Giao An BDHSG Toan 9

Trêng §¹i häc c«ng nghiÖp hµ néi
Ngµy so¹n :28/10/2008

Buæi 8: Ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn
A. KiÕn thøc c¬ b¶n:
I. Mét sè ph¬ng ph¸p thêng vËn dông khi gi¶i ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn
1. Ph¬ng ph¸p ®a vÒ ph¬ng tr×nh tÝch:
Çc vÝ dô:
VD1: T×m çc nghiÖm nguyªn cña ph¬ng tr×nh: xy – x – y =2
Gi¶i:
ViÕt PT vÒ d¹ng: (x – 1 )(y – 1 ) =3
Do x, y  Z nªn (x-1), (y-1)  Z vµ x-1, y-1 lµ íc cña 3
Do vai trß cña x,y nh nhau nªn kh«ng mÊt tÝnh tæng qu¸t g/s x  y
 x  1  3  x  4
 
  y 1  1 y  2
 x 1  y 1  
  x  1  1  x  0
 
  y  1  3   y  2
VËy ph¬ng tr×nh cã nghiÖm (x;y) = (4;2), (0;-2) , (2;4), (-2;0)
VD2: T×m nghiÖm nguyªn cña ph¬ng tr×nh: x2+x+6=y2 (2)
Gi¶i: Ph¬ng tr×nh ®· cho t¬ng ®¬ng víi
4 x 2  4 x  24  4 y 2
  2 y    2 x  1  23
2 2
  2 y  2 x  1   2 y  2 x  1   23
2 y  2x 1  0  2 y  2x  1  0
 x  5

 y  6
  x  6

 2 y  2 x  1  23  2 y  12   y  6
Ta cã: 2 y  2 x  1  2 y  2 x  1 nªn   
 2 y  2 x  1  1  2 x  1  11   x  5
  y  6

  x  6
 y  6

VËy ph¬ng tr×nh cã çc nghiÖm nguyªn (5;6),(5;-6),(-6;6),(-6,6)
2. §a vÒ ph¬ng tr×nh tæng:
Çc vÝ dô:
VD1: T×m çc nghiÖm nguyªn d¬ng cña ph¬ng tr×nh: x2 – 4xy +5y2=169
Gi¶i:
Pt t¬ng ®¬ng víi: (x – 2y)2 +y2 =169 =132+02=122+52
1 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

Sinh viªn: NguyÔn thÞ thóy- Líp §¹i häc kÕ to¸n4
  x  2 y  0

 y  13

 x  2 y  5
Mµ y  Z ; x  2 y  N   
+
 y  12

  x  2 y  12

  y  5
Tõ ®ã t×m ®îc nghiÖm nguyªn d¬ng cña PT: (26;13), (29;12) , (19;22), (22;5)
VD2: T×m nghiÖm nguyªn d¬ng cña ph¬ng tr×nh:
1 10
x 
1 7
y
z
Gi¶i:
10 1 1 1
 1  x  1
Ta cã 7 2
1
y
1
2
1
3 z 3
V× sù ph©n tÝch trªn lµ duy nhÊt nªn ta cã x=1;y=2;z=3
3. NhËn xÐt vÒ Èn sè:
VD: Gi¶i ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn: 1+x+x2+x3=y3

Gi¶i:
Ta cã x2+x+1>0 vµ 5x2+11x+7>0 víi mäi x
Nªn (1+x+x2+x3) – (x2+x+1)< 1+x+x2+x3<(1+x+x2+x3) +(5x2+11x+7)
Do ®ã x3<y3<(x+2)3 suy ra y3=(x+1)3
Tõ ®ã suy ra x(x+1)=0
 x  0  x  1
VËy nghiÖm nguyªn cña ph¬ng tr×nh ®· cho lµ:  ;
y 1 y  0
4. VËn dông tÝnh chÊt cña tËp hîp sè nguyªn.
VD1: Gi¶i ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn: 3x+17y=159
Gi¶i:
Gi¶ sö x,y lµ çc sè nguyªn tho¶ m·n ph¬ng tr×nh
Ta thÊy 3x,159 chia hÕt cho 3 nªn 17y ph¶i chia hÕt cho 3 mµ 17 kh«ng chia hÕt cho 3
vËy y ph¶i chi hÕt cho 3 suy ra y=3t(t  Z )
Thay y=3t vµo pt ta ®îc: x=53-17t
Thay x=53-17t; y=3t vµo pt, ta ®îc nghiÖm ®óng
VD2: T×m nghiÖm nguyªn tè cña ph¬ng tr×nh: x2 – 2y2 = 1
Gi¶i:
PT t¬ng ®¬ng víi (x+1)(x-1)=2y2
V× x2=2y2+1 lµ sè lÎ nªn x+1, x-1 lµ sè ch½n do ®ã (x+1)(x-1) chia hÕt cho 4 vËy y2
chia hÕt cho 2 suy ra y chia hÕt cho 2 mµ y lµ sè nguyªn tè nªn y=2
VËy ph¬ng tr×nh cã nghiÖm: (3;2)
5. Ph¬ng ph¸p chøng minh b»ng ph¶n chøng.

b. VÝ dô: T×m çc nghiÖm nguyªn cña pt: x3+2y3=4z3 (1)

Gi¶i:
Gi¶ sö (x0;y0;z0) lµ mét nghiÖm nguyªn cña ph¬ng tr×nh (1) .
Khi ®ã x0 chia hÕt cho 2 . ®Æt x0=2x1 . Thay vµo (1) ta cã y0 chia hÕt cho 2, ®Æt
y0=2y1
Thay vµo (1) ta cã z0 chia hÕt cho 2 ,®Æt z0=2z1.
Nh vËy nÕu (x0;y0;z0) lµ nghiÖm cña (1) th× (x1;y1;z1) còng lµ nghiÖm cña (1) .
Qu¸ tr×nh cø tiÕp tôc m·i suy ra x0,y0,z0 chia hÕt cho 2k (k thuéc tËp sè tù nhiªn)
VËy (x0;y0;z0)=(0;0;0)
B. Bµi tËp ¸p dông

Bµi1: T×m nghiÖm nguyªn d¬ng cña çc ph¬ng tr×nh:
a/ 5x-y=13 d/12x+17y=41 h/ 4x+11y=47
b/23x+53y=109 e/5x+10y=3 i/12x-7y=45
c/12x-5y=21 g/4x+12y=7 k/9x+10y=135
Bµi2: Gi¶i ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn
a/ x2+91=y2 e/ 2m-2n=1984 k/ x+y=xy
b/x2-656xy-657y2=1983 g/ (x+5)(y+6)=3xy l/x2+x+1991=y2
2
c/x -25=y(y+6) h/ y3-x3=91 m/x2=y2 +2y+13
3
d/ x 2  6 y 2  x  332 i/x4 =y2(y-x2) n/x2-6xy+5y2 =121
2
Bµi3: T×m nghiÖm nguyªn d¬ng :
a/2x+2y+2z =2336
b/x2(x+2y)-y2(y+2x)=1991
c/ xy -2x +3y =27
d/3x2+10xy+8y2=96
e/ 2n+122=z2-32
Bµi4: Gi¶i ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn
a/ x2+13y2=100+6xy c/ 4x2+4x+y2=24
b/x2-x-6=-y2 d/101(x2y2z2+x2+z2)=913(y2z2+1)
Bµi5: T×m nghiÖm nguyªn d¬ng cña çc ph¬ng tr×nh sau:
a/ 3x2+2y2+z2+4xy+2xz=26-2yz e/7(x2y+x+xy2+2y)=38xy+38
b/ x2+y3-3y2=65-3y g/x6+z3-15x2z=3x2y2z-(y2+5)3
c/31(xyzt+xy+xt+zt+1)=40(yzt+y+t) h/(x2+4y2+28)2=17(x4+y4+14y2+49)
d/ 55(x3y3+x2+y2)=229(xy3+1) 1 1 1
i/ 2  2  ...  2  1
x1 x2 xn
Bµi6: T×m nghiÖm nguyªn d¬ng cña PT:

1 1
1 
1 1
2 x1 
1 1
3 x2 
 1
x3 
1 

n 1

xn
Bµi7: T×m nghiÖm nguyªn d¬ng cña çc pt sau:
a/ x+y+z=xyz e/5(xy+yz+zx)=4xyz
1 1 1 g/ xyz=9+x+y+z
b/    2 h/x+y+1=xyz
x y z
1 1 1 1 i/2x+1=3y
c/ 2     1 k/xy2+2xy+x-216y=0
x y2 z2 t 2
d/5(x+y+z+t)=2xyzt-10
Bµi8: Gi¶i ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn:
xy xz yz i/ x4+x2+4=y2-y
a/    3 k/ x4+x2-y2+y+10
z y x
b/ y3-x3=3x l/x6-x2+6=y3 –y
c/x4+x2+1=y2 m/19x2+5y2+1995z=9505+3
d/ (x+2)2-x4=y3 n/x2+y2+z2=1980
e/x3-y3-2y2-3y-1=0 o/ x14  x24  ...  x144  1999
g/y3-x3=2x+1
h/x4-y4+z4+2x2z2+3x2+4z2+1=0
Bµi9: Chøng minh r»ng çc ph¬ng tr×nh sau kh«ng cã nghiÖm nguyªn
a/ x3+y3+z3=30419751951995
b/x5+3x4y-5x3y2-15x2y3+xy4+12y5=33
Bµi10: T×m nghiÖm nguyªn d¬ng cña ph¬ng tr×nh
a/ 4xy-x-y=z2 d/ x  y  1980 víi x<y
2 3
b/ x -y =7 e/xy2+2xy-243y+x=0
c/4xy-y=9x2-4x+2
a/ 19x2+28y2=729 11x
d/  2x  1  3y  4 y 1  2
b/x2+4y2=196 5
c/ 13 x  7 y  2000 e/x3-100=225y
g/ 19x5+5y+1995z=x2-x+3
a/ x3 -3y3-9z3=0
b/x2+y2+z2+t2=2xyzt
c/8x4+4y4+2z4=u4
d/x2+y2+z2=x2y2
e/ 1!+2!+…+x!=y2
4
Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-
Ngµy so¹n :18/10/2008

Buæi 6 : Ph¬ng tr×nh v« tØ
------------------------------------------
 Ph¬ng tr×nh v« tØ lµ ph¬ng tr×nh cã chøa Èn trong dÊu c¨n
 Çc ph¬ng ph¸p thêng dïng ®Ó gi¶i ph¬ng tr×nh v« tØ
I. Ph¬ng ph¸p biÕn ®æi t¬ng ®¬ng:

 x  TXD
D¹ng1: f ( x )  g ( x)  f ( x)  g ( x)  0   (*)
 f ( x)  g ( x)
Chó ý: §iÒu kiÖn (*) ®îc lùa chän tuú theo ®é phøc t¹p cña f(x)  0 vµ g(x)  0
VD: T×m m ®Ó ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm:  x 2  3 x  2  2m  x  x 2
 x 2  3 x  2  0 1  x  2
  x 2  3 x  2  2m  x  x 2  0   
x  m 1 x  m 1
§Ó ph¬ng tr×nh cã nghiÖm th× 1  m  1  2  0  m  1
 g ( x )conghia & g ( x)  0
D¹ng2: f ( x)  g ( x)  
 f ( x)  g ( x)
2

Chó ý: Kh«ng cÇn ®Æt ®iÒu kiÖn f ( x)  0

x 1  0 x  1
VD: Gi¶i ph¬ng tr×nh: x2 1  x  1  x2  1  x  1   2   x  1
 x  1  ( x  1) 2 x  2
2
VËy ph¬ng tr×nh cã nghiÖm x=-1

 f ( x)conghia & f ( x)  0

D¹ng3: f ( x)  g ( x)  h( x)   g ( x )conghia & g ( x)  0
( f ( x )  g ( x)) 2  h( x)

Chó ý: Kh«ng cÇn ®Æt ®iÒu kiÖn h( x)  0
VD: Gi¶i ph¬ng tr×nh:
x  4  1 x  1 2x
x  1
1  x  0 
  1
 1  x  1  2 x  x  4  1  2 x  0  x 
  2
1  x  1  2 x  2 (1  x )(1  2 x )  x  4  (1  x )(1  2 x)  2 x  1
 1  1 1
x  2   x
 1 1 2 2
   x  
2 x  1  0  2 2   x  0  x0
(1  x )(1  2 x)  (2 x  1) 2 2 x 2  7 x  0  7
   x  
  2
HoÆc cã thÓ tr×nh bµy theo çch kh¸c nh sau: - T×m ®iÒu kiÖn ®Ó çc bt cã nghÜa
- BiÕn ®æi ph¬ng tr×nh
Çc bµi tËp ®Ò nghÞ:
Bµi1: Gi¶i çc ph¬ng tr×nh sau:
a/ x  2 x  3  0 e/ x  1  x  1  2
b/ x  x  1  1
2
g/ 15  x  3  x  6
c/ x  3  x  4  1 h/ 4 x  1  3 x  4  1
d/ 10  x  x  3  5 k/ 3x  2  x 2  x  2
a / x  4  1  x  1  2x d / x  2 x 1  x 1  1
b / 3x  4  2 x  1  x  3 e / x  2x 1  x  2x 1  2
c /( x  3) 10  x 2  x 2  x  12 g / x  6x  9  x  6x  9  6
Bµi3: Cho ph¬ng tr×nh: x 2  1  x  m
a/ Gi¶i ph¬ng tr×nh víi m=1
b/ Gi¶i vµ biÖn luËn ph¬ng tr×nh
II. Ph¬ng ph¸p ®Æt Èn phô - D¹ng 1:

VD1: Gi¶i ph¬ng tr×nh:

x 2  x 2  1  31
 x 2  11  x 2  11  42  0
§Æt t= x 2  11  t  11 . Khi ®ã phong tr×nh cã d¹ng:
t  6
t2 +t – 42 =0  
t  7
V× t  11 nªn t=6  x 2  11  6  x 2  11  36  x 2  25  x  5
VËy ph¬ng tr×nh cã 2 nghiÖm x=-5; x=5
VD2: Gi¶i ph¬ng tr×nh : 2 4  1  x   3 4 1  x 2  4  1  x   0
2 2
Gi¶i:
1 x
2
V× x=1 kh«ng lµ nghiÖm cña ph¬ng tr×nh nªn chia 2 vÕ cña ph¬ng tr×nh cho 4
 0 , ta
1 x 4 1 x
®îc: 24  40
1 x 1 x
1 x 1 x 1
§Æt t= 4 0  4  , Khi ®ã ph¬ng tr×nh trë thµnh:
1 x 1 x t
 t  1  0
1
2t+  3  0  2t  3t  1  0  
2
1 (kh«ng tho¶ m·n §K)
t t  0
 2
VËy ph¬ng tr×nh v« nghiÖm.
II. Ph¬ng ph¸p ®Æt Èn phô - D¹ng 2:
VD: Gi¶i PT: 3
2  x  1 x 1
Gi¶i:
§iÒu kiÖn : x-1  0  x  1
u  3 2  x u 3  v 2  1
§Æt   u 3  v 2  1 . Khi ®ã ta cã hÖ: 
v  x  1, v  0 u  v  1
Gi¶i hÖ ta t×m ®îc u=0,1,2 , thay trë l¹i Èn x ta ®îc: x=2,1,10
VËy pt ®· cho cã 3 nghiÖm 1,2,10
D¹ng3: PT cã chøa c¨n bËc 3 vµ luü thõa bËc 3

VD: Gi¶i PT: x3  2  3 3 3x  2
§Æt y= 3 3x  2 . Khi ®ã ph¬ng tr×nh chuyÓn thµnh hÖ
 x  2  3 y
3
 3 x y
 y  3 x  2
Tõ ®ã t×m ®îc x=1; x=-2
Bµi tËp ®Ò nghÞ:

a / x 2  3x  3  x 2  3x  6  3 e / ( x  1)  2  x   1  2 x  2 x 2
b / 2 x2  5x  2  2 2 x2  5x  6  1
g / 4 x 1   4
x  4 x 1 x 
c / x  3x  2  2 2 x  6 x  2   2
2 2
h / 2 n  1  x   3 n 1  x2  n  1  x   0
2 2
d /( x  5)(2  x)  3 x  3 x
2
Bµi 5: Gi¶i çc pt sau:

x 1
1  x  x 2  3x  2   x  2  3
x2
a/
x2
b /  x  2  x  2  4  x  2  3
x2
a / x2 1  2 x x2  2 x c / x2 1  2x x2  2x
b / x2  4 x   x  2 x2  2 x  4 d /  4 x  1 x 3  1  2 x 3  2 x  1
Bµi 7: Gi¶i çc ph¬ng tr×nh sau:
a / 3 9  x  2  x 1
b / 3 2  x  1 x 1
c / x  x  1   x  1 x  x 2  x  0
Bµi8: Víi gi¸ trÞ nµo cña a th× çc pt sau cã nghiÖm:
a / 3 1 x  3 1 x  a b / 1 x  1 x  a
Bµi9: Gi¶i vµ biÖn luËn çc ph¬ng tr×nh sau:
a/ x  4 x  m b / x  1  x2  m
a / 3 x  1  3 7  x  2b / 3 25  x  3 3  x  4 e / 3 2  x  x  1  1g / 3 24  x  12  x  6
c /1  3 x  16  3 x  3d / 3 x  4  3 6  x  1 h / 3 2  x  x  1  1i / 3 x  2  x  1  3
a / 3 x  1  3 x  1  3 5 xb / 3  x  1  3  x  1  3 x 2  1  1
2 2
Bµi11: Gi¶i çc ph¬ng tr×nh sau: 3

7 x  3 x5
c / 3 x  1  3 x  2  3 x  3  0d  6 x
3
7 x  3 x 5
e / 2x  3  x  2  2x  2  x  2  1 2 x  2
2 x 2 x
g / 2 x 2  9 x  4  3 2 x  1  2 x 2  21x  11h /   2
2  2 x 2  2 x

4x  9
a / x  1  x2  4 x  5 d/  7 x 2  7 x, x  0
28
b / 3 x  1  4 x 2  13 x  5 e / x3  1  2 3 2 x  1
c / x 3  2  3 3 3x  2
 
g / x 3 35  x 3 x  3 35  x 3  30
III. Ph¬ng ph¸p ®¸nh gi¸:
§¸nh gi¸ dùa trªn tam thøc bËc hai, B§T, GTT§,….
VD1: Gi¶i ph¬ng tr×nh: x 2  2 x  5  x  1  2
Gi¶i: Tõ §K ®¸nh gi¸ VT lu«n lín h¬n hoÆc b»ng 2 dùa trªn tam thøc bËc hai
VD2: Gi¶i ph¬ng tr×nh: x  x 2  1  x  x 2  1  2
Gi¶i:
§K: x  1
®¸nh gi¸ VT  2 dùa trªn B§T Cosi, dÊu = x¶y ra khi x=1,-1
Do x  1 nªn x=1
x  2 x 1  x  3  4 x 1  1
VD3: Gi¶i pt:  x 1 1  2  x 1    

x 1 1  2  x 1 
   
x 1 1 2  x 1  0  2  x  5
Bµi tËp ®Ò nghÞ:

a / 2 7 x 3  11x 2  25 x  12  x 2  6 x  1
1  1
b / 2  x2  2  2
 4 x 
x  x
c / x 1 2 x  2  x 1 2 x  2  1
y3
d / y  2 y 1  y  2 y 1 
2
e / 2 5 x3  3x 2  3x  2  x 2  6 x  1
f / 1  x 2  1  x 2  3 1  x3  3 1  x3  4 1  x 4  4 1  x 4  6
g / x  1 x  4 x  4 1 x  2  4 8
h / 4 2  x 4  x 2  3x  4
6
i / 2 x  1  19  2 x 
 x  10 x  24
2
k / x 2 4 2  x 4  x 4  x3  1
l / x  x  4 2  x2  4 2  x4  4

a / x2  4 x  4  x2  6x  9  1 d / x  2 4 x  2  x  76 x  2 1
b/ x  4 4 x  x 96 x 1 e / x2  6  x  2 x2 1
c / x  6  4 x  2  x  11  6 x  2  1 g / x  7  9  x  x 2  16 x  66
a / x  1  x  10  x  2  x  5
b / x 1  x  3  2  x  1  x 2  3x  5   4  2x
Ngµy so¹n :25/9/2008

Buæi 3-4: Chøng minh BÊt ®¼ng thøc
phÇn i : Çc kiÕn thøc cÇn lu ý
1, §Þnh nghÜa bÊt ®¼ng thøc
2, Mét sè tÝnh chÊt c¬ b¶n cña bÊt d¼ng thøc :
a, TÝnh chÊt 1: a > b <=> b < a
b, TÝnh chÊt 2: a > b vµ b > c => a > c
c, TÝnh chÊt 3: a > b <=> a + c > b + c
HÖ qu¶ : a > b <=> a - c > b - c
a + c > b <=> a > b - c
d, TÝnh chÊt 4 : a > c vµ b > d => a + c > b + d
a > b vµ c < d => a - c > b - d
e, TÝnh chÊt 5 : a > b vµ c > 0 => ac > bd
a > b vµ c < 0 => ac < bd
f, TÝnh chÊt 6 : a > b > 0 ; c > d > 0 => ac > bd
g, TÝnh chÊt 7 : a > b > 0 => an > bn
a > b <=> an > bn víi n lÎ .
h, TÝnh chÊt 8 : a > b ; ab > 0 =>
3, Mét sè ®¼ng thøc th«ng dông :
a, BÊt ®¼ng thøc C«si :
ab
Víi 2 sè d¬ng a , b ta cã :  ab
2
DÊu ®¼ng thøc x¶y ra khi : a = b
b, BÊt ®¼ng thøc Bunhiac«pxki :
Víi mäi sè a ; b; x ; y ta cã : ( ax + by )2  (a2 + b2)(x2 + y2)
10
a b
DÊu ®¼ng thøc x¶y ra <=> 
x y
c, BÊt ®¼ng thøc gi¸ trÞ tuyÖt ®èi :

a  b  ab DÊu ®¼ng thøc x¶y ra khi : ab  0
phÇn ii :
Mét sè ph¬ng ph¸p chøng minh bÊt ®¼ng thøc
1.Ph¬ng ph¸p 1 : Dïng ®Þnh nghÜa
- KiÕn thøc : §Ó chøng minh A > B , ta xÐt hiÖu A - B råi chøng minh A - B > 0 .
- Lu ý : A2  0 víi mäi A ; dÊu '' = '' x¶y ra khi A = 0 .
- VÝ dô :
Bµi 1 :
Víi mäi sè : x, y, z chøng minh r»ng : x2 + y2 + z2 +3  2(x + y + z)
Gi¶i :
Ta xÐt hiÖu : H = x2 + y2 + z2 +3 - 2( x + y + z)
= x2 + y2 + z2 +3 - 2x - 2y - 2z
= (x2 - 2x + 1) + (y2 - 2y + 1) + (z2 - 2z + 1)
= (x - 1)2 + (y - 1)2 + (z - 1)2
Do (x - 1)2  0 víi mäi x (y - 1)2  0 víi mäi y (z - 1)2  0 víi mäi z
=> H  0 víi mäi x, y, z
Hay x2 + y2 + z2 +3  2(x + y + z) víi mäi x, y, z .
DÊu b»ng x¶y ra <=> x = y = z = 1.
Bµi 2 :
Cho a, b, c, d, e lµ çc sè thùc :
Chøng minh r»ng : a2 + b2 + c2 + d2 + e2  a(b + c + d + e)
Gi¶i :
XÐt hiÖu : H = a2 + b2 + c2 + d2 + e2 - a(b + c + d + e)
a a a a
=(  b )2 + (  c )2 + (  d )2 + (  e )2
2 2 2 2
a
Do (  b )2  0 víi mäi a, b
2
a
Do(  c )2  0 víi mäi a, c
2
a
Do (  d )2  0 víi mäi a, d
2
a
Do (  e )2  0 víi mäi a, e
2

=> H  0 víi mäi a, b, c, d, e

a
DÊu '' = '' x¶y ra <=> b = c = d = e =
2
Bµi 3 : Chøng minh bÊt ®¼ng thøc :
2
a2  b2  a  b 
 
2  2 
Gi¶i :
2
a2  b2  a  b 
XÐt hiÖu : H =  
2  2 
2( a 2  b 2 )  (a 2  2ab  b 2 )
=
4
1 1
= (2a  2b  a 2  b 2  2ab)  (a  b) 2  0 . Víi mäi a, b .
2 2
4 4
DÊu '' = '' x¶y ra khi a = b .
2. Ph¬ng ph¸p 2 ; Dïng phÐp biÕn ®æi t¬ng ®¬ng .
- KiÕn thøc : BiÕn ®æi bÊt ®¼ng thøc cÇn chøng minh t¬ng ®¬ng víi bÊt ®¼ng thøc
®óng hoÆc bÊt ®¼ng thøc ®· ®îc chøng minh lµ ®óng .
VÝ dô :
Bµi 1 : Cho a, b lµ hai sè d¬ng cã tæng b»ng 1 . Chøng minh r»ng :
1 1 4
 
a 1 b 1 3
Gi¶i:
Dïng phÐp biÕn ®æi t¬ng ®¬ng ;
3(a + 1 + b + 1)  4(a + 1) (b + 1)
 9  4(ab + a + b + 1) (v× a + b = 1)
 9  4ab + 8  1  4ab  (a + b)2  4ab
BÊt ®¼ng thøc cuèi ®óng . Suy ra ®iÒu ph¶i chøng minh .
Bµi 2: Cho a, b, c lµ çc sè d¬ng tho¶ m·n : a + b + c = 4
Chøng minh r»ng : (a + b)(b + c)(c + a)  a3b3c3
Gi¶i:
Tõ : (a + b)2  4ab , (a + b + c)2 =  (a  b)  c 2  4(a  b)c
=> 16  4(a + b)c => 16(a + b)  4(a + b)2c  16 abc
=> a + b  abc
T¬ng tù : b + c  abc
c + a  abc
=> (a + b)(b + c)(c + a)  a3b3c3
Bµi 3 : Chøng minh bÊt ®¼ng thøc :
3
a3  b3  a  b 
  ; trong ®ã a > 0 ; b > 0
2  2 
Gi¶i :
Dïng phÐp biÕn ®æi t¬ng ®¬ng : Víi a > 0 ; b > 0 => a + b > 0

3
a3  b3  a  b 
 
2  2 
ab 2  a  b   a  b 2
  .( a  ab  b 2
)    . 
 2   2   2 
2
ab
 a2 - ab + b2   
 2 
 4a2 - 4ab + 4b2  a2 + 2ab + b2
 3a2 - 6ab + 3b2  3(a2 - 2ab + b2)  0
3
a3  b3  a  b 
BÊt ®¼ng thøc cuèi cïng ®óng ; suy ra :  
2  2 
Bµi 4:
1
Cho 2 sè a, b tho¶ m·n a + b = 1 . CMR a3 + b3 + ab 
2
Gi¶i :
1 1
Ta cã : a3 + b3 + ab  <=> a3 + b3 + ab -  0
2 2
1
<=> (a + b)(a2 - ab + b2) + ab -  0
2
1
<=> a2 + b2 -  0 . V× a + b = 1
2
<=> 2a2 + 2b2 - 1  0
<=> 2a2 + 2(1-a)2 - 1  0 ( v× b = a -1 )
<=> 4a2 - 4a + 1  0
<=> ( 2a - 1 )2  0
1
BÊt ®¼ng thøc cuèi cïng ®óng . VËy a3 + b3 + ab 
2
1
DÊu '' = '' x¶y ra khi a = b =
2
3
a3  b3  a  b 
Bµi 5 : Chøng minh bÊt ®¼ng thøc :  
2  2 
Trong ®ã : a > 0 , b > 0 .
Gi¶i :
Víi a > 0 , b > 0 => a + b > 0
3
a3  b3  a  b 
Ta cã :  
2  2 
2
ab 2  a  b  a  b 
<=> . a  ab  b   
2
  
 2   2  2 
2
ab
<=> a  ab  b  
2 2

 2 
<=> 4a2 - 4ab + 4b2  a2 + 2ab + b2

<=> 3(a2 - 2ab + b2 )  0

<=> 3(a - b)2  0 . BÊt ®¼ng thøc nµy ®óng
3
a3  b3  a  b 
=>  
2  2 
DÊu '' = '' x¶y ra khi a = b .
Bµi 6 : Víi a > 0 , b > 0 . Chøng minh bÊt ®¼ng thøc :
a b
 a  b
b a
Gi¶i :
Dïng phÐp biÕn ®æi t¬ng ®¬ng :
a b
 a  b
b a
 ( a a  b b )  ab ( a  b )  0
 ( a )3  ( b )3   ab ( a  b )  0
 ( a b )(a  ab  b)  ab ( a  b)  0
 ( a b )(a  2 ab  b)  0
 ( a b )( a  b)  0
a b
BÊt ®¼ng thøc cuèi ®óng ; suy ra :  a  b
b a
3. Ph¬ng ph¸p 3: dïng bÊt ®¼ng thøc quen thuéc .
- KiÕn thøc : Dïng çc bÊt ®¼ng thøc quen thuéc nh : C«si , Bunhiac«pxki , bÊt ®¼ng
thøc chøa dÊu gi¸ trÞ tuyÖt ®èi ®Ó biÕn ®æi vµ chøng minh ,
Mét sè hÖ qu¶ tõ çc bÊt ®¼ng thøc trªn : x2 + y2  2xy
a b
Víi a, b > 0 ,  2
b a
Çc vÝ dô :
Bµi 1 : Gi¶ sö a, b, c lµ çc sè d¬ng , chøng minh r»ng:
a b c
  2
bc ca ab
Gi¶i
¸p dông B§T Cauchy , ta cã :
a 2a
a + (b + c)  2 a (b  c )  
bc abc
T¬ng tù ta thu ®îc :
b 2b c 2c
 , 
ca abc ab abc
DÊu b»ng cña ba B§T trªn kh«ng thÓ ®ång thêi x¶y ra , v× khi ®ã cã :
a = b + c , b = c + a , c = a + b nªn a + b + c = 0 ( tr¸i víi gi¶ thiÕt a, b, c ®Òu lµ sè d¬ng ).

a b c
Tõ ®ã suy ra :   2
bc ca ab
Bµi 2:
Cho x , y lµ 2 sè thùc tho¶ m·n :
x2 + y2 = x 1  y  y 1  x 2 2
Chøng minh r»ng : 3x + 4y  5

Gi¶i :
¸p dông bÊt ®¼ng thøc Bunhiac«pxki ta cã :
(x2 + y2)2 = ( x 1  y  y 1  x )2 ( x  1 ; y
2 2  1)
 (x2 + y2)(1 - y2 + 1 - x2)

=> x2 + y2  1
Ta l¹i cã : (3x + 4y)2  (32 + 42)(x2 + y2)  25
=> 3x + 4y  5
 2  3
x  y  1
2
 x  5
§¼ng thøc x¶y ra   x  0, y  0 
 x y 4
 y 

 3 4  5
3 5
§iÒu kiÖn : x
2 2
Bµi 3: Cho a, b, c  0 ; a + b + c = 1 . Chøng minh r»ng :
a, ab  bc  ca  6
b, a 1  b 1  c  1  3,5
Gi¶i
a, ¸p dông bÊt d¼ng thøc Bunhiac«pxki víi 2 bé 3 sè ta cã :
 a  b .1  b  c .1  c  a .1  1  1  1  a  b    b  c  2 2
  ca  2



=>  ab  bc  ca  2

 3.(2a  2b  ac)  6
=> ab  bc  ca  6 .

1
DÊu '' = '' x¶y ra khi : a = b = c =
3
b, ¸p dông bÊt ®¼ng thøc C«si , ta cã :
(a  1)  1 a
a 1   1
2 2
b c
T¬ng tù : b 1  1 ; c 1  1
2 2
Céng tõng vÕ cña 3 bÊt ®¼ng thøc trªn ta ®îc :
abc
a 1  b 1  c 1   3  3,5
2
DÊu ®¼ng thøc x¶y ra khi a = b = c =0 tr¸i víi gi¶ thiÕt : a + b + c = 1
VËy : a 1  b 1  c  1  3,5
Bµi 4 : Cho çc sè d¬ng a , b , c tho¶ m·n : a + b + c = 1 .

1 1 1
Chøng minh r»ng :   9
a b c
Gi¶i :
a b
Ta cã :  0 ,a,b>0
b a
1 1 1 1 1 1 1 1 1
Ta cã :    (   ) .1 = (   ) .(a + b + c)
a b c a b c a b c
a a b b c c
=1     1     1
b c a c a b
a b b c c a
= 3 (  ) (  )(  )  3 + 2 + 2 + 2 = 9
b a c b a c
1 1 1
=>    9
a b c
1
DÊu ''='' x¶y ra khi : a = b = c =
3
Bµi 5
1 1 4
a, Cho x , y > 0 . Chøng minh r»ng :  
x y x y
b, Cho tam gi¸c ABC cã chu vi 2p = a + b + c (a, b , c lµ ®é dµi çc c¹nh cña tam gi¸c ) .
Chøng minh r»ng :
1 1 1 1 1 1
  2(   )
pa p b p c a b c
Gi¶i
a, ¸p dông bÊt ®¼ng thøc C«si ta cã : x y2 xy
1 1 2
x

y
 xy
1 1
=> (x + y)( x
 )
y
 4
1 1 4
=> x

y
 x y
bca
b, Ta cã : p - a = 0
2
T¬ng tù : p - b > 0 ; p - c > 0 ;
1 1 4 4
¸p dông kÕt qu¶ c©u a , ta ®îc ; p  a  p  b  ( p  a)  ( p  b)  c
1 1 4
T¬ng tù :  
pb pc a
1 1 4
 
pa pc b
1 1 1 1 1 1
=> 2(   )  4(   )
pa pc pc a b c
=> ®IÒu ph¶i chøng minh .

DÊu '' = '' x¶y ra khi : p - a = p - b = p - c  a = b = c .
16
Khi ®ã tam gi¸c ABC lµ tam gi¸c ®Òu .

4. Ph¬ng ph¸p 4 ; Dïng çc tÝnh chÊt cña bÊt ®¼ng thøc :
- KiÕn thøc : Dïng çc tÝnh chÊt ®· ®îc häc ®Ó vËn dông vµo gi¶i çc bµi tËp .
Çc vÝ dô :
Bµi 1 : Cho 2 sè x , y tho¶ m·n ®iÒu kiÖn : x + y = 2 .
Chøng minh r»ng : x4 + y4  2
Gi¶i
Theo tÝnh chÊt b¾c cÇu ta cã : (x2 - y2)  0  x4 + y4  2x2y2
 2(x4 + y4)  (x2 + y2)2 (1)
Ta cã : (x - y)2  0  x2 + y2  2xy
 2(x2 + y2 )  (x +y)2
2(x2 + y2 )  4 V× : x + y = 2
 x2 + y2  2 (2)
Tõ (1) vµ (2) ta cã : x4 + y4  2
DÊu '' = '' x¶y ra khi x = y = 1 .
Bµi 2:
Cho 0 < a, b, c, d < 1 . Chøng minh r»ng :
(1 - a)(1 - b)(1 - c)(1 - d) > 1 - a - b - c - d .
Gi¶i :
Ta cã : (1 - a)(1 - b) = 1 - a - b + ab
Do a, b > 0 nªn ab > 0 => (1 - a)(1 - b) > 1 - a - b .
Do c < 1 nªn 1 - c > 0 => (1 - a)(1 - b)(1 - c) > (1 - a - b)(1 - c)
 (1 - a)(1 - b)(1 - c) > 1 - a - b - c + ac + bc .
Do a, b, c, d > 0 nªn 1 - d > 0 ; ac + bc > 0 ; ad + bd + cd > 0
=>(1 - a)(1 - b)(1 - c) > 1 - a - b - c
=> (1 - a)(1 - b)(1 - c)(1 - d) > (1 - a - b - c)(1 - d)
=> (1 - a)(1 - b)(1 - c)(1 - d) > 1 - a - b - c - d + ad + bd + cd
=> (1 - a)(1 - b)(1 - c)(1 - d) > 1 - a - b - c - d .
Bµi 3 : Cho 0 < a, b, c < 1 . Chøng minh r»ng :
2a3 + 2b3 + 2c3 < 3 + a2b + b2c + c2a
Gi¶i :
Do a, b < 1 => a3 < a2 < a < 1 ; b3 < b2 < b < 1 ; ta cã :
(1 - a2)(1 - b) > 0 => 1 + a2b > a2 + b
17Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

=> 1 + a2b > a3 + b3 hay a3 + b3 < 1 + a2b .

T¬ng tù : b3 + c3 < 1 + b2c ; c3 + a3 < 1 + c2a .
=> 2a3 + 2b3 + 2c3 < 3 + a2b + b2c + c2a
5. Ph¬ng ph¸p 5 : Chøng minh ph¶n chøng .
- KiÕn thøc : Gi¶ sö ph¶i chøng minh bÊt ®¼ng thøc nµo ®ã ®óng , ta h·y gi¶ sö bÊt
d¼ng thøc ®ã sai , sau ®ã vËn dông çc kiÕn thøc ®· biÕt vµ gi¶ thiÕt cña ®Ò bµi ®Ó suy ra
®iÒu v« lý .
§iÒu v« lý cã thÓ lµ tr¸i víi gi¶ thiÕt , hoÆc lµ nh÷ng ®iÒu tr¸i nhîc nhau , tõ ®ã suy
ra ®¼ng thøc cÇn chøng minh lµ ®óng .
Mét sè h×nh thøc chøng minh bÊt ®¼ng thøc :
+ Dïng mÖnh ®Ò ®¶o
+ Phñ ®Þnh råi suy ra ®iÒu tr¸i víi gi¶ thiÕt .
+ Phñ ®Þnh råi suy ra tr¸i víi ®IÒu ®óng .
+ Phñ ®Þnh råi suy ra hai ®IÒu trµI ngîc nhau .
+ Phñ ®Þnh råi suy ra kÕt luËn .
Çc vÝ dô :
Bµi 1 : Cho 0 < a,b,c,d <1 . Chøng minh r»ng ; Ýt nhÊt cã mét bÊt ®¼ng thøc sau lµ sai :
2a(1 - b) > 1
3b(1 - c) > 2
8c(1 - d) > 1
32d(1 - a) > 3
Gi¶i:
Gi¶ sö ngîc l¹i c¶ bèn ®¼ng thøc ®Òu ®óng . Nh©n tõng vÒ ;
ta cã : 2.3.8.32a(1 - b)b(1 - c)c(1 - d)d(1 - a) > 2 .3
1
=>  a (1  a ) b(1  b) c(1  c) d (1  d )  (1)
256
MÆt kh¸c , ¸p dông bÊt ®¼ng thøc C«si ta cã :
a 1 a 1 1
a (1  a )   => a(1 - a) 
2 2 4
1
T¬ng tù : b(1 - b) 
4
1
c(1 - c) 
4
1
d(1 - d) 
4
Nh©n tõng vÒ çc bÊt ®¼ng thøc ; ta cã :

1
 a(1  a) b(1  b) c(1  c) d (1  d )  (2)
256
Tõ (1) vµ (2) suy ra v« lý .
§iÒu v« lý ®ã chøng tá Ýt nhÊt mét trong 4 bÊt ®¼ng thøc cho trong ®Çu bµi lµ sai .
Bµi 2 : ( Phñ ®Þnh råi suy ra hai ®iÒu tr¸i ngîc nhau )
Chøng minh r»ng kh«ng cã 3 sè d¬ng a, b, c nµo tho¶ m·n c¶ ba bÊt ®¼ng thøc sau :
1 1 1
a 2 ; b  2 ; c 2
b c a
Gi¶i
Gi¶ sö tån t¹i 3 sè d¬ng a, b, c tho¶ m·n c¶ 3 bÊt ®¼ng thøc :
1 1 1
a 2 ; b  2 ; c 2
b c a
Céng theo tõng vÕ cña 3 bÊt ®¼ng thøc trªn ta ®îc :
1 1 1
a b c  6
b c a
1 1 1
 (a  )  (b  )  (c  )  6 (1)
a b c
1 1 1
V× a, b, c > 0 nªn ta cã : (a  )  2 ; (b  )  2 ; (c  )  2
a b c
1 1 1
=> (a  )  (b  )  (c  )  6 §iÒu nµy m©u thuÉn víi (1)
a b c
VËy kh«ng tån t¹i 3 sè d¬ng a, b, c tho¶ m·n c¶ 3 bÊt ®¼ng thøc nãi trªn . => ®pcm
Bµi 3 : Chøng minh r»ng kh«ng cã çc sè d¬ng a, b, c tho¶ m·n c¶ 3 bÊt ®¼ng thøc sau :
4a(1 - b) > 1 ; 4b(1 - c) > 1 ; 4c(1 - a ) > 1 .
Híng dÉn : t¬ng tù nh bµi 2 :
Bµi 4 :( Phñ ®Þnh råi suy ra tr¸i víi ®iÒu ®óng )
Cho a3 + b3 = 2 . Chøng minh r»ng : a + b  2 .
Gi¶i :
Gi¶ sö : a + b > 2 => (a + b )3 > 8
=> a3 + b3 + 3ab(a + b) > 8
=> 2 + 3ab(a + b) > 8 ( V× : a3 + b3 = 2 )
=> ab(a + b) > 2
=> ab(a + b) > a3 + b3 ( V× : a3 + b3 = 2 )
Chia c¶ hai vÕ cho sè d¬ng a, b ta ®îc :
ab > a2 - ab + b2 => 0 > (a - b)2 V« lý
VËy : a + b  2
6. Ph¬ng ph¸p 6 : §æi biÕn sè
19
- KiÕn thøc : Thùc hiÖn ph¬ng ph¸p ®æi biÕn sè nh»m ®a bµi to¸n ®· cho vÒ d¹ng
®¬n gi¶n h¬n , gän h¬n , d¹ng nh÷ng bµi to¸n ®· biÕt çch gi¶i ...
Çc vÝ dô :
Bµi 1 : Chøng minh r»ng : NÕu a , b , c > 0 th× :
a b c 3
  
bc ca ba 2
Gi¶i:
§Æt : b +c = x , c + a = y , a + b = z
x yz
=> a + b + c =
2
yzx zx y x yz
=> a = , b= , c=
2 2 2
Khi ®ã :
a b c yzx zx y x yz
VT =   = 2x  2 y  2z
bc ca ba
1 y x 1 z x 1 z y 3 3 3
= (  )  (  )  (  )   111 
2 x y 2 x z 2 y z 2 2 2
Bµi 2 : Chøng minh r»ng ; víi mäi sè thùc x, y ta cã bÊt ®¼ng thøc :
1 ( x 2  y 2 )(1x 2 y 2 ) 1
-  
4 (1  x 2 ) 2 (1  y 2 ) 2 4
Gi¶i:
x2  y2 1 x2 y2
§Æt : a = vµ b =
(1  x 2 )(1  y 2 ) (1  x 2 )(1  y 2 )
( x 2  y 2 )(1  x 2 y 2 )
=> ab =
(1  x 2 ) 2 (1  y 2 ) 2
1 1
Ta cã dÔ thÊy víi mäi a, b th× : - (a  b) 2  ab  (a  b) 2
4 4
2
2 2 
Mµ : (a - b) = 1  2 
 x  1
2
 2 
(a + b)2 = 1  
 y  1
2
1 1
Suy ra : -  ab  .
4 4
Bµi 3 : Cho a, b, c > 0 ; a + b + c  1 . Chøng minh r»ng :
1 1 1
 2  2 9
a  2bc b  2ca c  2ab
2
Gi¶i :
§Æt : a2 + 2bc = x ; b2 + 2ca = y ; c2 + 2ab = z
Khi ®ã : x + y + z = a2 + 2bc + b2 + 2ca + c2 + 2ab

= (a + b + c)2  1
Bµi to¸n trë thµnh : Cho x, y, z > 0 , x + y + z  1 .
Cøng minh r»ng :
1 1 1
  9
x y z
1 1 1
Ta chøng minh ®îc : (x + y + z)(   )9
x y z
Theo bÊt ®¼ng thøc C«si

1 1 1
Mµ : x + y + z  1 nªn suy ra   9
x y z
.
PhÇn iii : øng dông cña bÊt ®¼ng thøc

I- Dïng bÊt ®¼ng thøc ®Ó t×m cùc trÞ .
- KiÕn thøc : NÕu f(x)  m th× f(x) cã gi¸ trÞ nhá nhÊt lµ m .
NÕu f(x)  M th× f(x) cã gi¸ trÞ lín nhÊt lµ M .
Ta thêng hay ¸p dông çc bÊt ®¼ng thøc th«ng dông nh : C«si , Bunhiac«pxki , bÊt ®¼ng
thøc chøa dÊu gi¸ trÞ tuyÖt ®èi .
KiÓm tra trêng hîp x¶y ra dÊu ®¼ng thøc ®Ó t×m cùc trÞ .
T×m cùc trÞ cña mét biÓu thøc cã d¹ng lµ ®a thøc , ta hay sö dông ph¬ng ph¸p biÕn ®æi t-
¬ng ®¬ng , ®æi biÕn sè , mét sè bÊt ®¼ng thøc ...
T×m cùc trÞ cña mét biÓu thøc cã chøa dÊu gi¸ trÞ tuyÖt ®èi , ta vËn dông çc bÊt ®¼ng
thøc chøa dÊu gi¸ trÞ tuyÖt ®èi
Chó ý : A  B  A B
X¶y ra dÊu '' = '' khi AB  0

A  0 DÊu ''= '' x¶y ra khi A = 0
VÝ dô :
Bµi 1 : T×m gi¸ trÞ nhá nhÊt cña biÓu thøc : B = a3 + b3 + ab ; Cho biÕt a vµ b tho¶ m·n : a +
b=1.
Gi¶i
B = (a + b)(a2 - ab + b2) + ab = a2 - ab + b2 + ab = a2 + b2
1
Ta cã : 2(a2 + b2)  (a + b)2 = 1 => a2 + b2 
2
1 1
VËy min B = khi a = b =
2 2
Bµi 2: a, T×m gi¸ trÞ nhá nhÊt cña biÓu thøc :
A = (x2 + x)(x2 + x - 4)
b, T×m gi¸ trÞ nhá nhÊt cña biÓu thøc :
B = - x2 - y2 + xy + 2x +2y

Gi¶i
a, A = (x2 + x)(x2 + x - 4) . §Æt : t = x2 + x - 2
=> A = (t - 2)(t + 2) = t2 - 4  - 4
DÊu b»ng x¶y ra khi : t = 0  x2 + x - 2 = 0
(x - 2)(x + 2) = 0  x = -2 ; x = 1 .
=> min A = - 4 khi x = -2 ; x = 1 ;
b, T¬ng tù
Bµi 3 : T×m gi¸ trÞ nhá nhÊt cña biÓu thøc .
a, C = 2x  3  2x  1
b, D = x2  x  3  x2  x  6
c, E = x 1  x  2  x  3  x  4
Gi¶i :
a, ¸p dông B§T : A  B  A B
DÊu '' = ''x¶y ra khi AB  0 .

=> C = 2x  3  1  2x  2x  3  1  2x   2  2
1 3
DÊu '' = '' x¶y ra khi (2x - 3)(1 - 2x)  0  x
2 2
1 3
VËy minC = 2 khi x
2 2
b, T¬ng tù : minD = 9 khi : -3  x  2
c, minE = 4 khi : 2  x  3
Bµi 4 : Cho a < b < c < d , t×m :
Minf(x) = xa + xb + xc + xd
Híng dÉn : t¬ng tù : minf(x) = d + c - b - a khi b  x  c

1 1 1
Bµi 5 : Cho ba sè d¬ng x , y , z tho¶ m·n : + 1 y +  2
1 x 1 z
T×m gi¸ trÞ lín nhÊt cña tÝch : P = xyz
Gi¶i :
1 1 1 y z yz
 (1 - 1 y
)+(1- ) = 1 y +  2
1 x 1 z 1 z (1  y )(1  z )
1 zx
T¬ng tù : 1 y
 2
(1  x )(1  z )
1 xy
 2
1 z (1  x)(1  y )
1
Tõ ®ã suy ra : P = xyz 
8

1 1
MaxP = khi x = y = z =
8 2
Bµi 6 : Cho 3 sè d¬ng a, b, c th¶o m·n : a + b + c = 1 . T×m gi¸ trÞ nhá nhÊt cña biÓu
1 1 1
thøc : F = (a  ) 2  (b  ) 2  (c  ) 2
a b c
Gi¶i:
1 1 1
Ta cã : F = (a2 + b2 + c2) + ( 2
 2  2)+6
a b c
VËn dông bÊt ®¼ng thøc Bunhiac«pxki , ta cã :
(a.1 + b.1 + c.2)2  3(a2 + b2 + c2)
1
=> a2 + b2 + c2 
3
1 1 1 1 1 1
T¬ng tù : (   ) 2  3 ( 2
 2  2)
a b c a b c
1 1 1 1 1 1 1 1 1
MÆt kh¸c :    (   ).1 = (   )(a + b + c)
a b c a b c a b c
a b b c c a
=3+(  )+(  )+(  )  3+2+2+2=9
b a c b a c
1 1 1
=>    9
a b c
1 1 1
=> (   ) 2  81
a b c
1 1 1
=> ( 2
 2  2 )  27
a b c
1
F  + 27 + 6 = 33
3
1
Dấu '' = '' xảy ra khi : a = b = c =
3
1 1
Vậy MinF = 33 khi : a = b = c = .
3 3
yz x  1  zx y  2  xy z  3
Bài 7 : Cho G = xyz
Tìm giá trị lớn nhất của G :

Giải : Tập xác định : x  1 ; y  2 ; z  3
x 1 y2 z 3
Ta cã : G = + y
+
x z
x 11 x 1 1
Theo BĐT Côsi ta có : x 1  => 
2 x 2
y2 1 z 3 1
T¬ng tù :  ; 
y 2 2 z 2 3
1 1 1
=> G  2  
2 2 2 3

1 1 1
VËy MaxG = 2   ®¹t ®îc khi x = 2 ; y = 2 ; z = 6
2 2 2 3
x
Bµi 8 a, T×m gi¸ trÞ nhá nhÊt cña H = víi x > 1 .
x 1
b. T×m gi¸ trÞ lín nhÊt cña K = x. 1 x2
HD : ¸p dông bÊt ®¼ng thøc C«si vµ lµm t¬ng tù nh bµi 5 :

II - Dïng bÊt ®¼ng thøc ®Ó gi¶i ph¬ng tr×nh .
- KiÕn thøc : Nhê vµo çc tÝnh chÊt cña bÊt ®¼ng thøc , çc ph¬ng ph¸p chøng minh
bÊt ®¼ng thøc , ta biÕn ®æi hai vÕ ( VT , VP ) cña ph¬ng tr×nh sau ®ã suy luËn ®Ó chØ ra
nghiÖm cña ph¬ng tr×nh .
NÕu VT = VP t¹i mét hoÆc mét sè gi¸ trÞ nµo ®ã cña Èn ( tho¶ m·n TX§)
=> ph¬ng tr×nh cã nghiÖm .
NÕu VT > VP hoÆc VT < VP t¹i mäi gi¸ trÞ cña Èn .
=> ph¬ng tr×nh v« nghiÖm .
- Çc vÝ dô :
Bµi 1 : Gi¶i ph¬ng tr×nh :
13 x  1 + 9 x  1 = 16x
Gi¶i:
§iÒu kiÖn : x  1 (*)
Çch 1 : ¸p dông bÊt ®¼ng thøc C«si ta cã : 13 x 1 +9 x 1
1 3
= 13.2. x  1 + 3.2. x 1
2 2
1 9
 13( x - 1 + ) + 3(x + 1 + ) = 16x
4 4
DÊu '' = '' x¶y ra
 1
 x 1  2 5
 3 x= tho¶ m·n (*)
 x 1  4
 2
Ph¬ng tr×nh (1) cã nghiÖm  dÊu '' = '' ë (2) x¶y ra
5
VËy (1) cã nghiÖm x = .
4
Bµi 2: a, T×m gi¸ trÞ lín nhÊt cña L = 2x  3 + 5  2x
b. Gi¶i ph¬ng tr×nh : 2x  3 + 5  2x - x2 + 4x - 6 = 0 (*)

Gi¶i :
a. Tãm t¾t : ( 2x  3 + 5  2x )2  2(2x - 3 + 5 - 2x) = 4
24
 2x  3 + 5  2x  2
=> MaxL = 2 khi x = 2 .
3 5
b. TX§ : x
2 2
(*)  2x  3 + 5  2x = x2 - 4x + 6
VP = (x - 2)2 + 2  2 , dÊu '' = '' x¶y ra khi x = 2 .
=> víi x = 2 ( tho¶ m·n TX§ ) th× VT = VP = 2 .
=> ph¬ng tr×nh (*) cã nghiÖm x = 2 .
6 x + x2 = x2 - 6x + 13
Gi¶i : TX§ : -2  x  6.
VP = (x - 3)2 + 4  4 . DÊu '' = '' x¶y ra khi x = 3 .
VT2 = ( 6 x .1 + x  2 .1)2  (6 - x + x + 2)(1 + 1) = 16
=> VT  4 , dÊu '' = '' x¶y ra khi 6 x = x2  x=2.
=> kh«ng cã gi¸ trÞ nµo cña x ®Ó VT = VP => Ph¬ng tr×nh v« nghiÖm
3 x 2  12 x  16 + y 2  4 y  13 =5
HD : 3 x 2  12 x  16  2; y 2  4 y  13  3 => VT  5 .
x  2  0 x  2
DÊu '' = '' x¶y ra khi :   
y  2  0 y  2
=> ph¬ng tr×nh cã nghiÖm : x = 2 ; y = 2 .
Ngµy so¹n :1/10/2008

Buæi 9: TÌM GTLN VÀ GTNN

C/ CÁC DẠNG TOÁN CỤ THỂ:
Dạng I: Các bài toán mà biểu thức là đa thức
Ví dụ 1: Tìm GTNN của các biểu thức sau:
a / f ( x)  x 2  3 x  3 b / g ( x)  x ( x  5)
Giải
2
3 9 3  3 3
a / f ( x)  x 2  3 x  3  x 2  2 x..   x   
2 4 4  2 4
2 2
 3  3 3 3
Ta có  x    0, nên x    
 2  2 4 4
2
3
khi  x    0 
3 3
Vậy: f(x) đạt GTNN bằng x
4  4 2
Cách giải chung của bài toán trên là:
Ta biến đổi đa thức đã cho về dạng:  h x   2  a trong đá a là một hằng số. Vì  h x   2  0
nên  h x   2  a  a . Do đó GTNN của biểu thức đã cho bằng a khi h(x) =0.
Ví dụ 2: Tìm GTLN của các biểu thức sau:
a / f ( x )   x 2  2 x  14 b / g ( x)  x  x 2
Giải
a / f ( x)   x 2  2 x  14   x  1  15
2
Ta có  x  1 2  0 nên   x  1 2  0    x  1 2  15  15
Vậy: f(x) đạt GTLN bằng 15 khi  x  1 2  0  x  1
Ta biến đổi đa thức đã cho về dạng:   h x   2  a trong đá a là một hằng số. Vì
 h x   2  0 nên   h x   2  a  a . Do đó GTLN của biểu thức đã cho bằng a khi h(x) =0.
2/ Bài tập tự giải:
Bài tập 1: Tìm GTLN của các biểu thức sau: f ( x)  2 x 2  3x  1
17 3
khi x 
Đáp số: f(x) đạt GTLN bằng
8 4
1 2 x
Bài tập2 : Tìm GTNN của các biểu thức sau: g ( x)  x   1
4 6
37 1
Đáp số: g(x) đạt GTNN bằng  khi x 
36 3
Bài tập 3: a/ Tìm GTNN của các biểu thức sau: f ( x )  ( x  1)( x  2 )( x  3)( x  4)
5 5
Đáp số: f(x) đạt GTNN bằng  1 khi x1, 2 
2
b/ Giải phương trình trên khi f(x)=3
 5  13
Đáp số: Phương trình có nghiệm x1, 2 
2
Bài 4: Cho phương trình  m 2  m  1 x 2   m 2  8m  3 x  1  0
Gọi x1 , x 2 là hai nghiệm của phương trình trên. Tìm GTLN và GTNN của biểu tổng S=
2 13 13  4 3
x1  x 2 Đáp số: S đạt GTLN bằng khi m 
3 3  2 13

2 13 13  4 3
S đạt GTNN bằng  khi m  
3 3  2 13
Bài 5: Cho x và y thỏa mãn điều kiện : 3x + y = 1
a/ Tìm GTNN của biểu thức: M  3 x 2  y 2
1 1 1
Đáp số: M đạt GTNN bằng khi x  ; y 
4 4 4
b/ Tìm GTLN của biểu thức: N = 2xy
1 1 1
Đáp số: N đạt GTLN bằng khi x  ; y 
6 6 2
Dạng II: Các bài toán mà biểu thức là phân thức
F ( x)
Đường lối chung để giải dạng toán này: Cho biểu thức A  G ( x) . Biểu thức A đạt GTLN khi
F(x) đạt GTLN và G(x) đạt GTNN; biểu thức A đạt GTNN khi F(x) đạt GTNN và G(x) đạt
GTLN.
1/ Ví dụ:
3 x 2  18 x  35
Ví dụ 1: Tìm GTLN của biểu thức: A 
x 2  6 x  10
Giải
3x  18 x  35
2
5 5
A  3 2  3
x  6 x  10
2
x  6 x  10  x  3 2  1
A đạt GTLN khi  x  3 2  1 đạt GTNN, mà  x  3 2  1  1
5
Vậy GTLN của A  3   8 khi  x  3 2 0  x3
1
Ta thấy bậc của tử thức bằng bậc của mẫu thức, ta thực hiện phép chia để đưa biểu
N
thức về dạng A = M + f (x ) (M, N là hằng số). Do đó biểu thức A đạt GTLN khi biểu thức
f(x) đạt GTNN.
2x  1
Ví dụ 2: Tìm GTNN của biểu thức: A   x  0
x2
Giải
2 x  1 x 2  2 x  1  x 2  x  1  x 2  x  1 
2 2
Ta có thể viết: A     1
x2 x2 x2  x 
2
 x  1
Do đó: A 1     A 1  0  A  1
 x 
x 1
Dấu “=” xảy ra khi và chỉ khi  0  x  1  0  x  1
x
Vậy biểu thức A đạt GTNN bằng -1 khi x=-1

Ta thấy bậc của tử thức nhỏ hơn bậc của mẫu thức, ta thực hiện phép biến đổi để đưa
2
  f ( x ) 
biểu thức về dạng A =  F    K (K là hằng số). Do đó biểu thức A đạt GTNN là K khi
  g ( x ) 
f ( x)
biểu thức g ( x) =0.
x2
Bài 1: Tìm GTLN của hàm số: f ( x)   x  0
x4 1
1
Đáp số: f(x) đạt GTLN bằng khi x  1
2
Bài 2: Cho x>0. Tìm giá trị của x để biểu thức
x 1
M  đạt GTLN. Đáp số: M đạt GTLN bằng khi x=2009
 x  2009 2
4.2009
x 2  2 x  2009 x3
Bài 3: Cho biểu thức: M  : 3
 x  1 ( x  2) x  3x 2  2 x
x 2  2 x  2009
a/ Rút gọn M Đáp số: M   x  1; x  2; x  0
x2
2008
b/ Tìm GTNN của M. Đáp số: M đạt GTNN bằng khi x  2009
2009
3 x 2  x 3 x 3  x 2  12 x  4
Bài 4: Cho biểu thức: N  :
3x  2 x  2( x  1)
x  1 2
a/ Rút gọn N . Đáp số: N  2 x  ;x   
x 4  3 3
b/ Tìm GTNN và GTLN của N
1
Đáp số: N đạt GTNN bằng  khi x  2
4
1
khi x  2
Đáp số: N đạt GTLN bằng
4
1 1 1
Bài 5: Cho a, b, c là ba số dương thỏa mãn điều kiện:   2
1 a 1 b 1 c
Tìm GTLN của biểu thức abc:
1 1
Đáp số: abc đạt GTLN bằng khi a  b  c 
8 2
Dạng III: Các bài toán mà biểu thức là căn thức

1/ Ví dụ:
Ví dụ 1:Cho biểu thức: f ( x)  2  x  1  x . Tìm giá trị của x để f(x) đạt GTLN.
Giải
Biểu thức f(x) có nghĩa khi:
2  x  0
  1  x  2
1  x  0
Trong điều kiện này ta có f(x)  0 nên f(x)đạt GTLN khi và chỉ khi  f  x   2 đạt GTLN.
Ta có:  f  x   2  2  x  1  x  2  2  x 1  x   3  2 2  x  x 2

2
9 1 9  1
 3 2  x2  x   3  2 x 
4 4 4  2
1 1
Do đó  f  x   2 đạt GTLN khi và chỉ khi x   0  x 
2 2
1 1 1
Vậy khi x  thì GTLN của biểu thức f (x) = 2   1   6
2 2 2
Ta cần xác điều kiện các biểu thức dưới dấu căn để cho căn thức có nghĩa, sau đó tìm
điều kiện để biểu thức  f  x   2 đạt GTLN . Điều kiện đó cũng chính là điều kiện để biều thức f(x)
đạt GTLN.
x3
Ví dụ 2: Cho biểu thức: f ( x)  . Tìm giá trị của x để f(x) đạt GTNN.
x 1  2
Giải
Biểu thứ f(x) có nghĩa khi:
x  1  0 x  1
  
 x 1  2 0 x  3
Ta biến đổi:
x3 x 1 2 ( x  1  2 )( x  1  2)
f ( x)     x 1  2
x 1  2 x 1  2 x 1 2
Do đó: f ( x)  x  1  2 nên f  x  đạt GTNN khi và chỉ khi x  1 đạt GTNN mà
x  1  0 nên x  1 đạt GTNN bằng 0 khi x  1
Vậy f(x) đạt GTNN bằng 2 khi x  1
Ta cần xác điều kiện để biểu thức có nghĩa và phân tích đa thức thành nhân tử sau đó
rút gọn biểu thức đã cho.
1 1 x2  2
Bài 1: Cho biểu thức: M   
2(1  x) 
21 x  1 x2
1
a/ Rút gon biểu thức M. Đáp số: M    x  0; x  1
x  x 1
2
b/ Tìm GTNN của MĐáp số: M đạt GTNN bằng -1 khi x=0
 x2 x2  2
Bài 2: Cho biểu thức M    :

 x  2 x  1  1  x 
2
 x 1
a/ Rút gọn biểu thức M. Đáp số: M= xx  x  0; x  1
1 1
b/Tìm GTLN của M. Đáp số: M đạt GTLN bằng khi x 
4 4
1
Bài 3: Tìm GTLN của biểu thức M 
2x  x  1
8 1
Đáp số: M đạt GTLN bằng khi x 
7 16
1
Bài 4: Tìm GTLN và GTNN của biểu thức: M 
3  1 x2
1 1
Đáp số: M đạt GTLN bằng khi x  0 M đạt GTNN bằng khi x  1
2 3
29
Bài 5:Tìm GTNN của biểu thức: M   x  2008 2   x  2009 2

Đáp số: M đạt GTNN bằng1 khi 2008  x  2009


Giao An BDHSG Toan 9

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Giao An BDHSG Toan 9

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Trêng §¹i häc c«ng nghiÖp hµ néi

Ngµy so¹n :28/10/2008

1 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

VD: Gi¶i ph¬ng tr×nh nghiÖm nguyªn: 1+x+x2+x3=y3

2 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

b. VÝ dô: T×m c¸c nghiÖm nguyªn cña pt: x3+2y3=4z3 (1)

B. Bµi tËp ¸p dông

3 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

Ngµy so¹n :18/10/2008

I. Ph¬ng ph¸p biÕn ®æi t¬ng ®¬ng:

5 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

Chó ý: Kh«ng cÇn ®Æt ®iÒu kiÖn f ( x)  0

VËy ph¬ng tr×nh cã nghiÖm x=-1

II. Ph¬ng ph¸p ®Æt Èn phô - D¹ng 1:

6 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

D¹ng3: PT cã chøa c¨n bËc 3 vµ luü thõa bËc 3

7 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

Bµi 5: Gi¶i c¸c pt sau:

Bµi11: Gi¶i c¸c ph¬ng tr×nh sau: 3

8 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

VD3: Gi¶i pt:  x 1 1  2  x 1    

Bµi1: Gi¶i c¸c ph¬ng tr×nh sau:

9 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

Ngµy so¹n :25/9/2008

c, BÊt ®¼ng thøc gi¸ trÞ tuyÖt ®èi :

11 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

=> H  0 víi mäi a, b, c, d, e

12 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

13 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

<=> 3(a2 - 2ab + b2 )  0

14 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

Chøng minh r»ng : 3x + 4y  5

 (x2 + y2)(1 - y2 + 1 - x2)

=>  ab  bc  ca  2

=> ab  bc  ca  6 .

Bµi 4 : Cho c¸c sè d¬ng a , b , c tho¶ m·n : a + b + c = 1 .

15 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

=> ®IÒu ph¶i chøng minh .

Khi ®ã tam gi¸c ABC lµ tam gi¸c ®Òu .

17Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

=> 1 + a2b > a3 + b3 hay a3 + b3 < 1 + a2b .

18Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

20 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

Theo bÊt ®¼ng thøc C«si

PhÇn iii : øng dông cña bÊt ®¼ng thøc

X¶y ra dÊu '' = '' khi AB  0

21 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

DÊu '' = ''x¶y ra khi AB  0 .

Híng dÉn : t¬ng tù : minf(x) = d + c - b - a khi b  x  c

22 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

Tìm giá trị lớn nhất của G :

23 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

HD : ¸p dông bÊt ®¼ng thøc C«si vµ lµm t¬ng tù nh bµi 5 :

Bµi 2: a, T×m gi¸ trÞ lín nhÊt cña L = 2x  3 + 5  2x

b. Gi¶i ph¬ng tr×nh : 2x  3 + 5  2x - x2 + 4x - 6 = 0 (*)

Ngµy so¹n :1/10/2008

25 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

Buæi 9: TÌM GTLN VÀ GTNN

26 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

27 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

Dạng III: Các bài toán mà biểu thức là căn thức

28 Gi¸o ¸n båi dìng HSG THCS-

Bài 5:Tìm GTNN của biểu thức: M   x  2008 2   x  2009 2