You are on page 1of 18

PhÇn mét : Më ®Çu

1..Lý do chän ®Ò tµi :


Trong thùc tÕ d¹y häc vËt lý th× bµi tËp vËt lý ®îc hiÓu lµ mét vÊn
®Ò ®îc ®Æt ra ®ßi hái ph¶i gi¶i quyÕt nhê nh÷ng suy luËn logic nh÷ng
phÐp to¸n vµ thÝ nghiÖm dùa trªn c¬ së c¸c ®Þnh luËt c¸c ph¬ng ph¸p vËt
lý. HiÓu theo nghÜa réng th× mçi vÊn ®Ò xuÊt hiÖn do nghiªn cøu tµi liÖu
gi¸o khoa còng chÝnh lµ mét bµi tËp ®èi víi häc sinh. Sù t duy mét c¸ch
tÝch cùc lu«n lu«n lµ viÖc vËn dông kiÕn thøc ®· häc ®Ó gi¶i bµi tËp.
Trong qu¸ tr×nh d¹y häc m«n vËt lý, c¸c bµi tËp vËt lý cã tÇm quan träng
®Æc biÖt. HiÖn nay ®Ó viÖc thùc hiÖn tèt ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa míi
vµ d¹y häc theo ph¬ng ph¸p ®æi míi cã hiÖu qu¶ th× viÖc híng dÉn häc sinh
biÕt ph©n lo¹i, n¾m v÷ng ph¬ng ph¸p vµ lµm tèt c¸c bµi tËp trong ch¬ng
tr×nh s¸ch gi¸o khoa ®· gãp phÇn kh«ng nhá trong viÖc thùc hiÖn thµnh
c«ng c«ng t¸c d¹y häc theo ph¬ng ph¸p ®æi míi.
ë ch¬ng I: “§iÖn häc”: lµ mét trong nh÷ng ch¬ng quan träng cña ch¬ng
tr×nh vËt lý líp 9 nh»m gióp häc sinh n¾m ®îc kiÕn thøc vÒ: §Þnh luËt «m;
c¸ch x¸c ®Þnh ®iÖn trë cña d©y dÉn; sù phô thuéc cña ®iÖn trë vµo chiÒu
dµi tiÕt diÖn vµ vËt liÖu lµm d©y dÉn; biÕn trë- ®iÖn trë dïng trong kû
thuËt; x¸c ®Þnh ®îc c«ng suÊt cña dßng ®iÖn, c«ng cña dßng ®iÖn, ®Þnh
luËt Junlex¬; sö dông an toµn vµ tiÕt kiÖm ®iÖn n¨ng; kü n¨ng thùc hµnh
thÝ nghiÖm ®Ó rót ra kiÕn thøc míi, vËn dông c¸c ®Þnh luËt ®Ó gi¶i bµi
tËp. V× vËy ®Ó gióp häc sinh n¾m v÷ng c¸c kiÕn thøc trong ch¬ng nµy vµ
vËn dông c¸c kiÕn thøc ®· häc ®Ó lµm tèt c¸c d¹ng bµi tËp vËt lý trong ch-
¬ng I, t«i ®· chän ®Ò tµi : “Ph©n lo¹i vµ híng dÉn häc sinh líp 9 lµm bµi
tËp vËt lý trong ch¬ng I: “§iÖn häc ” ®Ó lµm ®Ò tµi nghiªn cøu.
2.NhiÖm vô cña ®Ò tµi :
§Ò tµi nªu vµ gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò sau :

1
2.1 C¬ së lý luËn liªn quan ®Õn ®Ò tµi :
2.2 C¬ së thùc tÕ vµ hiÖn tr¹ng cña viÖc gi¶ng d¹y vµ híng dÉn häc sinh lµm
bµi tËp vËt lý ë trêng THCS ThiÖu Long.
2.3 Ph©n lo¹i vµ híng dÉn häc sinh líp 9 lµm bµi tËp vËt lý ch¬ng I : §iÖn
häc.
2.4 KÕt qu¶ ®¹t ®îc.
3. §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu :
3.1 §èi tîng nghiªn cøu :
Ph©n lo¹i vµ híng dÉn häc sinh lµm bµi tËp vËt lý líp 9 ch¬ng I: §iÖn häc.
3.2 Ph¹m vi nghiªn cøu :
Häc sinh líp 9A, 9B trêng THCS ThiÖu Long
4. Gi¶ thuyÕt khoa häc: §Ó thùc hiÖn tèt ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa míi
m«n vËt lý líp 9 vµ d¹y - häc theo ph¬ng ph¸p ®æi míi ®¹t hiÖu qu¶ cao th×
®ßi hái gi¸o viªn ph¶i nghiªn cøu, t×m tßi ®Ó ®Ò ra ®îc nh÷ng ph¬ng ph¸p
gi¶ng d¹y cã hiÖu qu¶ nh»m híng dÉn häc sinh biÕt ph©n lo¹i, n¾m v÷ng
ph¬ng ph¸p vµ lµm tèt c¸c d¹ng bµi tËp trong ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa.
5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu :
Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu t«i ®· sö dông mét sè ph¬ng ph¸p sau :
- Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra gi¸o dôc.
- Ph¬ng ph¸p quan s¸t s ph¹m
- Ph¬ng ph¸p thèng kª, tæng hîp, so s¸nh.
- Ph¬ng ph¸p m« t¶.
- Ph¬ng ph¸p vËt lý.
6. Thêi gian nghiªn cøu :
§Ò tµi thùc hiÖn tõ th¸ng 9 n¨m 2005 ®Õn th¸ng 3 n¨m 2006.
PhÇn hai: Néi dung
1. C¬ së lý luËn cña vÊn ®Ò nghiªn cøu :

2
Ph¬ng ph¸p d¹y häc lµ mét bé phËn hîp thµnh cña qu¸ tr×nh s ph¹m nh»m
®µo t¹o thÕ hÖ trÎ cã tri thøc khoa häc, vÒ thÕ giíi quan vµ nh©n sinh quan,
thãi quen vµ kü n¨ng thùc hµnh, vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tÕ.
Ph¬ng ph¸p d¹y häc cã mèi liªn hÖ biÖn chøng víi c¸c nh©n tè kh¸c cña qu¸
tr×nh d¹y häc. Nh÷ng ph¬ng ph¸p d¹y häc ph¶i thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a
viÖc gi¶ng d¹y cña gi¸o viªn víi viÖc häc tËp cña häc sinh. §ång thêi gãp
phÇn cã hiÖu qu¶ vµo viÖc thùc hiÖn tèt c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh d¹y häc.
X¸c ®Þnh kÕ ho¹ch gi¸o dôc, gi¸o dìng, ph¸t triÓn bé m«n mét c¸ch nhÞp
nhµng, cô thÓ ho¸ nhiÖm vô d¹y häc trªn c¬ së ®Æc ®iÓm cña häc sinh,
®iÒu chØnh kÕ ho¹ch d¹y häc cho s¸t víi diÔn biÕn thùc tÕ, tæ chøc vµ híng
dÉn häc sinh häc tËp ë trªn líp còng nh ë nhµ phï hîp víi dù ®Þnh s ph¹m.
§èi víi m«n vËt lý ë trêng phæ th«ng, bµi tËp vËt lý ®ãng mét vai trß hÕt
søc quan träng, viÖc híng dÉn häc sinh lµm bµi tËp vËt lý lµ mét ho¹t ®éng
d¹y häc, lµ mét c«ng viÖc khã kh¨n, ë ®ã béc lé râ nhÊt tr×nh ®é cña ngêi
gi¸o viªn vËt lý trong viÖc híng dÉn ho¹t ®éng trÝ tuÖ cña häc sinh, v× thÕ
®ßi hái ngêi gi¸o viªn vµ c¶ häc sinh ph¶i häc tËp vµ lao ®éng kh«ng ngõng.
Bµi tËp vËt lý sÏ gióp häc sinh hiÓu s©u h¬n nh÷ng qui luËt vËt lý, nh÷ng
hiÖn tîng vËt lý. Th«ng qua c¸c bµi tËp ë c¸c d¹ng kh¸c nhau t¹o ®iÒu kiÖn
cho häc sinh vËn dông linh ho¹t nh÷ng kiÕn thøc ®Ó tù lùc gi¶i quyÕt thµnh
c«ng nh÷ng t×nh huèng cô thÓ kh¸c nhau th× nh÷ng kiÕn thøc ®ã míi trë nªn
s©u s¾c hoµn thiÖn vµ trë thµnh vèn riªng cña häc sinh. Trong qu¸ tr×nh gi¶i
quyÕt c¸c vÊn ®Ò, t×nh huèng cô thÓ do bµi tËp ®Ò ra häc sinh ph¶i vËn
dông c¸c thao t¸c t duy nh so s¸nh ph©n tÝch, tæng hîp kh¸i qu¸t ho¸....®Ó
gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, tõ ®ã sÏ gióp gi¶i quyÕt gióp ph¸t triÓn t duy vµ s¸ng
t¹o, ãc tëng tîng, tÝnh ®éc lËp trong suy nghÜ, suy luËn.... Nªn bµi tËp vËt
lý g©y høng thó häc tËp cho häc sinh.

3
2. C¬ së thùc tÕ vµ thùc tr¹ng cña viÖc híng dÉn häc sinh lµm bµi tËp
vËt lý ë trêng THCS ThiÖu Long.
2.1 §Æc ®iÓm t×nh h×nh nhµ trêng :
- Trêng THCS ThiÖu Long cã c¬ së vËt chÊt phôc vô cho viÖc gi¶ng d¹y t-
¬ng ®èi tèt, phßng häc vµ phßng thùc hµnh vËt lý kiªn cè, s¹ch sÏ ®óng qui
c¸ch, cã ®å dïng ®Çy ®ñ cho c¸c khèi líp.
- Häc sinh trêng THCS ThiÖu Long ®a phÇn lµ c¸c em ngoan chÞu khã trong
häc tËp, c¸c em cã ®Çy ®ñ s¸ch gi¸o khoa, s¸ch bµi tËp.
- §éi ngò gi¶ng d¹y m«n vËt lý ë trêng cã 2 gi¸o viªn.
2.2 Thùc tr¹ng cña viÖc híng dÉn häc sinh lµm bµi tËp vËt lý t¹i trêng THCS
ThiÖu Long.
Trong ch¬ng I : §iÖn häc vËtlý líp 9 yªu cÇu ®èi víi häc sinh vÒ kiÕn thøc
lµ : n¾m v÷ng ®Þnh luËt «m, ®iÖn trë cña mét d©y dÉn hoµn toµn x¸c
®Þnh vµ ®îc tÝnh b»ng th¬ng sè gi÷a hiÖu ®iÖn thÕ ®Æt vµo hai ®Çu
d©y dÉn vµ cêng ®é dßng ®iÖn ch¹y qua nã. §Æc ®iÓm cña cêng ®é dßng
®iÖn vµ hiÖu ®iÖn thÕ ®èi víi ®o¹n m¹ch m¾c nèi tiÕp vµ ®o¹n m¹ch
m¾c song song, mèi quan hÖ gi÷a ®iÖn trë cña d©y dÉn víi chiÒu dµi tiÕt
diÖn vµ vËt liÖu lµm d©y dÉn. BiÕn trë vµ ®iÖn trë trong kü thuËt- ý
nghÜa cña c¸c con sè ghi trªn c¸c thiÕt bÞ tiªu thô ®iÖn. ViÕt c«ng thøc tÝnh
c«ng suÊt ®iÖn vµ ®iÖn n¨ng tiªu thô ®iÖn cña mét ®o¹n m¹ch, x©y dùng
c«ng thøc Q = I2Rt - ph¸t biÓu ®Þnh luËt Junlen¬.
VÒ kü n¨ng häc sinh biÕt tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm kiÓm tra hay thÝ
nghiÖm nghiªn cøu ®Ó rót ra kiÕn thøc, vËn dông ®îc c¸c c«ng thøc ®Ó gi¶i
bµi tËp. Gi¶i thÝch ®îc mét sè hiÖn tîng vÒ ®o¶n m¹ch vµ mét sè hiÖn tîng
cã liªn quan ®Õn ®Þnh luËt Junlenx¬....
Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y m«n vËt lý gi¸o viªn thêng sö dông ph¬ng ph¸p
chia nhãm ®Ó häc sinh th¶o luËn vµ t×m ra kÕt qu¶ cho c©u hái vµ gi¸o viªn

4
thêng kÕt luËn ®óng, saivµ kh«ng híng dÉn g× thªm, viÖc gi¶ng d¹y vËt lý
nhÊt lµ bµi tËp vËt lý nh thÕ sÏ kh«ng ®¹t ®îc kÕt qu¶ cao, v× trong líp cã
c¸c ®èi tîng häc sinh giái, kh¸, trung b×nh, yÕu, kÐm nªn kh¶ n¨ng t duy cña
c¸c em rÊt kh¸c nhau, ®èi víi häc sinh yÕu, kÐm hay trung b×nh kh«ng thÓ
t duy kÞp vµ nhanh nh häc sinh kh¸, giái nªn khi th¶o luËn c¸c em cha thÓ
kÞp hiÓu ra vÊn ®Ò vµ nhÊt lµ khi th¶o luËn nhãm, gi¸o viªn l¹i h¹n chÕ thêi
gian hoÆc thi xem nhãm nµo ®a ra kÕt qu¶ nhanh nhÊt th× thêng c¸c kÕt
qu¶ nµy lµ t duy cña c¸c häc sinh kh¸, giái trong nhãm. V× thÕ nÕu gi¸o viªn
kh«ng chó träng ®Õn viÖc híng dÉn häc sinh ph¬ng ph¸p gi¶i bµi tËp vËt lý
th× häc sinh sÏ ®o¸n mß kh«ng n¾m v÷ng ®îc kiÕn thøc trong ch¬ng.
Thùc tÕ vÒ tr×nh ®é häc tËp cña häc sinh qua kh¶o s¸t ®Çu n¨m m«n vËt
lý ë hai líp 9A,9B nh sau:
Sè Trung
Giái Kh¸ YÕu KÐm
Sè bµi b×nh
liÖu kiÓ
Líp m SL % SL % SL % SL % SL %
tra
9A 41 2 4,9 8 19,5 22 53,7 5 12,1 4 9,8
9B 44 2 4,5 9 20,5 22 50 6 13,5 5 11,5

3. Ph©n lo¹i vµ híng dÉnhäc sinh líp 9 lµm bµi tËp vËt lý trong ch¬ng I
“§iÖn häc”
3.1 D¹ng bµi tËp ®Þnh tÝnh hay bµi tËp c©u hái:
§ã lµ nh÷ng bµi tËp vËt lý mµ khi gi¶i häc sinh kh«ng cÇn tÝnh to¸n hay
chØ lµm nh÷ng phÐp to¸n ®¬n gi¶n cã thÓ nhÈm ®îc.
Bµi tËp ®Þnh tÝnh cã tÇm quan träng ®Æc biÖt v× nhiÒu bµi tËp tÝnh
to¸n cã thÓ gi¶i ®îc ph¶i th«ng qua nh÷ng bµi tËp ®Þnh tÝnh....V× vËy
viÖc luyÖn tËp, ®µo s©u kiÕn thøc vµ më réng kiÕn thøc cña häc sinh vÒ

5
mét vÊn ®Ò nµo ®ã cÇn ®îc b¾t ®Çu tõ bµi tËp ®Þnh tÝnh. §©y lµ lo¹i
bµi tËp cã kh¶ n¨ng trau dåi kiÕn thøc vµ t¹o høng thó häc tËp cña häc sinh.
§Ó gi¶i quyÕt ®îc bµi tËp ®Þnh tÝnh ®ßi hái häc sinh ph¶i ph©n tÝch ®îc
b¶n chÊt cña c¸c hiÖn tîng vËt lý. Víi c¸c bµi tËp ®Þnh tÝnh ta cã thÓ chia
ra lµ hai lo¹i: Lo¹i bµi tËp ®Þnh tÝnh ®¬n gi¶n vµ lo¹i bµi tËp ®Þnh tÝnh
phøc t¹p.
3.1.1 Lo¹i bµi tËp ®Þnh tÝnh ®¬n gi¶n:
- Gi¶i bµi tËp ®Þnh tÝnh ®¬n gi¶n häc sinh chØ cÇn vËn dông mét hai kh¸i
niÖm hay ®Þnh luËt ®· häc lµ cã thÓ gi¶i quyÕt ®îc d¹ng bµi tËp nµy nªn
dïng ®Ó cñng cè, kh¾c s©u kh¸i niÖn hay ®Þnh luËt nh c¸c vÝ dô sau :
VÝ dô 1: §Þnh luËt Jun-lenx¬ cho biÕt ®iÖn n¨ng biÕn ®æi thµnh :
A. C¬ n¨ng B. N¨ng lîng ¸nh s¸ng
C. Ho¸ n¨ng D. NhiÖt n¨ng
H·y chän ®¸p ¸n ®óng ?
- Víi bµi tËp nµy gi¸o viªn nªn ®a ngay sau khi häc sinh häc xong ®Þnh luËt
Jun-lenx¬.
+ (§¸p ¸n D lµ ®óng )
VÝ dô 2: Cã ba d©y dÉn cã chiÒu dµi nh nhau, tiÕt diÖn nh nhau, ë cïng
®iÒu kiÖn. D©y thø nhÊt b»ng b¹c cã ®iÖn trë R1, d©y thø hai b»ng ®ång
cã ®iÖn trë R2, d©y thø ba b»ng nh«m cã ®iÖn trë R 3. Khi so s¸nh c¸c ®iÖn
trë ta cã : (Chän ®¸p ¸n ®óng)
A. R1>R2>R3
B. R1>R3>R2
C. R2>R1>R3
D. R3>R2>R1
+ §¸p ¸n ®óng lµ D

6
Víi bµi nµy gióp häc sinh n¾m ®îc c¸ch so s¸nh ®iÖn trë cña c¸c d©y dÉn
kh¸c nhau khi chóng ë cïng ®iÒu kiÖn vµ cã chiÒu dµi, tiÕt diÖn lµ nh
nhau.
VÝ dô 3 : NÕu hiÖu ®iÖn thÕ U ®Æt vµo hai ®Çu bãng ®Ìn t¨ng liªn tôc,
th× cêng ®é dßng ®iÖn I qua bãng ®Ìn ®ã còng t¨ng liªn tôc, ta nãi nh vËy
cã hoµn toµn ®óng kh«ng ?
+ Víi c©u hái nµy häc sinh dÔ nhÇm lÉn khi vËn dông ®Þnh luËt ¤m lµ c-
êng ®é dßng ®iÖn tØ lÖ thuËn víi hiÖu ®iÖn thÕ, mµ häc sinh chó ý tíi
hiÖu ®iÖn thÕ ®Þnh møc cña bãng ®Ìn, còng nh cêng ®é ®Þnh møc cña
bãng ®Ìn- nÕu vît qu¸ giíi h¹n ®Þnh møc th× bãng cã thÓ ch¸y vµ nh thÕ th×
cêng ®é dßng ®iÖn kh«ng t¨ng liªn tôc.
3.1.2 D¹ng bµi tËp ®Þnh tÝnh phøc t¹p :
§èi víi c¸c bµi tËp d¹ng ®Þnh tÝnh phøc t¹p th× viÖc gi¶i c¸c bµi tËp nµy lµ
gi¶i mét chuçi c¸c c©u hái ®Þnh tÝnh. Nh÷ng c©u hái nµy ®ßi hái häc sinh
ph¶i dùa vµo viÖc vËn dông mét ®Þnh luËt vËt lý, mét tÝnh chÊt vËt lý nµo
®ã. Khi gi¶i c¸c bµi tËp ®Þnh tÝnh phøc t¹p nµy ta thêng ph©n tÝch ra ba
giai ®o¹n :
+ Ph©n tÝch ®iÒu kiÖn c©u hái.
+ Ph©n tÝch c¸c hiÖn tîng vËt lý m« t¶ trong c©u hái, trªn c¬ së ®ã liªn hÖ
víi ®Þnh luËt vËt lý, ®Þnh nghÜa, mét ®¹i lîng vËt lý hay mét tÝnh chÊt
vËt lý liªn quan.
+ Tæng hîp c¸c ®iÒu kiÖn ®· cho vµ kiÕn thøc t¬ng øng ®Ó gi¶i.
VÝ dô 4: Cã hai d©y dÉn mét b»ng ®ång, mét b»ng nh«m, cïng chiÒu dµi vµ
cïng tiÕt diÖn ë cïng mét ®iÒu kiÖn. Hái nÕu m¾c hai d©y ®ã nèi tiÕp vµo
m¹ch ®iÖn th× khi cã dßng ®iÖn ®i qua, nhiÖt lîng to¶ ra ë d©y nµo lµ lín
h¬n?

7
+ §©y lµ mét c©u hái khã, ®ßi hái häc sinh ph¶i t duy vËn dông c¸c kiÕn
thøc ®· häc trong ch¬ng ®Ó gi¶i quyÕt, nªn gi¸o viªn cã thÓ ®a ra mét sè
c©u hái gîi ý ®Ó häc sinh suy nghÜ vµ gi¶i quyÕt lÇn lît :
+ Gi¸o viªn cã thÓ híng b»ng c¸ch ®a ra mét sè c©u hái sau :
Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh
- GV : NhiÖt lîng to¶ ra ë mét d©y - HS : Häc sinh ph¶i nªu ®îc ®Þnh
dÉn khi cã dßng ®iÖn ®i qua phô luËt Jun-lenx¬
thuéc yÕu tè nµo ? Q=I2 R t
- GV : Ta cã thÓ nãi g× vÒ thêi gian - HS: Thêi gian dßng ®iÖn ch¹y qua
dßng ®iÖn ch¹y qua hai d©y dÉn? hai d©y dÉn lµ nh nhau.
- GV : Ta cã thÓ nãi g× vÒ cêng ®é - HS : V× nèi tiÕp nªn cêng ®é dßng
dßng ®iÖn qua hai d©y dÉn. ®iÖn qua d©y ®ång vµ d©y nh«m
vµ b»ng nhau.
- GV : §iÖn trë cña hai d©y nµy nh - HS: §iÖn trë hai d©ynµy tØ lÖ
thÕ nµo ? Chóng phô thuéc vµo yÕu thuËn víi chiÒu dµi tØ lÖ nghÞch víi
tè nµo? tiÕt diÖn vµ phô thuéc b¶n chÊt
d©y dÉn vµ nhiÖt ®é.
- GV: So s¸nh chiÒu dµi hai d©y, - HS : b»ng nhau
tiÕt diÖn cña hai d©y.
- GV: NhiÖt ®é hai d©y tríc khi - HS : b»ng nhau
m¾c vµo m¹ch ?
- GV : So s¸nh ®iÖn trë xuÊt cña - HS: nh«m >®ång
nh«m vµ ®ång.
+ Trªn ®©y lµ mét sè c©u hái gîi ý ph©n tÝch gióp c¸c ®èi tîng häc sinh
yÕu, trung b×nh, cã thÓ t×m ra c©u tr¶ lêi gi¶i nhanh chãng vµ dÔ hiÓu sau
®ã gi¸o viªn cã thÓ ®a ra c©u hái mang tÝnh tæng hîp.
GV: D©y nµo cã ®iÖn trë lín h¬n :
HS : D©y nh«m

8
GV : D©y nµo cã nhiÖt ®é to¶ ra lín h¬n khi cã dßng ®iÖn ch¹y qua ?
HS: D©y nh«m v× cïng cêng ®é dßng ®iÖn, trong cïng mét kho¶ng thêi gian
nªn nhiÖt lîng to¶ ra nhiÒu h¬n ë d©y cã ®iÖn trë nhiÒu h¬n.
+ Trªn c¬ së ®ã ta cã thÓ dÇn dÇn trang bÞ cho häc sinh ph¬ng ph¸p suy
nghÜ logic vµ lËp luËn cã c¨n cø.
3.2 D¹ng bµi tËp tÝnh to¸n :
§ã lµ d¹ng bµi tËp muèn gi¶i ®ù¬c ph¶i thùc hiÖn mét lo¹t c¸c phÐp tÝnh :
§Ó lµm tèt lo¹i bµi tËp nµy gi¸o viªn cÇn híng dÉn häc sinh ®äc kü ®Ò,
t×m hiÓu ý nghÜa thuËt ng÷ míi (nÕu cã), n¾m v÷ng c¸c d÷ kiÖn ®©u lµ
Èn sè ph¶i t×m.
- Ph©n tÝch néi dung bµi tËp, lµm s¸ng tá b¶n chÊt vËt lý cña c¸c hiÖn tîng
m« t¶ trong bµi tËp.
- X¸c ®Þnh ph¬ng ph¸p gi¶i vµ v¹ch ra kÕ ho¹ch gi¶i bµi tËp.
§èi víi bµi tËp tÝnh to¸n ta cã thÓ ph©n lµm hai lo¹i: Bµi tËp tËp dît vµ bµi
tËp tæng hîp.
3.2.1 Bµi tËp tËp dît :
Lµ lo¹i bµi tËp ®¬n gi¶n sö dông khi nghiªn cøu kh¸i niÖm, ®Þnh luËt hay
mét qui t¾c vËt lý nµo ®ã. §©y lµ lo¹i bµi tËp tÝnh to¸n c¬ b¶n gióp häc
sinh n¾m v÷ng hiÓu ®Çy ®ñ h¬n, s©u s¾c h¬n mét ®Þnh lîng cña c¸c bµi
tËp vËt lý. D¹ng bµi tËp nµy gi¸o viªn nªn ®Ó híng dÉn häc sinh cñng cè vËn
dông sau bµi häc.

VÝ dô 5 : Cho m¹ch ®iÖn nh h×nh vÏ 1 A1 R1

v«n kÕ chØ 12V, R1=15, R2=10. M A


N

a, TÝnh ®iÖn trë t¬ng ®¬ng cña ®o¹n A1 R2

m¹ch MN.
V

9
b, TÝnh chØ sè cña c¸c AmpekÕ A1,A2
vµ A. H×nh 1
+ Híng dÉn häc sinh ghi cho biÕt :
Cho biÕt Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh
R1=15, -GV: M¹ch ®iÖn ®· cho cã bao -HS: R1//R2
R2=10. nhiªu ®iÖn trë? Chóng m¾c nh
UMN=12V thÕ nµo?
-HS: RMN=? A1=?,A2=? vµ A=?
R1//R2 -GV: Bµi to¸n cÇn t×m nh÷ng
yÕu tè nµo? 1 1 1
-HS:   hay
a, TÝnh -GV: TÝnh ®iÖn trë t¬ng ®¬ng RMN R1 R2

RMN? cña ®o¹n m¹ch m¾c // nh thÕ R1R2 15.10


RMN = R  R = 15  10  6 ()
b, A1=?,A2=? nµo? 1 2

vµ A=? - HS : U hai ®Çu R1 vµ R2

- GV: Muèn t×m dßng ®iÖn qua


- HS: v× R1//R2 =>
A1,A2 ta cÇn biÕt d÷ kiÖn nµo?
UMN = U1 = U2=12V
- GV : HiÖu ®iÖn thÕ U1,U2 ®·
U1 12 4
biÕt cha? -HS: I1= R = 15  (A)
1 5
- GV: H·y ¸p dông ®Ó t×m
U 2 12 6
I1,I2,I I2= =  (A)
R 2 10 5
U MN 12
I= R =  2 (A)
MN 1 6

R1 R2

VÝ dô 6: Cho m¹ch ®iÖn nh h×nh vÏ 2. Trong V


®ã R1=5. Khi ®ãng kho¸ K v«nkÕ chØ 6V,
A
Ampekª chØ 0,5A.
K
a, TÝnh ®iÖn trë t¬ng ®¬ng cña ®o¹n m¹ch?
b, TÝnh ®iÖn trë R2? A B
H×nh 2

10
Cho biÕt Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh
R1=5 -GV: M¹ch ®iÖn trªn cho chóng -HS: R1=5,
UV=6V ta biÕt nh÷ng g×? UV=6V,IA=0,5A,R1nt R2
IA=0,5A
R1nt R2 -GV: Ta cã thÓ tÝnh ®iÖn trë -HS: ¸p dông ®Þnh luËt «m: I=
toµn m¹ch AB nh thÕ nµo? U
a,RAB? R

b,R2=?  RAB=
U 6
= 0,5  12 ()
I
-GV: Ta cã thÓ tÝnh ®iÖn trë
R2 nh thÕ nµo ?
- HS: VËn dông c«ng thøc tÝnh
®iÖn trë t¬ng ®¬ng cña m¹ch
nèi tiÕp ta cã:
Rt®=R1+R2 =>R2=Rt®-R1
R2=12-5=7 

3.2.2: Bµi tËp tæng hîp :


Lµ nh÷ng bµi tËp phøc t¹p mµ muèn gi¶i ®îc chóng ta ph¶i vËn dông nhiÒu
kh¸i niÖm, nhiÒu ®Þnh luËt hoÆc qui t¾c, c«ng thøc n»m ë nhiÒu bµi
nhiÒu môc. Lo¹i bµi tËp nµy cã môc ®Ých chñ yÕu lµ «n tËp tµi liÖu gi¸o
khoa, ®µo s©u më réng kiÕn thøc gióp c¸c em häc sinh thÊy ®îc mèi quan
hÖ gi÷a nh÷ng phÇn kh¸c nhau. Bµi tËp d¹ng nµy gi¸o viªn cÇn híng dÉn
cÆn kÏ ®Ó gióp c¸c ®èi tîng häc sinh trong líp cã thÓ n¾m b¾t kÞp thêi.
R1
VÝ dô 7: Cho mét m¹ch ®iÖn nh h×nh vÏ 3: A1
R3
R3=10,R1=20, ampekÕ A1 chØ 1,5A M N

R2
ampekÕ A2 chØ 1A. C¸c d©y nèi vµ ampekÕ A2
cã ®iÖn trë kh«ng ®¸ng kÓ. TÝnh: 22

a. §iÖn trë R2 vµ ®iÖn trë t¬ng ®¬ng


A B

11
toµn m¹ch?
H×nh 3
b. HiÖu ®iÖn thÕ cña m¹ch AB?
* §èi víi lo¹i bµi nµycã thÓ ®a ra mét sè c©u hái ®Ó gîi ý gióp c¸c em nhËn
râ c¸c yÕu tè cÇn t×m, t duy logic ®Ó t×m ra lêi gi¶i nhanh chãng chÝnh x¸c.
Cho biÕt Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh
-GV: M¹ch ®iÖn cã bao -HS: Cã 3 ®iÖn trë vµ ®©y lµ
nhiªu ®iÖn trë vµ m¾c nh d¹ng m¹ch hçn hîp
thÕ nµo? (R1//R2) nt R3
R3=10,R1=20,
I1=1,5A I2=1,0A -GV: Nh÷ng yÕu tè nµo ®· -HS: R1,R3,I1,I2
(R1//R2) nt R3 biÕt?
-GV: CÇn t×m nh÷ng yÕu tè -HS: R2=? RAB=? UAB=?
a. R2=? RAB=? nµo?
b. UAB =? -GV: Em cã nhËn xÐt g× vÒ -HS: V× R1//R2 nªn U1=U2
U1 vµ U2?
-GV: Ta cã thÓ tÝnh U1 ®îc -HS: §îc:
kh«ng? U1=I1.R1=1,5.20=30(V)
U2=U1=30V
-GV: VËy ta cã thÓ tÝnh U 30
-HS: R2= I  1  30 
2

®iÖn trë R2 b»ng c¸ch nµo? 2

-GV: Muèn tÝnh ®iÖn trë t-


¬ng ®¬ng trªn m¹ch AB ta -HS: RAB=RMN+R3
tÝnh nh thÕ nµo?
-GV: TÝnh ®iÖn trë ®o¹n -HS:
RR 20.30 600
MN b»ng c¸ch nµo? RMN = R  R  20  30  50  12 
1 2

1 2

RMN=12
-GV: Tõ ®ã h·y tÝnh ®iÖn
-HS: RAB=RMN+R3=12+10=22
trë toµn m¹ch AB?

12
-GV: Muèn tÝnh hiÖu ®iÖn
thÕ toµn m¹ch AB ta cÇn -HS: CÇn biÕt thªm cêng ®é
biÕt thªm yÕu tè nµo? dßng ®iÖn toµn m¹ch.
-GV: Cêng ®é dßng ®iÖn
toµn m¹ch ®· biÕt cha? -HS: §· biÕt v× :
-GV : VËy hiÖu ®iÖn thÕ I=I1+I2=1,5+1=2,5A
m¹ch AB lµ bao nhiªu? -HS: UAB =IAB.RAB =2,5.22=55V

VÝ dô 8: Mét d©y xo¾n cña bÕp ®iÖn dµi 8m, tiÕt diÖn 0,1mm 2 vµ ®iÖn

trë suÊt lµ =1,1.10-6m. H·y tÝnh.

a, §iÖn trë cña d©y xo¾n?


b, NhiÖt lîng to¶ ra trong 5 phót khi m¾c bÕp ®iÖn vµo hiÖu ®iÖn thÕ
220V?
c, Trong thêi gian 5 phót bÕp nµy cã thÓ ®ua s«i bao nhiªu lÝt níc tõ 27OC,
biÕt nhiÖt dung riªng cña níc lµ C=4200J/kgK. Sù mÊt m¸t nhiÖt ra m«i tr-
êng coi nh kh«ng ®¸ng kÓ?
Cho biÕt Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh
l= 8m -GV : Bµi to¸n cho biÕt -HS: l,s, ,u,t,t1=270C,
=1,1.10-6m nh÷ng d÷ kiÖn nµo? C=4200J/kgk
-GV: CÇn ph¶i t×m -HS: Rd=?, Q1=?, V=?
S=0,1mm2=0,1.10-6m
nh÷ng d÷ kiÖn nµo?
U=220V
-GV: TÝnh ®iÖn trë cña l
t= 5 phót =300s -HS: Rd= s =
d©y xo¾n b»ng c¸ch nµo?
t1=270C
-GV: NhiÖt lîng to¶ ra 1,1.10 6.8
t2=100 C0  88()
0,1.10  6
trªn ®o¹n d©y khi m¾c
C=4200J/kgk

13
vµo U=220V ë thêi gian 5 -HS: U2 2202.300
Q1= .t 
R 88
a,Rd=? phót b»ng bao nhiªu?
=165000(J)
b, Q1=? -GV: Víi nhiÖt lîng Q1
c, V=? nh trªn th× cã thÓ ®un s«i
-HS: Q=mC(t2-t1)
bao nhiªu lÝt níc tõ 270C?
Q
=>m= C (t
2  t1 )

165000
=> m= 4200(100  27)  0,5kg

0,5 kg t¬ng ®¬ng 0,5 lÝt


=> V=0,5 (lÝt)

3.3 D¹ng bµi tËp ®å thÞ:


§ã lµ nh÷ng bµi tËp mµ trong d÷ kiÖn ®· cho cña ®Ò bµi vµ trong tiÕn
tr×nh gi¶i cã sö dông vÒ ®å thÞ. Lo¹i bµi tËpnµy cã t¸c dông tríc hÕt gióp
häc sinh n¾m ®îc ph¬ng ph¸p quan träng biÓu diÔn mèi quan hÖ gi÷a sè vµ
c¸c ®¹i lîng vËt lý, t¹o ®iÒu kiÖn lµm s¸ng tá mét c¸ch s©u s¾c b¶n chÊt vËt
lý.
Trong ch¬ng I vËt lý 9 bµi tËp ®å thÞ tuy kh«ng nhiÒu nhng híng dÉn lo¹i
bµi tËp nµy gióp häc sinh n¾m ®îc ph¬ng ph¸p ®å thÞ trong viÖc x¸c ®Þnh
sè liÖu ®Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái. H×nh 4
VÝ dô 9: Trªn h×nh 4 vÏ ®å thÞ kiÓu biÓu diÔn R1
5
sù phô thuéc cña cêng ®é dßng ®iÖn vµo hiÖu 4 R2

®iÖn thÕ cña hai d©y dÉn kh¸c nhau. 3

a, Tõ ®å thÞ h·y x¸c ®Þnh gi¸ trÞ cêng ®é dßng 2 R3

®iÖn ch¹y qua mçi d©y dÉn khi hiÖu ®iÖn thÕ 1

®Æt giõa hai ®Çu d©y dÉn lµ 3V. 0


1 2 3 4 5 6
b, D©y dÉn nµo cã ®iÖn trë lín nhÊt? Nhá nhÊt?

14
Ho¹t ®éng cña gi¸o viªn Ho¹t ®éng cña häc sinh
-GV: Quan s¸t ®å thÞ chØ ra trªn ®å -HS: 3 ®êng: R1,R2,R3
thÞ cã mÊy ®êng biÓu diÔn ®iÖn
trë? -HS: Tõ trôc hµnh biÓu diÔn hiÖu
-GV: X¸c ®Þnh cêng ®é dßng ®iÖn ®iÖn thÕ U t¹i vÞ trÝ 3V ta giãng
ch¹y qua ®êng th¼ng song song víi trôc tung
mçi ®iÖn trë khi hiÖu ®iÖn thÕ hai biÓu diÔn I ta cã:
®Çu d©y lµ 3V I1=5mA; I2=2mA; I3=1mA
U 3
-HS: R1= I   600
1 0,005
-GV: §iÖn trë nµo cã gi¸ trÞ lín
U 3
R2= I  0,002  1500
2
nhÊt? Nhá nhÊt?
2

U 3
R3= I  0,001  3000
3

3.4 D¹ng bµi tËp thÝ nghiÖm:


Lµ d¹ng bµi tËp mµ trong khi gi¶i ph¶i tiÕn hµnh thÝ nghiÖm, nh÷ng quan
s¸t hoÆc kiÓm chøng cho lêi gi¶i lý thuyÕt hoÆc t×m sè liÖu, d÷ kiÖn dïng
cho viÖc gi¶i bµi tËp. ThÝ nghiÖm cã thÓ do gi¸o viªn lµm biÓu diÔn hoÆc
do häc sinh thùc hiÖn lµm. C¸c thÝ nghiÖm cã thÓ mang tÝnh chÊt nghiªn
cøu kh¶o s¸t, t×m hiÓu mét khÝa c¹nh míi cña kiÕn thøc ®· häc hoÆc
nghiÖm l¹i c¸c vÊn ®Ò ®· ®îc rót ra tõ lý thuyÕt.
VÝ dô 10: §Ó x©y dùng c«ng thøc tÝnh c«ng suÊt ®iÖn gi¸o viªn cã thÓ
tiÕn hµnh thÝ nghiÖm, häc sinh quan s¸t vµ rót ra c«ng thøc.K
-GV: m¾c s¬ ®å m¹ch ®iÖn nh h×nh 5.
-HS: nªn lµm c¸c ®å dïng trong s¬ ®å.
-GV: V«nkÕ ®o hiÖu ®iÖn thÕ ë ®©u? A X

-GV: Sè chØ cña AmpekÕ cho ta biÕt ®iÒu g×?


V
+ Sau ®ã gi¸o viªn lµm thÝ nghiÖm víi hai bãng H×nh 5
®Ìn 6V-5W vµ 6V-3W.

15
LÇn 1: Lµm víi bãng ®Ìn 6V-5W, ®ãng kho¸ K ®Ìn s¸ng, ®iÒu chØnh biÕn
trë ®Ó V«nkÕ cã chØ sè 6V, ®äc kÕt qu¶ cña AmpekÕ.
LÇn 2: Lµm víi bãng ®Ìn 6V-3W tiÕn hµnh t¬ng tù ®äc sè chØ cña
AmpekÕ.
Ta cã kÕt qu¶ trong b¶ng sau:
Sè liÖu Sè ghi trªn bãng ®Ìn
Cêng ®é dßng
HiÖu ®iÖn thÕ
C«ng suÊt (W ®iÖn ®o ®îc (A)
(V)
LÇn thÝ nghiÖm
LÇn 1 5 6 0,82
LÇn 2 3 6 0,51
-HS: tÝnh tÝch U.I ®èi víi mçi bãng ®Ìn sau ®ã so s¸nh tÝch nµy víi c«ng
suÊt ®Þnh møc ghi trªn bãng ®Ìn.
-GV: híng dÉn häc sinh bá qua sai sè do phÐp ®o ®Ó rót ra c«ng thøc :
P=U.I
4. KÕt qu¶ ®¹t ®îc:
Th«ng qua tiÕn hµnh nghiªn cøu trªn líp 9B víi ®Ò tµi ph©n lo¹i vµ híng
dÉn häc sinh lµm bµi tËp v¹t lý 9 ch¬ng I: §iÖn häc, t«i ®· thu ®îc mét sè
kÕt qu¶ ®ã lµ häc sinh n¾m v÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cña ch¬ng, biÕt c¸ch
lµm c¸c bµi tËp vËn dông trong s¸ch bµi tËp.
§Ó chøng minh t«i xin ®a ra mét sè kÕt qu¶ sau:
- KÕt qu¶ kh¶o s¸t chÊt lîng m«n vËt lý 9 ®Çu n¨m:
Sè Trung
Sè Giái Kh¸ YÕu KÐm
bµi b×nh
liÖ
kiÓ
u
m SL % SL % SL % SL % SL %
Líp
tra
9A 41 2 4,9 8 19,5 22 53,7 5 12,1 4 9,8
9B 44 2 4,5 9 20,5 22 50 6 13,5 5 11,5

16
- Sau khi tiÕn hµnh nghiªn có trªn líp 9B cßn líp 9A ®Ó ®èi chøng, khi kiÓm
tra kÕt thóc ch¬ng I t«i ®· thu ®îc kÕt qu¶ sau:
Sè Sè Trung
Giái Kh¸ YÕu KÐm
liÖ bµi b×nh
u kiÓ
Líp m SL % SL % SL % SL % SL %
tra
9A 41 3 7,3 10 24,4 23 56,1 3 7,3 2 4,9
9B 44 7 15,9 16 36,4 19 43,2 2 4,5 0 0

PhÇn Ba : KÕt luËn


§èi víi gi¸o viªn ®Ò tµi nµy gióp cho viÖc ph©n lo¹i mét sè d¹ng bµi tËp
trong ch¬ng I: “ §iÖn häc” cña ch¬ng tr×nh vËt lý 9 ®îc dÔ dµng vµ híng
dÉn häc sinh gi¶i bµi tËp ®¹t kÕt qu¶, nh»m n©ng cao chÊt lîng d¹y- häc
m«n vËt lý theo ph¬ng ph¸p ®æi míi. Gióp häc sinh n¾m v÷ng c¸c d¹ng bµi
tËp, biÕt c¸ch suy luËn logic, tù tin vµo b¶n th©n khi ®øng tríc mét bµi tËp
hay mét hiÖn tîng vËt lý, cã c¸ch suy nghÜ ®Ó gi¶i thÝch mét c¸ch ®óng
®¾n nhÊt.
Tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn t«i ®· rót ra nh÷ng bµu häc kinh nghiÖm sau:
- ViÖc ph©n lo¹i c¸c d¹ng bµi tËp vµ híng dÉn häc sinh lµm tèt c¸c d¹ng bµi
tËp ®· gióp cho gi¸o viªn n¾m v÷ng môc tiªu, ch¬ng tr×nh tõ ®ã n©ng cao
chÊt lîng gi¶ng d¹y m«n vËt lý.
- Gióp gi¸o viªn kh«ng ngõng t×m tßi, s¸ng t¹o nh÷ng ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i
vµ gi¶i bµi tËp phï hîp víi ®èi tîng häc sinh, tõ ®ã nh»m n©ng cao tr×nh ®é
chuyªn m«n vµ nghiÖp vô cña ngêi gi¸o viªn.
* Mét sè kiÕn nghÞ:
ViÖc d¹y häc m«n vËt lý trong trêng phæ th«ng lµ rÊt quan träng, gióp
c¸c em biÕt c¸ch t duy logic, biÕt ph©n tÝch tæng hîp c¸c hiÖn tîng trong

17
cuéc sèng. V× vËy gi¸o viªn gi¶ng d¹y m«n vËt lý cÇn kh«ng ngõng häc hái,
s¸ng t¹o ®Ó t×m ra nh÷ng ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y phï hîp nhÊt víi tõng ®èi t-
îng häc sinh.§èi víi b¶n th©n t«i kinh nghiÖm nghiªn cøu khoa häc cha nhiÒu
nªn trong ®Ò tµi nµy cã khiÕm khuyÕt g× mong c¸c ®ång chÝ ®ång
nghiÖp tiÕp tôc nghiªn cøu, bæ sung ®Ó ®Ò tµi cã thÓ ®¹t ®îc kÕt qu¶ cao
h¬n. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n.
C¸c môc lôc:
1.Tµi liÖu tham kh¶o:
- S¸ch gi¸o khoa vËt lý 9 -NXB_GD N¨m 2005
- S¸ch bµi tËp vËt lý 9 - NXBGD n¨m 2005
- S¸ch gi¸o viªn vËt lý 9 - NXBGD n¨m 2005
- Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vËt lý ë trêng phæ th«ng, tËp 1 - NXBGD-1979
- Ph¬ng ph¸p d¹ng bµi tËp vËt lý - NXBGD
2. Môc lôc tæng qu¸t
PhÇn mét: më ®Çu : Tõ trang 1 ®Õn trang 2
PhÇn hai: néi dung: Tõ trang 2 ®Õn trang 16
PhÇn ba: kÕt luËn: Tõ trang 17 ®Õn trang 17.

18

You might also like