Professional Documents
Culture Documents
Ngọc Thu thực hiện – Theo Báo Công nghiệp Việt Nam số 54 ngày 10/8/2005
Thời gian qua, hình thức chỉ định thầu đã đem lại hiệu quả không nhỏ trong việc phát huy
nội lực của các doanh nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện cũng phát
hiện ra một số vấn đề làm giảm hiệu quả của các dự án và giảm tính cạnh tranh của doanh
nghiệp. Hiện, dự thảo Luật Đấu thầu mua sắm công đang được trình Quốc hội xem xét và
có khá nhiều ý kiến trái ngược nhau về việc nên mở rộng hay thu hẹp hình thức chỉ định
thầu. Về vấn đề này, Tiến sĩ Nguyễn Việt Hùng – Vụ trưởng Vụ Quản lý Đấu thầu (Bộ
Kế hoạch và Đầu tư) thành viên Ban Soạn thảo đã có cuộc phỏng vấn với phóng viên Báo
Công nghiệp Việt Nam.
- Nhiều ý kiến cho rằng, so với hình thức đấu thầu rộng rãi, chỉ định thầu không
hiệu quả bằng, ông có ý kiến gì về những nhận định trên?
Ông Nguyễn Việt Hùng: Quả thật, so với hình thức đấu thầu rộng rãi, chỉ định thầu
không hiệu quả bằng. Số liệu thống kê cho thấy, mức tiết kiệm trong đấu thầu rộng rãi
(mức mà ta trúng thầu qua đấu thầu rộng rãi so với giá gói thầu ban đầu-PV) vào khoảng
15-16%. Trong đấu thầu hạn chế thì con số này vào khoảng 8-9%, còn trong chỉ định
thầu thì khoảng 0.3 hoặc 0%. Phải nói rằng chỉ định thầu có tính cạnh tranh không bằng
các hình thức khác. Cho nên đây được coi là một hình thức đặc biệt chứ không phải là
hình thức chủ yếu trong quy chế đấu thầu.
- Nếu tính cạnh tranh của chỉ định thầu không mạnh, tại sao chúng ta không loại
bỏ hình thức này?
- Tôi cho rằng, thế giới cho phép dùng hình thức chỉ định thầu mà Việt Nam cấm nó thì
hơi vô lý. Chỉ có điều cần đưa ra những thủ tục, chế tài nào để giảm thiểu những rủi ro
của hình thức này. Trong thực tế, chỉ định thầu ở một số trường hợp là tối cần thiết.
Chẳng hạn, một nhà máy điện có sự cố, mất điện, không khắc phục ngay mà lại đi thông
báo mời thầu, lập hồ sơ đánh giá mất hàng tháng thì không thể được. Hay một cái giếng
khoan dầu mang lại doanh thu hàng triệu USD một ngày nếu bị tắc, thì phải cho chỉ định
thầu để mà sửa ngay. Hoặc những vấn đề liên quan đến sản phẩm thử nghiệm, bí mật an
ninh quốc phòng…thì làm sao có thể công khai tất cả. Rồi những gói thầu trị giá nhỏ như
trong Quy chế quy định là dưới 1 tỷ đồng…
Không có giới hạn dự án giá trị bao nhiêu sẽ được chỉ định thầu
- Như vậy sẽ không có giới hạn là dự án giá trị bao nhiêu sẽ được chỉ định thầu?
- Đúng vậy, không có giới hạn bằng tiền là dự án giá trị bao nhiêu sẽ được chỉ định thầu.
Điều quan trọng là có đủ lý do để mà chỉ định thầu hay không. Phải lý giải được tại sao
không đấu thầu rộng rãi, đấu thầu hạn chế mà lại chỉ định thầu?
Chúng ta có nhiều công trình được chỉ định thầu mà tôi thấy không gặp phải vấn đề gì cả,
ví dụ đường Hồ Chí Minh hồi chỉ định thầu tổng dự toán vào khoảng 3.200 tỷ đồng, hay
một công trình mang tính cấp bách của Nhà máy lọc dầu Dung Quất là san lấp mặt bằng
được chỉ định thầu 65 tỷ đồng và một loạt công trình thủy điện hiện tại được Thủ tướng
cho phép thực hiện theo hình thức tổng thầu.
- Ông nói cần đưa ra những chế tài để giảm thiểu những rủi ro của hình thức chỉ
định thầu, có thể hiểu những chế tài hiện hành của ta chưa đủ mạnh?
- Trong Thông tư gần đây nhất của Bộ Kế hoạch và Đầu tư đã hướng dẫn hết sức chi tiết
trình tự, quy trình thực hiện chỉ định thầu. Nó cũng na ná như một quá trình đấu thầu
nhưng mà rút gọn hơn. Theo đó, bên chủ đầu tư sẽ đưa ra các yêu cầu tương tự như một
hồ sơ mời thầu để xem công việc cần những gì, trên cơ sở đó, đơn vị được chỉ định thầu
đưa ra giải pháp, kế hoạch thực hiện, tiến độ và các chi phí. Sau đó người ta mới đánh giá
với mức chào hàng như vậy đáp ứng được yêu cầu về mặt kỹ thuật, tài chính…thì người
ta mới chuyển sang thương thảo ký hợp đồng. Điều đó có nghĩa rằng, nếu như nhà thầu
không đáp ứng được hoặc bị chấm không đạt thì người ta có thể lựa chọn đơn vị khác để
chỉ định thầu hoặc nhà thầu sẽ phải làm lại hồ sơ đó. Như vậy, quy trình chỉ định thầu là
tương đối chặt chẽ. Đặc biệt giá trong chỉ định thầu phải là dự toán được duyệt và không
được vượt mức dự toán đó.
Tuy nhiên các quy định dù tốt đến mấy thì cũng chỉ là trên giấy. Cũng là chỉ định thầu
nhưng có nơi làm rất tốt, có nơi làm rất kém, thậm chí là không bảo đảm chất lượng. Đó
là sản phẩm của người thực hiện.
Thu hẹp hay mở rộng diện được chỉ định thầu còn phải bàn
- Vậy trong dự thảo Luật Đấu thầu mua sắm công sẽ bị thu hẹp hình thức chỉ định
thầu?
- Luật Đấu thầu mua sắm công mới dự thảo lần đầu, tuy nhiên qua tinh thần báo cáo về
Pháp lệnh đấu thầu thì các đại biểu của Ủy ban Thường vụ Quốc hội cho rằng có lẽ hiện
trạng cho phép chỉ định thầu trong Quy chế là hơi rộng quá. Để tăng cường hiệu quả cũng
như quản lý chặt hơn tiền của Nhà nước, nhiều đại biểu cho rằng cần phải thu hẹp hơn
diện được chỉ định thầu và có những quản lý chặt chẽ hơn. Cũng có người cho rằng chỉ
định thầu cần được mở rộng hơn, Những ý kiến này cho rằng con số 1 vài tỷ đối với một
số địa phương là con số quá nhỏ không cần phải đưa lên duyệt ở cấp cao hơn, nên để ở
địa phương chủ động hơn trong quá trình thực hiện. Nhưng vấn đề này còn phải trao đổi
nhiều.
Người ta vẫn lách luật vì các chế tài xử lý chưa hiệu quả
- Trong dự thảo Luật Đấu thầu mua sắm công, hình thức chỉ định thầu có điểm gì
khác so với Quy chế hiện hành?
- Trong dự thảo Luật Đấu thầu mua sắm công có điểm mới là đưa ra một loạt các chế tài
xử lý vi phạm. Theo đó có 3 loại hình xử lý vi phạm: Một là nếu như vi phạm gây ra thua
thiệt tài chính, thất thoát thì người nào gây ra (có thể là chủ đầu tư, hoặc bên mời thầu,
nhà thầu, cơ quan quản lý…) phải đền bù bằng tiền; Hai là có những điều nghiêm cấm
không được vi phạm như thông đồng, móc ngoặc, gian lận…sẽ bị đưa vào danh sách đen.
Xử phạt danh sách đen có thể không chỉ bằng tiền mà còn cấm không được tham gia đấu
thầu trong một thời gian nào đó; Ba là những vi phạm không gây hiệu quả nghiêm trọng
sẽ bị nhắc nhở, cảnh cáo.
- Ông cho rằng với chế tài như vậy, những tiêu cực trong chỉ định thầu sẽ được hạn
chế?
- Về mặt kỹ thuật, nội dung thì Quy chế hiện hành của chúng ta không thua kém quy định
về đấu thầu trên thế giới. Nhưng người ta vẫn lách luật được vì chế tài xử lý chưa hiệu
quả. Hiện tại việc xử lý vi phạm vẫn thuộc về người có thẩm quyền ra quyết định. Nếu
người có thẩm quyền mà không khách quan thì rất khó.
Sau chủ trương ủy quyền cho các bộ trưởng, chủ tịch ủy ban nhân dân các tỉnh, thành
phố trực thuộc Trung ương được quyết định chỉ định thầu đối với dự án có mức vốn tối
đa không quá 5 tỷ đồng, một số địa phương đã “nhanh chân” gửi danh mục dự án.
Khoảng từ 2.000 - 3.000 tỷ đồng trung bình mỗi địa phương, theo ước tính của Cục Quản
lý đấu thầu (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), tổng số vốn trong danh mục dự án chỉ định thầu
của các tỉnh, thành phố gửi về có thể lên đến 150.000 -160.000 tỷ đồng, bằng khoảng một
nửa tổng vốn đầu tư xây dựng cơ bản của năm 2009.
“Một số địa phương gần như đưa tất cả các dự án trên địa bàn vào diện chỉ định thầu, với
phương châm chờ cắt bớt đi là vừa”, ông Đặng Huy Đông, Cục trưởng Cục Quản lý đấu
thầu bức xúc.
Chỉ định thầu là một trong những giải pháp để góp phần thực hiện chủ trương kích cầu
của Chính phủ. Vì vậy, yêu cầu đặt ra là phải được triển khai sớm, thúc đẩy tiến độ thực
hiện dự án đầu tư. Tuy nhiên, thực hiện chỉ định thầu trong điều kiện vẫn đảm bảo sử
dụng hiệu quả nguồn vốn, tránh thất thoát là vấn đề không dễ giải quyết.
Chỉ có khoảng 10 ngày để trình văn bản hướng dẫn lên Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu
tư, trong trọn sáng ngày 26/2, Cục Quản lý đấu thầu đã thảo luận với các bộ, ngành, địa
phương và tập đoàn, tổng công ty để lấy ý kiến cho dự thảo. Theo dự kiến, văn bản sẽ
được ký vào ngày mai để kịp ban hành trong tháng 2/2009, theo đúng chỉ đạo của Thủ
tướng Chính phủ.
Một trong những điều kiện để gói thầu nằm trong diện chỉ định thầu là phải thuộc dự án
cấp bách, vì lợi ích quốc gia, an ninh an toàn năng lượng. Quan điểm phản biện cho rằng,
đã là dự án thuộc nguồn vốn ngân sách thì đều là vì lợi ích quốc gia cả.
Nêu quan điểm về vấn đề này, đại diện Sở Kế hoạch và Đầu tư Hà Nội cho rằng cần cụ
thể hóa hơn công trình nào, dự án, hay gói thầu nào “chứ nếu cứ đưa tiêu chí thế này mà
ra văn bản thì chúng tôi chỉ định thầu được hết”.
Một ví dụ liên quan cũng được ông Đặng Huy Đông đưa ra, với mức quy mô dưới 5 tỷ thì
các dự án ở xã, phường thuộc diện này hết. Cụ thể, với khoảng 11.000 xã phường thì tổng
số vốn dự án chỉ định thầu đã có thể lên đến 55.000 tỷ đồng.
“Điểm mới” của dự thảo so với văn bản chỉ đạo của Thủ tướng là cho phép các tập đoàn,
tổng công ty cũng được chỉ định thầu. Xét đối với điều kiện dự án an ninh an toàn năng
lượng, có ý kiến cho rằng như vậy các dự án của Tập đoàn Điện lực sẽ “nằm trọn” trong
diện này.
Để “khống chế” các dự án chỉ định thầu, một điểm được ban soạn thảo đưa ra, đó là tổng
giá trị các gói thầu đề nghị chỉ định thầu trong danh mục dự án không vượt quá 20% tổng
vốn Nhà nước cho xây dựng cơ bản trong năm kế hoạch. Tuy nhiên, theo một số ý kiến,
“rào cản” này có thể khó phát huy hiệu lực.
Đại diện của Hà Nội cho biết, dự án cầu Vĩnh Tuy trị giá 7.000-8.000 tỷ đồng là chỉ định
thầu, có dự án ODA kéo dài 10 năm cũng xin được chỉ định thầu. “Bàn về 20%, thực tế là
địa phương chúng tôi đã vượt quá rất nhiều”, vị này nói.
Sự cẩn trọng của cơ quan soạn thảo là không thừa, bởi những “kẽ hở” và “lỗ thủng” của
chính sách rất có thể bị lợi dụng để trục lợi. “Chỉ định thầu thì rủi ro về trục lợi cá nhân
rất lớn”, ông Đặng Huy Đông nói.
Với điều kiện là gói thầu “cấp bách”, thực tế cho thấy nhiều dự án, dù có kế hoạch từ rất
sớm, nhưng lại bị cố ý kéo dài, dẫn đến thời gian triển khai còn ít và trở nên cấp bách một
cách “cưỡng bức”. Như vậy, mọi dự án cũng đều có cơ hội “lọt vào” diện được chỉ định
thầu.
Kinh nghiệm từ thực tế, ông Đặng Huy Đông chia sẻ thêm thông tin. Ví dụ, dự án liên
quan đến sự kiện Việt Nam đăng cai giải thể thao trong nhà vào năm 2010, nhưng cho dù
đã được chuẩn bị từ năm 2007, đến nay có dự án vẫn chưa đâu vào đâu.
Nhiều quan điểm cho rằng khu vực vùng sâu, vùng xa, dự án đặc thù, dự án đầu tư thiết
bị công nghệ cao… thuộc diện ít có nhà thầu đủ khả năng đảm đương thì nên cho phép
chỉ định thầu.
Viện dẫn Luật Đấu thầu, ông Đặng Huy Đông lập luận rằng nếu chỉ có một nhà thầu thì
theo Luật vẫn chấp nhận để trúng thầu, và nếu vậy, quá trình thanh toán sẽ thuận lợi hơn
nhiều, kho bạc Nhà nước cứ căn cứ hợp đồng mà thanh toán, không “cự nự” gì.
Ngược lại, trường hợp chỉ định thầu thì phải đối chiếu với đơn giá của Nhà nước, và
thường rất mất thời gian cho phía nhà thầu để nhận được tiền theo tiến độ khối lượng thi
công.
“Tôi không hiểu lý do gì mà đấu thầu thì không ai tham gia, nhưng chỉ định thầu thì giải
quyết được!”, ông Đông đặt vấn đề.
Vị Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu cũng dẫn chứng một số trường hợp, do phía chủ đầu
tư có doanh nghiệp “ăn cánh”, đã lập hồ sơ mời thầu để không đơn vị nào có thể trúng
thầu được. Cuối cùng mục đích là để được chỉ định thầu cho đơn vị thân quen.
“Nguyên nhân chậm chế ảnh hưởng đến dự án thì đấu thầu chỉ chiếm khoảng 15%, còn
lại 85% là các nguyên nhân khác như giải phóng mặt bằng, quy hoạch…”, ông Đông nói.
Thẳng thắn nhìn nhận, vị Cục trưởng này còn chỉ rõ trách nhiệm của phía chủ đầu tư. “Có
những dự án cho chỉ định thầu thì vẫn chậm, chỉ bởi vì trong nội bộ phía chủ đầu tư có
xung đột lợi ích, khiến việc chỉ định nhà thầu chưa thể được ký duyệt. Chậm là do con
người, nhùng nhằng quyền lợi…”, ông Đông trầm giọng.
Việc trao quyền chỉ định thầu vào tay bộ trưởng, chủ tịch ủy ban nhân dân tỉnh là đặt cả
trách nhiệm rất lớn vào người đưa ra quyết định chỉ định thầu.
Đại diện Bộ Y tế cho biết, mặc dù một số gói thầu mua sắm thuốc dập dịch thuộc diện
được chỉ định thầu, nhưng Bộ này cũng không “dám” chỉ định mà chuyển qua đấu thầu
hết vì “ngại” trách nhiệm.
Cũng đồng tình với quan điểm này, một đại diện của Sở Kế hoạch và Đầu tư Tp.HCM
cho biết, địa phương này có tới 400 dự án trình lên Chính phủ trong danh mục các dự án
chỉ định thầu, nhưng bản thân phía Thành phố không ủng hộ việc chỉ định thầu "tràn lan"
với các dự án này.
Cùng quan điểm, ông Đặng Huy Đông nhận định: “Vừa rồi, các địa phương đưa danh
sách dự án thế thôi. Nếu cho quyết thì chắc gì dám quyết tràn lan đâu. Vì còn ngại thanh
tra, ngại công an vào cuộc...”.
Khẳng định thêm quan điểm nên hạn chế chỉ định thầu, ông Đông cho rằng trường hợp có
thể đầu thầu thì nên để đấu thầu sẽ tốt hơn cho nhà thầu trong khâu thanh toán, giảm áp
lực trách nhiệm với phía chủ đầu tư.
“Nếu đều có trách nhiệm, có ý thức thì đâu cần bàn tới văn bản hướng dẫn chỉ định thầu.
Nếu thấy trách nhiệm thì hãy đấu thầu!”, ông Đông kết.
Theo VnEconomy