Professional Documents
Culture Documents
Kabupaten Garut
d. Ukuran Naskah : 21 x 16 cm
g. Paginasi : Ada
n. Bahasa : Sunda
Bismillaahirrohmaanirrohiim
I. Pupuh Dangdanggula
Nyuhunkeun dima’lum,
Supadosna lulus,
6. Ari nu diseja,
Nu garagah ngamuk,
Turunan ti éyangna,
Bubuhan ka (…),
Diasuh ku nu waspaos,
Pamuga-muga kapayun,
Satiap-tiap bersambung,
Saupama nu rahayu,
Sawarug kadatun,
II. Kinanti
Jenenganana Muhammad,
Malasantrén murangkalih,
Guguruna di Pandita,
Kawuwuhan ku lungguhna,
Akur ka baturna santri,
Ngahakah di awang-awang,
Tara-tara ti sasari.
Disaluareun nagri,
III. Asmarandana
Kakuping ku Ki Nangkoda.
Kapikir ku Ki Nangkoda,
Taya tinimbanganana,
Kakuping ku Ki Nangkoda,
Sakalangkung handeueulna,
Undakna ogé punjul,
Pikeun tatambaanana,
Ku Pandita disiriman,
Ku Pandita diapikan,
IV. Sinom
Dirangkepan ku alketip,
Ki Nangkoda enggeus lenggah,
Ku Juwita nu asih,
Kalaksanakeun paneda,
Kari-kari upamana,
8. Sumuhun dipikapalay,24
Beuki leutik-leutik,
Karamat nu hadapaksi,
Kacarios murangkalih,
Ka nu dua murangkalih,
Dijéwang ku murangkalih,
Rahadén Ahmad pandeuri,
Ngamakam di uwung-uwung,
V. Pungkur31
Kacaturkeun Ki Nangkoda,
Dideuheusan ku sadaya,
Jenenganana disebut,
Wiramaya Wirasetik,
Sakalangkung perihatin.
Lakona ka gunung,
Dumugi ka dipeuncit,
VI. Dangdanggula
Nerapkeun da kumawula.
2. Paribasa lahir kula ning Gusti,
Satiyap-tiyap papanggih,
Batinana gé kitu,39
Pasiyan nu Agung,
Sakecaping Ratu,
Di batara uyun,
Muhammad ka payun,
Anu ti katuhu,
Ku Éyang mo dicariyos,
Ngadehenan nu kawas,
VII. Durma
Kakang tingalan,
Ka mana urang,
Nétélakeun nanya,
Ngaran kaula,
Perjurit joba,
Ahmad Muhammad,
Omongan sasab,
Sat pada-pada,
Campuh pakarang,
Nu katémbak nu kabedil.
Ahmad Muhammad,
Rahadén Kumendang,
Ahmad Muhammad,
Témbong atra liwat saking.
Ka Ahmad Muhammad,
Balad Nangkoda,
Tétéla wapat,
Lungsi tanpaingan,
Kuma gedéna,
Kaliyan éta,
Yanaspati jurit,
Bareng ayeuna,
VIII. Asmarandana
Teunangan kabina-bina,
Ku akang ditunggu,49
Di leuweung ider-ideran,
Sanggeusna dipulasara,
Ngajalankeun saembara,
Nu kagungan padaleman,
Kaduana susuganan,
Warna-warna jangjawokan,
Sumerah di dunya.
Na pimanahna rangkepan,
Ditaksir sapopoéan,
Dikumaha ditaksiran,
Hiji-hiji ditimangna,
Bakalna dipareuncitan,
IX. Kinanti
Pahareup-hareup ningali.
Ku henteu ditolih,
Disodorkeun ku tulalé,
Ditungtut saewir-ewir,
Pagelek-gelek ningali.
Dibareng ku tatabeuhan,
Kalinggihna kasultanan,
Disembah diasih-asih,
Kabodohan kairekan,
Sadangdosna kasultanan,
Tingjalegur mariyemna,
X. Mijil
Bélana ka dulur.
2. Dadanguan warni-warni,
Teunangan rampohpoy,
Aya nu ngaregoh,
Ku Ahmad diburu.
Kahandap ngaléyos,
Nu dieunteupan Waliwis,
Ku Ahmad diburu.
Gura-giru mios,
Haben ditingali,
Ahmad gura-giru,
Ahmad ngarumpuyuk.
Urut-urut mios,
Di jalan sauwir-uwir,
Gancangna ka payun.
Gancangna carios,
Radén tulag-tolog,
XI. Sinom
3. Kasertaan ku beungharna, //
Kageulisanana putri,
Nu baheula nu kiwari,
Kekembangan warni-warni,
Waranana nu resmi,
Tatangkalan warni-warni,
Nu disebut kacapiring,
Kalangenan kauntungan,
Jenenganana Kawarti,
Kuyap-keyep mamanahan,
Sampurasun kaulanun,
Papisah di luwang-liwung,
Nu kagungan kalangenan,
XII. Dangdanggula
Turun Laélakadar,
Cahaya ngagebur,
Ka putra Rarasumingkar,
Nu meuli ngagimbung,
Sasari kapungkur,
Dulurna saistu,
Ku abdi di ditu,
Carék wiwilanganana,
Pikampungan pileumburan.
Sadayana padamaridangdam,
Kaparélét ku nu kasép,
Sakalangkung napsu,
// jenatna Ki Layangkara,
Nu unggul ti batur,
Mahugi gé pangrongkahna,
Kukuncungan hulu,
XIII. Magatru
Raména di nagri,
Da lantaran kitu,
XIV. Kinanti
Kapan di Karangmalena,90
7. Nu omonganana kitu,
Ana boga teu kabukti,
Mayunan kapiwarangan,
Sakapalayna diiring.
Nu disauran ku Gusti,
XV. Asmarandana
Kawajiban nu ti luhur,
Nya ukur ka nu ti handap.
éh ngupingkeun lalakonna,
Warna-warna katuangan,
Sakumaha handeueulna,
Golokgok ongkék-ongkékan.
Ngamakam ( ? ) di awang-awang.
Gandrung-gandrung kapirangrung,
Mendakan kapanasaran.
XVI. Mijil
Didahar ku putri,
Ngandel ka nu nyarios,105
Mangkéna di ditu.
Di jaga perjurit,
Ti kénca katuhu.
Di jaga perjurit,
Dinya siyang dalu.
Wahangan ku jero-jero,
Tina bongborotan,
Tangtu tikecemplung.
Gancangna carios,
Tatapina linglung.
Mataning kumisi,
Remeng-remeng katingali,
Perjurit rancung,
Ahmad dikerepuk.
Tambah balahi,
Kalangkung hawatos,
Radén tikecemplung.
Palidna ngaléyong,
Atawa perjurit,
Cumengguk di cai,
Lamun dipaparin,
Panedana dipiasih,
Ku anu satuhu.
Ka nu tara sérong,
Gancangna lalakonna,
Kalangkung rampohpoy,
Gancangna digurit,
XVII. Pucung
Parebut aturan,
Yaktosna kaula,
Supaya kaula,
Puguh netepkeun milikna,
Ari maunatna,
Kaula nyekelan,
Ngapung ngawang-ngawang,
Ka madya gantang,
XVIII. Sinom
Balikna kapimilik,
Munafek saumur-umur,
Lalamunan kaulanun,
Kumaha lamun Ki Ahmad,116
Kaseuriyanana gaib,
Ka makam di awang-awang,
XIX. Kinanti
Ayeuna sadaya-sadaya,
Rumaos dikarigeden,
Nyaho digandawiati.
Pulow-pulow katingalan,
Matak kelar nu ningal,
Palataran ku ngareunah,
XX. Asmarandana
Pelesir ka padaleman,
Nu sakiyeu sayagana,
Biasa di padaleman,
Digalemoh diciuman,
Saparantos diciuman.
Nu kulem disusumbaran.
Hanteu weléh,
Pikir palsu,
Kaluwareun padaleman.
Gular-giler socana,
Kaluhur socana nyantong,
Saumur-umur di dinya,
Kalanggenan disépakan,
XXI. PANGKUR136
4. Pabuaran paburantak,
Karamatna samparani.
Taya nu munggapulia,
Dikepung bakul,
XXII. Durma
Batara kala,
Sumawona nu katinggal,
Hingga nu katurelengan,
Jeung pakarangna,
Tanpa wilangan,
Cara hujan murubut jin.143
Rahadén Ahmad,
Bubuk …………………………..,
Babar pisan,
Ku Radén Ahmad,
Barina dipegat,
Sanajan kakang,
Saumur kakara,
Ngaruksak kembang,
Matih pecutna,
Sadaya-sadaya unjukan,
Bubuhanana,
Rawuh senjat,
Ningali sawenang-wenang,
Raray kularan,
Ningal ka handap,
Raos digjaya,
Koléyang rag-rag,
Ku Dén Ahmad,
Keleper tiba,
XXIII. Magatru
Tambah tumaninah,
Pagelek-gelek ningali,
XXIV. Dangdanggula
Ruruntuk kumendur,
Dihanteum dibingbing,
Kagunturan madu,
Tegas kasinugeurahan.
Ka jero padamelan,
Uwa mangga atuh,
Kiyai Panghulu,
Ka handap ka luhur,
Gancang nu dicatur,
Nu anjrek ( ? ) nu ka Salaka,
Baé na cariyos,
Sareng nu Ramjanu,
XXV. SINOM
Ka aceuk raja.
Ka panghulu Marmaya,
Suka lakiyanana,
Ari picukupeunana,
Disanggakeun ka Marmaya,
Ngaharuleung sadayana,
Kuraesin Wiranjanu,
Di rapalan ku panghulu,
XXVI.ASMARANDANA
Ka na ngariyung sakabéh,
Kasedekkeun ku carita,
Kuraesin Wiranjana,
Silokaning palajutan,
Kadalon-dalon ku betah,
Dipatangankeun ku Engkang.
XXVII.PANGKUR
Mereubutkeun kakasepan,
Saperkawis maksad,
XXVIII. Mijil
Nu gaduh karaton,
Handeueul kaboyong,
Karebut lalaki,
Hé agan karaton,
Pasihkeun ka abdi,
Kaperkawis éndong,
Paké pasanggiri,
Kulukna dianggo,
Disoréndang éndong,
Harita olohok,
Digjayana punjul.
Mowal olo-olo,
Sipatna moncorong,
Nyapirakeun pangarti,
Ngahinakeun teuing,
Loba conto-conto,
XXIX. Maskumambang
Ayeuna kasorang,
Dipasang dirgama,
Ka perhatin Ahmad,
Palid ka banggawan,
Tatapi sumangga,
Sakitu cahaya,
Bener naséhat,
Ku manéh hadiyah.
XXX. KINANTI
Tuluy dilulunan,
Dilali-lali kaati,
Genepanana ludira,
Wiramaya Wirasentika,
Lalanang nagri Habesi.
Wiramaya Wirasentika,
Wiramaya Wirasentika,
Mala-mala jisim,
XXXI. Durma
Perjurit ngalaga,
Nu disasaak,
Tangtu murag,
Ngan paduduaan,
Perkawis urang,
Wiwirang nu dikanjutan,
Éra nu dikantongan,
Engké biyasa,
Wasiat na pa urang,
Perkara nagri Habsah,
Apesna habsah,
Hayu tarajang,
Dén Wiramaya,
Urang kaputren,
Eujeung balakna,
Kabeurangan di jalan,
Ku Wiramaya dibuka,
Mani marakbak,
Habsah kaédanan,194
Sakieu modélna,
Kersana gugah,
Buwat geureuhna,
Dén Wiramaya,
Dén Wiramaya,
Ngaranjug manah,
Rék dipurak,
Prameswari Habsah,
Raja Habsah,
Nembéna dongkap,
XXXII. Asmarandana
Sorana parameswari,
Da disingsieunan kuya.
Acan dibalabaran,
Premeswari ngangsonan,
Ngadawuh ka Wiramaya,
Raéng nu narangis,
Numawi diagung,
Persariaga sakabéh,
Neda-neda ka nu Agung,202
Kocap di Karangkamulyan,
Ayeuna katurug-turug,
XXXIII. Wirangrong203
Didaptarkeun ka nagara,
Nu maling sakama-kama,
Gancang nu dicarios.
XXXIV. Pangkur
Wiramaya Wirasentika,
Wiramaya kabeurangan,
Wiramaya Wirasentika,
Wiramaya Wirasentika,
Ku Wiramaya kacangking.
Takluti rasondari.
Dikira Wirasentika,
Wiramay Wirasentika,
Ngajumpalik Ki Sentika,
Wiramaya Wirasentika,
Wiwirang nu dikanjutan,214
Kaéra nu dikantongi.
Wiramaya Wirasentika,
Ku Ahmad enggeus kacangking.
XXXV.Sinom215
3. Asyhaduallaillah,
Muhamdarosululloh,
Wiramaya Wirasentika,
Piapesenana jurit,
Sarawuh Wirasentika,
Metakeun di padaleman,
XXXVI. Dangdanggula
Tinggeleger mariyam,
Mios ti kadaton,
Sumawonna Panghulu,
Ka awang-awang ngalesar,
Ku sadaya diraponan,
Senapatina kadaton,
Sakabéh sedadu,
Di Karangkkamulyan dinya,
Ka garwana cacarios,
XXXVII. Asmarandana
Wiramaya Wirasentika.
Nu matak disusul,
9. Papalayeun ti Habesi,
Disasaak ku gamparan,
Senapatina ngalaga,
Hanjakal kaina-bina,
XXXVIII. Kinanti
Wiramaya Wirasentika,
Wiramaya Wirsentika,
Sasambatna melas-melis,235
Ti nagri Sumantapuri.
Di dayeuh Sumantapura,
Sasapait samamanis,
Katilu Wiramaya,
Nempo ka guha ningali.
Ti nagri Sumantapuri,
XXXIX. PANGKUR
Nu dibawana hakanan,
Katingal ku Wiramaya,
Dijawab ku Wiramaya,
(?) pinunjul,
Kumaha dedeganana,
Kumaha dedeganana,
XXXIX. Durma248
1. // Wadya balad sadayana najan ingkar,
Kadigjayana,
Kitu basana,
Rahadén Ahmad,
Iberan dongkap,
Géhgér sadaya,
Sidikeun heula,
Putrana Demang,
Lu perduli apa,
Besar hatinya,
Tétéla buta,
Mesem ngandika,
Perkara buta,
Diiberan ku huluna,
Kitu panyena,
Sultan anom Mesir nguping.
XXXX. Sinom
Sapungkureun Wiramaya,
Carengkat sabulu-bulu,
Béla ka nu prihatin,
Ti Sumatra puri,
Tetep di Karangkamulyan,
Sakalangkung dipiasih,
XXXXI. KINANTI
Kumaha dedeganana,
Maca Alhamdulillah.
Ngarabantun (?),
Nyanggakeun sembah panglamar,
Katuwangeun warti-warti,
Sarengna parameswari,
Dibarengan tatabeuhan,
Dipaling ku buta,
Mugi-mugi ka pangeran,
Putra sing kapendak deui.
XXXXII. Dangdanggula
Di jero kadaton,
Ka raja tatamu,
Suka lakiannana,
Disaksian (?),
Ngadadak satimu-timu,
Teu aya,
XXXXIII. Asmarandana
(?) amengan,
Ménta dipulurkeun,
Nyarioskeun nu kapungkur,
Karana olahanana,
Sukana ki Nangkoda,
XXXXIV. Sinom
Diiringkeun ku Nangkoda,
Dirangkét ku Ki Nangkoda,
Dipareukeuk dirangketan,
Katingal ku Ki Nangkoda,
Gegeroan nu pandeuri,
Ngajumpalik ku Ki Nangkoda,
Gegeroan ka Ki Bijun,
Ku si Bijun katingal,
Ki Nangkoda ka Endén,
Saenggalna ti harita,
Saolah-olah paparti,
XXXXV. Kinanti
Ka Nangkoda Habsi,
Dilebok ku si maling,
Gura-giru di jalan,
Nu dirorok ti leuleutik,
Kaisingan kakiihan,
Teuas kulit,
Kaheranan Wiramaya,
Jeung Wira Sentika deui,
XXXXV. PANGKUR
Ngunjukkeun ka Wiramaya,293
Sanagrina sanagrina,
Pertandana senapati.
Nagrina sumbirata,
Panganggo keperjuritan,
Panganggo ka perjuritan,
XXXXVI DANGDANGGULA
Hateup// didangdosan,
Kadaharan warti-warti,
Mubal ratus,302
Di pasangrahan ngadago,
Énggalna nu ngadawuh,
Utusan ti Habsi,
Satengahing pupus,
Kahuap kitu,
Getihna diduruk,
Mariyem sapuluh,
Sakumaha biasana,
Dikebut ti kajauhan.
XXXXVI KINANTI
Panganggona karajaan,
Paponggawa pramantri,
Rawuh Natawijaya,
Di pasangrahan sawengi,
XXXXVII DURMA
Yén sapanorah,
Senapatina,
Habsah teas-teasna,319
Wadia balad,
Marukan hilang,
Raja Gondana,320
Teu lami gugah deui. (153)
Raja Gondani,
Mundur ka tukang,
Raja Gondana,321
Bawaning suka,
Dilebok ku biaya,
Nangkarak bengkang,
Rahadén Ahmad,
Gewat kapengna,
Taya nu terak,
Bari ditongtak,
Rahadén Ahmad,
Biur dibalang,
Geuwat nulungan,
Pada majukeun,
Kasoran pangawasana,
Dikabul sapadenata,
Kapapag jamparing,
Paongko rongkah,
Muntab-muntab,
Pangawasan si Ahmad,
Nyipta biran,
Kalawan Ahmad,
XXXXVIII MAGATRU
XXXXIX. Pangkur
3. Panasaran sadayana,
Na Ahmad Muhammad,
Éh musrik kalanattullah.
Kolu-kolu sendiri.347
Tawur bubukanana,
Sinom
Rénghap-rénghap Bendara,
7. Senapatina Habsah,
Dangah ku Gancapuri,
Di pasangrahan ngarumpuyuk,
Sadérékna Gancapuri,
Dangdanggula
Wiramaya jebul,
Éh nyata si Wiramaya.
Garang per-iyatna,
Sakalangkung angut,
Neunggeulan naon,
Sanajan laut,
Sakali-kali mukul,
Handeueul kabina-bina,
Radén Ahmad barang ras waktua jurit,
Pucung
Sami pasangrahan,
Édanan jimat,
Habesi Raja,
Mo aya nu kalah,
Éra kontol dina tonggong,
Pendakna ayeuna,
Susumbar ganggang,
Durma
Titingal……………….,
Rahadén Ahmad,
Rahadén Ahmad,
Rariges jamparingna,
Apan tandingan,
Nu kapidara ku panah,
Ka Radén Ahmad,
Males ngagitik,
Jebét taarna,
Mantri Habsi,
Diadu panah,
Nu keur kalangan,
Selengen siya,
Nyarékan bébéakan,
Da nyetop jamparing,
Sedil ku Sundang,
Kabendon lampah,
Gedé siyeunna,
Barina diembat-embat,
Bari ngembat,
Barina ngandika,
Selengen hiyap,
Magatru380
Saha nu wani-wani,
Di Pasanggrahan arantos.
(sic!).
Sapapait samamanis,
Sakawiwirang sakabingung,
Sakasedih sakanyeri,
Nepangan ka Kuraesin,
Kabujeng ku Nyai,
Kinanti
Pirang-pirang eujin.
Dicocontong cawening,
Sakitu gé kira-kira,
(….) miskin.390
9. Dewi Soja mendak tungkul,
Dimerehkeun ka mertuwa,
Wijana lolong-lolongan,
Disilokaan ku rayi,
Katinggalna curak,
Ku pecut rukamit,
Pangkur
Nandingan ka Palaraja,
Digeprak ku Ermaya,
Durma
Raja Berginggang,
Mawa senjata,
Ka Wiramaya,
Raja Lukuntar,
Raja Berginggang,
Jeung Raja Burelah nyingkir.
(?) Sentika,
Ka Bahjam Aji.
Ari-kari ayeuna,410
Kapirangrang,
Nyabok sorangan,
Telik jamparing,
Terap bandéra,
Nya panasbaran,
Carempag paperangan,
Tayohna (…),
Cuwa ningalan,
Susah manahna,
Sumping ti pangperangan,
Salira rama,
Wageuh peperangan,
Nu jadi margana,
Langkung ka manah,
Kinanti
1. Raja Ermaya seug maju,
Ka uwa soso(?),
Muga-muga kaleresan,
Putrana Sulaeman,
Tangtu kaédanan,
Dicocontong ku cawening,
Nyaksi di Gandawiyati,
Kocap deui urang Habsah,
Nu disebut Senapati.
Makutana binokasih.
Durma
Atawa aya,424
Katara tetih,
Sorana médan,
Bintulu Raja,425
Bari nambalang,
Nyaah ka bapa,
Hookeun ningal,426
Budak ngarandang,
Balikan siya,
Anak tuma-tuma,
Cacakan tuwa,
Hanteu aya kada ( … ).
Kumaha buktina,428
Pisah janggana,429
Ngahadang megat,
Salamet hanteuna,430
Rag-rag dipayunna,
Akang unjukan,
Aya nu rag-rag,431
Kirang terangna,
Hatur uninga,
Ka kocapkeun digjayana,
Kana beuheungna,432
Mangsa malesna,
Pangkur
Hiji bubuh,
Canggana diacung-acung,
Urang Habsi rét ningalan,
Riyab ka Pasangrahan,
Sumerep ka gajah-gajah,
Ambek mubat-mabit.
18. Semprung muru ka Sadalsah,
Sajalan-jalan ahamuk,
Di Nagara Lukuntar,
Sinom
Sadara Prabupati,
Gaduh beurat-beurat.
Paribasa nini-nini,
Di Nagri Mesir,
Nyiruan genténg,
http://file.upi.edu/Direktori/C%20-%20FPBS/JUR.%20PEND.%20BAHASA
%20DAERAH/195906141986011%20-%20DEDI%20KOSWARA/PENELITIAN%20TRANSLITERASI
%20NASKAH%20SUNDA%20LAMA/Wawacan%20Ahmad%20Muhammad.pdf