Professional Documents
Culture Documents
GIAOTRiNH
Sach dung cho cac tnrong dao tao he Trung hoc chuyen nghiep
(T ai bdn Ian thfl nhtit)
Vi~c to' chuc bien so~n va xuiit ban mgt s6'guio trinli phuc vl,t cho dao tao cac chuyen. nganh Dien. - Di~n tit, Ca khi - D¢ng luc /J cac truang THCN - DN la mgt sl,t' c6'g&ng Mn clla Vl,t Trung hoc chuyen nghi¢p - Dq.y ngh€ va Nba xuiit ban Gitio due niuim. tung blt{Jc thOng nhC{t n¢i dung day va hoc d cdc truimg THCN tren. toan quae. N¢i dung ctta guio trinh. dii dWJc xay dung tren ca Sd ke'thila nhiaig n¢i dung dllfJc giang dq.y /J cdc truimg, ke't hop vm nhi;tng nlfh dung moo nluim. dop ung yeu cau nang cao cha't luang dao tao phuc vl,t sl! nghi¢p cong nghi¢p hOa, hien. dq.i h6a. E€ cuong ctta guio trinh da duac Vl,t Trung hoc chuyen. nghiep - Dq.y ngh€ tham khao y kien clla mi}t s6' truimg nhi: : Truimg Cao dang ki thuat Ha Ni}i, TrlliJng TH Vi¢t - Hung, Truimg TH Cong nghi¢p II, Truimg TH Cong nghi¢p III v. v... va &i nh9-n dllrJCnhUu y kien thilt thuc, gitip cho ttic giaQien soan. phil hrJp han. Giao trinh do cdc nha guio co nhie'u kinh nghi¢m giang dq.y d cac truong Dq,i h9C, Cao adng, THCN bien soan. Giao trinh dllcJc bien soan. ng&n gon, di hii'u, bO'sung nhiiu kien thuc moi va bien soan thea quan diem md, nghia La, d€ c9,pnhftng n¢i dung ca ban, c6t yeu de"tily thea tinh cht{t etta cac nganh. ngh€ dao tao manha truimg tf! dilu chinh cho thich hfJp va khong triii vm quy dinh. cua chuang trinh khung dao tq.o THCN. Tuy cdc tde gia dii co nhiiu cf/ g&ng khi bien soq.n, nhimg guio trinh ch&c kh6ng trtinh. khoi nhftng khiem khuyet. Vl,t Trung h9C chuyen. nghiep Dq_y nghi M nght cac trlliJng sll dl,tng nhftng guio trinh. xwi't ban ian nay de"bO" .,sung cho ngu6n giao trtnh. dang rat thitu hi¢nnay, nluim. phlf-c vl.t cho vi¢c dq.y va h9C ctta cdc truang dq.t cMt 11lfJngcao han. Cac guio trinh nay ciing riit btj' ich d6i vm d¢i ngii ki thu9,t oien, c6ng niuin. ki thu9,t de' nang eao kien thue va tay nghi cho minh, Hy v(mg nh9-n dllfJC Sl! gop y clla cdc tntilng va ban. d{Jc de' nhitng giao trinh duac bien so~n tiep hoij,c zan tal ban sau co chiit lutmg tot him. M9i gop y xin gi'ti vi NXB Giao due -81 7'r&n Hung D(lo -Ha Ni}i.
Vl,J1HCN-DN
Mlictttu
Giao trinh May di¢n dllf/C bien soan de cuang do V(.lTHCN - DN, BIj Gido due & Dao tao xdydl.jng va thong qua. Ni)i dung duac bien soan. theo tinh than ng&n gon, di hie'u. Ccic kitn thuc trong toan. hi) guio trinh co mot lien h¢ logic ch(tt che. Tuy v~y, gicio trinh cling chi lei mot phan trong n¢i dung cua chuyen nganh. dao t{lOcho nen nglliJi day, nglliti hoc can tham kluio them cac gicio trinh co lien quan'dol vm ngiinh. h9C de' vi¢c sit d(.lng gicio trinh co hi¢u qua han: Khi bien sO{ln gicio trinh, chung toi ali co'g&ng cq.p nh~t nhi:tng ki€n thuc mdi co lien quan den mon h9C va phi: hrJp vm aoi tllrJng sit d¥ng ciing nhu' co' geing gein nhCtng n¢i dung li thuylt vm nhilng van eM thlfC tt th lIiJng gijp trong san xudt, dm song de'giOO trinh co tinh thuc tiin ceo, Nlji dung cua giao trinh dllf/C bien sagn vm dung lllrJng 60 tiet, gom : Khai niern chung ve may di~n; Chlidng I, May bien ap: ChliCfng 2.May dien khOng dling bQ; Chuang 3. May ditn dling bi}; Chlldng 4. May di~n mi}t chieu; Chuang 5. Day quAn may di~n; Chltdng 6. Cac che dQ him vi~c va cac dang khac cua may di~n khOng d6ng bQ. Trang qua trinh sit dung, tiLy thea yeu c6u C(.l the' co the'ddu chinh s6' tiet trong mai chuang. Trong guio trinh, chiuig tdi kh6ng ra n¢i dung th1JCtq.p cua tling chuang, vi trang thiet bj ph¥c V(.lcho thlfc t(Lp cua cac truimg khong dong nhti't. Vi vtj,y, can cU vao trang thiet bi ali co cua tling truimg va khii nang -to'chuc cho h9C sinh thlfc ttj,p c1 cac xi nghi¢p ben ngoai ma truimg xay dung thm Illf/ng va nlji dung thlfc t{ip qt the' - Thm LlIrJngth1Jc ttj,p toi thie'u noi chung ciing khong it han thdi IllrJng hoc if thuye't cua mgi man.
.u
Guio trinh duac bien sO{ln cho d6l tlli/ng La h9C sinh THCN, Cong nluin. 'lanh. ngM b(Lc 3(7 va no cling Iii tai li¢u tham khao M' ich cho sinh vien Cao dang ki thutj,t ciing nhu Ki thu(Lt oien. dang lam vi¢c d cac ca Sc1 kinh ti cua nhdu linh Ulfc khcic nhau. M(jc dil dii cd' g&ng nhung ch&c ch&n kMng trtinli khOi het khiem khuyet. Rdt mong nh{in dlli/c j kiln dong gop cua nguin sit dung de' zan tdi ban sau duoc hoan chink han. M9i gop j xin altt;lC gm ve Nhd XBGD - 81 Thin Hung D{lO, Ha Ni)i.
TAc
GIA
K.l. f)~NH NGHIA' V A PHAN LO~I K.1.1. Dinh nghia May dien la thiet bi dien trng dien tiro cau tao may day quan), dung M bien deli (may phat dien) hoac ngiroc dien), hoac dung d~ bien d6i ran 56, s6 pha v,v
Ve
tir, nguyen 1y Him viec dua van hien nrong cam dien g6m mach tir (l6i thep) va mach dien (cac dang nang hrong nhtr co nang thanh dien nang lai bien d6i dien nang thanh co nang (dong co thong 56 dien nhu bien dOi dien ap, dong dien,
r,
May dien lil may thtrong g~p nhieu trong cac nganh kinh te nhtr cong
nghiep, giao thong van tiiL. va trong cac dung CIJ. sinh hoar gia dlnh.
K.1.2. Phin lo~i May dien co. nhieu Ioai ducc phan loai thea nhieu each khac nhau, vi du
phan Ioai thea cong suat, thea cau tao, theo chtrc nang. thea Ioai dong dien (xoay chieu, mot chieu), thea nguyen If lam viec v.v .. Trong giao trlnh nay fa phan loai dtra vao nguyen 19 bien dbi nang ltrong nhir sau:
a) May difn link May dien tinh thirong g~p Ia may bien ap, May dien tinh lam viec dua tren
hien nrong cam irng dien ttl do su bien thien ttl thonggitra co chuyen dting ttrong d6i v(ji nhau.
cac C1l9n day khong
May dien tInh thtrong dung d~ bien d6i thong s6 dien nang. Do tinh chat thuan nghich cua cac quy lll~t cam irng dien tir, qua trlnh bien deli c6 tfnh
thuan nghich, vi du may bien ap bien dOi dien nang co thong s6: U I' I I' f. thanh dien nang co thong s6 UZ' 12, f. hoac ngircc lai bien dOi he thong dien
V2• 12, f thanh he thong dien VI' II' f. (hlnh K-l) b) May difn co phii'n di)ng (quay hoijc chuyln dtjng tkdng)
BA
Nguyen ly lam viec dua vao hien nrong cam irng dien tCr. 11!edien tir, do tll' tnrong Va dong dien cua cac cuon day c6 chuyen dong wang dOi voi nhau gay ra. Loai may dien nay thtrong dung de bien d6i dang nang luong, vf du bien dOi dien nang thanh co nang (dong co dien) hoac bien dc'3ico nang thanh dien
Hinh K-J
Hinh K-2
l
I
I May di$n tinh
May dj~n
I
I May khOng dong be? f
I
I
f
I
I
May di$n
mot chien
May
dong be?
I
I
May
May bien ap
1
9¢ng 00 kh6ng dcing be?
phat
d6ng be?
89n9 Cd
mol
May phat
mot
chj~u
chj~u
Hlnh -K3
nang (may phat dien). Qua trlnh bien d6i c6 tinh thuan nghich (hlnh K-2) nghia Ia may dien e6 tb~ lam viec ache dti may phat dien hoac dong CO dien, Tren hlnh K-3
ve
SO
TiT
CO BAN
MA Y f)I.E:N
Nguyen Iy lam viec ella ta-t ca cac may dien deu dua tren CO sa hai dinh Iuat cam img dien tit va Iuc dien tit. Khi tinh toan mach dien tit nguoi ta sir dung dinh luat dong dien roan phan,
.mQ
diqn tlr
a) Truong hlfP til thong l/J bien thiln xuyen qua vong day.
Khi tit thong cb bien thien xuyen qua vong day da.n, trong vong day se cam ling sue dien dong, Neu chon chieu sue dien dong cam ling phu hop voi chieu ella tu thong thee quy tAe van nut chai (hlnh K-4), strc dien dong trng trong mot vong day, dUCJeviet thee eOng thirc Macxoen nhir sau:
cam
dcD e=-dt
(K.l)
Dau 0 tren hinh K.4 chi chieu di tir ngoai vao trong giay. Neu cuon day c6 w vong, sue dien dong cam irng cua cuon day se la:
e=---=--
wdCD dt
d\jJ
dt
(K.2)
HinhK -4
Trong do:
\jJ
Trong do: B- tir cam do bang T (tesla), 1- chieu dai hieu dung cua thanh dAn (phan thanh dan narn trong tit mrong) do hang m.
cam
Hinb K·5
(K.4)
K.3. NGUY~N L Y
MA Y PHAT
a ch€
dQ may
Cho co nang cua dong co so cap tac dung vao thanh dan mot luc eo h9C FCO' hanh dan se chuyen dong voi t6c do v trong til tnrong cua nam cham N- S t (hlnh K-7) trong thanh dan se cam img sU"cdien dong e. Neu n6i vao hai cue: cua thanh dAn dien tro R cua tai, dong dien i chay trong thanh dan cung cap dien cho tai, Neu bo qua dien trc cua thanh dan, dien ap d~t vao Iai u e. Cong suat dien may phat cung cap cho uti
13.Pd= ui
= ei, = Bil
co chieu nhu hinh
HlnhK -7
Dong dien i nam trong til tnrong se chiu tac dung cua luc dien til F dl K - 7. Khi may quay voi t6c dQ khong d6i luc dien dong co so cap: 8
Ct1
cua
Fea
Fd\
Nhu vay cong suat co cua dong thanh cong suat dien Pd =ei nghia
CO So'
Hl Co'
K.3.2.Chi'dQ
dQng co diqn
Cung cap dien cho may phat dien, dien ap U ella ngu6n dien se gay ra dong dien i trong thanh dAn. Dirci tac dung cua tir tnrong se c6 luc dien tir Fdt = Bil tac dung len thanh dan Iam thanh dan chuyen dong voi t6c d9 \ e6 chien nhir hlnh K8.
I
Nhir vay e6ng suat dien F d =ui dua vito dong co dil diroc bien thanh cong suat
Co'
dong cc, Dien nang dll duoc bien dOi thanh.co nang. Ta nhan thay cung mot thiet bi dien tir IUy theo nang Iuong dua vao rna may dien c6 the lam viec b eh€ dt) dong Co' hoac may phat dien, MQi Ioai may dien d~u c6 tinh chat thuan nghich.
Hinh K -8
Lei thep cua may dien HI.mach tir. Mach tu la mach khep kin dung dan tir thong. Hinh K-913. mach tir don gian: mach tir dong nhat bang thep ky thuat dien va c6 mot day quan, Dinh luat dong dien toan phan
.
de
fHdl ==
I
HI =wi
Trong d6: H - ctrong d¢ tir tnrong trong mach tir do bang
Nm;
w - s6 vong day cua cuon day: Dong dien i tao ra tit thong cho mach tit, goi HI. dong dien ti'r hoa,
Tfch
r ---I
... --
--I
w
I
s6 wi dtroc goi
,,
.1
Trong do:
HI' H2 - wong trng cirong d(l til tnrong trong doan 1.2;
11 ,12
I
C6 dan -
tnroc
tu
thOng <I> da chon thea quy tAc van nut chai. M(lt each tdng quat d6i vci mach tir co n doan va m cuon day dinh luat mach tit ducc viet:
n
k~1
rn je l
L:Hkik,= LWjij
trong do: dong dien ij nao c6 chieu phu hop voi chieu k- chi s6 ten doan mach til.
tac v~n nut chai se mang dau duong, khOng phu hop se mang dau Am.
j - chi s6 ten cuon day dong dien. K.4.2.Tinh tean mach to'
Vi¢c tinh
roan
tM
10
Bai todn thudn: Cho bitt til thong, tinb dong dien til h6a (hoac so yang day) d~ sinh ra til thong ay. Viecgiai bai toan
Vi d u: Cho mac h tir khong phan nhanh nhu blob K-10, tir thong b cac dean deu gi6ng nhau, do d6 tir cam cua moidoan mach ay la: B2=S2 S, ' S2 - ti€t dien doan mach tll 1, 2. Tir tri sO' tir cam B b tirng doan mach , ta tinh cuong dQ tll tnrong H nrong trng voi moi doan mach aynhu sau: D6i voi doan mach 2 Itt khe hb khong khi, tll tri so nr cam B2 ' ta tfnh cirong di) tll tnrong H2 nhu sau:
Hinh K -10
<D
$
l
?" .... -
H2
_ B2
-
. ).to
trong do
).to
ttr
Hi v4t lieu
hoa B=f(H) tren hlnh K-l1 (hoac bang) d6i voi cac IO{Li thep, Tir tri sO' B, ta tra ra tri sO' HI nrong ii'ng. Sau d6 ta tim tcing rHkik = H,11+ H212. Tir do ta tinh ra duqc dong dien ti:r hoa (hoac sO'vong day),
B (T)
tu
H
Aim Hinh K - II. Duong cong ttl hoa
K.S.
cAc
V~t lieu ch€ tao may dien gom : v~t lieu dAn dien, vat lieu dan nr, vat lieu each dien va vat ,li¢u ket cau.
11
M che
nhom
VI chiing
khong
dat lim
va cac hop kim khac nhu dong .dung dong, doi khi nhorn.
phot pho. D~ eh€ tao day quan ta thuong may dien vanh dung cong suat nho va trung long s6c hoac blnh,
Day dong
va day nhorn nhu soi viii, sci thuy tinh, giay nlura hoa hoc, san ernay. dien ap duoi 700V ngoai dong, ernay VI lap each dien mong, doi chieu,
Voicac
dat d(t hen yeu cau doi voi cac b(l phan khac nhu vanh truot, nhom,
ca hop kim ella dong hoac nh6m, hoac c6 cho con dung d thep de tang
v 1)t lieu
a doan
ky thuat dien thuat tr6 va dong
mach ta c6 giam
tit thong bien doi voi tan s6 50 Hz thuong dung thep la mm, trong thanh phan thep c6 tit 2-5% Si (de tang
dong dien
xoay),
a t&n s6
cao han,
dung
thep la kg
dien }oay
tir ducc d~c tnrng bang suat t6n hao. Thep Ia ki thuat dien
mm. Tt'5n hao e6ng suat trong thep la do hien nrong phap can n6ng va can nguoi, Hien nay voi may bien dung thep can nguoi VI eo d<) tit tharn cao han va cong
doan mach
tit c6 tit tnrong khong d6i, thtrong dung thep due, thep ren
Trong
may dien,
vat lieu
t6t, ch6ng
Am
cua chat
quyet
Neu tinh nang cao thi lap each dien co th~ m6ng Chat each dien chu yeu b the nin, g6m 4 nh6m: - Chat hfru co thien nhien nhu giay, vai lua
12
- Chat vo COnhu amiang, mica, sci thuy tinh - Cac chat tong hop - Cac Ioai men, son each dien Chat each dien t6t nhat HI.mica, song tuong d6i dat nen chi dung trong cac may dien c6 dien ap cao. Thong thuong dung cac v~t lieu c6 soi nhir giay, vai, soi v.v .. Chung c6 d<> ben co 16t, mern, re tien nhung dan nhiet xau, hut am, each dien kern. Do d6 day dan each dien sci phai duoc say tarn d~ cai thien tfnh nang cua vat lieu each dien. Can crr vao d,q ben nhiet, vat lieu each dien diroc chia ra nhieu loai cap each dien sau: Cap each dien Nhiet d¢ gioi han cho phep vat lieu,
(DC)
V~t li¢u
A E B
Sci
tam trong v~t lieu htru co long. Vai loai rnang tong hop.
105
100
115
120 130
Amiang, sci thuy tinh c6 ch,(t k€t dfnh va v~t lieu g6c mica Amiang, vat lieu g6c mica, soi thuy tinh c6 chat k€t dfnh va
tAm t6ng hop, V~t lieu g6c mica, amiang sci thuy tinh ph6i hop chat k€t dinh va Him silk hnu CO
120 140
155
180
Ngoai ra con co chat each dien long (dau may bien ap),
13
ca
De lam mat may dien, phai e6 bien phap tan nhiet fa moi tnrong xung quanh. SI! tan nhiet khong nhtrng phu thuoc vao be mat lam mat ella may rna con phu thuoc vao 51! d6i hru ella khong khf xung quanh hoac ella moi truong lam mat khac nhu dau may bien ap v.v .. Thuong vb may dien duoc eh€ tao e6 cac canh tan nhiet va may dien e6 he th6ng quat gi6 de lam mat. Kich thtroc cua may, phuong phap lam mat, phai duoc tfnh toan va Iua chon de cho d(l tang nhiet cua v~t lieu each dien trong may khong vuct qua d¢ tang nhiet eho phep, dam bao eho v~t lieu each dien lam viec lau dai khoang
20 nam.
Khi may dien I~m vlec b eh€ d¢ dinh rmic, d(l tang nhiet cua cac phan tii' khOng virot qua dl) tang nhiet eho phep, Khi may qua tai, d(l tang nhiet se virot qua nhiet d¢ cho phep, VI the' khOng eho phep qua tai IAu dai,
Bi~u thire
e = --_
wd<ll
= ~-dlV
11'= wlj)
_______
Sue dien dong thanh Lire dien tit Tir ap Sue tit dong
Fdl
·_~
dan e
e = Blv
• • _
Fdl
= Bit HI wi
LHklk
k=l
= L.wjij
j=I
14
1. Cac
bo phan eo ban cua may dien H1 gr? Chirc nang cua cac bo phan ay.
2. Giai thfeh irng dung cua dinh luat cam ling dien tir va hrc dien tir trong may dien. 3. Giai thieh nguyen
ly thuan
4. Dinh luat mach tir va phtrong phap tinh mach tiro 5. Cac vat lieu ehinh eh€ tao may dien Ia gi.
MOT
Bili
s6 BAI GIAI
so K.1
cam
Mot thanh dan ab eo chieu dai 1 nam trong khe ha cua mot nam cham dien, Cho thanh dAn chuyen dong thang g6c v6i tir tnrong vel t6c d¢ v. Xac dinh tri s6 va chieu suc dien dong irng e. Btli gidi
Hz Irong
, 12
Hz
quy tAc van nut ehai. Tri s6 strc dien dong cam irng trong thanh dan lit:
HlnhK ·12
Ap dung
Bili
quy tAc ban lay phai chieu sdd e tir b den a (hlnh K - 12).
so K.2
_
M¢t thanh dan ab eo chieu dai I narn trong khe hb cua nam cham dien . Xac dinh tr] so va chieu cua luc dien tir tac dung len thanh dan khi thanh dan mang dong dien I. Btli gidi
HinhK ·13
15
Fdt
Ap dung guy tac ban tay trai xac dinh diroc chieu cua F dt nhir hlnh K - 13..
co
1000 Yang.
H (AIm)
B(T) H (AIm)
165
1,6
6000
400 vong
12
1A
+ *- ...- - - - - - - - - - - ~
HinhK -15
Chien dai cua loi thep 1 = 0,5m. Tiet dien 'Wi thep S = 10- m
3 2
a bai
trong 16i thep bang 1,5 . 10- Wb, Xac dinh dong dien 13,
Dap s6 : 13 = 0,9 A
16
Ap
1.1.1.£>inh nghia
May bien ap la mot thiet bi dien tir tinh, lam viec theo nguyen Iy cam irng dien tir, dung de bien dOi dien ap cua he th6ng dong dien xoay chieu nhirng viin gift nguyen tan so, H¢ thong dien dau vao may bien ape truce We bien d6i) co: dien ap U I' dong dien II' tan s6 f. H¢ thong dien dau ra cua may bien ap ( sau khi bien d6i) co: dien ap U2, dong dien 120va tan s6 f. Trong cac ban ve, may bien ap diroc ky hieu nhu hlnh 1-1.
Hinh 1 ·1
sa cap
WI'
dien ap
sa cap U I. dong dien sa cap I I' eOng suat sa cap PI_ Cac dai hrong va cac
thong s6 thu cap co chi s6 2: S6 vong day thu cap w2' dien ap thu cap U2, dong dien thu cap 12, cong su!'t thu c!fp P2.
(; I rin 'fRi:'iH
MAy mtl'
17
Neu dien ap thu cllp IOn han SO cap ia may bien ap tang ap, Neu dien ap thu cap nho han dien ap so cap goi la may bien ap giam ap, Cac d~i luong dlnh mjrc Cac dai hrong dinh rmrc cua may bien ap do xirong ch€ tao may bien ap qui dinh d~ cho may co kha nang lam viec lau dai va t6t nhat. Ba dai IUQ'ng djnh mire co ban la:
1a dien
ap giifa cac eire cua day quan thu clip, khi day quan thu cap ho mach va dien ap d~t vao day quan sa clip la dinh mire. Ngiroi ta qui troc, voi may bien ap mot pha dien ap dinh rmrc la dien ap pha, voi may bien ap 3 pha Ill. dien ap day. Dan vi dien ap ghi tren may thirong Ill.V hoac kV. b) Dong di~n djnh mtic. Dong dien dinh rmrc Ia dong dien dii quy dinh cho mOi day quan cua may bien ap, irng voi cong suat dinh mec va dien ap dinh rmrc, D6i voi may bien ap mot pha, dong dien dinh mire la dong dien pha. D6i vci may bien ap 3 pha, dong dien.dinh rmrc Ia dong dien day. Dan vi dong dien ghi tren may thuong la A. Dong dien dong dien thir cap dinh mire
ky hieu
I2dm.
suat
bieu kien dinh mtrc. COng sUllt dinh mire ky hieu la D6i vci may bien ap mot pha cong suat dinh rmrc
Sdm
Ia:
( 1.1)
Iidm
D6i voi may bien- ap ba pha cong suat dinh mire la:
Sdm
(1.2)
Ngoai ra tren bien may eon ghi tan s6 dinh mire fdm• s6 pha, sa dO n6i day, dien ap ngan mach, che' dQ lam viec v.v ..
18
Dien ap may phat thirong Ia 6,3 ; 10,5 ; 15,75 ; 38,5 kV. nang cao kha nang truyen tai va giam t6n hao cong suat tren duong day, phai giarn dong dien chay tren dirong day, bang each nang cao dien ap. Vi vay dau dirong day can d~t may bien ap tang ap, Mat khac dien ap cua tai thirong khoang 127V den 500V; dong CO cong suat Ian thuong 3 hoac 6 kV, VI vay (; eu6i duong day can d~t may bien ap giam ap (hlnh 1-2).
De
May phatdi~n
MBA ha ap
rai
Ngoai ra may bien ap con duoc sir dung trong cac thiet bi 10 nung (may bien ap 10), trong han dien ( may bien ap him) lam nguon cho cac thiet bi dien, dien tir can nhieu cap dien ap khac nhau, trong linh vue do luang (may bien dien ap, may bien dong) v.v ..
de d~t day
quan
GOng la pMn khep kin mach tll giua cac tru, - Tru va gong tao thanh mach
D~ giarn dong dien xoay trong loi thep, ngiroi ta dung thep l.a ky thu~t dien (day 0,35 mm den 0,5 mrn, hai mat c6 son each dien) ghep lai vci nhau thanh l6i thep (hlnh 1-3a).
loi thep, May bien ap thuong e6 hai hoac nhieu day quan, Khi cac day quan d~t tren cling mot tru, thl day quan thap ap d~t sat tru thep, day quan cao ap d~t long fa ngoai. Lam nhu vay se giam diroc v~t lieu each dien va khoang each each dien v6'i phan tiep dA't (loi sat) nen giarn duoc kich thuoc may bien ap. (hlnh I ~3b).
a)
H inh 1-3. Loi thep va day quan may bien ap
lam mat va tang cuong each dien eho may bien ap, nguci ta thuong d~t loi thep va day quan trong mot thung chua dau may bien ap, Doivoi may bien ap cong suat lon, thung dau e6 canh tan nhiet va trong nhieu tnrong hop phai lam mat cutmg birc bang each d~t quat gi6 thOi vao cac canh tan nhiet va trong nhieu truong hop phai lam mat cutrng birc bang each d~t quat gi6 thOi vao cac canh tan nhiet. Ngoai fa con c6 cac su xuyen fa dti n6i cac dau day quan ra ngoai, be) phan chuyen mach dieu chinh dien ap; ro le hoi de bao ve may, blnh dan dau, thiet bi ch6ng v.v ...
De
vo
am
de
?fl
Khi ta n6i day quan sa cap W I vito nguon dien xoay chieu dien
ap u I • se c6
dong dien sa cap i, chay trong day quan sa cap wI. Dong dien iI sinh ra tit
thOng bien thien chay trong Wi thep, til thong nay m6c vong ( xuyen qua) d6ng thoi voi ca hai day qulin sa cap wI va thu cap w2' diroc goi la ttl thong chfnh. Theo dinh luat cam trng dien tir, sir bien thien cua tir thong vao day qulin sa cap strc dien dong la:
( 1.3) Va
cam ung vao day quan thir cap sue dien dong la:
d4l dt
(1.4)
e2 ==-W2-
Trong do wI' w2 la s6 vong cua day quan sa cap va thu cap. Khi may
bien lip khong tai, day quan thu cap ha mach, dong dien thtl cap 12
= O. ttr
thong chinh trong loi thep chi do dong sa cap I I khong tai sinh ra, c6 gia rr] bang dong tu hoa 10. Khi may bien ap CO tai. day quan thu cap n6i voi tai c6 t6ng tra tai Z" diroi lac dong cua strc dien dong e2' CO dong dien thu cap i2 cung cap dien cho tai, Khi ay tu thong chinh do d6ng thai d hai dong sa cap 1I sinh ra. ,---I
I
va thu cap 12
...
--- .... ,
I I
cp
Hinb 1·4. Sa d6 nguyen Ii may bi€n lip
"11
(1.5)
(1.7) (1.8)
Nhln cong thirc (1.5) va (1.6) ta th~y: sue di~n dong ding tan s6, nhung tri s6 hieu dung khac nhau. Neu ehia EI eho E2 ta co:
(l.9) k duoc goi la h~ s6 bien ap, Neu bo qua dien tra day qu~n va tit thong tan ra ngoai khOng khi, e6 coi gan dung V I ""EJ, V2 "" E2 ta co:
tM
V2
VI
""§_:::: wI =k
E2 w2
nghTa la ty s6 dien ap
< WI
22
Nhu vay day quan sa cap va thu cap khong tnrc tiep lien he voi nhau v~ dien nhirng nho co til thong chinh, nang IUQ'ngdii diroc chuyen ttt day quan SCi cap sang thu cap. Neu be qua ton hao trong may bien ap, c6 th~ coi gan dung, quan he gitra cac IUQ'ng sa cap va thU' cap nhir sau:
ho~c
1.4.
MO
HiNH ToAN
eVA
MA Y BIEN
A.p
De thiet
lap mo hlnh roan tnroc het xet qua trlnh dien tir trong may bien ap,
r-~~+-r'~'~-
.- - - - - -- - - ~...- - - - - - --.
¢I
r-r
r;"--
Ngoai tu thong chinh <I> chay trong 15i thep nhu dii noi a tren, trong may bien ap con co tir thong tan. Tir thong tan khong chay trong 16i thep rna chay tan ra trong khong khi, cac vat lieu each dien vv ... Tir thong tan khep mach qua cac v~t lieu khong silt tit, co d¢ dan tir kern, do d6 tu thong tan nho han rat nhieu so voi til thong chinh. Tir thong tim chi moe vong rieng re voi moi day quan, Tir thong tim moe vong sa cap ky hieu la
\jill
do dong dien
sa
cap il gay
23
tao Tu thOng tim m6c vong thu cA'p 'l'a. do dong dien thtr cap i2 gay ra. Tit thOng tan diroc d*c tnrng bang dien cam tan. Dien earn tan day quan so cap LI lit : LJ
= ~tl
II
(1.11)
~t2
12
(1.12)
so
cap R I' dien cam tan so cap L I' Ap dung dinh luat
Kiechop 2 ta c6 phirong trinh dien ap viet diroi dang L dil R·111+ 1-=uJ+el dt
tri
(1.13)
ZI :: RI + jroLI Trong
= Rl + jXI
U1
= Rill + jXllt
••
-EJ =Ztlt
-EJ
(1.15)
tra tai
2 viet
24
02 =-e2
di R· - L 2- 1 212 dt
(1.16)
Neu viet diroi dang s6 phrrc, tcing trc phirc day quan tlur cap la:
( 1.17)
trong d6 X2= roL2 la dien khang tim day quan tht'i cap. Phuong trinh dien lip thir cap se ta
4
U2
=-
E2 - R2
Iz - j X2
12 =
- E2
- Z2 12
(1.18)
Trong phuong trlnh dien lip so cap, U I = Ir thirong rat nho vi the c6 the lay ga:ndung U I :::::; EI.
Vi dien lip hroi dien d~t vao may bien ap U I khong dlii, cho nen sac dien dong El khong d6i va tit thong chinh cllmax se khong dOi. C1 che' d¢ khong tai, tit thong ehinh do sue tit dong cua day quan so cap iOwo sinh ra, eon b eh€ d¢ e6 tai, tit thOng chfnh do sue tit dong ca 2 day quan sa cap va th(c cap sinh ra. Sue tit dong hie d6 co Iii la i1w l-i2 w2. Co dau- truce i2 vi i2 sinh ra tit thong nguoc voi chieu ~ chinh di chon ( hinh 1-5). Vi Il»max khong dOi, cho nen suc tit dong khong Iii bang suc tit dong Wc c6 tai, do do ta e6 phirong trinh sue tit dong du6i dang tuc thai nhu.sau:
)
Chia
25
10 =1,-12-=1,
- w2 wI
--=11
i2
--=1,
i2
-12
.,
w2
i, = io + i 2
( 1.20)
h¢ s6 bien ap
-,
i2 k
i'2 la dong dien thli' cap da qui dOi ve phia so cap, Phuong trlnh sue tir dong dirci dang phirc la: (1.21 ) Phuong trinh sue ttr dong cho ta thay ro quan he gitra dong dien sa cap va thu cap. H~ ba phirong trlnh dien va tit (1.13, 1.16, 1.20, hoac 1.15, 1.18. -1.21) Ia mo hinh toan cua may bien ap.
1.5.so
Tit mo hinh toan:
BltN
Ap
( 1.22) ( 1.23) (1.24) Ta xay dung mo hlnh mach, do la sa d6 dien, goi la so d6 thay the' , phan anh d~y du qua trinh nang hrong trong may bien ap, thuan lei cho viec phan tich,nghien crru cua may bien ap,
m xay dung
sa d6 thay the', tnroc her can thirc hien mot s6 bien d6i toan hoc.
D~t
. .
Z'1=k1Z2;
R'2=k2R2
; X'2=k2X2
(1.27)
.-
1'2
( 1.28)
f2 =k
Iz
(1.30)
Phuong trlnh (1.28), (1.29) la phtrong trmh dien ap thtr ctfp da: qui d6i v~
.
sa cap. Trang do E'2. U2, f2' Z'2' Z', Ian IUQ't duoc goi Hl srrc dien dong thu cap, dien ap thu cap, dong dien thu cap, tong tro day quan th6' cap, t6ng tro tai da: qui dOi ve sa cap, H~ (1.25, 26, 27, 30) U. cac cong thUe qui dOi cac dai luqng thtr cap ve so cap. Ta bi€t rang, diEiu kien qui doi lit bao toan nang Iuong. Dieu kien do dii 'duqc dam baa trong qua trlnh bien d6i tren. ThI,fC vay, cOng suat tren cac phan tii truce va sau khi qui d6i bang nhau. E'2I'2
- R2I22
27
do thay the
may bien ap
Bay giG ta xet phuong trlnh (1.22), ve phai phuong trlnh gam :Z I1I la dien ap roi tren tdng tra day quan Z I va ( ~ E) chfnh la dien ap rei tren tOng tra Zth di_ictnrng cho tit thong chinh , va t6n hao silt tit. VI til thong chlnh do dong dien khong tai 10 sinh ra do d6 ta c6 th~ viet: (1.31 ) Trang d6: Zth
= Rth + jXth la
Rth la dien tra tit hoa di_ictnrng cho t6n hao sat tiro
~Pst Xth
= Rthl 2 0
la dien
~
khang tit hoa d*c tnrng cho tit thong chinh CPo
Thay gia tr] - E) vao he 3 phirong trlnh may bien ap, cu6i cling ta co:
-'
VI =ZI II+Zth 10
(1.32)
.
U'2
= Zth 10-
2'2 1'2
(1.33) ( 1.34)
chfnb
la
va
t,
phuong trinh Kiechop 1 viet cho mach dien hinh 1.6a. Nhanh co Zth duqc goi
la nhanh tu hoa,
Thong tbu~g t6ng tnJ nhanh tit hoa ra't Ion, dong dien 10 nho, do d6 c6 th~ bo nhanh fu hoa ta co sa do thay the gan dung hlnh 1.6b. So do gan dung duqc sir dung nhieu trong tfnh toan cac di_ictinh cua may bien ap, Trang so do gao dung hlnh 1.6b. Rn
= RI
+R 2 ;
28
l-U
a)
b)
1.6. CH~
dien ap,
1)0 KHONG
TAl
eVA
MAy BIEN Ap
Che d¢ khong tai HI.che d¢ rna phia thu cap h6 mach, phia
(
sa
= 0 ta co:
hoac (1.35)
20 == 21 + 2th'
ap khong
t!l.i
Sa d6 thay the! ella may bien ap khong tai vi! tren hinh 1-7
T6ng trb Zo thirong nrt Ion VI the! dong dien khong tai nho bang 2 % + 10% dong dien dinh rmrc.
29
6 ch€
trong 16i thep va cong suat t6n hao tren dien tra day quan sa cap ~PR
VI
dong dien khong tai nho cho nen co the bo qua cong suat t6n hao tren dien tro va coi gan dung: (l.36a) TOn hao sat tir
~Pst
dtroc tfnh dua vao d~c tinh cua rhep nhu sau:
~~I
0;;;
PI ,a/soB
2( 50 )1,3 G f
(l.36b)
Trong do: P]'0/50 Hi cong suat t6n hao trong tli thep khi tAn s6 50Hz va tir
cam 1 T. D6i voi Iii thep ky thuat di¢rl3413 day 0.35 mm, PI ,0/50 = 0,6 W/kg.
B ttr cam trong IMp (T) G kh6i hrong thep (kg)
=I
Ro
=I
Po
=0.1 .... .3 0
Tit nhfrng d~e di~m tren khi sir dung khOng nen tai hoac non tai .
de may
1.6.3. Thi nghiqm khong tii ella may bien ap D~ de dinh h¢ s6 bienap k, t6n hao sat
D~t dien ap dinh rmrc vao day quan sa
tu va cac
ve
do cho ta cac s6 lieu sau: Oat kt chi cOng suat khong tai Po ::::::lI.Pst'Ampe cho ta dong di~n khong tai 10, OicvOn k€ eho gia tri U I' U20.
k€
30
so' bien
E2
up k U20
Hinh 1-8. Sa do thl nzhiem khOne tai MBA
k=o WI W2
==§_~~
10 11dm
==3%+10%
15
R I nen lay gan dung
( l.37)
(1.38)
-U Z 0--- 1dm
10 Cling nhtr tren.tong tn1 til hoa lay gao dung Ill:
( 1.39)
(1.40)
==JZ5
...,R5
( 1.41)
x., ~x,
f) H f sli' cong suat khong tdi
cosC:Po == Po == + 0,3 0,1
(1.42)
(1.43)
U1dm.lO
31
A.p
Che do ngan mach ia che d(> rna phia thir cap bi n6i tat lai, sa cap va.n dl},t van dien ap, Trong v~n hanh, do nhieu nguyen nhan lam may bien ap bi ngan mach nhir hai day dAn dien a phia thir clip ch~p. vao nhau, roi xu6ng dlit hoac n6i vui nhau bang milt day tOng tra dt nho, Dtfy la tlnh trang Sl! c6.
Sa d6 thay the cua may bien ap ngan mach ve tren hlnh 1-9. VI tdng tro
Zth
tu
ia dong
I-n
+R
Ia
z, =
Zn
JR~+ X~ia
tOng
tro
ngan
mach may bien ap la tOng tra phtrc ngan mach may bien ap
dq
ngiin mach
Tit phuong trlnh tren ta c6 dong dien ngan mach khi dien tip sa cap dinh rmrc :
I = U1dm
n
Zn
( 1.45)
32
rat nho eho nen dong dien ngan mach thtrong nit
Ion bang 10 + 25 Ian dong dinh rmrc, nguy hi~m d6i voi may bien ap va imh huang den cac tai dung dien. Tir cac nhan xet tren, khi SU dung may bien lip can tranh tinh trang ngoin mach,
sa
cap bang Un sao cho dong dien trong day quan bang dinh
rrurc. Un goi la dien ap ngan mach, thuong dtroc tinh thea phan tram cua dien
U1dm
( 1.46)
[de
dien
ap
ngan mach dien ap thtl cap U2 0 do d6 di~il ap ngan mach Un 18. roi tren t6ng tra day quan, Vi dien ap ngan mach nho, thong ¢> se
tu
I
nho,
co
th~ b6 qua t6n hao sitt tiro Cong suat do duoc trong th! nghiern ngan
mach Pn chinh 13.t6n hao trong dien tro 2 day quan, Tir d6 ta tinh ra dircc thong s6 day quan trong sa d6 thay the.
a)
de
Z n =~
(l.48)
x, =JZ~ -R~
(1.49)
De tinh
gan dung sau
thong s6 day quan cua may bien ap, thuong dung cac cong thirc
a, R l~ R' 2~2
X l~ Biet
(1.50)
x' 2~2 x,
M s6
bien ap, tfnh duoc thong s6 thu cap chua quy d6i
(1.51)
_R'2 R 2-k2
( 1.52)
(1.53) Hinh l-Ll a la tam giac dien ap ngan mach, hlnh 1~11 b la tam giac tong tn:, ngan mach, mach Dien ap ligAn mach Un g6m hai thanh phan: thanh phan tren dien tra ngan
dung UnR; thanh phan tren dien tra ngan mach Xn goi 18. dien lip ngiin mach phan khang UnX(hinh 8-11a). d) Di~n ap ngan macb lac dung phOn tram UnR%=
Hinh 1·11
( 1.54)
e) Difn dp ngiln m{lch phdn khang phiin tram U nUn = XnIldm 100%'= U %sinrn x% yn ldm
34
(1.55)
e05<pn =_n
Zn
1.8. CHE
DO CO
TAl
eVA
MAy BIEN Ap
Che de;. e6 tai 13. che de;. trong do day quan 5(1 cap n6i vao ngu6n dien ap dinh mire, day quan thu cap n6i voi tai, danh gia rmrc de;. tai, nguoi ta dua
De
ra h~ 56 tai kt
de;. tai, phuong trlnh dien ap va dong dien d& xetu bai 1.4 (cong thirc 1.13, 1.16, 1.20 hoac 1.15, 1.18, 1.21), 5(1 d6 thay the' d& xet cr bai 1.5 (hlnh 1.6a,b). Cac thong 56 cua 5(1 d6 thay the' dU'ge xac dinh bang cac thi nghiern khOng tai va ngan mach (bai 1.6, 1.7).
a che
DU'&iday ta dua vao h¢ phirong trlnh va S(1 d6 thay th~ d~ nghien ciru mot
s6 d~e tfnh lam viec hie e6 tai,
1.8.1. flq bien thien di'n apth(r ci'p theo tai. £h/ang d~c tinh ngoai
a)
May bien ap e6 tai, 51,1' thay dOi tai gAy nen S1,I' thay dOi dien ap thu cap U2• Khi dien ap S(1 cap dinh mrrc, dQ bien thien dien ap thli cap ,1.U2 la:
,1.U2 = U2dm- U2
(1.56)
DQ bien thien dien ap thu cap phan tram tinh nhu sao:
,1.U % .2
= UUm U
- U2 100%
(1.57)
2dm he 56 bien ap k= WI ta c6 : w2
Nhan
,1.U2 %
(1.58)
35
D6 thi vecto ella may bien ap tmg voi sa d6 thay the' gAn dung hlnh 1-12 De tfnh dU2 ta chieu
,
ve tren
V 1 len V'2' Theo d6 th] thay rang g6e lech pha giua
U 1 va U
khong Ion, e6
tM
2,0:;:
AC
= AB
(1.59a)
Hinh 1-12
<Pt la g6e lech pha gifra dien ap U 2 va dong dien Iz , chfnh Ia g6e ella tOng tra tai: X CPt"" arctg-t Rt
= kt
(1ldrnZn
COS~t
__ 1_1_ trong d6 : k tIldrn Tr] s6 dUl c6 the tfnh chat cua tai, Tren hlnh 1-13a
qJ'C
C.
36
DuOng d~c tfnh ngoai cua may bien ap bi~u di~n quan U 1 = Udm
M U2
= f(12),
khi
vA
Dien ap thtr cap U2ia: Dira van cong thirc (1.62) ta ve duong dac tlnh ngoai, Tir do th] ta thay, khi tiii dung, 12 tang thi U2 tang. Khi tai earn hose tra, 12 tang thl U2 giarn ( tai cam dien ap U 2 giam nhieu hen). Dien ap Ia mot thong s6 c6 y nghia ra't quan trong, trong van hanh khong duoc bien thien qua pham vi cho phep, D~ dieu chinh U2 dat diroc gia tri mong muon, ta tbay dOi s6 vong day trong khoang ±5% ( thirong thay d6i s6 vong day cuon cao ap d6 dong dien nho viec thay dOi s6 vong day thirc hien de hon), Vi the cac day quan may bien ap e6 che' tao cac dau phan ap,
0,5 a) b)
1,0
TOn haa tren dien tra day quan sa cap va thtl cap goi la ton hao dong dP TOn hao dong phu thuoc van dong dien tiii:
222 APd = I lR, + I 2R2 = I
I
d'
(RJ
+ R 2)
IdmRn
'
222 = I tRn = k ,I
(1.63)
37
(1.64) trong do P n 11.\ ong suat do dU'Q'ctrong thi nghiern ngan mach, c TOn hao sa.t tit aPsl trong loi thep, do dong dien xoay va tit tr~ gay ra. TOn hao sat tit khong phu thuoc tiii rna phu thuoc vao tit thong chinh, nghia la phu thuoc vao dien ap, TOn hao sat tit bang cong sufit do duoc khi thi nghiem khong tai, aPSI = Po Hieu suat may bien ap la ( 1.66) (1.65)
thu)
kt
=-.!L=~
12dm
Sdm
Neu coso
1,0
11 COSC!l2=1
h
Sau khi tlnh, ta co hieu sufit cue dai khi tOn hao d6ng bang t6n haa sat tit: k 1Pn
2
,......
= Po.
If
;j
I I I
Co5ql2"'Q,8
=Jffo
p
(1.67)
!
; ;
0,92
D6i voi may bien ap cong suat trung binh va Ion, hieu suat cue dai khi he s6 tai k, = 0,5+0.7.
.
0,9
I
0,4\·0,6 0,8 1,0 1,2
0,2
Duong d~c tinh hieu suat ve tren hlnh 1-14. Co nhan xet rang tron g
38
pham vi 0,4 < kt < 1,2 hieu SUeltthay dOi khong dang ke.
Ap BAPHA
bien dOi dien ap cua h¢ th6ng dong dien ba pha, ta e6 th~ dung 3 may bien ap mot pha ( hlnh 1-15a) hoac dung may bien ap ba pha ( hinh 1-15b). Ve cau tao, loi thep cua may bien ap ba pha g6m 3 tru nhu hlnh 1-16. DAy quan sa cap ky hieu bang cac chtr in hoa: Pha A ky hieu AX, pha B hieu BY, pha C la CZ. DAy quan thu cap ky hieu bang chll thuong: pha a la ax, pha b la by, pha c la cz. DAy quan sa cap va thu cap c6 the n6i hai hlnh sao hoac hlnh tam giac. Neu sa cap n6i hlnh tam giac, thu cap n6i hinh sao c6 day
De
ky
trung tinh ta
A
ky
x
kieu la Y IY N'
B
y
c
z
x
a
y
b a)
a
b)
GQi s6 vong day pha m¢t pha dien ap pha gitra Upl wI --.=Up2 W2
sa
Celp la
sa cap
(1.68)
,Ty s6 dien
thuoc vao ty s6 vong day rna con phu thuoc vao each n6i hlnh sao hay tam giac, Khi n6i MY ( hlnh 1-17c), hinh sao Ud2
sa cap
= J3up2
V~y ty
s6 dien ap
day Iii:
"
39
( 1.69)
p2
Upl =~
Ud2
Up2
w2
Ud2
.J3up2
hUpl
_ wI - w2
1·18a).
sa ca'p Udl
=:J3u pi
nen:
0.71)
bien ap lam viec song song voi nhau, ta phai chu y den g6c lech pha giua dien ap day sa cap va dien lip day thu cap. Vl tbe khi ky hieu t6 dau day cua may bien ap, ngoai ky hieu each da'u cac day quan ( hlnh sao hoac hlnh tam giac), con gbi them chtr s6 chi g6c lech pha giii'a di~n ap day sa cap va thrr cap, Vi du Y/Y - 12 (hlnb J·J7a) g6c lech pha gitla dien ap day sa cap va thu cap la 12 x 300
y t61 ty
= 3600.
= 330°.
ap
40
Khi ve do thi vecto de xac dinh goc lech pha, can chu y pha cua dien ap pha cac day quan tren cling mot tru, PhI}. thuoc vao chieu quan day, va ky hieu dau day, chung co the trung pha nhau ( hlnh 1-19a) hoac nguoc pha nhau ( hlnh 1-,19b). Can cu vao each dau day ( sao hoac tam giac), ve di¢n ap day sa cap U AB va thu cap Uab . Tir d6 xac dinh g6c lech pha giira dien ap day DAB va thir cap Dab' Tren hlnh 1:-18 goc Iech pha Ia 330 0 30 330°,
sa cap
to dau day
la
1-18) ky hieu
A
la
a,Y
Yj/1 -11.
Wz
C
c Y a) 9 z
\/b,Z
c,x
a~ z
{
a)
X a x b) Hinh 1-19
a
b)
3
Hinh 1-18
D6i voi may bien ap ba pha d6i xtrng khi nghien diu chi can viet phirong trinh sa dO thay the, dO thi vecto cho mot pha tren, VI the khi tfnh cac thong s6 thay tM cho sa dO thay the can tinh thong s6 pha ( dong dien pha, dien ap pha, tong tn1 pha, cOng suat mot pha vv ..... ).
tra Rn trang
sa dO thay the:
Trang d6: Pnp la t6n hao ngan mach mot pha. Pn la tOn hao ngan mach ba pha. p
np
=Pn 3
lip
= IIdm
(nell nOi Y)
41
eVA MA Y BIEN Ap
Trong h~ thong di~n, trong cac tum dien, cac may bien ap thtrong tam viec song song voi nhau. Nho lam viec song song, cong suA't hroi dien IOn nlt nhieu so voi cong suat m6i may, cho phep nang cao hieu qua kinh cua h¢ thong va an roan cung cap dien khimot may hong hoc hoac phai sua chua.
te
:Dieu kien de cho cac may lam viec song song 13. : Dien ap dinh rmrc so dip, thu cap phai bang nhau, cung t6 n6i day va dien ap ngan mach phai bang nhau.
1.10.1. ai~n ap djnh mire so cap va thir cap cua cac may phal b~ng nhau btong irng
ty s6 bien
kll
la he
Trang thuc t€, cho phep h¢ s6 bien ap k cua cac may khac nhau khong qua 0,5 %.
t6
noi day
Vi du khong cho phep hai may c6 t6 n6i day Y/t. -11 va Y/y - 12 lam viec song song voi nhau vl dien ap thtr ca:p cua 2 may nay khong trung pha nhau, Dieu kien I va 2 darn baa cho khong co dong dien can bang Ian chay quan trong cac may do su chenh lech dien ap thu cap cua chung,
1.10.3. ai~n ap ngAn mach cua cac may phai b~ng nhau
42
UnI% dien ap ngan mach phan tram cira may II Can dam bao dieu kien nay, de tai phan b6 tren cac may sua:t dinh rmrc cua chung.
ty
I~ vdi cOng
Neu khong dam bao di~u kien thu 3, vi du UnI% < UnlI% tht khi may I nhan tai dinh rmrc, may II con non tai. Th~t vay,
a tnrong
may I dat dinh rmrc IIdm' dien ap rei trong may I Ia IIdmZnl ' dong dien may II
ta. In dien ap roi trong may II la III Znll. Vi hai may lam viec song song, di~n
ap roi trong hai may phai bAng nhau ta co: (1.72)
Znl' Zn 13 t6ng tra ngan mach may 1.11. Vi rAng UnI%
< IUdin
ZnII
B C
D--.......,I--___..-+----<t--"ir--D-+-+-t---_'_'_l---ir--
May II
Ngu6n di~n
May phat
dit%n
• •
43
Bilu thitc Sdm=u Idmlldm",U2dml2dm Sdm",./3 U ldmIldm =./3 U2dm12dm El == 4,44fwl¢ima~ E2 ~ 4,44fw2¢imax k ==.!..L w2
c<fpE,
SU'c di~n d()ng day qu<fn1M c6p E2 H¢ s6 bi~n ap k Phuong trlnh di¢n lip c<fp
S(1
u, =RJil
i1==io+i2
i,
+ jX1il- El
Phuong trmh di¢n ap Ihlt c6p Phuong Irlnh sue tit dong
U2 == 2i2 - jX2i2- E2 -R
.~~~""'-.
R,
X,
R'2
X'2 i'2
-~
u,
Xth,
R,,~,"
a)
U,,~Z',
t'"
Rn
x,
u'21
) z;
b)
10
;Z{h
== = Uop Zo
10
x., '"x,
Qui dOi c4i lugng thu cap vI! so cap
== ~zij - Rij
Oi¢n teUngan mach Rn Dien kMng ngan mach >Co TOng trU ngan mach
Zn
I~ ==.!l.;U~:: kU2;E~ ==kE2 k , 2 ' 2 . 2 R2 ==k R2; X2:=k X2; R{ = k Rt; , Pnp Rn = R] +R2 ss 2Rt =-2-I
lpdrn
X, =k X{
'
x, "'X]
Z
n
I'
Ipdm
D() bi€n thien di¢n lip thu c{(pllU TOn hao d6ng llP(] TOn hao sat tit llPst Hieu su<ftTJ H¢ s6tai kt
llU2
= kt
1"3 G
12 I] k( ::--==-I2dm I\dm
44
cAu H61
2. M6 hlnh toan cua may bien ap,
ON T~P
3. Qui d6i va sa d6 thay the may bien ap, 4. Thi nghiern khOng tai va thi nghiern ngan mach,
5. each xac dinh thOng 56 may bien ap bang so lieu thi nghiem,
6. Dc) bien thien dien ap thtl cap va dtrong dac tfnh ngoai cua may bien ap, 7. T6n hao va hieu suat cua may bien ap.
MQT
= 296 vong co dien tra ban than R ::: 2 LCb = 0,4 m va tiet dien S = 32,26 em .
ky
s6 dien kin 15i thep 0,93, xufft tOn hao rieng P 1,0150 = 0,6 W /kg, trong hrong
rieng 7650 kg/m3. Tcng khe h6 khOng khi toan mach to' Ik =0,2 mm. Cuon day diroc d~t vao nguon U=220V, f= 50Hz.
0 103 126 152 182 216 246 276 318,5 390 520 793 3800
1500
0,01 105 129 155 185 219 249 279 324 536 820 1610
400
0,02 108 132 158 188 222 252 284 329 412 550 880 1760
0.7
0,8
0,9
1,0
1,1 1,2
1,3
0,04 H,A/m 112,5 110 134 136 161 164 191,5 195 225 228 255 258 287 291 336 342 425 438 580 596 930 990 1920 2100
0,03
0,06
0,07 0,08 0,09 122 124 145 147 150 173 176 179 207 210 213 237 240 243 267 270 273 304 310 313 363 371 380 478 492 506 670 700 740 1210 1300 1400 2820 3110 3440
119
117,5 115 139 142 167 170 199 203 231 234 261 264 295 299 348,5 355 451 464 640 610 2320
1060
2580
1130
Tfnh: a) TOn hao sit tir trong 15i thep. b) DOng dien trong cuon day, c) Cong suat tac dung va phan khang cuon day tieu thu . d) H¢ s6 cong suat cuon day. e) Cong suA"tva dong dien thay dOi the' nao neu t~n s6 f BiJi gidi: Neu bo qua dien ap roi tren dien tro R va dien khang tan, coi gan dung U ::::: = 4,44fwcI>mall = 220V. E Tir thong eire dai cI>max: = 220 = 0,335.10-2 Wb .. 4,44.50.296
(1)
= 60
Hz.
s,
30.10-4
= i.irr
-4
(2)
.0,4 = 12.10
-4
VI = S,.1tb = 30.10
(f )1.3
-
50
G, =0,6.1.11
b) DOng dien I trong cuon day co the p~a.n thanh 2 thanh phan: thanh phan tac dung ltd trung pha vci dien ap U va thanh phan phan khang IpK ( con goi la
thanh phan tll hoa) cham pha so voi dien ap goc n/2 (h.6-1).
hao eOng susr tren dien tra R (nho so voi ton hao sAt tir P s,) ta c6 P ::::: st· L\P
tdU
=~
220'
46
tu hoa
thep 3413 (phu luc I) diroc cirong dO tit tnrong Htm = 219
AIm.
Tit
cam
ho khong
2
khi T
= 1,038
-
Ap dung
Htm1tb
+ Hkmik
= Ipkm w
219.0,4 + 8,26.105,0,2.10-2 296 I
Ipkm =O,85A
Dong dien I trong cUQn day 1= ~I~d + I~k
1=
ji
=D,6A
= JO,0312 + 0,62
=:f
D,6A
So sanh I va Ipk
c6 nhan xet rAng co the coi g~n dung dong dien trong
cuon day lei thep la dong dien tit hoa, Cong suarcuon P day tieu thu
+ 6,8
= 6,98
W
= 0,5.0.62 = 0,18
= 132 V Ar
=-
UI
6,98 220.0,6
= 0,053
47
¢max
do do
ltd,
Ipk giarn nghia Ill.cong suat va dong dien giam so vci hie f= 50Hz
Bai so 1.2
Hay xac djnh cac thong s6 trong sa dO thay th€ cuon day b bai 1.1. Ve sa do thay th€ va d6 thi vecto,
Bai gidi:
Dei voi dong dien mot chieu (dong dien khong d6i) i:J chi d¢ xac lap cuon day co sa do thay th€ III dien tro R, d~e tnrng cho t6n hao dong trong cuon day. Khi d~[ dien lip xoay chieu, ngoai t6n hao dongcon co ron hao sat til trong 16i thep va cong suat phan khang tao tir tnrong cho cuon day. " U TOng tro cuon day Z == . I
= -220
0,6
== 366,70
Dien tra cuon day 15i thep d6i voi dong dien xoay chien:
R=i.== APd +~~t
0,62
== 0,18 + 6,8 =19,30 0,62 0,62 Hi dien tra d~c tnrng cho ton hao dong trong III dien trb d~e tnmg cho t6n hao s4,t til trong
= 0,1~ = 0,50
0,6 6,~ 0,6
= 18,890
Rtt.
a)
_.
I Hinh 1·21
b)
48
Biti
so 1.3
May bien ap mot pha mach tfT 15i thep e6 kich thuoc va vat lieu nhir trong
bai 1.2. Cuon cao ap co wca = 296 vong, dien lip dinh mile cuon eao lip Dca=220V, dien ap dinh mile cuon ha ap Uha=110V. a) Tinh s6 vong day
cuon ha ap.
b) Tfnh dong dien khong tai khi d*t dien ap dinh mile vao cuon cao ap, cuon ha ap ha mach. , c) Tinh dong dien khong tai khi d*t dien ap dinh mile vao phia ha ap Uhadm, cuon cao ap
ha mach,
d) Tinh cong suat bieu kien ilk khong tai trong 2 tnrong hop tren,
Bai gidi
S6 vong day cuon ha ap
vong
VaG
cuon eao ap, cuon ha ap hb mach, tlnh trang dien tir cua may bien ap gi6ng nhu dll giai cuon day Ioi thep bai 1.2. Ta co th~ lAy cac k€t qua do. Nhu da tinh bai 1.2, tfT thong
<f>max
va dong
la
IOca =
0,6A. c) Khi dong dien ap dinh mtrc mach, Tir thong trong 10i thep se la:
<f>max
VaG
ha
ca hai
se khong
d6i va bang dPsl =6,8 W va sue tir dong ella hai Truong hop phai bang nhau, do
Ioha
= Ioea --
Wea
= 1,2A
4-
Ii
49
Cong suat bieu kien khong tai Truong hop d6ng dien vao day quan cao lip So =IocaUca =0,6.220 =132 VA
Tnrong hop d6ng dien vao phia ha lip So =IohaUha =1,2.119 =132 VA
Cong suat bieu kien khong tai trong hai tnrong hop bang nhau.
Bili
so 1.4
ThOng s6 cua may bien lip mot pha: Sdm =25 kVA; U Idm=380 V;U2dm V. dien lip ngan mach phan tram un %
= 127
=4%
Tinh dong dien dinh rmrc . Tinh dong dien ngan mach khi dat dien lip dinh rrnrc va 70% dinh rrnrc vao cuon cao ap, cuon ha lip ngiin mach, Tinh dong dien ngan mach khi d~t dien ap dinh mire vao cuon he, lip. cuon cao ap ngan mach.
Bdi gidi
Dong dien dinh rmrc trong hai day quan I
3
Idm
= =
U1dm U2dm
Sdm
Sdm
= 25.10
380
= 65 79A
•
I2dm
= 25.10
127
= 196.85A
Khi d~t dien lip dinh rmrc 380 V vao cuen cao ap, cuon he, lip ngan mach. GQi VI n HI.dien lip
ngdn mach khi thi nghiern voi dong dien dinh mire.
Dong dien ngan mach 6 cuon sq cap khi d~t dien ap dinh rmrc vao cuon so cap la: lin
= I1dm
V1dm
Vln
I1dm
~
I1dm un
Vidm
la dien lip ngan mach nrong d6i.
trong do un = ~ l~
ldm
50
12dm un
'=
un
'=
4927A
0,04
= 1644,75.-
70
= 1151,32A
Khi d~t dien ap dinh muc 127 V vao cuon ha ap, cuon cao ap ngan mach, Ap dung cong thlic t6ng quat (1) ta duoc ke!t qua nhtr tren nghia III dong dien ngdn mach trong m6i day quan van khong d6i du ngan mach Tit cong thirc (1): In dien ngan mach dinh mire 25Mn.
?:J
phia nao.
= Idm
un
un
cho thay rang, may bien ap c6 un nho, dong dong' dien ngan mach lonhon dong dien
Urn. V6i
= 0,04
Bai so 1.5
May bien ap mot pha Sdm =2500 VA; U1dm =220 V: U2dm =127 V. Thf nghiem khong tai: U 10 =220 V; 110 =1,4 A; PIO =30 W. Thi nghiern ngan
mach: lin = Iidm =11,35 A; UIn =8,8 V; Pin =80 W. a) Tinh cac thong s6
sa d6
thay the!.
51
<j)t
= 1~0,5.
tir hoa
tra nhanh
110 1,4
-15,32 =156,250
Tong tra ngan mach Zn = Uln =~=0,775.o lin 11,35 Di¢n khang ngan mach
x, =~Z~
-R~
=~O,7752-0,6212
=0,460
Xn
= X'2
= Xn = 0,230
2 ' 73
52
k2
1,732 1.732
Khi M so tai kt
"=
'1
= 0,5
ktSdm cos 'PI = 2500.0,8 = 2 2 klSdm COSCPI+ Po + kt Po 0,5.2500.0,8+ 30+ 0,5 .80
'
952
U %= 8,8100%=4% o 220
£)¢ bien
au2%
Trong
UnX%
= UnX%
+ 2,4% . 0,6) = 4%
4 = 100 ·127=5,lV
Khi ki =0,5; coso, = 0,8 <.\U2% = 0,5 (3,2%. 0,8 + 2,4% . 0,6) = 2%
aU2
= 2 O/OU2dm =-·127=2,55V
TV LAM
U2dm
so 1.6
M¢l may bien ap mot pha Sdm = 150KVA; U1dm =2400V;
240 V;
RI = 0.20;
Xl = 0,450;
R2 =2mO; X2 = 4.5mO.
2. Tinh Pn, Po' biet rang khi cos CPt= 0,6, he s6 tiii K, = 1. hieu suat 11 =
0,982,
Dap s6: Rn = 0,40; Xn= 0,90; I1dm =62.5A 12dm = 625 A, Pn = 1562.5W; Po = 637W-
BC\i
so 1.7
Mot may bien ap mot pha c6 RJ = 2000; R2 = 20 dien cam tan LJ =
50mH: L2
= 0.5mH:
WI W2
= 10
Sa cap may bien lip n6i voi may phat, c6 tan s6 f= 5000Hz, dien tro trong
Rtr = 16000;
sue diendong
BC\i
so 1.8
Mot may bien ap ba pha 1l000/415V Bier dien ap m6i vong day 4V Tfnh s6 Yang sa cap va thu cap trong cac tnrong hop a) N6i Y/Y
54
2750; W2
60
Bii
so 1.9
May bien ap ba pha Sdm
15kVjU2dm
= 400V;
Po
460W;
r, = 2350W;
Un%
= 4%;
tf't
= 0,8
COStf't
= 0,8
(tf't
>
0)
20,640
z, = 56,240:
Uz = 386,4V
Xn= 52,310:
Rl =10,320;
T)
x,
= 26.150
Rz = 7,34 mn; Xz
18,6mO;
= 0,98;
.6.U2%
= 3,4
55
Chuung.2
BO
true cua may. Cting nhu cac may dien quay khac, may dien khOng dong be?co tfnh thuan nghich, nghia la e6 th~ lam viec ache d¢ dong co dien, cUng nhu ch€ d¢ may phat dien, May phat dien khong dong bl? co d~c tinh lam viec khOng 16t lim so voi may phat dien dong b¢. nen it diroc dung. Dong co dien khong dong bQ so voi cac loai dong co khac co cau tao va van hanh khong plnrc tap, gia thanh re, lam viec tin cay nen diroc sir dung nhieu trong san xuat va sinh hoat, DUm day ta chi xet dong co dien khong dong bo. Dong co dien khong dOng bQ co cac loai: dong co ba pha, hai pha va mot pha. Dong co dien khOng dong bo c6 cOng suat 16'n tren 600W thuong la loai ba pha co ba day quan lam viec, true cac day quan lech nhau trong khOng gian mot g6e 1200 dien, Cac dl)ng co cong suat nha duoi 600 W tmrong HI.dong co hai pha ho~c mot pha. Dong co hai pba e6 2 day quan lam viec, true cua 2 day quan d~t lech nbau trong khong gian met goc 90 dien, Dong co dien mot pba, chi co mot day quan lam viec,
0
56
Cac s6li~u dinh nurc ella dong eC1khOng d6ng bl) la: Cong suat eC1e6 Ich tren true: Pdm Dien ap day stato: U Idm Dong dien day stato: I1dm Tan s6 dong dien stato: f T6e dQ quay roto: ndm H~ 56 cong suat: eos({Jdm Hi~u suat: TJdm
2.2.1. Stato
Stato Ia phan tinh g6m 2 bl) phan chfnh la loi thep va day quan, ngoai ra e6 vo may va nap may. cac Ia thep ky thuat dien duoc dap ranh ben trong (hlnh 2M 1) ghep lai voi nhau tao thanh cac ranh theo huang true, L5i thep dtroc ep vao trong vo rna y. b) Day qudn: DAy quan stato lam bang Hinh 2.1 day dan boc each dien (day dien tir) duqc d~t trang cac ranh ella Wi thep, Tren hlnh 2-2 ve sa d6 khai trien day quan ba pha di_i.trong 12 ranh, day quan pha A trong cac ranh 1,4,7,10, pha B trong cac t ranh 3,6,9,12, pha C trong cac ranh 5, 8,11, 2. Dong dien xoay chieu ba ph~ chay trong ba pha day quan stato se tao tnrong quay.
fa
tiI
57
56
78
9 10
11 12
AZB
c
Hinh 2-2. m.y quan state
C) may. Vo may lam bang nhorn hoac bang gang, dung giU chat lei thep va c6 dinh may tren be. Hai dau vo.co nap may, 6 dO'true, Vo may va nap may con dung bao ve may.
Va
de
de
2.2.2 Roto
Roto la phan quay gem 15i thep, day quan va true
may.
tLi~)D
a) b) c) d)
Hinh 2-3. R6to a) L6i thep. Loi thep gom cac Ia thep ki thuat dien diroc dap ranh mat ngoai (hinh 2-3a) ghep lai, tao thanh cac ra.nh thee huang true giira co 16 di!
hip
true,
b) Day qudn. DAy quan roto cua may dien khong dong bo co h!Ji kieu:
roto ngan mach ( con goi li't roto long soc) va roto day quan, Loai roto long soc cOng suat tren 100kW ~trong cac ranh cua l5i thep roto dat cac thanh dong hai dliu n6i ngan mach bang 2 vong dong tao thanh long soc (hlnh 2-3b)
a dong
C(1
cong suat nho lOng soc diroc che tao bang each diic nhom vao
cac ranh 15i thep roto, tao thanh thanh nhom, hai dau due vong ngan mach va canh 'qUf,lt lam mat (hlnh 2-3c). Dong C(1 dien co roto long soc goi la dong co' khong dong bo long soc diroc ky hieu nhu (hlnh 2-3d).
58
Loai rotc day quan, trong ranh 16i thep roto, d~t day quan ba pha. Day quan roto thucng n6i sao, ba dciu ra n6i voi ba vong tiep xuc bang dOng, c6 dinh tren true roto va duq'C each dien vai true, Nho ba ch6i than ty vong tiep xiic, dOng thai t6c dl) (hinh 2-4a). Loai tren cac so dO dien duq'c sat vao ba vong tiepxuc, day quan roto diroc n6i vOl 3 n6i vai 3 bien tn1 ben ngoai, de rna may hay dieu chinh dong CC1 nay goi l;t dong co khong dong bl) day quan, ky hieu nhu (hlnh 2-4b).
Dong co long s6c la loai rllt phd bien do gia thanh re va lam viec dam baa. Dong co rota day quan ~6 uu diem ve rna may vii dieu chinh t6c d¢ song gia thanh dat va van hanh kern tin cay han dong co long soc, nen chi duoc dung khi dong CO' long s6c khong dap ling duoc cac yeu cau ve truyen dong.
a)
b)
eVA
DO
dol cue,
De dan gian ta hay xet day quan mot pha di),t trong b6n ranh cua stato. Dong dien trong day quan
la dong
6). Tren hlnh ve, chieu dong dien trong thanh 1 di d€n I' duq'c ki hieu ® ranh 1 (hlnh 2-5b) trong thanh 2 di tit 2' d€n 2 ducc ki hieu ® ranh 2. Ciing ki hieu nrong nr d6i voi cac thanh con lai. Can cd vao chieu dong dien, ve duqc chieu tit tnrong thea quy tic van nut chai. Day quan hlnh 2.5a tao thanh tit tnrong rnQl d6i cue: P = l(hlnh 2-5b). Day quan hlnh 2.6a tao nen tit truong 2 doi eire: P =2 (hlnh 2-6b).
59
X a)
Hlnh 2.5
I'
2'
a)
x
Hinh2-6
a) SI! tao thanh til trutmg quay Tren hlnh 2·7a,h,e, ve mat cat ngang cua may dien ba pha don gian, trong
do day quan ba pha d6i xung
a stato
cac day quoin lech nbau trong khong gian mot goc 120° dien. Gia thiet trong ba day quan e6 dong dien ba pha d6i ximg chay qua (hlnh 2·7).
in
= Imaxsin
(rot· 120°)
ic = Imaxsin(rot • 240°)
60
De thay TO 51! hlnh thanh til tnrong, khi ve tll' tnrong ta quy iroc chien dong dien nhir sau: - DOng dien pha nao duong co nhieu til dAu den eu6i pha, dAu duoc ky hieu bang vong tron e6 dau nhan a giiia 0, eon cu6i ky hieu bang vong tron co dau cham a giua0. Dong dien pha nao am co chieu va ky hieu ngiroc lai, dilu ky hieu bang 0 eu6i ky hieu bang 0. BAy gia ta xet tir tnrong 6 cac thai diem khac nhau:
\I
/1 -,
... .._._
. I 'K
I I I
.. /
,/
.
I
f',
....
.... ,
.... ...
_ ..
,;
I l I I
/>;
".
" /' ~-.~ .
\/
/'
'
mt=900+240 'A A
x
,
x
-+
B~ng
,,
I
c)
61
a thai
diem nay. dong dien pha A eire dai va Theo quy dinh tren, dong
dien pha A duong, nen d~u A ky hieu la 0. eu6i X ky hieu la 0; dong dien
Dung quy de van nut thai xac dinh chien dirong sue tit tnrong do cac dong dien sinh ra (hlnh 2-7a)~ tit tnrong tdng co met eire S va mot cue N. dtroc goi la tit tnrong mot doi Cl,IC (p =1). True ella tit tnrong tdng trung voi true day quan pha A 18. pha co dong dien cue dai. - Thai diem pha rot =90°+ 120° : La thai diem sau thai diem da
mot phan ba chu kyo thoi diem nay, dong dien pha B cue dai va duong, cac dong dien pha A va C am (Hlnh 2-7b). Dung qui rac van nut chai xac dinh chieu dirong sue tu tnrong, Ta thay til tnrong tdng da quay di mot goc 18. 1200 so voi thai diem tnroc. True cua ·til tnrong tdng co dong dien cue dai.
xet
a tren
- Thai diem pha rot = 900 + 2400 : La thai diem .charn sau thai diem dau 2/3 chu ky ; hie nay dong dien pha C cue dai va duang .. con dong dien pha A va Bam (hlnh 2.7c). - Til truong tOng thOi diem nay da quay di mot goc 2400 so voi thoi .diem dau. True cua tu tnrong tdng trung vci true cua day quan pha C 1a phtf co dong dien cue dai, - Qua su phan tich tren, ta thay til tnrong tdng cua dong dien ba pha ia til tnrong quay. Tir tnrong quay moe vong voi ca hai day quan stato va roto, do la tir tnrong chinh ella may dien, tham gia vao qua trlnh bien ddi nang hrong. - Vai each cau tao day quan nhu tren, ta co til tnrong quay met doi eire. Neu thay ddi each cau tao day quan, ta co tir tnrong 2,3 hay 4 V.V ••• doi eire.
62
01
= f vong/giay.
dong dien bien thien mot chu ky, tir tnrong quay diroc 1/2 vong ( tir cue N qua S den N l8. 1/2vong), do d6 t6c d¢ tir tnrong quay la OJ =f/2. MQt each t6ng quat, khi tir tnrong quay c6 p doi cue, t6c dQ tir tnreng quay (con goi U. t6c d¢ dong bo) la:
nl
=o.!.
(vong/giay)
B A
hoac n
= 60f
p
tir tnrong phu thuoc vao thu nr pha cua dong dien. Mu6n d6i chieu quay cua tir tnrong ta thay d6i thu nr hai pha voi nhau.
TMt vay, cr hlnh 2·8 khi tlur tu dong dien Hinh 2-8. Sa dO mach d6i cac pha cue d(li Ian hrot Ia pha A, pha B rOi den chieu quay ttr lrubng pha C mtit each chu ky thl tir tnrong quay tir true day quan pha A den true day quan pha B rOi den true day quan pha C mot each
nrong rrng.
Nhu vay neu thay d6i thii
day quan CZ, dong dien ic cho vao day quan BY, tir tnreng se quay thea chieu tir true day quan AX den true day quan CZ (co dong dien iB ), roi true day quan BY (co dong dien ic). nghia 18. tir tnrong quay thea chien nguoc lai (xem bai tap 2.1) ,
. Bien d9 eua
tu. truang
qua mOi day quan, Vi du ta xet tir thong cua tir tnrong quay xuyen qua quan AX.
Day quan cac pha Iech ve khong gian voi pha A mot g6c Hin luot Ia 120°,
2400, tir thong xuyen qua day quan AX do day quan ba pha lit:
(2.2)
~.!.(<1ls +cI>c)
2 63
= 0 hay
Imaxsinwt, nen:
Tir thong cua dong dien pha A la: ct> A'" <t> maxsinwt. A Cu6i cung ta co:
V~y tir thong cua tir tnrong quay xuyen qua day quan bien thien hlnh sin va c6 bien d~ bang 3/2 tir thong cue dai cua met pha. (2.4) Trong d6: <t>pmaxla tir thong cue dai cua mot pba Doi voi day quan m pha tht: (2.5)
64
cac pha d6i xtrng til tnrong quay rron co bien dQ khong deli va t6c d¢ khong doL TiI tnrong quay tron se cho d~c tfnhciia may t6t. Khi khOng d6i xirng til tnrong quay ellip c6 bien d<)va t6c d¢ quay bien deli.
eVA
MA v DI~N
KHONG DONG BQ
thanh dan cua day quan ro to, cam (rug cac suc dien dong, Vi day quan roto n6i ngan mach, nen sue dien dong cam ling se sinh ra dong trong cac thanh dan roto. Lire tac dung urong hO gifra ttr truong quay cua may voi thanh dan mang dong dien roto, keo roto quay cung chieu quay til tnrong voi tdc do n.
De minh
a)
Hinh 2·9
b)
5-
65
Khi xac dinh chieu sue dien dong cam irng theo quy tac ban tay phai, ta can cu vao chieu chuyen dong nrong d6i cua thanh dAn voi tir tnrong . Neu coi tir tnrong dirng yen, thl chieu chuyen dong nrong d6i cua thanh dan nguoc chieu n" tir do ap dung ban tay phai, xac dinh chieu sdd nhu hlnh ve (dA"u® chi chieu di tir ngoai vao trang giay), Chieu dien tir xac dinh theo quy tae ban tay trai, trung voi chieu quay n,. T6e d¢ n ~lla may nho hon t6e d¢ tit tnrong quay nl VI neu t6e d¢ bang nhau thi khong co sl.! chuyen dong nrong d6i, trong day quan roto khong co sdd va dong dien cam irng , hrc dien tit bang khong. D¢ chenh lech giua t6e d¢ tit tnrong quay va t6e dQ may goi la t6c d<> tnrot 02
02
= n, - 0
0J-n nJ yen (n=O), (2.27)
= n1 (1-
s)
= 60f
p
(l-s)vglph
(2.28)
2.4.2. Nguyen Iy lam vi;e ella may phat di;n khong dong bq
Neu My gia stato van n6i voi ludi dien, nhung true roto khong 06i vci tai, rna n6i voi met dong co sa cap. Dung dong co sa dfp keo rOto quay cung chieu voi
0,
va voi t6e d¢
Ian han t6e dQ tir tnrong quay n). Liic nay, chieu
dong dien r6to 12 ngiroc lai voi ch€ dl) dong co va II}'C dien tir dOi chieu, Lire dien tit tac dung len roto ngiroc vm chien quay, gay ra momen ham can bing vai momen quay dong co sa ca:p (hlnh 2-9b). May dien lam viec d ch€ d¢ may phat, H~ s6 tnrot la: s=--<O nJ
n,
-0
66
Nho til tnrong quay. co nang dong co so eip dua vao roto direc bien thanh dien nang b stato. D~ t.... ra til tnrong quay. lu6i dien pha! eung ea.'p cho may o phat khOng d6ng hi) cong suat phan khang Q. vi the lam eho M s6 cong suat coso ella lUl)i dien tha.'p di, Khi may phat lam viec rieng le, ta phai dung tu dien n6i b dAu eire may d~ kfch tit eho may. D6 18. nhiroc di~m ella may phat kheng d6ng b¢, vi the' it khi dung may phat khong d6ng b¢.
eVA DONG co
BO
(2.9)
Day quan stato ella d()ng co dien bien ap, ta e6 phirong dien ap IA: Trong d6: ZI = &j
wong
E 1- sue dien dOng pha stato do tir thong ella tll tnrong quay sinh fa e6 tri s61A: (2.10)
WI
,kdq] thu tq Iii s6 vong day quan va h¢ s6 day quan ella mot pha stato.
H~ s6 day quan kdqI< 1, n6i len s I! giarn sue dien dong cua day q uin do quan rai tren cac ranh va bmrc rut ngdn, so voi quan t~p trung nhu may bien ap, 4>max- bien do til thong ella tnrong quay.
Tu tnrcng chinh quay voi t6e dl) nl roto quay voi t6e dl) n vay dong va dong dien trong day qulin roto e6 tan s6 la: - pnz - spnl f2------s - f
tu
tnrong
chinh quay d6i voi day quan roto t6e do tnrot n2=nl - n. Nhu vay sue dien
60
60
(2.11)
Tan s6 dong dien roto 111equay bang h¢ s6 truot nhan vci t!in s6 dong dien stato f. Liic roto dung yen t!in s6 dong dien roto la f. Sue dien dong pha day qulin roto We quay la:
(2.12a)
(2. 12b)
Wz.
kdqZ<l
kdqZ thu tu la s6 vong day, h¢ s6 day quan cua day quan roto. H¢ s6 n6i len su giam sue dien dong do day quan roto dai tren elk ranh va
Ez =4,44fw2kdqZ<l>max
So sanh (2.13a) va(2.12b) ta thay
(2;13)
(2.14) Sue dien dong pha roto hie quay Ezs bing sue dien dong pha roto We khOng quay nhan voi h~ 56 tnrot s. Cling nrong 11,1 nhu vay dien khang tan day quan roto hie quay la: XZS
= 21tfZLz=
s21tfLz = sXZ
(2.15)
Trang d6 Lz IA dien tan pha day quan roto, X2 = 21tfLz la dien khang tan roto We khong quay. Dien khang tan roto ilk quay bang dien khang tan r610 hie khOng quay Til (2.13)
cam
fiR
ke
co; -
EJ
(2.16)
phirong trmh dien ap day quan roto quay la: (2.17a) (2.1 7b) Trong phtrong trlnh (2.17) dong dien roto co tan so f2 =sf va tri s6 hieu dung la: . sE2 12 = --;::===='''=== +(SX2)2
JR~
(2.18)
Hinh2-LO
2.5.3.PhU'cm9 trinh
sue
ce
khong dong bQ
Khi dong co lam viec, tu tnrong quay trong may do dong dien cua ca hai day quan sinh ra. Dong dien trong day quan state .sinh ra nr tnrong quay stato quay t6e d~ nl d6i voi stato. Dong dien trong day quan roto sinh ra nr truong quay roto, quay d6i voi roto toe d~: 60f2 s60f n2 =:;--:--=snl p p Vi roto quay d6i voi stato t6e d(l n, eho nen tlr tnrong r6to se quay d6i voi stato t6e do til:
n2 + 0 = so,+ n
= snl + n.(1-s)
= n,
Nhu vay, tlr tnrong quay stato va tlr tnrong quay roto kh6ng chuyen dong
Wong d6i voi nhau, TiI tnrong t6ng hop cua may se Ill.tir tnrongquay Cting toe do n 1.
ty
luan nhu
a may
¢lmax
d6i trng voi ehe d¢ khong tai va co tai, Do d6 ta e6 th~ viet diroc phirong trlnh SUe tir cua dong eo:
69
Trong d6: 10 lil dong dien stato hie khOng tai 1I• 12 Ia dong dien stato va rOto khi dong co keo tiii
m I' m2 la s6 pha
va. m2 pha
roto sinh ra
va eo
xet de'n s6
vong
day va.cau
Dau trir truck 12 vi ta chon chien 12 khong phu hop voi chieu tir thong theo qui tile van nut ehai.
mlWtkdql m2W2kdq2
12 -_ ~ I 2 ' k·I
Ta e6:
(2.19)
(2.20)
De thuan
M phirong
70
(2.23)
Phuong trlnh (2.22) la phirong trlnh mach dien roto Ilk quay, trong d6 dong dien 12 c6 tan s6 f2=fs
Chia (2.22) cho s ta c6: 0= E2 + I~ (~2 + jX2 ) Cac thong s6 E2• X2 trong (2.24) (2.24)
ta
quay, ling vci t.in s6 dong dien roto bang f. Phuong trtnh (2.24) la phirong trlnh dien ap roto quay, dB:duoc qui d6i ve roto dung yen. C6 the goi d6 la phuong trlnh dien ap rotc qui d6i ve tAn s6 stato. Nhan phirong trlnh (2.24) vci ke' chia va nhan vai ki ta e6:
(2.25)
Trong d6 : ke• kj lit h¢ s6 quy d6i strc dien dong (2.16) va he s6 quy dOi dong dien (2.20) . GQi E' 2 = keE2 = El ta sdd pha rOta qui dOi ve stato.
1'2
= ~~
I
Trong bieu thirc kj cho thay, ngoai qui d6i day quan con qui dOis6 pha
roto m2 ve bang s6 pha stato mi'
R' 2 =R2kekj la dien tr6 day quan roto qui d6i ve stato X' 2 =X2kekj la dien khang day quan rOta qui dOi ve stato kekj =k la he s6 qui dOi tOng tr6
Phuong trlnh (2.25) tra thanh: 0= -E'2i'2 (R~2 + jX'2 ) (2.26)
71
Gi6ng nhu may bien ap, -El va -E2 13 dien ap roi tren tcing tra tu hoa: -E'I
. . = ,,:"E'2 =lo(Rth .
+ jXth)
(2.27)
(2.28)
(2.29)
(2.30)
_2
R' s
X'
a)
b)
l-s R'2S
c) Hinh 2·11. Sa d6 thay the' d~ng eel dien kl«'lng d6ng b(I
Cling tuong nr nhu da nghien CUll may bien ap h~ phirong trinh (2.28), (2.29), (2.30) la he phuong trlnh Kiee.hop cho mach dien hlnh 2-11a. Mach dien hlnh 2-11a HI so dO thay th€ dong co dien khong dong bo, D~ thuan tien cho viec tinh roan, so dO 2-11a duqc xem gan dung nrong duong voi sa dO 211h. So dO 2-11 b diroc sirdung nhieu trong tinh toan dong co dien khong dong
Rl
+ Rth
Xo = XI + Xth
72
Ngoai ra neu lam phep bien d6i don gian R'2 , R'2(1-s) "" R 2 + ----..::......:...._-'...
S S
(2.31)
So d6 thay the dong co khong d6ng bo eo the ve nhu hinh 2.1te trong do:
R'z --
(l-s)
s
2.7.Blfu
DO NANG LUQNG
vA
HI~U SUAT
eVA
PI- cong suat dien dong co tieu thu ella hroi dien:
Trong do U I' I I 1a dien
PI
= 3U I I Icoso
a p pha
va
dong
dien pha,
APd1
+
P1 _......
!! +
Pea
Per
!~2
! I I
:.I
Stato
-W.khe
I I I
Roto
her
I I I
... :
73
(2.33)
P2 = Pca- dPcf dPcf: 160 hao eo do rna sat 6 true, quat gi6
va
phu
PI
b.P:
P2 +dP
Ja
b.Pd 1: t6n hao tren di¢n tra day quan stato b.Pdl = 3R,]j dP d2 : t6n hao tren dien 2
ttt trong loi thep roto nho ( c6 th~ bo qua) VI tan s6 dong di¢n
ThOng thuong nguoi ta xac dinh g~n dung hieu suat nhu sau:
11 =
P2
P2 + Po +k~Pn
(2.34)
Po =b.Pst
Pn
la t6n hao tren dien tra day q uan stato va roto khi dong
Hieu sua't dinh mire cua d(mg co khong dong bQ khoang 0,75+ 0,95
74
o eh€
tfnh Ia.:
d(J d(Jng co dien, mOmen dien tit dong vai tro momen quay, diroc
(2.35)
Pdt la cong 8u~t dien tit diroc tinh theo (2.32)
R'2 Pdt--31,228
(2.36)
CO
p la s6 dOi cue tit D1!a vao so d6 glin dung (2.11), dong dien I' 2 duoc tinh la: (2.38)
Thay (2.38), (2.37), (2.36) vao (2.35) eu6i cimg ta co: M= 3pUfR'2
sro[( R, + R;2
Neu thay s =
+(X,
+x2i]
theo he n
(2.39)
M mornen
M s6 =
tnrot M
= f(s)
0, n- n ta se e6 quan
f'(M),
a dil~m mOmen
Cac d~e diem ella momen quay dong co khong dong bo:
75
M
:-
n
.... .......,_..,.,.-... ............
..............
--
.....
~
I I I
nl
Mmll
.-...0
MmaJl
S 0,2
0,4 0,6
a)
0,8
1,0
b)
MmlJ
Hinh 2·13. D9C tfnh c<=! d¢ng co khong dOng be) cua
a) MOmen ty J¢ voi blnh phuong dien ap, neu dien ap d~t vao dong co thay dcii, momen dong co thay d6i r1ft nhieu. Tren hlnh 2·14a ve duong M = f(s) voi cac dien ap khac nhau: U'I< U1 b) Momen co tri so cue dai Mma); irng voi gia tri toi han ham cSM/cSs = O. Sau khi dao ham, ta tinh diroc tri s6
Sth Sth
va
(2.41)
Sth
ty
tra
thuoc vao dien tro roto, khi cho them dien tro phu Rp vao roto, dirong d~c tfnh
t6c dQ va
M =f(s) thay d6i nlur hinh 2·14b. Tfnh chat rna may dong co roto day quan, Quan he gi(!a M, Mmax va
Sth
rna may
dong co HI.:
(2.43)
76
.M
s
a) Hinh 2-14
ty
s6 sau:
Mdm
= 1,1 + 1.7
BO BA PHA
Dong eo khong ddng bQ ba pha eo momen rna may. D~ rna may diroc, mornen mb may dong eo phiii 16n han rnomen can cua tiii We rna may, d6ng thai mornen dong co phai du IOn d~ thoi gian mo may trong pham vi eho phep. Khi rna may, pha hie mb may:
rna may
day quan roto diroc n6i voi bien trb rnb may (hlnh 2.15a). sau d6 giam dAn den khong. Duong d~e tfnh
momen ling voi cac gia tri Rmu ve tren hlnh 2-15b.
Mu6n
Sth
.1
(2.44)
77
tra Rmb dn
thilt.
CCI
Nha
rna may
giarn xuong.
Nhu vay, e6 Rmo mOmen rno may tang, dong dien mb mey giam, d6 la uu diem Ian cua dong co rOto day quan,
phap nay HI.dong dien rna may Ion, lam tut dien ap rAt nhieu, neu quan tinh ella may Ion, thai gian rna may sf! rAt Iau, c6 tM lam chay cau chi bao ve. Vl thl phirong phap nay dung duQ'c khi cong suat mang dien (hoac ngu6n dien) Ian hen cOng suat dong co rAt nhieu, viec mb may se rAt nhanh va don gian,
de
78
may
~e giam
ty
I¢ voi blnh
M s6
bien ap cua may tl1 bien ap ; V I la dien ap pha hroi di¢n ~ Zn li\
tOng tra d¢ng co Iuc mb may. Dien ap pha di)t vao dong
Vde=-
V,
k
dong dien chay vao d()ng co hie may tl1 bi!!n lip:
Id
= Vde =
zn
kZn
VI
Dong dien I, luoi dien cung cAp cho d(>ng co Inc c6 may nr bien ap la (dong di¢n so c~p cua may t\1 bien ap)
I, = Ide =~
k Khi
k2zn
(2.45)
Hinh 2·18. Mcr may dung may It! bien ap
rna may
79
tt}'
dien giam di k lan, DAy la mot uu di~m so voi phuong phap dung dien khang (dong dien chi giam k Ian). Vi the' phirong phap dung may tu bien ap duoc dung nhieu d6i voi dong co cong suat Ion. Dien ap dl\i,tvan dong co giarn k Ian, nen mornen se giam k2lan.
J3
Ian. Sau
khi rna may ta n6i IJ:!,ihanh hinh tam giac nhu dung qui dinh cua may. Tren t hinh 2.20 khi rna rna y ta d6ng cau dao sang phf a Y, Dong dien day khi n6i hlnh lam giac :
d6ng sang ~.
Id.6 =
.J3u1
Zn
(2.47)
v3zn
~1
(2.48)
So sanh (2.47) va (2.48) ta thay We rna may kieu d6i n6i sao tam giac dong dien day mang dien giarn di 3 Ian, Cfing nhu tren, phuong phap nay A X mOmen giam di
(-J3f
--y-y--y
= 3 Mn.
B C
--y--y~ --y--y--y
Y Z
1::. .... 1"-
Qua viec nghien ctru cac phirong phap, chung ta deu thay rnomen rna may giam xu6ng nhieu, De khac phuc dieu nay, ngiroi ta dii che' tao loai dong co 16ng s6c kep va 10l;Li Hlnh 2·19. M6 may ranh sau c6 dac tinh rna may t6t.
....
I'"--0-
.3
2.9.3. tlQng cd di,n long soc co dijc tinh me. may tot
Dong co dien long s6c c6 iru diem ta cau tao va sir dung don gian, c6 d~c tinh lam viec t6t, nhung d~c doh mb may khong bang dong co roto day quan,
80
De cai
lien d~c tfnh mb may cua dong co roto 16ng s6c, ngiroi ta ch€ tao dong co long s6c ranh sau hoac hai long s6c chiingco d~c tinh rria may nrong d6i t6t. a) f)png co dien lOng soc rdnh. sdu Loai dong sau bang 10
+ CO
cam
trng trong
thanh d~:n
tu
20. Tir thong tan m6c vong voi dean duoi thanh dan nhieu han doan tren, Khi mo may, r6[0 chua quay, dong dien roto c6 utn s6 Ion bang tAn s6 state f. Dien khang tan roto se len han dien tro, va c6 tac dung quyet dinh den su phan b6 dong dien roto, Ltic rna may dien khang tan phia diroi 1&1, dong dien tap trung phia tren thanh dan gan mieng ranh. Do su phan b6 dong dien t~p trung nhieu phfa mieng ranh, tiet dien diin dien cua thanh coi nlur bi
Hinh 2-20
nho di, dien tro roto R2 tang len se lam tang momen rna may_ Khi rnb may . xong, tAn s6 dong dien roto nho, tac dung tren b! yeu di, dien trb roto giam xuong nhir blnh thuong,
b) f)png
ROta cua dong co c6 hai long s6c (hlnh 2-21), cac thanh dan cua long s6c ngoai (con goi Ja "lOng s6c rnb may) co tiet dien nhc va dien tra suat 16'n. LOng soc trong c6 tilt dien IOIl dien trb nho, Nhu
a tren,
khi rna
Ian. Khi lam viec blnh thuffilg. dong dien lai phan b6
deu i:J
ca hai
Dong co dien ranh sau va long s6c kep c6 d~c tfnh rna may t6t. nhung VI tIT thong tan Ion, nen coso thap han dong
s6c thong thtrcng.
long
2.10.
J>Itu
CO'
DO
n = n1 (l-s)=-(I-s
)vgLph
Nhin vao bi~u thuc ta thay: Vai dong co dien khong d6ng bo roto long soc co the dieu chinh t6e d(> bang each thay deli tan s6 dong dien stato, bang each deli n6i day quan stato de thay deli s6 dOi cue tit p cua tit tnrong, hoac thay deli dien ap d~t vao stato de thay deli h¢ s6 tnrot s. Ta:t phirong phap deu thirc hien phia stato. D6i voi dong co roto day quan thirong dieu ehinh t6e d(> bang each thay deli dien tra roto d~ thay d6i he s6 tnret s, viec dieu ehinh thve hien phfa roto.
ca
thay deli t.1n s6 ngum ta mong mu6n gilt eho tit thong 4>max kh6ng deli, d~ mach
o
Hink 2·22. Di~u chinh t6c dO hang thay dOi tan ~ .
Viec dieu ehinh t6e dQ quay bang thay deli tan s6 thich hQP khi dieu chinh ca nhom d¢ng co long soc. Dieu chinh t6e dO bang thay d6i t.1n s6 eho phep dieu chinh t6e d(> mot each bang phang trong pham vi rong, song gia thanh con kha Ion.
2.1 0.2. £)h~uehinh toe dq bing each thay d5i so doi el/e
82
S6 doi cue cua tir tnrong quay phu thuoc vao cau tao day quan, Hinh 2-5.
ve cau tao day quan cua ml;lt pha stato, trng voi .tlI tnrong c6 p = 1 va p = 2. Dong CCf khOng d6ng bo c6 cau tao day quan de thay d6i s6 doi eire tir diroc goi la dong co khong d6ng bo nhieu cap t6c di). Phuong phap nay chi sir dung cho loai roto long s6c.
2-7
2P
M~c du dieu chinh t6c di) nhay Hinh 2~23. Dieu chinh tee do cap. nhirng c6 uu diem ta giu bang each thay dlli s6 doi cl!~ nguyen d¢ ceng cua d~c tfnh co (hlnb 2-23), dong co nhieu cap t6c d¢ diroc sil dung rong rai trong cac may luyen kim, may tliu thuy V.v .. 2.10.3.£)leu ehlnh t6c d~ b~ng eaeh thay d6i di~n ap cung cap cho state Phuong phap nay chi duqc thuc hien viec giam dien ap. Khi giam dien ap duang d*c tfnh M =f(s) se thay dOi (hlnh 2-24) do d6 M s6 tnrot thay dOi. t6c d¢ dong
M
O.85U Idm
s Hlnh 2-24
dieu chinh t6c d¢ quay bang dien ap la giarn kha nang qua tAi cua dong co, dai dieu chinh t6c d¢ hep, tang tOn bao
a day
dt
=sMro I' Viec dieu chinh t6c di) bang tbay dOi dien ap duoc dung chu yeu voi cac dong co cong suat nho c6 b¢ s6 tn.~gt toi han, 5th IOn. 2.10.4. £)ieu chinh toc dq bing each thay d6i di,n trlf mach roto cua dqng ce roto day quan Thay deli dien tro day quan roto, bang each mac bien trc ba pba vao mach roto nhu blob 2-15a.
83
dieu chinh t6e dl) phai lam viec lau dai nen e6 kieh thuoc len so rna may. HQ dac tinh co cua dong CC1 khong dong bi) roto day bien tra di~u ehinh t6e do ve tren hlnh 2-15b. Ta thay rang khi t6e dt) quay ella dong CC1 giam.
Neu momen can khong d6i, dong roto khong dOi, khi tang dien trb de giam t6e se tang t6n hao cong suat trong bien tra, do d6 phuong phap nay khong kinh teo Tuy nhien phuong phap dan gian, dieu chinh tron va khoang dieu chinh wang d6i rong, duoc sir dung dieu chinh t6e dq quay ella dong co cong suat co trung bmh .. Nhln chung kha nang dieu chinh t6e dl) ella dong CC1 khong dong bo bi han che. Day Ia mot nhuoc di~m ella dong co khong dong bo.
d"
eVA
DONG co DltN
KHONG D6NG BO
o che
dQ lam viec dinh mire, dong co khong dong bo e6 cac dai hrcng
dinh rmrc sau: cong suat co hiiu ich tren true dinh mrrc Pdm .Dien ap day dinh mire Udm, dong dien day dinh rmrc Idm • t6e de;. quay dinh mire ndm' dinh mire chua eho dAy du tftt dong bo d6
s6
cong suat dinh rmrc eosCjldm va hieu suat dinh mue11dm.song cac dai hrong
la
ca
CO
khong
cac quan he gitra t6c dt) quay roto n. he s6 cosqi, hieu suat 11.
I
1,00
nfn1
,/"
/nfn1 "--
1.0
0,5
{ ,_ VL ~ j_
~ P-""
I~
/"
1ft /./
/
II
L
L
'>/'
1M:
-:
.L: f--
l..--'"
P1/P"m 1,5
11/Jdm
M/Mdm
2 4
3 2 1
Vcostp
V _.... ~ /'" Vp ? /
-/'
-:: -/
L/
./
lP I-"V/
./
»:
V
V
/'
1,0
»<
»: V./ ./ ·s
/./
0,5
V
..... ,
P2 I Pdm
Hinh 2-25. Cae d~e tfnh lam viec ella dQng co dien khong d6ng bQ
84
momen quay M va dong dien stato I I voi cong suat co heu Ich tren true P2' khi dien ap U va tan s6
fa
stato khong dOL Tren hinh 2.25 vi!! cac dac tfnh lam
viec, trong d6 hieu suat 11, coso la cac chi tieu kinh te, VI hieu suat cao ton hao cong suat trong may nho, coso cao se giarn duqc tOn hao dien nang tren dirong day cua mang dien cac d~c tinh khac la cac chi tieu ky thuat,
2.11.1.Toc
d9
quay n
= f(P2)
TOc d~ quay cua dong co c6 quan he voi he s6 tnrot s theo bieu thuc
,
60f n=-(I-s)
p
(2.49)
Khi tai nang, cong suat P2 tren true dong co tang, rnornen
can tang
len, tir
duoog d~e tinh momen ta thay he s6 tnrot s tang len, va tee d~ dong eo giam
= f(Pz)
(2.50)
M s6
riii
kt
p.
P2dm
0,7. Trong
khoang
kt =0,5+ 1 hieu suAt hau nhu khong d6i. Hieu suat dong eo cong
2.11.3.H, so cong suit coscp = f(Pz) H~ s6 cong suat cua dong co dien khong dong bo
tac dung PI voi eOng suat roan phan S. P P'
la ti
coso == _!_ =
s ~pl +Qr
(2.51)
Trong do: PI cong su4't tac dungt dien) dong co tieu thu d~ bien d6i sang cong suat co P2.
rna
de tao
ra
tu
tnreng cho
Khi may quay khong tai (khong keo tai), cong suat PI nhc, do d6 cosc.po thap,
cosc.pdm = 0,8+0,9; khi qua tai dong dien vuot dinh rmrc, tir thong tan tang, Q I tang; do d6 coso lai giam xu6ng. Tu d~c tfnh coso ta thay, kh6ng nen cho may lam viec khong tai hoac non tai, Ngoai ra khi cong suat P2 tang, morner: M va dong dien II deu tang. Cac quan h¢ nay ducc ve tren hlnh 2.26.
o dong
CO
long s6c, stato c6 day quan hai pha, lech nhau ve khong gian mot g6c 90° dien, Khi dong dien trong hai day quan e6 bien do bing nhau va lech pha nhau mot g6c 90°, se tao ra trong may dien tu truong quay tron v6'i ttin s6 quay Iii n = 60flp; trong d6 f la tan s6 dong dien stato, p la s6 doi cue cua may (hlnh 2-26). Nguyen ly lam viec va dac tfnh dong eo hai pha nh.u dong ce ba pha da xet i:J tren.
Hinh2-26
c
Hinh 2-27. DOng co W di~n
86
Ia
!
c
Dieu chinh dong dien trong day quan dieu khien (bien dti hose pha) ta sf: co duong d~c tfnh co thea yeu cau cua dieu khien truyen dong, Cong suat cua loai dong co nay thirong tit vai W de'n vai chuc W. Trang truong hop hai day quan stato lech
W<Jk
Khuech
d~i
pha ve khong gian mot g6c 9 v~ dong dien trong hai day quan lech pha ve thai gian mot g6c 13, n6i chung tir tnrong khong tron, va bieu thuc mornen quay sf: la : M = kIAISsin9sinp Trang d6 k (2.52)
la he s6
ry I~.
KHONG D6NG
2.13. DONG
co DItN
BO MOT tu
PHA
Ve
cau tao, stata dong co mot pha chi CO day quan mot pha, roto thirong
tnrong quay. Do 51! bien thien cua dong dien, chieu va tri 56 tit tnrong thay d6i, nhung phtrong cua tit tnrong c6 dinh trong khong gian. Tir tnrong nay goi la IU tnrong dap mach. VI khong phai IiI. tir tnrong quay, nen khi ta cho dien vao day quan stato, dong co khong nr quay duqc . D~ cho dong CO lam viec duoc, tnroc her ta phai quay roto cua dong co dien thea chieu nao do, roto sf: tiep tuc quay thea chieu ay va dong CO lam viec,
De giai
tfch
tu
thich ro hien nrong xay ra trong dong co dien mot pha, ta philo tnrong dap mach thanh hai tnreng quay, quay nguoc chieu nhau
tu
cung
taD
56 quay oJ, va bien d¢ bang mot nira bien d¢ til tnrong dap mach,
87
-+ B
Hinh 2-29
Hinh 2-30
Trong do tit tnrong quay BI co chieu quay trung v6i chieu quay roto, duoc goi la tit truong quay thuan, con tit tnrong quay Bn c6 chieu quay nguoc chieu quay roto goi la tit tnrong quay nguoc. Tren hlnh 2-30, mach, con B Ia tit tnrong d~p .BI va Bn quay voi 16c dl) n1 va bao gio ta cling co : (2.53) GQi n la t6c dl) roto, he s6 tnrot d6i voi tir tnrong quay thuan la:
SI =--=S
nl-n n
(2,54 )
H¢ s6 tnrot Sn irng vOi tit tnrong quay nguoc: (2,55) Do do ta co bang sau
ve quan
o
'2
ve
88
rna
1, MI MIl va mOmen rna may Mmb 0, dong CO dien khOng nr rna may diroc, Nhung neu ta hie dong lam cho d~ng co quay, he s6 truot s < I, hie d6 dong co e6 mornen M, se tiep tuc quay. Vi th€ ta phai e6 bien phap may, nghia la phai t<;10 cho dong co mot pha momen rna may. Ta thuong dung cac bien phap day quan phu, vong ngan mach eire tit. '
ma
Hinh 2·31. Duong d~c tfnh mornen
md
may
loai dong co nay, ngoai day quan chfnh, con c6 day quan phu. Day quan phu e6 th~ thiet k€ M chi lam viec khi rna may, hoac lam viec lau dai (dong CO hai pha). Day quan phu d~t trong mot s6 ranh stato, sao cho sinh ra mot tit thong lech vci tit
day
quan phu va day quan ehinh sinh ra tit tnrong quay d~ tao ra momen rnb may; D~ dong dien trong day quan phu lech pha vai dong dien trong day quan chinh met g6e 90°, ta thuong n6i tiep voi day quan phu dien dung C (hinh 2-32). Loai d¢ng co tu dien c6 d~e tfnh rna may t6t. 2.13.2.
Hinh 2-32. Mb: may bang day quan ph",
Tren hinh 2-33 vi! cau tao loai d¢ng co nay. Nguoi ta che cue tit ra, cho vao d6 mot vong d6ng ngan mach. Vong ngan mach duoc coi nhu day quan phu, trong d6 co dong di¢n irng, sa d6 nguyen' If tren hinh 2-34. Tdng hop hai tit tnrong ciia day quan chinh va phu se sinh ra tit mrong quay de tao ra momen rna may.
cam
Cac loai dong co nay ch€ tao voi cOng suat nho tit 0,5 + 30 W dung vao cac co cau truyen dong tl! dong, va thuong g~p nha:t la quat ban nho, 89
00
Hinh 2-33. Cau tao dong co mot
pha
co vong
ndn mach
a ClIC IiI
Hinh 2-34. Set d6 nguyen If dong co mQI pba c6 Yang ngan mach o qJC IiI
Dong co dien mot pha vong ngan mach co cac nhiroc diem la cosrp thap VI t6n hao iJ roto Ion, momen nho nen lam viec kern 60 dinh, kha nang qua tai kern. Tuy nhien, n6 co uu diem la cau tao gon, sir dung iuoi dien mot pha, nen duoc sir dung nhieu trong cac he tl! dong va dan dung (quat dien, may gi~t, may bam mroc cong suat nho v.v ... ). Trong van hanh dong co ba pha, khi sl! c6 Xliy ra dut mot pha (vi du chay cau chi pha A) hai pha B va C con lai se tao thanh day quan mot pha. Liic ay dong co ba pha se chuyen sang ch€ dQ mot pha. Neu cong suat tai cua dong co khong d6i thi cong suat dien vao d(mg co b hai cne d¢ ba pha va mot pha nhu nhau: P3p "" PI p
a)
Hinh2-35
b)
90
nghia la 1I "",.Jjl 3
Dong dien a che dl? mot pha tang len ..fj IAn t6n hao tang len 3 Ian neu khong cat dong eo khoi Judi dien, dong eo se b] hir hong do nhiet dQ qua eao. Ngoai ra trong thuc te, khi khong co ngu6n dien ba pha, dong eo ba pha eo tM noi day quan stato nhu hlnh 2.35a, b d~ noi vao hroi dien ml?t pha. Neu chon tri s6 dien dung C thich hop, eo th~ dat cong su<ft d€n 70+80% cong suat dinh rmrc,
nr tnrong quay n,
_ 60f n,--V p
ph
n,
Tanscdong
""
__i"~,~___£_0,~~_(2",,, ~
..... """ ..
....
~-
-~....
.. ,.""".--~
Iu dong
""'.,-.--~~-,
..
-""'~-
frnh dbng'di¢~""'-lheoso'd~rgitn'--'"
dung.
1,,,,,,12=
V,
Qui d6i dong dien r6to di~?~_~ng rO~? Qui ..__ """". _ ""_.._. roto ,,, _ """'_ dOi dien ,_"" _ .._..
g~i~,!sue d
tm
__
""."
R '2
=k
..""",.,
__ ,
"''''_'''_~''
,__::c~"'.".,
__
k.R,
_""""_",_:""".
."""'-_",,,,,._2.""",.,
,.,,""'-
--'
I I :;
.
""' -.""
PI
.. ,,"~-~.,,"'--,-~,y--""-.~"'~~,,"' ~
..
C~ng su~!,tac d~~~",~,~"~~,.:?_~_i,~~""~,~~",~,L_,,, _!t~,_~~l II c,:s'l'"_""__ ~~~ sulit"phan khang" dQn~ coti~u thl,l QJ
H~ s6 cong suar d¢ng co 11=0,8 +0,9
)----------,-'"--""
", __
._,,,, __
,,,_,,, __
,,,,,_,,,,, __.,,,
CO
n= 0,75 +0,95
Tt =.!l.
P2
~pr+Qf
PI
o
Cac bien phap
rna may
I) True tiep( long sOC P nho) 2) G,iiun di¢n ap stato U I - Di~n khang - Bien ap nr ngau - Dbi n6i Y - 6.
","_,,,, ,,,,,",_ _ ".... .. "" .",,........ .... "..... __" __ ... ".... ""_~O:.""" __
__
"__
""_"",_"
3)
''''_'''
t6e dl)
n=-(I-s)
p Cac bien phap Dong co
60f
rna may
di)ng co met
,,_
tv dien
""' __ ~y,
92
bier vai tro va cong dung cua roto long soc va roto day quan.
2. Tit tnrong trong may dien khong dong bo. Nguyen dien khong dong bo, 3. MO hlnh toan hoc ella dong co khong dong bo. 4. Sa do thay the' cua dong co khong dong bo. So sanh Val sa do thay the' cua may bien ap, 5. Mornen quay va duong dac tinh cua dong co khong dong bo. 6. Mo may va dieu ehinh toe dQ cua dong co khong dong bo.
Iy
MOT so BAI GIAI MAU V!N Dl}NG KIEN THUC ai\. HOC
Bai 2.1
Dong co khong dong bo ba pha, roto day quan, so doi cue P =2 he s6 quy db! sue dien dong luc dung va dong dien k,
ki
2. Dien
tra va
yen
R2 = 0,20;
Dong co dong vao ludi dien Ud =380 Y, xac djnh each dau day dong ca. Cho ding sue dien dong pha stato gan bang dien ap d~t vao, tOn hao dong trong day quan stato bang tdn hao dong trong day quan roto, tbn hao sit [if tlP st
= 145 W,
roto, cong suat co htru Ich P2 ' hieu suat 11 cua dong co
lp
= Ud = 380 = 220Y
J3
J3
93
E2
= Eip =
ke'
220 = HOV 2
JO,22
Dong dien pha stato II =.!.?.= 20,43 k, 2 I
0,05.110
, = 20,43A
+ (0,05.3,6)2
= 10 21A
'
3R2I~ =--=
3.0,2(20,43)2 0,05
=5008W
T6n hao d6ng b state ·va roto: .6.PdI= .6.Pd2 =3R212 = 3.0,2.(20,43)
2 2
= 250,4 W
Cong suat co (toan be): Pea = Pdl- APd2 = 5008 ~ 250,4 = 4757,6W Cong sua't
CO
= 4612,6
= 5403,4
Hieu sua't dong co dien : 11 = P2 = 4612,6 = 0,85 PI 5403,4 Bili 2.2 Mot dong co dien khong d6ng bo ba pha day quan state o6i hlnh tam giac,
dien
ap
11
= 0,837; 94
Tfnh t6e dO dong eo, eOng suS:t dien dong eo tieu thu PI' tong cac t6n hao, cong suat eo htru feh P2 rnomen quay dong co. Bal gidi: T6e d¢ g6e cua dong eo
= ~1t~50(1-0,053) = 148,68
T6e d~ dong eo : n= 6~f
rad/s
(I -
s)
= 60~50 ( 1-
Cong suat dien dong eo tieu thu : PI= .)3UIIleosql = Jj.220.21.0,82 =6561 W
P2= lllPI
0,837.6561
=5491W
= P2 =
ro
5491 148,68
= 36,9Nm
Bai 502.3 MQt dong co dien khong dong b(> ba pha roto long s6e : Pdm= 14 kW, t6c dQ dinh mire ndm= 1450 vg/ph, hieu su11't dinh rmrc lldm= 0,885 , he s6 cong suit dinh mire cos<j>dm=0,8; Y/I.l • 380/220 V; ImJIdm= 5.5; mornen
ty
rna may
Mmd/Mdm=I,3
Tfnh : a) Cong suat tac dung va phan khang dong co tieu thu
dinh mire.
a ch€
dQ
95
b) Dong dien, he so tnrot va rnomen dinh rmrc, e) Dong dien me may, rnomen mo may, me men cue dai.
Bai gidi:
a) Cong suat tac dung cua dong co tieu thu: p
8,54 k Var
b) Dong dien dinh rmrc : Iidm = Pdm ;;: 14.10 = 27.31A 11v3U IdmeosCPdm 0,885 .../3.380.0,88
r;;
3
= 1500 -1450
1500
=.0,0333
Sau khi tlnh ducc dong dien Idm ta ding co the tinh cong suat philo khang nhu sau : QI =
kVar
14 9550-::::92,2 Nm 1450
Momen
2Mdm
= 184,4Nm
96
Bcii
so 2.4
Cong suat tac dung PI' phan khang QI' dong dien dinh mtrc, dong
Dong co dien khong dong bo ba pha c6 thong s6 nhir bai 2.3, lam viec voi lucri dien c6 dien ap U = 220 V. Tinh:
rna
may. mornen dinh rmrc, momen rna may. rnomen cue dai, Dong dien, momen rnb may bang phuong phap d6i n6i Y - ~. Dong co c6 the rnb may duoc khong khi momen can
Bai gidi:
rna may
Me = 0,5 Mdm.
a) Mang dien U = 220 V. dong co dllu hmh tam giac, Cac ket qua tinh Pl.
QI' dong dien pha Ilf. Mdm• Mmb•
Mmax
bai 2.3. Vi dau hinh tam giac, nen dong dien dinh mire (dong dien day) se la:
Iidm
= 47,3A
= 47,3A
tnrc tiep
Dong dien
1mb
rna may
khi
rna may
= 5,51dm = 260,15 A
b) Khi
rna may,
ve tam
giac
260,15 =86 7A 3 •
Momen me may M.
rna
Nm
Momen can khi rnb may Me = 0,5Mdm = 0,5.92,2 = 46,1 Nm Mornen rnb may nho hon rnomen can vi the' khong
dung phirong phap d6i n6i Y - ~.
tM
97
Bal so 2.5
Mot dong co khOng dong b¢ ba pha c6 s6 lieu nhu bai 2.3. Dien ap mang dien U = 380 V. Tfnhtoan cac phuong phap rna may sau: a) Dung bien phap tu ng!u d~ giam dong dien rna may 2,25 hin thl h¢ s6 bien ap phai Ia baa nhieu? Tinh momen can t6i da M dong co c6 the rna may duoc trong tnrong hop nay. b) Neu dung cuon dien cam n6i vao phia stato de dien ap vao day quan giam di 10%. Tinh dong dien rna may mOmen ma may. Xac dinh momen
va
rna may
de dong co c6 the
rna may
a) GQi kba la h¢ s6 bien ap tl! ng!u kba::: ~~ di 2,25 IAn thi he s6 bi€n ap se Iii. kba Dong dien
.De dong
dien
rna
may giam
= -J2,25
= 1.5
rna may
ba
tu
ng!u
m.ba
= Im,tt =
k2
rna may
a bai
2.3
m.ba
Nm
a bai
2.3
De dong
53,24Nm Udm do
co c6
the ma may
ma
mb
may Me <
b) Khi dung cuon dien cam, dien lip d~t V8.0 day quan dOng co Sf! b~ng 0,9
do dong
dien
Ima = 0,9 1m tt
= 0,9.150,2 =
97,03
Nm
D~ dong CO CO the rna may duec, trong tnrong hgp nay thi rnornen can luc rna may phai la : Me
Bii
so 2.6
Mot dong co khong dOng b(l ba pha roto day quan R2
= 0,0278
Q, t6c d()
dinh mire ndm = 970 vg/ph, hieu suat dinh mire lldm = 0,885. Tinh dien
tra
phu mac vao mach roto de t6e d() dong co 13. 700 vg/ph, Cho biet momen can ella tai khong phu thuoc t6e de>.
Bai gidi:
Momen can khong dOi. dAn den momen dien tit khong dOi. do d6 R'2
= khong
dOi, hoac R2
khong dOi
_1000-970 1000
-003
•
700vglph
1000 _=
-0 ,3 R2 + Rp
s
V;y:
Giai ra: Vi
sdm
suyra
0,0278 .0,03
= 0,0278 + Rp
0,3
Rp = 0,258.0 khong dOi nen II' PI se khong dOi. Vi rnornen khong doi nen
R'2
= (!)2M2 ty l¢ thuan
ndm
_2!_=~=
lldm
99
T6c d~ cang giam, hieu suat cang giam. (Tng voi sua:t dong co la
11 = 0,772.0,885 = 0,639
50 Hz ; Y/1'1 - 380/22QV ;
= 0,91 ndm
I 0...J!L_ Idm
= 6;
___!llQ_
M·
Mdm
= 2,7
; coso dm
0,86
lldm
u,
= 380 V.
=:=
c6 the
rna may
de Imaba =
diroc khong,
met may Y6'i Imo'DK = 200 A. Xac dinh dien ap d*t len dong co We met may va dong co c6 the mo may diroc khong.
c) Cling voi tai tren, dung dien khang
Mdm = 294.3 Nm
524,16 A ; Mmo
; Mmoba Me' dong co
b) k = 2.29 Mmbba>
= 151.52 Nm =
diroc
rna may
100