BS.

Trònh Höõu Phuùc

BM Saûn – BV. Töø Duõ – Khoa saûn beänh ( Maternal –Fetal Medicine Department) DHYD TP. HCM
Email: thphuc65@yahoo.com - DT: 0903846215
29-12-2007

Nhaân moät caâu hoûi veà hoäi chöùng Sheehan cuûa Sinh vieân Y4, toâi xin möôïn baøi cuûa GS Kovacs ñeå mong giaûi
ñaùp thaéc maéc cuûa em.

Caâu chuyeän Hoäi chöùng Sheehan

Phoûng dòch theo Baøi Sheehan Syndrom ñaêng treân the Lancet 2003; 361: 520–22 cuûa Prof. Kalman Kovacs
Division of Pathology, Department of Laboratory Medicine and
Pathobiology, St Michael’s Hospital, University of Toronto, Toronto,
Ontario M5B 1W8, Canada.

Hoäi chöùng Sheehan l aø hoäi chöùng suy tuyeán yeân haäu saûn laáy teân cuûa Giaùo sö Harold Leeming Sheehan
(1900-86). Xuaát huyeát töû cung oà aït sau sanh laøm nhoài maùu thuøy tröôùc tuyeán yeân gay ra hoäi chöùng naøy.
Nhöõng vuøng hoaïi töû ôû thuøy tröôùc tuyeán yeân ñöôïc toå chöùc laïi vaø taïo seïo xô (hình )

HÌnh : Vuøng hoaïi töû thay theá bôûi moâ lieân keât ít teá baøo, ôû giai ñoaïn treã cuûa beänh.

Caùc teá baøo tuyeán yeân bò phaù huûy haøng loaït taïo ra nhieàu möùc ñoä suy tuyeán yeân khaùc nhau.. Suy thuøy
tröôùc tuyeán yeân caáp tính coù theå töû vong neáu khoâng ñieàu trò thay theá ngay baèng hormone glucocorticoid
vaø tuyeán giaùp. Caùc beänh nhaân soáng soùt can ñieàu trò suoát ñôøi. Suy tuyeán yeân keùo daøi daãn ñeán xô vöõa
maïch sôùm vaø nguy cô cheát vì beänh tim maïch taêng.

Caùc beänh nhaân suy tuyeán yeân ñieån hình do hoaïi töû tuyeán yeân ñaõ töøng ñöôïc moâ taû vaøo theá kyû 19. Tuy
nhieân kieán thöùc beänh hoïc veà suy tuyeán yeân vaãn coøn non nôùt vaøo thôøi kyø ñoù neân khoâng theå giaûi thích taàm
quan troïng cuûa beänh lyù naøy. Vaøo naêm 1914, Morris Simmonds ( 1855-1925) moät nhaø giaûi phaãu beänh ñaõ moâ
taû nhöõng daáu hieäu tìm ñöôïc treân töû thieát cuûa moät beänh nhaân nöõ 46 tuoåi. Möôøi moät naêm tröôùc baø ta bò
nhieãm truøng haäu saûn naëng sau sanh laàn thöù 5. Baø ta ñaõ hoài phuïc tuy nhieân sau ñoù raát yeáu ôùt, suy kieät vaø
voâ kinh. Tröôùc khi maát 2 ngaøy baø ta rôi vaøo hoân meâ coù leõ do suy tuyeán yeân maõn tính. Treân maãu Töû thieát
(Autopsy) tuyeán yeân teo, chæ naëng 0,3g, Thuøy yeân tröôùc teo naëng, khoâng coøn teá baøo maø chæ thaáy moâ
seïo xô. Simmonds ñaõ chaån ñoaùn nhoài maùu tuyeán yeân tröôùc laø do thuyeân taéc maïch gay ra do vi khuaån. (
mycotic bacteria). OÂng tieáp tuïc nghieân cöùu moâ hoïc tuyeán yeân cuûa caùc beänh nhaân töøng bò nhieãm truøng

1
BS. Trònh Höõu Phuùc
BM Saûn – BV. Töø Duõ – Khoa saûn beänh ( Maternal –Fetal Medicine Department) DHYD TP. HCM
Email: thphuc65@yahoo.com - DT: 0903846215
29-12-2007
huyeát vaø thöôøng thaáy hoaïi töû khu truù ôû tuyeán yeân do emboli. Nhöõng beänh nhaân coøn soáng soùt , nhöõng vuøng
tuyeán yeân hoaïi töû seõ chuyeån thaønh xô hoùa gay suy tuyeán yeân.
Tuy vaäy Simmonds vaãn coù theå chöa laø ngöôøi moâ taû tình traïng beänh lyù naøy ñaàu tieân maø coù theå do Glinsky,
moät nhaø beänh hoïc ngöôøi Balan, oâng cuõng moâ taû 2 beänh nhaân bò hoaïi töû tuyeán yeân naëng vaø ñaêng treân taïp
chí y hoïc Balan vaøo naêm 1913 tröôùc baùo caùo cuûa Simmonds moät naêm. Beänh nhaân thöù nhaát 37 tuoåi, bò
baêng huyeát sau sanh naêng vaø cheát sau ñoù 9 ngaøy vì nhieãm truøng haäu saûn., Beänh thöù hai 33 tuoåi cheát vì
suy tim sung huyeát sau sanh thai luu 6 thaùng. Caû 2 maãu töû thieát ñeàu thaáy coù hoaïi töû tuyeán yeân roäng.
Gllinsky keát luaän laø do thuyeân taéc ñoäng maïch tuyeán yeân vaø neáu tieán trình xaûy ra nhanh vaø oà aït seõ aûnh
höôûng ñeán chöùc naêng tuyeán yeân.
Simmonds ñaõ nhaán maïnh trieäu chöùng suy moøn (cachexia)laø bieåu hieän chính cuûa suy tuyeán yeân. Vaø sau ñoù
suy moøn do suy tuyeán yeân ñöôïc duøng ñeå goïi beänh naøy trong vaøi naêm.

Sheehan cuõng ghi nhaän nhieàu ca hoaïi töû tuyeán yeân haäu saûn caáp vaø moâ taû cöïc kyø chi tieát veà nhöõng thay
ñoåi moâ hoïc sôùm vaø treã ôû tuyeán yeân vaø vuøng haï ñoài. OÂng ñaõ döïng laïi moät chuoãi nhöõng bieán coá cuûa beänh vaø
nhaán maïnh raèng nhieàu beänh nhaân khoâng coù bieåu hieän suy moøn(cachexia). Sheehan keât luaän raèng hoaïi töû tuyeán
yeân laø do caét ñöùt doøng maùu ñeán thuøy tröôùc tuyeán yeân vaø khaúng ñònh raèng thieáu maùu (ischemia) gay ra
hoaïi töû tuyeán yeân chöù khoâng phaûi nhieåm truøng. Oâng ñaõ gaén keât bieåu hieän laâm saøng vaø beänh hoïc vaø tìm xuaát
ñoä cuûa beänh. Maëc duø Simmonds vaø Glinsky moâ taû nhöõng daáu hieäu beänh hoïc ñaàu tieân, nhöng beänh lyù hoaïi töû
tuyeán yeân haäu saûn neân ñöôïc mang teân Sheehan vì nhöõng coâng trình nghieân cöùu cuûa oâng veà beänh lyù naøy.

XUAÁT ÑOÄ (INCIDENCE)

Suy tuyeán yeân coù nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau. Nhöõng nguyeân nhaân thöôøng nhaát laøm suy giaûm chöùc naêng
noäi tieát cuûa thuøy tröôùc tuyeán yeân laø khoái u (neoplasms) laøm toån thuong teá baøo cheá tieát cuûa tuyeán yeân
tröôùc hoaëc ngaên caûn söï ñieàu khieån cuûa vuøng haï ñoài; nhöõng nguyeân nhaân khaùc hieám hôn laø vieâm töï mieãn,
nhieãm truøng, chaán thöông vaø u haït (granuloma). Xuaát ñoä cuûa u tuyeán yeân laø 0,2- 2,8 / 100.000 ngöôøi moãi
naêm.. Prevalence cuûa beänh nhaân suy tuyeán yeân laø 29-455/ 100.000: 61 % laø u tuyeán yeân vaø chæ moät ít laø
do hoäi chöùng Sheehan. Nhöõng oå hoaïi töû nhoû cuûa tuyeán yeân chæ thaáy khoaûng 5% caùc maãu töû thieát khoâng
choïn loïc nhöng phaàn lôùn nhöõng oå hoaïi töû vaø xô hoùa nhoû chæ chieám khoaûng 5% toaøn boä nhu moâ cuûa tuyeán
yeân tröôùc neân khoâng theå aûnh höôûng ñeán chöùc naêng tuyeán yeân.
Theå loaïi hoaïi töû tuyeán yeân khoâng lieân quan ñeán baêng huyeát sau sanh xaûy ra trong taêng aùp löïc noäi soï, toån
thöông cuoáng tuyeán yeân, xuaát huyeát trong tuyeán caáp tính(acute pituitary apoplexy), chaán thöông do tai
naïn, xuaát huyeát döôùi nheän, xuaát huyeát naûo naëng(massive stroke). Xuaát ñoä hoaïi töû tuyeán yeân cuõng gia
taêng ô beänh nhaân tieåu ñöôøng, soát xuaát huyeát caáp, sau phaãu thuaät tim vaø ôû nhöõng beänh nhaân ñöôïc giuùp
thôû tröôùc khi cheát.

BEÄNH SINH (PATHOGENESIS)

Beänh sinh cuûa hoäi chöùng Sheehan vaãn chöa roõ nhöng khoâng coøn nghi ngôø gì nöõa veà tieán trình caên baûn nhoài
maùu do ngöng doøng maùu ñeán thuøy tröôùc tuyeán yeân. Tieán trình nhoài maùu naøy do co maïch, taéc maïch hay
cheøn eùp maïch vaãn chöa roõ. Tuyeán yeân to ra khaù nhieàu vaøo cuoái thai kyø chuû yeáu do söï taêng saûn caùc teá
baøo tuyeán yeân cheá tieát Prolactiin. Söï to ra cuûa tuyeán yeân coù theå cheøn eùp caùc maïch maùu cung caáp

2
BS. Trònh Höõu Phuùc
BM Saûn – BV. Töø Duõ – Khoa saûn beänh ( Maternal –Fetal Medicine Department) DHYD TP. HCM
Email: thphuc65@yahoo.com - DT: 0903846215
29-12-2007
oxygen vaø dinh döôõng cho tuyeán yeân hoaëc do nhöõng teá baøo ôû tuyeán yeân tröôùc taêng nhaäy caûm vôùi thieáu
maùu hôn so vôùi ngöôøi khoâng coù thai, hoaëc caû hai. Tuy nhieân, thuyeân taéc maïch(thrombosis) raát coù khaû naêng
gay nhoài maùu cho duø laø do keát taäp tieåu caàu hay nhöõng maûng vöõa hình thaønh do toån thöông teá baøo noäi moâ
tröôùc ñaây. Tinh traïng co maïch khoâng theå ñaùnh giaù ñöôïc qua quan saùt baèng kính hieån vi.
Tuyeán yeân khoâng theå taùi sinh, seõ khoâng coù nhöõng teá baøo tuyeán yeân môùi ñeå thay theá nhöõng teá baøo hoaïi
töû maø thay theá baèng moâ xô. Chöùc naêng tuyeán yeân vaãn bình thöôøng khi bò maát khoaûng 50% soá löôïng teá
baøo nhöng seõ maát moät phaàn hay toaøn boä chöùc naêng neáu bò maát 75-90% soá löôïng teá baøo tuyeán yeân
tröôùc.
Nhöõng tröôøng hôïp vieâm tuyeán yeân lympho töï mieãn ( autoimmune lymphocytic hypophysitis) cuõng ñaõ ñöôïc
baùo caùo xuaát hieän trong thai kyø. Neáu beänh khoâng ñöôïc ñieàu trò, toaøn boä tuyeán yeân seõ bò phaù huûy, thay
baèng moâ sôïi, daãn ñeán suy tuyeán yeân. Moät kihi söï bieán ñoåi caáu truùc xaûy ra, hình aûnh moâ hoïc seõ raát gioáng
vôùi hoäi chöùng Sheehan maëc duø cô cheá beänh sinh raát khaùc nhau.

Bieåu hieän laâm saøng – Ñieàu trò

Suy tuyeán yeân coù theå nheï, trung bình hoaëc naëng vaø moät phaàn hoaëc hoaøn toaøn. Chöùc naêng noäi tieát suy
giaûm coù theå chæ giôùi haïn ôû moät loaïi hoaëc nhieàu loaïi hormone khaùc nhau ñöôïc tieát bôûi teá baøo thuøy tröôùc
tuyeán yeân. Bieåu hieän laâm saøng cuõng thay ñoåi tuøy thuoäc vaøo tuoåi beänh nhaân, khôûi beänh nhanh chaâm, baûn
chaát vaø nguyeân nhaân tieán trình beänh. Suy tuyeán yeân nheï coù theå khoâng phaùt hieän trong vaøi naêm, coøn suy
naëng maát hoaøn toaøn chöùc naêng tuyeán yeân can ñieàu trò ngay vì noù ñe doïa tính maïng.
Suy chöùc naêng tuyeán yeân daãn ñeán suy thöôïng thaän, suy giaùp, maát hormone taêng tröôûng vaø prolactin.
Trieäu chöùng bao goàm : suy nhöôïc, yeáu cô, khoâ vaø nhaên da, giaø tröôùc tuoåi, haï huyeât aùp, tim chaäm, haï
ñöôøng huyeát, ruing loâng, voâ kinh, voâ sinh, teo vuù, khoâ aâm ñaïo, sa suùt trí tueä, roái loaïn taâm thaàn. Ñieàu trò
nhaèm boå sung caùc hormone ñeå taïo traïng thaùi can baèng caùc hormone.

Chaân dung Ngöôøi ñöùng sau Hoäi Chöùng

Harold Leeming Sheehan laø con trai cuûa moät Baùc só thöïc haønh toång quaùt. OÂng sinh naêm 1900 ôû Carlisle,
gaàn bieân giôùi Scotland ôû UK. OÂng toát nghieäp y khoa 1921 töø Ñaïi hoïc Manchester nhöng bò nghaønh beänh hoïc
quyeán ruõ. Sau toát nghieäp oâng trôû veà Carlisle ñeå haønh ngheà y. OÂng quay laïi Manchester vaøo naêm 1927, vaø
daïy beänh hoïc ñeán 1934. Sau ñoù oâng ñeán USA ñeå hoïc taäp tai Ñaïi hoïc Johns Hopkins. Naêm 1935, OÂng
ñöôïc cöû laøm giaùm ñoác beänh vieän phuï saûn hoaøng gia ôû Gllasgow, vaø laøm vieäc taïi ñoù ñeán khi ñöôïc boå nhieäm
laøm Giaùo sö beänh hoïc vaø chuû nhieäm khoa beänh hoïc Ñaïi hoïc Liverpool naêm 1946, giaûng daïy, nghieân cöùu vaø
vieát saùch. OÂng maát naêm 1986.