Professional Documents
Culture Documents
PHẦN MỞ ĐẦU
1- Lý do chọn đề tài
Bộ môn lịch sử ở trường phổ thông có vai trò rất quan trọng, nó cung cấp cho người
học những kiến thức cơ bản về lịch sử phát triển của xã hội loài người và lịch sử
dân tộc, trên cơ sở đó giáo dục, khơi dậy tình cảm tư tưởng, đạo đức làm chuẩn mực
cho mọi hành vi trong cuộc sống, góp phần phát triển toàn diện học sinh.
Trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông yêu cầu học sinh nắm vững các sự kiện
lịch sử là một vấn đề rất quan trọng. Ngoài việc nhớ thời gian diễn ra sự kiện, hiểu
được tính chất, diễn biến kết quả và những việc làm của nhân vật, các em còn phải
nắm vững kiến thức về không gian xảy ra sự kiện lịch sử. Bởi vì không một sự kiện,
hiện tượng lịch sử nào xảy ra lại không gắn liền với một thời gian, không gian nhất
định, không nắm được thời gian không gian diễn ra sự kiện lịch sử, học sinh sẽ
“Hiện đại hoá” lịch sử.
Đặc trưng cơ bản của việc dạy học lịch sử là học sinh không trực tiếp quan sát đối
tượng nhận thức, không thể trực quan sinh động các sự kiện hiện tượng lịch sử. Vì
vậy tái tạo lại hình ảnh lịch sử là một yêu cầu quan trọng và rất cần thiết trong dạy
học bộ môn, bởi lẽ học sinh không tái hiện được hình ảnh diễn ra sự kiện, hiện
tượng cơ bản thì sự hiểu biết của các em về sự kiện, hiện tượng lịch sử trở nên què
quặt , thậm chí sai lệch thiếu chính xác. Khi đó các em cũng không có hứng thú học
tập lịch sử.
Trong sự nghiệp đổi mới giáo dục hiện nay, việc phát huy tính tích cực học tập của
học sinh nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn đang là mối quan tâm hàng đầu.
Riêng với bộ môn lịch sử, sử dụng đồ dùng trực quan đặc biệt là bản đồ đã và đang
có đóng không nhỏ vào việc phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh, góp
phần nâng cao chất lượng học tập bộ môn.
Lịch sử Việt Nam ở lớp 7 là thời kỳ chứng kiến nhiều biến động lớn lao của dân tộc
với kháng chiến chống quân xâm lược Tống, ba lần kháng chiến chống quân xâm
lược Mông ‒ Nguyên... Các em phải tiếp xúc ngay trong những bài đầu tiên của
phần Lịch sử Việt Nam lớp 7. Tuy nhiên từ lớp 6, học sinh ít được làm quen với bản
đồ để khai thác diễn biến các cuộc kháng chiến, các cuộc tiến công, các trận đánh...
Cho nên lên đến lớp 7, học sinh sẽ không tránh khỏi bỡ ngỡ; nếu giáo viên không có
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
Tô Văn Thộ Trường THCS An Hòa
Sáng kiến kinh nghiệm Môn Lịch sử
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒-
phương pháp phù hợp sẽ làm giảm đi hứng thú học tập bộ môn của học sinh kéo
theo chất lượng học tập của các em suy giảm.
Vì vậy tôi chọn đề tài này với mong muốn đóng góp một số gợi ý với đồng nghiệp
về phương pháp sử dụng bản đồ khi dạy phần lịch sử Việt Nam lớp 7.
2- Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở khẳng định vai trò, ý nghĩa của lược đồ lịch sử kết hợp nghiên cứu nội
dung Lịch sử Việt Nam lớp 7 đề tài sẽ đưa ra một số gợi ý về phương pháp sử dụng
bản đồ nhằm phát huy tính tích cực, chủ động học tập của học sinh.
3- Đối tƣợng nghiên cứu
Phương pháp sử dụng bản đồ trong dạy học phần Lịch sử Việt Nam lớp 7.
4- Giới hạn, phạm vi, nội dung nghiên cứu
‒ Đề tài chỉ tập trung nghiên cứu một số phương pháp sử dụng bản đồ để phát huy
tính tích cực, chủ động của học sinh trong học tập phần Lịch sử Việt Nam lớp 7.
‒ Đề tài nghiên cứu trong phạm vi học sinh khối lớp 7 trường THCS xã An Hòa.
‒ Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn đề tài tập trung nghiên cứu đưa ra một
số phương pháp sử dụng bản đồ trong dạy học phần Lịch sử Việt Nam lớp 7.
5- Nhiệm vụ nghiên cứu
‒ Xác định tầm quan trọng của việc sử dụng bản đồ trong phương pháp dạy học
hiện nay.
‒ Nghiên cứu chương trình Lịch sử Việt Nam lớp 7 qua đó đưa ra một số phương
pháp sử dụng bản đồ nhằm phát huy tính tích cực của học sinh.
6- Phƣơng pháp nghiên cứu
Để thực hiện và hoàn thành đề tài trên tôi đẫ sử dụng những phương pháp nghiên
cứu chủ yếu sau:
‒ Phương pháp tham khảo tài liệu
‒ Phương pháp điều tra, khảo sát
‒ Phương pháp thực nghiệm
‒ Phương pháp phân tích, tổng hợp
7- Thời gian nghiên cứu
Với đề tài trên tôi đã thực hiện nghiên cứu trong năm học 2009-2010.
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
Tô Văn Thộ Trường THCS An Hòa
Sáng kiến kinh nghiệm Môn Lịch sử
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒-
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
Tô Văn Thộ Trường THCS An Hòa
Sáng kiến kinh nghiệm Môn Lịch sử
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒-
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
Tô Văn Thộ Trường THCS An Hòa
Sáng kiến kinh nghiệm Môn Lịch sử
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒-
Bản đồ lịch sử bao gồm 2 loại:
‒ Bản đồ tổng hợp: là loại bản đồ lịch sử diễn đạt những nội dung lịch sử trong
một phạm vi không gian rộng: Bản đồ chiến tranh thế giới thứ nhất, Bản đồ
chính trị thế giới sau chiến tranh thế giới thứ hai....
‒ Bản đồ chuyên đề: là loại bản đồ đi sâu tìm hiểu diễn biến của các chiến
dịch, các trận đánh trong một phạm vi không gian nhất định: Bản đồ kháng
chiến chống quân xâm lược Tống (1075 – 1077), Bản đồ chiến thắng Bạch
Đằng năm 938.....
2- Cơ sở pháp lý
Căn cứ nghi quyết Trung ương IV khoá VII (1/1993), nghị quyết Trung ương II
khoá VIII (12/1996), được thể chế hoá trong luật giáo dục năm 2005, cụ thể hoá
trong các chỉ thị của bộ giáo dục và đào tạo, đặc biệt là chỉ thị số 14 (4/1999).
Luật giáo dục điều 28.2 đã ghi “ phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy
tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm của
từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng
kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập
cho học sinh”.
7a 34 2 9 17 6 0
7b 31 3 7 11 8 2
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
Tô Văn Thộ Trường THCS An Hòa
Sáng kiến kinh nghiệm Môn Lịch sử
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒-
Cách chỉ các điểm, các vùng, các dòng sông theo các hướng phải theo đúng
nguyên tắc:
Chỉ các điểm thì chỉ đúng điểm diễn ra sự kiện, chỉ các vùng phải khoanh rõ
giới hạn của vùng xảy ra sự kiện, chỉ các dòng sông phải chỉ từ thượng
nguồn xuống hạ nguồn…
Chỉ hướng vận động của của các mũi tên phải theo diễn tiến và nội dung của
sự kiện.
Khai thác nội dung trên bản đồ phải phù hợp với nội dung trong sách giáo
khoa để đảm bảo tính hệ thống và lôgic của sự kiện.
Giáo viên không nên thuyết trình một chiều duy nhất mà phải kết hợp với
việc trao đổi, đàm thoại của học sinh để tăng tính tích cực chủ động nhận
thức của học sinh.
Ví dụ: Xen kẽ một vài câu hỏi gợi mở hoặc khai thác nội dung trong sách
giáo khoa hoặc yêu cầu nội dung trình bày một phần diễn biến của sự kiện
hoặc nêu một số địa danh…
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
Tô Văn Thộ Trường THCS An Hòa
Sáng kiến kinh nghiệm Môn Lịch sử
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒-
Để sử dụng bản đồ tốt người giáo viên không chỉ nắm được những nguyên
tắc cơ bản mà quan trọng hơn nữa là phải nắm vững nội dung chứa đựng
trong bản đồ để cung cấp thêm nguồn kiến thức cho học sinh một cách xúc
tích, gợi nhiều hình ảnh hấp dẫn…
2- Biện pháp thực hiện
Quán triệt những định hướng trên trong quá trình lên lớp tôi luôn tuân thủ những
qui định có tính nguyên tắc khi sử dụng bản đồ lịch sử.
Đối với học sinh trong những bài đầu tiên học về các cuộc khởi nghĩa hay các cuộc
kháng chiến giáo viên cần hướng dẫn chi tiết cho các em các bước chỉ bản đồ..
Trong khi sử dụng bản đồ giáo viên cần lưu ý phối kết hợp với các phương pháp
khác: phương pháp trình bày miệng, phương pháp đặt câu hỏi… để gây hứng thú và
thu hút sự tham gia của học sinh.
Đối với học sinh lớp 7 trong những bài này giáo viên nên kết hợp khai thác từng
diễn biến cùng với việc chỉ lược đồ, sau khi gợi ý để học sinh tìm hiểu toàn bộ diễn
biến giáo viên yêu cầu học sinh lên bảng tường thuật hoàn chỉnh. Điều đó sẽ buộc
học sinh vừa chú tâm vào câu hỏi dẫn dắt, vừa chú ý đến việc chỉ bản đồ của giáo
viên.
Sau đây tôi xin trình bày một giáo án thực nghiệm:
Tiết 16
CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG QUÂN XÂM LƢỢC TỐNG (1075- 1077)
A- Mục tiêu
‒ Kiến thức: Học sinh nắm được sau khi bị quân dân nhà Lý đánh cho tơi bời
trên đất nhà, vua Tống vô cùng căm tức đã sai một đạo quân lớn sang xâm
lược nước ta, trận quyết chiến chiến lược nổ ra trên phòng truyến Như
Nguyệt kết thúc thắng lợi cuộc kháng chiến của nhân dân ta.
‒ Kỹ năng: Bước đầu hình thành kỹ năng tường thuật bản đồ, phân tích sự kiện
lịch sử cho học sinh.
‒ Tư tưởng: Bồi dưỡng lòng yêu nước, tự hào dân tộc; ý chí quyết tâm chống
giặc ngoại xâm bảo vệ nền độc lập dân tộc.
B- Chuẩn bị
‒ Giáo viên: Bản đồ cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống (1075-1077)
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
Tô Văn Thộ Trường THCS An Hòa
Sáng kiến kinh nghiệm Môn Lịch sử
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒-
‒ Học sinh: Sưu tầm tài liệu, tranh ảnh có liên quan.
C- Tiến trình lên lớp
1- Ổn định trật tự – Sĩ số:
2- Kiểm tra bài cũ
‒ Tường thuật diễn biến của quân dân nhà Lý vào đất Tống năm 1075?
3- Bài mới
Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung
? Chiến tuyến Sông Như Nguyệt được - Bộ binh đóng dọc chiến tuyến sông
xây dựng như thế nào Như Nguyệt.
- Giáo viên dùng lược đồ để giới thiệu
sự bố trí lực lượng của Lý Thường Kiệt
và miêu tả phòng tuyến Như Nguyệt
? Em có nhận xét gì về sự chuẩn bị
kháng chiến của Lý Thường Kiệt => Cả nước đã sẵn sàng đón địch
? Lực lượng quân Tống khi sang xâm b- Kháng chiến bùng nổ
lược nước ta như thế nào. - Cuối năm 1076, quân Tống sang xâm
? Quân xâm lược tiến công như thế nào lược nước ta
- 1/1077, Quách Quỳ dẫn quân bộ đánh
xuống bờ bắc sông Như Nguyệt
? Quân dân nhà Lý dưới sự chỉ huy của
Lý Thường Kiệt đã tiến hành kháng - Quân thuỷ bị Lý Kế Nguyên chặn đánh
chiến ra sao .
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
Tô Văn Thộ Trường THCS An Hòa
Sáng kiến kinh nghiệm Môn Lịch sử
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒-
cấc hướng tiến công của giặc kết hợp với
phần trả lời của học sinh.
? Cuộc chiến đấu lúc này sẽ được quyết
định ở mặt trận nào
- Trận quyết chiến trên phòng tuyến Như
Nguyệt có tính chất quyết định đến kết
quả của cuộc kháng chiến.
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
Tô Văn Thộ Trường THCS An Hòa
Sáng kiến kinh nghiệm Môn Lịch sử
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒-
? Trước tình thế đó quân ta đã có hành
động gì
- Giáo viên miêu tả cuộc tấn công doanh
trại giặc trên lược đồ
- Vào một đêm cuối đông năm 1077, Lý
? Tình hình quân giặc lúc này ntn. Thường Kiệt chỉ huy quân tập kích
- Quân Tống hoàn toàn sụp đổ không thể doanh trại giặc.
tiếp tục cuộc xâm lược
? Trước tình thế đó Lý Thường Kiệt đã
làm gì
? Em hiểu thế nào là giảng hoà
?vì sao Lý Thường Kiệt không tấn công
tiêu diệt quân Xâm lược mà lại chủ động
“giảng hoà”.
- Tiết kiệm xương máu của quân sĩ, tránh - Lý Thường Kiệt chủ động “giảng hoà”
một cuộc chiến tranh trả đũa của nhà
Tống.
? Chiến thắng Như Nguyệt có ý nghĩa
- Quân Tống vội vã rút quân về nước
như thế nào
? Dựa vào những gợi ý trên em hãy
tường thuật diễn biến cuộc kháng chiến
chống quân xâm lược Tống giai đoạn hai
trên bản đồ
- Giáo viên nhận xét, rút kinh nghiệm về
phần trình bày của học sinh và tường
thuật lại. → Kháng chiến kết thúc thắng lợi
4- Củng cố
? Em hãy tường thuật trên bản đồ cuộc
kháng chiến chống quân xâm lược Tống
(1076-1077)
5- Nhắc nhở: H/s tìm hiểu bài 12
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
Tô Văn Thộ Trường THCS An Hòa
Sáng kiến kinh nghiệm Môn Lịch sử
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒-
7a 34 9 15 10 0 0
7b 31 7 11 13 0 0
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
Tô Văn Thộ Trường THCS An Hòa
Sáng kiến kinh nghiệm Môn Lịch sử
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒-
‒ Cần hướng dẫn để học sinh làm quen dần với việc khai thác và tường thuật bản
đồ lịch sử.
Trên đây là một số kinh nghiệm của tôi về việc sử dụng bản đồ khi dạy học phần
Lịch sử Việt Nam.
Rất mong nhận được ý kiến đóng góp, phê bình của các đồng chí!
Tô Văn Thộ
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
Tô Văn Thộ Trường THCS An Hòa
Sáng kiến kinh nghiệm Môn Lịch sử
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒-
PHỤ LỤC
‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒‒
Tô Văn Thộ Trường THCS An Hòa