Trường Cao đẳng Sư phạm Sóc Trăng

Khoa Tự Nhiên
Tổ Sinh

BÀI GiẢNG

Động vật có xương sống

ĐVCXS
GV: Điền Huỳnh Ngọc
Điền Huỳnh Ng ọc Tuyết Tuyết 1
 Boø saùt

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 2

 LÔÙP BOØ SAÙT
(REPTILIA)
5 tieát

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 3

• I. Muïc tieâu
• Sinh vieân bieát
• Ñaëc ñieåm chung
• Ñaëc ñieåm
– Caáu taïo , hoaït ñoäng soáng
– Sinh saûn vaø phaùt trieån cuûa loaøi ñaïi dieän
vaø moät vaøi ñaïi dieän khaùc
• Phaân loaïi
• Sinh thaùi hoïc
• Nguoàn goác vaø tieán hoaù
• YÙ nghóa thöïc tieãn

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 4

 Nội dung
• 1. Ñaëc ñieåm chung.
• 2. Caáu taïo, hoaït ñoäng soáng,
sinh saûn vaø phaùt trieån
• 3. Phaân loaïi.
• 4. Sinh thaùi hoïc.
• 5. Nguoàn goác tieán hoaù.

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 5

 Lớp Bò sát
Ñaëc ñieåm chung
- Ñoäng vaät bieán nhieät duy nhaát coù
maøng oái
- Da khoâ, ít tuyeán, coù vaûy söøng bao boïc
- Hoâ haáp hoaøn toaøn nhôø phoåi
- Tim coù vaùch taâm thaát chöa hoaøn toaøn.
- Coät soáng coå phaùt trieån .
- Soï coù moät loài chaåm.

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 6

 Lớp Bò sát
Ñaëc ñieåm chung
- Thaän sau, Hoaït ñoäng loïc nöôùc tieåu
toát hôn.
- Buoàng tröùng cuûa thaèn laèn vaø raén laø
buoàng tröùng roãng. Coù boä phaän giao
caáu ñaëc bieät.

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 7

Ñaëc ñieåm
Caáu taïo , hoaït ñoäng soáng
Hình daïng
Cô theå chia thaønh 3 phaàn.
Ñuoâi phaùt trieån ôû nhoùm soáng nöôùc,
ôû caïn tuyø loaøi ñuoâi phaùt trieån
hoaëc tieâu giaûm.

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 8

Ñaëc ñieåm
Voû da
Baûo veä, hoâ haáp, baøi tieát, ñieàu hoaø
thaân nhieät, caûm giaùc,…

6
1. Lớp biểu bì;
2. Lớp bì;
1
3. Khớp nối linh
động;
2 4. Sắc tố Melanin
5. Xương bì;
6. Vảy

5 4 3

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 9

Ñaëc ñieåm

Boä xöông
Khung cô theå, baûo veä noäi quan, vaän
ñoäng. Goàm 3 phaàn chính: coät soáng,
xöông soï vaø xöông chi.
Heä cô
Cô vaâncô thaân thaàn kinh TW chæ
huy
Cô trôncô taïng thaàn kinh giao caûm
chæ huy

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 10

Ñaëc ñieåm
Heä tieâu hoùa
OÁng: mieänghaàuthöïc quaûndaï
daøyruoät.
Tuyeán: tuyeán nöôùc boït, gan, tuî, daï
daøy, ruoät
 Hoaït ñoäng tieâu hoùa nhanh vaø hieäu
quaû.

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 11

Ñaëc ñieåm
Heä hoâ haáp

Hoâ haáp baèng phoåi trao ñoåi khí töï do

trong khoâng khí.

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 12

Ñaëc ñieåm
Heä tuaàn hoaøn
Heä tuaàn hoaøn maùu kín vaø heä baïch
huyeát hôû.
Heä tuaàn hoaøn maùu goàm tim, maïch
vaø maùu.
Maùu vaø baïch huyeát laø moâ lieân keát
loûngvaän chuyeån, trao ñoåi chaát,
baûo veä, tieâu dieät vaät theå laï.

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 13

Ñaëc ñieåm
Heä thaàn kinh
Truïc thaàn kinh naõo tuyû ñöôïc baûo veä
trong hoäp soï vaø coät soáng.
Töø naõo coù 12 ñoâi daây thaàn kinh
soïcô quan vuøng ñaàu, tieâu hoùa,
tuaàn hoaøn, hoâ haáp,…
Töø tuyû coù nhieàu ñoâi daây thaàn kinh
tuyûkhaép cô theå vaø noäi
taïngcaûm giaùc vaø vaän ñoäng.
Heä giao caûm
ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 14
Ñaëc ñieåm
Giaùc quan
Coù 5 giaùc quantraû lôøi kích thích
Heä baøi tieát
2 khoái thaän löng vaø 2 nieäu quaûn.
Thaän coù nhieàu vi theå beå thaän
nieäuxoang nieäu sinh duïc hoaëc loã
huyeät hoaëc boùng ñaùira ngoaøi.
Giai ñoaïn phoâi laø tieàn thaäntrung
thaänhaäâu thaän.
ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 15
Ñaëc ñieåm

Heä sinh duïc

Phaân tính, sinh saûn höõu tính, caáu taïo
sinh duïc phöùc taïp,
Sinh saûn vaø phaùt trieån cuûa loaøi
ñaïi dieän vaø moät vaøi ñaïi dieän
khaùc

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 16

 Cấu tạo nội quan cá sấu

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 17

phần II: Các cơ quan dinh dưõng

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 18

II. Đặc điểm cấu tạo cơ thể
1. Vỏ da
1.1 Cấu tạo
- Biểu bì phát triển hơn lưỡng cư, có tầng
ngoài hóa sừng dày và luôn luôn được
thay thế (hiện tượng lột xác theo chu
kỳ). Tầng ngoài hóa sừng tạo thành vảy
sừng, xếp kề bên nhau hoặc tỳ lên nhau
như ngói lợp, chỉ có phần gốc liền với
nhau.
Vảy rùa và cá sấu phát triển riêng biệt và
ghép bên nhau thành bộ giáp cứng.
ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 19
 3
2 4

Bộ xương và vỏ da rùa (theo Hickman)

1. Cổ; 2. Xương sườn; 3. Cột sống; 4. Vỏ giáp; 5. Yếm

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 20

3. Hệ xương
3.1 Xương sọ
- Sọ bò sát có một số sai khác cơ bản
như nền sọ rộng, đã hóa xương, chỉ
có một lồi cầu chẩm, hình thành cung
thái dương, các hố thái dương và
xương gốc bướm, đặc trưng cho
động vật có màng ối.

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 21

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 22
3.2 Cột sống
Cột sống bò sát có cấu tạo chung với
động vật có màng ối, gồm có 5 phần
là cổ, ngực, thắt lưng, chậu và đuôi.

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 23

3.3 Xương chi
Xương chi của bò sát có thêm khớp trung
gian làm cho hoạt động linh hoạt
hơn.
- Đai vai ở mỗi bên gồm xương quạ, trước
quạ và xương bả, thường có thêm
xương đòn và gian đòn hình chữ nhật.
- Đai hông ở mỗi bên gồm xương hông,
xương háng và xương ngồi. Hai xương
háng và ngồi tiếp hợp với nhau, ở giữa chỗ
tiếp hợp là lỗ háng ngồi

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 24

4. Hệ cơ và sự vận chuyển
- Bò sát có hệ cơ phân hoá mạnh, tính chất
phân đốt chỉ còn lại phần đuôi.
- Các bó cơ rất phát triển, nhất là xuất hiện
cơ gian sườn giúp cử động lồng ngực
nhằm thực hiện hô hấp bằng phổi.
- Do sự vận động chủ yếu trên mặt đất, cơ
chi khá phát triển.
- Nhóm rắn có cơ vảy bụng rất phát triển giúp
cho con vật bò, trườn trên mặt đất. Hệ cơ
thân và cơ dưới da phát triển đảm bảo cho
rắn có thể di chuyển
ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 25
5. Hệ thần kinh và giác quan
5.1 Hệ thần kinh
5.1.1 Não bộ
- Não bộ của bò sát hoàn chỉnh hơn lưỡng cư,
bán cầu não lớn, nóc có chất thần kinh tạo
thành vỏ chất xám mỏng - vòm não cổ
(archipallium).
5.1.2 Tuỷ sống
Tủy sống chạy dọc cột sống, đã có 2 phần
phình và các đôi dây thần kinh tủy làm thành
đám rối thần kinh điển hình ở các vùng vai và
vùng hông. Hai bên cột sống có 2 chuỗi hạch
thần kinh, còn vùng vai và vùng hông hình
thành các
đám rối lớn.
ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 26
5.2 Giác quan
5.2.1 Xúc giác kém phát triển.
5.2.2 Vị giác Khả năng nhận biết khá
tinh tế
5.2.3 Khứu giác
5.2.4 Thính giác Kém phát triển
5.2.5 Thị giác
5.2.6 Cơ quan cảm nhiệt gồm hố má
và hố môi
ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 27
6. Hệ tiêu hoá
6.1 Khoang miệng hầu
Khoang miệng hầu của bò sát phân hóa hơn
lưỡng cư: Khoang miệng có xương hàm
rất phát triển, hàm dưới khớp động với sọ,
tạo khả năng há miệng rộng để bắt mồi
lớn 3
4
1
5
Khoang miệng rắn có răng độc
6 1. Răng độc; 2. Lỗ phóng chất độc;
2 3. Lỗ mũi; 4. Hố má; 5. Ống chứa
chất độc; 6. Tuyến độc;
7. Khe họng
7

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 28

 Loài Chamaeleo chamaeleo đang bắt mồi bằng lưỡi dài

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 29

6.2 Thực quản
Là một ống có thành mỏng, có nhiều
nếp gấp dọc nên rất đàn hồi, có thể
nuốt mồi lớn (rắn, thằn lằn...).
6.3 Dạ dày
Bò sát dạ dày có cơ khỏe phân hóa
tương đối rõ, biệt lập với ruột
6.4 Ruột
Có sơ đồ cấu tạo chung.
ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 30
6.5 Tuyến tiêu hoá
- Gan lớn, không phân thuỳ và dài (ở
bò sát dạng rắn), hay phân thuỳ ở
các loài khác có túi mật lớn.
- Tuỵ hình lá, dày nằm ngay ở khúc
ruột tá. Lá lách là một thể màu đỏ
nằm sau dạ dày

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 31

Sơ đồ ống tiêu hoá của tắc kè (theo Hickman)
1. Miệng; 2. Hầu; 3. Dạ dày; 4. Gan; 5. Tuỵ; 6.
Ruột non; 7. Ruột già; 8. Hậu môn

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 32

7. Hô hấp
7.1 Cấu tạo cơ quan hô hấp
- Hô hấp chủ yếu bằng phổi: Đường hô hấp
đã phân hóa rõ ràng gồm có đường thanh
quản phát âm thanh (có sụn nhẫn và sụn
hạt cau) và khí quản dài, phân thành 2 phế
quản đi vào 2 lá phổi (hình 19.11).
- Phổi tiến hóa hơn lưỡng cư, bên trong có
nhiều vách ngăn, chia thành các phế nang,
nối với phế quản bằng phế quản phụ (cấp I,
II, III), phổi xốp nên diện tích phân bố mao
mạch tăng lên, dung tích lớn, đảm nhận
được chức năng trao đổi khí.
ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 33
7. Hô hấp
7.2 Động tác hô hấp
Cử động hô hấp của bò sát theo nhiều kiểu:
- Thở bằng ngực, thực hiện nhờ sự co giãn
của cơ gian sườn
- Thở bằng thềm miệng như lưỡng cư.
- Thở bằng cử động chi và đầu (rùa).

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 34

8. Tuần hoàn
8.1 Tim Có 3 ngăn (2 tâm nhĩ và 1 tâm thất)
8.2 Hệ mạch

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 35

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 36
ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 37
9. Hệ niệu và sinh dục
9.1 Bài tiết
- Ở Bò sát có hậu thận, cấu tạo gồm đôi
hình khối dài bám vào vách lưng ở vùng
chậu.

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 38

9.2 Hệ sinh dục
Hệ sinh dục bò sát nằm ở hai bên cột
sống
- Tuyến sinh dục đực là đôi tinh hoàn
lớn màu trắng hình dạng thay đổi,
tinh quản là ống Volff, có cơ quan
giao cấu.
- Tuyến sinh dục cái là hai buồng trứng
có kích thước khác nhau

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 39

 Hệ sinh dục của Bò
sát (Thằn lằn bóng -
Mabuya
longicaudata)
I. Con đực; II. Con cái
1. Tinh hoàn;
2. Tuyến trên thận; 3.
Dây chằng; 4. Tinh
quản; 5. Thận hông;
6. Tử cung; 7. Buồng
trứng;
8. Vòi ống trứng; 9. Ống
trứng; 10. Ống dẫn
quản; 11. Huyệt

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 40

Trứng không thấm nước của bò sát
(Trứng có màng ối là sự kiện quan trọng nhất để bò sát thích nghi với
điều kiện trên cạn): 1. Phôi; 2. Vỏ da; 3. Vỏ trong; 4. Túi niệu; 5. Túi
nõan hoàng; 6. Màng ối

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 41

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 42
ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 43
 3
4
1
5

6 2

Khoang miệng rắn có răng độc (theo Hickman)

1. Răng độc; 2. Lỗ phóng chất độc; 3. Lỗ mũi; 4. Hố má;
5. Ống chứa chất độc; 6. Tuyến độc; 7. Khe họng

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 44

Loài Chamaeleo chamaeleo đang bắt mồi bằng lưỡi dài (theo Hickman)

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 45

Phaân loaïi
Boä Ruøa
Boä Chuyû Ñaàu
Boä coù vaûy
Phaân boä Thaèn laèn
Phaân boä Thaèn laèn giun
Phaân boä raén
Boä Caù saáu

ĐVCXS Điền Huỳnh Ngọc Tuyết 46