DK 1chieu 8051

TAØI LIEÄU ÑÖÔÏC SHARE TREÂN WEBSITE KYSUBACHKHOA.
COM
LÔØI NOÙI ÑAÀU
Trong caùc ngaønh coâng nghieäp saûn xuaát vaø ñôøi soáng, coâng taùc ñieàu khieån vaän haønh
hieäu quaû caùc thieát bò nhaèm taêng khaû naêng saûn xuaát, taêng chaát löôïng, ñoàng thôøi tieát kieäm
ñöôïc chi phí saûn xuaát cuõng nhö moïi chi phí cho vieäc truøng tu baûo döôõng thieát bò saûn
xuaát giöõ moät vò trí quan troïng.
Ñieàu khieån maùy ñieän laø moät lónh vöïc nghieân cöùu öùng duïng caùc thieát bò, khí cuï vaø sô
ñoà ñieàu khieån ñeå phuïc vuï caùc nhu caàu thay ñoåi caùc ñaïi löôïng cuûa chuyeån ñoäng nhö moâ
men, toác ñoä hay ñieàu khieån vò trí tuyø theo caùc yeâu caàu phaùt sinh cuûa moãi loaïi hình saûn
xuaát.
Ñoäng cô moät chieàu ñöôïc söû duïng töø laâu trong caùc heä truyeàn ñoäng coù ñieàu khieån toác
ñoä yeâu caàu daûi ñieàu chænh lôùn, ñoä oån ñònh toác ñoä cao vaø caùc heä thöôøng xuyeân hoaït ñoäng
ôû cheá ñoä khôûi ñoäng, haõm vaø ñaûo chieàu. Nhôø coù ñaëc tính ñieàu chænh toác ñoä toát neân ñöôïc
söû duïng raát phoå bieán trong coâng nghieäp. Moät soá öùng duïng quan troïng cuûa ñoäng cô moät
chieàu nhö truyeàn ñoäng cho xe ñieän, maùy coâng cuï, maùy naâng vaän chuyeån, maùy caùn, maùy
nghieàn, .v.v…
Truyeàn ñoäng ñieän toác ñoä chieám phaàn lôùn caùc öùng duïng cuûa ñieàu khieån ñaïi löôïng
chuyeån ñoäng. Trong caùc loaïi ñieàu khieån nhö vaäy thöôøng goàm coù caùc ñoäng cô chaáp
haønh, caùc boä bieán ñoåi ñieän töû coâng suaát vaø caùc heä thoáng ñieàu khieån soá. Ñöông nhieân
phaûi coù caùc boä loïc nguoàn ñaàu vaøo ñaït tieâu chuaån loïc nhieãu ñieän töø.
Ñeå thay ñoåi toác ñoä, caùc ñoäng cô xoay chieàu ñoøi hoûi phaûi thay ñoåi bieân ñoä ñieän aùp
vaø taàn soá trong khi ñoäng cô moät chieàu thì chæ caàn thay ñoåi moãi ñieän aùp moät chieàu thì boä
chuyeån maïch cô khí cuûa ñoäng cô moät chieàu laøm thay ñoåi taàn soá theo. Caùc ñoäng cô
xoay chieàu haàu heát khoâng coù choåi than, chi phí ban ñaàu vaø chi phí baûo döôõng thaáp hôn
cuûa ñoäng cô moät chieàu. Tuøy vaøo caùc öùng duïng maø vieäc choïn löïa loaïi ñoäng cô naøo ñöôïc
söû duïng phuï thuoäc vaøo khaùch haøng.
TAØI LIEÄU ÑÖÔÏC SHARE TREÂN WEBSITE KYSUBACHKHOA.COM - i -

LÔØI NOÙI ÑAÀU
Trong phaïm vi luaän aùn naøy, em xin trình baøy vaán ñeà veà ñieàu khieån toác ñoä ñoäng cô
moät chieàu duøng hoï vi ñieàu khieån 8051 baèng phöông phaùp ñoä roäng xung.
Em xin chaân thaønh caûm ôn söï giuùp ñôõ vaø goùp yù cuûa caùc Thaày, caùc Coâ khoa Ñieän—
Ñieän töû ñaõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho em hoaøn thaønh baûn luaän aùn naøy. Moät laàn nöõa,
em xin caûm ôn Thaày Döông Hoaøi Nghóa ñaõ höôùng daãn taän tình trong suoát quaù trình em
laøm luaän aùn.
Do kinh nghieäm vaø trình ñoä coøn haïn cheá, phaàn theå hieän vaø trình baøy coøn nhieàu
khieám khuyeát. Kính mong quí Thaày coâ boû qua cho em.
Traân troïng kính chaøo,

TP. Hoà Chí Minh, ngaøy 30 thaùng 11 naêm 2002
Sinh vieân: Traàn Xuaân Khaùnh.
- ii -
PHAÀN MUÏC LUÏC
MUÏC LUÏC
Trang
LÔØI NOÙI ÑAÀU................................................................................................................................................ i
MUÏC LUÏC .....................................................................................................................................................iii
PHAÀN I GIÔÙI THIEÄU ................................................................................................................ iv
Chöông 1 CÔ SÔÛ CHUNG ........................................................................................................... 1
A. KHAÙI NIEÄM TRUYEÀN ÑOÄNG ÑIEÄN .................................................................... 2
B. PHAÏM VI ÖÙNG DUÏNG CUÛA TRUYEÀN ÑOÄNG ÑIEÄN ......................................... 4
C. PHAÂN LOAÏI HEÄ THOÁNG TRUYEÀN ÑOÄNG ÑIEÄN .............................................. 7
D. PHÖÔNG TRÌNH CHUYEÅN ÑOÄNG CUÛA MOÄT HEÄ TRUYEÀN ÑOÄNG .............. 8
E. MOÂ MEN CAÛN......................................................................................................... 9
F. QUY ÑOÅI CAÙC ÑAÏI LÖÔÏNG VEÀ TRUÏC ÑOÄNG CÔ.......................................... 10
G. ÑAËC TÍNH CÔ CUÛA TRUYEÀN ÑOÄNG ÑIEÄN..................................................... 12
Chöông 2 ÑIEÀU KHIEÅN ÑOÄNG CÔ MOÄT CHIEÀU ...................................................... 15
A. CAÁU TAÏO CÔ BAÛN MAÙY ÑIEÄN MOÄT CHIEÀU .................................................. 16
B. ÑAËC TÍNH CÔ ÑOÄNG CÔ ÑIEÄN MOÄT CHIEÀU ................................................. 19
C. NGUYEÂN LYÙ LAØM VIEÄC .................................................................................... 31
D. ÑIEÀU KHIEÅN ÑOÄNG CÔ DC .............................................................................. 36
PHAÀN II THIEÁT KEÁ ................................................................................................................. 67
Chöông 3 MAÏCH PHAÀN CÖÙNG............................................................................................. 68
A. SÔ ÑOÀ.................................................................................................................... 69
B. CHÖÙC NAÊNG CUÛA TÖØNG BOÄ PHAÄN ................................................................ 71
C. HOAÏT ÑOÄNG CUÛA SÔ ÑOÀ.................................................................................. 77
Chöông 4 PHAÀN MEÀM ASSEMBLER................................................................................ 79
D. GIAÛI THUAÄT ........................................................................................................ 80
E. CHÖÙC NAÊNG CUÛA TÖØNG CHÖÔNG TRÌNH CON ......................................... 88
F. CHÖÔNG TRÌNH................................................................................................. 92
Chöông 5 PHAÀN MEÀM VISUAL BASIC .......................................................................... 99
G. NHIEÄM VUÏ CUÛA PHAÀN MEÀM ......................................................................... 102
H. GIAÛI THÍCH HOAÏT ÑOÄNG .............................................................................. 103
I. CHÖÔNG TRÌNH............................................................................................... 104
Chöông 6 KEÁT QUAÛ ................................................................................................................... 119
J. MAÏCH THI COÂNG............................................................................................. 120
K. GIAO DIEÄN ÑIEÀU KHIEÅN TREÂN MAÙY TÍNH ............................................... 121
PHAÀN III KEÁT LUAÄN ................................................................................................................ 122
PHAÀN IV TAØI LIEÄU THAM KHAÛO .................................................................................. 124
PHAÀN V PHUÏ LUÏC.................................................................................................................... 126
1. GIÔÙI THIEÄU MCS-8051...................................................................................... 127
2. COÅNG NOÁI TIEÁP ................................................................................................. 140
3. GIÔÙI THIEÄU CAÙC VI MAÏCH SÖÛ DUÏNG VAØ LINH KIEÄN KHAÙC ................. 152
4. GIÔÙI THIEÄU VEÀ CHOPPER HAI-PHAÀN TÖ , CAÙC CHOPPER NHIEÀU PHA
VAØ CHOPPER THYRISTOR VAØ MAÏCH ÑIEÀU KHIEÅN CHOPPER ............ 172
- iii -
PHAÀN I
PHAÀN I
GIÔÙI
THIEÄU
Chöông 1 CÔ SÔÛ CHUNG
A. KHAÙI NIEÄM TRUYEÀN ÑOÄNG ÑIEÄN
B. PHAÏM VI ÖÙNG DUÏNG CUÛA TRUYEÀN ÑOÄNG ÑIEÄN
C. PHAÂN LOAÏI HEÄ THOÁNG TRUYEÀN ÑOÄNG ÑIEÄN
D. PHÖÔNG TRÌNH CHUYEÅN ÑOÄNG CUÛA MOÄT HEÄ TRUYEÀN ÑOÄNG
E. MOÂ MEN CAÛN
F. QUY ÑOÅI CAÙC ÑAÏI LÖÔÏNG VEÀ TRUÏC ÑOÄNG CÔ
G. ÑAËC TÍNH CÔ CUÛA TRUYEÀN ÑOÄNG ÑIEÄN
Chöông 2 ÑIEÀU KHIEÅN ÑOÄNG CÔ MOÄT CHIEÀU
A. CAÁU TAÏO CÔ BAÛN MAÙY ÑIEÄN MOÄT CHIEÀU
B. ÑAËC TÍNH CÔ ÑOÄNG CÔ ÑIEÄN MOÄT CHIEÀU
C. NGUYEÂN LYÙ LAØM VIEÄC
D. ÑIEÀU KHIEÅN ÑOÄNG CÔ DC
-iv-
PHAÀN I - CHÖÔNG 1
-1-
A—KHAÙI NIEÄM TRUYEÀN ÑOÄNG ÑIEÄN
Moät heä truyeàn ñoäng laø moät heä thoáng coâng nghieäp thöïc hieän bieán ñoåi naêng löôïng
ñieän sang naêng löôïng cô (ôû cheá ñoä ñoäng cô) hay ngöôïc laïi ôû cheá ñoä haõm maùy phaùt phuïc
vuï vieäc chaïy caùc quy trình saûn xuaát khaùc nhau nhö laø: caùc nhaø maùy saûn xuaát, vaän
chuyeån ngöôøi vaø haøng hoùa, caùc ñoà duøng trong nhaø, caùc maùy bôm, caùc maùy neùn khí,
truyeàn ñoäng cho oå ñóa maùy tính, caùc roâboát, caùc maùy nghe nhaïc, xem phim .v.v…
Ngaøy nay, truyeàn ñoäng ñieän tieâu thuï khoaûng 50% naêng löôïng ñieän saûn xuaát ñöôïc.
Caùc heä truyeàn ñoäng coù theå chaïy thay ñoåi toác ñoä hoaëc chaïy vôùi toác ñoä khoâng ñoåi.
Ñoäng cô xoay Maùy saûn xuaát

3 pha (Phuï taûi)
chieàu
Gheùp noái ñaøn
hoài
Heä thoáng baûo veä vaø khôûi

ñoäng/döøng baèng cô-ñieän
hoaëc ñieän töû.
Hình 1.1 Truyeàn ñoäng toác ñoä haèng.
TAØI LIEÄU ÑÖÔÏC SHARE TREÂN WEBSITE KYSUBACHKHOA.COM

-2-
Heä thoáng boä

Ñoäng cô xoay Maùy saûn xuaát
3 pha bieán ñoåi nguoàn
chieàu (Phuï taûi)
ñieän töû
Gheùp noái ñaøn
hoài
Heä thoáng baûo veä vaø ñoùng

/ môû baèng cô-ñieän hoaëc
ñieän töû.
Ñoäng cô moät Maùy saûn xuaát

1 pha (Phuï taûi)
chieàu
Gheùp noái ñaøn
hoài
Heä thoáng baûo veä vaø boä

caàu dao cô ñieän.
Hình 1.2 Truyeàn ñoäng toác ñoä thay ñoåi
Truyeàn ñoäng ñieän toác ñoä thay ñoåi coù ñoäng cô ñieän (doøng ñieän xoay chieàu), boä gheùp
noái ñaøn hoài, taûi cô khí (maùy saûn xuaát) vaø heä thoáng baûo veä vaø ñoùng / môû baèng cô ñieän
hay ñieän töû. Ngaøy nay gaàn (75-80)% truyeàn ñoäng ñieän vaãn coøn laø loaïi truyeàn ñoäng ôû
toác ñoä khoâng ñoåi vì khoâng coù nhieàu öùng duïng yeâu caàu ñeán ñieàu khieån toác ñoä ngoaïi tröø
tröôøng hôïp luùc khôûi ñoäng, ngöøng vaø trong hoaït ñoäng baûo veä.
Tuy nhieân coøn khoaûng (20-25)% caàn ñeán ñieàu khieån toác ñoä vaø moâ men sao cho
thích hôïp vôùi phuï taûi cô khí. Caùc boä bieán ñoåi ñieän töû toû ra coù nhieàu ñaëc tröng maïnh
trong vieäc thay ñoåi vaø duy trì möùc naêng löôïng cung caáp thích hôïp vôùi loaïi phuï taûi caàn
ñeán ñieàu khieån toác ñoä hay moâmen nhö : maùy coâng cuï, roâboát, truyeàn ñoäng cho ñóa maùy
tính, caùc phöông tieän chuyeân chôû, v.v…
Veà caáu truùc, moät heä thoáng truyeàn ñoäng ñieän noùi chung, bao goàm caùc khaâu:

-3-
1. Boä bieán ñoåi: duøng ñeå bieán ñoåi loaïi doøng ñieän (xoay chieàu thaønh moät chieàu hoaëc
ngöôïc laïi), bieán ñoåi loaïi nguoàn (nguoàn aùp thaønh nguoàn doøng vaø ngöôïc laïi), bieán ñoåi
möùc ñieän aùp (hoaëc doøng ñieän), bieán ñoåi soá pha, bieán ñoåi taàn soá,v.v…. Caùc boä bieán ñoåi
thöôøng duøng laø maùy phaùt ñieän, heä maùy phaùt—ñoäng cô (heä F-Ñ), caùc chænh löu coù ñieàu
khieån vaø khoâng ñieàu khieån, caùc boä bieán taàn,v.v….
2. Ñoäng cô ñieän: duøng ñeå bieán ñoåi ñieän naêng thaønh cô naêng hay cô naêng thaønh ñieän
naêng (khi haõm ñieän). Caùc ñoäng cô ñieän thöôøng duøng laø:
− Ñoäng cô ñieän xoay chieàu ba pha khoâng ñoàng boä rotor loàng soùc hay daây quaán;
− Ñoäng cô ñieän moät chieàu kích töø ñoäc laäp, song song, noái tieáp, hoãn hôïp hay kích
töø baèng nam chaâm vónh cöûu;
− Ñoäng cô ñieän xoay chieàu ba pha coù coå goùp;
− Ñoäng cô ñoàng boä…
3. Khaâu truyeàn löïc: duøng ñeå truyeàn löïc töø truïc ñoäng cô ñieän ñeán cô caáu saûn xuaát hoaëc
duøng ñeå bieán ñoåi daïng chuyeån ñoäng (quay thaønh tònh tieán hay laéc) hoaëc laøm phuø hôïp veà
toác ñoä, moâ men, löïc. Ñeå truyeàn löïc coù theå duøng caùc baùnh raêng, truïc vít, xích, ñai truyeàn,
caùc boä gheùp noái ñaøn hoài….
4. Cô caáu saûn xuaát hay maùy saûn xuaát: thöïc hieän caùc thao taùc saûn xuaát vaø coâng ngheä
(gia coâng chi tieát, naâng—haï taûi troïng, dòch chuyeån…)
5. Khoái ñieàu khieån: laø caùc thieát bò duøng ñeå ñieàu khieån boä bieán ñoåi, ñoäng cô ñieän, cô
caáu truyeàn löïc.
Söû duïng trong khoái naøy coù theå laø caùc khí cuï ñoùng caét maïch coù tieáp ñieåm (caùc relay,
contactor) hay khoâng coù tieáp ñieåm (ñieän töû, baùn daãn), caùc boä khuyeách ñaïi, caùc boä ñieàu
chænh (regulator), caùc maùy tính, caùc boä vi xöû lí (microprocessor), caùc boä ñieàu chænh
theo chöông trình, CPU, PLC, CNC….
Caùc thieát bò ño löôøng, caûm bieán (sensor) duøng ñeå laáy caùc tín hieäu phaûn hoài coù theå laø
caùc loaïi ñoàng hoà ño, caùc caûm bieán töø, cô, quang….
Moät heä thoáng truyeàn ñoäng ñieän khoâng nhaát thieát phaûi coù ñaày ñuû caùc khaâu nhö ñaõ
neâu. Tuy nhieân, moät heä truyeàn ñoäng ñieän baát kyø luoân bao goàm hai phaàn chính:
− Phaàn löïc: bao goàm boä bieán ñoåi vaø ñoäng cô ñieän.
− Phaàn ñieàu khieån.
Moät heä truyeàn ñoäng ñieän ñöôïc goïi laø heä hôû khi khoâng coù phaûn hoài, ñöôïc goïi laø heä
kín khi coù phaûn hoài nghóa laø ñaïi löôïng ñaàu ra ñöôïc ñöa trôû laïi ñaàu vaøo döôùi daïng moät
tín hieäu naøo ñoù ñeå ñieàu chænh laïi vieäc ñieàu khieån sao cho ñaïi löôïng ñaàu ra ñaït moät giaù
trò mong muoán naøo ñoù.
B—PHAÏM VI ÖÙNG DUÏNG CUÛA TRUYEÀN ÑOÄNG ÑIEÄN
Moät sô ñoà toùm taét chæ ra caùc öùng duïng chuû yeáu vaø giôùi haïn coâng suaát caùc daïng
truyeàn ñoäng ñieän chính nhö sau:
-4-
Coâng suaát
(kW)
Maùy bôm nhaø
100000
maùy thuyû ñieän Nhaø maùy xay
xaùt, xi maêng.
10000 Maùy li taâm
Caùc maùy bôm Caùc maùy laøm giaáy

1000 Chuyeân chôû
100 Quaït Caàn caåu Xöû lyù Thang maùy

luyeän kim
Maùy in
10 Maùy troän,
baêng taûi Maùy deät
Maùy ñoùng hoäp Roâboát
1 Loø nhieät, boác hôi, Maùy coâng cuï
Caùc maùy ñieàu hoøa nhieät ñoä.
0.1
Möùc ñoä yeâu caàu cuûa vaän haønh
Trung bình Cao
Hình 1.3 Caùc öùng duïng truyeàn ñoäng coù toác ñoä thay ñoåi.
Caùc öùng duïng nhö bôm tröõ cho nhaø maùy thuyû ñieän baèng caùc toå maùy ñöôïc cheá taïo coù
coâng suaát 100MW hoaëc hôn nöõa.
Möùc ñoä vaän haønh cao trong hình 3, coù yù nghóa raèng heä thoáng truyeàn ñoäng naøy ñoøi
hoûi phaûi ñaït ñöôïc ñaùp öùng toác ñoä hay ñieàu khieån vò trí moät caùch nhanh choùng, chính xaùc
vaø phaïm vi ñieàu chænh roäng.
Cuøng vôùi söï phaùt trieån cuûa lónh vöïc ñieän töû, caùc boä bieán ñoåi ñieän töû coâng suaát, ñaõ
taïo moät söï chuyeån dòch lôùn trong thò tröôøng truyeàn ñoäng. Caùc ñoäng cô moät chieàu coù
choåi than toác ñoä thay ñoåi ñöôïc söû duïng töø nhieàu thaäp kyû tröôùc nhöng tôùi nay caùc ñoäng
cô loaïi xoay chieàu vôùi nhieàu öu ñieåm cuûa mình ñang thay theá daàn cho noù. Caùc boä
truyeàn ñoäng ñoäng cô xoay chieàu vaø boä bieán ñoåi ñieän töû toû ra beàn, reû hôn vaø khaû naêng
vaän haønh töông ñöông, ñaëc bieät laø caùc öùng duïng ñieàu khieån chuyeån ñoäng coù tính thuaän
nghòch.

-5-
25% d.c.
30% d.c.
75% a.c.
40% d.c. 70% a.c.
60% a.c.
naêm 1990 naêm 1995 naêm 2000
Hình 1.4 Söï thay ñoåi cuûa thò tröôøng truyeàn ñoäng.
Caùc boä bieán ñoåi ñieän töû coâng suaát daønh cho caùc loaïi ñoäng cô moät chieàu coù choåi than
hoaëc khoâng choåi than cuõng ñöôïc nghieân cöùu vaø ñöa ra cho caùc öùng duïng vôùi giaù caû hôïp
lyù.
Möùc chi phí cho boä bieán ñoåi ñieän töû coâng suaát thöôøng luoân cao hôn chi phí cuûa ñoäng
cô khoaûng töø hai ñeán naêm laàn, noùi chung thì giôùi haïn coâng suaát cuûa heä truyeàn ñoäng
caøng lôùn thì söï cheânh leäch giaù giöõa hai thaønh phaàn naøy giaûm hôn.
Lyù do cuûa vieäc duøng boä bieán ñoåi ñieän töû coâng suaát cho duø giaù cuûa noù lôùn hôn cuûa
ñoäng cô vì trong haàu heát caùc öùng duïng coù tính laâu daøi vieäc tieát kieäm ñöôïc naêng löôïng
saûn xuaát giuùp thu hoài khoaûng chi phí theâm cho boä bieán ñoåi ñieän töû coâng suaát, giaû söû
ñònh möùc coâng suaát söû duïng khoaûng hôn 10kW, neáu xem möùc tieát kieäm naêng löôïng coù
ñöôïc nhôø söû duïng boä bieán ñoåi chæ 25%, phaïm vi ñieàu chænh toác ñoä chöøng moät ñeán ba
laàn vaø hoaït ñoäng lieân tuïc 24/24 giôø/ngaøy thì khoaûng thôøi gian thu hoài voán chöøng chöa
tôùi naêm naêm.
Giôùi haïn söû duïng coâng suaát caøng lôùn thì thôøi gian quay voøng voán caøng nhanh do
vieäc tieát kieäm naêng löôïng toû ra caøng hieäu quaû. Caùc tính toaùn chi tieát xin xem chi tieát
trong taøi lieäu chuyeân ñeà.
Vai troø cuûa heä truyeàn ñoäng trong thöïc teá laø ñieàu khieån moâ men ñoäng cô phuø hôïp vôùi
moâmen taûi vaø vôùi löôùi ñieän nguoàn cung caáp khi xaùc laäp. Caùc quan heä cuûa moâ men taûi
coùtheå ñöôïc dieãn ñaït baèng moät trong caùc quan heä sau :
Moâ men / toác ñoä quy veà ñaàu truïc ñoäng cô;
-6-
Hay moâ men / thôøi gian vaø Toác ñoä / thôøi gian;
Hay quan heä vò trí / thôøi gian.
Coøn quaù trình quaù ñoä, boä truyeàn ñoäng theå hieän vai troø noù baèng caùch ñieàu khieån
voøng kín, trong ñoù tín hieäu ñaàu ra ñöôïc ñöa trôû laïi tín hieäu ñaàu vaøo so saùnh vôùi tín hieäu
ñaët vaø laáy sai leäch laøm tín hieäu ñieàu khieån cho boä bieán ñoåi…nhaèm duy trì ñaàu ra theo
yeâu caàu.
C—PHAÂN LOAÏI HEÄ THOÁNG TRUYEÀN ÑOÄNG ÑIEÄN
Coù nhieàu phaân loaïi heä truyeàn ñoäng ñieän:

1) Phaân loaïi theo soá löôïng ñoäng cô söû duïng: chia ra 3 loaïi
− Truyeàn ñoäng nhoùm: duøng moät ñoäng cô ñieän ñeå keùo moät nhoùm goàm nhieàu maùy
saûn xuaát.
− Truyeàn ñoäng ñôn: duøng moät ñoäng cô ñieän ñeå keùo toaøn boä moät maùy.
− Truyeàn ñoäng nhieàu ñoäng cô: tröôøng hôïp naøy maùy saûn xuaát coù caùc chuyeån ñoäng
thaønh phaàn cuûa noù do moät ñoäng cô rieâng ñaûm nhaän. Hình thöùc naøy ñöôïc söû duïng
khaù phoå bieán.
2) Phaân loaïi theo ñaëc ñieåm chuyeån ñoäng :
− Chuyeån ñoäng quay;
− Chuyeån ñoäng thaúng.
3) Phaân loaïi theo cheá ñoä laøm vieäc:
− Laøm vieäc lieân tuïc;
− Laøm vieäc giaùn ñoaïn.
4) Phaân loaïi theo chieàu quay ñoäng cô:
− Truyeàn ñoäng coù ñaûo chieàu;
− Truyeàn ñoäng khoâng ñaûo chieàu.
5) Phaân loaïi theo doøng ñieän:
− Truyeàn ñoäng ñieän xoay chieàu: duøng ñoäng cô ñieän xoay chieàu;
− Truyeàn ñoäng ñieän moät chieàu: duøng ñoäng cô ñieän moät chieàu.
6) Phaân loaïi döïa theo söï thay ñoåi thoâng soá ñieän:
− Truyeàn ñoäng khoâng ñieàu chænh: noái thaúng ñoäng cô vaøo nguoàn vaø keùo maùy saûn
xuaát vôùi moät toác ñoä khoâng ñoåi. Thay ñoåi xuaát hieän chæ laø do nhieãu töø beân ngoaøi;
− Truyeàn ñoäng coù ñieàu chænh: coâng ngheä quy trình saûn xuaát ñoøi hoûi phaûi coù ñieàu
chænh toác ñoä, vò trí hay moâmen. Thoâng soá ñieän cuûa heä thay ñoåi ñöôïc nhôø caùc thieát
bò ñieàu khieån.
7) Phaân loaïi theo thieát bò bieán ñoåi:
− Heä maùy phaùt—ñoäng cô: (kyù hieäu: F-Ñ), ñoäng cô moät chieàu ñöôïc caáp ñieän töø
moät maùy phaùt ñieän moät chieàu (boä bieán ñoåi ôû ñaây laø maùy phaùt).

-7-
− Thuoäc heä truyeàn ñoäng naøy coù heä maùy ñieän khuyeách ñaïi—ñoäng cô (kyù hieäu:
MÑKÑ-Ñ). Trong ñoù, boä bieán ñoåi ôû ñaây laø MÑKÑ;
− Heä chænh löu—ñoäng cô: (kyù hieäu: BCL-Ñ), ñoäng cô moät chieàu ñöôïc caáp ñieän
töø moät boä chænh löu (BCL). Chænh löu coù theå khoâng ñieàu khieån (chænh löu diode)
hay coù ñieàu khieån (chænh löu Thyristor: heä T-Ñ).v.v….
D—PHÖÔNG TRÌNH CHUYEÅN ÑOÄNG CUÛA MOÄT HEÄ TRUYEÀN ÑOÄNG ÑIEÄN
1. Heä thoáng chuyeån ñoäng tònh tieán:

Theo ñònh luaät II Newton, neáu xem khoái löôïng vaät chuyeån ñoäng laø khoâng ñoåi, ta coù
phöông trình:
dv
FÑ + FC = Fa = ma = m (I.1.1)
dt
Trong ñoù:
FÑ - löïc phaùt ñoäng do ñoäng cô ñieän taïo ra (N);
FC - löïc caûn chuyeån ñoäng cuûa cô caáu (N);
Fa - löïc ñoäng taïo ra gia toác chuyeån ñoäng (N);
m - khoái löôïng quaùn tính cuûa vaät chuyeån ñoäng (kg);
a - gia toác chuyeån ñoäng ( m/s2 );
v - vaän toác cuûa chuyeån ñoäng (m/s);
t - thôøi gian trong ñoù toác ñoä bieán ñoåi (s).
* Löu yù veà löïc ñoäng Fa :
Löïc ñoäng laø khoâng phaûi laø thaønh phaàn gaây neân chuyeån ñoäng. Ñaïi löôïng Fa chæ laø
moät khaùi nieäm vaät lyù. Xem phaàn cuûa moâ men ñoäng Mθ beân döôùi.
2. Heä thoáng chuyeån ñoäng quay:

Trong heä chuyeån ñoäng quay, neáu coi moâ men quaùn tính khoâng ñoåi, duøng ñònh luaät
II Newton ta coù:
dω
MÑ + MC = Mθ =Jθ = J (I.1.2)
dt
Trong ñoù:
MÑ - moâ men do ñoäng cô ñieän taïo ra (Nm);
MC - moâ men caûn cuûa cô caáu (Nm)
(MC coøn goïi laø moâ men tónh);
Mθ - moâ men ñoäng taïo ra gia toác goùc (Nm);
J - moâ men quaùn tính cuûa vaät quay (Nm);
θ - gia toác goùc (rad/s2);
ω - toác ñoä goùc (rad/s);
t - thôøi gian trong ñoù toác ñoä goùc bieán ñoåi (s).

-8-
* Löu yù veà ñaïi löôïng Mθ :

Traïng thaùi laøm vieäc cuûa truyeàn ñoäng phuï thuoäc vaøo moâmen quay MÑ do ñoäng cô
sinh ra vaø moâ men tónh MC do phuï taûi cuûa maùy quyeát ñònh. Moãi moät moâ men treân ñeàu
coù theå laø moâ men gaây chuyeån ñoäng hoaëc moâ men haõm. Ví duï, ôû maùy cöa ñóa hoaëc quaït
gioù: MÑ laø moâ men gaây chuyeån ñoäng, MC laø moâ men haõm; khi caàn truïc haï taûi öùng vôùi
traïng thaùi maùy phaùt cuûa ñoäng cô: MÑ laø moâ men haõm, MC laø moâ men gaây chuyeån ñoäng;
khi caàn truïc haï taûi duïng löïc: caû hai moâ men ñeàu gaây chuyeån ñoäng; khi haõm ñieän maùy
caùn: caû hai moâ men ñeàu laø haõm.
Ñoäng löïc cuûa truyeàn ñoäng ñöôïc xaùc ñònh bôûi moâ men toång hôïp cuûa hai moâ men
treân. Ta goïi moâ men toång hôïp naøy laø moâ men ñoäng, kyù hieäu: Mθ . Daáu cuûa moâ men
ñoäng laø giaù trò ñaïi soá.
Moâ men ñoäng khoâng phaûi duøng ñeå chæ moâ men gaây ra gia toác hay giaûm toác cuûa
truyeàn ñoäng (Mθ = MÑ + MC), maø laø duøng ñeå chæ moät ñaïi löôïng moâ men baèng veà trò soá
vaø ngöôïc chieàu vôùi noù, ñoù laø moâ men cuûa khoái löôïng quaùn tính Jdω/dt. Moâ men naøy
phaùt sinh khi truyeàn ñoäng thay ñoåi toác ñoä vaø noù coù taùc duïng choáng laïi söï thay ñoåi noù.
Noùi caùch khaùc, danh töø treân khoâng phaûi chæ nguyeân nhaân maø chæ haäu quaû. Ñoù laø moät
khaùi nieäm vaät lyù.
Neáu toác ñoä ñoäng cô tính theo voøng/phuùt thì toác ñoä goùc:
n n
ω = 2π ≈ (rad/s)
60 9,55
Neân (M.4.2) trôû thaønh:
1 dn
Mθ = Jθ = ×
9,55 dt
Ñoái vôùi toác ñoä, ta laáy chieàu quay cuûa ñoäng cô laøm chieàu döông khoâng keå ñoäng cô
quay theo chieàu naøo. Daáu cuûa moâ men höôùng theo chieàu quay cuûa truyeàn ñoäng laø
döông, coøn nhöõng moâ men ngöôïc chieàu quay laø aâm.
E—MOÂ MEN CAÛN
Theo ñaëc tính taùc ñoäng ta chia moâ men caûn thaønh hai nhoùm:
Moâ men caûn phaûn khaùng Mpk vaø moâ men caûn theá naêng Mtn .
1. Moâ men caûn phaûn khaùng:
Moâ men caûn loaïi naøy bao goàm moâ men cuûa löïc ma saùt, löïc caét, löïc bieán daïng cuûa
caùc vaät theå khoâng ñaøn hoài. Chuùng ñeàu ñöôïc taïo ra do caùc löïc phaûn khaùng choáng laïi
chuyeån ñoäng. Do ñoù mo men caûn phaûn khaùng luoân luoân ngöôïc chieàu chuyeån ñoäng.
2. Moâ men caûn theá naêng:

-9-
Moâ men caûn theá naêng bao goàm moâ men do troïng löïc vaø löïc bieán daïng cuûa nhöõng
vaät theå ñaøn hoài. Naâng hoaëc haï taûi troïng cuõng nhö neùn hoaëc keùo loø xo ñeàu coù lieân quan
ñeán söï bieán thieân cuûa theá naêng truyeàn ñoäng, chính vì vaäy ta goïi moâ men caûn loaïi naøy laø
“moâ men theá naêng”. Khi taêng döï tröõ theá naêng (naâng taûi, neùn loø xo, v.v…) moâ men theá
naêng coù taùc duïng caûn trôû chuyeån ñoäng, töùc höôùng ngöôïc chieàu quay cuûa ñoäng cô; khi
giaûm theá naêng (haï taûi, giaõn loø xo, v.v…), moâ men theá naêng laïi laø moâ men gaây chuyeån
ñoäng, nghóa laø noù höôùng theo chieàu quay cuûa ñoäng cô.
Ñeå cho vieäc tính toaùn ñöôïc thuaän tieän hôn, ta duøng ñaïi löôïng “moâ men caûn toaøn
phaàn”:
MC = Mpk + Mtn (I.1.3)
Thaønh phaàn naøo trong veá phaûi cuûa (M.5.1) troäi hôn thì moâ men caûn seõ mang tính
ñoù. Phoå bieán nhaát trong thöïc teá laø caùc truyeàn ñoäng coù moâ men caûn thuaàn phaûn khaùng,
hoaëc moâ men caûn mang thaønh phaàn phaûn khaùng troäi. Ñoù laø caùc truyeàn ñoäng chính cuûa
maùy caùn, baêng laên, maùy tieän, maùy phay, quaït gioù, bôm nöôùc, v.v…. Caùc truyeàn ñoäng coù
moâ men caûn mang thaønh phaàn theá naêng troäi laø truyeàn ñoäng cuûa caàn truïc, baøn naâng (vôùi
ñoái troïng khoâng caân baèng), maùy naâng haàm moû, thang maùy, truyeàn ñoäng naâng cuûa maùy
xuùc, v.v….
Qua vieäc phaân tích tính chaát cuûa moâ men noùi treân ta thaáy:
Moâ men cuûa ñoäng cô ôû traïng thaùi ñoäng cô seõ mang daáu döông vì noù höôùng theo
chieàu quay, coøn ôû traïng thaùi maùy phaùt seõ laø aâm vì höôùng ngöôïc chieàu quay.
Moâ men caûn phaûn khaùng thì luoân luoân aâm vì noù luoân luoân höôùng ngöôïc chieàu quay.
Moâ men caûn theá naêng coù daáu aâm khi taêng döï tröõ theá naêng (khi naâng taûi, neùn loø xo),
vaø mang daáu döông khi giaûm döï tröõ theá naêng (khi haï taûi, giaõn loø xo).
F—QUY ÑOÅI CAÙC ÑAÏI LÖÔÏNG MOÂ MEN CAÛN, LÖÏC CAÛN, QUAÙN TÍNH CUÛA
MAÙY SAÛN XUAÁT VEÀ TRUÏC ÑOÄNG CÔ
Moät heä truyeàn ñoäng ñieän thöôøng coù nhieàu boä phaän khaùc nhau vôùi caùc truïc quay
khaùc nhau: quay traùi, quay phaûi, tònh tieán leân, xuoáng…. Caùc boä phaän naøy taïo thaønh phaàn
cô hoïc cuûa heä truyeàn ñoäng ñieän. Chuùng coù caùc toác ñoä, löïc hoaëc moâ men taùc duïng khaùc
nhau.
Khi tính toaùn thieát keá, choïn coâng suaát ñoäng cô hoaëc nghieân cöùu söï laøm vieäc cuûa
moät heä truyeàn ñoäng ñieän, coù theå caàn phaûi thieát laäp phöông trình chuyeån ñoäng (I.1.1)
hoaëc (I.1.2) taïi moät ñieåm naøo ñoù treân sô ñoà ñoäng. Caùc ñaïi löôïng ñeå thieát laäp phöông
trình phaûi laáy ôû ngay taïi ñieåm ñoù. Do vaäy, caàn phaûi tieán haønh tính quy ñoåi caùc ñaïi löôïng
nhö löïc caûn, moâ men caûn, khoái quaùn tính vaø moâ men quaùn tính veà ñieåm ñònh tính toaùn.
Thoâng thöôøng, ñeå thuaän tieän khi khaûo saùt caùc traïng thaùi laøm vieäc cuûa truyeàn ñoäng,
ngöôøi ta hay tính quy ñoåi caùc ñaïi löôïng veà truïc ñoäng cô (nguoàn phaùt ñoäng löïc).
Nguyeân taéc tính quy ñoåi laø döïa vaøo ñònh luaät baûo toaøn naêng löôïng.
- 10 -
1. Quy ñoåi moâ men caûn MC veà truïc ñoäng cô:

Goïi moâ men sau khi quy ñoåi veà truïc ñoäng cô laø Mqñ .
Coâng truyeàn töø ñoäng cô = Coâng nhaän ñeán maùy saûn xuaát
⇔ Mqñ × ωÑ × η × t = MC × ωMSX × t
MC
⇒ Mqñ = ,(Nm) (I.1.4)
ηi
Trong ñoù:
η - hieäu suaát cuûa cô caáu truyeàn löïc töø ñoäng cô tôùi maùy saûn xuaát;
i - tyû soá truyeàn töø truïc ñoäng cô tôùi truïc maùy saûn xuaát, i = ωÑ/ωMSX ;
ωÑ - toác ñoä goùc cuûa ñoäng cô, (rad/s)
ωMSX- toác ñoä goùc cuûa maùy saûn xuaát, (rad/s)
t - thôøi gian saûn xuaát;
2. Quy ñoåi löïc caûn FC cuûa chuyeån ñoäng tònh tieán thaønh moâ men treân truïc ñoäng cô:
Coâng truyeàn töø ñoäng cô = Coâng nhaän ñeán maùy saûn xuaát
⇔ Mqñ × ωÑ × η × t = FC × v × t
F ×ρ
⇒ Mqñ = C ,(Nm) (I.1.5)
η
Trong ñoù:
ρ - baùn kính quy ñoåi cuûa chuyeån ñoäng tònh tieán veà truïc ñoäng cô,
ρ = v/ωÑ ,(m)
v - toác ñoä naâng (haï) taûi troïng ,(m/s)
3. Quy ñoåi moâ men quaùn tính JMSX veà truïc ñoäng cô:
Moâ men quaùn tính caàn quy ñoåi ôû ñaây laø moâ men quaùn tính cuûa caùc phaàn quay cuûa
maùy saûn xuaát JMSX, ñöôïc quy ñoåi veà truïc ñoäng cô.
Ñoäng naêng tích luõy treân truïc ñoäng cô = Ñoäng naêng tích luõy cuûa maùy saûn xuaát.
1 1
× Jqñ × ωÑ2 = × JMSX × ωMSX2
2 2
J
⇒ Jqñ = MSX 2
, (kgm2) (I.1.6)
i
4. Quy ñoåi khoái quaùn tính cuûa chuyeån ñoäng tònh tieán thaønh moâ men quaùn tính
treân truïc ñoäng cô:
Khoái quaùn tính ôû ñaây coù theå ñöa ra moät thí duï nhö phaàn carbin chöùa ngöôøi vaø ñoái
troïng cuûa noù trong heä truyeàn ñoäng thang maùy.
Theo ñònh luaät baûo toaøn naêng löôïng, ñoäng naêng tích luyõ treân truïc ñoäng cô baèng vôùi
ñoäng naêng tích luyõ cuûa khoái quaùn tính coù khoái löôïng m (kg):
1 1
× Jqñ × ωÑ2 = × m × v2
2 2

- 11 -
⇒ Jqñ = m × (v/ωÑ)2 = m × ρ2 (I.1.7)

Nhö vaäy, sau khi quy ñoåi caùc ñaïi löôïng maùy saûn xuaát veà truïc cuûa ñoäng cô, phöông
trình chuyeån ñoäng cuûa heä truyeàn ñoäng trôû thaønh:
MÑ + Mqñ = Jθ
Trong ñoù:
MÑ - moâ men ñoäng cô, (Nm)
Mqñ - moâ men caûn (hoaëc löïc caûn hoaëc caû hai) cuûa maùy saûn xuaát ñöôïc quy
ñoåi veà truïc ñoäng cô, (Nm)
J - moâ men quaùn tính toång coäng cuûa caû phaàn quay vaø khoái quaùn tính (neáu
coù), (kgm2)
θ - gia toác goùc, θ = dωÑ/dt , (rad/s2).
* Löu yù veà quy öôùc daáu:

Ñoái vôùi toác ñoä, ta laáy chieàu quay cuûa ñoäng cô laøm chieàu döông khoâng keå ñoäng cô
quay theo chieàu naøo.

Nhöõng moâ men höôùng theo chieàu quay cuûa truyeàn ñoäng laø döông, coøn nhöõng moâ
men ngöôïc chieàu quay laø aâm.
G—ÑAËC TÍNH CÔ CUÛA TRUYEÀN ÑOÄNG ÑIEÄN
Trong heä truyeàn ñoäng ñieän, ñoäng cô ñieän coù nhieäm vuï cung caáp ñoäng löïc cho cô
caáu saûn xuaát. Caùc cô caáu saûn xuaát cuûa moãi loaïi maùy coù caùc yeâu caàu coâng ngheä vaø ñaëc
ñieåm rieâng. Maùy saûn xuaát laïi coù raát nhieàu loaïi, nhieàu kieåu vôùi keát caáu raát khaùc bieät.
Ñoäng cô ñieän cuõng nhö vaäy, coù nhieàu loaïi, nhieàu kieåu vôùi caùc tính naêng, ñaëc ñieåm
rieâng.
Ñeå heä truyeàn ñoäng ñieän laøm vieäc toát, coù hieäu quaû thì giöõa ñoäng cô ñieän vaø cô caáu
saûn xuaát phaûi ñaûm baûo coù moät söï phuø hôïp töông öùng naøo ñoù. Vieäc choïn löïa heä truyeàn
ñoäng ñieän vaø choïn ñoäng cô ñieän ñaùp öùng ñuùng caùc yeâu caàu cuûa caùc cô caáu saûn xuaát coù
moät yù nghóa lôùn khoâng chæ veà maët kyõ thuaät maø caû veà maët kinh teá.
Do vaäy, ta phaûi xem xeùt kyõ ñaëc tính cô cuûa truyeàn ñoäng ñieän—töùc ñaëc tính cô cuûa
cô caáu saûn xuaát vaø ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô ñieän.
Ñaëc tính cô bieåu thò moái quan heä giöõa toác ñoä quay vaø moâ men quay:
ω = f(M) hoaëc n = F(M)
1. Ñaëc tính cô cuûa cô caáu saûn xuaát:
Caùc cô caáu saûn xuaát tuy raát khaùc nhau nhöng ñaëc tính cô cuûa chuùng phaàn lôùn ñöôïc
bieåu dieãn toång quaùt bôûi coâng thöùc ñöôïc ruùt ra töø thöïc teá:
k
 ω 
MC = MC(0) + (MCñm - MC(0))   (I.1.8)
ω
 dm 
Trong ñoù:
- 12 -
MC - moâ men caûn cuûa cô caáu saûn xuaát ôû toác ñoä ω naøo ñoù;
MC(o) - moâ men caûn cuûa cô caáu saûn xuaát ôû toác ñoä ω = 0;
MCñm - moâ men caûn cuûa cô caáu saûn xuaát ôû ω = ωñm ;
k - soá muõ ñaëc tröng cho phuï taûi, (k = 0, ±1, 2).
Tröôøng hôïp k = 0: ñaây laø ñaëc tính cô cuûa caùc cô caáu naâng—haï (maùy truïc, thang
maùy), cô caáu aên dao maùy caét goït kim loaïi v.v….
Tröôøng hôïp k = -1: maùy quaán daây, cô caáu truyeàn ñoäng chính caùc maùy caét goït kim
loaïi v.v….
Tröôøng hôïp k = 1: maùy phaùt ñieän moät chieàu vôùi taûi thuaàn trôû….
Tröôøng hôïp k = 2: caùc maùy thuyû khí: bôm, quaït, chaân vòt taøu thuûy v.v….
ω k=0
k=1
ωCñm k=2
k = -1
M
0 MC(0) MCñm
Hình 1.5 Daïng ñaëc tính cô cuûa moät soá cô caáu saûn xuaát
2. Ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô ñieän:

Ñaëc tính cô ω = f(M) cuûa ñoäng cô ñieän chia ra: ñaëc tính cô töï nhieân vaø ñaëc tính cô
nhaân taïo. Daïng ñaëc tính cô cuûa moãi loaïi ñoäng cô khaùc nhau seõ khaùc nhau.
a) Ñaëc tính cô töï nhieân (tn):
Ñoù laø quan heä ω = f(M) cuûa ñoäng cô ñieän khi caùc thoâng soá ñieän: ñieän aùp, taàn soá, …
laø ñònh möùc theo cheá ñoä ñaõ ñöôïc thieát keá cheá taïo vaø maïch ñieän cuûa ñoäng cô khoâng noái
theâm ñieän trôû, ñieän khaùng,….
b) Ñaëc tính cô nhaân taïo (nt):
Ñoù laø quan heä ω = f(M) cuûa ñoäng cô ñieän khi caùc thoâng soá ñieän khoâng ñuùng ñònh
möùc hoaëc khi maïng ñieän coù noái theâm ñieän trôû, ñieän khaùng,… hoaëc coù söï thay ñoåi maïch
noái.
3. Ñoä cöùng cuûa ñaëc tính cô:
Ñaïi löôïng ñoä cöùng β cuûa moät ñöôøng ñaëc tính cô laø:

- 13 -
∆M
β = = cotg(α) (I.1.9)
∆ω
Ñoä cöùng β cuûa moät ñaëc tính cô ñöôïc duøng ñeå ñaùnh giaù ñaëc tính cô ñoù.
ω Ñaëc tính cô cöùng tuyeät ñoái
Ñaëc tính cô cöùng

∆ω α
Ñaëc tính cô meàm
M
0
∆Μ
Hình 1.6 Ñoä cöùng ñaëc tính cô
− Khi |β| nhoû, ñaëc tính cô laø meàm (|β|<10)

− Khi |β| lôùn, ñaëc tính cô laø cöùng (|β| =10÷100)
− Khi |β| = ∞, ñaëc tính cô laø naèm ngang vaø laø cöùng tuyeät ñoái.

- 14 -

- 15 -
- 16 -
Ñieàu chænh toác ñoä ñoäng cô laø chuû ñoäng thay ñoåi toác ñoä ñoäng cô theo yù muoán cuûa
ngöôøi hay thieát bò ñieàu khieån sao cho phuø hôïp vôùi quy trình coâng ngheä cuûa boä phaän laøm
vieäc cuûa maùy saûn xuaát.
Ñeå thay ñoåi toác ñoä boä phaän laøm vieäc cuûa maùy saûn xuaát coù theå thöïc hieän baèng hai
phöông phaùp:
− Thay ñoåi tæ soá truyeàn cuûa boä phaän truyeàn löïc hoaëc bieán toác ñaët giöõa ñoäng cô vaø
boä phaän laøm vieäc cuûa maùy saûn xuaát (i = ωÑ/ωMSX).
− Thay ñoåi toác ñoä ñoäng cô.
ÔÛ ñaây ta chæ xeùt ñeán phöông phaùp thay ñoåi toác ñoä ñoäng cô.
A—CAÁU TAÏO CÔ BAÛN CUÛA MAÙY ÑIEÄN MOÄT CHIEÀU

1. Sô ñoà noái daây cuûa moät maùy phaùt kích töø song song:
Bieán trôû haïn

doøng Cöïc töø phuï
Hình 2.1
2. Maïch töø cuûa moät maùy ñieän hai cöïc:
Loõi töø Cuoän kích töø
Goâng (aùch)
Raêng
Ñeá cuûa cöïc töø
Phaàn öùng
Töø thoâng taûn
Hình 2.2

- 17 -
3. Cuoän daây kích töø treân moät cöïc töø:
Loõi cöïc töø
Cuoän kích töø
Ñaàu ra Ñaàu ra
Hình 2.3
4. Phaàn öùng:
Coå goùp
Truïc
Hình 2.4
5. Caáu truùc coå goùp:

Caùc phieán goùp höôùng ra ngoaøi
Vaønh chöõ “V”
Caùch ñieän mica
Neâm
Raõnh gaén caùc ñaàu ra
cuûa caùc cuoän daây
phaàn öùng
OÁng loùt cuûa coå goùp

Caùc phieán goùp
baèng ñoàng
Hình 2.5
- 18 -
6. Maïch ñieän phaàn öùng:

Choåi than
Phieán goùp
B1
B2
Hình 2.6
7. Caáu truùc choåi than:
Ñuoâi sam
Ñaàu chænh ñoä caêng loø xo
Loø xo coá ñònh choåi than
Choåi than
Choåi than
Boä gaù
Hình 2.7
Maùy ñieän moät chieàu veà cô baûn coù hai phaàn maïch ñieän: maïch kích töø vaø maïch phaàn
öùng. Phaàn kích töø naèm ôû phaàn tónh hay stator cuûa maùy ñieän bao goàm caùc cuoän daây quaán
quanh caùc cöïc töø cuûa stator. Caùc cöïc töø naøy höôùng vaøo trong stator nhö treân hình 2.1.

- 19 -
Soá cöïc töø laø moät soá chaün vaø chuùng saép seáp xen keû theo cöïc tính nam – baéc. Cuoän kích
töø, doøng ñieän cuõng nhö thoâng löôïng cuûa caùc cöïc töø laø nhö nhau. Caùc cuoän daây kích töø
ñöôïc noái noái tieáp. Doøng ñieän caáp cho cuoän kích töø nhaèm töø hoùa caùc cöïc töø vaø taïo ra töø
thoâng trong khe hôû khoâng khí giöõa stator vaø rotor cuûa ñoäng cô. Maïch kích töø khoâng
phaûi laø maïch tieâu thuï coâng suaát nguoàn chính trong maùy ñieän.
Maïch phaàn öùng tieâu thuï coâng suaát nguoàn chính vaø naèm treân rotor. Caùc cuoän daây
cuûa phaàn öùng ñaët trong caùc raõnh phaân boá treân chu vi beà maët cuûa rotor (hình 2.4). ñoä
roäng moät cuoän daây goïi laø böôùc cuoän daây, baèng beà roäng vuøng döôùi moät cöïc töø, ñöôïc goïi
laø böôùc cöïc. Do ñoù neáu moät caïnh taùc duïng cuûa cuoän daây ñang naèm döôùi moät cöïc baéc thì
caïnh coøn laïi seõ naèm döôùi cöïc nam keá beân. Caùc cuoän daây treân maïch phaàn öùng noái nhau
thaønh maïch kín, keát thuùc cuûa cuoän naøy seõ laø baét ñaàu cuûa cuoän tieáp ñoù vaø keát thuùc cuûa
cuoän daây cuoái cuøng seõ noái voøng ñeán ñieåm baét ñaàu cuûa cuoän ñaàu tieân. Doøng ñieän moät
chieàu ñöôïc ñöa vaøo hay laáy ra töø daây quaán phaàn öùng thoâng qua caùc choåi than tì leân coå
goùp. Coå goùp laø moät keát caáu hình truï treân beà maët coù nhieàu phieán goùp, soá phieán goùp baèng
soá cuoän daây vaø chuùng ñöôïc caùch ñieän vôùi nhau baèng mica. Ñaàu keát thuùc cuûa moät cuoän
vaø khôûi ñaàu cuûa moät cuoän öùng khaùc ñöôïc noái ñeán chung moät raõnh gaén ñaàu ra cuoän daây
treân phieán goùp (hình 2.5).
Keát noái maïch phaàn öùng nhö treân hình 2.6. Doøng ñieän ñöa vaøo phaàn öùng qua choåi
than vaø coå goùp. Choåi than B1 ñöôïc noái ñeán phieán goùp soá 1, vaø choåi kia noái ñeán phieán
goùp soá 13. Doøng ñieän ñeán phaàn öùng töø choåi than B1 phieán goùp soá 1 vaø voøng veà ôû phieán
goùp 13 taïi choåi than B2 theo hai ñöôøng daãn song song, moãi ñöôøng daãn taûi moät nöûa doøng
phaàn öùng. Moãi ñöôøng goàm möôøi hai cuoän daây, treân hình 2.6 laø hai maïch nhaùnh coù caùc
cuoän : nhaùnh phaûi goàm töø cuoän AA’ ñeán cuoän WW’ vaø nhaùnh kia phaàn coøn laïi. Moãi
cuoän daây trong nhoùm möôøi hai cuoän daây naøy, giaû söû cuoän ñaàu tieân naèm döôùi moät cöïc
baéc thì cuoän cuoái trong nhoùm seõ keát thuùc naèm döôùi cöïc nam. Maïch nhaùnh goàm möôøi
hai cuoän coøn laïi seõ ngöôïc laïi, baét ñaàu naèm döôùi moät cöïc nam vaø keát thuùc cöïc baéc. Khi
rotor quay, doøng ñieän chaûy trong cuoän daây naèm döôùi moät cöïc töø khoâng ñoåi, tieáp xuùc
choåi than-coå goùp thay ñoåi. Vì chieàu doøng ñieän trong caùc cuoän daây ngöôïc nhau vaø do
caùch boá trí xen keû cuûa cöïc töø, moâ men taïo ra do caùc cuoän daây coù cuøng chieàu. Nhôø heä
choåi than-coå goùp maø maùy ñieän môùi coù theå laøm vieäc vôùi nguoàn moät chieàu.
Doøng ñieän trong caùc cuoän daây phaàn öùng thöïc ra laø xoay chieàu vì moãi laàn moät cuoän
daây dòch chuyeån töø vuøng taùc ñoäng cuûa moät cöïc töø sang vuøng taùc ñoäng cuûa moät cöïc töø
khaùc, doøng ñieän trong noù bò ñaûo chieàu. Ta coù theå noùi heä coå goùp vaø choåi than hoaït ñoäng
nhö moät boä bieán ñoåi doøng ñieän moät chieàu thaønh doøng ñieän xoay chieàu trong caùc cuoän
daây phaàn öùng.
B—ÑAËC TÍNH CÔ ÑOÄNG CÔ ÑIEÄN MOÄT CHIEÀU

1. Ñoäng cô ñieän moät chieàu kích töø ñoäc laäp vaø kích töø song song:

- 20 -
ÔÛ ñoäng cô ñieän moät chieàu kích töø ñoäc laäp, cuoän kích töø ñöôïc caáp ñieän töø moät nguoàn
ñieän ngoaøi ñoäc laäp vôùi nguoàn ñieän caáp cho rotor (cuoän öùng).
+ • - + • U • -
U •
Iö Iö
Ñ • Ñ •
Lkt Rkt Lkt Rkt
+ •
Ukt • -
Hình 2.8 a) —Sô ñoà nguyeân lyù noái daây ñoäng b) —Sô ñoà nguyeân lyù noái daây ñoäng cô
cô moät chieàu kích töø ñoäc laäp. moät chieàu kích töø song song
a) Phöông trình ñaëc tính cô:
Khi ñoäng cô laøm vieäc, rotor mang cuoän öùng quay trong töø tröôøng cuoän caûm neân
trong cuoän öùng xuaát hieän moät söùc ñieän ñoäng caûm öùng (hay coøn goïi laø söùc phaûn ñieän
ñoäng) coù chieàu ngöôïc vôùi ñieän aùp ñaët vaøo phaàn öùng cuûa ñoäng cô. Phöông trình ñieän aùp
ôû maïch rotor seõ laø:
U = E + IöRö∑ (I.2.1)
Trong ñoù:
U - ñieän aùp löôùi, V;
E - söùc ñieän ñoäng cuûa ñoäng cô, V;
Iö - doøng ñieän phaàn öùng cuûa ñoäng cô, A;
Rö∑ - ñieän trôû toaøn boä maïch phaàn öùng, Ω;
Rö∑ = Rö + Rphuï (I.2.2)
Rphuï - ñieän trôû phuï trong maïch phaàn öùng, Ω;
Rö - ñieän trôû maïch phaàn öùng, Ω;
Rö = rö + rct + rcb + rcp (I.2.3)
rö - ñieän trôû cuoän daây phaàn öùng, Ω;
rct - ñieän trôû tieáp xuùc giöõa choåi than vaø phieán goùp, Ω;
rcb - ñieän trôû cuoän buø, Ω;

- 21 -
rcp - ñieän trôû cuoän phuï, Ω;
Söùc ñieän ñoäng phaàn öùng tæ leä vôùi toác ñoä quay cuûa rotor:
E = kΦω (I.2.4)
Trong ñoù:
Φ - töø thoâng qua moät cöïc töø, Wb;
ω - toác ñoä goùc cuûa rotor, rad/s;
k - heä soá, phuï thuoäc vaøo keát caáu cuûa ñoäng cô.
pN
k = (I.2.5)
2πa
Vôùi:
p - soá ñoâi cöïc töø chính;
N - soá thanh daãn taùc duïng cuûa cuoän öùng;
a - soá maïch nhaùnh song song cuûa cuoän öùng.
Nhôø löïc töø tröôøng taùc duïng vaøo daây daãn phaàn öùng khi coù doøng ñieän, rotor quay
döôùi taùc duïng moâ men quay.
M = kΦIö (I.2.6)
Töø heä phöông trình (I.2.1), (I.2.4) vaø (I.2.6) phöông trình ñaëc tính cô ω=ƒ(M) nhö
sau:
U R
ω = − u∑2 M (I.2.7)
kΦ (kΦ)
b) Ñöôøng ñaëc tính cô:
Phöông trình ñaëc tính cô (I.2.7) coù daïng haøm baäc nhaát y = Ax + B , neân ñöôøng
bieåu dieãn treân heä truïc toïa ñoä M0ω laø moät ñöôøng thaúng vôùi ñoä doác aâm. Ñöôøng ñaëc tính
cô caét truïc tung 0ω taïi ñieåm coù tung ñoä:
U
ω0 = (I.2.8)
kΦ
Toác ñoä ω0 laø toác ñoä öùng vôùi MC = 0, nghóa laø: khi khoâng coù löïc caûn naøo caû. Ñoù laø
toác ñoä lôùn nhaát cuûa ñoäng cô maø khoâng theå ñaït ñöôïc ôû cheá ñoä ñoäng cô vì khoâng bao giôø
- 22 -
xaûy ra MC = 0 (do löïc ma saùt luoân toàn taïi khi ñoäng cô quay). Toác ñoä ω0 goïi laø toác ñoä
khoâng taûi lyù töôûng.
U
ω0 =
kΦ
Hình 2.9 Ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô ñieän

moät chieàu kích töø ñoäc laäp.
Khi toaøn boä caùc thoâng soá ñieän cuûa ñoäng cô laø ñònh möùc theo thieát keá (ñöôïc ghi
treân nhaõn ñoäng cô) vaø khoâng maéc theâm ñieän trôû phuï vaøo maïch ñoäng cô vì Rö∑ = Rö vaø
phöông trình ñaëc tính cô seõ laø:
U dm Ru ∑
ω = − M (I.2.7)’
kΦ dm (kΦ dm ) 2
Ñöôøng ñaëc tính cô luùc naøy goïi laø ñöôøng ñaëc tính cô töï nhieân (Hình 2.10).
ω0
U dm
∆ω ω0 =
kΦ dm
A
ωñm
M
Mnm
∆MC Mñm
- 23 -
Hình 2.10 Ñaëc tính cô töï nhieân cuûa ñoäng
cô ñieän moät chieàu kích töø ñoäc laäp.
Khi phuï taûi taêng daàn töø MC = 0 ñeán MC = Mñm (∆MC = MC - 0) thì toác ñoä ñoäng cô
giaûm daàn töø ω0 xuoáng ωñm (∆ω = ω0 - ωñm). Ñieåm A (Mñm,ωñm) goïi laø ñieåm laøm vieäc
ñònh möùc. Phöông trình (I.2.7) vaø (I.2.7)’ coù theå vieát döôùi daïng:
ω = ω0 - ∆ω (I.2.9)
Vôùi ñoä suït toác tæ leä vôùi moâ men taûi:
Ru ∑
∆ω = M (I.2.10)
(kΦ dm ) 2
Nhö vaäy, ñöôøng thaúng ñaëc tính cô coù theå veõ ñöôïc nhôø hai ñieåm ω0 vaø A. Cuõng coù
theå duøng moät trong hai ñieåm ñoù keát hôïp vôùi ñieåm khaùc thöù ba laø ñieåm caét cuûa ñaëc tính
cô vôùi truïc hoaønh 0M. Ñieåm naøy coù tung ñoä ω = 0 vaø hoaønh ñoä suy ra töø (I.2.7)’.
U dm
M = Mnm = kΦñm = kΦñmInm (I.2.11)
Ru
Trong ñoù:
U dm
Inm = (I.2.12)
Ru
Moâ men Mnm vaø doøng ñieän Inm goïi laø moâ men ngaén maïch vaø doøng ñieän ngaén
maïch. Ñoù laø giaù trò moâ men lôùn nhaát vaø doøng ñieän lôùn nhaát cuûa ñoäng cô khi ñöôïc caáp
ñieän ñaày ñuû maø toác ñoä baèng khoâng. Tröôøng hôïp naøy xaûy ra khi baét ñaàu môû maùy vaø khi
ñoäng cô ñang chaïy maø bò döøng laïi vì bò keït hoaëc taûi quaù lôùn khoâng keùo ñöôïc. Doøng ñieän
ngaén maïch naøy lôùn vaø thöôøng baèng:
Inm = (10 ÷ 20)Iñm
Noù coù theå gaây chaùy hoûng ñoäng cô neáu hieän töôïng toàn taïi keùo daøi.
Do vaäy, khi môû maùy phaûi theâm ñieän trôû phuï Rphuï vaøo maïch rotor ñeå haïn cheá doøng
ñieän môû maùy vaø khi ñoäng cô ñang chaïy bò döøng laïi thì caàn phaûi nhanh choùng caét ñieän.
c) Aûnh höôûng cuûa caùc thoâng soá ñieän ñoái vôùi ñaëc tính cô:
Phöông trình (I.2.7) cho thaáy, ñöôøng ñaëc tính cô baäc nhaát ω = f(M) phuï thuoäc vaøo
caùc heä soá cuûa phöông trình, trong ñoù coù chöùa caùc thoâng soá ñieän U, Rö∑ vaø Φ. Ta xeùt aûnh
höôûng cuûa töøng thoâng soá naøy.

- 24 -
1) Tröôøng hôïp thay ñoåi ñieän aùp phaàn öùng (Hình 2.11)
U=var; Rö∑ = const; Φ = const
ω
ω0
ω01 tn
Uñm
ω02 nt1 ∨
U1
ω03 nt2 ∨
ω04 U2
nt3 ∨
U3
∨
°
°
°
M
MC.ñm
Hình 2.11 Hoï ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô ñieän
moät chieàu kích töø ñoäc laäp khi giaûm ñieän aùp
phaàn öùng.
Vì ñieän aùp ñaët vaøo phaàn öùng khoâng theå vöôït quaù giaù trò ñònh möùc neân ta chæ coù theå
thay ñoåi veà phía giaûm. Tröôøng hôïp naøy, ñoä doác (hay ñoä cöùng) cuûa ñaëc tính cô khoâng
thay ñoåi:
Ru ∑
− = const
(kΦ ) 2
Coøn toác ñoä khoâng taûi lyù töôûng ω0 thay ñoåi tæ leä thuaän vôùi ñieän aùp :
U
ω0 = = var
kΦ
Nhö vaäy, khi thay ñoåi ñieän aùp ñaët vaøo phaàn öùng, ta ñöôïc moät hoï caùc ñöôøng ñaëc
tính cô song song vôùi ñöôøng ñaëc tính cô töï nhieân (tn) vaø thaáp hôn ñöôøng ñaëc tính cô töï
nhieân. Caùc ñöôøng ñaëc tính cô naøy goïi laø caùc ñöôøng ñaëc tính cô nhaân taïo (nt).
2) Tröôøng hôïp thay ñoåi ñieän trôû maïch phaàn öùng: (Hình 2.12)
Rö∑ = var; U = const; Φ = const
Vì Rö∑ = Rö + Rphuï neân ñieän trôû maïch phaàn öùng chæ coù theå thay ñoåi veà phía taêng
Rphuï. Tröôøng hôïp naøy, toác ñoä khoâng taûi giöõ nguyeân:
U
ω0 = = const
kΦ
Coøn ñoä doác (hay ñoä cöùng) thay ñoåi tæ leä thuaän theo Rö∑ :

- 25 -
Ru ∑
− = var
(kΦ ) 2
ω
ω0
tn
Rö
nt1 ∧
Rö+Rphuï1
nt2
∧
Rö+Rphuï2
nt3 ∧
Rö+Rphuï3
°
MC.ñm ° M
°
moät chieàu kích töø ñoäc laäp khi taêng ñieän trôû
maïch phaàn öùng.
Nhö vaäy, khi taêng ñieän trôû Rphuï trong maïch phaàn öùng, ta ñöôïc moät hoï caùc ñöôøng
ñaëc tính cô nhaân taïo cuøng ñi qua ñieåm (0, ω0).
3) Tröôøng hôïp thay ñoåi töø thoâng kích töø : (Hình 2.13)ø
Φ = var; Rö∑ = const; U = const
ω
ω3
nt3
ω2
nt2 °
°
°
ω1 nt1 Φ3
∧
ω0 Φ2
∧
Φ1 tn
Φñm
M
MC.ñm
moät chieàu kích töø ñoäc laäp khi giaûm töø thoâng.

- 26 -
Ñeå thay ñoåi töø thoâng Φ, phaûi thay ñoåi doøng kích töø nhôø bieán trôû Rkt maéc ôû maïch
cuoän caûm. Vì chæ coù theå taêng Rkt neân töø thoâng kích töø chæ coù theå thay ñoåi veà phía giaûm.
Tröôøng hôïp naøy, caû toác ñoä khoâng taûi lyù töôûng vaø ñoä doác ñaëc tính cô ñeàu thay ñoåi.
U
ω0 = = var
kΦ
Ru ∑
− = var
(kΦ ) 2
Khi giaûm töø thoâng, ω0 taêng, coøn ñoä doác thì giaûm maïnh.
d) Ñaûo chieàu quay ñoäng cô:
Chieàu töø löïc taùc duïng vaøo doøng ñieän xaùc ñònh theo quy taéc baøn tay traùi. Khi ñaûo
chieàu töø thoâng hay ñaûo chieàu doøng ñieän thì töø löïc coù chieàu ngöôïc laïi. Vaäy, muoán ñaûo
chieàu quay cuûa ñoäng cô ñieän moät chieàu coù theå thöïc hieän moät trong hai caùch:
− hoaëc ñaûo chieàu töø thoâng (qua ñaûo chieàu doøng ñieän kích töø)
− hoaëc ñaûo chieàu doøng ñieän phaàn öùng.
Ñöôøng ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô khi quay thuaän vaø khi quay ngöôïc laø ñoái xöùng
nhau qua goác toïa ñoä.
Phöông phaùp ñaûo chieàu töø thoâng thöïc hieän nheï nhaøng vì maïch töø thoâng coù coâng
suaát nhoû hôn maïch phaàn öùng. Tuy vaäy, vì cuoän kích töø coù soá voøng daây lôùn, heä soá töï caûm
lôùn, do ñoù thôøi gian ñaûo chieàu taêng leân neân phöông phaùp naøy ít duøng. Ngoaøi ra, duøng
phöông phaùp ñaûo chieàu töø thoâng thì khi töø thoâng qua trò soá khoâng coù theå laøm toác ñoä taêng
quaù, khoâng toát.
e) Môû maùy ñoäng cô kích töø ñoäc laäp:
Luùc baét ñaàu ñoùng ñieän cho ñoäng cô, toác ñoä ñoäng cô coøn baèng khoâng neân doøng
ñieän ñoäng cô Inm tính theo (I.2.12) raát lôùn, taïo ra moâ men ngaén maïch Mnm tính theo
(I.2.11) cuõng raát lôùn vaø coù theå gaây ra caùc haäu quaû xaáu.
Doøng ñieän môû maùy:
U dm
Imm = Inm = = (10 ÷ 20)Iñm
Ru
Ñoái vôùi ñoäng cô coù coâng suaát caøng lôùn thì Rö thöôøng coù giaù trò caøng nhoû vaø doøng
Inm caøng lôùn. Ñieàu naøy laøm xaáu cheá ñoä chuyeån maïch trong ñoäng cô, ñoát noùng maïch
ñoäng cô vaø gaây suït aùp löôùi ñieän. Tình traïng caøng xaáu hôn neáu heä truyeàn ñoäng ñieän

- 27 -
thöôøng phaûi môû maùy, ñaûo chieàu, haõm ñieän thöôøng xuyeân nhö ôû maùy truïc, maùy caùn ñaûo
chieàu, thang maùy leân xuoáng, v.v…
Moâ men môû maùy quaù lôùn seõ taïo ra caùc xung löïc ñoäng laøm heä truyeàn ñoäng bò giaät,
laéc, khoâng toát veà maët cô hoïc, haïi maùy vaø coù theå gaây ra nguy hieåm nhö: gaõy truïc, vôõ
baùnh raêng, ñöùt caùp, ñöùt xích, v.v…
Mmm = Mnm = kΦñmImm
Vaäy, ñeå ñaûm baûo an toaøn cho ñoäng cô vaø caùc cô caáu truyeàn ñoäng cuõng nhö traùnh aûnh
höôûng xaáu tôùi löôùi ñieän, phaûi haïn cheá doøng ñieän khi môû maùy, khoâng cho vöôït quaù giaù
trò:
Imm = (1,5 ÷ 2,5)Iñm
Nghóa laø caàn phaûi theâm ñieän trôû phuï Rphuï vaøo maïch phaàn öùng sao cho:
U dm U
Imm = = dm = (1,5 ÷ 2,5)Iñm
Ru + R phu Ru ∑
Coâng suaát ñoäng cô lôùn thì choïn Imm nhoû.
Trong quaù trình môû maùy, toác ñoä ñoäng cô ω taêng daàn, söùc ñieän ñoäng cuûa ñoäng cô E
= kΦω cuõng taêng daàn vaø doøng ñieän ñoäng cô bò giaûm:
U −E
I=
Ru + R phu
Do ñoù moâ men ñoäng cô cuõng giaûm. Do vaäy, khi moâ men giaûm ñi moät möùc naøo ñoù thì
phaûi caét ñieän trôû phuï Rphuï trong maïch phaàn öùng ñeå ñoäng cô trôû veà laøm vieäc (hay tieáp
tuïc môû maùy) treân ñaëc tính töï nhieân.
Toùm laïi, ñeå haïn cheá doøng ñieän quaù lôùn luùc môû maùy phaûi theâm ñieän trôû vaøo maïch
phaàn öùng. Trong quaù trình ñoäng cô taêng toác, phaûi loaïi boû daàn caùc ñieän trôû môû maùy ra
khoûi maïch phaàn öùng.
2. Ñoäng cô ñieän moät chieàu kích töø noái tieáp:
Ñoäng cô ñieän moät chieàu kích töø noái tieáp coù cuoän kích töø maéc noái tieáp vôùi cuoän daây
phaàn öùng. Vôùi caùch maéc noái tieáp, doøng ñieän kích töø baèng doøng ñieän phaàn öùng neân cuoän
daây kích töø noái tieáp coù tieát dieän daây lôùn vaø soá voøng daây ít. Töø thoâng cuûa ñoäng cô phuï
thuoäc vaøo doøng ñieän phaàn öùng (töùc laø phuï thuoäc vaøo taûi):
Φ = k’Iö (I.2.13)
Trong ñoù:
k’ - heä soá phuï thuoäc caáu taïo cuûa cuoän daây kích töø.
- 28 -
Φbh
+ • U • -
Rö + Rkt
Iö = Ikt
Ñ
kt
Iö
Hình 2.14 a) —Sô ñoà nguyeân lyù noái daây ñoäng b) —Töø thoâng ñoäng cô moät chieàu kích
cô moät chieàu kích töø noái tieáp. töø noái tieáp phuï thuoäc vaøo doøng ñieän
phaàn öùng (cuõng laø doøng kích töø).
Bieåu thöùc (I.2.13) cho bieát: töø thoâng Φ phuï thuoäc tuyeán tính vaøo doøng ñieän phaàn
öùng (töùc doøng ñieän kích töø). Ñieàu naùy ñuùng khi maïch töø khoâng baõo hoøa töø vaø khi doøng
ñieän Iö < (0,8 ÷ 0,9)Iñm.Tieáp tuïc taêng Iö thì toác ñoä taêng töø thoângΦ chaäm hôn toác ñoä taêng
Iö roài sau ñoù khi taûi lôùn (Iö > Iñm), coù theå coi Φ = const vì maïch töø ñaõ bò baõo hoøa.
a) Phöông trình ñaëc tính cô:

Xuaát phaùt töø caùc phöông trình cô baûn cuûa ñoäng cô ñieän moät chieàu noùi chung:
U = E + IöRö∑ (a)
E = kΦω (b)
2
M = kΦIö =kk’Iö (c)
Ta coù theå tìm ñöôïc phöông trình ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô ñieän moät chieàu kích töø
noái tieáp:
Töø (I.2.13), (b) vaø (a) :

U R
ω= − u∑ (d)
kk ' I u kk '
Ruùt Iö töø (c) vaø thay vaøo (d):
U Ru ∑
ω= − (I.2.14)
kk ' M kk '
b) Ñöôøng ñaëc tính cô:

- 29 -
Ñöôøng ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô ñieän moät chieàu kích töø noái tieáp theo phöông trình
(I.2.14) laø moät ñöôøng hyperbol.
ωñm A
tn
nt1 Rphuï = 0
〉
nt2 Rphuï1 M
MC.ñm Mmm
〉
Rphuï2
Hình 2.15 Ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô ñieän moät chieàu kích töø noái tieáp.
Thöïc teá, ñoäng cô thöôøng ñöôïc thieát keá ñeå laøm vieäc vôùi maïch töø baõo hoøa ôû vuøng taûi
ñònh möùc. Do vaäy, khi taûi nhoû, ñaëc tính cô coù daïng ñöôøng hyperbol baäc hai vaø meàm,
coøn khi taûi lôùn (treân ñònh möùc) ñaëc tính coù daïng gaàn thaúng vaø cöùng hôn vì maïch töø ñaõ
baõo hoøa (Φ = const).
Khi MC = 0 (Iö = 0), theo (I.2.14) thì trò soá ω seõ voâ cuøng lôùn. Thöïc teá, do luoân coù
MC ≠ 0 vì khoâng theå khoâng coù löïc ma saùt ôû coå truïc ñoäng cô vaø maïch töø khi Ikt = 0 vaãn
coøn coù töø dö (Φdö ≠ 0) neân khi khoâng taûi MC ≈ 0, toác ñoä ñoäng cô seõ laø:
U
ω0 = (I.2.15)
kΦ du
Toác ñoä naøy khoâng phaûi lôùn voâ cuøng nhöng do töø dö Φdö nhoû neân ω0 cuõng lôùn hôn
nhieàu so vôùi trò soá ñònh möùc (5 ÷ 6)ωñm vaø coù theå gaây haïi vaø nguy hieåm cho heä truyeàn
ñoäng ñieän. Vì vaäy, khoâng ñöôïc ñeå ñoäng cô moät chieàu kích töø noái tieáp laøm vieäc ôû cheá ñoä
khoâng taûi hoaëc rôi vaøo tình traïng khoâng taûi. Khoâng duøng ñoäng cô moät chieàu kích töø noái
tieáp vôùi caùc boä truyeàn ñai hoaëc gheùp noái (ly hôïp ma saùt)…. Thoâng thöôøng, taûi toái thieåu
cuûa ñoäng cô laø khoaûng (10 ÷ 20)% ñònh möùc. Chæ nhöõng ñoäng cô coâng suaát raát nhoû(vaøi
chuïc watt) môùi coù theå cho pheùp chaïy khoâng taûi.
- 30 -
Do ñöôøng ñaëc tính cô meàm neân toác ñoä ñoäng cô moät chieàu kích töø noái tieáp bieán
ñoäng maïnh theo phuï taûi. ÔÛ vuøng taûi lôùn thì ñoä cöùng ñaëc tính cô lôùn hôn, do ñoù toác ñoä ít
bò thay ñoåi maïnh theo taûi.
Phöông trình ñaëc tính cô töï nhieân suy töø (I.2.14) vôùi Rö∑ = Rö.
U Ru ∑
ω= − (I.2.14)’
kk ' M kk '
Ñaëc tính cô caét truïc hoaønh taïi ñieåm Mmm, trò soá Mmm suy ra khi cho ω = 0:
2
U 
Mmm = kk’   = kk’Imm2 (I.2.16)
 Ru 
Trong ñoù:
U
Inm = (I.2.17)
Ru
c) AÛnh höôûng cuûa caùc thoâng soá ñieän ñoái vôùi ñaëc tính cô:
Phöông trình (I.2.14) cho thaáy: ñaëc tính cô ω = f(M) cuûa ñoäng cô ñieän moät chieàu
kích töø noái tieáp bò aûnh höôûng bôûi ñieän trôû maïch ñoäng cô (maïch phaàn öùng vaø cuõng laø
maïch kích töø).
Ñaëc tính cô töï nhieân (tn) cao nhaát öùng vôùi ñieän trôû phuï Rphuï = 0. caùc ñaëc tính cô
nhaân taïo (nt) öùng vôùi Rphuï ≠ 0. Ñaëc tính caøng thaáp khi Rphuï caøng lôùn.
ÔÛ ñoäng cô moät chieàu kích töø noái tieáp, doøng ñieän phaàn öùng cuõng laø doøng ñieän kích
töø neân khaû naêng taûi cuûa ñoäng cô haàu nhö khoâng bò aûnh höôûng bôûi ñieän aùp.
d) Ñaûo chieàu quay ñoäng cô kích töø noái tieáp:
Cuõng nhö ñoäng cô moät chieàu kích töø song song, ñoäng cô kích töø noái tieáp seõ ñaûo
chieàu quay khi ñaûo chieàu doøng ñieän phaàn öùng.
e) Môû maùy ñoäng cô kích töø noái tieáp:
Luùc môû maùy ñoäng cô, phaûi ñöa theâm ñieän trôû môû maùy vaøo maïch ñoäng cô ñeå haïn
cheá doøng ñieän môû maùy trong giôùi haïn khoâng quaù 2,5Iñm. Trong quaù trình ñoäng cô taêng
toác, phaûi caét daàn ñieän trôû môû maùy, ñoäng cô seõ laøm vieäc treân ñöôøng ñaëc tính cô töï nhieân
khoâng coù ñieän trôû môû maùy.

- 31 -
3. Ñoäng cô ñieän moät chieàu kích töø hoãn hôïp:
Ñoäng cô ñieän moät chieàu kích töø hoãn hôïp ít gaëp hôn caùc loaïi ñoäng cô ñaõ xeùt ôû caùc
muïc treân. Trong ñoäng cô loaïi naøy, töø thoâng ñöôïc taïo ra do taùc duïng ñoàng thôøi cuûa hai
cuoän kích töø: moät cuoän song song (ktss) vaø moät cuoän noái tieáp (ktnt). Do vaäy, ñöôøng ñaëc
tính cô cuûa ñoäng cô ñieän moät chieàu kích töø hoãn hôïp phaân boå giöõa ñaëc tính cô cuûa ñoäng
cô moät chieàu kích töø song song vaø ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô ñieän moät chieàu kích töø noái
tieáp.
Neáu töø tröôøng cuûa cuoän song taïo ra maïnh hôn töø tröôøng cuûa cuoän noái tieáp thì ñaëc
tính cô cuûa ñoäng cô kích töø hoãn hôïp gaàn ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô kích töø song song hôn.
Neáu töø tröôøng cuûa cuoän noái tieáp taïo ra maïnh hôn töø tröôøng cuûa cuoän song song thì
ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô kích töø hoãn hôïp gaàn ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô kích töø noái tieáp
hôn.
Moät trong nhöõng ñaëc ñieåm cuûa ñoäng cô kích töø hoãn hôïp laø coù ñaëc tính cô meàm, coù
theå chaïy ôû cheá ñoä khoâng taûi vì toác ñoä khoâng taûi coù giaù trò giôùi haïn.
C—NGUYEÂN LYÙ LAØM VIEÄC
Khi ñaët vaøo trong töø tröôøng moät daây daãn vaø cho doøng ñieän chaïy qua daây daãn thì töø
tröôøng seõ taùc duïng moät löïc töø vaøo doøng ñieän (vaøo daây daãn) vaø laøm daây daãn chuyeån
ñoäng. Chieàu cuûa löïc töø ñöôïc xaùc ñònh baèng quy taéc baøn tay traùi.
Ñoäng cô ñieän noùi chung vaø ñoäng cô moät chieàu noùi rieâng laøm vieäc theo nguyeân lyù
naøy.
Ta xeùt caáu taïo cuûa moät ñoäng cô moät chieàu.
Töø tröôøng ñöôïc taïo ra nhôø caùc cuoän daây coù doøng ñieän moät chieàu chaïy qua. Caùc
cuoän naøy goïi laø cuoän caûm (hay cuoän kích töø) vaø ñöôïc quaán quanh caùc cöïc töø. Thöôøng
thì stator ñoäng cô coù ñaët caùc cuoän caûm neân stator coøn goïi laø phaàn caûm. Töø tröôøng do
cuoän caûm taïo ra seõ taùc duïng moät töø löïc vaøo caùc daây daãn rotor ñaët trong caùc raõnh cuûa
rotor khi coù doøng ñieän chaïy qua. Cuoän daây naøy goïi laø cuoän öùng. Doøng ñieän ñöa vaøo
cuoän öùng qua caùc choåi than vaø coå goùp. Rotor mang cuoän öùng neân goïi laø phaàn öùng.

- 32 -
Hình 2.16
Giaû söû caùc daây daãn cuoän öùng ôû nöûa treân rotor coù doøng ñieän höôùng vaøo, coøn caùc
daây daãn cuoän öùng ôû nöûa döôùi rotor coù doøng ñieän höôùng ra hình veõ. Töø löïc F taùc duïng
vaøo caùc daây daãn rotor coù chieàu xaùc ñònh theo quy taéc baøn tay traùi seõ taïo ra moâ men laøm
quay rotor ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà.
Khi ñoäng cô laøm vieäc, cuoän caûm taïo ra töø tröôøng Φd doïc truïc cöïc töø vaø phaân boá ñoái
xöùng ñoái vôùi cöïc töø. Maët phaúng 00’ treân ñoù coù ñaët choåi than, vöøa laø maët phaúng trung
tính hình hoïc vöøa laø maët phaúng trung tính vaät lyù. Ñoàng thôøi, doøng ñieän trong cuoän öùng
cuõng taïo ra töø tröôøng rieâng Φn höôùng ngang truïc cöïc töø. Töø tröôøng toång trong ñoäng cô

- 33 -
maát tính chaát ñoái xöùng doïc truïc vaø maët phaúng trung tính vaät lyù quay ñi moät goùc β
(ngöôïc chieàu quay cuûa rotor) so vôùi maët phaúng trung tính hình hoïc (Hình 2.17).
a) b) c)
Fn
Hình 2.17 Töø tröôøng trong ñoäng cô ñieän moät chieàu

a)—do cuoän caûm taïo ra
b)—do cuoän öùng taïo ra
c)—do hai cuoän toång hôïp β
d)—toång veùc tô caùc söùc töø ñoäng.
Fx
Fd
d)
Doøng ñieän cuoän öùng caøng lôùn thì Φn caøng maïnh vaø goùc quay β caøng lôùn. Ta noùi
phaûn öùng phaàn öùng caøng maïnh.

- 34 -
Phaûn öùng phaàn öùng laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân gaây ra tia löûa giöõa choåi than
vaø coå goùp cuõng nhö giöõa caùc laù goùp trong coå goùp. Coù theå haïn cheá aûnh höôûng naøy nhôø
xoay choåi than theo vò trí maët phaúng trung tính vaät lyù (töùc laø theo goùc β). Thoâng thöôøng
trong caùc ñoäng cô ñieän moät chieàu hieän nay, ngöôøi ta duøng phöông phaùp theâm cöïc töø
phuï.
Hình 2.18 Phaân boá cöïc töø phuï trong ñoäng cô ñieän moät chieàu
1- cöïc töø phuï; 2- cuoän daây cöïc töø phuï(cuoän phuï); 3- cuoän kích
töø(cuoän caûm); 4- cöïc töø chính.
Cöïc töø phuï ñöôïc ñaët giöõa caùc cöïc töø chính vaø cuoän daây cöïc töø phuï seõ taïo ra töø
tröôøng ngang truïc so vôùi töø tröôøng chính vaø ngöôïc chieàu vôùi töø tröôøng Φn cuûa cuoän öùng
ñeå khöû töø tröôøng Φn . Nhôø vaäy, phaûn öùng phaàn öùng bò haïn cheá vaø quaù trình chuyeån
maïch trong ñoäng cô seõ toát hôn.

- 35 -
a) b)
Vì töø tröôøng Φn gaây ra phaûn öùng phaàn öùng tæ leä vôùi doøng ñieän phaàn öùng Iö neân
cuoän daây cöïc töø phuï ñöôïc maéc noái tieáp vôùi cuoän daây phaàn öùng. Do vaäy, khi doøng ñieän
phaàn öùng taêng leân, phaûn öùng phaàn öùng maïnh leân thì cuoän daây cöïc töø phuï cuõng sinh ra töø
tröôøng ngöôïc maïnh hôn ñeå khöû töø tröôøng Φn.
Ngoaøi ra, bieän phaùp taêng khe hôû khoâng khí giöõa stator vaø rotor cuõng ñöôïc aùp
duïng. Caùch naøy daãn tôùi söï taêng kích thöôùc ñoäng cô vaø phaûi taêng cöôøng theâm cuoän kích
töø chính vì khe hôû khoâng khí lôùn seõ laøm yeáu töø tröôøng chính.
ÔÛ caùc ñoäng cô moät chieàu coâng suaát trung bình vaø lôùn bieän phaùp chính laø theâm
cuoän daây buø ñaët trong raõnh ôû caùc cöïc töø chính nhaèm taïo ra töø thoâng Φb ngöôïc chieàu vôùi
Φn laøm töø tröôøng ôû khe hôû khoâng khí khoâng bò meùo nöõa. Cuoän buø cuõng ñöôïc maéc noái
tieáp vôùi cuoän öùng.

- 36 -
D—ÑIEÀU KHIEÅN ÑOÄNG CÔ DC
1. Giôùi thieäu:
Trong caùc öùng duïng maïng xoay chieàu, ñeå bieán ñoåi töø möùc ñieän aùp naøy sang möùc
khaùc, ta duøng maùy bieán aùp. Ñoái vôùi maïng ñieän moät chieàu thì ta coù theå duøng caùc boä bieán
ñoåi baùn daãn, caùc heä maùy phaùt moät chieàu. Trong phaàn naøy, em xin trình baøy caùch ñieàu
khieån ñoäng cô duøng nguyeân lyù boä chopper.
Boä chopper coù hai cheá ñoä laøm vieäc giaûm aùp vaø taêng aùp:
Boä chopper giaûm aùp: goïi laø giaûm aùp vì ñieän aùp ngoõ vaøo cao hôn ñieän aùp ngoõ ra.
Doøng coâng suaát ñoå töø nguoàn moät chieàu coá ñònh V1 seõ chaûy töø phaàn coù ñieän theá cao sang
phaàn coù theá thaáp V2, phaàn tö hoaït ñoäng laø phaàn tö thöù nhaát, cheá ñoä truyeàn ñoäng ñoäng
cô.
I1 I2
A1 B1 +
+ Chopper hoaït +
Maùy ñieän DC
ñoäng ôû cheá ñoä
laøm vieäc ô Phuï taûi
V1 V1 giaûm aùp V2 cheá ñoä ñoäng
Ngoõ vaøo Ngoõ ra cô
A2 B2
V2
L
II I A1 S1 B1
R
V1
- 37 - + S2
I2 _
III IV A2 B2
ÔÛ cheá ñoä truyeàn ñoäng, ñieän aùp nguoàn coá ñònh cung caáp cho boä chopper V1 treân
ñaàu cöïc A1A2 ôû ngoõ vaøo, sau khi qua boä chopper, ñöôïc bieán ñoåi, giaûm xuoáng coøn ñieän
aùp kí hieäu V2 treân ñaàu cöïc ngoõ ra B1B2, doøng coâng suaát chaûy töø phaàn ñieän aùp cao sang
phaàn aùp thaáp neân maùy ñieän laøm vieäc ôû cheá ñoä ñoäng cô. Ñieän aùp ñaët vaøo ñoäng cô V2 vaø
doøng phaàn öùng I2 döông, ñieåm laøm vieäc naèm trong phaàn tö thöù nhaát nhö treân hình 2.20.
Ñeå ñieàu khieån hoaït ñoäng cho boä chopper, ta ñoùng caét khoaù ñieän töû S1 (GTO,
BJT,…) ôû taàn soá cao laëp laïi. Daïng soùng ñieän aùp ra coù daïng xung chöõ nhaät, nhö vaäy ta coù
theå ñieàu chænh ñöôïc ñieän aùp trung bình ñaët leân ñoäng cô.
Boä chopper taêng aùp: phaàn tö hoaït ñoäng II, cheá ñoä maùy phaùt.
Ñeå hoaït ñoäng ñöôïc ôû cheá ñoä naøy thì V1 < V2 , luùc naøy boä chopper seõ thay ñoåi taàn
soá ñoùng caét cuûa noù.
I1 I2
A1 B1 +
+ Chopper hoaït +
Maùy ñieän DC
ñoäng ôû cheá ñoä taêng
laøm vieäc ô Phuï taûi
V1 V1 aùp V2 cheá ñoä maùy
Ngoõ ra Ngoõ vaøo phaùt
A2 B2
V2 S2 L
A1 R
II V1 I B1
+
S1
_
- 38 - I
2
III IV A2 B2
2. Chopper giaûm aùp:

a. Caáu hình maïch vaø nguyeân lyù laøm vieäc:
L
A1 S1 B1
V1
+ S2 R
_
A2 B2
Hình 2.22 Chopper giaûm aùp
Chopper seõ ñieàu chænh löôïng coâng suaát nguoàn moät chieàu coá ñònh cung caáp vaøo
maïch taûi. Maïch taûi coâng suaát cuûa chopper treân hình 2.22 naèm trong vuøng neùt ñöùt, bao
goàm hai linh kieän baùn daãn coâng suaát laøm vieäc nhö moät coâng taéc ñoùng caét tónh. Trong
ñoù, coâng taéc kyù hieäu S1 laø moät linh kieän chuyeån maïch coù ñieàu khieån. Noù coù theå laø moät
loaïi baát kyø trong soá moät vaøi loaïi linh kieän chuyeån maïch baùn daãn coâng suaát. Loaïi linh
kieän naøy coù theå ñoùng caét theo yù muoán khi cung caáp tín hieäu ñieàu khieån thích hôïp cho
caùc cöïc ñieàu khieån cuûa noù. Thí duï, neáu linh kieän ñöôïc choïn cho S1 laø GTO (loaïi
Thyristor coù theå kích taét), ngöôøi ta kích ñeán cöïc coång cuûa noù moät xung doøng ñieän döông
ngaén ñeå thoâng noù vaø moät xung doøng aâm ngaén ñeå khoùa noù. Neáu S1 laø loaïi MOSFET
keânh N, tín hieäu thoâng laø moät xung aùp döông ñöôïc duy trì trong suoát khoaûng ñònh thôøi
môû vaø tín hieäu khoùa laø möùc ñieän aùp zero. Ngoaøi phaàn maïch taûi coâng suaát, chopper coù
moät maïch ñieàu khieån (khoâng veõ treân hình 2.22), noù coù chöùc naêng cung caáp tín hieäu ñieàu
khieån hoaït ñoäng ñoùng caét cuûa linh kieän S1 theo yeâu caàu. Linh kieän baùn daãn thöù hai treân
hình 2.22 kyù hieäu laø S2 , laø moät diode coâng suaát_ loaïi linh kieän khoâng ñieàu khieån_ noù
taïo ñöôøng daãn cho doøng thuaän trong khoaûng ñònh thôøi taét vaø caùc doøng ngöôïc. Giaû thieát

- 39 -
coi S1 vaø S2 laø lyù töôûng, töùc laø: coi chuyeån maïch giöõa hai traïng thaùi ñoùng caét dieãn ra töùc
thôøi vaø khoâng coù suït aùp treân linh kieän khi laøm vieäc.
Caùc ñaàu vaøo kyù hieäu laø A1 (ñaàu döông) vaø A2 (ñaàu aâm). Caùc ñaàu ra B1 (döông) vaø
B2 (aâm). Ñieän aùp nguoàn cung caáp coá ñònh kyù hieäu V1. Ñieän trôû taûi R noái ñeán ngoõ ra
qua moät caûm khaùng L. Muïc ñích cuûa caûm khaùng naøy laø seõ laøm phaúng caùc ñoät bieán doøng
ñieän ngoõ ra do quaù trình chuyeån maïch trong chopper gaây ra. Ñieän aùp qua taûi vaø doøng
ñieän qua noù coù theå xem nhö phaúng khi L ñuû lôùn. Caûm khaùng L duøng ñeå loïc boû caùc
thaønh phaàn xoay chieàu vaø ñöôïc xem nhö moät thieát bò cuûa nguoàn. Noù thöôøng coù loõi saét
vaø coù theå mang doøng taûi thuaàn moät chieàu maø khoâng baõo hoøa töø.
Ñeå tieän khaûo saùt, ta coù moät soá ñònh nghóa sau:
f - taàn soá chuyeån maïch laëp laïi cuûa chopper ,(Hz);
T - chu kyø tuaàn hoaøn cuûa chopper, T = 1/f ,(s);
Ton - thôøi gian thoâng cuûa khoùa ñieän töû S1 ,(s);
Toff - thôøi gian khoùa cuûa khoùa ñieän töû S1 ,(s);
D - chu kyø laøm vieäc cuûa khoùa ñieän töû S1 , ñöôïc tính baèng: D = Ton/T
Khi S1 thoâng, ñieän aùp V1 ñaët ngöôïc leân diode S2 neân S2 khoùa. Doøng ñieän treân ñieän
trôû taûi taêng theo haøm muõ do coù maët cuûa caûm khaùng L. Doøng ñieän naøy kyù hieäu baèng i2 .
i2
A1 B1 A1 B1
i1 S1 L S1 L
iD
+ S2 R + R
_ V1 _ V1
S2
(a) • • (b) • •
A2 B2 A2 B2
V1
v B1B2
(c) t
Ton Toff
T Ip3 Ip
i2 Ip2 Iv3 Iv
Ip1 Iv2
Iv1
(d) t
Ip3 Ip Ip Ip
Ip2 Iv Iv Iv
i1 Ip1
Iv2
(e) Iv1 t
Ip Ip Ip
Ip3 Iv Iv Iv
Ip2 - 40
Iv3 -
iD Ip1
Iv2
Iv1
(f) t
Daïng soùng ñieän aùp treân hai ñaàu ngoõ ra B1B2 trong caùc chu kyø chuyeån maïch cuûa
chopper nhö treân hình 2.23 (c); ñieän aùp naøy baèng V1 khi S1 thoâng (S1 on). Daïng soùng
doøng ñieän i2 trong maïch taûi ñöôïc trình baøy treân hình 2.23 (d); löu yù raèng trong chu kyø
laøm vieäc ñaàu tieân cuûa chopper, doøng ñieän taêng leân töø trò soá zero ban ñaàu theo daïng haøm
muõ.
Khoùa ñieän töû S1 (van S1) ñöôïc duy trì ôû traïng thaùi thoâng trong suoát quaõng ñònh thôøi
Ton, roài sau ñeán ñònh thôøi khoùa (off : khoùa,taét, caét, ngaét,hôû maïch). Taïi thôøi ñieåm S1
khoùa (S1 off), i2 coù moät giaù trò xaùc ñònh. Ta kyù hieäu bieân ñoä cuûa doøng ñieän taïi thôøi ñieåm
naøy laø Ip1. Ñaây laø giaù trò ñænh cuûa doøng ñieän trong suoát chu kyø laøm vieäc ñaàu tieân ôû ngoõ
ra chopper. Giaù trò ñænh naøy xuaát hieän taïi thôøi ñieåm van S1 khoùa. Doøng ñieän naøy khoâng
theå töùc thôøi giaûm xuoáng zero, do hieän dieän caûm khaùng L. Vieäc suy giaûm doøng ñieän i2
taïo ra moät ñieän aùp caûm öùng Ldi2/dt xuaát hieän treân caûm khaùng. Ñieän aùp caûm öùng naøy
phaân cöïc thuaän cho diode vaø doøng ñieän trong maïch ñöôïc lieân tuïc. Thuaät ngöõ “töï
haønh”_freewheeling_ duøng ñeå chæ doøng ñieän chaûy trong maïch theo kieåu naøy maø khoâng
do moät nguoàn ñieän aùp tích cöïc töø beân ngoaøi duy trì, maø chæ do phaàn naêng löôïng tích luõy
trong phaàn töû kho (caûm khaùng L). Muïc ñích cuûa diode S2 laø cung caáp moät ñöôøng daãn
ñieän lieân tuïc khi van S1 khoùa. Vì vaäy, vieäc khoùa S1 seõ töï ñoäng laøm S2 thoâng maïch neáu
maïch coù phaàn töû kho L. Caáu hình maïch luùc naøy bieåu dieãn baèng hình 2.23 (b). Ñieän aùp
treân hai ñaàu cöïc ngoõ ra B1B2 luùc naøy baèng zero vaø doøng ñieän i2 thì suy giaûm theo haøm
muõ. Doøng ñieän i2 suy giaûm lieân tuïc trong suoát quaõng ñònh thôøi Toff. Ta kyù hieäu giaù trò
doøng ñieän nhoû nhaát cuûa i2 taïi cuoái quaõng ñònh thôøi Toff coù bieân ñoä laø Iv1. Caùc daïng soùng
ñieän aùp vaø doøng ñieän trong chu kyø ñaàu tieân bieåu dieãn treân hình 2.23 (c) vaø hình 2.23
(d). Trong khoaûng ñònh thôøi Ton, doøng ñieän ngoõ ra i2 baèng doøng ñieän ngoõ vaøo i1. Doøng
ñieän töï haønh chaûy qua diode ñöôïc kyù hieäu laø iD, baèng doøng ñieän i2 trong suoát khoaûng
ñònh thôøi Toff. Caùc daïng soùng cuûa hai doøng ñieän naøy ñöôïc theå hieän treân hình 2.23 (e) vaø
hình 2.23 (f).
Chu kyø chuyeån maïch thöù hai cuûa chopper seõ baét ñaàu khi S1 thoâng trôû laïi taïi thôøi
ñieåm cuoái cuûa khoaûng ñònh thôøi khoùa Toff ñaàu tieân. Caáu hình maïch seõ thay ñoåi nhö treân
hình 2.23 (a), vaø doøng ñieän seõ baét ñaàu taêng leân. Luùc naøy, doøng ñieän khôûi ñaàu seõ khaùc
- 41 -
khoâng, baèng vôùi Iv1 ôû cuoái khoaûng ñònh thôøi Toff thöù nhaát vaø do ñoù ñænh doøng ñieän thöù
hai Ip2 seõ lôùn hôn Ip1 vaø bieân ñoä doøng taïi cuoái khoaûng ñònh thôøi Toff thöù hai (ta seõ goïi laø
doøng ñieän ñaùy vaø kyù hieäu laø Iv2) seõ lôùn hôn so vôùi Iv1. Theo kieåu naøy, caû hai bieân ñoä
doøng ñieän doøng ñænh vaø doøng ñaùy seõ lieân tuïc taêng. Tuy nhieân ta seõ thaáy raèng khoaûng
cheânh leäch naøy seõ caøng giaûm ñi sau moät chuoãi caùc chu kyø ñoùng caét lieân tuïc cuûa
chopper. Sau moät vaøi chu kyø, söï khaùc bieät trong caùc chu kyø lieân tieáp trôû neân quaù beù vaø
coù theå boû qua ñöôïc. Ta noùi raèng maïch ñaõ ñaït ñeán traïng thaùi laëp laïi hay traïng thaùi xaùc
laäp. Ñieàu naøy coù nghóa laø coù theå xem doøng ñieän ñænh cuõng nhö doøng ñaùy ñaõ baèng nhau
trong caùc chu kyø lieân tieáp. Traïng thaùi xaùc laäp ñöôïc bieåu dieãn ôû phaàn hình naèm beân phaûi
cho taát caû caùc daïng soùng ñieän aùp, doøng ñieän treân hinh 2.23. Caùc doøng ñieän ñænh vaø ñaùy
ôû traïng thaùi xaùc laäp kyù hieäu laø Ip vaø Iv nhö treân hình 2.23. Löu yù raèng ñieän aùp taïi ngoõ ra
B1B2 töï noù ñaõ xaùc laäp töø chu kyø ñoùng caét ñaàu tieân.
b. Quan heä ñieän aùp:

Treân hình 2.23 (c) trình baøy daïng soùng cuûa ñieän aùp treân hai ñaàu cöïc B1B2
laø v B B cuûa boä chopper. Ñaây laø moät chuoãi xung chöõ nhaät trong suoát khoaûng Ton. Ñieän aùp
1 2
naøy goàm moät thaønh phaàn DC vaø moät thaønh phaàn AC. Thaønh phaàn AC laø ñoä nhaáp nhoâ
ñieän aùp. Muïc ñích söû duïng caûm khaùng L ñeå loïc boû ñoä nhaáp nhoâ ñieän aùp vaø giöõ laïi thaønh
phaàn DC. Löu yù raèng taàn soá nhaáp nhoâ cô baûn baèng taàn soá laøm vieäc cuûa chopper. Sau
ñaây ta chöùng minh raèng coù theå boû qua ñoä nhaáp nhoâ cuûa ñieän aùp ngoõ ra baèng caùch duøng
moät caûm khaùng ñuû lôùn vaø taàn soá ñoùng caét lôùn.
Bieân ñoä ñieän aùp DC ñaàu ra treân caùc ñaàu cöïc taûi tính baèng ñoä cao trung bình cuûa
daïng soùng treân hình 2.23 (c) nhö sau:
Ton
V2 = V1 × =V1 × D (I.2.18)
T
Trong ñoù D laø chu kyø laøm vieäc cuûa boä chopper, ñöôïc xaùc ñònh baèng tæ soá khoaûng
ñònh thôøi Ton treân toång thôøi gian ñònh thôøi T. Do ñoù, tæ soá bieán ñoåi ñieän aùp a cuûa boä
chopper, ñöôïc xaùc ñònh baèng tæ soá giöõa ñieän aùp ngoõ ra treân ñieän aùp ngoõ vaøo seõ baèng:
a = V2/V1 = D (I.2.19)
Baèng caùch thay ñoåi khoaûng ñònh thôøi Ton, ta coù theå thay ñoåi ñöôïc chu kyø laøm vieäc
ñoùng caét töø 0 ñeán 1. Vì vaäy ngöôøi ta coù theå ñieàu khieån chopper baèng thay ñoåi chu kyø
laøm vieäc ñeå ñaït ñöôïc tæ soá bieán ñoåi ñieän aùp döôùi ñôn vò hay theo moät yeâu caàu.
c. Phaïm vi chu kyø laøm vieäc cuûa caùc boä chopper thöïc teá:
Trong caùc boä chopper thöïc teá, do caùc linh kieän baùn daãn khoâng lyù töôûng, khoâng coù
khaû naêng thöïc hieän ñöôïc vieäc thay ñoåi tæ soá bieán aùp treân toaøn khoaûng 0÷1. Ñoái vôùi hoaït
ñoäng thöïc teá cuûa moät linh kieän baùn daãn luoân caàn moät khoaûng thôøi gian chuyeån traïng
thaùi xaùc ñònh tuøy thuoäc vaøo ñaëc tính loaïi linh kieän ñöôïc choïn söû duïng.
Ñieän aùp
Ton(hieäu duïng)
Toff(hieäu duïng)
- 42 -
ton toff
Nhö vaäy, vôùi ñieàu kieän lyù töôûng thì ta coù khoaûng thôøi gian chuyeån maïch baèng
khoâng vaø thöïc teá thì noù khaùc khoâng; ta goïi khoaûng thôøi gian caàn thieát ñeå chuyeån maïch
laø ton vaø toff (kyù hieäu chöõ thöôøng ñeå khoâng laãn loän vôùi kyù hieäu cuûa thôøi gian ñònh thôøi
thoâng vaø khoùa cuûa linh kieän). Tæ soá bieán ñoåi ñieän aùp thaáp nhaát cuõng seõ coù giôùi haïn khaùc
khoâng. Neáu moät öùng duïng yeâu caàu ñeán möùc ñieän aùp ñaàu ra thaáp hôn, ngöôøi ta seõ giaûm
taàn soá ñoùng caét cuûa chopper.
Löu yù: vieäc giaûm taàn soá ñoùng caét cuûa chopper seõ laøm taêng ñoä nhaáp nhoâ cuûa doøng
ñieän ngoõ ra, daãn ñeán vieäc laøm taêng caùc toån thaát vaø nhieät treân ñoäng cô DC.
Giôùi haïn cöïc ñaïi cuûa tæ soá bieán ñoåi ñieän aùp: do toàn taïi cuûa thôøi gian chuyeån traïng
thaùi trong caùc boä chopper thöïc teá neân tæ soá bieán ñoåi ñieän aùp cöïc ñaïi luoân beù hôn ñôn vò.
Ñieàu naøy ñöôïc khaéc phuïc baèng vieäc duøng moät coâng taéc ñieän töø (boä chuyeån maïch cô
khí) ñeå noái taét chopper.
d. Caùc quan heä veà doøng ñieän:
S1 S1
L L
+ +
V1 _ _
S2 i R S2 i R
(a) Chopper ON (b) Chopper OFF
Toff Ip
(c) Daïng soùng doøng ñieän Ton Iv

Hình 2.25 Daïng soùng doøng ñieän ôû traïng thaùi xaùc laäp
- 43 -
Moät chopper coù chu kyø laøm vieäc khoâng ñoåi vaø ñang hoaït ñoäng ôû traïng thaùi xaùc
laäp. Daïng soùng doøng ñieän taûi nhö treân hình 2.25 (c). Caùc ñöôøng daãn doøng trong caùc
khoaûng ñònh thôøi Ton vaø Toff ñöôïc trình baøy rieâng treân hình 2.25 (a) vaø 2.25 (b).
Trong khoaûng ñònh thôøi Ton, doøng ñieän taûi taêng leân töø bieân ñoä ñaùy ñöôïc kyù hieäu Iv
treân hình 2.25 ñeán bieân ñoä ñænh kyù hieäu Ip. Trong khoaûng ñònh thôøi Toff, doøng ñieän seõ
giaûm töø Ip xuoáng Iv. Chuoãi naøy ñöôïc laëp laïi trong suoát caùc chu kyø lieân tieáp. Trong phaàn
giaûi tích sau, ta seõ ruùt ra caùc bieåu thöùc cuûa Iv vaø Ip vaø cuõng nhö theo doõi quaù trình tieán
tôùi xaùc laäp cuûa chopper baét ñaàu vôùi doøng ñieän baèng zero (Iv(1) = 0).
Iv Ip
Ip(1) Ip(n)
Iv(n)
I
Iv(2) p(2) t
Ton
Toff
n+1
1 2 3 n
Hình 2.26 Söï taêng leân cuûa doøng ñieän trong quaù trình ñoùng caét
Hình 2.26 trình baøy quaù trình taêng leân cuûa doøng ñieän taûi trong suoát quaù trình ñoùng
caét. Ta kyù hieäu caùc chu kyø laøm vieäc baèng 1,…,n nhö treân hình. Ta giaû söû raèng doøng ñieän
taïi ñieåm baét ñaàu cuûa chu kyø thöù nhaát baèng zero. Ñeå toång quaùt, ta tính cho chu kyø thöù n.
Doøng ñieän ban ñaàu taïi ñieåm ñaàu khoaûng ñònh thôøi Ton thuoäc chu kyø thöù n ñöôïc kyù hieäu
baèng Iv(n). Taïi cuoái thôøi ñieåm khoaûng ñònh thôøi Ton, doøng ñieän ñaït ñeán bieân ñoä ñænh, ta
kyù hieäu bieân ñoä ñoù baèng Ip(n). Ta giaû söû raèng goác thôøi gian laø taïi ñieåm baét ñaàu cuûa Ton
thuoäc chu kyø thöù nhaát.
Phöông trình maéc löôùi trong suoát quaõng ñònh thôøi Ton [hình 2.25 (a)] laø:
di
L + Ri = V1
dt
Taïi thôøi ñieåm t = 0 thì i = Iv(n). giaûi phöông trình vi phaân trong quaõng thôøi gian Ton
vôùi ñieàu kieän ñaàu ñaõ neâu ta ñöôïc:
- 44 -
V1
i = Iv(n) × e-t/τ + × (1-e-t/τ) (I.2.20)
R
Trong ñoù τ = L/R laø haèng soá thôøi gian cuûa maïch ngoõ ra. Taïi cuoái moãi chu kyø ON
(t=Ton), i = Ip(n) neân:
V1
Ip(n) = Iv(n) × e −T
on /τ
+ × (1- e −Ton / τ ) (I.2.21)
R
Tieáp theo ta xeùt khoaûng ñònh thôøi Toff (OFF) trong chu kyø thöù n. Ñeå ñôn giaûn, ta
choïn laïi goác thôøi gian taïi ñieåm baét ñaàu cuûa khoaûng ñònh thôøi Toff, phöông trình maéc löôùi
trong suoát quaõng ñònh thôøi Toff laø:
di
L + Ri = 0
dt
Giaûi phöông trình vi phaân baäc nhaát trong khoaûng ñònh thôøi Toff vôùi ñieàu kieän ñaàu
i(t=0) = Ip(n), keát quaû laø:
i = Ip(n) × e-t/τ (I.2.22)
Taïi cuoái khoaûng ñònh thôøi Toff (t = Toff), i = Iv(n+1), ñöôïc tính baèng:
Iv(n+1) = Ip(n) × e (I.2.23)
−T / τ
off
Thay giaù trò Ip(n) töø (I.2.21) vaøo (I.2.3) coù:

V1
Iv(n+1) = Iv(n) × e-T/τ + × ( e off - e-T/τ ) (I.2.24)
−T / τ
R
Trong ñoù, T = Ton + Toff laø chu kyø tuaàn hoaøn cuûa chopper. Phöông trình (I.2.24) laø daïng
truy hoài tính giaù trò doøng ñieän ñaùy theo caùc doøng ñaùy trong caùc chu kyø ñoùng caét lieân tuïc
tröôùc ñoù, ta coù theå ñôn giaûn laïi laø:
Iv(n+1) = A + BIv(n) (I.2.25)
Vôùi:
V1
A= × ( e off - e-T/τ ) (I.2.26)
−T / τ
R
B = e-T/τ (I.2.27)
Ñoái vôùi chu kyø ñaàu tieân (n=1), Iv(n) = 0. Do ñoù ta coù theå lieät keâ moät baûng giaù trò
Iv(n) nhö sau:
Iv(2) = A
Iv(3) = A(1 + B)
Iv(4) = A(1 + B + B2)
...
Iv(n+1) = A(1 + B +B2 + . . . + Bn-1)
Thay bieåu thöùc toång cuûa moät chuoãi hình hoïc trong ngoaëc baèng bieåu thöùc ñôn giaûn
cuûa noù, ta ñöôïc:
−T /τ
1− Bn V e off − e −T / τ
Iv(n+1) = A = 1× × (1 − e − nT / τ ) (I.2.28)
1− B R 1 − e −T / τ

- 45 -
Khi n ñuû lôùn ñeå ta coù theå boû qua thöøa soá thöù ba (e-nT/τ << 1), ta coi nhö maïch ñaït
ñeán traïng thaùi xaùc laäp vaø giaù trò doøng ñaùy xaùc laäp baèng:
−T /τ
V e off − e −T / τ
Iv = 1 × (I.2.29)
R 1 − e −T / τ
Thay (I.2.29) vaøo (I.2.23) coù:
V1 1 − e −Ton / τ
Ip = × (I.2.30)
R 1 − e −T / τ
Löu yù raèng vieäc ruùt ra caùc giaù trò xaùc laäp Iv vaø Ip coù theå nhanh hôn neáu ta tieán haønh
tính toaùn baét ñaàu töø giaû thieát traïng thaùi maïch ñaõ xaùc laäp. Caùch tính naøy khoâng cho ta
thaáy ñöôïc söï taêng leân cuûa doøng ñieän.
Ñoä nhaáp nhoâ doøng ñieän ñænh-ñænh: kyù hieäu baèng Ipp, xaùc ñònh theo coâng thöùc:
Ipp = Ip – Iv (I.2.31)
Trong ñoù, caùc thaønh phaàn Iv vaø Ip tính theo caùc coâng thöùc (I.2.29) vaø (I.2.30).
Thaønh phaàn DC cuûa doøng ñieän taûi: phaàn hình naèm beân phaûi cuûa hình 2.26 cho ta
daïng soùng xaùc laäp cuûa chopper. Ta thaáy noù laø söï choàng chaäp cuûa moät thaønh phaàn DC
vôùi moät ñoä nhaáp nhoâ AC. Vì ta chæ quan taâm ñeán thaønh phaàn DC cuûa doøng ñieän ñaàu ra,
neân ñeå tính ñöôïc noù ta phaûi tính ra ñoä cao trung bình cuûa daïng soùng xaùc laäp ñoù. Thí duï
ta coù theå tính ñöôïc dieän tích naèm phaàn beân döôùi daïng soùng trong moät chu kyø chopper
baèng caùch tích phaân bieåu thöùc doøng ñieän cho bôûi coâng thöùc (I.2.20) vaø (I.2.22) trong
caùc khoaûng lieân tuïc. Chia ñeàu phaàn dieän tích cho chu kyø cuûa chopper ruùt ra ñöôïc thaønh
phaàn doøng ñieän DC kyù hieäu laø Id. Moät caùch ñôn giaûn hôn seõ duøng nguyeân lyù choàng
chaäp, ta chia thaønh phaàn ñieän aùp DC ngoõ ra cho ñieän trôû taûi R.
V2 DV1
Id = = (I.2.32)
R R
Duøng bieåu thöùc (I.2.31) vaø (I.2.32) ta ruùt ra ñöôïc phaàn traêm cuûa thaønh phaàn doøng
ñieän nhaáp nhoâ AC theo thaønh phaàn doøng ñieän DC ngoõ ra.
Thí duï minh hoïa:
Moät boä chopper coù caùc tham soá maïch : V1 = 100V, L=10mH, R=5Ω, taàn soá ñoùng
caét f=1kHz, chu kyø laøm vieäc D=50%.
Thaønh phaàn DC ñieän aùp ra:
V2 = D×V1 =50V
Thaønh phaàn DC doøng ñaàu ra:
Id = V2/R = 10A
Taàn soá tuaàn hoaøn chopper:
T = 1/f =0,001s
Khoaûng ñònh thôøi thoâng:
Ton = D×T =0,5.10-3s
Khoaûng ñònh thôøi khoùa:
Toff = (1-D)×T = 0,5.10-3s

- 46 -
Thôøi haèng maïch taûi:

τ = L/R =2.10-3s
Giaù trò doøng ñænh:
V1 1 − e −Ton / τ
Ip = × =11,24A
R 1 − e −T / τ
Giaù trò doøng ñaùy:
−T /τ
V1 e off − e −T / τ
Iv = × =8,75A
R 1 − e −T / τ
Doøng ñieän nhaáp nhoâ ñænh-ñænh:
Ipp = Ip – Iv =2,49A
Phaàn traêm ñoä nhaáp nhoâ ñænh-ñænh:
%Ipp = 100 × Ipp/Id =24,9%
Baây giôø, caùc tham soá khoâng ñeà caäp ñeán seõ khoâng ñoåi, vaø ta taêng taàn soá ñoùng caét
chopper leân gaáp boán laàn, f=4kHz, thì
T = 1/f =2,5.10-4s; Ton = 1,25.10-4s; Toff = 1,25.10-4s
Ip = 10,31A; Iv = 9,69A
Ipp =0,62A
Id khoâng ñoåi (10A)
%Ipp = 6,2%
Ta khoâng thay ñoåi taàn soá ñoùng caét maø thöïc hieän taêng caûm khaùng leân boán laàn,
L=40mH, caùc tham soá khaùc khoâng thay ñoåi, thì thôøi haèng τ cuõng taêng boán laàn. Vì taàn soá
ñoùng caét khoâng ñoåi (1kHz), giaù trò caùc tæ soá: T/τ, Ton/τ, Toff/τ gioáng nhö trong tröôøng
hôïp chæ taêng taàn soá ñoùng caét ôû treân. Vì chu kyø laøm vieäc khoâng ñoåi neân thaønh phaàn DC
ñaàu ra chopper khoâng ñoåi. Do ñoù, caùc giaù trò Ip, Iv vaø doøng nhaáp nhoâ ñænh-ñænh Ipp cuõng
khoâng ñoåi (baèng tröôøng hôïp chæ thay ñoåi boán laàn taàn soá).
Nhaän xeùt: giaûm nhaáp nhoâ doøng ñieän baèng caùch taêng taàn soá ñoùng caét chopper hay
taêng caûm khaùng cuøng moät tæ leä seõ ñaït ñöôïc keát quaû töông ñöông nhau. Thöïc teá thì vieäc
taêng taàn soá ñöôïc öa thích hôn vì phöông phaùp naøy cho pheùp duøng moät caûm khaùng beù
hôn. Caûm khaùng thöôøng coù loõi saét, ñöôïc thieát keá mang doøng ñieän thuaàn DC maø khoâng
bò baõo hoøa töø vì theá noù laø thieát bò naëng neà, coàng keành.
e. Söï phuï thuoäc vaøo chu kyø laøm vieäc cuûa ñoä nhaáp nhoâ doøng ñieän:
Thay ñoåi chu kyø laøm vieäc laø phöông phaùp thöïc teá ñöôïc duøng ñeå ñieàu chænh doøng
ñieän trong moät taûi. Vì theá ngöôøi ta raát quan taâm ñeán vieäc tìm caùch laøm giaûm ñoä nhaáp
nhoâ doøng ñieän döïa vaøo chu kyø laøm vieäc maø khoâng caàn quan taâm ñeán tham soá maïch taûi.
Ñoä nhaáp nhoâ ñænh-ñænh cuûa doøng ñieän vieát laïi töø (I.2.31) nhö sau:
V1 1
Ipp = × −T / τ
× [(1 + e-T/τ) – (e-DT/τ + e-(1-D)T/τ)] (I.2.33)
R 1− e

- 47 -
Trong phöông trình naøy, ñaïi löôïng thay ñoåi theo chu kyø laøm vieäc laø soá tröø trong
thöøa soá thöù ba cuûa tích ba thöøa soá (e-DT/τ + e-(1-D)T/τ). Ñoä nhaáp nhoâ seõ lôùn nhaát khi ñaïi
löôïng naøy cöïc tieåu. Laáy vi phaân ñaïi löôïng naøy theo D vaø cho baèng khoâng. Tính ra ñöôïc
giaù trò cuûa D ñeå ñaïi löôïng (e-DT/τ + e-(1-D)T/τ) cöïc tieåu khi :
D = 0,5 (I.2.34)
Nhö vaäy, ñoä nhaáp nhoâ doøng ñieän seõ lôùn nhaát khi chu kyø laøm vieäc baèng 50%. Ñaây
laø tröôøng hôïp toài teä nhaát vaø ta seõ duøng giaù trò naøy ñi tính giaù trò caûm khaùng san phaúng L
ñeå giôùi haïn ñoä nhaáp nhoâ theo yeâu caàu.
Giaù trò cöïc ñaïi cuûa ñoä nhaáp nhoâ doøng ñieän: thay D=0,5 vaøo (I.2.33):
V1 (1 − e −0.5T / τ ) 2
Ipp = ×
R 1 − e −T / τ
Duøng haèng ñaúng thöùc (a2 – b2)=(a-b)×(a+b) cho ña thöùc döôùi maãu:
V1 1 − e −0.5T / τ
Ipp = × (I.2.35)
R 1 + e −0.5T / τ
Duøng coâng thöùc vöøa tìm ñöôïc tính ñoä nhaáp nhoâ doøng cho ví duï minh hoïa cuûa baøi
treân, thay caùc giaù trò thích hôïp vaøo (I.2.35) ñöôïc:
−3 −3
100 1 − e −0,5×10 / 2×10
Ipp = × −3 −3
= 2,49A
5 1 + e −0,5×10 / 2×10
Keát quaû naøy gioáng keát quaû treân.
f. Choïn giaù trò caûm khaùng maïch taûi, taàn soá ñoùng caét cuûa chopper ñeå giôùi haïn ñoä
nhaáp nhoâ doøng ñieän ñænh-ñænh trong khoaûng cho pheùp:
Töø (I.2.35) coù:
1− a
e-0,5T/τ = (I.2.36)
1+ a
Vôùi:
I pp R
a= (I.2.37)
V1
Laáy logarit töï nhieân (I.2.36), coù:
T 1+ a
= 2 ln
τ 1− a
Chu kyø T=1/f, f laø taàn soá ñoùng caét cuûa chopper, vaø τ = L/R laø thôøi haèng maïch taûi.
Theá caùc ñaïi löôïng naøy vaøo phöông trình treân, ta ñöôïc:
R
fL = (I.2.38)
2 ln[(1 + a) /(1 − a )]
Moät öùng duïng thöïc teá quan troïng cuûa coâng thöùc (I.2.38) laø giöõ ñoä nhaáp nhoâ doøng
ñieän thaáp hôn moät giôùi haïn cho pheùp, baèng caùch taêng caûm khaùng L hoaëc taêng taàn soá

- 48 -
chopper. Ñaây laø lyù do boä bieán ñoåi chopper ñöôïc thieát keá ñeå laøm vieäc vôùi taàn soá cao
giaûm thieåu nhu caàu duøng caùc caûm khaùng loïc.
Thí duï minh hoïa: vaãn aùp duïng cho thí duï minh hoïa ôû treân, ngöôøi ta mong muoán
giôùi haïn ñoä nhaáp nhoâ cuûa doøng ñieän treân khoaûng chu kyø laøm vieäc ñeán 0,2A.
Thay caùc giaù trò baèng soá vaøo (I.2.37) vaø (I.2.38), coù a = 0,01 vaø fL = 125. Vì tham
soá maïch taûi coù L =0,01Henry neân taàn soá doøng ñieän thaáp nhaát boä chopper caàn coù ñeå duy
trì ñoä nhaáp nhoâ doøng ôû giôùi haïn Ipp = 0,2A laø f=125/0,01 = 12,5kHz.
Neáu khaû naêng cuûa chopper chæ hoaït ñoäng vôùi taàn soá cao nhaát ñeán 5kHz, thì ñeå
thoûa maõn yeâu caàu treân, giaù trò cuûa caûm khaùng loïc phaûi choïn baèng:
L = (fL)/fmax = 125/5 = 25 mH.
g. Hoaït ñoäng cuûa boä chopper khi maïch taûi coù moät söùc ñieän ñoäng ngöôïc:
Ñieàu khieån toác ñoä ñoäng cô DC laø moät öùng duïng raát quan troïng cuûa caùc boä chopper.
Trong caùc daïng öùng duïng naøy vaø caùc öùng duïng duøng ñieàu khieån chopper khaùc, coù theå
coù moät nguoàn ñieän aùp ngöôïc naèm treân maïch taûi coâng suaát cuûa boä bieán ñoåi chopper. Khi
moät boä chopper ñöôïc duøng ñeå ñieàu khieån toác ñoä cuûa moät ñoäng cô DC, ñoäng cô coù moät
söùc ñieän ñoäng ngöôïc, loaïi ñieän aùp caûm öùng trong maïch ñoäng cô do coù toác ñoä quay.
Chopper phaûi ñieàu khieån doøng ñieän taûi chaûy ngöôïc vaøo so vôùi nguoàn söùc ñieän ñoäng
caûm öùng cuûa ñoäng cô. Trong moät öùng duïng duøng ñeå naïp bin, chopper phaûi ñieàu khieån
doøng ñieän naïp theo chieàu ngöôïc laïi söùc ñieän ñoäng boä nguoàn bin. Hình 2.27 trình baøy
moät taûi coù moät söùc ñieän ñoäng ngöôïc ñöôïc truyeàn ñoäng töø boä chopper. Ta coù theå phaân
tích toång quaùt hoaït ñoäng vôùi loaïi taûi naøy vaø ruùt ra caùc quan heä ñieän aùp, doøng ñieän nhö
ñoái vôùi moät taûi R-L, caùc quan heä naùy seõ aùp duïng ñöôïc cho tröôøng hôïp treân neáu cho
E=0.
S1 S1
L L L
∩∩∩ ∩∩∩ ∩∩∩
V1 + i + V
1 i i
<> R <> R <> R
S2 <> <> S2 <>
E + E + E +
(a) Chopper ñieàu khieån moät taûi coù (b) maïch trong khoaûng Ton (c) maïch trong khoaûng Toff
nguoàn söùc ñieän ñoäng ngöôïc
Hình 2.27 Taûi coù nguoàn söùc ñieän ñoäng caûm öùng

- 49 -
ÔÛ ñaây ta seõ phaân tích ôû ñieàu kieän xaùc laäp. Daïng soùng doøng ñieän gioáng nhö treân
hình 2.25 (c); ta coù caùc trò ñænh trong caùc chu kyø tuaàn hoaøn vaãn laø Ip vaø trò ñaùy laø Iv.
Trong suoát quaõng ñònh thôøi thoâng (Ton), caáu hình maïch nhö treân hình 2.27 (b);
phöông trình maéc löôùi seõ laø:
di
V1 = L + Ri + E (I.2.39)
dt
Ñieàu kieän ñaàu laø i = Ip luùc t = 0, choïn goác thôøi gian taïi thôøi ñieåm baét ñaàu Ton.
Trong suoát khoaûng ñònh thôøi Toff, ta seõ choïn laïi goác thôøi gian laø luùc baét ñaàu Toff,
caáu hình maïch trình baøy treân hình 2.27 (c); phöông trình maéc löôùi töông öùng laø:
di
0=L + Ri + E (I.2.40)
dt
Ñieàu kieän ñaàu seõ laø i = Ip luùc t = 0.
Giaûi heä phöông trình vi phaân (I.2.39) vaø (I.2.40), caùch giaûi töông töï muïc d) trang
42, ta ñöôïc keát quaû sau:
E V1 1 − e −Ton / τ
Ip = − + × (I.2.41)
R R 1 − e −T / τ
−T / τ
E V e off − e −T / τ
Iv = − + 1 × (I.2.42)
R R 1 − e −T / τ
Vôùi τ = L/R laø thôøi haèng maïch taûi. Löu yù raèng hai bieåu thöùc naøy coù theå ruùt ra ñöôïc
töø caùc bieåu thöùc ñoái vôùi traïng thaùi xaùc laäp Ip vaø Iv ñöôïc ruùt ra töø tröôùc ñoái vôùi boä
chopper hoaït ñoäng vôùi taûi R-L (khoâng coù nguoàn söùc ñieän ñoäng ngöôïc) baèng caùc coäng
theâm thaønh phaàn doøng aâm –E/R.
Ñoä nhaáp nhoâ ñænh-ñænh cuûa doøng ñieän ra cho bôûi:
Ipp = Ip – Iv
Bieåu thöùc naøy cuõng gioáng tröôøng hôïp cuûa taûi R-L.
Thí duï minh hoaï:
Moät xe hôi söû duïng moät ñoäng cô DC ñöôïc caáp nguoàn töø moät nguoàn 200V coù taàn soá
hoaït ñoäng coá ñònh 2kHz. Ñieän trôû cuûa ñoäng cô laø 0,04Ω vaø caûm khaùng toång maïch taûi laø
0,1mH. ÔÛ toác ñoä 40daëm/giôø (64,36km/h), ñoäng cô taïo ra moät söùc ñieän ñoäng caûm öùng
60V. Chu kyø laøm vieäc D laø 33,2%.
τ = L/R =0,1.10-3/0,04=2,5.10-3s
Chu kyø chopper:
T = 1/f = 5.10-4s
Khoaûng ñònh thôøi thoâng:
Ton = D×T = 1,66.10-4s
Khoaûng ñònh thôøi khoùa:
Toff = (1-D)×T = 3,34.10-4s
V1 = 200V vaø E = 60V

- 50 -
Doøng ñieän ñænh:

E V1 1 − e −Ton / τ
Ip = − + × = 272A
R R 1 − e −T / τ
Doøng ñieän ñaùy:
−T /τ
E V e off − e −T / τ
Iv = − + 1 × = 50,4A
R R 1 − e −T / τ
Ñoä nhaáp nhoâ ñænh-ñænh:
Ipp = Ip – Iv = 221,6A
Thaønh phaàn DC ñieän aùp ngoõ ra:
V2 = D×V1 = 0,332×200 = 66,4V
Thaønh phaàn DC doøng ñieän ngoõ ra:
I2 = (V2 - E)/R = 160A
Caùc cheá ñoä doøng ñieän lieân tuïc vaø khoâng lieân tuïc:
Thí duï treân cho thaáy trong tröôøng hôïp naøy ñoä nhaáp nhoâ doøng ñieän ñænh-ñænh coù
moät giaù trò raát lôùn so vôùi thaønh phaàn doøng DC. Ñeå laøm giaûm ñoä nhaáp nhoâ, ta choïn hoaëc
laø moät taàn soá chopper cao hôn hoaëc laø taêng giaù trò caûm khaùng hoaëc caû hai.
Neáu giaûm caûm khaùng, doøng ñieän ñaùy seõ giaûm theo vaø cuoái cuøng baèng zero; laøm
giaûm tieáp L seõ laøm cho doøng ñieän caøng mau giaûm xuoáng zero hôn thaäm chí coøn tröôùc
khi khoaûng ñònh thôøi Toff hoaøn taát. Ta coù theå kieåm chöùng neáu tính toaùn laïi thí duï treân
vôùi giaù trò caûm khaùng luùc naøy baèng 0,06mH vaø caùc tham soá khaùc coi nhö khoâng ñoåi.
Thay giaù trò môùi cuûa L vaøo bieåu thöùc doøng ñieän ñænh vaø doøng ñaùy, tính ñöôïc:
Ip = 347,9A ; Iv = -21A
Ip
Hình 2.28 Cheá ñoä khoâng lieân

Ton Toff tuïc cuûa doøng ñieän taûi
Doøng ñieän ñaùy mang giaù trò aâm, ñieàu naøy thöïc ra khoâng toàn taïi do söï hieän dieän
cuûa diode S2 cung caáp moät ñöôøng daãn lieân tuïc khi doøng ñieän maïch taûi chaûy ngöôïc.
Diode coù seõ khoùa taïi thôøi ñieåm doøng trôû veà laïi giaù trò khoâng vaø coù khuynh höôùng ñaûo
ngöôïc. Vì vaäy, phöông trình maéc löôùi cho ta giaù trò doøng Iv khoâng cho ta giaù trò ñuùng.
Do ñoù, sau khi doøng ñieän giaûm xuoáng khoâng, noù duy trì giaù trò ôû phaàn coøn laïi cuûa
khoaûng ñònh thôøi khoùa Toff. Doøng ñieän laïi tieáp tuïc taêng leân töø giaù trò ban ñaàu zero trong
khoaûng ñònh thôøi thoâng Ton tieáp theo vaø cho caû caùc chu kyø khaùc. Daïng soùng doøng ñieän
taûi coù daïng nhö treân hình 2.28.
- 51 -
Ta thaáy raèng doøng ñieän chaûy trong maïch ôû daïng xung vaø khoâng lieân tuïc. Ta noùi
raèng chopper hoaït ñoäng trong cheá ñoä doøng taûi khoâng lieân tuïc. Cheá ñoä hoaït ñoäng naøy laø
ngoaøi yù muoán, ñaëc bieät laø trong ñieàu khieån toác ñoä ñoäng cô DC. Ngöôøi ta noùi chung coù
theå traùnh ñöôïc cheá ñoä hoaït ñoäng naøy baèng caùch choïn löïa taàn soá chopper thích hôïp hoaëc
thôøi haèng maïch taûi hoaëc caû hai.
Ñieàu kieän xuaát hieän cuûa cheá ñoä doøng taûi khoâng lieân tuïc coù theå tìm ñöôïc baèng caùch
cho Iv = 0 :
−T /τ
E e off − e −T / τ
= (I.2.43)
V1 1 − e −T / τ
Nhö vaäy muoán bieát ñöôïc coù xuaát hieän cheá ñoä doøng lieân tuïc khoâng, ta phaûi tính ñeán
caùc thoâng soá sau:
Tæ soá ñieän aùp E/V1
Tæ soá chu kyø tuaàn hoaøn chopper so vôùi thôøi haèng caûm khaùng τ =L/R cuûa maïch taûi.
Nhöõng tham soá naøy xaùc ñònh chu kyø laøm vieäc trong ñoù hoaït ñoäng cuûa chopper coù ôû
cheá ñoä doøng taûi khoâng lieân tuïc khoâng.
Moät chopper ñieàu khieån moät ñoäng cô DC laøm vieäc coù nguoàn caáp 200V, taàn soá
chopper 2kHz,ñieän trôû maïch ñoäng cô 0,2Ω vaø caûm khaùng 0,2mH. Khi chaïy ôû moät toác
ñoä ñaõ cho coù söùc ñieän ñoäng ngöôïc 150V. Xaùc ñònh giôùi haïn döôùi cuûa chu kyø laøm vieäc
Dmin ( döôùi giaù trò naøy thì ñoäng cô seõ laøm vieäc ôû cheá ñoä doøng taûi khoâng lieân tuïc).
Quaù trình tính nhö sau:
τ = L/R =0,2.10-3/0,2 =1ms
Chu kyø tuaàn hoaøn:
T = 1/f = 0,5ms
Tham soá tính toaùn thöù nhaát:
E/V1 = 150/200 = 0,75
Thay nhöõng giaù trò naøy vaøo ñieàu kieän baét ñaàu cuûa cheá ñoä doøng khoâng lieân tuïc cho
bôûi (I.2.43), xaùc ñònh ñöôïc tham soá caàn tính toaùn thöù hai:
Toff/τ = 0,10355
Khoaûng ñònh thôøi khoùa Toff = 0,10355ms
Khoaûng ñònh thôøi thoâng Ton = T – Toff = 0,3965ms
Chu kyø laøm vieäc giôùi haïn baèng
Dmin = Ton/T = 0,3965/0,5 = 79,3%.
Söï hoaït ñoäng cuûa boä chopper khi laøm vieäc vôùi caûm khaùng san phaúng voâ haïn: caùch
traùnh cheá ñoä doøng khoâng lieân tuïc ôû treân chæ coù yù nghóa vôùi boä chopper thöïc teá, trong
khaûo saùt lyù thuyeát, ta seõ coi nhö loïc phaúng laø tuyeät ñoái. Daïng soùng cuûa doøng ñieän
tröôøng hôïp naøy nhö treân hình 2.29.

- 52 -
i1
i1
L ∞
∩∩∩ 0
(b) Daïng soùng doøng ñieän vaøo i1
V1 + i2
<> R
<> iF
E + 0
iF (c) Daïng soùng doøng töï haønh iF
(a) Chopper ñieàu khieån moät taûi coù

nguoàn söùc ñieän ñoäng ngöôïc
i2
0
(d) Daïng soùng doøng ñieän taûi i2
Hình 2.29 Caùc daïng soùng doøng ñieän vôùi caûm khaùng san phaúng
voâ haïn
h. Caùc boä loïc ngoõ vaøo:

Vieäc khaûo saùt caùc daïng soùng doøng ñieän treân hình 2.29 cho thaáy, cho duø daïng soùng
doøng ñieän taûi laø thuaàn DC trong tröôøng hôïp loïc ngoõ ra ñaït ñeán ñoä lyù töôûng, daïng soùng
doøng ñieän tröôùc chopper ôû phaàn ngoõ vaøo cuûa noù coù theå khoâng ñaït. Ta löu yù raèng doøng
ñieän ngoõ vaøo seõ chaûy töø nguoàn DC thöïc teá laø moät chuoãi caùc xung. Moät nguoàn ñieän nhö
vaäy khoâng ñaùp öùng ñöôïc yeâu caàu moät nguoàn DC, nhö laø moät boä bin hoaëc thanh goùp
cung caáp nguoàn coâng suaát DC. Caùc baát lôïi chính cuûa doøng ñieän daïng xung nhö theá bao
goàm:
Nguoàn phaûi ñieàu khieån moät doøng ñieän ñænh khaù lôùn.
Toån thaát coâng suaát taêng treân caùc ñöôøng daãn mang tính ñieän trôû do doøng ñieän hieäu
duïng coù giaù trò cao hôn.
Nhieãu ñieän töø do caùc thaønh phaàn cao taàn trong doøng ñieän vaø caùc ñænh nhoïn leân
xuoáng cuûa caùc xung doøng ñieän.
Vì vaäy ngöôøi ta mong muoán coù moät boä loïc ôû ngoõ vaøo chopper vôùi muïc ñích giöõ
cho ñoä nhaáp nhoâ doøng ñieän trong nguoàn DC ôû phaïm vi chaáp nhaän ñöôïc.
Hình 2.30_ trình baøy moät boä loïc phaàn ñaàu vaøo cuûa moät boä chopper.

- 53 -
Boä loïc ñaàu vaøo

i1
∩∩∩
L1
S1
iC L2 ∞
+ C1
∩∩∩
V1 i2 <
<>
>
R
DF
E +
Hình 2.30 Chopper coù boä loïc ngoõ vaøo
Ñoái vôùi boä chopper naøy, ta giaû söû raèng caûm khaùng san phaúng ôû phía taûi tieán tôùi voâ
haïn. Ta kyù hieäu söùc ñieän ñoäng ngöôïc ôû phía taûi laø E. Noù baèng zero ñoái vôùi loaïi taûi
khoâng coù söùc ñieän ñoäng ngöôïc. Boä loïc ñaàu vaøo cuûa chopper ñöôïc trình baøy trong phaàn
khung coù neùt ñöùt vaø goàm coù moät caûm khaùng L1 vaø moät dung khaùng kyù hieäu C1.
Ta giaû söû raèng doøng ñieän taûi ñöôïc kyù hieäu baèng i2 treân hình coù theå boû qua thaønh
phaàn nhaáp nhoâ. Khi chopper chuyeån S1 sang traïng thaùi ON, doøng ñieän naøy laø toång cuûa
doøng ñieän dung iC vaø doøng ñieän nguoàn DC i1. Thaønh phaàn doøng ñieän i1 baèng doøng ñieän
chaûy qua caûm khaùng L1. Doøng ñieän dung seõ coù höôùng nhö treân hình veõ, vaø vì vaäy tuï
ñieän seõ maát moät ít ñieän tích trong suoát khoaûng ñònh thôøi môû cuûa chopper, vôùi moät suït aùp
töông öùng ñaët leân chopper. Ñoä suït aùp naøy seõ beù neáu tuï ñieän coù moät giaù trò ñuû lôùn. Trong
suoát traïng thaùi khoùa (OFF) cuûa S1, doøng ñieän chaûy trong ñieän khaùng seõ lieân tuïc, nhöng
doøng ñieän luùc naøy seõ laø doøng ñieän naïp cuûa tuï ñieän. Vì vaäy, caàn löu yù raèng tuï ñieän seõ
naïp ñieän trong suoát khoaûng ñònh thôøi Toff vaø phoùng ñieän trong khoaûng ñònh thôøi Ton cuûa
chopper. Vì vaäy, doøng ñieän qua tuï ñieän seõ laø doøng ñieän xoay chieàu trong quaù trình laøm
vieäc xaùc laäp cuûa chopper. Daãn ñeán coù moät ñoä nhaáp nhoâ AC töông öùng ñöôïc choàng chaäp
trong ñieän aùp cuûa tuï ñieän (ñieän aùp tuï ñieän cuõng laø ñieän aùp ñaët vaøo boä chopper). Caùc
phaùt bieåu treân ñuùng cho chopper khi laøm vieäc ôû traïng thaùi xaùc laäp. Tröôùc khi baét ñaàu
hoaït ñoäng chuyeån maïch cuûa chopper, caàn coù moät khoaûng thôøi gian thích hôïp ñeå tuï ñieän
naïp ñieän ñaày ñeán giaù trò ñieän aùp nguoàn DC V1. Neáu ta boû qua ñieän trôû trong cuûa cuoän
daây L1, ñieän aùp tuï ñieän seõ coù cuøng moät giaù trò DC trong quaù trình laøm vieäc xaùc laäp cuûa
chopper. Hieån nhieân töø thöïc teá seõ khoâng coù moät ñieän aùp xaùc laäp DC treân moät caûm
khaùng lyù töôûng. Ñoä nhaáp nhoâ cuûa ñieän aùp treân tuï ñieän coù theå ñöôïc giöõ trong giôùi haïn
chaáp nhaän ñöôïc thoâng qua vieäc choïn moät ñieän dung ñuû lôùn C1. Moät ñieàu may maén ôû
ñaây laø tính kính teá cuûa vieäc söû duïng moät tuï ñieän coù giaù trò lôùn, vì ta coù theå duøng ñeán caùc

- 54 -
tuï ñieän loaïi ñieän phaân ñöôïc phaân cöïc töï nhieân coù theå chaáp nhaän ñöôïc treân caùc maïch
DC. Caùc loaïi tuï ñieän nhö theá laø coù saün vôùi caùc kích thöôùc giôùi haïn vaø cho caùc giaù trò
ñieän dung lôùn. Baèng vieäc duøng moät giaù trò ñieän dung ñuû lôùn, ngöôøi ta deã daøng giöõ ñoä
nhaáp nhoâ ñieän aùp DC ñaàu vaøo chopper trong giôùi haïn chaáp nhaän ñöôïc.
Boä chopper treân hình 2.30 laøm vieäc ôû taàn soá 1kHz vaø moät chu kyø laøm vieäc 60%.
Ñieän aùp nguoàn DC cung caáp 250V. Doøng ñieän taûi ñaàu ra 20A vaø ñöôïc xem nhö phaúng
(vì coi L2 -> ∞). Caûm khaùng loïc ñaàu vaøo L1 ñöôïc giaû söû laø ñuû lôùn ñeå loïc boû thaønh phaàn
nhaáp nhoâ doøng ñieän nguoàn i1. Xaùc ñònh giaù trò cuûa tuï ñieän C1 ñeå giöõ möùc nhaáp nhoâ
ñænh-ñænh cuûa ñieän aùp phía ñaàu vaøo cuûa chopper trong khoaûng 4% ñieän aùp nguoàn DC.
Coi caùc phaàn töû maïch khaùc laø lyù töôûng.
Quaù trình tính nhö sau:
Ñieän aùp DC ñaàu ra: V2 = D×V1 = 0,6×250 = 150V
Coâng suaát ñaàu ra: P2 = V2×I2 = 150×20 =3000W
Do khoâng toån thaát (∆P=0): P1 = P2 =3000W
Doøng ñieän nguoàn: I1 = P1/V1 =3000/250=12A
Trong suoát khoaûng ñònh thôøi OFF, I1 laø doøng ñieän naïp tuï.
Toång ñieän tích naïp tuï ñieän C1 : Q = I1×Toff = 12×(1-0,6)×10-3= 4,8.10-3 C
Ñoä taêng ñieän aùp treân tuï: 4,8.10-3/C1
Trong suoát quaõng ñònh thôøi ON, tuï ñieän phoùng ñieän.
Doøng ñieän tuï ñieän: IC = I2 – I1 =20 – 12 =8A
Löôïng ñieän tích luùc phoùng ra baèng luùc naïp vaøo, neân ñoä giaûm aùp V xuaát hieän trong
khoaûng ñònh thôøi ON coù bieân ñoä baèng ñoä taêng aùp trong khoaûng ñònh thôøi OFF.
Ñieän aùp nhaáp nhoâ treân tuï: [4%]×250 =10V
Khoaûng ñieän aùp nhaáp nhoâ ñænh-ñænh naøy töông öùng tyû leä vôùi löôïng ñieän tích phoùng
naïp treân tuï loïc (Q = C × U).
Giaù trò C1 tính nhö sau:
4,8.10-3/C1 = 10
⇒ C1 = 480µF.
Nhaän xeùt: giaù trò caûm khaùng loïc tính ôû treân laø giaù trò xaáp xæ vì caùc phaàn töû maïch ñöôïc
giaû thieát laø lyù töôûng vaø coi nhö khoâng coù nhaáp nhoâ doøng ñieän phía taûi vaø nguoàn. Caùc
giaû thieát naøy chæ giuùp tính toaùn cuûa ta mau hôn. Moät giaù trò caøng lôùn cuûa C1 seõ laøm ñoä
nhaáp nhoâ ñieän aùp thaáp hôn. Löu yù raèng ñieän aùp nhaáp nhoâ treân tuï ñieän cuõng laø ñieän aùp
nhaáp nhoâ treân caûm khaùng loïc L1 vì moät ñaàu cuûa cuoän caûm ñöôïc noái vaøo moät nguoàn aùp
DC (ñöôïc xem laø coá ñònh, khoâng nhaáp nhoâ). Do ñoù, vieäc söû duïng moät tuï ñieän caøng lôùn
seõ töông öùng laøm giaûm doøng ñieän nhaáp nhoâ ñaàu vaøo (tính toaùn treân ta giaû thieát khoâng
toàn taïi nhaáp nhoâ cuûa doøng ñieän).
i. Boä chopper lí töôûng coù caùc boä loïc caû hai ngoõ vaøo-ra:
- 55 -
Maïch chopper treân hình 2.31 coù haèng soá thôøi gian maïch taûi ñöôïc xem laø raát lôùn, vì
vaäy doøng ñieän taûi ñöôïc xem laø khoâng nhaáp nhoâ. Caûm khaùng loïc L1 vaø ñieän dung loïc C1
treân ngoõ ñaàu vaøo ñöôïc coi laø raát lôùn, vì vaäy doøng ñieän nhaáp nhoâ cuûa nguoàn ñaàu vaøo vaø
ñieän aùp nhaáp nhoâ cuûa chopper ngoõ vaøo ñöôïc boû qua.
L1
∩∩∩ IS1
I1 +
S1
VS1
L1
+ A • ∩∩∩
V1 C1
I2
VS2 S2 V2 Taûi
+ IS2
Hình 2.31 Chopper coù boä loïc lyù töôûng caùc ngoõ vaøo-ra
Vôùi caùc giaû thieát naøy, chopper seõ laøm vieäc nhö moät maùy bieán aùp giaûm aùp lyù töôûng
cho ñieän DC gioáng nhö moät maùy bieán aùp giaûm aùp lyù töôûng ñieän AC. Caùc quan heä töông
öùng giöõa caùc ñaïi löôïng phaàn sô vaø thöù caáp nhö sau:
Tæ soá bieán aùp V2/V1 = D
Tæ soá bieán doøng I2/I1 = 1/D
Coâng suaát ñaàu vaøo = V1I1 = coâng suaát ñaàu ra = V2I2
Tæ soá bieán aùp cuûa maùy bieán ñieän aùp DC cuûa chuùng ta coù theå thay ñoåi trong phaïm
vi töø khoâng ñeán moät nhôø moät phöông phaùp ñôn giaûn : thay ñoåi chu kyø laøm vieäc D cuûa
chopper (moâ hình maïch thi coâng cuûa ta seõ laøm vieäc theo phöông phaùp naøy).
Caùc doøng ñieän vaø ñieän aùp maø ta quan taâm ñöôïc kyù hieäu baèng caùc kyù hieäu thích
hôïp treân hình 2.31 vaø daïng soùng cuûa chuùng ñöôïc trình baøy treân hình 2.32. Caùc daïng
soùng naøy goàm caùc doøng ñieän chaûy qua caùc linh kieän chuyeån maïch (van coù ñieàu khieån
S1 vaø van khoâng ñieàu khieån S2) vaø caùc ñieän aùp treân chuùng. Caùc daïng soùng doøng ñieän vaø
ñieän aùp cuûa caùc linh kieän chuyeån maïch caàn thieát ñeå tính toaùn caùc ñònh möùc thöïc cho
linh kieän seõ ñöôïc choïn cho maïch chopper.

- 56 -
V1
0
I1
0
VAB
0
Vtaûi
0
IS1 I2
0
IS2 I2
0
I2
0
0
V2=VDiode
-V1
Hình 2.32
+V1 Caùc daïng soùng cuûa chopper giaûm aùp coù boä
VS1 loïc lyù töôûng ôû caùc ngoõ vaøo-ra
0
Löu yù raèng caùc daïng soùng treân hình gaén vôùi caùc giaû thieát lyù töôûng. Thoâng thöôøng
khi choïn linh kieän baùn daãn neân choïn moät ñònh möùc ñieän aùp vaø ñònh möùc doøng ñieän
töông ñoái lôùn hôn tính toaùn, nhö vaäy heä soá an toaøn seõ cao leân. Heä soá an toaøn veà ñieän aùp
cao ñeå choáng caùc gai quaù aùp xuaát hieän trong quaù trình quaù ñoä cuûa chuyeån maïch. Töông
töï heä soá an toaøn cho doøng ñieän ñeå choáng quaù doøng gaây bôûi caùc traïng thaùi baát thöôøng,
quaù taûi, v.v…. Caùc ñònh möùc doøng ñieän phuï thuoäc caùch giaûi nhieät cho linh kieän, ñoù laø
loaïi boàn nhieät duøng keøm theo noù.
Moät chopper lyù töôûng hình 2.31 coù V1 = 100V, V2 = 60V, I2 = 10A. Ta tính toaùn
caùc thoâng soá coù lieân quan ñeán maïch nhö sau:
Chu kyø laøm vieäc: D = V2/V1 = 60/100 = 0,6
Doøng ñieän ñaàu vaøo: I1 = D×I2 = 0,6×10 = 6A
Giaù trò trung bình cuûa IS1 laø
I2 × Ton/T = 10×0,6 =6A
2
I22 × Ton/T = D×I22
⇒ trò hieäu duïng cuûa doøng IS1 laø

- 57 -
D × I 22 = D × I 2 = 0,6 × 10 = 7,7A
I2 × Toff/T = 10×(1-0,6) =4A
Giaù trò trung bình cuûa IS22
laø
I22 × Toff/T = I22 × (1-D)
⇒ trò hieäu duïng cuûa doøng IS2 laø
1 − D × I 2 = 1 − 0,6 × 10 = 6,3A
Ñieän aùp thuaän trò ñænh traïng thaùi xaùc laäp cuûa van S1 laø V1 = 100V vaø ñieän aùp ñænh
ngöôïc xaùc laäp laø 0V.
Ñieän aùp thuaän trò ñænh traïng thaùi xaùc laäp cuûa van S2 laø 0V vaø ñieän aùp ngöôïc trò ñænh
xaùc laäp cuûa van S2 laø V1 = 100V.
Daïng soùng doøng ñieän vaøo tuï loïc C1 :
I1 IS1
∩∩∩∩ IC
IC 6A
4A
Ton Toff
(a) (b)
Hình 2.33 Daïng soùng doøng ñieän tuï ñieän C1
Doøng ñieän vaøo tuï ñieän IC baèng hieäu giöõa doøng ñieän nguoàn moät chieàu DC I1 vaø
doøng ñieän chuyeån maïch chopper IS1 [xem hình 2.33 (a)].
Trong khoaûng ñònh thôøi Ton, I1 = 6A vaø IS1 = I2 = 10A ⇒ IC = -4A;
Trong khoaûng ñònh thôøi Toff, I1 = 6A vaø IS1 = 0A ⇒ IC = 6A.
Nhaän xeùt: doøng ñieän vaøo tuï ñieän laø moät thaønh phaàn AC ôû traïng thaùi xaùc laäp.
4. Chopper taêng aùp :

a. Caáu hình maïch taûi:
Caáu hình maïch chopper taêng aùp bieåu dieãn treân hình 2.34.

- 58 -
∩∩∩∩ X
•
L1
S1 L2 R2
+ ∩∩∩∩ ∧∨∧∨
V1 C1 Y
i2
S2 + VS
Z
Hình 2.34 Chopper taêng aùp coù boä loïc
Söï khaùc nhau cuûa hai caáu hình taêng aùp vaø giaûm aùp laø trong chopper taêng aùp, caùc vò
trí cuûa diode coâng suaát vaø linh kieän chuyeån maïch coù ñieàu khieån ñöôïc hoaùn vò cho nhau.
Caùch goïi teân cho caùc linh kieän luùc naøy nhö treân hình 2.34.
Ñeå ñieàu khieån moät chopper taêng aùp, van coù ñieàu khieån kyù hieäu S2 laàn löôït thoâng
vaø khoùa ôû taàn soá chopper ñöôïc choïn theo kieåu nhö cuûa boä giaûm aùp. Tæ soá taêng aùp ñöôïc
xaùc ñònh bôûi chu kyø chuyeån maïch.
Treân hình 2.34, coâng suaát ñaàu vaøo ñöôïc cung caáp töø nguoàn ñieän aùp DC kyù hieäu VS,
naèm phaàn hình beân phaûi, vaø cung caáp coâng suaát cho taûi; taûi ôû ñaây laø moät nguoàn ñieän aùp
cao hôn V1 naèm ôû phaàn hình beân traùi. Chopper duøng ñeå taêng aùp caáp nguoàn sang aùp ngoõ
ra. Treân hình cuõng coù moät maïch loïc gioáng vôùi maïch loïc ñaõ ñöôïc trình baøy naèm ôû phaàn
cuûa chopper giaûm aùp phaàn treân. Maïch loïc naøy goàm coù caùc phaàn töû C1 vaø L1 cuõng ñöôïc
duøng ôû phaàn cao aùp. Nhöng chæ khaùc ôû ñaây laø phaàn cao aùp laïi trôû thaønh taûi. Doøng ñieän
qua maïch loïc naøy chaûy vaøo taûi seõ laøm giaûm ñöôïc ñoä nhaáp nhoâ. Ta cuõng giaû thieát raèng
caùc phaàn töû cuûa boä loïc naøy coù giaù trò ñuû lôùn ñeå loïc boû thaønh phaàn nhaáp nhoâ cuûa doøng
taûi.
Phaàn hình beân phaûi cuõng coøn moät caûm khaùng kyù hieäu baèng L2, muïc ñích cuûa noù
laøm cuoän san phaúng ñaët ôû phaàn aùp thaáp gioáng chopper giaûm aùp coù caûm khaùng san
phaúng ôû ñaàu ra cuõng ñaët ôû phaàn aùp thaáp ñeå laøm baèng ñoä nhaáp nhoâ doøng. Noù laø moät yeâu
caàu thieát yeáu cho hoaït ñoäng cuûa boä chopper taêng aùp. Trong cheá ñoä taêng aùp, cuoän L2
hoaït ñoäng nhö moät hoà chöùa naêng löôïng taïm thôøi, laáy naêng löôïng töø nguoàn DC trong
khoaûng ñònh thôøi Ton vaø truyeàn laïi naêng löôïng ñoù cho nguoàn coù ñieän aùp cao hôn trong
khoaûng ñònh thôøi Toff. Noù duøng ñeå san phaúng ñoä nhaáp nhoâ cuûa doøng ñieän ôû phaàn ñieän
aùp thaáp (phaàn aùp thaáp trong tröôøng hôïp taêng aùp laø ngoõ vaøo boä chopper). Duøng moät giaù
trò L2 ñuû lôùn thì doøng ñieän nguoàn ñaàu vaøo seõ khoâng bò nhaáp nhoâ. Phaàn ñieän trôû cuûa L2,
cuûa nguoàn, cuûa daây daãn coäng chung laïi, ta kyù hieäu baèng R2.

- 59 -
b. Phaàn giaûi tích boä chopper taêng aùp:

Ñeå ñôn giaûn, ta coù moät soá giaû thieát sau : caùc phaàn töû maïch laø lyù töôûng vaø
Phaàn ñieän aùp cao coù maïch loïc lyù töôûng (L1 vaø C1 ñuû lôùn);
Chu kyø laøm vieäc cuûa chopper khoâng ñoåi (D = const);
Maïch chopper ñang laøm vieäc xaùc laäp.
Giaù trò L1 lôùn ñeå boû qua ñoä nhaáp nhoâ doøng ñieän taûi. Vì vaäy, neáu taûi mang tính ñieän
trôû, ñieän aùp treân noù kyù hieäu baèng V1 nhö hình 2.34 seõ khoâng ñoåi. Maët khaùc, chính V1
cuõng coù theå laø moät nguoàn aùp nhö laø moät boä bin caàn ñöôïc naïp ñieän. Ñieän aùp treân tuï loïc
seõ coù bieân ñoä DC laø V1, vì khi xaùc laäp thì cuoän caûm lyù töôûng L2 ñöôïc xem nhö bò ngaén
maïch. Neáu C1 raát lôùn thì ñoä nhaáp nhoâ ñieän aùp treân noù cuõng coù theå ñöôïc boû qua. Do ñoù,
ñieän aùp phaàn maïch taûi coù theå ñöôïc thay theá baèng moät nguoàn aùp khoâng ñoåi V1 vaø khi ñoù
maïch ñöôïc veõ laïi ñôn giaûn hôn nhö treân hình 2.35
X
•
S1 L2 R2
+ V1 Y ∩∩∩∩ ∧∨∧∨
i2
S2 + VS
Z
Hình 2.35 Chopper taêng aùp laøm vieäc vôùi phaàn aùp cao laø moät nguoàn DC coá ñònh.
Caáu hình maïch trong caùc khoaûng ñònh thôøi Ton vaø Toff :
c. Thaønh phaàn moät chieàu cuûa doøng ngoõ vaøo: (phaàn aùp thaáp)
Hình 2.36 (a), trình baøy caáu hình maïch trong khoaûng ñònh thôøi thoâng Ton cuûa
chopper. Ñieän aùp ñaët leân van coù ñieàu khieån S2 baèng khoâng, vaø nhö vaäy van khoâng ñieàu
khieån diode S1 bò phaân cöïc ngöôïc bôûi nguoàn V1 vaø do ñoù seõ khoùa ñöôøng daãn naøy. Trong
suoát khoaûng ñònh thôøi naøy, doøng ñieän taêng leân trong caûm khaùng ñaït tôùi bieân ñoä ñænh kyù
hieäu baèng Ip ñoàng nghóa vôùi vieäc nguoàn aùp VS naïp naêng löôïng cho cuoän caûm L2.

- 60 -
X
•
S1 L2 R2
+ V1 Y ∩∩∩∩ ∧∨∧∨
i2
S2 + VS
Z
(a) Maïch trong quaù trình ñònh thôøi Ton
X
•
S1 L2 R2
+ V1 Y ∩∩∩∩ ∧∨∧∨
i2
S2 + VS
Z
(b) Maïch trong quaù trình ñònh thôøi Toff
Hình 2.36 Caùc caáu hình maïch chopper trong caùc khoaûng ñònh thôøi Ton vaø Toff
Caáu hình maïch trong khoaûng ñònh thôøi Toff trình baùy ôû phaàn hình 2.36 (b).
Khi chopper ñònh thôøi khoùa (OFF), doøng ñieän trong L2 suy giaûm ñeå taïo ra ñieän aùp
Ldi2/dt treân noù. Löôïng ñieän aùp naøy cuøng chieàu vôùi nguoàn VS , coäng laïi seõ phaân cöïc
thuaän cho van khoâng ñieàu khieån S1 vaø thoâng noù. Doøng ñieän seõ chaûy vaøo phaàn ñieän aùp
cao vaø nhö vaäy seõ truyeàn coâng suaát cho phaàn ñieän aùp cao töø phaàn coù ñieän aùp thaáp.
Trong khoaûng thôøi gian naøy, doøng ñieän suy giaûm ñeán bieân ñoä ñaùy kyù hieäu baèng Iv. döïa
vaøo caùc thoâng soá maïch vaø chu kyø laøm vieäc, doøng ñieän seõ giaûm veà khoâng thaäm chí coøn
tröôùc caû luùc khoaûng ñònh thôøi Toff keát thuùc. Trong tröôøng hôïp naøy doøng ñieän chaûy trong
nguoàn aùp VS seõ khoâng lieân tuïc. ÔÛ ñaây ta chæ xeùt tröôøng hôïp doøng lieân tuïc, phaàn khoâng
lieân tuïc seõ trình baøy trong phaàn khaùc, beân döôùi.
Tæ soá bieán ñieän aùp:
Daïng soùng ñieän aùp xuaát hieän treân hai ñaàu cöïc YZ ñöôïc chæ treân hình 2.37

- 61 -
V1
0
Toff
Ton
Hình 2.37 Daïng soùng ñieän aùp treân caùc cöïc YZ phaàn aùp thaáp
Döïa theo caùc moâ taû ôû treân, trong khoaûng ñònh thôøi Ton, ñieän aùp coù bieân ñoä baèng
zero. Trong khoaûng ñònh thôøi Toff, do doøng ñieän chaûy lieân tuïc qua diode, ñieän aùp seõ
baèng V1. Ta thaáy raèng ñieän aùp treân cöïc YZ phaàn aùp thaáp coù daïng chuoãi xung. Daïng
soùng naøy goàm moät thaønh phaàn DC vaø moät thaønh phaàn nhaáp nhoâ. Ñoä nhaáp nhoâ seõ bò loïc
boû khi qua caûm khaùng L2. Thaønh phaàn DC ñöôïc kyù hieäu baèng V2 vaø caùch tính toaùn laø
laáy ñoä cao trung bình cuûa daïng soùng treân hình 2.37 nhö sau:
V1Toff
V2 = = V1 × (1-D) (I.2.44)
Ton + Toff
Vì vaäy tæ soá bieán ñoåi ñieän aùp kyù hieäu baèng a cuûa chopper, ñöôïc xaùc ñònh baèng
ñieän aùp ngoõ ra treân ñieän aùp vaøo nhö sau:
V1 1
a= = (I.2.45)
V2 1 − D
Phöông trình (I.2.45) cho thaáy veà maët lyù thuyeát khi ñieàu chænh chu kyø laøm vieäc
thích hôïp seõ ñieàu chænh ñöôïc lieân tuïc tæ soá bieán ñoåi ñieän aùp töø moät (D = 0) ñeán voâ haïn
(D = 1).
Caùc quan heä doøng ñieän cuûa chopper taêng aùp:
Xeùt maïch xaùc laäp, cheá ñoä doøng ñieän taûi lieân tuïc.
Phöông trình maéc löôùi trong khoaûng ñònh thôøi Ton [xem hình 2.36 (a)] laø:
di2
L2× + R2×i2 = VS (I.2.46)
dt
Ñieàu kieän ñaàu : i2 = Iv taïi t = 0, vaø choïn goác thôøi gian laø luùc baét ñaàu Ton.
Phöông trình maéc löôùi trong khoaûng ñònh thôøi Toff [ hình 2.36 (b)] :
di2
L2× + R2×i2 = VS – V1 (I.2.47)
dt
Ñieàu kieän ñaàu: i2 = Ip taïi t = 0, vaø choïn goác thôøi gian laø luùc baét ñaàu khoaûng ñònh
thôøi Toff.
Ip vaø Iv laø caùc bieân ñoä ñænh vaø ñaùy cuûa doøng ñieän i2.

- 62 -
Giaûi phöông trình (I.2.46) vôùi ñieàu kieän ñaàu ñaõ cho vaø t = Ton coù:
VS
Ip = × (1 − e −Ton / τ ) + I v × e −Ton / τ (I.2.48)
R2
Giaûi phöông trình (I.2.47) vôùi ñieàu kieän ñaàu cho taïi t = Toff coù:
VS − V1
Iv = (I.2.49)
−T / τ −T / τ
× (1 − e off ) + I p × e off
R2
Trong ñoù, τ = L2/R2 . Giaûi heä hai phöông trình (I.2.48) vaø (I.2.49) ta ñöôïc:
VS V1 e −Ton / τ − e −T / τ
Ip = − × (I.2.50)
R2 R2 1 − e −T / τ
−T /τ
V V 1 − e off
Iv = S − 1 × (I.2.51)
R2 R2 1 − e −T / τ
Ip
Iv
i2
Ton Toff
Hình 2.38 Daïng soùng doøng ñieän i2
Daïng soùng cuûa i2 ñöôïc veõ treân hình 2.38.

Ñoä nhaáp nhoâ ñænh-ñænh cuûa doøng ñieän ngoõ vaøo i2 cho bôûi:
Ipp = Ip – Iv
Thay giaù trò Ip vaø Iv trong coâng thöùc (I.2.50) vaø (I.2.51) vaøo ñöôïc:
V1 1
Ipp = × −T / τ
× [(1 + e −T / τ ) − (e − DT / τ + e −(1− D )T / τ )] (I.2.52)
R2 1 − e
Ñoä nhaáp nhoâ doøng ñieän ñænh-ñænh phaàn aùp thaáp cuûa boä chopper taêng aùp trong coâng
thöùc (I.2.52) gioáng hoaøn toaøn coâng thöùc tính ñoä nhaáp nhoâ doøng ñieän ñænh-ñænh phaàn aùp
thaáp cuûa boä chopper giaûm aùp [coâng thöùc (I.2.33) trang 46].
Vì caùc bieåu thöùc ñeå tính ñoä nhaáp nhoâ doøng ñieän Ipp gioáng nhau ñoái vôùi doøng ñieän
nhaáp nhoâ phaàn ñieän aùp thaáp cuûa caû hai boä chopper loaïi taêng aùp vaø giaûm aùp, hai quan heä
khaùc ñöôïc ruùt ra döïa theo Ipp cuûa boä chopper giaûm aùp cuõng töông töï cho boä chopper
taêng aùp. Ñoù laø:
Chu kyø laøm vieäc D maø taïi ñoù doøng ñieän nhaáp nhoâ ñaït cöïc ñaïi, D = 50% [xem coâng
thöùc (I.2.34) trang 46];
Giaù trò cöïc ñaïi cuûa ñoä nhaáp nhoâ doøng ñieän naøy cuõng ñöôïc cho cuøng moät coâng thöùc
VS 1 − e −0.5T / τ
(I.2.35) trang 47 nhö sau : Ipp = × .
R2 1 + e −0.5T / τ
d. Thaønh phaàn DC cuûa doøng ñieän ngoõ vaøo: (phaàn ñieän aùp thaáp)
- 63 -
Doøng ñieän ngoõ vaøo ñöôïc cung caáp bôûi nguoàn aùp VS dao ñoäng giöõa bieân ñoä ñænh Ip
cho bôûi coâng thöùc (I.2.50) vaø bieân ñoä ñaùy cho bôûi (I.2.51). Moät daïng soùng ñieån hình
ñöôïc trình baøy treân hình 2.38 ôû treân. Doøng ñieän naøy coù moät thaønh phaàn DC vaø moät
thaønh phaàn nhaáp nhoâ. Thaønh phaàn doøng nhaáp nhoâ xuaát hieän vì treân thöïc teá chæ coù caûm
khaùng mang giaù trò höõu haïn ôû phaàn ñieän aùp thaáp. Caùc coâng thöùc (I.2.50) vaø (I.2.51)
ñöôïc ruùt ra döïa treân moät giaù trò höõu haïn cuûa L2. Thaønh phaàn mong muoán cuûa ta laø thaønh
phaàn DC. Noù coù theå tính ra ñöôïc baèng caùch laáy ñoä cao trung bình cuûa daïng soùng treân
hình veõ 2.38 thoâng qua vieäc tính tích phaân caùc bieåu thöùc thích hôïp. Moät caùch thöùc ñôn
giaûn ñeå tìm thaønh phaàn DC laø duøng nguyeân lyù choàng chaäp, ta seõ baét ñaàu nhö sau:
Thaønh phaàn DC cuûa ñieän aùp xuaát hieän treân hai ñaàu ngoõ vaøo YZ laø:
V2 = V1 × (1-D) (I.2.44)
Vì vaäy doøng ñieän DC I2 ñöôïc tính baèng:
VS − V2 1
I2 = = × [VS – V1×(1-D)] (I.2.53)
R2 R2
Moät boä aéc quy cho xe hôi coù ñieän aùp 120V. Xe hôi ñöôïc truyeàn ñoäng baèng moät
ñoäng cô DC duøng ñieàu khieån chopper. Ñieän trôû maïch ñoäng cô: 0,2Ω. Trong quaù trình
haõm, caáu hình boä chopper chuyeån sang laøm vieäc ôû cheá ñoä taêng aùp. Khi xe hôi ñang
chaïy xuoáng moät con doác ôû moät toác ñoä naøo ñoù, söùc ñieän ñoäng caûm öùng trong maùy ñieän laø
110V vaø doøng haõm laø 10A. Giaû thieát cheá ñoä laøm vieäc doøng ñieän lieân tuïc.
Xaùc ñònh chu kyø laøm vieäc chopper nhö sau:
Thaønh phaàn DC cuûa ñieän aùp treân hai cöïc YZ kyù hieäu baèng V2 laø:
V2 = VS – R2× Ihaõm = 110 – 0,2×10 =108V
Theo coâng thöùc (I.2.44) thì V2 baèng:
V2 = (1-D)×V1
Chu kyø laøm vieäc D xaùc ñònh töø ñaúng thöùc:
108 = (1-D)×120
⇒ D = 10%.
e. Hoaït ñoäng cuûa chopper taêng aùp trong cheá ñoä doøng ñieän khoâng lieân tuïc:
Khi phaàn ñieän aùp thaáp coù caûm khaùng nhoû thì doøng ñieän ngoõ vaøo coù theå seõ veà
khoâng tröôùc khi khoaûng ñònh thôøi OFF keát thuùc. Ñieàu kieän xaùc ñònh ngöôõng cuûa cheá ñoä
doøng khoâng lieân tuïc seõ xuaát hieän luùc naøo nhö sau:
Cho doøng ñieän ñaùy baèng khoâng roài ruùt ra caëp tham soá gioáng nhö ôû phaàn doøng
khoâng lieân tuïc cuûa chopper giaûm aùp.
Töø (I.2.51) vaø Iv = 0 suy ra:
−T /τ
VS 1 − e off
= (I.2.54)
V1 1 − e −T / τ

- 64 -
ÔÛ ví duï treân, luùc naøy ta thay ñoåi caûm khaùng toång coäng phaàn maïch aùp thaáp (bao
goàm caû caûm khaùng ñoäng cô vaø maïch loïc) xuoáng coøn 300µH. Taàn soá chopper laø 1kHz.
Ta tính toaùn cho maïch naøy theo töøng ñieàu kieän nhö döôùi ñaây:
Ñieän aùp caûm öùng vaãn laø 110V nhö thí duï treân, trong suoát quaù trình haõm taùi sinh, xaùc
ñònh ngöôõng chu kyø laøm vieäc (neáu thaáp hôn trò naøy ñoäng cô seõ laøm vieäc trong cheá ñoä
doøng khoâng lieân tuïc). Ta löu yù raèng khi noùi ñoäng cô laøm vieäc trong cheá ñoä haõm taùi sinh
ôû ñaây laø chopper seõ laøm vieäc ôû cheá ñoä taêng aùp.
Ta coù:
T = 1/f = 10-3s
τ = L2/R2 = 0,3.10-3/0,2 =1,5.10-3s
VS = 110V, V1 = 120V
Thay caùc giaù trò naøy vaøo coâng thöùc (I.2.54), ta coù:
Toff = 8,86.10-4s
Suy ra chu kyø laøm vieäc ngöôõng laø:
T − Toff
D= =11,4%.
T
Doøng ñieän haõm luùc naøy tính nhö sau:
V2 = V1 × (1-D) = 120×(1-0,114) = 106,3V
VS − V2 110 − 106,3
I2 = = = 18,5A
R2 0,2
Nhaän xeùt: nhö vaäy, so vôùi ví duï treân khoâng coù ñeà caäp ñeán taàn soá ñoùng caét cuûa chopper
thì ñeå thoõa maûn ñöôïc cheá ñoä doøng lieân tuïc thì chopper trong thí duï treân caàn coù taàn soá
ñoùng caét cao hôn.
Neáu baây giôø khoâng haõm maø ta truyeàn ñoäng cho ñoäng cô (chopper hoaït ñoäng giaûm
aùp). Ta seõ tính ngöôõng xuaát hieän cheá ñoä doøng khoâng lieân tuïc luùc naøy:
Khi truyeàn ñoäng, chopper hoaït ñoäng ôû cheá ñoä giaûm aùp. Tröôøng hôïp naøy ngöôõng
xuaát hieän cuûa cheá ñoä doøng ñieän taûi khoâng lieân tuïc xaùc ñònh theo coâng thöùc (I.2.43), vaø
söùc ñieän ñoäng ngöôïc luùc naøy E = VS
−T /τ
E e off − e −T / τ VS
= =
V1 1 − e −T / τ V1
Vì vaäy:
−T /τ
110 e off − e −T / τ
=
120 1 − e −T / τ
Thay caùc giaù trò soá vaøo bieåu thöùc treân, ta coù:
Toff = 6,2.10-5s
Ton = 10-3 - 6,2.10-5 = 9,38.10-4s
Vaäy ngöôõng xuaát hieän cheá ñoä doøng khoâng lieân tuïc khi truyeàn ñoäng laø:
D = 0,938/1 = 93,8%.
Thaønh phaàn DC cuûa doøng ñieän ñoäng cô taïi chu kyø laøm vieäc naøy laø:
- 65 -
V2 − E D × 120 − 110
Id = = = 12,8A.
R 0,2
f. AÛnh höôûng cuûa taàn soá chopper ñeán söï xuaát hieän cuûa cheá ñoä doøng khoâng lieân
tuïc trong ñoäng cô:
Ta löu yù raèng coù theå laøm giaûm chu kyø laøm vieäc thaáp hôn vaø doøng ñieän haõm thaáp
hôn maø khoâng gaëp phaûi cheá ñoä doøng khoâng lieân tuïc neáu taêng taàn soá ñoùng caét vaø caùc
ñieàu kieän khaùc khoâng thay ñoåi. Cheá ñoä truyeàn ñoäng vaãn ñuùng khi aùp duïng caùc naøy. Ta
coù theå laøm giaûm chu kyø laøm vieäc trong cheá ñoä naøy cuõng nhö laøm giaûm doøng ñieän
truyeàn ñoäng cho ñoäng cô maø khoâng gaëp phaûi cheá ñoä doøng khoâng lieân tuïc. Vì tæ soá T/τ coù
maët trong bieåu thöùc tính chu kyø laøm vieäc ngöôõng neân vieäc taêng thôøi haèng cuõng coù taùc
ñoäng heät nhö khi taêng taàn soá chopper.
Cuõng thí duï treân, caùc thoâng soá khaùc khoâng thay ñoåi, taàn soá chopper taêng leân 6kHz.
Ta tính laïi caùc keát quaû phaàn treân nhö sau:
Chu kyø tuaàn hoaøn: T = 1/f = 1/6000 =0,1667ms
Thay giaù trò soá vaøo (I.2.54) coù:
Toff = 0,1520ms
Ton = 0,1667 – 0,1520 = 0,0147ms
Chu kyø laøm vieäc ngöôõng:
D = Ton/T = 0,0147/0,1667 = 8,82%
Ta coù:
V2 = V1 × (1-D) = 120 × (1-0,0882) =109,42V
VS − V2 110 − 109,42
⇒ Id = = = 2,9A
R 0,2
Trong quaù trình truyeàn ñoäng, chopper hoaït ñoäng ôû cheá ñoä giaûm aùp. Ngöôõng xuaát
hieän cheá ñoä doøng khoâng lieân tuïc xaùc ñònh theo (I.2.43):
− Toff / τ
e − e −T / τ VS
=
1 − e −T / τ V1
Theá soá vaøo phöông trình naøy coù:
Toff = 1,3203.10-5s
Ton = T-Toff =0,1667 – 1,3203.10-5 =0,1535ms
⇒ D = Ton/T = 0,1535/0,1667 = 92,08%
Thaønh phaàn DC cuûa doøng ñieän ñoäng cô taïi chu kyø laøm vieäc naøy laø:
V2 − E D × 120 − 110
Id = = = 2,48A
R 0,2
g. Caùc daïng soùng cuûa chopper taêng aùp khi coù caùc boä loïc treân hai ngoõ vaøo-ra:
Trong caùc tính toaùn cuûa ta cho boä chopper taêng aùp, ta ñaõ giaû thieát raèng maïch loïc
L-C laø lyù töôûng ôû phaàn cao aùp (ngoõ ra) nhöng laïi moät giaù trò höõu haïn cuûa caûm khaùng
san phaúng phaàn ñieän aùp thaáp (ngoõ vaøo). Ta coá yù thöïc hieän ñieàu naøy nhaèm nhaán maïnh
- 66 -
söï xuaát hieän cuûa cheá ñoä doøng ñieän lieân tuïc vaø khoâng lieân tuïc ôû phaàn aùp thaáp cuûa boä
chopper khi hoaït ñoäng ôû caû hai cheá ñoä giaûm aùp vaø taêng aùp. Ta cuõng muoán nhaán maïnh
veà söï xuaát hieän thaønh phaàn nhaáp nhoâ doøng ñieän ôû phaàn aùp thaáp vaø söï phuï thuoäc cuûa noù
vaøo caûm khaùng san phaúng hoaëc taàn soá chopper hoaëc caû hai. Trong caùc öùng duïng truyeàn
ñoäng phöông tieän giao thoâng duøng chopper, ñoäng cô truyeàn ñoäng naèm ôû phaàn aùp thaáp
vaø aéc quy naèm ôû phaàn cao aùp. Ta coù theå chuyeån ñoåi qua laïi giöõa hai cheá ñoä truyeàn ñoäng
vaø haõm töông öùng vôùi hoaït ñoäng giaûm aùp vaø taêng aùp cuûa chopper khi duøng noù ñeå ñieàu
khieån phöông tieän giao thoâng. Ñeå coù theå hoaït ñoäng toát ôû caû hai cheá ñoä thì ngöôøi ta caàn
phaûi coù caûm khaùng san phaúng phaàn aùp thaáp ñuû lôùn. Ñeå boä aéc quy phaàn cao aùp chopper,
ngöôøi ta phaûi coù maïch loïc L1 vaø C1 ñuû lôùn. Khi quan taâm ñeán caùc nhaân toá naøy, ta seõ
khoûi phaûi ñeå yù ñeán caùc giaû thieát maïch phaûi lyù töôûng hay khoâng tröø khi ñöôïc nhaéc tôùi. Ta
chæ giaû thieát caùc linh kieän chuyeån maïch laø lyù töôûng vaø nhö vaäy thì khoâng coù toån thaát
trong maïch chopper. Khi ñaõ coù nhöõng chopper lyù töôûng nhö theá thì vieäc öùng duïng noù
cho caùc ñieàu khieån phöông tieän giao thoâng seõ raát hieäu quaû, doøng ñieän nguoàn DC vaø
doøng ñieän ñoäng cô luùc naøy khaù phaúng vaø gaàn nhö khoâng coù dôïn soùng.
Coâng suaát phaàn cao aùp laø V1I1, coâng suaát phaàn aùp thaáp laø V2I2. Thöïc hieän ñaúng trò
hai thaønh phaàn ta ñöôïc quan heä doøng ñieän trong boä chopper taêng aùp laø:
I1/I2 = 1-D.

- 67 -
PHAÀN II
PHAÀN II
THIEÁT KEÁ
Chöông 3 MAÏCH PHAÀN CÖÙNG
A. SÔ ÑOÀ
B. CHÖÙC NAÊNG CUÛA TÖØNG BOÄ PHAÄN
C. HOAÏT ÑOÄNG CUÛA SÔ ÑOÀ
Chöông 4 PHAÀN MEÀM ASSEMBLER
D. GIAÛI THUAÄT
E. CHÖÙC NAÊNG CUÛA TÖØNG CHÖÔNG TRÌNH CON
F. CHÖÔNG TRÌNH
Chöông 5 PHAÀN MEÀM VISUAL BASIC
G. NHIEÄM VUÏ CUÛA PHAÀN MEÀM
H. GIAÛI THÍCH HOAÏT ÑOÄNG
I. CHÖÔNG TRÌNH
Chöông 6 KEÁT QUAÛ
J. MAÏCH THI COÂNG
K. GIAO DIEÄN ÑIEÀU KHIEÅN TREÂN MAÙY TÍNH
- 68 -
PHAÀN II - CHÖÔNG 3

- 69 -
A—SÔ ÑOÀ: (Hình 3.1)
Hình 3.1 Sô ñoà maïch thi coâng.

- 70 -
DANH SAÙCH CAÙC THAØNH PHAÀN:

Thöù töï Soá löôïng Moâ taû linh kieän
01 1 IC, AT89C51, Microcontroller
02 1 12MHz Crystal
03 6 10uF Capacitor
04 4 Led 7 ñoaïn
05 4 BJT, 2N1015,PNP
06 1 IC, ADC0809
07 1 IC, 7447
08 1 IC, 74393
09 1 IC, MAX232
10 1 IC, LM7805
11 1 BJT, 2N1061, NPN
12 1 Bieán trôû 10KΩ
13 1 Caàu chænh löu diode
14 2 Led thu-phaùt
15 2 Ñaàu noái DB-9 (ñöïc, caùi)
16 5 Tuï ñieän 10nF
17 10 Ñieän trôû 470Ω
18 6 Ñieän trôû 10KΩ
19 1 Ñieän trôû 47KΩ
20 4 Ñieän trô û1KΩ
21 2 Ñieän trôû 4K7
22 1 Nuùt reset
23 1 Rôle 5V 8 chaân
24 1 Tuï loïc nguoàn, 2200uF 25V
25 2 Diode 1N4007, choáng aùp ngöôïc
26 2 Tuï ñieän 30pF
27 2 BJT, 2N2222, NPN
28 1 BJT, D468, NPN
29 1 DC Motor 6V
30 1 Ñóa CD, ñuïc 20 loå, ñöôïc gaén ñoàng truïc ñoäng cô

- 71 -
B—CHÖÙC NAÊNG CUÛA TÖØNG BOÄ PHAÄN:
KHOÁI NGUOÀN:
Hình 3.2 Caáu truùc maïch mguoàn.
Cung caáp nguoàn nuoâi cho maïch thi coâng.

Khoái nguoàn ñöôïc thieát keá ñeå cung caáp möùc ñieän aùp oån ñònh 5V cho moâ hình. Moät
bieán aùp 110V/220V sang 6V/9V/12V khoaûng 1A; moät caàu chænh löu 1A; tuï ñieän nguoàn
2200µF 25V vaø IC oån aùp 7805.

- 72 -
KHOÁI GIAO TIEÁP MAÙY TÍNH:
Hình 3.3 Khoái giao tieáp PC-KIT
Thieát laäp quan heä giao tieáp vôùi maùy tính.

Khoái ñöôïc thieát keá nhaèm môû roäng khaû naêng ñieàu khieån cho kit. Maïch giao tieáp ôû
ñaây ñôn giaûn chæ coù ñaàu caém daây vaø boä IC max232 vaø tuï ñieän laøm töông thích ñieän aùp
giöõa hai ñôn vò giao tieáp laø maùy tính (~12V) vaø kit (~5V).
Hai khoái giao tieáp nhau qua hai ñöôøng truyeàn nhaän vaø phaùt, ngoaøi ra daây masse
ñöôïc noái chung.

- 73 -
KHOÁI VI ÑIEÀU KHIEÅN AT89C51:
Hình 3.4 Khoái ñieàu khieån AT89C51.
Trung taâm ñieàu khieån caùc cheá ñoä laøm vieäc cuûa ñoäng cô vaø toaøn boä moïi hoaït ñoäng
khaùc : ñieàu khieån ñoäng cô chaïy ôû toác ñoä mong muoán, ñaûo chieàu, haõm ngöôïc, ñieàu khieån
hoaït ñoäng maïch hieån thò led, ño toác ñoä, giao tieáp vôùi maùy tính.
Khoái goàm coù IC AT89C51, maïch taïo xung vaø maïch reset.

- 74 -
KHOÁI ÑAËT TOÁC ÑOÄ TREÂN KIT:
Hinh 3.5 Khoái ñaët toác ñoä treân KIT.
Khoái ñieàu khieån toác ñoä ñoäng cô baèng tay naèm treân kit.
Khoái goàm coù IC ADC0809 laøm chöùc naêng chính laø chuyeån ñoåi töông töï/soá, IC
74LS393 taïo xung nhòp cho ADC0809 vaø bieán trôû ñaët toác ñoä ñeå choïn möùc ñieän aùp cho
ADC0809.

- 75 -
KHOÁI HIEÅN THÒ:
Hình 3.6 Khoái hieån thò toác ñoä ño.
Duøng ñeå hieån thò toác ñoä ño ñöôïc cuûa ñoäng cô trong moâ hình maïch thi coâng.
Khoái goàm IC 7447 laøm nhieäm vuï giaûi maõ BCD sang baûy ñoaïn, boán led baûy ñoaïn,
boán transistor A1015 keùo doøng cho boán led baûy ñoaïn loaïi anode chung, baûy ñieän trôû
haïn doøng cho baûy ñaàu vaøo a, b, c, d, e, f vaø g (khoâng veõ treân hình ) vaø boä ñieän trôû phaân
cöïc transistor.

- 76 -
KHOÁI MAÏCH ÑOÄNG CÔ:
Hình 3.7 Khoái maïch ñoäng cô.
Khoái naøy goàm maïch ñoäng löïc cung caáp coâng suaát cho ñoäng cô. Boä phaän caûm bieán
toác ñoä söû duïng keøm theo laø moät ñóa CD-ROM coù ñuïc loã vaø caëp led thu-phaùt. Moät thaønh
phaàn nöõa laø relay taùm chaân cho muïc ñích ñaûo chieàu ñoäng cô duøng transistor D468 ñeå
ñieàu khieån.
Xem chi tieát trong phaàn phuï luïc.

- 77 -
C—HOAÏT ÑOÄNG CUÛA SÔ ÑOÀ:

1. Caùc böôùc chuaån bò:
Kieåm tra noái daây;
Kieåm tra noái nguoàn;
Chænh bieán trôû ñaët toác ñoä veà zero ñeå ñoäng cô khoâng chaïy khi môùi caáp nguoàn.
2. Hoaït ñoäng cuûa sô ñoà:
Sau khi caáp nguoàn cho maïch hoaït ñoäng, traïng thaùi cuûa caùc khoái treân nhö sau:
Khoái nguoàn cho ra ñieän aùp 5V ôû ngoõ ra.
Khoái giao tieáp maùy tính ôû traïng thaùi chôø.
Khoái vi ñieàu khieån AT89C51 thöïc thi chöông trình ñöôïc naïp vôùi caùc ñieàu kieän ñaàu
laø toác ñoä ñaët baèng zero, toác ñoä ño xuaát ra led laø khoâng, taïo xung khôûi ñoäng cho
ADC0809.
Khoái ñaët toác ñoä treân kit, luùc ñaàu vì chöa ñaët toác ñoä neân ñoäng cô khoâng chaïy.
Khoái hieån thò hieän boán soá khoâng.
Khoái maïch ñoäng cô hôû maïch.
Ñeå ñieàu khieån ñoäng cô chaïy ôû toác ñoä mong muoán, chænh bieán trôû ñaët toác ñoä theo
chieàu taêng ñieän aùp. AT89C51 trong quaù trình thöïc thi chöông trình seõ caäp nhaät toác ñoä töø
ADC0809, so saùnh toác ñoä caäp nhaät vôùi toác ñoä tröôùc ñoù, neáu coù söï thay ñoåi, noù seõ töï
ñoäng caäp nhaät vaøo oâ nhôù toác ñoä chuaån, sau ñoù seõ ñieàu khieån phaùt xung ñònh thôøi, taêng
möùc 1 lieân tuïc khi toác ñoä chuaån lôùn hôn toác ñoä ño, cho tôùi khi baèng nhau vaø ngöôïc laïi
giaûm ñònh thôøi möùc 1 khi toác ñoä chuaån beù hôn toác ñoä ño.
Vieäc taêng hay giaûm khoaûng ñònh thôøi tuaân thuû luaät: löôïng taêng khoaûng ñònh thôøi
möùc naøy ñoàng thôøi ñi keøm giaûm moät löôïng töông öùng khoaûng ñònh thôøi möùc kia.
Sau khi tính toaùn löôïng cheânh leäch giöõa toác ñoä chuaån vaø toác ñoä ño, ngaét do boä
ñònh thôøi timer 0 neáu xuaát hieän, AT89C51 seõ kieåm tra bit daáu (trong chöông trình laø bit
ñònh ñòa chæ 00H) ñeå xaùc ñònh boä ñeám timer 0 ñang ñònh thôøi trong khoaûng ñònh thôøi
möùc 1 ( neáu noäi dung 00H baèng 1) hay möùc 0 ( neáu noäi dung 00H baèng khoâng).
Neáu ñang ñònh thôøi möùc 1 thì xoùa 00H, naïp noäi dung trong oâ nhôù giaù trò ñònh thôøi
möùc 0 vaøo timer 0 vaø cho chaïy.
Neáu ngaét cuûa timer 0 chöa can thieäp thì AT89C51 seõ xuaát toác ñoä ño ñöôïc töø boä
caûm bieán toác ñoä (CD-ROM vaø caëp led thu-phaùt) cho khoái hieån thò.
Trong chöông trình thöïc thi cuûa AT89C51, ta söû duïng ba ngaét coù ñoä öu tieân theo
thöù töï giaûm daàn laø Timer 0, ngaét ngoaøi 0, ngaét do port noái tieáp.
Ngaét ngoaøi 0 seõ laøm vieäc vôùi ñoä öu tieân xeáp sau ngaét do timer 0, neáu timer 0 traøn
vaø gaây ngaét thì ngaét ngoaøi 0 seõ chôø vaø thöïc thi sau ñoù. Ngaét ngoaøi 0 seõ lieân tuïc taêng oâ

- 78 -
nhôù toác ñoä moãi khi coù xung caïnh aâm ñaët vaøo chaân /INT0 cuûa AT89C51. OÂ nhôù toác ñoä bò
xoùa moãi khi timer 0 gaây ngaét.
Tieáp theo laø ngaét do port noái tieáp vaø caùch ñaët toác ñoä cho ñoäng cô töø maùy tính.
Treân maùy tính, treân panel ñieàu khieån, ta choïn toác ñoä mong muoán, nhaán nuùt Start,
8-bit döõ lieäu seõ truyeàn sang kit AT89C51. Keát thuùc quaù trình nhaän döõ lieäu töø kit gaây ra
ngaét. Ngaét do port noái tieáp coù ñoä öu tieân thöù ba sau timer 0 vaø ngaét ngoaøi 0.
Döõ lieäu ñaàu tieân khi nhaäp vaøo seõ ñöôïc kieåm tra xem lieäu ñoù coù phaûi laø kyù töï yeâu
caàu ñaûo chieàu hay khoâng. Neáu phaùt hieän döõ lieäu vöøa nhaän ñöôïc töø maùy tính laø tín hieäu
yeâu caàu ñaûo chieàu thì AT89C51 seõ ñieàu khieån ñaûo chieàu ñoäng cô vaø thoaùt khoûi cheá ñoä
ngaét port noái tieáp.
Neáu leänh yeâu caàu khoâng phaûi laø ñaûo chieàu, toác ñoä ñaët töø maùy tính sau ñoù seõ ñöôïc
kieåm tra xem coù thay ñoåi so vôùi toác ñoä hieän haønh hay khoâng. Tröôøng hôïp khoâng thay
ñoåi seõ phaûn hoài toác ñoä cho maùy tính.
Tröôøng hôïp khaùc khi toác ñoä ñaët khaùc toác ñoä chuaån, toác ñoä chuaån seõ bò thay theá
baèng chính toác ñoä môùi ñaët naøy, ñeå keát thuùc quaù trình ngaét cuûa port noái tieáp, AT89C51
seõ phaûn hoài toác ñoä hieän haønh cho maùy tính. Quaù trình ñònh thôøi cho ñoäng cô chaïy seõ
gioáng nhö cuûa ADC0809.

- 79 -
- 80 -
D—GIAÛI THUAÄT:
Baûng danh saùch caùc löu ñoà giaûi thuaät ñöôïc söû duïng:
Teân löu ñoà Nhieäm vuï Trang
TIMER 0_ISR Trình phuïc vuï ngaét do Timer 0
INT0_ISR Trình phuïc vuï ngaét do ñeám toác ñoä
SP_ISR Trình phuïc vuï ngaét do port noái tieáp
MAIN Chöông trình chính
HIENTHITOCDO Hieån thò toác ñoä ño

DELAYMS Laøm treã 1 mili giaây
BINTOBCD Ñoåi soá nhò phaân 16-bit thaønh maõ BCD neùn
DIV_16_8 Chia soá nhò phaân 16-bit cho soá 8-bit
Chöùc naêng caùc oâ nhôù ñöôïc duøng trong chöông trình:

OÂ nhôù Chöùc naêng
7FH Byte cao cuûa giaù trò khoaûng ñònh thôøi möùc 1 (byte cao cuûa TH)
7EH Byte thaáp cuûa giaù trò khoaûng ñònh thôøi möùc 1 (byte thaáp cuûa TH)
7DH Byte cao cuûa giaù trò khoaûng ñònh thôøi möùc 0 (byte cao cuûa TL)
7CH Byte thaáp cuûa giaù trò khoaûng ñònh thôøi möùc 0 (byte thaáp cuûa TL)
7BH Boä nhôù caäp nhaät toác ñoä ño theo chu kyø laøm vieäc cuûa Timer 0 (~50ms)
7AH OÂ nhôù toác ñoä ño (caäp nhaät giaùn tieáp qua 7BH)
79H OÂ nhôù toác ñoä chuaån
78H OÂ nhôù löu toác ñoä ñaët cuûa maùy tính (caäp nhaät giaùn tieáp qua 76H)
77H OÂ nhôù löu toác ñoä ñaët cuûa ADC0809 (caäp nhaät giaùn tieáp qua 75H)
76H OÂ nhôù caäp nhaät toác ñoä ñaët töø maùy tính
75H OÂ nhôù caäp nhaät toác ñoä ñaët töø ADC0809
74H Töông töï thanh ghi R7
73H Töông töï thanh ghi R6
Chöùc naêng thanh ghi trong bank thanh ghi default:

Thanh ghi Chöùc naêng
R2 Ñeå ñeám soá laàn dòch bit khi chia soá 16-bit cho soá 8-bit
R3 Ñeå phaùt hieän tín hieäu yeâu caàu ñaûo chieàu ñoäng cô
R5 Laøm boä ñeám trong chöông trình con DELAYMS
R6 ÔÛ daïng nhò phaân chöùa byte thaáp, BCD thì chöùa haøng chuïc-ñôn vò cuûa giaù trò toác ñoä ño
R7 ÔÛ daïng nhò phaân chöùa byte cao, BCD thì chöùa haøng ngaøn-traêm cuûa giaù trò toác ñoä ño

- 81 -
TIMER 0_ISR
TIMER 0_ISR:
PUSH ACC
CLR TR0
No Bit daáu: 00H

= #0
?
Yes
Ñoïc toác ñoä töø ADC vaøo oâ nhôù 75H
No (75H) ≠ (77H)
?
Y1:
Yes
Xoùa bit daáu: 00H = #0
Naïp (7DH) vaøo TH0
Naïp (7CH) vaøo TL0 Naïp (75H) vaøo (77H)
Xoùa bit P3.7 Naïp (75H) vaøo (79H)
SKIP_1:
Khôûi ñoäng ADC0809
Naïp (7BH) vaøo (7AH)
Xoùa (7BH)
Set bit daáu: 00H = #1
Naïp (7FH) vaøo TH0
Naïp (7EH) vaøo TL0
Set bit P3.7
Y2:
Khôûi ñoäng timer 0: TR0=1

POP ACC
RETI

- 82 -
INT0_ISR
Taêng noäi dung boä ñeám toác ñoä 7BH

RETI
SP_ISR

- 83 -
SP_ISR:
PUSH ACC
No RI = 1
?
Yes
Naïp SBUF vaøo (76H)

Naïp (76H) vaøo R3
No R3 ≠ 100
?
Yes
SKIP_4:
(76H) = (79H) No
?
CPL P3.6
Yes Naïp (76H) vaøo (79H)
Naïp (76H) vaøo (78H)
SKIP_2:
CLR RI
Naïp (7AH) vaøo SBUF
EXIT:
CLR TI
POP ACC
RETI
MAIN

- 84 -
MAIN:
Naïp 50 000µs(thôøi gian möùc 0 cuûa tín hieäu ñieàu khieån ñoäng cô) vaøo hai byte:
Cao: 7DH, thaáp: 7CH;
Naïp 00000µs(thôøi gian möùc 1 cuûa tín hieäu ñieàu khieån ñoäng cô) vaøo hai byte:
Cao: 7FH, thaáp: 7EH;
Khôûi ñoäng ADC0809
Naïp SCON, TH1,SP

Naïp TMOD, TCON, IE, IP
Set bit: TR1 = 1
Set bit: TR0 = 1
X0:
No (79H) < (7AH) No (79H) > (7AH)

(Chuaån < Ño) (Chuaån > Ño)
? ?
Yes Yes
X1:
Giaûm oâ nhôù 7EH, neáu traøn Taêng oâ nhôù 7EH, neáu traøn
00→FF thì giaûm oâ nhôù 7FH. FF→00 thì taêng oâ nhôù 7FH.
Taêng oâ nhôù 7CH, neáu traøn Giaûm oâ nhôù 7CH, neáu traøn
FF→00 thì taêng oâ nhôù 7DH. 00→FF thì giaûm oâ nhôù 7DH.
X2:
HIENTHITOCDO
HIENTHITOCDO

- 85 -
HIENTHITOCDO:
Naïp (7AH) vaøo thanh ghi A
Naïp 60 vaøo thanh ghi B
Nhaân A vôùi B
Naïp B vaøo R7
Naïp A vaøo R6
Naïp B vaøo (74H)
Naïp A vaøo (73H)
BINTOBCD
Naïp R7 vaøo 74H

Naïp R6 vaøo 73H
Naïp (73H) vaøo thanh ghi A Naïp (74H) vaøo thanh ghi A
Naïp soá BCD ñôn vò trong A (ANL) Naïp soá BCD traêm trong A (ANL)
Choïn led ñôn vò: ACC.4 = 0 (ORL) Choïn led traêm: ACC.6 = 0 (ORL)
Xuaát A ra port 0 Xuaát A ra port 0
DELAYMS (6 laàn) DELAYMS (6 laàn)
Naïp (73H) vaøo thanh ghi A Naïp (74H) vaøo thanh ghi A
Hoaùn vò hai nible trong A Hoaùn vò hai nible trong A
Naïp soá BCD chuïc trong A (ANL) Naïp soá BCD ngaøn trong A (ANL)
Choïn led chuïc: ACC.5 = 0 (ORL) Choïn led ngaøn: ACC.7 = 0 (ORL)
Xuaát A ra port 0 Xuaát A ra port 0
DELAYMS (6 laàn) DELAYMS (6 laàn)
RET
DELAYMS

- 86 -
DELAYMS:
Xoùa thanh ghi R5
LOOPA:
NOP
Taêng thanh ghi R5 leân 1
No
R5 = 255
?
Yes
RET
BINTOBCD
BINTOBCD:
PUSH ACC
PUSH B
TAØI LIEÄU ÑÖÔÏC SHARE TREÂNNaïWEBSITE
p 10 vaøo thanhKYSUBACHKHOA.COM
ghi B
- 87 -
DIV_16_8
DIV_16_8
DIV_16_8:
Caát noäi dung A vaøo STACK
Caát noäi dung R2 vaøo STACK
- 88 -
Xoùa thanh ghi A
Naïp 16 vaøo R2

- 89 -
E—CHÖÙC NAÊNG CUÛA TÖØNG CHÖÔNG TRÌNH CON:

TIMER 0_ISR
Ñaây laø chöông trình phuïc vuï ngaét daønh cho ngaét do Timer 0 gaây ra.
Nhö ñaõ ñeà caäp ôû phaàn treân [doøng thöù 9 töø treân xuoáng, trang 55]; nguyeân lyù taïo
xung coù ñoä roäng möùc cao hay thaáp thay ñoåi cho ñieàu khieån toác ñoä ñoäng cô nhö sau :
High 7FH High 7DH

TH TL
Low 7EH Low 7CH
T coá ñònh = 50ms = 50 000 µs

TH thay ñoåi tuøy yù theo toác ñoä
ñoäng cô
- neáu toác ñoä ñoäng cô > toác ñoä chuaån
giaûm TH
- neáu toác ñoä ñoäng cô < toác ñoä chuaån
taêng TH
Trong ñoù:
TL laø khoaûng thôøi gian ñònh thôøi ôû möùc 0 (töông öùng vôùi ñieän aùp 0V).
TH laø khoaûng thôøi gian ñònh thôøi ôû möùc 1 (töông öùng vôùi ñieän aùp 5V).
Giaù trò naïp cuûa khoaûng ñònh thôøi TH ñöôïc löu vaøo caùc oâ nhôù coù ñòa chæ:( high: 7FH,
low : 7EH ) vaø cho TL : ( high : 7DH, low : 7CH ).
Toác ñoä chuaån ñöôïc laáy vaøo töø ADC0809 hoaëc maùy tính naïp vaøo oâ nhôù ñòa chæ :
(79H).
So saùnh giöõa oâ nhôù caäp nhaät tröïc tieáp vôùi oâ nhôù caäp nhaät giaùn tieáp ñeå caäp nhaät
vaøo oâ nhôù toác ñoä chuaån 79H söï thay ñoåi treã nhaát xuaát hieän cuûa hai phaàn ñieàu khieån ñaët
toác ñoä ADC vaø maùy tính. Trong ñoù, caùc oâ nhôù duøng ñeán laø:
78H : oâ nhôù toác ñoä ñaët töø maùy tính (78H caäp nhaät giaùn tieáp qua 76H).
76H : oâ nhôù toác ñoä ñaët caäp nhaät tröïc tieáp töø maùy tính.
77H : oâ nhôù toác ñoä ñaët töø ADC0809 (77H caäp nhaät giaùn tieáp qua 75H).
75H : oâ nhôù toác ñoä ñaët caäp nhaät tröïc tieáp töø ADC0809.
Bit ñaùnh daáu ñeám, choïn laø bit ñònh ñòa chæ 00H.
Bit 00 coù giaù trò :
1 : töùc laø xung ñieàu khieån ñoäng cô ñang ôû ñònh thôøi möùc 1 (5V).
0 : töùc laø xung ñieàu khieån ñoäng cô ñang ôû ñònh thôøi möùc 0 (0V).
Söû duïng Timer 0, mode 1, khi traøn thì interrupt (sau khoaûng 50ms).
- 90 -
Timer 0 : boä ñònh thôøi 16-bit coù boán mode hoaït ñoäng.
Mode 1 : Timer 0 ñaët hoaït ñoäng ôû mode 1, caùc bit M1 = 0, M0 = 1 trong thanh ghi
TMOD => thieát laäp ñònh thôøi 16-bit, ñeå Timer 0 baét ñaàu ñeám thì ñoàng thôøi phaûi set bit
TR0 = 1 trong thanh ghi TCON.
Interrupt timer 0: TF0 = 1 trong thanh ghi TCON khi Timer 0 ñeám tôùi giaù trò ñaët
vaø voøng veà giaù trò 0.
Vôùi caùc dieãn giaûi treân, hoaït ñoäng cuûa TIMER 0_ISR toùm taét nhö sau:
Khi ngaét xaûy ra, döøng timer 0, kieåm tra bit daáu 00H, coù hai tröôøng hôïp:
Bit daáu 00H baèng 1: caùc hoaït ñoäng tieáp theo seõ laø
Xoùa bit daáu 00H;
Naïp laïi dung löôïng ñeám (TL) cho Timer 0;
Haï tín hieäu ñieàu khieån ñoäng cô xuoáng möùc thaáp;
Cho chaïy laïi Timer 0.
Bit daáu 00H baèng 0:
Caäp nhaät toác ñoä ñaët töø ADC0809. Hai tröôøng hôïp:
Phaùt hieän coù söï thay ñoåi toác ñoä ñaët töø ADC, caäp nhaät toác ñoä ñoù.
Toác ñoä nhaän veà töø ADC khoâng thay ñoåi, khoâng caäp nhaät.
Khôûi ñoäng laïi ADC0809;
Set bit daáu 00H;
Naïp laïi dung löôïng ñeám (TH) cho Timer 0;
Naâng tín hieäu ñieàu khieån ñoäng cô leân möùc cao;
Cho pheùp Timer 0 hoaït ñoäng.
INT0_ISR
Trình phuïc vuï ngaét gaây ra do ngaét ngoaøi 0.
Chöông trình con naøy phuïc vuï vieäc ñeám toác ñoä quay cuûa ñoäng cô. Noù ñöôïc vieát
ngay sau vector ngaét cuûa ngaét ngoaøi 0 (leänh vi xöû lyù: ORG 0003H).
Trình naøy chæ thöïc hieän moãi ñoäng taùc laø taêng noäi dung oâ nhôù toác ñoä ño 7BH leân
moät. Quaù trình ñeám toác ñoä naøy dieãn ra trong khoaûng 50ms (chu kyø cuûa xung ñieàu khieån
toác ñoä ñoäng cô) vaø sau ñoù ñöôïc taùi laäp (voøng veà 0 vaø ñeám laïi trong chu kyø tieáp).
Trình phuïc vuï ngaét naøy khoâng hieän dieän roõ raøng trong chöông trình, noù ñöôïc ñaët
noái tieáp ngay sau leänh goïi ñòa chæ vector ngaét vaø ñöôïc trình baøy ôû ñaây coù teân laø
INT0_ISR chæ nhaèm muïc ñích moâ taû roõ hôn caùc hoaït ñoäng dieãn ra beân trong boä vi ñieàu
khieån.
SP_ISR
Ñaây laø trình phuïc vuï ngaét, phuïc vuï vieäc thu – phaùt döõ lieäu cuûa port noái tieáp.
Trình phuïc vuï port noái tieáp hoaït ñoäng theo cô cheá thu tröôùc vaø phaûn hoài sau. Toùm
taét quaù trình hoaït ñoäng cuûa trình phuïc vuï ngaét port noái tieáp nhö sau:
- 91 -
Ban ñaàu chôø nhaän döõ lieäu göûi qua töø maùy tính, khi nhaän ñuû 1 byte döõ lieäu, côø RI
döïng leân 1. Trình phuïc vuï ngaét nhaûy vaøo xen ngang chöông trình chính.
Byte döõ lieäu ñöôïc kieåm tra ñeå xaùc nhaän laø tín hieäu ñieàu khieån ñaûo chieàu hay laø tín
hieäu ñaët toác ñoä. Neáu laø tín hieäu ñaûo chieàu, boä vi ñieàu khieån seõ xuaát tín hieäu ñaûo cöïc
ñoäng cô. Tröôøng hôïp ñaët toác ñoä, ñoäng cô moät laàn nöõa seõ kieåm tra ñeå phaùt hieän toác ñoä
ñaët töø maùy tính coù thay ñoåi so vôùi toác ñoä hieän haønh hay khoâng.
Quaù trình xöû lyù tieáp theo vi ñieàu khieån döïa vaøo keát quaû kieåm tra, neáu coù thay ñoåi
toác ñoä thì AT89C51 töï ñoäng caäp nhaät toác ñoä môùi naøy, neáu khoâng thay ñoåi thì vi ñieàu
khieån seõ boû qua khaâu caäp nhaät treân.
Ñeå keát thuùc hoaït ñoäng cuûa mình, vi ñieàu khieån traû toác ñoä ño hieän haønh veà maùy
tính ñeå hieån thò treân maøn hình maùy tính.
MAIN
Phaàn chöông trình laøm vieäc nhö moät boä tính toaùn-hieäu chænh dung löôïng ñeám TH
hoaëc TL ñeå thay ñoåi chu kyø laøm vieäc cuûa xung ñieàu khieån toác ñoä ñoäng cô. Beân caïnh ñoù
coøn coù nhieäm vuï: taïo baud rate 1200, naïp caùc trò thích hôïp cho caùc thanh ghi ñieàu khieån
vaø hieån thò toác ñoä ño.
Xem chi tieát treân phaàn löu ñoà giaûi thuaät.
HIENTHITOCDO
Trình con naøy phuïc vuï cho vieäc hieån thò toác ñoä ño ra khoái hieån thò led baûy ñoaïn.
Xem chi tieát treân löu ñoà giaûi thuaät.
DELAYMS
Trình con taïo treã khoaûng moät mili giaây (1024 microsecconds).
BINTOBCD
Trình con chuyeån ñoåi soá BIN sang soá BCD, ñaàu vaøo laø caëp thanh ghi R7:R6 lieân
tieáp chöùa byte cao vaø byte thaáp cuûa soá nhò phaân 16-bit.
Ñeå chuyeån sang maõ BCD neùn, ta caàn chuyeån sang maõ BCD theo caùch laáy giaù trò
caàn chuyeån ñoåi laàn löôït chia cho 10, soá dö seõ laø maõ BCD töông öùng. Neáu soá caàn
chuyeån ñoåi laø 16-bit nhö tröôøng hôïp cuûa ta, chia laàn ñaàu ñeå ñöôïc soá dö laø maõ BCD
haøng ñôn vò, laáy keát quaû chia laàn thöù hai ñeå ñöôïc soá dö laø maõ BCD haøng chuïc. Thuû tuïc
duøng ñeå chia soá 16-bit cho soá 8-bit laø DIV_16_8.
Ñeå tìm hai maõ haøng traêm vaø haøng ngaøn coøn laïi, chæ caàn duøng leänh <DIV AB>
thoâng thöôøng trong taäp leänh.
Keát quaû töø thuû tuïc naøy cuõng laø R7:R6, nhöng baây giôø laø soá BCD neùn vôùi R7 chöùa
haøng ngaøn trong 4-bit cao, haøng traêm trong 4-bit thaáp. Töông töï cho R6, nible cao chöùa
haøng chuïc vaø thaáp chöùa ñôn vò.
- 92 -
Trong thuû tuïc naøy coù söû duïng ñeán thuû tuïc chia soá 16-bit cho soá 8-bit seõ trình baøy
döôùi ñaây.
DIV_16_8
Chöông trình con chia moät soá nhò phaân 16-bit cho 10 (soá nhò phaân 8-bit) duøng pheùp
tröø vaø pheùp dòch traùi bit lieân tieáp cho tôùi khi ñeán bit thöù 16.
Dieãn giaûi cuï theå nhö sau:
Ñaàu tieân, dòch traùi 1-bit toaøn boä 16-bit trong coù maët trong caëp thanh ghi R7:R6 coù
côø Carry, CY=0. Thanh ghi A taïi doøng leänh <RLC A> mang giaù trò caùc bit cao cuûa soá
nhò phaân 16-bit ñöôïc dòch traùi vaø coù theå coøn coù bit ñi tröôùc bit cao mang giaù trò chia coøn
dö cuûa laàn dòch bit keá tröôùc ñoù. Phaàn tính ra trò dö naøy ñöôïc tính ra baèng leänh <SUBB
A,B> naèm noái tieáp sau cuûa nhaõn “A_GREATER_EQ_B” vaø trò dö (neáu coù) ñöôïc
giöõ nguyeân trong thanh ghi A luùc nhaûy ra ngoaøi nhaõn.
Taïi doøng leänh <CJNE A, B, NOT_EQUAL> cho ta ba khaû naêng quan heä giöõa
A vaø B:
Neáu A = B : CY = 0
Neáu A > B : CY = 0
Neáu A < B : CY = 1
Hai tröôøng hôïp ñaàu, thöông soá baèng 1 (doøng leänh bieåu thò laø ba doøng leänh tieáp
theo sau leänh tröø neâu ôû treân) ñöôïc naïp vaøo bit thaáp nhaát cuûa thanh ghi R6 (chöùa giaù trò
cuûa côø Carry dòch vaøo). Tröôøng hôïp coøn laïi khoâng caàn phaûi naïp giaù trò 0 (khoâng chia
heát) cho bit neâu ra trong hai tröôøng hôïp ñaàu vì baûn thaân noù ñaõ baèng zero trong laàn dòch
bit ñoù. Chæ khi naøo chia heát thì bit mang giaù trò zero cuûa côø Carry dòch traùi vaøo R6 môùi
ñöôïc thay baèng 1.
Neáu A > B, thì thöông soá = 1 vaø soá dö tính ra baèng leänh SUBB. Soá dö naøy seõ löu
laïi cho laàn dòch bit sau (laàn dòch bit sau laø laàn dòch bit thöù ≤ 16).

- 93 -
F—CHÖÔNG TRÌNH:
;***************************************************************;
;CHÖÔNG TRÌNH CHÍNH, xöû duïng 3 ngaét
;***************************************************************;
ORG 0000H
LJMP MAIN
ORG 0003H ;external interrupt 0
INC 7BH
CPL P2.1
RETI
ORG 000BH ;timer 0 interrupt
LJMP TIMER 0_ISR
ORG 0023H ;serial port interrupt
LJMP SP_ISR
MAIN:
CLR TI
CLR RI
MOV 7DH,#HIGH(-50000) ;chu kyø xung kích ñoäng cô = 50ms
MOV 7CH,#LOW(-50000) ;taàn soá töông öùng 20Hz
MOV 7FH,#0 ;khôûi ñoäng khoaûng ñònh thôøi möùc 1 baèng zero
MOV 7EH,#0
CLR P2.0 ; khôûi ñoäng ADC0809
SETB P2.0 ;taïo moät xung ra START,ALE
CLR P2.0
MOV TMOD,#21H ;timer1 mode 2, timer 0 mode 1
MOV TH1,#-26 ;1200 baud
SETB TR1
SETB TR0
MOV TCON,#01H ;IT0 =1 : ngaét ngoaøi 0 taùc ñoäng baèng caïnh xung xuoáng
MOV SCON,#50H ; mode = 8-bit UART
MOV SP, #2FH ;boä nhôù doàn baét ñaàu töø 30H
MOV IP,#02H ;PT0=1 :öu tieân cho ngaét timer 0
;REN=1 : cho pheùp hoaït ñoäng thu
MOV IE,#93H ;EA=1:cho pheùp ngaét toaøn cuïc
;ES=1:cho pheùp ngaét do port noái tieáp
;ET0=1 : cho pheùp ngaét do timer 0
;EX0=1 :cho pheùp ngaét ngoaøi 0
;
;***************************************************************;
;Duøng timer 0 ñeå ñònh toác ñoä ñoäng cô
;X0: giaûm ñònh thôøi möùc 1 vaø taêng ñònh thôøi möùc 0
;X1: taêng ñònh thôøi möùc 1 vaø giaûm ñònh thôøi möùc 0
;***************************************************************;
X0:
MOV A,7AH ;boä nhôù toác ñoä ño (7AH)
CLR C
SUBB A,79H ;toác ñoä chuaån (79H)
JC X1 ;neáu chuaån > ño: C=1
;-->nhaûy ñeán X1
MOV A,79H ;chuaån

- 94 -
CLR C
SUBB A,7AH ;ño
JNC X2 ;neáu chuaån = ño : C=0
;-->nhaûy ñeán X2
DEC 7EH ;ño > chuaån: giaûm ñònh khoaûng ñònh thôøi 1
CLR C ;ñoàng thôøi taêng khoaûng ñònh thôøi 0
MOV A,#0FFH ;so saùnh byte thaáp vôùi 0FFH
CJNE A,7EH,TANG_DINH_THOI_MUC_0 ; neáu pheùp tröø (7EH) coù möôïn
; thì tröø tieáp (7FH)
DEC 7FH ;byte cao giaù trò khoaûng ñònh thôøi 1
TANG_DINH_THOI_MUC_0:
INC 7CH ;byte thaáp giaù trò khoaûng ñònh thôøi 0
CLR C
MOV A,#0
CJNE A,7CH,X2 ;neáu coäng bò traøn thì coäng 1
;vaøo (7DH)_byte cao giaù trò ñònh thôøi 0
INC 7DH
CPL P2.2
SJMP X2
X1:
INC 7EH
CLR C
MOV A,#0
CJNE A,7EH,GIAM_DINH_THOI_MUC_0
INC 7FH
GIAM_DINH_THOI_MUC_0:
DEC 7CH
CLR C
MOV A,#0FFH
CJNE A,7CH,X2
DEC 7DH
CPL P2.3
X2: ;rpm=(7AH)/20/0.05*60=(7AH)*60
CALL HIENTHITOCDO
SJMP X0
;
;*********************************************************************;
;Trình phuïc vuï ngaét Timer 0
;naïp caùc khoaûng ñònh thôøi vaø cho chaïy timer 0
;*********************************************************************;
TIMER 0_ISR:
PUSH ACC
CLR TR0
JB 00H, Y1 ;kieåm tra bit daáu 00H, neáu (00H)=1
;thì nhaûy ñeán Y1
MOV 75H, P1 ;75H laø oâ nhôù caäp nhaät toác ñoä ñaët töø ADC
MOV A, 75H
CJNE A,77H, NOT_EQ_ADC ;so saùnh giaù trò caäp nhaät vôùi giaù trò ñaõ löu
;cuûa laàn kieåm tra tröôùc
SJMP SKIP_1 ;neáu khoâng thay ñoåi thì baét ñaàu tieán haønh naïp

- 95 -
;khoaûng ñònh thôøi 0 vaø cho chaïy timer 0
NOT_EQ_ADC:
MOV 77H,A ;77H laø oâ nhôù löu toác ñoä ñaët cuõ cuûa ADC
MOV 79H, A ;baèng thì caäp nhaät toác ñoä chuaån
SKIP_1:
CLR P2.0 ;khôûi ñoäng ADC
SETB P2.0
CLR P2.0
MOV 7AH, 7BH ;7AH laø oâ nhôù toác ñoä ño
MOV 7BH, #0 ;7BH laø oâ nhôù toác ñoä seõ thay ñoåi
;theo moãi laàn timer 0 bò traøn (~50ms)
SETB 00H ;baét ñaàu naïp ñònh thôøi 1
MOV TH0, 7FH ;byte cao giaù trò khoaûng ñònh thôøi 1
MOV TL0, 7EH ;byte thaáp giaù trò khoaûng ñònh thôøi 1
SETB P3.7 ;naâng tín hieäu ñieàu khieån ñoäng cô leân möùc cao
SJMP Y2
Y1:
CLR 00H ;baét ñaàu naïp ñònh thôøi 0
MOV TH0, 7DH ;byte cao giaù trò khoaûng ñònh thôøi 0
MOV TL0, 7CH ;byte thaáp giaù trò khoaûng ñònh thôøi 0
CLR P3.7 ;haï tín hieäu ñieàu khieån ñoäng cô xuoáng möùc 0
Y2:
SETB TR0 ;cho timer 0 chaïy
POP ACC
CPL P2.4 ;ñeøn baùo
RETI
;
;***************************************************************;
;Hieån thò toác ñoä, pp queùt led
;haøng ngaøn-traêm chöùa trong byte ñòa chæ 74H
;haøng chuïc-ñôn vò trong byte ñòa chæ 73H
;7AH chöùc toác ñoä ño baèng soá xung/50ms hoaëc voøng/giaây
;nhö vaäy muoán chuyeån ñoåi sang rpm thì nhaân 60.
;***************************************************************;
HIENTHITOCDO:
MOV A, 7AH
MOV B,#60
MUL AB
MOV 73H, A ; (73H) = (R6)
MOV 74H, B ; (74H) = (R7)
MOV R7, B ;R7 : byte cao soá nhò phaân 16 bit
MOV R6, A ;R6 : byte thaáp soá nhò phaân 16 bit
LCALL BINTOBCD ;CTC chuyeån soá BIN 16 bit thaønh soá BCD neùn
MOV 73H, R6 ;R7 chöùa soá BCD neùn haøng ngaøn-haøng traêm
MOV 74H, R7 ;R6 chöùa soá BCD neùn haøng chuïc-ñôn vò
MOV A, 73H
ANL A, #0FH
ORL A, #11100000B ;choïn led ñôn vò
MOV P0, A
ACALL DELAYMS
ACALL DELAYMS
- 96 -
ACALL DELAYMS
ACALL DELAYMS
ACALL DELAYMS
ACALL DELAYMS
MOV A, 73H
SWAP A
ANL A, #0FH
ORL A, #11010000B ;choïn led chuïc
MOV P0, A
ACALL DELAYMS
ACALL DELAYMS
ACALL DELAYMS
ACALL DELAYMS
ACALL DELAYMS
ACALL DELAYMS
MOV A, 74H
ANL A, #0FH
ORL A, #10110000B ;choïn led traêm
MOV P0, A
ACALL DELAYMS
ACALL DELAYMS
ACALL DELAYMS
ACALL DELAYMS
ACALL DELAYMS
ACALL DELAYMS
MOV A, 74H
SWAP A
ANL A, #0FH
ORL A, #01110000B ;choïn led ngaøn
MOV P0, A
ACALL DELAYMS
ACALL DELAYMS
ACALL DELAYMS
ACALL DELAYMS
ACALL DELAYMS
ACALL DELAYMS
RET
;
;********************************************************************;
; Chöông trình con laøm treã 1 mili giaây
;********************************************************************;
DELAYMS: ;millisecond delay routine(1024MC)
MOV R5,#00H ; 2MC
LOOPA: ; 255 x 4MC = 1020MC
NOP ; 1MC
INC R5 ; 1MC
CJNE R5,#0FFH,LOOPA ; 2MC
RET ; 2MC

- 97 -
;
;********************************************************************;
; Chöông trình con ñoåi soá nhò phaân 16-bit thaønh maõ BCD neùn
;inputs: dia chi 74H chua byte cao soá nhò phaân 16-bit (R7 =74H)
; dia chi 73H chua byte thaáp soá nhò phaân 16-bit (R6 = 73H)
;outputs: dia chi 74H chua ngan-tram BCD neùn (R7 = 74H)
; dia chi 73H chua chuc-donvi BCD neùn (R6 = 73H)
;********************************************************************;
BINTOBCD:
PUSH ACC
PUSH B
MOV B, #10
ACALL DIV_16_8 ;laáy R7:R6 chia cho 10
PUSH B ;caát haøng ñôn vò vaøo Stack
MOV B, #10
ACALL DIV_16_8 ;tieáp tuïc chia cho 10
PUSH B ;caát haøng chuïc vaøo Stack
MOV B, #10
MOV A, R6
DIV AB ;tieáp tuïc chia cho 10
PUSH B ;caát soá haøng traêm vaøo Stack
;A chöùa soá haøng ngaøn
SWAP A ;Ñöa soá haøng ngaøn leân 4 bit cao
POP B ;laáy soá haøng traêm töø Stack ra
ORL A, B ;Keát hôïp soá haøng ngaøn-haøng traêm
MOV R7, A ;R7 = ngaøn - traêm
POP ACC ;laáy soá haøng chuïc töø Stack ra
SWAP A ;Ñöa soá haøng chuïc leân 4 bit cao
POP B ;laáy soá haøng ñôn vò töø Stack ra
ORL A, B ;Keát hôïp soá haøng chuïc- haøng ñôn vò
MOV R6, A ;R6 = chuïc - ñôn vò
POP B
POP ACC
RET
;
;********************************************************************;
;Chöông trình con chia moät soá nhò phaân 16-bit cho moät soá 8-bit
;soá 8-bit laø 10 (heä thaäp phaân)
;********************************************************************;
DIV_16_8:
PUSH ACC ;caát thanh ghi A
PUSH 02H ;caát thanh ghi R2
MOV R2, #16 ;cho pheùp dòch 16 laàn
CLR A
DIVIDE:
XCH A, R6
CLR C ;dòch bit 7 cuûa R6 vaøo Carry
RLC A ;bit 0 cuûa R6 baèng 0
XCH A, R6
- 98 -
XCH A, R7 ;dòch bit Carry vaøo bit 0 cuûa R7
RLC A
XCH A, R7
RLC A ;dòch bit 7 cuûa R7 vaøo A
CJNE A, B, NOT_EQUAL ; Xem soá bit ñaõ dòch >= soá chia chöa?
SJMP A_GREATER_EQ_B
NOT_EQUAL: ;No : thöông soá = 0 caát trong R6
JC BELOW
A_GREATER_EQ_B: ;Yes: thöông soá = 1 caát trong R6
SUBB A, B ; Soá dö caát trong A
XCH A, R6
ORL A, #1
XCH A, R6
BELOW:
DJNZ R2, DIVIDE ; xem ñaõ dòch ñuû 16 laàn chöa?
;chöa thì nhaûy leân DIVIDE
XCH A, B ; neáu ñuû 16 laàn dòch roái thì naïp soá dö vaøo B
POP 02H
POP ACC
RET
;
;********************************************************************;
;Trình phuïc vuï ngaét Port noái tieáp
;********************************************************************;
SP_ISR: ;NHAÄN TRÖÔÙC - PHAÛN HOÀI SAU.
PUSH ACC
JNB RI, EXIT
MOV 76H, SBUF ;76H laø oâ nhôù caäp nhaät toác ñoä töø maùy tính
MOV R3, 76H ;R3 thanh ghi duøng phaùt hieän ñaûo chieàu ñoäng cô
CJNE R3,#100,SKIP_4
CPL P3.6
SJMP EXIT
SKIP_4:
MOV A, 76H
CJNE A, 79H, NOT_EQ_COMPUTER
SJMP SKIP_2
NOT_EQ_COMPUTER: ;phaùt hieän toác ñoä ñaët töø maùy tính thay ñoåi neân
;laáy toác ñoä töø 76H naïp cho 78H
MOV 78H, A ;78H laø oâ nhôù löu giaù trò ñaët töø maùy tính
MOV 79H, 78H
SKIP_2:
CLR RI ; xoùa RI
MOV SBUF, 7AH ;PHAÛN HOÀI THOÂNG TIN
; keát thuùc phaûn hoài, ngaét noái tieáp bò ngaét bôûi chính noù
;voøng leân thöïc hieän laïi trình fuïc vuï ngaét port noái tieáp,
; ñuïng phaûi doøng leänh thoaùt do (RI = 0)
;keát thuùc trình fuïc vuï ngaét môùi naøy
;trôû veà laïi trình vuï ngaét tröôùc ñoù
; (taïm ngöng do ngaét phaùt xuaát hieän), vaø
;laàn naøy thoaùt thöïc söï khoûi SP_ISR !

- 99 -
EXIT:
CLR TI
POP ACC
CPL P2.5 ;ñeøn baùo giao tieáp coång noái tieáp
RETI
;
;*************************************************************************;
; R3 4 ÑAÛO CHIEÀU ÑOÄNG CÔ
;*************************************************************************;
; R5 4 DELAYMS
;*************************************************************************;
; R6 4 CHUC-DONVI
;*************************************************************************;
; R7 4 NGAN-TRAM
;*************************************************************************;
END

- 100 -

- 101 -
- 102 -
GIÔÙI THIEÄU VEÀ VISUAL BASIC
Sô löôïc veà Visual Basic:

- Visual Basic (VB) laø saûn phaåm phaàn meàm cuûa Microsoft.
- VB laø moät ngoân ngöõ laäp trình höôùng ñoái töôïng.
- Hieän nay phieân baûn môùi nhaát laø phieân baûn 6.0 (naêm 1998), cung caáp moät soá tính
naêng môùi phuïc vuï cho laäp trình treân Internet.
- VB 6.0 laø chöông trình 32 bit, chæ chaïy treân moâi tröôøng Win95 trôû leân.
- Phieân baûn chöông trình söû duïng laø phieân baûn 6.0.
Tính naêng cuûa VB 6.0:
* Öu ñieåm:
- Tieát kieäm ñöôïc thôøi gian vaø coâng söùc so vôùi moät soá ngoân ngöõ laäp trình coù caáu
truùc khaùc vì ta coù theå thieát laäp caùc hoaït ñoäng treân töøng ñoái töôïng ñöôïc VB cung caáp.
- Khi thieát keá chöông trình coù theå thaáy ngay keát quaû qua töøng thao taùc vaø giao
dieän khi thi haønh chöông trình.
- Cho pheùp chænh söûa deã daøng, ñôn giaûn.
- Khaû naêng keát hôïp vôùi caùc thö vieän lieân keát ñoäng DLL.
* Nhöôïc ñieåm:
- Yeâu caàu caáu hình maùy khaù cao.
- Chæ chaïy ñöôïc treân moâi tröôøng Win95 trôû leân.
Yeâu caàu khi söû duïng chöông trình:
Maùy tính cuûa ta phaûi ñöôïc caøi ñaët phaàn meàm Visual Basic (5.0 hoaëc 6.0) vì trong
chöông trình khoâng cung caáp phaàn meàm VB.
Ta coù theå tìm mua phaàn meàm VB (caùc phieân baûn) taïi caùc cöûa haøng dòch vuï tin hoïc.
* Caùch caøi ñaët Visual Basic (5.0 hoaëc 6.0): Caùch caøi ñaët VB cuõng gioáng nhö
caùch caøi ñaët caùc chöông trình phaàn meàm khaùc treân Win95.
- Ñöa CD chöông trình nguoàn vaøo oå ñóa CD ROM, chöông trình AutoRun töï
ñoäng hieån thò.
- Thöïc hieän theo töøng böôùc höôùng daãn cuûa chöông trình caøi ñaët.
- Löu yù coù theå choïn thö muïc löu giöõ chöông trình VB khaùc vôùi höôùng daãn maëc
ñònh maø chöông trình caøi ñaët ñöa ra nhöng phaûi nhôù chính xaùc ñeå khoâng gaây raéc roái veà
sau.
- Sau khi caøi ñaët, VB seõ taïo treân ñóa cöùng moät thö muïc chính theo ñöôøng daãn
ñöôïc chæ ñònh trong quaù trình caøi ñaët, trong ñoù chöùa caùc döõ lieäu khaùc nhau duøng cho
vieäc thieát keá hay nhöõng coâng cuï ñeå laøm vieäc vôùi VB.
Moät soá ñònh nghóa:
Moät chöông trình baèng VB coù 2 phaàn: Form vaø Code.

- 103 -
- Form laø "boä maët" cuûa chöông trình vaø ngöôøi söû duïng laøm vieäc vôùi chöông trình
qua ñoái töôïng naøy, treân ñoù theå hieän caùc nuùt ñieàu khieån hay moät trình ñôn... qui ñònh
caùch laøm vieäc cuûa Form.
- Code laø phaàn beân trong cuûa chöông trình ñeå ñieàu khieån toaøn chöông trình. Phaàn
naøy chæ ngöôøi laäp trình môùi coù theå thaáu suoát noù vaø thieát laäp nhöõng ñoaïn leänh ra leänh
cho ñoái töôïng thöïc hieän moät coâng vieäc naøo ñoù.
- Khi ñaõ thöïc hieän xong vieäc taïo hai böôùc treân nghóa laø ta ñaõ laäp moät döï aùn
(Project). Moãi döï aùn coù theå coù nhieàu Form, hoaëc caàn coù nhöõng taäp tin chöùa maõ leänh
rieâng ñeå xöû lyù nhöõng thao taùc ñaëc bieät, hoaëc moät soá taäp tin duøng ñeå quaûn lyù toaøn boä döï
aùn... Nhö vaäy, moät döï aùn (Project) goàm coù (caùc ñieàu kieän lieät keâ döôùi ñaây coù theå coù
hoaëc khoâng trong moät Project tuøy töøng döï aùn):
+ Taäp tin .FRM cho moãi Form ñöôïc thieát keá.
+ Taäp tin .FRX cho Form ñöôïc thieát keá vôùi caùc coâng cuï coù döõ lieäu ñaëc bieät.
+ Taäp tin .BAS cho caùc maõ leänh rieâng.
+ Taäp tin .RES chöùa caùc taøi nguyeân cuûa döï aùn nhö bitmap, icon...
+ Taäp tin duy nhaát .VBP (chöông trình chính) cho toaøn boä döï aùn.
Caùc thao taùc cô baûn khi xaây döïng chöông trình baèng VB:
* Caùch theâm moät ñoái töôïng treân thanh ToolBox:

- RightClick vaøo ñoái töôïng Pointer treân thanh ToolBox, choïn Component…, hoäp
thoaïi Component xuaát hieän.
- Ñaùnh daáu Check vaøo ñoái töôïng muoán choïn, sau ñoù Click OK ñeå ghi nhaän.
* Taïo môùi moät Project:
- Click choïn bieåu töôïng New Project hoaëc vaøo trình ñôn File\New Project.
- Trong hoäp thoaïi New Project qui ñònh chöông trình ta muoán vieát ôû möùc ñoä naøo,
ôû möùc ñoä caên baûn ta choïn Standard EXE vaø click OK. Caùc löïa choïn khaùc ta seõ tìm hieåu
ôû möùc laäp trình cao hôn.
- Maøn hình xuaát hieän moät Project môùi chöùa moät Form traéng töông öùng.
* Löu Project:
- Click choïn bieåu töôïng Save hoaëc vaøo trình ñôn File\Save Project ñeå löu Project
vaø File\Save Form ñeå löu Form.
- Ñaët teân cho Project hay Form vaø click OK ñeå chaáp nhaän.
* Môû Project coù saün:
- Click choïn bieåu töôïng Open hoaëc vaøo trình ñôn File\Open Project.
- Hoäp thoaïi Open Project xuaát hieän, choïn teân Project caàn môû trong khung File
name vaø click Open ñeå môû Project.
* Taïo Form: Töø trình ñôn Project, choïn Add Form hoaëc choïn bieåu töôïng Add
Form treân thanh Standard.

- 104 -
* Caùch goïi thi haønh hay môû moät Form: Trong moät Project coù theå coù nhieàu Form,
neáu ta muoán môû Form naøy khi taùc ñoäng ñeán moät bieán coá naøo ñoù treân Form ñang hoaït
ñoäng ta coù theå duøng leänh:
Teân Form caàn môû.Show
Ví duï: Giaû söû Form frmMain ñang hieän haønh, ta muoán khi Click vaøo nuùt
Tìmkieám ñeå tìm moät ngöôøi naøo ñoù trong döõ lieäu cuûa ta. Caùc thoâng tin veà ngöôøi caàn tìm
ñöôïc hieån thò trong Form frmTim, do ñoù ta phaûi cho hieån thò Form naøy leân tröôùc baèng
caùch vieát leänh cho bieán coá Click cuûa nuùt Tìm kieám cuûa Form frmMain:
Private Sub Timkiem_Click()
frmTim.Show
End
* Ñaët moät ñoái töôïng leân Form: Coù hai caùch:
Caùch 1: DoubleClick leân ñoái töôïng caàn ñaët leân Form treân thanh coâng cuï
ToolBox.
Caùch 2: Click chuoät leân ñoái töôïng treân thanh ToolBox, sau ñoù ñöa troû chuoät leân
Form vaø Click and Drag ñeán vò trí vaø kích thöôùc thích hôïp.
* Choïn ñoái töôïng ñaõ coù treân Form: Ñöa troû chuoät ñeán ñoái töôïng vaø Click, coù theå
nhaán giöõ phím Shift vaø Click ñeán caùc ñoái töôïng khaùc ñeå choïn nhieàu ñoái töôïng.
* Di chuyeån moät ñoái töôïng treân Form: Choïn ñoái töôïng caàn di chuyeån vaø Click
and Drag ñeán vò trí môùi hoaëc nhaán toå hôïp phím Ctrl + caùc phím di chuyeån.
* Hieäu chænh kích thöôùc ñoái töôïng: Choïn ñoái töôïng caàn hieäu chænh, ñöa troû chuoät
ñeán 1 trong 8 nuùt ñieàu khieån bao quanh ñoái töôïng vaø Click and Drag cho ñeán kích
thöôùc vöøa yù hoaëc nhaán toå hôïp phím Shift + Caùc phím di chuyeån.
* Xoùa moät ñoái töôïng treân Form: Choïn ñoái töôïng caàn xoùa vaø nhaán phím Delete.
* Moâ taû caáu truùc cuûa chöông trình:
Chöông trình Visual Basic ñöôïc thöïc hieän theo hai böôùc:
- Taïo Form (Thieát keá giao dieän): Thieát keá hình daùng Form vaø boá trí caùc ñoái
töôïng treân Form.
- Vieát Code (vieát ñoaïn maõ leänh cho caùc ñoái töôïng): Duøng caùc caâu leänh cuûa
VB ñeå qui ñònh caùch laøm vieäc cuûa moãi Form hay moãi ñoái töôïng.
G—NHIEÄM VUÏ CUÛA PHAÀN MEÀM:

Ta seõ duøng phaàn meàm naøy ñeå laäp trình treân maùy tính giao tieáp vôùi kit AT89C51.
Caùc thaønh phaàn cuûa chöông trình vieát treân Visual Basic coù caùc file:
<BANG_DIEU_KHIEN_VA_HIEN_THI_TOC_DO_DONG_CO_DC.frm>
<BANG_DIEU_KHIEN_VA_HIEN_THI_TOC_DO_DONG_CO_DC.frx>
<Project1.vbp>
Caùc file thö vieän lieân keát ñoäng vaø file ñieàu khieån nhuùng ñoái töôïng vaø keát noái döõ
lieäu trong windows OLE (Object Linking & Embedding):
- 105 -
<MSVBVM60.DLL>
<Project2.dll>
<Mscomm32.ocx>
Löu yù: file Mscomm32.ocx vaø MSVBVM60.DLL chæ caàn thieát khi maùy tính söû
duïng khoâng caøi ñaët chöông trình Visual Basic (heä ñieàu haønh maùy tính ñang söû duïng laø
windows 98SE).
H—GIAÛI THÍCH HOAÏT ÑOÄNG:

Khi muoán giao tieáp duøng chöông trình naøy, ta coù theå chaïy file <readme.exe> ñaõ
ñöôïc bieân dòch saün hoaëc caùch khaùc laø chaïy treân neàn Visual Basic, nhaán nuùt open vaø
choïn file <Project1.vbp>, nhaán phím Start treân thanh coâng cuï hoaëc phím F5. Giao dieän
laøm vieäc treân Visual Basic 6.0 sau khi môû seõ coù cöûa soå nhö sau:
Hình 5.1 Giao dieän panel ñieàu khieån treân PC.

Treân giao dieän ñaõ ñöôïc môû ra, ta nhìn thaáy coù caùc phím: Start, Stop, InvertDir,
Exit, moät thanh tröôït ñaët toác ñoä vaø hai khung hieån thò: oâ lôùn daønh hieån thò toác ñoä ño vaø
nhoû cho toác ñoä ñaët.

- 106 -
Ñeå chaïy ñoäng cô ôû toác ñoä mong muoán, choïn toác ñoä ñaët baèng thanh tröôït, nhaán
phím Start treân panel ñieàu khieån ñeå truyeàn toác ñoä ñaët cho kit. Sau khi truyeàn xong, maùy
tính seõ nhaän ñöôïc toác ñoä ño ñöôïc töø kit göûi laïi cho noù. Toác ñoä ño naøy seõ hieån thò treân
khung hieån thò daønh cho toác ñoä ño.
Ñeå thöïc hieän döøng ñoäng cô, nhaán nuùt Stop.
Ñeå laøm ñaûo chieàu ñoäng cô, nhaán phím InvertDir.
Coù theå thöïc hieän haõm ngöôïc nhö sau: nhaán InvertDir ñeå ñaûo chieàu ñoäng cô, quan
saùt ñeå phaùt hieän thôøi ñieåm toác ñoä ñoäng cô giaûm veà khoâng, nhaán nuùt Stop. Ta neân nhaán
sôùm tröôùc luùc ñoäng cô döøng moät chuùt ñeå traùnh tröôøng hôïp ñaùp öùng cuûa ta khoâng kòp luùc
toác ñoä ñoäng cô qua giaù trò zero.
Nhaán nuùt Exit ñeå thoaùt khoûi chöông trình.
I—CHÖÔNG TRÌNH:
Phaàn chöông trình coù hai phaàn nhö sau:
Phaàn giao dieän:
Hình 5.2 Panel ñieàu khieån.

Phaàm maõ:

- 107 -
Option Explicit
Dim KyTuSoXuat As Byte 'toác ñoä ñaët xuaát cho KIT
Dim KyTuChuXuat As String
Dim KyTuSoNhan As Byte 'toác ñoä ño nhaän veà töø KIT
Dim KyTuChuNhan As String
Dim Address As Long
'Dim Data As Long
Dim data As Long
Dim Buffer As Variant
'Const DiaChiCom = &H3F8 'ñòa chæ truyeàn thoâng coång COM 1
Private Declare Function Inport Lib "Project2" (ByVal Address As Long) As Byte
Private Declare Sub Outport Lib "Project2" _

(ByVal Address As Long, ByVal data As Long)
‘---------------------------------------------------------------------------------------------------------------‘
Private Sub cmdStart_Click()
'thieát laäp cheá ñoä truyeàn döõ lieäu
Frame1.Caption = "Today is " & Date
KyTuSoXuat = HScroll1.Value 'caäp nhaät laïi toác ñoä ñaët
data = KyTuSoXuat
Text3.Text = KyTuSoXuat
' MSComm1.CommPort = 1
' bit rate, no parity, 8 data, and 1 stop bit.
MSComm1.Settings = "1200, N, 8, 1"
'Set to 0 to read entire buffer on Input
' MSComm1.InputLen = 0
' MSComm1.InBufferSize = 256
'Input and output data are text:comInputModeText=0, binary thì comInputModeText=1.
' MSComm1.InputMode = 1 'comInputModeText
'MSComm does no handshaking.
MSComm1.Handshaking = comNone
' MSComm1.OutBufferSize = 256
MSComm1.EOFEnable = False
'MSComm1.RTSEnable = True ' RTS = +12V
' MSComm1.RTSEnable = False ' RTS = -12V
'No OnComm event on received data.
' MSComm1.RThreshold = 0
'No OnComm transmit event.
' MSComm1.SThreshold = 0
MSComm1.PortOpen = True
'môû coång ñeå
'XUAÁT DÖÕ LIEÄU :
'ra thanh ghi ñeäm phaùt
Call Outport(&H3F8, data)
Dim i As Integer
For i = 1 To 8
BANG_DIEU_KHIEN_VA_HIEN_THI_TOC_DO_DONG_CO_DC.BackColor = QBColor(12) 'ñoû
BANG_DIEU_KHIEN_VA_HIEN_THI_TOC_DO_DONG_CO_DC.BackColor = QBColor(14) 'vaøng

- 108 -
BANG_DIEU_KHIEN_VA_HIEN_THI_TOC_DO_DONG_CO_DC.BackColor = QBColor(9) 'xanh
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i

- 109 -
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
'Delay khoaûng thôøi gian ñuû laâu ñeå Kit phaùt data phaûn hoài : toác ñoä ño ñöôïc.
'Baét ñaàu Delay:
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8

- 110 -
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8

- 111 -
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
'NHAÄP DÖÕ LIEÄU :
'töø thanh ghi ñeäm thu
KyTuSoNhan = Inport(&H3F8)
Text1.Text = KyTuSoNhan * 60
'Xoùa caùc boä ñeäm phaùt vaø nhaän
' MSComm1.OutBufferCount = 0
' Buffer = MSComm1.Input
MSComm1.PortOpen = False
' MSComm1.InputLen = 0
' MSComm1.InBufferSize = 256 'boä ñeäm nhaän: 256 byte.
End Sub
‘---------------------------------------------------------------------------------------------------------------‘
Private Sub EXIT_Click()
End
End Sub
‘---------------------------------------------------------------------------------------------------------------‘
Private Sub HScroll1_Change()
' Thanh tröôït : Min = 0 vaø Max = 60
Text2.Text = 60 * HScroll1.Value
End Sub
‘---------------------------------------------------------------------------------------------------------------‘
Private Sub START_Click()
' KyTuSoXuat = HScroll1.Value ' byte caàn phaûi xuaát ra ngoaïi vi - KIT AT89C51
End Sub
‘---------------------------------------------------------------------------------------------------------------‘
Private Sub INVERTDIR_Click()
KyTuSoXuat = 100 'caäp nhaät laïi toác ñoä ñaët, vì laø Stop neân ñaët data=0.

- 112 -
data = KyTuSoXuat
MSComm1.CommPort = 1
MSComm1.InputLen = 0
MSComm1.InBufferSize = 256
MSComm1.InputMode = 1 'comInputModeText
MSComm1.OutBufferSize = 256
MSComm1.RThreshold = 0
MSComm1.SThreshold = 0
'môû coång ñeå
Dim i As Integer
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8

- 113 -
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8

- 114 -
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8

- 115 -
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i

- 116 -
MSComm1.OutBufferCount = 0
Buffer = MSComm1.Input
MSComm1.InBufferSize = 256 'boä ñeäm nhaän: 256 byte.
End Sub
‘---------------------------------------------------------------------------------------------------------------‘
Private Sub MSComm1_OnComm()
End Sub
‘---------------------------------------------------------------------------------------------------------------‘
Private Sub STOP_Click()

KyTuSoXuat = 0 'caäp nhaät laïi toác ñoä ñaët, vì laø Stop neân ñaët data=0.
data = KyTuSoXuat
MSComm1.CommPort = 1
MSComm1.InBufferSize = 256
MSComm1.InputMode = 1 'comInputModeText
MSComm1.OutBufferSize = 256
MSComm1.RThreshold = 0
MSComm1.SThreshold = 0
'môû coång ñeå
Dim i As Integer
For i = 1 To 8

- 117 -
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8

- 118 -
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8

- 119 -
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8

- 120 -
Next i
For i = 1 To 8
Next i
For i = 1 To 8
Next i
MSComm1.OutBufferCount = 0
Buffer = MSComm1.Input
MSComm1.InBufferSize = 256 'boä ñeäm nhaän: 256 byte.
End Sub

- 121 -
PHAÀN II-CHÖÔNG 6
- 122 -
PHAÀN II- CHÖÔNG 6
J—MAÏCH THI COÂNG:

Döôùi ñaây laø hai hình chuïp laïi moâ hình ñieàu khieån toác ñoä ñoäng cô ñieän moät chieàu
ñaõ ñöôïc thi coâng vaø chaïy thöû:
Hình 6.1 Maïch thi coâng ñaõ chaïy thöû.
Hình 6.2 Board maïch chính.

- 123 -
PHAÀN II- CHÖÔNG 6
K—GIAO DIEÄN ÑIEÀU KHIEÅN TREÂN MAÙY TÍNH:

Ñaây laø giao dieän panel ñieàu khieån ñôn giaûn ñöôïc thieát keá ñeå ñieàu khieån cho moâ
hình thi coâng ôû treân:
Hình 6.3 Ñaët toác ñoä ñoäng cô baèng panel ñieàu khieån.

- 124 -
PHAÀN III- KEÁT LUAÄN
PHAÀN III
KEÁT LUAÄN
- 125 -
PHAÀN III - KEÁT LUAÄN
Vôùi mong muoán coù theå thöïc hieän ñöôïc toát hôn nöõa ñeà taøi nhöng thôøi gian quaù ít
ñoái vôùi moät ngöôøi môùi laàn ñaàu laøm vieäc vôùi moät khoái löôïng ñoøi hoûi taäp trung lôùn. Ñeà taøi
hieän ñaõ giaûi quyeát ñöôïc nhöõng vaán ñeà xaây döïng laïi moâ hình ñieàu khieån ñoäng cô DC
theo lyù thuyeát ñaõ hoïc.
Ñoäng cô trong moâ hình maïch thi coâng coù theå chaïy theo toác ñoä ñaët, coù theå haõm hay
ñaûo chieàu tuøy theo ñieàu khieån treân Kit cuõng nhö treân maùy tính.
Phaàn maïch thi coâng treân coù theå phaùt trieån theâm ñeå ñieàu khieån cho loaïi ñoäng cô coù
coâng suaát lôùn hôn, ñieàu khieån cho ñoäng cô khoâng ñoàng boä hieän ñang ñöôïc söû duïng roäng
raõi. Luùc ñoù phaàn chöông trình caàn nhaém tôùi vieäc xöû lyù ñieàu khieån kích chuyeån maïch
cho boä bieán ñoåi nguoàn coâng suaát, maïch kích töø,v.v… tuøy theo caùch ñieàu khieån ñoäng cô
ñöôïc löïa choïn theo phöông phaùp naøo. Trong moâ hình maïch thi coâng boä xöû lyù vaø chöông
trình vieát thieân veà ñieàu chænh chu kyø laøm vieäc, ñieàu chænh caùc khoaûng thôøi gian laøm
vieäc (ON) hay coøn goïi laø khoaûng ñònh thôøi thoâng vaø khoaûng thôøi gian taét (OFF) coøn goïi
laø khoaûng ñònh thôøi khoùa. Toác ñoä ñoäng cô thay ñoåi tuøy theo thay ñoåi cuûa chu kyø laøm
vieäc.
Tuy nhieân moâ hình xöû lyù khoâng toát phaàn hieån thò toác ñoä; ôû ñaây toác ñoä hieån thò
khoâng ñöôïc oån ñònh vaø chöa kòp giaûi quyeát. Ngoaøi ra phaàn meàm Visual Basic ñeå ñieàu
khieån ñoäng cô töø maùy tính cuõng chæ ñöôïc thieát keá ôû möùc toái thieåu ñeå coù theå ñieàu khieån
ñöôïc caùc hoaït ñoäng cô baûn cuûa ñoäng cô. Ñoái vôùi phaàn meàm ta coù theå naâng caáp theâm
caùc tính naêng môùi treân panel ñieàu khieån cuõng nhö giao dieän seõ toát hôn, thaân thieän hôn.
Toùm laïi, phaàn ñeà taøi ñaõ giuùp em hieåu roõ raøng hôn veà nhöõng ñieàu ñaõ hoïc vaø moät soá
kinh nghieäm thi coâng maïch.
Trong thôøi gian laøm luaän aùn, do coøn thieáu kinh nghieäm vaø trình ñoä coøn haïn cheá
neân nhöõng sai laàm maéc phaûi khoâng theå traùnh khoûi. Em xin chaân thaønh caûm ôn vaø ghi
nhôù söï giuùp ñôõ, ñoäng vieân töø gia ñình, thaày coâ vaø baïn beø ñaõ giuùp em coù ñöôïc ñònh
höôùng ñuùng trong luùc giaûi quyeát caùc coâng vieäc cuûa mình.

- 126 -
PHAÀN IV
PHAÀN IV
TAØI LIEÄU
THAM
KHAÛO
- 127 -
PHAÀN IV
o TAØI LIEÄU THAM KHAÛO x

1. Ion Boldea, S. A. Nasar, “Electric Drives”, CRC Press, Printed in the United
States of America, 1999.
2. Vuõ Quang Hoài, “Trang bò Ñieän-Ñieän töû Coâng Nghieäp”, Nhaø Xuaát Baûn Giaùo Duïc,
Nhaø maùy in Quaân Ñoäi, 2000.
3. X. N. Vesenevxki (Ngöôøi dòch: Buøi Ñình Tieáu, Leâ Toøng), “Caùc ñaëc tính cuûa ñoäng
cô trong truyeàn ñoäng ñieän”, Nhaø Xuaát Baûn Khoa Hoïc vaø Kyõ Thuaät, Nhaø maùy in Dieân
Hoàng (15, Hai Baø Tröng – Haø Noäi), 1979.
4. Peter F.Ryff, David Platnick, Joseph A. Karnas, “Electrical Machines And
Transformers-Principles and Applications”, Prentice-Hall, Inc., Englewood Cliffs,
New Jersey 07632, Printed in the United States of America, 1987.
5. Joseph Vithayathil, “Power Electronics-Principles and Applications”, McGraw-
Hill, Inc., R. R. Donnelley & Sons Company (USA), 1995.
6. Toáng Vaên On, Hoaøng Ñöùc Haûi, “Hoï Vi Ñieàu Khieån 8051”, Nhaø Xuaát Baûn Lao
Ñoäng- Xaõ Hoäi, Xí nghieäp in Machinco (21, Buøi Thò Xuaân- Q.1- TP. HCM), 2001.
7. Vaên Theá Minh, “Kó Thuaät Vi Xöû Lí”, Nhaø Xuaát Baûn Giaùo Duïc, Coâng ty in Khoa
hoïc kó thuaät, 1997.
8. PTS Nguyeãn Tieán Duõng, Traàn Theá San, Vuõ Höõu Töôøng, PTS Nguyeãn Ngoïc
Phöông, “Kyõ naêng laäp trình Visual Basic 6”, Nhaø Xuaát Baûn Thoáng Keâ, Xöôûng In
Coâng ty XNK & Phaùt trieån Vaên hoùa, 1999.
9. Nhoùm taùc giaû Elicom, “Ngoân ngöõ laäp trình Delphi 5”, Nhaø Xuaát Baûn Thoáng Keâ,
Coâng ty saùch vaø thieát bò tröôøng hoïc Ñaø Naüng, 2001.
10. Traàn Quang Vinh, “Nguyeân lyù phaàn cöùng vaø kó thuaät gheùp noái maùy vi tính”, Nhaø
Xuaát Baûn Giaùo Duïc, Xí nghieäp in Haø Taây, 2002.
11. Nguyeãn Ñöùc Thaønh, “Ño löôøng, ñieàu khieån baèng maùy tính”, Nhaø Xuaát Baûn Ñaïi hoïc
Quoác gia TP. Hoà Chí Minh, Xöôûng in Ñaïi hoïc Baùch Khoa- Ñaïi hoïc Quoác gia TP.
HCM, 2002.
12. Ngoâ Dieân Taäp, “Laäp trình gheùp noái maùy tính trong Windows”, Nhaø xuaát baûn Khoa
hoïc vaø Kyõ thuaät, Haø Noäi, 2002.
13. (Philips ECG), “ECG Master Replacement Guide”,(…), (…), 2002.

- 128 -
PHAÀN V
PHAÀN V
PHUÏ LUÏC
- 129 -
PHAÀN V
1—GIÔÙI THIEÄU MCS-8051:

Naêm 1980, taäp ñoaøn Intel coâng boá chip 8051, boä vi ñieàu khieån ñaàu tieân cuûa hoï vi
ñieàu khieån MCS-51. Moät soá nhaø saûn xuaát ñöôïc pheùp cung caáp caùc IC töông thích vôùi
caùc saûn phaåm MCS-51 cuûa Intel laø Siemens, Advanced Micro Devices, Fujitsu,
Philips, Atmel….
Caùc IC cuûa hoï MCS-51 coù caùc ñaëc tröng chung nhö sau:
4 port I/O 8 bit;
Giao tieáp noái tieáp;
64K khoâng gian boä nhôù chöông trình môû roäng;
64K khoâng gian boä nhôù döõ lieäu môû roäng;
Moät boä xöû lyù luaän lyù (thao taùc treân caùc bit ñôn);
210 bit ñöôïc ñòa chæ hoùa;
Boä nhaân/chia 4 µs.
Caùc bieán theå ngaøy nay gaàn nhö coù gaáp ñoâi caùc ñaëc tröng naøy (AT80C52,
SAB80515,…).
Ngoaøi ra, tuøy theo soá hieäu saûn xuaát maø chuùng coù nhöõng khaùc bieät veà boä nhôù vaø boä
ñònh thôøi/boä ñeám nhö trong baûng so saùnh döôùi ñaây:
Soá hieäu saûn xuaát Boä nhôù chöông trình (maõ) Boä nhôù döõ lieäu Soá boä ñònh thôøi
(boä ñeám)
8031 0K 128 byte 2
8051 4K ROM 128 byte 2
8751 4K EPROM 128 byte 2
8951 4K FLASH 128 byte 2
8032 0K 256 byte 3
8052 8K ROM 256 byte 3
8752 8K EPROM 256 byte 3
8952 8K FLASH 256 byte 3

- 130 -
PHAÀN V
Giôùi thieäu AT89C51:

Sô ñoà khoái cuûa AT89C51 :
Hình PL.1.1 Sô ñoà khoái AT89C51.
AT89C51 laø moät Microcontroller 8 bit, loaïi CMOS, coù toác ñoä cao vaø coâng suaát
thaáp vôùi boä nhôù Flash coù theå laäp trình ñöôïc. Noù ñöôïc saûn xuaát vôùi coâng ngheä boä nhôù
khoâng bay hôi maät ñoä cao cuûa haõng Atmel, vaø töông thích vôùi chuaån coâng nghieäp cuûa
80C51 vaø 80C52 veà chaân ra vaø boä leänh.

- 131 -
PHAÀN V
Caáu hình chaân cuûa AT89C51:
Hình PL.1.2 Sô ñoà chaân IC AT89C51.
Nhöõng ñaëc tröng cuûa AT89C51:
4KB ROM;
128 byte RAM;
Hoaït ñoäng tónh ñaày ñuû: 0Hz ñeán 24MHz;
Khoaù boä nhôù chöông trình ba caáp;
4 port xuaát nhaäp 8-bit;
2 boä ñònh thôøi 16-bit;
Maïch noái tieáp song coâng laäp trình ñöôïc;
Maïch ñoàng hoà vaø maïch taïo dao ñoäng treân chip.
Moâ taû caùc chaân:
Vcc
chaân cung caáp ñieän.
GND
chaân noái ñaát (0V).
Port 0

- 132 -
PHAÀN V
Port 0 laø port xuaát nhaäp hai chieàu cöïc maùng hôû, 8 bit. Neáu ñöôïc söû duïng nhö laø
moät ngoõ xuaát thì moãi chaân coù theå keùo 8 ngoõ vaøo TTL. Khi möùc 1 ñöôïc vieát vaøo caùc
chaân cuûa port 0, caùc chaân naøy coù theå ñöôïc duøng nhö laø caùc ngoõ nhaäp toång trôû cao.
Port 0 coøn ñöôïc caáu hình laøm bus ñòa chæ (byte thaáp) vaø bus döõ lieäu ña hôïp khi
truy xuaát ñeán boä nhôù döõ lieäu vaø boä nhôù chöông trình ngoaøi. ÔÛ cheá ñoä ña hôïp, Port 0 coù
caùc ñieän trôû keùo leân beân trong.
Port 0 cuõng nhaän caùc byte maõ khi laäp trình Flash vaø xuaát caùc byte maõ khi kieåm tra
chöông trình. Caùc ñieän trôû keùo leân beân ngoaøi ñöôïc caàn ñeán trong khi kieåm tra chöông
trình.
Port 1
Port 1 laø port xuaát nhaäp 8 bit hai chieàu coù caùc ñieän trôû keùo leân beân trong. Caùc boä
ñeäm xuaát cuûa port 1 coù theå huùt vaø caáp doøng vôùi 4 ngoõ vaøo TTL. Khi caùc logic 1 ñöôïc
ghi leân caùc chaân cuûa port 1, caùc chaân naøy ñöôïc keùo leân möùc cao bôûi caùc ñieän trôû keùo
leân beân trong vaø coù theå ñöôïc söû duïng nhö laø caùc ngoõ vaøo. Khi laøm nhieäm vuï port nhaäp,
caùc chaân cuûa port 1 ñang ñöôïc keùo xuoáng möùc thaáp do taùc ñoäng beân ngoaøi seõ caáp doøng
do coù caùc ñieän trôû keùo leân beân trong.
Port 1 cuõng nhaän byte ñòa chæ thaáp trong thôøi gian laäp trình cho Flash vaø kieåm tra
chöông trình.
Port 2
Port 2 taïo ra byte cao cuûa bus ñòa chæ trong thôøi gian tìm naïp leänh töø boä nhôù
chöông trình ngoaøi vaø trong thôøi gian truy xuaát boä nhôù döõ lieäu ngoaøi söû duïng caùc ñòa chæ
16-bit (MOVX @DPTR). Trong öùng duïng naøy, port 2 söû duïng caùc ñieän trôû keùo leân beân
trong khi phaùt caùc bit 1. Trong thôøi gian truy xuaát boä nhôù döõ lieäu ngoaøi söû duïng caùc ñòa
chæ 8-bit (MOVX @RI), port 2 phaùt caùc noäi dung cuûa thanh ghi chöùc naêng ñaëc bieät P2.

- 133 -
PHAÀN V
Port 2 cuõng nhaän caùc bit ñòa chæ cao vaø vaøi tín hieäu ñieàu khieån trong thôøi gian laäp
trình cho Flash vaø kieåm tra chöông trình.
Port 3
Port 3 cuõng coøn ñöôïc söû duïng laøm caùc chöùc naêng khaùc cuûa AT89C51, caùc chöùc
naêng naøy ñöôïc lieät keâ nhö sau:
Chaân Teân Chöùc naêng chuyeån ñoåi

P3.0 RXD Ngoõ vaøo cuûa port noái tieáp
P3.1 TXD Ngoõ ra cuûa port noái tieáp
P3.2 INT0 Ngoõ vaøo ngaét ngoaøi 0
P3.3 INT1 Ngoõ vaøo ngaét ngoaøi 1
P3.4 T0 Ngoõ vaøo beân ngoaøi cuûa boä ñònh thôøi 0
P3.5 T1 Ngoõ vaøo beân ngoaøi cuûa boä ñònh thôøi 1
P3.6 WR Ñieàu khieån ghi boä nhôù döõ lieäu ngoaøi
P3.7 RD Ñieàu khieån ñoïc boä nhôù döõ lieäu ngoaøi
RST
Ngoõ vaøo reset. Möùc cao treân chaân naøy trong 2 chu kyø maùy trong khi boä dao ñoäng
ñang hoaït ñoäng seõ reset AT89C51.
ALE/ PROG
ALE laø moät xung ngoõ ra ñeå choát byte thaáp cuûa ñòa chæ trong khi truy caäp boä nhôù
ngoaøi. Chaân naøy cuõng laø ngoõ nhaäp xung laäp trình ( PROG ) khi laäp trình Flash.

- 134 -
PHAÀN V
Khi hoaït ñoäng bình thöôøng, ALE ñöôïc phaùt vôùi moät tyû leä khoâng ñoåi laø 1/6 taàn soá
boä dao ñoäng vaø coù theå ñöôïc duøng cho caùc muïch ñích timing vaø clocking beân ngoaøi. Tuy
nhieân, löu yù raèng moät xung ALE seõ bò boû qua moãi khi truy caäp boä nhôù döõ lieäu ngoaøi.
Neáu muoán, hoaït ñoäng ALE coù theå caám ñöôïc baèng caùch set bit 0 cuûa SFR taïi ñòa
chæ 8Eh. Neáu bit naøy ñöôïc set, ALE chæ döôïc hoaït ñoäng khi coù moät leänh MOVX hoaëc
MOVC. Ngöôïc laïi, chaân naøy ñöôïc keùo leân cao bôûi caùc ñieän trôû pullup "nheï". Vieäc set
bit caám-ALE khoâng coù taùc duïng khi boä vi ñieàu khieån ñang ôû cheá ñoä thi haønh ngoaøi.
PSEN
PSEN (Program Store Enable) laø xung ñoïc boä nhôù chöông trình ngoaøi. Khi
AT89C52 ñang thi haønh maõ (code) töø boä nhôù chöông trình ngoaøi, PSEN ñöôïc kích hoaït
hai laàn moãi chu kyø maùy, nhöng hai hoaït ñoäng PSEN seõ bò boû qua moãi khi truy caäp boä
nhôù döõ lieäu ngoaøi.
EA /Vpp
EA (External Access Enable) phaûi ñöôïc noái vôùi GND ñeå cho pheùp thieát bò ñoïc
code töø boä nhôù chöông trình ngoaøi coù ñòa chæ töø 0000H ñeán FFFFH. Tuy nhieân, löu yù
raèng neáu bit khoaù 1 (lock-bit 1) ñöôïc laäp trình, EA seõ ñöôïc choát beân trong khi reset.
EA phaûi ñöôïc noái vôùi Vcc khi thi haønh chöông trình beân trong. Chaân naøy cuõng
nhaän ñieän aùp cho pheùp laäp trình Vpp=12V khi laäp trình Flash (khi ñoù aùp laäp trình 12V
ñöôïc choïn).
XTAL1 vaø XTAL2
XTAL1 vaø XTAL2 laø hai ngoõ vaøo vaø ra cuûa moät boä khueách ñaïi dao ñoäng nghòch
ñöôïc caáu hình ñeå duøng nhö moät boä dao ñoäng treân chip.
Khoâng coù yeâu caàu naøo veà duty cycle cuûa tín hieäu xung ngoaøi,vì ngoõ nhaäp noái vôùi
maïch taïo xung noäi laø moät flip-flop chia ñoâi, nhöng caùc chæ ñònh veà thôøi gian high vaø
low, caùc möùc aùp toái ña vaø toái thieåu phaûi ñöôïc tuaân theo.
Caùc ñaëc tröng khaùc xin tham khaûo trong caùc taøi lieäu chuyeân ñeà hoaëc giaùo trình.
Phaàn tieáp theo xin trình baøy veà sô ñoà caáu truùc Ram noäi vaø phaàn tham khaûo nhanh taäp
leänh 8051 ñeå tieän theo doõi chöông trình Assembler trong luaän aùn.

- 135 -
PHAÀN V
Sô ñoà caáu truùc RAM noäi:
Ñòa chæ Ñòa chæ

Ñòa chæ bit Ñòa chæ bit
byte byte
7F FF
F0 F7 F6 F5 F4 F3 F2 F1 F0 B
E0 E7 E6 E5 E4 E3 E2 E1 E0 ACC
RAM ña duïng
D D7 D6 D5 D4 D3 D2 – D0 PSW
30 B8 – – – BC BB BA B9 B8 IP
2F 7F 7E 7D 7C 7B 7A 79 78
2E 77 76 75 74 73 72 71 70 B0 B7 B6 B5 B4 B3 B2 B1 B0 P3
2 6F 6E 6D 6C 6B 6A 69 68
2C 67 66 65 64 63 62 61 60 A8 AF – – AC AB AA A9 A8 IE
2B 5F 5E 5D 5C 5B 5A 59 58
2A 57 56 55 54 53 52 51 50 A0 A7 A6 A5 A4 A3 A2 A1 A0 P2
29 4F 4E 4D 4C 4B 4A 49 48
28 47 46 45 44 43 42 41 40 99 khoâng ñöôïc ñòa chæ hoùa bit SBUF
27 3F 3E 3D 3C 3B 3A 39 38 98 9F 9E 9D 9C 9B 9A 99 98 SCON
26 37 36 35 34 33 32 31 30
25 2F 2E 2D 2C 2B 2A 29 28 90 97 96 95 94 93 92 91 90 P1
24 27 26 25 24 23 22 21 20
23 1F 1E 1D 1C 1B 1A 19 18 8 khoâng ñöôïc ñòa chæ hoùa bit TH1
22 17 16 15 14 13 12 11 10 8C khoâng ñöôïc ñòa chæ hoùa bit TH0
21 0F 0E 0D 0C 0B 0A 09 08 8B khoâng ñöôïc ñòa chæ hoùa bit TL1
20 07 06 05 04 03 02 07 00 8A khoâng ñöôïc ñòa chæ hoùa bit TL0
1F Bank 3 89 khoâng ñöôïc ñòa chæ hoùa bit TMOD
18 88 8F 8E 8D 8C 8B 8A 89 88 TCON
17 Bank 2 87 khoâng ñöôïc ñòa chæ hoùa bit PCON
10
0F Bank 1 83 khoâng ñöôïc ñòa chæ hoùa bit DPH
08 82 khoâng ñöôïc ñòa chæ hoùa bit DPL
07 Bank thanh ghi 0 81 khoâng ñöôïc ñòa chæ hoùa bit SP
00 (maëc ñònh cho R0-R7) 80 87 86 85 84 83 82 81 80 P0
RAM CAÙC THANH GHI CHÖÙC NAÊNG ÑAËC BIEÄT
Hình PL.1.3 Caáu truùc RAM noäi AT89C51.

- 136 -
PHAÀN V
Tham khaûo nhanh taäp leänh 8051:

Ghi chuù:
Rn ñònh ñòa chæ thanh ghi söû duïng R0 ÷ R7
base thanh ghi neàn coù theå laø con troû döõ lieäu hoaëc PC
byte coù theå laø Rn, direct, @Ri
direct ñòa chæ 8-bit trong RAM noäi (00H ÷ FFH)
@Ri ñònh ñòa chæ giaùn tieáp söû duïng thanh ghi R0 hoaëc R1
source toaùn haïng nguoàn: coù theå laø Rn hoaëc direct hoaëc @Ri
dest toaùn haïng ñích: coù theå laø Rn hoaëc direct hoaëc @Ri
#data haèng soá 8-bit chöùa trong leänh
#data16 haèng soá 16-bit
bit ñòa chæ tröïc tieáp (8-bit) cuûa moät bit
rel offset 8-bit coù daáu
addr11 ñòa chæ 11-bit trong trang hieän haønh
addr16 ñòa chæ 16-bit

- 137 -
PHAÀN V
Tham khaûo nhanh taäp leänh 8051:
TAÁT CAÛ CAÙC LEÄNH TRÌNH BAØY THEO TRAÄT TÖÏ ALPHABE:
ACALL addr11 DIV AB LJMP addr16 RETI
ADD A,source DJNZ byte,rel MOV dest,source RL A
ADDC A,source INC byte MOV DPTR,#data16 RLC A
AJMP addr11 INC DPTR MOV bit,bit RR A
ANL dest,source JB bit,rel MOVC A,@A+base RRC A
ANL bit JBC bit,rel MOVX dest,source SETB bit
CJNE dest,source,rel JC rel MUL AB SJMP rel
CLR A JMP @A+DPTR NOP SUBB A,source
CLR bit JNB bit,rel ORL dest,source SWAP A
CPL A JNC rel ORL C,bit XCH A,byte
CPL bit JNZ rel POP direct XCHD A,@Ri
DA A JZ rel PUSH direct XRL dest,source
DEC byte LCALL addr16 RET
CAÙC THANH GHI TIEÂU CHUAÅN CUÛA 8051/52:

Symbol Name Address Reset-value
ACC * Accumulator E0 0000 0000 (00)
B* B Register F0 0000 0000 (00)
PSW * Program Status Word D0 0000 0000 (00)
SP Stack Pointer 81 0000 0111 (07)
DPL Low Byte Dptr 82 0000 0000 (00)
DPH High Byte Dptr 83 0000 0000 (00)
P0 * Port 0 80 1111 1111 (FF)
P1 * Port 1 90 1111 1111 (FF)
P2 * Port 2 A0 1111 1111 (FF)
P3 * Port 3 B0 1111 1111 (FF)
IP * Interrupt Priority Control B8 xxx0 0000 (?0)
IE * Interrupt Enable Control A8 0xx0 0000 (?0)
TMOD Timer/Counter Mode Control 89 0000 0000 (00)
TCON * Timer/Counter Control 88 0000 0000 (00)
T2CON * ^ Timer/Counter 2 Control C8 0000 0000 (00)
TH0 Timer/Counter 0 High Byte 8C 0000 0000 (00)
TL0 Timer/Counter 0 Low Byte 8A 0000 0000 (00)
TH1 Timer/Counter 1 High Byte 8D 0000 0000 (00)
TL1 Timer/Counter 1 Low Byte 8B 0000 0000 (00)
TH2 ^ Timer/Counter 1 High Byte CD 0000 0000 (00)
TL2 ^ Timer/Counter 2 Low Byte CC 0000 0000 (00)
RCAP2H ^ T/C 2 Capture Reg. High Byte CB 0000 0000 (00)
RCAP2L ^ T/C 2 Capture Reg. Low Byte CA 0000 0000 (00)
SCON * Serial Control 98 0000 0000 (00)
SBUF Serial Data Buffer 99 Xxxx xxxx (??)
PCON Power Control 87 0xxx 0000 (?0)
† Moâ taû kí hieäu ñaëc bieät: ^ = 80C52 * = bit ñònh ñòa chæ x = traïng thaùi tuøy yù.
- 138 -
PHAÀN V
CAÙC LEÄNH SOÁ HOÏC

Instruction Description Bytes Periods C OV AC
ADD A, Rn Add register to ACC 1 12 x x x
ADD A, direct Add direct byte to ACC 2 12 x x x
ADD A, @Ri Add indirect RAM to ACC 1 12 x x x
ADD A, #data Add immediate data to ACC 2 12 x x x
ADDC A, Rn Add register to ACC with Carry 1 12 x x x
ADDC A, direct Add direct byte to ACC with Carry 2 12 x x x
ADDC A, @Ri Add indirect RAM to ACC with Carry 1 12 x x x
ADDC A, #data Add immediate data to ACC with Carry 2 12 x x x
SUBB A, Rn Subtract Register from ACC with borrow 1 12 x x x
SUBB A, direct Subtract indirect RAM from ACC with borrow 2 12 x x x
SUBB A, @Ri Subtract indirect RAM from ACC with borrow 1 12 x x x
SUBB A, #data Subtract immediate data from ACC with borrow 2 12 x x x
INC A Increment ACC 1 12
INC Rn Increment register 1 12
INC direct Increment direct byte 2 12
INC @Ri Increment direct RAM 1 12
DEC A Decrement ACC 1 12
DEC Rn Decrement Register 1 12
DEC direct Decrement direct byte 2 12
DEC @Ri Decrement indirect RAM 1 12
INC DPTR Increment Data Pointer 1 24
MUL AB Multiply A & B 1 48 0 x
DIV AB Divide A by B 1 48 0 x
DA A Decimal Adjust ACC 1 12 x

- 139 -
PHAÀN V
CAÙC LEÄNH LOGIC:

ANL A,Rn AND register to ACC 1 12
ANL A,direct AND direct byte to ACC 2 12
ANL A,@Ri AND indirect RAM to ACC 1 12
ANL A,#data AND immediate data to ACC 2 12
ANL direct,A AND ACC to direct byte 2 12
ANL direct,#data AND immediate data to direct byte 3 24
ORL A,Rn OR register to ACC 1 12
ORL A,direct OR direct byte to ACC 2 12
ORL A,@Ri OR indirect RAM to ACC 1 12
ORL A,#data OR immediate data to ACC 2 12
ORL direct,A OR ACC to direct byte 2 12
ORL direct,#data OR immediate data to direct byte 3 24
XRL A,Rn XOR register to ACC 1 12
XRL A,direct XOR direct byte to ACC 2 12
XRL A,@Ri XOR indirect RAM to ACC 1 12
XRL A,#data XOR immediate data to ACC 2 12
XRL direct,A XOR ACC to direct byte 2 12
XRL direct,#data XOR immediate data to direct byte 3 24
CLR A Clear the ACC 1 12
CPL A Complement the ACC 1 12
RL A Rotate the ACC left 1 12
RLC A Rotate the ACC left through Carry 1 12 x
RR A Rotate the ACC right 1 12
RRC A Rotate the ACC right through Carry 1 12 x
SWAP A Swap nibbles in the ACC 1 12

- 140 -
PHAÀN V
CAÙC LEÄNH CHUYEÅN DÖÕ LIEÄU:

MOV A,Rn Move Register to ACC 1 12
MOV A,direct Move Direct byte to ACC 2 12
MOV A,@Ri Move Indirect byte to ACC 1 12
MOV A,#data Move Immediate data to ACC 2 12
MOV Rn,A Mov ACC to Register 1 12
MOV Rn,direct Move Direct byte to Register 2 24
MOV Rn,#data Move Immediate data to Register 2 12
MOV direct,A Move ACC to Direct byte 2 12
MOV direct,Rn Move Register to Direct byte 2 24
MOV direct,direct Move Direct byte to Direct byte 3 24
MOV direct,@Ri Mov Indirect RAM to Direct byte 3 24
MOV direct,#data Move Immediate data to Direct byte 3 24
MOV @Ri,A Move ACC to Indirect RAM 1 12
MOV @Ri,direct Move direct byte to indirect RAM. 2 24
MOV @Ri,#data Move Immediate data to Indirect RAM 2 12
MOV DPTR,#data16 Load datapointer with 16 bit constant 3 24
MOVC A,@A+DPTR Move code byte at ACC+DPTR to ACC 1 24
MOVC A,@A+PC Move code byte at ACC+PC to ACC 1 24
MOVX A,@Ri Move external RAM to ACC 1 24
MOVX @Ri,A Move ACC to external RAM 1 24
MOVX A,@DPTR Move external RAM to ACC 1 24
MOVX @DPTR,A Move ACC to external RAM 1 24
PUSH direct Push direct byte to stack 2 24
POP direct Pop direct byte from stack 2 24
XCH A,Rn Exchange register with ACC 1 12
XCH A,direct Exchange direct byte with ACC 2 12
XCH A,@Ri Exchange indirect RAM with ACC 1 12
XCHD A,@Ri Exchange low order digit indirect RAM with ACC 1 12

- 141 -
PHAÀN V
CAÙC LEÄNH THAO TAÙC TREÂN BIT:

CLR C Clear carry flag 1 12 0
CLR bit Clear direct bit 2 12
SETB C Set carry flag 1 12 1
SETB bit Set direct bit 2 12
CPL C Complement carry flag 1 12 x
CPL bit Complement direct bit 2 12
ANL C,bit AND direct bit to carry 2 24 x
ANL C,/bit AND complement of direct bit to carry 2 24 x
ORL C,bit OR direct bit to carry 2 24 x
ORL C,/bit OR complement of direct bit to carry 2 24 x
MOV C,bit Move direct bit to carry 2 12 x
MOV bit,C Move carry to direct bit 2 24
JC rel Jump if carry is set 2 24
JNC rel Jump if carry is NOT set 2 24
JB bit,rel Jump if direct bit is set 3 24
JNB bit,rel Jump if direct bit is NOT set 3 24
JBC bit,rel Jump if direct bit is set and clear that bit 3 24
CAÙC LEÄNH REÕ NHAÙNH:

ACALL addr11 Absolute call within 2K page 2 24
LCALL addr16 Absolute call (Long call) 3 24
RET Return from subroutine 1 24
RETI Return from interrupt 1 24
AJMP addr11 Absolute jump within 2K page 2 24
LJMP addr16 Absolute jump (Long jump) 3 24
SJMP rel Relative jump within +/- 127 bytes (Short jump) 2 24
JMP @A+DPTR Jump direct relative to DPTR 1 24
JZ rel Jump if ACC is zero 2 24
JNZ rel Jump if ACC is NOT zero 2 24
CJNE A,direct,rel Compare direct byte to ACC, jump if NOT equal 3 24 x
CJNE A,#data,rel Compare immediate to ACC, jump if NOT equal 3 24 x
CJNE Rn,#data,rel Compare immediate to register, jump if NOT equal 3 24 x
CJNE @Ri,#data,rel Compare immediate to indirect, jump if NOT equal 3 24 x
DJNZ Rn,rel Decrement register, jump if NOT zero 2 24
DJNZ direct,rel Decrement direct byte, jump if NOT zero 3 24
NOP No operation (Skip to next instruction) 1 12

- 142 -
PHAÀN V
2—COÅNG NOÁI TIEÁP:

Thoâng tin noái tieáp ñöôïc duøng trong raát nhieàu öùng duïng gheùp noái vôùi maùy vi tính
nhö chuoät, modem, maùy veõ, maùy in, maùy queùt, v.v…. Vì döõ lieäu ñöôïc truyeàn song song
treân caùc bus maùy tính neân ñeå truyeàn noái tieáp ñöôïc, beân phaùt duøng caùc thanh ghi dòch
song song – noái tieáp ñeå bieán ñoåi caùc byte song song thaønh moät chuoãi bit noái tieáp nhau
cho ra coång vaø ôû beân thu phaûi duøng caùc thanh ghi dòch noái tieáp – song song ñeå bieán ñoåi
ngöôïc laïi.
Thoâng tin noái tieáp ñöôïc phaân bieät thaønh hai loaïi: truyeàn noái tieáp ñoàng boä vaø khoâng
ñoàng boä. Khi truyeàn noái tieáp ñoàng boä, ngoaøi ñöôøng daây truyeàn soá lieäu giöõa hai traïm
phaùt vaø thu caàn coù theâm moät ñöôøng daây ñieàu khieån ñeå truyeàn tín hieäu nhòp nhaèm ñeå
beân thu xaùc ñònh ñöôïc caùc thôøi ñieåm taïi ñoù soá lieäu treân ñöôøng truyeàn ñaõ oån ñònh. Trong
khi ñoù, truyeàn noái tieáp khoâng ñoàng boä chæ caàn moät daây truyeàn trong ñoù caùc thoâng tin
ñoàng boä ñöôïc truyeàn ngay cuøng vôùi caùc töø döõ lieäu. Ñoù laø caùc bit Start (bit baét ñaàu) chæ
thò söï baét ñaàu cuûa khoái soá lieäu ñöôïc truyeàn vaø bit Stop (bit keát thuùc) baùo keát thuùc khoái
soá lieäu ñoù cuøng moät soá bit phaùt hieän vaø söûa loãi ñöôïc gheùp cuøng caùc bit soá lieäu ñeå taïo
thaønh moät khung truyeàn (frame) hay moät SDU (Serial Data Unit).
Giöõa hai coång thoâng tin noái tieáp coù theå coù caùc phöông thöùc trao ñoåi thoâng tin nhö
sau:
Noái ñôn coâng (Simplex Connection): soá lieäu chæ ñöôïc truyeàn theo moät höôùng.
Baùn song coâng (Half – Duplex): soá lieäu truyeàn theo hai höôùng, nhöng moãi thôøi
ñieåm chæ ñöôïc truyeàn theo moät höôùng.
Song coâng (Full – Duplex): soá lieäu ñöôïc truyeàn ñoàng thôøi theo hai höôùng.
Chuaån thoâng tin noái tieáp:
Do haïn cheá veà daûi taàn cuûa ñöôøng truyeàn neân haàu heát caùc thieát bò ñaàu cuoái soá lieäu
DTE (Data Terminal Equipment) muoán thoâng tin vôùi nhau khoâng theå noái tröïc tieáp vôùi
moâi tröôøng truyeàn daãn analog ñöôïc maø phaûi thoâng qua caùc thieát bò thoâng tin soá lieäu
DCE (Data Communication Equipment). Thí duï, vieäc thoâng tin giöõa hai maùy tính hoaëc
maùy fax laø caù DTE qua ñöôøng ñieän thoaïi coâng coäng phaûi ñöôïc noái qua hai thieát bò DCE
laø caùc modem nhö hình döôùi ñaây.
DTE DTE
DCE Maïng ñieän thoaïi DCE
Maùy tính Modem Modem Maùy tính
Hình PL.2.4 Thoâng tin giöõa hai maùy tính qua maïng ñieän thoaïi.

- 143 -
PHAÀN V
Caùc tieâu chuaån chính cho thoâng tin soá lieäu noái tieáp hieän nay ñöôïc xaây döïng bôûi
caùc toå chöùc ITU (International Telecommunications Union), EIA (Electronics Industry
Association) vaø ISO (International Standards Organisation). Caùc chuaån ITU veà thoâng
tin noái tieáp thuoäc veà nhoùm V vaø caùc chuaån EIA veà thoâng tin noái tieáp thuoäc veà nhoùm RS.
Chuaån RS-232C quy ñònh caùc gheùp noái noái tieáp giöõa moät DTE vaø DCE vôùi khoaûng
caùch cöïc ñaïi laø 17 ñeán 20m vaø toác ñoä truyeàn soá lieäu cöïc ñaïi leân tôùi 20kbps.
Tín hieäu ñieän theo chuaån RS-232C laø löôõng cöïc: möùc logic 1 coù ñieän theá döông so
vôùi ñaát (0V), möùc 0 coù ñieän theá aâm so vôùi ñaát.
Vôùi tín hieäu ra: möùc logic cao coù ñieän theá trong daûi töø +5V ñeán +15V
möùc logic thaáp töø –5V ñeán –15V.
Vôùi tín hieäu vaøo: möùc logic cao töø +3V ñeán +15V
möùc logic thaáp töø –3V ñeán –15V.
Logic treân ñöôøng truyeàn soá lieäu TxD vaø RxD ñöôïc ñoåi thaønh logic aâm, töùc laø möùc
logic cao coù ñieän theá aâm so vôùi ñaát (0V) vaø möùc logic thaáp coù ñieän theá döông so vôùi
ñaát. Döõ lieäu treân ñöôøng truyeàn chæ ôû moät trong hai traïng thaùi MARK hoaëc SPACE, laàn
löôït töông öùng vôùi traïng thaùi ñieän theá aâm hoaëc döông töùc laø töông öùng vôùi möùc logic 1
hoaëc 0. Vôùi caùc maùy PC, caùc möùc ñieän theá ñieån hình laø ±12V. Döõ lieäu ñöôïc truyeàn laàn
löôït theo töøng nhoùm bit. Moãi nhoùm goïi laø moät SDU hay moät khung truyeàn. Moät khung
truyeàn bao goàm:
1 bit start luoân ôû möùc logic thaáp, ñieän theá döông.
1 hoaëc 1,5 hoaëc 2 bit stop luoân ôû möùc logic cao, ñieän theá aâm.
1 hoaëc khoâng coù 1 bit kieåm tra chaün leû,
5, 6 hoaëc 7 bit soá lieäu.
Thí duï, khi caùc khung truyeàn ñaïi dieän cho caùc kí töï (vôùi maõ ASCII laø 7 bit) ñöôïc
truyeàn treân ñöôøng daây laàn löôït vôùi moät khoaûng thôøi gian treã giöõa chuùng. Trong khoaûng
thôøi gian naøy ñöôøng truyeàn ôû vaøo traïng thaùi MARK (möùc logic cao). Hình sau laø moät
minh hoïa veà tín hieäu nhaän ñöôïc treân ñöôøng truyeàn TxD hoaëc RxD khi truyeàn caùc bit
thoâng tin maõ hoùa ASCII cho hai chöõ ‘A’ (100 0001 = 41h) vôùi bit parity leû.

- 144 -
PHAÀN V
Bit parity leû

Bit start
Bit stop
Khoaûng treã
7 bit döõ lieäu
SPACE
0 1 0 0 0 0 0 1 1 1 0 1 0 0 0 0 0 1 1 1
LSB MSB LSB MSB
‘A’ (100 0001) MARK ‘A’ (100 0001)
Hình treân laø thí duï veà tín hieäu treân ñöôøng truyeàn cuûa caùc bit bieåu dieãn cho hai kí
töï ‘A’.
Toác ñoä truyeàn soá lieäu noái tieáp ñöôïc ño baèng soá bit truyeàn trong moät giaây bps.
Trong caùc heä thoáng truyeàn soá lieäu vôùi maõ nhò phaân toác ñoä naøy truøng vôùi toác ñoä baud laø
soá laàn thay ñoåi traïng thaùi cuûa moät keânh truyeàn tín hieäu trong moät giaây. Taát caû caùc maùy
PC ñeàu coù coång gheùp noái thoâng tin noái tieáp. Coång sô caáp goïi laø COM1 (hoaëc COM3)
vaø thöù caáp laø COM2 (hoaëc COM4). Coù hai loaïi ñaàu caém tín hieäu cho caùc coång naøy laø
D-25 (25 chaân) vaø D-9 (9 chaân) thöôøng ñöôïc gaén ôû phía sau thuøng maùy. Söû duïng loaïi
naøo cho COM1 hoaëc COM2 laø tuøy ôû ngöôøi laép raùp maùy tính, thöôøng thì hay duøng ñaàu
caém D-9 cho COM1. caùc ñaàu caém cho caùc coång noái tieáp gaén treân thuøng maùy PC bao
giôø cuõng laø loaïi ñaàu caém ñöïc (male), ñaàu caém ôû caùp noái ra caùc thieát bò ngoaïi vi laø ñaàu
caém caùi (female). Vieäc naøy ñeå traùnh nhaàm laãn vôùi ñaàu caém D-25 duøng cho coång song
song LPT gaén treân thuøng maùy PC luoân laø loaïi ñaàu caém caùi (female).
Caùc chaân tín hieäu treân caùc ñaàu caém ñöôïc noái ra caùc ñöôøng daây ñeå caùc thieát bò DTE
vaø DCE thoâng tin vôùi nhau. Ngoaøi daây ñaát GND coù ñieän theá 0V, coù theå phaân thaønh hai
nhoùm ñöôøng daây goàm nhoùm caùc ñöôøng truyeàn döõ lieäu TxD, RxD vaø nhoùm caùc ñöôøng
tín hieäu ñieàu khieån (goïi laø caùc tín hieäu moùc noái thoâng tin) goàm caùc ñöôøng coøn laïi. Baûng
sau moâ taû teân vaø chöùc naêng cuûa caùc ñöôøng tín hieäu.
D25 D9 Teân Kí hieäu Chöùc naêng
1 - Frame Ground FG Thöôøng ñöôïc noái vôùi voû boïc kim cuûa caùp daãn hoaëc ñaát.
2 3 Transmit Data TxD Soá lieäu ñöôïc phaùt töø DTE (thí duïPC hoaëc thieát bò ñaàu cuoái) tôùi
DCE qua ñöôøng TxD.
3 2 Receive Data RxD Soá lieäu ñöôïc thu töø DCE vaøo DTE.

- 145 -
PHAÀN V
4 7 Request To Send RTS DTE ñaët ñöôøng naøy ôû möùc tích cöïc khi noù saün saøng phaùt soá lieäu.
5 8 Clear To Send CTS DCE ñaët ñöôøng naøy ôû möùc tích cöïc ñeå thoâng tin cho DTE raèng
noù saün saøng nhaän soá lieäu.
6 6 Data Set Ready DSR Chöùc naêng töông töï nhö CTS nhöng ñöôïc kích hoaït bôûi DTE khi
noù saün saøng nhaän soá lieäu.
20 4 Data Terminal Ready DTR Chöùc naêng töông töï nhö RTS nhöng ñöôïc kích hoaït bôûi DCE
khi noù muoán phaùt soá lieäu.
8 1 Data Carrier Detect DCD DCE ñaët ñöôøng naøy ôû möùc tích cöïc ñeå baùo cho DTE bieát laø ñaõ
thieát laäp ñöôïc lieân keát vôùi DCE töø xa (nhaän ñöôïc soùng mang töø
beân DCE ñoái taùc)
22 9 Ring Indicator RI DCE (loaïi laép ngoaøi) baùo vôùi DTE coù moät cuoäc goïi töø xa vöøa
goïi ñeán.
7 5 Signal Ground SG GND
Caùc chuaån RS-422A (coù ñöôøng truyeàn caân baèng) vaø RS-423A (coù ñöôøng truyeàn
khoâng caân baèng) cho pheùp taêng toác ñoä truyeàn soá lieäu vaø khoaûng caùch thoâng tin leân lôùn
hôn nöõa.
Chuaån RS-485 laø moät chuaån taêng cöôøng cuûa RS-422. Noù quy ñònh cho caùc gheùp
noái thoâng tin ña ñieåm vaø song coâng, do vaäy raát thích hôïp cho caùc öùng duïng treân maïng
maùy tính. Toác ñoä truyeàn cöïc ñaïi ôû ñaây khoâng haïn cheá vaø ñöôïc ñaët bôûi thôøi gian taêng
cuûa söôøn xung, thöôøng côõ 10Mbps. Vôùi ñoä daøi caùp 1,2km maïng maùy tính duøng chuaån
RS-485 cho pheùp gheùp noái tôùi 32 caëp maùy thu/phaùt.
Ñöôøng daây daãn tín hieäu aûnh höôûng ñeán caùc xung soá lieäu ôû ba tröôøng hôïp sau:
Laøm suy giaûm bieân ñoä xung: do ñieän trôû cuûa ñöôøng daây.
Laøm meùo daïng xung: do ñieän dung kí sinh giöõa caùc caëp ñöôøng daây, ñieän trôû vaø ñieän
caûm cuûa ñöôøng daây gaây neân meùo daïng pha vaø giaûm daûi truyeàn.
Gaây oàn: do oàn noäi (oàn nhieät cuûa ñöôøng daây) vaø oàn ngoaïi laø caùc taùc nhaân beân ngoaøi
taùc ñoäng leân ñöôøng truyeàn.
Ngoaøi ñöôøng daây chung (daây ñaát), caùc ñöôøng truyeàn khoâng caân baèng (nhö theo
chuaån RS-423) söû duïng moät ñöôøng daây cho tín hieäu soá trong khi caùc ñöôøng truyeàn caân
baèng (nhö theo chuaån RS-422) söû duïng hai ñöôøng daây cho moãi tín hieäu. Doøng ñieän
trong hai daây daãn cuûa ñöôøng truyeàn caân baèng ngöôïc pha vôùi nhau. Do vaäy, ñöôøng
truyeàn naøy coù öu ñieåm laø ít chòu aûnh höôûng cuûa oàn ngoaïi vì caùc nguoàn naøy ñeàu cuøng
gaây neân treân hai daây daãn cöôøng ñoä oàn baèng nhau veà ñoä lôùn nhöng coù pha ngöôïc pha.
Khi hoaït ñoäng ôû toác ñoä truyeàn cao, caùc ñaàu cuoái cuûa daây daãn thöôøng ñöôïc noái vôùi caùc
terminator coù trôû khaùng baèng trôû khaùng ñaëc tính (trôû khaùng soùng) cuûa ñöôøng daây (thí
duï, 50Ω hay 70Ω). Caùc maïch gheùp noái theo chuaån RS-422 coù theå taûi ñöôïc ñeán 10 maùy
thu. Chuùng khoâng coù ñöôøng daây noái ñaát do vaäy ñöôïc duøng raát toát khi caàn phaûi caùch li
giöõa hai nuùt trong maïch thoâng tin. Neáu söû duïng toác ñoä truyeàn thaáp thì coù theå taêng ñöôïc
khoaûng caùch thoâng tin leân. Thí duï, trong moät vaøi tröôøng hôïp khi chaát löôïng caùp daãn toát
vaø moâi tröôøng ít nhieãu thì coù theå söû duïng caùc thieát bò vôùi chuaån RS-232 thoâng tin vôùi
nhau ôû khoaûng caùch leân tôùi 1km vôùi toác ñoä 1200bps.
- 146 -
PHAÀN V
Baûng sau cho caùc thoâng soá cuûa caùc chuaån gheùp noái thoâng tin noái tieáp cô baûn.
EIA RS-232C RS-423A RS-422A RS-485

ITU V.28 V.10/X26 V.11/X27
Toác ñoä truyeàn soá lieäu 20kbps 300kbps 10Mbps 10Mbps
Khoaûng caùch cöïc ñaïi 17÷20m 1200m 1200m 1200m
Loaïi noái taûi Khoâng caân baèng Khoâng caân baèng vi sai Caân baèng vi sai Caân baèng vi sai
Soá caëp thu/phaùt 1 1 1 32
Ñieän theá ñieàu khieån ±3V ÷ ±15V ±2V ÷ ±6V ±2V ÷ ±5V ±2V ÷ ±5V
Soá ñöôøng daây cho moät tín hieäu 1 2 2 2
Truyeàn noái tieáp caùc maõ kí töï ASCII:

Caùc döõ lieäu goàm caùc con soá, kí töï, v.v… ñöôïc truyeàn töø nguoàn tôùi ñích thöôøng ñöôïc
maõ hoùa. Ba taäp maõ kí töï thoâng duïng hieän nay laø maõ Baudot, maõ ASCII (American
Standards Code for Information Interchange) vaø maõ EBCDIC (Extended Binary-Coded
Decimal Interchange Code). Vieäc truyeàn maõ ASCII trong thoâng tin noái tieáp ôû maùy vi
tính laø raát thoâng duïng. Ñoù laø vieäc truyeàn caùc kí töï ñöôïc maõ hoùa baèng caùc soá nhò phaân 7
bit vôùi 96 kí töï in ra ñöôïc vaø 32 kí töï khoâng in ñöôïc duøng cho ñieàu khieån nhö ñöôïc trình
baøy trong baûng sau.
Baûng maõ ASCII
Soá hex Kí töï Soá hex Kí töï Soá hex Kí töï Soá hex Kí töï
00 NUL 20 SP 40 @ 60 .
01 SOH 21 ! 41 A 61 a
02 STX 22 “ 42 B 62 b
03 ETX 23 # 43 C 63 c
04 EOT 24 $ 44 D 64 d
05 ENQ 25 % 45 E 65 e
06 ACK 26 & 46 F 66 f
07 BEL 27 . 47 G 67 g
08 BS 28 ( 48 H 68 h
09 HT 29 ) 49 I 69 i
0A NL 2A * 4A J 6A j
0B VT 2B + 4B K 6B k
0C FF 2C ‘ 4C L 6C l
0D CR 2D - 4D M 6D m
0E SO 2E . 4E N 6E n
0F SI 2F / 4F O 6F o
10 DEL 30 0 50 P 70 p
11 DC1 31 1 51 Q 71 q
12 DC2 32 2 52 R 72 r
13 DC3 33 3 53 S 73 s
14 DC4 34 4 54 T 74 t
15 NAK 35 5 55 U 75 u
16 SYN 36 6 56 V 76 v

- 147 -
PHAÀN V
17 EBT 37 7 57 W 77 w
18 CAN 38 8 58 X 78 x
19 EM 39 9 59 Y 79 y
1A SUB 3A : 5A Z 7A z
1B ESC 3B ; 5B [ 7B {
1C FS 3C < 5C \ 7C |
1D GS 3D = 5D ] 7D }
1E RS 3E > 5E ^ 7E ~
1F US 3F ? 5F _ 7F DEL
Taïi caùc thieát bò phaùt duøng chuaån RS-232C, bit ít yù nghóa nhaát LSB cuûa kí töï ASCII
ñöôïc truyeàn ñaàu tieân, bit nhieàu yù nghóa nhaát MSB truyeàn sau cuøng. Thí duï sau laø caùc
nhoùm bit ñaïi dieän cho thoâng baùo “Fred” ñöôïc truyeàn noái tieáp vôùi bit parity leû.
Bit ñaàu tieân ñöôïc truyeàn
01100010 01001111 10100111 00100011
‘F’ ‘r’ ‘e’ ‘d’
Hình PL.2.5 Truyeàn caùc kí töï ‘F’, ‘r’, ‘e’ vaø ‘d’.
Caùc kí töï in ñöôïc thuoäc veà caùc chöõ caùi thöôøng vaø chöõ hoa (‘a’ – ‘z’, ‘A’ – ‘Z’),
caùc chöõ soá (‘0’ – ‘9’) vaø caùc kí töï khaùc nhö kí töï thanh caùch (SPACE), ‘!’, ‘#’ v.v…. Löu
yù raèng caùc maõ chöõ thöôøng vaø chöõ hoa chæ khaùc nhau ôû bit thöù 5 (hôn keùm nhau giaù trò
25 = 32). Döôùi ñaây giaûi thích moät vaøi kí töï ñieàu khieån.
BS (Backspace): Neáu ñöôïc göûi tôùi maøn hình noù seõ xoùa kí töï ñöôïc göûi ra maøn hình
tröôùc ñoù. Khi nhaán phím BS treân baøn phím, noù seõ phaùt ra moät kí töï ^H (Cntrl-H).
HT (Horizontal Tab): Chuyeån con troû maøn hình moät khoaûng caùch (Tab) veà beân
phaûi vò trí hieän taïi. Thöôøng khoaûng ñoù ñöôïc ñaët bôûi phaàn meàm. Khi nhaán phím TAB
treân baøn phím noù seõ traû veà kí töï ^I hoaëc khi nhaán ^I seõ thöïc hieän ñöôïc chöùc naêng keå
treân.
LF (Line feed) vaø CR (Carriage Return): Kí töï CR ñaët con troû tôùi vò trí ñaàu doøng.
Kí töï LF ñaët con troû xuoáng döôùi moät doøng.
FF (From Feed): Neáu ñöôïc göûi tôùi maøn hình seõ dòch vò trí con troû ñi moät vò trí veà
beân phaûi (chöùc naêng ngöôïc vôùi BS) hoaëc ñöôïc göûi tôùi maùy in.
VT (Vertical Tab): Neáu ñöôïc göûi tôùi maøn hình noù seõ chuyeån vò trí con troû leân moät
ñöôøng phía treân. Khi nhaán phím ^K treân baøn phím cuõng cho pheùp thöïc hieän chöùc naêng
naøy.

- 148 -
PHAÀN V
NUL (Null): Thöôøng ñöôïc duøng ñeå pad söï baét ñaàu cuûa caùc kí töï caàn truyeàn vaø ñeå
phaân ranh giôùi moät xaâu kí töï.
BEL (Bell): Khi truyeàn kí töï naøy tôùi moät kí töï phaùt aâm noù seõ phaùt ra moät aâm
thanh. Chöùc naêng töông töï khi nhaán ^G treân baøn phím.
DC1-DC4 (Device Control): Ñieàu khieån hoaït ñoäng cuûa caùc maøn hình vaø caùc maùy
in. Moät maùy thu söû duïng kí töï DC1 (^Q) ñeå baùo cho maùy phaùt ngöøng phaùt. Kí töï DC3
(^S) baùo cho maùy phaùt laïi tieáp tuïc phaùt. Loaïi thoâng tin naøy thuoäc loaïi moùc noái meàm
(software handshaking).
ESC (Escape): Moät soá phaàn meàm duøng kí töï naøy cho vieäc thoaùt khoûi caùc menu
hoaëc tuøy choïn.
DEL (Delete): Xoùa kí töï ôû vò trí hieän taïi cuûa con troû.
EXT (End of Text): Duøng ñeå ngaét moät xöû lí (^C).
EOT (End of Transmission): Heä ñieàu haønh UNIX duøng kí töï naøy ñeå baùo raèng
ngöôøi söû duïng ñaõ keát thuùc vieäc nhaäp döõ lieäu. Gioáng kí töï end-of-file (^D).
SUB (Substitute): duøng ñeå xaùc ñònh moät kí töï keát thuùc teäp (end-of-file EOF).
Ñieàu khieån thoâng tin noái tieáp giöõa hai thieát bò:
Tuøy thuoäc vaøo töông quan giöõa caùc toác ñoä truyeàn vaø thu soá lieäu maø coù theå caàn phaûi
coù söï ñieàu khieån thoâng tin hay khoâng. Neáu maùy thu coù khaû naêng ñoïc caùc kí töï thu tröôùc
khi maùy phaùt truyeàn kí töï tieáp theo thì khoâng caàn coù söï ñieàu khieån naøy. Ñoù laø thoâng tin
khoâng coù moùc noái (no-handshake). Maùy thu nhaän caùc kí töï vaø löu tröõ vaøo moät vuøng nhôù
ñaëc bieät tröôùc khi ñoïc noù. Vuøng nhôù naøy goïi laø boä ñeäm thu (receive buffer). Ñieån hình
vuøng naøy chæ löu giöõ moät kí töï. Neáu caùc kí töï ñaõ ñöôïc ñöa ñeán ñaây khoâng ñöôïc ñoïc kòp
tröôùc khi nhaän kí töï khaùc (ta noùi boä ñeäm chöa ñöôïc roãng) thì coù theå xaûy ra hieän töôïng kí
töï hieän taïi seõ bò vieát ñeø leân bôûi caùc kí töï khaùc ñeán sau. Khi xaûy ra ñieàu naøy thì caàn phaûi
thöïc hieän vieäc ñieàu khieån thoâng tin giöõa beân phaùt vaø beân thu. Kó thuaät ñieàu khieån thoâng
tin giöõa hai thieát bò ñeå traùnh ñieàu treân xaûy ra goïi laø kó thuaät moùc noái (handshaking). Ñoù
laø vieäc buoäc maùy phaùt ngöøng truyeàn kí töï cho ñeán khi maùy thu ñoïc xong caùc kí töï ñang
naèm trong boä ñeäm thu, töùc laø cho ñeán khi boä ñeäm thu roãng. Coù hai loaïi moùc noái:
Moùc noái cöùng (hardware handshaking) duøng caùc ñöôøng tín hieäu ñieàu khieån moùc
noái nhö CTS, RTS, DTR vaø DSR.
Moùc noái meàm (software handshaking) lieân quan tôùi vieäc göûi caùc kí töï ñieàu khieån
ñaëc bieät nhö caùc kí töï töø D1 ñeán D4 trong baûng maõ ASCII ñeå truyeàn thoâng tin moùc noái
giöõa beân phaùt vaø beân thu.
Hình sau laø sô ñoà noái caùc ñöôøng daây giöõa hai traïm thu/phaùt trong thoâng tin khoâng
coù moùc noái. Trong tröôøng hôïp naøy maùy thu coù theå ñoïc soá lieäu nhaän ñöôïc töø boä ñeäm thu
tröôùc khi kí töï khaùc ñöôïc nhaän. Soá lieäu ñöôïc truyeàn töø ñaàu TxD cuûa maùy phaùt vaø ñöôïc
nhaän ôû ñaàu RxD ôû beân thu. Khi moät DTE (thí duï, maùy PC) caàn noái vôùi moät DTE khaùc
thì ñöôøng TxD ôû moät beân ñöôïc noái vôùi ñöôøng RxD ôû beân kia vaø ngöôïc laïi. Caùc ñaàu tín

D-9 D-9 - 149 - D-9 D-25
TD 3 3 TD TD 3 2 TD
RD 2 2 RD RD 2 3 RD
PHAÀN V
hieäu moùc noái ôû moãi beân ñöôïc noái caëp vôùi nhau (RTS noái tröïc tieáp vôùi CTS, DTR vôùi
DSR) nhaèm laøm cho caùc maùy luoân ôû traïng thaùi saün saøng thu vaø saün saøng truyeàn.
D-9 D-9 D-9 D-25
TD 3 3 TD TD 3 2 TD
RD 2 2 RD RD 2 3 RD
RTS 7 7 RTS RTS 7 4 RTS
CTS 8 8 CTS CTS 8 5 CTS
DTR 4 4 DTR DTR 4 20 DTR
DSR 6 6 DSR DSR 6 6 DSR
5 5 5 7
GND GND GND GND
Hình PL.2.7 Noái daây thoâng tin giöõa hai coång RS-232C theo kieåu moùc noái cöùng
Caùc ñöôøng ñieàu khieån ñöôïc duøng ôû möùc tích cöïc cao. Khi moät maùy muoán phaùt soá
lieäu noù naâng daây RTS cuûa mình leân möùc cao roài kieåm tra traïng thaùi daây CTS cho ñeán
khi daây naøy ôû möùc tích cöïc cao. Chöøng naøo daây naøy coøn ôû möùc thaáp thì coù nghóa laø maùy
thu vaãn coøn baän vaø chöa theå nhaän ñöôïc soá lieäu. Khi maùy thu ñoïc xong soá lieäu töø boä
ñeäm thu cuûa noù, ñöôøng RTS noái vôùi CTS cuûa maùy phaùt seõ töï ñoäng nhaûy leân möùc cao ñeå
chæ thò cho maùy phaùt raèng maùy thu baây giôø ñaõ saün saøng nhaän soá lieäu tieáp theo. Quaù trình
nhaän soá lieäu cuõng gioáng nhö quaù trình truyeàn. Khi DCE muoán phaùt tôùi DTE, ñaàu vaøo
DSR beân maùy thu seõ trôû neân tích cöïc. Neáu maùy thu khoâng theå nhaän soá lieäu noù seõ ñaët
ñöôøng DTR ôû möùc khoâng tích cöïc. Khi noù ôû traïng thaùi xoùa nhaän, noù seõ ñaët ñöôøng DTR
ôû möùc tích cöïc vaø maùy beân kia seõ ñöôïc pheùp phaùt soá lieäu. Ñöôøng DTR seõ ñöôïc ñaët ôû
möùc khoâng tích cöïc cho tôùi khi kí töï ñöôïc xöû lí xong. Khi noái DTE vôùi DCE thì caùc
ñöôøng moùc noái ñöôïc noái tröïc tieáp vôùi nhau nhö hình döôùi ñaây.
D-9 D-9 D-9 D-25
TD 3 3 TD TD 3 2 TD
3
RD 2 2 RD RD 2 RD
7 7 - 150 - 7 4
RTS RTS RTS RTS
CTS 8 8 CTS CTS 8 5 CTS
DTR 4 4 DTR DTR 4 20 DTR
PHAÀN V
Sau ñaây laø giaûn ñoà moâ taû quaù trình thoâng tin vôùi moùc noái meàm. Coù hai kí töï ASCII
ñöôïc duøng ñeå khôûi phaùt vaø döøng truyeàn soá lieäu. Ñoù laø kí töï DC1 trong baûng maõ ASCII
coù giaù trò laø 11h goïi laø X-ON vaø kí töï DC3 coù giaù trò laø 13h goïi laø X-OFF. Khi maùy phaùt
nhaän ñöôïc kí töï X-OFF noù seõ ngöøng phaùt soá lieäu cho ñeán khi nhaän ñöôïc kí töï X-ON.
Loaïi moùc noái naøy thöôøng ñöôïc duøng trong tröôøng hôïp khi maùy phaùt vaø maùy thu coù theå
xöû lí soá lieäu töông ñoái nhanh. Thöôøng maùy thu coù moät boä ñeäm soá lieäu lôùn chöùa caùc kí töï
nhaän ñöôïc. Khi boä ñeäm naøy ñaày, noù seõ truyeàn sang beân phaùt kí töï X-OFF, sau khi ñoïc
xong heát noäi dung boä ñeäm noù seõ truyeàn kí töï X-ON.
Soá lieäu
Maùy phaùt
X-OFF
Maùy thu
X-ON
Soá lieäu
Hình PL.2.9 Moùc noái meàm duøng hai kí töï X-ON vaø X-OFF
Laäp trình thoâng tin noái tieáp:

Laäp trình tröïc tieáp vôùi caùc coång noái tieáp:
Chip UART-8250 ñöôïc duøng trong maùy vi tính PC/XT phuïc vuï cho thoâng tin noái
tieáp vôùi toác ñoä truyeàn soá lieäu cöïc ñaïi laø 9600bps. Töø maùy AT trôû ñi duøng chip 16450
hay 82450 cho pheùp moät toác ñoä truyeàn cao hôn ñeán 19200bps. Caùc chip naøy ñöôïc laép
ngay treân baûn maïch chính hoaëc ñöôïc laép treân baûn maïch gheùp noái vaøo/ra caém treân khe
caém môû roäng cuûa maùy tính. Ñòa chæ cuûa moät soá thanh ghi nhö sau:

- 151 -
PHAÀN V
Thanh ghi Ñòa chæ

Ñeäm soá lieäu phaùt vaø thu (TD/RD) Ñòa chæ cô sôû
Cho pheùp ngaét Ñòa chæ cô sôû + 1
Nhaän daïng ngaét Ñòa chæ cô sôû + 2
Ñònh daïng soá lieäu (LCR) Ñòa chæ cô sôû + 3
Ñieàu khieån Modem Ñòa chæ cô sôû + 4
Traïng thaùi ñöôøng truyeàn (LSR) Ñòa chæ cô sôû + 5
Traïng thaùi Modem Ñòa chæ cô sôû + 6
Löu tröõ ñoïc/vieát taïm thôøi Ñòa chæ cô sôû + 7
Löu yù : Ñòa chæ cô sôû : COM1 = 3F8h vaø COM2 = 2F8h.
Caùc thanh ghi ñeäm soá lieäu phaùt vaø thu coù cuøng moät ñòa chæ baèng ñòa chæ cô sôû.
Thanh ghi traïng thaùi ñöôøng truyeàn xaùc ñònh traïng thaùi cuûa caùc boä ñeäm thu vaø phaùt.
Ñaây laø thanh ghi chæ ñoïc (taát caû caùc bit ñöôïc ghi töï ñoäng baèng phaàn cöùng). Ñònh daïng
cuûa töø traïng thaùi nhö sau:
=1: phaùt hieän ñieåm döøng

=1: loãi khung truyeàn
=1: loãi chaün-leû (parity)
=1: loãi traøn soá
0 D6 D5 D4 D3 D2 D1 D0
=1: soá lieäu ñaõ saün saøng
=1: thanh ghi ñeäm phaùt roãng
=1: boä ñeäm phaùt roãng
Khi truyeàn döõ lieäu, moät kí töï môùi coù theå ñöôïc vieát tôùi boä ñeäm tröôùc khi kí töï tröôùc
ñoù ñöôïc göûi. Ñeå traùnh ñieàu naøy, bit soá saùu D6 ñöôïc kieåm tra ñeå xaùc ñònh lieäu vaãn coøn
moät kí töï trong boä ñeäm phaùt khoâng. Neáu bit naøy ñöôïc ñaët leân 1 töùc laø boä ñeäm phaùt ñaõ
roãng. Vaäy ñeå göûi moät kí töï phaûi vieát moät voøng laëp kieåm tra sau:
Kieåm tra bit D6 cho tôùi khi noù ñöôïc ñaët =1
Göûi kí töï
Thí duï, trong ngoân ngöõ Pascal seõ laø:
repeat
traïng_thaùi := port[ñòa chæ LSR] and $40;
until (traïng_thaùi = $40);
Khi thu soá lieäu, bit D0 ñöôïc kieåm tra ñeå xaùc ñònh lieäu ñaõ coù soá lieäu trong boä ñeäm
thu chöa theo voøng laëp sau:
Kieåm tra bit D0 cho ñeán khi noù ñöôïc ñaët =1
Ñoïc kí töï
Thí duï, trong ngoân ngöõ Pascal seõ laø:

- 152 -
PHAÀN V
repeat
traïng_thaùi := port[ñòa chæ LSR] and $01;
until (traïng_thaùi = $01);
Thanh ghi ñònh daïng döõ lieäu (LCR) khôûi taïo caùc thoâng soá thoâng tin nhö soá bit cho
moät kí töï, soá bit chaün leû, soá bit stop. Noù coù theå ñöôïc vieát hoaëc ñoïc. Ñònh daïng caùc bit
ñieàu khieån trong thanh ghi nhö sau:
=1: phaùt moät ñieåm döøng
bit chaün leû 000: khoâng coù
001: chaün leû leû
011: chaün leû chaün
101: luoân baèng 1 (mark)
D7 D6 D5 D4 D3 D2 D1 D0 111: luoân baèng 0 (space)
soá bit soá lieäu 00: 5bit 01: 6bit

= 0: ñoïc/ghi maùy thu/phaùt 10: 7bit 11: 8bit
= 1: choát boä chia toác ñoä baud soá bit stop 0: 1bit stop
1: 1,5bit stop
Ñeå thaâm nhaäp thanh ghi ñeäm thu/phaùt bit D7 phaûi xoùa baèng 0. Coøn khi muoán khôûi
taïo boä chia toác ñoä baud, bit ñöôïc ñaët leân 1. Toác ñoä baud ñöôïc ñaët baèng vieäc naïp moät heä
soá chia N, 16 bit vaøo ñòa chæ cuûa boä ñeäm soá lieäu thu/phaùt vaø ñòa chæ tieáp theo. Giaù trò
ñöôïc naïp phuï thuoäc vaøo taàn soá maùy phaùt soùng thaïch anh noái vôùi UART. Thöôøng taàn soá
naøy baèng 1,8432MHz. Do ñoù:
taàn soá nhòp ñoàng hoà
Toác ñoä baud =
16 × N
Baûng sau tính saün moät soá heä soá chia N (ñöôïc naïp vaøo thanh ghi ñeäm soá lieäu
RD/RD) öùng vôùi toác ñoä baud töông öùng.
Toác ñoä baud Heä soá chia Toác ñoä baud Heä soá chia
110 0417h 2400 0030h
300 0180h 4800 0018h
600 00C0h 9600 000Ch
1200 0060h 19200 0006h
1800 0040h
Ñeå naïp heä soá chia toác ñoä baud, tröôùc heát bit 7 cuûa thanh ghi LCR ñöôïc ñaët leân 1.
Sau ñoù byte thaáp cuûa N ñöôïc naïp vaøo ñòa chæ thanh ghi ñeäm soá lieäu roài byte cao ñöôïc
naïp tieáp vaøo ñòa chæ lôùn hôn 1. Cuoái cuøng bit 7 ñöôïc xoùa veà 0. Thí duï, ñeå coù toác ñoä
9600 baud vôùi taàn soá nhòp laø 1,8432MHz ôû coång COM1; tröôùc heát soá 0Ch ñöôïc naïp vaøo
ñòa chæ 3F8h, sau ñoù soá 00h ñöôïc naïp vaøo ñòa chæ 3F8h + 01h = 3F9h. Khi bit 7 ñöôïc
xoùa veà 0, moät thao taùc ñoïc töø ñòa chæ cô sôû seõ ñoïc töø boä ñeäm RD vaø moät thao taùc vieát seõ
vieát tôùi boä ñeäm TD.

- 153 -
PHAÀN V
Laäp trình qua DOS vaø BIOS:

Moät maùy PC chuaån coù theå hoã trôï tôùi 4 coång COM. Nhöõng ñòa chæ cô sôû cuûa chuùng
ñöôïc ñaët trong boä nhôù BIOS vaø ñòa chæ cuûa moãi coång ñöôïc löu tröõ ôû vuøng ñòa chæ:
0040:0000 (COM1); 0040:0002 (COM2); 0040:0004 (COM3) vaø 0040:0008 (COM4)
Leänh MODE COM [:] toác ñoä baud[, chaün-leû[, beà roäng töø [, soá bit stop [, p]]]]
Ñöôïc duøng ñeå ñaët caùc tham soá cuûa coång noái tieáp. Thí duï, leänh khôûi taïo coång COM2
vôùi toác ñoä 2400 baud, moät bit chaün-leû chaün, 8 bit soá lieäu vaø 1 bit stop nhö sau:
Mode com2:2400, e, 8, 1
*
Leänh ptr = (int far ) 0x0400000; khôûi ñoäng moät con troû xa ñeå khôûi phaùt söï thoâng
tin cuûa BIOS vôùi caùc ñòa chæ coång. Moãi ñòa chæ laø 16bit do vaäy con troû seõ troû tôùi moät giaù
trò nguyeân. Moät con troû xa ñöôïc duøng nhö vaäy coù theå thaâm nhaäp ñöôïc tôùi 1MB nhôù
trong khi moät con troû gaàn chæ coù theå thaâm nhaäp tôùi cöïc ñaïi laø 64kB.
Vieäc kieåm tra vaø ñieàu khieån caùc coång COM ñöôïc laäp trình qua BIOS. Haøm söû duïng
trong C laø: int bioscom (int cmd, char abyten, in port)
Trong ñoù, port = 0 cho coång COM1; port = 1 cho coång COM2;
cmd: 0 ñaët caùc thoâng soá thoâng tin tôùi giaù trò ñöôïc cho bôûi abyte.
1 göûi kí töï
2 nhaän kí töï
3 traû veà traïng thaùi cuûa thoâng tin. Khi cmd ñöôïc ñaët tôùi 0, thí bò ñöôïc
chöông trình hoùa.
Trong cheá ñoä naøy, ñònh nghóa caùc bit trong byte ñöôïc cho nhö sau:
00: khoâng coù bit parity;

01: parity leû; 10: 7 bit soá lieäu
10: parity chaün 11: 8 bit soá lieäu
D7 D6 D5 D4 D3 D2 D1 D0
0: 1 bit stop; 1: 2 bit stop
000 – 100baud 100 – 1200baud

001 – 150baud 101 – 2400baud
010 – 300baud 110 – 4800baud
011 – 600baud 111 – 9600baud
Khi cmd = 3, giaù trò traû veà laø moät soá nguyeân 16 bit khoâng daáu.
Caùc bit töø 8 ñeán 15 ñöôïc ñònh nghóa nhö sau:
Bit 15 – timeout; Bit 11 – loãi khung truyeàn;
Bit 14 – thanh ghi dòch phaùt roãng; Bit 10 – loãi chaün leû;
Bit 13 – thanh ghi giöõ kí töï phaùt roãng; Bit 9 – loãi chaïy quaù chaïy chöông trình;
Bit 12 – phaùt hieän ñieåm döøng; Bit 8 – soá lieäu saün saøng.

- 154 -
PHAÀN V
3—GIÔÙI THIEÄU CAÙC VI MAÏCH SÖÛ DUÏNG VAØ LINH KIEÄN KHAÙC:
KHOÁI NGUOÀN :
Ñeå maïch hoaït ñoäng ñöôïc, ta caàn coù moät nguoàn cung caáp 5V oån ñònh. Khoái thöù
nhaát ta trình baøy laø khoái nguoàn. Xem hình döôùi ñaây.
Haàu heát caùc maïch loâgic soá vaø caùc boä xöû lyù ñeàu caàn moät nguoàn cung caáp 5V.
Thöôøng thì ta luoân coù saün caùc nguoàn coù möùc ñieän aùp khoaûng 9VDC ÷ 24VDC. Ñeå taïo
ra moät nguoàn coâng suaát 5V, ta duøng moät IC (Integrated Circuit) oån aùp LM7805 nhö
hình sau:

- 155 -
PHAÀN V
Duøng 7805 laø moät caùch ñôn giaûn deã daøng thöïc hieän. Ta chæ vieäc noái ñaàu döông cuûa
nguoàn aùp thay ñoåi (baát keå töø 9VDC ñeán 24VDC) ñeán chaân ñaàu vaøo (chaân kyù hieäu baèng
I hay soá 1). Noái ñaàu aâm ñeán chaân chung (kyù hieäu baèng C hay soá 2) vaø sau ñoù khi môû
nguoàn, ta seõ coù moät nguoàn aùp 5V treân chaân ra O (hay soá 3). Ñoâi khi ñöôøng daây caáp
nguoàn ñaàu vaøo (treân 9VDC) bò nhieãu. Ñeå san phaúng nhöõng nhieãu naøy vaø coù ñöôïc ñaàu ra
5V toát hôn, ta duøng moät tuï ñieän noái vaøo maïch, giöõa ñaàu vaøo vaø chaân chung (GND). Ta
duøng moät tuï ñieän 2200µF 25V.
Trong sô ñoà, ta kyù hieäu IC LM7805 baèng U6 vaø nguoàn aùp thay ñoåi ñöa vaøo coù
bieân ñoä trong taàm 7V ÷ 30V; ñieän aùp ngoõ ra 5VDC ± 5%.
Trong maïch thi coâng ta choïn loaïi UA7805C, coù doøng ñònh möùc 1A (IC-Pos VR,
5V, 1A : ñaây laø loaïi IC oån aùp loaïi chaân Ground naèm giöõa, aùp ra 5V ± 5%, doøng taûi 1A).
Linh kieän thay theá: UA7805C, UA7805CKC, UA7805CU, UA7805UC,… (soå tay tra cöùu
[ECG master replacement guide_ 2002 Edition] soá hieäu loaïi linh kieän thay theá
ECG960, soá trang: 1-201).
Choïn loaïi caàu chænh löu 1A.

- 156 -
PHAÀN V
KHOÁI GIAO TIEÁP MAÙY TÍNH:
Khoái giao tieáp maùy tính ôû ñaây ñöôïc trình baøy goàm :
Tuï ñieän: goàm naêm tuï ñieän 10µF ñöôïc söû duïng phoái hôïp vôùi MAX232 taïo söï töông
thích möùc ñieän aùp giöõa hai ñôn vò giao tieáp 5V (Kit AT89C51) vaø 12V (maùy vi tính).
DB-9 : ñaàu caém loaïi 9 chaân, ñaùnh soá töø 1 ñeán 9.
Treân hình laø hình aûnh cuûa hai DB-9 female (hai ñaàu caém caùi) vaø moät daïng ñaàu
DB-9 male (ñöïc) loaïi gaén treân board.
Baûng sau moâ taû teân vaø chöùc naêng cuûa caùc ñöôøng tín hieäu cuûa ñaàu caém DB-9:
Chaân soá Teân Kí hieäu Chöùc naêng

- 157 -
PHAÀN V
1 Data Carrier Detect DCD DCE ñaët ñöôøng naøy ôû möùc tích cöïc ñeå baùo cho DTE
bieát laø ñaõ thieát laäp ñöôïc lieân keát vôùi DCE töø xa (nhaän
ñöôïc soùng mang töø beân DCE ñoái taùc).
2 Receive Data RxD Soá lieäu ñöôïc thu töø DCE vaøo DTE.
3 Transmit Data TxD Soá lieäu ñöôïc phaùt töø DTE (thí duï PC hoaëc thieát bò ñaàu
cuoái) tôùi DCE qua ñöôøng TxD.
4 Data Terminal Ready DTR Chöùc naêng töông töï nhö RTS nhöng ñöôïc kích hoaït bôûi
DCE khi noù muoán phaùt soá lieäu.
5 Signal Ground SG GND
6 Data Set Ready DSR Chöùc naêng töông töï nhö CTS nhöng ñöôïc kích hoaït bôûi
DTE khi noù saün saøng nhaän soá lieäu.
7 Request To Send RTS DTE ñaët ñöôøng naøy ôû möùc tích cöïc khi noù saün saøng
phaùt soá lieäu.
8 Clear To Send CTS DCE ñaët ñöôøng naøy ôû möùc tích cöïc ñeå thoâng tin cho
DTE raèng noù saün saøng nhaän soá lieäu.
9 Ring Indicator RI DCE (loaïi laép ngoaøi) baùo vôùi DTE coù moät cuoäc goïi töø
xa vöøa goïi ñeán.
Löu yù: DCE : Data Communication Equipment (Thieát bò thoâng tin soá lieäu).
DTE : Data Terminal Equipment (Thieát bò ñaàu cuoái soá lieäu).
IC, Max 232:

- 158 -
PHAÀN V

- 159 -
PHAÀN V
IC Max 232 caàn nguoàn cung caáp +5V, soá chaân phaùt/nhaän : 2/2, doøng ñieän cung
caáp 5mA.
Loaïi boä ñeäm/boänhaän treân ñöôøng daây cuûa hoï haøng IC max232 ñöôïc duøng cho taát caû
caùc öùng duïng theo chuaån giao tieáp EIA/TIA-232E vaø V.28/V.24 trong caùc giao tieáp
truyeàn thoâng, vaø ñaëc bieät laø duøng trong nhöõng öùng duïng theo möùc ñieän aùp ±12V khoâng
saün coù.
Max 232 coù caùc phaàn: caùc boä bieán ñoåi ñieän aùp DC-DC bôm naïp hai chieàu, caùc boä
ñeäm RS-232, caùc boä nhaän RS-232.
Boä bieán ñoåi ñieän aùp bôm naïp hai chieàu: trong cheá ñoä hoaït ñoäng ñeäm RS-232, max
232 coù hai bôm naïp beân trong ñeå bieán ñoåi ñieän aùp +5V sang ±10V (khoâng taûi). Boä bieán
ñoåi ñaàu tieân duøng tuï ñieän C5 ñeå gaáp ñoâi möùc ñieän aùp +5V ñaàu vaøo sang +10V treân tuï
ñieän C6 taïi ngoõ ra V+. Boä bieán ñoåi thöù hai duøng tuï ñieän C7 ñeå ñaûo möùc ñieän aùp +10V
sang –10V treân tuï ñieän C4 taïi ngoõ ra V-.
Moät löôïng nhoû coâng suaát taïi caùc ngoõ ra +10V (V+) vaø –10V (V-) seõ bò ruùt bôùt phaân
phaùt cho maïch ñieän beân ngoaøi, V+ vaø V- seõ khoâng ñieàu chænh ñöôïc, neân suït aùp ngoõ ra
vaø taêng doøng taûi.
Caùc boä ñeäm RS-232: bieân ñoä soùng ñieän aùp ngoõ ra ñieån hình laø ±8V khi mang taûi
danh ñònh 5KΩ cuûa boä nhaän RS-232 vaø nguoàn caáp VCC = 5V. Bieân ñoä soùng ra ñöôïc
ñaûm baûo ñaùp öùng tieâu chuaån EIA/TIA –232E vaø V.28 coù caùc möùc ngoõ ra boä ñeäm toái
thieåu baèng ±5V trong ñieàu kieän xaáu nhaát. Ñieàu kieän xaáu nhaát naøy coøn coù theå coøn coù
moät taûi toái thieåu 3KΩ vôùi nguoàn caáp VCC = +4,5V vaø nhieät ñoä laøm vieäc thì lôùn nhaát.
Khoaûng phaïm vi ñieän aùp ngoõ ra boä ñeäm luùc khoâng taûi töø (V+ -1,3V) ñeán (V-
+0,5V).
Caùc ngöôõng ñaàu vaøo töông thích cho caû hai loaïi taûi TTL vaø CMOS. Caùc ñaàu vaøo
khoâng ñöôïc duøng ñeán thì boû troáng (khoâng keát noái) vì ñaõ coù caùc ñieän trôû keùo leân 400KΩ
ñöôïc noái saün leân VCC. Caùc ñieän trôû keùo leân baét buoäc caùc ñaàu ra cuûa caùc boä ñeäm khoâng
duøng ñeán ôû möùc thaáp vì taát caû caùc boä ñeäm laø ñeäm ñaûo. Caùc ñieän trôû keùo leân beân trong
coù doøng nguoàn caáp khoaûng 12µA. Toác ñoä bieán ñoåi bieân ñoä ñaàu ra boä ñeäm ñöôïc giôùi haïn

- 160 -
PHAÀN V
thaáp hôn 30V/µs theo ñaëc tính kyõ thuaät cuûa chuaån EIA/TIA-232E vaø V.28. Moät toác ñoä
ñieån hình laø 24V/µs khoâng taûi vaø 10V/µs khi coù taûi 3Ω vaø 2500pF.
Caùc boä nhaän RS-232: caùc ñaëc tính kyõ thuaät cuûa EIA/TIA-232E vaø V.28 ñònh nghóa
möùc loâgic 0 öùng vôùi moät möùc ñieän aùp lôùn hôn 3V cho taát caû caùc boä nhaän ñaûo. Caùc
ngöôõng ñaàu vaøo ñöôïc ñaët ôû möùc 0,8V vaø 2,4V vì vaäy caùc boä nhaän töông öùng vôùi caùc
ñaàu vaøo loaïi TTL cuõng nhö caùc möùc cuûa EIA/TIA-232E vaø V.28.
Caùc ñaàu vaøo boä nhaän coù theå chòu ñöôïc moät möùc quaù ñieän aùp leân tôùi ±25V vaø cung
caáp caùc ñieän trôû ñaàu cuoái danh ñònh 5KΩ ñeán caùc ngoõ vaøo.
Möùc ñieän aùp ngoõ vaøo boä nhaän laø 0,5V thay theá cho möùc 0,2V. Vieäc naøy laøm xoùa
saïch chuyeån tieáp ñaàu ra baèng caùc tín hieäu vaøo thay ñoåi chaäm, thaäm chí coøn coù theå laø
moät nhieãu. Thôøi gian treã cuûa truyeàn ñaït baèng boä nhaän khoaûng 600ns vaø noù ñoäc laäp vôùi
höôùng cuûa bieân ñoä soùng ñaàu vaøo.
KHOÁI VI ÑIEÀU KHIEÅN AT89C51:

Khoái naøy laø trung taâm ñieàu khieån cuûa toaøn boä moâ hình thi coâng. Bao goàm moät IC
AT89C51, keøm theo boä phaän taïo xung nhòp vaø maïch ñieän taïo chöùc naêng Reset cho
maïch ñieàu khieån.
IC AT89C51:

- 161 -
PHAÀN V
AT89C51 laø con vi ñieàu khieån CMOS 8-bit khaû naêng cao vôùi coâng suaát thaáp, coù 4
Kbytes cho laäp trình Flash vaø boä nhôù chæ ñoïc coù theå xoùa (PEROM). Linh kieän naøy
töông thích vôùi chuaån coâng nghieäp coù taäp leänh cuûa 8051 vaø sô ñoà chaân. Boä nhôù coù theå
laäp trình Flash treân chip cho pheùp nhôù chöông trình nhanh choùng duøng boä laäp trình boä
nhôù khoâng boác hôi nhö PG302 vaø boä gheùp noái laäp trình ADT87. Nhôø vieäc gheùp moät
CPU 8-bit chuaån coâng nghieäp vaøo trong moät chip nguyeân khoái ñaõ laøm cho AT89C51 trôû
thaønh moät IC ñieàu khieån maïnh cung caáp nhieàu giaûi phaùp coù tính linh hoaït vaø giaù caû hôïp
lyù cho caùc öùng duïng ñieàu khieån.
AT89C51 cung caáp caùc chöùc naêng sau:
~ 4 Kbytes of boä nhôù laäp trình Flash
~ 128 bytes of RAM
~ 32 ñöôøng xuaát nhaäp
~ hai boä ñeám/ñònh thôøi 16-bit
~ naêm vector vôùi hai möùc öu tieân ngaét
~ coång noái tieáp hoaït ñoäng cheá ñoä song coâng
~ maïch taïo dao ñoäng vaø xung nhòp coù treân chip
Ngoaøi ra, AT89C51 coøn ñöôïc thieát keá vôùi möùc loâgic tónh cho caùc öùng duïng giaûm
taàn soá ñeán zero vaø hoã trôï cho pheùp choïn löïa caùc cheá ñoä tieát kieäm naêng löôïng. Ta goïi ñoù
laø cheá ñoä giaûm nguoàn vôùi CPU vaãn cho pheùp RAM, timer/counters, port noái tieáp vaø heä
thoáng ngaét laøm vieäc. Cheá ñoä giaûm nguoàn tieát kieäm RAM nhöng coâ laäp boä dao ñoäng vaø
nhö vaäy caùc chöùc naêng khaùc cuõng ngöng cho ñeán khi phaàn cöùng ñöôïc reset.
Nguoàn xung Clock: goàm moät khoái thaïch anh 12MHz vaø hai tuï oån ñònh 30pF.
Maïch ñieän reset:

- 162 -
PHAÀN V
KHOÁI ÑAËT TOÁC ÑOÄ TREÂN KIT:

Khoái naøy goàm moät IC ADC0809 laøm nhieäm vuï chuyeån möùc ñieän aùp ñaët sang daïng
soá vaø nhaäp vaøo cho kit qua port 1. Phaàn ñi keøm goàm coù IC 74LS393 laøm nhieäm vuï taïo
xung nhòp clock cho ADC. Moät bieán trôû loaïi volume 10KΩ . ADC 0809 duøng chaân P2.0
cuûa AT89C51 laøm nguoàn phaùt xung START.
IC ADC0809:
Moâ taû chung:
ADC0809 laø moät linh kieän CMOS nguyeân khoái coù moät boä bieán ñoåi 8-bit daïng
töông töï sang daïng soá, boä choïn 8 keânh vaø ñieàu khieån logic töông thích vôùi boä xöû lyù 8-
bit. Boä bieán ñoåi A/D 8-bit duøng caùc xaáp xæ lieân tieáp nhö moät kyõ thuaät bieán ñoåi. Boä bieán
ñoåi coù ñaëc tröng moät boä so saùnh caân baèng baêm toång trôû cao. Moät boä chia ñieän aùp 256
ñieän trôû, caây chuyeån maïch töông töï vaø moät thanh ghi xaáp xæ lieân tieáp. Moät boä choïn
keânh taùm ñöôøng cho pheùp nhaäp baát kyø moät trong 8 keânh tín hieäu töông töï ñöa vaøo.
Linh kieän boû qua vieäc phaûi chænh veà zero hay chænh ñònh toaøn thang ño töø beân
ngoaøi. Vieäc giao tieáp deã daøng vôùi caùc boä vi xöû lyù nhôø vieäc choát vaø maõ hoùa caùc ñaàu vaøo
ñòa chæ choïn keânh vaø caùc ngoõ ra TTL ba traïng thaùi ñöôïc choát.
Vieäc thieát keá ra ADC0809 ñaõ ñöôïc toái öu nhôø keát hôïp haàu heát caùc maët maïnh cuûa
moät vaøi kyõ thuaät bieán ñoåi A/D.
Khaû naêng cuûa ADC0809 coù theå cho toác ñoä bieán ñoåi cao, ñoä chính xaùc cao, söï phuï
thuoäc nhieät ñoä toái thieåu, ñoä chính xaùc laøm vieäc laâu daøi, khaû naêng laøm vieäc laëp laïi vaø

- 163 -
PHAÀN V
tieâu thuï ít coâng suaát. Nhöõng ñaëc tính naøy ñaõ laøm cho noù thích hôïp cho caùc öùng duïng töø
ñieàu khieån maùy moùc vaø xöû lyù ñeán caùc öùng duïng trong töï ñoäng vaø tieâu duøng.
Caùc ñaëc tröng:
Deã daøng giao tieáp vôùi caùc vi xöû lyù.
Hoaït ñoäng coù tính tæ leä hoaëc vôùi 5 VDC hoaëc chuaån ñieän aùp ñöôïc ñieàu
chænh theo töøng khoaûng töông töï.
Khoâng yeâu caàu phaûi chænh zero hay toaøn thang.
Choïn keânh baèng caùc ñöôøng ñòa chæ bieåu dieãn theo möùc logic
Phaïm vi ñieän aùp ngoõ vaøo 0V÷5V baèng moät nguoàn ñôn 5V.
Caùc ngoõ ra ñaùp öùng ñöôïc ñaëc tính kyõ thuaät möùc ñieän aùp TTL.
Ñoùng goùi daïng ñoå khuoân 28 chaân hoaëc kín theo tieâu chuaån.
Ñoùng goùi mang chip ñöôïc ñuùc laïi thaønh khoái 28 chaân.
ADC0809 töông ñöông vôùi MM74C949-1.
Caùc ñaëc tính kyõ thuaät chính:
Ñoä phaân giaûi: 8 bit.
Sai soá khoâng hieäu chænh toång coäng: ±½ LSB vaø ±1 LSB.
Nguoàn ñôn: 5 VDC.
Coâng suaát thaáp: 15mW.
Thôøi gian bieán ñoåi: 100µs.
Sô ñoà khoái:

- 164 -
PHAÀN V
Khôûi ñoäng
Xung nhòp
o o
Keát thuùc bieán ñoåi
8 bit A/D (ngaét)
o
Ñieàu khieån & Ñònh thôøi o
o
o
8 ñaàu vaøo töông töï
Caùc chuyeån
o maïch töông
töï choïn S.A.R.
o (Thanh ghi xaáp xæ lieân tieáp)
keânh trong o
o taùm ñöôøng o
Caùc ñaàu ra 8-bit

Boä so saùnh Boä ñeäm o
o choát ngoõ ra o
ba traïng o
o thaùi o
o
o
Caây chuyeån maïch
Ñòa chæ 3-bit
o Boä giaûi
o maõ vaø
o choát ñòa
chæ Thang ñieän trôû 256 R
o
VCC o o o REF (+) o o

GND REF (-) Cho pheùp
xuaát
Cho pheùp choát
ñòa chæ

- 165 -
PHAÀN V
Sô ñoà chaân:
Ñaëc tính kyõ thuaät:
Kyù hieäu Thoâng soá Ñieàu kieän Toái Ñieån hình Toái ña Ñôn
thieåu vò
VREF+ Ñieän aùp cao nhaát VCC VCC+0,1 V
cuûa thang ño
VREF- Ñieän aùp thaáp nhaát -0,1 0 V
cuûa thang ño
IIN Doøng vaøo fCLK=640kHz -2 ±0,5 2 µA
VIN(1) Ñieän aùp vaøo logic 1 VCC –1,5 V
VIN(0) Ñieän aùp vaøo logic 0 1,5 V
VOUT(1) Ñieän aùp ra logic 1 IOUT=-360µA VCC –0,4 V
VOUT(0) Ñieän aùp ra logic 0 IOUT=1,6mA 0,45 V
fCLK Taàn soá xung clock 10 640 1280 kHz
tEOC Thôøi gian delay (Xem giaûn 0 8+2µs Chu
EOC ñoà xung) kyø
clock
tC Thôøi gian bieán ñoåi fCLK=640kHz 90 100 116 µs
tWS Ñoä roäng xung Start (Xem giaûn 100 200 Ns
toái thieåu ñoà thôøi gian)
tALE Ñoä roäng xung ALE (Xem giaûn 100 200 Ns
toái thieåu ñoà thôøi gian)

- 166 -
PHAÀN V
Moâ taû chöùc naêng:

Boä choïn keânh (Multiplexer): linh kieän chöùa boä choïn keânh taùm ñöôøng töông töï.
Moãi moät keânh ñaàu vaøo ñöôïc choïn baèng söû duïng moät boä giaûi maõ ñòa chæ. Baûng sau chæ ra
caùc traïng thaùi caùc ñöôøng ñòa chæ ñeå choïn ra ñöôïc keânh mong muoán.
Keânh choïn ADD C ADD B ADD A

IN0 L L L
IN1 L L H
IN2 L H L
IN3 L H H
IN4 H L L
IN5 H L H
IN6 H H L
IN7 H H H
Ñòa chæ ñöôïc choát vaøo trong boä giaûi maõ luùc xuaát hieän caïnh leân cuûa tín hieäu cho
pheùp choát ñòa chæ ALE.
Ñaëc tính chuyeån ñoåi (Converter characteristics): Thanh ghi xaáp xæ lieân tieáp
(SAR,Successive Approximation Register) cuûa boä bieán ñoåi A/D ñöôïc reset taïi caïnh leân
cuûa xung Start (baét ñaàu chuyeån ñoåi). Söï chuyeån ñoåi ñöôïc baét ñaàu taïi caïnh xuoáng cuûa
xung Start. Quaù trình chuyeån ñoåi seõ bò ngaét neáu nhaän ñöôïc moät xung Start môùi. Söï
chuyeån ñoåi lieân tieáp coù theå ñöôïc thöïc hieän baèng caùch noái ngoõ ra EOC (End Of Convert,
keát thuùc chuyeån ñoåi) vaøo ngoõ Start. Neáu söû duïng ôû cheá ñoä naøy, moät xung Start beân
ngoaøi phaûi ñöôïc cung caáp sau khi baät nguoàn. Xung EOC seõ xuoáng möùc thaáp sau caïnh
leân cuûa xung Start töø 0 ñeán 8 xung clock vaø leân möùc cao khi vieäc chuyeån ñoåi ñaõ xong.
Bieåu thöùc chuyeån ñoåi:

Trong heä thoáng chuyeån ñoåi mang tính tæ leä, ñieän aùp ngoõ vaøo cuûa ADC0809 ñöôïc
cho bôûi phöông trình:
VIN DX
=
V fs − VZ DMAX − DMIN
Trong ñoù:
VIN = ñieän aùp ñaàu vaøo ADC0809
Vfs = ñieän aùp toaøn thang
VZ = ñieän aùp zero
DX = ñieåm ñang xaùc ñònh soá lieäu
- 167 -
PHAÀN V
DMAX =giôùi haïn toái ña soá lieäu

DMIN =giôùi haïn toái thieåu soá lieäu.
Söï chuyeån tieáp giöõa caùc maõ soá lieäu N vaø N+1 ñöôïc cho bôûi:
  N 1  
VIN = (VREF ( + ) − VREF ( − ) )  +  ± VTUE  + VREF ( − )
  256 512  
Döõ lieäu soá ngoõ ra ñoái vôùi moät ñaàu vaøo tuøy yù laø moät soá nguyeân N naèm trong taàm:
V IN − VREF ( − )
N= × 256 ± Ñoä chính xaùc tuyeät ñoái.
VREF ( + ) − VREF ( − )
Trong ñoù:
VIN = ñieän aùp taïo ngoõ vaøo boä so saùnh
VREF(+) = ñieän aùp taïi chaân REF(+)
VREF(-) = ñieän aùp taïi chaân REF(-)
VTUE = ñieän aùp sai leäch khoâng ñieàu chænh toång coäng (ñieån hình
VREF(+) ÷ 512)
Trong maïch thi coâng, ADC0809 duøng ñeå chuyeån ñoåi tín hieäu ñaët ñöôïc ñöa vaøo
keânh IN0 töø bieán trôû ñaët toác ñoä 10KΩ, tín hieäu ngoõ ra ñöôïc ñöa ra ôû taùm ñöôøng truyeàn
veà port 1 cuûa AT89C51 nhö treân sô ñoà khoái.
Giaûn ñoà thôøi gian:

- 168 -
PHAÀN V
IC 74LS393:
Chaân QA chia ñoâi xung ñöa vaøo chaân A.

Chaân QB chia boán xung ñöa vaøo chaân A.
Chaân QC chia taùm xung ñöa vaøo chaân A.
Chaân QD chia möôøi saùu xung ñöa vaøo chaân A.
Laáy xung ra treân chaân QA laøm xung nhòp cho ADC0809.
Bieán trôû volume 10KΩ: bieán trôû naøy duøng ñeå ñaët toác ñoä cho ñoäng cô. Bieán trôû coù
ba chaân, moät chaân ñöôïc noái VCC = 5V, moät chaân noái xuoáng masse, chaân coøn laïi laøm
chaân choïn aùp ra trong khoaûng töø 0V÷5V.
Khi möùc ñieän aùp ñöôïc choïn thì tín hieäu ñieän aùp ñaët naøy ñöôïc ñöa vaøo keânh IN0
cuûa ADC0809. Phaàn vieäc tieáp theo laø cuûa ADC0809.
KHOÁI HIEÅN THÒ:

Khoái naøy goàm moät IC 7447, giaûi maõ soá BCD, laùi moät boä led baûy ñoaïn boán con,
loaïi anode chung. Phaàn maïch keùo doøng cho led duøng transistor PNP soá hieäu A1015 coù
caùc ñieän trôû phaân cöïc 1KΩ vaø 10KΩ.
Treân hình, phaàn ngoõ vaøo cuûa baûy tín hieäu {a, b, c, d, e, f, g} cho led baûy ñoaïn ta
duøng ñieän trôû daõy haïn doøng 330Ω (treân hình khoâng coù veõ caùc ñieän trôû naøy). Chaân soá
naêm theå hieän daáu thaäp phaân khoâng duøng, ñeå troáng (kyù hieäu daáu X).
A1015 ↔ soá hieäu thay theá: ECG290A, soá trang: 1-48.
Moâ taû: T-PNP, Si, AF PO, PD 0,6W.
Chi tieát:
Moâ taû & öùng duïng: PNP-Si, AF Pwr Amp.
Collector To Base Volts BVCBO = 100V.
Collector To Emitter Volts BVCEO = 80V.
- 169 -
PHAÀN V
Base To Emitter Volts BVEBO = 5V.

Max. Collector Current IC Amps = 0,5A.
Max. Device Diss. PD watts = 0,5 W (TA = 250C).
Freq. in MHz ft = 120.
Current Gain hFE = 100 min
Voû: TO-92
Linh kieän thay theá:A1014FA-1, A1015, A1015-0, A1015FA-0, A1015-G, A1015G
(Trans), A1015-GR, A1015GR, A1015GRL (Trans), A1015L (Trans), A1015-O,
A1015-OFA (Trans), A1015-Y, A1015-YFA (Trans), A1015YL (Trans),…
Tính trôû haïn doøng keùo led:

Khi transistor A1015 daãn, suït aùp treân E-C baèng 0,2V.
Gaàn ñuùng coi suït aùp treân moãi ñoaïn baèng 1,4V.
Choïn doøng qua moãi ñoaïn led baèng 10mA.

- 170 -
PHAÀN V
Aùp ñaët treân ñieän trôû haïn doøng: 5 - 1,4 – 0,2 = 3,4V
Trò soá trôû haïn doøng seõ baèng: 3,4V / 0,01A =340Ω.
Choïn ñieän trôû baèng 330Ω.
Toaøn boä 7 ñoaïn saùng, doøng ñieän qua A1015:10×7= 70mA < (IC.MAX = 500mA).
Hình veõ ñeå tính toaùn ñieän trôû haïn doøng cho LED 7 ñoaïn duøng A1015.
(Löu yù: ñieän haïn doøng khoâng veõ treân sô ñoà maïch ñeå deã nhìn.)

- 171 -
PHAÀN V
KHOÁI MAÏCH ÑOÄNG CÔ:
Caùc linh kieän maïch goàm:

Diode chuyeån maïch cuûa Relay vaø ñoäng cô loaïi:
Choïn loaïi 1N4007 coù caùc thoâng soá:
1N4007 ↔ ECG125 /1-109.
Moâ taû: R-Si, 1000 PRV, 2,5A.
Gen. Purp. Rect. Si
Peak Reverse Voltage PRV Max V = 1000
Average Rectified Forward Current Io Max = 2,5A at 250C Lead Temp
Forward Voltage Drop Max VF = 0,8V at 1A.
1N4006, 1N4006G, 1N4006GP, 1N4006ID, 1N4006S, 1N4006SG, 1N4007,
1N4007G, 1N4007GP, 1N4007ID, 1N4007S, 1N4007SG,…
Relay DPDT: choïn loaïi 5V, 8 chaân.
- 172 -
PHAÀN V
Choïn khoaù chuyeån maïch cho Relay laø D468:

D468 ↔ ECG293 /1-48
T-NPN, Si, AF PO, PD 0,75W
AF Pwr Amp
BVCBO = 60V
BVCEO = 50
BVEBO = 5
IC Max =1A
PD = 1W(heat sink) & 0,75W(TA = 250C)
ft = 200MHz
hFE = 120 min
T-16
D468, D468A, D468B, D468C, D471, D571,…
Gheùp Darlington: choïn 2N2222 & 2SC1061.
2N2222 ↔ ECG123A /1-43
T-NPN, Si, AF/RF Amp, Sw
BVCBO 75V
BVCEO 40V
BVEBO 6V
IC Max 0,8A
PD 0,5W (TA =250C)
ft 300MHz
hFE 200 (typ.)
TO-18
2N2220, 2N2220A, 2N2221, 2N2221A, 2N2222, 2N2222/A, 2N2222A, 2N2224,
2N2236, 2N2237, 2N2242, 2N2244, 2N2245, 2N2246, 2N2247, 2N2248, 2N2249,
2N2250, 2N2253, 2N2254, 2N2255, 2N2256, 2N2257, 2N2272,…
2SC1061 ↔ ECG152 /1-43

T-NPN, Si, AF PO (AF Pwr Output)
BVCBO 60V
BVCEO 60V
BVEBO 5V
IC Max 7A
PD 50W
ft 10MHz
hFE 60 (typ.)
TO-220

- 173 -
PHAÀN V
2SC1060, 2SC1060A, 2SC1060B, 2SC1060BM, 2SC1060C, 2SC1060D, 2SC1061,

2SC1061A, 2SC1061B, 2SC1061BT, 2SC1061C, 2SC1061D, 2SC1061K, 2SC1061KA,
2SC1061KB, 2SC1061KC, 2SC1061KD, 2SC1061T, 2SC1061T-B, 2SC1061TB,…
Tính toaùn maïch ñoäng cô:
Choïn ñoäng cô trong moâ hình loaïi 6V, kích töø nam chaâm, doøng ñieän 550mA.
Choïn transistor 2SC1061 (Imax = 7A > 550mA).
hFE = 60 ⇒ IB = 550/60 ≈ 9mA.
Choïn transistor 2N2222 (Imax = 800mA > 9mA)
RC = 470Ω
VRc = 470×9 ≈ 4,2V
hFE(2N2222) = 200 ⇒ IB(tính toaùn) = 9/200 ≈ 0,045mA.
5V − 0,8V
IB(2N2222) = ≈ 0,42mA > 0,045mA.
10kΩ
Tính toaùn maïch ñieàu khieån Relay: choïn loaïi D468 (ICmax = 1A).
Ñieän trôû Relay: Rcd(Relay) = 200Ω.
(5V − 0,2V )
IC(tính toaùn) = Icd(Relay) = = 240mA < 1000mA.
200Ω
240mA
hFE = 120 ⇒ IB(tính toaùn) = = 2mA < 4,4mA.
120
(5V − 0,6V )
IB(D468) = = 4,4mA. (choïn trôû haïn doøng 1kΩ).
1kΩ

- 174 -
PHAÀN V
Tính toaùn maïch led phaùt – thu:

* maïch phaùt:
(5V − 1,4V )
Doøng qua led choïn 8mA, trôû haïn doøng: Rhd = = 470Ω.
8mA
* maïch thu:

- 175 -
PHAÀN V
4—GIÔÙI THIEÄU VEÀ CHOPPER HAI-PHAÀN TÖ , CAÙC CHOPPER NHIEÀU PHA

VAØ CHOPPER THYRISTOR VAØ MAÏCH ÑIEÀU KHIEÅN CHOPPER:
CHOPPER HAI-PHAÀN TÖ:
Chopper coù hai cheá ñoä laøm vieäc laø cheá ñoä giaûm aùp vaø cheá ñoä taêng aùp. Caáu hình maïch
trong moãi cheá ñoä hoaït ñoäng ñaõ ñöôïc xeùt ôû treân [Chöông 2, muïc D, trang 36]. Söï khaùc
nhau veà maïch ñieän trong moãi cheá ñoä laø vò trí cuûa diode vaø van ñieàu khieån ñoùng ngaét.
L1
∩∩∩∩ X
•
iS1
i1 S1 L2 R2
+ ∩∩∩∩ ∧∨∧∨
C1 +Y
V1 i2
vS2 + VS
S2
iS2
Z
(a) Chopper hoaït ñoäng ôû cheá ñoä taêng aùp (haõm)
L1
∩∩∩∩
S1 L2 R2
+ ∩∩∩∩ ∧∨∧∨
C1
V1 i2
S2 + VS
(b) Chopper hoaït ñoäng hoaït ñoäng ôû cheá ñoä giaûm aùp (truyeàn ñoäng)
Hình PL.4.1 Hai cheá ñoä laøm vieäc cuûa chopper hai-phaàn tö.
Hai cheá ñoä hoaït ñoäng cuûa moät chopper hai-phaàn tö nhö ñöôïc veõ trong hai hình
treân. Ñaây cuõng laø hình veõ cho moät öùng duïng ñieàu khieån toác ñoä ñoäng cô DC tieâu bieåu.
Ñoäng cô ôû phaàn ñieän aùp thaáp cuûa chopper vaø nguoàn DC cung caáp ôû phaàn cao aùp. Cöïc
tính cuûa ñieän aùp caûm öùng cuûa ñoäng cô phuï thuoäc vaøo chieàu quay cuûa noù. Trong hai hình

- 176 -
PHAÀN V
treân, ñoäng cô seõ quay vôùi chieàu khoâng ñoåi vaø vì theá neân seõ coù moät ñieän aùp cuøng cöïc
tính. Treân hình PL.4.1 (b), ñoäng cô seõ truyeàn ñoäng cho moät maùy saûn xuaát neân noù seõ
nhaän coâng suaát töø nguoàn qua boä chopper, doøng ñieän coù chieàu nhö treân hình veõ vaø ta coi
ñaây laø chieàu döông quy öôùc. Treân hình PL.4.1 (a) laø traïng thaùi ñoäng cô ñang haõm taùi
sinh, doøng ñieän seõ ñöôïc coi laø aâm theo quy öôùc treân. Bieåu dieãn caùc ñieåm laøm vieäc cuûa
hai cheá ñoä naøy leân truïc toïa ñoä coù truïc tung bieåu dieãn ñieän aùp ñoäng cô vaø doøng ñoäng cô
baèng truïc hoaønh.
VS
Phaàn tö II: Phaàn tö I:
Chopper laøm vieäc ôû cheá ñoä Chopper laøm vieäc ôû cheá ñoä
haõm (taêng aùp). truyeàn ñoäng (giaûm aùp).
I2
Hình PL.4.2 Caùc phaàn tö hoaït ñoäng cuûa chopper hai-phaàn tö.
Moät chopper laøm vieäc ñöôïc ôû caû hai cheá ñoä goïi laø moät chopper hai-phaàn tö.
Coù hai caùch ñeå thöïc hieän chuyeån cheá ñoä laøm vieäc cho moät chopper hai-phaàn tö laø
duøng tieáp ñieåm cô khí hoaëc tieáp ñieåm tónh (duøng phoái hôïp caùc linh kieän baùn daãn).
X
∩∩∩ 1
1 •↔•X 3 •↔•X
2 2 •↔•Y 4 •↔•Y
Y ∩∩∩
3 •↔•Y 1 •↔•Y
3 4 •↔•Z 2 •↔•Z
(GIAÛM AÙP) (TAÊNG AÙP)
4
Z
Chopper hai-phaàn tö duøng tieáp ñieåm cô khí.
∩∩∩
L1
V1 G1 S1 D1
+
C1 ∩∩∩ ∨∧∨∧
L2 R2
G2
S2 D2
+ VS
Chopper hai-phaàn tö duøng IGBT.

- 177 -
PHAÀN V
CHOPPER NHIEÀU PHA:

Chopper nhieàu pha laø moät boä chopper coù hai hoaëc nhieàu hôn caùc chopper hoaït
ñoäng song song vaø coù ñoä dòch pha töông hoã vôùi nhau. Taát caû caùc chopper ñeàu gioáng
nhau, hoaït ñoäng cuøng taàn soá ñoùng caét vaø chu kyø laøm vieäc. Tuy nhieân, giöõa caùc chu kyø
coù ñoä leäch pha vôùi nhau. Vieäc söû duïng caáu hình maïch chopper nhieàu pha seõ mang laïi
moät soá öu ñieåm. Ñaàu tieân laø taàn soá doøng ñieän nhaáp nhoâ cao hôn neân deã daøng loaïi boû.
Moãi chopper trong boä chopper m-pha coù taàn soá ñoùng caét vaø chu kyø laøm vieäc. Khaùc
nhau laø ñieåm baét ñaàu chu kyø ñoùng caét cuûa chopper 2 seõ chaäm hôn so vôùi choppper 1
khoaûng thôøi gian T/m giaây töông öùng vôùi moät goùc treã pha 3600/m. Töông töï, ñieåm baét
ñaàu chu kyø ñoùng caét chopper 3 chaäm hôn chopper 2 moät goùc dòch pha baèng 3600/m vaø
tieáp tuïc cho ñeán chopper thöù m. Ñoä dòch pha naøy coù taùc duïng laøm taêng taàn soá nhaáp nhoâ
cuûa doøng ñieän taûi. Soá pha caøng lôùn thì taàn soá naøy caøng lôùn: taàn soá nhaáp nhoâ doøng ñieän
taûi ngoõ ra gaáp m laàn taàn soá ñoùng caét cuûa chopper ñoái vôùi boä chopper m-pha.
Giaûi tích cheá ñoä giaûm aùp cuûa boä chopper m-pha:
∩∩∩
L1
S1 S2 Sm
i1
∩∩∩ ∨∧∨∧
L2 R2
i2
V1 ∩∩∩ ∨∧∨∧ P
+ L2 R2 •
C1
•••••
⊃
LS ⊃⊃
⊃
im >
RS <>
∩∩∩ ∨∧∨∧ <
L2 R2 +
VS
D1 D2 Dm
1 2 ••••••• m iS = i1 + i2 +…+ im
•
N
Boä chopper m-pha hoaït ñoäng ôû cheá ñoä giaûm aùp.
Xeùt taûi R-L (coi VS = 0), giaû thieát maïch chopper ñaõ hoaït ñoäng xaùc laäp. Soá chopper
seõ ñöôïc chuyeån maïch ON taïi baát kì thôøi ñieåm naøo tuøy thuoäc vaøo chu kyø laøm vieäc D.
Löu yù raèng doøng ñieän taûi coù taàn soá nhaáp nhoâ doøng ñieän gaáp m laàn taàn soá chuyeån
maïch cuûa chopper.
- 178 -
PHAÀN V
Neáu 0 < D < 1/m, coù moät quaõng thôøi gian maø trong ñoù moät chopper naøo ñoù seõ môû
ON vaø caùc chopper khaùc ñöôïc töï haønh (“freewheeling”). Doøng ñieän trong pha chopper
môû ON seõ taêng leân coøn caùc pha chopper khaùc seõ giaûm xuoáng. Trong khoaûng thôøi gian
naøy doøng ñieän toång seõ taêng leân moät bieân ñoä ñænh, kyù hieäu baèng Ip. Noái tieáp ñoù laø moät
quaõng thôøi gian khaùc trong ñoù taát caû caùc chopper chuyeån maïch sang OFF vaø toaøn boä
caùc doøng m-pha seõ töï haønh. Trong suoát quaõng thôøi gian naøy, doøng ñieän toång seõ giaûm veà
bieân ñoä ñaùy, kyù hieäu baèng Iv. Nhö vaäy, caáu hình maïch chopper seõ lieân tuïc thay ñoåi theo
hai cheá ñoä daãn doøng naøy: moät chopper ON, doøng taûi taêng leân vaø tieáp ñoù chopper ñoù taét
OFF thì doøng taûi giaûm xuoáng.
Neáu 1/m < D < 2/m, tröôøng hôïp naøy töông töï tröôøng hôïp treân, seõ coù hai cheá ñoä daãn
doøng öùng vôùi hai caáu hình maïch chopper:
1. Hai chopper ñoàng thôøi chuyeån maïch môû ON vaø taát caû caùc pha chopper coøn laïi laø töï
haønh; trong suoát quaõng thôøi gian naøy, doøng ñieän seõ taêng leân giaù trò doøng ñieän ñænh Ip.
2. Chæ moät chopper chuyeån maïch môû ON vaø caùc pha chopper khaùc töï haønh; trong suoát
quaõng thôøi gian naøy, doøng taûi seõ giaûm veà bieân ñoä ñaùy Iv.
Neáu 2/m < D < 3/m, laäp luaän töông töï ta cuõng coù hai cheá ñoä daãn doøng:
1. Ba chopper chuyeån maïch môû ON thì doøng taûi seõ taêng leân giaù trò ñænh Ip.
2. chæ hai chopper chuyeån maïch môû ON thì doøng taûi seõ giaûm veà bieân ñoä ñaùy Iv.
Tieáp tuïc quaù trình laäp luaän theo caùch naøy, ta coù theå toång quaùt hoùa cho baát kyø giaù
trò naøo cuûa D, nhö sau:
Neáu (p –1)/m < D < p/m , trong ñoù p laø soá nguyeân nhoû hôn hoaëc baèng m; seõ coù hai cheá
ñoä daãn:
1. p chopper seõ chuyeån maïch môû ON, vaø doøng ñieän seõ taêng leân ñænh Ip.
2. Chæ (p – 1) pha chopper chuyeån maïch môû ON, vaø doøng taûi seõ giaûm xuoáng bieân ñoä
ñaùy Iv.
Phöông trình maïch trong tröôøng hôïp p pha chopper chuyeån maïch môû ON, (m – p)
pha chopper khaùc töï haønh (hình veõ treân). Ta giaû thieát caùc pha daãn laø 1. . . p vaø caùc pha
töï haønh laø p+1 . . . m. Boä loïc ngoõ vaøo L1 – C1 ñöôïc giaû söû laø lí töôûng ñeå ñieän aùp ngoõ
vaøo V1 ñöôïc xem laø haèng soá. Ta coù:
di1 di
R2 i1 + L2 + RS i S + LS S = V1 (PL.4.1)(1)
dt dt
di di
R2 i2 + L2 2 + RS i S + LS S = V1 (PL.4.1)(2)
dt dt
... ...

- 179 -
PHAÀN V
di p di S
R 2 i p + L2 + R S i S + LS = V1 (PL.4.1)(p)
dt dt
di p +1 di
R2 i p +1 + L2 + R S i S + LS S = 0 (PL.4.1)(p+1)
dt dt
... ...
di di
R 2 i m + L2 m + R S i S + L S S = 0 (PL.4.1)(m)
dt dt
Coäng caùc phöông trình töø (PL.4.1)(1) ñeán (PL.4.1)(m) veá theo veá coù:
di S
R' iS + L' =V' (PL.4.2)
dt
Trong ñoù:
R’ = R2 + mRS (PL.4.3)
L’ = L2 + mLS (PL.4.4)
V’ = pV1 (PL.4.5)
Phöông trình (PL.4.2) ñuùng trong phaàn taêng leân cuûa doøng taûi, töông öùng vôùi p
chopper môû ON. Chu kyø naøy keùo daøi töø luùc ON cuûa p chopper ñeán thôøi ñieåm chuyeån
maïch taét OFF cuûa moät chopper. Kyù hieäu chu kyø taêng cuûa doøng ñieän taûi baèng Tr, ta coù:
p −1 p −1
Tr = DT − T = T (D − ) (PL.4.6)
m m
Choïn goác thôøi gian taïi thôøi ñieåm baét ñaàu taêng cuûa chu kyø taêng, töùc laø luùc p
chopper chuyeån maïch môû ON, ñieàu kieän ñaàu cho phöông trình (PL.4.2) seõ laø:
iS = Iv luùc t = 0 (PL.4.7)
Giaûi phöông trình vi phaân (PL.4.2) vôùi caùc ñieàu kieän ñaõ neâu, ñaùp soá laø:
V'
i S = I v e −t / τ + (1 − e −t / τ ) (PL.4.8)
R'
Trong ñoù:
τ = L’/R’ (PL.4.9)
Doøng ñieän ñænh xuaát hieän taïi t = Tr. Suy ra:
V'
I p = I v e −Tr / τ + (1 − e −Tr / τ ) (PL.4.10)
R'
Trong ñoù, Tr ñöôïc tính ra töø phöông trình (PL.4.6).
Chu kyø suy giaûm cuûa doøng ñieän taûi:

Trong chu kyø giaûm cuûa doøng ñieän, chæ coù (p – 1) pha chopper chuyeån maïch ON vaø
coøn laïi toaøn boä caùc pha chopper khaùc töï haønh (“freewheeling”). Quaõng chu kyø naøy seõ
keùo daøi töø pha chopper 1 chuyeån maïch taét OFF ñeán khi pha chopper (p + 1) chuyeån
maïch môû ON. Kyù hieäu quaõng thôøi gian naøy baèng Tf, ta coù:

- 180 -
PHAÀN V
p p
Tf = T − DT = T ( − D) (PL.4.11)
m m
Phöông trình maéc löôùi trong quaõng chu kyø suy giaûm doøng ñieän cuõng töông töï nhö
caùch vieát phöông trình maïch trong khoaûng chu kyø taêng leân cuûa doøng taûi. Söï khaùc nhau
ôû ñaây laø chæ coù (p – 1) phöông trình coù chöùa phaàn töû nguoàn V1 trong veá phaûi cuûa phöông
trình vi phaân (töông öùng vôùi [p – 1] pha chopper chuyeån maïch môû ON)trong heä m
phöông trình ñoàng thôøi, coøn laïi coù thaønh phaàn veá phaûi phöông trình baèng zero (töông
öùng vôùi tröôøng hôïp töï haønh OFF). Phöông trình doøng ñieän taûi coù theå ruùt ra baèng caùch
coäng taát caû m phöông trình treân:
di S
R ' i S + L' = V '' (PL.4.12)
dt
Trong ñoù:
V” = (p – 1)V1 (PL.4.13)
R’ = R2 + mRS ( PL.4.3)
L’ = L2 + mLS ( PL.4.4)
Choïn goác thôøi gian taïi luùc baét ñaàu khoaûng chu kyø suy giaûm, ñieàu kieän ñaàu cuûa
phöông trình (PL.4.12) seõ laø:
iS = Ip taïi thôøi ñieåm t = 0 (PL.4.14)
Giaûi phöông trình vi phaân (PL.4.12) vôùi ñieàu kieän ñaàu (PL.4.14) cho ta bieåu thöùc
doøng ñieän taûi trong khoaûng chu kyø suy giaûm doøng ñieän taûi:
V ''
i S = I p e −t / τ + (1 − e −t / τ ) (PL.4.15)
R'
Doøng ñieän taûi giaûm xuoáng bieân ñoä ñaùy taïi thôøi ñieåm t = Tf. Ta coù:
V ''
(PL.4.16)
−T f / τ −T / τ
Iv = I pe + (1 − e f )
R'
Caùc phöông trình (PL.4.10) vaø (PL.4.16) laø hai phöông trình ñoàng thôøi, giaûi heä
naøy vôùi hai bieán laø Ip vaø Iv ñöôïc:
V1  e −Tr / τ − e −T / mτ 

Ip =  p−  (PL.4.17)
R'  1 − e −T / mτ 
−T f / τ
V1  
Iv =  p − 1− e  (PL.4.18)
R'  1 − e −T / mτ 

Trong caùc phöông trình treân, p laø moät soá nguyeân nhoû hôn m, phuï thuoäc vaøo chu kyø
laøm vieäc vaø seõ ñöôïc xaùc ñònh duøng quan heä sau:
p −1 p
<D< (PL.4.19)
m m
T/m laø chu kyø nhaáp nhoâ doøng ñieän taûi, tính baèng:
T/m = Tr + Tf (PL.4.20)
Caùc thaønh phaàn DC cuûa ñieän aùp vaø doøng ñieän taûi:

- 181 -
PHAÀN V
Xem hình maïch chopper m-pha giaûm aùp ôû treân, löu yù VS = 0. Taát caû caùc pha
chopper seõ cung caáp doøng ñieän song song ra taûi. Tæ soá giaûm aùp cuûa moãi pha chopper
vaãn laø D (keát quaû cuûa phaàn chopper 1-pha hay chopper ñôn ñaõ ñöôïc khaûo saùt trong
phaàn I, chöông 2, muïc D, trang 36). Treân hình chopper m-pha giaûm aùp cuûa phuï luïc naøy,
moät ñieän trôû R2 (ñieän trôû cuoän san phaúng L2) seõ gaây moät suït aùp treân noù. Ta kyù hieäu
thaønh phaàn DC cuûa doøng ñieän taûi baèng Id. Thaønh phaàn DC cuûa moãi pha chopper seõ laø
Id/m.
Thaønh phaàn DC cuûa ñieän aùp taûi treân hai cöïc P-N cuûa moãi pha chopper laø:
VPN = DV1 – R2Id/m (PL.4.21)
VPN = IdRS (PL.4.22)
Töø (PL.4.21) vaø (PL.4.22) ta ruùt ra ñöôïc Id vaø VPN baèng:
DV1
Id = (PL.4.23)
R S + R2 / m
DV1 RS
VPN = (PL.4.24)
R S + R2 / m
Moät boä chopper 4-pha hình sau laøm vieäc ôû taàn soá 250Hz vaø chu kyø laøm vieäc D =
70%. Caùc döõ lieäu khaùc laø R2 = 0,4Ω; L2 = 2mH; RS = 2,4Ω; LS = 4,5mH vaø ñieän aùp vaøo
V1 = 200V. Tính nhaáp nhoâ ñænh-ñænh doøng taûi, taàn soá nhaáp nhoâ doøng taûi, thaønh phaàn DC
aùp taûi treân RS, thaønh phaàn DC doøng taûi, suy ra phaàn traêm doøng nhaáp nhoâ so vôùi thaønh
phaàn doøng taûi DC.
Quaù trình tính toaùn nhö sau:
Chu kyø chopper: T = 1/f =4ms.

Soá pha: m =4 vaø chu kyø laøm vieäc: D = 0,7.
Töø (PL.4.19) ⇒ p = 3.

- 182 -
PHAÀN V
Töø (PL.4.6) ⇒ chu kyø taêng doøng taûi: Tr = 4×(0,7 – 0,5) = 0,8ms.
Töø (PL.4.11) ⇒ chu kyø giaûm doøng taûi: Tf = 4×(0,75 – 0,7) = 0,2ms.
Chu kyø nhaáp nhoâ toång cuûa doøng taûi laø: T/m = Tr + Tf = 1,0ms.
Do ñoù taàn soá nhaáp nhoâ doøng ñieän taûi baèng 1000Hz, gaáp boán laàn taàn soá chopper.
Töø (PL.4.3) vaø (PL.4.4) ⇒
R’ = 0,4 + 4×2,4 = 10Ω.
L’ = 2 + 4×4,5 = 20mA.
Thôøi haèng baèng τ = 20/10 = 2ms.
Theá giaù trò soá vaøo (PL.4.17) vaø (PL.4.18) suy ra:
Caùc giaù trò doøng ñænh vaø ñaùy:
Ip = 56,76A.
Iv = 55,16A.
Doøng ñieän taûi nhaáp nhoâ ñænh – ñænh baèng: 56,76 – 55,16 =1,6A.
Theá giaù trò soá vaøo (PL.4.24) suy ra:
Thaønh phaàn DC cuûa aùp taûi ñaët treân trôû RS baèng:
0,7 × 200 × 2,4
VPN = = 134,4V
2,4 + 0,1
Theá giaù trò soá vaøo (PL.4.23) suy ra:
Thaønh phaàn DC cuûa doøng ñieän taûi baèng:
0,7 × 200
Id = = 56 A.
2,4 + 0,1
Phaàn traêm cuûa ñoä nhaáp nhoâ so vôùi thaønh phaàn DC doøng taûi baèng:
Ñoä nhaáp nhoâ ñænh_ñænh doøng taûi = 1,6/56 = 0,0286 = 2,86%.
Taûi coù nguoàn söùc ñieän ñoäng ngöôïc:

Trong caùc öùng duïng thí duï nhö ñieàu khieån toác ñoä ñoäng ñieän DC thì seõ luoân coù moät
söùc ñieän ñoäng naèm treân maïch taûi (thöôøng kyù hieäu baèng VS). Khi moät boä chopper nhieàu
pha ñieàu khieån moät taûi nhö theá coù theå phaân tích môû roäng döïa treân phaàn ñaõ giaûi tích cho
loaïi taûi khoâng coù nguoàn söùc ñieän ñoäng (taûi R-L) ôû treân. Giaû söû doøng ñieän lieân tuïc trong
moãi pha chopper. m phöông trình maéc löôùi töø (PL.4.1)(1) ñeán (PL.4.1)(m) ñöôïc vieát laïi
nhöng coù boå sung thaønh phaàn –VS vaøo veá phaûi cuûa caùc phöông trình. Caùc phöông trình
môùi coù theå ñöôïc giaûi töông töï nhö ôû phaàn taûi khoâng coù söùc ñieän ñoäng maïch taûi, keát quaû
ruùt ra doøng ñænh vaø ñaùy baèng:
mVS V1  e −Tr / τ − e −T / mτ 
Ip = − +  p −  (PL.4.25)
R' R'  1 − e −T / mτ 
−T / τ
mVS V1  1 − e f 
Iv = − +  p − (PL.4.26)
R' R'  1 − e −T / mτ 
Ngöôõng xuaát hieän cuûa cheá ñoä doøng khoâng lieân tuïc:
Laäp ñaúng thöùc Iv = 0, töø (PL.4.26) suy ra:
- 183 -
PHAÀN V
−T / τ
VS 1  1− e f 
= p−  (PL.4.27)
V1 m  1 − e −T / mτ 

Tieáp tuïc thí duï treân, nhöng baây giôø taûi coù theâm moät söùc ñieän ñoäng VS = 100V. caùc
thoâng soá khaùc khoâng thay ñoåi.
(a). Tính caùc doøng ñænh vaø ñaùy, nhaáp nhoâ ñænh – ñænh cuûa doøng ñoäng cô.
(b). Tính VS ngöôõng maø taïi ñoù cheá ñoä doøng khoâng lieân tuïc baét ñaàu xuaát hieän.
Quaù trình tính toaùn nhö sau:
Thay caùc giaù trò soá vaøo (PL.4.25) vaø (PL.4.26) coù:
Ip = 16,76A.
Iv = 15,16A.
Ñoä nhaáp nhoâ doøng ñænh – ñænh baèng: 16,76 – 15,16 = 1,6A.
Nhaän xeùt: VS khoâng laøm thay ñoåi ñoä nhaáp nhoâ doøng ñieän ñænh – ñænh.
Giaù trò söùc ñieän ñoäng taûi VS taïi ñoù cheá ñoä doøng khoâng lieân tuïc xuaát hieän ruùt ra baèng
caùch laäp ñaúng thöùc Iv = 0 hay theá giaù trò soá vaøo (PL.4.27) suy ra:
VS = 137,9V.
Cheá ñoä taêng aùp vaø caùc boä chopper m-pha hai-phaàn tö:
Caáu hình maïch cuûa boä choppper nhieàu pha taêng aùp ñöôïc veõ töông töï nhö chopper
ñôn, chæ caàn thay ñoåi vò trí cuûa linh kieän baùn daãn coù ñieàu khieån vaø diode coâng suaát.
Treân hình, phaàn aùp thaáp naèm beân phaûi coù nguoàn aùp VS. Caáu taïo maïch nhö vaäy coù
theå duøng haõm taùi sinh cho ñoäng cô DC trong öùng duïng ñieàu khieån toác ñoä ñoäng cô duøng
chopper.

- 184 -
PHAÀN V
∩∩∩
L1
G11 G12 G1m
∩∩∩ ∨∧∨∧
L2 R2
V1 ∩∩∩ ∨∧∨∧
+ L2 R2
C1
•••••
⊃
LS ⊃⊃
⊃
RS <>
∩∩∩ ∨∧∨∧ <>
L2 R2 +
VS
G21 G22 G2m
1 2 ••••••• m
Boä chopper m-pha hai-phaàn tö duøng IGBT.
Hình treân laø moät ví duï boä chopper m-pha hai-phaàn tö duøng IGBT laøm van ñieàu
khieån. Trong ñoù: LS , RS laø ñieän caûm vaø ñieän trôû maïch taûi; L2 laø ñieän caûm san phaúng
ngoõ ra (moãi chopper coù rieâng boä loïc ngoõ ra nhöng giaù trò ñeàu baèng L2), R2 laø ñieän trôû
cuûa ñieän caûm L2. Boä loïc ngoõ vaøo laø L1 vaø C1. Boä chopper m-pha coù m chopper gioáng
nhau nhöng chæ taàn soá ñoùng caét bò leäch pha nhau goùc pha 3600/m.

- 185 -
PHAÀN V
CHOPPER THYRISTOR:
MAÏCH ÑIEÀU KHIEÅN CHOPPER:

- 186 -

DK 1chieu 8051

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

DK 1chieu 8051

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

TAØI LIEÄU ÑÖÔÏC SHARE TREÂN WEBSITE KYSUBACHKHOA.

TAØI LIEÄU ÑÖÔÏC SHARE TREÂN WEBSITE KYSUBACHKHOA.COM - i -

Traân troïng kính chaøo,

Sinh vieân: Traàn Xuaân Khaùnh.

A—KHAÙI NIEÄM TRUYEÀN ÑOÄNG ÑIEÄN

Ñoäng cô xoay Maùy saûn xuaát

Heä thoáng baûo veä vaø khôûi

Hình 1.1 Truyeàn ñoäng toác ñoä haèng.

TAØI LIEÄU ÑÖÔÏC SHARE TREÂN WEBSITE KYSUBACHKHOA.COM

Heä thoáng boä

Heä thoáng baûo veä vaø ñoùng

Ñoäng cô moät Maùy saûn xuaát

Heä thoáng baûo veä vaø boä

Hình 1.2 Truyeàn ñoäng toác ñoä thay ñoåi

TAØI LIEÄU ÑÖÔÏC SHARE TREÂN WEBSITE KYSUBACHKHOA.COM

B—PHAÏM VI ÖÙNG DUÏNG CUÛA TRUYEÀN ÑOÄNG ÑIEÄN

10000 Maùy li taâm

Caùc maùy bôm Caùc maùy laøm giaáy

100 Quaït Caàn caåu Xöû lyù Thang maùy

TAØI LIEÄU ÑÖÔÏC SHARE TREÂN WEBSITE KYSUBACHKHOA.COM

C—PHAÂN LOAÏI HEÄ THOÁNG TRUYEÀN ÑOÄNG ÑIEÄN

Coù nhieàu phaân loaïi heä truyeàn ñoäng ñieän:

TAØI LIEÄU ÑÖÔÏC SHARE TREÂN WEBSITE KYSUBACHKHOA.COM

1. Heä thoáng chuyeån ñoäng tònh tieán:

2. Heä thoáng chuyeån ñoäng quay:

TAØI LIEÄU ÑÖÔÏC SHARE TREÂN WEBSITE KYSUBACHKHOA.COM

* Löu yù veà ñaïi löôïng Mθ :

E—MOÂ MEN CAÛN

TAØI LIEÄU ÑÖÔÏC SHARE TREÂN WEBSITE KYSUBACHKHOA.COM

1. Quy ñoåi moâ men caûn MC veà truïc ñoäng cô:

TAØI LIEÄU ÑÖÔÏC SHARE TREÂN WEBSITE KYSUBACHKHOA.COM

⇒ Jqñ = m × (v/ωÑ)2 = m × ρ2 (I.1.7)

* Löu yù veà quy öôùc daáu:

quay theo chieàu naøo.

men ngöôïc chieàu quay laø aâm.

G—ÑAËC TÍNH CÔ CUÛA TRUYEÀN ÑOÄNG ÑIEÄN

2. Ñaëc tính cô cuûa ñoäng cô ñieän:

TAØI LIEÄU ÑÖÔÏC SHARE TREÂN WEBSITE KYSUBACHKHOA.COM

ω Ñaëc tính cô cöùng tuyeät ñoái

Ñaëc tính cô cöùng

Ñaëc tính cô meàm

− Khi |β| nhoû, ñaëc tính cô laø meàm (|β|<10)

TAØI LIEÄU ÑÖÔÏC SHARE TREÂN WEBSITE KYSUBACHKHOA.COM

TAØI LIEÄU ÑÖÔÏC SHARE TREÂN WEBSITE KYSUBACHKHOA.COM

A—CAÁU TAÏO CÔ BAÛN CUÛA MAÙY ÑIEÄN MOÄT CHIEÀU

Bieán trôû haïn

2. Maïch töø cuûa moät maùy ñieän hai cöïc:

Loõi töø Cuoän kích töø

Ñeá cuûa cöïc töø

TAØI LIEÄU ÑÖÔÏC SHARE TREÂN WEBSITE KYSUBACHKHOA.COM

3. Cuoän daây kích töø treân moät cöïc töø:

Loõi cöïc töø

Cuoän kích töø

5. Caáu truùc coå goùp:

Caùch ñieän mica

OÁng loùt cuûa coå goùp

6. Maïch ñieän phaàn öùng:

7. Caáu truùc choåi than:

Loø xo coá ñònh choåi than

TAØI LIEÄU ÑÖÔÏC SHARE TREÂN WEBSITE KYSUBACHKHOA.COM

B—ÑAËC TÍNH CÔ ÑOÄNG CÔ ÑIEÄN MOÄT CHIEÀU

TAØI LIEÄU ÑÖÔÏC SHARE TREÂN WEBSITE KYSUBACHKHOA.COM

Lkt Rkt Lkt Rkt