Professional Documents
Culture Documents
I. Bản chất:
Dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề (PH & GQVĐ) là phương pháp dạy học trong
đó GV tạo ra những tình huống có vấn đề, điều khiển HS phát hiện vấn đề, hoạt động tự giác,
tích cực, chủ động, sáng tạo để giải quyết vấn đề và thông qua đó chiếm lĩnh tri thức, rèn
luyện kĩ năng và đạt được nhũng mục đích học tập khác. Đặc trưng cơ bản của dạy học PH &
GQVĐ là “tình huống gợi vấn đề” vì “Tư duy chỉ bắt đầu khi xuất hiện tình huống có vấn
đề” (Rubinstein).
Tình huống có vấn đề (tình huống gợi vấn đề) là một tình huống gợi ra cho HS những
khó khăn về lý thuyết hay thực tiễn mà họ thấy cần có khả năng vượt qua, nhưng không phải
ngay tức khắc bằng một thực giải, mà phải trải qua quá trình tích cực suy nghĩ, hoạt động để
biến đổi đối tượng hoạt động hoặc điều khiển kiến thức sãn có.
Câu trả lời HS có thể là: có ba cạnh, có ba góc, … Cho HS tự do thảo luận, cùng với sự dẫn
dắt của GV đi đến dự đoán : các tam giác trên có tổng ba góc bằng 1800
Cách 2: Lật ngược vấn đề:
Đặt vấn đề nghiên cứu mệnh đề đảo sau khi chứng minh một tính chất, một định lý
Ví dụ: Sau khi HS đã học xong định lí Pi-ta-go :” Trong một tam giác vuông, bình phương
cạnh huyền bằng tổng bình phương hai cạnh góc vuông”, có thể lật ngược vấn đề : Nếu trong
một tam giác mà có bình phương một cạnh bằng tổng bình phương hai cạnh còn lại thì tam
giác đod có phải tam giác vuông hay không?
Cách 3: Xem xét tương tự.
Xét những phép tương tự theo nghĩa là chuyển từ một trường hợp riêng này sang một
trường hợp riêng khác của cùng một cái tổng quát/
Ví dụ. “Cho a + b, chứng minh a2 + b2 ≥ 2
Sau khi chứng minh được, HS có thể nêu lên các bài toán tương tự như:
“ Cho a + b = 2, tìm giá trị nhỏ nhất của a2 + b2”
hoặc: “ Cho a + b + c =3, chứng minh a2 + b2 +c2 ≥ 3 ”;
…
Cách 4: Khái quát hoá.
Ví dụ. Từ a2 - b2 = (a – b) (a+b)
a3 – b3 = (a - b) (a2 + ab + b2)
có thể dự đoán an – bn = ? (n ∈ N; n ≥ 2)
Cách 5: Khai thác kiến thức cũ đặt vấn đề dẫn đến kiến thức mới
Ví dụ: Giải bài tập sau đây bằng phương pháp giả thiết tạm:
“Vừa gà vừa chó,
Bó lại cho tròn,
Ba mươi sáu con,
Một trăm chân chẵn”
Hỏi có mấy con gà, mấy con chó?”
Sau khi HS giải xong, GV đặt vấn đề” phiên dịch” bài tập từ ngôn ngữ thông thường sang
ngôn ngữ đại số, từ dó dẫn đến kiến thức mới” giải bài tập bằng cách lập phương trình”.
Trong dạy học môn Toán, các cơ hội như vậy rất nhiều, do đó PPDH PH & GQVĐ có khả
năng gược áp dụng rộng rái trong dạy học nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của HS.
VII. Ví dụ minh hoạ: Dạy định lý về tổng các góc trong của một tứ giác:
Bước 1: Phát hiện hoặc thâm nhập vấn đề: Một tam giác bất kì đều có tổng các góc trong
bằng 1800. Bây giờ cho một tứ giác bất kì, chẳng hạn ABCD, liệu ta có thể nói gì về tổng các
góc trong của nó ? Liệu các góc trong của nó có thể là một hằng số tương tự như trường hợp
tam giác hay không?
( Ở đây đã sử dụng cách: “Khai thác kiến thức cũ đặt vấn đề dẫn đến kiến thức mới”
để tạo tình huống có vấn đề.
Bước 2: Tìm giải pháp : GV gới ý cho HS “quy lạ về quen”, đưa việc xét tứ giác về việc xét
tam giác bằng cách tạo ra những tam giác trên hình vẽ tương ứng với đề bài. Từ đó dẫn đến
việc kẻ đường chéo AC của tứ giác ABCD, từ đó HS tìm ra cách giải quyết vấn đề đặt ra.
Bước 3: Trình bày giải pháp: HS trình bày lại quá trình giải quyết bài toán từ việc vẽ hình,
ghi GT, KL đến việc chứng minh.
Bước 4: Nghiên cứu sâu giải pháp: Nghiên cứu trường hợp đặc biệt tứ giác có 4 góc bằng
nhau thì mỗi góc đều là góc vuông.
1. khai thaïc pháön kiãøm tra baìi cuî, âàût ra mäüt váún âãö måïi
âoìi hoíi phaíi nghiãn cæïu kiãún thæïc måïi
Vê duû1: Âàût váún âãö daûy baìi hai tam giaïc coï hai caûnh tæång
æïng bàòng nhau, sau khi kiãøm tra baìi Trong mäüt tam giaïc , âäúi
diãûn våïi caûnh låïn hån laì goïc låïn hån, ta âàût cáu hoíi : Trong hai tam
giaïc báút kyì, coï thãø noïi âäúi diãûn våïi caûnh låïn hån laì laì goïc låïn
hån hay khäng ?
Mäüt tçnh huäúng måïi âæåüc âàût ra do thay âäøi âiãöu kiãûn cuía
baìi toaïn : tæì mäüt tam giaïc sang hai tam giaïc báút kyì. Bàòng vê duû
cuû thãø , hoüc sinh seî chè ra âæåüc âiãöu âoï laì sai, chàóng haûn
ABC coï AC > AB ,
veî âæåìng cao AH, ta tháúy AHC vaì AHB A
coï AC > AB nhæng goïc AHC =goïc AHB
Nhæng coï nhæîng càûp tam giaïc coï tênh
cháút nhæ váûy. nhæîng càûp tam giaïc áúy phaíi
B H C
thãm nhæîng mäúi liãn hãû gç ? Baìi hoüc häm nay
seî nghiãn cæïu càûp tam giaïc coï tênh cháút nhæ thãú.
Vê duû 2: Khi daûy bbaìi Pheïp træì vaì pheïp chia :Säú hoüc
6 trong muûc pheïp træì hai säú tæû nhiãn ta âæa ra tçnh
huäúng trong kiãøm tra
Xeït xem coï säö tæû nhiãn x naìo maì : a) 2 + x = 5 hay
khäng ?
b) 6 = x = 5 hay khäng ?
Tæì âoï HS tçm giaï trë cuía x : ÅÍ cáu a) tçm âæåüc x = 3,
cáu b) khäng tçm âæåüc giaï trë cuía x.Qua âoï, GV nháûn xeït
åí cáu a) ta coï pheïp træì ,GV khaïi quaït vaì ghi baíng: Cho hai
säú tæû nhiãn a vaì b, nãúu coï säú tæû nhiãn x sao cho b + x
= a thç ta coï pheïp træì a - b = x
Tæång tæû trong muûc pheïp chia hãút vaì pheïp chia coï
dæ GV âæa ra tçnh huäúng: Xeït xem coï säú tæû nhiãn x naìo
maì : a) 3.x = 12 hay khäng?
b) 5.x = 12 hay khäng?
ÅÍ cáu a) HS tçm âæåüc x = 4, coìn åí cáu b) HS khäng tçm
âæåüc giaï trë cuía x .Qua âoï GV nháûn xeït : ÅÍ cáu a) ta coï
pheïp chia 12 : 3 = 4. Tæì âoï GV khaïi quaït vaì ghi baíng vãö
pheïp chia hãút : Cho hai säú tæû nhiãn a vaì b (b ≠ 0), nãúu
coï säú tæû nhiãn x sao cho b.x = a thç ta coï pheïp chia a : b
= x.
2) Choün mäüt æïng duûng cuía kiãún thæïc måïi, âàût
hoüc sinh træåïc mäüt máu thuáøn : våïi kiãún thæïc
cuî, chæa thãø giaíi quyãút âæåüc baìi toaïn
Hiãûu quaí cuía tçnh huäúng âoï caìng cao nãúu âoï laì váún âãö thäng
thæåìng maì HS khäng nghé tåïi, khäng dãù daìng tçm ra ngay låìi giaíi,
coìn nãúu sæí duûng kiãún thæïc thç laûi tæû tçm âæåüc cáu traí låìi
mäüt caïch nhanh choïng.
Vê duû khi daûy baìi goïc näüi tiãúp . ta âæa ra mäüt ngäi sao nàm
caïnh âãöu vaì yãu cáöu caïc em tênh goïc åí âènh caïnh sao. Caïc em
váùn thæåìng tháúy ngäi sao nàm caïnh trãn laï Quäúc kç, nhæng máúy
em nghé âãún goïc åí mäùi âènh cuía caïnh sao bàòng bao nhiãu âäü ?
Ngäi sao laûi ráút quen thuäüc , maì xaïc âënh goïc laûi khäng âån giaín.
Âãún âáy ta noïi ràòng caïc em coï thãø dãù daìng tçm âæåüc goïc áúy
nãúu xem noï laì mäüt goïc näüi tiãúp trong mäüt âæåìng troìn. caïc em
haìo hæïng bàõt tay vaìo viãûc nghiãn cæïu kiãún thæïc måïi âãø giaíi
quyãút váún âãö tháöy âàût ra.
3) Âæa ra mäüt baìi toaïn maì váûn duûng kiãún thæïc sàõp
hoüc seî giaíi quyãút nhanh goün hån
Vê duû 1: Khi daûy baìi “Thæûc haình träöng cáy thàóng haìng”
(Tiãút 4/HH6) Caïch träöng nhæ thãú naìo âãøí caïc cáy thàóng
haìng, caïc em quan saït hai hçnh veî sau, räöi traí låìi caïch
laìm nhæ thãú naìo?
Vê duû 2: * Khi giåïi thiãûu baìi nhán âa thæïc, ta noïi våïi caïc
em ràòng coï thãø tênh nháøm têch hai säú låïn hån 100 nhæ
laì 109.106 = 11554 trong 3 giáy bàòng cacïh láúy 106 cäüng
våïi 9 (laì 115) räöi viãút thãm säú 54 (têch cuía 6 vaì 9) vaìo
sau.
Mäüt qui tàõc tháût âån giaín! Nhæng vç sao laûi laìm âæåüc nhæ
váûy ? Baìi toaïn âàût ra træåïc caïc em mäüt nhu cáöu giaíi thêch qui
tàõc áúy : nãúu goüi pháön hån cuía mäùi säú våïi 100 laì a vaì b , ta phaíi
tçm kãút quaí cuía pheïp nhán 100 + a våïi 100 + b , laì pheïp nhán hai âa
thæïc. Roî raìng qui tàõc nhán âa thæïc âæåüc caïc em tçm toìi mäüt
caïch tæû giaïc hån.
*Tênh nháøm :
- Muäún nhán ab våïi ac trong âoï b + c = 10, ta viãút têch a(a+1)
räöi viãút thãm têch bc vaìo sau (viãút båîi hai chæî säú, nãúu têch mäüt
chæî säú ta thãm chæî säú 0 âæïng træåïc)
Chæïng minh : Dæûa vaìo hàòng âàông thæïc :
ab .ac = 100 a (a+1) + bc
Vê duû 3: 27.23 = ? ta tênh : 2.3 = 6 ; 7.3 = 21 ; 23.27 =
621
38.32 = 1216
84.86 = 7224
91.99 = 9009
- Muäún tênh bçnh phæång cuía mäüt säú táûn cuìng bàòng 5, ta láúy
säú chuûc nhán våïi säú chuûc cäüng 1, räöi viãút thãm säú 25 vaìo sau
Vê duû 4: 125 2 = ? Ta tênh: 12.1 3= 156 ; 125 2 =
15625.
1352 = 18225
2052 = 42025
*Træåïc baìi hàòng âàóng thæïc bçnh phæång cuía mäüt
hiãûu hai biãøu thæïc, ta cho HS laìm åí nhaì baìi tênh giaï trë
säú cuía biãøu thæïc M = 1,212 - 2,42.0,21 + 0,212
Sau khi thæûc hiãûn hai pheïp bçnh phæång, mäüt pheïp nhán , mäüt
pheïp træì, mäüt pheïp cäüüng , HS âæåüc kãút quaí bàòng 1.
Âãúïn låïp ta noïi coï thãø tênh nháøm âæåüc giaï trë säú cuía biãøu
thæïc áúy.
Caïc em ngaûc nhiãn : Mäüt biãøu thæïc khaï phæïc taûp maì coï thãø
tênh nháøm âæåüc! caïc em chåì âåüi sæû giaíi quyãút cuía baìi hoüc.
Caïch giaíi quyãút âoï laì : Nãúu âàût 1,21= a
vaì 0,21 = b thç M = a2 - 2ab + b2 =(a-b)2 =(1,21 - 0,21)2 =12 =
1.
Vê duû 5: Âáöu baìi giåïi thiãûu, âäú em biãút ätä âáöu tiãn ra
âåìii nàm naìo ?
Ätä âáöu tiãn ra âåìi nàm
n = abbc , trong âoï nM5 vaì
a, b, c ∈ { 1;5;8} , (a, b, c)
khaïc nhau. Muäún traí låìi
âæåüc ta vaìo baìi måïi “Dáúu
hiãûu chia hãút cho 2, cho 5”
(Tiãút 20/SH6)
Hoüc sinh hæïng thæï háúp dáùn
vaì theo doîi baìi täútn hån.
Vê duû 6: Âáöu giåì GV treo baíng phuû maïy bay coï âäüng cå
ra âåìi nàm naìo?
Vê duû 2: Khi daûy baìi” Tênh chaït pheïp cäüng caïc säú
nguyãn” âæa ra hçnh aính “ Chiãúc diãöu åí âäü cao bao
nhiãu ?”. Caïc em táûp trung ngay vaìo âáöu giåì vaì phaïn âaïn
nhiãöu kãút quaí khaïc nhau, GV âãø traí låìi âæåüc ta vaìo baìi
hoüc måïi, sau âoï traí låìi dãù daìng.
Chiãúc diãöu cuía baûn Minh bay cao 15 m (so våïi màût
âáút). Sau âoï mäüt luïc, âäü cao chiãúc diãöu tàng lãn 2 m,
räöi sau âoï laûi giaím 3 m. Hoíi chiãúc diãöu åí âäü cao bao
nhiãu ? (so màût âáút) sau hai láön thay âäøi?
Vê duû 3: khi daûy baìi Hai goïc coï caûnh tæång æïng goïc, täi
âæa ra mäüt thæïåc chæî T. Khi âo âäü nghãng cuía mæång
maïng , ngæåìi ta thæåìng duìng thæåïc chæî T .Taûi sao goïc
nghiãng cuía mæång laûi chênh bàòng goïc giæîa truûc cuía
thæåïc våïi dáy roüi ? Caïc caûnh cuía hai goïc áúy coï liãn hãû
gç våïi nhau ?
Trong khi âæa ra nhæîng æïng duûng thæûc tãú cuía kiãún
thæïc, nãn cäú gàng sæí duûng âäö duìng daûy hoüc. Chè
riãng viãûc mang âäö duìng daûy hoüc âãún låïp cuîng âaî âàût
ra cho hoüc sinh mäüt cáu hoíi : "Duûng cuû naìy laì gç ? duìng
âãø laìm gç ? " vaì do âoï maì caïc em tápû trung theo doîi baìi
giaíng hån.
Vê duû 2: Khi daûy chia säú tháûp phán cho 10, 100, 1000, ...
ta âæa ra mäüt cuäún saïch gäöm 115 tåì , âãö nghë hoüc sinh
tênh chiãöu daìy tåì giáúy.
Caïc em âæa ra phæång aïn âo chiãöu daìy nhiãöu tåì.
- Âo bao nhiãu tåì ?
- Caìng nhiãöu thi caìng chênh xaïc, nhæng âo chiãöu daìy
100 tåì giáúy thç tênh toaïn dãù hån.
Chàóng haûn chiãöu daìy 100 tåì giáúy laì 10,25 cm dãù
daìng tênh âæåüc chiãöu daìy 1tåì giáúy
Nhiãöu khi chè cáön thay âäøi chuït êt caïch hoíi cuîng
taûo ra tçnh huäúng coï váún âãö : nhiãöu hoüc sinh khäng
haìo hæïng tênh toaïn khi tçm chu vi âæåìng troìn biãút âæåìng
kênh vaì ngæåüc laûi.Nhæng nãúu ra cáu hoíi sau thç caïc em
laûi coï nhu cáöu tênh toaïn thæûc tãú :
Mäùi hoüc sinh phaíi laìm mäüt chiãúc voìng coï âæåìng
kênh 40 cm âãø âäöng diãùn . Mäüt âoaûn dáy theïp daìi bao
nhiãu thç uäún thaình chiãúc voìng coï kêch thæåïc nhæ trãn
nãúu pháön chäöng lãn nhau daìi 5 cm.
Vê duû 3 : Khi daûy baìi “Tênh cháút cå baín cuía phán säú”
Âäú em Huìng âi xe âaûp,
1
10 phuït âáöu âi âæûoc quaîng âæåìng
3
1
10 phuït thæï hai âi âæåüc quaîng âæåìng
4
2
10 phuït cuäúi âi âæåüc quaîng âæåìng
9
Hoíi sau 30 phuït Huìng âi âæåüc bao nhiãu
pháön quaîng âæåìng?
Vê duû 2: Khi daûy baìi “Mäüt säú hãû thæïc vãö caûnh vaì
âæåìng cao trong tam giaïc vuäng” GV âæa ra tçnh huäúng coï
váún âãö : Nhåì mäüt hãû thæïc trong tam giaïc vuäng, ta coï
thãø âo âæåüc chiãöu cao cuía cáy bàòng mäüt chiãúc thæåïc
thåü qua hçnh veî sau
Vê duû 4: Khi daûy baìi“Mäüt säú hãû thæïc vãö caûnh vaì
âæåìng cao trong tam giaïc vuäng” GV âæa ra tçnh huäúng coï
váún âãö :Mäüt chiãúc thang cao 3m. Cáön âàût chán thang
caïch chán tæåìng mäüt khoaíng caïch bàòng bao nhiãu âãø noï
taûo våïi màût âáút mäüt goïc “an toaìn” 650 (tæïc laì âaím baío
thang khäng âäø khi sæí duûng
Âãø giaíi quyãút âæåüc baìi toaïn naìy ta cáön nàõm
âæåüc kiãún thæïc baìi hoüc sau, tæì âoï giaïo viãn giåïi thiãûu
baìi gáy chuï yï âãún HS