  2x
log 2 1  x  0
Lêi gi¶i. BÊt ph¬ng tr×nh trªn t¬ng ®¬ng víi  1  2x
 log 2 1
 1 x
1  2x  x
 1  x  1 1  x  0  x  1  x  0
    x0
1  2x 1  x  1
 2  0
 1  x 1  x
VËy x > 0 lµ nghiÖm cña bÊt ph¬ng tr×nh.
 x 2  kx  1 
VÝ dô 5: T×m k ®Ó hµm sè y  log 3  2 cã tËp x¸c ®Þnh lµ mäi x
 x  x  1 
R
x 2  kx  1 x 2  kx  1
Lêi gi¶i. Hµm sè cã nghÜa  3 03 2 (1)
x  x 1
2
x  x 1
NhËn xÐt x2 + x +1 > 0 víi mäi x  R . Do ®ã (1)  3( x 2
 x  1)  x 2  kx  1
  x 2  kx  1  3( x 2  x  1) 2 x 2  (3  k ) x  2  0
 2  
 x  kx  1  3( x 2  x  1) 4 x 2  (3  k ) x  4  0
Yªu cÇu bµi to¸n t¬ng ®¬ng víi hÖ trªn cã nghiÖm víi mäi x  R
   (3  k ) 2  16  k 2  6k  7  0  7  k 1
 1    5  k  1

 2  (3  k ) 2
 64  k 2
 6 k  55  0   5  k  11
VËy -5 < k < 1 tho¶ m·n yªu cÇu cña bµi
 x2  x 
Bµi tËp t¬ng tù: 1) log 0, 7  log 6 0
x  4 
2) log 3 x  x (3  x)  1
2


3) log 15 ( x  5)  3 log 5 5 ( x  5)  6 log 251 ( x  5)  4 log 25 ( x  50  2  0

2

2. Ph¬ng ph¸p ®Æt Èn phô

2.3 x  2 x  2
VÝ dô 1: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh 1 (1)
3x  2 x
Lêi gi¶i. §K x ≠ 0. Chia c¶ tö vµ mÉu cho 2x, ta ®îc
x
3
2.   4
  x
2
(1) 1 (2)
 3
  1
 2
t
3
§Æt t =   , 0 < t ≠ 1. Khi ®ã bÊt ph¬ng tr×nh (2) t¬ng ®¬ng víi
2
x
2t  4 t 3 3
1  0   0  1  t  3  1     3  0  x  log 3 3
t 1 t 1 2 2

0  x  log 3 3
VËy bÊt ph¬ng tr×nh cã nghiÖm 2

 x3   32 
VÝ dô 2: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh log 42 ( x )  log 21    9 log 2  2   4 log 21 ( x)
2
8  x  2

Lêi gi¶i. §iÒu kiÖn x > 0.BÊt ph¬ng tr×nh trªn t¬ng ®¬ng víi
 x3   32 
log 42 ( x )  log 221    9 log 2    4 log 22 1 ( x )
 8   x 

  2

 log 42 ( x)  log 2 x 3  log 2 8  9 log 2 32  log 2 x 2  4 log 22 ( x) 
 log ( x)   3 log 2 x  3  9 5  2 log 2 x  4 log ( x)
4 2 2
2 2

§Æt t = log2(x), bÊt ph¬ng tr×nh trªn t¬ng ®¬ng víi

  3  log x  2 1 1
 3  t  2
t4 - 13t2 + 36 < 0  4  t 2  9     2
 8  x  4
2t 3  2  log 2 x  3 4 x 8
  
1 1
VËy bÊt ph¬ng tr×nh cã nghiÖm  ,    4,8
8 4
VÝ dô 3: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh 5 2 x 103 x  2  4.5 x 5  513 x  2
Lêi gi¶i. §Æt X = 5x-5 > 0, Y = 5 3 x  2 > 0, khi ®ã bÊt ph¬ng tr×nh cã d¹ng
X2
 4 X  5Y (1),
Y
Do Y > 0 nªn (1)  X2 - 4XY < 5Y2  X2 - 4XY - 5Y2 < 0  (X + Y)(X - 5Y) < 0
  X  5Y  0  X  5Y  5 x 5  513 x2

 x  5  1 3 x  2  x  6  3 x  2
BÊt ph¬ng tr×nh trªn t¬ng ®¬ng víi hai hÖ sau
x  2  0
(I)  2 x6
x  6  0
 x6  0  x6  x6
(II)   2   6  x  18
9( x  2)  ( x  6)  x  21x  54  0 3  x  18
2

VËy bÊt ph¬ng tr×nh cã nghiÖm lµ 2  x  18

 x 1

Bµi tËp t¬ng tù: 1) 5  1  4 5  1  2 x ; 2)  x

log 22 x  log 1 x 2  3  5 (log 4 x 2  3)
2
; 3) 3 2 x  8 .3 x  x4
 9.9 x4
0

3. Ph¬ng ph¸p sö dông tÝnh ®¬n ®iÖu cña hµm sè

VÝ dô 1: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh log 5 3  x   log 4 x
Lêi gi¶i. §K x > 0.
§Æt t = log4x  x = 4t, bÊt ph¬ng tr×nh trë thµnh log5(3+2t) > t
t
3 2
 3 + 2t > 5t    1
5t  5 
t
3 2
Hµm sè f (t )    nghÞch biÕn trªn R vµ f(1) = 1.
5t  5 
BÊt ph¬ng tr×nh trë f(t) > f(1)  t < 1, ta ®îc log4x < 1  0 < x < 4.
x2  x 1
VÝ dô 2: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh log 3  x 2  3x  2
2x 2  2x  3
Lêi gi¶i. §Æt u = x2 + x + 1; v = 2x2 - 2x + 3 (u > 0,v > 0) suy ra v-u=x2-3x + 2
u
BÊt ph¬ng tr×nh ®· cho t¬ng ®¬ng víi log 3  v  u  log 3 u  log 3 v  v  u
v
 log3u + u > log3v + v (1)
1
XÐt hµm sè f(t) = log3t + t, cã f ' (t )   1  0, t  0
t ln 3
Nªn h/s ®ång biÕn khi t > 0. Tõ (1) ta cã f(u) > f(v)  u > v
 x2 + x + 1 > 2x2 - 2x + 3  x2 - 3x + 2 < 0  1 < x < 2.
Lu ý: 1. Víi bÊt ph¬ng tr×nh d¹ng logau<logbv, ta thêng gi¶i nh sau:
§Æt t=logau (hoÆc t=logbv); ®a vÒ bÊt ph¬ng tr×nh mò vµ sö dông chiÒu
biÕn thiªn cña hµm sè.
u
2. Víi bÊt ph¬ng tr×nh d¹ng log a  v  u  log a u  u  log a v  v . Ta xÐt hµm sè
v
f(t)=logat+t ®ång biÕn khi t>0, suy ra f(u)<f(v)  u<v.
Bµi tËp t¬ng tù: 1. log 6  3 x  x x   log 64 x ; 2) 2.2x + 3.3x > 6x - 1.
3) 16x - 3x < 4x + 9x.
4. Ph¬ng ph¸p vÏ ®å thÞ
5 x
log
VÝ dô: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh 5 x  0
2  3x  1
x

Lêi gi¶i. BÊt ph¬ng tr×nh trªn t¬ng ®¬ng víi hai hÖ
  5 x  5 x
 log 0  log 0
(I)  5  x vµ (II)  5  x
2 x  3x  1  0 2 x  3 x  1  0
Gi¶i hÖ (I)
5 x 5 x 2x
+) log 0 1 00 x5
5 x 5 x 5 x
+) 2x < 3x - 1, ta vÏ ®å thÞ cña hai hµm sè y = 2x vµ y = 3x - 1 trªn cïng
mét hÖ trôc to¹ ®é.
Khi ®ã ta ®îc nghiÖm lµ 1 < x < 3.
Do ®ã hÖ (I) cã nghiÖm 1 < x < 3.
Gi¶i hÖ (II)
5 x 5 x  5  x  5   5  x  5
+) log 00  1   2x   5  x  0
5 x 5 x 0 x  0  x  5
 5  x
+) 2x > 3x - 1  x < 1 hoÆc x > 3
Do ®ã hÖ (II) cã nghiÖm -5 < x < 0.
VËy bÊt ph¬ng tr×nh cã nghiÖm (5,0)  (1,3)
21 x  2 x  1
Bµi tËp t¬ng tù: 0
2x 1
3. Mét sè ph¬ng ph¸p kh¸c
VÝ dô 1: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh log 2    1
x  2  4  log 3 

 8 
 x 1 
Lêi gi¶i. §iÒu kiÖn x ≥ 2.
Ta cã nhËn xÐt sau:
. x  2  4  4  log 2  x  2  4  2  VT≥2.
1 1  1 
. x  2  x-1≥1  x 1  1  1  8  9  log 3   8   2
x 1 x 1  x 1 
 VP≤2
VËy bÊt ph¬ng tr×nh cã nghiÖm khi vµ chØ khi

VT  2  x2 0
  x2

VP  2  x2
VËy bÊt ph¬ng tr×nh cã nghiÖm duy nhÊt x = 2.
Nh chóng ta ®· biÕt viÖc ®Æt ®iÒu kiÖn ®Ó bÊt ph¬ng tr×nh cã
nghÜa lµ cÇn thiÕt, v× ®ã lµ bíc ®Çu tiªn khi gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh. Tõ ®/k
®ã ®Ó lo¹i ®i c¸c gi¸ trÞ kh«ng tho¶ m·n bÊt ph¬ng tr×nh ®· cho. §ã lµ ý
nghÜa chung cña viÖc ®Æt ®iÒu kiÖn ®èi víi mét bÊt ph¬ng tr×nh. H¬n
n÷a trong nhiÒu trêng hîp, chÝnh tõ bíc nµy cho phÐp ta ®¬n gi¶n ho¸
phÐp gi¶i tiÕp theo. Sau ®©y ta xÐt mét sè vÝ dô.
VÝ dô 2: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh logx[log9(3x-9)] < 1
Lêi gi¶i. §Ó log9(3x-9) cã nghÜa, ta cÇn cã 3x > 9  3x > 9  x > 2.
Víi ®iÒu kiÖn trªn bÊt ph¬ng tr×nh ®· cho t¬ng ®¬ng víi
  x2
  3x  9  1
log 9 (3x  9)  0   x
3  9  9
x
log (3 x  9)  x
 9
 t  10
§Æt 3x = t, (t > 0), ta cã hÖ 2  t  0  3 x  10  x  log 3 10
t  t  9  0
VÝ dô 3: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh
5 x  6 x 2  x 3  x 4 log 2 x  ( x 2  x) log 2 x  5  5 6  x  x 2 (1)
 x0
Lêi gi¶i: §/k: 6  x  x 2  0  0  x  3 .

BÊt ph¬ng tr×nh ®· cho t¬ng ®¬ng víi

( x log 2 x  5) 6  x  x 2  1  x  0 
Do x  3  x log 2 x  3 log 2 3  log 2 32  5 . VËy khi 0  x  3 th× xlog2x-5<0, do ®ã
 0 x3  0x3 5
(1)   6  x  x 2  1  x  0  2 x 2  3x  5  0  2  x  3 .
 
5
VËy nghiÖm 2  x  3
VÝ dô 4: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh
4 x  8 2  x 2  4  ( x 2  x).2 x  x.2 x 1 2  x 2
Lêi gi¶i. §k  2  x  2 (1)
BÊt ph¬ng tr×nh t¬ng ®¬ng víi  4  x.2 x  x  1  2 2  x2  0  (2).
3
Tõ (1) ta cã x  2  x.2 x  2.2 2  2.2  4 . Do ®ã (2) t¬ng ®¬ng víi
2

  2x 2
  2 2  x2  1 x (3)
 x  1  2 2  x 2
 0
(3) t¬ng ®¬ng víi hai hÖ sau
2  x 2  0
(I)  1 x  2
 1 x  0

 1 x  0  x 1  x  1
(II)  2    7  1  x  1
 4 ( 2  x 2
)   1  x  5 x 2
 2 x  7  0 
 1  x 
5
VËy tËp nghiÖm cña bÊt ph¬ng tr×nh lµ 
x   1; 2 
1 1
VÝ dô 5: Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh 
log 2 ( x  1) log 2 (3  2 x )
 
 0  x  1  1  1  x 30  1  x 
3
Lêi gi¶i. §k    2
1 x 
0  3  2 x  1  2 
 x  0;1
. log2(x + 1) > 0  x + 1 > 1  x > 0
. log2(3 - 2x) > 0  3 - 2x > 1  x < 1
Ta cã b¶ng xÐt dÊu
 x 3
-1 0 1
2
log2(x+1)
- + +
log2(3-2x) + -
+

Tõ ®ã ta cã c¸c trêng hîp sau

TH1: Víi -1 < x < 0 th× VT < 0, VP > 0 suy ra bÊt ph¬ng tr×nh v« nghiÖm
TH2: Víi 0 < x < 1 th× VT > 0, VP > 0. Khi ®ã bÊt ph¬ng tr×nh t¬ng ®¬ng
víi
log2(x + 1) < log2(3 - 2x)  3 - 2x > x + 1  0 < x < 1.
TH3: Víi 1 < x < 3/2 th× VT > 0, VP < 0, bÊt ph¬ng tr×nh cã nghiÖm víi mäi
1 < x < 3/2.
 3
VËy tËp nghiÖm cña bÊt ph¬ng tr×nh lµ  0  x   \ 1 .
 2
1 1
Lu ý: Víi bÊt ph¬ng tr×nh d¹ng 
log a u log b v , ta thêng gi¶i nh sau:
+)LËp b¶ng xÐt dÊu cña logau vµ logbv trong tËp x¸c ®Þnh cña bÊt ph¬ng
tr×nh.
+)trong tËp x¸c ®Þnh ®ã nÕu logau vµ logbv cïng dÊu th× bÊt ph¬ng tr×nh
t¬ng ®¬ng víi logau<logbv.
VÝ dô 6: Trong c¸c nghiÖm (x; y) cña bÊt ph¬ng tr×nh log x  2 y (2 x  y )  1 , 2 2

chØ ra c¸c nghiÖm cã tæng 2x + y lín nhÊt.

Lêi gi¶i.
BÊt ph¬ng tr×nh trªn t¬ng ®¬ng víi hai hÖ sau
 0  x2  2y2  1
  x2  2y2  1
2 x  y  x  2 y
2 2
(I) vµ (II) 
2 x  y  x  2 y
2 2
2 x  y  0

Râ rµng nÕu (x; y) lµ nghiÖm cña bÊt ph¬ng tr×nh th× tæng 2x +y lín nhÊt
chØ x¶y ra khi nã lµ nghiÖm cña hÖ (II).
 x2  2y2  1
 2
(II)   1  9
( x  1)   2 y  2 2   8
2

  
1  1  9
Ta cã 2 x  y  2( x  1)   2y  
2 2 2 4
 1 
¸p dông bÊt ®¼ng thøc Bunhiac«pxki cho hai bé sè  x  1; 2 y   vµ
 2 2
 1 
 2; , ta ®îc
 2
 1  1 
2
  1  
2
1  9 9 81
2( x  1)   2y    ( x  1)   2 y    4    . 
2

 2 2 2    2 2   2  8 2 16
 9 1  1  9 9
  2( x  1)   2y     0  2x  y  .
4 2 2 2 4 2
 9
 2x  y 
2
 1  x  2
9  2y 
2x  y     1
2  x 1  2 2  y 
2
 2 1
 2
Víi x = 2 vµ y = 1/2 tho¨ m·n bÊt ph¬ng tr×nh x2 + 2y2 > 1.
VËy trong c¸c nghiÖm cña bÊt ph¬ng tr×nh th× nghiÖm (2; 1/2) lµ nghiÖm
cã tæng 2x + y lín nhÊt b»ng 9/2.
 
Bµi tËp t¬ng tù: 1) log x log 3 9  72  1 ; 2)
x

log a (35  x 3 )
log a (5  x)
 3 víi 0  a  1 .

3) Trong c¸c nghiÖm (x; y) cña bÊt ph¬ng tr×nh log x 2  y 2 ( x  y )  1 . T×m
nghiÖm cã tæng x + 2y lín nhÊt.
1 1

4) log 1 2 x  3x  1
2 log 1 ( x  1)
3 3

II. BÊt ph¬ng tr×nh mò vµ logarit cã chøa tham sè

VÝ dô 1: Cho bÊt ph¬ng tr×nh 4x - 3.2x + m ≥ 0 (1)
a) T×m m ®Ó bÊt ph¬ng tr×nh cã nghiÖm víi mäi x  1
b) T×m m ®Ó bÊt ph¬ng tr×nh cã nghiÖm x  1
Lêi gi¶i.
§Æt t = 2x (t > 0)
BÊt ph¬ng tr×nh cã d¹ng t2 - 3t + m ≥ 0  t2 - 3t ≥ - m (2)
a) BÊt ph¬ng tr×nh (1) cã nghiÖm víi mäi x  1  bÊt ph¬ng tr×nh (2) cã
nghiÖm víi mäi t tho¶ m·n 0 < t ≤ 2  tMin (t 2  3t )  m
 0; 2 

XÐt f(t) = t2 - 3t, t   0;2 . Ta cã b¶ng biÕn thiªn

3
t - 0 2 +
2
f(t) 0 -2

-9/4

Tõ b¶ng biÕn thiªn suy ra -9/4 ≥ -m  m ≥ 9/4

b) BÊt ph¬ng tr×nh (1) cã nghiÖm x  1  bÊt ph¬ng tr×nh (2) cã
nghiÖm
t   0;2  Max
t 0; 2 
(t 2  3t )   m .Tõ b¶ng biÕn thiªn suy ra 0 > -m  m > 0.
Lu ý: Cho bÊt ph¬ng tr×nh f(x) > m. Hµm sè f(x) liªn tôc vµ x¸c ®Þnh trªnD
1) BÊt ph¬ng tr×nh cã nghiÖm víi mäi x  D  MinxD
f ( x)  m

2) BÊt ph¬ng tr×nh cã nghiÖm x  D  Max xD

f ( x)  m
VÝ dô 2:T×m m ®Ó bÊt ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm víi mäi x ≥ 1
m log 4 ( 2 x 2  3 x  1)  m  log 2 (2 x 2  3 x  1) (1)
2 x 2  3x  1  0  x  2
Lêi gi¶i. §K:  2  2 x 2
 3 x  2  0   1
2 x  3 x  1  1  x
  2
®Æt t = log 4 (2 x 2  3 x  1) , v× x ≥ 1 nªn t ≥ 1. Khi ®ã bÊt ph¬ng tr×nh (1) cã
2t 2
d¹ng mt + m < 2.t2  m(t + 1) < 2t2  m < (2) ( v× t ≥ 1 nªn t+1>0)
t 1
BÊt ph¬ng tr×nh (1) cã nghiÖm víi mäi x ≥ 1  bÊt ph¬ng tr×nh (2) cã
2t 2 2t 2
nghiÖm víi mäi t ≥ 1  tMin  m (3). §Æt f (t )  , víi t≥1. Ta cã
1;   t 1 t 1
2t 2  4t
f ' (t )   0 víi mäi t ≥ 1, suy ra f(t) lu«n ®ång biÕn víi mäi t ≥ 1.
(t  1) 2
Do ®ã (3)  tMin f (t )  f (1)  1  m .
1;  
VËy m < 1.
VÝ dô 3: Cho bÊt ph¬ng 4. log 24 x  (k 2  1) log 2 x  (k 3  2k 2  k )  0 (1). T×m k
®Ó bÊt ph¬ng tr×nh cã nghiÖm víi mäi x  (2;4) .
Lêi gi¶i. §k x > 0.
§Æt t = log2x, v× x  (2;4) nªn t  1;2  .
BÊt ph¬ng tr×nh (1) cã d¹ng t 2  (k 2  1)t  (k 3  2k 2  k )  0 (2)
2 2
NhËn xÐt: k – 1 = (k - k) + (k - 1)
k3 - 2k2 + k = (k2 - k).(k - 1)
Do ®ã f(t) = t 2  (k 2  1)t  (k 3  2k 2  k ) cã hai nghiÖm t1 = k2 - k vµ t2 = k - 1.
XÐt hiÖu t1 - t2 = (k - 1)2 ≥ 0 suy ra t1 ≥ t2. Do ®ã bÊt ph¬ng tr×nh (2) cã
nghiÖm t   t 2 ;t1 
BÊt ph¬ng tr×nh (1) cã nghiÖm víi mäi x  (2;4)  bÊt ph¬ng tr×nh (2) cã
k 2  k  2
 k 2  k  2  0
nghiÖm víi mäi t  (1;2)  (1;2)  (t 2 ; t1 )   
 k 1  1
  k2
 k  2
 k 2
 k  1   k  1 .
 k2 

VËy k = 2 hoÆc k ≤ - 1.
Lu ý: Víi bµi to¸n t×m m ®Ó bÊt ph¬ng tr×nh f(x, m) > 0 cã nghiÖm víi mäi
x  D , trong trêng hîp kh«ng c« lËp ®îc tham sè m, ta thêng lµm nh sau:
+) Gi¶i bÊt ph¬ng f(x, m) > 0 ®îc tËp nghiÖm x  S .
+) BÊt ph¬ng tr×nh cã nghiÖm víi mäi x  D khi vµ chØ khi S  D
VÝ dô 4: T×m m ®Ó mäi x   0;2 tho¶ m·n bÊt ph¬ng tr×nh
log 2 x 2  2 x  m  4 log 4 ( x 2  2 x  m)  5
 x 2  2 x  m  0
Lêi gi¶i. §K:  2  x 2  2x  m  1
 x  2x  m  1
§Æt t  log 4 ( x 2  2 x  m) , t ≥ 0
BÊt ph¬ngtr×nh cã d¹ng t2 + 4t – 5 ≤ 0  -5 ≤ t ≤ 1, v× t ≥ 0 nªn ta ®îc
0 ≤ t ≤ 1 hay 0 ≤ log4(x2 - 2x + m) ≤ 1
VËy bÊt ph¬ng tr×nh trªn t¬ng ®¬ng víi hÖ
 x 2  2 x  m  1  x 2  2x  1  m
(I)  2   2
 x  2 x  m  4 x  2x  4  m
BÊt ph¬ng tr×nh cã nghiÖm víi mäi x   0;2 t¬ng ®¬ng víi hÖ (I) cã
nghiÖm víi mäi x   0;2  mçi bÊt ph¬ng tr×nh trong hÖ (I) cã nghiÖm víi
mäi x   0;2 .
XÐt hµm sè f(x) = x2 - 2x, ta cã b¶ng biÕn thiªn
x -∞ 0 1 2 +∞
f(x) 0 0

-1

Tõ b¶ng biÕn thiªn ta suy ra 2 ≤ m ≤ 4.

VÝ dô 5: X¸c ®Þnh a ®Ó bÊt ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm duy nhÊt
log a 11  log 1 ax 2  2 x  3. log a  
ax 2  2 x  1  1  0
2

Lêi gi¶i. §k: 0 < a ≠ 1; ax2 - 2x + 1 ≥ 0.

Víi ®iÒu kiÖn ®ã, ®Æt ax 2  2 x  1  t , t ≥ 0 ta cã thÓ viÕt bÊt ph¬ng tr×nh
®· cho díi d¹ng: log a 2. log 2 11  log a (t  1). log 2 t 2  2 (1)
. NÕu a > 1 th× f (t )  log a (t  1). log 2 t 2  2 lµ hµm ®ång biÕn khi t ≥ 0 vµ
f (3)  log a 4. log 2 11  log a 2. log 2 11 . Do vËy (1)  t  3 hay ax2 - 2x + 1 ≥ 9. BÊt
ph¬ng tr×nh nµy kh«ng thÓ cã nghiÖm duy nhÊt.
. NÕu 0 < a < 1. Khi ®ã f(t) lµ hµm nghÞch biÕn víi t ≥ 0. Do vËy (1)
 t  3 hay

ax  2 x  1  0
2
 ax 2  2 x  1  0
 2  2 (3)
ax  2 x  1  9
 ax  2 x  8  0
CÇn x¸c ®Þnh a (0 < a < 1) ®Ó (3) cã nghiÖm duy nhÊt.
NhËn xÐt r»ng víi mäi a (0 < a < 1) hÖ (3) ®Òu cã nghiÖm x = 0 vµ x = 1/2
tho¶ m·n. Suy ra (3) kh«ng thÓ cã nghiÖm duy nhÊt.
KÕt luËn: Kh«ng tån t¹i a ®Ó bÊt ph¬ng tr×nh cã nghiÖm duy nhÊt.
log a (35  x 3 )
VÝ dô 6: Cho c¸c bÊt ph¬ng tr×nh  3 víi 0 < a ≠ 1. (1)
log a (5  x)
vµ 1 + log5(x2 + 1) - log5(x2 + 4x + m) > 0 (2)
T×m m ®Ó mäi nghiÖm cña (1) ®Òu lµ nghiÖm cña (2)
Lêi gi¶i.
 35  x 3  0  x  3 35
Gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh (1), ®k: 0  5  x  1  4  x  5  x  3 35
 
V× x  35 nªn
3
5 – x > 1. Do ®ã (1)  log 5 x (35  x 3 )  3  35  x 3  (5  x) 3
 x 2  5x  6  0  2  x  3
BÊt ph¬ng tr×nh (2) t¬ng ®¬ng víi hÖ sau
 x 2  4 x  m  0  m   x 2  4 x(3)
 2  
5 x  5  x 2  4 x  m m  4 x 2  4 x  5(4)
§Ó bÊt ph¬ng tr×nh (2) nghiÖm ®óng víi mäi x tho¶ m·n 2< x <3 t¬ng ®¬ng
víi mçi bÊt ph¬ng tr×nh (3) vµ (4) cã nghiÖm víi mäi x   2;3
 Max( x 2  4 x)  m  12  m

  x 2;3 2   12  m  13
Min
 x 2;3 ( 4 x  4 x  5 )  m  13  m
VÝ dô 7: T×m m ®Ó bÊt ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm ®óng víi mäi x   0;1
2 ( m 1) x  4  2 m  m  2  log(m 2  m  2)  log ( m  1) x  4 (1)
2

 m2  m  2  0
Lêi gi¶i. §k 
( m  1) x  4  0
BÊt ph¬ng tr×nh (1) t¬ng ®¬ng víi
2 ( m 1) x  4  log (m  1) x  4  2 m (2)
2
 m 2
 log(m 2  m  2)
x
XÐt hµm sè f(x) = 2 + log(x) ®ång biÕn víi x > 0
BÊt ph¬ng tr×nh (2)®îc viÕt díi d¹ng
f  (m  1) x  4  f (m 2  m  2)  (m  1) x  4  m 2  m  2
 g ( x)  (m  1) x  m 2  m  6  0 (3)
VËy bÊt ph¬ng tr×nh (1) nghiÖm ®óng víi mäi x   0;1
 m2  m  2  0

 g ( x)  (m  1) x  m  m  6  0x   0;1
2

m  2  m  1   m  2
   2m3
  g ( 0)  0   m  1  
 g (1)  0 1  8  m  3 1  8  m  1
 
VËy víi m  1  
8 ,1   2,3 th× bÊt ph¬ng tr×nh nghiÖm ®óng víi mäi
x   0;1 .
 g ( )  0
Lu ý: g(x) = ax + b > 0 víi mäi x   ;    
g ( )  0
VÝ dô 8: T×m a ®Ó bÊt ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm nguyªn duy nhÊt
x  101 x  103 (105  x)
log 2 ( x  100)  log 1  log 2 a
2
105  x x  100
Lêi gi¶i. §iÒu kiÖn cÇn. Gi¶ sö hÖ ®· cho cã nghiÖm duy nhÊt x = x0. Khi
®ã x0 ph¶i thuéc miÒn x¸c ®Þnh cña bÊt ph¬ng tr×nh, tøc ta ph¶i cã
  x0  100  0
105  x  0 100  x0  105
 0 
   x0  101  x0  102 hoÆc x0 =104
 x0  101  0  x  103
 x0  103  0  0

VËy ®iÒu kiÖn cÇn lµ nghiÖm nguyªn duy nhÊt x0 ph¶i lµ 102 hoÆc 104.
§iÒu kiÖn ®ñ.
. x = 102 lµ nghiÖm duy nhÊt, ta ph¶i cã
 1 3
 log 2 2  log 1  log 2 a
3 2
 2
 log 2 3  a  0 ,
1
 log 2 4  log 1 3  log 2  a
 2
4
trêng hîp nµy lo¹i do log23 > 1
. x =104 lµ nghiÖm duy nhÊt ta ph¶i cã
 1 1
log 2 4  log 1 3  log 2 4  a

2
 0  a  log 2 3
1 3
log 2 2  log 1  log 2  a
 2
3 2
VËy c¸c gi¸ trÞ ph¶i t×m cña tham sè a lµ: 0 ≤ a < log23.
Bµi tËp t¬ng tù: 1)T×m m ®Ó bÊt ph¬ng tr×nh log 12 ( x  2 x  m)  3 cã
2

nghiÖm, vµ mäi nghiÖm cña nã kh«ng ph¶i lµ nghiÖm cña bÊt pt

log x ( x 3  1). log x 1 x  2  0 .
1
2.T×m m ®Ó bÊt ph¬ng tr×nh sau nghiÖm ®óng víi mäi x tho¶ m·n: x 
2
2 2 2
9 2 x  x  2(m  1)6 2 x  x  ( m  1) 4 2 x  x  0
1 5
3.T×m c¸c gi¸ trÞ x   ;  nghiÖm ®óng bÊt ph¬ng tr×nh
2 2
log 3 x  x 2 (3a ·)  1
víi mäi a mµ 0 < a < 2.
PhÇn D. HÖ ph¬ng tr×nh, bÊt ph¬ng tr×nh mò vµ logarit.
1. Ph¬ng ph¸p biÕn ®æi t¬ng ®¬ng
+) §Æt ®iÒu kiÖn cho c¸c biÓu thøc trong hÖ cã nghÜa
+) Sö dông c¸c phÐp thÕ ®Ó nhËn ®îc tõ hÖ mét ph¬ng tr×nh theo Èn x
hoÆc y(®«i khi lµ theo c¶ hai Èn x vµ y)
+) Gi¶i vµ biÖn luËn theo tham sè ph¬ng tr×nh nhËn ®îc b»ng c¸c ph¬ng
ph¸p ®· biÕt ®èi víi ph¬ng tr×nh ®· biÕt.
 1
log 1 ( y  x )  log 4  1
VÝ dô 1: Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh  4 y
 x  y  25
2 2

y  0
Lêi gi¶i. §k: 
y  x
  log 4 ( y  x)  log 4 y  1
Víi ®iÒu kiÖn trªn hÖ t¬ng ®¬ng víi 
 x 2  y 2  25
log y  log 4 ( y  x).4  y  ( y  x).4
 4 2  2
 x  y  25 2
 x  y  25
2

 4x  x  3
 y 
3 
 2   x  3
 x 2   4 x   25  y  4x
  3 
 3
Víi x = 3 suy ra y = 4 (tm®k)
Víi x = - 3 suy ra y = - 4 (kh«ng tm®k)
VËy hÖ cã nghiÖm (x; y) = (3; 4)
2 x .3 y  12
VÝ dô 2: Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh  x y
3 .2  18
Lêi gi¶i.
L«garit c¬ sè 2 c¶ hai vÕ cña hai ph¬ng tr×nh trong hÖ
 x  y. log 2 3  2  log 2 3
 , ®©y lµ hÖ ph¬ng tr×nh bËc nhÊt hai Èn
 x. log 2 3  y  1  2. log 2 3
1 log 2 3 2  log 2 3 log 2 3
Ta cã D  1  log 22 3  0 , Dx   2  2 log 22 3 ,
log 2 3 1 1  2 log 2 3 1
1 2  log 2 3
Dy   1  log 22 3
log 2 3 1  2 log 2 3

 Dx
 x  D  2
Suy ra hÖ cã nghiÖm  D
y  y 1
 D
 2 log 3 y  log 2 x  1
VÝ dô 3: Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh log y  (log x  1). log 3
 2 2 2

Lêi gi¶i. §k x > 0, y > 0.

2 log 3 y  log 2 x  1

HÖ ph¬ng tr×nh trªn t¬ng ®¬ng víi  log 2 y  log x  1
 log 2 3 2

2 log 3 y  log 2 x  1  log x  3  x  9

  2 
 log 3 y  log 2 x  1 log 3 y  2  y  8
VËy hÖ ph¬ng tr×nh cã nghiÖm (x; y) = (9,8)
VÝ dô 4: T×m k ®Ó hÖ bÊt ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm
 3
x  1  3 x  k  0(1)

1 1
log 2 x 2  log 2  x  1  1( 2)
3

2 3
Lêi gi¶i. Tõ bÊt ph¬ng tr×nh (2) trong hÖ suy ra (x-1)3 > 0  x  1 .
(2)  log 2 x  log 2 ( x  1)  1
 log 2 x( x  1)  1  x( x  1)  2  1  x  2
Víi 1  x  2 th× (1)   x  1 3  3x  k .
XÐt hµm sè f(x) = (x - 1)3 - 3x víi 1  x  2 .
f’(x) = 3x2 - 6x; f’(x) = 0  x  0  x  2 .
Ta cã b¶ng biÕn thiªn
x - 0 1 2 +
y’ + 0 - - 0 +
y -3 +
- -5

Tõ b¶ng biÕn thiªn ta suy ra k  5

  x y

x 1  2  y  1  4 y x
 32
Bµi tËp t¬ng tù: 1)  ; 2) 
3 log 9  9 x   log 3 y  3
2 3
log 2  x  y   1  log 3  x  y 
1
 log 3 x  log 3 y  0
2

3) T×m m ®Ó hÖ sau cã nghiÖm 2 3


 x  y  my  0
2

2. Ph¬ng ph¸p ®Æt Èn phô

+) §Æt ®iÒu kiÖn cho c¸c biÓu thøc trong hÖ cã nghÜa
+) Lùa chän Èn phô ®Ó biÕn ®æi hÖ ban ®Çu vÒ c¸c hÖ ®¹i sè ®· biÕt
c¸ch gi¶i.
 9x 2  4 y 2  5
VÝ dô 1: Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh 
log 5 (3 x  2 y )  log 3 (3 x  2 y )  1
3 x  2 y
Lêi gi¶i. §k 
 3x  2 y
 (3 x  2 y )(3 x  2 y )  5
HÖ trªn t¬ng ®¬ng víi  .
log 5 (3 x  2 y )  log 3 3.(3 x  2 y )
 3 x  2 y  5t
§Æt t = log 5 (3 x  2 y )  log 3 (3x  2 y ) , suy ra  t 1
3 x  2 y  3
Thay vµo ph¬ng tr×nh (1) trong hÖ ta ®îc 5t.3t-1 = 5  15  15  t =1
t

3 x  2 y  5 x  1
Do ®ã ta cã hÖ   (tm®k)
 3x  2 y  1 y  1
 f ( x) 2  g ( x) 2  k
Lu ý: Víi hÖ ph¬ng tr×nh d¹ng  , th«ng th-
log a [ f ( x)  g ( x)]  log a [ f ( x)  g ( x)]
êng ta gi¶i theo híng : §Æt t  log a  f ( x)  g ( x)  log a  f ( x)  g ( x) , suy ra
f(x) + g(x) = at vµ f(x) - g(x) = at. Thay vµo ph¬ng tr×nh ®Çu trong hÖ ta
t×m ®îc t.
 5 log x  7 log y
VÝ dô 2: Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh 
 7 x   5y
log 7 log 5

Lêi gi¶i. §k: x > 0, y > 0

LÊy logarit theo c¬ sè 10 c¶ hai vÕ ta ®îc
  log x. log 5  log y. log 7

(log 7  log x ) log 7  (log 5  log y ) log 5
§Æt u = logx, v = logy. Khi ®ã hÖ cã d¹ng
 u. log 5  v. log 7  0

u. log 7  v. log 5  log 5  log 7
2 2

log 5  log 7
D  log 2 7  log 2 5 ,
log 7  log 5
0  log 7
Du   (log 2 5  log 2 7). log 7
log 5  log 2 7
2
 log 5
log 5 0
Dv   (log 2 5  log 2 7). log 5
log 7 log 5  log 2 7
2

 Du  1
u  D
  log 7 x  7
DÔ thÊy D ≠ 0 nªn hÖ cã nghiÖm duy nhÊt  Dv , suy ra  1
v    log 5 y 
 D  5

VËy hÖ cã mét nghiÖm (1/7; 1/5)

 4 log3 xy  2   xy  log3 2 (1)
VÝ dô 4: Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh  2
 x  y  3 x  3 y  12(2)
2

Lêi gi¶i. §k xy > 0

NhËn xÐt a log c  c log a , ph¬ng tr×nh (1) t¬ng ®¬ng víi
b b

(2 2 ) log xy  2  2 log xy .
3 3

§Æt t = 2 log3 xy (t > 0) ta cã t2 = 2 + t  t2 – t – 2 = 0  t = - 1(lo¹i) hoÆc t = 2.

Víi t = 2 th× log3xy = 1 hay xy = 3
BiÕn ®æi pt thø hai thµnh (x + y)2 - 3(x + y) – 18 = 0
Gi¶i ra, ta ®îc x + y = 6 vµ x + y = - 3
x  y  6  x  y  3
Nh vËy, ta cã hai hÖ  vµ 
 x. y  3  x. y  3
VËy hÖ cã hai 
nghiÖm 3  6 ;3  6 vµ 3    6 ;3  6 
log 27  xy   3 log 27 x. log 27 y
 5 log 2 x  3 log 4 y  8 
Bµi tËp t¬ng tù: 1)  ; 2)  x 3 log 3 x
10 log 2 x  log 4 y  9
2
log 3 
 y 4 log 3 y
 x log 2 3  log 2 y  y  log 2 x  x log8 y  y log8 x  4
3)  ; 4) 
 x log 3 12  log 3 x  y  log 3 y log 4 x  log 4 y  1
3. Ph¬ng ph¸p sö dông tÝnh ®¬n ®iÖu cña hµm sè
 x  y  e x  e y (1)

VÝ dô 1: Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh log x  log 4 y 3  10(2)
 2 2 2

Lêi gi¶i. §k: x, y > 0. Ph¬ng tr×nh (1)  ex – x = ey – y (3)

t ’ t
XÐt hµm sè f(t) = e - t liªn tôc víi mäi t > 0. MÆt kh¸c f (t) = e – 1 > 0 víi
mäi t > 0, do ®ã h/s f(t) ®ång biÕn khi t > 0.
Ph¬ng tr×nh (3) viÕt díi d¹ng f(x) = f(y)  x = y.
x
ThÕ x = y vµo ph¬ng tr×nh (2) ®îc log 2  log 2 4 x 3  10 .
2
 log 2 x  1  2( 2  3 log 2 x)  10 , hay log2x = 1.
VËy hÖ cã nghiÖm duy nhÊt (x; y) = (2; 2).
ln(1  x)  ln(1  y )  x  y (1)
VÝ dô 2: Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh  2 x 2  5 xy  y 2  0(2)

Lêi gi¶i. §k x > - 1, y > - 1. PT (1) cña hÖ ®îc viÕt l¹i díi d¹ng
ln(1 + x) – x = ln(1 + y) - y (3)
1 t
XÐt hµm sè f(t) = ln(1 + t) - t, víi t  ( 1;) cã f ' (t )  1 
1 t 1 t
Ta thÊy f’(t) = 0  t = 0.
Hµm sè f(t) ®ång biÕn trong (-1; 0) vµ nghÞch biÕn trong  0; 
Ta cã (3)  f(x) = f(y). Lóc ®ã x = y hoÆc xy < 0.
NÕu xy < 0 th× vÕ tr¸i cña (2) lu«n d¬ng. Ph¬ng tr×nh kh«ng tho¶ m·n.
NÕu x = y, thay vµo PT (2), ta ®îc nghiÖm cña hÖ lµ x = y = 0.
 f ( x)  f ( y )
Lu ý: Khi gÆp hÖ ph¬ng tr×nh d¹ng 
 g ( x, y )  0
Ta cã thÓ t×m lêi gi¶i theo mét trong hai híng sau
Híng1: PT (1)  f(x) - f(y) = 0 vµ t×m c¸ch ®a vÒ PT tÝch.
Híng 2: XÐt hµm sè y = f(t). ta thêng gÆp trêng hîp HS liªn tôc trong tËp x¸c
®Þnh cña nã.
NÕu hµm sè y = f(t) ®¬n ®iÖu, th× tõ (1), suy ra x = y.
NÕu hµm sè y = f(t) cã mét cùc trÞ t¹i t = a th× nã thay ®æi chiÒu biÕn
thiªn mét lÇn khi qua a. Tõ (1) suy ra x = y hoÆc x, y n»m vÒ hai phÝa cña a
VÝ dô 3: Chøng minh r»ng víi mäi a > 0, hÖ ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm
duy nhÊt
e x  e y  ln(1  x )  ln(1  y )(1)

 y  x  a ( 2)
Lêi gi¶i. §iÒu kiÖn x > -1, y > - 1.
Rót y tõ ph¬ng tr×nh (2) thay vµo ph¬ng tr×nh (1), ta ®îc pt
f ( x)  e x  a  e x  ln(1  x)  ln(1  a  x)  0
a
f ' ( x )  e x .(e a  1)   0 khi a > 0 vµ x > -1.
(1  x)(1  a  x)
VËy f(x) lµ hµm sè liªn tôc, ®ång biÕn trong (-1; +  ). MÆt kh¸c
lim f ( x )   ; lim f ( x)   nªn pt f(x) = 0 cã mét nghiÖm trong
x  1 x  

(-1; +  ). VËy hÖ PT ®· cho cã nghiÖm duy nhÊt víi mäi a > 0.

Lu ý: Häc sinh dÔ m¾c sai lÇm khi thÊy HS ®ång biÕn ®· kÕt luËn PT f(x)
= 0 cã nghiÖm duy nhÊt. Ta chØ cã thÓ kÕt luËn PT cã nghiÖm duy nhÊt
khi hµm sè ®¬n ®iÖu, liªn tôc vµ trong tËp gi¸ trÞ cã c¶ gi¸ trÞ ©m vµ d-
¬ng.

log 2 x  3  log 3 (3 y )
VÝ dô 4: Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh 

log 2 y  3  log 3 (3 x)
Lêi gi¶i. §k: x, y > 0.
log 2 x  3  log 2 y  3  log 3 (3 y )  log 3 (3 x )(1)
HÖ trªn t¬ng ®¬ng víi 
 log 2 x  3  log 3 (3 y )(2)
Ph¬ng tr×nh (1) t¬ng ®¬ng víi
log 2 x  3  log 3 (3 x)  log 2 y  3  log 3 (3 y ) (3)
XÐt hµm sè f (t )  log 2 t  3  log 3 (3t ) liªn tôc víi mäi t > 0. MÆt kh¸c
1 1
f ' (t )    0, t  0 do ®ã f(t) ®ång biÕn víi mäi t > 0.
2(t  3) t. ln 3
Ph¬ng tr×nh (3) viÕt díi d¹ng f(x) = f(y)  x = y. Khi ®ã hÖ t¬ng ®¬ng víi
 xy

log 2 x  3  log 3 (3 x)( 4)
Gi¶i (4): §Æt u = log 2 x  3  log 3 (3 x )
 x  3  2 u  x  3  4 u  x  3u 1
Suy ra      u
 3x  3
u
 x  3u 1 3  9  3.4
u

u u
3 1
Ph¬ng tr×nh 3u + 9 = 3.4u     9.   3 .
4 4
u u
 3 1
NhËn thÊy hµm sè f (u )     9.  lµ hµm liªn tôc, nghÞch biÕn víi mäi
 4 4
uR vµ f(1) = 3. Víi u > 1 th× f(u) < 3. Víi u < 1 th× f(u) > 3.
VËy ph¬ng tr×nh cã nghiÖm duy nhÊt u = 1, suy ra x = 1 vµ y = 1
VËy hÖ cã mét nghiÖm (x; y) = (1;1).
 x 2  2 x  6 . log (6  y )  x
 2
3

VÝ dô 5: Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh  y  2 y  6 . log 3 (6  z )  y

 z 2  2 z  6 . log (6  x)  z
 3

Lêi gi¶i. §k: x, y, z < 6.

HÖ ph¬ng tr×nh trªn t¬ng ®¬ng víi
 x
 log 3 (6  y )  (1)
 x  2x  6
2

 y
log 3 (6  z )  ( 2)
 y 2
 2 y  6
 z
 log 3 (6  x)  (3)
 z  2z  6
2

x
NhËn xÐt f ( x)  lµ hµm ®ång biÕn
x 2  2x  6
6 x
( v× f ' ( x)  0 víi x < 6) cßn g(x) = log3(6 - x) lµ hµm
( x 2  2 x  6) x 2  2 x  6
nghÞch biÕn víi x < 6.
NÕu (x, y, z) lµ mét nghiÖm cña hÖ ph¬ng tr×nh ta chøng minh x = y = z.
Kh«ng mÊt tæng qu¸t gi¶ sö x = max(x, y, z) th× cã hai trêng hîp:
1) x ≥ y ≥ z suy ra f(x) ≥ f(y) ≥ f(z) nªn log3(6 - y) ≥ log3(6 - z) ≥ log3(6 - x).
MÆt kh¸c g(x) lµ hµm gi¶m nªn x ≥ z ≥ y. Do y ≥ z nªn z = y.Tõ (1) vµ (2)
ta cã x = y = z.
2) x ≥ z ≥ y. T¬ng tù log3(6 - y) ≥ log3(6 - x) ≥ log3(6 - z)  z ≥ x ≥ y.
Do x ≥ z nªn z = x. Tõ (1) vµ (3) ta l¹i cã x = y = z.
Ph¬ng tr×nh f(x) = g(x) cã nghiÖm duy nhÊt x = 3. VËy hÖ ®· cho cã
nghiÖm duy nhÊt (x, y, z) = (3, 3, 3).
Lu ý: NÕu hÖ ph¬ng tr×nh ba Èn x, y, z kh«ng thay ®æi khi ho¸n vÞ vßng
quanh ®èi víi x, y, z th× kh«ng mÊt tÝnh tæng qu¸t cã thÓ gi¶ thiÕt
x = max(x, y, z). NghÜa lµ x ≥ y ≥ z
VÝ dô 6: H·y x¸c ®Þnh sè nghiÖm cña hÖ ph¬ng tr×nh (Èn x, y) sau:
 x 3  y 3  29(1)
(I) 
log 3 x. log 2 y  1(2)
Lêi gi¶i. DÔ thÊy, nÕu (x; y) lµ nghiÖm cña hÖ trªn th× x > 1, y > 1 (*).
1
§Æt log3x = t, t > 0 (do (*). Khi ®ã, x = 3t vµ tõ ph¬ng tr×nh (2) cã y  2 t .
V× thÕ, tõ ph¬ng tr×nh (1) ta cã ph¬ng tr×nh Èn t sau:
1
9  8 t  29
t (3).
DÔ thÊy sè nghiÖm cña hÖ (I) b»ng sè nghiÖm d¬ng cña ph¬ng tr×nh (3).
1

XÐt hµm sè f (t )  9 t  8  29 trªn (0; +  ). Ta cã f ' (t )  9 t . ln 9  8 . ln 8 .

1 t
t
2
t
1
Trªn (0; +  ),
1
y  8 . ln 8
t vµ y= lµ c¸c hµm nghÞch biÕn vµ chØ nhËn gi¸
t2
1

trÞ d¬ng. V× thÕ, trªn kho¶ng ®ã, y   8 . ln 8 lµ hµm ®ång biÕn trªn (0; +
t

2
t
 ). Suy ra f (t) lµ hµm ®ång biÕn trªn (0; +  ). H¬n n÷a, do
’

1
f '  . f ' (1)  18(ln 9  ln 2 256 )(ln 27  ln 16)  0 nªn tån t¹i t 0   0;1 sao cho
2
f’(t0) = 0. Do ®ã, ta cã b¶ng biÕn thiªn sau cña hµm f(t) trªn kho¶ng (0; +  ).

t 0 t0 1 +
’
f (t) - 0 +
+ +
f(t)
f(1)
f(t0)

Tõ ®ã, víi lu ý r»ng f(1) = -12 ≤ 0, suy ra pt (3) cã ®óng 2 nghiÖm d¬ng. V×
vËy, hÖ (I) cã tÊt c¶ 2 nghiÖm.
1  4 2 x  y .51 2 x  y  1  2 2 x  y 1
Bµi tËp t¬ng tù: 1)  ;
 x2  y2  2
 log 2 sin x  3  log 3  3 cos y 
2) 
 log 2 cos y  3  log 3  sin x 
4. Ph¬ng ph¸p kh¸c
Ngoµi c¸ch gi¶i nãi trªn, còng gièng nh ph¬ng tr×nh, bÊt ph¬ng tr×nh
mò vµ l«garit ta cã thÓ ®¸nh gi¸ hai vÕ, sö dông c¸c bÊt ®¼ng thøc, dïng
®å thÞ ®Ó gi¶i bÊt ph¬ng tr×nh, ph¬ng ph¸p sö dông ®iÒu kiÖn cÇn vµ
®ñ..
 x  y  (log 2 y  log 2 x)(1  xy )
VÝ dô 1: Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh 
xy  3 y  2  0

Lêi gi¶i. §k: x > 0, y > 0.
XÐt ph¬ng tr×nh thø nhÊt trong hÖ
. NÕu x > y th× log2y < log2x suy ra VP < 0, VT > 0. Do ®ã hÖ v« nghiÖm
. NÕu x < y th× log2y > log2x suy ra VP > 0, VT < 0. Do ®ã hÖ v« nghiÖm
VËy x = y lµ nghiÖm cña ph¬ng tr×nh (1)
Khi ®ã hÖ t¬ng ®¬ng víi
  x y
 xy  x y  x  y 1
  2   x  1  
 xy  3 y  2  0  x  3x  2  0  x  2  x  y  2
  
VËy hÖ cã hai nghiÖm (1;1) vµ (2;2).
log x 2  y 2 ( x  y )  1(1)
VÝ dô 2: T×m m ®Ó hÖ sau cã nghiÖm 
 x  2 y  m ( 2)
Lêi gi¶i. Tríc hÕt ta biÓu diÔn trªn mÆt ph¼ng täa ®é c¸c ®iÓm M(x, y)
tho¶ m·n (1). Ta thÊy (1) t¬ng ®¬ng víi hai hÖ sau:
 2 2  x2  y2  1
 x  y 1 
(I)    1  2  1  2 1
x  y  x  y  x  2    y  2   2
2 2

    
 
 x y 0  x y 0

 
(II) 0  x  y  1   0  x2  y2  1
2 2

x  y  x 2  y 2  2
1  1 1
  x     y   

  2  2 2
Tõ ®ã suy ra chóng ®îc
y
biÓu diÔn b»ng miÒn g¹ch
trong h×nh bªn (trong ®ã x+2y=
lÊy biªn cña ®êng trßn x+2y=
2
t©m O1 b¸n kÝnh vµ x
2
kh«ng lÊy biªn cña ®êng
trßn t©m O b¸n kÝnh 1)
x+y=0
§iÓm A lµ giao ®iÓm cña ®êng th¼ng x + y = 0 víi ®êng trßn x2 + y2 = 1 vµ
2
chó ý r»ng A lµ giao ®iÓm phÝa díi nªn suy ra to¹ ®é cña nã lµ x = ,
2
2 2
y=  . §êng th¼ng x + 2y = m ®i qua ®iÓm A khi m =  .
2 2
¸p dông ®iÒu kiÖn ®Ó ®êng th¼ng tiÕp xóc víi ®êng trßn ta ph¶i cã
2
5  3 3  10
  m  
2  2
. Do tiÕp tuyÕn phÝa trªn, nªn ta lÊy m . Tõ ®ã suy ra
2
2 3  10
®Ó ®êng th¼ng x + 2y = m c¾t miÒn g¹ch ta ph¶i cã  m
2 2
2 x  2 y  y  x (m  1)(1)
VÝ dô 3: T×m m ®Ó hÖ sau cã nghiÖm duy nhÊt 
 x 2  y  m 2 ( 2)
Lêi gi¶i. §iÒu kiÖn cÇn
NÕu hÖ cã nghiÖm (x0; y0) th× (-x0; y0) còng lµ nghiÖm. Cho nªn hÖ cã
nghiÖm duy nhÊt th× x0 = - x0 hay x0 = 0.
1  2 y  y (3)
Khi ®ã hÖ t¬ng ®¬ng víi 
 y  m (4)
2

Tõ ph¬ng tr×nh (4) suy ra y ≥ 0. Do ®ã 1 - 2y  0  2 y  1  2 0  y  0 .

Víi y = 0 th× m = 0. §ã chÝnh lµ ®iÒu kiÖn cÇn.
§iÒu kiÖn ®ñ
2 x  2 y  y  x 2 x  x  2 y  y (5)
Gi¶ sö m = 0, khi dã hÖ cã d¹ng:  
 x 2  y  0  x  y  0(6)
2

Gi¶i (5) xÐt hµm sè f(t) = 2t + t ®ång biÕn vµ liªn tôc trªn R. Do ®ã ph¬ng
tr×nh (5) viÕt lµ f  x   f ( y )  x  y
 x y
Khi ®ã hÖ cã d¹ng  2  x y0 lµ nghiÖm duy nhÊt cña hÖ.
x  y  0
VËy víi m = 0 th× hÖ cã nghiÖm duy nhÊt.
e x  e y   log 2 y  log 2 x  xy  1
Bµi tËp t¬ng tù: 1)  ;
 x2  y2  1
log 2 ( x 2  y )  2  y  y 2
2) T×m m ®Ó hÖ sau cã nghiÖm 
x y m



 4
x 2 8 x 12  log 4 7
 7 2 y 1
3) 
 y  3  3 y  2 y  1  1
2

 Tµi liÖu tham kh¶o

1.TuyÓn tËp c¸c chuyªn ®Ò luyÖn thi m«n to¸n §¹i sè s¬ cÊp - TrÇn Ph¬ng ,
Lª hång §øc - Nhµ xuÊt b¶n Hµ néi - N¨m 2002.
2. To¸n n©ng cao §¹i sè 11 - Phan Huy Kh¶i - Nhµ xuÊt b¶n §¹i häc Quèc gia
Hµ néi - N¨m 1998.
3. B¸o To¸n häc tuæi trÎ ph¸t hµnh c¸c th¸ng.
4. §Ò thi vµo §¹i häc cña c¸c n¨m.