You are on page 1of 181

SACH DUNG CHO cAc TRUONG

fJAo TAO H~ TRUNG

HOC CHUYEN NGHI~P

NHA XUAT BAN GIAo Dl)C

DANG VAN DAo - TRAN KHANH HA - NGUYEN HONG THANH

GIAOTRiNH

Sach dung cho cac tnrong dao tao he Trung hoc chuyen nghiep
(T ai bdn Ian thfl nhtit)

NHA XUAT BAN GIAO DlJC

Vi~c to' chuc bien so~n va xuiit ban mgt s6'guio trinli phuc vl,t cho dao tao cac chuyen. nganh Dien. - Di~n tit, Ca khi - D¢ng luc /J cac truang THCN - DN la mgt sl,t' c6'g&ng Mn clla Vl,t Trung hoc chuyen nghi¢p - Dq.y ngh€ va Nba xuiit ban Gitio due niuim. tung blt{Jc thOng nhC{t n¢i dung day va hoc d cdc truimg THCN tren. toan quae. N¢i dung ctta guio trinh. dii dWJc xay dung tren ca Sd ke'thila nhiaig n¢i dung dllfJc giang dq.y /J cdc truimg, ke't hop vm nhi;tng nlfh dung moo nluim. dop ung yeu cau nang cao cha't luang dao tao phuc vl,t sl! nghi¢p cong nghi¢p hOa, hien. dq.i h6a. E€ cuong ctta guio trinh da duac Vl,t Trung hoc chuyen. nghiep - Dq.y ngh€ tham khao y kien clla mi}t s6' truimg nhi: : Truimg Cao dang ki thuat Ha Ni}i, TrlliJng TH Vi¢t - Hung, Truimg TH Cong nghi¢p II, Truimg TH Cong nghi¢p III v. v... va &i nh9-n dllrJCnhUu y kien thilt thuc, gitip cho ttic giaQien soan. phil hrJp han. Giao trinh do cdc nha guio co nhie'u kinh nghi¢m giang dq.y d cac truong Dq,i h9C, Cao adng, THCN bien soan. Giao trinh dllcJc bien soan. ng&n gon, di hii'u, bO'sung nhiiu kien thuc moi va bien soan thea quan diem md, nghia La, d€ c9,pnhftng n¢i dung ca ban, c6t yeu de"tily thea tinh cht{t etta cac nganh. ngh€ dao tao manha truimg tf! dilu chinh cho thich hfJp va khong triii vm quy dinh. cua chuang trinh khung dao tq.o THCN. Tuy cdc tde gia dii co nhiiu cf/ g&ng khi bien soq.n, nhimg guio trinh ch&c kh6ng trtinh. khoi nhftng khiem khuyet. Vl,t Trung h9C chuyen. nghiep Dq_y nghi M nght cac trlliJng sll dl,tng nhftng guio trinh. xwi't ban ian nay de"bO" .,sung cho ngu6n giao trtnh. dang rat thitu hi¢nnay, nluim. phlf-c vl.t cho vi¢c dq.y va h9C ctta cdc truang dq.t cMt 11lfJngcao han. Cac guio trinh nay ciing riit btj' ich d6i vm d¢i ngii ki thu9,t oien, c6ng niuin. ki thu9,t de' nang eao kien thue va tay nghi cho minh, Hy v(mg nh9-n dllfJC Sl! gop y clla cdc tntilng va ban. d{Jc de' nhitng giao trinh duac bien so~n tiep hoij,c zan tal ban sau co chiit lutmg tot him. M9i gop y xin gi'ti vi NXB Giao due -81 7'r&n Hung D(lo -Ha Ni}i.

Vl,J1HCN-DN

Mlictttu
Giao trinh May di¢n dllf/C bien soan de cuang do V(.lTHCN - DN, BIj Gido due & Dao tao xdydl.jng va thong qua. Ni)i dung duac bien soan. theo tinh than ng&n gon, di hie'u. Ccic kitn thuc trong toan. hi) guio trinh co mot lien h¢ logic ch(tt che. Tuy v~y, gicio trinh cling chi lei mot phan trong n¢i dung cua chuyen nganh. dao t{lOcho nen nglliJi day, nglliti hoc can tham kluio them cac gicio trinh co lien quan'dol vm ngiinh. h9C de' vi¢c sit d(.lng gicio trinh co hi¢u qua han: Khi bien sO{ln gicio trinh, chung toi ali co'g&ng cq.p nh~t nhi:tng ki€n thuc mdi co lien quan den mon h9C va phi: hrJp vm aoi tllrJng sit d¥ng ciing nhu' co' geing gein nhCtng n¢i dung li thuylt vm nhilng van eM thlfC tt th lIiJng gijp trong san xudt, dm song de'giOO trinh co tinh thuc tiin ceo, Nlji dung cua giao trinh dllf/C bien sagn vm dung lllrJng 60 tiet, gom : Khai niern chung ve may di~n; Chlidng I, May bien ap: ChliCfng 2.May dien khOng dling bQ; Chuang 3. May ditn dling bi}; Chlldng 4. May di~n mi}t chieu; Chuang 5. Day quAn may di~n; Chltdng 6. Cac che dQ him vi~c va cac dang khac cua may di~n khOng d6ng bQ. Trang qua trinh sit dung, tiLy thea yeu c6u C(.l the' co the'ddu chinh s6' tiet trong mai chuang. Trong guio trinh, chiuig tdi kh6ng ra n¢i dung th1JCtq.p cua tling chuang, vi trang thiet bj ph¥c V(.lcho thlfc t(Lp cua cac truimg khong dong nhti't. Vi vtj,y, can cU vao trang thiet bi ali co cua tling truimg va khii nang -to'chuc cho h9C sinh thlfc ttj,p c1 cac xi nghi¢p ben ngoai ma truimg xay dung thm Illf/ng va nlji dung thlfc t{ip qt the' - Thm LlIrJngth1Jc ttj,p toi thie'u noi chung ciing khong it han thdi IllrJng hoc if thuye't cua mgi man.

.u

Guio trinh duac bien sO{ln cho d6l tlli/ng La h9C sinh THCN, Cong nluin. 'lanh. ngM b(Lc 3(7 va no cling Iii tai li¢u tham khao M' ich cho sinh vien Cao dang ki thutj,t ciing nhu Ki thu(Lt oien. dang lam vi¢c d cac ca Sc1 kinh ti cua nhdu linh Ulfc khcic nhau. M(jc dil dii cd' g&ng nhung ch&c ch&n kMng trtinli khOi het khiem khuyet. Rdt mong nh{in dlli/c j kiln dong gop cua nguin sit dung de' zan tdi ban sau duoc hoan chink han. M9i gop j xin altt;lC gm ve Nhd XBGD - 81 Thin Hung D{lO, Ha Ni)i.

TAc

GIA

KHAI NI~M CHUNG VE MAy DleN

K.l. f)~NH NGHIA' V A PHAN LO~I K.1.1. Dinh nghia May dien la thiet bi dien trng dien tiro cau tao may day quan), dung M bien deli (may phat dien) hoac ngiroc dien), hoac dung d~ bien d6i ran 56, s6 pha v,v

Ve

tir, nguyen 1y Him viec dua van hien nrong cam dien g6m mach tir (l6i thep) va mach dien (cac dang nang hrong nhtr co nang thanh dien nang lai bien d6i dien nang thanh co nang (dong co thong 56 dien nhu bien dOi dien ap, dong dien,

r,

May dien lil may thtrong g~p nhieu trong cac nganh kinh te nhtr cong
nghiep, giao thong van tiiL. va trong cac dung CIJ. sinh hoar gia dlnh.

K.1.2. Phin lo~i May dien co. nhieu Ioai ducc phan loai thea nhieu each khac nhau, vi du
phan Ioai thea cong suat, thea cau tao, theo chtrc nang. thea Ioai dong dien (xoay chieu, mot chieu), thea nguyen If lam viec v.v .. Trong giao trlnh nay fa phan loai dtra vao nguyen 19 bien dbi nang ltrong nhir sau:

a) May difn link May dien tinh thirong g~p Ia may bien ap, May dien tinh lam viec dua tren
hien nrong cam irng dien ttl do su bien thien ttl thonggitra co chuyen dting ttrong d6i v(ji nhau.
cac C1l9n day khong

May dien tInh thtrong dung d~ bien d6i thong s6 dien nang. Do tinh chat thuan nghich cua cac quy lll~t cam irng dien tir, qua trlnh bien deli c6 tfnh
thuan nghich, vi du may bien ap bien dOi dien nang co thong s6: U I' I I' f. thanh dien nang co thong s6 UZ' 12, f. hoac ngircc lai bien dOi he thong dien

V2• 12, f thanh he thong dien VI' II' f. (hlnh K-l) b) May difn co phii'n di)ng (quay hoijc chuyln dtjng tkdng)

BA

Nguyen ly lam viec dua vao hien nrong cam irng dien tCr. 11!edien tir, do tll' tnrong Va dong dien cua cac cuon day c6 chuyen dong wang dOi voi nhau gay ra. Loai may dien nay thtrong dung de bien d6i dang nang luong, vf du bien dOi dien nang thanh co nang (dong co dien) hoac bien dc'3ico nang thanh dien

Hinh K-J

Hinh K-2

l
I
I May di$n tinh

May dj~n

I
I May khOng dong be? f

I
I
f

I May di$n co phan quay I

I
I

May di$n xoay chieu

May di$n

mot chien

May
dong be?

I
I
May

May bien ap

1
9¢ng 00 kh6ng dcing be?

MflypMt kh6ng d6ng b¢

9¢ng 00 dong be?

phat
d6ng be?

89n9 Cd

mol

May phat

mot

chj~u

chj~u

Hlnh -K3

nang (may phat dien). Qua trlnh bien d6i c6 tinh thuan nghich (hlnh K-2) nghia Ia may dien e6 tb~ lam viec ache dti may phat dien hoac dong CO dien, Tren hlnh K-3

ve

SO

d6 phan loai may dien thong dung thirong g*p.

K.2. cAc f)lNH LV! T f)I~N DUNG TRONG

TiT

CO BAN

MA Y f)I.E:N

Nguyen Iy lam viec ella ta-t ca cac may dien deu dua tren CO sa hai dinh Iuat cam img dien tit va Iuc dien tit. Khi tinh toan mach dien tit nguoi ta sir dung dinh luat dong dien roan phan,

K.2.1. £)!nh lu~t cam

.mQ

diqn tlr

a) Truong hlfP til thong l/J bien thiln xuyen qua vong day.
Khi tit thong cb bien thien xuyen qua vong day da.n, trong vong day se cam ling sue dien dong, Neu chon chieu sue dien dong cam ling phu hop voi chieu ella tu thong thee quy tAe van nut chai (hlnh K-4), strc dien dong trng trong mot vong day, dUCJeviet thee eOng thirc Macxoen nhir sau:

cam

dcD e=-dt

(K.l)

Dau 0 tren hinh K.4 chi chieu di tir ngoai vao trong giay. Neu cuon day c6 w vong, sue dien dong cam irng cua cuon day se la:
e=---=--

wdCD dt

d\jJ

dt

(K.2)

HinhK -4

Trong do:

\jJ

= w<t> goi la tit thong moe vong ella cuon day.


(K.2) tit thong do

Trong cac cong thirc (K.l), dong do bang V.

bang Wb (v ebe), sue dien

b) Truong hap thanh dan chuyin dtjng trong til truang.


Khi thanh dan chuyen dong thang vuong g6e vai dirong sue tit tnrong ( do la tnrong hop tlnrong g*p trong may phat dien), trong thanh da.n se cam irng sue dien dong e, eo tri s61a: e =Blv (K.3)
....... e

Trong do: B- tir cam do bang T (tesla), 1- chieu dai hieu dung cua thanh dAn (phan thanh dan narn trong tit mrong) do hang m.

v- t6e d¢ thanh dAn do bang m/s.


Chieu cua sue dien dong quy tAc ban tay phaithlnh K - 5).

cam

trng duqc xac dinh thee

Hinb K·5

K.2.2.£)!nhlu~t h!e di~n tll


Khi thanh dan mang dong dien d*t thing goc voi dtrong SUc tir tnrong ( do Ia tnrong hop thuong gap trong dong co dien), thanh dan se chiu mot lire dien tir tac dung vuong goc co tri s6 la: Fd(=Bil Trong do: B- til cam do bang T i- dong dien do bang A(ampe) 1- chieu dai hieu dung thanh dan do bang mrmet) FdC luc dien tir do bing N (niuton) Chieu ltrc dien tir xac dirrh theo quy tac ban ray tnii( hlnh K - 6).
Hinh K - 6

(K.4)

K.3. NGUY~N L Y

MA Y PHAT

DI~N V A DONG CO DI~N.

TiNH THU!N NGHlCH CVA MAy DI~N


May dien c6 tinh thuan nghich, nghia la co the lam viec phat dien hoac dong CO dien. K.3.1. Che

a ch€

dQ may

d9 may phat di~n

Cho co nang cua dong co so cap tac dung vao thanh dan mot luc eo h9C FCO' hanh dan se chuyen dong voi t6c do v trong til tnrong cua nam cham N- S t (hlnh K-7) trong thanh dan se cam img sU"cdien dong e. Neu n6i vao hai cue: cua thanh dAn dien tro R cua tai, dong dien i chay trong thanh dan cung cap dien cho tai, Neu bo qua dien trc cua thanh dan, dien ap d~t vao Iai u e. Cong suat dien may phat cung cap cho uti

13.Pd= ui

= ei, = Bil
co chieu nhu hinh
HlnhK -7

Dong dien i nam trong til tnrong se chiu tac dung cua luc dien til F dl K - 7. Khi may quay voi t6c dQ khong d6i luc dien dong co so cap: 8

ttr se can bang vci hrc

Ct1

cua

Fea

Fd\

Nhan 2 ve voi v ta c6:

Nhu vay cong suat co cua dong thanh cong suat dien Pd =ei nghia

CO So'

cap PCO' =Fcav ~:Hidiroc bien deli

Hl Co'

nang bien thanh dien nang.

K.3.2.Chi'dQ

dQng co diqn

Cung cap dien cho may phat dien, dien ap U ella ngu6n dien se gay ra dong dien i trong thanh dAn. Dirci tac dung cua tir tnrong se c6 luc dien tir Fdt = Bil tac dung len thanh dan Iam thanh dan chuyen dong voi t6c d9 \ e6 chien nhir hlnh K8.
I

Nhir vay e6ng suat dien F d =ui dua vito dong co dil diroc bien thanh cong suat
Co'

Fw= Fdtv tren true

dong cc, Dien nang dll duoc bien dOi thanh.co nang. Ta nhan thay cung mot thiet bi dien tir IUy theo nang Iuong dua vao rna may dien c6 the lam viec b eh€ dt) dong Co' hoac may phat dien, MQi Ioai may dien d~u c6 tinh chat thuan nghich.

Hinh K -8

K.4. VlNH LU~T MA-CH ru


K.4.1.Dlnh lu~t mach til

TINH ToAN MA-CH TU

Lei thep cua may dien HI.mach tir. Mach tu la mach khep kin dung dan tir thong. Hinh K-913. mach tir don gian: mach tir dong nhat bang thep ky thuat dien va c6 mot day quan, Dinh luat dong dien toan phan
.

de

fHdl ==
I

2:> lip dung

vao mach tir hlnh K-9 ducc viet nhu sau:

HI =wi
Trong d6: H - ctrong d¢ tir tnrong trong mach tir do bang

Nm;

I - chieu dai trung binh cua mach tir do bang m;

w - s6 vong day cua cuon day: Dong dien i tao ra tit thong cho mach tit, goi HI. dong dien ti'r hoa,
Tfch
r ---I

... --

--I

w
I

s6 wi dtroc goi

la sire ti'r dong.

,,

.1

HI diroc goi 18.ti'1 ap rei trong mach tit.'


Hinh K - 9. Mach ttr don gian D6i voi mach ti'r g6m nhieu cuon day va nhieu doan khac nhau (cac doan Him hang vat lieu khac nhau, hoac tlet dien khac nhau), VI du hlnh K-I0 th) dinh luat mach ttr viet la:

Trong do:

HI' H2 - wong trng cirong d(l til tnrong trong doan 1.2;

11 ,12
I

chien dai trung blnh doan 1,2;

H IIJ H212 goi 18.tit ap doan 1,2;


wI ii' w2ir

strc ti'r d¢ng day quan 1,2;

SI' ~, - tiet dien dean 1,2,

C6 dan -

tnroc

w2i2 VI chien dong dien i2 khong

phu hop vdi chieu

tu

thOng <I> da chon thea quy tAc van nut chai. M(lt each tdng quat d6i vci mach tir co n doan va m cuon day dinh luat mach tit ducc viet:
n
k~1

rn je l

L:Hkik,= LWjij
trong do: dong dien ij nao c6 chieu phu hop voi chieu k- chi s6 ten doan mach til.

$ da chon thea quy

tac v~n nut chai se mang dau duong, khOng phu hop se mang dau Am.

j - chi s6 ten cuon day dong dien. K.4.2.Tinh tean mach to'
Vi¢c tinh

roan

mach tit thuong

tM

hien trong hai loai bai toan:

10

Bai todn thudn: Cho bitt til thong, tinb dong dien til h6a (hoac so yang day) d~ sinh ra til thong ay. Viecgiai bai toan

nay thirong tien hanh nhu sau.

Vi d u: Cho mac h tir khong phan nhanh nhu blob K-10, tir thong b cac dean deu gi6ng nhau, do d6 tir cam cua moidoan mach ay la: B2=S2 S, ' S2 - ti€t dien doan mach tll 1, 2. Tir tri sO' tir cam B b tirng doan mach , ta tinh cuong dQ tll tnrong H nrong trng voi moi doan mach aynhu sau: D6i voi doan mach 2 Itt khe hb khong khi, tll tri so nr cam B2 ' ta tfnh cirong di) tll tnrong H2 nhu sau:
Hinh K -10

<D

$
l
?" .... -

H2

_ B2
-

. ).to

trong do

).to

= 41t. 10-7 HIm.


sat ti:r(doan 1), ta phai tra dirong cong tir

D6i voi doan mach

ttr

Hi v4t lieu

hoa B=f(H) tren hlnh K-l1 (hoac bang) d6i voi cac IO{Li thep, Tir tri sO' B, ta tra ra tri sO' HI nrong ii'ng. Sau d6 ta tim tcing rHkik = H,11+ H212. Tir do ta tinh ra duqc dong dien ti:r hoa (hoac sO'vong day),
B (T)

Bai todn nguac: Cho bitt dong dien, can


thong. Loai bai toan nay phirc tap han, thtrong dung phirong phap do hoac cac plurong phap dung cbo mach phi tuyen, tinh

tu

H
Aim Hinh K - II. Duong cong ttl hoa

K.S.

cAc

V!T LIE;u CH~ T~O MAy 11IE;N

V~t lieu ch€ tao may dien gom : v~t lieu dAn dien, vat lieu dan nr, vat lieu each dien va vat ,li¢u ket cau.

11

K.S.1. V~t li~u dan di~n


Vat lieu dan dien dung dung trang suat nho. Ngoai

M che
nhom

tao cac bo phan dan dien,

Vat lieu dan dien va eo dien thau, tro dong

may dien t6t nhat Ia dong ra con dung

VI chiing

khong

dat lim

va cac hop kim khac nhu dong .dung dong, doi khi nhorn.

phot pho. D~ eh€ tao day quan ta thuong may dien vanh dung cong suat nho va trung long s6c hoac blnh,

Day dong

va day nhorn nhu soi viii, sci thuy tinh, giay nlura hoa hoc, san ernay. dien ap duoi 700V ngoai dong, ernay VI lap each dien mong, doi chieu,

Voicac

thtrong dung day


nguai ta con

dat d(t hen yeu cau doi voi cac b(l phan khac nhu vanh truot, nhom,

ca hop kim ella dong hoac nh6m, hoac c6 cho con dung d thep de tang

d(t hen co hQC va giarn kim loai mau,

K.S.2. V~t li~u dan tCt


cac vat lieu sat de che tao cac bQ phan cua mach tit. ngU'ai ta dung tit de Him mach tit, thep la ky thuat dien, thep ta thuong, thep due, thep reno Gang ft khi ducc dung, vi dAn tit kh6ng t6t Him. dan ta dung

v 1)t lieu

a doan
ky thuat dien thuat tr6 va dong

mach ta c6 giam

dien day 0,35-0,5

tit thong bien doi voi tan s6 50 Hz thuong dung thep la mm, trong thanh phan thep c6 tit 2-5% Si (de tang
dong dien

trrr ella thep,

xoay),

a t&n s6

cao han,

dung

thep la kg

dien day 0,1-0,2

dien }oay

tir ducc d~c tnrng bang suat t6n hao. Thep Ia ki thuat dien
mm. Tt'5n hao e6ng suat trong thep la do hien nrong phap can n6ng va can nguoi, Hien nay voi may bien dung thep can nguoi VI eo d<) tit tharn cao han va cong

diroc ch€ tao bang phuong ap va may dien thuong

suat ton hao nho han loai can nong.

doan mach

tit c6 tit tnrong khong d6i, thtrong dung thep due, thep ren

hoac thep la.

K.S.3. V~t Ii~u each di~n


V1)t lieu each dien dung de each Iy cac bo phan dllO dien va khong dan

dien hoac each Iy cac bQ phan dan dien voi nhau.


each dien phai e6 cuong dQ each dien cao, chiu nhiet

Trong

may dien,

vat lieu

t6t, tim nhiet

t6t, ch6ng

Am

va ben ve CC1 hoc, DQ ben virng v~ nhiet

cua chat

each dien boc day dan, dinh tiii ella n6.

quyet

djnh nhiet dQ cho phep cua day dan va do d6 quyet

Neu tinh nang cao thi lap each dien co th~ m6ng Chat each dien chu yeu b the nin, g6m 4 nh6m: - Chat hfru co thien nhien nhu giay, vai lua

va kfch thucc may giam,

12

- Chat vo COnhu amiang, mica, sci thuy tinh - Cac chat tong hop - Cac Ioai men, son each dien Chat each dien t6t nhat HI.mica, song tuong d6i dat nen chi dung trong cac may dien c6 dien ap cao. Thong thuong dung cac v~t lieu c6 soi nhir giay, vai, soi v.v .. Chung c6 d<> ben co 16t, mern, re tien nhung dan nhiet xau, hut am, each dien kern. Do d6 day dan each dien sci phai duoc say tarn d~ cai thien tfnh nang cua vat lieu each dien. Can crr vao d,q ben nhiet, vat lieu each dien diroc chia ra nhieu loai cap each dien sau: Cap each dien Nhiet d¢ gioi han cho phep vat lieu,
(DC)

V~t li¢u

Nhiet d¢ trung binh cho phep day quan,


(DC)

A E B

Sci

xenlulo, bong hoac to

tam trong v~t lieu htru co long. Vai loai rnang tong hop.

105

100
115

120 130

Amiang, sci thuy tinh c6 ch,(t k€t dfnh va v~t lieu g6c mica Amiang, vat lieu g6c mica, soi thuy tinh c6 chat k€t dfnh va
tAm t6ng hop, V~t lieu g6c mica, amiang sci thuy tinh ph6i hop chat k€t dinh va Him silk hnu CO

120 140

155

180

165 hoac th~

Ngoai ra con co chat each dien long (dau may bien ap),

the khf ( khong khi, hydro)

K.S.4. V~t Ii~u kat cau


V~t lieu ket cau Ia v~t lieu de ch€ tao cac chi tilt chiu cac tac dong eo h9C nhu true, 6 true, vo may, nap may. Trong may dien, cac v~t lieu k€t Call thu~ng la gang, thep lei, thep ren, kim loai rnau va hop kim cua ·chung, cac chat deo.

13

K.6. PHA T NONG VA LAM MAT MA Y DI~N


Trong qua trmh lam viec e6 tdn hao eOng suat, TOn hao trong may dien gom t6n hao sat til' (do hien nrong tit tn~ va dong xoay) trong thep, tdn hao d6ng trong dien tro day quan va' tOn hao do rna sat (0 may dien quay). T1ft t6n hao nang hrong deu bien thanh nhiet nang lam n6ng may dien,

ca

De lam mat may dien, phai e6 bien phap tan nhiet fa moi tnrong xung quanh. SI! tan nhiet khong nhtrng phu thuoc vao be mat lam mat ella may rna con phu thuoc vao 51! d6i hru ella khong khf xung quanh hoac ella moi truong lam mat khac nhu dau may bien ap v.v .. Thuong vb may dien duoc eh€ tao e6 cac canh tan nhiet va may dien e6 he th6ng quat gi6 de lam mat. Kich thtroc cua may, phuong phap lam mat, phai duoc tfnh toan va Iua chon de cho d(l tang nhiet cua v~t lieu each dien trong may khong vuct qua d¢ tang nhiet eho phep, dam bao eho v~t lieu each dien lam viec lau dai khoang

20 nam.
Khi may dien I~m vlec b eh€ d¢ dinh rmic, d(l tang nhiet cua cac phan tii' khOng virot qua dl) tang nhiet eho phep, Khi may qua tai, d(l tang nhiet se virot qua nhiet d¢ cho phep, VI the' khOng eho phep qua tai IAu dai,

BANG TOM TAT KHAI NltM CHUNG v~ MA y DI~N


f)ai hrqng
Sue dien dong cuon day e

Bi~u thire
e = --_
wd<ll

dt --~.----~~~.~--.~ .. ----~~~~~~~~----~~~~~+~~~~-- dt --~~~~--------~~~-~-----~._&_-~~------~~--~ Tit thong moe Yang


w •

= ~-dlV

11'= wlj)

_______

Sue dien dong thanh Lire dien tit Tir ap Sue tit dong
Fdl

·_~

dan e

e = Blv
• • _

Fdl

= Bit HI wi

Dinh luat mach tit

LHklk
k=l

= L.wjij
j=I

14

1. Cac

bo phan eo ban cua may dien H1 gr? Chirc nang cua cac bo phan ay.

2. Giai thfeh irng dung cua dinh luat cam ling dien tir va hrc dien tir trong may dien. 3. Giai thieh nguyen

ly thuan

nghich cua may dien,

4. Dinh luat mach tir va phtrong phap tinh mach tiro 5. Cac vat lieu ehinh eh€ tao may dien Ia gi.

MOT
Bili

s6 BAI GIAI

MAU V!N DVNG KIEN THUC DA HOC

so K.1
cam

Mot thanh dan ab eo chieu dai 1 nam trong khe ha cua mot nam cham dien, Cho thanh dAn chuyen dong thang g6c v6i tir tnrong vel t6c d¢ v. Xac dinh tri s6 va chieu suc dien dong irng e. Btli gidi

" Tit earn

Hz Irong

. flowi khe ho : B 2 =--

, 12

Chieu cua tir cam

Hz

diroc xac dinh thea

quy tAc van nut ehai. Tri s6 strc dien dong cam irng trong thanh dan lit:

HlnhK ·12

e = B21v = flo wily 12

Ap dung
Bili

quy tAc ban lay phai chieu sdd e tir b den a (hlnh K - 12).

so K.2
_

M¢t thanh dan ab eo chieu dai I narn trong khe hb cua nam cham dien . Xac dinh tr] so va chieu cua luc dien tir tac dung len thanh dan khi thanh dan mang dong dien I. Btli gidi

Tri s6 cua luc dien tir III

HinhK ·13

15

Fdt

wi = B2I.1 = j..lo -1.1 12

Ap dung guy tac ban tay trai xac dinh diroc chieu cua F dt nhir hlnh K - 13..

BAI T~P HOC SINH TlJLAM


Sai soK.3
Mot mach tit (hinh K - 14). Duong cong tit hoa B = f(H) cua v~t lieu cho b bang sau. Biet tir cam trong khe hb B2 = 1,3 T va cuon day
1,=400mm

co

1000 Yang.

Tinh dong dien trong cuon day.


HinhK -14 B(T)

0,3 52 1,25 380

0,4 58 1,3 600

0.5 65 1,35 900

0,6 76 1,4 1200

0,7 90 1,45 2000

0,8 110 1,5 3000

0,9 132 1,55 4500

1,1 220' 1,65 10000

1,2· 300 1,7 14000

H (AIm)
B(T) H (AIm)

165
1,6

6000

Dap s6: 1=1,275 A Sai so K.4


Mach tir hlnh K - 15 g6m 3 cuon day
WI = 2000 vong ; I. = 0,5 A
W2

400 vong

12

1A

W3= 1000 vong,

+ *- ...- - - - - - - - - - - ~
HinhK -15

Chien dai cua loi thep 1 = 0,5m. Tiet dien 'Wi thep S = 10- m
3 2

Duong cong ttt hoa cua v~t lieu B = f(H) cho


3

a bai

K.3, Cho biet ttt thong

trong 16i thep bang 1,5 . 10- Wb, Xac dinh dong dien 13,

Dap s6 : 13 = 0,9 A

16

Chuang I MAy BIEN

Ap

1.1.KHAI NI~M CHUNG


D~ bien d6i dien ap cua dong dien xoay chieu tu dien ap cao xuong dien ap tha'p, hoac ngucc Iai ttt dien ap thap len dien ap cao, ta dung may bien ap, Ngay nay do viec sir dung dien nang phat trien ra't rong rai, nen co nhtrng Ioai may bien ap khac nhau: may bien ap mot pha, ba pha, hai day qulin, ba day quan v.v ... nhirng chting dua tren cling mot nguyen ly, do la nguyen ly cam ung dien ttr,

1.1.1.£>inh nghia
May bien ap la mot thiet bi dien tir tinh, lam viec theo nguyen Iy cam irng dien tir, dung de bien dOi dien ap cua he th6ng dong dien xoay chieu nhirng viin gift nguyen tan so, H¢ thong dien dau vao may bien ape truce We bien d6i) co: dien ap U I' dong dien II' tan s6 f. H¢ thong dien dau ra cua may bien ap ( sau khi bien d6i) co: dien ap U2, dong dien 120va tan s6 f. Trong cac ban ve, may bien ap diroc ky hieu nhu hlnh 1-1.

D::tu vao cua may bien ap n6i voi


ngu6n dien, duoc goi la S(1 cap. DAu ra n6i voi tai goi Ht thir cap. Cac dai luong, cac thong s6 sa cap trong ky hieu co ghi chi s6 1: S6 vong day

Hinh 1 ·1

sa cap

WI'

dien ap

sa cap U I. dong dien sa cap I I' eOng suat sa cap PI_ Cac dai hrong va cac
thong s6 thu cap co chi s6 2: S6 vong day thu cap w2' dien ap thu cap U2, dong dien thu cap 12, cong su!'t thu c!fp P2.

(; I rin 'fRi:'iH

MAy mtl'

17

Neu dien ap thu cllp IOn han SO cap ia may bien ap tang ap, Neu dien ap thu cap nho han dien ap so cap goi la may bien ap giam ap, Cac d~i luong dlnh mjrc Cac dai hrong dinh rmrc cua may bien ap do xirong ch€ tao may bien ap qui dinh d~ cho may co kha nang lam viec lau dai va t6t nhat. Ba dai IUQ'ng djnh mire co ban la:

a) f)i~n ap d!nh mac. Dien ap sa capdinh


qui dinh choday quan

rmrc ky hieu U1dm• la dien tip


UUm'

so cap, Dien ap thu cap dinh mire ky hieu

1a dien

ap giifa cac eire cua day quan thu clip, khi day quan thu cap ho mach va dien ap d~t vao day quan sa clip la dinh mire. Ngiroi ta qui troc, voi may bien ap mot pha dien ap dinh rmrc la dien ap pha, voi may bien ap 3 pha Ill. dien ap day. Dan vi dien ap ghi tren may thirong Ill.V hoac kV. b) Dong di~n djnh mtic. Dong dien dinh rmrc Ia dong dien dii quy dinh cho mOi day quan cua may bien ap, irng voi cong suat dinh mec va dien ap dinh rmrc, D6i voi may bien ap mot pha, dong dien dinh mire la dong dien pha. D6i vci may bien ap 3 pha, dong dien.dinh rmrc Ia dong dien day. Dan vi dong dien ghi tren may thuong la A. Dong dien dong dien thir cap dinh mire

so cap dinh mire ky hieu I1dm•

ky hieu

I2dm.
suat

c) Cling sudt djnh mac. Cong

suat dinh rmrc cua may bien ap Ill.cong


Sdm'

bieu kien dinh mtrc. COng sUllt dinh mire ky hieu la D6i vci may bien ap mot pha cong suat dinh rmrc
Sdm

dan vi Iii VA. I<.VA.

Ia:
( 1.1)

= U2dm· 12dm= U Idm-

Iidm

D6i voi may bien- ap ba pha cong suat dinh mire la:
Sdm

=.J3 U 2dmI2dm = .J3 u1dmI I dm

(1.2)

Ngoai ra tren bien may eon ghi tan s6 dinh mire fdm• s6 pha, sa dO n6i day, dien ap ngan mach, che' dQ lam viec v.v ..

1.1.3. Cong d~ng eua may bien ap


May bien ap co vai tro quan trong trong h¢ thong dien. No la mot khau quan trong dung de truyen tai va phan ph6i dien nang. Cac nha may dien cong suat 16'n rhirong i:J xa cac trung tarn tieu thu di¢n (khu cong nghiep, d6 thi v.v ..) vlthe' dn phai xay dung cac dirong day truyen tai dien nang.

18

Dien ap may phat thirong Ia 6,3 ; 10,5 ; 15,75 ; 38,5 kV. nang cao kha nang truyen tai va giam t6n hao cong suat tren duong day, phai giarn dong dien chay tren dirong day, bang each nang cao dien ap. Vi vay dau dirong day can d~t may bien ap tang ap, Mat khac dien ap cua tai thirong khoang 127V den 500V; dong CO cong suat Ian thuong 3 hoac 6 kV, VI vay (; eu6i duong day can d~t may bien ap giam ap (hlnh 1-2).

De

May phatdi~n

MBA tang ap Hinh /-2.

f)l1ang day truyen tai

MBA ha ap

rai

So d6 truyen tiii dien nang

Ngoai ra may bien ap con duoc sir dung trong cac thiet bi 10 nung (may bien ap 10), trong han dien ( may bien ap him) lam nguon cho cac thiet bi dien, dien tir can nhieu cap dien ap khac nhau, trong linh vue do luang (may bien dien ap, may bien dong) v.v ..

1.2. CAU T~O CVA MAy BltN Ap


May bien ap c6 hai bo phan chfnh: L6i thep va day quan.

1.2.1. Loi thep may bien ap


L6i thep may bien ap dung M dAn tit thong chfnh cua may, diroc che tao tit nhtrng vat lieu dAn tll t6t, thuong Hi thep ky thuat dien. L6i thep gorn hai b¢
phan:

Tru 180 noi

de d~t day

quan

GOng la pMn khep kin mach tll giua cac tru, - Tru va gong tao thanh mach

tit khep kin.

D~ giarn dong dien xoay trong loi thep, ngiroi ta dung thep l.a ky thu~t dien (day 0,35 mm den 0,5 mrn, hai mat c6 son each dien) ghep lai vci nhau thanh l6i thep (hlnh 1-3a).

1.2.2. Day quan may bien ap


Day quan may bien ap thirong dUQ'c ch€ t.... bAng day dong (hose nhorn) , o co tiet dien tron hoac chit nhat, ben ngoai day dan c6 boc each dien, . Day quan gom nhieu vong day va long vao tru 16i thep. Giila cac vong day, giila cac day quan co each dien voi nhau va cac day quan each dien voi 19

loi thep, May bien ap thuong e6 hai hoac nhieu day quan, Khi cac day quan d~t tren cling mot tru, thl day quan thap ap d~t sat tru thep, day quan cao ap d~t long fa ngoai. Lam nhu vay se giam diroc v~t lieu each dien va khoang each each dien v6'i phan tiep dA't (loi sat) nen giarn duoc kich thuoc may bien ap. (hlnh I ~3b).

a)
H inh 1-3. Loi thep va day quan may bien ap

lam mat va tang cuong each dien eho may bien ap, nguci ta thuong d~t loi thep va day quan trong mot thung chua dau may bien ap, Doivoi may bien ap cong suat lon, thung dau e6 canh tan nhiet va trong nhieu tnrong hop phai lam mat cutmg birc bang each d~t quat gi6 thOi vao cac canh tan nhiet va trong nhieu truong hop phai lam mat cutrng birc bang each d~t quat gi6 thOi vao cac canh tan nhiet. Ngoai fa con c6 cac su xuyen fa dti n6i cac dau day quan ra ngoai, be) phan chuyen mach dieu chinh dien ap; ro le hoi de bao ve may, blnh dan dau, thiet bi ch6ng v.v ...

De

vo

am

de

1.3.NGUY~N LY LAM VI~e eVA MAy BI~N Ap


Tren hlnh I ~4 ve so d6 nguyen If cua may bien ap met pha c6 hai day
quan wI va W2'

?fl

Khi ta n6i day quan sa cap W I vito nguon dien xoay chieu dien

ap u I • se c6

dong dien sa cap i, chay trong day quan sa cap wI. Dong dien iI sinh ra tit
thOng bien thien chay trong Wi thep, til thong nay m6c vong ( xuyen qua) d6ng thoi voi ca hai day qulin sa cap wI va thu cap w2' diroc goi la ttl thong chfnh. Theo dinh luat cam trng dien tir, sir bien thien cua tir thong vao day qulin sa cap strc dien dong la:

lam cam img

( 1.3) Va

cam ung vao day quan thir cap sue dien dong la:
d4l dt
(1.4)

e2 ==-W2-

Trong do wI' w2 la s6 vong cua day quan sa cap va thu cap. Khi may
bien lip khong tai, day quan thu cap ha mach, dong dien thtl cap 12

= O. ttr

thong chinh trong loi thep chi do dong sa cap I I khong tai sinh ra, c6 gia rr] bang dong tu hoa 10. Khi may bien ap CO tai. day quan thu cap n6i voi tai c6 t6ng tra tai Z" diroi lac dong cua strc dien dong e2' CO dong dien thu cap i2 cung cap dien cho tai, Khi ay tu thong chinh do d6ng thai d hai dong sa cap 1I sinh ra. ,---I
I

va thu cap 12

...

--- .... ,

I I

cp
Hinb 1·4. Sa d6 nguyen Ii may bi€n lip

Dien ap ul sin nen tit thong cling bien thiensin ta co:

"11

(1.5)

(1.6) trong do:


El ::::4,44fw1<l>max

(1.7) (1.8)

E1, E2 la tri s6 hieu dung sue dien dl)ng

sa cap, thi! cap, thu dp va sa cap e6

Nhln cong thirc (1.5) va (1.6) ta th~y: sue di~n dong ding tan s6, nhung tri s6 hieu dung khac nhau. Neu ehia EI eho E2 ta co:

(l.9) k duoc goi la h~ s6 bien ap, Neu bo qua dien tra day qu~n va tit thong tan ra ngoai khOng khi, e6 coi gan dung V I ""EJ, V2 "" E2 ta co:

tM

V2

VI

""§_:::: wI =k
E2 w2

nghTa la ty s6 dien ap

sa cap va thu cap dung Mng'ty s6 vong day.


U2> VI ; W2 > WI
V2 < VI;
W2

D6i voi may tang ap c6: D6i voi maygiarn


ap c6:

< WI

22

Nhu vay day quan sa cap va thu cap khong tnrc tiep lien he voi nhau v~ dien nhirng nho co til thong chinh, nang IUQ'ngdii diroc chuyen ttt day quan SCi cap sang thu cap. Neu be qua ton hao trong may bien ap, c6 th~ coi gan dung, quan he gitra cac IUQ'ng sa cap va thU' cap nhir sau:

ho~c

1.4.

MO

HiNH ToAN

eVA

MA Y BIEN

A.p

De thiet

lap mo hlnh roan tnroc het xet qua trlnh dien tir trong may bien ap,

1.4.1. Qua trlnh dii1n tl'r trong may bien ap


Tren hlnh 1-5 trmh bay may bien ap mot pha hai day quan trong do day quan sa cap n6i voi ngu6n, day quan tha cap n6i voi tai c6 tong tro ZI- Dien ap u I sinh ra dong dien i1 co chieu nhu hlnh 1-5. Thea q u y tac van mit chai, chieu <I> phu hop voi chieu iI' chieu e I' e2 phu hop voi chien III nghia la e I va

iI trung chieu, Chieu i2


diroc chon nguoc voi chieu e2' nghia 13. chieu i2 khong phu hop vci chien ell thea qui dc tren, Dong dien iI va i2 sinh ra tu thong trong may.

r-~~+-r'~'~-

.- - - - - -- - - ~...- - - - - - --.
¢I
r-r
r;"--

Hinh 1-5. May bien ap m¢1 pha

Ngoai tu thong chinh <I> chay trong 15i thep nhu dii noi a tren, trong may bien ap con co tir thong tan. Tir thong tan khong chay trong 16i thep rna chay tan ra trong khong khi, cac vat lieu each dien vv ... Tir thong tan khep mach qua cac v~t lieu khong silt tit, co d¢ dan tir kern, do d6 tu thong tan nho han rat nhieu so voi til thong chinh. Tir thong tim chi moe vong rieng re voi moi day quan, Tir thong tim moe vong sa cap ky hieu la
\jill

do dong dien

sa

cap il gay

23

tao Tu thOng tim m6c vong thu cA'p 'l'a. do dong dien thtr cap i2 gay ra. Tit thOng tan diroc d*c tnrng bang dien cam tan. Dien earn tan day quan so cap LI lit : LJ

= ~tl
II

(1.11)

Dien d'm tim day quan thrr cap L2 lit:


L2

~t2
12

(1.12)

1.4.2.PhttCfng trinh diqn ap SCfcap


Chung ta hay xet mach dien e J. dien tnr day quan
SO

so

cap, g6m ngu6n dien ap ul' sue dien dong

cap R I' dien cam tan so cap L I' Ap dung dinh luat

Kiechop 2 ta c6 phirong trinh dien ap viet diroi dang L dil R·111+ 1-=uJ+el dt

tri

s6 nrc thai Ht:

hoac chuyen v€ ta c6:


UJ

di) = R·IIJ + L I--el


dt

(1.13)

Neu vie't diroi d •. s6 phtrc: mg T6ng

tra phtrc day


do Xl

quan so cap lit: (1.14)

ZI :: RI + jroLI Trong

= Rl + jXI

= roLl' lit dien khang Ian day quan so cA'p.

Phuong trlnh dien ap sa c{(p viet du6i dang s6 phue lit:


+

U1

= Rill + jXllt

••

-EJ =Ztlt

-EJ

(1.15)

1.4.3.PhttCfng trlnh di,n ap thll' cap


Mach dien thu cap g6m sue dien dong e2 dien tra day quan thu cap R2• dien cam tan day quan thrr cap L2, t6ng duoi dang tr] s6 nrc thai Ia:

tra tai

Zt. Phuong trlnh Kiechop

2 viet

24

02 =-e2

di R· - L 2- 1 212 dt

(1.16)

Neu viet diroi dang s6 phrrc, tcing trc phirc day quan tlur cap la:
( 1.17)

trong d6 X2= roL2 la dien khang tim day quan tht'i cap. Phuong trinh dien lip thir cap se ta
4

U2

=-

E2 - R2

Iz - j X2

12 =

- E2

- Z2 12

(1.18)

Dien ap thu cap U2 chfnh Ia dien ap d~t tai len do d6:


(1.19) 1.4.4. Phlldng trinh srre tLt dQng
. .
ZI - EI ,

Trong phuong trlnh dien lip so cap, U I = Ir thirong rat nho vi the c6 the lay ga:ndung U I :::::; EI.

dien lip rei II ZI

Vi dien lip hroi dien d~t vao may bien ap U I khong dlii, cho nen sac dien dong El khong d6i va tit thong chinh cllmax se khong dOi. C1 che' d¢ khong tai, tit thong ehinh do sue tit dong cua day quan so cap iOwo sinh ra, eon b eh€ d¢ e6 tai, tit thOng chfnh do sue tit dong ca 2 day quan sa cap va th(c cap sinh ra. Sue tit dong hie d6 co Iii la i1w l-i2 w2. Co dau- truce i2 vi i2 sinh ra tit thong nguoc voi chieu ~ chinh di chon ( hinh 1-5). Vi Il»max khong dOi, cho nen suc tit dong khong Iii bang suc tit dong Wc c6 tai, do do ta e6 phirong trinh sue tit dong du6i dang tuc thai nhu.sau:
)

Chia

ca hai ve eho wI ta c6:

25

10 =1,-12-=1,

- w2 wI

--=11

i2

--=1,

i2

-12

.,

w2

ho~c Trong d6: k= wI


w2
12=-

i, = io + i 2

( 1.20)

h¢ s6 bien ap

-,

i2 k

i'2 la dong dien thli' cap da qui dOi ve phia so cap, Phuong trlnh sue tir dong dirci dang phirc la: (1.21 ) Phuong trinh sue ttr dong cho ta thay ro quan he gitra dong dien sa cap va thu cap. H~ ba phirong trlnh dien va tit (1.13, 1.16, 1.20, hoac 1.15, 1.18. -1.21) Ia mo hinh toan cua may bien ap.

1.5.so
Tit mo hinh toan:

1)6 THAY THt MAy

BltN

Ap

( 1.22) ( 1.23) (1.24) Ta xay dung mo hlnh mach, do la sa d6 dien, goi la so d6 thay the' , phan anh d~y du qua trinh nang hrong trong may bien ap, thuan lei cho viec phan tich,nghien crru cua may bien ap,

m xay dung

sa d6 thay the', tnroc her can thirc hien mot s6 bien d6i toan hoc.

1.5.1. Qui d6i cac d,i hlqng thuo cap ve sa c,l'p


26

Nhan phirong trlnh (1.23) voi k, phtrong trlnh (1.23) se Ill:

D~t
. .

( 1.25) U'l =kU1


(1.26)

Z'1=k1Z2;

R'2=k2R2

; X'2=k2X2

(1.27)

Phuong trinh (1.23) tro thanh U'2 =-E1-Z'2

.-

1'2

( 1.28)

Nhan phirong trlnh (1.19) voi k

0.29) Trang do 22 Z'[ =k Zt; R', =k R, 2 X'I =k X[

f2 =k

Iz

(1.30)

Phuong trlnh (1.28), (1.29) la phtrong trmh dien ap thtr ctfp da: qui d6i v~
.

sa cap. Trang do E'2. U2, f2' Z'2' Z', Ian IUQ't duoc goi Hl srrc dien dong thu cap, dien ap thu cap, dong dien thu cap, tong tro day quan th6' cap, t6ng tro tai da: qui dOi ve sa cap, H~ (1.25, 26, 27, 30) U. cac cong thUe qui dOi cac dai luqng thtr cap ve so cap. Ta bi€t rang, diEiu kien qui doi lit bao toan nang Iuong. Dieu kien do dii 'duqc dam baa trong qua trlnh bien d6i tren. ThI,fC vay, cOng suat tren cac phan tii truce va sau khi qui d6i bang nhau. E'2I'2

= kE2 ~k' = E2I2

. R'2I'22= k2R2 (2)2

- R2I22

27

1.5.2. Thiet I~p se

do thay the

may bien ap

Bay giG ta xet phuong trlnh (1.22), ve phai phuong trlnh gam :Z I1I la dien ap roi tren tdng tra day quan Z I va ( ~ E) chfnh la dien ap rei tren tOng tra Zth di_ictnrng cho tit thong chinh , va t6n hao silt tit. VI til thong chlnh do dong dien khong tai 10 sinh ra do d6 ta c6 th~ viet: (1.31 ) Trang d6: Zth

= Rth + jXth la

tOng tra tit h6a d*c trung cho mach tir;

Rth la dien tra tit hoa di_ictnrng cho t6n hao sat tiro

~Pst Xth

= Rthl 2 0

la dien
~

khang tit hoa d*c tnrng cho tit thong chinh CPo

Thay gia tr] - E) vao he 3 phirong trlnh may bien ap, cu6i cling ta co:
-'

VI =ZI II+Zth 10

(1.32)
.

U'2

= Zth 10-

2'2 1'2

(1.33) ( 1.34)

H¢ 3 phuong trlnh 0.32,33,34)

chfnb

la

2 phuong trlnh Kiechop 2

va

t,

phuong trinh Kiechop 1 viet cho mach dien hinh 1.6a. Nhanh co Zth duqc goi

la nhanh tu hoa,
Thong tbu~g t6ng tnJ nhanh tit hoa ra't Ion, dong dien 10 nho, do d6 c6 th~ bo nhanh fu hoa ta co sa do thay the gan dung hlnh 1.6b. So do gan dung duqc sir dung nhieu trong tfnh toan cac di_ictinh cua may bien ap, Trang so do gao dung hlnh 1.6b. Rn

= RI

+R 2 ;

28

l-U
a)

b)

Rink 1·6. So do thay the' may bien ap

1.6. CH~
dien ap,

1)0 KHONG

TAl

eVA

MAy BIEN Ap

Che d¢ khong tai HI.che d¢ rna phia thu cap h6 mach, phia
(

sa

cap dat vao

1.6.1.Phlfdng trinh va sc do thay the ella may bien ap khong tai.


Khi khong tai 12 VI == 1021 -E,

= 0 ta co:
hoac (1.35)

20 == 21 + 2th'

la tOng tra may bien ap khong tai.,

Rinh 1·7. So do thay the may


bien

ap khong

t!l.i

Sa d6 thay the! ella may bien ap khong tai vi! tren hinh 1-7

1.6.2.Cac d~c diim

chi' de;,khong tid

a) Dong di~n khimg tdi


TI.rphirong trlnh tren, ta tfnh dtroc dong dien khong tai nhu sau: 10 =~= 20 VI

J(RJ +Rth)2 +(XI +Xth)2

T6ng trb Zo thirong nrt Ion VI the! dong dien khong tai nho bang 2 % + 10% dong dien dinh rmrc.

b) Cong sudt khong tdi

29

6 ch€

dQ kh6ng tai cong suit dua ra phfa thu'tap suat PolcOng

bang khong, song may ton hao sat tir lI.Pst


i-

van tieu thu cong

suat Po g6m cOng suat

trong 16i thep va cong suat t6n hao tren dien tra day quan sa cap ~PR

VI

dong dien khong tai nho cho nen co the bo qua cong suat t6n hao tren dien tro va coi gan dung: (l.36a) TOn hao sat tir
~Pst

dtroc tfnh dua vao d~c tinh cua rhep nhu sau:

~~I

0;;;

PI ,a/soB

2( 50 )1,3 G f

(l.36b)

Trong do: P]'0/50 Hi cong suat t6n hao trong tli thep khi tAn s6 50Hz va tir

cam 1 T. D6i voi Iii thep ky thuat di¢rl3413 day 0.35 mm, PI ,0/50 = 0,6 W/kg.
B ttr cam trong IMp (T) G kh6i hrong thep (kg)

c) H ~ s6 cong sudt kh6ng tdi


Cong suat phan khang khOng tai Qo rat 160 so voi cOng suat tac dung

khong tai Po. H¢ s6 cOng suat hie khong tai thap,


cosCVo

=I

vR5 + X~ ,-,P6 +Qij

Ro

=I

Po

=0.1 .... .3 0

Tit nhfrng d~e di~m tren khi sir dung khOng nen tai hoac non tai .

de may

b tlnh trang khong

1.6.3. Thi nghiqm khong tii ella may bien ap D~ de dinh h¢ s6 bienap k, t6n hao sat
D~t dien ap dinh rmrc vao day quan sa

tu va cac
ve

thong s6 cua may b ch€


mach, cac dung cu

d¢ khOng tai, ta tien hanh thl nghiern khong tai

tren hlnh 1-8.

cap, thu cap hb

do cho ta cac s6 lieu sau: Oat kt chi cOng suat khong tai Po ::::::lI.Pst'Ampe cho ta dong di~n khong tai 10, OicvOn k€ eho gia tri U I' U20.

k€

30

Tir d6 ta tinh diroc:


a) H~

so' bien
E2

up k U20
Hinh 1-8. Sa do thl nzhiem khOne tai MBA

k=o WI W2

==§_~~

b) Dong di~n khang tdi phon tram 10% ==--100%

10 11dm

==3%+10%

vci 1l drn la dong dien dinh rrnrc so cap.

c) lJifn trq klumg tdi


Ro==Po

15
R I nen lay gan dung

( l.37)

Ro = RI + Rth Vi rang Rth » Rlh ~ Ro d) TtJng trq khong tdi

(1.38)

-U Z 0--- 1dm
10 Cling nhtr tren.tong tn1 til hoa lay gao dung Ill:

( 1.39)

(1.40)

e) Difn khang khong tdi XO

==JZ5

...,R5

( 1.41)

Dien khang til hoa lay giln dung la:

x., ~x,
f) H f sli' cong suat khong tdi
cosC:Po == Po == + 0,3 0,1

(1.42)

(1.43)

U1dm.lO

31

1.7. CHE-D<) NGAN M';'CH CVA MAy BI~N

A.p

Che do ngan mach ia che d(> rna phia thir cap bi n6i tat lai, sa cap va.n dl},t van dien ap, Trong v~n hanh, do nhieu nguyen nhan lam may bien ap bi ngan mach nhir hai day dAn dien a phia thir clip ch~p. vao nhau, roi xu6ng dlit hoac n6i vui nhau bang milt day tOng tra dt nho, Dtfy la tlnh trang Sl! c6.

1.7.1. Phlldng trinh va sd


Z'2 r:it nho so voi c:ip

do thay the cua may

bien ap ng'n mach

Sa d6 thay the cua may bien ap ngan mach ve tren hlnh 1-9. VI tdng tro
Zth

nen coi g~n dung c6 th~ bo nhanh

tu

hoa. Dong dien sa

ia dong

dien ngan mach In'

Phuong trlnh dien ap la: (1.44) trong d6:

- R n + JX n = Z nejipn Rn"" RJ bien ap Xn = Xl + X mach may bien ap


,
2

I-n

+R

, 2 la dien tro mach may

Ia

dien khang ngan

Hinh ].9. Sa d61hay th~ cua MBA ngan mach

z, =
Zn

JR~+ X~ia

tOng

tro

ngan

mach may bien ap la tOng tra phtrc ngan mach may bien ap

1.7.2. E)~cdi~m ache

dq

ngiin mach

Tit phuong trlnh tren ta c6 dong dien ngan mach khi dien tip sa cap dinh rmrc :

I = U1dm
n

Zn

( 1.45)

32

VI tong tra ngan mach

rat nho eho nen dong dien ngan mach thtrong nit

Ion bang 10 + 25 Ian dong dinh rmrc, nguy hi~m d6i voi may bien ap va imh huang den cac tai dung dien. Tir cac nhan xet tren, khi SU dung may bien lip can tranh tinh trang ngoin mach,

1.7.3. Thi nghi~m ngin mach may bien ap


Di! xac dinh t6n hao tren dien tro day quan va xac dinh cac thong s6 sa cap va thl.! cap, ta tien hanh thi nghiem ngsn mach, Sa d6 thi nghiem ngan mach ve tren hlnh 1.10. Day quan thil cap ti6i ngAn mach. Day.quan sa cap n6i voi ngu6n qua bo dieu chinh di¢n ap, Nhc b(J dieu chinh dien ap ta e6 tM dieu ehinh dien ap d~t van day quan lip

sa

cap bang Un sao cho dong dien trong day quan bang dinh

rrurc. Un goi la dien ap ngan mach, thuong dtroc tinh thea phan tram cua dien

sa cap dinh rmrc.


Un % :::; _ a., ·100% :::; % + 10% _ 3

U1dm

( 1.46)

[de

dien

ap

ngan mach dien ap thtl cap U2 0 do d6 di~il ap ngan mach Un 18. roi tren t6ng tra day quan, Vi dien ap ngan mach nho, thong ¢> se

tu

I
nho,

co

Hinh 1.10. Sa d6 thf nghiem nglin mach MBA

th~ b6 qua t6n hao sitt tiro Cong suat do duoc trong th! nghiern ngan

mach Pn chinh 13.t6n hao trong dien tro 2 day quan, Tir d6 ta tinh ra dircc thong s6 day quan trong sa d6 thay the.
a)

de

Tang tru ngan mach'


I1dm (1.47)

Z n =~

b) tJi~n tru ngan macb

(l.48)

c) f)i~n khang ngan m{lch

x, =JZ~ -R~

(1.49)

De tinh
gan dung sau

thong s6 day quan cua may bien ap, thuong dung cac cong thirc

a, R l~ R' 2~2
X l~ Biet

(1.50)

x' 2~2 x,
M s6
bien ap, tfnh duoc thong s6 thu cap chua quy d6i

(1.51)

_R'2 R 2-k2

( 1.52)

(1.53) Hinh l-Ll a la tam giac dien ap ngan mach, hlnh 1~11 b la tam giac tong tn:, ngan mach, mach Dien ap ligAn mach Un g6m hai thanh phan: thanh phan tren dien tra ngan

Rn goi la dien ap ngAn mach tac


b)

dung UnR; thanh phan tren dien tra ngan mach Xn goi 18. dien lip ngiin mach phan khang UnX(hinh 8-11a). d) Di~n ap ngan macb lac dung phOn tram UnR%=
Hinh 1·11

RId n 1 m 100%=Un%cos<j)n U1dm

( 1.54)

e) Difn dp ngiln m{lch phdn khang phiin tram U nUn = XnIldm 100%'= U %sinrn x% yn ldm
34
(1.55)

e05<pn =_n

Zn

1.8. CHE

DO CO

TAl

eVA

MAy BIEN Ap

Che de;. e6 tai 13. che de;. trong do day quan 5(1 cap n6i vao ngu6n dien ap dinh mire, day quan thu cap n6i voi tai, danh gia rmrc de;. tai, nguoi ta dua

De

ra h~ 56 tai kt

- 12 _ k t------ II 12dm 11dm


k, = 1 tai djnh rmrc ; k, < 1 non tai; k,

> 1 qua tai,

de;. tai, phuong trlnh dien ap va dong dien d& xetu bai 1.4 (cong thirc 1.13, 1.16, 1.20 hoac 1.15, 1.18, 1.21), 5(1 d6 thay the' d& xet cr bai 1.5 (hlnh 1.6a,b). Cac thong 56 cua 5(1 d6 thay the' dU'ge xac dinh bang cac thi nghiern khOng tai va ngan mach (bai 1.6, 1.7).

a che

DU'&iday ta dua vao h¢ phirong trlnh va S(1 d6 thay th~ d~ nghien ciru mot
s6 d~e tfnh lam viec hie e6 tai,

1.8.1. flq bien thien di'n apth(r ci'p theo tai. £h/ang d~c tinh ngoai
a)

fJ9 bien thien di~n tip thri cap.

May bien ap e6 tai, 51,1' thay dOi tai gAy nen S1,I' thay dOi dien ap thu cap U2• Khi dien ap S(1 cap dinh mrrc, dQ bien thien dien ap thli cap ,1.U2 la:
,1.U2 = U2dm- U2

(1.56)

DQ bien thien dien ap thu cap phan tram tinh nhu sao:
,1.U % .2

= UUm U

- U2 100%

(1.57)

2dm he 56 bien ap k= WI ta c6 : w2

Nhan

tit va mAo voi

,1.U2 %

kU2dm - kU 2 100% kU2dm

U Idm - kU '2 100% Uldm

(1.58)

35

D6 thi vecto ella may bien ap tmg voi sa d6 thay the' gAn dung hlnh 1-12 De tfnh dU2 ta chieu
,

ve tren

V 1 len V'2' Theo d6 th] thay rang g6e lech pha giua

U 1 va U

khong Ion, e6

tM

col gan dung.


B

U1dm = OB=:: OC U l drn


-

2,0:;:

AC

= AB

eos( CPn- CPt)

(1.59a)

<Pn lit goc ella tong tn1 ngan mach

Hinh 1-12

<Pt la g6e lech pha gifra dien ap U 2 va dong dien Iz , chfnh Ia g6e ella tOng tra tai: X CPt"" arctg-t Rt

= kt

(1ldrnZn

COS~t

+ IldrnZn sinCPn sin CPt)100% =


U1drn (1.59b)

__ 1_1_ trong d6 : k tIldrn Tr] s6 dUl c6 the tfnh chat cua tai, Tren hlnh 1-13a
qJ'C

dai, duong, am, hoac bang khong phu thuoc vao

ve d U 2 % wang ung vai cac tai thuan r, thuAn L va thuan

C.

b) IJrtung df!.c tiQh ngodi

36

DuOng d~c tfnh ngoai cua may bien ap bi~u di~n quan U 1 = Udm

M U2

= f(12),

khi

vA

cas'P, = canst( hlnh 1-13b).

Dien ap thtr cap U2ia: Dira van cong thirc (1.62) ta ve duong dac tlnh ngoai, Tir do th] ta thay, khi tiii dung, 12 tang thi U2 tang. Khi tai earn hose tra, 12 tang thl U2 giarn ( tai cam dien ap U 2 giam nhieu hen). Dien ap Ia mot thong s6 c6 y nghia ra't quan trong, trong van hanh khong duoc bien thien qua pham vi cho phep, D~ dieu chinh U2 dat diroc gia tri mong muon, ta tbay dOi s6 vong day trong khoang ±5% ( thirong thay d6i s6 vong day cuon cao ap d6 dong dien nho viec thay dOi s6 vong day thirc hien de hon), Vi the cac day quan may bien ap e6 che' tao cac dau phan ap,

0,5 a) b)

1,0

Hinh 1-13. D~c tinh ngoai MBA

1.8.2. T6n hao vii hi~usuat may bien ap


Khi may bien ap lam viec e6 cac t6n hao san:

TOn haa tren dien tra day quan sa cap va thtl cap goi la ton hao dong dP TOn hao dong phu thuoc van dong dien tiii:
222 APd = I lR, + I 2R2 = I
I

d'

(RJ

+ R 2)
IdmRn

'

222 = I tRn = k ,I

(1.63)

37

(1.64) trong do P n 11.\ ong suat do dU'Q'ctrong thi nghiern ngan mach, c TOn hao sa.t tit aPsl trong loi thep, do dong dien xoay va tit tr~ gay ra. TOn hao sat tit khong phu thuoc tiii rna phu thuoc vao tit thong chinh, nghia la phu thuoc vao dien ap, TOn hao sat tit bang cong sufit do duoc khi thi nghiem khong tai, aPSI = Po Hieu suat may bien ap la ( 1.66) (1.65)

Trang do P2 la cong suat tac dung

a d~u ra ( tiii tieu

thu)

kt

=-.!L=~
12dm

Sdm

Neu coso

khong dOi, hieu sufit cue dai khi

1,0

11 COSC!l2=1
h

Sau khi tlnh, ta co hieu sufit cue dai khi tOn hao d6ng bang t6n haa sat tit: k 1Pn
2

0,98 0,96 0,94

,......

= Po.

H¢ s6 tlii ling v6i

If

;j

I I I

Co5ql2"'Q,8

hieu suat cue dai 18.: kt

=Jffo
p

(1.67)

!
; ;

0,92

D6i voi may bien ap cong suat trung binh va Ion, hieu suat cue dai khi he s6 tai k, = 0,5+0.7.

.
0,9

I
0,4\·0,6 0,8 1,0 1,2

0,2

Duong d~c tinh hieu suat ve tren hlnh 1-14. Co nhan xet rang tron g

Htnh 1·14. DlICmgd~c.tinh hieu suat

38

pham vi 0,4 < kt < 1,2 hieu SUeltthay dOi khong dang ke.

1.9. MAy BI~N

Ap BAPHA

bien dOi dien ap cua h¢ th6ng dong dien ba pha, ta e6 th~ dung 3 may bien ap mot pha ( hlnh 1-15a) hoac dung may bien ap ba pha ( hinh 1-15b). Ve cau tao, loi thep cua may bien ap ba pha g6m 3 tru nhu hlnh 1-16. DAy quan sa cap ky hieu bang cac chtr in hoa: Pha A ky hieu AX, pha B hieu BY, pha C la CZ. DAy quan thu cap ky hieu bang chll thuong: pha a la ax, pha b la by, pha c la cz. DAy quan sa cap va thu cap c6 the n6i hai hlnh sao hoac hlnh tam giac. Neu sa cap n6i hlnh tam giac, thu cap n6i hinh sao c6 day

De

ky

trung tinh ta
A

ky
x

kieu la Y IY N'
B
y

c
z

x
a

y
b a)

a
b)

Hinh 1-15. MBA ba pha

GQi s6 vong day pha m¢t pha dien ap pha gitra Upl wI --.=Up2 W2

sa

Celp la

wI' s6 vong day mot pha thn cap la W2' ty s6

sa cap

va thu cap se la:

(1.68)

,Ty s6 dien

lip day khong

nhllng chi phu


Hlnh 1-16.

thuoc vao ty s6 vong day rna con phu thuoc vao each n6i hlnh sao hay tam giac, Khi n6i MY ( hlnh 1-17c), hinh sao Ud2

wi Ihlp MBA ba pha

sa cap

n6i tam giac Udl = Upl con thu cap n6i

= J3up2

V~y ty

s6 dien ap

day Iii:

"
39

( 1.69)

Khi n6i did ( hinh 1·17b), Udl


=:

sa cap Udl = Upl va thu ca'p Ud2 = U

p2

cho nen: ( 1.70)

Upl =~

Ud2

Up2

w2

Khi n6i Y/y ( hlnb 1·17a)


Ddl _ -

Ud2

.J3up2

hUpl

_ wI - w2

Khi n6i Y/IJ. (hlnh

1·18a).

sa ca'p Udl

=:J3u pi

va thtr cap Ud2 = Up2 cho

nen:
0.71)

bien ap lam viec song song voi nhau, ta phai chu y den g6c lech pha giua dien ap day sa cap va dien lip day thu cap. Vl tbe khi ky hieu t6 dau day cua may bien ap, ngoai ky hieu each da'u cac day quan ( hlnh sao hoac hlnh tam giac), con gbi them chtr s6 chi g6c lech pha giii'a di~n ap day sa cap va thrr cap, Vi du Y/Y - 12 (hlnb J·J7a) g6c lech pha gitla dien ap day sa cap va thu cap la 12 x 300

tren moi chu

y t61 ty

s6 dien ap day, trong thuc t€ khi c6 nhieu may

= 3600.

Y/d - 11 ( hlnh 1.18b) thl g6c lech pha 18.11 x 300

= 330°.

Hinh 1.17. &1 d6 dilu dAy may bitn

ap

40

Khi ve do thi vecto de xac dinh goc lech pha, can chu y pha cua dien ap pha cac day quan tren cling mot tru, PhI}. thuoc vao chieu quan day, va ky hieu dau day, chung co the trung pha nhau ( hlnh 1-19a) hoac nguoc pha nhau ( hlnh 1-,19b). Can cu vao each dau day ( sao hoac tam giac), ve di¢n ap day sa cap U AB va thu cap Uab . Tir d6 xac dinh g6c lech pha giira dien ap day DAB va thir cap Dab' Tren hlnh 1:-18 goc Iech pha Ia 330 0 30 330°,

sa cap

to dau day

la

° = 11, v~y may (hlnh


B C

1-18) ky hieu
A

la
a,Y

Yj/1 -11.

Wz
C
c Y a) 9 z

\/b,Z
c,x

a~ z

{
a)

X a x b) Hinh 1-19
a

b)
3

Hinh 1-18

D6i voi may bien ap ba pha d6i xtrng khi nghien diu chi can viet phirong trinh sa dO thay the, dO thi vecto cho mot pha tren, VI the khi tfnh cac thong s6 thay tM cho sa dO thay the can tinh thong s6 pha ( dong dien pha, dien ap pha, tong tn1 pha, cOng suat mot pha vv ..... ).

Vi du: Tfnh dien

tra Rn trang

sa dO thay the:

Trang d6: Pnp la t6n hao ngan mach mot pha. Pn la tOn hao ngan mach ba pha. p
np

=Pn 3

lip

= IIdm

(nell nOi Y)

41

hoac II,p "" IJf

(neu n6i tam giac),

1.10. SV LAM VI~C SONG SONG

eVA MA Y BIEN Ap

Trong h~ thong di~n, trong cac tum dien, cac may bien ap thtrong tam viec song song voi nhau. Nho lam viec song song, cong suA't hroi dien IOn nlt nhieu so voi cong suat m6i may, cho phep nang cao hieu qua kinh cua h¢ thong va an roan cung cap dien khimot may hong hoc hoac phai sua chua.

te

:Dieu kien de cho cac may lam viec song song 13. : Dien ap dinh rmrc so dip, thu cap phai bang nhau, cung t6 n6i day va dien ap ngan mach phai bang nhau.

1.10.1. ai~n ap djnh mire so cap va thir cap cua cac may phal b~ng nhau btong irng

U21 = U2II Nghia la

ty s6 bien

tip cua cac may phai bang nhau:

Trang do k1la h¢ s6 bien ap may I;

kll

la he

s6 bien ap may II.

Trang thuc t€, cho phep h¢ s6 bien ap k cua cac may khac nhau khong qua 0,5 %.

1.10.2. Cae may phai c6 cling

t6

noi day

Vi du khong cho phep hai may c6 t6 n6i day Y/t. -11 va Y/y - 12 lam viec song song voi nhau vl dien ap thtr ca:p cua 2 may nay khong trung pha nhau, Dieu kien I va 2 darn baa cho khong co dong dien can bang Ian chay quan trong cac may do su chenh lech dien ap thu cap cua chung,

1.10.3. ai~n ap ngAn mach cua cac may phai b~ng nhau

Trang d6 UnI% dien lip ngan mach

pnan tram cua may I

42

UnI% dien ap ngan mach phan tram cira may II Can dam bao dieu kien nay, de tai phan b6 tren cac may sua:t dinh rmrc cua chung.

ty

I~ vdi cOng

Neu khong dam bao di~u kien thu 3, vi du UnI% < UnlI% tht khi may I nhan tai dinh rmrc, may II con non tai. Th~t vay,

a tnrong

hop nay, dong dien

may I dat dinh rmrc IIdm' dien ap rei trong may I Ia IIdmZnl ' dong dien may II

ta. In dien ap roi trong may II la III Znll. Vi hai may lam viec song song, di~n
ap roi trong hai may phai bAng nhau ta co: (1.72)
Znl' Zn 13 t6ng tra ngan mach may 1.11. Vi rAng UnI%

< UnII% do do:

(1.73) So sanh (1.72) voi (1.73) ta c6:


In Znll hoac la:

< IUdin

ZnII

B C

D--.......,I--___..-+----<t--"ir--D-+-+-t---_'_'_l---ir--

III < IUdm.


Dong dien may II do nho han dinh mrrc, vay may II dang non tai. trong khi may I da dinh rrurc. Neu may II tai dinh muc, thl may I se qua tai, Trong thirc te, cho phep dien ap ngan mach cua cac may sai khac nhau 10%. Hlnh 1-20 ve hai may bien ap ba pha 13m viec song song.

May II

Ngu6n di~n

May phat

dit%n

Hinh 1-20. MBA lam viec song song

• •
43

BANG TOM TAT CHUONG 1


Dai luong C6ng su<ftdinh rnuc may bien lip m¢1 pha ~m Cling suA"t inh muc may bien lip 3 pha ~m d SU'cdi~n d¢ng day quan
S(1

Bilu thitc Sdm=u Idmlldm",U2dml2dm Sdm",./3 U ldmIldm =./3 U2dm12dm El == 4,44fwl¢ima~ E2 ~ 4,44fw2¢imax k ==.!..L w2

c<fpE,

SU'c di~n d()ng day qu<fn1M c6p E2 H¢ s6 bi~n ap k Phuong trlnh di¢n lip c<fp

S(1

u, =RJil
i1==io+i2
i,

+ jX1il- El

Phuong trmh di¢n ap Ihlt c6p Phuong Irlnh sue tit dong

U2 == 2i2 - jX2i2- E2 -R

&J d6 thay th€

a) Chinh xac b)Gan dung

.~~~""'-.

R,

X,

R'2

X'2 i'2

-~

u,

Xth,

R,,~,"
a)

U,,~Z',

t'"
Rn

x,

u'21

) z;

b)

R'h '" Ro :: Po:

ThOng s6 nhanh tit hoa

10

;Z{h

== = Uop Zo
10

x., '"x,
Qui dOi c4i lugng thu cap vI! so cap

== ~zij - Rij

Oi¢n teUngan mach Rn Dien kMng ngan mach >Co TOng trU ngan mach
Zn

I~ ==.!l.;U~:: kU2;E~ ==kE2 k , 2 ' 2 . 2 R2 ==k R2; X2:=k X2; R{ = k Rt; , Pnp Rn = R] +R2 ss 2Rt =-2-I
lpdrn

X, =k X{

'

x, "'X]
Z
n

2 +X2' ",2X, == ~ z; -Rn 2

== Un%UIJldm ::~R2 _X2

I'

Ipdm

D() bi€n thien di¢n lip thu c{(pllU TOn hao d6ng llP(] TOn hao sat tit llPst Hieu su<ftTJ H¢ s6tai kt

llU2

= kt

(UnR %eos<p{ + U nX%sincl\)

llPd:: k~Pn f LlPS[== == Po PI,0{50B2( 50

1"3 G

_ P2 _ k[Sdm cose, TJ--PI k]Sdm cos<p[ + Po + k~Pn

12 I] k( ::--==-I2dm I\dm

44

cAu H61
2. M6 hlnh toan cua may bien ap,

ON T~P

1. CAu tao va nguyen 19 lam viec cua may bien ap,

3. Qui d6i va sa d6 thay the may bien ap, 4. Thi nghiern khOng tai va thi nghiern ngan mach,

5. each xac dinh thOng 56 may bien ap bang so lieu thi nghiem,
6. Dc) bien thien dien ap thtl cap va dtrong dac tfnh ngoai cua may bien ap, 7. T6n hao va hieu suat cua may bien ap.

MQT

s6 BAI GIAI MAU

V!N DlJNG Kl~N THtJC DA HOC

Bai sO' 1.1 Mot cuonday 15i thep day quan co w


O,5Q. Lei thep co chieu dai trung blnh L5i diroc ehe tao bang la thep

= 296 vong co dien tra ban than R ::: 2 LCb = 0,4 m va tiet dien S = 32,26 em .

ky

thuat dien 3413 day 0,35 mm (Bang' 1). H¢

s6 dien kin 15i thep 0,93, xufft tOn hao rieng P 1,0150 = 0,6 W /kg, trong hrong
rieng 7650 kg/m3. Tcng khe h6 khOng khi toan mach to' Ik =0,2 mm. Cuon day diroc d~t vao nguon U=220V, f= 50Hz.

Bang 1: Duang eong


B (T)

tu hoa ehu yeu B=f(H)


0,05

cua thep 3413

0 103 126 152 182 216 246 276 318,5 390 520 793 3800
1500

0,01 105 129 155 185 219 249 279 324 536 820 1610
400

0,02 108 132 158 188 222 252 284 329 412 550 880 1760

0.7
0,8

0,9

1,0
1,1 1,2
1,3

1,4 1.5 1,6 1.7 1,8


1,9

0,04 H,A/m 112,5 110 134 136 161 164 191,5 195 225 228 255 258 287 291 336 342 425 438 580 596 930 990 1920 2100

0,03

0,06

0,07 0,08 0,09 122 124 145 147 150 173 176 179 207 210 213 237 240 243 267 270 273 304 310 313 363 371 380 478 492 506 670 700 740 1210 1300 1400 2820 3110 3440
119

117,5 115 139 142 167 170 199 203 231 234 261 264 295 299 348,5 355 451 464 640 610 2320
1060

2580

1130

Tfnh: a) TOn hao sit tir trong 15i thep. b) DOng dien trong cuon day, c) Cong suat tac dung va phan khang cuon day tieu thu . d) H¢ s6 cong suat cuon day. e) Cong suA"tva dong dien thay dOi the' nao neu t~n s6 f BiJi gidi: Neu bo qua dien ap roi tren dien tro R va dien khang tan, coi gan dung U ::::: = 4,44fwcI>mall = 220V. E Tir thong eire dai cI>max: = 220 = 0,335.10-2 Wb .. 4,44.50.296
(1)

= 60

Hz.

Tiet dien htru fch 15i thep


SI =0,93. S = 0,93.32,26 = 30cm
2

Tit cam cue

dai trong Wi thep


2

BIm = cI>max 0,355.10=

s,

30.10-4

= i.irr
-4

(2)
.0,4 = 12.10
-4

The tich 16i thep :


Trong hrong 15i thep:

VI = S,.1tb = 30.10

GI = 7650 . 12. 10 -4 = 9,1 8 kg

TOn hao sAt tll trong 15i thep


APSI = PI O/50BIm .
2

(f )1.3
-

50

G, =0,6.1.11

2(50)1.3 .9,18 =6,8W -.


50

b) DOng dien I trong cuon day co the p~a.n thanh 2 thanh phan: thanh phan tac dung ltd trung pha vci dien ap U va thanh phan phan khang IpK ( con goi la

thanh phan tll hoa) cham pha so voi dien ap goc n/2 (h.6-1).

B6 qua phan t6n

hao eOng susr tren dien tra R (nho so voi ton hao sAt tir P s,) ta c6 P ::::: st· L\P

tdU

=~

= M':~t = 6,8 = 0 031 A

220'

46

Gilii mach tit de tfnh dong dien

tu hoa

Ipk' Tit Btm =1,11 T,tra dirong Ill' hoa

thep 3413 (phu luc I) diroc cirong dO tit tnrong Htm = 219

AIm.

Tit

cam

eire dai trong khe

ho khong
2

khi T

B m == <llmax == 3,55.10k S 32,26.10-4

= 1,038
-

Cuong dO tit tnrong trong khe hb khong khi Hm


k

Bkm =8,26.105 41t.1O-7

Ap dung

dinh luat dong di~n toan phan

Htm1tb

+ Hkmik

= Ipkm w
219.0,4 + 8,26.105,0,2.10-2 296 I

Tit d6 rut ra:

Ipkm =O,85A
Dong dien I trong cUQn day 1= ~I~d + I~k

1=

ji

=D,6A

= JO,0312 + 0,62

=:f

D,6A

So sanh I va Ipk

c6 nhan xet rAng co the coi g~n dung dong dien trong

cuon day lei thep la dong dien tit hoa, Cong suarcuon P day tieu thu

= L!Pd + .1Pst = 0,5.0,62

+ 6,8

= 6,98
W

Trong d6 Alld = Rlz

= 0,5.0.62 = 0,18

Ia t6n hao tren dien tro cuon day.


. 0,6

Cong suat phan khang cuon day tieu thu: Q

= simp = UIpk = 220

= 132 V Ar

c) H¢ s6 cong suat cuon day


cos'll

=-

UI

6,98 220.0,6

= 0,053

47

d) Til (1) va (2) rut ra khi f = 60 Hz thi

¢max

giam, Brm giam, ilPst giam

do do

ltd,

Ipk giarn nghia Ill.cong suat va dong dien giam so vci hie f= 50Hz

Bai so 1.2
Hay xac djnh cac thong s6 trong sa dO thay th€ cuon day b bai 1.1. Ve sa do thay th€ va d6 thi vecto,

Bai gidi:
Dei voi dong dien mot chieu (dong dien khong d6i) i:J chi d¢ xac lap cuon day co sa do thay th€ III dien tro R, d~e tnrng cho t6n hao dong trong cuon day. Khi d~[ dien lip xoay chieu, ngoai t6n hao dongcon co ron hao sat til trong 16i thep va cong suat phan khang tao tir tnrong cho cuon day. " U TOng tro cuon day Z == . I

= -220
0,6

== 366,70

Dien tra cuon day 15i thep d6i voi dong dien xoay chien:
R=i.== APd +~~t

12 Trang d6 R day quan; Rth loi thep,

0,62

== 0,18 + 6,8 =19,30 0,62 0,62 Hi dien tra d~c tnrng cho ton hao dong trong III dien trb d~e tnmg cho t6n hao s4,t til trong

= 0,1~ = 0,50
0,6 6,~ 0,6

= 18,890

Dien khang X cua cu~m day Wi thep X = Z2 - R2 = ~366.72 -19,392 = 366,20


X con duqe gQi Ia dien khang tir hoa Xth Mach dien thay th~ va d6 Ihi cuon day Wi thep ve tren hlnh 1·21 a.b,

Rtt.

a)

_.
I Hinh 1·21

b)

48

Biti

so 1.3
May bien ap mot pha mach tfT 15i thep e6 kich thuoc va vat lieu nhir trong

bai 1.2. Cuon cao ap co wca = 296 vong, dien lip dinh mile cuon eao lip Dca=220V, dien ap dinh mile cuon ha ap Uha=110V. a) Tinh s6 vong day

cuon ha ap.

b) Tfnh dong dien khong tai khi d*t dien ap dinh mile vao cuon cao ap, cuon ha ap ha mach. , c) Tinh dong dien khong tai khi d*t dien ap dinh mile vao phia ha ap Uhadm, cuon cao ap

ha mach,

d) Tinh cong suat bieu kien ilk khong tai trong 2 tnrong hop tren,

Bai gidi
S6 vong day cuon ha ap

Dha 110 wha =wca--=296,-=148 Dca 220


b) Khi d~t dien ap dinh mile

vong
VaG

cuon eao ap, cuon ha ap hb mach, tlnh trang dien tir cua may bien ap gi6ng nhu dll giai cuon day Ioi thep bai 1.2. Ta co th~ lAy cac k€t qua do. Nhu da tinh bai 1.2, tfT thong

<f>max

220 =0,335,1O-2Wb 4,44.50.296

va dong

dien khong tiii ella may .

la

IOca =

0,6A. c) Khi dong dien ap dinh mtrc mach, Tir thong trong 10i thep se la:
<f>max
VaG

phia ha lip, day eu6n phia eao ap

ha

110 = 0,355.1O-2Wb 4,44.50.148

Tir thong trong do fa co:

ca hai

tnrong hop b,e bAng nhau, t6n hao sAt tir

se khong

d6i va bang dPsl =6,8 W va sue tir dong ella hai Truong hop phai bang nhau, do

Ioha

= Ioea --

Wea

296 = 0,6Wha 148

= 1,2A

4-

Ii

IAU TRiNH MAy mtN

49

Cong suat bieu kien khong tai Truong hop d6ng dien vao day quan cao lip So =IocaUca =0,6.220 =132 VA

Tnrong hop d6ng dien vao phia ha lip So =IohaUha =1,2.119 =132 VA

Cong suat bieu kien khong tai trong hai tnrong hop bang nhau.

Bili

so 1.4
ThOng s6 cua may bien lip mot pha: Sdm =25 kVA; U Idm=380 V;U2dm V. dien lip ngan mach phan tram un %

= 127

=4%

Tinh dong dien dinh rmrc . Tinh dong dien ngan mach khi dat dien lip dinh rrnrc va 70% dinh rrnrc vao cuon cao ap, cuon ha lip ngiin mach, Tinh dong dien ngan mach khi d~t dien ap dinh mire vao cuon he, lip. cuon cao ap ngan mach.

Bdi gidi
Dong dien dinh rmrc trong hai day quan I
3

Idm

= =

U1dm U2dm
Sdm

Sdm

= 25.10
380

= 65 79A

I2dm

= 25.10

127

= 196.85A

Khi d~t dien lip dinh rmrc 380 V vao cuen cao ap, cuon he, lip ngan mach. GQi VI n HI.dien lip

ngdn mach khi thi nghiern voi dong dien dinh mire.

Dong dien ngan mach 6 cuon sq cap khi d~t dien ap dinh rmrc vao cuon so cap la: lin

= I1dm

V1dm

Vln

I1dm
~

I1dm un

Vidm
la dien lip ngan mach nrong d6i.

trong do un = ~ l~
ldm

50

Dong di¢n ngan mach trong cuen .thn cap


12n == wI lin == wI IIdm == w2 w2 un

12dm un

Tong quat ta c6:

Thay s6 vao ta c6: Khi d~t dien ap dinh rmrc


lIn 12n
'=

IIdm == 65,79 == 1644.75A un 0,04 12dm == 196,85

'=

un

'=

4927A

0,04

Khi d~t dien lip 70% dinh rmrc


lIn

100 70 12n =4927.-=3448,9A 100

= 1644,75.-

70

= 1151,32A

Khi d~t dien ap dinh muc 127 V vao cuon ha ap, cuon cao ap ngan mach, Ap dung cong thlic t6ng quat (1) ta duoc ke!t qua nhtr tren nghia III dong dien ngdn mach trong m6i day quan van khong d6i du ngan mach Tit cong thirc (1): In dien ngan mach dinh mire 25Mn.
?:J

phia nao.

= Idm
un
un

cho thay rang, may bien ap c6 un nho, dong dong' dien ngan mach lonhon dong dien

Urn. V6i

= 0,04

Bai so 1.5
May bien ap mot pha Sdm =2500 VA; U1dm =220 V: U2dm =127 V. Thf nghiem khong tai: U 10 =220 V; 110 =1,4 A; PIO =30 W. Thi nghiern ngan

mach: lin = Iidm =11,35 A; UIn =8,8 V; Pin =80 W. a) Tinh cac thong s6

sa d6

thay the!.

51

b) Khi tai R, L c6 cos h~ 56 tai k I

<j)t

= 0,8. Xac dinh hieu suat va dien ap thi! cap khi

= 1~0,5.
tir hoa

Bai gidi: Dien Rth

tra nhanh
110 1,4

= PIO =_2Q_ = 153.0 22'

TOng Ira nhanh tir hoa Zth

U 10 :::: 20 :::: 570 2 1 110 1,4

Dien khang nhanh tir hoa ''Xth =

JZ;h -R;h =J1572

-15,32 =156,250

Dien tra ngan mach

Tong tra ngan mach Zn = Uln =~=0,775.o lin 11,35 Di¢n khang ngan mach

x, =~Z~

-R~

=~O,7752-0,6212

=0,460

Coi R1::::: R'2: Xl:::::X'2 Rl =R'2 = Rn = 0,310

Xn

= X'2

= Xn = 0,230
2 ' 73

. WI Uld 220 H~ bien ap k=-:::::-_m_=-=1 so . w2 U2dm 127

Thong 56 day quan thi! cap chua qui d6i

52

R'2 0,31 R2 =-=--=0,10

k2

1,732 1.732

X2 = X'2 = 0,23 =0,0770


k2 b) Hieu suat may bien ap khi dinh mtrc 11 = SdmCOsCPt = 2500.0,8 = 0,948 SdmCosCPI + Po + Po 2500.0;8 + 30 + 80

Khi M so tai kt
"=
'1

= 0,5

ktSdm cos 'PI = 2500.0,8 = 2 2 klSdm COSCPI+ Po + kt Po 0,5.2500.0,8+ 30+ 0,5 .80

'

952

U %= 8,8100%=4% o 220
£)¢ bien

thien dien ap thu cAp pti~n tram

au2%
Trong

= kt (UnR% coscp, +UnX% sinCPt) do

UnR% = Un% cosCPn =4% .0,8 = 3,2%

UnX%

= UnX%

sino, = 4% .0,6 = 2,4%


= _80 "'"0,8 8,8.11,35

cosCPn = Pin . Ulnlln

sine, = 1-cos2CPn = 0.6


Thay so
Khi k, = 1 ; cosCPt =0,8 , sine, = 0,6 <.\U2% = 1(3,2%.0,8 aU2 =4%U2dm U2 = U2dm
-

+ 2,4% . 0,6) = 4%

4 = 100 ·127=5,lV

<,\U2 = 127 - 5,1 = 121,9V

Khi ki =0,5; coso, = 0,8 <.\U2% = 0,5 (3,2%. 0,8 + 2,4% . 0,6) = 2%

100 U 2 = U 2dm - aU2 = 127 - 2.55 = 124,45V

aU2

= 2 O/OU2dm =-·127=2,55V

HAl T~P HQC SINH BC\i

TV LAM
U2dm

so 1.6
M¢l may bien ap mot pha Sdm = 150KVA; U1dm =2400V;

240 V;

RI = 0.20;

Xl = 0,450;

R2 =2mO; X2 = 4.5mO.

1. Tfnh Rn' Xn,Ildm' I2dm

2. Tinh Pn, Po' biet rang khi cos CPt= 0,6, he s6 tiii K, = 1. hieu suat 11 =
0,982,

Dap s6: Rn = 0,40; Xn= 0,90; I1dm =62.5A 12dm = 625 A, Pn = 1562.5W; Po = 637W-

BC\i

so 1.7
Mot may bien ap mot pha c6 RJ = 2000; R2 = 20 dien cam tan LJ =

50mH: L2

= 0.5mH:

WI W2

= 10

Sa cap may bien lip n6i voi may phat, c6 tan s6 f= 5000Hz, dien tro trong

Rtr = 16000;

sue diendong

E = 100V. Thtr cap n6i voi tai c6 R'ai = 160, thu,

Xac dinh cong

suar tAi tieu

Xac dinh dien Iip tren tid


Dap s6: Pul.i= 0,7W; U2 = 3.348V

BC\i

so 1.8
Mot may bien ap ba pha 1l000/415V Bier dien ap m6i vong day 4V Tfnh s6 Yang sa cap va thu cap trong cac tnrong hop a) N6i Y/Y

54

b) N6i MY Dap s6 a) WI = 1588; W2 = 60 b) WI

2750; W2

60

Bii

so 1.9
May bien ap ba pha Sdm

160 kVA; U1dm

15kVjU2dm

= 400V;

Po

460W;

r, = 2350W;

Un%

= 4%;

Y/Y-12. Cho biet Rl:::::; R'2; XII'::'X'2

Tinh 11khi kt = 0,75; cos Tinh 6.U2%, U2 khi kt =1,

tf't

= 0,8

COStf't

= 0,8

(tf't

>

0)

Dap s6: Ildm = 6,16 A; 12dm = 230.95 A; Rn

20,640

z, = 56,240:
Uz = 386,4V

Xn= 52,310:

Rl =10,320;
T)

x,

= 26.150

Rz = 7,34 mn; Xz

18,6mO;

= 0,98;

.6.U2%

= 3,4

55

Chuung.2

MAy eleN KHONG eONG

BO

2.1. KHAI NI~M CHUNG


May dien khOng dong bo la loai may dien xoay chien, lam viec thea nguyen ly cam irng dien til, c6 t6e dt) quay cua roto n (t6c dt) cua may) khac voi t6c dt) quay cua til tnrong nl.' Maydien khong dong bt) co hai day quan stato (sa cap) n6i voi liroi dien tan s6 kh6ng d6i f, da)' quan roto (thu cap) diroc n6i lit lai hoac khep kin qua dien tro, Dong dien trong day quan roto duoc sinh ra nho sue dien dong cam ung c6 t~n s6 f2 phu thuoc vao t6e dl? roto nghia

la phu thuoc van tiii b tren

true cua may. Cting nhu cac may dien quay khac, may dien khOng dong be?co tfnh thuan nghich, nghia la e6 th~ lam viec ache d¢ dong co dien, cUng nhu ch€ d¢ may phat dien, May phat dien khong dong bl? co d~c tinh lam viec khOng 16t lim so voi may phat dien dong b¢. nen it diroc dung. Dong co dien khong dong bQ so voi cac loai dong co khac co cau tao va van hanh khong plnrc tap, gia thanh re, lam viec tin cay nen diroc sir dung nhieu trong san xuat va sinh hoat, DUm day ta chi xet dong co dien khong dong bo. Dong co dien khong dOng bQ co cac loai: dong co ba pha, hai pha va mot pha. Dong co dien khOng dong bo c6 cOng suat 16'n tren 600W thuong la loai ba pha co ba day quan lam viec, true cac day quan lech nhau trong khOng gian mot g6e 1200 dien, Cac dl)ng co cong suat nha duoi 600 W tmrong HI.dong co hai pha ho~c mot pha. Dong co hai pba e6 2 day quan lam viec, true cua 2 day quan d~t lech nbau trong khong gian met goc 90 dien, Dong co dien mot pba, chi co mot day quan lam viec,
0

56

Cac s6li~u dinh nurc ella dong eC1khOng d6ng bl) la: Cong suat eC1e6 Ich tren true: Pdm Dien ap day stato: U Idm Dong dien day stato: I1dm Tan s6 dong dien stato: f T6e dQ quay roto: ndm H~ 56 cong suat: eos({Jdm Hi~u suat: TJdm

2.2.CAU T~O CUA MAy DI~N KHONG D6NG DO DA PHA


Cau tao ella may dien khong d6ng bl) g6m hai bo phan eM yeu la state va roro, ngoai ra con co vo may va nap may. Hinh 2·1 ve mat cat ngang true may, eho ta thay rO cac la thep stato va roto.

2.2.1. Stato
Stato Ia phan tinh g6m 2 bl) phan chfnh la loi thep va day quan, ngoai ra e6 vo may va nap may. cac Ia thep ky thuat dien duoc dap ranh ben trong (hlnh 2M 1) ghep lai voi nhau tao thanh cac ranh theo huang true, L5i thep dtroc ep vao trong vo rna y. b) Day qudn: DAy quan stato lam bang Hinh 2.1 day dan boc each dien (day dien tir) duqc d~t trang cac ranh ella Wi thep, Tren hlnh 2-2 ve sa d6 khai trien day quan ba pha di_i.trong 12 ranh, day quan pha A trong cac ranh 1,4,7,10, pha B trong cac t ranh 3,6,9,12, pha C trong cac ranh 5, 8,11, 2. Dong dien xoay chieu ba ph~ chay trong ba pha day quan stato se tao tnrong quay.
fa

a) Liii thep: Loi thep stato hlnh tru do

tiI

57

56

78

9 10

11 12

AZB

c
Hinh 2-2. m.y quan state

C) may. Vo may lam bang nhorn hoac bang gang, dung giU chat lei thep va c6 dinh may tren be. Hai dau vo.co nap may, 6 dO'true, Vo may va nap may con dung bao ve may.

Va

de

de

2.2.2 Roto
Roto la phan quay gem 15i thep, day quan va true

may.

tLi~)D
a) b) c) d)

Hinh 2-3. R6to a) L6i thep. Loi thep gom cac Ia thep ki thuat dien diroc dap ranh mat ngoai (hinh 2-3a) ghep lai, tao thanh cac ra.nh thee huang true giira co 16 di!

hip

true,

b) Day qudn. DAy quan roto cua may dien khong dong bo co h!Ji kieu:
roto ngan mach ( con goi li't roto long soc) va roto day quan, Loai roto long soc cOng suat tren 100kW ~trong cac ranh cua l5i thep roto dat cac thanh dong hai dliu n6i ngan mach bang 2 vong dong tao thanh long soc (hlnh 2-3b)

a dong

C(1

cong suat nho lOng soc diroc che tao bang each diic nhom vao

cac ranh 15i thep roto, tao thanh thanh nhom, hai dau due vong ngan mach va canh 'qUf,lt lam mat (hlnh 2-3c). Dong C(1 dien co roto long soc goi la dong co' khong dong bo long soc diroc ky hieu nhu (hlnh 2-3d).

58

Loai rotc day quan, trong ranh 16i thep roto, d~t day quan ba pha. Day quan roto thucng n6i sao, ba dciu ra n6i voi ba vong tiep xuc bang dOng, c6 dinh tren true roto va duq'C each dien vai true, Nho ba ch6i than ty vong tiep xiic, dOng thai t6c dl) (hinh 2-4a). Loai tren cac so dO dien duq'c sat vao ba vong tiepxuc, day quan roto diroc n6i vOl 3 n6i vai 3 bien tn1 ben ngoai, de rna may hay dieu chinh dong CC1 nay goi l;t dong co khong dong bl) day quan, ky hieu nhu (hlnh 2-4b).

Dong co long s6c la loai rllt phd bien do gia thanh re va lam viec dam baa. Dong co rota day quan ~6 uu diem ve rna may vii dieu chinh t6c d¢ song gia thanh dat va van hanh kern tin cay han dong co long soc, nen chi duoc dung khi dong CO' long s6c khong dap ling duoc cac yeu cau ve truyen dong.

a)

b)

Hinh 2-4.E>(!ng co khong d6ng b¢ roto day quan

2.3. Ttr TRUONG

eVA

MAy nI~N KHONG n6NG

DO

2.3.1. TCttnlcJ:ng d,p mach ella day quan mQt pha


Tit tnrong cua day quan 'mot pha Ia tit tnrong c6 phuong khOng d6i, song tri s6 vii chieu bien d6i thea thai gian, diroc goi Iii tiI tnrong dap mach. GQi p Iii s6 d6i eire, ta co th~ cau tao day quan de tao ra tiI truong met, hai hoac p

dol cue,
De dan gian ta hay xet day quan mot pha di),t trong b6n ranh cua stato. Dong dien trong day quan

la dong

dien met pha i =Imax sinrot (hlnh 2-5 va 2-

6). Tren hlnh ve, chieu dong dien trong thanh 1 di d€n I' duq'c ki hieu ® ranh 1 (hlnh 2-5b) trong thanh 2 di tit 2' d€n 2 ducc ki hieu ® ranh 2. Ciing ki hieu nrong nr d6i voi cac thanh con lai. Can cd vao chieu dong dien, ve duqc chieu tit tnrong thea quy tic van nut chai. Day quan hlnh 2.5a tao thanh tit tnrong rnQl d6i cue: P = l(hlnh 2-5b). Day quan hlnh 2.6a tao nen tit truong 2 doi eire: P =2 (hlnh 2-6b).

59

X a)

Hlnh 2.5

I'

2'

a)

x
Hinh2-6

2.3.2.TfttnrCfng quay eua day quan ba pha


Dong dien xoay chieu ba pha e6 uu diem IOn la tao fa tit tnrong trong cac may dien. quay

a) SI! tao thanh til trutmg quay Tren hlnh 2·7a,h,e, ve mat cat ngang cua may dien ba pha don gian, trong
do day quan ba pha d6i xung

a stato

AX, BY, CZ, d~t trong 6 ranh. True cua

cac day quoin lech nbau trong khong gian mot goc 120° dien. Gia thiet trong ba day quan e6 dong dien ba pha d6i ximg chay qua (hlnh 2·7).

in

= Imaxsin

(rot· 120°)

ic = Imaxsin(rot • 240°)
60

De thay TO 51! hlnh thanh til tnrong, khi ve tll' tnrong ta quy iroc chien dong dien nhir sau: - DOng dien pha nao duong co nhieu til dAu den eu6i pha, dAu duoc ky hieu bang vong tron e6 dau nhan a giiia 0, eon cu6i ky hieu bang vong tron co dau cham a giua0. Dong dien pha nao am co chieu va ky hieu ngiroc lai, dilu ky hieu bang 0 eu6i ky hieu bang 0. BAy gia ta xet tir tnrong 6 cac thai diem khac nhau:

\I

/1 -,
... .._._

. I 'K
I I I

.. /

,/

.
I

f',
....

.... ,

.... ...

_ ..

,;

I l I I

/>;
".
" /' ~-.~ .

\/

/'
'

mt=900+240 'A A

x
,

x
-+
B~ng

,,
I

a) Hinh 2·7. SI.!'ao thanh ttl tnrong quay t

c)

61

~ Thai diem pha rot == 90°:

a thai

diem nay. dong dien pha A eire dai va Theo quy dinh tren, dong

dirong ( xem hlnh 2-7a). dong dien pha B va CAm. pha B

dien pha A duong, nen d~u A ky hieu la 0. eu6i X ky hieu la 0; dong dien

va C am nen d~u B va C kf hieu 18. 0; eu6i Y va Z ky hieu ®.

Dung quy de van nut thai xac dinh chien dirong sue tit tnrong do cac dong dien sinh ra (hlnh 2-7a)~ tit tnrong tdng co met eire S va mot cue N. dtroc goi la tit tnrong mot doi Cl,IC (p =1). True ella tit tnrong tdng trung voi true day quan pha A 18. pha co dong dien cue dai. - Thai diem pha rot =90°+ 120° : La thai diem sau thai diem da

mot phan ba chu kyo thoi diem nay, dong dien pha B cue dai va duong, cac dong dien pha A va C am (Hlnh 2-7b). Dung qui rac van nut chai xac dinh chieu dirong sue tu tnrong, Ta thay til tnrong tdng da quay di mot goc 18. 1200 so voi thai diem tnroc. True cua ·til tnrong tdng co dong dien cue dai.

xet

a tren

trung voi true day quan la pha

- Thai diem pha rot = 900 + 2400 : La thai diem .charn sau thai diem dau 2/3 chu ky ; hie nay dong dien pha C cue dai va duang .. con dong dien pha A va Bam (hlnh 2.7c). - Til truong tOng thOi diem nay da quay di mot goc 2400 so voi thoi .diem dau. True cua tu tnrong tdng trung vci true cua day quan pha C 1a phtf co dong dien cue dai, - Qua su phan tich tren, ta thay til tnrong tdng cua dong dien ba pha ia til tnrong quay. Tir tnrong quay moe vong voi ca hai day quan stato va roto, do la tir tnrong chinh ella may dien, tham gia vao qua trlnh bien ddi nang hrong. - Vai each cau tao day quan nhu tren, ta co til tnrong quay met doi eire. Neu thay ddi each cau tao day quan, ta co tir tnrong 2,3 hay 4 V.V ••• doi eire.

b) D(ie dilm eua til truang quay


Tir tnrong quay ella h¢ th6ng dong dien ba pha d6i xung co 3 dac diem quan trong. - T6c d(j tif truong quay. T6c d<l tir tnrong quay phu thuoc vao tan s6 dong dien stato f va s6 doi cue p. That vay, b hlnh 2-7 khi dong dien bien thien mot chu kyo tir tnrong quay duoc mot vong, do d6 trong mot giay dong dien stato bien thien f chu ky, ttr tnrong quay diroc f vong, Vay khi tit rnrong c6 met doi

62

cue, t6c d¢ cua tir tnrong quay la

01

= f vong/giay.

Khi tir tnrong co 2 doi eire,

dong dien bien thien mot chu ky, tir tnrong quay diroc 1/2 vong ( tir cue N qua S den N l8. 1/2vong), do d6 t6c d¢ tir tnrong quay la OJ =f/2. MQt each t6ng quat, khi tir tnrong quay c6 p doi cue, t6c dQ tir tnreng quay (con goi U. t6c d¢ dong bo) la:

nl

=o.!.

(vong/giay)

B A

hoac n

= 60f
p

(vong/phut) Chieu quay cua

. cue« quay eua til truang,

tir tnrong phu thuoc vao thu nr pha cua dong dien. Mu6n d6i chieu quay cua tir tnrong ta thay d6i thu nr hai pha voi nhau.

TMt vay, cr hlnh 2·8 khi tlur tu dong dien Hinh 2-8. Sa dO mach d6i cac pha cue d(li Ian hrot Ia pha A, pha B rOi den chieu quay ttr lrubng pha C mtit each chu ky thl tir tnrong quay tir true day quan pha A den true day quan pha B rOi den true day quan pha C mot each

nrong rrng.
Nhu vay neu thay d6i thii

n,r hai pha cho nhau, vi du dong dien iB cho vao

day quan CZ, dong dien ic cho vao day quan BY, tir tnreng se quay thea chieu tir true day quan AX den true day quan CZ (co dong dien iB ), roi true day quan BY (co dong dien ic). nghia 18. tir tnrong quay thea chien nguoc lai (xem bai tap 2.1) ,

. Bien d9 eua

tu. truang

quay. Tir tnrong quay sinh ra tir thong 4> xuyen


day

qua mOi day quan, Vi du ta xet tir thong cua tir tnrong quay xuyen qua quan AX.

Day quan cac pha Iech ve khong gian voi pha A mot g6c Hin luot Ia 120°,
2400, tir thong xuyen qua day quan AX do day quan ba pha lit:

o 0 cI>= ¢I A + cI>Bcos( 120 ) + <Ilccos(· 240 ) =¢IA

(2.2)

~.!.(<1ls +cI>c)
2 63

H~ th6ng dong dien ba pha d6i xirng ¢l A +~B +¢lC


~B +<t>C = -ct> A

= 0 hay

Dod6: (2.3) Dong dien iA

Imaxsinwt, nen:

Tir thong cua dong dien pha A la: ct> A'" <t> maxsinwt. A Cu6i cung ta co:

V~y tir thong cua tir tnrong quay xuyen qua day quan bien thien hlnh sin va c6 bien d~ bang 3/2 tir thong cue dai cua met pha. (2.4) Trong d6: <t>pmaxla tir thong cue dai cua mot pba Doi voi day quan m pha tht: (2.5)

2.3.3. TCttrllbng quay ella day quan hai pha


Khi co day quan hai pha (m=2) d~t lech nhau trong kh6ng gian g6c 90° dien, dong dien trong hai day quan Iech pha nhau v6 thoi gian 90°, cling phan tich nhu tren, tit truong cua hai pha lit tit truong quay c6 cac tfnh chat nhu da xet 0 tren va co bien dl) la: (2.6) Tit tnrong quay cua day quan hai pha c6 bien d~ bang bien dl) tu truong mot pha.Qua phan tich 0 tren thay rang khi day quan d6i xirng va dong dien

64

cac pha d6i xtrng til tnrong quay rron co bien dQ khong deli va t6c d¢ khong doL TiI tnrong quay tron se cho d~c tfnhciia may t6t. Khi khOng d6i xirng til tnrong quay ellip c6 bien d<)va t6c d¢ quay bien deli.

2.3.4.TIi thong tan


B¢ phan til thong chi m6c vong rieng .re voi moi day quan goi la til thong ran, Ta c6 tir thong tim stato, chi m6c vong voi day quan stato, til thong tan roto chi moe vong Val day quan roto. Tir thong tim dtroc dac tnrng bang dien khang tim, nhu da xet b may bien ap,

2.4.NGUV1tN LY LAM VI~C

eVA

MA v DI~N

KHONG DONG BQ

2.4.1. Nguyen Iy lam vi~e eua dQng co di,n khong dong bQ


Khi ta cho dong dien ba pha t~n s6 f vao ba day quan stato, se tao ra tir tnrong quay p doi eire, quay voi t6c d<) Ia nl
'=

60f . Tir truong quay cat cac, p

thanh dan cua day quan ro to, cam (rug cac suc dien dong, Vi day quan roto n6i ngan mach, nen sue dien dong cam ling se sinh ra dong trong cac thanh dan roto. Lire tac dung urong hO gifra ttr truong quay cua may voi thanh dan mang dong dien roto, keo roto quay cung chieu quay til tnrong voi tdc do n.

De minh

hoa, tren hlnh 2-9a ve

tit tnrong quay t6c dQ n 1 chieu suc dien tit Fdt.

dong va dong dien

cam trng trong

thanh dan roto, chien cac 11!cdien

a)

Hinh 2·9

b)

5-

"lAO TRir-;H MAy vlf:N

65

Khi xac dinh chieu sue dien dong cam irng theo quy tac ban tay phai, ta can cu vao chieu chuyen dong nrong d6i cua thanh dAn voi tir tnrong . Neu coi tir tnrong dirng yen, thl chieu chuyen dong nrong d6i cua thanh dan nguoc chieu n" tir do ap dung ban tay phai, xac dinh chieu sdd nhu hlnh ve (dA"u® chi chieu di tir ngoai vao trang giay), Chieu dien tir xac dinh theo quy tae ban tay trai, trung voi chieu quay n,. T6e d¢ n ~lla may nho hon t6e d¢ tit tnrong quay nl VI neu t6e d¢ bang nhau thi khong co sl.! chuyen dong nrong d6i, trong day quan roto khong co sdd va dong dien cam irng , hrc dien tit bang khong. D¢ chenh lech giua t6e d¢ tit tnrong quay va t6e dQ may goi la t6c d<> tnrot 02
02

= n, - 0
0J-n nJ yen (n=O), (2.27)

H¢ s6 tnrot ella t6e d¢ la : 02 s=-=-nJ

Khi rOto d~g

s~ tnrot s= 1; khi rOto quay dinh mire s =

0,02 + 0,06. TOc d<>dong co Ia:


n

= n1 (1-

s)

= 60f
p

(l-s)vglph

(2.28)

2.4.2. Nguyen Iy lam vi;e ella may phat di;n khong dong bq
Neu My gia stato van n6i voi ludi dien, nhung true roto khong 06i vci tai, rna n6i voi met dong co sa cap. Dung dong co sa dfp keo rOto quay cung chieu voi
0,

va voi t6e d¢

Ian han t6e dQ tir tnrong quay n). Liic nay, chieu

dong dien r6to 12 ngiroc lai voi ch€ dl) dong co va II}'C dien tir dOi chieu, Lire dien tit tac dung len roto ngiroc vm chien quay, gay ra momen ham can bing vai momen quay dong co sa ca:p (hlnh 2-9b). May dien lam viec d ch€ d¢ may phat, H~ s6 tnrot la: s=--<O nJ

n,

-0

66

Nho til tnrong quay. co nang dong co so eip dua vao roto direc bien thanh dien nang b stato. D~ t.... ra til tnrong quay. lu6i dien pha! eung ea.'p cho may o phat khOng d6ng hi) cong suat phan khang Q. vi the lam eho M s6 cong suat coso ella lUl)i dien tha.'p di, Khi may phat lam viec rieng le, ta phai dung tu dien n6i b dAu eire may d~ kfch tit eho may. D6 18. nhiroc di~m ella may phat kheng d6ng b¢, vi the' it khi dung may phat khong d6ng b¢.

2.5,MO HtNH ToAN

eVA DONG co

DI¢N KHONG D6NG

BO

2.5.1. PhU'dng trinh di,n ap day quan stato

(2.9)
Day quan stato ella d()ng co dien bien ap, ta e6 phirong dien ap IA: Trong d6: ZI = &j

wong

nr nhu day quan so cap ella may

+ jXI IA t6ng tnJ day quan state

R I la dien trb day quan stato


XI = 21tfL, Ia dien khang tan day quan stato, d~e tnrng cho til thong tan stato. f- t~n s6 dong dien stato. LI- dien

cam tan stato

E 1- sue dien dOng pha stato do tir thong ella tll tnrong quay sinh fa e6 tri s61A: (2.10)
WI

,kdq] thu tq Iii s6 vong day quan va h¢ s6 day quan ella mot pha stato.

H~ s6 day quan kdqI< 1, n6i len s I! giarn sue dien dong cua day q uin do quan rai tren cac ranh va bmrc rut ngdn, so voi quan t~p trung nhu may bien ap, 4>max- bien do til thong ella tnrong quay.

2.5.2. PhU'dng trinh day quan roto


67

Tu tnrcng chinh quay voi t6e dl) nl roto quay voi t6e dl) n vay dong va dong dien trong day qulin roto e6 tan s6 la: - pnz - spnl f2------s - f

tu

tnrong

chinh quay d6i voi day quan roto t6e do tnrot n2=nl - n. Nhu vay sue dien

60

60

(2.11)

Tan s6 dong dien roto 111equay bang h¢ s6 truot nhan vci t!in s6 dong dien stato f. Liic roto dung yen t!in s6 dong dien roto la f. Sue dien dong pha day qulin roto We quay la:
(2.12a)

(2. 12b)

Wz.
kdqZ<l

kdqZ thu tu la s6 vong day, h¢ s6 day quan cua day quan roto. H¢ s6 n6i len su giam sue dien dong do day quan roto dai tren elk ranh va

buoc rut ngan.


Khi roto dung yen s =1, t!in s6 f2= f. Sue dien dong day quan roto hie dirng yen la:

Ez =4,44fw2kdqZ<l>max
So sanh (2.13a) va(2.12b) ta thay

(2;13)

(2.14) Sue dien dong pha roto hie quay Ezs bing sue dien dong pha roto We khOng quay nhan voi h~ 56 tnrot s. Cling nrong 11,1 nhu vay dien khang tan day quan roto hie quay la: XZS

= 21tfZLz=

s21tfLz = sXZ

(2.15)

Trang d6 Lz IA dien tan pha day quan roto, X2 = 21tfLz la dien khang tan roto We khong quay. Dien khang tan roto ilk quay bang dien khang tan r610 hie khOng quay Til (2.13)

cam

nhan voi M 56 truct s.

va (2.10), ta e6 ti s6 sdd pha stato va rotc 13.:

fiR

ke

co; -

w1kdql =:; ---='-E2 W2kdq2

EJ

(2.16)

ke goi la he so quy d6i sdd roto Chon chieu


~s •

12 nhu hlnh 2-10. Vi day quan roto ngan mach, nen

phirong trmh dien ap day quan roto quay la: (2.17a) (2.1 7b) Trong phtrong trlnh (2.17) dong dien roto co tan so f2 =sf va tri s6 hieu dung la: . sE2 12 = --;::===='''=== +(SX2)2

JR~

(2.18)
Hinh2-LO

2.5.3.PhU'cm9 trinh

sue

tll' dQng cua dQng

ce

khong dong bQ

Khi dong co lam viec, tu tnrong quay trong may do dong dien cua ca hai day quan sinh ra. Dong dien trong day quan state .sinh ra nr tnrong quay stato quay t6e d~ nl d6i voi stato. Dong dien trong day quan roto sinh ra nr truong quay roto, quay d6i voi roto toe d~: 60f2 s60f n2 =:;--:--=snl p p Vi roto quay d6i voi stato t6e d(l n, eho nen tlr tnrong r6to se quay d6i voi stato t6e do til:
n2 + 0 = so,+ n

= snl + n.(1-s)

= n,

Nhu vay, tlr tnrong quay stato va tlr tnrong quay roto kh6ng chuyen dong
Wong d6i voi nhau, TiI tnrong t6ng hop cua may se Ill.tir tnrongquay Cting toe do n 1.

ty

luan nhu

a may

bien ap, ttt thong

¢lmax

co tri s6 hau nhir khong

d6i trng voi ehe d¢ khong tai va co tai, Do d6 ta e6 th~ viet diroc phirong trlnh SUe tir cua dong eo:

69

Trong d6: 10 lil dong dien stato hie khOng tai 1I• 12 Ia dong dien stato va rOto khi dong co keo tiii
m I' m2 la s6 pha

e ua day quan stato va roto


m2w2kdq2 n6i len til tnrong quay do dong thci ml pha

Cac he s6 mlw1kdql, stato

va. m2 pha

roto sinh ra

va eo

xet de'n s6

vong

day va.cau

tao cac day quan,

Dau trir truck 12 vi ta chon chien 12 khong phu hop voi chieu tir thong theo qui tile van nut ehai.

mlWtkdql m2W2kdq2

12 -_ ~ I 2 ' k·I

Ta e6:

(2.19)

1'2 III dong dien roro qui dOi v~ state, he s6 kj = -----''-m2W2kdq2


goi lil h~ s6 quy dOi dong dien roto,
mlwtkdql

(2.20)

2.6. SO n6 THA Y THt DQNG CO DI~N KHONG D6NG BQ


tien eho viec nghien CUll va tinh toan, til he phtrong trinh dien ap va SUe til dong ella dong co, ta thanh lap mot sa d6 dien, goi lA sa d6 thay the'
dong co dien,

De thuan

Theo (2.9), (2. 17b), (2.19)

M phirong

trlnh ella dong co dien HI.: (2.21 ) (2.22)

70

(2.23)

Phuong trlnh (2.22) la phirong trlnh mach dien roto Ilk quay, trong d6 dong dien 12 c6 tan s6 f2=fs
Chia (2.22) cho s ta c6: 0= E2 + I~ (~2 + jX2 ) Cac thong s6 E2• X2 trong (2.24) (2.24)

ta

sdd roto, dien khang rotc luc khong

quay, ling vci t.in s6 dong dien roto bang f. Phuong trtnh (2.24) la phirong trlnh dien ap roto quay, dB:duoc qui d6i ve roto dung yen. C6 the goi d6 la phuong trlnh dien ap rotc qui d6i ve tAn s6 stato. Nhan phirong trlnh (2.24) vci ke' chia va nhan vai ki ta e6:

(2.25)

Trong d6 : ke• kj lit h¢ s6 quy d6i strc dien dong (2.16) va he s6 quy dOi dong dien (2.20) . GQi E' 2 = keE2 = El ta sdd pha rOta qui dOi ve stato.
1'2

= ~~
I

la dong dien roto qui dOi ve stato.

Trong bieu thirc kj cho thay, ngoai qui d6i day quan con qui dOis6 pha
roto m2 ve bang s6 pha stato mi'

R' 2 =R2kekj la dien tr6 day quan roto qui d6i ve stato X' 2 =X2kekj la dien khang day quan rOta qui dOi ve stato kekj =k la he s6 qui dOi tOng tr6
Phuong trlnh (2.25) tra thanh: 0= -E'2i'2 (R~2 + jX'2 ) (2.26)

71

Gi6ng nhu may bien ap, -El va -E2 13 dien ap roi tren tcing tra tu hoa: -E'I

. . = ,,:"E'2 =lo(Rth .

+ jXth)

(2.27)

Cu6i cung ta c6 h¢ phtrong trlnh dong co dien nhu sau:


..

VI = II (RI + jXd+ Io(Rth + jXth)

(2.28)

(2.29)

(2.30)
_2

R' s

X'

a)

b)

l-s R'2S

c) Hinh 2·11. Sa d6 thay the' d~ng eel dien kl«'lng d6ng b(I

Cling tuong nr nhu da nghien CUll may bien ap h~ phirong trinh (2.28), (2.29), (2.30) la he phuong trlnh Kiee.hop cho mach dien hlnh 2-11a. Mach dien hlnh 2-11a HI so dO thay th€ dong co dien khong dong bo, D~ thuan tien cho viec tinh roan, so dO 2-11a duqc xem gan dung nrong duong voi sa dO 211h. So dO 2-11 b diroc sirdung nhieu trong tinh toan dong co dien khong dong

be, trong d6:


RO

Rl

+ Rth

Xo = XI + Xth

72

Ngoai ra neu lam phep bien d6i don gian R'2 , R'2(1-s) "" R 2 + ----..::......:...._-'...
S S

(2.31)

So d6 thay the dong co khong d6ng bo eo the ve nhu hinh 2.1te trong do:

R'z --

(l-s)
s

la d~e tnrng cho cong suat eo P co ella dong eo. .

2.7.Blfu

DO NANG LUQNG

vA

HI~U SUAT

eVA

DONG eo DI~N KHONG DONG BO


Dong co dien khong d6ng bo nnan dien nang ella luoi dien, nho tit truong quay, dien nang dii duoc bien thanh co nang. D6 thi qua trlnh nang hrong duoc ve tren hlnh 2-1~. Khi s6 pha stato mt= 3 ta eo:

PI- cong suat dien dong co tieu thu ella hroi dien:
Trong do U I' I I 1a dien

PI

= 3U I I Icoso

a p pha

va

dong

dien pha,

APd1

+
P1 _......

!! +
Pea

Per

!~2
! I I

:.I

Stato

-W.khe
I I I

Roto

her

I I I

... :

Hinh 2·12. Do thi qua trlnh nang lirong

Pd,- cong suat dien tir:


(2.32)

73

p co" 1a eOng suat dien tlr diroc tfnh thea Pea2


2 = 31,2 ,2 -1- s = rn212R2--1- s 2R s s

(2.33)

Pz- cong suatco

hifu feh tren true dong eo

P2 = Pca- dPcf dPcf: 160 hao eo do rna sat 6 true, quat gi6

va

phu

-Hieu suat cua dong eo dien:


d= P2 = P2

PI
b.P:

P2 +dP

Ja

t6ng cac cong sua't t6n hao trong may:


dP = nPsti

+ dPdl + dPd2 + b.Pcr

dPstl: t6n hao sat

tit trong loi thep stato do dong dien xoay va tu tn~

b.Pd 1: t6n hao tren di¢n tra day quan stato b.Pdl = 3R,]j dP d2 : t6n hao tren dien 2

tra day quan roto


=m2R2I~

dPd2 =3R'2r~ T6n hao sat roto nho,

ttt trong loi thep roto nho ( c6 th~ bo qua) VI tan s6 dong di¢n

ThOng thuong nguoi ta xac dinh g~n dung hieu suat nhu sau:

11 =

P2
P2 + Po +k~Pn

(2.34)

trong d6: kt = _1_1_ M s6 tal


I 1dm . .

Po =b.Pst

+ b.Pcf t6n hao khOng tai


dien bang d~nh rmrc

Pn

la t6n hao tren dien tra day q uan stato va roto khi dong

Hieu sua't dinh mire cua d(mg co khong dong bQ khoang 0,75+ 0,95

74

z.s, M()MEN QUAY ellA DQNG eo KH()NG D(}NG BO BA PHA

o eh€
tfnh Ia.:

d(J d(Jng co dien, mOmen dien tit dong vai tro momen quay, diroc

(2.35)
Pdt la cong 8u~t dien tit diroc tinh theo (2.32)

R'2 Pdt--31,228

(2.36)

co I ta ta:n 86 g6e cua tit tnrong quay: co col =(2.37)

CO

la ta:n s6 g6e dong dien stato

p la s6 dOi cue tit D1!a vao so d6 glin dung (2.11), dong dien I' 2 duoc tinh la: (2.38)

Thay (2.38), (2.37), (2.36) vao (2.35) eu6i cimg ta co: M= 3pUfR'2

sro[( R, + R;2
Neu thay s =

+(X,

+x2i]
theo he n

(2.39)

Tren hinh 2-13a ve quan

M mornen

M s6 =

tnrot M

= f(s)

0, n- n ta se e6 quan

f'(M),

do ta duong d~e tinh co

cua dong eo khOng dong b¢ ( hlnh 2-13b). Deng co se lam viec

a dil~m mOmen

quay bang mornen can Me

Cac d~e diem ella momen quay dong co khong dong bo:

75

M
:-

n
.... .......,_..,.,.-... ............

..............

--

.....

~
I I I

nl
Mmll

.-...0

MmaJl

S 0,2

0,4 0,6
a)

0,8

1,0
b)

MmlJ

Hinh 2·13. D9C tfnh c<=! d¢ng co khong dOng be) cua

a) MOmen ty J¢ voi blnh phuong dien ap, neu dien ap d~t vao dong co thay dcii, momen dong co thay d6i r1ft nhieu. Tren hlnh 2·14a ve duong M = f(s) voi cac dien ap khac nhau: U'I< U1 b) Momen co tri so cue dai Mma); irng voi gia tri toi han ham cSM/cSs = O. Sau khi dao ham, ta tinh diroc tri s6
Sth Sth

lam eho dao

va

Mmax Ia:. (2.40)

(2.41)

H¢ s6 tnrot toi han

Sth

ty

l¢ thuan voi dien

tra

roto, con Mmax khong phu

thuoc vao dien tro roto, khi cho them dien tro phu Rp vao roto, dirong d~c tfnh
t6c dQ va

M =f(s) thay d6i nlur hinh 2·14b. Tfnh chat rna may dong co roto day quan, Quan he gi(!a M, Mmax va
Sth

nay ducc Slr dung d~ dieu chinh

co thJ viet gan dung nhu sau: (2.42)

Thay s= 1 vao bi~u thuc (2.39), mOrnen

rna may

dong co HI.:
(2.43)

76

.M

s
a) Hinh 2-14

d6i voi dong co long soc thirong eho cac M,


____2!!Q..

ty

s6 sau:

Mdm

= 1,1 + 1.7

Mmax = 1,6 +2,5


Mdm

2.9. MO MAy DONG CO KHONG n6NG

BO BA PHA

Dong eo khong ddng bQ ba pha eo momen rna may. D~ rna may diroc, mornen mb may dong eo phiii 16n han rnomen can cua tiii We rna may, d6ng thai mornen dong co phai du IOn d~ thoi gian mo may trong pham vi eho phep. Khi rna may, pha hie mb may:

s6 tnrot s =1, theo so d6 thay the

gan dung, dong dien

Dong dien mb rnaylon bAng 5 + 71An dong dien dinh rrnrc.

2.9.1. Mis may d9n9 ee ro to day quan


Khi

rna may

day quan roto diroc n6i voi bien trb rnb may (hlnh 2.15a). sau d6 giam dAn den khong. Duong d~e tfnh

D<1:utien bien trb IOn nut,

momen ling voi cac gia tri Rmu ve tren hlnh 2-15b.
Mu6n
Sth

memen mb may eire dai, h~ s6 tnrot toi han phai bang l:


R'2 +R'md Xl +X'2

.1

(2.44)

77

Tir d6 xac dinh diroc dien


Khi c6 Rma dong dien

tra Rmb dn

thilt.

rna may la:

Hinh 2-15. Mb may d~ng

CCI

roto dAy qufn

Nha

c6 Rma dong dien

rna may

giarn xuong.

Nhu vay, e6 Rmo mOmen rno may tang, dong dien mb mey giam, d6 la uu diem Ian cua dong co rOto day quan,

2.9.2. Md may d9ng cC1long soc


a) Mii may tru» ti/p. Day iil phuong phap don gian nMt, chi viec d6ng tnrc tilp d¢ng co dien vao lum dien (hlnh 2-16). Khuyet diem ella plurong

phap nay HI.dong dien rna may Ion, lam tut dien ap rAt nhieu, neu quan tinh ella may Ion, thai gian rna may sf! rAt Iau, c6 tM lam chay cau chi bao ve. Vl thl phirong phap nay dung duQ'c khi cong suat mang dien (hoac ngu6n dien) Ian hen cOng suat dong co rAt nhieu, viec mb may se rAt nhanh va don gian,

b)Gidm di~n ap stato khi mil may


Khi ta rno may giam dien ap d~t vao dong CO, giam dong dien rna may. Khuyet diem cua phuong phap nay III mornen rna may giam rAt nhieu, vl the: n6 chi SU dung duoc d6i voi tnrong hop khOng yeu cau mOmen rna may Ian. C6 cac bien phap giarn dien ap nhir sau:

de

78

+ Dung di¢n khdng ntii li€p


vela mach stato, Dien lip mang dien d~t vao dong co qua dien khang D.K. (hlnh 2-17). Luc rna may, du dao D2 me, cau dao DJ d6ng. Khi dong co dii quay 6n dinh thl d6ng cau dao 2 dti ngan mach di¢n khang, Nho c6 dien lip roi tren dien khang, dien ap tnrc tiep d~t vao dong co giarn di k Illn. Dong dien
£lK

mah 2-16. Ma trl!C ti€p

may

mnh 2·17. Ma may bang di~n khang

~e giam

di k l~n, song mornen giam di k2 Ian (vi mOmen

ty

I¢ voi blnh

phuong dien ap),

+ Dung may II! bi€n ap,


Dien ap mang dien d~t vao so c~p may tl! bien ap (hinh 2-18). Dien ap thd CAp may tl! bien ap dua vao dong co. Thay dOi vi tri con chay cte cho Inc mb may dien ap d~t vao dQng co nho, sau d6 dan dan tang len bang dinh mire. GQi k li\

M s6

bien ap cua may tl1 bien ap ; V I la dien ap pha hroi di¢n ~ Zn li\

tOng tra d¢ng co Iuc mb may. Dien ap pha di)t vao dong

co khi rna may la:

Vde=-

V,
k

dong dien chay vao d()ng co hie may tl1 bi!!n lip:
Id

= Vde =
zn

kZn

VI

Dong dien I, luoi dien cung cAp cho d(>ng co Inc c6 may nr bien ap la (dong di¢n so c~p cua may t\1 bien ap)

I, = Ide =~
k Khi

k2zn

(2.45)
Hinh 2·18. Mcr may dung may It! bien ap

rna may

true tiep, dong dien I} bang: (2.46)

79

So sanh (2.45) va (2.46) ta thay, hie c6 may


2

tt}'

bien ap, dong dien cua tutTi

dien giam di k lan, DAy la mot uu di~m so voi phuong phap dung dien khang (dong dien chi giam k Ian). Vi the' phirong phap dung may tu bien ap duoc dung nhieu d6i voi dong co cong suat Ion. Dien ap dl\i,tvan dong co giarn k Ian, nen mornen se giam k2lan.

+ Phuong phap d6i 11& sao - tam gidc.


Phuong phap nay chi dung duoc voi nhirng dong thirong day quan stato n6i hlnh tam giac, Khi rna may
ta CO

khi lam viec binh

n6i hinh sao de dien ap d~t vao mbi pha giam

J3

Ian. Sau

khi rna may ta n6i IJ:!,ihanh hinh tam giac nhu dung qui dinh cua may. Tren t hinh 2.20 khi rna rna y ta d6ng cau dao sang phf a Y, Dong dien day khi n6i hlnh lam giac :

rna rna y xong

d6ng sang ~.

Id.6 =

.J3u1
Zn

(2.47)

Dong dien day khi n6i hlnh sao 18.: Idy

v3zn

~1

(2.48)

So sanh (2.47) va (2.48) ta thay We rna may kieu d6i n6i sao tam giac dong dien day mang dien giarn di 3 Ian, Cfing nhu tren, phuong phap nay A X mOmen giam di

(-J3f

--y-y--y

= 3 Mn.

B C

--y--y~ --y--y--y

Y Z
1::. .... 1"-

Qua viec nghien ctru cac phirong phap, chung ta deu thay rnomen rna may giam xu6ng nhieu, De khac phuc dieu nay, ngiroi ta dii che' tao loai dong co 16ng s6c kep va 10l;Li Hlnh 2·19. M6 may ranh sau c6 dac tinh rna may t6t.

....

I'"--0-

.3

bang d6i n6i sao - lam giac

2.9.3. tlQng cd di,n long soc co dijc tinh me. may tot
Dong co dien long s6c c6 iru diem ta cau tao va sir dung don gian, c6 d~c tinh lam viec t6t, nhung d~c doh mb may khong bang dong co roto day quan,

80

De cai

lien d~c tfnh mb may cua dong co roto 16ng s6c, ngiroi ta ch€ tao dong co long s6c ranh sau hoac hai long s6c chiingco d~c tinh rria may nrong d6i t6t. a) f)png co dien lOng soc rdnh. sdu Loai dong sau bang 10
+ CO

nay, ranh rota hep va sau (chieu

12 Ian chieu rong ranh),

Khi c6 dong dien rota,

cam

trng trong

thanh d~:n

tu

thong tan rota <1>,2 phan b6 nhir tren hinh 2-

20. Tir thong tan m6c vong voi dean duoi thanh dan nhieu han doan tren, Khi mo may, r6[0 chua quay, dong dien roto c6 utn s6 Ion bang tAn s6 state f. Dien khang tan roto se len han dien tro, va c6 tac dung quyet dinh den su phan b6 dong dien roto, Ltic rna may dien khang tan phia diroi 1&1, dong dien tap trung phia tren thanh dan gan mieng ranh. Do su phan b6 dong dien t~p trung nhieu phfa mieng ranh, tiet dien diin dien cua thanh coi nlur bi

Hinh 2-20

nho di, dien tro roto R2 tang len se lam tang momen rna may_ Khi rnb may . xong, tAn s6 dong dien roto nho, tac dung tren b! yeu di, dien trb roto giam xuong nhir blnh thuong,
b) f)png

co dif n tOng soc kip

ROta cua dong co c6 hai long s6c (hlnh 2-21), cac thanh dan cua long s6c ngoai (con goi Ja "lOng s6c rnb may) co tiet dien nhc va dien tra suat 16'n. LOng soc trong c6 tilt dien IOIl dien trb nho, Nhu

a tren,

khi rna

may dong dien t4p trung b

long soc ngoai c6 dien trb R2 Ion, mornen rna may

Ian. Khi lam viec blnh thuffilg. dong dien lai phan b6
deu i:J

ca hai

Iong soc, dien trb R2 nhc xu6ng.


Hinh2-21 CO

Dong co dien ranh sau va long s6c kep c6 d~c tfnh rna may t6t. nhung VI tIT thong tan Ion, nen coso thap han dong
s6c thong thtrcng.

long

2.10.

J>Itu
CO'

CHiNH TOC DO I)ONG CO I)ItN KHONG D6NG

DO

T6c d(>cua dong

dien kh6ng d6ng b(l la:


60f

n = n1 (l-s)=-(I-s

)vgLph

Nhin vao bi~u thuc ta thay: Vai dong co dien khong d6ng bo roto long soc co the dieu chinh t6e d(> bang each thay deli tan s6 dong dien stato, bang each deli n6i day quan stato de thay deli s6 dOi cue tit p cua tit tnrong, hoac thay deli dien ap d~t vao stato de thay deli h¢ s6 tnrot s. Ta:t phirong phap deu thirc hien phia stato. D6i voi dong co roto day quan thirong dieu ehinh t6e d(> bang each thay deli dien tra roto d~ thay d6i he s6 tnret s, viec dieu ehinh thve hien phfa roto.

ca

2.10.1. £)jeu ehinh toe de;.bing thay d5i tan so


Viec thay deli tan s6 f ciia dong dien stato thuc hien bang b(>bien deli tan s6. Nhu da bitt thong 4>max

bieu thirc (2.10) tit


f>f"m

ti 1¢ thuan vai ti 56 U 11ft khi


n"m

thay deli t.1n s6 ngum ta mong mu6n gilt eho tit thong 4>max kh6ng deli, d~ mach

tit maya tinh trang dinh rmrc. Mu6n vay


phai dieu chinh d6ng thoi tan s6 va dien

ap, gilt eho ti s6 gilta dien ap U 1 va tlin


s6 f khOng dOL Hlnh 2-22 ve ho d~e tinh CO' ban dong co khong d6ng bQ khi dieu chinh t6e d(>bang thay deli tan s6 U llf khong deli.

o
Hink 2·22. Di~u chinh t6c dO hang thay dOi tan ~ .

Viec dieu ehinh t6e dQ quay bang thay deli tan s6 thich hQP khi dieu chinh ca nhom d¢ng co long soc. Dieu chinh t6e dO bang thay d6i t.1n s6 eho phep dieu chinh t6e d(> mot each bang phang trong pham vi rong, song gia thanh con kha Ion.

2.1 0.2. £)h~uehinh toe dq bing each thay d5i so doi el/e

82

S6 doi cue cua tir tnrong quay phu thuoc vao cau tao day quan, Hinh 2-5.

ve cau tao day quan cua ml;lt pha stato, trng voi .tlI tnrong c6 p = 1 va p = 2. Dong CCf khOng d6ng bo c6 cau tao day quan de thay d6i s6 doi eire tir diroc goi la dong co khong d6ng bo nhieu cap t6c di). Phuong phap nay chi sir dung cho loai roto long s6c.
2-7

2P

M~c du dieu chinh t6c di) nhay Hinh 2~23. Dieu chinh tee do cap. nhirng c6 uu diem ta giu bang each thay dlli s6 doi cl!~ nguyen d¢ ceng cua d~c tfnh co (hlnb 2-23), dong co nhieu cap t6c d¢ diroc sil dung rong rai trong cac may luyen kim, may tliu thuy V.v .. 2.10.3.£)leu ehlnh t6c d~ b~ng eaeh thay d6i di~n ap cung cap cho state Phuong phap nay chi duqc thuc hien viec giam dien ap. Khi giam dien ap duang d*c tfnh M =f(s) se thay dOi (hlnh 2-24) do d6 M s6 tnrot thay dOi. t6c d¢ dong
M

co thay dOL H¢ s6 tnrot sl,s2,S3


tmg voi dien ap U Idmva O,7U1dm•
Nhircc dit~m ella phuong phdp

O.85U Idm
s Hlnh 2-24

dieu chinh t6c d¢ quay bang dien ap la giarn kha nang qua tAi cua dong co, dai dieu chinh t6c d¢ hep, tang tOn bao

a day

quan roto &Pdt=SP

dt

=sMro I' Viec dieu chinh t6c di) bang tbay dOi dien ap duoc dung chu yeu voi cac dong co cong suat nho c6 b¢ s6 tn.~gt toi han, 5th IOn. 2.10.4. £)ieu chinh toc dq bing each thay d6i di,n trlf mach roto cua dqng ce roto day quan Thay deli dien tro day quan roto, bang each mac bien trc ba pba vao mach roto nhu blob 2-15a.

83

Bien voi bien quan khi tang dien

tra tro e6 tro

dieu chinh t6e dl) phai lam viec lau dai nen e6 kieh thuoc len so rna may. HQ dac tinh co cua dong CC1 khong dong bi) roto day bien tra di~u ehinh t6e do ve tren hlnh 2-15b. Ta thay rang khi t6e dt) quay ella dong CC1 giam.

Neu momen can khong d6i, dong roto khong dOi, khi tang dien trb de giam t6e se tang t6n hao cong suat trong bien tra, do d6 phuong phap nay khong kinh teo Tuy nhien phuong phap dan gian, dieu chinh tron va khoang dieu chinh wang d6i rong, duoc sir dung dieu chinh t6e dq quay ella dong co cong suat co trung bmh .. Nhln chung kha nang dieu chinh t6e dl) ella dong CC1 khong dong bo bi han che. Day Ia mot nhuoc di~m ella dong co khong dong bo.

d"

2.11.cAc D!C TiNH LAM vrsc

eVA

DONG co DltN

KHONG D6NG BO

o che

dQ lam viec dinh mire, dong co khong dong bo e6 cac dai hrcng

dinh rmrc sau: cong suat co hiiu ich tren true dinh mrrc Pdm .Dien ap day dinh mire Udm, dong dien day dinh rmrc Idm • t6e de;. quay dinh mire ndm' dinh mire chua eho dAy du tftt dong bo d6

s6

cong suat dinh rmrc eosCjldm va hieu suat dinh mue11dm.song cac dai hrong

la

ca

cac d~e tinh lam viec cua dong

CO

khong

cac quan he gitra t6c dt) quay roto n. he s6 cosqi, hieu suat 11.
I

'1, eoscp 0,98

1,00

nfn1

,/"

/nfn1 "--

1.0

0,5

{ ,_ VL ~ j_
~ P-""

I~

/"

1ft /./

/
II

L
L

'>/'
1M:

-:

.L: f--

l..--'"

P1/P"m 1,5

11/Jdm
M/Mdm

2 4
3 2 1

Vcostp

V _.... ~ /'" Vp ? /

-/'

-:: -/
L/
./

lP I-"V/
./

»:
V
V
/'

1,0

»<

»: V./ ./ ·s

/./

0,5

V
..... ,

P2 I Pdm
Hinh 2-25. Cae d~e tfnh lam viec ella dQng co dien khong d6ng bQ

84

momen quay M va dong dien stato I I voi cong suat co heu Ich tren true P2' khi dien ap U va tan s6

fa

stato khong dOL Tren hinh 2.25 vi!! cac dac tfnh lam

viec, trong d6 hieu suat 11, coso la cac chi tieu kinh te, VI hieu suat cao ton hao cong suat trong may nho, coso cao se giarn duqc tOn hao dien nang tren dirong day cua mang dien cac d~c tinh khac la cac chi tieu ky thuat,

2.11.1.Toc

d9

quay n

= f(P2)

TOc d~ quay cua dong co c6 quan he voi he s6 tnrot s theo bieu thuc
,

60f n=-(I-s)
p

(2.49)

Khi tai nang, cong suat P2 tren true dong co tang, rnornen

can tang

len, tir

duoog d~e tinh momen ta thay he s6 tnrot s tang len, va tee d~ dong eo giam

xuong. 2.11.2.Hiqu suit '1

= f(Pz)
(2.50)

Hi¢u suat cua dong co diroc tfnh nhu sau:

P2 la cong suat htru feb tren true dong

ca. Dong co khong dong bo thirong

diroc thier k€ sao cho hieu suat cue dai khi

M s6

riii

kt

::: -, _2_ :=::

p.

P2dm

0,7. Trong

khoang

kt =0,5+ 1 hieu suAt hau nhu khong d6i. Hieu suat dong eo cong

nghiep vao khoang 0,75+0,95.

2.11.3.H, so cong suit coscp = f(Pz) H~ s6 cong suat cua dong co dien khong dong bo
tac dung PI voi eOng suat roan phan S. P P'

la ti

s6 gitta cong suat

coso == _!_ =

s ~pl +Qr

(2.51)

Trong do: PI cong su4't tac dungt dien) dong co tieu thu d~ bien d6i sang cong suat co P2.

Q 1: la cong suat phan khang


may.

rna

dong co tieu thu

de tao

ra

tu

tnreng cho

Khi may quay khong tai (khong keo tai), cong suat PI nhc, do d6 cosc.po thap,

bang tir 0,2+0,3.


Khi tai tang, cong suat PI tang coso diroc tang len dat gia tr] djnh mire

cosc.pdm = 0,8+0,9; khi qua tai dong dien vuot dinh rmrc, tir thong tan tang, Q I tang; do d6 coso lai giam xu6ng. Tu d~c tfnh coso ta thay, kh6ng nen cho may lam viec khong tai hoac non tai, Ngoai ra khi cong suat P2 tang, morner: M va dong dien II deu tang. Cac quan h¢ nay ducc ve tren hlnh 2.26.

2.12. DONG CO DI~N KHONG DONG B¢ HAl PHA

o dong

CO

dien khong dong b¢ hai pha, roto ki~u

long s6c, stato c6 day quan hai pha, lech nhau ve khong gian mot g6c 90° dien, Khi dong dien trong hai day quan e6 bien do bing nhau va lech pha nhau mot g6c 90°, se tao ra trong may dien tu truong quay tron v6'i ttin s6 quay Iii n = 60flp; trong d6 f la tan s6 dong dien stato, p la s6 doi cue cua may (hlnh 2-26). Nguyen ly lam viec va dac tfnh dong eo hai pha nh.u dong ce ba pha da xet i:J tren.
Hinh2-26

2.12.1.£)«}ng CCf ty di,n


D6i v6'i dong eo tu dien, d~ tao ra su Iech pha ve thai gian gifta dong dien trong hai day quan, nguoi ta n6i tiep voi mot day quan (VI du pha B) mot dien dung C. Hai day quan ducc n6i song song voi nhau va n6i vao lu6'i dien mot pha (hlnh 2-27). Viec ph6i hop cac tr] s6 dien dung C, va s6 vong day cac day quan phil hop se c6 duoc tir tnrong quay tron (hoac gan tron) may se c6 cac chi tieu kinh te ky thuat t6t. Loai deng CO nay duec S11 dung nhieu trong dan dung (quat dien) hoac trong cac thiet b] ella he th6ng tv dong v.v ...

c
Hinh 2-27. DOng co W di~n

86

2.12.2. £)9n9 CCf dleu khi€!n hai pha


Stato co day quan hai pha, day quan n6i voi 11,1 dien C goi day quan kich thich, day quan n6i voi b() dieu chinh pha (hoac bien dti) dien ap goi 13. day quan dieu khien (hlnh 2-28). ROta long soc co dien Ira Ion.

Ia

!
c

Dieu chinh dong dien trong day quan dieu khien (bien dti hose pha) ta sf: co duong d~c tfnh co thea yeu cau cua dieu khien truyen dong, Cong suat cua loai dong co nay thirong tit vai W de'n vai chuc W. Trang truong hop hai day quan stato lech

W<Jk

Khuech

d~i

pha ve khong gian mot g6c 9 v~ dong dien trong hai day quan lech pha ve thai gian mot g6c 13, n6i chung tir tnrong khong tron, va bieu thuc mornen quay sf: la : M = kIAISsin9sinp Trang d6 k (2.52)

H inh 2-28. D(mg co dieu khien hal pha

la he s6

ry I~.
KHONG D6NG

2.13. DONG

co DItN

BO MOT tu

PHA

Ve

cau tao, stata dong co mot pha chi CO day quan mot pha, roto thirong

tnrong quay. Do 51! bien thien cua dong dien, chieu va tri 56 tit tnrong thay d6i, nhung phtrong cua tit tnrong c6 dinh trong khong gian. Tir tnrong nay goi la IU tnrong dap mach. VI khong phai IiI. tir tnrong quay, nen khi ta cho dien vao day quan stato, dong co khong nr quay duqc . D~ cho dong CO lam viec duoc, tnroc her ta phai quay roto cua dong co dien thea chieu nao do, roto sf: tiep tuc quay thea chieu ay va dong CO lam viec,

la long soc (hlnh 2-29). Day quan stato khong tao ra

De giai
tfch

tu

thich ro hien nrong xay ra trong dong co dien mot pha, ta philo tnrong dap mach thanh hai tnreng quay, quay nguoc chieu nhau

tu

cung

taD

56 quay oJ, va bien d¢ bang mot nira bien d¢ til tnrong dap mach,

87

-+ B

Hinh 2-29

Hinh 2-30

Trong do tit tnrong quay BI co chieu quay trung v6i chieu quay roto, duoc goi la tit truong quay thuan, con tit tnrong quay Bn c6 chieu quay nguoc chieu quay roto goi la tit tnrong quay nguoc. Tren hlnh 2-30, mach, con B Ia tit tnrong d~p .BI va Bn quay voi 16c dl) n1 va bao gio ta cling co : (2.53) GQi n la t6c dl) roto, he s6 tnrot d6i voi tir tnrong quay thuan la:
SI =--=S

nl-n n

(2,54 )

H¢ s6 tnrot Sn irng vOi tit tnrong quay nguoc: (2,55) Do do ta co bang sau

ve quan

h~ giii'a cac he s6 tnrot 1 1 2

o
'2

Tren hlnh 2-31

ve

rnomen quay MI do tit tnrong thuan sinh fa co tr] s6

duong va Mn do tit tnrong ngucc gay fa c6 tri s6 am,

Mornen quay cua d¢ng co Ia tong dai s6 mornen M, va Mil :


(2,56)

88

Tli duong dac tinh mOmen, chting ta thay rang, ilk

rna

may, s= sl= sIl=

1, MI MIl va mOmen rna may Mmb 0, dong CO dien khOng nr rna may diroc, Nhung neu ta hie dong lam cho d~ng co quay, he s6 truot s < I, hie d6 dong co e6 mornen M, se tiep tuc quay. Vi th€ ta phai e6 bien phap may, nghia la phai t<;10 cho dong co mot pha momen rna may. Ta thuong dung cac bien phap day quan phu, vong ngan mach eire tit. '

ma
Hinh 2·31. Duong d~c tfnh mornen

2.13.1. Dung day quan phI:!

md

may

loai dong co nay, ngoai day quan chfnh, con c6 day quan phu. Day quan phu e6 th~ thiet k€ M chi lam viec khi rna may, hoac lam viec lau dai (dong CO hai pha). Day quan phu d~t trong mot s6 ranh stato, sao cho sinh ra mot tit thong lech vci tit

thong chfnh mot goc 90° khong gian, va dong dien


trong day quan phu lech pha voi dong dien trong day quan chfnh m'¢t g6c 90°. Dong dien

day

quan phu va day quan ehinh sinh ra tit tnrong quay d~ tao ra momen rnb may; D~ dong dien trong day quan phu lech pha vai dong dien trong day quan chinh met g6e 90°, ta thuong n6i tiep voi day quan phu dien dung C (hinh 2-32). Loai d¢ng co tu dien c6 d~e tfnh rna may t6t. 2.13.2.
Hinh 2-32. Mb: may bang day quan ph",

I)Qng ce di~n mC}t pha eo yang ngan mach d eve tlt

Tren hinh 2-33 vi! cau tao loai d¢ng co nay. Nguoi ta che cue tit ra, cho vao d6 mot vong d6ng ngan mach. Vong ngan mach duoc coi nhu day quan phu, trong d6 co dong di¢n irng, sa d6 nguyen' If tren hinh 2-34. Tdng hop hai tit tnrong ciia day quan chinh va phu se sinh ra tit mrong quay de tao ra momen rna may.

cam

Cac loai dong co nay ch€ tao voi cOng suat nho tit 0,5 + 30 W dung vao cac co cau truyen dong tl! dong, va thuong g~p nha:t la quat ban nho, 89

00
Hinh 2-33. Cau tao dong co mot
pha

co vong

ndn mach

a ClIC IiI

Hinh 2-34. Set d6 nguyen If dong co mQI pba c6 Yang ngan mach o qJC IiI

Dong co dien mot pha vong ngan mach co cac nhiroc diem la cosrp thap VI t6n hao iJ roto Ion, momen nho nen lam viec kern 60 dinh, kha nang qua tai kern. Tuy nhien, n6 co uu diem la cau tao gon, sir dung iuoi dien mot pha, nen duoc sir dung nhieu trong cac he tl! dong va dan dung (quat dien, may gi~t, may bam mroc cong suat nho v.v ... ). Trong van hanh dong co ba pha, khi sl! c6 Xliy ra dut mot pha (vi du chay cau chi pha A) hai pha B va C con lai se tao thanh day quan mot pha. Liic ay dong co ba pha se chuyen sang ch€ dQ mot pha. Neu cong suat tai cua dong co khong d6i thi cong suat dien vao d(mg co b hai cne d¢ ba pha va mot pha nhu nhau: P3p "" PI p

a)
Hinh2-35

b)

Trang d6: 13 dong dien stato b ch€ dQ ba pha

90

11 dong dien stato

a che' dl? ml?t pha,

nghia la 1I "",.Jjl 3

Dong dien a che dl? mot pha tang len ..fj IAn t6n hao tang len 3 Ian neu khong cat dong eo khoi Judi dien, dong eo se b] hir hong do nhiet dQ qua eao. Ngoai ra trong thuc te, khi khong co ngu6n dien ba pha, dong eo ba pha eo tM noi day quan stato nhu hlnh 2.35a, b d~ noi vao hroi dien ml?t pha. Neu chon tri s6 dien dung C thich hop, eo th~ dat cong su<ft d€n 70+80% cong suat dinh rmrc,

BANG TOM TAT CHlfONG 2


Toe dQ

nr tnrong quay n,

_ 60f n,--V p

ph

T6e d¢ roto n H¢ s6 tnrot s =0,02+0,06

...... "'~::::~,l.(l~~)_.",,,_ .._ .. , .. ,.,,~",,,,,_,,,,,,,. . ... __


s=-n, -n

n,

Tanscdong
""

__i"~,~___£_0,~~_(2",,, ~
..... """ ..

Phirong trinh dien ap stato


... --.""".,.-

Phuong trinh dong dien roto

....

~-

-~....

_U I =R, ~Cj~l~l."=§ "",,, __ __,,,. ,.,,,"_ 12 = sE2 ~R~ + (SX2)2


""""

Phuong trlnh sue


... , -.,"". -, .~ .. ""' -,yy,,~"

.. ,.""".--~

Iu dong

... --- .. ~"""~.-

""'.,-.--~~-,

..

-""'~-

frnh dbng'di¢~""'-lheoso'd~rgitn'--'"
dung.

Sa d6 thay the gan dung

1,,,,,,12=

V,

(RJ + R~')' +(X, +X'2)'


~ike~'.M.2__ =
,."""." ,, _.,"' __
.•

Qui d6i dong dien r6to di~?~_~ng rO~? Qui ..__ """". _ ""_.._. roto ,,, _ """'_ dOi dien ,_"" _ .._..

g~i~,!sue d

tm

__

""."

R '2

=k

..""",.,
__ ,

"''''_'''_~''

,__::c~"'.".,
__

k.R,

_""""_",_:""".

Qui d6i dien khang roto

"""",.. """",•.. _.... _

."""'-_",,,,,._2.""",.,

X' = k fL",L2"",,,. k.X

,.,,""'-

--'

DOng dien day stato I I


,.. .~"",.-- ",., -.".",.... .. "

I I :;
.

""' -.""

T).J3 U I cos 'I'


-"~

PI

.. ,,"~-~.,,"'--,-~,y--""-.~"'~~,,"' ~

..

C~ng su~!,tac d~~~",~,~"~~,.:?_~_i,~~""~,~~",~,L_,,, _!t~,_~~l II c,:s'l'"_""__ ~~~ sulit"phan khang" dQn~ coti~u thl,l QJ
H~ s6 cong suar d¢ng co 11=0,8 +0,9
)----------,-'"--""

", __
._,,,, __

,,,_,,, __
,,,,,_,,,,, __.,,,

QI-= ::0:~!,~"I_~,incp ""__,,,, __ cos <p

Hi¢:u suat dong

CO

n= 0,75 +0,95

.. "----"--- .. .. """.-.,,,, ... "----""- .. ----"" - .. ... """.-"" ---",,--,- ..''''---,-"-,,-,.-,-----l -

Tt =.!l.
P2

~pr+Qf

PI

DuCm.g d{le tfnh momen M = f(s)

o
Cac bien phap

rna may

I) True tiep( long sOC P nho) 2) G,iiun di¢n ap stato U I - Di~n khang - Bien ap nr ngau - Dbi n6i Y - 6.
","_,,,, ,,,,,",_ _ ".... .. "" .",,........ .... "..... __" __ ... ".... ""_~O:.""" __

1mb = (0,5 + 7)Ildm

__

"__

""_"",_"

3)

Cho R . vao roto day quan''''' __""'_"_""._._'"' ..

''''_'''

Cac bien phap dituehinh

t6e dl)

n=-(I-s)
p Cac bien phap Dong co

60f

1) Thay d6i t~n 56 f 2) Thay d6i s6 dOi cue p


3) Thay deli dien ap U 1

rna may

di)ng co met

,,~)_'!!J,~¥",~dcy.aoO~,~_~,~I"qu~~,,""_, r __ pha 1) Vong ngan mach el!e ttt


C6 hai day qualJ trong d6 m¢t day quan tu dien lam viec .
....L..--.."...........t.._,_.~"""_._""'y..............Jy __ ....__....,""., .. __ "'y ... _"' __

,,_

",_."",_""," "",~).J?"~y_"quan .. "",_ _ ph"y__£~_!!J di~~,,_mo mE_",__

tv dien

""' __ ~y,

92

cAu HOI ON T!P


1. Cau tao cua may dien khOng dong bo ba pha, hai pha, mot pha, phan

bier vai tro va cong dung cua roto long soc va roto day quan.
2. Tit tnrong trong may dien khong dong bo. Nguyen dien khong dong bo, 3. MO hlnh toan hoc ella dong co khong dong bo. 4. Sa do thay the' cua dong co khong dong bo. So sanh Val sa do thay the' cua may bien ap, 5. Mornen quay va duong dac tinh cua dong co khong dong bo. 6. Mo may va dieu ehinh toe dQ cua dong co khong dong bo.

Iy

lam viec cua may

MOT so BAI GIAI MAU V!N Dl}NG KIEN THUC ai\. HOC
Bai 2.1
Dong co khong dong bo ba pha, roto day quan, so doi cue P =2 he s6 quy db! sue dien dong luc dung va dong dien k,

ki

2. Dien

tra va

dien khang pha roto

yen

R2 = 0,20;

X2 = 3,6 Q . y/tl - 380 V/220 V, f = 50 Hz.

Dong co dong vao ludi dien Ud =380 Y, xac djnh each dau day dong ca. Cho ding sue dien dong pha stato gan bang dien ap d~t vao, tOn hao dong trong day quan stato bang tdn hao dong trong day quan roto, tbn hao sit [if tlP st

= 145 W,

tdn hao ma sat va phu tlP rnsf

= 145 W, he s6 tnrot s = 0,05.

Tinh dong-dien dien. Bai gidi:

roto, cong suat co htru Ich P2 ' hieu suat 11 cua dong co

Voi luoi dien Ud -=380 Y dong co dau sao. E

lp

= Ud = 380 = 220Y

J3

J3

Sue dien dong pha roto hie dirng yen.

93

E2

= Eip =
ke'

220 = HOV 2

DOng dien pha roto hie quay:

JO,22
Dong dien pha stato II =.!.?.= 20,43 k, 2 I

0,05.110

, = 20,43A

+ (0,05.3,6)2

= 10 21A
'

Cong suat dien tit :


Pdt

3R2I~ =--=

3.0,2(20,43)2 0,05

=5008W

T6n hao d6ng b state ·va roto: .6.PdI= .6.Pd2 =3R212 = 3.0,2.(20,43)
2 2

= 250,4 W

Cong suat co (toan be): Pea = Pdl- APd2 = 5008 ~ 250,4 = 4757,6W Cong sua't
CO

htru fch tren true :

P2 =Pca-.6.Pmsf = 4757,6 -145

= 4612,6

Cong suat dien cung ca'p cho dong co :

= 4612,6 + 145 + 250,4 + 145 + 250,4

= 5403,4

Hieu sua't dong co dien : 11 = P2 = 4612,6 = 0,85 PI 5403,4 Bili 2.2 Mot dong co dien khong d6ng bo ba pha day quan state o6i hlnh tam giac,
dien

ap

luai 220 V; 50Hz. So lieu dong co: p s = 0,053.

2; 1,= 21 A ; cos'P,= 0,82;

11

= 0,837; 94

Tfnh t6e dO dong eo, eOng suS:t dien dong eo tieu thu PI' tong cac t6n hao, cong suat eo htru feh P2 rnomen quay dong co. Bal gidi: T6e d¢ g6e cua dong eo

ro = rod 1- s) = 21tJ = 21t.f (1 - s) .


p p

= ~1t~50(1-0,053) = 148,68
T6e d~ dong eo : n= 6~f

rad/s

(I -

s)

= 60~50 ( 1-

0,053) = 1420 vg/ph

Cong suat dien dong eo tieu thu : PI= .)3UIIleosql = Jj.220.21.0,82 =6561 W

Cong suat hihI Ich :

P2= lllPI

0,837.6561

=5491W

T6ng ton hao cOng suat : dP = Pr P2

6561 - 5491 = 1070 W

Momen quay dong co :


M2

= P2 =
ro

5491 148,68

= 36,9Nm

Bai 502.3 MQt dong co dien khong dong b(> ba pha roto long s6e : Pdm= 14 kW, t6c dQ dinh mire ndm= 1450 vg/ph, hieu su11't dinh rmrc lldm= 0,885 , he s6 cong suit dinh mire cos<j>dm=0,8; Y/I.l • 380/220 V; ImJIdm= 5.5; mornen

ty

s6 dong dien mb may

rna may

Mmd/Mdm=I,3

: momen eire dai Mmax/Mdm= 2.

Dien ap rnang dien U = 380 V.

Tfnh : a) Cong suat tac dung va phan khang dong co tieu thu
dinh mire.

a ch€

dQ

95

b) Dong dien, he so tnrot va rnomen dinh rmrc, e) Dong dien me may, rnomen mo may, me men cue dai.

Bai gidi:
a) Cong suat tac dung cua dong co tieu thu: p

= Pdm ;;:___!±_ = 15 82kW


11
0,885 '

C6ng suat phan khang dong co tieu thu : QI =P1tgcp = 15.82.0,54

8,54 k Var

b) Dong dien dinh rmrc : Iidm = Pdm ;;: 14.10 = 27.31A 11v3U IdmeosCPdm 0,885 .../3.380.0,88
r;;
3

H¢ s6 tnrot dinh mire s = nl - n


n

= 1500 -1450
1500

=.0,0333

Sau khi tlnh ducc dong dien Idm ta ding co the tinh cong suat philo khang nhu sau : QI =

J3 U jIlsincp= J3 .380.27,31.0,475 = 8,54


Pd = ____!!!_=

kVar

Momen dinh mire Mdm m = 9550_m_ (Odm 27t.ndm /60 ndm


mo may Pd Pd

14 9550-::::92,2 Nm 1450

Momen

MmO' = 1,3Mdm = 119,8 Nm Mornen eire dai Mmax

2Mdm

= 184,4Nm

Dong dien rnb may

96

Bcii

so 2.4
Cong suat tac dung PI' phan khang QI' dong dien dinh mtrc, dong

Dong co dien khong dong bo ba pha c6 thong s6 nhir bai 2.3, lam viec voi lucri dien c6 dien ap U = 220 V. Tinh:

rna

may. mornen dinh rmrc, momen rna may. rnomen cue dai, Dong dien, momen rnb may bang phuong phap d6i n6i Y - ~. Dong co c6 the rnb may duoc khong khi momen can
Bai gidi:

rna may

Me = 0,5 Mdm.

a) Mang dien U = 220 V. dong co dllu hmh tam giac, Cac ket qua tinh Pl.
QI' dong dien pha Ilf. Mdm• Mmb•
Mmax

van khong d6i, gi6ng nhu dii tinh

bai 2.3. Vi dau hinh tam giac, nen dong dien dinh mire (dong dien day) se la:
Iidm

.J3 lip = 13 .27,31


Pdm O,885..J3.220.0,83

= 47,3A

Ta c6 thti tlnh thea cong thirc quen thuoc


Idm

= 47,3A
tnrc tiep

Dong dien
1mb

rna may

khi

rna may

= 5,51dm = 260,15 A

b) Khi

rna may,

dau sao, sau d6 chuyen

ve tam

giac

Dong dien mb may tnrong hop nay


I ,=
rna

260,15 =86 7A 3 •

Momen me may M.
rna

119,8 =399 3 '

Nm

Momen can khi rnb may Me = 0,5Mdm = 0,5.92,2 = 46,1 Nm Mornen rnb may nho hon rnomen can vi the' khong
dung phirong phap d6i n6i Y - ~.

tM

rna may duoc khi

97

Bal so 2.5
Mot dong co khOng dong b¢ ba pha c6 s6 lieu nhu bai 2.3. Dien ap mang dien U = 380 V. Tfnhtoan cac phuong phap rna may sau: a) Dung bien phap tu ng!u d~ giam dong dien rna may 2,25 hin thl h¢ s6 bien ap phai Ia baa nhieu? Tinh momen can t6i da M dong co c6 the rna may duoc trong tnrong hop nay. b) Neu dung cuon dien cam n6i vao phia stato de dien ap vao day quan giam di 10%. Tinh dong dien rna may mOmen ma may. Xac dinh momen

va

can Me luc Bai giai

rna may

de dong co c6 the

rna may

duoc bang phuong phap nay.

a) GQi kba la h¢ s6 bien ap tl! ng!u kba::: ~~ di 2,25 IAn thi he s6 bi€n ap se Iii. kba Dong dien

.De dong

dien

rna

may giam

= -J2,25

= 1.5

rna may
ba

khi dung bien ap A

tu

ng!u

m.ba

= Im,tt =
k2

150,2 =66 75 225 ' '

trong d6 Im,tt 18. dong dien

rna may

tnrc ti€p d! tinh

a bai

2.3

Momen ma may khi dung bien ap tl! ngau

m.ba

= Mm,tt = 119,8 = 5324 k2 2,25 '

Nm

Mmtt la momen rna may tnrc ti€p d! tinh

a bai

2.3

De dong
53,24Nm Udm do

co c6

the ma may
ma

khi kba =1,5 thi mOmen can hrc

mb

may Me <

b) Khi dung cuon dien cam, dien lip d~t V8.0 day quan dOng co Sf! b~ng 0,9

do dong

dien

may Sf! la : = 135,18 A

Ima = 0,9 1m tt

= 0,9.150,2 =

MOmen mo may Sf! Ia: Mina::::; (0,9) Mm,u 98


2

97,03

Nm

D~ dong CO CO the rna may duec, trong tnrong hgp nay thi rnornen can luc rna may phai la : Me

< 97,03 Nrn

Bii

so 2.6
Mot dong co khong dOng b(l ba pha roto day quan R2

= 0,0278

Q, t6c d()

dinh mire ndm = 970 vg/ph, hieu suat dinh mire lldm = 0,885. Tinh dien

tra

phu mac vao mach roto de t6e d() dong co 13. 700 vg/ph, Cho biet momen can ella tai khong phu thuoc t6e de>.

Bai gidi:
Momen can khong dOi. dAn den momen dien tit khong dOi. do d6 R'2

= khong

dOi, hoac R2

khong dOi

H¢ s6 tnrot khi dinh mile


sdm -

_1000-970 1000

-003

H¢ s6 tnrot khi n _1000-700 sR2

700vglph

1000 _=

-0 ,3 R2 + Rp
s

V;y:
Giai ra: Vi

sdm

suyra

0,0278 .0,03

= 0,0278 + Rp
0,3

Rp = 0,258.0 khong dOi nen II' PI se khong dOi. Vi rnornen khong doi nen

R'2

cong suat dau ra:


P2

= (!)2M2 ty l¢ thuan
ndm

v6i t6e d¢. Til hai nhan xer d6 ta e6:

_2!_=~=
lldm

700 =0,722 970

99

T6c d~ cang giam, hieu suat cang giam. (Tng voi sua:t dong co la
11 = 0,772.0,885 = 0,639

n = 700 vg/ph, hieu

sAl T!P HOC SINH TV LAM


Bili 502.7
Mot dong co dien khong d6ng bo ba pha P dm = 45 kW f

50 Hz ; Y/1'1 - 380/22QV ;
= 0,91 ndm

I 0...J!L_ Idm

= 6;

___!llQ_

Mdm

= 2,7

; coso dm

0,86

lldm

= 1460 ybng/ ph. Dong co lam viec voi hroi dien

u,

= 380 V.

b) De rnb may voi tiii e6 momen can ban dau Me


dung bien ap t\1 ngau

=:=

0,45 Mdm• nguoi ta

c6 the

rna may

de Imaba =

100 A. Xac dinh Ms6 bien ap k, va dong co

diroc khong,

met may Y6'i Imo'DK = 200 A. Xac dinh dien ap d*t len dong co We met may va dong co c6 the mo may diroc khong.
c) Cling voi tai tren, dung dien khang

Dap s6: a) Idm = 87,36 A;


Imo

Mdm = 294.3 Nm

524,16 A ; Mmo
; Mmoba Me' dong co

794,6 Nm 0,515 Mdm

b) k = 2.29 Mmbba>

= 151.52 Nm =
diroc

rna may

e) Uma = 0,381 Udm = 145 V


MmoDK = MmO-DK

115,34 Nm = 0,392 Mdm

< Me • dong co khong md may diroc

100

You might also like