Professional Documents
Culture Documents
H C SINH GI I HÓA H C
1. Các giai o n gi i m*t bài t/p hoá h c
Giai o n 1: !nh h ng cách gi i.
Tìm hi u i u ki n c a bài t p ( tóm t t và phân tích bài).
Xác !nh m i liên h gi a cái ã cho ( gi thi t) và cái c n tìm ( k t lu n).
Giai o n 2: Ti n hành gi i.
V n d ng t ng h p các ki n th c và k n ng l p và th c hi n ch "ng trình gi i.
i v i bài toán hóa h c: có th gi i theo các b c sau
+ Xác !nh các ch t có th có ph n ng hóa h c v i nhau. Vi t các ph "ng trình
ph n ng. S p x p các ph n ng theo th t tr c, sau ho'c theo th t u tiên ( quá
trình ch y u).
+ Thi t l p m i quan h gi a các thành ph n ã c cho trong bài toán v i thành
ph n cu i cùng ( c n gi i quy t) b*ng các !nh lu t c" b n c a hóa h c. Có th coi ây
là s" tính toán.
+ S, d ng các k n ng c" b n ( tính theo các !nh lu t t( l ng, !nh lu t tác d ng
kh i l ng, b o toàn kh i l ng, thi t l p công th c hóa h c…) gi i quy t t ng
ph n ho'c toàn b bài toán.
Giai o n 3: Ki m tra k t qu tính toán và k t lu n. Có th suy ngh thêm tìm cách
gi i khác c áo, t i u.
Ví d
Cho axit B tác d ng lên ch t A làm thoát ra ch t khí C không màu, có mùi khó ch!u.
Ch t khí này làm m t màu c a phenolphtalein trong dung d!ch nào ó, trong khi ó
t o ra ch t A. N u ch t khí C cho tác d ng v i ch t khí D không màu, không mùi có
trong không khí # i u ki n xác !nh thì s$ thu c m t ch t mà khi hòa tan nó vào
n c s$ t o ra axit B. Xác !nh A, B là ch t gì?
Giai o n 2: Ti n hành gi i
Vì C có mùi, tác d ng c v i ki m t o ra mu i A, nên C không th là H2, ch( có
th là khí ho'c hy rua c a phi kim nh ng:
N2
!"
O2
Có 30g dung d!ch NaCl 20%. Tính C% dung d!ch thu c khi:
a. Pha thêm 20g H2O.
b. Cô 'c dung d!ch ch( còn 25g.
GV t ng quát hóa bài toán ho'c yêu c u HS suy ngh bài toán t ng quát và h ng gi i.
Bài toán t ng quát
Bài gi i
G i m1(g) là kh i l ng dung d!ch 1 n ng C 1% .
G i m2(g) là kh i l ng dung d!ch 2 n ng C 2% .
→ Kh i l ng ch t tan trong hai dung d!ch là:
m1C1 m2C2
mt1 = g mt2 = g
100 và 100
Vì pha tr n hai dung d!ch cùng m t lo i ch t tan nên kh i l ng ch t tan trong dung
d!ch sau khi tr n ( dung d!ch 3) b*ng t ng kh i l ng ch t tan trong hai dung d!ch ban
u. T (1) và (2) ta có:
(m1 + m2)C3 = m1C1 + m2C2
m1 C - C2
= 3
m2 C1 - C3
↔ ( gi thi t C1 > C2)
GV h ng d-n th thu t gi i bài toán nhanh, g n b*ng cách dùng s" ng chéo:
S# !ng chéo: Khi tr n dung d!ch 1 v i dung d!ch 2 ta thu c dung d!ch 3 có
n ng ( C%, CM ) là C3 và kh i l ng riêng là d3. Ta có s" ng chéo và các
công th c t "ng ng:
- i v i n ng % kh i l ng:
m1 C1 C2 - C3
m1 C2 - C3
C3 =
m2 C2 m2
C1 - C3
C1 - C3
- i v i n ng mol:
V1 C1 C2 - C3
V1 C2 - C3
C3 =
V2
V2 C2 C1 - C3 C1 - C3
- i v i kh i l ng riêng:
V1 d1 C2 - C3
d3 V1 d3 - d2
=
V2 d2 V2 d1 - d3
C1 - C3
Ng i ta a ra hai nhóm ph "ng trình hóa h c d i ây, trong m/i m t nhóm ch(
có m t ph "ng trình ph n ng úng mà thôi:
1. a) 2KMnO4 + 2H2S + 2H2SO4 → S + 2MnSO4 + K2SO4 + 4H2O
b) 2KMnO4 + 5H2S + 3H2SO4 → 5S + 2MnSO4 + K2SO4 + 8H2O
c) 4KMnO4 + 7H2S + 5H2SO4 → 6S + 4MnSO4 + 2K2SO4 + 12H2O
2. a) 3H2S + 3K2Cr2O7 + 10H2SO4 → S + Cr2(SO4)3 + 3K2SO4 + 13H2O
b) 3H2S + 2K2Cr2O7 + 7H2SO4 → 2S + 2Cr2(SO4)3 + 2K2SO4 + 10H2O
c) 3H2S + K2Cr2O7 + 4H2SO4 → 3S + Cr2(SO4)3 + K2SO4 + 7H2O
Hãy ch( ra nh ng ph "ng trình ph n ng úng và gi i thích vì sao không tin t #ng
nh ng ph "ng trình ph n ng còn l i.
( Trích thi HSG hóa h c t nh ng Nai – 1999)
Bài gi i
1.
2 Mn+7 + 5e = Mn+2
5 S-2 - 2e = S0
2 Mn+7 + 5 S-2 = 2 Mn+2 + 5 S0
2. 2 Cr+6 + 3e = Cr+6
3 S-2 - 2e = S0
2Cr+6 + 3S-2 = 2Cr+6 + 3S0
→ Ph "ng trình ph n ng c) úng. Gi i thích t "ng t nh trên.
Ta có th gi i l i bài toán trên nh ph "ng pháp th ng b*ng ion- electron.
Nh n xét
Cân b*ng ph "ng trình ph n ng theo ph "ng pháp i s là m t ph "ng pháp h u
hi u gi i các bài toán cân b*ng ph c t p. Tuy nhiên n u HS không n m v ng b n
ch t c a ph n ng oxi hóa kh, thì s$ g'p lúng túng v i bài toán trên. Vì n u xét v
ph "ng di n i s thì các ph "ng trình ph n ng trên u th a mãn !nh lu t b o toàn
kh i l ng. Nh ng m/i nhóm ch( có m t ph "ng trình ph n ng úng mà thôi, ph "ng
trình ph n ng này th a mãn úng b n ch t c a ph n ng oxi hóa kh,.
2.3. S& d ng các th thu t toán h c
Ví d 1 : Tính ch t c a c p s c ng
Bài gi i
Bài gi i:
Ta có các d ki n:
Ag2CrO4 2Ag+ + CrO42 Tt = 10-11,8 # $
% NH3 + H+ Ka1
CrO42- HCrO4- (Ka2)-1
NH3 AgNH3+ β1
Ag2CrO4 + % → AgNH3+ + HCrO4- có K= ) Ka1(Ka2)-1β1
(
K= 10-4,7610-6,5103,32 = 10-11,22 K nh , s tan là khó kh n.
Ví d 3: Ghép n s
t cháy hoàn toàn a gam h/n h p hai ankan A, B h"n kém nhau k nguyên t, cacbon
thì thu c b gam khí CO2. Tìm t ng s mol ankan.
Bài gi i:
G i CTPT hai ankan là:
CnH2n+2 và Cn+kH2n +2k +2 (n≥ 1)
3n + 1 t0
CnH2n+2 + O2 → nCO2 + (n+1)H2O (1)
2
x mol nx mol
3(n + k) + 1 t0
Cn+kH2n +2k +2 + O2 → (n+k)CO2 + (n+k+1)H2O (2)
2
y mol y(n+k) mol
b
Theo bài ra s mol CO2 = nx + y(n+k)= mol # $
44
Kh i l ng hai ankan:
(14n + 2)x + (14n + 14k + 2)y = a
14[ ! y(n+k)] + 2(x+y) = a
b 22a - 7b
14. 2(x+y) =a x+y= *+
44 44
22a - 7b
, y t ng s mol hai ankan = *+
44
Nh n xét
Vi c áp d ng các tính ch t c a toán h c khi n gi i quy t nhi u bài t p c gi i
quy t nhanh, g n . Tuy nhiên không nên l m d ng mà xa r i b n ch t cu các hi n
t ng hóa h c. Toán h c ch( là công c h/ tr cho hóa h c.
2.4. Bi n i bài t p có s'n theo m c ích c a ng !i d y
a. L c b m t s d ki n t ng m c khó c a bài t p
Ví d
Hai bài toán này có cách gi i g n gi ng nhau, bài 2 khó h"n. Sau ây xin trình bày
cách gi i bài 2.
Bài gi i
L y m t ít dung d!ch làm m-u th,. Cho 1 m-u l n l t tác d ng v i các m-u còn l i.
Ta l p b ng nh sau: (hàng ngang ch( các dung d!ch cho vào, hàng d c ch( các dung
d!ch c cho vào).
Na2SO4 (CH3COO)2Ca Al(NO3)2 NaOH BaCl2
Na2SO4 - ↓ tr ng - - ↓ tr ng
(CH3COO)2Ca Ch a có - - ↓ keo - -
↓ tr ng
Al(NO3)2 - ↓ keo - ↓ → tan -
NaOH - - - -
BaCl2 ↓ tr ng - - - -
Chú thích:
- : Không có hi n t ng gì x y ra.
↓ tr ng : K t t a tr ng.
↓ keo : K t t a keo tr ng.
Ch a có - ↓ tr ng : Lúc u ch a có k t t a, cho thêm dung d!ch vào k t t a xu t hi n.
↓ → tan : Lúc u xu t hi n k t t a, l c h/n h p k t t a tan.
Quan sát b ng, ta suy ra c:
Lúc u ch a có k t t a, cho thêm dung d!ch vào k t t a xu t hi n: Dung d!ch cho
vào là Na2SO4, dung d!ch c cho vào là (CH3COO)2Ca.
Lúc u xu t hi n k t t a, l c h/n h p k t t a tan: Dung d!ch cho vào là NaOH, dung
d!ch c cho vào là Al(NO3)2. V y dung d!ch còn l i là BaCl2.
b. L y t trong các thi nh ng l c b t ho'c chia nh
Ví d
E 0 Au ( CN ) 2 2 − / Au = −0,06V
E 0 Ag ( CN ) 2 2 − / Ag = −0,31V
E 0 O2 / OH − = −0,404V
thi trên h"i dài, ta có th chia câu 1,2,3,4 thành nh ng bài t p nh h"n. Ví d , câu 1
c s, d ng trong thi HSG hóa h c t nh ng Nai – 2001.
c. Thay i hình th c câu h i
Ví d 1
+ KOH
+ H2 O 2 + NH NH2
D H K
+ H2SO4 dac
F G I A
" t r*ng:
A: là hi rocacbon i x ng # th khí g m 85,7% C và 14,3% H ( theo kh i l ng).
H: là m t dung môi cho s"n và dùng lo i parafin c a d u bôi tr"n.
1. Xác !nh công th c c u t o c a A, B, C, D, E, F, G, H, I ,K.(b qua ng phân
hình h c c a A).
2. B, C, D, E và F có nh ng tính ch t nào chung.
3. C" ch nào ã t o B t A và t o C t B?
Bài gi i (bài 2)
T thành ph n phân t, CTPT c a A: C4H8. Vì A i x ng A có th là:
.
CN
.
OH
.
COOH
/ .
OSO3H
0 .
SO2
O O
1 .
O
O
2 .
N NH
.
- B, C, D, E và F u có ho t tính quang h c.
3. A → B : c ng ái i n t,; B → C : th ái nhân.
d. o ng c bài t p [ 54, tr.102, 103]
Ví d 1
+ Cl2 + KOH - H 2O
CH3 C CH2 CH3 A B D
askt spc
CH3
Ta có th o ng c bài toán nh sau:
Bi t phân t, ch t X có ch a nguyên t, C b c 4
Bài gi i (bài 2)
CH3 CH3
askt
CH3 C CH2 CH3 + Cl2 CH3 C CH CH3 + HCl
H3C CH3
CH3 CH3 Cl
C C
(A)
H3C CH3
CH3 CH3
CH3 Cl CH3 OH
(B)
CH3 CH3 CH3
+
+H - H 2O +
CH3 C CH CH3 CH3 C CH CH3 CH3 C CH CH3
CH3
H3C CH3
+ chuyen vi
CH3 C CH CH3 C C (D)
+
-H H3C CH3
CH3
Na + - + - + +
NaOH - - + + - +
Tráng b c - - - - + +
D u (+) có ph n ng.
D u (-) không có ph n ng.
1. Xác !nh công th c phân t,, vi t các công th c c u t o có th có c a A, B, C,
D, E, F.
2. Vi t các ph "ng trình ph n ng i u ch F t A, ghi rõ i u ki n ph n ng.
( thi HSG hóa h c t nh An Giang – 1999)
Bài gi i
D a vào kh n ng ph n ng ta có th d oán:
A: không có nhóm – CHO, - CHOH, - COO –. Ph i có nhóm – OH và có th có
nhóm xeton.
B: không có nhóm – OH, - CHOH, - COO -, - CH = O. Ch( có nhóm ete ho'c
xeton.
C: Ph i là axit.
D: Ph i là este.
E: Ph i có nhóm – OH và – CH = 0
F: Ph i có nhóm – CHOH và – CH = O
1. 't công th c c a ch t c n tìm là CxHyOz
a. Khi z = 1 thì 12x + y+ 16 = 74
→ 12x + y = 58 x = 4, y = 10
Công th c phân t, là C4H10O. Ch( có th có r u A và este B.
∗ Ch t A: C4H9OH có các công th c c u t o:
CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – OH (1)
CH3 CH2 CH OH
CH3 (2)
CH3 CH CH2 OH
CH3 (3)
CH3
CH3 C OH
CH3
(4)
∗ Ch t B: ete
CH3 – CH2 – CH2 – CH2 – O – CH3 (1)
CH3 CH O CH3
CH3 (2)
CH3 – CH2 – O – CH2 – CH2 – CH3 (3)
b. Khi z = 2 thì 12z + y + 32 = 74
12z + y = 42 x =3, y = 6 Công th c phân t,: C3H6O2. V i công th c này có
th là axit, este, ho'c có 1 nhóm – CH = O và 1 nhóm – OH.
Ch t C là CH3 – CH2 – COOH
Ch t D là CH3 – COOCH3 ( không th là HCOOCH2 – CH3 vì este này có ph n
ng tráng b c).
H2 H2
H3C C C C OH
Ch t A là O
Bài gi i
8Al + 3Fe3O4 → 9Fe + 4Al2O3 (1)
Ph n ng x y ra hoàn toàn → h/n h p B g m có Fe, Al2O3 và có th Al d ho'c Fe3O4
d . Theo bài ra h/n h p B tác d ng v i NaOH d có khí thoát ra→ h/n h p B g m có
Fe, Al2O3 và Al d .
Ph n 1: Al2O3 + 2NaOH → 2NaAlO2 + H2O (2)
3
Al + NaOH + H2O NaAlO2 + H2 (3)
2
3 3 1,176
nAl = n H2 = = 0,035 mol
2 2 22,4
4 4
(1) → n Al O = n Fe = 0,045 = 0,02mol
2 3
9 9
Ph n 2: Al2O3 + 6HCl → 2AlCl3 + 3H2O
3
Al + 3HCl → AlCl3 + H2
2
Fe + 2HCl → FeCl2 + H 2 ↑
Gi s, kh i l ng ph n 2 nhi u g p m l n ph n 1 nên trong ph n 2:
nAl = 0,035 mol
nFe = 0,045 mol
3 6,552
n H2 = 0,035m + 0,045m = = 0,2925 mol
2 22,4
→ m = 3 kh i l ng c h/n h p B g p 4 l n ph n 1.
Ap d ng !nh lu t b o toàn kh i l ng :
mB = mAl + mFe + m Al O = 0,035.27.4 + 0,045.4.56 + 0,02.4.102 = 22,02 g
2 3
8 8
Theo (1) → nAl ph n ng = n Fe = 0,045.4 = 0,16 mol
9 9
→ mAl(A) = ( 0,16 + 0,035.4).27 = 8,1 g
3 3
m Fe3O 4 (A) = .n Fe .232 = .0,045.4.232 = 13,92 g
9 9
8,1
%m Al = .100 = 36,78%
8,1 + 13,92
%m Fe3 O 4 = 100 − 36,78 = 63,22%
Cho 22 gam h/n h p X g m Fe và Al ph n ng hoàn toàn v i 2 lít dung d!ch HCl 0,3
M ( d= 1,05 g/ml)
a. Ch ng t r*ng h/n h p X không tan h t
b. Tính th tích khí H2 ( ktc), n ng % ch t tan trong dung d!ch Z thu c và kh i
l ng ch t r n Y không tan. Gi s, trong hai kim lo i ch( có m t kim lo i tan.
Bài gi i
a. N u không có câu h i này chúng ta s$ ngh h/n h p X tan h t vì hi u sai ngh a “
ph n ng hoàn toàn”. ch ng minh h/n h p X không tan h t, ta có th làm theo 3
cách sau:
Cách 1: Gi s, h/n h p ch( g m có Fe ( kim lo i có kh i l ng mol l n h"n)
22
→ nFe = = 0,39 mol
56
Fe + 2HCl → FeCl2 + H 2 ↑
b 2b
→ nHCl c n dùng = 3a + 2b, k t h p (*), ta có: 3a + 2b > 2(a + b) > 0,78
→ hòa tan h t h/n h p X thì s mol axit HCl ph i l n h"n 0,78 mol, trong khi s
mol axit ban u theo bài ra ch( b*ng 2.0,3 = 0,6 mol ( < 0,78 mol)
→ Axit thi u, ngh a là X ph n ng không h t.
Cách 3: nHCl c n dùng = (3a + 2b) mol
Ch n M = 56 làm nhân t, chung, ta có: 56(a+ b) > 27a + 56b = 22
→ 2( a+b) > 0,78
3a + 2b > 2( a+ b) > 0,78 mol
L p lu n t "ng t cách 2 s$ có cùng k t qu .
b. Vì axit thi u, Al có tính kh, m nh h"n Fe s$ tan tr c nh ng theo ra ch( có m t
kim lo i tan→ Fe ch a b! hòa tan:
3
Al + 3HCl → AlCl3 + H2
2
0,2 ← 0,6 → 0,2 → 0,3
n H 2 = 0,3 mol → VH 2 ( ktc) = 0,3.22,4 = 6,72 lít
0,2.133,5.100
C%( AlCl3) = = 1,27%
2104,8
Bài gi i
Cách 1: Ph "ng pháp !nh tính
ây là các mu i axit, là các ch t i n li l ng tính:
MHA → M+ + HA-
HA- H+ + A2- K2 (1)
HA- + H+ H 2A K1-1 (2)
pH ph thu c hai quá trình (1) và (2). N u K2 càng l n và K1 càng l n thì dung d!ch
có pH càng bé vì quá trình nh ng proton (1) x y ra m nh, quá trình thu proton (2) x y
ra y u. So sánh # trên ta th y:
pH (NaHC2O4) < pH (NaHSO3) < pH (NaHCO3) < pH (NaHS)
Cách 2: Ph "ng pháp !nh l ng
Áp d ng công th c tính g n úng pH c a các mu i iaxit cho các h trên:
pK1 + pK2
pH =
2
2 + 5
ta th y: pH (NaHC2O4) = 2 = 3,5
2 + 6
pH (NaHSO3) = 2 = 4,0
7 + 11
pH (NaHCO3) = 2 = 9,0
7 + 13
pH (NaHS) = 2 = 10,0
Nh n xét
Cách gi i !nh l ng tuy ch n ch n nh ng òi h i ta ph i thi t l p công th c ho'c
ph i nh công th c. Trong khi ó, cách gi i !nh tính ch( c n d a vào vi c hi u b n
ch t c a s i n li và nguyên lí chuy n d!ch cân b*ng là gi i quy t c bài toán. Vì
v y, cách gi i !nh tính trong tr ng h p này hay h"n.
Ví d 2
m gam phoi bào s t (A) ngoài không khí, sau m t th i gian bi n thành h/n h p
(B) có kh i l ng 12 gam. Cho B tác d ng v a v"i 200ml dung d!ch HNO3 thu
c 2,24 lít khí duy nh t NO ( ktc).
Tính kh i l ng m c a A.
m 12 - m 2,24 .3
.3 = .4 + m = 10,08 gam
56 32 22,4
*3 *+ 4 04 567 *3 *+ 4 &8 *3 *+ 4 % &8
Nh n xét
Rõ ràng cách 2 t i u h"n vì:
Không c n vi t ph "ng trình ph n ng nh ng v-n nh n !nh úng tr ng thái u
và tr ng thái cu i c a các ch t oxi hóa,ch t kh,.
Ng n g n, tránh bi n lu n dài dòng.
Lí thú và hi u qu .
2.7. Rèn luy n cho h c sinh tác phong khoa h c
Tích c c ch ng, c l p suy ngh .
C n th n, nh-n n i, chính xác, t( m(.