XU#T H TH2NG BÀI T P HÓA IC NG TIÊU BI,U

,B ID NG H C SINH GI I HÓA H C THPT

Các v n trong bài t p hoá i c "ng r t r ng l n, a d ng. Tuy nhiên do khuôn
kh lu n v n có h n, chúng tôi ch( xin c p nm ts v n tiêu bi u có tác d ng
phát tri n ki n th c, nâng cao t duy và rèn luy n k n ng cho h c sinh. ây c)ng là
nh ng v n r t hay g'p trong các kì thi h c sinh gi i .
1. C#U T O NGUYÊN T> - H TH2NG TU N HOÀN –
LIÊN K3T HÓA H C
1.1. V)n 1: Xác ?nh nguyên t d'a vào s hi u nguyên t@.
Bài t p m(u

9 t nguyên t, ( kí hi u là R) có t ng s các h t nhân proton, n"tron, electron

b*ng 24.
a. Vi t kí hi u h t nhân c a nguyên t và g i tên nguyên t ó-
b. ," t c u hình electron c a nguyên t, và c a ion R2-.
c. Cho bi t trong nguyên t, ó có bao nhiêu obitan có electron chi m gi ?

Bài gi i
a. T ng s proton, n"tron, electron trong nguyên t, R b*ng 24 nên ta có:
2Z + N = 24 (1)
N
Z = 12 - nên Z <12
2
Các nguyên t b n có t( s gi a s n"tron và s proton trong h t nhân:
N
≤ ≤ 1,5
Z
 Do ó: N ≤ Z ≤ 1,5Z (2)
N
Hay là ≤Z≤N
1,5

Thay (2) vào h th c (1):

2Z + 1,5Z > 24
3,5Z > 24
Z>7
Ngh a là: 7< Z <12
Tính s kh i A theo b ng sau:
Z 8 9 10 11
N = 24 – 2Z 8 6 4 2
A=Z+N 16 15 14 13
Oxi lo i
b. C u hình electron c a nguyên t, trung hòa i n R và R2-
R t c là O: Z = 16
1s2 2s2 2p4

Ion R2- t c là O2-

1s2 2s2 2p6

c. Trong nguyên t, R (t c là O) có 5 obitan có electron chi m gi

Tác d ng c a bài t p và ki n th c c n n$m
- làm c bài t p này, h c sinh c n n m v ng ki n th c v nguyên t hóa h c –
ng v!. Trong ó có i m m u ch t là t( s bi u th! m i liên quan gi a s n"tron và s
N
proton trong các ng v! b n (tr H): ≤ ≤ 1,5. ây là ki n th c ngoài ch "ng
Z
trình, không có trong sách giáo khoa. òi h i h c sinh ph i c thêm các tài li u tham
kh o b sung ki n th c.
- V ph n k n ng, h c sinh c n thành th o các k n ng toán h c, ch&ng h n vi c bi n
i các bi u th c thu g n mi n tìm ki m nh bài t p trên. Ngoài cách bi n i y,
nhi u bài t p trong các thi h c sinh gi i th ng b t bu c ph i gi i h ph "ng trình
nhi u n s ho'c ph i ti n hành bi n lu n thì m i ra c k t qu .
- Thông qua các bài t p này, giáo viên có th ki m tra các ki n th c v c u t o nguyên
t, và h th ng tu n hoàn (thành ph n c u t o nguyên t,, c u hình electron, chu kì,
nhóm, !nh lu t tu n hoàn Men êlêep...). Vì th các bài t p d ng này có kh n ng t ng
h p ki n th c l n.
- Ngoài sách giáo khoa l p 10, h c sinh có th b sung ki n th c lí thuy t trong sách
tham kh o sau ây: Hóa h c vô c , t p 1,(Nhà xu t b n giáo d c c a tác gi Hoàng
Nhâm),...
Bài t p t #ng t
Bài 1: T ng s h t proton, n"tron và electron trong m t nguyên t, là 155. S h t có
mang i n nhi u h"n s h t không mang i n là 33 h t. Tìm s proton, n"tron và s
kh i A c a nguyên t,.
Bài 2:T ng s h t proton, n"tron và electron trong m t nguyên t, A là 16, trong
nguyên t, B là 58, trong nguyên t, D là 180. Tìm s p,n và s kh i c a các nguyên t,
A, B, D. Gi s, s chênh l ch gi a s kh i v i kh i l ng nguyên t, trung bình là
không quá 1 "n v!.
Bài 3: Ba nguyên t X, Y, Z trong cùng m t chu kì có t ng s hi u nguyên t, là 39. S
hi u c a nguyên t, Y b*ng trung bình c ng s hi u c a nguyên t, X và Z. Nguyên t,
c a ba nguyên t này h u nh không ph n ng v i H2O # i u ki n th ng.
d. Hãy xác !nh v! trí các nguyên t ó trong b ng h th ng tu n hoàn các nguyên
t hóa h c. Vi t c u hình e c a nguyên t, và g i tên t ng nguyên t .
e. So sánh âm i n, bán kính nguyên t, c a các nguyên t ó.
 f. So sánh tính baz" c a các hi roxit
Bài 4: Bi t t ng s h t c a nguyên t, X là 136, trong ó s n"tron nhi u h"n s
electron là 12 h t.
a. Tính s proton và s kh i c a X.
b. Ng i ta bi t nguyên t R có ba ng v! X, Y, Z. S kh i c a X b*ng trung bình
c ng s kh i c a Y và Z. Hi u s n"tron c a Y và Z g p hai l n s proton c a hi ro.
Hãy xác !nh s kh i c a Y và Z.
Bài 5: Có h p ch t MX3. Cho bi t:
a. T ng s h t proton, n"tron và electron là 196, trong ó s h t mang i n nhi u
h"n s h t không mang i n là 60.
b. Kh i l ng nguyên t, c a X l n h"n c a M là 8.
c. Trong 3 lo i h t trên trong ion X- nhi u h"n trong ion M3+ là 16. Hãy xác !nh
M và X thu c ng v! nào c a hai nguyên t ó.
Bài 6: M t h p ch t ion c u t o t ion M2+ và ion X-. Trong phân t, MX2 có t ng s
h t (p,n,e) là 186 h t, trong ó s h t mang i n nhi u h"n s h t không mang i n là
54 h t. S kh i c a c a ion M2+ l n h"n s kh i c a ion X- là 27 h t. Vi t c u hình
electron c a các ion M2+ ; X-. Xác !nh s th t , s chu kì, s nhóm, phân nhóm c a
M và X trong b ng h th ng tu n hoàn.
Bài 7: M t h p ch t ion c u t o t ion M+ và ion X2-. Trong phân t, M2X có t ng s
h t ( proton, n"tron, electron) là 140 h t, trong ó s h t mang i n nhi u h"n s h t
không mang i n là 44 h t. S kh i c a ion M+ l n h"n s kh i c a ion X2- là 23. T ng
s h t trong ion M+ nhi u h"n ion X2- là 31 h t.
a. Vi t c u hình electron c a các ion M+ và X2-.
b. Xác !nh v! trí c a M và X trong b ng h th ng tu n hoàn, nh ng h p ch t hóa
h c có th có gi a M và X, nêu tính ch t hóa h c c a các h p ch t ó.
1.2. V)n 2: Xác ?nh nguyên t d'a vào n&ng l ng ion hóa
Bài t p m(u
 Nguyên t Q trong chu kì 3 có các giá tr! n ng l ng ion hóa nh sau (tính theo
kJ/mol)
I1 I2 I3 I4 I5 I6
577 1816 2744 11576 14829 18375
G i tên nguyên t Q và vi t c u hình electron c a nó.

Bài gi i
Nh n xét:
I1 : I2 : I3 : I4 : I5 : I6 = 1: 3,2 : 4,8 : 20,1: 25,7 : 31,8
T I3 n I4 có b c nh y t ng t, v y nguyên t có 3 electron hóa tr!. Nó thu c nhóm
IIIA, trong chu kì 3, ó là nhôm ( Al, Z= 13).
C u hình electron là:1s22s22p63s23p1
Tác d ng c a bài t p và ki n th c c n n$m
- Thông th ng h c sinh hay g'p d ng bài t p xác !nh nguyên t ch a bi t thông qua
s Z, s A ( nh ph n 3.1.1) hay qua nguyên t, kh i M…Nh ng # ây yêu c u tìm
nguyên t Q qua n ng l ng ion hóa. ây là i m m i l c a bài t p òi h i h c sinh
ph i t duy suy ngh theo chi u h ng m i. gi i quy t c bài t p, h c sinh c n có
óc nh n xét và phát hi n ra i m m u ch t c a nó ó chính là b c nh y v t t I3 n
I4. ng th i c)ng không b! ánh l c h ng b#i nhi u n ng l ng ion hóa cho trong
bài mà c n chú ý n b n ch t c a v n là nguyên t, khí hi m r t b n v ng, tách
electron ra kh i nó c n m t n ng l ng r t l n.Có nh v y m i nh n th y c nguyên
nhân c a s gia t ng t bi n khi chuy n t I3 n I4 là do quá trình tách 1e ra kh i
nguyên t, khí hi m.
- Khi làm nh ng d ng bài t p nh th này h c sinh c n n m v ng b ng h th ng tu n
hoàn, c u trúc electron c a nguyên t, các nguyên t , n ng l ng ion hóa c a nguyên t,
. Do ó c n c k Sách giáo khoa l p 10, có th tham kh o thêm Hóa h c vô c , t p
1,(,Nhà xu t b n giáo d c c a tác gi Hoàng Nhâm); C u t o nguyên t và Liên k t
hóa h c ,(Nhà xu t b n giáo d c c a tác gi ào ình Th c)…
Bài t p t #ng t :
Bài 1: G i tên nguyên t trong chu kì 3 và vi t c u hình electron c a nguyên t ó bi t
r*ng n ng l ng ion hóa (I) có các giá tr! sau( tính theo kJ/mol)
I1 I2 I3 I4 I5 I6
1012 1903 2910 4956 6278 22230
Bài 2: Nguyên t, c a nguyên tô Qcó 3l p electron và có các giá tr! n ng l ng ion
hóa nh sau ( kJ/mol):
I1 I2 I3 I4 I5 I6 I7 I8
1000 2251 3361 4564 7013 8495 27106 31669
a. Xác !nh nguyên t Q.
b. Bi u di%n s phân b electron vào các obitan nguyên t, Q.
c. Vi t c u hình electron nguyên t, c a nguyên t Q # tr ng thái c" b n.
d. Vi t c u hình electron hóa tr! c a nguyên t, Q # tr ng thái c" b n.
Bài 3: Cho bi t m t s giá tr! n ng l ng ion hóa th nh t (I1, eV) : 5,14; 7,64; 21,58
c a Ne, Na, và Mg và m t s n ng l ng ion hóa th hai (I2, eV): 41,07; 47,29 c a Na
và Ne.
Hãy gán m/i giá tr! I1, I2 cho m/i nguyên t và gi i thích. H i I2 c a Mg nh th nào so
v i các giá tr! trên? Vì sao?
1.3. V)n 3: Xác ?nh niên i d'a vào hóa h c phóng x
Bài t p m(u

M t m u á ch a 17,4 mg U238 và 1,45 µg Ph206. Bi t chu kì bán rã c a U238 là

4,51.109 n m. M u á ó t n t i ã bao nhiêu n m r i?

Bài gi i
 A(uran) m(uran)
Ta có liên h : =
A(chì) m(chì)

Trong ó A(uran), A(chì), m(uran), m(chì) l n l t là s kh i c a uran, s kh i c a chì,

kh i l ng uran b! m t i, kh i l ng chì sinh ra hi n t i.

A(uran) 238
V y: muran = mchì . = 1,45. 206
A(chì)

muran ≈ 1,68 (µg)

0,693 0,693
T k= = (a)
t 1/2 4,51.10 9
2,303 1,68 + 17,4 2,303
và k= lg = lg 1,097 (b)
t 17,40 t
0,693
T (a) và (b), ta có: k = 9
= 2,303 lg 1,097
4,51.10 t
9
Suy ra t = 2,303 .4,1 .10 lg 1,097
0,693

t = 6,58.108 (n m)
Tác d ng c a bài t p và ki n th c c n n$m
- ây là bài t p xác !nh niên i d a vào hóa h c phóng x . Là m t v n r t thú v!
vì nó liên quan n th c t cu c s ng (ngành kh o c h c) và có s k t h p các ki n
th c v hóa h c, toán h c và v t lí h c.
- gi i quy t c bài toán, h c sinh ph i trang b! cho mình r t nhi u ki n th c v
hóa h c h t nhân:
+ Các 'c tr ng c a tính phóng x : tính phóng x t nhiên, thành ph n c a tia
phóng x , !nh lu t b o toàn s kh i và b o toàn i n tích.
+ . bài toán trên, ta có h phóng x uran trong ó 92U238 là nguyên t g c c a h
này. Cu i cùng trong h c ó là ng v! b n c a chì 82Pb206. N u t i th i i m nghiên
c u, b*ng ph "ng pháp kh i ph ch&ng h n, ta thu cl ng U238 và Pb206 trong m t
m u á. T s li u này ta tìm c th i gian c n t o ra l ng Pb206 này thì ó c)ng
là th i gian t n t i c a m u á.
+ Ngoài ra, ng i ta còn hay d a vào ng v! phóng x c a cacbon xác !nh niên
i hóa th ch hay c v t. ng v! 14C c t o thành # th ng t ng khí quy n có m t
l ng nh nh ng không i 14C trong c" th ng, th c v t s ng. Khi m t ng hay
th c v t ch t, l ng này d n thoát ra ngoài làm cho l ng 14C này gi m u 'n theo
th i gian. V y t l ng 14C còn l i trong xác ch t ta có th xác !nh c kho ng th i
gian k t lúc sinh v t này ch t, t c là xác !nh c kho ng th i gian hình thành di
v t này.
+ !nh lu t phân rã phóng x : Th c nghi m xác nh n v m't ng hóa h c t t c
các quá trình phân rã phóng x u tuân theo quy lu t ph n ng m t chi u b c nh t.
+ Chu kì bán h y: t1/2 = 0,693/k
Trong ó: t1/2 là chu kì bán h y, k là h*ng s phân rã phóng x .
- H c sinh có th c thêm sách giáo khoa v t lí l p 12 hay các sách tham kh o v t lí
l p 12.
Bài t p t #ng t :
Giáo viên có th ra các bài t p t "ng t b*ng cách: o ng c bài t p ( tính chu kì bán
h y khi bi t th i gian t n t i); thay i yêu c u c a bài t p ( tìm l ng ch t còn l i sau
khi phân h y) ho'c xác !nh niên i phóng x b*ng cách s, d ng ng v! phóng x
c a cacbon thay vì d a vào h phóng x uran (bài 3,4)
Bài 1: M t trong nh ng ngu n c" b n c a ng v! phóng x K40 trong c" th ng i là
x "ng. Tính th i gian bán h y c a K40, bi t r*ng sau 4,5 t( n m l ng ng v! này còn
l i kho ng 7,0%.
Bài 2: Xêzi – 137( Ce137) là m t ph n ng trong lò ph n ng h t nhân, nó có chu kì bán
h y 30,2 n m. Ce137 là m t trong nh ng ng v! b! phát tán m nh nhi u vùng # Châu
Âu sau tai n n h t nhân Trecnôb n. Sau bao lâu ch t c này còn l i 1,0% k t lúc tai
n n x y ra?
Bài 3: M t m u than c i tìm th y trong m t ng # Lascaux ( Lascô) t i Pháp có t c d
phân h y b*ng 2,4 phân h y trong m t phút tính cho m t gam. Gi !nh m u than này
là ph n còn l i c a m t m u than ã c m t h a s t o ra và dùng v$ các tranh
trên thành ng này. H a s ó t o ra các than này vào n m nào?
Bài 4: M t m u than l y t hang ng c a ng i Pô – li – nê – xi – an c t i Haoai có
t c phân h y C14 là 13,6 phân h y trong 1 giây tính v i 1 gam cacbon. Hãy cho bi t
niên i c a m u than ó.
1.4. V)n 4: Xác ?nh * h t kh i c a h t nhân nguyên t@
Bài t p m(u

Nghiên c u ng v!, ng i ta th y r*ng: kh i l ng c a h t nhân 26Fe54 là 53,956

vC
a. Tính kh i l ng c a h t nhân theo !nh lu t b o toàn kh i l ng.
b. !nh lu t b o toàn kh i l ng trong tr ng h p này còn úng không? Gi i
thích? Tính n ng l ng liên k t h t nhân.
Cho bi t kh i l ng c a m t n"tron và m t proton ( vC) l n l t là: 1,00866,
1,00728.

Bài gi i
54
a. 26Fe có 26 proton: 54 - 26 = 28 n"tron
Kh i l ng c a h t nhân 26Fe54 theo !nh lu t b o toàn kh i l ng:
mFe = mproton + mn"tron = 26.1,00728 + 28.1,00866 = 54,43176 vC.
b. So sánh ta th y hai kh i l ng này khác nhau. Nh v y i v i h h t vi mô,
!nh lu t b o toàn kh i l ng không úng.
h t kh i : ∆m = 54,43176 - 53,956 = 0,47576 vC
Hay ∆m = 0,47576 g/mol 12C hay 0,47576 g/mol và n ng l ng liên k t h t nhân là:
∆E = ∆m.c2 = (0,47576 g/mol).(3.108 m/s)2.( 1 mol/ 6,022.1023)
= 7,11. 10-11 J
 Tác d ng c a bài t p và ki n th c c n n$m
-V n này thú v! và quan tr ng b#i nó giúp h c sinh hi u sâu s c v !nh lu t b o
toàn kh i l ng trong h v mô và vi mô.
Kh i l ng c a m t h t nhân nguyên t, c coi là b*ng t ng kh i c a các h t proton
và n"tron t o thành h t nhân nguyên t,. Tuy nhiên khi các nucleon k t h p v i nhau
t o thành h t nhân nguyên t, thì thoát ra m t n ng l ng ∆E = ∆m.c2 nên kh i l ng
th c t c a h t nhân nh h"n t ng kh i l ng các nucleon m t l ng là ∆m ( h t
kh i).
Nh n xét:
- !nh lu t b o toàn kh i l ng i v i h t vi mô không chính xác nh ng !nh lu t b o
toàn kh i l ng trong ph n ng hóa h c v-n chính xác vì nhi t c a ph n ng hóa h c
không l n nên h t kh i là không áng k .
- Xét m t ph n ng trong h v mô: ph n ng phân h y CaCO3
CaCO3 = CaO + CO2
Ph n ng này c n tiêu t n m t n ng l ng là Q. Nh v y theo !nh lu t Anhxtanh E =
mc2 thì nó s$ b! m t m t kh i l ng , tuy nhiên kh i l ng này vô cùng nh nên !nh
lu t b o toàn kh i l ng trong tr ng h p này là úng n. Th c t là khi ta cân l ng
ch t tham gia và s n ph m t o thành thì nó luôn b*ng nhau.
- Ngoài ph n ki n th c chuyên sâu r t thú v!, bài t p còn giúp h c sinh chú ý "n v!
tính, rèn luy n c tính c n th n, chính xác.
- gi i quy t bài t p này, h c sinh có th tham kh o sách giáo khoa v t lí l p 12 hay
C u t o nguyên t và liên k t hóa h c, (Nhà xu t b n giáo d c c a tác gi ào ình
Th c).
Bài t p t #ng t
Bài 1:
a. Tính kh i l ng nguyên t, trung bình c a oxi bi t r*ng trong t nhiên, oxi t n t i #
c ba d ng ng v!:
 16 17 18
8 O 8 O 8 O
99,762% 0,038% 0,200%
b. Trên th c t , kh i l ng h t nhân có h"i nh h"n t ng s kh i l ng c a proton và
n"tron t o nên h t nhân. Vì v y khi xác !nh b*ng th c nghi m, kh i l ng các ng v!
oxi là nh sau:
16 17 18
O O O
15,99491 vC 16,9991 vC 17,9991 vC
- Tính kh i l ng nguyên t, trung bình c a oxi d a vào các d ki n trên.
- Vì sao kh i l ng h t nhân l i h"i nh h"n t ng s kh i l ng c a proton và n"tron
t o ra h t nhân ó?
Bài 2: H t nhân liti có kh i l ng là 7,01601 vC. Hãy tính n ng l ng liên k t riêng
c a h t nhân liti? Cho kh i l ng proton và n"tron l n l t là 1,00728 vC; 1,00866
vC. Bi t 1 vC = 931,5 MeV/c2.
3.1.5. V)n 5: Quan h gi;a c)u trúc phân t@ và tính ch)t c a h p ch)t
Bài t p m(u

Phân t, HF và phân t, H2O có momen l ng c c, phân t, kh i g n b*ng nhau (HF

1,91 Debye, H2O 1,84 Debye, MHF 20, 18); nh ng nhi t nóng ch y c a

hidroflorua là – 830C th p h"n nhi u so v i nhi t nóng ch y c a n c á là 00C, hãy

gi i thích vì sao?
( Trích thi HSG qu c gia- 2003 – B ng A)

Bài gi i:

' '
* Phân t, H-F µ' ( 4:;4Jt ; H-O-H µ' ( 4:;4

có th t o liên k t hidro – H…F – có th t o liên k t hidro – H…O –

* Nhi t nóng ch y c a các ch t r n v i các m ng l i phân t, (nút l i là các phân
t,) ph thu c vào các y u t :
- Kh i l ng phân t, càng l n thì nhi t nóng ch y càng cao.
- L c hút gi a các phân t, càng m nh thì nhi t nóng ch y càng cao. L c hút
gi a các phân t, g m: l c liên k t hidro, l c liên k t Van der Waals (l c !nh h ng,
l c khu ch tán).
Nh n xét:
HF và H2O có momen l ng c c x p x( nhau, phân t, kh i g n b*ng nhau và u có
liên k t hidro khá b n, áng l$ hai ch t r n ó ph i có nhi t nóng ch y x p x( nhau,
HF có nhi t nóng ch y ph i cao h"n c a n c (vì HF momen l ng c c l n h"n,
phân t, kh i l n h"n, liên k t hidro b n h"n).
Tuy nhiên, th c t cho th y Tnc (H2O) = 00C > Tnc(HF) = – 830C.
* Gi i thích:
M/i phân t, H-F ch( t o c 2 liên k t hidro v i 2 phân t, HF khác # hai bên
H-F…H-F…H-F. Trong HF r n các phân t, H-F liên k t v i nhau nh liên k t hidro t o
thành chu/i m t chi u, gi a các chu/i ó liên k t v i nhau b*ng l c Van der Waals
y u. Vì v y khi un nóng n nhi t không cao l m thì l c Van
der Waals gi a các chu/i ã b! phá v , ng th i m/i ph n liên k t
hidro c ng b! phá v nên x y ra hi n t ng nóng ch y.
M/i phân t, H-O-H có th t o c 4 liên k t hidro v i 4 phân t,
H2O khác n*m # 4 (nh c a t di n. Trong n c á m/i phân t, H2O
liên k t v i 4 phân t, H2O khác t o thành m ng l i không gian 3
chi u. Mu n làm nóng ch y n c á c n ph i phá v m ng l i không gian 3 chi u
v is l ng liên k t hidro nhi u h"n so v i # HF r n do ó òi h i nhi t cao h"n.
Tác d ng c a bài t p và ki n th c c n n$m
- ây là bài t p liên quan gi a c u trúc và tính ch t v t lí. . các bài toán thông th ng,
ng i ra th ng c !nh m t trong hai y u t ( kh i l ng c a các phân t, và l c
hút gi a các phân t,) so sánh tính ch t v t lí ( nhi t nóng ch y, nhi t sôi,
tan) c a các ch t.
Tuy nhiên theo nh nh n xét trong l i gi i trên: HF và H2O có momen l ng c c x p
x( nhau, phân t, kh i g n b*ng nhau và u có liên k t hidro khá b n, áng l$ hai ch t
r n ó ph i có nhi t nóng ch y x p x( nhau, HF có nhi t nóng ch y ph i cao h"n
c an c (vì HF momen l ng c c l n h"n, phân t, kh i l n h"n, liên k t hidro b n
h"n). Th c t l i khác v i l i gi i thích ó: Tnc (H2O) = 00C > Tnc(HF) = – 830C.
i u này là m t tình hu ng có v n bu c h c sinh ph i ào sâu suy ngh tìm ra
l i gi i thích phù h p v i th c nghi m. H c sinh s$ 't ra câu h i: ngoài hai y u t k
trên thì còn y u t nào nh h #ng n nhi t nóng ch y n a không? Và tr l i
c nó ng i h c ph i am hi u sâu s c c u trúc c a phân t, , có ki n th c v ng ch c
v liên k t hóa h c, v l c hút gi a các phân t, ng th i bi t v n d ng và so sánh các
ki n th c ó m t cách thành th o. Nh v y bài t p này ã áp ng yêu c u b i d ng
h c sinh gi i là v a ào sâu ki n th c, v a phát tri n t duy v a rèn luy n k n ng t
h c c a h c sinh.
- Bài t p này v a cho th y s phong phú, a d ng, muôn hình muôn v0 c a hóa h c
v a kh&ng !nh tính 'c tr ng quan tr ng c a môn hóa là môn khoa h c th c nghi m.
Do ó, m i c" s# lí thuy t c xây d ng ph i phù h p v i th c t .
- Sách Hóa h c vô c ( t p 2, 3), Nhà xu t b n giáo d c c a tác gi Hoàng Nhâm
c p r t chi ti t v c u trúc phân t, các ch t và tính ch t c a chúng. ây là tài li u t
h c r t b ích ng th i là ngu n giáo viên có th 't ra các bài t p v v n này
dành cho h c sinh gi i. Ngoài bài t p v m i quan h gi a và tính ch t v t lí c a h p
ch t, giáo viên có th m# r ng 't ra nh ng bài t p v m i quan h gi a c u trúc phân
t, và kh n ng ph n ng, n ng l ng liên k t, nhi t ph n ng... ng th i m/i bài t p
c nh ng d-n h c sinh nhìn nh n v n d i nhi u góc khác nhau. Ví d nh ,
gi i thích tính oxi hóa m nh y u c a h p ch t, ngoài th i n c c tiêu chu n còn có th
d a vào c u trúc c a h p ch t ó.
 Bài t p t #ng t
Bài t p v quan h gi a c u trúc phân t, và tính ch t v t lí c a h p ch t
Bài 1: i m sôi c a NF3 = -1290C còn c a NH3 = -330C. Amoniac tác d ng nh m t
baz" Lewis còn NF3 thì không. Momen l ng c c c a NH3 = 1,46D l n h"n nhi u so
v i momen l ng c c c a NF3 = 0,24 D m'c dù âm i n c a c a F l n h"n nhi u so
v i H. Hãy gi i thích?
Bài 2:
1. Nhôm clorua khi hoà tan vào m t s dung môi ho'c khi bay h"i # nhi t không
quá cao thì t n t i # d ng dime (Al2Cl6). . nhi t cao (7000C) dime b! phân li thành
monome (AlCl3). Vi t công th c c u t o Lewis c a phân t, dime và monome; Cho bi t
ki u lai hoá c a nguyên t, nhôm, ki u liên k t trong m/i phân t, ; Mô t c u trúc hình
h c c a các phân t, ó.
2. Gi i thích t i sao nhôm clorua # tr ng thái r n d-n i n t t h"n tr ng thái nóng ch y.
Bài 3: Các d ki n sau ây là i v i các h p ch t XClx và YCly
Nhi t Nhi t tan tan
nóng ch y sôi trong n c trong benzen
0 0
C C
XClx 801 1443 37g/100g 0,063g/100g
YClx - 22,6 76,8 0,08 Hòa tan theo m i t( l
a. Cho bi t ki u liên k t trong m/i h p ch t trên
b. Gi i thích s nh h #ng c a liên k t trong m/i ch t trên i v i s khác nhau v
nhi t nóng ch y, nhi t sôi và tính tan c a chúng.
Bài t p v quan h gi a c u trúc phân t, và kh n ng ph n ng c a h p ch t
Bài 4: D a vào c u trúc gi i thích t i sao các axit th ng có tính oxi hóa m nh h"n
mu i c a nó?
Bài 5: Dùng c u trúc c a ion SO32- gi i thích kh n ng ph n ng:
2Na2SO3 + O2 → 2Na2SO4 và Na2SO3 + S → Na2S2O3
Bài t p v quan h gi a c u trúc phân t, và n ng l ng liên k t c a h p ch t
Bài 6: Cho n ng l ng liên k t c a flo, clo, brom, iot l n l t là: 159 kJ, 143 kJ, 192
kJ, 154 kJ. Nh n xét v chi u bi n thiên c a n ng l ng liên k t, gi i thích?
Bài 7: N ng l ng liên k t c a BF3 là 646 kJ/mol còn c a NF3 ch( có 280kJ/mol. Gi i
thích s khác bi t v n ng l ng liên k t này.
Bài t p v quan h gi a c u trúc phân t, và nhi t ph n ng
Bài 8: Cho bi t ph n ng nh! h p NO2 thành N2O4 là ph n ng t a nhi t hay thu nhi t.
Dùng c u trúc gi i thích?
2. LÍ THUY3T V PH7N -NG HÓA H C
2.1. V)n 1: Tính nhi t c a ph n ng
Bài t p m(u

Cho xiclopropan → propen có ∆H1 = -32,9kJ/mol

Nhi t t cháy than chì là – 394,1 kJ/mol (∆H2)
Nhi t t cháy hi ro là – 286,3 kJ/mol (∆H3)
Nhi t t cháy xiclopropan là – 2094,4kJ/mol (∆H4)
Hãy tính:
a. Nhi t t cháy propen.
b. Nhi t t o thành xiclopropan
c. Nhi t t o thành propen

Bài gi i
a. Cách 1: Ph "ng pháp t h p cân b*ng
Ph "ng trình c n tính là:
CH2=CH – CH3 + 4,5O2 → 3CO2 + 3H2O ∆H5 = ?
Ph "ng trình này c t h p t các quá trình sau:

CH2=CH – CH3 # ∆H1)

 ( 3CO2 + 3H2O (∆H4)
C ng hai ph "ng trình này ta c ph "ng trình c n tính có
∆H5 = ∆H4 ∆H1
V y, nhi t t cháy propen ∆H5 = - 2094,4 -(- 32,9) = -2061,5 kJ/mol
Cách 2: Dùng chu trình kín ( !nh lu t Hess)
H1
H3C CH CH2

+O2 +O2
H4 H5 = ?

CO2 + H2O

a vào chu trình kín, ta có: ∆H4= ∆H5 + ∆H1

Hay ∆H5 = ∆H4 ∆H1 = -2061,5 kJ/mol
b. T "ng t : 3 x C + O2 CO2 ∆H2
3 x H2 + 1/2O2 H2O ∆H3

3CO2 + 3H2O ( ∆H4

C ng ba ph "ng trình trên ta c ph "ng trình c n tính:

3C + 3H2 ∆H6 = 3∆H2 + 3∆H3 - ∆H4

V y, ∆H6 = 3(-394,1) + 3(- 286,3) – (- 2094,4) = 53,2 kJ/mol
c. T "ng t nhi t t o thành propen là: ∆H7 = 3∆H2 + 3∆H3 - ∆H5 = 20,3 kJ/mol
Tác d ng c a bài t p và ki n th c c n n$m
- V m't ki n th c, bài t p c ng c l i cho h c sinh các v n xoay quanh nhi t ph n
ng. . cách gi i 2, c n l u ý n !nh lu t c" b n ( !nh lu t Hess) c a nhi t hóa h c:
Hi u ng nhi t c a ph n ng hóa h c ch ph thu c vào b n ch t và tr ng thái c a các
ch t u và cu i, hoàn toàn không ph thu c vào ng ph n ng.
- V m't k n ng, bài toán có th gi i quy t m t cách d% dàng n u h c sinh n m v ng
ph "ng pháp t h p cân b*ng (cách 1) và s, d ng thành th o chu trình kín (cách 2).
- Thông qua bài t p, giáo viên m# r ng cho h c sinh 4 cách xác !nh nhi t ph n
ng:
+ Dùng n ng l ng l ng liên k t (n ng l ng phân li).
+ Dùng n ng l ng m ng tinh th ion.
+ Dùng nhi t sinh (nhi t hình thành).
+ Dùng nhi t cháy (thiêu nhi t).
T ó giáo viên có th so n ra nhi u bài t p khác cho h c sinh gi i. Ví d : tính n ng
l ng l ng liên k t hay n ng l ng m ng tinh th ion b*ng ph "ng pháp tính nhi t
hóa h c...
- tìm hi u k các ki n th c v nhi t ng l c hóa h c, h c sinh có th xem thêm tài
li u Hóa c s , t p 2, (Nhà xu t b n Giáo d c c a tác gi 'ng Tr n Phách); Hóa lí-
Nhi t ông l c h c hóa h c, (Nhà xu t b n Giáo d c c a tác gi Nguy%n ình Hu );
M ts v n ch n l c c a hóa h c (Nhà xu t b n Giáo d c, các tác gi Nguy%n Duy
Ái – Nguy%n Tinh Dung – Tr n Thành Hu - Tr n Qu c S"n – Nguy%n V n Tòng),...
Bài t p t #ng t
Bài 1: Tính ∆H c a ph n ng:
C2H2 (k) + 2H2 (k) → C2H6 (k) ∆H = ?
Theo hai cách sau ây:
a. D a vào n ng l ng liên k t. Bi t n ng l ng liên k t (kJ/mol) c a các liên k t
H – H, C – H, C – C, C ≡ C t "ng ng là: 436, 414, 376, 812.
b. D a vào nhi t t o thành. Bi t nhi t t o thành t "ng ng c a C2H2 và C2H6
t "ng ng là + 227 và – 84,7 kJ/mol.
So sánh hai k t qu .
Bài 2: Xác !nh n ng l ng liên k t trung bình m t liên k t C – H trong metan. Bi t :
Nhi t hình thành chu n c a metan là – 74,8 kJ/mol.
 Nhi t th ng hoa c a than chì là 716,7 kJ/mol.
N ng l ng phân li phân t, H2 là 436 kJ/mol.
Bài 3: Cho các s li u nhi t ng c a m t s ph n ng sau # 2980K:
2NH3 + 3NO2 4N2 + 3H2O ∆H1 = - 1011kJ/mol
N2O + 3H2 N 2H 4 + H 2O ∆H2 = - 317kJ/mol
2NH3 + 0,5 O2 N2H4 + H2O ∆H3 = - 143kJ/mol
H2 + 0,5 O2 H2O ∆H4 = - 286kJ/mol
Hãy tính nhi t t o thành c a N2H4, N2O và NH3.
Bài 4: Xác !nh nhi t hình thành 1 mol AlCl3 khi bi t:
Al2O3 + 3COCl2 (k) 3CO2 + 2AlCl3 ∆H1 = - 232,24kJ/mol
CO + Cl2 COCl2 ∆H2 = - 112,40/mol
2Al + 1,5 O2 Al2O3 ∆H3 = - 1668,20/mol
Bài 5: Tính hi u ng nhi t c a hai ph n ng sau:
2NH3 + 3/2O2 → N2 + 3H2O (1)
2NH3 + 5/2NO → 2NO + 3H2O (2)
So sánh kh n ng c a hai ph n ng, gi i thích vì sao ph n ng (2) c n có xúc tác.
Cho n ng l ng liên k t c a:
NH3 O2 N2 H 2O NO
kJ/mol 1161 493 942 919 627

Bài 6:
a. N ng l ng hóa h c c tàng tr trong các liên k t hóa h c c a các ch t và c
gi i phóng ra d i d ng nhi t khi t cháy.
Tính n ng l ng t a ra theo kJ, khi t cháy 114g iso octan là m t thành ph n c a
x ng. Cho bi t:
Liên k t C – C n ng l ng 347 kJ/mol liên k t
C – H n ng l ng 414 kJ/mol liên k t
 C = O n ng l ng 741 kJ/mol liên k t
O – H n ng l ng 464 kJ/mol liên k t
b. phóng tên l,a lên m't tr ng, ng i ta ã dùng t i 4,5 t n hi razin (ch t kh,) và 3
t n tetraoxit init" (ch t oxi hóa) làm nhiên li u.
Hãy ch ng t r*ng hi razin là ch t giàu n ng l ng qua ph n ng oxi hóa hi razin
b*ng oxi:
N2H4(aq) + O2 (k) → N2 (k) + 2H2O (l)
Cho bi t:Nhi t t o thành ∆Htt c a hi razin là + 149,2kJ/mol-1
Nhi t t o thành ∆Htt c a n c là – 273,13 kJ/mol-1.
Bài 7: Acrolein (pro-2-enal) có công th c CH2 = CH – CH = O, # 250C và 100 kPa nó
# tr ng thái l ng.
a. Tính nhi t t o thành chu n c a nó # 250C bi t :
∆H0 # 2980K theo kJ.mol-1 : ∆H0 t cháy C3H4O b*ng – 1628,52
∆H0 hóa h"i C3H4O b*ng 20,9
∆H0 sinh H2O (l) b*ng – 285,83
∆H0 sinh CO2 (k) b*ng – 393,51
∆H0 th ng hoa C (r) b*ng 716,7
b. Tính nhi t t o thành chu n c a nó # 250C khi bi t các tr! s n ng l ng liên k t
H–H C–C C=C C=O C–H O=O
kJ.mol-1 436 345 615 743 415 498

c. So sánh k t qu c a hai ph n trên và gi i thích.

2.2. V)n 2: Áp d ng hàm nhi t *ng cho các phép tính cân bAng hóa h c
trong dung d?ch i n li
 Bài t p m(u

Bi t r*ng AgBr (r) có nhi t t o thành chu n ∆H0s,298= -100,37kJ/mol và S0298= -

107,1J/K.mol. Tính tích s tan Tt c a AgBr # 2980K.

Bài gi i
Xét ph n ng:
AgBr (r) Ag+(aq) + Br-(aq)
H*ng s cân b*ng c a ph n ng này chính là tích s tan c a AgBr:
∆H0298(p ) = ∆H0s,298 (aq) + ∆H0s,298 (aq) - ∆H0s,298(AgBr ,r)
Trong ó, ∆H0s,298 (Ag+,aq) và ∆H0s,298 (Br-,aq) là nhi t t o thành chu n c a
Ag+(aq) và Br-(aq)
∆H0298(p ) = 105,58 – 121,55 + 100,37 (kJ/mol)
∆H0298(p ) = + 84,4 kJ/mol= + 84400J/mol
∆S0298(p ) = S0(Ag+,aq) + S0 (Br-,aq) - S0(AgBr)
∆S0298(p ) = 72,68 + 82,4 – 107,1 (J/K.mol)
∆S0298(p ) = + 47, 98J/mol
- Tính ∆G0298 c a ph n ng:
∆G0298(p ) = ∆H0(p ) – T.∆S0298(p )
∆G0298(p ) = 84400 – 298.47,98(J/mol)
∆G0298(p ) = 70101,96 J/mol
- Áp d ng ph "ng trình &ng nhi t VanHoff:
− ∆G 0 (pu)
lnTt = -
RT
70101,96
lnTt = - 8,314.298 = - 28,295
Tích s tan c a AgBr # 2980K là:
Tt = 5,1.10-13
 Tác d ng c a bài t p và ki n th c c n n$m
- Các bài toán v nhi t ph n ng và nguyên lí th nh t c a nhi t ng l c h c th ng
xoay quanh v n tính nhi t ph n ng nh ã trình bày # ph n 3.2.1. . bài t p này có
s v n d ng các hàm nhi t ng cho các phép tính cân b*ng hóa h c trong dung d!ch
i n li Hay nói cách khác là có s liên h gi a h*ng s cân b*ng và các il ng nhi t
ng. gi i quy t bài toán, h c sinh không ch( c n ph i n m k các ki n th c v nhi t
ph n ng và cân b*ng hóa h c mà c n ph i hi u rõ s liên quan gi a h*ng s cân b*ng
và các il ng nhi t ng ng th i hình thành c các bi u th c bi u th! quan h
ó.
- Các v n v hóa lí c trình bày r t y trong các sách hóa lí (c a tác gi
Nguy%n ình Hu ) và Hóa c s ,t p 2, (Nhà xu t b n Giáo d c c a tác gi 'ng Tr n
Phách). ây là các tài li u dành cho sinh viên i h c nên c vi t r t chi ti t. Các
sách Tài li u giáo khoa chuyên hóa h c, ( Nhà xu t b n giáo d c, tác gi Nguy%n Duy
Ái – ào H u Vinh) và M t s v n ch n l c c a hóa h c,t p 2, (Nhà xu t b n giáo
d c, tác gi Nguy%n Duy Ái – Nguy%n Tinh Dung – Tr n Thành Hu - Tr n Qu c S"n
– Nguy%n V n Tòng)... dành cho h c sinh ph thông chuyên hóa. Tùy theo kh n ng,
th i gian h c sinh có th l a ch n sách c phù h p v i mình.
Bài t p t #ng t
Bài 1: Cho các s li u sau # 298K:
Ag+(dd) N3-(dd) K+(dd) AgN3(r) KN3(r)
4Gott(kJ.mol-1) 77 348 -283 378 77
1. Xác !nh chi u x y ra c a các qúa trình sau:
Ag+(dd) + N3-(dd) 5 AgN3(r)
K+(dd) + N3-(dd) 5 KN3(r)
2. Tính tích s tan c a ch t i n li ít tan.
3. H i ph n ng gì x y ra khi mu i KN3 tác d ng v i HCl 'c.
Bài 2: Cho ph n ng # 250C:
HCO3- H+(aq) + CO32-(aq)
D a vào các tr! s ∆G0sinh trong b ng hãy tính h*ng s i n li KA c a HCO3- trong dung
d!ch n c.
Bài 3: Tính h*ng s cân b*ng KC c a ph n ng sau và s c i n ng chu n c a t bào
i n hóa làm vi c trên ph n ng ó:
Cu2+(aq) + Cu(r) 2Cu+(aq)
T ó nh n xét v chi u ph n ng # i u ki n chu n.
Bi t ∆G0sinh c a các ion Cu2+(aq) và Cu+(aq) l n l t là 65,49kJ/mol và 49,98kJ/mol.
Bài 4: T th c nghi m và các !nh lu t nhi t ng l c hóa h c thu c s li u sau
ây:
∆H0298, sinh(kJ.mol-1) S0298(J.mol-1. -1
)
H2(k) 0,0 130,3951
O2(k) 0,0 204,8409
H2O (l) -285,5567 70,015
Hãy tinh K c a ph n ng:
2H2(k) + O2(k) → 2H2O (l)
Nh n xét kh n ng x y ra ph n ng ó.
2.3. V)n 3: Xác ?nh b/c và t c * ph n ng hóa h c

Bài t p m(u

Khí CO gây c vì tác d ng v i hemoglobin (Hb) c a máu theo ph "ng trình:

3 CO + 4 Hb → Hb4 (CO)3 (*)

S li u th c nghi m t i 200C và ng h c ph n ng này nh sau:

N ng (µmol. l-1) T c phân h y Hb

CO Hb ( µmol. l-1 .s-1 )
1,50 2,50 1,05
 2,50 2,50 1,75
2,50 4,00 2,80

Hãy tính t c ph n ng khi n ng CO là 1,30; Hb là 3,20 ( u theo

µmol.l-1) t i 200C.

Bài gi i
Tr c h t ta ph i xác !nh c b c c a ph n ng.
Kí hi u b c riêng ph n c a ph n ng theo ch t Hb là x, theo CO là y, ta có
ph "ng trình ng h c ( !nh lu t t c ) c a ph n ng:
vp = k C xHbC yCO (1)
Theo !nh ngh a, ta có th bi u th! t c ph n ng trên theo t c phân h y Hb,
ngh a là: vp = 1/4 vphân h y Hb (2)
Ghi chú : Vì ã ghi rõ ″ t c phân h y Hb» nên không c n dùng d u -
V y ta có liên h : vp = 1/4 vphân h y Hb = k C x HbC yCO (3)
Theo th t trên xu ng ta ghi s các s li u thí nghi m thu c là:
Thí nghi m s N ng (µmol. l-1) T c phân h y Hb (µmol. l-1 .s-1 )
CO Hb
1 1,50 2,50 1,05
2 2,50 2,50 1,75
3 2,50 4,00 2,80

Ta xét các t( s t c ph n ng xác !nh x và y trong ph "ng trình (3):

* v 2/ v 1 = ( 2,50 / 2,50 ) x . ( 2,50 / 1,50 ) y = 1 × ( 1,67)y = 1,75 /1,05
( 1,67) y = 1,67 y = 1
* v3/ v2 = ( 4,00 / 2,50 ) x . ( 2,50 / 2,50 ) y = 2,80 / 1,75 ;
( 1,60) x = 1,60 x = 1
Do ó ph "ng trình ng h c ( !nh lu t t c ) c a ph n ng:
 vp- = k CHbCCO (4)
tính h*ng s t c ph n ng k , t (4) ta có:
k = vp- / CHbCCO (5)
Tính gía tr! k trung bình t 3 thí nghi m # b ng trên, ho'c l y s li u c a 1
trong 3 thí nghi m # b ng trên, ch&ng h n l y s li u c a thí nghi m s 1 a
vào ph "ng trình (5), ta tính c k:
k = 1,05 = 0,07 (µmol. l-1 .s-1)
4 × 2,50 × 1,50
a gía tr! c a k v a tính c, n ng các ch t mà bài ã cho vào ph "ng trình
(4) tính vp :
vp = 0,07 × 1,30 × 3,20 = 0,2912 (µmol. l-1 .s-1)
Tác d ng c a bài t p và ki n th c c n n$m
- V m't ki n th c: i m m u ch t c a bài toán là ta ph i tính t c ph n ng (*)
theo t c phân h y Hb vì bài không cho các giá tr! t c ph n ng (*) mà ch(
cho các giá tr! t c phân h y Hb. T c là ta ph i xác !nh bi u th c liên h vp = 1/4
x y
vphân h y Hb = kC HbC CO. Do ó làm c bài toán, h c sinh c n có m t ki n
th c v ng ch c v t c ph n ng
- V m't k n ng: Rèn luy n k n ng tính toán, bi n i các bi u th c toán h c m t
cách thành th o.
- V m't t duy: Rèn luy n t duy linh ho t, sáng t o khi thi t l p bi u th c t c
ph n ng c n tìm thông qua m t t c ph n ng khác.
- C" s# lí thuy t v ng hóa h c c trình bày r t chi ti t trong các tài li u tham
kh o sau ây: Hóa c s ,t p 2,( Nhà xu t b n Giáo d c c a tác gi 'ng Tr n Phách);
M ts v n ch n l c c a hóa h c, t p 2, (Nhà xu t b n giáo d c, các tác gi Nguy%n
Duy Ái – Nguy%n Tinh Dung – Tr n Thành Hu - Tr n Qu c S"n – Nguy%n V n
Tòng;, ng hóa h c và xúc tác,( Nhà xu t b n Giáo d c c a các tác gi Nguy%n Kim
Thanh – Nguy%n ình Hu )...
Bài t p t #ng t
Bài 1:Xác !nh b c ph n ng và h*ng s t c ph n ng # pha khí ( 3000K) c a ph n
ng: 2NO + Cl2 → 2NOCl
D a theo k t qu thí nghi m nh sau:
TN N0 [NO] [Cl2] T c mol.l-1.s-1
TN 1 0,010 0,010 1,2.10-4
TN 2 0,010 0,020 2,3.10-4
TN 3 0,020 0,020 9,6.10-4
Bài 2: Cho ph n ng 2N2O5 4NO2 + O2 # T0K v i các k t qu th c nghi m.
Thí nghi m 1 Thí nghi m 2 Thí nghi m 3
N ng N2O5 (mol.l-) 0,170 0,340 0,680
T c phân h y (mol.l-1.s-1)1,39.10-3 2,78.10-3 5,55.10-3
Hãy vi t bi u th c t c ph n ng và xác !nh b c ph n ng.
Bài 3: Nghiên c u ng h c c a ph n ng : 2NO + 2H2 → N2 + H2O
. 7000C, t c u c a ph n ng ph thu c áp su t u các khí nh sau:
Áp su t u (atm) T c u ( atm.phút-1)
NO H2
0,5 0,2 0,0048
0,5 0,1 0,0024
0,25 0,2 0,0012

Xác !nh b c ph n ng và tính h*ng s t c , "n v! c a h*ng s t c .

Bài 4: V i ph n ng: CH3COCH3 → C2H4 + CO + H2
Áp su t c a h bi n i theo th i gian nh sau:
t( phút) 0 6,5 13,0 19,9
P(N/m3) 41589,6 54386,6 65050,4 74914,6

a. Hãy ch ng t ph n ng là b c nh t
b. Tính h*ng s t c ph n ng # nhi t thí nghi m (V = const)
Bài 5: Xét ph n ng : aM + bN → MaNb trong ó a và b là s phân t, c a ch t M và N.
Ng i ta o c các k t qu nh sau:
Thí nghi m N ng u (mol/l) V nt c u(mol/l.s)

M N
1 0,5 0,5 0,015
2 1 0,5 0,030
3 0,5 1 0,060
4 1 1 0,120
5 2 ? 0,540
6 1,5 2 ?

a. T b ng k t qu trên hãy xét xem v n t c u có ph i là m t hàm s theo các

bi n s n ng c a M và N hay không?
b. !nh các h s h p th c, t ó suy ra b c c a ph n ng i v i M, N và iv i
c ph n ng.
c. !nh các ch/ tr ng c a b ng (có d u ?)
d. Gi s, N có hóa tr! 2, !nh hóa tr! c a M.
2.4. V)n 4: Tính l ng ch)t tham gia ph n ng sau khi h t t1i
tr ng thái cân bAng
Bài t p m(u 1

H*ng s cân b*ng c a ph n ng i u ch amoniac:

N2 + 3H2 2NH3
# 5000C b*ng 1,50.10-5 atm-2. Tính xem có bao nhiêu ph n tr m ban u ( N2 + 3H2) ã
chuy n thành NH3 n u ph n ng c th c hi n # 500 atm, 1000 atm và cho nh n xét
v k t qu .
( Trích thi HSG TP.HCM – 1997)
 Bài gi i
p 2NH 3
3
= 1,5. 10-5 (1)
p N2 p H2

p H2 = 3 p N 2
(2)

p N2 + p H2 + p NH3 = p (3)

1
p N2 = (p - p NH 3 ) (4)
4

pH2 = 3 (p - p NH ) (5)
4 3

Thay p N2 , p H 2 # ph "ng trình (4) và (5) vào ph "ng trình (1), ta c:

p 2NH3
27 = 1,5.10-5 (6)
4
(p - p NH3 )
256
p NH3
2 = 1,26.10-3
(p - p NH3 )
2
Hay 1,26.10-3 p NH 3 - 2,26 p NH 3 + 315 = 0 (7)
( khi p = 500 atm)
2
1,26.10-3 p NH 3 - 3,25 p NH 3 + 1,26.103 = 0 (8)

T (7) → p = 500 atm→ p NH 3 = 152 atm

T (8) → p = 1000 atm→ p NH 3 = 424 atm

N2 + 3H2 2NH3
S mol ban u: 1 mol 3 mol
S mol ph n ng: a mol 3a mol 2a mol
S mol sau ph n ng: 1 – a 3 – 3a 2a
 2a 152
= → a = 0,4662
4 - 2a 500
2a ' 424
= → a’ = 0,5955
4 - 2a 1000
Thành ph n % c a h/n h p ban u:
4a
- 500atm: = a = 0,4662 chi m 46,62 %
4
4a '
- 1000 atm: = a’ = 0,5955
4
Nh v y t ng áp su t làm cân b*ng chuy n d!ch theo chi u thu n chi u làm gi m áp
su t
Bài t p m(u 2

. nhi t 10000K có các cân b*ng:

C + CO2 2CO v i K1 = 4
Fe + CO2 FeO + CO v i K2 = 1,25
Trong m t bình kín chân không dung tích 20 lít # 10000K ta a vào 1 mol Fe,
1 mol C và 1,2 mol CO2. Tính s mol Fe và C ã tham gia ph n ng sau khi h
t t i tr ng thái cân b*ng.

Bài gi i
Tr c h t c n tính
K1 K1
PCO = = 3,2 atm PCO 2 = = 2,56 atm
K2 K 22

G i x là s mol C và y là s mol Fe ã tham gia ph n ng.

Theo các ph n ng (1), (2) :
C + CO2 2CO (1)
Fe + CO2 FeO + CO (2)
Thì s mol CO = 2x + y còn s mol CO2 = 1,2 –x – y
Nh v y t ng s mol các khí trong bình t ng
n = 2x + y + 1,2 – x – y = 1,2 + x
Vì t ng áp su t P = PCO + PCO = 3,2 + 2,56 = 5,76 atm
2

Nên theo công th c PV = nRT ta có:

5,76.20
n = 1,2 + x = = 1,405
0,082.1000

rút ra x = 0,205 mol

PCO .V 3,2.20
M't khác nCO = = = 0,780 mol
RT 0,082.1000
T ó ta có: y = 0,780 – 2.0,205 = 0,370 mol
Tác d ng c a bài t p và ki n th c c n n$m
- ây là m t v n r t hay c p trong các thi h c sinh gi i.Các bài toán trên c ng
c các ki n th c v cân b*ng hóa h c. làm chúng h c sinh c n n m v ng các bi u
th c tính h*ng s cân b*ng.
- V m't t duy– k n ng, rèn luy n cho h c sinh t duy linh ho t khi x, lí các phép
tính. . bài m-u 1, cái khó là bi n i ra c ph "ng trình b c 2. . bài m-u 2, tình
hu ng có v n là # ch/ có n hai cân b*ng bu c h c sinh ph i khéo léo khi tính toán
ra c k t qu .
- H c sinh có th c thêm tài li u tham kh o lí thuy t: Hóa c s ,t p 2,( Nhà xu t
b n Giáo d c c a tác gi 'ng Tr n Phách)...
Bài t p t #ng t
Bài 1: Cân b*ng c a ph n ng kh, CO2 b*ng C:
C + CO2 CO x y ra # 1090K v i h*ng s cân b*ng KP = 10.
a. Tính hàm l ng khí CO trong h/n h p cân b*ng, bi t áp su t chung c a h là 1,5
atm.
b. có hàm l ng CO b*ng 50% v th tích thì áp su t chung là bao nhiêu?
Bài 2: . 10000K h*ng s cân b*ng KP c a ph n ng 2SO2 + O2 2SO3 b*ng 3,5
atm-1 . Tính áp su t riêng lúc cân b*ng c a SO2 và SO3 n u áp su t chung c a h b*ng
1 atm và áp su t lúc cân b*ng c a O2 b*ng 0,1 atm.
Bài 3: . 8200C có các ph n ng sau v i h*ng s cân b*ng t "ng ng:
CaCO3 (r) CaO(r) + CO2 (k) K1 = 0,2
C(r) + CO2 2CO(k) K2 = 2,0
L y h/n h p g m 1 mol CaCO3 và 1 mol C cho vào bình chân không có th tích 22,4
lít gi # 8200C.
a. Tính s mol các ch t có trong bình khi ph n ng t n tr ng thái cân b*ng.
b. S phân h y CaCO3 s$ hoàn toàn khi th tích bình b*ng bao nhiêu( áp su t riêng
ph n c a các khí không thay i).
K t qu này có phù h p v i nguyên lí Le Chaterlier không?
Bài 4: . 8200C có các cân b*ng :
C(r) + CO2 (k) 2CO (k) K1 = 0,5
H2 (k) + CO2 (k) H2O(h) + CO(k) K2 = 1
M t bình chân không dung tích 22,4 lít c gi # 8200C, cho vào bình 1 mol m/i ch t
C, CO2, H2. Hãy tính thành ph n c a h lúc cân b*ng.
3. DUNG DBCH – S I N LI
3.1. V)n 1: ánh giá bán ?nh l ng chi u h 1ng và m c * x y ra
các ph n ng trong dung d?ch các ch)t i n li.
Bài t p m(u

Gi i thích vì sao Ag không tan trong dung d!ch (NH3 + NH4Cl) nh ng l i tan
d%dàng trong dung d!ch ó khi có m't O2 không khí?
0 0
Cho: E Ag + / Ag = 0,8 V, E O2 / H 2O
= 1,23 V

H*ngs b n β Ag ( NH3 )+2 =107,26và K NH 4+ =10-9,24

Bài gi i
Khi không có m't oxi không khí, thi u ch t oxi hóa Ag → Ag+ , m't khác NH3
ch( t o ph c v i ion Ag+ ch không t o ph c v i kim lo i Ag. Trong tr ng h p này
0
H+ ( do NH4+ phân li ra) không th oxi hóa c Ag, vì E 02H+ / H 2 = 0,00V < E Ag+ / Ag =

0,80V
Khi có m't oxi không khí:
4.1, 23
+
O2 + 4H + 4e 2H2O (1) K1 = 10 0 , 059
= 1083,39
−0 ,8
0 , 059
2 x Ag – e Ag+ (2) K3 = 10 = 10-13,56

3 x NH4+ NH3 + H+ (3) K2 = K NH 4+

4 x Ag+ + 2NH3 Ag(NH3)2+ (4) β Ag ( NH )+

3 2

T h p các ph "ng trình trên l i, ta c:

4Ag + 4 NH4+ + 4NH3 + O2 4 Ag(NH3)2+ + 2H2O
có K = K1. (K2)4.(K3)4.(β)4 = 1021,23 r t l n nên Ag tan d% dàng.
Tác d ng c a bài t p và ki n th c c n n$m
- Nh ng bài t p này có th gi i thích các hi n t ng trong dung d!ch i n li (s tan, s
k t t a, s t o ph c...) b*ng nh ng tính toán c th . Vì th nó có tính ng d ng ng
th i nâng ki n th c c a h c sinh lên m t m c cao h"n.
- ánh giá bán !nh l ng chi u h ng và m c x y ra các ph n ng trong dung
d!ch các ch t i n li ta dùng các il ng h*ng s cân b*ng. Vì th thông qua bài t p
c ng c cho h c sinh các khái ni m v tích s tan, th i n c c, h*ng s b n c a ph c;
bi u th c liên h gi a h*ng s cân b*ng và th i n c c...
- V m't k n ng: giúp h c sinh s, d ng thành th o ph "ng pháp t h p cân b*ng.
- H c sinh có th c thêm ph n lí thuy t trong M t s v n ch n l c c a hóa
h c,t p 2, (Nhà xu t b n giáo d c, tác gi Nguy%n Duy Ái – Nguy%n Tinh Dung – Tr n
Thành Hu - Tr n Qu c S"n – Nguy%n V n Tòng), các sách hóa phân tích vi t cho
sinh viên i h c c a tác gi Nguy%n Th c Cát hay Nguy%n Tinh Dung ...
Bài t p t #ng t
Bài 1: B*ng dung d!ch NH3, ng i ta có th làm k t t a hoàn toàn ion Al3+ trong dung
d!ch n c # d ng hydroxit, nh ng ch( làm k t t a c m t ph n ion Mg2+ trong dung
d!ch n c # d ng hydroxit.
Hãy làm sáng t i u nói trên b*ng các phép tính c th .
Cho bi t: Tích s tan c a Al(OH)3 là 5.10−33; tích s tan c a Mg(OH)2 là 4.10−12; h*ng
s phân ly baz" c a NH3 là 1,8.10−5.
( Trích thi HSG qu c gia – 2005 – B ng A)
Bài 2: Cho các cân b*ng trong dung d!ch n c c a Cr(VI):
HCrO4- + H2O CrO42- + H3O+ pK1 = 6,50
2HCrO4- Cr2O72- + H2O pK2 = -1,36
Tích s ion c a n c là KW = 1.10-14
ánh giá h*ng s cân b*ng:
a. CrO42- + H2O HCrO4- + OH-
b. Cr2O72- + 2OH- 2 CrO42- + H2O
( Câu 1-4 thi Olympic hóa h c qu c t l n th 28, Moscow, 1996)
Bài 3: Ch ng minh r*ng: CuS có th tan c trong dung d!ch HCl có hòa tan H2O2.
Cho: Tt(CuS) = 10-35, Ka1(H2S) = 10-7, Ka2(H2S) = 10-13
E 0H 2O2 / H 2O = 1,77 V, E 0S / H 2 S = 0,14 V
Bài 4: Có th hòa tan 0,01 mol AgCl trong 100ml dung d!ch NH3 1M?Bi t Tt(AgCl) =
1,8.10-10; Kb n c a ph c Ag(NH3)2+ là 1,0.108
Bài 5: Tính h*ng s cân b*ng c a ph n ng hòa tan Mg(OH)2 b*ng NH4Cl. Cho
K NH +
Tt(Mg(OH)2) = 1.10-11; 4
= 10-9,25. Hãy rút ra k t lu n t h*ng s tính c.
Bài 6: H i Ni có kh, c Fe2+ thành Fe hay không trong:
 a. Môi tr ng axit.
b. Khi có NH3 d ?
0 0
Cho E Ni 2 + / Ni = -0,23 V, E Fe 2 + / Fe = -0,44 V

Tích s tan c a Fe(OH)2 = 10-15, h*ng s b n c a Ni(NH3)62+=108,4

3.2. V)n 2: K t t a phân o n

Bài t p m(u

Dung d!ch A g m Ba(NO3)2 0,060 M và AgNO3 0,012 M.

a. Thêm t ng gi t K2CrO4 vào dung d!ch A cho n d . Có hi n t ng gì

x y ra?

b. Thêm 50,0 ml K2CrO4 0,270 M vào 100,0 ml dung d!ch A.

Tính n ng các ion trong h/n h p thu c.

Cho: BaCrO4↓ + H2O Ba2+ + HCrO4- + OH - ; K = 10-17,43

Ag2CrO4 + H2O 2Ag+ + HCrO4- + OH - ; K = 10-19,50

pKa c a HCrO4- b*ng 6,50.

( Trích thi HSG qu c gia – 2004 – B ng B)

Bài gi i

a. Hi n t ng: Có k t t a BaCrO4 và Ag2CrO4.

Xét th t xu t hi n các k t t a:

K s ( BaCrO 4 )
b t u có BaCrO4 ↓ : C CrO 2 − > (1)
4 C Ba 2 +

K s ( Ag 2CrO 4 )
b t u có Ag2CrO4 ↓ : C CrO 2 − > (2)
4 C 2 Ag +
 tính tích s tan Ks c n t h p cân b*ng :

BaCrO4 ↓ Ba2+ + CrO42- Ks1

H2O H + + OH - Kw

CrO42- + H+ HCrO4- Ka-1

BaCrO4 ↓ + H2O Ba2+ + HCrO4- + OH -

Có K= Ks1 . Kw . Ka-1

K.K a 10−17,43.10−6,50
Suy ra K s1 = = −14
= 10−9,93
Kw 10

Ag2CrO4 ↓ 2 Ag + + CrO42- Ks2

H2O H + + OH - Kw

CrO42- + H+ HCrO4- Ka-1

Ag2CrO4 ↓ + H2O 2 Ag + + HCrO4- + OH –

Có K = 10-19,50

10−19,50.10−6,50
Ks2 = −14
= 10−12
10

10−9,93
T (1) CCrO2− > = 1,96.10−9 M
4 0,060

10 − 12
T (2) C CrO 2 − > 2
= 6 ,94 . 10 − 9 M
4 ( 0 , 012 )

CCrO2-4 (BaCrO4) < CCrO2- nh ng không nhi u, vì v y s$ có hi n t ng k t t a vàng

4 (Ag2CrO4)

c a BaCrO4 xu t hi n tr c m t ít, sau ó n k t t a vàng nâu c a Ag2CrO4

( g ch ) và BaCrO4 vàng cùng xu t hi n.

b. Sau khi thêm K2CrO4:

0, 270 x 50 ,00 0,060 x100,00

C − = = 0,090 M ; C 2+
= = 0,040M
CrO 24 150 ,000 Ba 150,000
0,0120 x100,00
C = = 0,0080 M
Ag 2 150,000
Tác d ng c a bài t p và ki n th c c n n$m
- ây là d ng bài t p k t t a t ng ph n . Thông qua bài t p ki m tra c các ki n th c
c a h c sinh v i u ki n xu t hi n k t t a, s k t t a hoàn toàn, s k t t a phân an.
- V m't t duy, bài t p phát tri n óc t #ng t ng (các giai o n k t t a), t duy so
sánh, l p lu n.
- H c sinh có th tham kh o ph n lí thuy t # tài li u M t s v n ch n l c c a hóa
h c,t p 2, (Nhà xu t b n giáo d c, tác gi Nguy%n Duy Ái – Nguy%n Tinh Dung – Tr n
Thành Hu - Tr n Qu c S"n – Nguy%n V n Tòng)…
Bài t p t #ng t
Bài 1: Cho dung d!ch ch a Cl- 0,1 mol/l và CrO4- mol/l. Thêm t t dung d!ch AgNO3
vào. H i k t t a AgCl hay Ag2CrO4 xu t hi n tr c và khi k t t a th hai b t u thì t(
l n ng các ion Cl- và CrO4- b*ng bao nhiêu? Cho Tt(AgCl)=10-10 và
Tt(Ag2CrO4)=10-12
Bài 2: Thêm t t Ag+ (AgNO3) vào dung d!ch h/n h p ch a ng th i các ion Cl- 0,01
M và I- 0,01 M thì AgCl hay AgI k t t a tr c? Khi nào c hai ch t cùng k t t a?Bi t
tích s tan Tt(AgCl)=10-10, Tt(AgI)=10-16