1

Bạn hỏi về hàm signum (hàm dấu), hàm sgn(x) có thể cho ba trạng thái: 1, 0, -1. Khi kết hợp với hàm sqrt (căn
bậc hai) thì có thể cho ta nhiều hiệu ứng phong phú, giúp hoàn thiện một số các mô hình động (như nét khuất,
xuất hiện mặt súc sắc,...)
vd: sgn(sgn(x)+0.5) cho hai trạng thái:+1 và -1, và do đó hàm sqrt(sgn(sgn(x)+0.5)) cho hai trạng thái: 1 hoặc
undefined (không xác định).
-Xét hàm m=sqrt(sgn(sgn(x)+0.5)) và hàm n = sqrt(-(sgn(sgn(x)+0.5))). Khi m = 1 thì n=undefined và ngược
lại.
Khi n bằng 1 bạn gán cho nét liền, khi m = 1 bạn gán cho nét khuất, khi điều kiện x thay đổi bạn sẽ có các trạng
thái thay nhau kiểu bập bênh (toggle) và do đó nét đứt, nét liền thay nhau xuất hiện. Cách tạo nét khuất dựa vào
các hàm sgn và sqrt là vậy, tùy theo kiểu đặt hàm bạn có thể xây dựng các hàm phức tạp như các hàm số ghép
nối nhau trên từng khoảng..
Calques3D
1. Giới thiệu phần mềm Calques3D

Calques3D là phần mềm được viết bởi tác giả Nicolas VAN LABEKE hiện đang sống và làm việc tại Anh.
Website chính của phần mềm là http://www.calques3d.org/. Phần mềm là kết quả của một luận văn tiến sĩ của
chính tác giả bảo vệ năm 1999. Sau luận văn, tác giả đã phát triển các ý tưởng và nay đã trở thành một phần
mềm khá hoàn chỉnh.

Calques3D là phần mềm cho phép tạo các đối tượng toán học trong không gian 3D. Khác với phần mềm
Cabri3D nổi tiếng hiện nay Calques3D có một cách tiếp cận khác rất thú vị. Một đặc điểm nổi bật nhất của phần
mềm này là hoàn toàn miễn phí. Tuy chưa phải là một phần mềm hoàn thiện nhưng Calques3D là phần mềm rất
mạnh với nhiều tính năng nổi bật. Phần mềm sẽ là một công cụ rất tốt cho các giáo viên trong việc giảng dạy
hình học không gian trong chương trình môn Toán bậc Trung học.
Các giáo viên và nhà trường có thể download trực tiếp phần mềm Calques3D tại đây.
2. Giới thiệu màn hình làm việc chính của phần mềm

Màn hình phần mềm Calques3D có dạng như hình dưới đây:
 2
2.1. Thực đơn chính

Thực đơn là nơi thực hiện tất cả các lệnh chính và quan trọng của phần mềm. Đặc biệt tất cả các công cụ thiết
lập các đối tượng hình học đều có trong thực đơn của phần mềm.
Các bạn chú ý đến hai thực đơn Objects và Construction. Đây là hai thực đơn liên quan trực tiếp đến các công
cụ khởi tạo các đối tượng hình học và quan hệ giữa chúng.

Thực đơn Object bao gồm các lệnh kiến tạo các đối tượng hình học chính trên màn hình. Tất cả các lệnh của
thực đơn này đều có biểu tượng tương ứng trên thanh công cụ Object của phần mềm.
Thực đơn Construction bao gồm các lệnh kiến tạo quan hệ giữa các đối tượng. Đây là những lệnh quan trọng
nhất của phần mềm. Đa số các lệnh của thực đơn này không có trên thanh công cụ Construction của phần
mềm. Do vậy trong Calques3D, người dùng sẽ phải làm việc rất nhiều với các lệnh trên thực đơn của phần
mềm.
2.2. Các thanh công cụ chính

Bên dưới thực đơn là các thanh công cụ chính của phần mềm. Chú ý rằng thanh công cụ chỉ chứa một số lệnh
chính nhất hay dùng của phần mềm. Còn rất nhiều lệnh quan trọng của phần mềm không nằm trên các thanh
công cụ này.
Nháy chuột phải lên khu vực thanh công cụ sẽ xuất hiện bảng chọn cho phép làm hiện hay ẩn các thanh công cụ
khác nhau của phần mềm.

2.3. Thanh trượt xoay trong không gian

Để xoay được các đối tượng hình học trong không gian chúng ta dùng hai thanh trượt trên màn hình.
Thanh trượt ngang (phía trên) dùng để xoay toàn bộ không gian theo chiều ngang vuông góc với trục z, song
song với mặt phẳng Oxy.
 3
Thanh trượt dọc (bên trái) dùng để xoay toàn bộ không gian theo chiều thẳng đứng, vuông góc với mặt phẳng
Oxy.
2.4. Khu vực chính thể hiện các đối tượng hình học

Chính giữa màn hình là khu vực hiện các đối tượng hình học. Có 4 chế độ hiện các đối tượng hình học này
trong không gian có kèm theo ví dụ trục tọa độ, mặt phẳng nền hoặc 3 mặt phẳng vuông góc. Nháy chuột lên
biểu tượng để làm hiện một bảng chọn các kiểu thể hiện như hình dưới đây.

Nguồn:school.net
3. Bắt đầu với các hình và đối tượng 3D đơn giản. Các lệnh đơn giản

Bây giờ chúng ta sẽ bắt đầu với một số đối tượng hình học đơn giản nhất.
3.1. Thiết lập các đối tượng điểm tự do trong không gian

Điểm tự do là đối tượng hình học quan trọng nhất, được dùng nhiều nhất trong phần mềm. Người dùng cần nắm
vững cách tạo các điểm tự do này trong không gian. Cách tạo đối tượng điểm tự do như sau:
- Chọn công cụ Điểm tự do bằng cách nháy chuột lên nút trên thanh công cụ hoặc lệnh Object-->Point từ
thực đơn Object của phần mềm.
- Di chuyển lên vùng bất kỳ của màn hình và nháy chuột. Tại bước này ta đã xác định tọa độ (X,Y) của điểm
cần khởi tạo.
 4
Màn hình có dạng như hình dưới đây.

- Bước tiếp theo là xác định tọa độ Z của điểm cần khởi tạo. Nhấn giữ phím Shift và di chuyển chuột. Chúng ta
sẽ thấy điểm sẽ xác định dịch chuyển theo phương thẳng đứng.

- Nháy chuột lần thứ hai để kết thúc quá trình tạo điểm tự do trong không gian.
Như vậy mỗi điểm tự do trong không gian cần được thiết lập theo 2 bước.
Sau khi đã xác định được các đối tượng điểm tự do, muốn dịch chuyển các điểm này hãy chọn công cụ Di
chuyển (Move) bằng cách nháy chọn biểu tượng trên thanh công cụ hoặc thực hiện lệnh Exploration -->
Move hoặc đơn giản là gõ tổ hợp phím Ctrl-M.
Cách di chuyển điểm tự do như sau: Di chuyển chuột vào gần điểm, con trỏ chuột sẽ đổi thành hình bàn tay như
hình dưới đây.
 5
Khi đó nhấn giữ và kéo thả chuột trên màn hình để dịch chuyển điểm trong không gian. Khi dịch chuyển chú ý
nhấn giữ phím Shift nếu muốn điểm chuyển động theo chiều thẳng đứng.
3.2. Thiết lập một số đối tượng hình học đơn giản

Bây giờ chúng ta hãy cùng nhau thiết lập một số đối tượng hình học đơn giản trong không gian.
Vẽ một đường thẳng đi qua hai điểm cho trước
Giả thiết rằng đã có hai điểm trong không gian.
Chọn công cụ hoặc lệnh Object --> Line.
Nháy chuột lần lượt lên hai điểm đã có trước để tạo đường thẳng đi qua hai điểm này.
Tương tự có lệnh tạo một tia ( Object --> Ray) hoặc đoạn thẳng ( Object --> Segment Line) đi qua hai
điểm.
Vẽ một mặt phẳng đi qua 3 điểm cho trước
Giả thiết rằng đã có 3 điểm trong không gian.
Chọn công cụ hoặc lệnh Object --> Plane.
Nháy chuột lần lượt lên ba điểm đã có trước để tạo mặt phẳng đi qua ba điểm này.
Vẽ vòng tròn đi qua 3 điểm cho trước
Giả thiết rằng đã có 3 điểm trong không gian.
Chọn công cụ hoặc lệnh Object --> Circle.
Nháy chuột lần lượt lên ba điểm đã có trước để tạo vòng tròn đi qua ba điểm này.
Tương tự có lệnh tạo một cung tròn đi qua 3 điểm ( Object --> Arc of Circle).
Vẽ một hình cầu với tâm cho trước và đi qua một điểm cho trước
Giả thiết rằng đã có 2 điểm trong không gian. Giả sử muốn vẽ hình cầu với tâm là điểm thứ nhất và đi qua điểm
thứ hai theo thứ tự trên.
Chọn công cụ hoặc lệnh Object --> Volumes --> Sphere.
Nháy chuột lần lượt lên hai điểm đã cho theo thứ tự để tạo hình cầu với tâm là điểm thứ nhất và đi qua điểm thứ
hai.

Vẽ hình trụ với hai điểm cho trước nằm trên trục và đi qua điểm thứ ba
Giả sử đã có 3 điểm trong không gian. Cần vẽ một hình trụ có trục lad đường thẳng nối hai điểm thứ nhất, thứ
hai và đi qua điểm thứ 3.
Chọn công cụ hoặc thực hiện lệnh Object-->Volumes --> Cylinder.
Nháy chuột lần lượt lên 3 điểm đã cho. Hình trụ được tạo sẽ đi qua điểm thứ ba và có trục đi qua hai điểm đầu
tiên.
 6

Vẽ hình lập phương biết hai điểm nằm trên một cạnh cho trước
Hình lập phương là một đối tượng khó vẽ trong phần mềm. Yêu cầu cho trước hai điểm là hai đỉnh của một
cạnh hình lập phương. Sau đây là các thao tác khởi tạo hình lập phương.
Nháy chọn công cụ hay thực đơn Object --> Volumes --> Cube.
 7

3.3. Tạo đối tượng điểm nằm trên các đối tượng khác

Trong Calques3D việc tạo đối tượng điểm nằm trên một đối tượng khác có phức tạp hơn các phần mềm khác.
Trong phần này sẽ mô tả ngắn gọn cách tạo ra đối tượng điểm chuyển động tự do tương đối trên một đối tượng
khác như đường, đoạn thẳng, mặt phẳng, hình cầu, trụ, nón.
Tất cả các lệnh tạo điểm trên đối tượng đều được thực hiện từ nhánh thực đơn:
Construction-->Point on-->....
Sau đây là mô tả một số lệnh như vậy. Điều kiện để thực hiện lệnh là đã có đối tượng trên hình vẽ và người
dùng cần chọn công cụ trước khi thực hiện thao tác tạo điểm.
Tạo điểm trên đường thẳng, đoạn thẳng, tia
Nháy chuột lên đường thẳng sau đó dịch chuyển chuột đến vị trí muốn tạo điểm và nháy chuột lần thứ hai.
Tạo điểm trên vòng tròn
Nháy chuột lên vòng tròn để xác định đối tượng, sau đó dịch chuyển chuột đến vị trí muốn tạo điểm và nháy
chuột lần thứ hai.
Tạo điểm trên mặt phẳng
Chọn mặt phẳng cần tạo điểm bằng cách nháy lên khung viền của mặt phẳng, sau đó dịch chuyển chuột tự do
trên mặt phẳng để xác định điểm cần khởi tạo. Nháy chuột lần thứ hai để tạo điểm.
Tạo điểm trên hình cầu
Chọn hình cầu muốn tạo điểm nằm trên bằng cách nháy lên viền khung tròn của hình cầu. Sau đó phần mềm
cho phép dịch chuyển chuột để chọn tiếp một điểm trên hình cầu như hình ảnh dưới đây. Nháy chuột lần thứ hai
để chọn điểm.

3.4. Tạo đối tượng là giao của hai đối tượng khác

Hai đối tượng hình học trong không gian 3D có thể giao nhau và tạo ra các đối tượng hình học khác. Để khởi
tạo các hình giao nhau này cần thực hiện các lệnh từ thực đơn:
Construction --> Intersection --> .....
 8
Cách thực hiện lệnh này khá đơn giản như sau: Chọn công cụ, sau đó lần lượt nháy chọn hai đối tượng muốn
khởi tạo đối tượng giao. Hình dưới đây mô tả giao của hai hình cầu tạo nên một vòng tròn.

__________________
3.5. Thiết lập một số đối tượng có quan hệ với các đối tượng khác

Trong phần này sẽ mô tả một số thao tác thiết lập các quan hệ quan trọng giữa các đối tượng như song song,
vuông góc, ... Các lệnh này rất quan trọng để thiết lập chính xác quan hệ toán học giữa các đối tượng hình học.
Từ một điểm kẻ đường thẳng song song với một đường thẳng khác
- Chọn công cụ đường thẳng song song trên thanh công cụ hoặc lệnh
Construction --> Parallel Line.
- Nháy chuột lên đường thẳng.
- Di chuyển chuột đến vị trí điểm muốn kẻ đường thẳng và nháy chuột.

Từ một điểm kẻ đường thẳng vuông góc với một đường thẳng khác
- Chọn công cụ đường thẳng vuông góc trên thanh công cụ hoặc lệnh
Construction --> Perpendicular Line.
- Nháy chuột lên đường thẳng.
- Di chuyển chuột đến vị trí điểm muốn kẻ đường thẳng và nháy chuột.

Từ một điểm kẻ đường thẳng vuông góc với một mặt phẳng cho trước
- Chọn công cụ đường thẳng chuẩn trên thanh công cụ hoặc lệnh
Construction --> Normal Line.
- Nháy chuột lên khung viền mặt phẳng.
- Di chuyển chuột đến vị trí điểm muốn kẻ đường thẳng vuông góc và nháy chuột.
 9

Kẻ một mặt phẳng vuông góc với một đường thẳng tại (đi qua) một điểm cho trước bất kỳ trong không
gian
- Chọn công cụ mặt phẳng chuẩn trên thanh công cụ hoặc lệnh
Construction --> Perpendicular Plane.
- Nháy chuột lên đường thẳng.
- Di chuyển chuột đến vị trí điểm muốn kẻ mặt phẳng vuông góc và nháy chuột.

Thiết lập trung điểm của một đoạn thẳng

Sử dụng công cụ hoặc Construction --> MidPoint.
Nháy chọn chọn hai điểm bất kỳ trên hình sẽ tạo ra trung điểm.
3.6. Thiết lập một số thuộc tính cho đối tượng

Xóa đối tượng

Muốn xóa một đối tượng thực hiện các thao tác sau:
- Chọn công cụ xóa bằng lệnh Object --> Suppress.
- Nháy chuột lên đối tượng muốn xóa. Sẽ thấy hộp hội thoại cảnh báo sau xuất hiện:
 10

Nếu đối tượng có quan hệ logic với các đối tượng khác thì có thể nháy vào nút Show list để hiện tên các đối
tượng này tại cửa sổ bên phải.
- Nháy nút OK để tiến hành xóa đối tượng hiện thời.
Thay đổi màu sắc và kiểu đường thể hiện của đối tượng
Tất cả các đối tượng trong phần mềm Calques3D đều được thể hiện bằng những đường khung viền hoặc điểm.
Để thay đổi màu sắc và đường thể hiện các đối tượng trong phần mềm cần thực hiện các thao tác sau:
- Sử dụng công cụ Chọn đối tượng bằng cách nháy nút nằm phía trái cùng trên thanh công cụ.
- Nháy chọn đối tượng muốn thay đổi thuộc tính màu sắc hoặc kiểu thể hiện.
- Nháy chuột tại nút , sau đó hiệu chỉnh màu sắc ngay trên bảng màu của công cụ này:
- Nháy chuột tại nút để thay đổi kiểu thể hiện ngay tại bảng chọn kiểu đường của công cụ này:
Ẩn / hiện đối tượng trên màn hình
Muốn làm ẩn một đối tượng trên màn hình hãy thực hiện các thao tác sau:
- Làm hiện cửa sổ Attribute thuộc tính đối tượng bằng cách nháy chuột phải lên khu vực thanh công cụ và kích
hoạt chức năng Attributes.
- Sử dụng công cụ Chọn đối tượng bằng cách nháy nút nằm phía trái cùng trên thanh công cụ.
- Nháy chọn đối tượng muốn thay đổi thuộc tính màu sắc hoặc kiểu thể hiện.
- Tại cửa số Attributes sẽ xuất hiện bảng thông tin thuộc tính của đối tượng này như hình dưới đây.

- Đặt thuộc tính Visible về trạng thái Falsenhư hình trên mô tả.
Các đối tượng sau khi đã bị làm ẩn đi rồi muốn hiện lại thì thực hiện như sau:
- Nháy chuột chọn công cụ trên thanh công cụ.
Khi đó tất cả các đối tượng đã bị ẩn từ trước sẽ hiện mờ trên màn hình.
- Nháy chuột lên đối tượng muốn hiện lại.
- Trong cửa sổ Attribute, đặt lại thuộc tính Visible về trạng thái True.
Đổi tên và thiết lập nhãn cho đối tượng
Đổi tên (hay nhãn) của đối tượng bằng cách sau:
- Làm hiện cửa sổ Attribute thuộc tính đối tượng bằng cách nháy chuột phải lên khu vực thanh công cụ và kích
hoạt chức năng Attributes.
- Sử dụng công cụ Chọn đối tượng bằng cách nháy nút nằm phía trái cùng trên thanh công cụ.
- Nháy chọn đối tượng muốn thay đổi tên (nhãn).
 11
- Tại cửa số Attributes sẽ xuất hiện bảng thông tin thuộc tính của đối tượng này như hình dưới đây.

- Nháy chuột tại vị trí Name và sửa tên của đối tượng này ngay trong cửa sổ này.
Thiết lập nhãn hiện cho đối tượng điểm
Phần mềm Calques3D chỉ cho phép hiện nhãn các đối tượng điểm. Cách thực hiện đơn giản như sau:
- Chọn công cụ nhãn bằng cách thực hiện lệnh:
Exporation -->Label.
- Nháy chuột lên đối tượng điểm để hiện nhãn cho điểm này.
Chú ý: muốn xóa nhãn thì thực hiện thao tác xóa đối tượng như đã trình bày ở trên.
3.7. Vẽ một số hình hình học đơn giản

Bây giờ với các công cụ đã biết chúng ta có thể vẽ một số hình không gian đơn giản sau.
Ví dụ 1 (tệp VD1.c3d)

Ví dụ 2 (tệp VD2.c3d)
 12

3.8. Xem trong không gian 3D thật (3D Render View)

Calques3D có một chức năng đặc biệt gọi là 3D Renderer. Chức năng này được thực hiện từ thực đơn View.
Chức năng này cho phép xem hình ảnh thật của các đối tượng hình học trong không gian 3D với phối cảnh
chính xác.

Trong khi xem phối cảnh 3D có thể dùng chuột thay đổi và xoay các đối tượng hình học trong không gian bằng
cách rê chuột theo các hướng khác nhau trên màn hình.
__________________
4. Đặt vết, quĩ tích và animation Trong phần này sẽ trình bày một số thao tác cơ bản rất hay dùng đối với các
phần mềm hình học động bao gồm đặt vết cho đối tượng khi chuyển động, tạo quĩ tich và animation. 4.1. Đặt
vết cho đối tượng điểm khi chuyển động Phần mềm Calques3D chỉ cho phép tạo vết cho các đối tượng điểm.
Có thể tạo vết đồng thời cho một hoặc nhiều điểm. Sau đây là mô tả các thao tác này.
Đặt vết cho một đối tượng điểm trên màn hình.
- Chọn chế độ làm việc Move bằng cách nháy chọn biểu tượng trên thanh công cụ.
- Nháy chuột phải trên màn hình, xuất hiện bảng chọn như hình dưới đây.
 13

- Nháy chọn chức năng Traces...

- Di chuyển chuột vào đối tượng điểm muốn tạo vết (chú ý con trỏ chuột thay đổi như hình dưới đây) và nháy
chuột.

Thực hiện lại các thao tác trên cho mỗi đối tượng cần tạo vết.
Muốn xóa các vết và hủy tạo vết chỉ việc chuyển sang một trạng thái làm việc khác bằng cách nháy chọn biểu
tượng bất kỳ trên thanh công cụ. 4.2. Quĩ tích và thể hiện quĩ tích Quĩ tích trong phần mềm Calques3D được
hiểu là một hình hình học được xác định bởi sự chuyển động (xác định) của một điểm phụ thuộc nào đó. Điểm
này sẽ có liên hệ và phụ thuộc vào một điểm bán tự do ban đầu. Điểm bán tự do ban đầu này có thể hiểu là điểm
điều khiển. Điểm điều khiển thông thường là một điểm chạy tự do trên một đường thẳng, đoạn thẳng, tia, đường
tròn hoặc cung tròn.
Công cụ quĩ tích có tính năng xác định một đối tượng hình học là một quĩ tích của một điểm nào đó. Để xác
định một quĩ tích cần lần lượt chỉ ra 2 điểm: điểm điều khiển ban đầu và điểm xác định quĩ tích.
Các bước tạo quĩ tích như sau:
- Nháy chuột chọn công cụ quĩ tích trên thanh công cụ (hoặc thực đơn Exploration --> Locus).
- Nháy chuột chọn điểm điều khiển.
- Nháy chuột chọn điểm xác định quĩ tích.
 14

Chú ý:
- Điểm điều khiển phải là một điểm bán tự do tức là điểm chuyển động tự do trên một đường, đoạn, tia thẳng
hoặc đường tròn, cung tròn.
- Điểm xác định quĩ tích phải là điểm phụ thuộc logic vào điểm điều khiển ban đầu.
- Quĩ tích sẽ hiện trên màn hình như một đối tượng hình học bình thường và ta có thể thực hiện các thao tác như
với mọi đối tượng hình học khác. 4.3. Tạo animation Animation là chức năng của phần mềm cho phép một
điểm tự chuyển động trên một đối tượng khác ví dụ đường tròn, cung tròn, đường, tia hay đoạn thẳng.
Khi một điểm tự chuyển động trên màn hình nó sẽ kéo theo các đối tượng khác cùng chuyển động và người
dùng sẽ quan sát được toàn bộ sự chuyển động này.
Để thực hiện được một Animation thực hiện các bước sau:
- Nháy chọn công cụ trên thanh công cụ (hay thực đơn Exploration --> Animation).
- Nháy chuột lên đối tượng điểm muốn thực hiện Animation.

Chú ý: muốn điều khiển tốc độ nhanh, chậm của điểm thực hiện như sau trong quá trình nháy chọn điểm: nháy
giữ chuột tại vị trí điểm và kéo rê chuột, ta sẽ nhìn thấy hình ảnh một lò xo xuất hiện như hình trên. Lò xo này
càng dài thì tốc độ chuyển động càng lớn. Nhả chuột để kết thúc quá trình chọn điểm Animation. Kết luận Như
vậy chúng tôi xin kết thúc bài viết giới thiệu các phần mềm Toán học động tại đây. Bài viết đã kéo dài suốt từ
tháng 9 đến nay đã sắp sang tết KỶ SỬU 2009.
Chúc các thầy cô giáo một năm mới an khang, thịnh vượng và có nhiều thành công mới trong việc ứng dụng
CNTT trong giảng dạy, học tập của mình đặc biệt là môn Toán học.