Danh Muc Cac Loai Thuy San Nuoc Lo Va Nuoc Man Viet Nam

Bé Thñy s¶n DANIDA
----- -----------
SUMA
Hîp phÇn hç trî nu«i trång thñy s¶n biÓn vµ n−íc lî
Danh môc çc loµi nu«i biÓn

vµ
n−íc lî ë ViÖt nam
Biªn tËp : KS. Vò V¨n Toµn (SUMA).
Çc t¸c gi¶ : TS. §µo M¹nh S¬n (RIMP).

ThS. NguyÔn C¬ Th¹ch (RIA III).
PGS-TS. NguyÔn ChÝnh (RIA III).
KS. Ph¹m ThÞ Nhµn (RIMP).
TS. Ph¹m Th−îc (RIMP).
vµ çc Céng sù.
Hµ Néi 2002
SUMA - Mofi - Danida
1
Çc t¸c gi¶
Biªn tËp : KS. Vò V¨n Toµn (SUMA)

Çc t¸c gi¶ : PGS-TS. NguyÔn ChÝnh (RIA III)
TS. NguyÔn V¨n Chung (ViÖn H¶i D−¬ng häc Nha trang)
TS. NguyÔn H÷u §¹i (ViÖn H¶i D−¬ng häc Nha trang)
TS. §µo TÊn Hç (ViÖn H¶i D−¬ng häc Nha trang)
KS. Ph¹m ThÞ Nhµn (RIMP)
TS. NguyÔn H÷u Phông (ViÖn H¶i D−¬ng häc Nha trang)
TS. §µo M¹nh S¬n (RIMP)
ThS. NguyÔn C¬ Th¹ch (RIA III)
TS. Ph¹m Th−îc (RIMP)
TS. NguyÔn ThÞ Xu©n Thu (RIA III)
vµ çc Céng sù.

2
Giíi thiÖu
Dùa vµo çc tµi liÖu ®· cã, lÇn ®Çu tiªn Danh môc çc
loµi nu«i biÓn vµ n−íc lî ë ViÖt Nam ®−îc biªn so¹n nh»m:
- Giíi thiÖu tÝnh ®a d¹ng vµ phong phó çc loµi nu«i cã ph©n
bè ë biÓn ViÖt Nam.
- Lµ tµi liÖu gióp cho c«ng t¸c quy ho¹ch nu«i trång thuû s¶n
lùa chän c¬ cÊu ®µn gièng nu«i phï hîp cho tõng vïng sinh
th¸i kh¸c nhau vµ ®−a ra çc kiÕn nghÞ b¶o vÖ nguån lîi mét
çch cã c¬ së khoa häc.
- Gióp ng−êi nu«i ph©n biÖt ®−îc sù gièng vµ kh¸c nhau gi÷a
çc loµi vµ hä cã thÓ tù chän cho m×nh loµi nu«i thÝch hîp.
Danh môc gåm 85 loµi chia thµnh 5 nhãm chÝnh: nhãm
ç, nhãm nhuyÔn thÓ, nhãm gi¸p x¸c, nhãm rong vµ nhãm
çc loµi kh¸c.
Víi mçi loµi ®−îc cung cÊp mét sè th«ng tin ng¾n: tªn
Mô
gäi, ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, vïng ph©n bè, ®iÒu kiÖn m«i tr−êng
sèng, ®Æc ®iÓm sinh s¶n, gi¸ thÞ tr−êng vµ t×nh h×nh nu«i.
Sau khi cã b¶n th¶o, chóng t«i ®· nhËn ®−îc nhiÒu ý
kiÕn ®ãng gãp söa ch÷a vµ bæ sung cña çc nhµ khoa häc vµ
çc chuyªn gia thuéc ViÖn nghiªn cøu NTTS I, Trung t©m
nghiªn cøu thuû s¶n III vµ ViÖn H¶i D−¬ng häc Nha Trang.
Nh©n ®©y, chóng t«i xin göi tíi çc quý vÞ lêi c¶m ¬n
vÒ nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp ®ã.
Do biªn so¹n lÇn ®Çu, ch¾c ch¾n cßn nhiÒu lçi, chóng
t«i mong b¹n ®äc gãp ý bæ sung ®Ó Danh môc çc loµi nu«i
biÓn vµ n−íc lî ë ViÖt Nam thªm hoµn thiÖn, gãp phÇn ph¸t
triÓn s¶n xuÊt.
Ban biªn so¹n.

3
Môc lôc
Trang
Néi dung
TT (5)
Danh môc çc loµi nu«i n−íc lî vµ biÓn ë ViÖt Nam
(1) Giíi thiÖu 1
Môc lôc 2
A nhãm ç 8
Çc loµi ®ang ®−îc nu«i ë ViÖt Nam
Tªn khoa häc Tªn tiÕng Anh Tªn tiÕng ViÖt
(2) (3) (4)
Epinephelus tauvina Ç song mì, Ç song
1 Greasy grouper 8
(Forskal, 1775) gÇu
Epinephelus bleekeri Duskytail grouper / Ç song B¬lªk¬ri, Ç

2 9
(Vaillant, 1878) Bleekeri grouper song dÑt
Lates calcarifer
3 Sea bass, Barramudi Ç v−îc, Ç chÏm 10
(Bloch, 1790)
Lutjanus erythropterus Crimson snapper / Redfin Ç hång ®á, Ç hång

4 11
(Bloch, 1790) snapper
Lutjanus argentimaculatus Ç hång b¹c, Ç hång

5 Mangrover red snapper 12
(Forskal, 1775) ¸nh b¹c
Rachycentron canadum
6 Black kingfish, Cobia Ç giß, Ç bíp biÓn 13
(Linnaeus, 1766)
Bostrichthys sinensis Ç bèng bíp, Ç bíp

7 Four-eyed sleeper 14
(Lacepede, 1801)
Mugil cephalus Gray mullet, Flathead

8 Ç ®èi môc, Ç ®èi 15
(Linnaeus, 1758) mullet, Sea mullet
Sparus latus
9 Yellowfin seabream Ç tr¸p vµng 16
(Houttuyn, 1782)
Seriola dumerili Greater amberjack, Ç cam, Ç bß biÓn

10 17
(Risso, 1810) Yellowtail
Chanos chanos Ç m¨ng, Ç m¨ng

11 Milkfish 18
(Forskal, 1775) biÓn
Oreochomis niloticus Ç r« phi v»n

12 Nile tilapia 19
(Linnaeus, 1758)
Oreochromis mossambicus
13 (Pepers, 1852) Mozambique tilapia 20
Ç r« phi

4
(1) (2) (3) (4) (5)
Sciaenops ocellatus Ç ®ï ®á Mü, Ç

14 Red drum 21
(Linnaeus, 1766) hång ®á Mü
Anguilla marmorata Ç ch×nh cÈm th¹ch,

15 Gaint mottled eel 22
(Quoy & Gaimard, 1824) Ç ch×nh b«ng
Çc loµi cã kh¶ n¨ng nu«i 23
Epinephelus akaara Hong Kong grouper, Ç song chÊm ®á,

16 23
(Temminck & Schlegel, 1842) Redspotted grouper Ç mó chÊm ®á
Epinephelus fuscoguttatus
17 Brown-marbled grouper Ç song hoa n©u 24
(Forskal, 1775)
Psammoperca waigiensis
18 Waigieu seaperch Ç v−îc mâm nhän 25
(Cuvier, 1828)
Cromileptes altivelis Humpback grouper, Ç mó dÑt,

19 26
(Valenciennes, 1828) Barramundi cod Ç mó chuét
Eleutheronema tetradactylum Ç nhô 4 r©u,

20 Fourfinger threadfin 27
(Shaw, 1804) Ç nhô, Ç géc
Sparus macrocephalus
21 Black porgy Ç tr¸p ®en 28
(Bleeker, 1854)
Siganus guttatus Orange-spotted spinefoot, Ç d×a c«ng,

22 29
(Bloch, 1787) Golden rabbitfish Ç d×a chÊm
Anguilla anguilla
23 European eel Ç tr×nh Ch©u ©u 30
(Linnaeus, 1758)
Hippocampus kuda Sea horse, Spotted

24 Ç ngùa ®en 31
(Bleeker, 1852) seahorse, Yellow seahorse
NHãm gi¸p x¸c

B 32
Çc loµi ®ang ®−îc nu«i ë viÖt nam
Penaeus monodon Tiger shrimp,
25 T«m só, T«m cá 34
(Fabricius, 1798) Giant tiger prawn
T«m n−¬ng, T«m

Penaeus orientalis
26 White shrimp. ®u«i xanh, T«m r©u 36
(Kishinouye)
dµi, T«m lít.
T«m he, T«m b¹c,

Penaeus merguiensis
27 White shrimp T«m b¹c thÎ, T«m 38
(deMan, 1888)
lít, T«m he mïa
Penaeus japonicus T«m h¶i qu©n,

28 Japanese shrimp. 39
(Bate, 1888) T«m he NhËt

5
(1) (2) (3) (4) (5)
Meatapenaeus ensis Greasy-back shrimp T«m r¶o, T«m ®Êt

29 41
(de Haan, 1850)
Penaeus indicus H. Milne Indian white prawn T«m he Ên §é

30 43
(Edwards, 1837)
Macro brachium rosenbergii Giant prawn T«m cµng xanh

31 44
(de Man, 1879)
Lipopenaeus vannamei / Penaeus White shrimp T«m ch©n tr¾ng,

vannamei (Bone, 1931) T«m b¹c Th¸i B×nh
32 45
D−¬ng, T«m b¹c T©y
ch©u Mü
§Æc ®iÓm chung çc loµi T«m Hïm

Palinuridae 46
thuéc hä T«m Hïm Gai
Panulirus ornatus T«m hïm b«ng,

33 Yellow ringspiny lobster. 47
(Fabricus 1798). T«m hïm sao
Panulirus Homarus T«m hïm ®¸,

34 Scalloped spiny lobster. 48
(Linnaeus, 1758) T«m hïm xanh.
Panulirus longipes Purplish brown spiny T«m hïm ®á,

35 49
(A.Milne Edwards, 1868). lobster. T«m hïm gÊm.
Panulirus stimpsoni T«m hïm sái,

36 Chinese spiny lobster. 50
(Holthuis, 1963) T«m hïm mèc.
Scylla paramamosain
37 Mud crab Cua biÓn, Cua bïn 51
(Estampado 1949)
Postunus pelagicus
38 Green crab GhÑ xanh, GhÑ hoa 53
(Linnaeus, 1766)
Nhãm nhuyÔn thÓ

C 55
Trai tr¾ng,
39 Pteria martensii. Pearl oyster 55
Trai ngäc m· thÞ.
Pinctada maxima Golden lip pearl oyster / Trai ngäc m«i vµng
40 57
(Jameson, 1901) Yellow lip pearl oyster
Chlamys senatoria nobilis §iÖp qu¹t

41 Noble scallop 58
(Reeve, 1852)
42 Anadara subcrenata. Suberenata ark Sß l«ng. 60
Blood cockle, Arca cuneata Sß huyÕt, Sß trøng,

43 Arca gralossa (LinnÐ) 61
reeve Sß trßn

6
(1) (2) (3) (4) (5)
Tegillarca nodifera
44 Blood cockle, Ark-shell Sß nodi, Sß dµi 62
(V.Martens, 1860).
Meretrix lyrate
45 Lyrate asiatic, Hard clam. Nghªu bÕn tre. 63
(Sowerby, 1851).
46 Paphia undulata (Born, 1778) Undulating venus Nghªu lôa 64
Meretrix meretrix Ngao DÇu,

47 Asiatic hard clam 65
(LinnÐ, 1758) Ngao v¹ng.
Crasostrea rivularis
48 Oyster HÇu cöa s«ng 67
(Gould, 1861)
49 Perna viridis (LinnÐ, 1758). Green mussel VÑm vá xanh. 68
Babylonia areolata
50 Areolata èc h−¬ng 69
(Link, 1807)
Çc loµi cã kh¶ n¨ng nu«i 70
Haliotis asinina
51 Donkey’s Ear Abalone. Bµo ng− vµnh tai. 70
(LinnÐ, 1758)
Haliotis diversicolor Bµo ng− chÝn lç,

52 Ear abalon. 72
(Reeve, 1846) Cöu khæng.
Haliotis ovina Oval abalone / Sheep ear

53 Bµo ng− bÇu dôc 74
(Gmelin, 1791) shell
Logigo formosana
54 Squid Mùc èng 75
(Sasaki, 1929)
55 Sepia tigris (Sasaki) Squid Mùc nang da hæ 76
56 Pinna strangei. Bµn mai nøa 77
57 Luthlaria philippinarum. Offer Clam Tu hµi. 78
58 Lucina Philippinarum Clam Ng¸n 79
Tridacna squamosa (Lamark,

59 Scaled clam / Frilled clam Ngao tai t−îng 80
1819)
Nhãm rong
D 81
Çc loµi ®ang trång ë ViÖt Nam
60 Gracilaria asiatica. Seaweed. Rong c©u chØ vµng. 81
Gracilaria heteroclada
61 Seaweed. Rong c©u c−íc. 82
(Zhang et Xia)

7
(1) (2) (3) (4) (5)
Gracilaria tenuistipitata
(Zhang et Xia) Rong c©u chØ,
62 Seaweed. 83
G. tenuistipitata Rong c©u sîi m¶nh.
(var.liui Zhang et Xia).
Kappaphycus alvarezii
63 Seaweed. Rong sôn. 84
(Doty) Doty.
Çc loµi cã kh¶ n¨ng trång 85
Betaphycus gelatinum Seaweed. Rong hång v©n.

64 85
(Esper) Doty ex Silva.
Gracilaria lemaneiformis
65 Seaweed. Rong c©u thõng 86
(Bory) Greville.
Gracilar bangmeiana
66 Seaweed. Rong c©u bµnh mai 87
(Zhang et Abbott)
Gracilaria eucheumoides
67 Seaweed Rong c©u ch©n vÞt 88
(Harvey)
68 Sargassum spp. Seaweed. Rong m¬. 89
E Nhãm Çc loµi kh¸c 91
Rïa biÓn – mét sè ®Æc ®iÓm chung 91
Caretta caretta
69 Loggerhead turtle. Rïa Qu¶n ®ång, §ó 93
(Linnaeus, 1758).
Eretmochelys imbriacata
70 Hawsbill turtle. §åi måi 94
(Linnaues, 1766)
Lepidochelys Olivacea
71 Olive Ridle turtle VÝch. 95
(Eschscholtz, 1829).
Chelonia mydas §åi måi døa,

72 Green turtle 96
(Linnaues, 1755) Tr¸ng b«ng
Dermochelys coriacea
73 Leatherback turtle. Rïa da. 97
(Vandelli, 1761).
Diadema Setosum CÇu gai ®en, Nhum

74 Black sea urchin. 98
(Leske, 1778) ®en
Tripneustes Gratilla CÇu gai sä dõa,

75 Edible sea urchin 99
(Linnaeus, 1758) Nhum sä
Heterocentrotus Mammillatus
76 Slate pencil urchin CÇu gai ®¸, Nhum ®¸ 100
(Linnaeus, 1758)

8
(1) (2) (3) (4) (5)
Actinopyga echinites H¶i s©m mÝt, §ån

77 Redfish 101
(Jaeger, 1833) ®ét mÝt
Actinopyga Mauritiana Surf red fish, White soled §ån ®ét dõa, H¶i
78 102
(Quoy & Gaimard, 1833) fish s©m mÝt hoa
Holothuria / Halodeima H¶i s©m ®en,

79 Lolly fish 103
(Atra Jaege, 1833) §ån ®ét ®en
Holothuria Leucospilota
80 H¶i s©m ®en mÒm 104
(Brandt, 1835)
Holothuria / Metriatyla H¶i s©m tr¾ng,

81 Sand fish 105
(Scabra Jaeger, 1833) §ån ®ét çt
Microthele Nobilis H¶i s©m vó,

82 Black teatfish 106
(Selenka, 1867) §ån ®ét vó
Thelenota Ananas H¶i s©m lùu,

83 Prickly red fish 107
(Jaeger, 1833) §ån ®ét lùu
Astropecten spp.
84 Sea stars Sao biÓn 108
Pentagonaster spp.
Tachypleus tridentatus Sam, Cua Mãng

85 King crab 110
(Leach) Ngùa
Tµi liÖu tham kh¶o 111

9
A. nhãm ç
1 - Ç song mì
Tªn gäi :
* Khoa häc : Epinephelus tauvina (Forskal, 1775).
* TiÕng Anh : Greasy grouper.
* TiÕng ViÖt : Ç Song Mì, Ç Song GÇu (H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh).
¶nh: §.S¬n s−u tÇm

H×nh th¸i vµ cì :
§Çu vµ th©n ç cã mµu xanh x¸m nh¹t hoÆc mµu n©u víi çc chÊm trßn
kh¸c nhau tõ mµu ®á, g¹ch mê ®Õn mµu n©u tèi, trung t©m chÊm trßn cã mµu tèi
h¬n so víi r×a ngoµi. Mét vÕt ®en lín ë trªn l−ng th©n phÇn gèc gai v©y l−ng thø
4 ®Õn gai cuèi. ChiÒu dµi lín nhÊt 75 cm, th«ng th−êng lµ 50 cm. C©n nÆng tèi
®a lµ 12 kg.
Vïng ph©n bè:

Ên §é - Th¸i B×nh D−¬ng: tõ BiÓn §á ®Õn Nam Phi vµ vÒ phÝa ®«ng tíi
çc ®¶o gi÷a Th¸i B×nh D−¬ng nh− Duice ë Pitcaim Group, tõ NhËt B¶n ®Õn New
South Wales (Australia) vµ ®¶o Lord Howe.
ë ViÖt Nam: Däc theo bê biÓn tõ B¾c vµo Nam
§Æc ®iÓm m«i tr−êng sèng:

* NhiÖt ®é: 20 – 300C * §é mÆn: 15 – 320/00
* §é pH: 7,5 – 9 * §é s©u: 1 – 300m
* ChÊt ®¸y: R¹n san h« , r¹n ®¸ ph¼ng, ®¸y cøng vïng ven bê.
Sinh tr−ëng:
¨n çc loµi ç S¬n, ç phÌn, ç thia …
Sinh s¶n:
Thêi gian Êp në 27 giê trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é 260C; ®é mÆn 29 – 320/00
vµ 17 – 18 giê ë nhiÖt ®é 29 – 320C. §iÒu kiÖn tèi −u cho Êu trïng ph¸t triÓn lµ
26 – 290C vµ ®é mÆn tõ 28 – 300/00.
Gi¸ trÞ kinh tÕ : Tõ 160.000 ÷ 190.000 ®ång/ kg tïy thuéc theo mïa.
T×nh h×nh nu«i: §· ®−îc nu«i ë Hång K«ng, §µi Loan, Philipines,
Singapore, Malaysia, Th¸i Lan, Kuwait, ViÖt Nam. Nu«i bÌ næi, ao vµ lång.
Thøc ¨n lµ ç t¹p t−¬i.
10
2 - Ç song B¬lªk¬ri
Tªn gäi :
* Khoa häc : Epinephelus bleekeri (Vaillant, 1878).
* TiÕng Anh : Duskytail grouper, Bleeker's grouper.
* TiÕng ViÖt : Ç Song B¬lªk¬ri, Ç Song DÑt (H¶i phßng, Qu¶ng Ninh).

Th©n h×nh thon dµi, dÑt bªn; chiÒu dµi th©n b»ng 3 – 3,5 lÇn chiÒu cao.
MiÖng réng r¨ng s¾c nhän. Cì tr−ëng thµnh dµi lín nhÊt 76 cm, b×nh th−êng : 30
÷ 50cm.
Vïng ph©n bè :
Ên §é - T©y Th¸i B×nh D−¬ng : tõ vÞnh Persian ®Õn Trung Quèc, §µi
Loan, Indonesia, Philipines, Th¸i Lan, b¾c australia.
ë ViÖt Nam : tõ vÞnh B¾c Bé ®Õn biÓn Kh¸nh Hoµ.

* NhiÖt ®é 15 ÷ 320C, * §é s©u tõ 5 ÷ 104 m.
Sèng ë vïng n«ng, xung quanh vïng ®¸ r¹n san h«. ë vïng biÓn nhiÖt ®íi
trong ph¹m vi 300N – 280S.
Sinh tr−ëng :
Sinh s¶n :
Mïa sinh s¶n b¾t ®Çu tõ mïa xu©n th¸ng 3 ®Õn th¸ng 8, ®Î ré vµo th¸ng 4
®Õn th¸ng 6.
Gi¸ trÞ kinh tÕ :

Kho¶ng 170.000 - 200.000 ®ång/kg.
T×nh h×nh nu«i :

§· ®−îc nu«i ë Trung Quèc, Hång K«ng, §µi Loan, ViÖt Nam (Qu¶ng Ninh,
H¶i Phßng, Thanh Hãa ®Õn tØnh Qu¶ng B×nh). Nu«i trong lång bÌ næi, lång s¾t.

11
3 - Ç v−îc
Tªn gäi :
Khoa häc : Lates calcarifer (Bloch, 1790).
TiÕng Anh : Sea bass, Barramundi.
TiÕng ViÖt : Ç V−îc, Ç ChÏm.

C¬ thÓ dµi, miÖng réng, kh«ng c©n, hµm trªn kÐo tíi tËn sau m¾t. ChiÒu
dµi tèi ®a: 200 cm, c©n nÆng: 60 kg.
Vïng ph©n bè :
Ên §é - T©y Th¸i B×nh D−¬ng: Tõ bê phÝa ®«ng cña Ên §é ®Õn Indonesia,
Philippines, Th¸i Lan, Trung Quèc, ®Õn §µi Loan vµ nam NhËt B¶n, vÒ phÝa
nam ®Õn Papua New Guinea vµ b¾c Australia. ë ViÖt Nam: cã ë däc bê biÓn tõ
b¾c ®Õn nam.
§Æc ®iÓm m«i tr−êng sèng :

§iÒu kiÖn ph¸t triÓn: * NhiÖt ®é: 15 – 280C
* §é mÆn: 2 – 350/00 * §é s©u: 5 – 20m
Th−êng sèng ë vïng n−íc ven bê, cöa s«ng, rõng ngËp mÆn cho tíi ®é s©u
40m.
Sinh tr−ëng :
Lµ loµi ç d÷, thøc ¨n −a thÝch lµ çc loµi ç t¹p, t«m, kh«ng ¨n thùc vËt vµ
çc loµi gi¸p x¸c kh¸c nh− cua, çy, … Sinh tr−ëng nhanh, sau mét n¨m tõ cì ç
gièng 4 – 5cm cã thÓ ®¹t träng l−îng 1,5 – 3,0 kg/ç thÓ.
Sinh s¶n:
Ç ®Î quanh n¨m, mïa ®Î ré tõ th¸ng 3 – 5 vµ tõ th¸ng 7 – 8. Thêi gian Êp
në 18 giê trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é tõ 28 – 300C; ®é mÆn: 30 – 320/00 vµ 12 – 17
giê khi nhiÖt ®é 29 – 320C. §©y lµ loµi ç ch−a ph©n ra giíi tÝnh khi cßn nhá.

ThÞ tr−êng néi ®Þa n¨m 2000 gi¸ tõ 40.000 ÷ 60.000 ®ång/kg, cã kh¶ n¨ng
xuÊt khÈu.
T×nh h×nh nu«i : §−îc nu«i ë Trung Quèc, §µi Loan, Th¸i Lan,
Philippines, … ë ViÖt Nam ®· s¶n xuÊt ®−îc gièng ç nµy vµ ®−îc nu«i trong ao
®Êt ë mét sè ®Þa ph−¬ng.

12
4 - Ç hång ®á.
Tªn gäi :
* Khoa häc : Lutjanus erythropterus (Bloch, 1790).
* TiÕng Anh : Crimson snapper, Redfin snapper.
* TiÕng ViÖt : Ç Hång §á, Ç Hång.

Th©n h×nh thoi, dÑt bªn, chiÒu dµi th©n b»ng 2,4 – 2,6 lÇn chiÒu cao; ®Çu
to, miÖng réng, hµm trªn mçi bªn cã 02 r¨ng nanh. Th©n ph¶i v¶y l−îc cøng, cã
c¶ ë m¸ vµ n¾p mang. Th©n ç mµu ®á t−¬i, phÝa bông hång nh¹t, çc v©y mµu
®á, r×a sau v©y ®u«i mµu ®en x¸m. ChiÒu dµi lín nhÊt 81,6 cm, th«ng th−êng lµ
40 ÷ 50 cm.
Vïng ph©n bè :
Ên §é - T©y Th¸i B×nh D−¬ng: VÞnh Oman ®Õn §«ng Nam ¸, phÝa b¾c
®Õn nam NhËt B¶n vµ phÝa nam ®Õn b¾c Australia. Loµi nµy ®−îc nhiÒu t¸c gi¶
quy cho lµ Lutjanus malabaricus (non Schneider) hoÆc L. altifrontalis. Cã ë çc
vïng biÓn ViÖt Nam tõ B¾c ®Õn Nam.
Th−êng sèng s¸t ®¸y ë nh÷ng vïng cã r¹n ®¸, ®¸ sái, r¹n san h«, nÒn ®¸y
cøng cã ®é s©u tõ 5 – 100m. Ç ch−a tr−ëng thµnh cã chiÒu dµi th©n kho¶ng
2,5cm sèng trong çc vïng n−íc n«ng cã nhiÒu bïn.
Sinh tr−ëng:
Ç sinh tr−ëng nhanh trong mïa hÌ, nhiÖt ®é tõ 25 – 300C. Thøc ¨n chÝnh
lµ çc loµi ç t¹p vµ mét l−îng nhá gi¸p x¸c, mùc vµ çc ®éng vËt kh«ng x−¬ng
sèng kh¸c. Chóng th−êng t×m måi vµo ban ®ªm.
Sinh s¶n:
Gi¸ trÞ kinh tÕ:

Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa n¨m 2000: 80.000 – 100.000 ®ång/kg. Mang ç vµ
ruét ç hång ®á còng lµ s¶n phÈm hµng ho¸.
T×nh h×nh nu«i :

§· ®−îc nu«i ë Trung Quèc, Hång K«ng, §µi Loan, Hawaii, Philippines,
Th¸i Lan vµ Malaysia. ë ViÖt Nam ®ang nghiªn cøu s¶n xuÊt gièng nh©n t¹o
loµi nµy. Gièng ®−îc thu gom tõ tù nhiªn vµ nu«i trªn bÌ næi vµ ao ®Çm.

13
5 - Ç hång b¹c
Tªn gäi :
* Tªn khoa häc : Lutjanus argentimaculatus (Forskal, 1775).
* TiÕng Anh : Mangrover red snapper.
* TiÕng ViÖt : Ç Hång B¹c, Ç Hång ¸nh B¹c.

Th©n h×nh thoi dÑt, chiÒu dµi th©n b»ng 2,5 – 2,9 lÇn chiÒu cao. Th©n mµu
n©u hång tÝa, bông mµu tr¾ng x¸m b¹c. Con ch−a tr−ëng thµnh cã mét d·y gåm
8 v¹ch mµu h¬i tr¾ng v¾t qua çc bªn, cã 1 hoÆc 2 säc xanh ngang qua n¾p
mang. ChiÒu dµi toµn th©n lín nhÊt 150 cm.
Vïng ph©n bè:

Ên §é - T©y Th¸i B×nh D−¬ng: §«ng Phi ®Õn Samoa vµ ®¶o Line vÒ phÝa
b¾c ®Õn ®¶o Ryukyu (NhËt B¶n), vÒ phÝa nam ®Õn Australia. §· cã r¶i r¸c ë
®«ng §Þa trung H¶i qua kªnh ®µo Suez nh−ng kh«ng nhiÒu.

§iÒu kiÖn ph¸t triÓn:
* NhiÖt ®é: 16 – 300C * §é s©u: 10 – 120m
* §é mÆn: tõ vïng n−íc lî ®Õn biÓn kh¬i.
* ChÊt ®¸y: bïn, çc r¹n ®¸ ngÇm vµ r¹n san h«.
Khi nhá sèng ë vïng cöa s«ng, tr−ëng thµnh di ra vïng biÓn s©u cã ®é
mÆn cao vµ ®¸y cøng.
Sinh tr−ëng:
Ç sinh tr−ëng nhanh, b¾t måi vµo ban ®ªm lµ chÝnh. Thøc ¨n lµ ç vµ çc
loµi gi¸p x¸c.
Sinh s¶n:
Thêi gian Êp trøng tõ 17 – 18 giê ë nhiÖt ®é 28 – 300C; 12 giê ë nhiÖt ®é
34,50C vµ 24 giê ë 250C.
Lµ loµi ç cã gi¸ trÞ trªn thÞ tr−êng vïng Ên §é – Th¸i b×nh D−¬ng.
T×nh h×nh nu«i :
§· ®−îc nu«i ë Trung Quèc, §µi Loan, Philippines, Th¸i lan vµ ViÖt Nam
(Kh¸nh Hoµ). Çc ao ®Çm trong vïng rõng ngËp mÆn vµ l¾p ®Æt çc lång l−íi ë
ven bê.
14
6 - Ç giß
Tªn gäi:
* Khoa häc : Rachycentron canadum (Linnaeus, 1766).
* TiÕng Anh : Black kingfish, Cobia.
* TiÕng ViÖt : Ç Giß, Ç Bíp BiÓn.

Th©n h×nh thon rÊt dµi, chiÒu dµi th©n b»ng 5,5 – 7,5 lÇn chiÒu cao. Mâm
nhän h¬i chÕch, hµm d−íi dµi h¬n hµm trªn. L−ng vµ çc bªn cã mµu n©u sÉm,
cã 2 d¶i hÑp mµu tr¾ng b¹c. ChiÒu dµi lín nhÊt 200 cm, trung b×nh 110 cm, c©n
nÆng tèi ®a: 68 kg.
Vïng ph©n bè:

Ph©n bè réng ë vïng biÓn nhiÖt ®íi vµ cËn nhiÖt ®íi (trõ vïng biÓn ®«ng
Th¸i B×nh D−¬ng, t©y §¹i T©y D−¬ng, vïng Bermuda vµ Massachusetts, tõ Mü
®Õn Argentina bao gåm vÞnh Mexico vµ toµn bé biÓn Caribbean) Ên §é – T©y
Th¸i B×nh D−¬ng: §«ng Ch©u Phi, NhËt B¶n ®Õn Australia. ë ViÖt Nam : c¶
vïng n−íc ven bê vµ xa bê tõ B¾c ®Õn Nam.

Sèng ë nhiÒu d¹ng kh¸c nhau: bïn, çt, sái, r¹n san h«, r¹n ®¸ xa bê vµ c¶
vïng ®Çm lÇy rõng ngËp mÆn.
Sinh tr−ëng:
Thøc ¨n lµ thÞt çc loµi ç t¹p vµ çc loµi gi¸p x¸c. L−îng tiªu thô måi rÊt
lín. Sinh tr−ëng nhanh, sau mét n¨m nu«i cã thÓ ®¹t tõ 1,5 – 2,0 kg/con.
Sinh s¶n:
Mïa ®Î tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 6. Êu trïng sèng phï du.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:

N¨m 2000, gi¸ tõ 40,000 – 60,000 ®ång/kg.
T×nh h×nh nu«i:

ë ViÖt Nam ®· s¶n xuÊt ®−îc gièng ç giß. B»ng nguån gièng tù nhiªn vµ
gièng nh©n t¹o, ç giß ®· ®−îc nu«i trªn lång bÌ, ao ®Çm quanh çc ®¶o. Vïng
nu«i lµ VÞnh H¹ Long (Qu¶ng Ninh).
15
7 - Ç bèng bíp
Tªn gäi :
* Khoa häc : Bostrichthys sinensis (Lacepede, 1801).
* TiÕng Anh : Four - eyed sleeper.
* TiÕng ViÖt : Ç Bèng Bíp, Ç Bíp.

Th©n h×nh trô trßn, hai v©y l−ng t¸ch biÖt nhau, hai v©y bông gÇn nhau vµ
dÝnh nhau ë gèc v©y. §Çu ng¾n, mâm tÇy vµ m¾t nhá. Cã líp ngoµi vÈy nhá nªn
th©n ç rÊt tr¬n.
ChiÒu dµi lín nhÊt : 25cm, th«ng th−êng: 15 ÷ 18cm, träng l−îng tõ 150 –
300 gram.
Vïng ph©n bè:

Ên §é - Th¸i B×nh D−¬ng: tõ Ên §é ®Õn Australia, §µi Loan, NhËt B¶n,
Trung Quèc. ë ViÖt Nam: däc theo bê biÓn tõ B¾c ®Õn Nam ë rõng ngËp mÆn,
cöa s«ng vµ vïng triÒu.

§iÒu kiÖn ph¸t triÓn: * NhiÖt ®é: 20 – 300C * §é mÆn: 2 – 250/00
* §é pH: 7 – 8,2 * §é s©u: 0,1 – 1,5m.
* ChÊt ®¸y: bïn, bïn sÐt.
Th−êng sèng trong çc hang ®Êt trong rõng ngËp mÆn theo tõng ®«i ®ùc
çi hoÆc sèng thµnh ®µn trong hang.
Sinh tr−ëng: Thøc ¨n lµ çc loµi gi¸p x¸c nh−: cßng, çy, t«m, cua, ç
sinh tr−ëng chËm.
Sinh s¶n: Mïa ®Î cña ç tõ th¸ng 3 ®Õn th¸ng 8. Thêi gian Êp në tõ 72 –

90 giê trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é 28 – 300C; ®é mÆn: 17 – 200/00
Gi¸ trÞ kinh tÕ:

Tõ 150.000 ÷ 200.000 ®ång/kg (gi¸ n¨m 2000 t¹i çc tØnh phÝa B¾c)
T×nh h×nh nu«i: §· ®−îc nu«i ë Trung Quèc, Hång K«ng, §µi Loan, ViÖt
Nam (Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng, Nam Hµ, Th¸i B×nh ®Õn NghÖ An, Hµ TÜnh).
Nu«i trong çc ao ®Êt cã t−êng g¹ch, çc ao th−êng vµ çc lång Hapa ®−îc l¾p
®Æt ch×m trong hå hoÆc ®Çm ph¸.
16
8 - Ç ®èi môc
Tªn gäi :
* Khoa häc : Mugil cephalus (Linnaeus, 1758).
* TiÕng Anh : Gray mullet, Flathead mullet, sea mullet.
* TiÕng ViÖt : Ç §èi Môc, Ç §èi.

H×nh th¸i vµ cì:
Th©n dµi, tiÕt diÖn gÇn trßn. ChiÒu dµi b»ng 3,9 – 4,7 chiÒu cao. M¾t to vµ
cã mµng mì rÊt dµy. L−ng cã mµu xanh «liu, mÆt bªn cã mµu tr¾ng b¹c kÐo
xuèng mµu tr¾ng ë phÇn bông. ChiÒu dµi lín nhÊt: 120 cm, th«ng th−êng 50 cm,
c©n nÆng tèi ®a: 8,000gram.
Vïng ph©n bè:

PhÝa ®«ng Th¸i B×nh D−¬ng: California (Mü) ®Õn Chilª, t©y Th¸i B×nh
D−¬ng: Trung Quèc, §µi Loan, Hång K«ng, Th¸i Lan ®Õn Phillipines, t©y §¹i
T©y D−¬ng: Nova Scotia, Canada ®Õn Brazil; ®«ng §¹i T©y D−¬ng: vÞnh Biscay
®Õn Nam Phi bao gåm c¶ biÓn §¹i Trung H¶i vµ biÓn §en. ë ViÖt Nam ç ®èi
môc ph©n bè tõ B¾c ®Õn Nam, vïng tËp trung lµ biÓn Nam §Þnh.

* NhiÖt ®é: 24 – 300C * §é mÆn: tõ 15 – 300/00
* §é s©u: 1 – 120m * ChÊt ®¸y: çt, çt pha bïn.
Ç th−êng sèng trong çc vïng ven bê vµ cöa s«ng.
Sinh tr−ëng :
Ç th−êng sèng theo ®µn, thøc ¨n lµ ®éng vËt phï du, ®éng vËt ®¸y vµ mïn
b· h÷u c¬ vµ thùc vËt phï du. Sinh tr−ëng sau mét n¨m cã thÓ ®¹t tõ 300 – 500
gram/ç thÓ.
Sinh s¶n: Mïa ®Î tõ th¸ng 7 – 10, ç çi ®Î tõ 5 – 7 triÖu trøng, thêi gian
Êp në tõ 34 – 38 giê, ë nhiÖt ®é 23 – 240C vµ 49 – 54 giê, ë nhiÖt ®é 22 – 230C,
®é mÆn 30 – 340/00.
Lµ ®èi t−îng cã gi¸ trÞ rÊt cao trong thÞ tr−êng néi ®Þa. Cã kh¶ n¨ng xuÊt
khÈu. Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa tõ 60.000 ÷ 70.000 ®ång/kg.
T×nh h×nh nu«i:
§· ®−îc nu«i ë Trung Quèc, §µi Loan, Hawaii, Philippine, ViÖt Nam

17
(toµn quèc). Çc kiÓu nu«i chÝnh: ao ®Êt, lång nu«i, ®Çm qu¶ng canh.

18
9 - Ç tr¸p vµng
Tªn gäi :
* Khoa häc : Sparus latus (Houttuyn, 1782).
* TiÕng Anh : Yellowfin seabream.
* TiÕng ViÖt : Ç Tr¸p Vµng.

Th©n h×nh thoi réng, dÑt. ChiÒu dµi th©n gÊp 2,4 – 2,6 chiÒu cao. Cã 01
v©y l−ng, v©y ngùc dµi vµ nhän. Th©n mµu x¸m cã nhiÒu säc vµng. V©y bông,
v©y hËu m«n vµ l¸ d−íi v©y ®u«i mµu vµng. ChiÒu dµi lín nhÊt 50 cm vµ tuæi tèi
®a ®¹t ®−îc lµ 14 n¨m.
Vïng ph©n bè:

Ên §é - T©y Th¸i B×nh D−¬ng: VÞnh Persian vµ vïng biÓn ven bê phÝa
®«ng Ên §é D−¬ng ®Õn Philippines, Trung Quèc, §µi Loan, Hång K«ng, ViÖt
Nam vµ Th¸i Lan, phÝa b¾c ®Õn NhËt B¶n vµ phÝa nam ®Õn óc.

Th−êng sèng ë vïng ven bê vµ cöa s«ng. ChÊt ®¸y ®a d¹ng tõ çt, çt bïn
vµ bïn.
Sinh tr−ëng:
Ç sinh tr−ëng chËm, thøc ¨n chÝnh lµ Da Giai, Giun, Gi¸p x¸c vµ ®éng
vËt th©n mÒm.
Sinh s¶n:
Thµnh thôc giíi tÝnh khi ®¹t 3,5 – 4 tuæi, cã chiÒu dµi 24 cm trë lªn.

Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa n¨m 2000 lµ 15.000 – 18.000 ®ång/kg.
T×nh h×nh nu«i:

§· ®−îc nu«i ë Kuwait, Trung Quèc, Hång K«ng, §µi Loan, ViÖt Nam
(Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng). Çc kiÓu nu«i chÝnh: Nu«i bÌ næi ë vïng n−íc tÜnh,
ao ®Çm vµ lång.

19
10 - Ç Cam
Tªn gäi :
* Khoa häc : Seriola dumerili (Risso, 1810).
* TiÕng Anh : Greater amberjack, yellowtail.
* TiÕng ViÖt : Ç Cam.

Th©n h×nh thon dµi, dÑt bªn. ChiÒu dµi th©n b»ng 2,9 – 3,2 lÇn chiÒu cao.
Hai v©y l−ng ë gÇn s¸t nhau. V©y l−ng thø nhÊt cã mét gai h−íng phÝa tr−íc. Cã
mµu xanh x¸m hoÆc mµu «liu ë bªn trªn, mµu tr¾ng b¹c ë phÝa d−íi, säc mµu hæ
ph¸ch ë gi÷a c¬ thÓ, v©y mµu x¸m sÉm. ChiÒu dµi lín nhÊt : 190 cm, th«ng
th−êng: 100 cm, c©n nÆng tèi ®a: 81 kg.
Vïng ph©n bè :
Ên §é - T©y Th¸i B×nh D−¬ng: Nam Phi, vÞnh Arabian, nam NhËt B¶n,
Hawaii, Trung Quèc vµ ViÖt Nam, vÒ phÝa nam ®Õn New Caledonia; Mariana vµ
®¶o Caroline ë Micronesia, t©y §¹i T©y D−¬ng: tam gi¸c quû Bermuda, Nova
Scotia, Canada ®Õn Brazil; VÞnh Mexico vµ biÓn Caribean, ®«ng §¹i T©y D−¬ng:
bê biÓn Anh ®Õn Moroco vµ §Þa Trung H¶i.

Vïng biÓn cËn nhiÖt ®íi, ®¸y lµ çc r¹n ®¸ ngÇm, xa bê. Khi cßn nhá
th−êng theo çc rong t¶o tr«i næi. §é s©u tõ 15 – 360m, th«ng th−êng tõ 18 –
72m.
Sinh tr−ëng:
Khi nhá ¨n thùc vËt næi hoÆc çc m¶nh vôn h÷u c¬. Tr−ëng thµnh ¨n ç
sßng m¾t to vµ ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng.
Sinh s¶n:
Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa n¨m 2000 lµ 60.000 – 80.000 ®ång/kg. Sö dông ç ë
d¹ng t−¬i vµ ®«ng l¹nh. ChÕ biÕn theo mãn r¸n, n−íng.
T×nh h×nh nu«i: §· ®−îc nu«i ë NhËt B¶n, Hång K«ng, Trung Quèc vµ
ViÖt Nam (§µ N½ng, thµnh phè Nha Trang). Çc kiÓu nu«i chÝnh: lång bÌ næi vµ
çc ®Çm ao gÇn çc ®¶o.

20
11 - Ç m¨ng biÓn
Tªn gäi :
* Khoa häc : Chanos chanos (Forskal, 1775).
* TiÕng Anh : Milkfish.
* TiÕng ViÖt : Ç M¨ng, Ç M¨ng BiÓn.

Th©n h×nh thoi, dÑt bªn. M¾t t−¬ng ®èi lín cã mµng mì rÊt dµy, che kÝn.
MiÖng nhá vµ kh«ng cã r¨ng. V©y ®u«i ch¹c s©u. ChiÒu dµi lín nhÊt 190 cm, c©n
nÆng tèi ®a lµ 14 kg, tuæi tèi ®a ®−îc ghi l¹i lµ 15 n¨m.
Vïng ph©n bè :
Ên §é - Th¸i B×nh D−¬ng: Ph©n bè däc theo thÒm lôc ®Þa vµ xung quanh
çc ®¶o. Tõ §«ng Nam ¸ bao gåm ViÖt Nam, Philippine, §µi Loan vÒ phÝa b¾c
®Õn NhËt B¶n 350N, vÒ phÝa nam ®Õn Victoria (Australia) 380S, phÝa t©y ®Õn BiÓn
§á 210N vµ Nam Phi 340S, phÝa ®«ng ®Õn Hawaii vµ ®¶o Marquesas vµ ë ®«ng
Th¸i B×nh D−¬ng tõ San Pedro, California 330N (Mü) ®Õn Galapagos trªn ®−êng
xÝch ®¹o.
Lµ loµi ç sèng réng muèi tõ n−íc ngät, n−íc lî vµ biÓn. Cã thÓ chÞu ®−îc
n¬i cã nhiÖt ®é 200C. Khi nhá sèng ë vïng ven bê, cöa s«ng vµ vïng cã rõng
ngËp mÆn n¬i cã ®é mÆn thÊp. Tr−ëng thµnh sèng ë biÓn, ®¸y lµ r¹n ®¸ ngÇm.
Sinh tr−ëng:
Sinh s¶n:
Khi tr−ëng thµnh míi thµnh thôc giíi tÝnh. Ç ®Î trøng ë vïng n−íc mÆn.
Giai ®o¹n nhá tr«i d¹t vµo vïng gÇn bê vµ cöa s«ng, ®Õn gÇn tr−ëng thµnh trë l¹i
biÓn. Thêi gian Êp në cña trøng 20 – 24 giê ë nhiÖt ®é 26 – 320C vµ ®é mÆn lµ 28
– 340/00. §iÒu kiÖn tèi −u ®Ó −¬ng ç bét lµ ë nhiÖt ®é 21 – 230C vµ ®é mÆn
150/00.
§Æc ®iÓm m«i tr−êng ph©n bè :
Sèng ë n−íc ngät, n−íc lî, vµ biÓn n¬i cã nhiÖt ®é trªn : 200C, ®é s©u tõ
10 ÷ 13 m. Vïng biÓn nhiÖt ®íi trong ph¹m vi 400N ÷ 400S.
Gi¸ trÞ kinh tÕ : B¸n trªn thÞ tr−êng d−íi d¹ng t−¬i, hun khãi, ®ãng hép vµ
®«ng l¹nh, kho¶ng 30.000 ÷ 50.000 ®ång/kg.
T×nh h×nh nu«i : §· ®−îc nu«i ë §µi Loan, Hawaii, Philippine, ViÖt Nam
(miÒn Trung), nu«i trong çc ao ®Çm, lång vµ c¶ bÌ næi.
21
12 - Ç r« phi v»n
Tªn gäi :
* Khoa häc : Oreochromis niloticus (Linnaeus, 1758).
* TiÕng Anh : Nile tilapia.
* TiÕng ViÖt : Ç R« Phi V»n, Ç R« Phi.

Th©n h×nh thoi vµ dÑt bªn râ rÖt. ChiÒu dµi th©n b»ng 2,3 – 2,6 lÇn chiÒu
cao. MiÖng réng, hµm trªn mçi bªn cã 02 r¨ng nanh. VÈy l−îc cã c¶ ë m¸ vµ n¾p
mang. ChiÒu dµi lín nhÊt 60 cm, c©n nÆng tèi ®a 3.650 gram.
Vïng ph©n bè:

Chñ yÕu ë Ch©u Phi vµ çc s«ng ven bê cña Israel; l−u vùc s«ng Nile tõ
d−íi Albert Nile ®Õn vïng ch©u thæ s«ng Nile; Jebel Marra; l−u vùc hå Chad vµ
çc s«ng Niger, Benue, Volta vµ Gambia.

* NhiÖt ®é: 20 – 320C * §é mÆn: 0 – 300/00
* §é s©u: 0,5 – 2,5 m * ChÊt ®¸y: bïn, bïn çt, çt.
Sinh tr−ëng:
Ç ¨n t¹p vµ sinh tr−ëng rÊt nhanh. Trong ao nu«i chØ sau 3 th¸ng cã thÓ
thu ho¹ch. Ç thÓ lín sau 2 tuæi cã thÓ ®¹t 3kg.
Sinh s¶n:
Mïa ®Î trøng kÐo dµi tõ th¸ng 3 ®Õn th¸ng 9. Trong mïa sinh s¶n ç ®Î
nhiÒu lÇn. Trøng ®−îc Êp trong khoang miÖng mÑ. Ç con còng ®−îc ngËm trong
miÖng khi cã nguy hiÓm. V× ®−îc b¶o vÖ cÈn träng nªn ®µn ç t¨ng nhanh vÒ sè
l−îng trong mïa hÌ.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:

Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa n¨m 2000 tõ 12.000 – 15.000 ®/kg.
T×nh h×nh nu«i:

N¨m 1972 ç r« phi v»n ®−îc nhËp tõ §µi Loan vµo ViÖt Nam
N¨m 1977 chuyÓn ra B¾c vµ nu«i rÊt cã hiÖu qu¶.
22
13 - Ç r« phi
Tªn gäi :
* Khoa häc : Oreochromis mossambicus (Peters, 1852).
* TiÕng Anh : Mozambique tilapia.
* TiÕng ViÖt : Ç R« Phi.

Th©n h×nh thoi vµ dÑp bªn râ rÖt. ChiÒu dµi th©n b»ng 2,5 lÇn chiÒu cao.
V©y ngùc lín dµi b»ng chiÒu dµi ®Çu. Th©n mµu x¸m tro hoÆc n©u nh¹t, bông
x¸m tr¾ng, mÐp r×a v©y l−ng mµu ®á, kh«ng cã çc v»n ngang trªn th©n. ChiÒu
dµi lín nhÊt 30cm, th«ng th−êng 10 – 25 cm.
Vïng ph©n bè:

Cã nguån gèc tõ çc n−íc §«ng Ch©u Phi. §Õn nay ®· di sang çc n−íc:
NhËt B¶n, Trung Quèc, §µi Loan vµ mét sè n−íc §«ng Nam ¸. ë ViÖt Nam cã
ë hÇu hÕt çc tØnh.

* NhiÖt ®é: 8 – 420C * §é mÆn: 0 – 300/00
* §é s©u: 0,5 – 10,5 m * ChÊt ®¸y: bïn, bïn çt.
Sinh tr−ëng:
Sinh tr−ëng rÊt nhanh, ç ®ùc lín nhanh h¬n ç çi. Sau 4 th¸ng tuæi con
®ùc nÆng 30 – 40g, con çi 25 – 30g; sau 8 th¸ng con ®ùc ®¹t 250 – 300g, con
çi 150 – 200g.
Sinh s¶n:
Sinh s¶n quanh n¨m, mçi n¨m ç çi ®Î 5 – 6 løa. Khi ®Î chóng ®µo æ
d−íi ®¸y ao. Trøng sau khi ®Î vµ thô tinh ®−îc ç mÑ hót vµo miÖng ®Ó Êp. Ç
bét còng ®−îc hót vµo miÖng khi gÆp nguy hiÓm trong 15 – 20 ngµy ®Çu.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:

Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa n¨m 2000 tõ 10.000 – 15.000 ®ång/kg. §−îc sö
dông réng r·i trong d©n.
T×nh h×nh nu«i:

Lµ ®èi t−îng nu«i cña nhiÒu n−íc Ch©u ¸, Ch©u Phi. ë ViÖt Nam, ç r«
phi ®−îc nu«i ë hÇu hÕt çc tØnh.

23
14 - Ç §ï ®á mü
Tªn gäi :
* Khoa häc : Sciaenops ocellatus (Linnaeus, 1766).
* TiÕng Anh : Red drum.
* TiÕng ViÖt : Ç §ï §á Mü, Ç Hång §á Mü.
Th©n dµi h¬i dÑt bªn, chiÒu dµi th©n b»ng 3,9 – 4,2 lÇn chiÒu cao. Mµu
th©n tõ xanh n©u trªn l−ng ®Õn n©u b¹c ë bông. V©y ®u«i mµu tèi.
Vïng ph©n bè :
T©y Th¸i B×nh D−¬ng Masschusetts ë Mü ®Õn phÝa b¾c Mexico, bao gåm
c¶ Nam Florida, Mü. ë ViÖt Nam ®· di gièng ç §ï §á Mü tõ Trung quèc vµ
®−îc nu«i ë Çt Bµ (H¶i Phßng).

Cã thÓ thÝch øng ®é mÆn tõ 0 – 320/00. Sèng vïng cöa s«ng vµ ven bê cã
nhiÒu çt, çt bïn, ®é s©u 10m.
Sinh tr−ëng :
Sinh tr−ëng nhanh, thøc ¨n chñ yÕu lµ gi¸p x¸c, nhuyÔn thÓ vµ ç.
Sinh s¶n:

Tõ 40.000 ÷ 50.000 ®ång/kg.
T×nh h×nh nu«i:

Mü, Trung Quèc, ViÖt Nam (Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng vµ Nam Hµ). Çc
kiÓu nu«i chÝnh: bÌ næi vµ trong ao ®Êt.

24
15 - Ç ch×nh cÈm th¹ch
Tªn gäi :
* Khoa häc : Anguilla marmorata (Quoy & Gaimard, 1824).
* TiÕng Anh : Giant mottled eel.
* TiÕng ViÖt : Ç Ch×nh CÈm Th¹ch, Ç Ch×nh B«ng
¶nh: Vò Toµn s−u tÇm

Th©n h×nh trô trßn, chiÒu dµi th©n b»ng 13 – 15,9 lÇn chiÒu cao. Khe
miÖng kÐo dµi ngang d×a sau m¾t. Khe mang th¼ng gãc víi trôc th©n. L−ng mµu
n©u ®en, bông tr¾ng x¸m. Toµn th©n vµ ®Çu cã rÊt nhiÒu vÕt ®en s¾p xÕp t−¬ng
®èi ®Òu ®Æn. ChiÒu dµi lín nhÊt 200cm, th−êng gÆp 50 – 60cm.
Vïng ph©n bè :
Cã ë vïng Ên §é – Th¸i B×nh D−¬ng: §«ng Ch©u Phi ®Õn Ph¸p Polynesia,
tõ b¾c ®Õn phÝa nam NhËt B¶n.

Trong çc s«ng n−íc ngät, lî vµ biÓn. §¸y lµ bïn, sÐt. Th−êng sèng trong
çc hang ®Êt, ®¸ ë hai bªn bê s«ng.
Sinh tr−ëng :
Lµ loµi ç hung d÷, thøc ¨n chÝnh lµ çc loµi gi¸p x¸c, ®éng vËt ®¸y vµ
ç…
Sinh s¶n:
Ç ®Î ë biÓn kh¬i, trøng vµ Êu trïng tr«i d¹t vµo vïng n−íc lî ven bê vµ
cöa s«ng. Mét sè ç con ng−îc dßng lªn vïng n−íc ngät vµ sinh sèng ë ®ã. Khi
thµnh thôc chóng l¹i trë ra biÓn ®Ó sinh s¶n.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:

ThÞt ngon ®−îc −a chuéng. Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa n¨m 2000 tõ 300.000
®Õn 400.000 ®ång/kg.
T×nh h×nh nu«i:

§· ®−îc nu«i ë Phó Yªn (ViÖt Nam) b»ng ph−¬ng ph¸p nu«i lång trªn
s«ng.

25
Çc loµi cã kh¶ n¨ng nu«i
16 - Ç Song chÊm ®á
Tªn gäi :
* Khoa häc : Epinephelus akaara (Temminck & Schlegel, 1842)
* TiÕng Anh : Hongkong grouper, redspotted grouper.
* TiÕng ViÖt : Ç Song ChÊm §á, Ç Mó ChÊm §á.

Th©n h×nh thoi dÑt bªn, chiÒu dµi th©n b»ng 2,7 – 3,2 lÇn chiÒu cao. Mâm
nhän, miÖng réng, r¨ng s¾c nhän. Hai v©y l−ng liÒn nhau. V©y ®u«i låi trßn, mµu
hång x¸m cã nhiÒu chÊm nhá. ChiÒu dµi tèi ®a lµ 51 cm, chiÒu dµi th«ng th−êng:
31 cm.
Ph©n bè :
Tõ nam Trung Quèc, §µi Loan, BiÓn §«ng, Hµn Quèc, phÝa nam NhËt
B¶n (Kyushu ®Õn kho¶ng 380N trªn c¶ 2 vïng ven bê cña Honshu). ë ViÖt Nam
ph©n bè däc theo ven bê VÞnh B¾c Bé.

* NhiÖt ®é : tõ 22 – 280C * §é s©u: 20 – 25m
* ChÊt ®¸y : r¹n ®¸ ngÇm, r¹n san h«, ®¸y cøng. N¬i sèng lµ vïng n−íc
ven bê quanh çc ®¶o.
Sinh tr−ëng :
Thøc ¨n lµ çc loµi ç t¹p, gi¸p x¸c vµ ®éng vËt th©n mÒm.
Sinh s¶n:
Thêi gian Êp në cña trøng 24 giê ë nhiÖt ®é 22 – 250C vµ 23 giê ë nhiÖt ®é
25 – 270C.

Lµ loµi ç lµm thùc phÈm cã gi¸ trÞ cao. Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa n¨m 2000:
tõ 180.000 - 200.000 ®ång/kg. Cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu vµ cã nhiÒu ë thÞ tr−êng
Hång K«ng.
T×nh h×nh nu«i:

§· ®−îc nu«i ë Hång K«ng, §µi Loan, Hawaii. Çc kiÓu nu«i chÝnh: bÌ
næi vµ lång l−íi s¾t.
26
17 - Ç Song hoa n©u
Tªn gäi :
* Khoa häc : Epinephelus fuscoguttatus (Forskal, 1775).
* TiÕng Anh : Brown-marbled grouper.
* TiÕng ViÖt : Ç Song Hoa N©u.

Th©n h×nh thoi dÑt bªn. ChiÒu dµi th©n b»ng 2,6 – 2,9 lÇn chiÒu cao. M¾t
rÊt to, miÖng réng, r¨ng s¾c. V©y ®u«i låi trßn. Th©n mµu n©u vµng x¸m. Cã 5
v¹ch ngang mµu n©u nh¹t cã nhiÒu chÊm n©u ®Ëm. ChiÒu dµi lín nhÊt 120cm,
th«ng th−êng 50cm, c©n nÆng tèi ®a 11kg.
Ph©n bè :
Ên §é - Th¸i B×nh D−¬ng: BiÓn §á vµ däc theo ven bê phÝa ®«ng cña
Ch©u Phi ®Õn Mod¨mbich; vÒ phÝa ®«ng ®Õn Samoa vµ ®¶o Phoenix, vÒ phÝa b¾c
®Õn NhËt B¶n, phÝa nam ®Õn Australia. Kh«ng thÊy ë vÞnh Persian, Hawaii vµ
French Polynesia. Th−êng bÞ nhÇm lÉn víi E.polyphekadion (E.microdon cña
nhiÒu t¸c gi¶ hiÖn nay). ë ViÖt Nam, tõ b¾c ®Õn nam cã ph©n bè ë vïng biÓn
mÆn.
Ç ch−a tr−ëng thµnh sèng trªn çc th¶m cá biÓn. Tr−ëng thµnh sèng ë n¬i
cã ®¸y ®¸ dèc, vïng cã nhiÒu san h« ph©n bè.
* NhiÖt ®é: 18 – 320C
* §é s©u: 1 – 60m; ®é trong cao.
Sinh tr−ëng :
Thøc ¨n chÝnh lµ ç, cua vµ mùc.
Sinh s¶n:
Gi¸ trÞ kinh tÕ:

Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa n¨m 2000: tõ 150.000 - 170.000 ®ång/kg.
T×nh h×nh nu«i:

Lµ ®èi t−îng nu«i chÝnh ë Singapore vµ còng ®· ®−îc nu«i ë Hång K«ng,
Philippines.

27
18 - Ç V−îc mâm nhän
Tªn gäi :
* Khoa häc : Psammoperca waigiensis (Cuvier, 1828).
* TiÕng Anh : Waigieu seaperch.
* TiÕng ViÖt : Ç V−îc Mâm Nhän.

Th©n h×nh thoi, dÑt bªn. ChiÒu dµi th©n b»ng 2,7 – 3,6 lÇn chiÒu cao. §Çu
to, mâm nhän, chiÒu dµi hµm trªn kÐo dµi ®Õn ngang gi÷a m¾t. Hai v©y l−ng liÒn
nhau, gi÷a lâm. V©y ®u«i trßn låi. Th©n mµu n©u x¸m, bông tr¾ng b¹c. ChiÒu dµi
lín nhÊt 47cm, th«ng th−êng 19 – 25cm.
Ph©n bè :
Ên §é – T©y Th¸i B×nh D−¬ng, Ên §é, Srilanca, Australia, Indonesia,
Malaysia, Philippines, Trung Quèc, §µi Loan, NhËt B¶n, Th¸i Lan. ë ViÖt Nam cã
ph©n bè tõ vÞnh B¾c Bé ®Õn vÞnh Th¸i Lan nh−ng Ýt.

Sèng trong çc hang ®¸ hoÆc vïng ®¸y cã cá biÓn. Còng thÝch nghi n¬i
®¸y lµ çc r¹n san h«. Ban ngµy th−êng Èn m×nh trong çc bôi rong hoÆc hang
®¸, cã ph©n bè c¶ vïng n−íc lî.
Sinh tr−ëng:
Sinh tr−ëng nhanh, thøc ¨n lµ çc loµi ç, gi¸p x¸c…
Sinh s¶n:
ë ViÖt Nam ®· nghiªn cøu s¶n xuÊt nh©n t¹o gièng ç nµy.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:

Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa n¨m 2000 dao ®éng 40.000 – 80.000 ®ång/kg. Trªn
thÞ tr−êng ®−îc b¸n t−¬i, cã mÆt ë thÞ tr−êng ç t−¬i Hång K«ng.
T×nh h×nh nu«i:

§· ®−îc nu«i ë Trung Quèc, §µi Loan, Th¸i Lan vµ ë ViÖt Nam míi ®−îc nu«i
ë MiÒn Nam. Çc kiÓu nu«i chÝnh: trong çc ao ®Êt vµ lång l−íi.

28
19 - Ç Mó dÑt
Tªn gäi :
* Khoa häc : Cromileptes altivelis (Valenciennes, 1828).
* TiÕng Anh : Humpback grouper, Barramundi cod.
* TiÕng ViÖt : Ç Mó DÑt, Ç Mó Chuét (H¶i Phßng, Qu¶ng Ninh).

Th©n h×nh thoi, dÑt bªn râ rÖt. ChiÒu dµi th©n b»ng 2,6 – 3,0 lÇn chiÒu cao.
Mâm nhän, ®Ønh tr¸n lâm xuèng râ rÖt. V©y ®u«i låi trßn. Toµn th©n mµu n©u
x¸m cã rÊt nhiÒu chÊm ®en n©u. ChiÒu dµi lín nhÊt 70cm, th«ng th−êng 40 –
50cm.
Ph©n bè:
T©y Th¸i B×nh D−¬ng: Tõ nam NhËt B¶n ®Õn Palau, Guam, New
Caledonia, Philippines, Indonesia vµ nam Queensland (Australia), ®«ng Ên §é
D−¬ng: tõ Nicobars ®Õn Broome (Australia).
§Æc ®iÓm sèng:

§é s©u tõ 2 – 40m. §¸y lµ nh÷ng r¹n ®¸, r¹n san h« cña çc vïng ®Çm
ph¸, vÞnh vµ ven ®¶o.
Sinh tr−ëng:
Ç sinh tr−ëng chËm, thøc ¨n lµ çc loµi ç t¹p, gi¸p x¸c.
Sinh s¶n:
Trøng tr«i næi trong n−íc, ®−êng kÝnh tõ 0,8 – 0,83 mm. N¨m 1979, Tany
vµ çc céng sù ®· thö nghiÖm cho ®Î nh©n t¹o loµi ç nµy nh−ng ch−a thu ®−îc
kÕt qu¶.

Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa n¨m 2000: tõ 200.000 ÷ 220.000 ®ång/kg. Cã gi¸ trÞ
xuÊt khÈu cao.
T×nh h×nh nu«i:

§· ®−îc nu«i ë Trung Quèc, Hång K«ng, §µi Loan, Hawaii. Çc kiÓu
nu«i chÝnh: bÌ næi.
29
20 - Ç Nhô 4 r©u
Tªn gäi :
* Khoa häc : Eleutheronema tetradactylum (Shaw, 1804).
* TiÕng Anh : Fourfinger threadfin.
* TiÕng ViÖt : Ç Nhô Bèn R©u, Ç Nhô, Ç Géc.

Th©n dµi, dÑt bªn. ChiÒu dµi th©n b»ng 3,7 – 4,4 lÇn chiÒu cao. §Çu ng¾n
m¾t to cã mµng mì h×nh bÇu dôc rÊt ph¸t triÓn. L−ng mµu n©u x¸m vµng nh¹t,
bông mµu tr¾ng x¸m. Cã 04 r©u. ChiÒu dµi tèi ®a lµ 200 cm, c©n nÆng tèi ®a:
145kg
Ph©n bè :
Ên §é - Th¸i B×nh D−¬ng: §«ng vÞnh Persian vµ däc theo ven bê biÓn t©y
Ên §é D−¬ng, Srilanca ®Õn Malaysia, Philippines, Indonesia, New Guinea,
Australia, Th¸i Lan, c¶ vïng cöa s«ng Mª k«ng vµ ch©u thæ S«ng Hång, Trung
Quèc, §µi Loan vµ cã thÓ ®Õn nam NhËt B¶n.

Lµ loµi réng muèi, sèng ®−îc c¶ trong m«i tr−êng n−íc lî, n−íc biÓn.
* §é s©u tõ 0,5m – 23m.
* ChÊt ®¸y lµ bïn, çt bïn vµ çt.
* N¬i sèng: s«ng, vïng n−íc n«ng ven bê, trong vïng ®Çm lÇy cã rõng
ngËp mÆn.
Sinh tr−ëng :
Lµ loµi ç d÷, thøc ¨n chÝnh lµ çc loµi ç nhá, t«m vµ cua. Sinh tr−ëng rÊt
nhanh trong çc ®Çm n−íc lî.
Sinh s¶n :
§©y lµ loµi ç l−ìng tÝnh cã yÕu tè ®ùc chÝn tr−íc. Mïa sinh s¶n tËp trung
vµo tõ th¸ng 3 ®Õn th¸ng 7.
§©y lµ mét trong nh÷ng loµi ç thÞt th¬m ngon. Nh©n d©n ViÖt Nam cã
c©u vÝ “Chim, Thu, Nhô, §Ð” lµ 4 loµi ç thÞt ngon ®−îc −a thÝch trªn thÞ tr−êng.
T×nh h×nh nu«i :
§· ®−îc nu«i ë Trung Quèc, §µi Loan, Philippines. Çc kiÓu nu«i chÝnh:
ao ®Êt vµ lång, çc ®Çm n−íc lî.

30
21 - Ç Tr¸p ®en
Tªn gäi :
* Khoa häc : Sparus macrocephalus (Bleeker, 1854).
* TiÕng Anh : Black porgy.
* TiÕng ViÖt : Ç Tr¸p §en.

Th©n h×nh thoi, rÊt dÑt bªn. ChiÒu dµi b»ng 2,4 – 2,5 lÇn chiÒu cao. Mçi
hµm ®Òu cã 06 r¨ng nanh. Th©n mµu x¸m ®en, bông x¸m nh¹t, ngang th©n cã 6 –
7 vÖt ®en ngang kh«ng râ rÖt. ChiÒu dµi lín nhÊt th−êng gÆp 11 – 28cm.
Ph©n bè :
T©y Th¸i B×nh D−¬ng: nam Hokkaido (NhËt B¶n), TriÒu Tiªn, Trung
Quèc, Hång K«ng. ViÖt Nam cã ë vÞnh B¾c bé.

Lµ loµi ç réng muèi, sèng trong c¶ m«i tr−êng n−íc nh¹t vµ biÓn.
* §é s©u: 1 – 15m
* ChÊt ®¸y : çt, çt bïn.
* N¬i sèng th−êng lµ vïng ven bê vµ trong çc ¸ng vÞnh.
Sinh tr−ëng :
Ç tr¸p ®en lµ loµi sèng ®¸y, thøc ¨n chñ yÕu lµ ®éng vËt th©n mÒm vµ
giun nhiÒu t¬.
Sinh s¶n:
Mïa sinh s¶n chÝnh vµo çc th¸ng 4 ®Õn th¸ng 7. ViÖn nghiªn cøu h¶i s¶n
®· cã thµnh c«ng b−íc ®Çu nghiªn cøu sinh s¶n nh©n t¹o loµi ç nµy.
Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa n¨m 2000: tõ 30.000 – 40.000 ®ång/kg. Con tr−ëng
thµnh ®−îc sö dông lµm thùc phÈm ë thÞ tr−êng ç t−¬i.
T×nh h×nh nu«i :

§· ®−îc nu«i ë NhËt B¶n, Trung Quèc, §µi Loan vµ Hång K«ng. Çc kiÓu
nu«i chÝnh: ao ®Êt, lång bÌ næi.
31
22 - Ç D×a C«ng
Tªn gäi :
* Khoa häc : Siganus guttatus (Bloch, 1787).
* TiÕng Anh : orange - spotted spinefoot, golden rabbitfish.
* TiÕng ViÖt : Ç D×a C«ng, Ç D×a ChÊm.

Th©n h×nh thoi cao, rÊt dÑt bªn. ChiÒu dµi th©n b»ng 1,8 – 2,4 lÇn chiÒu
cao, miÖng bÐ, l−ng cã mµu xanh thÉm, phÝa d−íi mµu b¹c, cã 1 chÊm mµu vµng
s¸ng, n»m gÇn kÒ gèc cña mét sè tia v©y l−ng cuèi cïng. §Çu cã çc v¹ch mê vµ
trªn th©n cã nhiÒu çc chÊm mµu vµng, n©u s¾p xÕp ®Òu ®Æn. ChiÒu dµi lín nhÊt
50 cm, th−êng gÆp 15 – 25cm; c©n nÆng tèi ®a: 1760 gr.
Ph©n bè :
Ên §é-T©y Th¸i B×nh D−¬ng: Ên §é, biÓn Adaman, Australia, Indonesia,
Th¸i Lan, Malaysia, Singapore, Ryukyus (NhËt B¶n), Trung Quèc, §µi Loan,
Philippines vµ Palau. ë ViÖt Nam cã çc vïng ven bê tõ vÞnh B¾c Bé ®Õn vÞnh
Th¸i Lan.
Lµ loµi réng muèi, sèng tõ vïng n−íc lî ®Õn biÓn.
* NhiÖt ®é: 24 – 280C
* §é s©u: 1.6m
* Sèng ë nh÷ng n¬i cã nhiÒu thøc ¨n lµ rong biÓn hoÆc rªu mäc trªn ®¸.
* ChÊt ®¸y: çt, çt bïn hoÆc r¹n ®¸ ven bê.
Sinh tr−ëng :
Lµ loµi ç ¨n thùc vËt. Thøc ¨n −a thÝch lµ rong biÓn nh− rong bón
(Engtromorpha prolifera), rªu ®¸, cá biÓn.
Sinh s¶n :
KÝch th−íc thµnh thôc tõ 20 – 24cm. Thêi gian trøng në 18 – 26 giê ë
nhiÖt ®é 26 – 300C; ®é mÆn 22 – 240/00. Êu trïng ph¸t triÓn tèt nhÊt ë 22 – 260C.
T×nh h×nh nu«i:
§· ®−îc nu«i ë §µi Loan, Indonesia vµ Philippines. Çc kiÓu nu«i chÝnh:
bÌ næi, ao ®Çm vµ çc bÓ bª t«ng.
32
23 - Ç ch×nh Ch©u ¢u
Tªn gäi:
* Khoa häc : Anguilla anguilla (Linnaeus, 1758)
* TiÕng Anh: European eel
* TiÕng ViÖt : Ç Ch×nh Ch©u ¢u.
X−¬ng sèng 110 ÷ 119. Mang më nhá vµ th¼ng ®øng, bÞ h¹n chÕ tíi çc
bªn. Hµm d−íi h¬i dµi h¬n vµ nh« ra. V©y l−ng b¾t nguån xa sau v©y ngùc.
ChiÒu dµi tèi ®a: 150 cm, 130 cm (ç çi), c©n nÆng tèi ®a: 9.000 g, tuæi ®−îc
ghi l¹i: 30 n¨m.
Ph©n bè :
Çc s«ng thuéc b¾c §¹i T©y D−¬ng, biÓn Bantic vµ biÓn §Þa Trung H¶i.
§−îc ®−a vµo ch©u ¸ , Nam vµ Trung Mü. Nã còng ph©n bè däc theo vïng biÓn
ven bê cña Ch©u ¢u tõ biÓn §en ®Õn biÓn Tr¾ng. Cã Ýt nhÊt mét n−íc ®· b¸o ço
vÒ ¶nh h−ëng sinh th¸i nghiªm träng sau khi ®−a loµi nµy vµo nu«i.
NhiÖt ®é: 0 – 300C, tèt nhÊt lµ 20 – 250C. Ç sèng trong m«i tr−êng n−íc
ngät tõ nhá ®Õn tr−ëng thµnh. Thêi gian sèng trong n−íc ngät cã thÓ kÐo dµi tõ 6
– 12 n¨m ®èi víi ç ®ùc vµ 9 – 20 n¨m ®èi víi ç çi.
Cuèi thêi kú sinh tr−ëng chóng di c− ra biÓn s©u vµ thµnh thôc giíi tÝnh ë
®ã. Sù h×nh thµnh trøng ®ång thêi víi qu¸ tr×nh di c− ra biÓn.
Ç con míi në trë vÒ bê. Thêi gian sèng ë biÓn cña ç con cã thÓ kÐo dµi
03 n¨m.
Sinh tr−ëng:
Lµ loµi sinh tr−ëng chËm, thøc ¨n cña chóng lµ çc loµi ®éng vËt d−íi
n−íc nh− giun.
Sinh s¶n:
Ç ®Î ë §¹i T©y D−¬ng (biÓn Sargasso). Mïa sinh s¶n vµo cuèi mïa §«ng
vµ mïa Xu©n.
Gi¸ trÞ kinh tÕ: Lµ loµi cã thÞt ngon, cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu.
T×nh h×nh nu«i: §· ®−îc nu«i ë Na Uy, §øc, §an M¹ch, NhËt, Trung
Quèc, §µi Loan, Malaysia. ë ViÖt Nam ®· nhËp gièng ç nµy vµo nu«i ë Thñ
§øc vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh.

33
24 - Ç Ngùa ®en
Tªn gäi: * Khoa häc: Hippocampus kuda (Bleeker, 1852).
* TiÕng Anh: Seahorse, Spotted seahorse, Yellow seahorse.
* TiÕng ViÖt: Ç Ngùa §en.

H×nh d¹ng ®¨c biÖt ®−îc phñ nhiÒu ®èt x−¬ng vßng. Çc ®èt vßng cã gai
gåm: 1, 4, 7 vµ 11 ë th©n 1, 4, 8, 11, 14, 16, 18 vµ 20 ë ®u«i. §Çu to cã d¹ng nh−
®Çu ngùa gËp th¼ng gãc víi trôc th©n.
Mµu s¾c: toµn bé c¬ thÓ th−êng cã mµu ®en, kÕt cÊu bÒ mÆt da d¹ng sÇn;
HoÆc cã mµu vµng lît, mµu kem víi çc chÊm kh¸ lín tèi mµu (®Æc biÖt lµ víi con
çi) hoÆc mµu n©u ®á nh¹t, cã thÓ lµ mµu çt. ChiÒu dµi lín nhÊt 30 cm, th−êng gÆp
10 – 20cm.
Ph©n bè : Ên §é - Th¸i B×nh D−¬ng: Pakistan vµ Ên §é, Australia, New
Guinea, Indonesia, Malaysia, Philippines, Th¸i Lan, ®Õn nam NhËt B¶n, Trung
Quèc, §µi Loan, Hawaii. ë ViÖt Nam: Tõ b¾c ®Õn nam ë vïng n−íc ven bê, ®Æc
biÖt lµ ë Kh¸nh Hoµ vµ B×nh ThuËn.

* NhiÖt ®é: 26 – 320C * §é mÆn: 22 – 340/00
* ChÊt ®¸y: bïn, bïn çt hoÆc r¹n ®¸ ngÇm h−íng ra biÓn.
N¬i sèng lµ çc vïng cöa s«ng, çc r¹n ®¸ ngÇm gÇn bê, sèng b¸m trªn rong
hoÆc cá biÓn.
Sinh tr−ëng:
Sinh s¶n: Thµnh thôc giíi tÝnh khi ®¹t chiÒu dµi 9 – 10cm. Thêi gian Êp tõ 9
– 10 ngµy ë nhiÖt ®é 28 – 300C.
Gi¸ trÞ kinh tÕ : Lµ loµi cã gi¸ trÞ cao trong d−îc liÖu §«ng y ë Trung Quèc
vµ mét sè n−íc §«ng Nam ¸. Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa n¨m 2000 kho¶ng 40.000 -
60.000 ®ång/ cÆp (1 ®ùc, 1 çi). Ç lín 25cm cã gi¸ 200.000 ®ång/cÆp.
T×nh h×nh nu«i : §· ®−îc nu«i ë Trung Quèc, Hång K«ng, §µi Loan. Çc
kiÓu nu«i chÝnh: trong çc bÓ bª t«ng vµ çc bÓ kÝnh ë Aquarium.

34
B - NHãm Gi¸p x¸c
Çc loµi trong Líp gi¸p x¸c (Crustacean) ®−îc chia thµnh
2 nhãm chÝnh :
Nhãm t«m vµ nhãm cua.
Çc loµi trong nhãm t«m cã mét sè ®Æc ®iÓm chung sau ®©y:
H×nh th¸i :
Toµn th©n ®−îc chia lµm 2 phÇn : PhÇn ®Çu ngùc vµ phÇn th©n.
PhÇn ®Çu ngùc ®−îc bao bäc bëi 1 tÊm vá Kitil, phÇn th©n chia lµm 7
®èt vµ mçi ®èt ®−îc bao bäc bëi mét tÊm vá Kitil riªng biÖt.
PhÇn ®Çu ngùc chøa ®¹i ®a sè çc néi quan nh− gan, tôy, d¹
dÇy, mang...
H×nh th¸i cÊu t¹o cña t«m
Vßng ®êi :
T«m mÑ ®Î trøng vµ ®−îc thô tinh trong n−íc biÓn. Trøng në ra
Êu trïng(Larva). Êu trïng qua nhiÒu lÇn lét vá vµ biÕn th¸i ®Ó trë
thµnh hËu Êu trïng (Postlarva).
Qu¸ tr×nh tõ trøng ë ngoµi biÓn vµ biÕn th¸i cña Êu
trïng, chóng ®−îc n−íc biÓn ®−a dÇn vµo gÇn bê vµ çc cöa s«ng.
Lín lªn ë ®ã vµ ®Õn thêi kú sinh s¶n l¹i trë vÒ biÓn.

35
¶nh: V.Toµn s−u tÇm
Sinh tr−ëng :
Êu trïng t«m ¨n thùc vËt phï du (Phytoplankton) vµ ®éng vËt phï du
(Zooplankton).
HËu Êu trïng ®Õn t«m tr−ëng thµnh ¨n mïn b· h÷u c¬, vi t¶o
®éng vËt vµ c¶ mÇm non cña mét sè loµi rong.
Thêi gian tõ khi ®Î trøng ®Õn t«m gièng cì P15 kÐo dµi tõ
25 ÷ 30 ngµy.
Trøng sau khi ®Î ®Õn në : 15 giê.
Êu trïng Nauplius : 3 ngµy.
Êu trïng Zoea : 3 ÷ 5 ngµy.
Êu trïng Mysis : 4 ÷ 5 ngµy.
HËu Êu trïng Postlarva : PL 12 - 15 ngµy.
Sau ®©y lµ ®Æc ®iÓm riªng cña mét sè loµi cã gi¸ trÞ kinh tÕ cã ph©n bè ë biÓn
ViÖt Nam vµ mét sè loµi ®ang ®−îc nu«i réng r·i ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng trong c¶ n−íc.
sdgs
¶nh: V.Dòng
Ao nu«i t«m BTC Qóy Kim (H¶i Phßng).

36
25 - T«m só
Tªn gäi :
* Khoa häc : Penaeus monodon Fabricius 1798.
* TiÕng Anh : Tiger shrimp, Giant tiger prawn
* TiÕng ViÖt : T«m Só / T«m Cá.
¶nh: V.Toµn
H×nh th¸i:
* Gê bªn chuû (rostrum) ®Çu thÊp, kÐo dµi ®Õn phÝa d−íi gai trªn d¹ dµy. Gê
gan râ, th¼ng.
* T«m çi : Dµi : 22 ÷ 25 cm. Träng l−îng : 100 ÷ 300 gam.
* T«m ®ùc : Dµi : 16 ÷ 21cm. Träng l−îng : 80 ÷ 200 gam.
Ph©n bè :
Ph©n bè réng, tõ B¾c ®Õn Nam vµ tõ ven bê ®Õn vïng cã ®é s©u 40 m. Vïng
ph©n bè chÝnh lµ vïng biÓn çc tØnh Trung bé.
Giíi h¹n m«i tr−êng sèng vµ ph¸t triÓn :

Giíi h¹n ®Ó ph¸t triÓn Giíi h¹n sèng
* NhiÖt ®é : 22 ÷ 300C 10 vµ 38
* §é mÆn : 5 ÷ 34 /00.
0 2 vµ 45
* §é pH : 7,5 ÷ 8,5 6 vµ 10
* ChÊt ®¸y : Khi nhá sèng ë n¬i chÊt ®¸y lµ bïn pha çt.
Khi lín sèng ë n¬i chÊt ®¸y lµ çt pha bïn.
* §é s©u : Tõ ven bê ®Õn 40 m.
Sinh tr−ëng :
Sinh tr−ëng nhanh, trong 3 ÷ 4 th¸ng cã thÓ ®¹t cì b×nh qu©n 40 ÷ 50 gam.
Ç biÖt cã thÓ ®¹t 70 ®Õn trªn 100 gam.
TÝnh ¨n : ¡n t¹p song thøc ¨n −a thÝch lµ thÞt çc loµi nhuyÔn thÓ, giun
37
nhiÒu t¬ (Polycheacta), gi¸p x¸c
Sinh s¶n :
T«m 1 n¨m tuæi vµ cã khèi l−îng tõ 100 gam trë lªn ®Òu cã thÓ thµnh
thôc. L−îng trøng mçi lÇn ®Î tõ 50 ÷ 100 v¹n/ ç thÓ mÑ.
Mïa ®Î tËp trung vµo çc th¸ng 2 ÷ 4 vµ 8 ÷ 9.
Vßng ®êi vµ biÕn th¸i nh− ®· tr×nh bµy ë phÇn ®Çu.

T«m só lµ ®èi t−îng xuÊt khÈu chÝnh.
Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa khu vùc phÝa B¾c n¨m 2000 :
Cì 30 ÷ 40 gam gi¸ : 85.000 ÷ 90.000 ®ång/kg.
Cì 50 ÷ 70 gam gi¸ : 120.000 ÷ 170.000 ®ång/kg.
Cì 70 trë lªn gi¸ : 180.000 ®ång/kg.
T×nh h×nh nu«i :

S¶n xuÊt gièng vµ nu«i t«m só lµ nghÒ ph¸t triÓn m¹nh nhÊt ë tÊt c¶ çc
tØnh ven biÓn cña ViÖt Nam. HiÖn mçi n¨m ViÖt Nam cã thÓ s¶n xuÊt trªn 10 tû
gièng. Vïng nu«i tèt nhÊt lµ khu vùc n−íc lî cã ®é mÆn tõ 20/00 ÷ 250/00. Tïy khu
vùc mµ cã thÓ bè trÝ tõ 1 ®Õn 2 vô nu«i/n¨m. N¨ng suÊt cã n¬i ®· ®¹t gi¸ trÞ b×nh
qu©n 4000 kg/ha. N¨ng suÊt trung b×nh cña c¶ n−íc tÝnh ®Õn n¨m 2000 lµ 300
kg/ha/vô.
T«m só nu«i trong çc ao ®Çm n−íc lî ë c¶ vïng cao vµ trung triÒu. Mét
sè n¬i nu«i xen kÏ vô lóa, vô t«m vµ nu«i chung víi ç r« phi, cua vµ rong c©u.
Khu vùc phÝa B¾c nu«i qu¶ng canh c¶i tiÕn (Qcct) vµ b¸n th©m canh (Btc)
lµ chñ yÕu. MiÒn Trung nu«i (Btc) vµ th©m canh (Tc). Çc tØnh phÝa Nam nu«i
Btc vµ Qcct.
¶nh: V.Toµn
Thu mua ë nhµ m¸y chÕ biÕn thñy s¶n Giao Thñy (Nam §Þnh).
26 - T«m n−¬ng
38
Tªn gäi :
* Khoa häc : Penaeus orientalis Kishinouye.
* TiÕng Anh : White shrimp.
* TiÕng ViÖt : T«m N−¬ng/ T«m §u«i Xanh/ T«m R©u Dµi/ T«m Lít.
¶nh: V.Toµn
* Chuû dµi, n»m ngang, phÇn gèc h¬i nhá, mÐp trªn cã 7 ÷ 9 r¨ng, mÐp
d−íi cã 3 ÷ 5 r¨ng. Gê sau chuû ®Õn qu¸ gi÷a vá ®Çu ngùc.
* T«m çi : Dµi : 18cm ÷ 25 cm. Khèi l−îng : 50 ÷ 200 gam
* T«m ®ùc : Dµi : 15cm ÷ 18 cm. Khèi l−îng : 40 ÷ 150 gam.
Vá tr¬n bãng, rÊt gièng t«m he (P. merguiensis) nh−ng v©y ®u«i cã mµu
xanh. Chñy (Rostrum) kh«ng cã h×nh tam gi¸c nh− t«m he. Khi cßn nhá t«m
n−¬ng vµ t«m he cã ngo¹i h×nh rÊt gièng nhau vµ sèng ë ven bê nªn nh©n d©n ®Þa
ph−¬ng gäi chung hai loµi nµy lµ “T«m lít”.
Ph©n bè :
T«m n−¬ng ph©n bè chñ yÕu ë vïng biÓn phÝa B¾c vÞnh B¾c bé (Qu¶ng
Ninh, H¶i Phßng, Th¸i B×nh, Thanh Hãa).
Giíi h¹n m«i tr−êng sèng vµ ph¸t triÓn:

* NhiÖt ®é : 18 ÷ 30 C
0
50C vµ 400C
* §é mÆn : 5 ÷ 30 0/00 0 0/00 vµ 45 0/00
* ChÊt ®¸y : Bïn hoÆc bïn pha çt.
* §é pH : 7,5 ÷ 8,2. 5,5 vµ 10.
Sinh tr−ëng :
39
Sinh tr−ëng nhanh chØ sau 1 n¨m tuæi t«m ®¹t cì tèi ®a. Thøc ¨n −a thÝch
lµ thÞt çc loµi ®éng vËt nhuyÔn thÓ, giun nhiÒu t¬ (Polycheacta), gi¸p x¸c, mïn
b· h÷u c¬ vµ mÇm non mét sè loµi rong biÓn.
Sinh s¶n :
Hµng n¨m cã mét mïa sinh s¶n chÝnh vµo tõ th¸ng 1 ÷ 4.
L−îng trøng tõ 20 ÷ 50 v¹n/ ç thÓ t«m çi.

Lµ loµi t«m cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao vµ lµ ®èi t−îng xuÊt khÈu.
Gi¸ t¹i thÞ tr−êng néi ®Þa khu vùc phÝa B¾c n¨m 2000.
Cì 30 ÷ 40 gam gi¸ : 80.000 ÷ 120.000 ®ång/kg.
Cì 50 ÷ 70 gam gi¸ trªn 150.000 ®ång/kg.
T×nh h×nh nu«i :

Lµ ®èi t−îng nu«i cña çc ®Çm Qu¶ng canh b»ng nguån gièng tù nhiªn
thuéc Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng, Th¸i B×nh vµ Nam §Þnh. §· cã quy tr×nh c«ng
nghÖ s¶n xuÊt gièng do ViÖn nghiªn cøu H¶i s¶n x©y dùng. L−îng gièng s¶n
xuÊt hµng n¨m kh«ng ®¸ng kÓ.
Vïng nu«i thÝch hîp nhÊt : Vïng triÒu vµ cöa s«ng cã ®é mÆn 5 - 30 0/00 vµ
®¸y bïn, nhiÒu phï sa. Cã kh¶ n¨ng chÞu l¹nh do ®ã sÏ phï hîp cho çc vïng
nu«i tõ H¶i Phßng Hµ TÜnh vµo vô Thu - §«ng.
Nu«i t«m n−¬ng b»ng nguån gièng nh©n t¹o ch−a ®−îc ph¸t triÓn réng r·i.
Nguån lîi t«m ngoµi tù nhiªn ®ang cã nguy c¬ suy gi¶m nhanh.
¶nh: V.Toµn
T«m He trong ao nu«i V©n §ån (Qu¶ng Ninh).

40
27 - T«m he
Tªn gäi:
* Khoa häc : Penaeus merguiensis de Man, 1888
* TiÕng Anh : White shrimp.
* TiÕng ViÖt : T«m He, T«m B¹c, T«m B¹c ThÎ, T«m Lít, T«m He Mïa
¶nh: V.Toµn
Khi cßn nhá ngo¹i h×nh gièng t«m n−¬ng nªn cã cïng tªn gäi lµ t«m lít.
Khi tr−ëng thµnh, ®u«i cã mµu ®á, chñy (Rostrum) cao lªn nh− h×nh tam gi¸c.
§ã còng lµ ®iÓm ph©n biÖt víi t«m n−¬ng.
Cì tr−ëng thµnh : * T«m çi : Dµi: 18 ÷ 22 cm. Khèi l−îng : 50 ÷ 150 gam
* T«m ®ùc : Dµi: 15 ÷ 17 cm. Khèi l−îng : 40 ÷ 150 gam.
Ph©n bè :
T«m he ph©n bè tõ B¾c tíi Nam, tõ ven bê ®Õn ngoµi kh¬i cã ®é s©u trªn 30 m.

Giíi h¹n ph¸t triÓn Giíi h¹n sèng
* NhiÖt ®é : 25 ÷ 30 C
0
100C vµ 400C
* §é mÆn : 15 0/00 trë lªn 2 0/00 vµ 45 0/00
* ChÊt ®¸y : Çt pha bïn.
Khi nhá sèng ë ven bê vµ vïng cöa s«ng cã ®é mÆn thÊp, lín lªn di c− ra
biÓn cã ®é mÆn cao, n−íc s©u vµ ®¸y çt. Ng−ìng chÕt cña t«m : d−íi 50C hoÆc
biÕn ®æi ®ét ngét ± 100C; S0/00 d−íi 2%0 hoÆc biÕn ®æi ®ét ngét ± 15 0/00; O2 d−íi
2 mg/l.
Sinh tr−ëng :
Sinh tr−ëng nhanh, ho¹t ®éng b¾t måi c¶ ngµy vµ ®ªm. Thøc ¨n −a thÝch
nhÊt lµ thÞt çc ®éng vËt vµ cã kh¶ n¨ng ¨n mïn b· h÷u c¬, mÇn non cña çc loµi
rong biÓn. Tuæi thä tõ 2 ÷ 3 n¨m.
Sinh s¶n :
T«m he ®Î quanh n¨m, song cã 2 vô ®Î tËp trung vµo çc th¸ng: 3 ÷ 5 vµ 7 ÷ 9.

41
T«m he lµ loµi cã gi¸ trÞ cao ë c¶ thÞ tr−êng trong n−íc vµ thÕ giíi. Gi¸ t¹i
thÞ tr−êng néi ®Þa khu vùc phÝa B¾c n¨m 2000. Cì 30 ÷ 40 gram gi¸ 120.000 ÷
250.000 ®ång/kg.
T×nh h×nh nu«i :

* HiÖn t«m he lµ ®èi t−îng nu«i ë çc ®Çm Qu¶ng canh tõ B¾c ®Õn Nam.
Nu«i b»ng gièng nh©n t¹o ®· ph¸t triÓn ë mét sè ®Þa ph−¬ng khu vùc phÝa B¾c vµ
Nam Bé.
* Vïng nu«i thÝch hîp :
Mäi vïng cã ®é mÆn cao vµ æn ®Þnh, ®¸y lµ çt pha bïn ®Òu cã thÓ nu«i
®−îc t«m he. Vô nu«i thÝch hîp lµ Xu©n - HÌ vµ HÌ - Thu ®Òu phï hîp.
* HiÖn ®· cã quy tr×nh s¶n xuÊt gièng nh©n t¹o t«m he, nh−ng nu«i
chuyªn canh t«m he b»ng nguån gièng nh©n t¹o ch−a ph¸t triÓn.
28 - T«m he NhËt B¶n

Tªn gäi :
* Khoa häc : Penaeus japonicus (Bate, 1888)
* TiÕng Anh : Japanese shrimp, Kuruma prawn.
* TiÕng ViÖt : T«m H¶i Qu©n / T«m He NhËt.
¶nh: T.§an
H×nh th¸i:
T«m he NhËt B¶n cã çc khoang mµu n©u, tr¾ng vµ xanh xen kÏ trªn th©n.
Khi nhá dÔ nhÇm lÉn víi çc loµi t«m só vµ t«m r»n (P.semisul catus)
Ph©n biÖt víi t«m só vµ t«m r»n b»ng ®Æc ®iÓm chÝnh sau ®©y :
Hai bªn chñy (Rostrum) cña t«m he NhËt B¶n cã 2 r·nh ch¹y ®Õn tËn cuèi
vá ®Çu ngùc.
Cì tr−ëng thµnh :
* T«m çi : Dµi : 18 ÷ 20 cm. Khèi l−îng : 100 ÷ 150 gram
* T«m ®ùc : Dµi : 15 ÷ 18 cm. Khèi l−îng : 80 ÷ 110 gram .
Ph©n bè :
Ph©n bè nhiÒu ë vïng biÓn çc tØnh phÝa B¾c tõ Qu¶ng Ninh ®Õn Qu¶ng
B×nh. Çc n¬i kh¸c cã ph©n bè nh−ng mËt ®é th−a.

42
Giíi h¹n ph¸t triÓn
* NhiÖt ®é : 20 ÷ 280C. (lµ loµi t«m cã kh¶ n¨ng chÞu l¹nh).
* §é mÆn : 25 ÷ 34 0/00 trë lªn.
* ChÊt ®¸y : Çt hoÆc çt pha bïn.
* §é s©u : Khi nhá sèng ë ven bê n¬i cã ®é mÆn thÊp. Khi lín ra xa bê -
n¬i cã ®é mÆn cao, æn ®Þnh vµ ®¸y lµ çt pha bïn.
* Ban ngµy vïi m×nh d−íi ®¸y, ban ®ªm ho¹t ®éng t×m måi.
Sinh tr−ëng :
Sinh tr−ëng t−¬ng ®èi nhanh, sau 3 th¸ng nu«i c¬ thÓ ®¹t 25 ÷ 30 gram.
Thøc ¨n −a thÝch lµ thÞt ®éng vËt ®Æc biÖt thÞt ®éng vËt nhuyÔn thÓ vµ giun.
Ngoµi ra cßn cã thÓ ¨n mïn b· h÷u c¬, mÇn non thùc vËt thñy sinh.
Sinh s¶n :
HiÖn míi x¸c ®Þnh ®−îc vô ®Î chÝnh tõ th¸ng 9 ÷ 3 n¨m sau (Thu §«ng).

Lµ mét trong çc loµi t«m cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu cao.
Gi¸ t¹i thÞ tr−êng néi ®Þa khu vùc phÝa B¾c n¨m 2000 :
Cì 25 ÷ 30 gram gi¸ 120.000 ®ång/kg.
T×nh h×nh nu«i :

HiÖn trong n¨m 2000 vµ 2001 chØ míi cã mét sè Ýt hé ë Qu¶ng Ninh nu«i
thö nghiÖm ®èi t−îng nµy. Quy tr×nh s¶n xuÊt gièng nh©n t¹o ®ang ®−îc nghiªn
cøu vµ b−íc ®Çu ®· cho ®Î thµnh c«ng t¹i Qu¶ng Ninh - H¶i Phßng do Trung
t©m ®µo t¹o vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ miÒn B¾c thùc hiÖn n¨m 2000.
ë n−íc ngoµi, NhËt B¶n nu«i nhiÒu vµo nh÷ng n¨m thËp kû 70.
HiÖn Trung Quèc còng ®ang s¶n xuÊt gièng vµ nu«i t«m he NhËt B¶n.
Vïng nu«i phï hîp lµ nh÷ng n¬i cã ®é mÆn cao vµ ®¸y çt hoÆc çt pha
bïn nh− : Vïng TriÒu Qu¶ng Ninh vµ çc tØnh NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh,
çc tØnh Trung bé.
Kh«ng phï hîp víi çc vïng triÒu cöa s«ng Ch©u thæ cã nhiÒu phï sa, ®é
trong vµ ®é mÆn thÊp. Vô nu«i thÝch hîp lµ vô Thu - §«ng.

43
29 - T«m R¶o
Tªn gäi :
* Khoa häc : Metapenaeus ensis de Haan, 1850.
* TiÕng Anh : Greasy-back shrimp.
* TiÕng ViÖt : T«m R¶o, T«m R¶o §Êt
¶nh: V.Toµn
D−íi chñy (Rostrum) kh«ng cã gai, vá nh¸p do nh÷ng l«ng cøng vµ nhá.
Cì tr−ëng thµnh 20 ÷ 25 gam.
Ph©n bè :
Ph©n bè rÊt réng, tõ B¾c ®Õn Nam vµ tõ vïng n−íc nh¹t ven bê ®Õn biÓn
kh¬i.
Giíi h¹n ph¸t triÓn Giíi h¹n sèng

* NhiÖt ®é : 20 ÷ 300C. 100C vµ 400C
* §é mÆn : 2 ÷ 35 0/00. 0 0/00 vµ 45 0/00
* ChÊt ®¸y : Cã phï sa bao phñ hoÆc lµ bïn, bïn pha çt giµu dinh d−ìng.
* §é s©u : Tõ 0,5 m ÷ 30 m.
Sinh tr−ëng :
Sinh tr−ëng nhanh, ®Æc biÖt khi cßn nhá. Thøc ¨n lµ mïn h÷u c¬, x¸c sinh
vËt vµ mÇm non mét sè loµi rong vµ çc ®éng vËt phï du, ®éng vËt ®¸y.

44
Sinh s¶n :
T«m r¶o ®Î quanh n¨m, riªng khu vùc phÝa B¾c kh«ng thÊy t«m thµnh
thôc vµo çc th¸ng mïa ®«ng th¸ng1 vµ 2.
Mïa sinh s¶n ré nhÊt vµo çc th¸ng 5 ÷ 6 vµ 8 ÷ 10.

T«m r¶o lµ nguån thùc phÈm cã gi¸ trÞ cao, lµ mét trong nh÷ng mÆt hµng
xuÊt khÈu thñy s¶n.
Gi¸ t¹i thÞ tr−êng néi ®Þa khu vùc phÝa B¾c.
Mïa hÌ cì 100 con/kg gi¸ : 40.000 ÷ 60.000 ®ång/kg.
Mïa ®«ng cì 80 con/kg gi¸ : 120.000 ÷ 180.000 ®ång/kg.
T×nh h×nh nu«i :

T«m r¶o lµ ®èi t−îng nu«i quan träng ë çc ®Çm nu«i Qu¶ng canh. Lµ ®èi
t−îng nu«i truyÒn thèng cña ViÖt Nam.
HiÖn nay ®· cã quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt gièng t«m r¶o do ViÖn
nghiªn cøu H¶i s¶n x©y dùng vµ ®· ®−îc chuyÓn giao c«ng nghÖ cho nh©n d©n
çc tØnh phÝa B¾c.
Nu«i chuyªn canh t«m r¶o b»ng nguån gièng nh©n t¹o hiÖn ch−a cã quy
tr×nh c«ng nghÖ nh−ng ®· cã nhiÒu hé n«ng d©n ë H¶i Phßng vµ Qu¶ng Ninh
nu«i theo h×nh thøc qu¶ng canh c¶i tiÕn vµ nu«i trong ruéng lóa ®¹t kÕt qu¶.
Vô nu«i thÝch hîp lµ Thu - §«ng ë çc tØnh phÝa B¾c vµ quanh n¨m ë çc
tØnh phÝa Nam.
Vïng nu«i tèt nhÊt lµ vïng triÒu cöa s«ng Ch©u thæ cã nhiÒu phï sa, ®é
mÆn thÊp vµ giµu dinh d−ìng.
Cã thÓ nu«i trong çc ruéng lóa vïng Duyªn H¶i vµ nu«i ghÐp víi mét sè
®èi t−îng kh¸c.

45
30 - T«m he Ên ®é
Tªn gäi:
* Khoa häc: Penaeus indicus H. Milne – Edwards, 1837
* TiÕng Anh: Indian white prawn.
* TiÕng ViÖt: T«m Ên §é
H×nh th¸i:
PhÇn gèc mÐp trªn chuû (rostrum) ®Çu h¬i gå, cao h¬n t«m n−¬ng, nh−ng
thÊp h¬n t«m he mïa. Gê sau chuû kÐo dµi tíi phÇn cuèi vë ®Çu ngùc.
Cì tr−ëng thµnh: 30 ÷ 100 g
Ph©n bè:
Chñ yÕu ë biÓn phÝa Nam tõ B×nh ThuËn tíi Kiªn Giang.
* NhiÖt ®é: 25 ÷ 30 C
0
* §é mÆn: 10 ÷ 32 0/00
* ChÊt ®¸y: bïn çt hoÆc çt bïn
* §é s©u: 1 ÷ 30 m
Sinh tr−ëng:
Sinh tr−ëng nhanh, tõ P.12 sau 04 th¸ng nu«i cã thÓ ®¹t kÝch th−íc th−¬ng
phÈm 25 ÷ 35 g/ ç thÓ.
Sinh s¶n:
Mïa vô sinh s¶n kÐo dµi, nh−ng tËp trung tõ th¸ng 3 - 7.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:
Th−êng ®¸nh b¾t vµ nu«i lÉn víi T«m He Mïa. Gi¸ trÞ tr−êng n¨m 2001
®¹t kho¶ng 60.000 ® ÷ 80.000 ®/kg, víi cì t«m 30 ÷ 40 g/ç thÓ.
T×nh h×nh nu«i:
Lµ ®èi t−îng nu«i quan träng trong çc ao ®Çm nu«i qu¶ng canh vïng ven
biÓn tõ B×nh ThuËn tíi Kiªn Giang.

46
31 - T«m cµng xanh
Tªn gäi: * Khoa häc: Macro brachium rosenbergii de Man, 1879.
* TiÕng Anh: Giant prawn
* TiÕng ViÖt: T«m Cµng Xanh
H×nh th¸i:
T«m Cµng Xanh tr−ëng thµnh cã mµu xanh, th©n cã khoang ®Ëm khoang
lît. MÐp trªn chuû (rostrum) ®Çu cã 12 – 14 gai, mÐp d−íi cã 12 gai. §«i ch©n bß
thø hai gäi lµ cµng, ®«i ch©n cµng ë con ®ùc lín h¬n nhiÒu so víi con çi. Vá ®èt
bông II bao trïm lªn ®èt bông I vµ III.
Cì tr−ëng thµnh:
* T«m çi: 20 ÷ 25 g * T«m ®ùc: 30 ÷ 40 g
Ph©n bè: T«m Cµng Xanh ph©n bè chñ yÕu ë Nam Bé, tuy nhiªn trong vµi
n¨m nay T«m Cµng Xanh ®· ®−îc di gièng vÒ nu«i ë mét sè tØnh MiÒn Trung vµ
MiÒn B¾c, ViÖt Nam.
Giíi h¹n ph¸t triÓn:
* NhiÖt ®é: 22 ÷ 320C * §é mÆn: 0 ÷ 15 0/00
* §é pH: 7 ÷ 8,5 * ChÊt ®¸y: bïn.
Sinh tr−ëng: Sinh tr−ëng kh¸ nhanh, tõ hËu Êu trïng 15 ngµy tuæi (P.15),
sau 5 – 7 th¸ng nu«i cã thÓ ®¹t kÝch th−íc th−¬ng phÈm 20 – 40 g/ç thÓ.
Sinh s¶n: T«m Cµng Xanh sinh tr−ëng ë vïng n−íc ngät, nh−ng ®Õn mïa
sinh s¶n chóng di chuyÓn ra vïng cöa s«ng cã ®é mÆn 8 – 15 0/00 ®Ó ®Î trøng.
Trøng ®−îc l−u gi÷ ë ch©n bông, Êu trïng T«m Cµng Xanh chØ cã thÓ biÕn th¸i
vµ ph¸t triÓn ë ®iÒu kiÖn n−íc lî cã ®é mÆn 12 – 14 0/00. Trong ®iÒu kiÖn thuËn
lîi, sau 30 ngµy Êu trïng biÕn th¸i sang giai ®o¹n hËu Êu trïng.
Gi¸ trÞ kinh tÕ: §©y lµ loµi t«m cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu. Gi¸ thÞ tr−êng víi cì
t«m 30 – 50g kho¶ng 60.000 ®/kg.
T×nh h×nh nu«i: NghÒ nu«i T«m Cµng Xanh b»ng nguån gièng tù nhiªn
®· ®−îc ph¸t triÓn tõ l©u ë §ång b»ng Nam Bé.
Míi ®©y ë mét sè ®Þa ph−¬ng phÝa B¾c (H¶i Phßng, Nam §Þnh vµ Ninh
B×nh) ®· b−íc ®Çu ph¸t triÓn nu«i ®èi t−îng nµy.
VÒ s¶n xuÊt gièng nh©n t¹o, tõ 1980 t¹i H¶i Phßng vµ Vòng Tµu – ViÖn
Nghiªn cøu H¶i s¶n vµ ViÖn Nghiªn cøu nu«i trång Thuû s¶n II ®· nghiªn cøu
x©y dùng quy tr×nh s¶n xuÊt gièng T«m Cµng Xanh vµ ®Õn nay ®· cã mét sè c¬
47
së s¶n xuÊt ¸p dông. Tuy nhiªn l−îng t«m gièng ch−a ®¸p øng ®ñ nhu cÇu nu«i.
32 – t«m ch©n tr¾ng
Tªn gäi :
* Khoa häc : Lipopenaeus Vannamei (Bone, 1931) & Penaeus Vannamei.
* TiÕng Anh : White Shrimp.
* TiÕng ViÖt : T«m Ch©n Tr¾ng / T«m B¹c Th¸i B×nh D−¬ng / T«m B¹c T©y
Ch©u Mü.

D−íi chuû cã 2 – 4 r¨ng c−a, ®«i khi 5 – 6 r¨ng; kh«ng cã gai m¾t vµ gai
®u«i. Gê sau chuû dµi, ®«i khi tíi mÐp sau vá ®Çu ngùc. Gê vµ r·nh bªn chuû
ng¾n, chØ ®Õn gai trªn d¹ dµy. Th©n t«m mµu tr¾ng ®ôc. Cì tr−ëng thµnh kho¶ng
230mm.
Vïng ph©n bè:
Vïng ven bê phÝa §«ng Th¸i B×nh D−¬ng, tõ biÓn B¾c Peru ®Õn Nam
Mªhico, vïng biÓn Equado. HiÖn T«m Ch©n Tr¾ng ®· ®−îc di gièng nu«i ë
nhiÒu n−íc §«ng ¸ vµ §«ng Nam ¸ nh− Trung Quèc, Th¸i Lan, Philippine,
Indonexia, Malayxia vµ ViÖt Nam.
T«m thÝch nghi sèng n¬i ®¸y lµ bïn.
Sinh tr−ëng:
T«m Ch©n Tr¾ng sinh tr−ëng nhanh, lµ ®èi t−îng nu«i quan träng sau
T«m Só. T«m Ch©n Tr¾ng tõ 0,1 gram cã thÓ lín tíi 15 gram trong giai ®o¹n tõ
90 – 120 ngµy, chóng lín nhanh h¬n T«m Só ë tuæi thµnh niªn.
Sinh s¶n:
L−îng trøng mçi lÇn ®Î phô thuéc vµo cì t«m mÑ. NÕu cì t«m mÑ tõ 30 –
45g, l−îng trøng tõ 100.000 – 250.000, ®−êng kÝnh kho¶ng 0.22mm. Sau khi ®Î
kho¶ng 14 giê th× në ra Êu trïng Nauplius.
Gi¸ trÞ kinh tÕ : S¶n l−îng T«m Ch©n Tr¾ng n¨m 1998 lµ 191 tÊn, chiÕm
23% tæng s¶n l−îng t«m nu«i thÕ giíi. N¨m 2000 s¶n l−îng gi¶m xuèng chØ cßn
11% tæng s¶n l−îng t«m nu«i. Theo FAO, gi¸ T«m Ch©n Tr¾ng nguyªn liÖu
trong n¨m 1999 lµ 5.5 USD/kg, T«m Só: 6.5 USD/kg.
T×nh h×nh nu«i:
T«m Ch©n Tr¾ng ®−îc nu«i phæ biÕn ë çc n−íc Equado, Mehico,
Panama. Tõ n¨m 1998, Trung Quèc vµ mét sè n−íc §«ng Nam ¸ nh−:
Philippine, Indonexia, Malaysia, Th¸i Lan vµ ViÖt Nam ®· nhËp néi gièng t«m
48
nµy.
T«m hïm
§Æc ®iÓm chung çc loµi thuéc hä t«m hïm gai
(Palinuridae)
Ph©n bè :
T«m hïm ph©n bè ë çc tØnh Qu¶ng Ninh ®Õn Ninh ThuËn. Vïng ph©n bè tËp
trung lµ vïng biÓn tõ mòi An L−¬ng (Qu¶ng Ng·i) ®Õn mòi Sõng Tr©u (Ninh ThuËn).
DiÖn tÝch cã t«m hïm ph©n bè trong vïng nµy cã kho¶ng 30.000 ha...

N¬i t«m hïm sèng th−êng lµ nh÷ng r¹n ®¸ ngÇm, b·i san h«, r¹n ghÒnh ®¸...
cã ®é trong cao, ®é mÆn 29 ÷ 340/00. NhiÖt ®é tõ 220C ®Õn 310C. §é s©u 5 ÷ 35 m.
T«m cã tËp tÝnh sèng bÇy ®µn trong çc hang ®¸, ban ngµy Ýt ho¹t ®éng,
ban ®ªm kiÕm måi. Thøc ¨n cña t«m hïm lµ çc loµi nhuyÔn thÓ, gi¸p x¸c vµ
®éng vËt thñy sinh.
Sinh s¶n :
Mïa ®Î cña t«m hïm tËp trung lµ çc th¸ng 4 ÷ 5 vµ th¸ng 9. Nh÷ng th¸ng ®Î
chÝnh cã loµi tíi trªn 50% ç thÓ t«m mang trøng.
§Õn mïa ®Î t«m thµnh thôc kÕt thµnh ®µn di c− ra çc vïng biÓn s©u 10 ÷ 35m
vµ cã ®é mÆn cao 33 ÷ 34 0/00 ®Ó ®Î. Trøng ®−îc gi÷ l¹i ë çc ®«i ch©n bông cho ®Õn
khi në.
Êu trïng Phyllosoma qua 12 lÇn vµ biÕn th¸i thµnh Êu trïng Puerulus. Êu trïng
Puerulus qua 4 lÇn lét x¸c míi trë thµnh t«m hïm con.

Lµ hä t«m cã kÝch th−íc rÊt lín. Cã loµi träng l−îng trung b×nh tõ
150 gam ÷ 300 gam, nh−ng còng cã loµi ®¹t träng l−îng tíi 9 kg.
T«m hïm cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, lµ ®èi t−îng xuÊt khÈu quan träng.
T×nh h×nh nu«i :

Vïng ph¸t triÓn nu«i t«m hïm lµ Kh¸nh Hßa, Phó Yªn, Ninh ThuËn
(MiÒn trung) vµ VÞnh H¹ Long (Qu¶ng Ninh), §¶o Çt Bµ (H¶i Phßng). T«m
hïm ®−îc nu«i trªn çc lång bÌ ngoµi biÓn vµ trong vÞnh.
S¶n l−îng nu«i chiÕm kho¶ng 1/4 tæng s¶n l−îng t«m hïm ®−îc khai th¸c.

49
33 - T«m hïm b«ng
Tªn gäi :
* Khoa häc : Panulirus ornatus (Fabricus 1798).
* TiÕng Anh : Yellow ringspiny lobster.
* TiÕng ViÖt : T«m Hïm B«ng / T«m Hïm Sao.
¶nh: N.Th¹ch
H×nh th¸i:
PhiÕn gèc r©u I cã 04 gai lín xÕp thµnh h×nh vu«ng, 02 gai tr−íc lín vµ
dµi h¬n 02 gai sau. Vá l−ng çc ®èt bông l¸ng kh«ng cã r·nh hoÆc vÕt tÝch cña
r·nh.
Cì tr−ëng thµnh:
§©y lµ loµi cã kÝch th−íc lín nhÊt trong hä t«m hïm, cã ç thÓ ®¹t tíi 9kg.
Tuy nhiªn kÝch th−íc tr−ëng thµnh chØ kho¶ng 0,8 – 1kg.
Ph©n bè: Ph©n bè réng ë biÓn ViÖt Nam, nh−ng ®Æc biÖt nhiÒu ë çc tØnh
miÒn Trung.
* NhiÖt ®é: 20 – 300C
* §é mÆn: trªn 30 0/00
* ChÊt ®¸y: çt bïn, r¹ng san h«, r¹ng ®¸.
* §é s©u: 1 – 30m
Sinh tr−ëng: Lín kh¸ nhanh, tõ con gièng 10g sau 01 n¨m nu«i cã thÓ ®¹t
1 kg/ç thÓ.
Sinh s¶n: Mïa vô sinh s¶n kÐo dµi nh−ng t−¬ng ®èi nhiÒu tõ th¸ng 4 – 10.
Gi¸ trÞ kinh tÕ: Lµ loµi t«m hïm cã gi¸ trÞ nhÊt trong xuÊt khÈu. Gi¸ thÞ
tr−êng cì ±1 kg/ç thÓ th−êng kho¶ng 320.000 ®/kg.

50
34 - T«m hïm §¸
Tªn gäi :
* Khoa häc : Panulirus homarus (Linnaeus, 1758)
* TiÕng Anh : Scalloped spiny lobster.
* TiÕng ViÖt : T«m Hïm §¸ / T«m Hïm Xanh.
¶nh: N.Th¹ch
H×nh th¸i:
PhiÕn gèc r©u I cã 04 gai lín nhÊt b»ng nhau xÕp thµnh h×nh vu«ng víi 04
gai nhá vµ nhãm l«ng cøng ë gi÷a. MÆt l−ng çc ®èt bông II – VI cã 01 r·nh
ngang, gê tr−íc çc r·nh ngang d¹ng khÝa trßn.
Cì tr−ëng thµnh: kho¶ng 500g
Ph©n bè: Th−êng sèng ë çc vïng ven biÓn vµ ®¶o.

* NhiÖt ®é: 20 – 300C
* §é mÆn: trªn 30 0/00
* ChÊt ®¸y: çt bïn hoÆc Èn trong hèc ®¸.
* §é s©u: Tõ ven bê ®Õn ®é s©u 15m.
§Æc ®iÓm sinh tr−ëng:
Tõ con gièng 15g, sau 8 th¸ng nu«i cã thÓ ®¹t 150 – 250 g.
§Æc ®iÓm sinh s¶n:

Mïa vô sinh s¶n kÐo dµi, nh−ng mïa ®Î tËp trung vµo çc th¸ng 4 – 8.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:
Lµ mét trong çc loµi t«m cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu cao. Gi¸ thÞ tr−êng th−êng
biÕn ®éng tõ cì 300 – 500 g/ç thÓ, kho¶ng d−íi 300.000 ®/kg.
T×nh h×nh nu«i:
Do tèc ®é sinh tr−ëng chËm nªn Ýt nu«i riªng, th−êng nu«i ghÐp víi t«m

51
Hïm B«ng. HiÖn t¹i ë Kh¸nh Hoµ lµ tØnh cã vïng nu«i tËp trung lín nhÊt trong
c¶ n−íc.
35 - T«m hïm §á
Tªn gäi :
* Khoa häc : Panulirus longipes (A.Milne Edwards, 1868).
* TiÕng Anh : Purplish brown spiny lobster.
* TiÕng ViÖt : T«m Hïm §á / T«m Hïm GÊm.
¶nh: N.Th¹ch
H×nh th¸i:
PhiÕn gèc r©u I cã 02 gai lín ë phÝa tr−íc vµ 02 hµng gai nhá ë phÝa sau.
MÆt l−ng çc ®èt bông II – VI cã 01 r·nh ngang liªn tôc, râ rµng.
Cì tr−ëng thµnh: Kho¶ng 150 – 500g.
Ph©n bè:
Th−êng sèng quanh çc ®¶o ven biÓn miÒn Trung.

* NhiÖt ®é: 24 – 300C * §é mÆn: trªn 30 0/00
* ChÊt ®¸y: çc r¹ng ®¸, r¹ng san h«. * §é s©u: 1 – 25m.
Sinh s¶n:
Mïa sinh s¶n kÐo dµi, nh−ng th−êng ®Î nhiÒu vµo çc th¸ng 3 – 10.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:

§©y còng lµ loµi t«m cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu, tuy nhiªn s¶n l−îng kh«ng
nhiÒu. Gi¸ thÞ tr−êng cì 150 – 300 g/ç thÓ th−êng kho¶ng 200.000®/kg.
T×nh h×nh nu«i:

Nu«i chung víi çc lo¹i t«m hïm kh¸c, nh−ng lín chËm.

52
36 - T«m hïm sái
Tªn gäi :
* Khoa häc : Panulirus stimpsoni Holthuis, 1963
* TiÕng Anh : Chinese spiny lobster.
* TiÕng ViÖt : T«m Hïm Sái/T«m Hïm Mèc.
¶nh: N.Th¹ch
H×nh th¸i:
PhiÕn gèc r©u I cã 04 gai lín xÕp thµnh h×nh vu«ng, 02 gai tr−íc lín h¬n 02
gai sau. Vá ®Çu ngùc cã nhiÒu gai lín nhá vµ l«ng t¬ ng¾n. MÆt sau çc ®èt bông
kh«ng cã r·nh ngang nh−ng ë çc ®èt bông II – IV cã vÕt tÝch cña r·nh ngang vµ
trªn ®ã phñ nhiÒu l«ng t¬ ng¾n hoÆc t¹o thµnh nh÷ng lç nhá.
Cì tr−ëng thµnh: 100 – 250g
Ph©n bè:
Sèng phæ biÕn ë vïng ven biÓn miÒn Trung.
* NhiÖt ®é: 20 – 300C
* §é mÆn: 25 – 340/00
* ChÊt ®¸y: R¹ng ®¸, bê ®¸ cã hang hèc tró Èn.
* §é s©u: tõ 5 – 20m
Tõ con gièng 10g, sau 8 th¸ng nu«i cã thÓ ®¹t 100 - 150g.
Sinh s¶n:
Mïa vô sinh s¶n kÐo dµi nh−ng mïa ®Î ré tõ th¸ng 4 – 6.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:
Lµ mét trong nh÷ng loµi t«m cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu cao. Gi¸ thÞ tr−êng biÕn
®éng, cì 100 – 250 g/ç thÓ kho¶ng 250.000 ®/kg.
T×nh h×nh nu«i:
Do lín chËm nªn Ýt nu«i riªng, th−êng nu«i ghÐp víi T«m Hïm B«ng.
Kh¸nh Hoµ lµ tØnh cã vïng nu«i T«m Hïm lín nhÊt trong c¶ n−íc.

53
37 - Cua biÓn
Tªn gäi :
* Khoa häc : Scylla paramamosain Estampado, 1949.
* TiÕng Anh : Mud Crab.
* TiÕng ViÖt : Cua BiÓn, Cua Bïn.
¶nh: V.Toµn
H×nh th¸i: MÐp bªn tr−íc vá cã 09 r¨ng, ®Ønh nhän, gèc to. Çc r¨ng lín
dÇn ®Õn r¨ng cuèi. Tr¸n cã 04 r¨ng (kh«ng kÓ r¨ng hèc m¾t), ®Ønh nhän h−íng
vÒ phÝa hèc m¾t.
ChiÒu réng mai : Cua çi : 90 ÷ 140 mm. Cua ®ùc : 100 ÷ 170 mm.
Khèi l−îng ç thÓ: Cua çi : 200 ÷ 600 mm. Cua ®ùc : 200 ÷ 800 mm.
Ph©n bè :
Cua ph©n bè rÊt réng ë ViÖt Nam. §Æc biÖt vïng triÒu cöa s«ng Ch©u thæ
S«ng Cöu Long ë phÝa Nam vµ S«ng Hång ë phÝa B¾c, n¬i cã rõng ngËp mÆn.
* NhiÖt ®é : 200C ÷ 300C. * §é mÆn : 20/00 - 35 0/00
* ChÊt ®¸y : Bïn, bïn pha sÐt, hoÆc çt bïn, ®Æc biÖt nh÷ng vïng b·i triÒu
cã phï sa bao phñ. Cua ®µo lç (hang) vµ sèng trong çc hang ®ã.
Sinh tr−ëng :
Cua sinh tr−ëng rÊt nhanh sau mçi lÇn lét vá.
Trong ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng trong ao, cua çi cã chiÒu dµi 8cm khèi l−îng
100 gam, sau mét lÇn lét vá cã thÓ ®¹t cì chiÒu dµi 12 ÷ 13cm khèi l−îng
180 ÷ 200 gam (t¨ng gÇn gÊp 2 lÇn vÒ khèi l−îng).
Cua lµ loµi ¨n t¹p, nh÷ng thøc ¨n −a thÝch nhÊt lµ thÞt t−¬i cña çc loµi
nhuyÔn thÓ, ç t¹p...

54
Cua cã ®Æc tÝnh rÊt hung d÷ vµ cã kh¶ n¨ng ¨n thÞt lÉn nhau trong çc ao
nu«i. Cua çi th−êng ¨n thÞt cua ®ùc khi cua ®ùc lét vá.
Sinh s¶n :
Trong ®iÒu kiÖn Êm cña çc tØnh phÝa Nam cua ®Î quanh n¨m. Cua çi sau
8 th¸ng ®Õn 1 n¨m tuæi th× thµnh thôc. Cua cã thÓ thµnh thôc vµ ®Î ë c¶ trong çc
®Çm n−íc lî. Tuy nhiªn Êu trïng cua chØ cã thÓ ph¸t triÓn ë vïng n−íc cã ®é
mÆn trªn 280/00. B·i ®Î cña cua ë ngoµi biÓn, n¬i cã nång ®é muèi cao 28 ÷
300/00. Êu trïng tr«i d¹t vµo bê vµ biÕn th¸i thµnh cua con. Cua con vµ cua ch−a
thµnh thôc sèng trong vïng n−íc lî vµ cöa s«ng. Khi tr−ëng thµnh l¹i quay ra
biÓn ®Ó ®Î trøng.
Vßng ®êi Cua

Cua biÓn lµ mét ®Æc s¶n, cã gi¸ trÞ cao trong thÞ tr−êng néi ®Þa vµ xuÊt khÈu.
Gi¸ t¹i thÞ tr−êng néi ®Þa khu vùc phÝa B¾c.
Mïa hÌ cua thÞt 40.000 ®ång/kg, cua g¹ch 60.000 ®ång/kg.
Mïa ®«ng cua thÞt 120.000 ®ång/kg, cua g¹ch 160.000 ®ång/kg.
T×nh h×nh nu«i :
MÊy n¨m qua cua ®−îc nu«i réng r·i ë kh¾p çc tØnh ven biÓn ®Æc biÖt
vïng cöa s«ng Ch©u thæ phÝa B¾c (Th¸i B×nh, H¶i Phßng, Nam §Þnh) vµ çc tØnh
Duyªn h¶i Nam bé. N¨ng suÊt nu«i riªng cua ®· ®¹t trªn 1000 kg/ha/vô.
Trung t©m nghiªn cøu thñy s¶n III (RIA III) ®· nghiªn cøu thµnh c«ng
quy tr×nh s¶n xuÊt gièng cua biÓn vµ ®ang ®−îc chuyÓn giao c«ng nghÖ cho nh©n
d©n.
Vô nu«i thÝch hîp ë phÝa B¾c lµ Xu©n - HÌ vµ Thu §«ng. Tuy nhiªn nu«i
cua vµo vô Thu §«ng th× gi¸ b¸n s¶n phÈm sÏ cao h¬n vô Xu©n - HÌ.
H×nh thøc nu«i lµ ao cã ch¾n rµo l−íi xung quanh bê hoÆc r¶o ®¨ng ë b·i
triÒu tù nhiªn.
55
38 - GhÑ xanh
Tªn gäi :
* Khoa häc : Postunus pelagicus (Linnaeus, 1766).
* TiÕng Anh : Green crab.
* TiÕng ViÖt : GhÑ Xanh, GhÑ Hoa.
¶nh : V.Toµn
Th«ng th−êng vá mµu xanh cã çc chÊm tr¾ng.
Trong vïng vÞnh/ ®Çm cì trung b×nh ®¹t 120 gam ®Õn 150 gam. Ngoµi
biÓn cì ®¹t ®Õn 200 gam ÷ 300 gam.
Ph©n bè :
Ph©n bè rÊt réng, cã ë vïng n−íc ven bê còng nh− ngoµi kh¬i tõ B¾c ®Õn
Nam.
* NhiÖt ®é : 210C ÷ 220C (ghÑ tr−ëng thµnh).
* §é mÆn : 29 ÷ 310/00.
* §é s©u : 4 ÷ 10 m n−íc.
* ChÊt ®¸y : Çt, çt bïn vµ çt bïn cã san h« chÕt.
Sinh s¶n : Mïa vô sinh s¶n kÐo dµi quanh n¨m, nh−ng thêi gian GhÑ
Xanh «m trøng nhiÒu nhÊt ë miÒn Trung lµ tõ th¸ng 2 – 5.
Nh− çc loµi cua biÓn, sau khi në Êu trïng ghÑ xanh ph¶i qua nhiÒu lÇn lét

56
vá vµ biÕn th¸i míi trë thµnh ghÑ gièng. §Õn mïa sinh s¶n ghÑ xanh kÕt thµnh
®µn ra biÓn - N¬i cã ®é mÆn 30 ÷ 340/00 ®Ó ®Î trøng.

GhÑ xanh lµ ®èi t−îng xuÊt khÈu vµ cã gi¸ trÞ cao ë thÞ tr−êng néi ®Þa. S¶n
l−îng khai th¸c tù nhiªn n¨m 1998 lµ 800 tÊn.
Gi¸ t¹i thÞ tr−êng néi ®Þa khu vùc phÝa B¾c n¨m 2000 lµ 60.000 ®ång/kg.
T×nh h×nh nu«i :

GhÑ xanh ®−îc nu«i nhiÒu b»ng gièng tù nhiªn ë khu vùc phÝa B¾c nh− :
Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng, Nam §Þnh. H×nh thøc nu«i lµ qu¶ng canh c¶i tiÕn trong
çc ®Çm n−íc lî vµ nu«i ghÐp víi çc ®èi t−îng kh¸c trªn lång bÌ ë vÞnh H¹
Long vµ vÞnh Çt Bµ .
HiÖn ®· cã thÓ s¶n xuÊt ®−îc gièng ghÑ nh©n t¹o, gãp phÇn thóc ®Èy nghÒ
nu«i ghÑ.
¶nh: V.Toµn

57
C - Nhãm nhuyÔn thÓ
Çc loµi ®ang ®−îc nu«i ë ViÖt nam
39 - Trai ngäc tr¾ng

Tªn gäi : * Khoa häc : Pteria martensii.
* TiÕng Anh :
* TiÕng ViÖt : Trai Tr¾ng/ Trai Ngäc M· ThÞ.
¶nh: H.Th¾ng
Vá cã d¹ng h×nh tø gi¸c. Vá ph¶i nhá, t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng. Vá tr¸i lín
h¬n vµ lâm s©u. MÐp l−ng th¼ng, mÐp bông cong h×nh vßng cung, tai sau lín h¬n
tai tr−íc. Çc phiÕn sinh tr−ëng ë vïng gÇn mÐp vá xÕp chång lªn nhau vµ Ýt
nhiÒu bÎ ng−îc ra ngoµi. MÆt ngoµi vá mµu vµng nh¹t cã xen lÉn v©n mµu tÝm
®en. MÆt trong cña vá l¸ng ãng ¸nh kim lo¹i b¹c. Ç thÓ lín vá dµi 60 – 65mm,
cao 70 – 75mm, réng 22 – 25mm.
Ph©n bè :
NhËt B¶n, Trung Quèc, ViÖt Nam (ph©n bè nhiÒu ë VÞnh H¹ Long, Kh¸nh
Hoµ, B×nh ThuËn)

Trai ngäc tr¾ng sèng b¸m trªn çc ç thÓ, r¹n san h«, ®¸ ngÇm cã nhiÖt ®é
tõ 17 - 320C; ®é mÆn tõ 20 - 30 0/00; ®é s©u 5 – 15m n−íc.
Sinh tr−ëng :
Lµ loµi ¨n läc. Thøc ¨n lµ thùc vËt phï du vµ çc chÊt l¬ löng cã kÝch
th−íc nhá h¬n 5µ .
Sinh s¶n :
* Cã 2 mïa ®Î chÝnh vµo çc th¸ng : 4 ÷ 5 vµ 9 ÷ 10.
58
* Träng l−îng buång trøng b»ng 10 ÷ 15% träng l−îng ruét trai.
* Tuæi thµnh thôc cña trai 1 ÷ 2 n¨m, khèi l−îng khi thµnh thôc :
Trai ®ùc tõ 50 ÷ 100 gram. Trai çi tõ 80 ÷ 100 gram.
* Sè l−îng trøng mçi lÇn ®Î : 1 ÷ 3 v¹n.
* Tû lÖ thô tinh ®¹t 70 ÷ 90%.
* Tû lÖ në so víi trøng thô tinh 70 ÷ 80%.

Trai ngäc tr¾ng ®−îc nu«i ®Ó s¶n xuÊt ngäc trai nh©n t¹o. H¹t ngäc trai cã
gi¸ trÞ tõ 1 –2 USD. Ngoµi ra mÆt trong cña vá cã thÓ dïng lµm ®å trang søc, mü
nghÖ …
T×nh h×nh nu«i :

Nu«i trai ®Ó s¶n xuÊt ngäc trai ®ßi hái kü thuËt cao vµ ®Çu t− lín. ë ViÖt
Nam çc c«ng ty liªn doanh hoÆc ®Çu t− 100% vèn n−íc ngoµi cña NhËt B¶n,
Australia ®ang nu«i nhiÒu ë Qu¶ng Ninh, Kh¸nh Hoµ, Phó Quèc. Mét sè hé gia
®×nh ë Qu¶ng Ninh còng nu«i trai cÊy ngäc nh−ng ë quy m« rÊt nhá, chñ yÕu lµ
nu«i trai b¸n nguyªn liÖu ®Ó cung cÊp cho çc c«ng ty n−íc ngoµi.

Nu«i trai ngäc VÞnh H¹ Long (Qu¶ng Ninh).

59
40 – trai ngäc m«i vµng
Tªn gäi :
* Khoa häc : Pinctada maxima (Jameson, 1901).
* TiÕng Anh : Golden lip pearl Oyster / Yellow lip pearl oyster.
* TiÕng ViÖt : Trai Ngäc M«i Vµng.

Lµ loµi trai ngäc cã c¬ thÓ lín nhÊt. Vá gÇn nh− h×nh trßn, dÑp hai bªn.
Tai tr−íc vá râ rµng, tai sau s¸t liÒn víi vá nªn khã ph©n biÖt. Çc phiÕn sinh
tr−ëng s¾p xÕp th−a. MÆt ngoµi vá cã mµu vµng n©u, mÆt trong vá ãng ¸nh kim
lo¹i b¹c. Ç thÓ tr−ëng thµnh xung quanh mÐp vá cã mµu vµng. KÝch th−íc: ç
thÓ tr−ëng thµnh cã chiÒu cao vá tõ 20 – 25cm (lín nhÊt 30cm), chiÒu dµi vá 15
– 20cm, réng 3 – 4cm.
Vïng ph©n bè:
T©y B¾c óc, §µi Loan, Malayxia, Th¸i Lan. ë ViÖt Nam: Trai ngäc m«i
vµng ph©n bè r¶i r¸c tõ vïng biÓn Qu¶ng Nam ®Õn ®¶o Phó Quèc. N¬i ph©n bè
t−¬ng ®èi tËp trung lµ S«ng CÇu (Phó Yªn), Hµm T©n (B×nh ThuËn) vµ Phó
Quèc.
* NhiÖt ®é: 20 – 280C * §é mÆn: 15 – 320/00
* §é s©u: 20 – 35m * ChÊt ®¸y: San h«, sái çt.
Sinh tr−ëng:
Lµ loµi trai cã kÝch th−íc lín, sèng ®¸y, b¸m vµo ®¸, san h« nhê t¬ ch©n.
Dinh d−ìng b»ng h×nh thøc läc. Sinh tr−ëng chËm (®¹t kÝch th−íc 15 – 20cm sau
2 n¨m).
Sinh s¶n:
TËp trung vµo th¸ng 4 – 8. Søc sinh s¶n lín.
Gi¸ trÞ kinh tÕ : H¹t ngäc trai (tù nhiªn hoÆc cÊy nh©n t¹o) h×nh thµnh tõ
trai ngäc m«i vµng cã gi¸ trÞ cao tõ 20 – 200 USD/viªn. Vá trai cã kÝch th−íc
lín, mÆt trong vá cã tÇng ngäc dµy, mµu ãng ¸nh ®−îc sö dông lµm hµng mü
nghÖ, kh¶m xµ cõ, gi¸ tõ 50.000 – 60.000 VND/kg vá trai.
T×nh h×nh nu«i:
Trai Ngäc M«i Vµng ®−îc mét sè c«ng ty nu«i trai n−íc ngoµi vµ ViÖt
Nam nu«i ®Ó cÊy nh©n t¹o ngäc ë Phó Quèc, Kh¸nh Hoµ. H×nh thøc nu«i chñ
yÕu lµ thu mua nguyªn liÖu (kÝch th−íc 10 – 15cm) tõ khai th¸c tù nhiªn, treo
nu«i trong lång vµ cÊy nh©n t¹o ngäc. S¶n xuÊt gièng nh©n t¹o vµ nu«i thµnh trai
nguyªn liÖu ®· thµnh c«ng t¹i Trung t©m Nghiªn cøu Thuû s¶n 3 Nha Trang.

60
41 – ®iÖp qu¹t
Tªn gäi :
* Khoa häc : Chlamys nobilis (Reeve, 1852).
* TiÕng Anh : Noble scallop.
* TiÕng ViÖt : §iÖp Qu¹t.
¶nh:V.Toµn s−u tÇm
Vá lín, gÇn nh− h×nh trßn, chiÒu dµi vµ chiÒu cao gÇn b»ng nhau. Gê
phãng x¹ ph¸t triÓn, cã kho¶ng 23 gê. Çc phiÕn sinh tr−ëng s¾p xÕp khÝt nhau,
d¹ng vÈy. Tai tr−íc vµ sau vá tr¸i d¹ng h×nh tam gi¸c trªn cã 7 – 8 gê phãng x¹.
Tai tr−íc vµ sau vá ph¶i chªnh lÖch lín. Lç t¬ ch©n lín, mÐp cã r¨ng c−a. MÆt
khíp th¼ng kh«ng r¨ng, b¶n lÒ mµu n©u sÉm. VÕt c¬ khÐp vá lín, trßn, n»m gi÷a
vá, h¬i lÖch vÒ phÝa sau mÆt l−ng. Mµu s¾c vá ®a d¹ng: tÝm, n©u, vµng, hång,
tr¾ng. MÆt trong vá mµu vµng n©u. Ç thÓ tr−ëng thµnh cã chiÒu cao vá tõ 50 –
75mm, chiÒu dµi vá 45 – 70mm.
Vïng ph©n bè:

Ph©n bè ë biÓn Trung Quèc, Nam NhËt B¶n, Indonexia,.. ë ViÖt Nam:
§iÖp Qu¹t ph©n bè chñ yÕu ë biÓn B×nh ThuËn, tõ Cµ N¸ ®Õn Hµm T©n.

* NhiÖt ®é: 24 – 280C * §é mÆn: 30 – 350/00
* §é s©u: tõ tuyÕn h¹ chiÒu ®Õn 25 – 30m
* ChÊt ®¸y: Çt sái, ®¸ san h«, vá ®éng vËt th©n mÒm chÕt.
Sinh tr−ëng:
Còng nh− çc loµi Bivalvia kh¸c, §iÖp Qu¹t lµ loµi ¨n läc vµ ph−¬ng thøc
lÊy thøc ¨n bÞ ®éng. Thµnh phÇn thøc ¨n chñ yÕu lµ thùc vËt phï du vµ mïn b·
h÷u c¬. ë ®iÒu kiÖn sèng b×nh th−êng, §iÖp tiÕt ra t¬ ch©n b¸m ch¾c vµo gi¸ thÓ.
Khi ®iÒu kiÖn m«i tr−êng trë nªn bÊt lîi, chóng cã kh¶ n¨ng c¾t bá t¬ ch©n ®Ó di
chuyÓn ®Õn n¬i kh¸c.
Sinh s¶n:
§iÖp cã kh¶ n¨ng sinh s¶n quanh n¨m nh−ng tËp trung chÝnh vµo çc
th¸ng 3 – 4 vµ 7 – 8. Søc sinh s¶n lín. Qu¸ tr×nh biÕn th¸i chuyÓn tõ Êu trïng tr«i
næi xuèng sèng b¸m gi¸ thÓ x¶y ra khi Êu trïng xuÊt hiÖn ®iÓm m¾t.
61
Gi¸ trÞ kinh tÕ : §iÖp Qu¹t lµ ®èi t−îng xuÊt khÈu cã gi¸ trÞ cña tØnh B×nh
ThuËn trong çc n¨m tr−íc 1995. §Õn nay do nguån lîi §iÖp bÞ gi¶m sót, s¶n
l−îng khai th¸c kh«ng ®¸ng kÓ nªn chñ yÕu tiªu thô néi ®Þa. HiÖn gi¸ mét
kilogram c¬ cåi §iÖp t−¬i tõ 30.000 – 40.000 VND vµ gi¸ §iÖp c¶ vá tõ 5.000 –
6.000 VND/kg.
T×nh h×nh nu«i:

S¶n xuÊt gièng vµ nu«i §iÖp th−¬ng phÈm ®−îc Trung t©m Nghiªn cøu
Thuû s¶n III phèi hîp víi Së Thuû s¶n B×nh ThuËn tiÕn hµnh tõ n¨m 1992. §iÖp
gièng nh©n t¹o ®· ®−îc nu«i t¹i Phan ThiÕt, Hµm T©n, Cï Lao Cau ®¹t kÝch cì
th−¬ng phÈm. Tuy nhiªn do chi phÝ ®Çu t− cho nu«i bÌ vµ chi phÝ qu¶n lý cao
trong khi gi¸ thµnh s¶n phÈm thÊp nªn nghÒ nu«i §iÖp ®Õn nay ch−a ph¸t triÓn
®−îc mÆc dï c«ng nghÖ s¶n xuÊt gièng vµ nu«i th−¬ng phÈm §iÖp ®· ®−îc
nghiªn cøu hoµn thiÖn. §iÖp Qu¹t còng ®· ®−îc thö nghiÖm di gièng vµ nu«i t¹i
Vòng R« Phó Yªn nh−ng kh¶ n¨ng ph¸t t¸n t¹o quÇn ®µn míi h¹n chÕ do ®iÒu
kiÖn m«i tr−êng nu«i kh«ng thÝch hîp.

62
42 - Sß l«ng
Tªn gäi : * Khoa häc : Anadara subcrenata.
* TiÕng ViÖt : Sß L«ng.
¶nh: H.Th¾ng
Vá dµy ch¾c, d¹ng h×nh bÇu dôc, phÇn sau cña vá kÐo dµi. Da vá ph¸t triÓn
thµnh l«ng, sè gê phãng x¹ 32 – 37 gê. Mçi gê phãng x¹ chia thµnh 4 gê nhá (ç
thÓ tr−ëng thµnh) vµ 2 gê (ç thÓ non). §−êng sinh tr−ëng t−¬ng ®èi mÞn. MÆt
khíp hÑp, r¨ng cã d¹ng h×nh phiÕn, vÕt c¬ khÐp vá tr−íc vµ sau ®Òu cã d¹ng mÆt
®¸y mãng ch©n ngùa. MÆt ngoµi vá mµu n©u ®Ëm, mÆt trong vá cã mµu vµng
nh¹t. Sß l«ng cã kÝch th−íc t−¬ng ®èi lín. ChiÒu dµi ç thÓ tõ 65 – 75mm, cao 45
– 52mm, réng 35 – 40mm.
Ph©n bè : Vïng biÓn nhiÖt ®íi Ên §é – Th¸i B×nh D−¬ng, Trung Quèc,
Ên §é, Th¸i Lan, Singapore, Indonexia, Philippines, b¾c Australia. ë ViÖt Nam
sß l«ng ph©n bè däc ven biÓn, cã nhiÒu ë Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng, Thanh Hãa,
Phó Yªn, Ninh ThuËn, B×nh ThuËn.
Sß l«ng th−êng ph©n bè ë n¬i cã chÊt ®¸y bïn pha lÉn vá ®éng vËt th©n
mÒm. §é mÆn tõ 30 – 350/00. §é s©u tõ 3 – 10m.
Sinh tr−ëng : Sß l«ng lµ loµi ®éng vËt ¨n läc. Thøc ¨n lµ mïn b· h÷u c¬
vµ thùc vËt phï du.
Sinh s¶n : Mïa sinh s¶n cña sß ë phÝa B¾c th−êng b¾t ®Çu tõ th¸ng 5 vµ
kÕt thóc vµ th¸ng 10. Sinh s¶n nhiÒu lÇn trong n¨m.
Gi¸ trÞ kinh tÕ : Sß l«ng lµ loµi thùc phÈm giµu ®¹m, mïi vÞ th¬m ngon.
Lµ ®èi t−îng xuÊt khÈu cã gi¸ trÞ. Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa n¨m 2000 tõ 10.000 –
15.000 ®ång/kg.
T×nh h×nh nu«i : Sß l«ng ®−îc nu«i r¶i r¸c, ë quy m« nhá (d¹ng nu«i gi÷)
ë mét sè n¬i nh− Qu¶ng Ninh, Thõa Thiªn HuÕ, §µ N½ng, Phó Yªn, Kh¸nh Hoµ.
H×nh thøc nu«i lµ qu©y rµo ch¾n ë çc b·i triÒu cã ®¸y lµ bïn, bïn pha çt, ®é
s©u 1 – 2,5m.
63
43 - Sß huyÕt
Tªn gäi : * Khoa häc : Arca gralossa LinnÐ.
* TiÕng Anh: Blood cockle, Arca cuneata reeve.
* TiÕng ViÖt : Sß HuyÕt, Sß Trøng, Sß Trßn.
¶nh: H.Th¾ng
H×nh th¸i vµ cì: Vá dµy ch¾c, cã d¹ng h×nh trøng. MÆt ngoµi vá cã gê phãng
x¹ ph¸t triÓn, sè l−îng tõ 17 – 20 gê, trªn mçi gê cã nhiÒu h¹t h×nh ch÷ nhËt. B¶n lÒ
réng, h×nh thoi, cã mµu n©u ®en. MÆt khíp th¼ng, cã nhiÒu r¨ng nhá. VÕt c¬ khÐp vá
sau lín h×nh tø gi¸c, vÕt c¬ khÐp vá tr−íc nhá h¬n, h×nh tam gi¸c. Lµ loµi cã m¸u ®á.
MÆt ngoµi vá cã mµu n©u ®en, mÆt trong vá cã mµu tr¾ng sø. Ç thÓ lín vá dµi 50 –
60mm, cao 40 – 50mm.
Ph©n bè : Malayxia, Ên §é, Myanma, Th¸i Lan, nam Trung Quèc. ë ViÖt
Nam, sß huyÕt ph©n bè däc ven bê biÓn tõ B¾c vµo Nam ë çc vïng cöa s«ng vµ ®Çm
ph¸. Sß huyÕt cã nhiÒu ë Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng, Thõa Thiªn HuÕ, Phó Yªn, Kh¸nh
Hoµ, Ninh ThuËn, BÕn Tre, Kiªn Giang.
§Æc ®iÓm m«i tr−êng sèng: Sß huyÕt ph©n bè ë vïng trung triÒu ®Õn ®é
s©u 1 – 2m n−íc. ChÊt ®¸y thÝch hîp lµ bïn çt. N¬i cã ¶nh h−ëng n−íc ngät (®é
mÆn 15 – 200/00) ë vïng cöa s«ng lµ khu vùc ph©n bè thÝch hîp cña sß huyÕt.
Sinh tr−ëng: Sß huyÕt sèng vïi m×nh trong líp bïn ®¸y. Dinh d−ìng b»ng
h×nh thøc läc. Thøc ¨n lµ thùc vËt phï du vµ mïn b· h÷u c¬.
Sinh s¶n: Sß huyÕt cã kh¶ n¨ng sinh s¶n quanh n¨m nh−ng mïa vô sinh
s¶n chÝnh tõ th¸ng 4 – 8. Ç thÓ thµnh thôc sinh s¶n trong m«i tr−êng n−íc. Êu
trïng phï du tr¶i qua giai ®o¹n biÕn th¸i vµ chuyÓn xuèng sèng ®¸y khi xuÊt
hiÖn ®iÓm m¾t.
Gi¸ trÞ kinh tÕ : Sß huyÕt cã hµm l−îng dinh d−ìng cao, thÞt th¬m ngon. Lµ
thøc ¨n −a thÝch vµ phæ biÕn ë çc nhµ hµng ®Æc s¶n, gi¸ tõ 30.000 ÷ 60.000
®ång/kg tuú theo kÝch cì sß. Sß huyÕt sèng lµ s¶n phÈm xuÊt khÈu cã gi¸ trÞ.
T×nh h×nh nu«i :
Sß huyÕt ®−îc nu«i phæ biÕn ë çc tØnh Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng, BÕn Tre,
Kiªn Giang, TiÒn Giang, Ninh ThuËn, Thõa Thiªn HuÕ. H×nh thøc nu«i chÝnh lµ
nu«i b·i triÒu. N¨ng suÊt nu«i cao nhÊt ®¹t 60 tÊn/ha. Nguån gièng chñ yÕu lµ
vít tù nhiªn. S¶n xuÊt nh©n t¹o ®· b−íc ®Çu cã kÕt qu¶ t¹i Trung t©m nghiªn cøu
thuû s¶n 3 – Nha Trang.
64
44 - Sß nodi
Tªn gäi : * Khoa häc : Tegillarca nodifera (V.Martens, 1860).
* TiÕng Anh : Blood cockle, Ark – shell.
* TiÕng ViÖt : Sß Nodi, Sß Dµi.
H×nh th¸i vµ cì : ¶nh: N.ChÝnh

H×nh d¹ng ngoµi t−¬ng tù sß huyÕt nh−ng vá nhá h¬n vµ h¬i dµi. Sè gê
phãng x¹ th−êng lµ 20 gê, çc h¹t trªn gê phãng x¹ mÞn h¬n vµ s¾p xÕp s¸t nhau
h¬n so víi sß huyÕt. Da vá mµu x¸m xÉm. ChiÒu dµi cña vá trªn d−íi 30mm,
chiÒu cao kho¶ng 24mm, réng 20mm.
Ph©n bè :
Malayxia, Philippines, Th¸i Lan, nam Trung Quèc. ë ViÖt Nam ph©n bè
t−¬ng tù nh− sß huyÕt.

Sß nodi sèng ë vïng trung, h¹ triÒu ®Õn ®é s©u tõ 1 – 3m n−íc. ChÊt ®¸y lµ
bïn mÒm. ThÝch nghi víi ®é m¨n cao, Ýt b¾t gÆp ë nh÷ng vïng cöa s«ng.
Sinh s¶n: Sß nodi cã kh¶ n¨ng sinh s¶n quanh n¨m nh−ng mïa vô sinh
s¶n chÝnh tõ th¸ng 4 – 8. Ç thÓ thµnh thôc sinh s¶n trong m«i tr−êng n−íc. Êu
trung phï du tr¶i qua giai ®o¹n biÕn th¸i vµ chuyÓn xuèng sèng ®¸y khi xuÊt
hiÖn ®iÓm m¾t.
Gi¸ trÞ kinh tÕ : Sß nodi cã hµm l−îng dinh d−ìng cao, thÞt th¬m ngon. Lµ
thøc ¨n −a thÝch vµ phæ biÕn ë çc nhµ hµng ®Æc s¶n, gi¸ tõ 30.000 ÷ 60.000
®ång/kg tuú theo kÝch cì sß. Sß nodi sèng lµ s¶n phÈm xuÊt khÈu cã gi¸ trÞ.
T×nh h×nh nu«i: Tuy ç thÓ nhá h¬n sß huyÕt nh−ng sè l−îng gièng nhiÒu
nªn çc ®Þa ph−¬ng nh− Kh¸nh Hoµ, Ninh ThuËn chñ yÕu nu«i lo¹i sß nµy.

65
45 - Nghªu bÕn tre
Tªn gäi : * Khoa häc : Meretrix lyrate (Sowerby, 1851).
* TiÕng Anh : Hard clam, Lyrate asiatic.
* TiÕng ViÖt : Nghªu BÕn Tre.
¶nh: N.ChÝnh
H×nh th¸i vµ cì : H×nh d¹ng rÊt gièng Ngao DÇu nh−ng kÝch th−íc nhá
h¬n. Vá d¹ng h×nh tam gi¸c, çc vßng sinh tr−ëng ë phÇn tr−íc vá th« vµ nh« lªn
mÆt vá, ë phÇn sau vá th× mÞn h¬n. VÕt c¬ khÐp vá tr−íc nhá h×nh b¸n nguyÖt,
vÕt c¬ khÐp vá sau lín gÇn nh− h×nh trßn. MÆt ngoµi vá mµu vµng nh¹t hoÆc mµu
tr¾ng s÷a, mét sè ç thÓ cã v©n mµu n©u. MÆt trong vá mµu tr¾ng. Nghªu lín cã
chiÒu dµi 40 – 50mm, chiÒu cao 40 – 45mm vµ chiÒu réng 30 – 35mm.
Ph©n bè : Sèng ë vïng biÓn nhiÖt ®íi T©y Th¸i B×nh D−¬ng, tõ §µi Loan
®Õn ViÖt Nam. ë ViÖt Nam: nghªu ph©n bè nhiÒu ë çc tØnh Trµ Vinh, TiÒn
Giang, BÕn Tre, Sãc Tr¨ng vµ CÇn Giê (TP Hå ChÝ Minh).
§Æc ®iÓm m«i tr−êng sèng: Nghªu ph©n bè tËp trung ë çc khu vùc gÇn
cöa s«ng lín vµ ph©n bè r¶i r¸c ë çc cån çt nhá ven biÓn xen lÉn víi çc b·i
bïn. ChÊt ®¸y lµ çt bïn. Nghªu cã thÓ sèng ë khu vùc cã sù biÕn ®éng ®é mÆn
tõ 7 – 250/00.
Sinh tr−ëng : Nghªu dinh d−ìng b»ng h×nh thøc läc. Mïn b· h÷u c¬ vµ
thùc vËt phï du lµ thøc ¨n chÝnh cña Nghªu. Tèc ®é sinh tr−ëng cña Nghªu thay
®æi theo mïa, Nghªu sinh tr−ëng nhanh vµo th¸ng 5 – 9 vµ chËm tõ th¸ng 10 – 5.
Sinh s¶n: Mïa vô sinh s¶n cña Nghªu ë bÕn tre tõ th¸ng 3 ®Õn th¸ng 6 vµ r¶i
r¸c ®Õn th¸ng 10.
Gi¸ trÞ kinh tÕ: Nghªu BÕn Tre lµ mÆt hµng xuÊt khÈu cã gi¸ trÞ. Gi¸
Nghªu nguyªn liÖu tõ 1.000 – 1.500 ®ång/kg.
T×nh h×nh nu«i : HiÖn nay, nghÒ nu«i nghªu ph¸t triÓn m¹nh ë çc khu vùc b·i
båi ven biÓn çc tØnh Trµ Vinh, TiÒn Giang, BÕn Tre, Sãc Tr¨ng. N¨ng suÊt nu«i
®¹t 30 – 50 tÊn/ha. Nguån gièng chñ yÕu thu thËp tõ tù nhiªn. ViÖc s¶n xuÊt
gièng nh©n t¹o b−íc ®Çu cã kÕt qu¶ t¹i ViÖn nghiªn cøu nu«i trång thuû s¶n II.

66
46 – nghªu lôa
Tªn gäi :
* Khoa häc : Paphia undulata (Born, 1778).
* TiÕng Anh : Undulating venus.
* TiÕng ViÖt : Nghªu Lôa.
Vá cì trung b×nh, h×nh oval dµi, mÆt ngoµi l¸ng ®−îc trang trÝ b»ng nh÷ng
®−êng h×nh ch÷ chi ë kh¾p mÆt vá. MÆt ngoµi vµng nh¹t, mÆt trong tr¾ng. KÝch
th−íc trung b×nh 50 – 65mm chiÒu dµi, 25 – 30mm chiÒu cao vµ 15 – 20mm
chiÒu réng.
Vïng ph©n bè:

Hµ Tiªn, R¹ch Gi¸, quanh ®¶o Bµ Lôa, B×nh ThuËn.

Sèng trªn ®¸y çt bïn ven bê.
Sinh tr−ëng:
Sinh s¶n:
Gi¸ trÞ kinh tÕ : ThÞt Nghªu Lôa t−¬i sèng, chÕ biÕn hµng ®«ng l¹nh hoÆc
®ãng hép ®−îc tiªu thô réng r·i trong thÞ tr−êng néi ®Þa vµ xuÊt khÈu.
T×nh h×nh nu«i:

Mét sè vïng ë Hµ Tiªn, R¹ch Gi¸ khoanh vïng b·i ph©n bè tù nhiªn ®Ó
b¶o qu¶n vµ thu ho¹ch. Ch−a cã h×nh thøc nu«i th¶ gièng nh− Nghªu BÕn tre
hoÆc Sß huyÕt.

67
47 - ngao dÇu
Tªn gäi :
* Khoa häc : Meretrix meretrix LinnÐ, 1758.
* TiÕng Anh : Asiatic hard clam
* TiÕng ViÖt : Ngao DÇu, Ngao V¹ng.
¶nh: P. Loan
Vá cã d¹ng h×nh tam gi¸c. Vá tr¸i vµ vá ph¶i b»ng nhau, mÐp bông cña vá
cong ®Òu. B¶n lÒ ng¾n, mµu n©u ®en nh« lªn mÆt ngoµi cña vá. §−êng sinh
tr−ëng mÞn, râ. MÆt khíp cã 3 r¨ng gi÷a vµ 2 r¨ng bªn. VÕt c¬ khÐp vá tr−íc nhá
h×nh b¸n nguyÖt, vÕt c¬ khÐp vá sau lín h×nh bÇu dôc. Da vá mµu n©u, tr¬n bãng.
Nh÷ng ç thÓ nhá vïng gÇn ®Ønh vá th−êng cã v©n r¨ng c−a hay v©n h×nh phãng
x¹. MÆt trong cña vá mµu tr¾ng, mÐp sau cã mµu tÝm ®Ëm. Ç thÓ lín cã chiÒu
dµi 130mm, cao 110mm, réng 58mm.
Ph©n bè :
Trung Quèc, NhËt B¶n, TriÒu Tiªn. ë ViÖt Nam: ph©n bè ë vïng biÓn çc
tØnh: NghÖ An, Thanh Ho¸, Th¸i B×nh, Nam §Þnh, BÕn Tre vµ TiÒn Giang.

Ph©n bè tõ vïng trung triÒu ®Õn ®é s©u 1 – 2m n−íc. ChÊt ®¸y çt cã pha bïn,
chóng sèng vïi trong çt tõ 3 – 4 cm. NhiÖt ®é : 20 - 300C. §é mÆn : 9 – 20 0/00.
Sinh tr−ëng :
Ngao dÇu dinh d−ìng b»ng h×nh thøc läc. Thøc ¨n lµ thùc vËt phï du. Sinh
tr−ëng nhanh, ngao gièng cì 0.5 cm cã thÓ ®¹t 5 – 7 cm sau 10 th¸ng.
Sinh s¶n:
Sinh s¶n 1- 2 lÇn trong n¨m, mïa sinh s¶n tõ th¸ng 4 – 10.

68
Ngao dÇu lµ thùc phÈm tiªu dïng néi ®Þa vµ xuÊt khÈu. Gi¸ thÞ tr−êng néi
®Þa n¨m 2000 tõ 1.800 – 2.000 ®ång/kg ë phÝa Nam vµ 5.000 – 6.000 ®ång/kg ë
phÝa B¾c.
T×nh h×nh nu«i :

Ngao dÇu ®−îc nu«i chñ yÕu ë çc tØnh phÝa B¾c nh− Th¸i B×nh, Thanh
Ho¸, Nam §Þnh. H×nh thøc nu«i chÝnh lµ khoanh ch¾n l−íi trªn çc b·i triÒu cã
®é s©u tõ 1 – 3m, b»ng nguån gièng tù nhiªn ®−îc thu gom vµ th¶ nu«i trong b·i.
Tuú theo mËt ®é th¶. N¨ng suÊt nu«i ®¹t tõ 15 – 20 tÊn/ha. Lµ nghÒ nu«i cã hiÖu
qu¶ vµ æn ®Þnh ®ang ®−îc çc ®Þa ph−¬ng chó ý ph¸t triÓn.
¶nh: V. Toµn
Thu ho¹ch Ngao t¹i x∙ Giao Xu©n (Nam §Þnh).

69
48 - HÇu cöa s«ng
Tªn gäi : * Khoa häc : Crasostrea rivularis (Gould, 1861)
* TiÕng Anh : Oyster
* TiÕng ViÖt : HÇu Cöa S«ng.
¶nh: H.Th¾ng
H×nh th¸i vµ cì : Vá lín, dµy, h×nh d¹ng vá thay ®æi rÊt lín, th«ng th−êng
cã h×nh bÇu dôc hoÆc tam gi¸c. Vá ph¶i b»ng ph¼ng, nhá h¬n vá tr¸i. Çc phiÕn
sinh tr−ëng ph¸t triÓn thµnh v¶y mµu vµng n©u hay tÝm thÉm. MÆt trong cña vá
lâm s©u, vÕt c¬ khÐp vá sau n»m ë phÇn l−ng phÝa sau cña vá. B¶n lÒ dµi h×nh
sõng bß, chiÒu dµi b»ng 1/5 – 1/6 chiÒu dµi vá. MÆt ngoµi vá mµu vµng n©u hoÆc
tÝm thÉm. MÆt trong cña vá mµu tr¾ng sø. Ç thÓ lín vá dµi trªn 200mm, cao
120mm.
Ph©n bè : ë phÝa B¾c, HÇu ph©n bè nhiÒu ë çc vïng : Cöa s«ng B¹ch
§»ng, S«ng Chanh, Phµ Rõng, Yªn H−ng (Qu¶ng Ninh); L¹ch Trµo (Thanh Hãa)
vµ mét sè s«ng thuéc NghÖ An, Hµ TÜnh.
§Æc ®iÓm m«i tr−êng sèng : Ph©n bè nhiÒu ë khu vùc cöa s«ng. Sèng
b¸m vµo ®¸, cäc xi m¨ng hoÆc çc gi¸ thÓ ë d−íi ®¸y. ThÝch nghi víi ®é mÆn
thÊp tõ 10 – 250/00.
Sinh tr−ëng : Thøc ¨n chÝnh lµ thùc vËt phï du.
Sinh s¶n: Sinh s¶n vµo hai mïa chÝnh trong n¨m: th¸ng 4 – 5 vµ th¸ng 9 –
10. Søc sinh s¶n lín. Trøng thô tinh trong n−íc, Êu trïng ch÷ D b¬i léi tù do vµ
chuyÓn xuèng sèng b¸m vµo gi¸ thÓ khi xuÊt hiÖn ®iÓm m¾t.
Gi¸ trÞ kinh tÕ : Lµ lo¹i ®Æc s¶n cã gi¸ trÞ, h−¬ng vÞ th¬m ngon, giµu chÊt
dinh d−ìng. Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa n¨m 2000 tõ 50.000 – 60.000 ®ång/kg. Chñ
yÕu ®−îc sö dông ë d¹ng t−¬i sèng.
T×nh h×nh nu«i: HÇu cöa s«ng ®−îc nu«i phæ biÕn ë miÒn B¾c (Qu¶ng
Ninh) vµo nh÷ng n¨m ’60 vµ ®¹t ®−îc s¶n l−îng rÊt lín. Tuy nhiªn do chiÕn
tranh nghÒ nu«i hÇu kh«ng ®−îc duy tr× vµ cho ®Õn nay vÉn ch−a ®−îc kh«i phôc
l¹i.

70
49 - VÑm vá xanh
Tªn gäi : * Khoa häc : Perna viridis (LinnÐ, 1758).
* TiÕng Anh : Green mussel.
* TiÕng ViÖt : VÑm Vá Xanh.
¶nh:H.Th¾ng
H×nh th¸i vµ cì : Vá d¹ng h×nh qu¶ quÐo, ®Ønh vá ë ®Çu tËn cïng cña vá.
MÆt bông cña vá h¬i lâm cong. MÆt vá ®−êng sinh tr−ëng mÞn, s¾p xÕp khÝt
nhau. ë ç thÓ non d−íi mét n¨m tuæi da vá mµu xanh, ë ç thÓ tr−ëng thµnh da
vá mµu n©u ®en. MÆt trong cña vá mµu tr¾ng ãng ¸nh. Ç thÓ nhiÒu n¨m vá dµi
cã thÓ ®¹t 150 mm, cao 65 mm, réng 40 mm.
Ph©n bè : Tõ ven biÓn §µi Loan ®Õn çc n−íc §«ng Nam ¸. ë ViÖt Nam:
H¶i Phßng, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh, Thõa Thiªn HuÕ, B×nh §Þnh, Kh¸nh Hoµ, B×nh
ThuËn.
§Æc ®iÓm m«i tr−êng sèng: VÑm vá xanh ph©n bè tõ tuyÕn h¹ triÒu ®Õn
®é s©u trªn 10m n−íc, ®é mÆn tõ 20 – 300/00. VÑm tiÕt ra t¬ ch©n b¸m vµo ®¸y
®¸, sái, san h«, gç.
Sinh tr−ëng: VÑm vá xanh lµ loµi ¨n läc. Thøc ¨n chñ yÕu lµ thùc vËt phï
du vµ vËt chÊt l¬ löng trong n−íc. Sinh tr−ëng chËm (®¹t kÝch th−íc 80 – 100mm
sau 1,5 – 2 n¨m).
Sinh s¶n: Mïa sinh s¶n chÝnh tõ th¸ng 3 – 5 vµ tõ th¸ng 9 – 10. Søc sinh
s¶n cao.
Gi¸ trÞ kinh tÕ: VÑm vá xanh lµ ®Æc s¶n biÓn ®−îc −a chuéng do thÞt th¬m
ngon, giµu chÊt dinh d−ìng. Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa tõ 50.000 – 60.000 ®ång/kg
(c¶ vá). Vá vÑm xanh cã tÇng ngäc dµy cã thÓ chÕ biÕn thµnh nhiÒu mÆt hµng mü
nghÖ. Gi¸ mét kg vá tõ 10.000 – 15.000 ®ång.
T×nh h×nh nu«i : VÑm vá xanh lµ ®èi t−îng nu«i quan träng ë Trung
Quèc, Th¸i Lan. ë ViÖt Nam vÑm vá xanh ®−îc nu«i theo d¹ng b¶o vÖ nguån lîi
ë ®Çm L¨ng c« (Thõa Thiªn HuÕ), ®Çm Nha Phu (Kh¸nh Hßa). S¶n phÈm chñ
yÕu hiÖn nay vÉn lµ tõ khai th¸c tù nhiªn. ViÖc nghiªn cøu s¶n xuÊt gièng nh©n
t¹o ®· thu ®−îc kÕt qu¶ ban ®Çu ë RIA III vµ RIMP.

71
50 - èc h−¬ng
Tªn gäi : * Khoa häc : Babylonia areolata (Link, 1807).
* TiÕng Anh : Areolata .
* TiÕng ViÖt: èc H−¬ng.
¶nh: N.ChÝnh
H×nh th¸i vµ cì : Vá cã d¹ng h×nh th¸p bËc thang, th¸p vá cao b»ng 1/2
chiÒu cao cña vá. MÆt ngoµi cña vá mµu tr¾ng vµ cã nh÷ng phiÕn v©n h×nh ch÷
nhËt mµu tÝm n©u hoÆc hång n©u. TÇng th©n cã 3 hµng, phiÕn v©n mµu. MiÖng vá
h×nh b¸n nguyÖt, mÆt trong mµu tr¾ng sø. Ç thÓ lín vá cao trªn d−íi 80 mm,
réng 45 mm.
Ph©n bè : Lµ loµi èc ph©n bè ®Æc tr−ng tõ vïng biÓn §µi Loan, ®Õn nam
Trung Quèc. ë ViÖt Nam cã ph©n bè, nhiÒu nhÊt ë vïng biÓn Phan ThiÕt, Hµm
T©n (B×nh ThuËn).
* NhiÖt ®é: 27 – 280C * §é mÆn: 34 – 350/00
* §é s©u: 8 – 12m * N¬i sèng çch bê 2 – 3km
* ChÊt ®¸y: çt, çt pha bïn
Sinh tr−ëng:
Sinh tr−ëng nhanh, thøc ¨n lµ mïn b· h÷u c¬, thùc vËt phï du. Sau 7 – 8
th¸ng nu«i ®¹t cì th−¬ng phÈm.
Sinh s¶n: §Î tËp trung tõ th¸ng 4 – 10. èc ®Î tõng chïm çc bäc trøng.
Ph«i ph¸t triÓn trong çc bäc ®ã tõ 5 – 7 ngµy th× në.
Gi¸ trÞ kinh tÕ : Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa 2000 tõ 80.000 – 120.000 ®ång/kg.
Gi¸ xuÊt khÈu 10USD/kg.
T×nh h×nh nu«i : ë ViÖt Nam ®· s¶n xuÊt ®−îc gièng èc h−¬ng. èc h−¬ng
®ang ®−îc nu«i nhiÒu ë Kh¸nh Hoµ. Nu«i trong bÓ xi m¨ng, ao ®Êt, lång hoÆc ch¾n
®µng.
72
Çc loµi cã kh¶ n¨ng nu«i
51 - Bµo ng− vµnh tai
Tªn gäi :
* Khoa häc : Haliotis asinina LinnÐ, 1758.
* TiÕng Anh : Donkey’s Ear Abalon.
* TiÕng ViÖt : Bµo Ng− Vµnh Tai.
¶nh: N.ChÝnh
Vá bÇu dôc dµi, d¹ng tai ngoµi, h¬i cong lâm ë mÆt bông. ChiÒu réng vá
b»ng 1/2 chiÒu dµi, cao b»ng 1/6 vá dµi. Vá cã 3 tÇng xo¾n èc, ®−êng suture
n«ng, th¸p vá nhá. Sè gê nh« trªn vá kho¶ng 30 gê, 5 ÷ 7 gê nh« cuèi cïng d¹ng
lç, gê sinh tr−ëng mÞn s¾p xÕp khÝt nhau. Tõ ®Ønh vá däc theo mÆt l−ng cã 4 gê
xo¾n èc nhá mÞn. Da ®á tr¬n bãng, trªn ®ã cã nhiÒu v©n mµu n©u sÉm hoÆc mµu
vµng d¹ng h×nh tam gi¸c s¾p xÕp kh«ng thø tù. MÆt trong cña vá tÇng xµ cõ ãng
¸nh kim lo¹i b¹c, tr¬n bãng. Th−êng b¾t gÆp ç thÓ cã vá dµi 50 ÷ 65 mm.
Ph©n bè :
Lµ loµi sèng ë vïng biÓn Êm, cã ë çc vïng biÓn Nam NhËt B¶n, §µi
Loan, biÓn Nam Trung Quèc, Philippines, Malayxia, Australia, New Zealand ...
ë ViÖt Nam hÇu hÕt çc vïng biÓn tõ Qu¶ng Nam ®Õn Kiªn Giang ®Òu cã ph©n
bè. ë mét sè vïng ven ®¶o Phó Qóy, C«n §¶o, Phó Quèc cã mËt ®é 1 ÷ 2
con/m2 .
Bµo ng− vµnh tai sèng tõ tuyÕn h¹ triÒu ®Õn ®é s©u 10 ÷ 15 m n−íc, chÊt
®¸y ®¸ sái. N¬i cã ®é muèi æn ®Þnh 30 ÷ 34 0/00.
Sinh tr−ëng :
Sèng b¸m trªn ®¸. Thøc ¨n lµ r«ng biÓn nhÊt lµ rong n©u vµ rong ®á.

73
Sinh s¶n :
Sinh s¶n chñ yÕu vµo th¸ng 4 – 8. Êu trïng chuyÓn sèng ®¸y vµo ngµy thø
2 sau khi në vµ ¨n t¶o ®¸y ®¬n bµo. Juvenile xuÊt hiÖn vµo ngµy thø 7 – 10.

Bµo ng− vµnh tai cã vá nhá, khèi thÞt rÊt lín, khèi thÞt cã thÓ nÆng 150
gram. Còng nh− bµo ng− chÝn lç, thÞt vµ vá bµo ng− vµng tai cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu
cao. T¹i trung t©m nu«i trång thñy s¶n III ®ang tiÕn hµnh cho sinh s¶n gièng
nh©n t¹o nh»m ph¸t triÓn nghÒ nu«i bµo ng− vµnh tai. Gi¸ néi ®Þa n¨m 2000, tõ
70.000 – 80.000 ®ång/kg bµo ng−.
T×nh h×nh nu«i:

Bµo ng− ®−îc nu«i nhiÒu ë §µi Loan, Trung Quèc, Australia. ë ViÖt Nam
bµo ng− vµnh tai ®−îc b¾t ®Çu nghiªn cøu s¶n xuÊt gièng tõ n¨m 1995 t¹i ViÖn
H¶i D−¬ng häc Nha Trang vµ Trung t©m Nghiªn cøu Thuû s¶n III.
¶nh: V.Toµn
BÌ nu«i Çt Bµ (H¶i Phßng).

74
52 - Bµo ng− chÝn lç
Tªn gäi :
* Khoa häc : Haliotis diversicolor Reeve, 1846.
* TiÕng Anh : Ear abalon.
* TiÕng ViÖt : Bµo Ng− ChÝn Lç, Cöu Khæng.
¶nh: N.ChÝnh
Vá cã d¹ng h×nh vµnh tai, cã 3 tÇng xo¾n èc. B¾t ®Çu tõ mÐp vá cña tÇng
xo¾n èc thø hai cã nhiÒu gê nh« s¾p xÕp cã thø tù ®Õn tËn mÐp cña miÖng vá.
Vá cã tõ 7 – 9 lç. MÆt ngoµi cña vá mµu n©u ®Õn n©u xÉm. MÆt trong tÇng xµ cõ
ph¸t triÓn ãng ¸nh. Ç thÓ tr−ëng thµnh vá dµi tõ 75 – 90mm, réng b»ng 2/3
chiÒu dµi, chiÒu cao b»ng 1/4 chiÒu dµi.
Ph©n bè :
Bµo ng− ph©n bè ë vïng biÓn Êm Th¸i B×nh D−¬ng vµ Ên §é D−¬ng. ë
ViÖt Nam bµo ng− chÝn lç ph©n bè nhiÒu ë ven biÓn çc tØnh phÝa B¾c nh− ®¶o
C« T«, Minh Ch©u, Quan L¹n (Qu¶ng Ninh), B¹ch Long VÜ (H¶i Phßng).

Bµo ng− chÝn lç sèng ë ®é s©u 5 – 20m n−íc, n¬i cã sãng giã, ®¸y ®¸, ®é
mÆn cao tõ 30 – 320/00.
Sinh tr−ëng :
Sinh tr−ëng chËm. Thøc ¨n chñ yÕu lµ rong c©u hoÆc rong m¬. Giai ®o¹n
Êu trïng thøc ¨n lµ çc lo¹i t¶o ®¸y, khi ç thÓ kÕt thóc giai ®o¹n biÕn th¸i, chóng
dïng ch©n b¸m chÆt vµo ®¸ vµ bß chËm ch¹p ®i kiÕm måi.
Sinh s¶n : ë vÞnh B¾c Bé cã 2 vô chÝnh lµ th¸ng 4 – 5 vµ th¸ng 10 – 11.

75
Tuæi thµnh thôc 1 n¨m trë lªn, cì thµnh thôc 25 – 40g. Tû lÖ thµnh thôc trong
mïa ®Î 95 – 100%, l−îng trøng mçi lÇn ®Î 450.000 v¹n/kg.

Bµo ng− cã hµm l−îng chÊt dinh d−ìng cao, vá dïng lµm thuèc gi¶i nhiÖt.
Lµ ®èi t−îng xuÊt khÈu cã gi¸ trÞ.
T×nh h×nh nu«i :

Ch−a cã c¬ së nµo nu«i bµo ng− chÝn lç. ViÖn Nghiªn cøu H¶i s¶n H¶i
Phßng ®· nghiªn cøu s¶n xuÊt gièng trong bµo ng− nµy tuy kÕt qu¶ cßn h¹n chÕ
vµ ch−a æn ®Þnh.
¶nh: V.Toµn
B∙i nu«i nhuyÔn thÓ cöa S«ng Hång.
53 – bµo ng− bÇu dôc

76
Tªn gäi :
* Khoa häc : Haliotis ovina (Gmelin, 1791).
* TiÕng Anh : Oval abalone / Sheep Ear Shell.
* TiÕng ViÖt : Bµo Ng− BÇu Dôc.

Vá d¹ng bÇu dôc, dµy vµ kh¸ cøng. MÆt ngoµi vá xï x×. VÞ trÝ ®Ønh vá çch
xa mÐp ngoµi vá. MÐp trong miÖng vá réng vµ dµy, gÇn b»ng 25% chiÒu réng vá.
Th−êng cã 5 lç më h« hÊp, d¹ng èng vµ nh« lªn khái vá. MÆt ngoµi vá mµu ®á
n©u, mÆt trong tÇng xµ cõ ãng ¸nh mµu hång, låi lâm.
Vïng ph©n bè:

B¾c óc, Indonexia, Philippine, Trung Quèc, NhËt B¶n, ViÖt Nam vµ Ên
§é D−¬ng. ë ViÖt Nam: Nha Trang, Qu¶ng Ng·i, Qu¶ng Ninh. Çc ®¶o Phó
Quý, Phó Quèc, C«n §¶o, Tr−êng Sa.

Bµo Ng− BÇu Dôc sèng b¸m trªn ®¸ ë vïng triÒu vµ d−íi triÒu, n¬i cã n−íc
trong, nhiÖt ®é tõ 24 – 300C, ®é mÆn tõ 30 – 350/00. N¬i ph©n bè cã Nhum biÓn,
H¶i s©m, Sao biÓn, çc lo¹i èc vµ rong biÓn nh− rong Møt, rong C©u.
Sinh tr−ëng:
Bµo Ng− ¨n çc loµi thùc vËt biÓn vµ th¶i chÊt cÆn b· ra ngoµi qua çc lç
hë trªn vá.
Sinh s¶n:
Gi¸ trÞ kinh tÕ : Gi¸ trÞ cao, dÔ tiªu thô trong thÞ tr−êng néi ®Þa vµ xuÊt
khÈu. Gi¸ néi ®Þa hiÖn nay lµ 60.000 – 70.000 VND/kg Bµo Ng− t−¬i.
T×nh h×nh nu«i:

Trªn thÕ giíi cã mét sè n−íc nu«i Bµo Ng− BÇu Dôc nh− Th¸i Lan,
Indonexia, … ë ViÖt Nam, Bµo Ng− BÇu Dôc ®−îc b¾t ®Çu nghiªn cøu cho sinh
s¶n nh©n t¹o tõ n¨m 1995 ë ViÖn H¶i d−¬ng häc Nha Trang nh−ng kÕt qu¶ cßn
rÊt h¹n chÕ. Thö nghiÖm nu«i th−¬ng phÈm ®¹t kÝch cì 40 – 50mm sau 9 th¸ng
nu«i.
54 – mùc èng
77
Tªn gäi :
* Khoa häc : Logigo formosana (Sasaki, 1929).
* TiÕng Anh : Squid.
* TiÕng ViÖt : Mùc èng.
Lµ lo¹i mùc cã kÝch th−íc lín. ChiÒu dµi th©n gÊp 6 lÇn chiÒu réng, ®u«i
nhän, v©y dµi b»ng 2/3 chiÒu dµi th©n. Çc xóc tu dµi ng¾n theo thø tù 3>4>2>1.
ë ç thÓ ®ùc xóc tu thø 4 bªn tr¸i lµ xóc tu sinh dôc. Vá trong b»ng chÊt sõng
trong suèt, ë gi÷a cã gê däc. Da vá mµu tr¾ng hång, cã çc chÊm ®en nhá trªn
l−ng. Ç thÓ lín dµi 350 – 400mm, kÝch th−íc mùc khai th¸c tõ 40 – 400mm.
Vïng ph©n bè:

Ph©n bè tõ vïng biÓn nam NhËt B¶n ®Õn §µi Loan, Malayxia. Däc vïng
biÓn ViÖt Nam tõ B¾c vµo Nam ®Òu cã ph©n bè: H¶i Phßng, Thanh Ho¸, B×nh
§Þnh, Phó Yªn, Kh¸ch Hoµ vµ ®Æc biÖt lµ B×nh ThuËn lµ n¬i cã s¶n l−îng khai
th¸c Mùc èng lín nhÊt.

Lµ ®éng vËt xa bê, di c−, sèng ë tÇng mÆt. Cã tÝnh h−íng quang lín.
Sinh tr−ëng:
Sinh s¶n:
Gi¸ trÞ kinh tÕ : Mùc lµ loµi nhuyÔn thÓ cã s¶n l−îng khai th¸c lín vµ lµ
mÆt hµng thuû s¶n xuÊt khÈu chñ lùc ®øng sau ç vµ t«m. Mùc sèng, mùc −íp
®«ng, mùc phile, mùc kh«, mùc tÈm, … ®Òu lµ nh÷ng s¶n phÈm chÕ biÕn tõ mùc,
cã møc tiªu thô cao trªn thÞ tr−êng. Gi¸ mét kilogram mùc t−¬i tõ 60.000 –
80.000 VND, gi¸ mét kilogram mùc kh« tõ 120.000 – 180.000 VND.
T×nh h×nh nu«i:

Ch−a cã n¬i nµo nu«i.

78
55 – mùc nang da hæ
Tªn gäi :
* Khoa häc : Sepia tigris (Sasaki).
* TiÕng Anh :
* TiÕng ViÖt : Mùc nang da hæ.
Th©n cã d¹ng h×nh bÇu dôc, chiÒu dµi gÇn gÊp ®«i chiÒu réng, v©y réng
bao quanh th©n. N¬i réng nhÊt cña v©y b»ng 1/4 chiÒu réng cña th©n. Çc xóc tu
dµi ng¾n chªnh lÖch nhau kh«ng lín, chiÒu dµi cña çc xóc tu theo c«ng thøc
4>3>2>1. §èi víi ç thÓ ®ùc xóc tu thø 4 bªn tr¸i lµ xóc tu sinh dôc. Vá nang
mùc h×nh bÇu dôc, phÇn phÝa sau h×nh thµnh gai nhän th«. MÆt l−ng cña th©n cã
nhiÒu v©n h×nh gîn sãng gièng da hæ. MÆt bông mµu x¸m tr¾ng. Ç thÓ lín cã
th©n dµi 200 – 300mm, ç thÓ nÆng trung b×nh 1 – 2kg, ç biÖt cã con nÆng 5 –
6kg.
Vïng ph©n bè:

Sèng ë biÓn nhiÖt ®íi Th¸i B×nh D−¬ng. ë ViÖt Nam Mùc Nang ph©n bè ë
nhiÒu n¬i nhÊt lµ ë çc ng− tr−êng B×nh ThuËn, Kiªn Giang.

Lµ loµi sèng ë tÇng ®¸y vµ tÇng gi÷a n¬i chÊt ®¸y çt bïn cã nhiÒu vá sß
èc, ®¸ s¹n.
Sinh tr−ëng:
Sinh s¶n:
Mùc Nang th−êng tËp trung thµnh ®µn di c− vµo bê ®Ó ®Î. Thøc ¨n cña
chóng lµ çc loµi gi¸p x¸c, sß èc vµ ç ®¸y.
Gi¸ trÞ kinh tÕ : Lµ ®èi t−îng cã s¶n l−îng khai th¸c cao, lµ s¶n phÈm xuÊt
khÈu cã gi¸ trÞ.
T×nh h×nh nu«i:

Ch−a cã.

79
56 - Bµn mai
Tªn gäi :
* Khoa häc : Pinna strangei.
* TiÕng Anh :
* TiÕng ViÖt : Bµn Mai Nøa.
¶nh: H.Th¾ng
Cã h×nh th×a, vá mµu xanh - n©u - tr¾ng. Cì lín nhÊt cã thÓ dµi 50 cm.
Ph©n bè :
Cã nhiÒu ë vïng ven biÓn Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng. Sèng vïi trong çt,
phÇn ®Çu nh« lªn khái mÆt çt ®Ó b¾t måi. Kh«ng cã èng xi ph«ng nh− çc loµi
sèng vïi ®¸y kh¸c. T¬ ch©n b¸m s©u d−íi çt v× vËy rÊt khã b¾t.

* §é mÆn 28 ÷ 30 0/00 kh«ng cã trong vïng cöa s«ng vµ n¬i n−íc nh¹t.
* ChÊt ®¸y lµ çt.
* §é s©u tõ vïng trung triÒu ®Õn n¬i cã ®é s©u 10 m n−íc.
Sinh tr−ëng: Thøc ¨n thùc vËt phï du.
Sinh s¶n :
Bµn mai ®Î nhiÒu lÇn trong n¨m.
T×nh h×nh nu«i: ch−a nu«i.

80
57 - Tu Hµi
Tªn gäi :
Khoa häc : Luthlaria philippinarum.
TiÕng Anh : Offer clam
TiÕng ViÖt : Tu hµi.
¶nh: H.Th¾ng

Vá h×nh trøng dµi, chiÒu dµi gÊp hai lÇn chiÒu cao. §Ønh vá nh« cao ë vÞ
trÝ 1/2 cña vá vÒ phÝa tr−íc. MÐp bông cã h×nh vßng cung. Hai vá khi khíp l¹i
®Çu tr−íc vµ sau ®Òu kh«ng kÝn. MÆt vá kh«ng cã gê phãng x¹, ®−êng sinh
tr−ëng râ rµng, th« mÞn kh¸c nhau, vÕt mµng ¸o kh«ng râ rµng. Da vá máng
th−êng bÞ bµo mßn ®Ó lé tÇng trong cña vá, mÆt trong cña vá mµu tr¾ng.
Ph©n bè :
Ph©n bè ë Nam H¶i, Australia, Philippines. ë ViÖt Nam ph©n bè nhiÒu ë
®¶o Çt Bµ, Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng.

* §é mÆn : 25 ÷ 30 0/00 vµ t−¬ng ®èi æn ®Þnh.
* §é s©u : 3 ÷ 5 m (kh«ng thÊy cã ë ®é s©u 10m).
* ChÊt ®¸y : Çt pha vá nhuyÔn thÓ.
* Thøc ¨n : Khuª t¶o.
Sinh tr−ëng:
Sinh s¶n :
Sinh s¶n tõ th¸ng 2 ÷ 4 hµng n¨m.

Lµ loµi ®Æc s¶n ë Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng. ThÞt th¬m ngon, giµu dinh
d−ìng. Gi¸ néi ®Þa n¨m 2000 tõ 80.000 – 100.000 ®ång/kg tu hµi sèng.
T×nh h×nh nu«i :

Ch−a cã c¬ së nu«i. ViÖn Nghiªn cøu NTTS I ®ang nghiªn cøu kü thuËt
s¶n xuÊt gièng vµ nu«i th−¬ng phÈm ®èi t−îng trªn t¹i Çt Bµ, Qu¶ng Ninh.

81
58 – ng¸n
Tªn gäi :
* Khoa häc : Lucina Philippinarum.
* TiÕng Anh : Clam.
* TiÕng ViÖt : Ng¸n.

Lµ ®éng vËt th©n mÒm 2 m¶nh vá. Vá tr¸i vµ ph¶i b»ng nhau. Gê sinh
tr−ëng râ rµng. ChiÒu dµi vá 6 – 8cm. Cao 5 – 7cm. C©n nÆng 60 – 70 gram.
Mµu x¸m tro.
Ph©n bè :
Trªn thÕ giíi ch−a cã th«ng tin vÒ sù ph©n bè cña Ng¸n. ë ViÖt Nam míi chØ
biÕt Ng¸n cã ph©n bè ë Qu¶ng Ninh.
* NhiÖt ®é: 10 – 310C, thÝch hîp nhÊt 20 – 250C.
* §é mÆn: 5 – 250/00, lµ loµi réng muèi.
* ChÊt ®¸y: bïn, bïn sÐt, bïn çt.
* N¬i sèng: vïng b·i triÒu cã rõng ngËp mÆn.
Sinh tr−ëng:
Thøc ¨n chÝnh lµ thùc vËt phï du vµ mïn b· h÷u c¬.
Sinh s¶n:
§· ph©n giíi tÝnh râ rÖt, mïa sinh s¶n vµo 2 vô: th¸ng 5 – 6 vµ th¸ng 9 –
10. Trøng sau khi thô tinh 24 – 36 giê th× në ra Êu trïng ch÷ “D” sèng phï du 16
– 25 ngµy th× xuÊt hiÖn ch©n bß vµ sèng b¸m d−íi ®¸y.
Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa n¨m 2000 tõ 20.000 – 40.000 ®ång/kg.
T×nh h×nh nu«i:
HiÖn ch−a cã m« h×nh nu«i Ng¸n, trong t−¬ng lai cã thÓ nu«i Ng¸n trong
vïng rõng ngËp mÆn.

82
59 – ngao tai t−îng
Tªn gäi :
* Khoa häc : Tridacna squamosa (Lamark, 1819).
* TiÕng Anh : Scaled clam / Frilled clam.
* TiÕng ViÖt : Ngao Tai T−îng.
¶nh: V. Toµn s−u tÇm
Vá lín, nÆng, ch¾c ch¾n cã d¹ng h×nh trøng. Hai vá b»ng nhau, mÐp bông
cña vá cong d¹ng gîn sãng. PhÝa tr−íc ®Ønh vá cã lç t¬ ch©n dµi, b¶n lÒ ngoµi dµi
mµu n©u. MÆt ngoµi vá cã 4 – 6 gê phãng x¹ lín, trªn gê phãng x¹ cã nhiÒu
phiÕn v¶y lín. MÐp lç t¬ ch©n cã mét sè gê nh« c¾t ngang. MÆt ngoµi vá mµu
tr¾ng vµng, mÆt trong vá mµu tr¾ng sø. Ç thÓ tr−ëng thµnh dµi 200mm, cao
132mm, réng 145mm. Ç thÓ lín nhÊt cã thÓ dµi 1m, nÆng 250kg.
Vïng ph©n bè:

Ph©n bè ë biÓn Ên §é D−¬ng vµ Th¸i B×nh D−¬ng: Trung Quèc, Th¸i Lan,
Philippine, Ên §é, … ë ViÖt Nam, Ngao Tai T−îng ph©n bè r¶i r¸c däc ven biÓn
thuéc tõ Phó Yªn, Kh¸nh Hoµ, B×nh ThuËn, quanh çc ®¶o nh− Tr−êng Sa, Phó
Quý, Phó Quèc, …

Ph©n bè ë ®é s©u trªn 10m n−íc, n¬i ®¸y cøng, r¹n san h«. §é mÆn cao,
n−íc trong.
Sinh tr−ëng:
Sinh s¶n:
Gi¸ trÞ kinh tÕ : ThÞt ngon, hµm l−îng dinh d−ìng cao. Vá Ngao Tai
T−îng lµm hµng mü nghÖ cã gi¸ trÞ.
T×nh h×nh nu«i:

Ch−a cã.

83
D – çc loµi rong biÓn
Nh÷ng loµi ®· trång
60 - Rong c©u chØ vµng
Tªn gäi :
* Khoa häc : Gracilaria asiatica Zhang et Xia
* TiÕng Anh : Seaweed.
* TiÕng ViÖt : Rong C©u ChØ Vµng.
H×nh th¸i vµ cì : ¶nh: P.Nhµn

Rong d¹ng sîi, h×nh trô ®−êng kÝnh 1.5mm, ph©n nh¸nh kh«ng ®Òu mäc
thµnh bôi 10 – 20cm, cã mµu n©u ®á hay vµng xanh. PhÇn gèc cã ®Üa b¸m nhá
gióp rong b¸m vµo vËt b¸m hay vïi trong bïn.
Ph©n bè : Trung Quèc, §µi Loan, Philippines. ë ViÖt Nam: phæ biÕn ven
biÓn çc tØnh miÒn B¾c vµ miÒn Trung.
* NhiÖt ®é : 5 ÷ 280C. * §é mÆn : 3 ÷ 35 0/00.
* §é trong : Tõ 20 cm trë lªn. * ChÊt ®¸y : Bïn çt, bïn hoÆc çt bïn.
* C−êng ®é chiÕu s¸ng : 50 ÷ 30.000 lux.
* §é pH : 7 ÷ 9. * N−íc l−u th«ng.
Sinh tr−ëng : Mïa sinh tr−ëng nhanh tõ th¸ng 10 ®Õn th¸ng 6 n¨m sau.
Sinh s¶n : Sinh s¶n cña rong c©u gåm c¶ 3 h×nh thøc : Sinh s¶n dinh
d−ìng, sinh s¶n v« tÝnh vµ sinh s¶n h÷u tÝnh. Trong tù nhiªn rong c©u chØ vµng
sinh s¶n dinh d−ìng chiÕm −u thÕ.
Gi¸ trÞ kinh tÕ : Rong c©u lµ nguyªn liÖu chñ yÕu ®Ó chiÕt rót Agar sö
dông trong rÊt nhiÒu lÜnh vùc s¶n xuÊt nh− : C«ng nghiÖp thùc phÈm, c«ng
nghiÖp in, dÖt, n«ng nghiÖp, y häc hoÆc sö dông trùc tiÕp lµm thùc phÈm trong
nh©n d©n. Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa n¨m 2000 lµ 5.000 ®ång/kg rong t−¬i.
T×nh h×nh nu«i : Rong c©u chØ vµng ®−îc ph¸t triÓn trång nhiÒu ë çc
®Çm qu¶ng canh thuéc çc tØnh phÝa B¾c (Tõ Qu¶ng Ninh ®Õn Thanh Hãa).
Trång ghÐp víi nu«i t«m, cua, ç trong çc ®Çm lín (diÖn tÝch
10 ha ÷ 50 ha) n¨ng suÊt ®¹t 0,5 ÷ 1 tÊn rong kh«/ha/n¨m.
Mïa vô chÝnh: Tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 6 n¨m sau.
Trång chuyªn : §¹t tíi 3 ÷ 4 tÊn kh«/ha/n¨m.
84
61 - Rong c©u c−íc.
Tªn gäi :
* Khoa häc : Gracilaria heteroclada Zhang et Xia.
* TiÕng ViÖt : Rong C©u C−íc.
¶nh: P.Nhµn
Rong d¹ng sîi, h×nh trô, to cì 1mm hay h¬n, ph©n nh¸nh nhiÒu vµ kh«ng
®Òu mäc thµnh bôi dµy ®Õn 20cm hay h¬n cã mµu n©u ®á hay vµng xanh. PhÇn
gèc cã ®Üa b¸m nhá gióp rong b¸m hay chØ cµi quÊn víi nhau hoÆc vïi trong bïn.
Ph©n bè : Trung Quèc, Philippines, NhËt B¶n. ë ViÖt Nam: ven biÓn çc
tØnh miÒn B¾c, Trung vµ Nam trung bé.
* NhiÖt ®é : 200C ÷ 340C, tèi −u : 250C ÷ 300C;
* §é mÆn : 20 ÷ 250/00 , tèi −u : 24 ÷ 260/00 ;
* ChÊt ®¸y lµ ®¸, çt, çt - bïn, bïn - çt;
* pH tèi −u lµ 7,5 ÷ 8,3;
* §é trong 0,3 ÷ 1,0 m, 0,6 ÷ 0,8 (th¸ng 1 ÷ 8), 0,4 ÷ 0,5 (th¸ng 9 ÷ 12).
Sinh tr−ëng: Tõ §µ N½ng ®Õn Ninh ThuËn mïa vô ph¸t triÓn tõ th¸ng 12 ®Õn
th¸ng 9 n¨m sau. Tõ Bµ RÞa - Vòng Tµu ®Õn Hµ Tiªn vµ Kiªn Giang mïa vô ph¸t
triÓn tõ th¸ng 10 ®Õn th¸ng 5 n¨m sau.
Sinh s¶n :
C©y mang tø bµo tö (tetraspore) vµ c©y mang giao tö ®ùc vµ çi cã h×nh
d¹ng rÊt gièng nhau. D¹ng sèng tù do th−êng gÆp trong ao ®Çm n−íc lî th−êng
sinh s¶n dinh d−ìng.
Lµm thùc phÈm vµ lµ nguyªn liÖu tèt ®Ó chiÕt rót agar. Gi¸ néi ®Þa hiÖn
nay kho¶ng 5.000 ®ång/kg rong kh« tuú thuéc vµo chÊt l−îng nguyªn liÖu.
T×nh h×nh nu«i trång : §−îc trång nhiÒu ë Philippinnes. ë ViÖt Nam
rong ®−îc trång trong çc ao ®Çm qu¶ng canh. Rong ph¸t triÓn rÊt nhanh b»ng
nguån gièng dinh d−ìng nªn cã thÓ trång xen vô trong çc ao t«m ®Ó c¶i t¹o m«i
tr−êng.
85
62 - Rong c©u sîi m¶nh
Tªn gäi :
* Khoa häc : Gracilaria tenuistipitata Zhang & Xia.
Gracilaria tenuistipitata var. lui Zhang & Xia.
* TiÕng ViÖt : Rong C©u Sîi M¶nh / Rong C©u ChØ.
¶nh: H÷u §¹i

Rong d¹ng sîi, h×nh trô, mÞn, nhá h¬n 1mm, ph©n nh¸nh nhiÒu vµ kh«ng
®Òu t¹o thµnh bôi dµy, to 10 – 15cm, cã mµu n©u hay n©u ®á. PhÇn gèc cã ®Üa
b¸m nhá gióp rong b¸m vµo vËt b¸m hay cµi quÊn víi nhau hoÆc vïi trong bïn.
Ph©n bè :
Trung Quèc, Th¸i Lan, NhËt B¶n. ë ViÖt Nam: phæ biÕn ven biÓn çc tØnh.

* NhiÖt ®é: 50C ÷ 340C, tèi −u 150C ÷ 300C;
* §é mÆn: 7 0/00 ÷ 40 0/00, tèi −u 11 0/00 ÷ 30 0/00;
* ChÊt ®¸y bïn çt, çt bïn;
* §é trong: 0,4m trë lªn.
Sinh tr−ëng:
Rong ph¸t triÓn quanh n¨m, mïa chñ yÕu tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 6 n¨m
sau.
Sinh s¶n :
Sinh s¶n b»ng 3 çch, sinh s¶n v« tÝnh nhê bµo tö, sinh s¶n h÷u tÝnh vµ
sinh s¶n dinh d−ìng. ë çc tØnh miÒn Trung, rong sinh s¶n h÷u tÝnh xuÊt hiÖn tõ
th¸ng 12 ®Õn th¸ng 3 n¨m sau.

Lµm thùc phÈm ¨n t−¬i, chiÕt rót agar.
T×nh h×nh nu«i trång :

§−îc nu«i ë Trung Quèc, §µi Loan. ë ViÖt Nam ®−îc nu«i ë Thõa Thiªn
HuÕ, Bµ RÞa - Vòng Tµu.
86
63 - Rong sôn
Tªn gäi :
* Khoa häc : Kappaphycus alvarezii (Doty) Doty.
* TiÕng ViÖt : Rong Sôn.
¶nh: P.Nhµn
Rong h×nh trô trßn çc nh¸nh mäc çch kh«ng ®Òu, ®Ønh çc nh¸nh th−êng
nhän. §−êng kÝnh cña nh¸nh tõ 6 ÷ 8 mm. ChiÒu cao bôi rong tèi ®a lµ
60 ÷ 70 cm. T¶n rong cã mµu n©u vµng hoÆc xanh lôc.
Ph©n bè : Lµ loµi rong nhËp tõ NhËt B¶n vµo ViÖt Nam th¸ng 2 n¨m
1993. HiÖn ®−îc trång ë mét sè tØnh miÒn Trung vµ miÒn Nam. ë MiÒn B¾c míi
thö nghiÖm trång ë Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng vµ NghÖ An. Ph©n bè ë çc n−íc
Philippines, NhËt B¶n, Indonexia, Polynexia, Ph¸p.
* NhiÖt ®é : 25 ÷ 280C;
* §é mÆn : 20 ÷ 34 0/00 (thÝch hîp nhÊt 28 ÷ 30 0/00.).
* §é s©u : 0,8 m ÷ 1m;
* C−êng ®é ¸nh s¸ng : 30.000 ÷ 50.000 lux;
* §é pH : 7,5 ÷ 8,5;
* ChÊt ®¸y : San h«, sái ®¸, çt th«.
Sinh tr−ëng : Mïa sinh tr−ëng nhanh tõ 10 ®Õn 6 n¨m sau.
Sinh s¶n : Sinh s¶n b»ng 3 çch: v« tÝnh nhê bµo tö, sinh s¶n dinh d−ìng
vµ sinh s¶n h÷u tÝnh. Trong nu«i trång chñ yÕu lµ h×nh thøc sinh s¶n dinh d−ìng.
Gi¸ trÞ kinh tÕ : Rong sôn lµ nguyªn liÖu ®Ó chiÕt suÊt Carrageenan - mét
lo¹i keo cã gi¸ trÞ sö dông rÊt lín trong çc ngµnh c«ng nghiÖp thùc phÈm, mü
phÈm, c«ng nghiÖp dÖt, d−îc phÈm, c«ng nghÖ sinh häc, s¶n xuÊt thøc ¨n ch¨n
nu«i... Gi¸ trÞ rong kh« thÞ tr−êng néi ®Þa : 30.000 ®ång/kg ÷ 40.000 ®ång/kg.
T×nh h×nh nu«i trång : Lµ ®èi t−îng nu«i trång quan träng vµ chñ yÕu ë
Philippines, Indonexia, Polynexia. ë ViÖt Nam ®· ®−îc trång thö nghiÖm ë çc
tØnh miÒn Trung vµ miÒn Nam.

87
Çc loµi cã kh¶ n¨ng trång
64 - Rong hång v©n
Tªn gäi:
* Khoa häc: Betaphycus gelatinum (Esper) Doty ex Silva
* TiÕng Anh: Seaweed
* TiÕng ViÖt: Rong Hång V©n
¶nh: H÷u §¹i s−u tÇm

Rong dÑt, réng 0.5 – 0.7cm, ph©n nh¸nh, mäc thµnh bôi réng 20cm, cao 5
– 7cm ph¸t triÓn ®Õn ®©u t¹o ra gi¸c b¸m ®Õn ®ã, mµu n©u ®á hay n©u vµng
xanh. Trªn bÒ mÆt cña rong cã nhiÒu gai nhän, rong cøng, dai ch¾c.
Ph©n bè:
Rong Hång V©n cã ph©n bè ë Trung Quèc, Philippines, NhËt B¶n,
Indonexia, Malaixia, biÓn Adriatic. ViÖt Nam cã ë Thõa Thiªn HuÕ, Ninh
ThuËn, B×nh ThuËn (®¶o Phó Quý).
Trªn san h« chÕt vïng n−íc trong, sãng m¹nh, vïng nhiÖt ®íi vµ cËn nhiÖt
®íi. * NhiÖt ®é tõ 20 – 300C.
* §é mÆn cao 32 – 340/00.
* §é pH: 7.5 – 8, vïng d−íi triÒu s©u 0.5 – 4m.
Sinh tr−ëng:
Sinh tr−ëng nhanh, ph¸t triÓn quanh n¨m nh−ng tèt nhÊt tõ th¸ng 12 ®Õn
th¸ng 6 n¨m sau.
Sinh s¶n:
Sinh s¶n b»ng bµo tö, sinh s¶n dinh d−ìng vµ sinh s¶n h÷u tÝnh, trong ®ã
sinh s¶n dinh d−ìng lµ chñ yÕu.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:
Dïng ¨n t−¬i hay chiÕt Carrageenan, rÊt ®−îc −a chuéng, gi¸ thÞ tr−êng
néi ®Þa n¨m 2000 tõ 25.000 – 35.000 ®ång/kg rong kh«.
T×nh h×nh nu«i:
ë Trung Quèc (®¶o H¶i Nam) vµ Philippines trång b»ng çch buéc çc
nh¸nh vµo san h« chÕt th¶ xuèng çc vïng biÓn thÝch hîp, b¶o vÖ vµ khai th¸c
theo chu kú. ë ViÖt Nam ®· thö nghiÖm trång ë vïng Ninh ThuËn (Ninh H¶i) vµ
Kh¸nh Hoµ (Nha Trang).

88
65 - Rong c©u thõng
Tªn gäi:
* Khoa häc: Gracilaria lemaneiformis (Bory) Greville
* TiÕng ViÖt: Rong C©u Thõng
¶nh : H÷u §¹i

Rong d¹ng sîi, cì 1m hay h¬n, mµu n©u ®á, ph©n nh¸nh th−a, chñ yÕu ë
phÇn gèc, nh¸nh mäc thon dµi ®Õn 20 – 40cm, gèc cã ®Üa b¸m nhá.
Ph©n bè:
Rong C©u Thõng cã ph©n bè ë Th¸i Lan, Trung Quèc, NhËt B¶n, Chilª,
Pªru. ë ViÖt Nam cã ph©n bè ë Qu¶ng Ninh.

Sèng trªn b·i triÒu cã vËt b¸m nh− ®¸, vá ®éng vËt nhuyÔn thÓ. ThÝch nghi
®é mÆn 15 – 250/00; ®é s©u 0.5 – 1m.
Sinh tr−ëng:
Mïa ph¸t triÓn m¹nh vµo tõ th¸ng 12 ®Õn th¸ng 4 n¨m sau.
Sinh s¶n:
Cã 3 h×nh thøc sinh s¶n lµ: sinh s¶n bµo tö, sinh s¶n h÷u tÝnh vµ sinh s¶n
dinh d−ìng.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:

Lµm thùc phÈm hoÆc nguyªn liÖu chiÕt suÊt Agar.
T×nh h×nh nu«i:

Ch−a trång.

89
66 - Rong c©u bµnh mai
Tªn gäi:
* Khoa häc: Gracilaria bangmeiana Zhang et Abbott
* TiÕng ViÖt: Rong C©u Bµnh Mai.
¶nh : H÷u §¹i

Rong d¹ng sîi, réng cì 1mm, ph©n nh¸nh nhiÒu vµ gißn, mäc thµnh bôi
dµy réng ®Õn 10 – 15cm, ph¸t triÓn ®Õn ®©u t¹o ra gi¸c b¸m ®Õn ®ã. Trªn ngän
cã nhiÒu nh¸nh chÎ ®«i, ng¾n vµ nhän.
Ph©n bè:
Rong C©u Bµnh Mai cã ph©n bè ë Th¸i Lan, Trung Quèc, Philippines. ë
ViÖt Nam rÊt phæ biÕn ë vïng triÒu ven biÓn çc tØnh miÒn Trung vµ Nam ViÖt
Nam.
Rong C©u Bµnh Mai th−êng sèng ë çc b·i triÒu thÊp ven biÓn, ven ®¶o
n¬i ®−îc che ch¾n sãng. VËt b¸m lµ ®¸, san h« chÕt hoÆc cá biÓn.
* NhiÖt ®é: 20 – 320C
* §é mÆn cao: 30 – 340/00
* pH: 7.5 – 8.5
Sinh tr−ëng:
Rong ph¸t triÓn quanh n¨m.
Sinh s¶n:
Cã 3 h×nh thøc sinh s¶n: sinh s¶n bµo tö, sinh s¶n v« tÝnh vµ sinh s¶n dinh
d−ìng.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:
Dïng ¨n t−¬i, lµm ném hay nÊu th¹ch.
T×nh h×nh nu«i:
Ch−a nu«i trång nh−ng cã thÓ ph¸t triÓn nu«i trång ë vïng triÒu, trong çc
vïng cã cá biÓn hay çc vòng ®−îc che ch¾n sãng. Nu«i b»ng çch cho b¸m trªn
®¸ hay san h« chÕt, b¶o vÖ vµ khai th¸c theo chu kú.
90
67 - Rong c©u ch©n vÞt
Tªn gäi:
* Khoa häc: Gracilaria eucheumoides Harvey
* TiÕng ViÖt: Rong C©u Ch©n VÞt
¶nh: H÷u §¹i & Vò Toµn s−u tÇm

Réng dÑt, réng 0.5 – 1cm, ph©n nh¸nh nhiÒu, mäc thµnh h×nh ®Õ dµy, bß
s¸t vËt b¸m, ph¸t triÓn ®Õn ®©u t¹o ra gi¸c b¸m ®Õn ®ã, mµu n©u ®á hay n©u
xanh. Trªn bÒ mÆt cña rong cã nhiÒu gai cïn, rong cøng, dai ch¾c.
Ph©n bè:
Rong C©u Ch©n VÞt cã ph©n bè ë çc vïng biÓn nhiÖt ®íi, cËn nhiÖt ®íi
thuéc vïng biÓn çc n−íc Th¸i Lan, Trung Quèc, Philippines, Micronesia, NhËt
B¶n, Indonexia, Malaixia. ë ViÖt Nam ph©n bè rÊt phæ biÕn ë vïng triÒu ven
biÓn, ven ®¶o kh¾p çc tØnh cã biÓn.

ThÝch nghi vïng n−íc trong, sãng m¹nh, ®¸y lµ san h« chÕt hay trªn ®¸.
* NhiÖt ®é: tõ 20 – 300C * §é mÆn cao: 32 – 340/00
* pH: 7.5 – 8.5 * §é s©u: 0.5 – 4m hay h¬n
Sinh tr−ëng:
Ph¸t triÓn quanh n¨m.
Sinh s¶n:
Sinh s¶n b»ng bµo tö, sinh s¶n dinh d−ìng vµ sinh s¶n h÷u tÝnh, trong ®ã
sinh s¶n dinh d−ìng lµ chñ yÕu.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:

Lµ ®èi t−îng kinh tÕ quan träng, rÊt ®−îc chuéng ®Ó ¨n t−¬i, nÊu chÌ, gi¸
tõ 50.000 – 60.000 ®ång/kg rong kh«.
T×nh h×nh nu«i:

Ch−a trång nh−ng cã thÓ trång ®−îc b»ng çch cho çc ®o¹n nh¸nh b¸m

91
vµo ®¸, san h« chÕt sau ®ã b¶o vÖ vµ khai th¸c theo chu kú.
68 - Rong m¬
Tªn gäi :
* Khoa häc : Sargassum spp.
* TiÕng ViÖt : Rong M¬ (gåm nhiÒu lo¹i).
¶nh: P.Nhµn
Tªn loµi: Sargassum spp
¶nh: P.Nhµn
Tªn loµi : Sargassum spp

Rong mäc thµnh bôi, cao 0.5 – 1.5m hay h¬n, gèc cã ®Üa b¸m mµu n©u.
Trªn ®Üa b¸m lµ trôc chÝnh chØ dµi 0.5 – 1cm sau ®ã cã nhiÒu nh¸nh chÝnh. Çc
nh¸nh bªn mang nhiÒu phao, l¸ vµ çc c¬ quan sinh s¶n ®ùc hay çi gäi lµ ®Õ.
Ph©n bè :
Phæ biÕn ë çc vïng nhiÖt ®íi vµ cËn nhiÖt ®íi. ë ViÖt Nam, th«ng th−êng cã ë
92
çc vïng triÒu ®¸ ven biÓn.
Vïng triÒu ven biÓn ven ®¶o çc vïng biÓn nhiÖt ®íi vµ cËn nhiÖt ®íi. §¸y
lµ san h« chÕt, ®¸ hoÆc r¹n san h«.
* NhiÖt ®é: 20 – 300C * §é mÆn: 30 – 340/00
* pH: 7.5 – 8.5
* §é s©u: kho¶ng tõ vïng triÒu thÊp ®Õn s©u 5 hay 10m tuú ®iÒu kiÖn vËt
b¸m.
Sinh tr−ëng:
Rong sinh tr−ëng chñ yÕu vµo th¸ng 12 ®Õn th¸ng 6 n¨m sau. Thu ho¹ch
vµo th¸ng 4 – 6 hµng n¨m.
Sinh s¶n :
Sinh s¶n chñ yÕu b»ng h×nh thøc sinh s¶n h÷u tÝnh, t¹o ra giao tö vµ hîp
tö. Çch sinh s¶n dinh d−ìng nhê rÔ vµ gèc rong chØ cã Ýt.

Lµ nguån lîi rong biÓn cã s¶n l−îng lín nhÊt ë ViÖt Nam, lµ nguyªn liÖu
quan träng cho c«ng nghiÖp alginat, ph©n bãn vµ d−îc liÖu.
T×nh h×nh nu«i:

Ch−a trång.

93
94
E - nhãm Çc loµi kh¸c
Rïa BiÓn
Mét sè ®Æc ®iÓm chung
1 – Nh÷ng loµi rïa biÓn cã ë ViÖt Nam:
Vïng biÓn ViÖt Nam ®· ph¸t hiÖn ®−îc 5 loµi rïa biÓn, thuéc 2 hä; 5 gièng gåm:
Hä VÝch (Chelinidae) cã 4 loµi:
- Rïa Qu¶n §ång / Rïa §ó (Caretta caretta, Linnacus, 1758)
- Rïa Tr¸ng B«ng / §åi Måi Døa (Chelonia mydas, Linnacus, 1755)
- §åi Måi (Eretmochelys imbricata, Linnacus, 1766)
- VÝch (Lipidochelys olivacea, Eschescholtz, 1829)
Hä Rïa Da (Dermochelyidae) cã 1 loµi:
- Rïa Da (Dermochelys coriacea, Vandelli, 1761)
Çc loµi rïa biÓn ë ViÖt Nam hiÖn cßn rÊt Ýt, ®ang cã nguy c¬ bÞ diÖt chñng.
2 – Vïng sinh s¶n vµ vßng ®êi rïa biÓn:

Mét sè Ýt loµi ®Î ë C«n §¶o, §¶o C« T« (Qu¶ng Ninh) vµ §¶o B¹ch Long VÜ,
Çt H¶i (H¶i Phßng).
Riªng loµi VÝch (Lipidochelys Olivacea) ®Î ë däc ven biÓn ViÖt Nam.
Vßng ®êi cña Rïa biÓn
Vïng bê biÓn n−íc c¹n

Khu vùc sinh vËt kiÕm måi
Rïa con → Rïa tr−ëng thµnh
Di c− ®Ó ph¸t triÓn Rïa ®ùc

®Õn thµnh thôc Rïa çi
kho¶ng 50 n¨m Rïa ®ùc
Di c− ®Ó sinh s¶n
tõ n¨m thø 2 - 8
Cöa biÓn –
vïng kiÕm
måi nh÷ng Rïa çi
n¨m ®Çu
Giao phèi
Êp trøng
§Î trªn b·i biÓn
Th−êng lµm tæ ®Î
Kho¶ng 2 tuÇn trøng ë vïng n−íc
c¹n cËn b·i biÓn
¶nh: P.Th−îc s−u tÇm

95
3- N¬i c− tró cña Rïa BiÓn trªn vïng quÇn ®¶o C«n §¶o

96
69 – rïa Qu¶n §ång
Tªn gäi :
* Khoa häc: Caretta caretta (Linnaeus, 1758).
* TiÕng Anh: Loggerhead turtle.
* TiÕng ViÖt: Rïa Qu¶n §ång, §ó.
¶nh: P.Th−îc s−u tÇm

Mai cã vÈy, cã 5 ®«i tÊm s−ên, chi tr−íc cã 2 mãng vuèt. Tr−íc tr¸n cã 5
vÈy. Mµu n©u ®á nh¹t ®ång ®Òu. ChiÒu dµi lín nhÊt 105cm, th−êng gÆp 60 –
65cm, cao 15cm.
Ph©n bè:
ë ViÖt Nam, Qu¶n ®ång hÇu nh− chØ ph©n bè ë Nam Trung bé ®Õn Nam
Bé vµ VÞnh Th¸i Lan. §Æc biÖt tËp trung ë çc quÇn ®¶o: Tr−êng Sa, Hoµng Sa
vµ ®¶o Phó Quèc.

Th−êng sèng ë vïng n−íc n«ng cña §¹i d−¬ng cã ®¸y lµ çt, ®¸, san h«.
Sinh tr−ëng:
Thøc ¨n chÝnh lµ çc loµi nhuyÔn thÓ, gi¸p x¸c, ç vµ cá biÓn.
Sinh s¶n:
Qu¶n §ång cã thÓ ®Î 170 – 200 trøng mçi lÇn. Mïa ®Î chÝnh tõ th¸ng 2 –
5. H×nh thøc ®Î gièng nh− çc loµi Rïa BiÓn kh¸c.
Gi¸ trÞ kinh tÕ: Qu¶n §ång lµ mét trong nh÷ng loµi rÊt quý hiÕm. ThÞt
ngon vµ vÈy lµ nguyªn liÖu hµng mü nghÖ.
T×nh h×nh nu«i:

Ch−a nu«i, nh−ng ®ang trªn ®µ bÞ triÖt chñng, cÇn ®−îc b¶o vÖ.

97
70 - ®åi måi
Tªn gäi:
* Khoa häc: Eremochelys imbriacata (Linnaeus, 1766)
* TiÕng Anh: Hawsbill turtle.
* TiÕng ViÖt: §åi Måi
H×nh th¸i vµ cì: ¶nh: P.Th−îc s−u tÇm

Mai §åi Måi h×nh « van, mÐp cña mai cã r¨ng c−a s¾c. Trªn mai cã vÈy
d¹ng lîp ngãi. Tr−íc tr¸n 4 vÈy, chi tr−íc cã 2 mãng vuèt.
ChiÒu dµi lín nhÊt 90cm, trung b×nh 70cm. Träng l−îng trung b×nh 40 –
50kg.
Ph©n bè:
Ph©n bè réng, cã ë çc vïng biÓn Th¸i B×nh D−¬ng, Ên §é D−¬ng, §¹i
T©y D−¬ng.
ë ViÖt Nam, §åi Måi cã ë ®¶o Hoµng Sa, Tr−êng Sa vµ çc ®¶o ë Qu¶ng
Ninh, H¶i Phßng, ®¶o C«n S¬n, Thæ Chu, Phó Quèc, Kiªn Giang, ven biÓn miÒn
Trung tõ §µ N½ng ®Õn Qu¶ng B×nh.
§¸y lµ çc r¹n ®¸ ngÇm cã nhiÒu hang ®Ó lµm n¬i tró Èn, r¹n san h« vµ n¬i
cã cá biÓn.
Sinh tr−ëng:
Thøc ¨n lµ ç, x¸c loµi nhuyÔn thÓ, gi¸p x¸c vµ cá biÓn.
Sinh s¶n:
Nh− §åi Måi Døa, §åi Måi bß lªn b·i çt ven biÓn ®µo lç s©u 30 – 40cm
vµ ®Î trøng vµo ®ã. Nhê mÆt trêi s−ëi çt “Êp” cho trøng në. §åi måi non sau khi
në bß lªn khái çt vµ xuèng biÓn.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:
ThÞt §åi Måi lµ mét ®Æc s¶n, trøng cã hµm l−îng ®¹m rÊt cao. VÈy lµ
nguyªn liÖu hµng mü nghÖ rÊt ®−îc −a chuéng.
T×nh h×nh nu«i:
Nh÷ng n¨m ’60, §åi Måi ®−îc nu«i thö nghiÖm ë ®¶o C« T« (Qu¶ng
Ninh), gÇn ®©y §åi Måi ®−îc nu«i trong phßng thÝ nghiÖm §a d¹ng sinh häc
ViÖn nghiªn cøu H¶i s¶n.
98
71 - VÝch
Tªn gäi:
* Khoa häc: Lepidochelys Olivacea (Eschscholtz, 1829).
* TiÕng Anh: Olive Ridle turtle.
* TiÕng ViÖt: VÝch.
¶nh: P.Nhµn
MÆt mai t−¬ng ®èi dèc, cã 6 – 7 ®«i tÊm v©y s−ên. Tr−íc tr¸n cã 4 vÈy,
chi tr−íc cã 1 mãng vuèt. Mµu mai xanh oliu sÉm. Khi ch−a tr−ëng thµnh mµu
x¸m. ChiÒu dµi cña mai tèi ®a 72cm.
Ph©n bè:
Cã ph©n bè ë çc vïng biÓn nhiÖt ®íi vµ cËn nhiÖt ®íi ë ViÖt Nam, VÝch
ph©n bè nhiÒu ë çc tØnh miÒn Trung vµ §«ng Nam ViÖt Nam.

§¸y çt, ®é mÆn cao vµ æn ®Þnh, th−êng ë ven çc ®¶o ngoµi biÓn kh¬i –
n¬i cã hang ®¸, r¹n san h« vµ cá biÓn.
Sinh tr−ëng:
Thøc ¨n lµ çc loµi nhuyÔn thÓ, gi¸p x¸c, l¸ cá vµ rong biÓn.
Sinh s¶n:
Mïa sinh s¶n tõ th¸ng 3 – 10. Th−êng thÊy VÝch bß lªn b·i çt tr−íc lóc
cã gi«ng hoÆc m−a vµo ban ®ªm, n¬i v¾ng vÎ. VÝch mÑ dïng ®Çu ®µo hè ë çt vµ
®Î vµo æ tõ 100 – 110 qu¶ trøng nh×n gièng nh− nh÷ng qu¶ bãng bµn. Sau khi në
VÝch non quay l¹i biÓn.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:

ThÞt VÝch dïng lµm thùc phÈm.
T×nh h×nh nu«i:

Ch−a nu«i.

99
72 - §åi måi Døa
Tªn gäi:
* Khoa häc: Chelonia mydas (Linnaeus, 1755).
* TiÕng Anh: Green turtle
* TiÕng ViÖt: §åi Måi Døa, Tr¸ng B«ng
¶nh: P. Th−îc s−u tÇm

Mai tr¬n l¸ng vµ réng; cã vÈy; chi tr−íc cong võa ph¶i; phÝa trªn chi tr−íc
cã 1 mãng vuèt. Tr−íc tr¸n chØ cã 2 vÈy.
Mµu s¾c th−êng lµ d¹ng säc to¶ trßn hoÆc cã ®èm trªn vÈy. ChiÒu dµi tèi
®a 120cm, träng l−îng 150kg.
Ph©n bè:
ë ViÖt Nam, §åi Måi Døa ph©n bè nhiÒu ë quÇn ®¶o Hoµng Sa, Tr−êng
Sa, Çt Bµ, C«n §¶o, Thæ Chu, Phó Quèc.

Vïng biÓn cã ®é mÆn cao, ®¸y lµ çt, r¹n ®¸ ngÇm hoÆc san h«. RÊt Ýt thÊy
ë vïng cöa s«ng ch©u thæ cã ®é mÆn thÊp.
Sinh tr−ëng:
Thøc ¨n lµ çc loµi nhuyÔn thÓ, gi¸p x¸c, ç, giun vµ cá biÓn.
Sinh s¶n:
Mïa ®Î th−êng tõ th¸ng 3 – 10. Khi ®Î chóng bß lªn b·i çt ®µo lç vµ ®Î
trøng vµo ®ã råi lÊp l¹i. D−íi ¸nh s¸ng mÆt trêi çt nãng lªn vµ Êp cho trøng në.
Con non míi në ra bíi çt chui lªn vµ bß xuèng biÓn.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:

ThÞt lµm thøc ¨n H¶i ®Æc s¶n. VÈy lµm nguyªn liÖu hµng mü nghÖ.
T×nh h×nh nu«i: Ch−a nu«i.

100
73 - Rïa da
Tªn gäi :
* Khoa häc: Demochelys coriacea (Vandelli, 1761).
* TiÕng Anh: Leatherback turtle.
* TiÕng ViÖt: Rïa Da, Rïa KhÕ.
H×nh th¸i vµ cì: ¶nh: P. Th−îc s−u tÇm

Mai kh«ng cã vÈy, cã çc gê däc næi lªn. Chi tr−íc kh«ng cã mãng vuèt.
Mai mµu n©u x¸m cã çc ®−êng tr¾ng. ChiÒu dµi mai lín nhÊt 300cm nÆng
600kg. Th«ng th−êng con çi dµi 114cm, con ®ùc 139cm,
Ph©n bè:
Cã ph©n bè ë çc vïng biÓn nhiÖt ®íi, cËn nhiÖt ®íi vµ «n ®íi. ë ViÖt
Nam, cã ë §å S¬n (H¶i Phßng), Nha Trang (Kh¸nh Hoµ), Phó Quèc (Kiªn
Giang) vµ C«n §¶o (Bµ RÞa – Vòng Tµu).

Rïa Da sèng ë nh÷ng n¬i nh− çc loµi rïa kh¸c.
Sinh tr−ëng:
Thøc ¨n lµ çc loµi nhuyÔn thÓ, gi¸p x¸c, ç vµ cá biÓn.
Sinh s¶n:
H×nh thøc sinh s¶n còng nh− çc loµi rïa biÓn ®· giíi thiÖu ë trªn. Tuy
nhiªn l−îng trøng cã thÓ tõ 500 – 1.000 trøng mçi lÇn ®Î.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:

ThÞt ngon, tuy nhiªn chóng lµ lo¹i rÊt quý hiÕm l¹i ®ang cã nguy c¬ tiÖt
chñng nªn cÇn ®−îc b¶o vÖ.
T×nh h×nh nu«i:

Rïa Da ch−a ®−îc nu«i nh−ng ®−îc ®−a vµo danh s¸ch cÊm khai th¸c.

101
74 - CÇu gai
Tªn gäi : * Khoa häc: Diadema Setosum (Leske, 1778).
* TiÕng Anh: Black Sea Urchin.
* TiÕng ViÖt: CÇu Gai §en, Nhum §en.
¶nh: Vò Toµn & H÷u §¹i s−u tÇm

H×nh th¸i:
Vá cã d¹ng h×nh cÇu, con tr−ëng thµnh cã mµu ®en. Toµn th©n mang nhiÒu
gai nhän, dµi vµ cã gai ®éc còng cã mµu ®en; con non cã xen lÉn gai tr¾ng hoÆc
cã khoang tr¾ng. MiÖng ë gi÷a bông, óp xuèng ®Êt, chung quanh miÖng mang
nhiÒu gai ng¾n. HËu m«n quay lªn trêi n»m ë gi÷a mÆt l−ng. Cã thÓ thÊy râ
chung quanh vá cã nh÷ng ®èm tr¾ng hoÆc xanh. §ã lµ çc ®iÓm thÞ gi¸c xen kÏ
çc ®iÓm sinh dôc. KÝch th−íc - ®−êng kÝnh vá tõ 30 – 45mm, gai mÆt l−ng cã
thÓ dµi ®Õn 200mm.
Ph©n bè:
Trªn thÕ giíi, loµi nµy th−êng gÆp ë vïng Ên §é – t©y Th¸i B×nh D−¬ng. ë
ViÖt Nam, cã ë Phó Yªn, Kh¸nh Hoµ, Ninh ThuËn, B×nh ThuËn vµ çc h¶i ®¶o
(Phó Quý, C«n §¶o, Phó Quèc, Thæ Chu).

Chóng ¨n tÊt c¶ çc chÊt mïn b· vµ çc loµi rong t¶o, cá biÓn mµ chóng
gÆp trªn ®−êng di chuyÓn.
Sinh s¶n:
§©y lµ loµi ®¬n tÝnh, mïa sinh s¶n chÝnh tõ th¸ng 3 – 7, thô tinh xÈy ra
trong n−íc biÓn. Trøng ph©n c¾t vµ biÕn th¸i qua nhiÒu giai ®o¹n Êu trïng tr−íc
khi thµnh con non b¸m vµo ®¸y.
T×nh h×nh nu«i:

Mét sè çc Aquarium nu«i loµi nµy lµm sinh vËt c¶nh. Chñ yÕu khai th¸c tù
nhiªn, ch−a nu«i nh©n t¹o. Tr−íc ®©y, loµi nµy rÊt nhiÒu, tËp trung thµnh tõng
®¸m dµy hµng tr¨m con ë çc vòng vÞnh ven biÓn vµ çc ®¶o ë Kh¸nh Hoµ.
Nh−ng nay do khai th¸c qu¸ nhiÒu ®Ó lµm thøc ¨n t«m, trë thµnh khan hiÕm.

102
75 - CÇu gai sä dõa
Tªn gäi : * Khoa häc: Tripneustes Gratilla (Linnaeus, 1758).
* TiÕng Anh: Edible Sea Urchin.
* TiÕng ViÖt: CÇu Gai Sä Dõa, Nhum Sä.
Vò Toµn s−u tÇm

Vá cã d¹ng h×nh cÇu, nh−ng chiÒu cao nhá h¬n ®−êng kÝnh ngang, mµu
n©u thÉm. Mµu s¾c cña gai thay ®æi vµ xen lÉn nhau, mµu tr¾ng, mµu cam vµ n©u
kh«ng ®Òu. Cã thÓ ph©n biÖt râ sù s¾p xÕp cña çc gai trªn 5 m¶nh trung gian,
xen kÏ víi 5 m¶nh ch©n èng (mµu n©u ®Ëm). MiÖng ë chÝnh gi÷a mÆt bông, óp
xuèng ®Êt; hËu m«n ë trung t©m mÆt l−ng quay lªn trêi. §−êng kÝnh vá tõ 60 –
80mm, con lín cã thÓ ®Õn 100mm. Gai ng¾n, kho¶ng 5 – 10mm.
Ph©n bè:
Trªn thÕ giíi, loµi nµy th−êng gÆp ë vïng Ên §é – t©y Th¸i B×nh D−¬ng.
ë ViÖt Nam cã ë Phó Yªn, Kh¸nh Hoµ, Ninh ThuËn, B×nh ThuËn vµ C«n §¶o.
Th−êng gÆp ë vïng d−íi triÒu, ®é s©u tõ 2 – 10m. Sèng trong cá biÓn, rong
m¬ … trªn nÒn ®¸y san h« chÕt.
Sinh tr−ëng:
Thøc ¨n lµ çc loµi rong, t¶o, cá biÓn vµ c¶ chÊt mïn b· h÷u c¬.
Sinh s¶n:
Lµ loµi ®¬n tÝnh, con ®ùc vµ çi kh«ng ph©n biÖt. Mïa sinh s¶n kÐo dµi
nh−ng ré nhÊt tõ th¸ng 10 – 12. Thô tinh xÈy ra trong n−íc biÓn.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:
TuyÕn sinh dôc cña Nhum Sä lµ mét mãn ¨n ngon vµ bæ. Tõ n¨m 1990 –
1994, ë vïng ven biÓn MiÒn Trung, loµi nµy ®· bÞ khai th¸c qu¸ møc ®Ó lÊy trøng
®ãng hép xuÊt khÈu, nªn sau ®ã nguån lîi nµy ®· bÞ c¹n kiÖt.
T×nh h×nh nu«i: Chñ yÕu khai th¸c tù nhiªn, ch−a nu«i nh©n t¹o.

103
76 – CÇu gai ®¸
Tªn gäi: * Khoa häc: Heterocentrotus Mammillatus (Linnaeus, 1758)
* TiÕng Anh: Slate Pencil Urchin
* TiÕng ViÖt: CÇu Gai §¸, Nhum §¸

Vá h×nh trøng h¬i dÑt, mang nh÷ng gai ®Æc biÖt nªn cã thÓ ph©n biÖt dÔ
dµng lo¹i nµy: gai bËc I dµi vµ to nh− ngãn tay, cµng gÇn vßng chu vi réng nhÊt
cña vá gai cµng dµi vµ to. TiÕt diÖn ngang cña gai bËc I cã d¹ng h×nh trßn ë gÇn
ch©n vµ cµng vÒ phÝa chãp cµng cã h×nh tam gi¸c. ë phÝa bông gai bËc I dÑt vµ
nhá h¬n ë phÝa l−ng. Gai bËc II nhá, ng¾n h¬n gai bËc I. Khi sèng, gai cã mµu
tÝm thÉm hoÆc ®á, mµu ®á râ nhÊt ë chãp gai nªn tr«ng gièng c©y bót ch×. Gai
bËc I th−êng cã nh÷ng b¨ng ngang mµu tr¾ng. §−êng kÝnh dµi cña vá trung b×nh
tõ 50 – 60mm, ®−êng kÝnh ng¾n 30 – 40mm.
Ph©n bè: Trªn thÕ giíi, ph©n bè réng ë vïng Ên §é – t©y Th¸i B×nh
D−¬ng. ë ViÖt Nam cã t¹i ven çc ®¶o ë Kh¸nh Hoµ vµ Tr−êng Sa. Th−êng sèng
trong çc kÑt ®¸ vµ san h« chÕt ë vïng triÒu vµ d−íi triÒu.
Sinh tr−ëng: Thøc ¨n cña loµi nµy rÊt ®a d¹ng, chóng th−êng gÆm tÊt c¶
trªn bÒ mÆt chÊt ®¸y n¬i chóng ®i qua, kÓ c¶ san h«.
Sinh s¶n: Loµi nµy ®¬n tÝnh, mïa sinh s¶n chÝnh lµ mïa n−íc Êm, trøng
thô tinh trong n−íc biÓn vµ biÕn th¸i qua çc giai ®o¹n Êu trïng tr−íc khi biÕn
thµnh con non b¸m vµo ®¸y.
Gi¸ trÞ kinh tÕ: §−îc khai th¸c lµm hµng mü nghÖ. Theo kinh nghiÖm ng−

104
d©n, gai loµi nµy cßn ®−îc dïng lµm thuèc h¹ sèt cho trÎ em.
77 - H¶i s©m mÝt
Tªn gäi :
* Khoa häc: Actinopyga echinites, (Jaeger, 1833).
* TiÕng Anh: Redfish.
* TiÕng ViÖt: H¶i S©m MÝt / §ån §ét MÝt.
¶nh: H. §¹i & P. Nhµn

C¬ thÓ cã d¹ng gÇn nh− h×nh trô kÐo dµi, ph×nh ra ë gi÷a vµ thon nhá ë hai
®Çu tr«ng gièng qu¶ d−a chuét. V¸ch th©n dµy, miÖng h−íng vÒ phÝa bông vµ
mang 20 xóc tu lín vµ ng¾n, chãp xóc tu xoÌ ra h×nh t¸n. HËu m«n h¬i chÕch vÒ
phÝa l−ng vµ mang 5 gai can-xi. Khi cßn sèng mÆt l−ng cã mµu n©u thÉm vµ
mang nhiÒu gai thÞt nhá nh« ra. MÆt bông mµu nh¹t h¬n mÆt l−ng. ChiÒu dµi c¬
thÓ tõ 150 – 200mm, ®−êng kÝnh tõ 30 – 50mm.
Ph©n bè:
- ThÕ giíi: loµi th−êng gÆp ë vïng Ên §é – T©y Th¸i B×nh D−¬ng.
- ViÖt Nam: sèng vïng ven biÓn Phó Yªn – Kh¸nh Hoµ, Ninh thuËn – B×nh
ThuËn vµ çc ®¶o nh−: Tr−êng Sa, C«n §¶o, Phó Quèc, Thæ Chu.
Th−êng sèng ë vïng d−íi triÒu, trªn ®¸y çt hoÆc san h« chÕt, gÆp nhiÒu
nhÊt ë ®é s©u tõ 2 – 5m.
Sinh tr−ëng:
Tèc ®é t¨ng tr−ëng trung b×nh hµng th¸ng theo chiÒu dµi lµ 10 – 20mm vµ
träng l−îng lµ 20 – 30g. Thøc ¨n cña loµi nµy lµ çc chÊt mïn b·, ®«i khi c¶ sß,
èc vµ rong.
Sinh s¶n:
Con ®ùc vµ çi riªng biÖt (loµi ®¬n tÝnh) nh−ng kh«ng thÓ ph©n biÖt theo
h×nh d¹ng bªn ngoµi. Thô tinh trong n−íc, sinh s¶n vµo mïa n−íc Êm (th¸ng 3 –
th¸ng 6).
Gi¸ trÞ kinh tÕ: Lµm thùc phÈm cho ng−êi, ¨n ngon vµ cã gi¸ trÞ dinh
d−ìng cao. Ngoµi ra loµi nµy còng cã gi¸ trÞ th−¬ng m¹i cao trªn thÞ tr−êng thÕ
giíi.
T×nh h×nh nu«i: H¶i s©m ®−îc nu«i nhiÒu trong miÒn Trung ViÖt Nam
trong çc ®Çm ao nu«i trång thñy s¶n nh»m lµm cho m«i tr−êng n−íc nu«i trong

105
s¹ch h¬n. Ngoµi ra chóng ®−îc nu«i vµ cho sinh s¶n nh©n t¹o.
78 - H¶i s©m mÝt hoa

Tªn gäi:
* Khoa häc: Actinopyga Mauritiana (Quoy & Gaimard, 1833)
* TiÕng Anh: Surf red-fish, White-soled fish
* TiÕng ViÖt: §ån §ét Dõa, H¶i S©m MÝt Hoa
¶nh: H. §¹i &V. Toµn s−u tÇm

C¬ thÓ còng cã d¹ng gÇn gièng h×nh trô kÐo dµi, ph×nh ra ë gi÷a vµ thon
nhá ë hai ®Çu. MÆt l−ng th−êng cã mµu n©u ®en hoÆc tr¾ng x¸m ®iÓm lèm ®èm
nh÷ng vïng cã mµu s¾c nh¹t h¬n (th−êng lµ mµu tr¾ng s÷a) vµ mang r¶i r¸c
nh÷ng gai thÞt s¾p xÕp kh«ng ®Òu. MÆt bông mang rÊt nhiÒu ch©n nhá nh−ng
còng kh«ng xÕp thµnh nh÷ng b¨ng däc. MiÖng mang 25 xóc tu lín. HËu m«n
mang 5 gai can-xi to, chung quanh hËu m«n vµ d−íi ch©n çc gai thÞt th−êng cã
mét vßng mµu tr¾ng. Dµi tõ 200 – 300mm, ®−êng kÝnh tõ 40 – 60mm.
Ph©n bè:
- ThÕ giíi: §©y còng lµ loµi ph©n bè réng, th−êng gÆp ë vïng Ên §é – t©y
Th¸i B×nh D−¬ng.
- ViÖt Nam: ven biÓn Phó Yªn – Kh¸nh Hoµ vµ çc h¶i ®¶o: Tr−êng Sa, C«n
§¶o, Phó Quèc.

Sèng vïng d−íi triÒu, trªn ®¸ hoÆc san h« chÕt, tËp trung nhiÒu nhÊt ë ®é
s©u tõ 4 – 7m.
Sinh tr−ëng:
Thøc ¨n cña loµi nµy còng lµ çc chÊt mïn b· h÷u c¬ l¾ng trªn nÒn ®¸y, c¶
rong vµ cá biÓn.
Sinh s¶n:
§©y còng lµ loµi ®¬n tÝnh vµ sinh s¶n vµo mïa n−íc Êm. Ch−a ®−îc nghiªn
cøu kü vÒ sinh häc.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:

Cã gi¸ trÞ lµm thùc phÈm ngon, bæ. Tuy nhiªn gi¸ trÞ th−¬ng m¹i kh«ng
cao trªn thÞ tr−êng thÕ giíi.
106
T×nh h×nh nu«i:
79 - H¶i s©m ®en

Tªn gäi:
* Khoa häc: Holothuria (Halodeima) Atra Jaege, 1833
* TiÕng Anh: Lolly-fish
* TiÕng ViÖt: H¶i S©m §en, §ån §ét §en
Hä: Holothuriidae.
¶nh: H. §¹i & V. Toµn s−u tÇm

C¬ thÓ cã d¹ng h×nh trô kÐo dµi, hai ®Çu h¬i trßn. MiÖng vµ hËu m«n ë tËn
cïng hai ®Çu. MiÖng mang 20 xóc tu lín mµu ®en xoÌ ra h×nh t¸n. V¸ch th©n h¬i
cøng vµ dai. Khi sèng cã mµu ®en tÝm vµ nÕu c¬ thÓ bÞ c¾t sÏ ch¶y ra chÊt n−íc
mµu tÝm. Khi ng©m b¶o qu¶n l©u ngµy sÏ cã mµu ®en trªn toµn c¬ thÓ. ChiÒu dµi
trung b×nh: 250mm, ®−êng kÝnh 40mm.
Ph©n bè:
- ThÕ giíi: loµi nµy ph©n bè réng ë vïng Ên §é – t©y Th¸i B×nh D−¬ng.
- ViÖt Nam: ven biÓn Phó Yªn – Kh¸nh Hoµ, Ninh ThuËn – B×nh ThuËn vµ
çc h¶i ®¶o: Tr−êng Sa, C«n §¶o, Phó Quèc, Thæ Chu.

Loµi nµy th−êng sèng trªn ®¸y çt trong çc r¹n san h« tõ vïng triÒu ®Õn
®é s©u kho¶ng 7m. Khi sèng th−êng phñ çt lªn l−ng nh−ng chõa nh÷ng kho¶ng
trèng nhá t¹o nªn nh÷ng ®èm ®en trªn th©n.
Sinh tr−ëng:
Thøc ¨n cña chóng còng lµ çc chÊt mïn b· h÷u c¬ cã trªn ®¸y mµ chóng
gÆp trªn ®−êng di chuyÓn.
Sinh s¶n:
Sinh s¶n theo 2 çch: v« tÝnh (ph©n ®o¹n) vµ h÷u tÝnh (thô tinh x¶y ra
trong n−íc biÓn).
Gi¸ trÞ kinh tÕ:

§−îc dïng lµm thùc phÈm cho ng−êi, cã gi¸ trÞ th−¬ng m¹i vµ ®ang bÞ
107
khai th¸c triÖt ®Ó.
T×nh h×nh nu«i:
§· nu«i thö nghiÖm ghÐp víi t«m só ë Kh¸nh Hoµ.
80 - H¶i s©m ®en mÒm
Tªn gäi:
* Khoa häc: Holothuria Leucospilota (Brandt, 1835)
Tªn cò: Holuthuria vagabunda
* TiÕng ViÖt: H¶i S©m §en MÒm
Hä: Holothuriidae
¶nh: H÷u §¹i s−u tÇm

C¬ thÓ cã d¹ng h×nh trô kÐo dµi, hai ®Çu thon nhá. V¸ch th©n h¬i máng vµ
mÒm, mµu n©u ®en. MÆt l−ng mang nhiÒu gai thÞt nãn, dµi; mÆt bông mang nhiÒu
ch©n b¬i ng¾n h¬n vµ mËp h¬n, s¾p xÕp lén xén, khi bÞ kÝch thÝch hoÆc bÞ b¾t
th−êng n«n tuyÕn Cuvier vµ c¶ néi t¹ng ra ngoµi vµ cã thÓ t¸i t¹o l¹i trong kho¶ng
tõ 20 – 30 ngµy. Cã 20 xóc tu h×nh t¸n mµu ®en. ChiÒu dµi trung b×nh kho¶ng
250 – 300mm vµ ®−êng kÝnh 40 – 50mm.
Ph©n bè:
- ThÕ giíi: lµ loµi ph©n bè réng ë vïng Ên §é – t©y Th¸i B×nh D−¬ng.
- ViÖt Nam: loµi rÊt phæ biÕn ë vïng ven biÓn Phó Yªn – Kh¸nh Hoµ, Ninh
ThuËn – B×nh ThuËn, C«n §¶o, Phó Quèc.

Th−êng sèng trªn ®¸y çt vµ san h« chÕt tõ vïng triÒu ®Õn ®é s©u kho¶ng 4m.
Sinh tr−ëng:
Loµi nµy còng ¨n çc chÊt mïn b· h÷u c¬ hoÆc rong, t¶o mµ nã gÆp trªn
nÒn ®¸y.
Sinh s¶n:
Sinh s¶n theo c¶ 2 çch: v« tÝnh (khi gÆp ®iÒu kiÖn kh«ng thuËn lîi), vµ
h÷u tÝnh (thô tinh x¶y ra trong n−íc biÓn)
Gi¸ trÞ kinh tÕ:

Cã thÓ lµm thùc phÈm, nh−ng gi¸ trÞ th−¬ng m¹i thÊp.
T×nh h×nh nu«i:

108
Ch−a nu«i.
81 - H¶i s©m tr¾ng

Tªn gäi:
* Khoa häc: Holothuria (Metriatyla) Scabra Jaeger, 1833.
* TiÕng Anh: Sand-fish
* TiÕng ViÖt: H¶i S©m Tr¾ng, §ån §ét Çt
¶nh: V. Toµn
s−u tÇm
C¬ thÓ cã d¹ng h×nh trô vµ h¬i dÑt vÒ phÝa l−ng bông, nh×n tõ trªn xuèng
nh− cã nhiÒu ngÊn, da dµy vµ cøng. MÆt l−ng th−êng cã mµu xanh « liu hoÆc
xanh x¸m, ®«i khi cã nh÷ng v»n ngang mµu sËm h¬n, mang nh÷ng gai thÞt cã
mµu h¬i ®en. MÆt bông cã mµu x¸m tr¾ng hoÆc vµng nh¹t, mét ®−êng gi÷a bông
ch¹y tõ miÖng ®Õn hËu m«n, chãp còng cã mµu ®en. MiÖng mang 20 xóc tu h×nh
t¸n mµu x¸m h¬i vµng. Dµi kho¶ng 150 – 250mm, ®−êng kÝnh trung b×nh tõ 40 –
60mm.
Ph©n bè:
- ViÖt Nam: ven biÓn Phó Yªn – Kh¸nh Hoµ, Ninh ThuËn – B×nh ThuËn,
Phó Quèc.

Th−êng sèng trong ®¸y çt bïn ë vïng cöa s«ng hoÆc trong çc ®Çm, ph¸,
vòng, vÞnh.
Sinh tr−ëng:
Thøc ¨n lµ chÊt mïn b· trªn nÒn ®¸y, ®«i khi c¶ rong, t¶o. Lµ loµi ®¬n
tÝnh.
Sinh s¶n:
Sinh s¶n trong mïa n−íc Êm. Thô tinh x¶y ra trong n−íc biÓn.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:

Lµm thùc phÈm, gi¸ trÞ th−¬ng m¹i cao.
T×nh h×nh nu«i:

Mét sè hé d©n lµm ®Çm hoÆc ao nhá thu gom gièng tù nhiªn ®Ó th¶ nu«i
cho ®Õn khi cã gi¸ trÞ th−¬ng phÈm.
109
82 - H¶i s©m vó
Tªn gäi:
* Khoa häc: Microthele Nobilis (Selenka, 1867)
* TiÕng Anh: Black Teatfish
* TiÕng ViÖt: H¶i S©m Vó - §ån §ét Vó
V. Toµn s−u tÇm

C¬ thÓ cã d¹ng h×nh «-van kÐo dµi, mÆt l−ng vßm cong vµ mÆt bông h¬i
ph¼ng. MÆt l−ng vµ bông ®−îc giíi h¹n b»ng hai hµng u thÞt låi cã d¹ng h×nh nãn
®Çu trßn, mçi hµng 5 çi tr«ng nh− hai hµng vó (nªn ®−îc gäi lµ H¶i S©m Vó).
Ngoµi ra mÆt l−ng ®«i khi cßn mang nh÷ng hµng u thÞt nhá h¬n vµ r¶i r¸c çc gai
thÞt m¶nh vµ dµi. ë mÆt bông ch©n b¬i xÕp thµnh 3 hµng nh−ng kh«ng râ rÖt.
Mµu s¾c ë mÆt l−ng th−êng ®en hoÆc x¸m n©u h¬i ®en, ë mÆt bông mµu s¸ng h¬n
nhiÒu. V¸ch th©n dµy vµ cøng. HËu m«n cã 5 r¨ng can-xi, mçi r¨ng ®−îc bao bäc
bëi mét chïm gai thÞt. MiÖng mang 20 xóc tu h×nh t¸n mµu vµng. ChiÒu dµi trung
b×nh tõ 200 – 300mm, ®−êng kÝnh gi÷a th©n kho¶ng tõ 70 – 80mm.
Ph©n bè:
- ViÖt Nam: ven biÓn Phó Yªn – Kh¸nh Hoµ, B×nh ThuËn, Tr−êng Sa, C«n
§¶o.

Sèng trªn ®¸y çt bïn, ®é s©u tõ 5 – 15m.
Sinh tr−ëng:
Thøc ¨n cña chóng lµ chÊt ®¸y trªn ®−êng chóng ®i qua, kÓ c¶ ®éng vµ
thùc vËt.
Sinh s¶n:
Sinh s¶n theo lèi h÷u tÝnh vµ thô tinh x¶y ra trong n−íc biÓn, trong mïa
n−íc Êm.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:

Lµm thùc phÈm cho ng−êi: ngon, bæ vµ cã gi¸ trÞ th−¬ng m¹i cao.

110
T×nh h×nh nu«i:
Ch−a nu«i.
83 - H¶i s©m lùu

Tªn gäi:
* Khoa häc: Thelenota Ananas (Jaeger, 1833)
* TiÕng Anh: Prickly Red-fish
* TiÕng ViÖt: H¶i S©m Lùu - §ån §ét Lùu
¶nh: H÷u §¹i & Vò Toµn s−u tÇm

§©y lµ loµi cã kÝch th−íc lín, c¬ thÓ cã d¹ng gÇn nh− h×nh 4 c¹nh kÐo dµi,
mÆt l−ng h¬i vßm cung. MiÖng mang 20 xóc tu xoÌ ra h×nh t¸n. MÆt l−ng mang
nhiÒu chïm gai thÞt lín h×nh nãn, míi nh×n tr«ng gièng nh− qu¶ døa kÐo dµi.
MÆt bông mang nhiÒu ch©n b¬i lín nh−ng kh«ng xÕp thµnh hµng. Da rÊt dµy vµ
cøng. Khi sèng cã mµu n©u s¸ng ®iÓm lÊm chÊm mµu n©u sÉm vµ nh÷ng ®−êng
v»n ngang mµu ®en ë mÆt l−ng; gai thÞt cã mµu cam h¬i ®á tr«ng gièng nh− h¹t
lùu (nªn cßn gäi lµ H¶i S©m Lùu). ChiÒu dµi trung b×nh ®Õn 400mm, réng
120mm vµ cao 90mm
Ph©n bè:
- ThÕ giíi: vïng ®¶o Maldive, ®«ng Ên §é, b¾c Australia, Trung Quèc vµ
nam NhËt B¶n, nam Th¸i B×nh D−¬ng.
- ViÖt Nam: Ven biÓn Phó Yªn – Kh¸nh Hoµ, Ninh ThuËn – B×nh ThuËn,
Hoµng Sa, Tr−êng Sa, Thæ Chu.

Sèng trªn ®¸y çt hoÆc san h« chÕt, ®é s©u kho¶ng tõ 7 – 30m.
Sinh tr−ëng:
Thøc ¨n chÝnh cña loµi nµy còng lµ çc chÊt mïn b· h÷u c¬ vµ çc sinh vËt
kh¸c mµ chóng b¾t ®−îc (nhê xóc tu) trªn ®−êng di chuyÓn.
Sinh s¶n:
§©y còng lµ loµi ®¬n tÝnh, nh−ng kh«ng ph©n biÖt ®−îc ®ùc vµ çi theo
h×nh d¸ng bªn ngoµi. Sinh s¶n vµo mïa n−íc Êm (th¸ng 3 – 6). Sau ®ã nghØ sinh
dôc cho ®Õn khi n−íc Êm l¹i.
Gi¸ trÞ kinh tÕ:

111
Lµm thùc phÈm cho ng−êi, gi¸ trÞ th−¬ng m¹i cao.
T×nh h×nh nu«i:

Chñ yÕu khai th¸c tù nhiªn, ch−a nu«i nh©n t¹o.
84 - sao biÓn
Tªn gäi :
* Khoa häc: Astropecten spp. ; Pentagonaster spp.
* TiÕng Anh: Sea stars.
* TiÕng ViÖt: Sao BiÓn.
¶nh: P.Nhµn
Sao biÓn cã h×nh d¹ng c¬ b¶n lµ h×nh ng«i sao vµ phÇn lín lµ cã 5 çnh, cã
®−êng kÝnh tõ 12 - 24 cm, cã mét sè loµi nhá h¬n 2cm. Sao biÓn cã da gai víi c¬
thÓ bao gåm mét ®Üa trung t©m vµ çc çnh to¶ trßn. Cã mét miÖng ë mÆt sau,
hËu m«n ë trung t©m cña ®Üa. C¬ thÓ ®−îc bao phñ bëi çc ®Üa cã thÓ réng hoÆc
nhá tuú thuéc vµo loµi. Mét sè loµi c¬ thÓ kh¸ mÒm, mét sè loµi kh¸c th× rÊt
cøng. Sao biÓn chuyÓn ®éng ®−îc lµ nhê çc ch©n èng mót d−íi mçi çnh.
Ph©n bè:
Sao biÓn sinh sèng kh¾p çc biÓn vµ ®¹i d−¬ng ®Õn ®é s©u 8.500m, ë vïng
biÓn «n ®íi, nhiÖt ®íi vµ cËn nhiÖt ®íi. ë ViÖt Nam chóng ph©n bè ë vïng biÓn
vÞnh B¾c Bé, Kh¸nh Hßa, ...
§Æc ®iÓm m«i tr−êng ph©n bè :

Sao biÓn th−êng sèng ë çc ®¸y mÒm, b·i cá biÓn, r¹n ®¸, r¹n san h«, ®¸y
çt mÞn...
Sinh tr−ëng:
TËp tÝnh ¨n cña sao biÓn kh«ng chØ liªn quan ®Õn b÷a ¨n mµ cßn liªn quan
®Õn chiÒu dµi çnh. Çc loµi ¨n thÞt cã çc çnh ng¾n nuèt toµn bé con måi. Çc
112
loµi çnh dµi tiªu ho¸ thøc ¨n mét phÇn trong d¹ dµy, mét phÇn bªn ngoµi c¬ thÓ.
Thøc ¨n cña sao biÓn bao gåm çc chÊt mïn, t¶o, cá biÓn, bät biÓn, san h«, giun,
thñy tøc, nhuyÔn thÓ vµ hÇu hÕt çc sinh vËt chÕt. Sao biÓn sèng héi sinh víi t«m,
giun, cua... Khi bÞ th−¬ng sao biÓn cã thÓ t¸i sinh ®−îc phÇn bÞ th−¬ng hoÆc bÞ
mÊt m¸t.
Sinh s¶n:
HÇu hÕt sao biÓn ®Òu cã giíi tÝnh riªng biÖt, ë mçi çnh sao cña con çi cã
2 buång trøng. Trøng vµ tinh trïng ®−îc ph¸t t¸n ë trong n−íc, hîp tö tr«i næi
bëi dßng ch¶y. ë mét sè vïng biÓn «n ®íi, sao biÓn cã thÓ Êp trøng trong çc tói
Êp h×nh gai nhän gi÷a çc gi¸c b¸m cña çnh sao hoÆc thËm chÝ trong t©m vÞ cña
d¹ dµy. Hîp tö tån t¹i ë çc lç gi÷a vßng trßn sau ®ã ph¸t triÓn thµnh Êu trïng.
Sao biÓn lµ mét loµi h¶i s¶n quý ®Ó chÕ biÕn mãn ¨n, cã t¸c dông båi bæ
c¬ thÓ. Ngoµi ra sao biÓn cã chÊt kÝch thÝch tÝnh miÔn dÞch, nã cã thÓ kÝch thÝch
nh÷ng biÖn ph¸p b¶o vÖ tÝnh miÔn dÞch cña c¬ thÓ ®ãng vai trß cèt lâi trong bÖnh
häc ung th− vµ çc bÖnh viªm nhiÔm, v× vËy nã lµ nguån d−îc liÖu quý.
T×nh h×nh nu«i:
Ch−a nu«i nh©n t¹o nh− t«m, ç trõ mét sè ®Þa ®iÓm vui ch¬i gi¶i trÝ nu«i
trong çc khu sinh vËt biÓn (Hµ Néi, Tp. Hå ChÝ Minh), sao biÓn ®−îc khai th¸c
tù nhiªn.

113
85 - sam ®u«i tam gi¸c
Tªn gäi:
* Khoa häc: Tachypleus tridentatus Leach.
* TiÕng Anh: King crab.
* TiÕng ViÖt : Sam, Cua Mãng Ngùa.

PhÇn ®Çu ngùc cã s¸u ®èt ®−îc bao bäc bëi mét vá cøng h×nh mãng ngùa.
Sau lµ phÇn th©n vµ cuèi cïng lµ ®u«i cã d¹ng mòi lª. M¾t lín ë trªn l−ng. ThiÕt
diÖn ngang ®u«i cã h×nh tam gi¸c.
Toµn th©n mµu x¸m, n©u hoÆc mµu ®ång. Ç thÓ lín nhÊt 42.5cm, träng
l−îng 5.5kg. Th−êng gÆp 17 – 34cm, nÆng 3.8kg.
Ph©n bè:
Trªn thÕ giíi: Sam ph©n bè ë biÓn Hång H¶i, Ên §é D−¬ng vµ Th¸i B×nh
D−¬ng. ë ViÖt Nam: Sam cã tõ Qu¶ng Ninh ®Õn Ninh ThuËn.
* NhiÖt ®é: 27 - 280C * §é mÆn: 28 - 340/00
* §é s©u: 2 – 30m * ChÊt ®¸y: çt, çt pha bïn
Th−êng sèng vïi m×nh d−íi çt bïn.
Sinh tr−ëng:
Sam th−êng sèng cÆp ®«i, con ®ùc nhá h¬n b¸m trªn l−ng con çi. T×m
kiÕm thøc ¨n b»ng çi ñi bïn. Thøc ¨n chÝnh lµ ®éng vËt th©n mÒm, giun nhiÒu
t¬, t¶o biÓn vµ mïn b· h÷u c¬. Sinh tr−ëng qua mçi lÇn lét vá.
Sinh s¶n:
Mïa ®Î tõ th¸ng 3 – 10 hµng n¨m. Sau 3 n¨m tuæi víi nhiÒu lÇn lét vá sam
thµnh thôc vµ ®Î trøng trªn nh÷ng b·i çt. L−îng trøng tõ 1.700 – 24.150 trøng.
Trung b×nh 20.742 trøng. Trøng ®−îc vïi s©u 20m d−íi çt. §−êng kÝnh trøng 2
– 3mm. Trøng Êp d−íi çt sau 6 – 8 ngµy th× në.
Lµ mét ®Æc s¶n cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao. Gi¸ thÞ tr−êng néi ®Þa n¨m 2000
tõ 30.000 – 40.000 con cì 2.5kg. §−îc dïng nhiÒu trong d−îc liÖu v× trong tÕ
bµo cã chÊt Amoebocyte lysate cã ho¹t tÝnh ho¸ häc cao.
114
Tµi liÖu tham kh¶o
1. Aqua Farm News. 1992. Snappers: worthy of aquaculture. Vol. X No. 6.

November ÷ December 1992. 19 p.
2. Aqua Farm News. 1993. Tilapia Culture. Vol. XI No. 3. May ÷ June 1993.
18 p.
3. Banchong Tiensonggrusmee; Songklod Chantarasri; Sigit Budileksono;
Sumbodo Kresno Yuwono and Hanung Santoso,1989. Propagation of Sea-
bass, Lates calcarifer in Captivity. INS/81/008/MANUAL/15. October
1989. 53p.
4. Bé Thñy s¶n. 1996. Nguån lîi thñy s¶n ViÖt Nam. Nhµ xuÊt b¶n N«ng
nghiÖp. Hµ Néi, 1996. 397 ÷ 455 p.
5. Cheng-Sheng Lee. 1995. Aquaculture of Milkfish (Chanos chanos).
Tungkang Marine Laboratory, Taiwan Fisheries Research Institute.
1995.TML Aquaculture Series No. 1, 124 p.
6. Chu Tien Vinh Pham Thuoc, 1998. Research, conservation and
management of marine turtle in Vietnam.
7. Con Dao National Park, 1998. Report on results of conservation of marine
turtles in Con Dao National Park in 1997.
8. §µo M¹nh S¬n. 1994. §Æc ®iÓm sinh s¶n cña ç song vµ ç v−îc. H¶i
Phßng, 1994. 10 trang.
9. §µo M¹nh S¬n. 1995. Nghiªn cøu kü thuËt vít vµ s¶n xuÊt gièng, nu«i,
vËn chuyÓn sèng ç song (Epinephelus spp), ç v−îc (Lates calcarifer
Bloch, 1790). B¸o ço tæng kÕt ®Ò tµi, H¶i Phßng, 1995. 98 trang.
10. §µo M¹nh S¬n. 1997. §Æc ®iÓm sinh s¶n cña ç giß (Rachycentron
canadum Linnaeus, 1776). H¶i Phßng, 10/1997. 3 trang.
11. E.J.Springteen and F.M.Leobrera, 1986. Shells of the
Philippines.PP.81,316,317.
12. Institut oceanographique de L’indochine, 1929. Les Tortues de
L’Indochine.
13. ICALARM. 1997 Fishbase 1997. Data – and picture CD.
14. Kungvankij, P, B. J Pudadeka, L. B. Tiro and I.O. Potestas. 1986. Biology
and culture of Sea-bass (Lates calcarifer). NACA, Training Manual Series
No. 3, Bangkok, Thailand, 1986. 68 p.
15. Li Fenlan, 1983. Studies on Chinese species of the family Arcidae II.
Anadarinae . Transactions of the Chinese society of Malacology (No.1).
PP.31-44.
16. Ma. Divina V. Zamara; William P. Gabuelo; Amelia T. Arisola. 1987.
Grouper Abstacts. Brackishwater Aquaculture Department, Tigbauan,
Iloilo, Philippines. July 1987.
17. Mansor Mat Isa; Hiroshi Kohno; Hitoshi Ida; Hiromi T. Nakamura; Aznan
Zainal and Syed Abdullah Syed Abdul Kadir. 1998. Field Guide to
Important Commercial Marine Fishes of the South China Sea. Marine
Fishery Resources Development and Management Department
(SEAFDEC), 1998.
18. Masanori DOI and Tanin SINGHARGRAIWAN. 1993. Biology and
Culture of the Red snapper, Lutjanus
115
argentimaculatus. The Research Project of Fishery Resources
Development in the Kingdom of Thailand, 1993. 47 p.
19. Ministry of Fisheries SRV, 1996. Peptile resource in Vietnam seawater.
Agricultural Publish House, 1996.Page 523.
20. MFDMD, 1996. Proceeding of the first SEAFDEC Workshop on Marine
turtle research and conservation.
21. NACA, 1998. Seminar report on the status of finfish culture in China,
DPRK, Indonesia, Malaysia and Singapore, National Inland Fisheries
Institute Kasetsart University Campus Bangkhen, Bangkok, Thailand,
August, 1998. 46 p.
22. Nguyen Khac Huong, 1978. Some marine turtle species in the Southern
water of Vietnam
23. NguyÔn ChÝnh , 1996. Mét sè loµi ®éng vËt nhuyÔn thÓ Mollusca cã gi¸ trÞ
kinh tÕ ë biÓn ViÖt Nam. Nhµ xuÊt b¶n KHKT - Hµ Néi , trang 15 ÷ 73.
24. Nguyen Van Tien, 1998. Study on seagrass ecosystems in Vietnam
seawater.
25. NguyÔn ChÝnh , 1999. B¸o ço khoa häc kÕt qu¶ thùc hiÖn ®Ò tµi cÊp Bé
“Nghiªn cøu kü thuËt s¶n xuÊt gièng nh©n t¹o vµ nu«i cÊy ngäc trai loµi
P.maxima Jamesoni” Trang 6 ÷ 7.
26. P H Milne, 1972. Fish and Shellfish Farming in Coastal Water. Fishing
News (Books) Ltd, 23 Rosemount Avenue, West Byfleet and 110 Fleet
Street, London. 191 p.
27. Teodora U. Bagarinao. 1994. Biology of Siganid. Lecture note presented at
training course on marine finfish hatchery from 31 May ÷ 20 July 1994 at
Tigbanuan. Iloilo, Philippines. 24 p.
28. Tseng, W. Y. and S.K. Ito. 1993. Grouper culture. A Practical Manual.
Chien Cheng publisher, Hong Kong, 1993. 1 ÷ 106 p.
29. T.Habe and S.Kosuge, 1965. Shells of the world Vol.II the tropical Pacific.
Osaka Japan. PP. 126-131,163.
30. ViÖn H¶i d−¬ng häc Nha Trang. 1994. §Æc ®iÓm sinh häc vµ kü thuËt nu«i
ç ngùa. Nhµ xuÊt b¶n N«ng nghiÖp, Hµ Néi - 1994. 38 trang.
31. R. Tucker Abbott and S.Pter Dance, 1986 . Compendium of seashells. PP.
19 ÷ 21, 293 ÷ 297.

116
GIÔÙI THIEÄU VEÀ TAØI LIEÄU
Tài liệu bạn đang xem được download từ website
WWW.AGRIVIET.COM
WWW.MAUTHOIGIAN.ORG
»Agriviet.com là website chuyên đề về nông nghiệp nơi liên kết mọi thành viên
hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, chúng tôi thường xuyên tổng hợp tài liệu về tất cả
các lĩnh vực có liên quan đến nông nghiệp để chia sẽ cùng tất cả mọi người. Nếu tài liệu
bạn cần không tìm thấy trong website xin vui lòng gửi yêu cầu về ban biên tập website để
chúng tôi cố gắng bổ sung trong thời gian sớm nhất.
»Chúng tôi xin chân thành cám ơn các bạn thành viên đã gửi tài liệu về cho chúng tôi.
Thay lời cám ơn đến tác giả bằng cách chia sẽ lại những tài liệu mà bạn đang có cùng
mọi người. Bạn có thể trực tiếp gửi tài liệu của bạn lên website hoặc gửi về cho chúng tôi
theo địa chỉ email Webmaster@Agriviet.Com
Lưu ý: Mọi tài liệu, hình ảnh bạn download từ website đều thuộc bản quyền của tác giả,
do đó chúng tôi không chịu trách nhiệm về bất kỳ khía cạnh nào có liên quan đến nội
dung của tập tài liệu này. Xin vui lòng ghi rỏ nguồn gốc “Agriviet.Com” nếu bạn phát
hành lại thông tin từ website để tránh những rắc rối về sau.
Một số tài liệu do thành viên gửi về cho chúng tôi không ghi rỏ nguồn gốc tác giả,
một số tài liệu có thể có nội dung không chính xác so với bản tài liệu gốc, vì vậy nếu bạn
là tác giả của tập tài liệu này hãy liên hệ ngay với chúng tôi nếu có một trong các yêu cầu
sau :
• Xóa bỏ tất cả tài liệu của bạn tại website Agriviet.com.

• Thêm thông tin về tác giả vào tài liệu
• Cập nhật mới nội dung tài liệu
www.agriviet.com

Danh Muc Cac Loai Thuy San Nuoc Lo Va Nuoc Man Viet Nam

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Danh Muc Cac Loai Thuy San Nuoc Lo Va Nuoc Man Viet Nam

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bé Thñy s¶n DANIDA

Danh môc c¸c loµi nu«i biÓn

Biªn tËp : KS. Vò V¨n Toµn (SUMA).

C¸c t¸c gi¶ : TS. §µo M¹nh S¬n (RIMP).

Biªn tËp : KS. Vò V¨n Toµn (SUMA)

SUMA - Mofi - Danida

Ban biªn so¹n.

SUMA - Mofi - Danida

Epinephelus bleekeri Duskytail grouper / C¸ song B¬lªk¬ri, C¸

Lutjanus erythropterus Crimson snapper / Redfin C¸ hång ®á, C¸ hång

Lutjanus argentimaculatus C¸ hång b¹c, C¸ hång

Bostrichthys sinensis C¸ bèng bíp, C¸ bíp

Mugil cephalus Gray mullet, Flathead

Seriola dumerili Greater amberjack, C¸ cam, C¸ bß biÓn

Chanos chanos C¸ m¨ng, C¸ m¨ng

Oreochomis niloticus C¸ r« phi v»n

SUMA - Mofi - Danida

Sciaenops ocellatus C¸ ®ï ®á Mü, C¸

Anguilla marmorata C¸ ch×nh cÈm th¹ch,

C¸c loµi cã kh¶ n¨ng nu«i 23

Epinephelus akaara Hong Kong grouper, C¸ song chÊm ®á,

Cromileptes altivelis Humpback grouper, C¸ mó dÑt,

Eleutheronema tetradactylum C¸ nhô 4 r©u,

Siganus guttatus Orange-spotted spinefoot, C¸ d×a c«ng,

Hippocampus kuda Sea horse, Spotted

NHãm gi¸p x¸c

T«m n−¬ng, T«m

T«m he, T«m b¹c,

Penaeus japonicus T«m h¶i qu©n,

SUMA - Mofi - Danida

Meatapenaeus ensis Greasy-back shrimp T«m r¶o, T«m ®Êt

Penaeus indicus H. Milne Indian white prawn T«m he Ên §é

Macro brachium rosenbergii Giant prawn T«m cµng xanh

Lipopenaeus vannamei / Penaeus White shrimp T«m ch©n tr¾ng,

§Æc ®iÓm chung c¸c loµi T«m Hïm

Panulirus ornatus T«m hïm b«ng,

Panulirus Homarus T«m hïm ®¸,

Panulirus longipes Purplish brown spiny T«m hïm ®á,

Panulirus stimpsoni T«m hïm sái,

Nhãm nhuyÔn thÓ

Chlamys senatoria nobilis §iÖp qu¹t

42 Anadara subcrenata. Suberenata ark Sß l«ng. 60

Blood cockle, Arca cuneata Sß huyÕt, Sß trøng,

SUMA - Mofi - Danida

46 Paphia undulata (Born, 1778) Undulating venus Nghªu lôa 64

Meretrix meretrix Ngao DÇu,

49 Perna viridis (LinnÐ, 1758). Green mussel VÑm vá xanh. 68

C¸c loµi cã kh¶ n¨ng nu«i 70

Haliotis diversicolor Bµo ng− chÝn lç,

Haliotis ovina Oval abalone / Sheep ear

55 Sepia tigris (Sasaki) Squid Mùc nang da hæ 76

56 Pinna strangei. Bµn mai nøa 77

57 Luthlaria philippinarum. Offer Clam Tu hµi. 78

58 Lucina Philippinarum Clam Ng¸n 79

Tridacna squamosa (Lamark,

60 Gracilaria asiatica. Seaweed. Rong c©u chØ vµng. 81

SUMA - Mofi - Danida

C¸c loµi cã kh¶ n¨ng trång 85

Betaphycus gelatinum Seaweed. Rong hång v©n.

68 Sargassum spp. Seaweed. Rong m¬. 89

E Nhãm C¸c loµi kh¸c 91

Rïa biÓn – mét sè ®Æc ®iÓm chung 91

Chelonia mydas §åi måi døa,

Diadema Setosum CÇu gai ®en, Nhum