Professional Documents
Culture Documents
Ý nghĩa phương
pháp luận và sự vận dụng của Đảng ta trong quá trình đổi mới đất nước.
Theo duy tâm thì ý thức quyết định vật chất Theo duy vật thì vật chất quyết định ý thức
Theo chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa xã hội khoa học nên trong nhận thức của
chúng ta phải là vật chất quyết định ý thức.
Cái nhìn khách quan, tức là nhìn từ nhiều khía cạnh của cùng một sự vật hiện tượng. Thường
thì con người rất chủ quan !
Giữa vật chất và ý thức có mối quan hệ biện chứng, thể hiện qua vai trò quyết định của vật
chất đối với ý thức và tính độc lập tương đối, sự tác động trở lại của ý thức đối với vật chất.
- Vật chất (xét đến cùng) là cái có trước, nó sinh ra và quyết định đối với ý thức.
Vật chất tồn tại khách quan, độc lập với ý thức và là nguồn gốc sinh ra ý thức (não người là
dạng vật chất có tổ chức cao, là cơ quan phản ánh hình thành ý thức, ý thức tồn tại phụ thuộc
vào hoạt động thần kinh của bộ não). Trong quá trình phản ánh thế giới khách quan, ý thức
là sự phản ánh thế giới vật chất đó vào con người. Thế giới khách quan là nguồn gốc của ý
thức, quyết định nội dung của ý thức. Ý thức bắt nguồn từ một thuộc tính của vật chất, đó là
một thuộc tính phản ánh phát triển thành, ý thức ra đời là kết quả phát triển lâu dài của thuộc
tính phản ánh của vật chất.
Điều kiện quyết định cho sự ra đời của ý thức là những tiền đề nguồn gốc xã hội, ý thức ra
đời cùng với quá trình hình thành bộ óc con nguời nhờ lao động, ngôn ngữ và những quan hệ
xã hội, ý thức là sản phẩm của sự phát triển xã hội. Do vậy, vật chất quyết định sự phát triển
của ý thức, quyết định tính phong phú, đa dạng, nhiều vẻ của ý thức.
- Ý thức do vật chất sinh ra và quyết định nhưng sau khi ra đời ý thức có tính độc lập tương
đối nên nó có sự tác động trở lại to lớn đối với vật chất thông qua hoạt động thực tiễn của
con người.
Nói tới vai trò của ý thức tức là nói đến vai trò của con người vì ý thức là ý thức của
con người, bản thân của ý thức tự nó không làm thay đổi gì hiện thực.Mác nói :“..lực lượng
vật chất chỉ có thể bị đánh bại bởi lực lượng vật chất..”
Ý thức tác động trở lại vật chất theo hai hướng:
Ý thức, tư tưởng có thể quyết định làm sao con người hoạt động đúng và thành công khi
nó phản ánh đúng và sâu sắc thế giới khách quan, nó sẽ thúc đẩy thế giới vật chất phát triển
nhanh vì đó là cơ sở quan trọng cho việc xác định mục tiêu, phương hướng và biện pháp
chính xác.
Ngược lại ý thức, tư tưởng có thể làm cho con người hoạt động sai và thất bại khi con
người phản ánh sai thế giới khách quan, nó sẽ kìm hãm sự phát triển của thế giới vật chất.
VD: Aristôt đưa ra thuyết “địa tâm” coi trái đất là trung tâm của vũ trụ đã làm kìm hãm sự
phát triển của thế giới vật chất.
Vì vậy con người phải phát huy vai trò sáng tạo của thế giới khách quan. Tuy nhiên cơ
sở để phát huy tính năng động chủ quan của ý thức là việc thừa nhận tính khách quan của vật
chất, thừa nhận quy luật tự nhiên của xã hội. Nếu như thế giới vật chất với những thuộc tính,
quy luật của nó tồn tại khách quan không phụ thuộc vào ý thức con người thì trong hoạt
động thực tiễn phải xuất phát từ thực tế khách quan, lấy thực tế khách quan làm căn cứ cho
hoạt động của mình.
- Biểu hiện của mới quan hệ giữa vật chất và ý thức trong đời sống xã hội là quan hệ giữa
tồn tại xã hội và ý thức xã hội, trong đó tồn tại xã hội quyết định ý thức xã hội và ý thức xã
hội có tính độc lập tương đối tác động trở lại xã hội. ngoài ra, mối quan hệ giữa vật chất và ý
thức còn là cơ sở để xem xét các mối quan hệ khác như củ thể và khách thể, lý luận và tực
tiễn, điều kiện khách quan và nhân tố chủ quan..
2. Ý nghĩa phương pháp luận và sự vận dụng của Đảng ta trong quá trình đổi mới:
*Sự vận dụng của Đảng ta trong quá trình đổi mới:
Trong quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội “Đảng ta đã phạm sai lầm chủ quan duy ý
chí, vi phạm quy luật khách quan” trong việc xác định mục tiêu, bước đi về xây dựng cơ sở
vật chất, kỹ thuật, cải tạo xã hội chủ nghĩa và quản lý kinh tế… Căn bệnh đó biểu hiện ở
chỗ, chúng ta đã chủ quan trong việc đánh giá những khả năng hiện có, vì thế mà sinh ra
những ảo tưởng về tốc độ cải tạo, phát triển kinh tế, và do đó, dẫn đến việc đề ra những chỉ
tiêu quá cao trong xây dựng cơ bản và phát triền sản xuất. Trong cải tạo và xây dựng chủ
nghĩa xã hội trước đổi mới, chúng ta đã không có được một đường lối, chính sách phát triển
kinh tế thận trọng và khoa học dẫn đường. Sai lầm chủ quan duy ý chí đó là sự vi phạm
nguyên tắc khách quan của sự xem xét, trái với tinh thần của phép biện chứng duy vật.
Trước tình hình nền kinh tế miền Bắc còn bị phá hoại, nền kinh tế miền Nam bị đảo lộn
và suy sụp, lạm phát trầm trọng, Đại hội Đảng lần thứ IV lại đề ra những chỉ tiêu kế hoạch
năm 1976 - 1980 quá cao và phát triển sản xuất quá khả năng của nền kinh tế, như: năm
1975, phấn đấu đạt 21 triệu tấn lương thực, 1 triệu tấn cá biển,1 triệu hecta khai hoang,1triệu
200 hecta rừng mới trồng..,10 triệu tấn than sạch, 2 triệu tấn xi măng.. Đến hết năm 1980,
nhiều chỉ tiêu kinh tế chỉ đạt khoảng 50-60% mức đề ra, nền kinh tế tăng trưởng rất chậm
chạp, tổng sản phẩm xã hội tăng bình quân 1,5%, công nghiệp tăng 2,6%, nông nghiệp giảm
0,15%. Đại hội Đảng lần thứ V, cũng chưa tìm ra được đầy đủ những nguyên nhân đích thực
sự trì trệ trong nền kinh tế của nước ta và cũng chưa đề ra các chủ trương, chính sách và toàn
diện về đổi mới, nhất là về kinh tế. Tại Đại hội Đảng VI, Đảng đã tự phê bình một cách
nghiêm khắc, đã phân tích đúng nguyên nhân của tình hình khủng hoảng kinh tế - xã hội, đề
ra các định hướng và xác định chủ trương đổi mới đặc biệt là đổi mới về kinh tế, thực hiện
mục tiêu ba chương trình kinh tế: lương thực - thực phẩm, hàng tiêu dùng, hàng xuất khẩu..
Vì vậy, từ lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và từ kinh nghiệm thành công và thất bại trong
quá trình lãnh đạo cách mạng, Đại hội Đảng lần thứ VII chỉ ra những tồn tại lớn cần giải
quyết như vấn đề lạm phát, thiếu việc làm, trong điều hành quản lý còn nhiều sơ hở, lúng
túng.. Đặc biệt Đại hội cũng xác định: “Về quan hệ đổi mới kinh tế và đổi mới chính trị phải
tập trung sức đổi mới kinh tế, đáp ứng đòi hỏi cấp bách của nhân dân về đời sống và làm
việc, các nhu cầu xã hội khác, xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật của củ nghĩa xã hội, coi đó là
điều kiện quan trọng để tiến hành đổi mới trong lĩnh vực chính trị”. Đại hội đã rút ra bài học
quan trọng là: ”Mọi đường lối,chủ trương của Đảng phải xuất phát từ thực tế, tôn trọng quy
luật khách quan và hành động theo quy luật khách quan”.
Đất nước ta đang bước vào thời kì đẩy mạnh công nghiệp hóa và hiện đại hóa, Đảng ta
chủ trương “lấy việc phát huy nguồn lực con người làm yếu tố cơ bản cho sự phát triển
nhanh và bền vững”, nâng cao trình độ dân trí, trình độ tri thức và tay nghề cho người lao
động. Muốn vậy “phải khơi dậy trong dân lòng yêu nước, ý chí quật cường, phát huy tài trí
của người Việt Nam, quyết tâm đưa nước nhà khỏi nghèo nàn, lạc hậu” - tức phát huy tính
năng động của ý thức. Đẩy mạnh đấu tranh trên lĩnh vực tư tưởng, đẩy mạnh nghiên cứu lý
luận và thực tiễn, tiếp tục làm sang tỏ con đường đi lên CNXH ở nước ta. Nâng cao công tác
tuyên truyền giáo dục lí luận chính trị để tạo nên sự thống nhất trong Đảng, sự đồng thuận
trong Nhân dân.
VËt chÊt víi t c¸ch lµ mét ph¹m trï triÕt häc ®· cã lÞch sö rÊt l©u.
Ngay tõ lóc míi ra ®êi, xung quanh ph¹m trï vËt chÊt ®· diÔn ra cuéc
®Êu tranh kh«ng khoan nhîng gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy
t©m.
Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy t©m th× thùc thÓ cña thÕ giíi,
c¬ së cña mäi tån t¹i lµ mét b¶n nguyªn tinh thÇn nµo ®ã, cã thÓ lµ "ý
chÝ cña thîng ®Õ" lµ "ý niÖm tuyÖt ®èi"...
Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt: thùc thÓ thÕ giíi lµ vËt
chÊt, c¸i tån t¹i mét c¸ch vÜnh cöu, t¹o nªn mäi sù vËt hiÖn tîng cïng víi
nh÷ng thuéc tÝnh cña chóng.
Vµo thêi cæ ®¹i, c¸c nhµ triÕt häc duy vËt ®· ®ång nhÊt vËt chÊt
nãi chung víi nh÷ng d¹ng cô thÓ cña nã, tøc lµ nh÷ng vËt thÓ h÷u h×nh,
c¶m tÝnh ®ang tån t¹i ë thÕ giíi bªn ngoµi.
Talet coi thùc thÓ thÕ giíi lµ níc.
Anaximen coi thùc thÓ thÕ giíi lµ kh«ng khÝ.
Hªcralit coi thùc thÓ thÕ giíi lµ löa.
¡mpª®èc c¬ coi thùc thÓ thÕ giíi lµ ®Êt, níc, löa, kh«ng khÝ.
§Ønh cao cña t tëng duy vËt cæ ®¹i lµ thuyÕt nguyªn tö cña L¬xÝp
vµ §ªm«crÝt. Nguyªn tö lµ c¸c phÇn tö cùc kú nhá, cøng, kh«ng thÓ x©m
nhËp ®îc, kh«ng c¶m gi¸c ®îc.
ChØ chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh, m¸y mãc thÕ kû 17, 18: Mäi sù
ph©n biÖt vÒ chÊt gi÷a c¸c vËt thÓ ®Òu bÞ quy gi¶n vÒ sù ph©n biÖt.
VÒ lîng; mäi sù vËn ®éng ®Òu bÞ quy vÒ sù dÞch chuyÓn vÞ trÝ trong
kh«ng gian; mäi hiÖn tîng phøc t¹p bÞ quy vÒ c¸i gi¶n ®¬n mµ tõ ®ã
chóng ®îc t¹o thµnh. NiÒm tin vµo c¸i ch©n lý trong c¬ häc Nowton ®·
khiÕn cho c¸c nhµ khoa häc ®ång nhÊt. VËt chÊt víi khèi lîng, coi vËn
®éng vËt chÊt chØ lµ biÓu hiÖn cña vËn ®éng c¬ häc, nguån gèc vËn
®éng n»m ngoµi vËt chÊt.
Cuèi thÕ kû XIX, ®Çu thÕ kû XX, khi xuÊt hiÖn nh÷ng ph¸t minh míi
trong khoa häc tù nhiªn, con ngêi míi cã ®îc nh÷ng hiÓu biÕt c¨n b¶n
h¬n, s©u s¾c h¬n vÒ nguyªn tö.
N¨m 1895 R¬nghen ph¸t hiÖn ra tia X.
N¨m 1896 BÐcc¬ren ph¸t hiÖn ra hiÖn tîng phãng x¹.
N¨m 1897 T«m x¬n ph¸t hiÖn ra ®iÖn tö vµ chøng minh ®îc ®iÖn
tö lµ mét trong nh÷ng thµnh phÇn cÊu t¹o nªn nguyªn tö...
Nh vËy, nh÷ng quan niÖm ®¬ng thêi vÒ giíi h¹n tét cïng cña vËt
chÊt lµ nguyªn tö hoÆc khèi lîng ®· sôp ®æ tríc khoa häc. §©y chÝnh lµ
m¶nh ®Êt ®Ó chñ nghÜa duy t©m lîi dông. Nh÷ng ngêi theo chñ nghÜa
duy t©m cho r»ng "vËt chÊt" cña chñ nghÜa duy vËt ®· biÕn mÊt, nÒn
t¶ng cña chñ nghÜa duy vËt ®· sôp ®æ.
b) §Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lªnin
KÕ thõa t tëng cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen; tæng kÕt nh÷ng thµnh tùu
khoa häc tù nhiªn cuèi thÕ kû XIX, ®Çu thÕ kû XX vµ tõ nhu cÇu cña
cuéc ®Êu tranh chèng chñ nghÜa duy t©m, trong t¸c phÈm "chñ nghÜa
duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n", V.I.Lªnin ®· ®Þnh
nghÜa:
"VËt chÊt lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ thùc t¹i
kh¸ch quan ®îc ®em l¹i cho con ngêi trong c¶m gi¸c, ®îc c¶m gi¸c
cña chóng ta chÐp l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh vµ tån t¹i kh«ng lÖ thuéc
vµo c¶m gi¸c".
Ph©n tÝch ®Þnh nghÜa:
* VËt chÊt lµ mét ph¹m trï triÕt häc:
+ §ã lµ sù x¸c ®Þnh "gãc ®é" cña viÖc xem xÐt ®Ó tr¸nh nhÇm lÉn
gi÷a quan niÖm cña triÕt häc vÒ b¶n chÊt cña vËt chÊt víi c¸c quan niÖm
cña khoa häc tù nhiªn vÒ cÊu tróc vµ nh÷ng thuéc tÝnh cô thÓ cña c¸c
®èi tîng vËt chÊt kh¸c nhau.
+ Víi t c¸ch lµ mét ph¹m trï triÕt häc, ph¹m trï vËt chÊt ph¶i thÓ hiÖn
thÕ giíi quan vµ híng ®Õn sù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc
(mèi quan hÖ trong TD - tån t¹i).
+ VËt chÊt lµ mét ph¹m trï réng nhÊt nªn kh«ng thÓ ®Þnh nghÜa
b»ng c¸ch th«ng thêng trong l«gÝc häc: ®em quy kh¸i niÖm cÇn ®Þnh
nghÜa vÒ kh¸i niÖm réng h¬n. VËt chÊt chØ cã thÓ ®Þnh nghÜa ®îc
b»ng c¸ch ®Æt nã trong quan hÖ ®èi lËp víi ý thøc, xem c¸i nµo cã tríc,
c¸i nµo quyÕt ®Þnh c¸i nµo.
* Thuéc tÝnh chung cña vËt chÊt lµ "thùc t¹i kh¸ch quan' ngoµi vµ
®éc lËp víi ý thøc con ngêi".
+ VËt chÊt lµ v« cïng v« tËn, nã cã v« vµn c¸c thuéc tÝnh kh¸c nhau
rÊt ®a d¹ng vµ phong phó mµ khoa häc ngµy cµng ph¸t triÓn th× còng
t×m ra, ph¸t hiÖn thªm nh÷ng thuéc tÝnh míi cña nã.
Trong tÊt c¶ c¸c thuéc tÝnh cña vËt chÊt th× thuéc tÝnh "thùc t¹i
kh¸ch quan", tøc lµ sù tån t¹i bªn ngoµi vµ ®éc lËp víi ý thøc vµ con ngêi
lµ thuéc tÝnh chung, vÜnh h»ng víi mäi d¹ng, mäi ®èi tîng kh¸c nhau cña
vËt chÊt. ChÝnh v× vËy, V.I.Lªnin xem "thùc t¹i kh¸ch quan" lµ thuéc tÝnh
duy nhÊt cña vËt chÊt.
+ Thuéc tÝnh "tån t¹i kh¸ch quan ë ngoµi vµ ®éc lËp víi ý thøc"
chÝnh lµ tiªu chuÈn ®Ó ph©n biÖt c¸i g× lµ vËt chÊt vµ c¸i g× kh«ng
ph¶i lµ vËt chÊt c¶ trong tù nhiªn lÉn ®êi sèng x· héi. TÊt c¶ nh÷ng g×
tån t¹i bªn ngoµi vµ ®éc lËp víi ý thøc cña con ngêi ®Òu lµ nh÷ng d¹ng
kh¸c nhau cña vËt chÊt. Ch¼ng h¹n, nh÷ng quan hÖ kinh tÕ - x· héi,
nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt cña x· héi..., tuy kh«ng tån t¹i díi d¹ng c¸c vËt
thÓ, còng kh«ng mang c¸c thuéc tÝnh khèi lîng, n¨ng lîng, còng kh«ng cã
cÊu tróc nguyªn tö, ph©n tö, nhng chóng tån t¹i kh¸ch quan, cã tríc ý
thøc vµ quyÕt ®Þnh ý thøc. Bëi vËy, chóng chÝnh lµ vËt chÊt díi d¹ng x·
héi.
* VËt chÊt "®îc ®em l¹i cho con ngêi trong c¶m gi¸c, ®îc c¶m gi¸c
cña chóng ta chÐp l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh".
+ VËt chÊt tån t¹i kh¸ch quan nhng kh«ng ph¶i tån t¹i trõu tîng mµ lµ
sù tån t¹i hiÖn thùc, cô thÓ, c¶m tÝnh. Khi vËt chÊt t¸c ®éng ®Õn c¸c
gi¸c quan cña con ngêi th× g©y ra c¶m gi¸c ë con ngêi, ®em l¹i cho con
ngêi sù nhËn thøc vÒ chÝnh nã. Nh vËy, kh¶ n¨ng nhËn thøc cña con ngêi
®èi víi vËt chÊt chÝnh lµ xuÊt ph¸t tõ thuéc tÝnh tån t¹i c¶m tÝnh, tån t¹i
cã thÓ nhËn thøc ®îc cña b¶n th©n vËt chÊt.
Bëi vËy, vÒ nguyªn t¾c, ®èi víi thÕ giíi vËt chÊt chØ cã c¸i con ngêi
cha nhËn thøc ®îc, chø kh«ng thÓ cã c¸i con ngêi kh«ng thÓ nhËn thøc
®îc. §ã chÝnh lµ c¬ së khoa häc ®Êu tranh chèng "thuyÕt kh«ng thÓ
biÕt".
+ VËt chÊt "®îc ®em l¹i cho con ngêi trong c¶m gi¸c", nã lµ nguån
gèc, nguyªn nh©n cña c¶m gi¸c, cña ý thøc, nã cã tríc ý thøc vµ t¹o nªn
néi dung cña ý thøc. Cßn c¶m gi¸c hay ý thøc chØ lµ sù "chÐp l¹i, chôp l¹i,
ph¶n ¸nh", nã cã sau so víi vËt chÊt. Râ rµng vËt chÊt lµ tÝnh thø nhÊt, ý
thøc lµ tÝnh thø hai, vËt chÊt quyÕt ®Þnh ý thøc.
c) ý nghÜa:
- Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc trªn c¶ hai khÝa c¹nh, tõ
®ã b¸c bá thuyÕt "bÊt kh¶ tri".
- §N vËt chÊt cña Lªnin ®· kh¾c phôc ®îc quan ®iÓm siªu h×nh,
m¸y mãc, trùc quan trong quan niÖm vÒ vËt chÊt cña chñ nghÜa duy vËt
cò, do ®ã lu«n cho chñ nghÜa duy vËt ph¸t triÓn lªn mét tr×nh ®é míi,
trë thµnh chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, t¹o c¬ së khoa häc cho quan
niÖm duy vËt trong lÜnh vùc x· héi, ®ã lµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö;
®ång thêi còng t¹o c¬ së khoa häc cho sù thèng nhÊt trong chñ nghÜa
duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö.
- §N nµy chÝnh lµ c¬ së khoa häc vµ lµ vò khÝ t tëng ®Ó ®Êu tranh
chèng chñ nghÜa duy t©m - c¶ duy t©m kh¸ch quan lÉn duy t©m chñ
quan vµ thuyÕt kh«ng thÓ biÕt mét c¸ch cã hiÖu qu¶ ®Ó ®¶m b¶o sù
®øng v÷ng cña chñ nghÜa duy vËt tríc sù ph¸t triÓn míi cña khoa häc tù
nhiªn.
- Trang bÞ thÕ giíi quan vµ ph¬ng ph¸p luËn khoa häc cho c¸c nhµ
khoa häc trong viÖc t×m kiÕm c¸c d¹ng luËt c¸c h×nh thøc míi cña vËt
chÊt.
- Trong viÖc nhËn thøc c¸c hiÖn tîng thuéc ®êi sèng x· héi, ®Þnh
nghÜa vËt chÊt cña Lªnin cho phÐp chóng ta x¸c ®Þnh c¸i g× lµ vËt chÊt
trong lÜnh vùc x· héi. §©y lµ ®iÒu mµ c¸c nhµ duy vËt tríc C.M¸c cha ®¹t
tíi. §Þnh nghÜa gióp c¸c nhµ khoa häc t×m ra c¬ së lý luËn ®Ó gi¶i thÝch
nh÷ng nguyªn nh©n cuèi cïng cña c¸c biÕn cè x· héi, nh÷ng nguyªn
nh©n thuéc sù vËn ®éng cña PTSX; trªn c¬ së ®ã, ngêi ta cã thÓ t×m ra
c¸c ph¬ng ¸n tèi u ®Ó thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn.
§N VC cña Lªnin hiÖn nay vÉn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ. §N nµy lµ tiªu
chuÈn c¨n b¶n nhÊt ®Ó ph©n biÖt thÕ giíi quan duy vËt vµ duy t©m.
2. ý thøc
a. Mét sè quan niÖm vÒ ý thøc trong lÞch sö
- Ngêi xa cho ho¹t ®éng tinh thÇn cña con ngêi kh«ng ph¶i do chÝnh
con ngêi mµ cña linh hån bÊt tö nhËp vµo con ngêi vµ rêi bá con ngêi khi
con ngêi chÕt.
- Chñ nghÜa duy t©m quan niÖm ý thøc nh mét thùc thÓ ®éc lËp,
lµ thùc t¹i duy nhÊt, lµ c¸i cã tríc tõ ®ã sinh ra vËt chÊt.
- Chñ nghÜa duy vËt tÇm thêng coi ý thøc lµ mét d¹ng vËt chÊt ***
coi ý thøc lµ sù ph¶n ¸nh gi¶n ®¬n, thô ®éng thÕ giíi vËt chÊt.
CNDV siªu h×nh thÕ kû 17, 18 coi ý thøc lµ mét biÕn tíng cña vËt
chÊt do con ngêi sinh ra gièng nh gan tiÕt ra mËt. ¦u ®iÓm cña quan
®iÓm nµy lµ chèng l¹i quan ®iÓm duy t©m t«n gi¸o, nhîc ®iÓm lµ kh«ng
ph©n biÖt ®©u lµ vËt chÊt, ®©u lµ ý thøc, kh«ng thÊy ®îc vai trß ý
thøc.
b. Quan ®iÓm CNDVBC
CNDVBC kh¼ng ®Þnh: YT lµ sù ph¶n ¸nh mang tÝnh s¸ng t¹o thÕ
giíi vËt chÊt vµo bé n·o ngêi th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn. B¶n chÊt cña
YT lµ h×nh ¶nh chñ quan cña triÕt häc kh¸ch quan.
- YT lµ h×nh ¶nh chñ quan cña thÕ giíi kh¸ch quan. Chñ quan theo
nghÜa ý thøc lµ h×nh ¶nh cña sù vËt ®îc thùc hiÖn trong bé n·o con ng-
êi, lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan th«ng qua "l¨ng kÝnh chñ quan cña
mçi ngêi"; g¾n liÒn víi ho¹t ®éng kh¸i qu¸t ho¸, trõu tîng ho¸, cã ®Þnh h-
íng, cã lùa chän nh»m t¹o ra nh÷ng tri thøc vµ sù vËt, hiÖn tîng cña thÕ
giíi kh¸ch quan. YT lµ h×nh ¶nh chñ quan, lµ hØnh ¶nh tinh thÇn chø
kh«ng ph¶i lµ h×nh ¶nh vËt lý. YT lÊy c¸i kh¸ch quan lµm tiÒn ®Ò. Néi
dung cña ý thøc do thÕ giíi kh¸ch quan quy ®Þnh.
- YT lµ h×nh ¶nh chñ quan cña thÕ giíi kh¸ch quan cã nghÜa YT lµ
sù ph¶n ¸nh tÝch cùc, s¸ng t¹o thÕ giíi kh¸ch quan. YT lµ sù thèng nhÊt
cña thÕ giíi kh¸ch quan vµ chñ quan.
- YT ph¶n ¸nh YT lµ s¸ng t¹o, do nhu cÇu thùc tiÔn quy ®Þnh, nhu
cÇu thùc tiÔn ®ßi hái chñ thÓ ph¶i nhËn thøc c¸i ®îc ph¶n ¸nh. Sù s¸ng
t¹o cña YT lµ sù s¸ng t¹o cña ph¶n ¸nh, dùa trªn c¬ së ph¶n ¸nh.
- Ph¶n ¸nh YT lµ tÝch cùc, s¸ng t¹o, v× ph¶n ¸nh ®ã bao giê còng
dùa trªn ho¹t ®éng thùc tiÔn x· héi vµ lµ s¶n phÈm cña c¸c quan hÖ x·
héi. YT chÞu sù chi phèi chñ yÕu cña c¸c quy luËt x· héi, do nhu cÇu giao
tiÕp x· héi vµ c¸c ®iÒu kiÖn sinh ho¹t hiÖn thùc cña con ngêi quy ®Þnh.
YT mang b¶n chÊt x· héi.
c) Nguån gèc YT:
CNDVBC kh¼ng ®Þnh: YT cña con ngêi lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn tù nhiªn vµ lÞch sö - x· héi. V× vËy, ®Ó hiÓu ®óng nguån gèc
vµ b¶n chÊt cña YT cÇn ph¶i xem xÐt nguån gèc cña YT trªn c¶ hai mÆt
tù nhiªn vµ x· héi.
- Tù nhiªn:
+ YT lµ ®Æc tÝnh riªng cña mét d¹ng vËt chÊt sèng cã tæ chøc cao
lµ bé n·o ngêi. Bé n·o ngêi lµ c¬ quan vËt chÊt cña YT. Ho¹t ®éng YT chØ
diÔn ra trong bé n·o ngêi, trªn c¬ së c¸c qu¸ tr×nh sinh lý - thÇn kinh cña
n·o. Do ®ã khi bé ãc bÞ tæn th¬ng th× ho¹t ®éng cña ý thøc sÏ kh«ng
b×nh thêng.
T¹i sao bé ãc ngêi l¹i cã thÓ sinh ra ý thøc? §Ó tr¶ lêi c©u hái nµy
chóng ta ph¶i nghiªn cøu mèi liªn hÖ vËt chÊt gi÷a bé ãc víi thÕ giíi
kh¸ch quan. ChÝnh MLH vËt chÊt Êy h×nh thµnh nªn qu¸ tr×nh ph¶n ¸nh
thÕ giíi vËt chÊt vµo bé ãc con ngêi.
Ph¶n ¸nh lµ thuéc tÝnh phæ biÕn trong mäi d¹ng vËt chÊt. Ph¶n ¸nh
lµ sù t¸i t¹o nh÷ng ®Æc ®iÓm cña mét hÖ thèng vËt chÊt nµy ë hÖ
thèng vËt chÊt kh¸c trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng qua l¹i cña chóng. KÕt qu¶
cña sù ph¶n ¸nh phô thuéc vµo c¶ hai vËt (vËt t¸c ®éng vµ vËt nhËn t¸c
®éng). Trong qu¸ tr×nh Êy, vËt nhËn t¸c ®éng bao giê còng mang th«ng
tin cña vËt t¸c ®éng.
+ YT lµ h×nh thøc ph¶n ¸nh ®Æc trng riªng cã cña con ngêi, ®îc
ph¸t triÓn tõ thuéc tÝnh ph¶n ¸nh cã ë mäi d¹ng vËt chÊt. §ã lµ n¨ng lùc
gi÷ l¹i, t¸i hiÖn cña hÖ thèng vËt chÊt nµy nh÷ng ®Æc ®iÓm cña hÖ
thèng vËt chÊt kh¸c trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng qua l¹i gi÷a chóng.
+ C¸c tæ chøc, c¸c hÖ thèng vËt chÊt tiÕn ho¸, thuéc tÝnh ph¶n ¸nh
cña chóng còng ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p.
Ph¶n ¸nh YT cña con ngêi lµ h×nh thøc ph¶n ¸nh cao nhÊt cña thÕ giíi
vËt chÊt.
Nh vËy, YT lµ thuéc tÝnh cña bé n·o ngêi, lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi
kh¸ch quan vµo bé n·o ngêi. Bé n·o ngêi (CQ ph¶n ¸nh TG vËt chÊt xung
quanh) vµ sù t¸c ®éng cña thÕ giíi vËt chÊt xung quanh lªn bé n·o ngêi lµ
nguån gèc TN cña YT.
- X· héi:
+ Sù ra ®êi cña bé n·o ngêi còng nh sù h×nh thµnh con ngêi vµ x·
héi loµi ngêi nhê ho¹t ®éng lao ®éng vµ giao tiÕp x· héi b»ng ng«n ng÷.
+ Lao ®éng lµ ho¹t ®éng ®Æc thï cña con ngêi, lµm cho con ngêi
vµ XH loµi ngêi kh¸c hoµn toµn víi c¸c loµi ®éng vËt kh¸c.
+ Trong qu¸ tr×nh LĐ, con ngêi ®· biÕt chÕ t¹o c¸c c«ng cô ®Ó s¶n
xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt. C«ng cô ngµy cµng ph¸t triÓn lµm t¨ng kh¶ n¨ng
con ngêi t¸c ®éng vµo TN, kh¸m ph¸ vµ t×m hiÓu TN, b¾t tù nhiªn béc lé
nh÷ng thuéc tÝnh cña m×nh.
+ Lao ®éng cña con ngêi lµ ho¹t ®éng cã môc ®Ých, t¸c ®éng vµo
thÕ giíi kh¸ch quan lµm biÕn ®æi, c¶i to¹ thÕ giíi kh¸ch quan nh»m tho¶
m·n nhu cÇu cña con ngêi. Qu¸ tr×nh ®ã còng lµm biÕn ®æi chÝnh b¶n
th©n con ngêi, lµm cho con ngêi ngµy cµng nhËn thøc s©u h¬n thÕ giíi
kh¸ch quan.
+ ChÝnh nhê cã qu¸ tr×nh lao ®éng, bé n·o ngêi ph¸t triÓn vµ ngµy
cµng hoµn thiÖn, lµm cho kh¶ n¨ng t duy trõu tîng cña con ngêi còng
ngµy cµng ph¸t triÓn. Ho¹t ®éng lao ®éng cña con ngêi ®· ®a l¹i cho bé
n·o ngêi n¨ng lùc ph¶n ¸nh s¸ng t¹o vÒ thÕ giíi.
+ Ho¹t ®éng lao ®éng cña con ngêi ®ång thêi còng lµ ph¬ng thøc
h×nh thµnh, ph¸t triÓn ý thøc.
+ Lao ®éng s¶n xuÊt lµ c¬ së cña sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
ng«n ng÷. Trong lao ®éng, con ngêi tÊt yÕu cã nh÷ng quan hÖ víi nhau
vµ nhu cÇu trao ®æi kinh nghiÖm. Tõ ®ã ng«n ng÷ ra ®êi vµ ph¸t triÓn
cïng víi lao ®éng.
+ Ng«n ng÷ lµ hÖ thèng tÝn hiÖu thø hai, lµ c¸i "vá vËt chÊt" cña t
duy, lµ ph¬ng tiÖn ®Ó con ngêi giao tiÕp víi nhau, ph¶n ¸nh mét c¸ch
kh¸i qu¸t sù vËt. Nhê cã ng«n ng÷, con ngêi tæng kÕt kinh nghiÖm thùc
tiÔn, trao ®æi th«ng tin cho nhau, trao ®æi tri thøc tõ thÕ hÖ nµy sang
thÕ hÖ kh¸c.
+ Ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn vËt chÊt kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña sù
ph¶n ¸nh kh¸i qu¸t h¬n, trõu tîng ho¸, tøc lµ cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh ý
thøc. Lao ®éng vµ ng«n ng÷ lµ "hai søc kÝch thÝch chñ yÕu" biÕn bé n·o
con vËt thµnh bé n·o ngêi, ph¶n ¸nh t©m lý ®éng vËt thµnh ph¶n ¸nh ý
thøc.
Lao ®éng vµ ng«n ng÷, ®ã chÝnh lµ nguån gèc x· héi quyÕt ®Þnh
sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña ý thøc.
=> Nguån gèc tù nhiªn vµ x· héi lµ ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ ®Ó h×nh
thµnh nªn YT cña con ngêi.
3. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a vËt chÊt - ý thøc
a. Vai trß quyÕt ®Þnh cña vËt chÊt ®èi víi YT
- VC cã tríc, YT cã sau. VC tån t¹i kh¸ch quan, ®éc lËp víi ý thøc vµ lµ
nguån gèc sinh ra ý thøc. N·o ngêi lµ d¹ng vËt chÊt cã tæ chøc cao, lµ c¬
quan ph¶n ¸nh ®Ó h×nh thµnh ý thøc. ý thøc tån t¹i phô thuéc vµo ho¹t
®éng thÇn kinh cña bé n·o trong qu¸ tr×nh ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan.
- YT lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi vËt chÊt vµo n·o ngêi, lµ h×nh ¶nh cña
thÕ giíi kh¸ch quan. TG kh¸ch quan lµ nguån gèc cña YT, quyÕt ®Þnh néi
dung cña ý thøc.
+ Chñ nghÜa duy t©m cho r»ng YT cã tríc, VC cã sau. YT kh«ng ph¶i
lµ sù ph¶n ¸nh cña VC.
+ CN duy vËt siªu h×nh: xuÊt ph¸t tõ quan niÖm con ngêi sinh vËt,
con ngêi tù nhiªn ®Ó xem xÐt mèi quan hÖ VC-YT. Hä kh¼ng ®Þnh VC
cã tríc, YT cã sau, VC quyÕt ®Þnh ý thøc. Nhng v× xuÊt ph¸t tõ con ngêi
sinh vËt, con ngêi tù nhiªn nªn hä cha thÊy ®îc vai trß cña ý thøc.
+ CNDVBC: XuÊt ph¸t tõ con ngêi hiÖn thùc, con ngêi thùc tiÔn ®Ó
xem xÐt quan hÖ gi÷a VC-YT. Tõ ®ã, hä kh¼ng ®Þnh VC cã tríc, YT cã
sau. VC quyÕt ®Þnh YT vµ YT t¸c ®éng trë l¹i VC th«ng qua ho¹t ®éng
con ngêi.
b. YT cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi, t¸c ®éng trë l¹i vËt chÊt:
- YT cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi so víi vËt chÊt, gãp phÇn c¶i biÕn
thÕ giíi kh¸ch quan th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi.
+ YT ph¶n ¸nh ®óng hiÖn thùc kh¸ch quan, cã t¸c dông thóc ®Èy
ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi trong qu¸ tr×nh c¶i t¹o thÕ giíi vËt
chÊt.
+ YT ph¶n ¸nh kh«ng ®óng hiÖn thùc kh¸ch quan, ë møc ®é nhÊt
®Þnh, cã thÓ k×m h·m ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi trong qu¸ tr×nh
c¶i t¹o tù nhiªn vµ x· héi.
- Sù t¸c ®éng cña YT ®èi víi vËt chÊt ph¶i th«ng qua ho¹t ®éng cña
con ngêi. Con ngêi dùa trªn nh÷ng tri thøc cña m×nh vÒ thÕ giíi kh¸ch
quan, hiÓu biÕt nh÷ng quy luËt kh¸ch quan, tõ ®ã ®Ò ra môc tiªu, ph-
¬ng híng, biÖn ph¸p vµ ý chÝ thùc hiÖn môc tiªu Êy.
- Vai trß tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña ý thøc con ngêi trong qu¸
tr×nh c¶i t¹o thÕ giíi hiÖn thùc ®îc ph¸t triÓn ®Õn møc ®é nµo ®i ch¨ng
n÷a vÉn ph¶i dùa trªn sù ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan vµ c¸c ®iÒu kiÖn
kh¸ch quan.