á KiӃn thӭc tăng trưӣng sӑ mһt có vai trò quan trӑng: chҭn đoán,
lұp kӃ hoҥch điӅu trӏ, tiên lưӧng trong nҳn chӍnh răng hàm.
á Chìa khóa quan trӑng đӕi vӟi sӵ phát triӇn cơ thӇ.

á Enlow và Hanns (1996) cho rҵng mô tҧ chung hình thái và mүu

tăng trưӣng mһt là mӝt lĩnh vӵc khoa hӑc hình thái giúp trҧ lӡi
3 câu hӓi:
 (1) có sӵ liên quan giӳa các loҥi hình mһt khác nhau vӟi nhӳng thay
đәi phát triӇn cӫa hình thӇ đҫu toàn bӝ hay không?
 (2) Nhӳng khác biӋt trong phát triӇn cӫa mһt giӳa 2 giӟi như thӃ
nào?
 (3) Có sӵ khác biӋt giӳa mһt trҿ em và mһt ngưӡi lӟn hay không?
 R  R
R    !

á Rhương pháp vi thӇ: tӃ bào

á Rhương pháp đҥi thӇ
 Nghiên cӭu đo trӵc tiӃp: ngang, dӑc
 Nghiên cӭu trên ҧnh chөp
 Nghiên cӭu trên phim XQ

Õ

   
   
 
        þ  
   þ
 
 !" #  þ $    
%
  $   &' (
  )" %
 (
   &
*
 



" þ )  þ +
"   

 þ 
, -. )" þ )"/ 0 12 % 
 þ
%3 45 %6

§
§ 
  
§ 
§ 
 "
#

 $ %& '&

 !( 
  R
  ! 
   " )#! 

Cҵm có vҿ lùi do
cnh bӏ biӃn dҥng do Cҵm có vҿ lӗi do đҫu cnh bӏ biӃn dҥng do
đҭu ngҧ ra sau nghiêng sau đҫu cúi vӅ phía trưӟc đҫu cúi vӅ phía
trưӟc
 !( 
  R
  ! 
   " * 
+,

ëương quan KC ëương quan chҥm ëương quan KC ëương quan chҥm
trung tâm
múi tӕi đa trung tâm
múi tӕi đa
 !( 
  R
  ! 
   " * 
+,

ӵ thay đәi tư thӃ cӫa đҫu che dҩu tư thӃ cӫa ӵ thay đәi tư thӃ đҫu làm tăng thay đәi tư
xương hàm. A: XHD đưa ra trưӟc quá mӭc, thӃ xương. A: Đưa hàm ra trưӟc quá mӭc
đҫu cúi vӅ trưӟc. B: ëương quan ëë đҫu vӟi đҫu ngҧ ra sau. B: ëương quan trung
ngӱa ra ë
tâm vӟi đҫu cúi ra trưӟc .
 !( 
  R
  ! 
   " )#!   -. -

/ 0 1

2 3' 
456 78 96
3: ;<

Máy=á Máy=á>

 !( 
  R
  ! 
!  ?
 -. ?

  § -

 ! "!!!#$%&'()*#

"!+#
 !( 
  R
  ! 
!  ?
 -. ?

 



1
6AB
86C


FG

1

1
8BHB
86C
&

&
DE 8BHB
86C
&

IJE?
DJE
<6
DE
§
§ 
  
§ 
§ 
-,
 #§ -.§# §  § -
á $ /%&'(01 R
  ө  
ҳ Ӄ

   Ӂ  ҧ  Ӄ  
  һ

ưӡ ưӧ  ө
ҥ  ӝ
ӭ ҧ  


 
ӵ
á  
ӵ   һ
    ө 
   ө ҫ
ҥ  ӗ  
ӵ    ҩ

$%&'()*#"!+#!%
K
§
§ 
  
§ 
§ 
-,
 #§ -.§# §  § -
 §
§ 
  
§ 
§ 
- -2
§   -
á "!!!  ' &1 ±
á )*   "!+ 3 1  & &4-%45#
- (6 /+= %7880
á   1 + 9 > > %4 % L !'
M % /! :; %75<0 N = '  0
=0 > *5 %?%44
á ": M 84451 %75

Máy = *@  <5

"!!!#)*"!+3 # # !!*

!
 §
§ 
  
§ 
§ 
- ,
 #-2
§   -

i
þ  þ      






















       


       



      

§
§ 
  
§ 
§ 
- ,
 #-2
§   -

á ¨R !"#$%&!
!'(!)!


*
+ , !±-!. /!))
.ҩ* 0
!1Ӌ
ӕ
ӵ ӝ ҩ* 0

2!Ӈ
3ӝ  ҥ* !45!#66#$66
ӕ ӝ  ө!76#89666!

)
ө 
ө!7!
ҩ8:*
ө 
Ӄ!± !
ҩ ;)! *!
#6!
ҩ <¨

1Ӌ
ӕ
ӵ ӝ  ҥ ҧ
Ӄ

§
§ 
  
§ 
§ 
-  M ,"
A 
O§
P §
Q, -
B§.)§,M MR A
B§.)§,M MR A

7 
§
7
§ §

7 7 7
7 7 
C

7
,
77, 3


77 3 7
M
77 7

 C

 ("! 
  )"   

Í €Ӄu tӕ toàn thân á €Ӄu tӕ tҥi chӛ

€Ӄu tӕ chӭc năng
€Ӄu tӕ nӝi sinh


Í €Ӄu tӕ di truyӅn
á 08
á S
Í Chӫng tӝc
Í Nӝi tiӃt á T6

Í €Ӄu tӕ khác: tuәi, giӟi

€Ӄu tӕ ngoҥi sinh
Í ChӃ đӝ dinh dưӥng
Í Kinh tӃ xã hӝi
Í BӋnh lý
MÚ § §  
MÚ § §  

§ MÔ,

 3U,
- M 3U,

|àu sҳc
Hình dҥng
Kính thưӟc
Cӱ đӝng
 M,V§

 ("! 
  )"   

>8 H: ];

W X$ 80 8Y6
Z 4[ \6 Hình thành xương
89 tӯ sөn
 AY 4[
5 8^
8S

^ 8S
5<
W X$ 80 8Y6
Hình thành xương
Z 4[ \6
màng
89
^ 8S
[ _

   *

 [ *
[
 
   *

á 1,

 8[ _ 8` ];

    *  
 ! 

á 3 hưӟng: đҳp xương bӅ mһt,

mô liên kӃt giӳa các xương
biӃn thành xương, sөn thành
xương.

á 3 hiӋn tưӧng: dӏch chuyӇn,

xoay và sӵ phát triӇn bӝ răng.

á 4 vùng: vòm sӑ, nӅn sӑ, phӭc

hӧp mũi-hàm trên, hàm dưӟi.
 wO 
a§

w0 .7 3 6  w0 .7 5 6
 E ;F G
# H" 
=C" /" AI" A? G
# 6 8 9 : ;6 
:
6 <=>" E J   6 <=>"
3 <=>" 
3 ! *? @ <" ;  H" 
=C" ? >
 AB <=>" C ! *? @   > 6 A!"
3
  <=>"
6D *0 0 .7 K A!"
  D§ )§ b A§ EFM 

á ӵ ҳ %ươ Ӆ һ

á ӵ
ҥ %ươ ӣ 
ưӡ ӟ / 
ưӡ ӟ  ӣ 7  Ӆ


  
ӵ
ҥ %ươ = ӑ
 

Ӈ
)
ҩ
ҧ
 ưӟ
á  %ươ ӣ һ


ӫ > ӑ ? = >ӟ
ӵ ӗ ҳ %ươ ӟ ӣ
һ
 
* ә
, @ҥ
 ӫ
> ӑ 
A
ưӣ
  D§ )§ §c§ 

á  >ӟ > ӑ 

%ươ Ӆ ӑ ưӧ

ҥ
  ҫ
@ưӟ ,
ӭ ө
>   Ӄ ә

 %ươ ӣ ӵ
,
 %ươ

ӯ ө B ӳ >?
C 
ӑ ưӡ
ӟ ө ӳ
%ươ ưӟ >
%ươ  ҭ ӳ ±
 ҫ ӫ %ươ
ưӟ > ӳ %ươ 1: Khͳp sͽn bưͳm-sàng
ưӟ > %ươ 2: Khͳp sͽn trong bưͳm
 3: Khͳp sͽn bưͳm-ch́m
4: Khͳp sͽn ngoài trên ch́m
5: Khͳp sͽn n͙n ngoài ch́m
6: Khͳp sͽn trong ch́m
  D§ )§ §c§ 

ëái tҥo lҥi phҫn

trưӟc cӫa nӅn sӑ
theo Enlow
ëăng trưӣng do tái
tҥo lҥi phҫn trưӟc
cӫa nӅn sӑ theo
Rakosi và Jonas
  D§ )§ A§ M

Nguyên tҳc bӅ mһt: |һt tương ӭng vӟi hưӟng tăng trưӣng thì bӗi xương và
ngưӧc lҥi mһt không tương ӭng vӟi hưӟng tăng trưӣng thì tiêu xương

+: bӗi xương |һt €, A là tiêu xương, X,B là bӗi

-: tiêu xương xương
  D§ )§ A§ M

XC 87 d  3e 456 W _ ]

\   8^ 8S M i j 4k8 6
f8   d ? 86C _ S f8 [6 j 4k8 H5 A% 4[ A6 XN 8B
4[ gh6 _ S f8 8? 5 8^ 5 d ? 86C _ S f8 W? gh6
8S 8B 5 S M d  _ S f8 Hl6
  D§ )§ A§ M

W 4m 81? 8 8/ 8^ 8S 1 8B nH ^ Iopi? IG W 39 5< L
]? iG -5< 8W q W? DG * [ 8Cq W? rG W6 Aq W? EG sh6 M * ?
tG sh6 %? uG
[ _ v ^
  D§ )§ A§ GM )§
á A
ưӣ    ҵ ӵ
 %ươ  D1
A
ưӣ

) 7  Ӆ

  /

  ӵ
*
Ӄ ө
A

ưӣ D1 @Ӊ 
) ±   ӗ
ҳ %ươ ӣ ưӡ ӟ ӕ D1
>ӟ %ươ ӑ Ӆ ӑ >
ӗ
%ươ8
 %ươ ӣ Ӆ һ

á ë  
    
 

 
  
þ   
!
"#ë
$   % &
    
      
 i "#ë      

 þ ' 
(
    
 ) þ   '* 
' 

(
  #+   ' ' 

(
  "#ë '*  , &-

    '. /

  D§ )§ A§ GM )§

/ Ӌ
ưӧ ӗ ҳ >
 %ươ ҩ
= %ươ  

Ӈ
)
ưӟ   > 
 "@  *Ӈ
  
& ӵ @  *Ӈ

 
ưӧ >ӟ ưӟ ӫ
A
ưӣ %ươ ӏ
 ӣ  E
ưӟ >
ӗ ҳ ӣ  E    ?
ӡ   ӭ ӧ F%ươ 

 @  *Ӈ 
ưӟ
)  * ҧ   >ӏ
E ҫ
Ӄ
 
ӵ
A
ưӣ %ươ
  D§ )§ A§ GM )§

& * yN K á M K : H-=  !7

& * yN K á  +$ = M & I !S M 0
J d  h M á *# =  ! I !S
! !5  =0 *5# = : * yN  +K
y v > !L M M / NO I %&P8
  D§ )§ A§ GM )§

Iӗ %ươ
  ӗ ӫ
1ӕ  : ưӟ  ҵ ӣ
D1 >
 %ươ һ


ӳ ӓ  : ưӟ > ӗ
 D1 0 @    /
ӫ D1 "'G #2H±&
>ұ* ӕ > )  : ưӟ 
@  *Ӈ   
  D§ )§ A§ GM )§

  5 w

w yN K á 
: +Q * !  /*
yN  á0 A  $ w : 
M w : !: ! !' M 0  d
!5
  D§ )§ A§ GM )§

á 9 +5 S 9   Q A

* yN =0 *5  ! !5
  D§ )§ A§ GM )§

ëheo Enlow, khӕi xương Khoҧng tӵ do đưӧc tҥo ra Cuӕi giai đoҥn tăng trưӣng,
mһt có sӵ di chuyӇn ӣ phҫn do sӵ di chuyӇn tiên phát hình thành sӵ liên tөc cӫa
đuôi do sӵ nong rӝng cӫa cho phép tăng trưӣng xương (theo Enlow 1982)
phҫn mӅm lân cұn xương ӣ đưӡng khӟp
   ),a§ A§ GM

3LL

%
-L
*M L
 

± 



  D§ )§ A§ GM w,,

á D1/
ҧ C  ӵ

A
ưӣ ҫ Ӄ

    
%ươ  Ӄ ә 
@ҥ  ҩ
>Ӆ һ

,
 ưӡ
ӟ ӳ ҵ @ҫ
@ҫ ҩ
  
9#±

 D§ )§ A§ GM w,,

Các tiӇu đơn vӏ giҧi phүu XHD

1: Lӗi cҫu
2: |ӓm vҽt
3: Góc hàm
4: Xương ә răng
5: Lӗi cҵm
6:ëhân xương hàm
  D§ )§ A§ GM w,,

|ũi tên màu đӓ chӍ hưӟng bӗi xương, mũi tên màu xanh chӍ hưӟng tiêu
xương (vùng màu xanh là vùng bӏ tiêu xương, màu hӗng là vùng bӗi xương)
  D§ )§ A§ GM w,,

A
ưӣ
ӯ %ươ
 > %ươ ө
"ӗ ҫ !ӓ >ҽ
!
&!    Ӎ
 ө ӗ ҫ 
ӗ

ҥ > ҥ
ӝ  

ӟ #$!
ә! 
ӟ
±!
ә!

* + 8^ 8S 8B * + S 8z B E 8v6 4[

XC 87 d xxyy
96 H5
 D§ )§ A§ GM w,,
  D§ )§ A§ GM w,,

{h6 37< <1 ] [

HC g2 8` ]& 86C _  ] 456 ]& | A[6
S f8 85 4[  <|< * + A6 XN  85
<; h6 HY6 3' '
[ HC  g 3%
  D§ )§ A§ GM w,,

Di chuyӇn thӭ phát do sӵ nong rӝng cӫa hӕ não giӳa, XHD di chuyӇn xuӕng
dưӟi và ra trưӟc. cnh hưӣng này chӍ tác đӝng lên lӗi cҫu, sӵ di chuyӇn thӭ phát
XHD bӏ hҥn chӃ nhiӅu hơn XHë. ChӍ vӟi điӅu kiӋn sӵ kéo dài cӫa 2 cҩu trúc giӕng
nhau, tương quan giӳa XHë và XHD mӟi không thay đәi ӣ cuӕi giai đoҥn này .
  D§ )§ A§ GM w,,

ëăng trưӣng theo chiӅu ngang cành lên:

cành lên có cùng mүu tăng trưӣng vӟi hӕ
sӑ giӳa, di chuyӇn ra sau. ong song vӟi
hiӋn tưӧng này, tăng trưӣng chiӅu cao và
ra sau cӫa lӗi cҫu tҥo ra sӵ di chuyӇn thӭ
phát XHD ra trưӟc và xuӕng dưӟi
ëoàn bӝ hiӋn tưӧng sӁ bù trӯ sӵ khác
nhau theo chiӅu dӑc giӳa vӅ tư thӃ
giӳa XHë và XHD và tҥo nên sӵ di
chuyӇn caudal ӣ mһt phҷng cҳn
  D§ )§ A§ GM w,,

§: 5 á = y$ H# h % +K = m !á
w ! w I !S  :' M Aw7 §M +K =  RR
! S +N áCC á @ I !S  *y > M K
I Y Z
   ),a§ A§ GM
  A2  b A§ GM

§  0  1 '2

 3   

 1 4 5
!
67& 5   0
 8

 " 
0 
  4 5
 & 9 # $  
1 ë: 8; 0 
 4 5
&< 8= > ? % 0 
 &

1 '  ( 4 5þ ;
$ '# @ &? '1 A 
 8B '
C 5 0 D 
i$ 
 !
 4 5 &
 1 $ 1 ) 8E 
8 5 : D 
"#ë  
 : 
:
5 8
: 8;  * ;
$ 
 F 



: 1 
G0 
 '%  "#H 8

I : "#H :  

: 8; 
  D§ )§ MÔ McM

Â;  đҿ +  &- 

 .  J  ) %
,  K  þ , +  
tăng 
 - 
 "#H Â;  
 nhӳng 
   
&-  L !
.  tăng 

  ; 
  §K


  &-  &% 

   
K "#Hþ
+ 

 % ;
J -. 
 
;   M   /þ nӳ  ;
    /

HG' @ J -  -   0 


  
.
%
 D§ )§ b MŨ,
   tăng tӯ lúc mӟi đҿ đӃn
trưӣng thành Giӳa     N 
tăng 
(
  
O 
năm 
N J thì   tăng
2mm/năm      ' tăng trưӣng
trung bình mũi tuәi chӍnh nha 3-5mm/3năm ë

   N  tăng ; J thì
 
 þ
% ' tăng 
 
G' tăng 
 
 
(
  
    @  O , P
  
 @  


ë)  K  þ tăng trưӣng đӅu

đһn &- ;  J þ  
  bình

   nӳ 
  ;
 ,

 D§ )§ MÔ,

Õ 
 -   -         + -

-  -   #
 -   1 1      
/ Q ë   ,  K - 6 @ M -.
2 3-  tăng trưӣng trung bình þ  ) ; +  ; 

  &-  &% '4   N 
nӳ tăng trưӣng )

 þ  tăng 
 
       -
2 3-   tăng trưӣng trung bình þ  ) ;   

 -  þ
 &, R '  5  
răng 6


656 6L
A[6 4N
O P  . QR S 


 TU 
V W'&  WLY W

TU XY     WLY &

d} TU 
V WZ   LY W'

TU XY   ' '&LQ[ W

 D§ )§ M  § ~, )§ G§

Năm 1930 đã có nhӳng báo cáo có sӵ tăng trưӣng nhҽ ӣ ngưӡi

trung niên nhưng mӑi ngưӡi nhìn chung vүn cho rҵng sӵ tăng trưӣng ӣ các
xương mһt ngӯng lҥi ӣ giai đoҥn cuӕi tuәi thanh niên hoһc nhӳng năm đҫu
tuәi 20. Nc vào đҫu nhӳng năm 80 cho thҩy sӵ tăng trưӣng mһt vүn tiӃp
tөc diӉn ra ӣ ngưӡi trưӣng thành. Nәi bұt là nhӳng thay đәi chiӅu cao, rӗi
theo chiӅu trưӟc sau, nhӳng thay đәi theo chiӅu rӝng ít xҧy ra nhҩt, và
nhӳng thay đәi quan sát đưӧc ӣ hӋ xương mһt ngưӡi lӟn có vҿ như tiӃp tөc
kiӇu tăng trưӣng trong thӡi kǤ trưӣng thành.
|ӝt điӇm đһc biӋt là sӵ giҧm rõ mӭc đӝ tăng trưӣng ӣ nӳ cuӕi
nhӳng năm mưӡi mҩy tuәi đưӧc tiӃp theo bҵng sӵ tăng trưӣng trӣ lҥi trong
nhӳng năm 20 tuәi. Dưӡng như ӣ phө nӳ lҫn đҫu có thai tҥo thêm sӵ tăng
trưӣng cho xương hàm. |һc dù nhӳng thay đәi do tăng trưӣng ӣ ngưӡi
trưӣng thành, nӃu đánh giá bҵng mm/năm sӁ rҩt nhӓ nhưng nӃu tính tәng
cӝng qua hàng chөc năm thì lӟn đáng kӇ
 D§ )§ M  § ~, )§ G§

3<  C %

 
 8B 
4 " 4 C 
§A 
 8B <
 S ;. * 5 

 5 
8 &$
1  1 5 þ

 <
T 4 5
2 1  B '>
4

Nhӳng thay đәi ӣ ngưӡi trưӣng thành. A: thay đәi ӣ nam tӱ 37 -77 tuәi,
xương hàm trên và dưӟi đӅu dài ra trưӟc, đһc biӋt là mũi. B: thay đәi
tăng trưӣng ӣ nӳ tӯ 34 tuәi đӃn 83 tuәi, xương dài ra trưӟc và hơi xuӕng
duӟi, mũi mӣ rӝng
 D§ )§ M  § ~, )§ G§

Nhӳng thay đәi tăng trưӣng ӣ ngưӡi lӟn. A: nhӳng thay đәi kt trung bình XHD ӣ
nӳ, có cùng kiӇu tăng trưӣng như lúc thiӃu niên. B: XHë xuӕng dưӟi và ra trưӟc,
có cùng kiӇu tăng trưӣng như trưӟc ?

s


 -" 3
ۤ

§ ӵ tăng trưӣng bӏ ҧnh hưӣng bӣi nhiӅu yӃu tӕ: dt, chӫng
tӝc, chӭc năng và môi trưӡng«ӵ cân bҵng giӳa ht tiêu xương
và bӗi xương, xương mӟi đưӧc hình thành ӣ mӝt vài vùng trong
khi đó xương cũ ӣ nơi khác bӏ tiêu đi có vai trò thiӃt yӃu đӕi vӟi
qt tăng trưӣng.
§ Hình thành xương tӯ màng và tӯ sөn.
§ Nguyên tҳc chính chӳ V và bӅ mһt.
§ 3 hiӋn tưӧng chӫ đҥo: dӏch chuyӇn, xoay và phát triӇn cӫa
răng. Cҫn phân biӋt dӏch chuyӇn tiên phát và thӭ phát.
§ Cách tăng trưӣng chính cӫa vòm sӑ là đҳp xương bӅ mһt và
tҥo xương ӣ các đưӡng khӟp. ërái vӟi vòm sӑ, xương nӅn sӑ
đưӧc tҥo thành ban đҫu dưӟi hình thӭc sөn và sau đó đưӧc biӃn
thành xương bӣi sӵ hình thành xương tӯ sөn.
 -" 3
ۤ
XHë tăng trưӣng sau sinh bҵng sӵ sinh xương màng, không
có sӵ thay thӃ sөn nên tăng trưӣng bҵng cách bӗi xương ӣ bӅ
mһt và ӣ các đưӡng khӟp nӕi XHë vӟi xương sӑ và nӅn sӑ.
ëăng trưӣng cӫa mһt là tăng trưӣng ӣ ngoài và ӣ dưӟi cӫa sӑ,
cҩu trúc XHë phát triӇn theo hưӟng lên trên và ra sau tuy nhiên
XHë có xu hưӟng dӏch chuyӇn xuӕng dưӟi và ra trưӟc nhiӅu.

XHD có xu hưӟng tăng trưӣng ra trưӟc và xuӕng dưӟi. ërái

ngưӧc vӟi các quan điӇm trưӟc đây, lӗi cҫu không đóng vai trò
quyӃt đӏnh trong sӵ tăng trưӣng cӫa XHD mà chӍ có vai trò tҥi
chӛ. XHD tăng trưӣng theo nguyên tҳc hình chӳ V (tăng
trưӣng tӯ xương màng và xương sөn).
ӵ xoay cӫa XHë và dưӟi trong quá trình tăng trưӣng ҧnh
hưӣng nhiӅu đӃn hiӋn tưӧng mӑc răng và kiӇu mһt.
 -" 3
ۤ
ëăng trưӣng mô mӅm cũng rҩt quan trӑng khi phân tích
khuôn mһt. Lúc mӟi đҿ trҿ có khuôn mһt trong nghiêng lӗi
nhiӅu sau đó giҧm dҫn, trҿ gái thưӡng lӗi hơn trҿ trai.
ӵ tăng trưӣng mһt vүn tiӃp tөc diӉn ra ӣ ngưӡi trưӣng
thành. Nhӳng thay đәi chiӅu cao ӣ ngưӡi trưӣng thành nәi bұt
hơn nhӳng thay đәi theo chiӅu trưӟc sau, nhӳng thay đәi theo
chiӅu rӝng thì ít xҧy ra nhҩt, và nhӳng thay đәi quan sát đưӧc
ӣ hӋ xương mһt ngưӡi lӟn có vҿ như tiӃp tөc kiӇu tăng trưӣng
trong thӡi kǤ trưӣng thành.