Professional Documents
Culture Documents
2 Thay x = 2 suy ra da + 26+ = 0. Ta phi c6 aa? +Bx+7>0, Yr> a ax? + Ba —da—~28>0, Ye >2 Gian uée cho « ~2 > 0 ta c6 az+2a+8>0,Ve>2 Lai c6 2a —2)V2? — 2a < (2~a)2? - (6+ B)at (4a +2644), Va>2 Gian ude cho x —2 > 0 ta 66 ave? — de < (2- ~(a+8+2), Ve>2 Suy ra a(a—4)a* + (4a? + 208 — da — 49)a — (2a + 8 +2)? > OVa > 2 Tir (14) cho z + +00 ta c6 @ > 0, choa + 2tacd da+f 20. Tir (15) cho x + 00 ta cd 2— a > 0, ttt (16) cho « + +00 ta 66 a(a ~+ suy ra =0, 8 =0, 7 =0. Danh gid tuong ty cho vé trdi (13). Vay q(R,r) = 16Rr —5r? va Q(R,r) = 4h? +4Rr +37? 1a nghiém tot nb bat phuong trinh (Rr) Sp? $ QWR,r), V(Rp,r) va ddu ding thie xdy ra khi tam gide déu.44 0.4 Mot sé van dé dé thi Goi S 1a d6 thi cia (y? +1 — 10x — 227)? < 4r(x — 2)? Theo bé dé, ta c6 mot phép song 4nh tir tap g6m I6p cdc tam gic déng dang va d6 thi S. Ta nghien cau d6 thi S. Xét dutmg cong AB :y? = 2a? + 10x — 1+ 2(2 — 2)/2? — 22 AC sy? = 2a? + 10x — 1 — 2(a — 2) 2? — de AD :y? = 42? +4243 AE: y? =l6r-—5 Tat ca céc du’mg cong nay chung nhau tai diém A(2,3, V3). Tu cdc bat phuong trinh ham & trén ta c6 dutmg thing AD cao nhat va duing AE thap nhat. Dutng cong AB va AC cé do nghiéng A déu la V3. Tam gidc déu tng véi duy nhat diém A. DO nghiéng cha AD tai A 1a 10/3/9, dO nghiéng cla AE tai A 1a 8V3/9. Dudng thing y = 2x + 1, » > 2 la tiém cin cla AB va AD. Vay thi cdc diém AB va AC chinh 1a I6p tong duong cia cdc tam gidc can. 4p dung cho dang bac hai thay cho S la tap S’ bi kep bai hai bien AD va AE. Ta lai biét dau cha p — 2R —r (a 0, 1 duong, 1a 4m) cho ta phan loai (lam giée vuong, nhon, hay td) Nhu vay tam gidc vu6ng 1a cdc diém trén dudng y = 2a+1 cia tap S nd 1a dudng FG. Trong binh vé dudi day ky hitu u = 22 + 3V3 —4 vat = 5 =3V3 Diém F(1 + V2,3 + 2V2) dac trmg cho 6p tam gide vuong. Mién tao bdi BA, AF, FG tuong tm cho tam giéc nhon. Mién gita FG va FC 1a mién tam gideimg dung. Qua A ké dudng thing song song véi Ox va FG, khi dé mién k hai dudng nay thod min 373 < y < 2x + (33 —4). Thay c = R/r va y=} 6 ngay bat dat thtic tuyén tinh 3V8r
q(R,r) = 16Rr — 5r?
b) Cho m= 1 tacé p? < O(R,r) = 4R? +4 Rr + 3r?
Dinh ly 4. Vi moi m € {-1,1), u 2 0. v > 0 va moi tam gide cx
(R,r,p) thi
mp < (m+ 1)?R? — 2(m? — 5m + 2)Rr + (4 — m)r? + ur(R - 2)
+0(R-
Dau dang thie xay ra khi va chi khi tam gide déu.
Ghi chi.
Cho m = $,u=0,v = 4 tacé p? < 5R? — Rr +9r? = 91 (R,r)
Dinh ly 5. Cho m ¢ (-1,0),m € (0,1),u > 0 va moi (R,r,p) chim
ring
2r
l-m
mp? < (m+ 1)?R? — 2(m? — 5m + 2)Rr + (4—m)r2+u (« ~
Chiing minh. Nhu Dinh ly 3.
Ghi chi.
Cho m= $,u = $ ta cé p® < 9R? — 23Rr + 39r? = yo( R,r) voi moi (Rr,
Dinh ly 6. Néu f : (0,4) — (0,00) 1a mot ham so sao cho p > Rf
moi bd ba (R, 7, p). Khi d6 dau ding thie xay ra khi tam gidc déu hodc tam g
66 ding mot géc lin hon 1/3
Ching minh. Gia sit tén tai AABC sao cho A < 1/3 < B <
p= Rf(R)-
Xét tam giéc A/B/C! ma
cos SHE" = cos 258 — cos C48
cos 28 = cos 258" — cos OB!
Khi 46
Se
Rr py ees
one C+ Bi. C'- B! C'+B'
= 2cos (cos 5 = 00s )
C-B | =.
+= )oos “SS =
=2 (cos48
C-B CHB _
$B
Goi cos $54 = x, cos $$" = y vir > y > 0. Ta cd
Z asin A+sinB+sin€
+ cos
C-B
2
)
=2sin 2B (eo, 948
=Ar+y)V1l-y*
: and) @inep a
E 2 sin CAB (oop CAB eee Bi) =202-v) Vine?
R 2 2 2
Do d6 ta 06 ,
P P
RoR
Suy ra
Dan t6i mau thudn.
Dinh ly 7. Néug : (0, } > (0,00) IA mot ham s6 sao cho p > Rg(f) ding voi
moi (R,r,p) cha tam giéc, Dau ding thite xay ra khi va chi khi tam giéc déu hoac c6
ding mdt géc 1én hon 7/3.
Chiing minh. Nhu Dinh ly 6.
0.6 Phuong trinh ham dang f(A+B,B) = f(A, A+B)
Ky higu Rf, y] 18 vanh cae da thttc hai bién hé s6 thuc va R(x, y) a tueng céc phan
thife hai bin hé s6 thie. Coi f € R(x, y) va xét phuong tinh ham
f(a +b,b) = f(a,a +b)
hay [a
f(a.y) = f(z - ya)
Ta xde dinh tu dang cau
T: Fay > Fea)
bo T(x) =2—y va T(y) =a. Goi G la tap bat bién cia T, ta 06
Ts) =0-y
T(x) = -y
22)
(23)Nhu vay T8(y) = y va T® = I (déng nhat). Ta co [R(x,y) : G] = 6. |
T (a), T(z), T9(2), .., T9() € G. Va
6
ww ~ Ti(a)] = (w? ~ 2?)(w? — y*)(w? — @ -2))
Goi S; (j = 1.6) Ia cac da thie Viét cia T(x) (i = T,6). Ta 06
S.=0
S3=0
S5=0
Qe? —a—yt2y?
Savy +o%(ae—y)P +y(2-y)?
So = 2yP(w - y)?
.
S4= yt?
Vay R(S1, S2, 53, $4, S5,56) = F(S2, Se) 2G. VaG C R(z,y) suy ra F
G. Voi « lA nghigm cia (24) IA phuong trinh bac sau cé hé s6 tring R(S2,
la nghiém cia phuong trinh bac hai c6 hai hé s6 trong R(S», Sg, 2) do 22° -
2y? — Sa = 0. Ta c6 (R(x, y) : R(S2, S5)] < 12. Vay (R(x, y) : R(S2, Se)
{G : R(S2, S6)| = 2 suy ra
P = ay(x — y)(x* — xy — 2ay? +5)
va c6 G = R(S2, Ss, P)
NhéGn xét.
1. Céc két qua Dinh ly 8 va 9 cho ta dau higu kiém nghiém tinh nghiem |
bat phuong trinh ham kiéu (1).
2. Ty nhien phat trign ca bai todn cho dang bac cao 1a vain van dé cén ng!
tiép
. Xét bat phuong trinh ham cho da gidc, cho té dién tuong ty hay khong
\. 4. Vie dua su nghién ctu bat phuong trinh ham vé nghién ctu S va S!
bai nay [2 mot huéng mé ra hay.
Mong ring sé c6 didu kién dé chting ti trao déi them vé van dé nay.
TAI LIEU THAM KHAO
{1 I. Bludon, Canad. Math. Bull. (8) 1995, 615-626
[2] Al. Lupas, “On Some geometric. Inequality”. R.M-T. 1/1984.
[3] L. Nicolescu, “Inequalities in R,r” Bulutin. Math Romanial 198750
DONG DU VA PHUONG TRINH DONG DU
Dang Hang Thang
I. Dong du Déng du la mot khdi niém cue ky co ban va day sttc manh trong ly
thuyét s6. Khai niém nay do nha ton hoc Dite Gauss, 1777-1855) 6ng vua todn hoc,
mOt trong nhimg nha todn hoc Ji le nhat cla nhan loai dua ra N6 duge trinh bay
wong t4c phdm "Disquistiones Arthmeticcae”cia Ong xudt ban nam 1801khi ong mdi
24 wii.
1.1 Dinh nghia Cho s6 nguyén duong n. Hai s6 nguyén a,b € Z dunige goi [A
déng du theo modun n va ta viét a = b (mod n) néu khi chia cho n chting cho cing
mOt s6 du. Dé thay ba khang dinh sau 1a twong duong
1. a=b (mod n)
2. a —b chia hét cho n
3.a=b+knvoikeZ
Ky higu déng du
gidng voi ding tic.
1.2 Tinh chat
nham nhaén manh su kién rang déng du c6 rat nhiéu tinh chat
1, N& a = b (mod n),c = d (mod n) thi atc = b4d (mod n),ac = bd
(mod n)
2. Véi moi ke€ N* a
(mod n) + a = & (mod n)
3. ( Last gién uéc) Néu ac = be (mod n), (c,n) = 1 thi a= b (mod n)
Néi rigng néu n IA s6 nguyén 16 ac = be (mod n),c # 0 (mod n) +a =b
(mod n)
Il. Hé thang du
2.1 Hé thang dw day ai Cho tp A = {a;,a3,...,0n}. Gid sit ri,0 <7 <
n—1 [a 86 du khi chia a; cho r;. Néu tap céc s6 du {r1,r2,...,7m} tring v6i Lap
— 1} thi ta ndi A JA mot hé thang dur ddy di (goi tat 1a HDD)( modun n).
Tap A lap thanh mot HDD( modun n) néu va chi néu i ¢ j + a; # ay
Néu A= {a1,a2,...,an} IA HDD mod n thi tir dinh nghia dé suy ra
¢ V6i moi m € Z 16n tai va duy nhl a; € A sao cho a; = m (mod n)
© V6i moi a € Z tap A+ a = a) +0,0) 44,...,¢, +4 cing lap thanh HDD
modn# Neu c €Z,(c,n) = 1 thi tap cA = cay, cag, ..., can cing Mp thanh HDE
Vi dy 1 Cho hai HDD mod n A = {a},..., an} va B = {b1,.., bn}. Chimg m
néu n la sO chan thi tp A+ B = {a; +4,...,4, + bn} khong lap thanh m
mod n, C6 thé néi gi néu n Ia sé 1é?
Gidi Ta nhan xét rang néu C =
Di = n(n + 1)/2 # Oo nal
n(n + 1)/2+n(n+1)/2 = n(n +1)
1ap thinh mot HDD.
Néu n 1é thi chua két luan duge. Nghia la A + B c6 thé 1a HDD, cé thé |
HDD. Ching han xét n = 3 Néu A= {1,2,3}, B = {4,5,6} thi A+ B = {5
HDD mod 3. Tuy nhién voi B’ = {5, 4,6} thi A+ B’ = {6, 6, 9} lai khong
mod 3,
Vi du 2 Cho hai s6 nguyen duong m,n va hai tap A = {a4,...,¢n}
{b1,.., bm} trong dé A 1a HDD mod n ,B 1 HDD mod m. Chimg minh 1
(m,n) > 1 thi tap AB = {ajbj}i = 1,2,..,nj = 1,2,...,.m khong lap th
HDD mod mn. C6 thé néi gi néu (m,n)
Gidi Ta c6 nhan xét sau: Néu A = {a1,...,¢n} 1A HDD mod n va p LA ust
16 cla n thi trong A 6 ding n — n/p s6 khong chia hét cho p. That va
=qntril <7 (k-1)(k +1) 0 (mod p). Suy ra k = 1 hodc
— 1 Mau thuin. Dé thay (k’)! = k. Vay cdc phan tir cla A duoc ghép thanh
(p —3)/2 cap (k, k') vu6i kk’ = 1 (mod p), Thanh thir 12—3k = 1 (mod p). Do dé
(p - 1)! =1(p- 1) = -1 (mod p).
Dio lai gid sir (n — 1)! = -1 (mod n) van = ab voi Njbja;
jal
1 (mod ni), Njb; = 0 (mod my)néui # j. Vay a = a
Ta 06 vOi mbit do Nib;
(mod ni).
Né&w b =a (mod n) thi b= 0 =a; (mod nj). Neue lai néu b thda man (1) thi
b — a chia héit cho n; véi moi i. Vi ny,ng,..., ng 40i mot nguyen t6 cing nhau nen
suy ra b— a chia hét cho n hay b= a (mod n).
Vi dy 1 Tim s6 nguyen duong nbd nhat 6 tinh chat: Chia 7 du 5, chia 11 du 7
va chia 13 du 3,Gidi Ta c6 ny = 7,
TAL = 77. Tacé Nib =
Vay
11.13 = 143;ng = 11, No = 7.13 = 91;n3 = 13
by = 1 (mod 7) > by . Tuong tr by = Ab
a = (143)(—2)(5) + (91)(4)(7) + (77)(3)(—1) = 1430 + 2548 — 231 =
Tat cA cdc sé théa man cé dang b = 887 + 1001k. Vay 887 Ia s6 cin tim,
Vi du 2 Chimg minh
hop s6 véi moi n.
Gidi Xét cdc s6 Feema F, = 2?" + 1. Ta nhan thay cdc sé Fy doi mot ng
cing nhau. That vay gid st m > n va p|Fn, p| Fim. Ta cS
g tn tai sO nguyén duong k sao cho un = 2"
2" = (Qyen"
Ma 2? = -1 (mod p). Suy ra 1 = —1 (mod p). Vo ly vip ke.
Ta da biét Fs c6 phan tich nguyen t6 1a Fs = (641)(6700417). Dat p = 6
6700417 Theo dinh ly thang du Trung hoa tén tai sO nguyen duong k w
maa(Fy, F2, F3, Fi,p,q) sao cho
k=1 (mod Fm),m=1,2,3.4
k=1 (mod p)
1 (mod q)
‘Ta ching minh k 1 s6 cdn tim. That vay gid sit n = 2b vdi b 1a so le. Néu
thi up = 2k +1 = 2" 41 = (2?")'+150 (mod Fm) Va Un > k > Fim. D
1a hop so. Néu m = 5 tacé u, = 2k +1 52% 41 = (2”)+1=0 (me
Un > > p'do d6 up, LA hgp s6. Néu m > 5 ta cé n= 2%c voi c la s6 chén.
2 = 2") = (F-1)°=(-1)'=1 (mod g)
do dé.
eb lS
Vi tn > k > q nen un [a hop sé.
Sé chinh phuwong(mod n)
Dinh nghia Cho s6 nguyén duong n. SS nguyen a duge goi 1a 6 chinh
(mod n) néu t6n tai x € N sao cho
Un = 7 41=-14+1=0 (mod gq)
z?=a (mod n)
R6 rang mot s6 chinh phuong sé Ia s6 chinh phuong (mod n) véi moi n. TD
mot s6 khong chinh phuong 6 thé 1 sé chinh phuong theo mét mod n nao d¢
han 2 I s6 chinh phutong (mod 7) vi 3? = 2 (mod 7).
BAi tofn: C6 t6n tai chang s6 khong chinh phuong a nhumg 1a s6 chink
(mod n) véi moi n?
V6i mdi sé nguyén duong n cho truuéc ta mudn tim mot tiéu chudn dé 1
mét s6 a khi no 1a s6 chinh phuong (mod n).
L Trudng hgp n=p la sé nguyén td.
Hién nhien néu pla > a = 0 (mod p) thi a [a sO chinh phuong (mod p)
ta chi xét (a,p) = 156
Dinh ly Cho p 1a sO nguyen 6
i) Néu p = 2 thi moi sO a 1é déu [A 86 chinh phuong (mod 2).
ii) Néu p> 2. Khi d6
JA s6 chinh phutong (mod p) khi va chi khi
a’-D/2=1 (mod p) Q)
a 1a s6 khong chinh phuong (mod p) khi va chi khi
a?-/2 =_1 (mod p) @)
Chang minh Gia sir a 1a s6 chinh phuong (mod p). Vay t6n tai tén tai c EN
sao cho
z?=a (modn)
Do (a,p) = 1 nén (x,p) = 1. Ti d6 af“)? = 2-1 = 1 (mod p) theo dinh ly
Ferma.
Dao lai gid sit c6 (2). Voi mbi k € {1,2, ..,p—1} t6n tai duy nhat k’ € {1,2,..,p—
1} sao cho kk’ = a (mod p). Néu t6n tai k = k’ thi ta c6 kk’ = k? =a (mod p) suy
ra a Ja s6 chinh phuong (mod p). Néu tri lai thi tap {1, 2, ....p — 1} duoc chia thanh
(p-1)/2 tap con hai phan ti {k, k/} ma tich cba ching déng du véi a(mod p). Suy ra
(p—1)! = a®-)/? = 1 (mod p). Nhwung theo dinh ly Wilson (p—1)! = —1 (mod p)
.Vay 1 = —1 (mod p) Mau thudn do p 18. Do dinh ly Ferma v6i méi s6 nguyen a
khong chia hét cho p hoe a-2)/? = 1 (mod p) hoac a-))/? =-1 (mod p). Tir dé
suy ra (3).
Hé qua Cho p [a s6 nguyén 16 1. Khi d6
« Tich cda hai s6 chinh phuong (mod p) Ia s6 chinh phuong(mod p)
@ Tich cia hai s6 khong chinh phuong (mod p) 18 s6 chinh phutong(mod p)
© Tich cia mot s6 khong chinh phuong (mod p) véi mot s6 chinh phuong(mod p)
a sO khong chinh phuong (mod p)
(1) IA sO chinh phuong (mod p) khi va chi khi p = 4k +1
Chimg minh suy ra truc tiép tir tieu chudn tren.
Dinh ly Néu p 1a s6 nguyén 16 1é thi trong tap S = {1, 2, ...,p—1} e6 (p—1)/2
s6 chinh phuong (modp) va (p — 1)/2 s6 khong chinh phuong (modp)
Chitng minh V6i mdi i € 51 = {1,2,..., (P—1)/2} goi ry € SIA sO (duy nhat) ma
# =r; (mod p). Ta thay ring rj # rj néui # j. That vay néur; = 1; 3 i? -j? 20
(mod p) (i— j)(é + j) = 0 (mod p). Nhung diéu nay khong xdy ra vii — j,i +j
déu khong chia hét cho p do 1 < |i ~j] p/Mirk+i/dAeizk+l. Vayn=k T
néu p = 4k—1 thi tap tat cd cdc s6 chan trong khoang (0, p) 1a {2i}, 3 2
062i > p/P i>k—-1/4 idk. Vayn=k. Tido suy a2P-)/? = 1 (
khi va chi khi k = 2¢ p= 8+ 1.
Sau day IA mot 4p dung hay.
Vi du ( Thi HSGQG 2004 bing A) Ky higu $(n) 18 téng cdc chit s6 cia
gid ti nhé nhat cha S(n) khin chay tren cdc boi cua 2003.
Gidi Dat p = 2003. p 1a sO nguyen 16. Ro rang S(n) > 1 vi 1O* khong «
cho p. Gia sit tén tai n 18 boi cia p va S(n) = 2. Suy ra t6n tai & dé 10°
(mod p). Chi ¥ rang 2° = 1024 = 10? (mod p) nen
(2*)? = 210k = 107" = (10*)? =-1 (mod p)
Vay —1 1a sO chinh phuong (mod p). Mau thudn vi p khong c6 dang 4k+1.
Tiép theo ta ching minh t6n tai 7 1a bdi cia 3 ma S(n)=3. Ta 06
107 = 21 + 2.10700 = 21001 — 2(P-1/2 = 1 (mod p)
vip #8t+1. Vay n =2.10™ + 1 1a boi cia p va $(n) = 3. Thanh thir gic
ahét cla S(n) khi n chay trén céc boi chia 2003 1a 3.
Ta xét bai todn tigp theo sau day: Tim tat cd cdc s6 nguyén t6 p lé (p, 3)
cho 3 1A sO chinh phuong( mod p)
Dinh IyCho p [a s6 nguyen t6 18 (p,3) = 1. Goi n fi 6 ca 56 1 boi ed
trong khoang (p/2;p). Khi d6
3-D/? = (-1)" (mod p)58
Chitng minh Gid sit r1,79,...,7m 12 tap tt c& che s6 boi cha 3 nim trong khoang
(p/2; p),81, $2, «.-» Sm IA tap tat ca c&c s6 boi cha 3 nim trong khoang (0; p/2) vaty, ta, ..., tn
Ia tap t&t c& cAc s6 bdi cha 3 nam trong khoang (p; 3p/2). Ta cé m+n-+h = (p—1)/2.
‘That vay m+n +h la s6 céc boi cha 3 nam trong khoang (0;3p/2) tie 1a s6 cdc
86 4 V6i 3i < 3p/2 1 3[r+s=
t—p-+ 3|t+r = 2p déu din dén 3[p). Vi
(p -1)/2}-Vay
srontn(— nlrb =P)ttn 9) = (254):
8 S)eSmPteotgtreonty (=1)" 3): (mod p)
Nhung
SSP Paty aty = 3D? ( $ *\),
Vay suy ra
30-1? = (-1)" (mod p)
Hé qua Cho p = 6k + 1 JA s6 nguyen 16 . Khi d6
30-07? = (-1)* (mod p)
‘Ty dé suy ra 3 1a s6 chinh phyong (mod p) khi va chi khi p= 12¢ +1
Chitng minh Gia sit p = 6k + 1. Tap tt cd céc s6 chia hét cho 3 trong khoang
(0,p) 1a {3i},i = 1,..,2hTa 06 31 > p/2 i >kt1/6eidk+1. Vay
n= k, Tuong ty néu pk — 1 thi tap tat cd cdc s6 chia hét cho 3 trong khoang (0,p)
Wa {3i},i = 1,...,2k — LTa c6 3i > p/2 ei > k-1/6ri>k. Vayn=k. Teds
suy ra 3-1)/2 = 1 (mod p) khi va chi khi k = 2¢ p= 12141.
Vi du Tim tat cd céc s6 nguyén duong n sao cho 3" — 1 chia hét cho 2" 1
Gidi R6 rang n = 1 théa man.” Xét n > 1 va gid sit 3" ~ 1 chia hét cho 2" —1
Néu n chin thi 2" —1 chia hét cho 3 nén 3” — 1 chia hét cho 3. Vo ly. Vay n lé. Név
p lA mot u6c nguyén 16 bat ky cla 2" — 1 thi suy ra 3° = 1 (mod p) + 3°47
(mod p). Vin +1 chén nén 3 [a s6 chinh phuong (mod p).Theo dinh ly trén p 06
dang 12t +1. Do moi w6c nguyén 16 cha 2" — 1 06 dang 12¢ +1 nén 2" —1 c6
dang d6. Néu 2" — 1 = 12t—-1 + 2" = 12¢ + 2" = 0 (mod 3). Mau thuan. Néu
QP 1 = 1241 2" = 128425 2) = Gt + 1. Mau thudn vi Gt +1 1A S618.
Vay n = 1 1 sO duy nhit théa man dé bai.
Vi du 1 Cho p > 3 [a sO nguyén 16 c6 dang p = 3k +1. Ching minh ring
TE, (i? +i+1) =0 (mod p)
Gidi Déu tién ta ching minh rang néu p = 3k + 1 thi -3 JA sO chinh phuong
(mod p). That vay k phdi chin k = 2] suy ra p = 61 +1. Néul = 2t 4 p=
121+1 — (p—1)/2 = Gt 1a sO chan nén (-1) 1a s6 chinh phuong (mod p) va
3 la s6 chinh phuong (mod p). Thanh thir (-3)=(-1)3 [a sO chinh phuong (mod p).
Né&vl = 2t+1 4 p= 12t+7 > (p—1)/2 = 61 +3 1a sO 18 nén (-1) 1a 86
khong, chinh phuong (mod p) va 3 cing la sO chinh phuong (mod p). Thanh thir
(3)=(1)3 14 s6 chinh phuong (mod p). Do d6 t6n tai € N, x lé dé x? = ~3
(mod p). (Ta o6 thé gia sir x 1A s6 18 vi n€u @ chdn ta thay x boi 2 +p). Gid sire=2k+1 > (2k4+1)? +3 = 4(k? +k 41) 30 (modp) 3 P+ k+
(mod p). Gia sir i (mod p) v6i 1 p/2}, B= {ralre < p/2}. Ta 06
1°), =
{re A}"h(rpeB}e
—1)"Hgreap(p — re) gr,en}rk (mod p)
Ta c6 véi r, € A thi (p — rg) € (0;p/2). Them vao d6 véi ry € A,r; €
(p—ri) # rj. That vay néu (p— 7) = 7) Orit) =p > ait
(mod p) 3 i+9 (mod p). Piéu nay khong thé vii + j Py Vi ox = (ax, a¢41,--] bi
hoan ngay tu ddu nén —1 < (a,)' = P, - Vd <0 + Vd-1 < Py < Vd Tha
[Vd] = Py = ag. Suy ra a, = P, + Vd = [Va + Vd = Bao, a1,..., a7]
. Ta cé
493 41, «5 O41, OR] = [205 21, «.., @k—-1, 200, 1, Ar] = (40; 41, «
boi cia chu ky r.
Dé chimg minh day [a tt cd cde nghi¢m cia phuong trinh Pell ta cin cde
sau
B6 dé 5.3 Cho a IA mot s6 vo ty va r/s 1a sO hitu ty ti gidn voi r > Ov
ja —r/s| <1/(2s?)
Khi d6 r/s phai !& mot gidn phan cia a.
Chiing minh Gia sit r/s khong Ia gidn phan khi d6 t6n tai k sao cho
SS < Fett102
Theo bé dé 1 ta cé
lore — px| < [sa - | = sla —r/s| < 1/(2s)
Suy ra
lo — pr/ge| < 1/(2sqe)
Vi ring [spe —rgx| > 1 nen ta 6
:
a
Vay 1/2sqx < 1/2s? + 2sqy > 2s? + gy > 5 trai véi (5).
Bé dé 5.4 Gia sit x, y 1A cdc s6 nguyen dutong sao cho 2? — dy? = n va |n| < Vd.
Khi d6 x/y 1a mot gian phan cia Va.
Chitng minh Xét truudng hop n > 0 Ta c6 (« + yVd)(«@ — yVd) =n + @ >
yd 4 0 < 2/y— Va. Lai c6
®_gienvd
uy
a? — dy?
© y(a+ ya)
n
oo
y(2yvd)
eavceeee
QyrJd 2y?
Theo bé dé 5.3 thi z/y 1a mot gidn phan cha Vd
GiA sit n <0. Khi d6
ep —(1/d)a? = —n/d
Ta c6 —n/d > 0,—|n|/d < 1/Vd Vay theo buée truée y/a 1a mot gidn phan cia
1/Vd. Nhung khi d6 a/y = 1/(y/2) 1& mot gin phan cha 1/(1/(Vd) = Vd
Dinh ly 5.2 Cho phuong trinh Pell
a? —dy*=1.
Goi r 1a chu ky cia biéu dién lien phan s6 cla Vd .
Néu r chin thi tt cd cde nghiém cia phuong trinh Pell 12
© = Per-1,Y = Qkr-1
. Néur Ié thi tét c& cdc nghiém cba phuong trinh Pell A. @ = parr—1,y = Qar-1, 1 €
NeChitng minh Gid sit (x,y) 1A nghiém cia phuong trinh Pell. Theo bé dé 5.4
tai idé x = pi,y = qi. Tir dd
Ph da? = 1.
Tur bd dé 5.1 rit ra (—1)* Qin) = 1 > Qigd = £1. Vi Qua ¥ 1 nen Qian
va i lé. Theo bé dé 5.2 ta nit ra tén tai ki + 1 = kr +i = kr —1 va kr chan. TI
thine néu r 1é thi k chain, k=2t.
Xét phuong trinh
2? — dy? =-1 (5.1)
Ta c6 két qua sau.
Dinh ly 5.3 Phuong trinh 2? — dy? = —1 c6 nghiém khi va chi khi chu
cia biéu dién Lien phan sO cha V/d 1a sO 18. Trong trudng bop ay cdc nghiem od
1A @ = pear-r—1) ¥ = U2tr—r—1) VO t=1,2,...
Ching minh: Tit bé dé 5.1 dé thay néu chu ky r cia biéu dign lien phan s¢
Va 18 8618 thi & = pragrp—1ys¥ = 2er—r—1) VOit=1,2,... 1 nghiem.
Gia sit (x,y) 1A nghiém cia phuong trinh (5.1). Theo bé dé 5.4 t6n tai
D=piy=q. Tr d6 ;
Pi — dg? = -1.
‘Te bd dé 1 rit ra (—1)? 4 Qiga = -1 > Qin = 41. Vi Qigs # —1 nen Qiyn
va i chin. Theo bé dé 5.1 tn tai k € N sao choi +1 = kr +i=kr—1vak
‘Thanh thir néu r chn thi kr luon chdn do d6 phuuong trinh vo nghiém.
Trong truvng hop r lé ly luan tuong tw nbuv trong truéng hop phuong trinh
a? — dy? — 1 tit cd cdc nghiém phai cé dangx = per—1,y = der—1 trong d6 kr 1
ia khi k 18 hay 2 = p(aep—p1) ¥ = Qatr—r—1) VOI t=1,2,
V.I Phan tich mét sé ra thiva sé Cho s6 nguyén duong n.Ta c6 nha
sau : Néu tim duoc hai s6 nguyen duong théa man x? = y? (mod n) véi x —
a-+y khong chia hét cho n. Khi d6 u = (x—y,n) vav = (+y,n) Ia céc ude k
tdm thutng ( tic 1A khong bing 1 hodc n cian), That vay ta c6 (x — y)(@ + y)
hét cho n. Vi x-y kh6ng chia hét cho n nén u # n, Neu u =1 suy ra e+ y chi
cho n, trai gid thiét. Tuong tv # 1.
« Gid sit pg, gk, Pe, Qe A c&e 86 06 duge khi tinh cdc gidn phan cla Vd.
dinh ly ta c6
—1)*"Qk41 (mod n)
Néu ta tim duge k lé va Qi+1 = s? 1a sO chinh phuong thi ta c6 thé ding h
u=(p, —5,n),v = (pe + 5,7) 1a cdc ude cha n néu ching khéc 1 na chinh n.
vay thuat todn nhu sau:
- Trong day Q; voi k chan ta nhat ra céc sO chinh phuong.
- Gid sut Qy = s?, k chain : xét cée sO py +5. Kiém tra xem 06 s6 nac
hét cho n khong
-Néu ching khong chia hét cho n thi ta ding thugt todn O co lit dé tim
(pe + 8,7), v = (py — 8,7). Khi d6 u,v chinh 1a cfc thita s6 cha n
Vi du 6.1 Phan tich 1047 ra thia sO. Ta c6 Qi = 13,Q2 = 49 =
©6 py = (-1)?Q2 (mod n), py = 129 Vay (129 - 7,1037) = (122,103
61, (129 + 7, 1037) = (136, 1037) = 17Ta c6 61.17=1037.
Vi du 6.2 Phan tich ra thita s6 1000009. Ta c6 Q: = 9,Q2 = 445,¢
873, Qq = 81 = 9" Tuy nhien ps + 9 = 2000009 +9 chia hét cho 1000009. Ta lz104
tuc tim céc sO Q, chinh phuong ma k chin, Ta tim duge Qig = 16 = 42. Khi d6 pyz =
494881. va (494881 — 4, 1000009) = 293, (494881 + 4, 1000009) = 3413. Thanh thir
1000009 cé6 hai u6c phan biét 1a 293 va 3413. Ta cling thay (293)(3413)=1000009.MOT SO PHUONG TRINH DIOPHANT PHI TUYEN
Dang Hing Thang
I. Phuong trinh Pitago Phuong trinh Pitago 14 phuong trinh sau
eyya2
Bo ba s6 nguyén duong (x,y, z) théa man (1) duge goi 1A mot bo ba Pitago.
Ro ring néu (c,y, z) [A mot bo ba Pitago thi véi moi d € N*, (de, dy, dz)
1a mot bO ba Pitago. Vi thé ching ta chi cin tim céc bo ba Pitago (x,y, z)
(w,y, 2) = 1. Mot bo ba Pitago nhu vay goi 1A mot bd ba Pitago nguyen thiy.
BG dé 1 Néu (c,y, z) 1A mot bo ba Pitago nguyen thay thi 2, y, z doi mot ng)
t6 cling nhau. Hon nita, z,y khong cing tinh chn lé va z Ie.
Chitng minh Gia sit (x, y) > 1. Néu pla sO nguyen t6 v6i px, ply thi p2|a?+:
2? + plz. Diéu dé trai voi gid thigt. Vay (c,y) = 1. Tuong tr (x, z) = 1,(y,z)
Vi (¢,y) = 1 nen «,y khong thé cing chin. Gia sit ching cing 18. Kh
a? = y? = 1 (mod 4) + 2? =2 (mod 4). Diéu may khong xdy ra. Vay 2,y KI
cing tinh chan lé. Do dé z Ié.
Vi vai trd cia (@,y) binh ding nén khong gidm téng quét ta gid thiét y chéin
Dinh ly 1 Bo ba (z,y, z) 1A mot bo ba Pitago nguyen thiy (véi y chan) né
chi néu né cé dang
c=m—r?
y=2mn
z=m int
tong dé m,n Ja cde sO nguyén duong m > n, (m,n) = 1 va m,n khéc tinh cha
Chitng minh Gia sit (x, y, z) 18 bO ba Pitago nguyén thity. Ta 06 y? = 2? —:
(z +a)(z—2). Via,z lé va y chan nen z +a = 2,2 —a = 2t,y = 2h, Thay
ta duyoc h? = It.Ta c6 z =1 + t,2 =1—t. Theo bé dé (x, z) = 1 (I, t) = 1.
tén tai m,n sao cho 1 = m?,t = n? + h = mn. Vay 2,y,z 6 biéu dién da
Hon nifa vi z 18 nén m,n khéc tinh chén 18. Néu 06 s6 nguyen t6 p véi p|m, pl
p'|m?, p*|n? > pla, plz Mau thudn. Vay (m,n) = 1.
Pio lai néu (x,y,z) cd dang trén thi dé kiém tra chiing 1a mot bd ba Pitago
ching minh né 1A mot bd ba Pitago nguyen thiy ta chi cin chimg minh (2, z)
‘That vay gid sir 6 sO nguyen t6 p voi p|x,p|z. Suy ra pla + z = 2m?, plz —
Vi z lé nén p Le. Vay plm?, p[n? — plm, pln > (m,n) > 1. Mau thuan .
Vi dy Lay m = 2,n = 1 ta duge bd ba Pitago nguyén thiy nhd nhat (3.
Lay m = 5,n = 2 Khi d6 theo cong thie trén ta thu duoc bd ba Pitago nguyen
(21, 20, 29)106
Il. Phuong trinh Feema . Ben Ié cia mot cuGn sch s6 hoc cla Diophant
xudt ban yao nam 1637, ngudi ta da tim thay Fecma da viét nhu sau :” Phuong trinh
a" +y" = 2" Khong c6 nghiém nguyén duong véi n > 3. Toi da tim duge mot céch
chtmg minh tuyét di¢u diéu khang dinh nay nhumg vi lé séch qué nhd nén khong thé
trinh bay duge”. Phuong trinh 2” +4" = 2" duge goi la phuong trinh Fecma. Khang
dinh:” Phuong trinh <" + y" = z" khong c6é nghiém nguyén duong véi n > 3” duge
goi 1a dinh ly lén Fecma. Dinh ly nay sau méi duge chimg minh d4y di nam 1995
béi Wiles. Ngudi ta khong tin Fecma da ching minh dugc dinh ly nay mot cach chinh
xéc.
Dinh ly 2 Phuong trinh
aityt=2? (my
Khong c6 nghiém nguyen duong. Tir dé suy ra dinh ly 1én Fecma dung véi n = 4.
Chitng minh Gia sit phuong tinh (2) c6 nghiém. Goi (zo, yo, 20) Ja nghiém sao
cho zo 1a nhé nhat. Ta c6:
i) (xo, yo) = 1. That vay néu tréi lai goi p 1a witoc nguyen 16 chung cla xo, yo. Ta
©6 pila} + uo = 23 — P?|20 > #0 = pei, wo = PUL, 20= Pa > wt + uf = 2}. Vay
(x1, yx, 21) IA nghiém véi 2, < 2p. Mau thudn.
ii) Vay (23, y, zo) 1a mot bo ba Pitago nguyen thiy. Gia sit yo chan, xo lé. Khi
d6 theo dinh ly 1 ta cé
x3 =m? —r? (72)
ye = 2mn
zy =m? +n?
trong d6 m,n la cde s6 nguyén dutong m > n, (m,n) = 1 va m,n Khéc tinh chin 18.
Ty (3) suy ra (zo, n, m) lap thanh bd ba Pitago nguyén thiy. Lai theo dinh ly 1
a =a? - 0?
n= 2ab
maa? +b (73)
trong dé a,b IA céc s6 nguyen duong a > b, (a,b) = 1 va a,b kh4c tinh chan Ie.
Gid sit yo = 2ys. Ta c6 th (3) yB = dy? = 2mn = dab(a? +0?) 4 ye =
ab(a? +b?) = abm. Lai cé (a,b) = 1 (a,m) = (b,m) =1> a =a2,b=i,m=
mj. Thay vao (4) ta dugc m} = a4 + bf. Vay (a1,bi,7m1) Ja nghiém cia (2) v6
mi < m3? =m < m? +n? = 2p. Mau thudn,
Hé qua Dinh ly 16n Fecma ding voi n = 28,5 > 2.
That vay suy tir 2 + y= 22° > (2?) 4 (y2?)4 = (224,
Ménh dé Néu dinh ly Fecma lén ding cho moi s6 nguyén t6 1é p thi né din:
V6i moi n > 3.
Chitng minh Theo dinh ly wen ta chi can ching minh véi tudng hop n c6 ué
nguyen 6 lé p. Gid sit n = mp. Khi d6 2” + y" = 2" > (2™)P + (y™)P = (2)
Mau thuan vi dinh ly Fecma lén ding cho moi s6 nguyen t6 lé p.
Ole da chimg minh dinh ly Fecma 16n vdi n = 3, Diricle voi n = 5 nam 182
va Lame v6i n = 7 nam 1825. Nam 1993 di chimg minh dinh ly Fecma v6i moi s
nguyen t6 p < 4.108.Dinh ly 3 Phuong trinh
khong c6 nghiém nguyén duong.
Chitng minh Gia sit phuong trinh (5) ¢6 nghiém. Goi (x0, yo, 20) IA nghiér
cho zg 1a nhé nat, Ta c6:
i) (vo, yo) = 1. That vay n€u tréi lai goi p 1A uttoc nguyen t6 chung cia zp, y
£6 piled — yg = 23 + p?l20 + a0 = per, yo = Pyi, 20 = pa + af — yf = 22,
(#1, y1, 21) A nghiém v6i 2 <2. Mau thudn.
ii) Ta c6 (x8)? = (3)? + 29. Do d6 (ug, zo, 23) IA bd ba Pitago nguyen thay
a) Néu yo Ié. Theo dinh ly 1 t6n tai m, m lA cdc s6 nguyen duong m > n, (m,n
ya m,n khac tinh chan 1é sao cho 43 = m? ~ n?, 22 = m? +2. Suy ra mt —
(zoyo)?. Vay (m,n, coyo) [A mot nghiém cia (5), Nhuumg m? < m? +n?
m mip > m=p— m2 p( dom > 1 va p nguyen 16).
Mau thudn .
+Vayl s thih = 1. X
« Gia sit h = p'g, (q,p) = 1. Néug > 1 thidoa = 1 (mod p) néna’—1 = (0
vi (b,p) = 1. Vay a —1 =1 (mod n) trdi gid thiét h 1a bé nhat. Vay h = 7
. Ta c6 b6 dé
Bé dé Véi moi n EN
a” —1=p"A,(A,p) =1
Chimg minh quy nap theo n. Véi n = 0 ding. Gia sit ding vi n. Dat b = al
ye
a P-L =(b-1Y(P I +- +1)
oR
Vio = 1 (mod p) va p 18 nén dé thay B chi chia hét cho p ma khong chia
p®. Do dé a?! — 1 = p"*"414, (A, p) = 1.B6 dé duge chig minh
Theo bé dé ta c6 a —1 = p't"A,(A,p) = LVaytt+u>s+t>s-
Vay ¢ bé nhdt At = s-useh=p*.66
Tré lai tru’ng hop r bat ky. Khi 66 a" = 1 (mod n) + a! = 1 (mod p) +h =
Ir. Dat b= a". Via" = b! dé thay cap cla mod p) IA 1 va 1 1a cp cia b (mod n).
Vay theo tring hop dac biet r = 1 4p dung d6i véi b ta c6
jaf 1 nurs
~ ) p= névucs
Vay h= rl. Dinh ly duge chimg minh.
Tém lai viéc tim c&p cha mot s6 theo mod n duge quy hoan toan vé tim cp theo
modun nguyén 16.
Vi du Xét s6 Feema F = F, = 2°"+1,n > 1. Chung minh ring F 1a s6 nguyen
16 khi va chi khi
BPW gy
chia hét cho F.
Gidi Dé thay F khong c6 dang 12k +1, Do dé néu F 1A sO nguyén t6 thi 3 1 so
khong chinh phuong (mod F). Vay 3°°-))/? = —1 (mod F) tie 1a 3("-2)/2 4.1 chia
hét cho F.
Dio lai gid sit
3(F-D 2-1 (mod F). (ay
Ty (11) suy ra 37-1 = 1 (mod F). Goi h la cp cia 3 (mod F). Khi d6 h|F—1 = 2”
- Vay k= 2t,t <2". Néut < 2"—1 thi h|(F—1)/2 do d6 3*-0/? = 1 (mod F)
mau thudn v6i (11). Vay t = 2" h= F-1. Vihjo(F) nen F -1/6(F) >
F-1=(F). Vay F 1 s6 nguyen 6.
Phuong trinh déng du Cho f(x) 1a mot da thitc hé sO nguyen va m 1a mot
sO nguyen duong. S6 nguyén a duge goi 1a nghiém cla phuong trinh déng di
f(z) =0 (mod m) (2)
néu f(a) =0 (mod m).
. R6 rang néu a [A nghiém cia (12) thi véi moi b = @ (mod m) b cing [a nghiém
cla (12). Do d6 hai nghiém déng du (mod m) duoc déng nhat v6i nhav. N6i cach
khdc ta chi xét céc nghiém phan biét (mod m).
Ging nhu v6i phuong trinh dai sé ta quan tam dén sO nghiém cia mot phuong
inh déng du.
Dinh ly Cho da thie f(x) = anz"™ +--+ a1x +.a9 hé s6 nguyen . Xét phuong
tinh déng du
S(z) =0 (mod p) (13)'
trong d6 m = p IA mot s6 nguyen 16. Néu phuong tinh (13) c6 n +1 nghiém phan
biet (mod p) thi moi hé s6 a;(é = 0,1,2,...,.) déu chia hét cho p. Noi ring khi 46
f(a) =0 (mod p)¥Va eZ
Chitng minh Chimg minh quy nap theo n. Véi n = 1 khing dinh ding. That
vay gid sit a,2; + a9 = 0 (mod p),a;x2 + a9 = 0 (mod p) va 21 = az (mod p).
Tr¥ hai vé suy ra ay(2 — 22) = 0 (mod p) + a; =0 (mod p) -+ a9 = 0 (mod p)
Gia sit khing dinh ding v6i moi da thic bic k < n.Gid sit phuong trinh (13) 6
n +1 nghi¢m phan bit 21,....2,4; (mod p). Xét da thite g(x) = f(x) — a,(2 —2})..(e — 2p). Ta 06 deg(g) v6i moi (hk) € A. Bay git
7 €N sao cho
1
o
0 thi phuong trinh (68) cé mot nghiém 13
z= (-1)lgn-asy = (-1)"Pra
Néu b < 0 thi phuong trinh (68) cé mot nghiém 1a
2 (-1)" Gnas = (1)!
Vi du 5.1 Gidi phuong trinh 3420 — 123y = 15
Gidi Vi (342, 123) = 5 nén phuong tinh da cho tong duong voi L142 — 41
Ta biéu dién sO 114/41 thanh lién phan sé100
Ta cé
114 = 2.41 + 32
41 =1.32+9
32=3.9+5
9=1544
5=1441
4=41
Do vay
62
oe = 2; 1,4]
3 = 213,114)
Ta c6 n = 5,pa/g4 = [2,1,3,1,1] = 25/9. Vi b = —41 < 0 nén mot nghiém cia
phuong trinh 114¢ — 41y = 1 1A ¢ = q = 9,y = 25. Suy ra mot nghiém cia phutong
tinh 114% — 4ly = 5 A 2 = 5.9 = 45,y = 5(25) = 125. Nghiém téng quat cla
phuong trinh d& cho [a
x =45+41t
y = 125+4114t
voit eZ.
b) Phuong trinh 2? — dy? = +1
B6 dé 5.1 Cho d a s6 khong chinh phuong. Gia sit Pe, Qu, ax, ax Ia cdc sO xéc
dinh trong vigc tim Khai trién lien phan s6 cba Vd ( xem bé dé 3.5 ).
oy = AAV) 9 tay]
Qn
Prat = xQk— Pr» Quer = (d— Phs1)/Qe,
Ok = eae ax41 = [ary]
+
Gia sit py /gy 1A gidn phan thit k cla Vd. Khi d6
Pk ~ adh
Chitng minh Vi Vd = ag = (a0; 41, 22.55; 4-441] nen theo dinh ly ta c6
11k
Va = ay = Sethe + Pho
OR + k—-1
Vi on41 = (Prgt + VE)/Qu4r ta 06
Va — Petit Va)pe + Qe 1Pk-1
(Pera + Veer + Qin %-1
7g = (Pride + Qu si%—1)Vd = (Pe4iPe + QesrPe1) + PVETur dé suy ra ( dovd ¢ Q)
ng = PeviPe + QeriPe—1s Peridk + Qerie-1 = Pre
Tir d6 ( nhan phuong trinh ddu véi q,, phuong tinh tht hai véi pz, rdi rir cho
ta duoc
Ph — gg = (Peae—1 — Pk-19k)Qe+1 = (—1) Qasr
Dinh ly 5.1 Gid sit chu ky cia biéu dién lien phan sé cia V/d a r. Goi pp,
gidn phan thir k chaV/d. Néu r chan thi x = pia, y = er—1, (t = 1,2,...,) any
cha phuong trinh Pell x? — dy? = 1. Néurlé thi 2 = porpi,y = Qoer—1, (t= 1,
1& nghiém cia phuong trinh Pell 2? — dy? = 1.
Chiing minh Vi Jd = 0+ Vd/1 nén Qo = 1 Quer =Qo =1 Vk. Th
dé 1 ta c6
Pir—1 ~ bya = (—1)" Qin = (-1)"
‘Thanh thir néu r chan thi pj,-;—dqp,_) = 1 vk € Nnéurlé thi thi p3,,_,~dq3,
1,(t=1,2,...)4
B6 dé 5.2 Q; #1 voi m s2y... VA Qy = 1 khi va chi khi k chia hét c
Chimg minh Gia sit tén tai i dé Q; = —1. Suy ra a; = ~P,- Vd. Vi
biéu dién lien phan sO tun hoan ngay tir déu nén —1 < (ai)! = —P; + Vd <
aj = —P,—Vd>1. Suy ra
Vd
n,(m,n) = 1 va m,n Khéc tinh chan 1é sao cho 43 = 2mn,a2 = m?-
Vay (rm, n, xo) IA mot bd ba Pitago nguyén thity.Theo dinh ly 1 t6n tai cc sO ng
duong a > b,(a,b) = 1 va a,b khdc tinh chan lé sao cho zo = a? + 8? con
a? — bn = 2ab hodc m = 2ab,n = a? — B. Trong moi trudng hop ta luc
mn = 2ab(a? — b?) —+ yf = 2mn = dab(a? — b) -> y? = ab(a? — b*). Vi (a,b)
nén (a, a?—b?) = 1; (b,a?—b?) = 1. Vaya =a?,b = bi, 0?—B? =r? af 04 :
Vay (a1, 1,7) 1a nghiém cia (5). Nhuung a; < a? +b} = a+b b, (a,b) = 1 va a,b khac
chan [é sao cho 2y3 = 2ab,a3 =a? +0? +a=r?,b=s? + af=r44s4 ws
dinh ly 2.
Vi du 2 Ching minh ring phuong trinh 24 + 4y4 = 2? khong 6 nghiém ng
duong.
Gidi Gia sit phuong trinh c6 nghiém. Goi (zo, yo, zo) IA nghi¢m v6i 2
nha.Tuong wr nhu tren ta c6 (z9,yo) = 1.Gid sit zo chin xg = 2h. Thay
16k* + dug = 22 + zo = 2h,4k4 + yf = bh? Vay (yo,k,h) 1 nghien
h < 2h = 2. Mau thudn.Vay zo 1é. Ta c6 (23)? + (248)? = 23. Do zo
(xo, yo) = 1 nen (22, 242) = 1. Suy ra (x2, 2y2, 29) IA bd ba Pitago nguyén thay
d6 t6n tai cc s6 nguyen duong a > 6, (a,b) = 1 va a,b khéc tinh chiin 18 sac
2yg = 2ab, 23 = a? — b? Sa =r?,b = s* of = rt — s4 wi voi dinh ly 3.
Vi du 3 Gidi cdc phuong trinh:
1. at -Qyt=1
2. af —2yt =108
Gidi
1. vt — 2yt = 1 a + (y2)t = (y4 + 1)?. Te dinh ly 2 suy ra phuong winh vo
nghiem.
N
. a4 — 2yt = -1 & (y?)t— at = (yt — 1)? . Tir dinh ly 3 suy ra ta phi c6
(yf -1) =0 + y=1-+a%=1, Vay phuong tinh cé nghiem duy nhat
r=y=l.
Il. Phuong trinh kiéu Feema
Xét bai todn sau: Cho s6 nguyén duong n > 2. Tim tat cd c&c s6 nguyen duong
(a, b,c) phan biét sao cho a”, b",c" 1A mot cp s6 cong.
Baj toan nay tuong duong véi tim nghiém nguyén duong x 4 y cia phuong trinh
a” fy" = 22? (75)
Phuong trinh (6) goi JA phuong trinh kiéu Fecma(Fermat-like equations).
1. Xét trong hop n = 2. Phuong trinh (6) w thanh 2? + y? = 227. Ta chi
cén xét bd nghiém (2, y, z) nguyén thily tte 14 (x,y,z) = 1. Ta cé a, y khong
cing chfin.Gia sit x 1é. Suy ra y Ie. Vay vé trai dng du 2 mod 4 vay z lé. Néu
plz, ply > plz 3 p= 1. Vay (x,y) = 1. Gid sit a > y.Dat u=(x+y)/2,
(@@-y)/23wW4v=2. (ey) =le=uteysu-v 3 (uv)=
Vay (u,v, 2) 18 bd ba Pitago nguyen thay. Vay
u=m? —n?(=2mn)
v = 2mn(= m? — n?)
z=m +n?
trong d6 m,n Ja cdc s6 nguyén duong m > n,(m,n) = 1 va m,n khdc tinh
chin 1é hay
z= m —n? +2mn= (m+n)? — 2n?
z= m= + rn?
Vi vai trd x,y binh ding nén ta két luan nghiém 1a
a= (m+n)? —2n?
y= (min) — 2m?
zem tn?
8 d6 m,n la céc s6 nguyen duong nguyén t6 cing nhau va m,n khéc tinh chin
le.
V6i m = 2,n = 1 ta duge bd ba sO chinh phyong (1,25, 49) lap thanh mot caf
s6 cong.
2. Xé truudng hop n > 2. Fecma da chuting minh rang ba s6 dang a*, b*, ct khong
thé lap thnhf c&p sé cong. Euler chuting minh ring 3 sO dang a, b3,c? khong
thé Jap thanh cap s6 cong. Méi day (1997) Merel va Darmon da chimg mintvoi mgi n > 2 khong t6n tai ba sO nguyen duong (a,b,c) phan biét sac
a”, B",c" 1a mot cap sO cong.
Chui thich Nha toan hoc Euler di phéng doan ring phuong trinh Fecma «
big
attytyctadt
ciing khong c6 nghiém. Tuy nhién nam 1988 nha todn hoc Elkies da chi ra
phéng doén tren 1a sai bing céch chi ra mot nghi¢m sau day
26824404 + 15365639" + 18796760" = 20615673".
IV. Biéu dién sé nguyén dwong thanh téng cdc binh phwong
Ce nha todn hoe cha nhiéu thdi dai di quan tim t6i bai todn bidu dién
sO nguyen duong thang téng c4c binh phusng (tng cdc sé chinh phuong).
phant,Ferma,Buler, Gauss va Lagrange IA nhimg nha toan hoc da c6 déng gép 161
bai toan nay.
1. Biéu dién sé nguyén dudng thanh téng cua hai binh phuo
Ta xét bai toén: Sé nguyen duong nao biéu dién dugc thanh téng cla hai
phuong tic 1a
V6i n nao thi phuong trinh 2? + y? = n c6 nghiém «,y EN.
Dinh 1y 4 Cho p IA s6 nguyén t6. Khi d6 phuong tinh 2? + y? = p c6 ng
ty nhién khi va chi khi p khong c6 dang 4k + 3.
Chitng minh Gia sit phuong trinh c6 nghiém (x,y). Né&u p = 4k+3 + ple,p
pp. Mau thudn. Nguge lai gid sit p khong c6 dang 4k +3. Neu p = 2 thi |
la nghiem. Xét p = 4k + 1.Vi —1 1a s6 chinh phuong(mod p) nén tén tai a €
a? = —1 (mod p). Dat q = [/p]. Xét (q+ 1)? 86 sau {x + ay}, a = 0,1,..49
. Vi (g+1)? > p nen t6n tai (21, y1) # (2, ya) sa0 cho 2 +ay, = @2-
(mod p) + (2, — 12) = a(y2 — y1) (mod p) + u? = av? = —v? (mod z
w+? =0 (mod p) 6d6 u= |ay —29| << VB; v=|u—ml 1 1a sé nguyén duong v6i phan tich ti¢u chudn
n= QTp} Taft
trong d6 pj = 1 (mod 4), q =3 (mod 4).
Khi d6 n biéu dién duge thanh téng cia hai binh phuong khi va chi khi t;
chin v6i moi é.
Ching minh Diéu kien cin: Gid sit n biéu dién duge thanh téng cia hai
phuong va gid sir q 12 ude nguyen t6 clan, g = 4k+3 vag c6 86 mi t la s6 18. K
n=22 +y? = gb voi (b,g) = 1. Theo bd dé2 2 = n,y=qu > att+y=110
néut > 2. Sau mot s6 hitu han buéc ta din dén x} + yz = gb, Theo bé dé 1, ta c6
mau thudn,
Diéu kién di:Goi D 1a tap cdc s6n biéu dién duge thanh tng cia hai binh phuong
. Gia sir ¢; IA sO chin v6i moi 4. Dat m = 2"Tp$. Ta c6 2 € D, pi € D do dé theo
bé dé 2 me D. Vay tén tai x,y nguyen duong sao cho x? +4? = m.Vi t; IA s6 chin
V6i moi t nén Tg! = h?. Thanh thir n = mh? = (wh)? + (yh)®. Chimg t6 n € D.
2. Biéu dién sé nguyén duong thanh téng céa ba binh phwong
Ta xét bai todn: SO nguyén duong nao biéu dién dugc thanh téng cia ba binh
phuong tic 1
V6i n nao thi phuong trinh «? + y? + 2? =n c6 nghiém 2, y,2 EN.
Dinh ly 6 Néu n cé dang n = 4"(8k +7), m,k EN thi n khong biéu dién duge
thanh téng cia ba binh phuong.
Chitng minh Gia sir wai lain = 4"°(8k +7) = a? +y? + 2”. Ta théy 2?
a € {0;1;4} (mod 8) do dé n = 2? + y? 4+ 2? = a € {0,1,2,3,4,5,6} (mod 8).
Né&u m > 0 thi n = 0 (mod 4) do d6 2? + y? + 2? = a € {0,4} (mod 8) >
2? +y? +22 =0 (mod 4). Viz? =a € {0;1;} (mod 4) wy? ays2s
(mod 4) + @ = 221, y = 2y1,z = 2m 3 22 + y? + 22 = 418k +7). Tigp tuc
nhu thé ta din dén x2, + y?, + 22, =8k+7=7 (mod 8). Mau thuin.
Diéu ngugc lai cling ding ufc 1a néu n khong c6 dang n = 4(8k +7),m,k EN
thi n biéu dién duge thanh téng cia ba binh phuong. Ching minh khé nén ta cong
nhan. Nhu vay ta c6 dinh ly sau
Dinh ly 7 SO nguyen duong n biéu dién duge thanh téng cla ba binh phuong
khi va chi khi n # 4""(8k +7) v6i ky m EN
Tiép theo ta xét bai todn :Biéu dién duge thanh t6ng cia ba binh phuong, trong dé
c6 hai binh phuong tring nhau tic 1a tim n dé phuong tinh n = «? + 2y? c6 nghi¢m
tu nhién.
Bé dé 4 Néu pix + 2y? va p 1a sO nguyen 16 p = a € {5,7} (mod 8) thi
pix ply That vay néu wai lai thi (x, p) = (y,p) = 1 2? = —2y? (mod +)z?-1 =
(—2)@-D/2yP-1 _, (—1)(®-1/29P-1/2 = 1 (mod p). Néu p = 8k +5 thi 2 IA se
khong chinh phuong (mod p) con p ~ 1/2 = 4k +2 chin do d6 (—1)®-1)/?gp-1/2
—1 (mod p). Mau thudn. Néu p = 8k +7 thi 2 1a sO chinh phuong(mod p) cor
(p — 1)/2 = 4k +3 18 do d6 (—1)®-Y/29P-1/2 = _1 (mod p). Mau thuan.
Ky hiéu D 1a tap hop cdc s6 n dé phuong trinh n = x? + 2y? c6 nghiém ty nhién
Dinh ly 8 Gia sit n = p la sO nguyen t6. Khi d6 p € D khi va chi khi p = ¢
hodc p = 1,3 (mod 8)
Chitng minh Gia sit phuong tinh cé nghiém (2, y) va p = £5,7 (mod 8). Thec
b6 dé 1 x chia hét cho p , y chia hét cho p. VE trai chia hét cho p? . Vo ly
Dao lai: Néu p = 2 thi'2 = 0? +2.12.Xé p = 1,3 (mod.8). Khi d6 —2 1a s¢
chinh phuong (mod p) ( Suy ti 2 14 chinh phutong (mod p) khi va chi khi p = +)
(mod 8)). Vay t6n tai a € N théa man a? = —2 (mod p). Xét tap {x + ay)
wrong d6 x = 1,2,...,m:y = 1,2,...,.m voi m = [Vp]. Tap nay c6 (m +1)
s6 va vip < (m+ 1)? nén t6n tai (1,41) # (x2, y2) dé ay + ay, = xp + ay,
(mod p) + (1 — 22) = a(y2— 1) (mod p) + (1 — 22)? = a?(y2 11) (mod p)
Date = |r — aal,y = ly - yl. eb a? cm < gy
key..tn-1 (4)
Qué trinh nay c6 thé thuc hién vi moi bién sO x; trong vai trd cia tm. Nhumg
chi d6i véi mot bign - bin 1m nhat 18 c6 thé xdy ra (4) va ta thu duge nghi¢m méi
(x1, 22, ,@),) “nhd hon” nghiém ci (tint ty theo téng céc bién); nhu vay, theo da s6 1
cc nghiém tang len va ta c6 cay nghiem.
Tiép theo, trit nhimg trudng hgp dac biét, ta sé gid sir rang 7) < 2p S++: < Mm.
Ta sé n6i nghiém (21,22, ,7,) 1 nghiém g6c (nghi¢m co sd), néu
ae4-.-ta2_,>a—n? hay wy