Kì thi Hoùa hoïc Quoác teá laàn thöù 34

Groningen, Haø Lan 5 - 14 thaùng 7 naêm 2002

Bµi taäp chuaån bò

Phaàn lí thuyeát
Löu yù chung: Yeâu caàu “tính” coù nghóa phaûi neâu caùc phöông trình, coâng thöùc, soá
lieäu vaø caùch giaûi ñeå ñaït ñöôïc keát quaû!

Baøi soá 1 Saûn xuaát Ammoniac

Ammoniac laø moät hoùa chaát quan troïng ñöôïc duøng ñeå saûn xuaát phaân ureâ
vaø nhieàu saûn phaåm khaùc. Toång hôïp ammoniac dieãn ra theo phaûn öùng thuaän
nghòch:
N2 + 3H2  2NH3
Trong nhaø maùy saûn xuaát ammoniac, ngöôøi ta ñieàu cheá hidro töø metan vaø
nöôùc theo phaûn öùng:
CH4 + H2O  CO + 3H2
Nitô ñöôïc laáy töø khoâng khí trong ñoù oxi ñöôïc taùch nhôø phaûn öùng vôùi CO
nhö sau:
O2 + 2CO  2CO2
Nitô chieám 80% khoâng khí. Caùc phaûn öùng tieán haønh trong loø phaûn öùng
xuùc taùc theo sô ñoà döôùi ñaây. Söï löu chuyeån caùc chaát ñöôïc ñaùnh soá taïi caùc muõi
teân.

Giaû thieát raèng caùc chaát phaûn öùng ñöôïc chuyeån hoùa hoaøn toaøn. Löu toác
ammoniac taïi vò trí :
n [NH3, ] = 1000 mol s–1.
1-1 Haõy tính caùc löu toác sau trong nhaø maùy theo mol s–1
n[H2,], cuûa hidro taïi vò trí 
n[N2,], cuûa nitô taïi vò trí 
n[CH4,], cuûa metan taïi vò trí 
n[H2O,], cuûa nöôùc taïi vò trí 
n[CO,], cuûa CO taïi vò trí 

1
 n[O2,], cuûa oxi taïi vò trí 
n[CO,], cuûa CO taïi vò trí 
Trong thöïc teá, söï hình thaønh ammoniac laø moät phaûn öùng thuaän nghòch, chæ
chuyeån hoùa moät phaàn caùc chaát phaûn öùng. Vì vaäy, moãi phaân xöôûng ammoniac
phaûi ñöôïc trang bò moät boä phaän taùch chieát vaø taùi söû duïng neâu döôùi ñaây.

Giaû söû söï taùi cheá N2 + H2 rôøi boä phaän taùch chieát coù löu toác gaáp ñoâi löu
toác cuûa NH3.
1-2 Haõy tính löu toác cuûa N2 taïi vò trí  vaø löu toác cuûa H2 cuõng taïi vò trí .

Taïi nhieät ñoä T = 800 K, naêng löôïng Gibbs cuûa ba khí baèng:
G (N2) = –8,3  103 J mol–1
G (H2) = –8,3  103 J mol–1
G (NH3) = 24,4  103 J mol–1
1-3 Haõy tính bieán thieân naêng löôïng Gibbs (Gr) cuûa söï chuyeån hoùa moät mol N2.
1-4 Duøng Gr (caâu 1-3), haõy tính haèng soá caân baèng Kr cuûa söï taïo thaønh NH3.
Cho haèng soá khí: R = 8,314 J mol–1 K–1. Haèng soá caân baèng coù theå ñöôïc bieåu
dieãn theo aùp suaát rieâng phaàn cuûa caùc chaát phaûn öùng:
2
p 2 NH 3 p 0
Kr 
p N 2 P3H 2
AÙp suaát rieâng phaàn cuûa ammoniac taïi vò trí  baèng phaàn x cuûa aùp suaát
toaøn phaàn:
pNH3 = x ptot , trong ñoù x cuõng ñöôïc tính theo tæ soá nNH3 / ntot
1-5 Suy ra bieåu thöùc aùp suaát rieâng paâh2n cuûa pN2 vaø pH2 taïi vò trí .
1-6 Thay caùc aùp suaát rieâng phaàn vaøo Kr vaø chuyeån thaønh coâng thöùc toái giaûn.
1-7 Haõy tính x vôùi p0 = 0,1 Mpa and ptot = 30 Mpa. (Gôïi yù: Kr ñaõ tính ñöôïc ôû caâu 1-
4)

Baøi soá 2 Myoglobin ñeå döï tröõ oxi

Myoglobin (Mb) laø protein coù chöùa moät nhoùm heme (saét). Myoglobin laø enzim
cho pheùp mang oxi. Moãi phaân töû myoglobin coù theå lieân keát thuaän nghòch vôùi moät
nguyeân töû oxi theo phöông trình:
Mb + O2  MbO2
Khaû naêng mang oxi naøy laø raát quan troïng cho caùc ñoäng vaät bôi trong nöôùc
nhö caù voi. Ta seõ xeùt xem caù voi söû duïng myoglobin nhö theá naøo.

2
 Tæ leä Mb lieân keát vôùi oxi taêng theo noàng ñoä oxi:
CO 2
Y ; trong ñoù Kc laø moät haèng soá
CO 2  K C
Oxi chæ tan chuùt ít trong nöôùc: löôïng oxi hoøa tan tæ leä thuaän vôùi aùp suaát
cuûa oxi:
CO2  pO2
Tæ leä Mb lieân keát töông öùng vôùi aùp suaát oxi bôûi:
pO 2
Y ; trong ñoù Kp laø haèng soá
pO 2  K p
Ñoà thò döôùi ñaây cho thaáy töông quan treân:

2-1 Haõy xaùc ñònh trò soá vaø ñôn vò cuûa haèng soá Kp trong coâng thöùc treân (duøng
ñoà thò).

Phaân töû Mb coù kích thöôùc 4,5 × 3,5 × 2,5 nm (nghóa laø Mb xeáp vöøa khít trong
moät hoäp coù kích thöôùc ñoù). Do phaân töû coù daïng elip neân coù theå tích chæ khoaûng
phaân nöûa theå tích hoäp. Protein coù khoái löôïng rieâng khoûang 1400 kg m–3. Soá
Avogadro NA = 6,02 × 1023 mol–1.
2-2 Haõy öôùc löôïng khoái löôïng phaân töû cuûa Mb.
Caù voi thu laáy oxi baèng caùch hít thôû khoâng khí. Chuùng coù theå ôû döôùi
nöôùc trong moät thôøi gian daøi baèng löôïng oxi döï tröõ. Giaû söû coù 20% khoái löôïng cô
cuûa caù voi laø myoglobin.
2-3 Haõy tính soá mol oxi caù voi coù theå döï tröõ trong moãi kilogam cô.

Oxi duøng ñeå saûn sinh naêng löôïng (nhieät vaø chuyeån ñoäng) baèng caùch ñoát
chaùy chaát beùo. Phöông trình toång quaùt coù daïng:
(CH2)n + 1,5n O2  nCO2 + n H2O

3
 Naêng löôïng phoùng thích töø kieåu phaûn öùng naøy vaøo khoaûng 400 kJ moãi mol
oxi. Caùc ñoäng vaät lôùn, nhö caù voi, caàn tieâu thuï khoaûng 0,5 W moãi kg khoái löôïng
cô baép ñeå giöõ aám vaø di chuyeån.
2-4 Haõy tính thôøi gian caù voi coù theå bôi döôùi nöôùc.
2-5 Vieát phöông trình phaûn öùng moät phaân töû chaát beùo thöïc:

Baøi soá 3 Hoùa hoïc Lactozô

ÔÛ Haø Lan, lactozô (ñöôøng söõa) ñöôïc saûn xuaát treân dieän töông ñoái roäng
vôùi nguyeân lieäu laø caën söõa chua (whey: moät saûn phaåm phuï trong coâng nghieäp
saûn xuaát phoù maùt). Lactozô ñöôïc duøng trong thöïc phaåm cho treû em vaø caùc daïng
thuoác vieân. Lactozô laø moät disaccarit taïo bôûi hai monosaccarit D-galactozô vaø D-
glucozô. Caáu taïo döôùi daïng coâng thöùc chieáu Haworth ñöôïc neâu döôùi ñaây. Ñôn vò
monosaccarit beân traùi laø D-galactozô.

Lactose

3-1 Vieát coâng thöùc chieáu Fischer cuûa D-galactozô vaø D-glucozô.

D-galactozô D-glucozô
OÂ traû lôøi OÂ traû lôøi

Söï thuûy phaân xuùc taùc axit cuûa lactozô taïo D-galactozô vaø D-glucozô.
3-2 Haõy duøng muõi teân trong coâng thöùc lactozô ñeå cho thaáy:
(a) proton ñöôïc gaén vaøo nguyeân töû oxi naøo ñeå söï thuûy phaân ñaït hieäu quaû.
(b) lieân keát cacbon-oxi naøo seõ bò caét ñöùt trong phaûn öùng thuûy phaân.

4
 (c) nguyeân töû cacbon naøo seõ tham gia phaûn öùng vôùi thuoác thöû Fehling (taùc
nhaân duøng ñeå xaùc ñònh ñöôøng khöû).

OÂ traû lôøi (a) OÂ traû lôøi (b) OÂ traû lôøi (c)

Söï thuûy phaân lactozô coù theå gheùp vôùi phaûn öùng hidro hoùa xuùc taùc kim
loaïi taïo thaønh caùc poliancol laø sorbitol vaø galactitol, coøn goïi theo thöù töï laø glucitol
vaø dulcitol.
3-3 Vieát coâng thöùc chieáu Fischer cuûa sorbitol vaø galactitol.
Haõy cho bieát caùc hôïp chaát naøy coù quang hoaït hay khoâng?
Sorbitol Galactitol

Tính quang hoaït: coù / Tính quang hoaït: coù /

khoâng khoâng
OÂ traû lôøi OÂ traû lôøi
Trong quy trình coâng nghieäp, lactozô ñöôïc ñoàng phaân hoùa thaønh lactulozô, laø
moät döôïc phaåm ñöôøng ruoät.
Hidro hoùa lactozô taïo thaønh lactitol, moät röôïu ña chöùc coù 12C, laø moät chaát
laøm ngoït calo thaáp. Caû hai quy trình ñöôïc tieán haønh taïi Haø Lan.
3-4 (a) Vieát coâng thöùc caáu truùc Haworth cuûa lactulozô.
(Gôïi yù: goác glucozô trong lactozô ñaõ ñoàng phaân hoùa thaønh ñöôøng xeton laø
fructozô).
(b) Vieát coâng thöùc caáu truùc Haworth cuûa lactitol.

Lactulozô Lactitol
OÂ traû lôøi OÂ traû lôøi

Baøi soá 4 Tính löu ñoäng (ñoäng hoïc) cuûa nguyeân töû trong hôïp chaát höõu cô
Phöông phaùp ñaùnh daáu baèng ñoàng vò phoùng xaï ñeå khaûo saùt cô cheá phaûn
öùng trong hoùa hoïc höõu cô, ví duï nhö 2H hoaëc 17O, coù theå cung caáp caùc thoâng tin

5
höõu ích. Kó thuaät coäng höôûng töø haït nhaân (NMR) hieän ñaïi cuõng coù theå “ñoïc” ñöôïc
ñôteri 2H vaø ñoàng vò cuûa oxi 17O. Ta seõ xeùt ví duï vôùi caùc ñoàng vò ñaùnh daáu trong 4-
hidroxibutan-2-on.

a, b, c, d laø nhöõng nguyeân töû hidro, x, y laø nhöõng nguyeân töû oxivaø m laø nguyeân töû
cacbon.
4-1 2
Chaát neàn ñöôïc xöû lí vôùi H2O taïi pH = 10. Haõy xeáp thöù töï trao ñoåi caùc
nguyeân töû deuteri(2H) töø ñaàu ñeán cuoái.
Ñaàu cuoái.
4-2 Töông töï, xöû lí chaát neàn vôùi H217O taïi pH = 10. Haõy xeáp thöù töï trao ñoåi 17O
töø ñaàu ñeán cuoái.
Ñaàu cuoái.
4-3 Phöông phaùp trao ñoåi coù phuø hôïp vôùi söï thay moät 13C taïi vò trí m?

Baøi soá 5 Höôùng ñeán hoùa hoïc xanh: Yeáu toá E (E-factor)
Tình traïng toát ñeïp cuûa xaõ hoäi hieän ñaïi khoâng theå töôûng töôïng seõ ra sao
neáu khoâng coù voâ soá caùc saûn phaåm cuûa toång hôïp höõu cô coâng nghieäp, töø
nhöõng döôïc phaåm giuùp chieán thaéng beänh taät hoaëc giaûm bôùt ñau ñôùn ñeán caùc
loaïi phaåm maøu cho nhöõng nhu caàu myõ thuaät. Maët traùi cuûa vaán ñeà laø nhieàu quaù
trình toång hôïp treân laïi taïo ra löôïng chaát thaûi ñaùng keå. Giaûi phaùp khoâng phaûi laø
kìm haõm hoùa hoïc maø phaûi coù nhöõng coâng ngheä môùi, saïch hôn. Ñeå löôïng ñònh
moät quaù trình laø thaân thieän vôùi moâi tröôøng hay khoâng, ngöôøi ta giôùi thieäu thuaät
ngöõ “suaát söû duïng nguyeân töû” (atom utilization) vaø “yeáu toá E” (E-factor). “Suaát söû
duïng nguyeân töû” coù ñöôïc baèng caùch chia khoái löôïng phaân töû cuûa saûn phaåm
ñieàu cheá cho toång khoái löôïng phaân töû cuûa taát caû caùc chaát thu ñöôïc trong caùc
phöông trình phaûn öùng. Yeáu toá E laø löôïng kg caùc saûn phaåm phuï öùng vôùi moãi kg
saûn phaåm caàn ñieàu cheá.
Metyl metacrylat laø moät monome quan troïng ñeå ñieàu cheá caùc vaät lieäu trong
suoát nhö thuûy tinh höõu cô (Plexiglas).
Phöông phaùp coå ñieån

Phöông phaùp hieän ñaïi

Hình 1: Toång hôïp metyl metacrylat

6
5-1 Haõy tính suaát söû duïng nguyeân töû vaø yeáu toá E cuûa caû hai quaù trình saûn
xuaát metyl metacrylat coå ñieån vaø hieän ñaïi neâu trong hình 1.
Moät ví duï khaùc laø saûn xuaát eten oxit(xem hình 2). Phöông phaùp coå ñieån taïo
ra canxi clorua. Ngoøai ra, 10% eten chuyeån thaønh 1,2-etandiol do thuûy phaân. Trong
phöông phaùp tröïc tieáp hieän ñaïi ngöôøi ta söû duïng xuùc taùc baïc. Trong phöông phaùp
naøy, 15% eten bò oxi hoùz thaønh cacbon dioxit vaø nöôùc.
Phöông phaùp clohidrin coå ñieån

Phöông trình chung:

KLPT: 44 111 18
Phöông phaùp hoùa daàu hieän ñaïi

Hình 2: Toång hôïp eten oxit

5-2 Haõy tính suaát söû duïng nguyeân töû vaø yeáu toá E cuûa caû hai quaù trình.
Baøi soá 6 Ñoä tan choïn loïc
Ñoä tan laø moät yeáu toá quan troïng ñeå ño löôøng oâ nhieãm moâi tröôøng töø
muoái. Ñoä tan cuûa moät chaát ñöôïc ñònh nghóa laø löôïng chaát aáy hoøa tan ñöôïc trong
moät löôïng dung moâi ñeå taïo dung dòch baõo hoøa. Ñoä tan thay ñoåi nhieàu tuøy thuoäc
baûn chaát cuûa chaát tan vaø dung moâi vaø ñieàu kieän thí nghieäm nhö hieät ñoä vaø aùp
suaát. Ñoä pH vaø khaû naêng taïo phöùc cuõng coù theå aûnh höôûng ñeán tính tan.
Dung dòch trong nöôùc chöùa ñoàng thôøi BaCl 2 vaø SrCl2 coù cuøng noàng ñoä 0,01
M. Caâu hoûi laø coù theå taùch hoaøn toaøn hoãn hôïp baèng caùch theâm dung dòch natri
sunfat baõo hoøa hay khoâng? Tieâu chuaån laø ít nhaát 99,9% Ba 2+ ñaõ keát tuûa döôùi
daïng BaSO4 vaø SrSO4 chæ ñöôïc pheùp laãn khoâng quaù 0,1 % BaSO4. Caùc tích soá tan
cho döôùi ñaây:
Ksp (BaSO4) = 1  10–10 vaø Ksp (SrSO4) = 3  10–7.
6-1 Vieát caùc phöông trình hoùa hoïc xaûy ra.
Tính noàng ñoä ion Ba2+.
Tính phaàn traêm Ba2+ vaø Sr2+ trong saûn phaåm taùch ñöôïc.

Söï taïo phöùc coù theå coù aûnh höôûng quan troïng leân ñoä tan. Phöùc chaát laø
moät tieåu phaân tích ñieän bao goàm moät ion kim loaïi trung taâm lieân keát vôùi moät hay
nhieàu ligand. Ví duï Ag(NH3)2+ laø moät phöùc vôùi ion trung taâm laø Ag+ vaø ligand laø
hai phaân töû NH3.
Ñoä tan cuûa AgCl trong nöôùc baèng 1,3  10 –5 M.
Tích soá tan cuûa AgCl 1,7  10–10.
Haèng soá taïo phöùc (Kf) coù trò soá 1,5  10+7.

7
6-2 Haõy tính ñeå chæ ra raèng ñoä tan cuûa AgCl trong dung dòch ammoniac 1,0 M trong
nöôùc laø lôùn hôn trong nöôùc nguyeân chaát.

Baøi soá 7 Phoå UV trong phaân tích

Phoå UV thöôøng ñöôïc duøng ñeå xaùc ñònh noàng ñoä moät chaát trong dung dòch
baèng caùch ño maät ñoä quang UV taïi böôùc soùng nhaát ñònh cuûa aùnh saùng thaáy ñöôïc
hoaëc aùnh saùng cöïc tím. Ñònh luaät Beer-Lambert cho bieát maät ñoä quang tæ leä tröïc
tieáp vôùi noàng ñoä mol/L taïi moät böôùc soùng cho tröôùc: A =  c l ( laø ñoä haáp thuï
mol hay heä soá taét tính theo L mol –1 cm–1, chieàu daøi ñöôøng truyeàn tính theo cm, A =
10log l /I).
o
Baøi naøy xem xeùt noàng ñoä toái ña (max) vaø toái thieåu (min) coù theå ño ñöôïc
cuûa noàng ñoä oxi hoùa khöû cuûa Fe(II) phenanthrolin (ferroin). (max= 512 nm,  = 10500
L mol–1 cm–1).
7-1 Tính noàng ñoä ferroin beù nhaát coù theå ño ñöôïc trong cuveùt 1cm taïi 512 nm,
neáu vaãn coù theå ño ñöôïc söï khaùc bieät cöôøng ñoä saùng laø 2%.
7-2 Tính noàng ñoä ferroin lôùn nhaát coù theå ño ñöôïc trong cuveùt 1cm taïi 512 nm,
neáu phaûi coù ít nhaát 2% aùnh saùng tôùi ñeán ñöôïc ñaàu doø.

Thaønh phaàn cuûa phöùc giöõa moät kim loaïi M vaø ligand L cuõng coù theå ñöôïc
xaùc ñònh nhôø phoå keá, baèng phöông phaùp bieán ñoåi lieân tuïc, coøn ñöôïc goïi laø
phöông phaùp Job, trong ñoù toång noàng ñoä cuûa M vaø L ñöôïc giöõ khoâng ñoåi trong
luùc tæ leä giöõa chuùng thay ñoåi. Ñoà thò döôùi ñaây laø cuûa maät ñoä quang theo phaân
mol cuûa moät phöùc, trong ñoù phaân mol xM = cM / (cM+cL) ñöôïc thay ñoåi (ño taïi 552
nm).

7-3 Haõy xaùc ñònh thaønh phaàn cuûa phöùc vaø trình baøy caùch tính.
7-4 Nhöõng hôïp chaát naøo haáp thuï taïi xM =0 ?
Nhöõng hôïp chaát naøo haáp thuï taïi xM =1 ?
Trình baøy caùch laäp luaän.
7-5 Tính tæ soá cuûa heä soá taét cuûa M vaø L.

8
7-6 Tính phaàn traêm cuûa aùnh saùng tôùi ñaõ ñöôïc truyeàn qua dung dòch theo xM=0
vaø xM=1.

Baøi soá 8 Ñoäng hoïc phaûn öùng

Khaûo saùt ñoäng hoïc phaûn öùng cung caáp caùc thoâng tin thieát yeáu veà caùc chi
tieát cuûa phaûn öùng. Xem xeùt söï taïo thaønh NO vaø phaûn öùng cuûa noù vôùi oxi. Söï
taïo thaønh NO dieãn ra theo phöông trình:
2NOCl (k)  2NO (k) + Cl2 (k)

Haèng soá toác ñoä k baèng 2,6  10–8 L mol–1 s–1 taïi 300K vaø 4,9  10–4 L mol–1
s–1 taïi 400K. Haèng soá khí R = 8,314 J mol–1 K–1
8-1 Duøng phöông trình Arrhenius, haõy tính naêng löôïng hoaït hoùa cuûa söï taïo thaønh
NO.

Phaûn öùng cuûa NO vôùi oxi nhö sau: 2NO (k) + O2 (k)  2NO2 (k).
Cô cheá ñeà nghò cuûa phaûn öùng cho döôùi ñaây.
NO (k) + O2 (k) k1 NO3 (k) caân baèng nhanh choùng
NO3 (k) + NO (k) k2 2NO2 (k) böôùc giôùi haïn toác ñoä
8-2 Vieát bieåu thöùc toác ñoä cuûa söï taïo thaønh NO2 döïa treân cô cheá naøy.

Baèng thöùc nghieäm, toác ñoä phaûn öùng thoûa s = k [NO]2 [O2].
8-3 Coù theå ruùt ra ñöôïc keát luaän naøo:
Cô cheá ñeà nghò khoâng chính xaùc.
Cô cheá ñeà nghò chính xaùc.
Khoâng theå keát luaän töø thí nghieäm.
(Ñaùnh daáu vaøo caâu traû lôøi ñuùng).

Baøi soá 9 Lieân keát vaø naêng löôïng lieân keát

Coù theå hieåu ñöôïc moät soá quaù trình dieãn ra vôùi muoái vaø tinh theå baèng
caùch öôùc löôïng naêng löôïng töông öùng vôùi moät moâ hình ion ñôn giaûn trong ñoù caùc
ion coù baùn kính xaùc ñònh vaø ñieän tích baèng moät soá nguyeân laàn ñieän tích nguyeân
toá. Moâ hình naøy duøng ñeå moâ taû sö phaân li caùc phaân töû ion ôû pha khí. Sö phaân li
aáy daãn ngay ñeán caùc nguyeân töû trung hoøa, nhöng naêng löôïng phaân li coù theå ñöôïc
tính baèng caùch giaû thieát moät tieán trình phaûn öùng chæ bao goàm söï phaân li thaønh
caùc ion töï do, roài tieáp theo laø söï trung hoøa caùc ion. Ñaây chính laø chu trình Born-
Haber.
Ngöôøi ta ño ñöôïc naêng löôïng lieân keát, aùi löïc electronvaø naêng löôïng ion hoùa
cuûa caùc phaân töû hai nguyeân töû nhö sau:
Naêng löôïng lieân keát NaCl = – 464 kJ mol–1 AÙi löïc electron Cl = – 360 kJ mol–1
Naêng löôïng lieân keát KCl = – 423 kJ mol–1 Naêng löôïng ion hoùa Na = 496 kJ mol–1
Naêng löôïng lieân keát MgCl = – 406 kJ mol–1 Naêng löôïng ion hoùa thöù nhaát Ca = 592 kJ mol–1
Naêng löôïng lieân keát CaCl = – 429 kJ mol–1 Naêng löôïng ion hoùa thöù hai Ca = 1148 kJ mol–1

9
9-1 Thieát laäp chu trình Born-Haber cho söï phaân li cuûa NaCl thaønh caùc nguyeân töû
trung hoøa vaø tính naêng löôïng phaân li cuûa NaCl. Giaû thieát raèng lieân keát coù baûn
chaát hoaøn toaøn ion (100%).
9-2 Thieát laäp chu trình Born-Haber cho söï phaân li cuûa CaCl2 thaønh ba nguyeân töû
trung hoøa vaø tính naêng löôïng phaân li cuûa CaCl 2, giaû thieát raèng ñoä daøi lieân keát
trong phaân töû ba nguyeân töû ngaén hôn lieân keát trong phaân töû hai nguyeân töû 9%

Baøi soá 10 Baûn chaát cuûa photpho

Photpho laø moät nguyeân toá quan troïng coù trong töï nhieân cuõng nhö trong caùc
saûn phaåm nhaân taïo. Ví duï tieâu bieåu nhö caùc photpholipit, axit nucleic vaø caùc ligand
trong nhieàu chaát xuùc taùc hieäu suaát cao. Ngoaøi ra, phoå NMR- 31P coù theå cung caáp
thoâng tin coù giaù trò veà caùc saûn phaåm chöùa P. Ñaëc ñieåm cuûa phoå NMR- 31P (töông
taùc vôùi proton ñöôïc loaïi tröø nhôø decoupling (khöû gheùp caëp)) laø chuyeån dôøi hoùa
hoïc töông ñoái lôùn vôùi caùc caáu truùc coù caáu taïo töông quan. (Ghi chuù: caùc chaát
ñoái quang khoâng theå hieän söï khaùc bieät trong phoå NMR).
Moät diankyl photphit A ñöôïc ñieàu cheá töø hoãn hôïp raxemic butan-2-ol vaø
diankyl photphit B töø chaát quang hoaït (S)-butan-2-ol enantiomerically. Phoå 31P khöû
gheùp caëp 1H neâu trong hình. Phoå cuûa B cho thaáy chæ coù moät muõi coù cuøng ñoä
dôøi hoùa hoïc nhö laø moät trong caùc tín hieäu nhoû hôn cuûa A.
Ghi chuù: Diankylphotphit coù coâng thöùc (RO)2P–OH.
10-1 Veõ caùc caáu truùc khoâng gian vaø coâng thöùc chieáu Fischer töông öùng cuûa
caùc ñoàng phaân laäp theå coù theå giaûi thích ñöôïc phoå cuûa A (Hình 1).
Veõ caùc caáu truùc khoâng gian vaø coâng thöùc chieáu Fischer cuûa hôïp chaát B.

Hình: Phoå NMR-31P cuûa A (khöû gheùp caëp1H).

Hôïp chaát C laø moät diankyl photphit ñieàu cheá töø methanol.
Hôïp chaát D laø moät diankyl photphit ñieàu cheá töø propan-2-ol.
Hôïp chaát E laø moät diankyl photphit ñieàu cheá töø 1-phenyletanol raxemic.
10-2 Coù bao nhieâu tín hieäu coù trong phoå NMR-31P cuûa caùc hôïp chaát C, D vaø E?
Neáu coù hôn moät tín hieäu, haõy neâu roõ caùc vuøng muõi töông ñoái.
10-3 Phaùc hoïa phoå NMR-1H cuûa A (giaû thieát raèng caùc tín hieäu khoâng choàng
leân nhau). Cuõng neâu chieàu cao muõi töông ñoái cuûa kieåu taùch tí nhieäu.

10
 William S. Knowles (giaûi Nobel naêm 2001) söû duïng xuùc taùc rhodi coù chöùa
ligand photpho F trong toång hôïp L(-) DOPA laø moät döôïc phaåm khaùng-Parkinson quan
troïng.

10-4 Veõ caáu truùc khoâng gian taát caû caùc ñoàng phaân laäp theå cuûa hôïp chaát F vaø
xaùc ñònh ñoàng phaân naøo thích hôïp trong toång hôïp baát ñoái cuûa L(-) hoaëc D(+)
DOPA. (Duøng caáu truùc khoâng gian nhö ñaõ neâu cuûa F).
10-5 Trong hôïp chaát F photpho coù cô caáu töù dieän. Ñieàu naøy:
Ñaëc bieät quan troïng vì hôïp chaát F coù vai troø laø moät ligand ñoái xöùng göông.
Khoâng coù gì quan troïng.
Chæ ñuùng khi khoâng coù söï nghòch chuyeån töù dieän.
Chæ ñuùng taïi nhieät ñoä raát cao.
Coù theå coù nhieàu caâu traû lôøi ñuùng.

Sau naøy ngöôøi ta toång hôïp ñöôïc ligand G vôùi cuøng muïc ñích.

10-6 Veõ caáu truùc khoâng gian taát caû caùc ñoàng phaân laäp theå cuûa ligand G vaø
xaùc ñònh ñoàng phaân naøo thích hôïp trong toång hôïp baát ñoái cuûa L(-) hoaëc D(+)
DOPA. (Duøng caáu truùc khoâng gian nhö trong hình treân).
10-7 Trong ligand G photpho coù cô caáu töù dieän. Ñieàu naøy:
Ñaëc bieät quan troïng vì hôïp chaát G coù vai troø laø moät ligand ñoái xöùng göông.
Khoâng coù gì quan troïng.
Chæ ñuùng khi coù söï nghòch chuyeån töù dieän.
Chæ ñuùng taïi nhieät ñoä raát cao.
Coù theå coù nhieàu caâu traû lôøi ñuùng.
10-8 Coù bao nhieâu tín hieäu trong phoå NMR-31P cuûa ligand G? Neáu coù hôn moät tín
hieäu, haõy neâu roõ caùc vuøng muõi töông ñoái.

Baøi soá 11 Ñoä tinh khieát quang hoïc (Optical Purity)

Söï töông phaûn tuyeät ñoái (ñoái quang) cuûa caùc hôïp chaát quang hoaït coù
nhöõng tinh chaát sinh lí hoïc khaùc nhau, ví duï nhö ñoàng phaân ñoái quang R cuûa
asparagin coù vò ngoït, trong khi ñoàng phaân S laïi ñaéng. Trong thieát keá döôïc phaåm
hieän ñaïi, moái quan taâm haøng ñaàu laø tính tinh khieát quang hoïc cuûa caùc hôïp phaàn
hoaït ñoäng. Phenylalanin laø moät amino axit cô sôû trong döôïc hoïc. Caùc chaát ñoái quang
khoâng theå hieän tín hieäu khaùc nhau trong phaân tích baèng NMR. Tuy nhieân, khi cheá
taïo caùc daãn xuaát thích hôïp, coù theå coù nhöõng tín hieäu NMR khaùc nhau. Vì muïc

11
ñích treân, este metyl A cuûa phenylalanin, vôùi ñoä tinh khieát quang hoïc baèng 75%, ñöôïc
xöû lí vôùi taùc nhaân Mosher tinh khieát quang hoïc P vaø taùc nhaân tinh khieát quang hoïc
Q ñieàu cheá töø axit mandelic khi coù maët trietylamin,

Coâng thöùc chieáu Fischer Coâng thöùc chieáu Fischer

11-1 Vieát coâng thöùc caùc daãn xuaát thu ñöôïc töø hôïp chaát A vôùi taùc nhaân P vaø taùc
nhaân Q.
11-2 Vai troø cuûa trietylamin trong phaûn öùng chuyeån hoùa naøy laø gì? (Ñaùnh daáu
caâu traû lôøi ñuùng)
Ñeå ngaên ngöøa raxemic hoùa cuûa este A.
Ñeå trung hoøa hidro clorua taïo thaønh.
Ñeå hoaït hoùa este A.
Ñeå taïo phöùc vôùi taùc nhaân P hoaëc Q coøn dö.
11-3 Phaùc hoïa caùc tín hieäu NMR-1H cuûa caùc proton sau trong caùc daãn xuaát taïo
thaønh ôû caâu 11-1.
(Ghi chuù: Hôïp chaát A coù ñoä tinh khieát quang hoïc baèng 75 %)
(a) Caùc proton metoxi cuûa daãn xuaát töø P.
(b) Caùc proton metoxi cuûa daãn xuaát töø Q.
11-4 Phaùc hoïa moät hay nhieàu tín hieäu NMR-19F cuûa caùc daãn xuaát töø P.

Baøi soá 12 Axit polilactic (Polylactic Acid)

Axit polilactic (Polylactic acid, PLA) laø moät polime töông hôïp sinh hoïc quan
troïng. Noù ñöôïc saûn xuaát roäng raõi ôû Haø Lan. Chaát cô sôû laø axit lactic, thu ñöôïc töø
söï leân men cuûa D-glucose. Moät ñaëc ñieåm haáp daãn cuûa PLA laø khaû naêng phaân raõ
sinh hoïc. PLA ñöôïc duøng trong y hoïc ñeå gheùp caáy vaø kieåm soaùt söï phaân boá
thuoác trong cô theå. Coù theå thu ñöôïc PLA cao phaân töû töø axit lactic hoaëc töø dilacton
voøng A cuûa noù.

12-1 Vieát phöông trình taïo thaønh tetrame cuûa PLA töø axit lactic.
12-2 Vieát phöông trình taïo thaønh tetrame cuûa PLA töø dilacton voøng A.
Giaû thieát raèng trong quaù trình polime hoùa axit lactic, theå tích phaûn öùng
khoâng thay ñoåi vaø haèng soá caân baèng K cuûa phaûn öùng taïo este baèng 4. Tieán trình
polime hoùa baèng p. Chieàu daøi trung bình cuûa chuoãi polime P = 1/(1–p). Söï polime hoùa
baét ñaàu vôùi U mol axit lactic.

12
12-3 Tính soá ñôn vò monome trung bình cao nhaát coù theå coù ñöôïc khi khoâng coù söï
taùch loaïi nöôùc.
12-4 Tính löôïng nöôùc phaûi ñöôïc taùch trong söï ñieàu cheá PLA töø axit lactic ñeå soá
ñôn vò monome trung bình trong moãi chuoãi baèng 100, phaùt xuaát töø 10 mol axit lactic.

Baøi soá 13 Caâu ñoá Hoùa hoïc (Chemical Puzzle)

Hôïp chaát A coù coâng thöùc C8H9N2O2Cl khoâng tan trong nöôùc vaø bazô. Hôïp
chaát A tan chaäm trong dung dòch axit clohidric loaõng.
13-1 Nguyeân töû naøo cuûa A tham gia phaûn öùng vôùi HCl?

Hôïp chaát A phaûn öùng deã daøng vôùi axetyl clorua taïo moät saûn phaåm khoâng
tan trong axit cuõng nhö bazô.
13-2 Nhoùm chöùc naøo trong A coù theå phaûn öùng vôùi axetyl clorua?

Phoå NMR-1H A neâu trong hình döôùi ñaây:

13-3 Nhöõng nhoùm naøo gaây neân caùc tín hieäu a vaø b?

Hôïp chaát A phaûn öùng vôùi Sn/HCl ñeå cho hôïp chaát B coù coâng thöùc
C8H11N2Cl.
13-4 Nhoùm chöùc naøo tham gia phaûn öùng vôùi Sn/HCl?
13-5 Vieát caùc caáu truùc cuûa A suy ra ñöôïc töø nhöõng thoâng tin treân. (Gôïi yù: Hôïp
chaát A khoâng phaûn öùng vôùi dung dòch baïc nitrat, ngay caû khi ñun noùng).

13
Baøi soá 14 Maøu xanh goám Delft vaø Vitamin B12
Maøu xanh ñaëc tröng cuûa ñoà goám
Delft noåi tieáng cuûa Haø Lan baét nguoàn töø
söï haáp thuï aùnh saùng ñoû vaø xanh luïc cuûa
ion Co2+ keát hôïp trong maøng men moûng treân
ñoà goám. Men goám taïo bôûi söï troän laãn
muoái coban vôùi caùc thaønh phaàn taïo thuûy
tinh silicat, borat vaø natri. Khi nung noùng, taïo
thaønh moät maøng moûng thuûy tinh coù chöùa
ion Co2+ laø ion kim loaïi chuyeån tieáp coù
obitan 3d chöa baõo hoøa. Maøu cuûa ion kim
loaïi chuyeån tieáp 3d laø do söï di chuyeån
electron giöõa caùc obitan coù naêng löôïng thaáp
hôn vaø cao hôn ñöôïc phaân caùch bôûi tröôøng
tinh theå.

14-1 Vieát caáu hình electron ñaày ñuû cuûa Co2+ ?

(soá hieäu nguyeân töû cuûa Coban = 27)
14-2 Phaùc hoïa hình daïng cuûa 5 obitan 3d cuøng vôùi caùc truïc x, y, z.

Söï chuyeån tieáp giöõa caùc obitan 3d khoâng maïnh laém. Heä soá haáp thuï mol
cuûa Co2+ trong maøu xanh luïc vaø ñoû vaøo khoaûng 20 M –1cm–1. Ñeå coù maøu xanh roõ
reät, caàn haáp thuï khoaûng 90% aùnh saùng ñoû vaø xanh luïc.
14-3 Tính noàng ñoä Co2+ trong men neáu ñoä daøy cuûa maøng men baèng 1 mm.
(Gôïi yù: Duøng ñònh luaät Lambert-Beer ).

Trong cô theå, coù moät haøm löôïng veát (raát nhoû) cuûa ion coban , chuû yeáu keát
hôïp trong vitamin B12. Moät ngöôøi naëng 70 kg coù chöùa toång coäng khoaûng 3 mg
coban. Naêm 1964 Dorothy Crowfoot-Hodgkin nhaän ñöôïc giaûi thöôûng Nobel nhôø xaùc
ñònh caáu truùc cuûa vitamin naøy nhö trong hình döôùi ñaây. Traïng thaùi oxi hoùa cuûa
coban coù theå thay ñoåi. Caùc möùc oxi hoùa thoâng thöôøng baèng 2+ hoaëc 3+, nhöng
cuõng coù theå coù Co+ trong vitamin B12.

14
14-4 Haõy saép xeáp caùc ion coban vôùi ba möùc oxi hoùa theo thöù töï taêng daàn baùn kính
ion.
14-5 Coù theå thaáy ñöôïc tín hieäu vôùi möùc oxi hoùa naøo cuûa ion coban (1+, 2+, 3+)
trong phoå coäng höôûng electron thuaän töø EPR (EPR: Electron Paramagnetic Resonance)?
Giaû thieát caáu hình spin cao ôû moïi möùc oxi hoùa.
14-6 Coù bao nhieâu ion coban tron cô theå ngöôøi naëng 70 kg?
(Khoái löôïng nguyeân töû coban = 58.93.)
14-7 Soá phoái trí cuûa coban trong phöùc vitamin B12 laø bao nhieâu?

Baøi soá 15 Toång hôïp chaát gaây teâ cuïc boä

Söï phaùt trieån caùc döôïc phaåm môùi tuøy thuoäc nhieàu vaøo toång hôïp höõu cô.
Thöôøng caàn coù caùc ñieàu chænh ôû möùc ñoä phaân töû ñeå coù ñöôïc caùc tính chaát
mong muoán. Xeùt quaù trình toång hôïp chaát gaây teâ cuïc boä proparacain (coøn goïi laø
proxymetacain), ñöôïc duøng trong chöõa trò caùc beänh veà maét.
15-1 Vieát caùc caáu truùc cuûa A, B, C, D vaø E ñeå boå tuùc sô ñoà toång hôïp.
O

OH HNO 3 n-C 3 H7 Cl S OC l2 HOC H2 C H2 N(C 2 H5 )2 H2 /P d(C)

A B C D E
HO ba zô
Giaû thieát raèng coâ laäp ñöôïc taát caû moïi saûn phaåm moät caùch thích hôïp.
15-2 Thu ñöôïc saûn phaåm nitro hoùa naøo khi chaát söû duïng ban ñaàu laø axit meta-
hydroxybenzoic ? Vieát caáu truùc saûn phaåm nitro hoùa.
15-3 Khi duøng tert-C4H9Cl trong böôùc thöù hai thay vì n-C3H7Cl seõ daãn ñeán:
Saûn phaåm töông töï B vôùi caáu truùc töông öùng.
Hoaøn toaøn khoâng phaûn öùng.
Phaân huûy tert-C4H9Cl.

15
 Phaûn öùng theá treân nhaân thôm.
Ñaùnh daâu caâu traû lôøi ñuùng.

Baøi soá 16 Caáu truùc cuûa Peptit

Protein hieän dieän trong taát caùc caùc teá baøo soáng vaø thöïc hieän voâ soá caùc
chöùc naêng khaùc nhau trong hoùa hoïc cuûa söï soáng. Chuùng ñöôïc taïo bôûi caùc axit -
aminocacboxylic. Peptit laø caùc protein “nhoû” vôùi löôïng töông ñoái ít caùc amino axit.
Lieân keát peptit laø lieân keát amit taïo bôûi töông taùc cuûa nhoùm amin trong amino axit
vôùi nhoùm axit cacboxylic cuûa phaân töû keá caän.
16-1 Coù nhöõng peptit naøo ñöôïc hình thaønh töø phenylalanin F vaø alanine A? Vieát
caáu truùc cuûa chuùng.

Trong phaân tích caáu truùc cuûa peptit caùc goác ôû ñaàu–N vaø ñaàu–C coù vai troø
quan troïng.
Phöông phaùp Sanger ñeå xaùc ñònh goác ôû ñaàu–N (laø goaác amino axit trong
peptit vôùi nhoùm NH2 töï do) bao goàm xöû lí vôùi 2,4-dinitroflorobenzen trong moâi
tröôøng kieàm, tieáp theo laø söï thuûy phaân hoaøn toaøn caùc lieân keát peptit trong moâi
tröôøng axit. Amino axit ñaàu–N khi aáy coù maøu vaøng coù theå xaùc ñònh deã daøng trong
phöông phaùp phaân tích saùc kí treân giaáy. Sanger nhaän giaûi Nobel naêm 1958 vaø 1980.
16-2 Phaûn öùng naøo dieãn ra vôùi thuoác thöû Sanger (ñeå ñôn giaûn, coù theå vieát phía
ñaàu-N cuûa peptit laø H2NR). Vieát phöông trình phaûn öùng.

Goác ôû ñaàu–C, coù chöùa nhoùm CO2H trong peptit, ñöôïc xaùc ñònh baèng söï
thuûy phaân choïn loïc xuùc taùc enzym goác amino axit ñaàu–C baèng cacboxypeptidazô
(laáy töø tuyeán tuïy). Vôùi moät tetrapeptit taïo bôûi caùc amino axit F, A, Glyxin G vaø
Leuxin L, goác ôû ñaàu–C ñöôïc nhaän bieát baèng phöông phaùp Sanger xaùc ñònh goác ôû
ñaàu–N laø G.
16-3 Suy ra caùc caáu truùc coù theå coù cuûa tetrapeptit naøy. Vieát caùc caáu truùc töông
öùng.

Baøi soá 17 Ribonucleazô

Ribonucleazô tuyeán tuïy cuûa boø (A) laø moät enzim saép xeáp ARN. A raát beàn
vaø vaãn giöõ hoaït tính sau khi ñun noùng trong nöôùc taïi 100C vaø pH 7, trong luùc taát
caû caùc enzim khaùc ñeàu maát hoaït tính khi xöû lí nhö treân.
Tính beàn cuûa ribonucleazô A ñöôïc cho laø söï beàn vöõng baát thöôøng cuûa caáu
truùc khoâng gian 3D ñöôïc duy trì bôûi boán caàu noái S-S giöõa taùm goác xistein. Caàu
noái S-S ñöôïc taïo thaønh do oxi hoùa caùc nhoùm thiol coù trong caùc goác xistein, theo
phöông trình:
oxi hoùa

16
17-1 Taùc nhaân khöû nhö 2-mercaptoetanol coù theå caét ñöùt caàu noái S-S. Hoaøn taát
phöông trình caét ñöùt aáy vôùi hai ñöông löôïng cuûa 2-mercaptoetanol. Vieát caùc caáu
truùc cuûa A, B vaø C.

17-2 Caùc yeáu toá naøo khaùc ñeå xaùc ñònh caáu truùc 3D cuûa protein?
Haøm löôïng prolin cao.
AÙp suaát khí quyeån.
Löïc huùt tónh ñieän.
Troïng löïc.
Lieân keát hidro.
Löïc huùt töø.
Kính thöôùc cô theå (ñoäng vaät lôùn coù nhieàu protein beàn hôn)
Löïc huùt Van der Waals.
Ñaùnh daáu caâu traû lôøi, coù theå coù hôn moät caâu traû lôøi ñuùng.

Xöû lí ribonucleazô A vôùi ureâ, H2NC(=O)NH2, 8 M trong 2-mercaptoetanol 0,01 M

daãn ñeán söï bieán maát hoaøn toaøn hoaït tính enzim do söï phaù vôõ caùc caàu noái S-S.
Taùch töø töø ureâ vaø 2-mercaptoetanol baèng söï thaåm taùch cuøng söï oxi hoùa laïi vôùi
oxi giuùp phuïc hoài hoaït tính enzim. Thí nghieäm coå ñieån naøy do Christian Anfinsen
tieán haønh gaàn naêm möôùi naêm tröôùc ñöôïc coi nhö baèng chöùng raèng protein töï gaáp
laïi thaønh caáu daïng 3D baåm sinh, coù hoaït tính sinh hoïc cuûa chuùng. Trong moät thí
nghieäm ñöôïc ñieàu chænh, Anfinsen chæ taùch 2-mercaptoetanol vaø cho tieáp xuùc vôùi
oxi vaãn vôùi söï coù maët ureâ 8M. Baây giôø caàu S-S ñöôïc taïo thaønh moät caùch ngaãu
nhieân. Sau ñoù, taùch ureâ daãn ñeán söï phuïc hoài khoaûng 1% hoaït tính enzim.
Giaû thieát raèng trong caùc toå hôïp coù theå coù, chæ moät boä caàu noái S-S cuï
theå coù theå hoaøn laïi hoaït tính enzim. Cuõng giaû thieát raèng moãi toå hôïp caùc caàu
noái S-S coù theå coù xaùc suaát taïo thaønh nhö nhau taïi ñieàu kieän thí nghieäm ñaõ neâu.
17-3 Tính tæ leä ribonucleazô A coù hoaït tính enzim.

Baøi soá 18 Ñoäng hoïc Enzim

Phaûn öùng vôùi enzim giöõ moät vai troø quan troïng trong hoùa hoïc. Phaân tích
ñoäng hoïc caùc phaûn öùng naøy giuùp hieåu bieát caùc haønh ñoäng tieâu bieåu cuûa enzim.
Phaûn öùng cuûa caùc chaát neàn A vaø B vôùi enzim E coù theå ñöôïc moâ taû baèng caùc
phöông trình (1)-(5):
(1) E + A  EA haèng soá caân baèng KA
(2) E + B  EB haèng soá caân baèng KB
(3) EB + A  EAB haèng soá caân baèng K'A
(4) EA + B  EAB haèng soá caân baèng K'B
(5) EAB  caùc saûn phaåm toác ñoä phaûn öùng v = k [EAB]
Neáu haèng soá toác ñoä nhoû, caùc caân baèng (1)-(4) khoù dòch chuyeån vì phaûn
öùng (5). Ñieàu naøy daãn ñeán bieåu thöùc (6) trong ñoù V max laø toác 9oä toái ña cuûa

17
phaûn öùng, ñaït ñöôïc khi enzim ñöôïc baõo hoøa vôùi caùc chaát neàn (taát caû enzim ñöôïc
noái vôùi A vaø B).
Vmax
(6) v
1  K A /[ A]  K B /[ B]  K A K ' B /[ A][B]
18-1 Vieát bieåu thöùc tính haèng soá caân baèng KA, KB, K’A vaø K’B theo noàng ñoä
töông öùng.
Xeùt söï thuûy phaân mantozô xuùc taùc enzim baèng enzim -glucosidazô töø men
röôïu.
(7) mantozô + H2O  2 glucozô
Chaát neàn mantozô thöôøng ôû noàng ñoä trong khoaûng 10 –4 ñeán 10–1 M. Dung
moâi laø nöôùc vôùi noàng ñoä laø moät haèng soá baèng 55,6M. Bieåu thöùc (6) nay coù
theå ñöôïc ñôn giaûn hoùa baèng caùch cho [B] tieán ñeán voâ taän.
18-2 Vieát bieåu thöùc ñöôïc ñôn giaûn hoùa. Löu yù: Bieåu thöùc ñöôïc ñôn giaûn hoùa
naøy chính laø phöông trình Michaelis-Menten noåi tieáng cuûa moät phaûn öùng xuùc taùc
enzim coù moät chaát neàn.
18-3 (a) Ñôn giaûn hoùa theâm phöông trình Michaelis-Menten baèng caùch choïn [A] raát
nhoû (nghóa laø tieán ñeán khoâng).
(b) Baäc n cuûa moät phaûn öùng ñöôïc ñònh nghóa bôûi v = k c n. Vôùi n=1 phaûn
öùng laø baäc 1 veà phöông dieän ñoäng hoïc.
Haõy cho bieát baäc n cuûa phaûn öùng [A]  0.
18-4 (a) Ñôn giaûn hoùa phöông trình Michaelis-Menten baèng caùch cho [A] raát lôùn,
neân [A]  , laø tröôøng hôïp maø enzim ñöôïc baõo hoøa hoaøn toaøn vôùi chaát neàn.
(b) Haõy cho bieát baäc n cuûa phaûn öùng [A]  .
18-5 Haèng soá KA laø moät caùch ñeå ño aùi löïc cuûa enzim vôùi chaát neàn. AÙi löïc
maïnh öùng vôùi trò soá KA cao hay thaáp? Taïi toác ñoä naøo thì [A] = K?
18-6 Veõ ñoà thò cuûa v theo [A] (laáy [A] theo truïc x). Chæ ra V max vaø KA trong ñoà thò
naøy.

Phaûn öùng enzim coù theå bò chaäm laïi ñaùng keå hoaëc ngöøng haún bôûi chaát
öùc cheá I theo phöông trình:
(8) E + I  EI ; vôùi haèng soá caân baèng KI.
Trong söï öùc cheá tranh chaáp, chaát öùc cheá tranh chaáp vôùi chaát neàn taïi phía
noái vôùi enzim, laøm cho phaûn öùng chaäm laïi nhöng khoâng aûnh höôûng ñeán V max.
Trong phöông trình Michaelis-Menten, KA khi aáy ñöôïc nhaân vôùi heä soá baèng (1+[I]/Ki),
seõ baèng 1 neáu [I] = 0 vaø coù trò soá lôùn khi [I] lôùn.
Vôùi söï öùc cheá khoâng tranh chaáp, I khoâng caïnh tranh vôùi A; K A khoâng bò
aûnh höôûng, Vmax bò giaûm bôùt. Trong phöông trình Michaelis-Menten, V max khi aáy
ñöôïc chia vôùi heä soá (1+[I]/KI). Ñeå khaûo saùt söï thuûy phaân bôûi -glucosidazô ngöôøi
ta duøng chaát neàn maãu laø p-nitrophenyl--D-glucosit (PNPG) thay cho mantozô, trong
luùc söï phoùng thích p-nitrophenol coù maøu vaøng ñöôïc theo doõi baèng phoå keá.
Tieán haønh thí nghieäm sau: söû duïng PNPG ñoàng thôøi coù mantozô ñeå ño hoaït
tính cuûa glucosidazô.
18-7 Tình huoáng naøo döôùi ñaây:
Mantozô khoâng aûnh höôûng ñeán toác ñoä phoùng thích p-nitrophenol.

18
 Mantozô taùc ñoäng nhö moät chaát öùc cheá caïnh tranh.
Mantozô taùc ñoäng nhö moät chaát öùc cheá khoâng caïnh tranh.
Ñaùnh daáu caâu traû lôøi ñuùng.
18-8 Veõ ñoà thò cuûa V theo [A] (laáy [A] treân truïc x) cuûa söï phoùng thích p-
nitrophenol khi coù maët mantozô vôùi [mantozô] =Kmantozô. Cheøn ñoà thò ñaõ veõ ôû caâu
hoûi 18-6 vaøo ñoà thò naøy. Ñaùnh daáu caùc ñieåm Vmax vaø ½ Vmax.

Baøi soá 19 Dendrimer: ñaïi phaân töû coù daïng nhö caây
Dendrimer laø caùc ñaïi phaân töû phaân nhaùnh raát nhieàu vôùi caáu truùc töïa nhö
caây. Moät phöông phaùp ñeå ñieàu cheá caùc hôïp chaát naøy laø söû duïng phaûn öùng
coäng hôïp Michael neâu döôùi ñaây:
dung m oâi trô
+ a xit a xe tic

Coù theå thu ñöôïc dendrimer baèng chuoãi phaûn öùng sau:
(1) Xöû lí kó NH3 vôùi löôïng dö acrylonitril (H2C=CH–CN) ñeå cho saûn phaåm
coù 3 nhoùm xianua.
(2) Saûn phaåm naøy ñöôïc khöû xuùc taùc vôùi H2 vaø moät chaát xuùc taùc ñeå taïo
thaønh saûn phaåm vôùi ba nhoùm amin baäc I.
(3) Laïi xöû lí amin baäc I naøy vôùi löôïng dö acrylonitril.
(4) Saûn phaåm cuûa böôùc (3) laïi ñöôïc hidro hoùa vôùi H2 vaø chaát xuùc taùc taïo
thaønh hexa-amine. Ñaây chính laø böôùc ñaàu cuûa ñaïi phaân töû phaân nhaùnh.
19-1 (a) Vieát phöông trình phaûn öùng cuûa böôùc (1).
(b) Vieát phöông trình phaûn öùng cuûa böôùc (2).
(c) Vieát caáu truùc cuûa saûn phaåm taïi böôùc (3).
(d) Vieát caáu truùc cuûa saûn phaåm hidro hoùa taïi böôùc (4).
Chuoãi xöû lí vôùi acrylonitril roài khöû nhoùm xianua coù theå ñöôïc laäp laïi nhieàu
laàn, cuoái cuøng daãn ñeán moät phaân töû daïng khoái caàu, vôùi caùc nhoùm amin treân
beà maët.
19-2 Haõy tính coù bao nhieâu nhoùm amin baäc I cuoái nhaùnh coù maët trong dendrimer
sau 5 chu kì ñaày ñuû (chu kì thöù nhaát goàm caùc böôùc 1 + 2).
19-3 (a) ÖÙng vôùi moãi mol NH3, tính soá mol hidro caàn thieát trong 5 chu kì.
(b) Tính soá mol acrylonitril caàn thieát trong 5 chu kì.
(c) Trong moãi chu kì, ñöôøng kính dendrimer taêng khoaûng 10 Å. Tính theå tích
dendrimer sau 5 chu kì.

Baøi soá 20 Carvon

Hôïp chaát thieân nhieân L-carvon coù trong voû quyùt, baïc haø vaø tinh daàu coû
göøng. L-carvon coù goùc quay quang aâm. Ñoàng phaân ñoái quang cuûa noù laø D-carvon
vôùi goùc quay quang döông coù trong haït carum. Phaân tích carvon cho thaáy coù 80,00%
cacbon; 9,33% hidro vaø 10,67% oxi. Khoái löôïng phaân töû cuûa carvon xaùc ñònh ñöôïc
theo phöông phaùp khoái phoå baèng 150. Phoå NMR vaø IR cuûa carvon ñöôïc neâu döôùi
ñaây. Phoå UV cuûa carvon coù ñænh haáp thuï maïnh cöïc ñaïi taïi 238 nm.
20-1 Tính coâng thöùc phaân töû cuûa carvon.
20-2 Tính soá baát baõo hoøa cuûa carvon.

19
20-3 Nhoùm chöùc naøo daãn ñeán söï haáp thuï maïnh taïi 1680 cm–1 trong phoå IR?
20-4 Trong phoå IR, khoâng coù daûi haáp thuï naøo ôû phía treân 3000 cm–1. Carvon
khoâng coù loaïi nhoùm chöùc naøo?
Trong phoå NMR-1H 200 MHz, caùc kieåu tín hieäu nhö sau (khoâng xeùt gheùp caëp
taàm xa).
 (ppm) Kieåu Tích phaân
1,63 vaïch ñôn (singlet) 3
1,68 vaïch ñôn (singlet) 3
1,9-2,2 vaïch ña (multiplet) 2
2,2-2,5 vaïch ña phuû choàng (overlapping multiplet) 3
4,75 vaïch ñoâi (doublet) 1
4,93 vaïch ñoâi (doublet) 1
6,73 vaïch ba (triplet) 1

20-5 Ñeà nghò caáu truùc phuø hôïp nhaát cuûa carvon, cho bieát carvon laø heä voøng 6
vôùi ba nhoùm theá 1,2,4. (vaïch ña phuû choàng goàm moät tín hieäu CH vaø moät tín hieäu
CH2).
Phoå NMR-1H cuûa carvon(vuøng 4,5-5,0 ppm ñöôïc phoùng to)

Phoå IR cuûa carvon:

20
Baøi soá 21 Chuyeån ñoåi naêng löôïng ñieän hoùa
Tính cô ñoäng laø quan troïng soáng coøn vôùi xaõ hoäi hieän ñaïi cuûa chuùng ta. Xe
chaïy baèng ñieän ñang ñöôïc phaùt trieån tích cöïc ñeå ñaùp öùng nhu caàu vaän chuyeån
töông lai. Moät trong nhöõng vaán ñeà chính cuûa xe chaïy baèng ñieän laø cung öùng nguoàn
ñieän naêng phuø hôïp. Bình aéc quy coù maët haïn cheá laø phaûi naïp ñieän neân baùn kính
hoaït ñoäng bò giôùi haïn. Söï ra ñôøi ñuùng luùc cuûa pin nhieân lieäu laø moät löïa choïn
haáp daãn môùi. Moät pin nhieân lieäu, hay pin doøng, laø moät pin ganvani vôùi chaát phaûn
öùng ñöôïc caáp lieân tuïc. Pin nhieân lieäu söû duïng phaûn öùng chaùy ñeå cung caáp ñieän
naêng. Caùc chaát phaûn öùng tham gia caùc baùn phaûn öùng taïi ñieän cöïc, vaø electron
ñöôïc chuyeån ra maïch ngoaøi. Caùc ñieän cöïc ñöôïc ngaên caùch bôûi caùc chaát ñieän li
ion daïng loûng, raén hoaëc chaûy loûng. Caùc baùn phaûn öùng taïi ñieän cöïc cho pin nhieân
lieäu hidro-oxi vôùi chaát ñieän li kali hidroxit:
O2 (k) + 2H2O + 4 e–  4OH– (aq) (1)
H2 (k) + 2 OH– (aq)  2H2O + 2e– (2)
Phaûn öùng cuûa pin nhieân lieäu, sau khi caân baèng electron:
2H2 (k) + O2 (k)  2H2O (3)
Saûn phaåm phaûn öùng laø nöôùc, vôùi hieäu suaát khoaûng 50-60%.
21-1 Phaûn öùng naøo xaûy ra taïi catoát?
21-2 Phaûn öùng naøo xaûy ra taïi anoát?
21-3 Vieát caùc phaûn öùng taïi ñieän cöïc khi chaát ñieän li laø axit photphoric.
Bieán ñoåi naêng löôïng Gibbs Go duøng ñeå ño löïc truyeàn cuûa moät phaûn öùng,
cho bôûi:
Go = – n F E
trong ñoù n laø soá electron di chuyeån trong phaûn öùng vaø F laø haèng soá Faraday
(96487 C). Theá ñieän cöïc chuaån cuûa O2 (k) taïi 25C baèng + 1,23 V.
21-4 Tính Go cuûa phaûn öùng pin nhieân lieäu trong moâi tröôøng axit (xem caâu 21-3).

Söï saûn sinh naêng löôïng coù theå söû duïng ñöôïc do ñoát chaùy nhieân lieäu laø
moät quaù trình coù hieäu quaû cöïc kì keùm. ÔÛ Haø Lan, khí thieân nhieân laø nguoàn
naêng löôïng raát haáp daãn vì coù nhieàu. Caùc nhaø maùy ñieän hieän ñaïi chæ coù theå

21
cung caáp 35-40% naêng löôïng coù theå coù ñöôïc treân lí thuyeát töø khí thieân nhieân.
Phaûn öùng toûa nhieät cuûa khí thieân nhieân (metan) vôùi oxi:
CH4 (k) + 2O2 (k)  CO2 (k) + 2H2O (k) + naêng löôïng
Thoâng thöôøng, naêng löôïng phoùng thích töø phaûn öùng naøy ñöôïc duøng giaùn
tieáp ñeå söôûi aám hoaëc chaïy maùy. Tuy nhieân trong pin nhieân lieäu goám söù nhieät ñoä
cao döïa treân chaát daãn ñieän oxit-ion daïng raén, khí thieân nhieân coù theå ñöôïc duøng
tröïc tieáp, khoâng caàn xuùc taùc vaø hieäu suaát chuyeån ñoåi cao (75%). Phaûn öùng chung
cuûa pin nhieân lieäu laø:
CH4 (k) + 2O2 (k)  CO2 (k) + 2H2O (k)
21-5 Vieát caùc phaûn öùng taïi anoát vaø catoát.

Moät pin nhieân lieäu nhieät ñoä cao khaùc söû duïng cacbonat noùng chaûy laøm
chaát ñieän li ion. Hidro ñöôïc duøng laøm nhieân lieäu, oxi ñöôïc troän vôùi CO2.
21-6 Vieát caùc baùn phaûn öùng taïi anoát
vaø catoát, vaø phöông trình chung cuûa pin
nhieân lieäu.

Baøi soá 22 Mixen

Maøng sinh hoïc thöïc hieän nhieàu
chöùc naêng quan troïng trong teá baøo
soáng. Maøng trong teá baøo thöïc vaät vaø
ñoäng vaät chöùa 40-50% lipit vaø 50-60%
protein. Photpholipit, thaønh phaàn caáu taïo
then choát cuûa maøng sinh hoïc, coù ñaàu
laø caùc nhoùm phaân cöïc öa nöôùc vaø
ñuoâi laø caùc axit beùo kò nöôùc. Caáu
truùc nhö vaäy thöôøng ñöôïc goïi laø
amphiphil.
Kieán thöùc veà maøng thu ñöôïc töø nhöõng nghieân cöùu veà khaû naêng taäp hôïp
cuûa caùc amphiphil vôùi moät caáu truùc phaân töû ñôn giaûn (hoaëc ñôn giaûn hôn). Caùc
hình thöùc tuï taäp tieâu bieåu laø mixen, caùc caáu truùc lôùp ñôn vaø lôùp keùp vaø boïng
(liposom). Caùc phaân töû hoaït ñoäng beà maët moät ñuoâi nhö natri n-dodecylsunfat (SDS)
vaø n-dodecyltrimetylammoni bromua (DTAB) keát hôïp taïo mixen khi hoøa tan trong nöôùc
treân noàng ñoä tôùi haïn mixen (critical micelle concentration: CMC). Caáu truùc cuûa mixen
ñöôïc trình baøy trong hình. Trong nhöõng mixen naøy, moät loõi kò nöôùc trung taâm coù
theå ñöôïc nhaän ra vaø moät lôùp coù chöùa caùc nhoùm ñaàu vaø moät soá ion ñoái khaùng
(lôùp Stern) vaø moät voû ngoaøi vôùi caùc ion ñoái khaùng hidrat hoùa(lôùp Guoy-Chapman
). Vôùi caùc mixen cuûa SDS, loõi trung taâm coù baùn kính 16,6 Å vaø lôùp Stern coù ñoä
daøy 4,6 Å.

Amphiphil CMC (mmol L–1) Khoái löôïng mixen töông öùng (g mol–1  10–

22
 3)
SDS 8,1 18,0
DTAB 14,4 15,0
22-1 Tính theå tích lôùp Stern trong mixen cuûa SDS.
Trong moät moâ hình ñôn giaûn, söï taïo thaønh mixen coù theå ñöôïc dieãn taû nhôø
caân baèng sau:
n S + n B  M
trong ñoù S laø amphiphil, B laø ion ñoái khaùng vaø n laø soá phaân töû tham gia. Naêng
löôïng Gibbs tieâu chuaån cuûa söï taïo thaønh mixen theo S ñöôïc dieãn taû bôûi:
GM = – ln KM
KM laø haèng soá caân baèng. Taïi noàng ñoä mixen tôùi haïn [M] = 0. Hôn nöõa, giaû thieát
raèng [S] gaàn baèng [B]. R laø haèng soá khí (8,314 J mol–1 K–1).
22-2 Tính GM cuûa söï taïo thaønh mixen cuûa SDS vaø cuûa DTAB.
22-3 Tính soá phaân töû amphiphil trong caùc mixen cuûa SDS vaø cuûa DTAB.

Baøi soá 23 Lôùp phuû goám cöùng

BP (bo photphua) laø lôùp phuû cöùng quyù giaù khoâng bò moøn ñöôïc ñieàu cheá do
phaûn öùng cuûa bo tribromua vôùi photpho tribromua trong baàu khí hidro taïi nhieät ñoä cao
(>750C). Vaät lieäu goám naøy ñöôïc duøng laøm maøng moûng baûo veä treân beà maët
kim loaïi. BP keát tinh trong caáu truùc laäp phöông ñaëc vôùi ngoaïi vi töù dieän.
23-1 Vieát phöông trình taïo thaønh BP.
23-2 Vieát caáu truùc Lewis cuûa bo tribromua vaø photpho tribromua.
23-3 Vieát caáu truùc BP ôû traïng thaùi keát tinh.
23-4 Haõy cho bieát thaønh phaàn caáu taïo chung cuûa oâ maïng ñôn vò öùng vôùi coâng
thöùc BP.
23-5 Tính khoái löôïng rieâng cuûa BP theo kg.m–3 neáu tham soá maïng cuûa oâ maïng
ñôn vò baèng 4,78 Å.
23-6 Tính khoaûng caùch giöõa nguyeân töû bo vaø photpho trong BP.
Coâng thöùc Born-Lande cho döôùi ñaây coù theå ñöôïc duøng ñeå tính naêng löôïng
maïng tinh theå:
Z Z Ae 2  1
U MTT  f   1  
r  r  n 
Heä soá fe2 baèng 1390 khi caùc baùn kính ion r+ and r– tính theo Å. Haèng soá
Madelung baèng 1,638. n laø soá muõ Born baèng 7. Ñieän tích ion Z + vaø Z– laø caùc soá
nguyeân.
23-7 Tính naêng löôïng maïng tinh theå cuûa BP.
Toác ñoä (r) cuûa söï taïo thaønh BP tuøy thuoäc noàng ñoä chaát phaûn öùng ñöôïc
cho trong baûng
Nhieät ñoä [BBr3], mol L–1 [PBr3], mol L–1 [H2], mol L–1 r, mol s–1
(C)
800 2,25  10–6 9,00  10–6 0,070 4,60  10–8
800 4,50  10–6 9,00  10–6 0,070 9,20  10–8
800 9,00  10–6 9,00  10–6 0,070 18,4  10–8

23
 800 2,25  10–6 2,25  10–6 0,070 1,15  10–8
800 2,25  10–6 4,50  10–6 0,070 2,30  10–8
800 2,25  10–6 9,00  10–6 0,035 4,60  10–8
800 2,25  10–6 9,00  10–6 0,070 19,6  10–8
23-8 Xaùc ñònh baäc cuûa phaûn öùng taïo BP vaø vieát phöông trình phaûn öùng.
23-9 Tính haèng soá toác ñoä taïi 800 vaø 880C.
23-10 Tính naêng löôïng hoaït hoùa cuûa söï taïo thaønh BP.

24