CHUYÊN ĐỀ V

BÀI TOÁN HỘP ĐEN TRONG MẠCH XOAY CHIỀU

A. PHƯƠNG PHÁP GIẢI

Để giải được các bài toán loại này, cần nắm chắc các dấu hiệu về pha, điện áp của các đoạn mạch
và một số đặc điểm của mạch RLC để nhận biết hộp đen.
1. Dựa vào độ lệch pha ϕx giữa điện áp hai đầu hộp đen và dòng điện trong mạch.
a) Hộp đen gồm một phần tử:
- Nếu ϕx = 0: hộp đen là R.
π
- Nếu ϕx = : hộp đen là L.
2
π
- Nếu ϕx = − : hộp đen là C.
2
b) Hộp đen gồm hai phần tử:
π
- Nếu 0 < ϕx < : hộp đen gồm R nối tiếp với L.
2
π
- Nếu − < ϕx < 0 : hộp đen gồm R nối tiếp với C.
2
π
- Nếu ϕx = : hộp đen gồm L nt với C và ZL > ZC.
2
π
- Nếu ϕx = − : hộp đen gồm L nt với C và ZL < ZC.
2
- Nếu Nếu x = 0 : hộp đen gồm L nt với C và ZL = ZC.
ϕ
2. Dựa vào điện áp hiệu dụng của các đoạn mạch
- Nếu hiệu hiện thể của đoạn mạch MN lớn hơn hiệu điện thế toàn mạch: UMN > UAB: toàn mạch phải có
đồng thời L và C.
- Mạch R nt L hoặc R nt C thì U được tính: U 2 = U 2L + U 2R hoặc U 2 = U C
2
+ U 2R .
3. Một số đặc điểm khác
- Nếu mạch xảy ra hiện tượng cộng hưởng dòng điện ( ϕ = 0 , Imax, Pmax) thì trong toàn mạch luôn phải có
đồng thời L và C.
- Nếu có công suất tỏa nhiệt thì trong mạch phải có R hoặc cuộn dây có điện trở thuần r.

B. BÀI TẬP
1. Tự luận
Bài 1
Nhiều hộp kín giống nhau bên trong chỉ chứa một phần tử R,L,C lấy một hộp kín cho mắc vào một điện
trở có R = 60Ω khi dó cường độ dòng điện trong mạch chậm pha 600 so với hiệu điện thế. Hỏi trong hộp
kín chứa phần tử nào? có giá trị bao nhiêu?
Bài 2
Cho đoạn mạch xoay chiều chỉ chứa hai phần tử R,L,C, cường độ dòng điện trong mạch nhanh pha hơn
hiệu điện thế 1 góc 300
1. Xác định hai phần tử trên.
2. Cho U = 40V, I = 0,8 A, f =50Hz. Tìm gía trị của hai phần tử.
Bài 3 ĐH SPVinh 2000

1
Cho mạch điện như hình vẽ, C = 10-3/9π F, đoạn mạch X gồm hai C R
X
trong ba phần tử R,L,C ghép nối tiếp nhau , đặt vào hai đầu đoạn
A B
mạch có U = hs.
π
1. Khi R = 90Ω thì u AM = 180 2 sin(100πt − ) V,
2
u MB = 60 2 sin(100πt ) V,
a) Viết biểu thức của hiệu điện thế hai đầu đoạn mạch
b) Xác định các phần tử và giá trị của chúng trong hộp X
2. Cho R biến đổi từ 0 đến vô cùng
a) R = ? thì P đạt giá trị cực đại . Tìm R, Pmax
b) Vẽ đồ thị biểu diễn sự phụ thuộc của công suất vào R
Bài 4 ĐH GTVT 2000 V1 V2
Cho đoạn mạch như hình vẽ, các hộp kin chỉ chứa hai trong 3
phần tử R,L,C, ghép nối tiếp nhau. Khi mắc vào hai điểm A,M A X Y
một nguồn một chiều thì Ampe kế chỉ 2 A, Vônkế 1 chỉ 60V. A M B
Khi mắc vào hai điểm AB nguồn xoay chiều hình sin có f
=50Hz, thì ampe kế chỉ 1A, các vôn kế chỉ cùng giá trị là 60V, hiệu điện thế các vônkế vuông pha nhau.
Hộp X,Y chứa gì? xác định giá trị của các phần tử.
Bài 5
Có một đoạn mạch ghép nối tiếp AMB chứa hai linh kiện nào đó thuộc loại cuộn cảm, tụ điện, điện trở,
khi tần số dòng xoay chiều qua đoạn mạch AMB bằng 1000Hz người ta đo được các hiệu điện thế hiệu
dụng UAM = 2V, UMB = 3 V, UAB = 1V và cường độ dòng điện hiệu dụng I = 10-3A, giữ cố định UAB
tăng tần số lên quá 1000Hz thì người ta thấy cường độ dòng điện hiệu dụng trong mạch AMB giảm
1. Cho biết đoạn mạch AMB chứa những gì
2. Cho biết đoạn mạch AM,MB chứa những gì, tính độ lớn của chúng
Bài 6 ĐH Mỏ Địa Chất 99
Cho đoạn mạch nối tiếp ABC gồm một cuộn cảm (AB) và tụ điện C (BC) mắc hai đầu AC với nguồn
xoay chiều vào hiệu điện thế hiệu dụng không đổi U = 10V tần số f = 50Hz được các hiệu điện thế hiệu
dụng UAB = 10, UBC = 10V, cường độ dòng điện hiệu dụng trong mạch là I=0,01A
1. Tìm điện dung của tụ điện
2. Tìm điện trở thuần của cuộn cảm
3. Tìm độ tự cảm của cuộn cảm
4. Cho đoạn mạch trên vào hộp kín với các đầu dây ABC chìa ra ngoài ta không phân biệt được đâu
là đầu A,B,C đánh dấu các đầu một cách bất kỳ bằng các số 1,2,3 . Đấu nguồn xoay chiều nói
trên vào các đầu 2,3 qua một tụ điện C’ thấy cường độ dòng điện hiệu dụng trong mạch lớn hơn
0,01 A. Cặp 2,3 ứng với cặp đầu nào trong số các cặp AB,BC,AC
5. Đấu nguồn xoay chiều nói trên với hai đầu 1.2 qua tụ C’ được cường độ dòng điện hiệu dụng I 12
sau đó nối hai đầu 1,3 qua tụ C’ được cường độ dòng điện hiệu dụng qua mạch I13 với I12 < I13 ,
mỗi đầu 1,2,3 ứng với đầu nào trong các đầu A,B,C
Bài 7 ĐH Mỏ 1997
Cho đoạn mạch AC có các linh kiện R, cuộn cảm và tụ điện mắc nối tiếp B là một điểm trên AC
π
1. Cho biết u AB = 1sin(1000t ) V, uBC = 3 sin(1000t − ) V. Tìm uAC tại thời điểm t bất kỳ
2
2. Cho biết cường độ dòng điện qua AC: i = 1sin(1000t) mA, trong trường hợp này có thể viết i=
UAB/ZAB , i= UBC/ZBC được hay không, giải thích

2
 3. Giữ nguyên các linh kiện trên AC thay đổi tần số góc của dòng điện khi tần số góc f = 2000Hz
2 π
thì biểu thức của i=sin(2000t)mA, uAB = sin( 2000t + ) V,
3 6
2 π
u BC = sin(2000t + ) V. Tìm UAC tại thời điểm bất kỳ ? Trên AB, BC có những linh kiện
3 2
gì? xác định độ lớn của chúng
2. Trắc nghiệm
Câu 1> Trong mạch điện xoay chiều mắc nối tiếp gồm tụ điện C, cuộn dây thuần cảm L và hộp kín X.
Biết ZL > ZCvà hộp kín X chứa hai trong 3 phần tử Rx, Cx, Lx mắc nối tiếp. Cường độ dòng điện i và
điện áp u ở hai đầu đoạn mạch cùng pha với nhau thì trong hộp kín X phải có:
A. RX và CX B. RX và LX C. LX và CX D. Không tồn tại phần tử thỏa mãn
Câu 2> Một mạch điện xoay chiều gồm phần tử X nối tiếp phần tử Y. Biết rằng X và Y là 1 trong 3
phần tử R, C, cuộn dây. Đặt một hiệu điện thế hai đầu đoạn mạch u = 2Ucos ωt (V ) thì điện áp hiệu
dụng
UX = U 3 , UY = U và u nhanh pha hơn cường độ dòng điện i. Hai phần tử X và Y tương ứng :
A. Điện trở và cuộn dây thuần cảm B. tụ điện và cuộn dây không thuần cảm (ZL<ZC)
C. Điện trở và tụ điện D. Cuộn dây thuần cảm và tụ điện
Câu 3> Một đoạn mạch điện không phân nhánh chứa 2 trong 3 phần tử: Điện trở thuần, hoặc tụ điện
hoặc cuộn dây. Nếu mắc đoạn mạch vào mạng điện xoay chiều 220V - 60Hz thì điện áp hiệu dụng ở
hai đầu mỗi phần tử lần lượt là 325V và 105 V. Hai phần tử đó là:
A. Điện trở thuần và cuộn dây thuần cảm. B.Tụ điện và cuộn dây.
C. Điện trở thuần và tụ điện D. Tụ điện và cuộn dây thuần cảm.
Câu 4> Đoạn mạch điện xoay chiều AB chỉ chứa một trong các phần tử : điện trở thuần, cuộn dây hoặc
π
tụ điện. Khi đặt hiệu điện thế u = U 0cos (ωt + ) lên hai đầu A vả B thì dòng điện trong mạch có biểu
6
π
thức i = I0 cos (ωt − ) . Đoạn mạch AB chứa :
3
A. cuộn dây thuần cảm B. tụ điện B. điện trở thuần D. cuộn dây có điện trở
Câu 5> Một đoạn mạch xoay chiều có hai trong ba phần tử R,C hoặc cuộn dây thuần cảm. Điện áp hai
đầu mạch và cường độ dòng điện qua mạch có biểu thức: u = 100 2 cos 100π t (V) ;
i = 2cos (100π t- 0,25π) (A). Điện trở hoặc trở kháng tương ứng là :
A. L, C ; ZC = 100Ω; ZL= 50Ω B. R, L ; R = 40Ω; ZL= 30Ω
C. R, L ; R = 50Ω; ZL= 50Ω D. R, C ; R = 50Ω; ZC= 50Ω.
Câu 6> Cho đoạn mạch AB gồm biến trở nối tiếp với hộp kín X. Hộp X chỉ chứa cuộn thuần cảm L
hoặc tụ C .Điện áp hiệu dụng UAB = 200 2 (V) không đổi ; f = 50 Hz Khi biến trở có giá trị sao cho
công suất toàn mạch cực đại thì cường độ dòng điện I = 2(A) và sớm pha hơn u AB. Khẳng định nào là
đúng ?
10−4 1
A. Hộp X chứa C = F B. Hộp X chứa L = H
2π π
−4
10 1
C. Hộp X chứa C = F D. Hộp X chứa L = H
π 2π
Câu 7> Khi mắc một điện áp xoay chiều có giá trị hiệu dụng là 220V vào một dụng cụ P, thì thấy dòng
điện trong mạch có cường độ hiệu dụng bằng 0,25A và sớm pha 0,5π so với điện áp. Cũng điện áp
xoay chiều trên nếu mắc vào dụng cụ Q thì cường độ hiệu dụng cũng vẫn bằng 0,25A nhưng cùng pha
với điện áp vào. Xác định dòng điện trong mạch khi mắc điện áp xoay chiều trên vào mạch chứa P và
Q mắc nối tiếp.

3
 1 1
A. ( A) và trễ pha 0,5π so với điện áp . B. ( A) và trễ pha 0,25π so với điện áp.
4 2 4 2
1 1
C. ( A) và sớm pha 0,5π so với điện áp . D. ( A) và sớm pha 0,25π so với điện áp
4 2 4 2
Câu 8>Mạch điện xoay chiều AB gồm điện trở thuần R = 80Ω nối tiếp với hộp X. Trong hộp X chỉ
chứa một phần tử là điện trở thuần R’ hoặc cuộn thuần cảm L, hoặc tụ C. Biểu thức điện áp hai đầu
π
mạch u = 100 2cos(120π t + )V . Dòng điện qua R có cường độ hiệu dụng 1 A và trễ pha hơn u AB.
4
Phần tử trong hộp X có giá trị:
10 −3 1 6
A. R’ = 20Ω B. C = F C. L = H D. L = H
6π 2π 10 π
Câu 9>Cho một đoạn mạch điện xoay chiều gồm hai phần tử mắc nối tiếp. Điện áp giữa hai đầu đoạn
π
mạch là: u = 100 2cos(100π .t − )V và cường độ dòng điện trong mạch có biểu thức
2
π
i = 10 2cos(100π .t − ) A . Hai phần tử đó là?
4
A. Hai phần tử đó là RL. B. Hai phần tử đó là RC.
C. Hai phần tử đó là LC. D. Tổng trở của mạch là 10 2 Ω
π
Câu 10>Một đoạn mạch điện đặt dưới hiệu điện thế u = U 0 cos(ω.t − ) V thì cường độ dòng điện qua
4
π
mạch có biểu thức i = I 0cos(ω.t + ) A . Các phần tử mắc trong đoạn mạch này là:
4
A. Chỉ có L thuần cảm B. Chỉ có C C. Chỉ có R D. R và L
Câu 11>Cho đoạn mạch AB gồm biến trở nối tiếp với hộp kín X.˜Hộp X chỉ chứa cuộn thuần cảm L
hoặc tụ C, UAB = 200V không đổi ; f = 50 Hz Khi biến trở có giá trị sao cho công suất toàn mạch cực
đại thì I = 2 A và sớm pha hơn uAB. Khẳng định nào là đúng :
100 1
A. Hộp X chứa C = µF B. Hộp X chứa L = H
π π
200 1
C. Hộp X chứa C = µF D. Hộp X chứa L = H
π 2π
Câu 12> Cho mạch điện xoay chiều AB gồm một cuộn cảm có điện trở thuần mắc nối tiếp với một hộp
kín X chứa 2 trong 3 phần tử R, L, C, khi đó hiệu điện thế hiệu dụng 2 đầu đoạn mạch UAB và 2 đầu
cuộn dây U1, 2đầu hộp X là U2 thoả mãn UAB= U1+U2. Hỏi X chứa những phần tử nào?
A. R và L. B. R và C. C. L và C. D. không có phần tử nào thõa mãn.
Câu 13>Một đoạn mạch xoay chiều có 2 phần tử mắc nối tiếp R, C hoặc cuộn dây thuần cảm. Điện áp
giữa hai đầu mạch điện và cường độ dòng điện qua mạch có biểu thức: u = 100 2 cos(100π t ) V,
π
i = 2 cos(100π t − ) A . Mạch gồm những phần tử nào? Điện trở hoặc trở kháng tương ứng là bao nhiêu?
4
A. R, L; R = 40Ω, Z L = 30Ω B. R, C; R = 50Ω, Z C = 50Ω
C. L, C; Z L = 30Ω, Z C = 30Ω D. R, L; R = 50Ω, Z L = 50Ω
Câu 14> Một mạch điện xoay chiều gồm 1 điện trở R = 50Ω và cuộn dây thuần cảm L mắc nối tiếp.
Dòng điện xoay chiều trong mạch có giá trị hiệu dụng 0,5A, tần số 50 Hz, hiệu điện thế hiệu dụng giữa
2 đầu mạch là 25 2 . V. Độ tự cảm L của cuộn thuần cảm là:
2 1 1 2
A. H B. H C. H D.
π π 2 2π 2π