Cách chăm sóc gà chọi, gà đá

Nuôi gà chọi theo “Cổ học tinh hoa” (6099) [08.13.09]

Nuôi gà chọi
Vua Tuyên Vương sai Kỷ Sảnh nuôi một con gà chọi. Được mười hôm, vua hỏi: “Gà đã đem chọi được
chưa?”

Kỷ Sảnh thưa: “Chưa được, gà hăng lắm, chưa thấy gà khác đã muốn chọi rồi”.
Cách mười hôm, vua lại hỏi: “Gà đã đem chọi được chưa?”
Kỷ Sảnh thưa: “Chưa được. Gà còn hăng, mới thấy bóng gà khác đã muốn chọi rồi”.
Cách mười hôm, vua lại hỏi: “Gà đã đem chọi được chưa?”
Kỷ Sảnh thưa: “Chưa được, gà còn hơi hăng, trông thấy gà khác đã muốn chọi rồi”.
Mười hôm sau, vua lại hỏi: “Gà đã đem chọi được chưa?”.

Kỷ Sảnh thưa:
- Được rồi. Gà bây giờ, cho nghe thấy tiếng gà khác cũng không cho vào đâu. Trông, thì tựa như gà gỗ;
mà thực, thì đủ các ngón hay. Gà khác coi thấy cũng đủ sợ, phải lùi chạy.
(Theo Trang Tử)

Lời bàn

1. Chưa trông thấy gà khác, đã muốn chọi, thế là tức khí hão, chớ vị tất chọi mà đã được.
2. Trông thấy bóng gà khác, đã muốn chọi, thế là cậy khỏe, chớ vị tất chọi mà đã được.
3. Trông thực thấy gà khác đã muốn chọi, thế là còn hiếu thắng chớ vị tất chọi mà đã được. Chỉ đến lúc
mất hết tất cả tức khí, cậy khoẻ, hiếu thắng, luyện đã được hình toàn thần toàn đủ hết cả ngón hay, mà
trông bề ngoài trơ ra như gỗ, là lúc ấy mới chọi được, có khi không phải đợi chọi, gà khác ngó thấy cũng
đủ sợ mà trốn tránh rồi. Thế mới hay những bậc thánh hiền chỉ thu cái tài vào khuôn phép, nên cái khí vào
tâm thần, chỉ cốt trong mình cho đầy đủ, không có ý gì tranh cạnh với ai, mà thiên hạ hồ dễ đã ai tranh
cạnh nổi. Chờ những kẻ chỉ vụ bề ngoài, chăm chăm danh lợi, có tranh giành mới lấy làm vui lòng, có
tham lam mới lấy làm mãn nguyện, còn những hạng tầm thường, có khi hại đến thân mà vẫn tự đắc cho là
phải.

(Theo “Cổ học tinh hoa” của Nguyễn Văn Ngọc và Trần Lê Nhân – NXB Trẻ)
Kỹ thuật nuôi gà chọi

Mục đích chính của việc nuôi gà chọi là sử dụng con trống vào việc huấn luyện và thi đấu. Đa phần gà mái
và những con trống không thành công trong quá trình tập luyện cũng như thi đấu thường được giết thịt.
Đối với gà mái, từ khi nở ra, lớn lên con nào có ngoại hình "ngố" thể chất khoẻ mạnh, tính khí hung dữ và
có một số đặc điểm ngoại hình qui định phẩm chất tốt sẽ được giữ lại làm gà mái sinh sản. Chúng được
kiểm định qua vài lứa, nếu sản xuất ra được nhiều gà trống đạt thành tích cao thì tiếp tục sử dụng nhân
giống, nếu không đạt thì bị loại bỏ, chuyến sang giết thịt. Đối với gà trống, con nào có ngoại hình tốt, thể
chất tốt, tính tình hung hăng thì được đưa vào huấn luyện, trong quá trình này người ta tiếp tục chọn theo
các tiêu chí:
- Có thể chất tốt (có khả năng chịu đòn, gan lì, luyện tập và thi đấu bền bỉ).
- Có thế đánh hay, đòn đá đẹp và hiểm.
- Có khả năng tránh đòn tốt.
Tỉ lệ gà được huấn luyện thành công và trở thành gà thi đấu là rất thấp, chỉ đạt dưới 20% so với tổng số gà
trống lúc nở ra.
Phân bố
Gà chọi được nuôi từ xa xưa ở nhiều địa phương thuộc tỉnh Bình Định. Đến nay, ước tính cả tỉnh có
khoảng 1000 gà trống được tuyển chọn, huấn luyện và sử dụng làm gà thi đấu ở các cấp độ khác nhau. Tất
cả các huyện và thành phố đều có nuôi và tổ chức trường đấu gà, song tập trung nhất là thành phố Qui
Nhơn, Tây Sơn và Hoài Nhơn.
Chơi gà chọi cũng là hoạt động giao lưu văn hoá, cho nên giống gà chọi Bình Định hiện nay không chỉ tồn
tại riêng ở Bình Định mà còn phát tán ra các tỉnh lân cận như Quảng Ngãi, Phú Yên, Khánh Hoà, Gia Lai,
ĐakLak.
Gà trống thi đấu đạt thành tích cao thường được bán đi nhiều nơi trong và ngoài nước.
Phương thúc nuôi gà chọi và tổ chức chọi gà ở Bình Định
Người chơi gà chọi ở Bình Định Khá đông, song phần lớn là người nuôi gà trống với số lượng ít (1 - 3
con), có một số gia đình nuôi gà mái để tạo giống. Nếu có dòng mái tốt thì họ thường giữ độc quyền,
không bán con mái ra ngoài mà chỉ bán con trống.
Chọn và nhân giống
- Chọn dòng mái tốt theo ngoại hình, thể chất (thường là những con mái dữ) và đời trước cũng như đời sau
của nó có nhiều con trống đạt thành tích cao. Gà mái chọn nhân giống thường là đã đẻ một vài lứa và tuổi
không quá già (<6 năm tuổi).
- Chọn gà trống có ngoại hình tốt và có thành tích cao, tuổi từ 1.5 - 4.0 năm, không đồng huyết với mái đã
chọn.
- Bổ sung dinh dưỡng cho gà trống và gà mái đã chọn trong suốt một tháng trước khi giao phối.
- Tiến hành ghép phối (thường là vào cuối tháng chạp và đầu tháng riêng).
- Ấp nở: theo truyền thống, người ta thường cho gà nở vào mùa xuân bằng phương thức ấp tự nhiên do
bản thân gà mẹ thực hiện với một vài động tác hỗ trợ của con người. Đã có một số thử nghiệm ấp bằng
máy, song lại được đánh giá là chưa thành công, thể hiện ở nhược điểm là gà lớn lên có khả năng thi.

Chọi gà, một thú chơi công phu

Nếu loại trừ tính chất cờ bạc ra khỏi trò chơi chọi gà thì đây quả là một thú chơi mang đầy tính nghệ thuật.

Một nghề chơi công phu

Theo những người chơi gà “có nghề” thì để tạo được một con gà tài, việc then chốt là phải biết chọn dòng.
Gà mẹ phải được xuất thân từ dòng gà bền bỉ, có sức chịu đòn tốt, gan dạ và nhất là không có thói xấu “trả
độ”. Còn gà bố phải thuộc dòng có chân đá hiểm hóc, nhiều đòn thế hay. Ðược hội tụ những tố chất trên,
trong đám gà con được sinh ra thế nào cũng có được ít nhất là 1 con gà tài. Trước đây, những dòng gà mái
“chiến” (gà dữ) đều tập trung ở các vùng phía Nam như: Mũi Né, Chợ Lầu (Phan Thiết), dòng gà của cụ
Tôn Thất Ðệ ở Nha Trang, dòng “Xám rách” của ông Bảy Ðệ ở Vạn Giã (Khánh Hoà). Còn hiện nay, do
qua nhiều năm các tay chơi trao đổi với nhau nên những dòng gà hay đã được rải đều ở các địa phương.

Chọn gà tài phải được bắt đầu từ thuở “sơ sinh”. Trong một bầy gà vừa nở, người ta sẽ chọn con gà tách
bầy đi bắt sâu kiếm ăn một mình, hoặc đêm về không “rúc vào nách mẹ” ngủ mà lại nằm ngủ đối mặt với
mẹ (gọi là gà chầu mỏ). Còn nếu chọn gà không do mình tự “đúc” thì dựa trên những tiêu chuẩn căn bản
như: cựa nhật nguyệt (cựa đen, cựa trắng), gà lưỡng nhãn (2 con mắt khác màu), gà có bớt trong lưỡi hoặc
gà tử mị (tối nằm ngủ sải chân, sải cánh, duỗi cổ như chết). Những con gà được xem là “linh kê” khi
chúng có những biểu hiện “lập dị” như: chúm chân bước từng bước đi như lính đi diễu hành, mặt cứ lắc
qua lắc lại liên tục, hoặc mỗi buổi sáng sau khi được phun nước cứ đi vòng quanh lồng (gọi là gà né lồng).

Dân chơi gà đã đúc kết những đặc điểm trên bằng mấy câu: “Nhất thời chân chúm bỏ ra, nhì thời lắc mặt
thứ ba né lồng” ! Tuy nhiên, qua kinh nghiệm, hiện vẫn có ý kiến cho rằng “kê đá, mã kỵ”, phải nhìn được
chân đá thì mới xác định được gà hay dở, giống như chọn ngựa phải cưỡi thử. Chọn được gà ưng ý rồi
nhưng nếu nuôi không đúng cách, huấn luyện không bài bản thì cũng chẳng thể nên gà. Chế độ ăn của gà
phải được tuân thủ: Một ngày chỉ cho ăn 2 diều lúa, trưa cho ăn xen kẽ rau xanh, vài ngày mới cho ăn một
ít mồi tươi. Nuôi kỹ quá gà sẽ bị “nục” (mập quá) cũng không tốt. Muốn gà dày da có sức chịu đựng tốt,
son gà thì phải dùng nghệ tươi, lá ngũ trảo, một chút phèn chua tất cả giã nát ngâm rượu để xoa cho gà
mỗi ngày và cho phơi nắng (sáng) thường xuyên.

Thường thì gà “chấm niên” (đúng 1 năm) mới được xây xổ tập tành chuẩn bị “tham chiến”. Những con gà
đã được xây xổ xong phải được nuôi kỹ hơn nữa; tối cho ngủ mùng để khỏi bị muỗi cắn. Ðến thời điểm gà
phải được cho đá dợt với một con gà khác hoặc để gà khác ngoài giỏ tre nhử trên không để tập đòn, tập thế
đá cho gà. Nếu có được trong tay một con gà chuyên cắn lưng, đá ngực hoặc “đâm đùi”, “xỏ dĩa” thì
chẳng còn gì bằng!

Chọi gà xưa và nay

Ngày xưa, ông cha ta chơi gà có thể ấn định thời gian “chọi” của gà bằng các líu (cây nhang phân đoạn)
ngắn hoặc dài để gà nghỉ dưỡng sức. Nay mỗi “hồ” đấu được ấn định là 20 phút, nghỉ cho nước 5 phút,
sau đó tiếp tục “chọi” cho đến khi phân thắng bại. Xưa, nếu gà mệt quá có thể đứng tựa vào nhau mà nghỉ
hoặc được xử huề, nay thì gà chẳng còn “được phép” như vậy mà người chơi sẽ nắm đuôi của chúng kéo
ra rồi thả vào để giục hăng cho chúng nhanh tiến đến ăn thua. Xưa, để tạo độ bền cho gà, trong những
cuộc chơi người ta có thể dùng nước ấm để áp, thoa gừng hoặc cho gà uống nước tiểu nhưng nay thì
không một loại thuốc nào được tiếp sức cho gà. Gà được ăn cơm, uống nước của trường gà. Do tính chất
“một đi không trở lại”của cuộc chơi nên chuyện thắng bại trong một cuộc đấu không còn tùy thuộc 100%
vào tài năng của con gà mà tùy thuộc phần lớn vào tài năng của người chủ. Tài năng của người chủ được
thể hiện qua cách “chạng” gà. Khi “chạng”, gà được nhốt trong 2 chiếc giỏ, 2 người chủ phải “chạng” gà
bằng mắt. Nhìn nhầm là cầm chắc chuyện thất bại. Cách cho nước gà sau mỗi “hồ” đấu cũng quan trọng
không kém, nhìn cách chọi của gà người chủ biết con gà của mình cần cho nước nhiều hoặc ít, cần được
quạt hay cần ăn cơm. Nếu làm sai gà sẽ bị giảm sức thi đấu.

Khi thực hiện bài viết này, tôi may mắn được gặp một “chuyên gia” chọi gà: anh Trần Ðình Văn (Bảy
Quéo) 53 tuổi, ở thị trấn Bình Ðịnh (An Nhơn). Anh là một “chuyên gia” đúng nghĩa bởi anh đã biết chơi
chọi gà từ năm 10 tuổi, nhắc đến cái tên Bảy Quéo trong giới chơi gà có lẽ không ai là không biết. Ngoài
ra, từ năm 1996 đến nay anh đã đi chơi gà tại nhiều nước trong khu vực như: Thái Lan, Lào, Campuchia,
Trung Quốc… Giới chơi gà ở nước ngoài gọi anh là “Bảy Việt Nam”. Bề dày của nghề chơi đã cho anh
nhiều kinh nghiệm từ việc chọn cho đến cách huấn luyện gà. Nhất là anh có đôi mắt rất tinh tường khi
“chạng” gà. Rồi khi nhìn gà ra đòn với nhau, anh đã dám chắc trước mấy phần con gà nào thắng. Do đó gà
của anh nuôi ra trường đấu ít khi phải chịu thất bại. Hiện anh đang có nguồn thu nhập rất cao từ việc cung
cấp gà chọi cho dân chơi gà của các nước trong khu vực. Ngoài những con gà được “đúc” từ lò nhà, anh
còn đến các trường gà xem “chân” để chọn mua gà cho “xuất ngoại”. Gà trong nước anh mua từ
500.000đồng đến vài triệu đồng/con, sang các nước bán được từ 100 đến cả ngàn USD/con.

Mạnh mẽ vì tính chất quyết đấu của nó, còn dịu dàng là vì chăm một con gà chẳng khác gì chăm một đứa
con. Có lẽ những tình cảm đáng quý ấy không còn tồn tại mấy trong những người chơi gà chọi hiện nay,
bởi cái đích chính của những người chơi bây giờ là những đồng tiền cá độ ! Thật đáng tiếc ! Giá như trò
chơi chọi gà còn nguyên tính nghệ thuật như thuở ban đầu thì quả là một thú chơi vừa mạnh mẽ vừa dịu
dàng, rất hấp dẫn.

Vũ Ðình Thung

Thảo Hà

Cứ mỗi dịp Tết về, trong đời sống con người chúng ta có biết bao trò chơi bổ ích, giải trí để vui xuân. Biết
bao trò chơi để tiêu khiển hấp dẫn, rồi nhiều thú thư giãn nhộn nhịp trong 72 tiếng đồng hồ tồn tại của
ngày đại lễ truyền thống cổ truyền dân gian Việt Nam có từ ngàn xưa. Nhưng có một trò chơi vốn không
xa lạ, mang đậm tính văn hoá nghệ thuật dân tộc mà tất cả mọi người từ miền thôn quê hẻo lánh đến thị
thành sầm uất đều đam mê không kém so với các trò chơi xuân khác như bài chòi, lô tô, hát xẩm, tam cúc,
hát bộ, đua thuyền, đua ngựa, chọi trâu... đó là chọi gà - một thú tiêu khiển dung dị đời thường, tao nhã
luôn luôn làm say mê lôi cuốn nhiều người.
đá, cầu thủ bên nào ghi được bàn vào lưới đối phương, thì cầu thủ đó lập tức nhận được sự tán thưởng của
những người hâm mộ. Còn trong vòng đấu khắc nghiệt, sinh tử của hai chú gà trống chọi thì luôn được ví
ngang như hai võ sĩ đang thi đấu trên vũ đài. Một lần ra đòn đúng ngay tầm đích, nhất là những đòn đánh,
đá đẹp mắt vào yếu huyệt của đối thủ thì chú gà trống ấy được cổ vũ bằng những lời reo hò, động viên
thích thú từ vòng người đang xem bên ngoài.

Lúc sinh thời, tả tướng quân Lê Văn Duyệt rất mê nuôi và chơi gà chọi. Ông thường nói với thuộc hạ tả
hữu xung quanh mình rằng một chú gà trống luôn hội tụ đủ 5 yếu tố, phẩm chất cao quý, tuyệt vời như
một trang dũng tướng, hoặc một đấng nam nhi đại trượng phu. Tức là có đủ cả trí-vũ-dũng-uy-nhân không
thua gì đặc tính vốn có ở con người. Những yếu tố cơ bản ấy được phô diễn, biểu lộ ra hẳn bên ngoài ngay
khi đang đứng, đang đi, đang chiến đấu với địch thủ. Chính vì thế mà có rất nhiều đức ông, thanh niên tuổi
trẻ không những đam mê nuôi chơi gà chọi mà còn luôn ham thích, nâng niu, yêu quý chúng còn hơn
những động vật nuôi khác trong gia đình.

Người chơi gà chọi sành điệu, am tường kỹ lưỡng thì họ luôn rất rành chuyện chọn giống nào, nòi gì, tía,
ô, xám, ô xám, tía ô..., thuộc chủng loại nào, hay dở ra sao. Người chuyên nghề thì chọn lựa kỹ hơn với
kiến thức rộng trong lĩnh vực chuyên môn của nhà nghề, ví dụ con này có vuốt cong thì bất lợi hay không,
con nọ móng thẳng thì hay dở thế nào, mào rộng dài thì được thuận tiện ra sao, cựa dài sắc nhọn có phải là
vũ khí lợi hại, sở trường cho nó lắm không khi xông ra trận. Cánh thon dài, nhịp vỗ chậm thì đem lại
những phản ứng chậm chạp khi xoay sở đánh đòn. Vẩy, vi, lông mao, tiếng gáy, dáng đứng.... cũng là
những yếu tố cơ bản rất cần thiết phải có đối với một chiến binh gà trống chọi dũng mãnh và thiện chiến.
Vào ngày xuân, người miền Bắc thường thích chọi gà bằng các đôi gà trống kiến ta với những bộ lông đa
màu sặc sỡ; người miền Nam, nhất là ở thành phố Hồ Chí Minh và các tỉnh lân cận dưới miền Tây như
Bến Tre, Long An, Tiền Giang, Đồng Tháp, Sóc Trăng, Cà Mau, Bạc Liêu, Cần Thơ, Trà Vinh đến Bà Rịa
Vũng Tàu, Bình Dương, Bình Phước... thì thường đam mê gà tre chọi, là giống gà lai hao hao chủng loại
kiến lùn, được trang bị hai cựa chân bằng hai lưỡi dao nhọn hoắt. Có nghĩa là trận đấu gà phải có một kết
thúc đẫm máu khi một con phải bỏ mạng tại trường gà bởi bị một đòn nốc ao của đối phương đâm vào tử
huyệt. Trận đấu bao giờ cũng được đánh dấu bằng một cây nhang cho từng hiệp đấu (cây nhang trầm đốt
lên để đánh dấu) cũng có con bền bỉ đến 4-5 nhang, có khi cả ngày mà vẫn chưa chịu thua chạy. Sức chiến
đấu ngoan cường và say đòn cho đến khi kiệt sức bất tỉnh khuỵu xuống và huyết nhuộm đỏ toàn thân.
Người miền Trung từ Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Quy Nhơn, Bình Định, Phú
Yên nhất là từ Khánh Hoà trở vào tới Bình Thuận, Đồng Nai thì thích chơi giống gà nòi cao giò - loại gà
nặng ký ra đòn đau hơn, mạnh mẽ hơn, bền sức chiến đấu và ngoan cường dũng mãnh đến hơi thở cuối
cùng với kẻ thù. Riêng ở Bình Thuận, những năm gần đây phong trào nuôi gà chọi hồi sinh trở lại có chiều
hướng gia tăng phát triển, có điểm, sân, trường gà hẳn hoi, với lò đào tạo, nhân giống nuôi dạy rất tốt.
Phong trào chọi gà ngày xuân ở thị trấn Liên Hương, Phan Rí Cửa, Chợ Lầu, Thành phố Phan Thiết vào
những ngày tết luôn luôn rất sôi nổi không thua gì sức hấp dẫn từ các trận cầu trên sân cỏ thế giới. Ở thị
trấn Liên Hương, Chí Công, Phan Rí Thành... có nhiều người nuôi các giống gà nòi nổi tiếng từ các tỉnh
bạn, địa phương xa như giống Ninh Hoà, Cam Ranh, Nha Trang, nòi Đắc Lắc, Phan Rang, Quy Nhơn,
Thành Diên Khánh... để làm giống lưu truyền cho những mùa sau.

Và mỗi khi Tết về, thú nuôi chơi gà trống chọi lại xuất hiện, rộ lên cùng với những lôi cuốn hấp dẫn mà
nó đem lại như một niềm vui giải trí văn hóa cuộc sống cho con người, như một thú thư giãn, tiêu khiển
tuyệt vời không thể thiếu trong 3 ngày xuân.

Cách chăm sóc gà chọi, gà đá

Thái Đoàn

Cho gà chọi ăn để không có mỡ

Nuôi gà đá, gà chọi (gà nòi) hoàn toàn khác với nuôi gà thịt, nhất là khâu cho ăn để sao cho gà không có
mỡ. Để gà không có mỡ, phải cho ăn theo cách riêng: gà cho ăn phải có chừng mực, mỗi ngày chỉ cho ăn
2 lần, đúng giờ giấc? một lượng thóc không thay đổi.
Vì tiết chế việc ăn như vậy nên gà chọi không có mỡ thừa. Song việc định mức thóc cho gà ăn hàng ngày
là việc cực kỳ khó khăn, vì phải tuỳ thuộc vào thể trạng của mỗi con gà. Việc cho ăn này áp dụng từ tháng
thứ 3 trở đi và từ đây gà cũng đã được nhốt riêng, có thể nuôi để đem đá chọi.

Nhờ cách cho ăn rất giới hạn, nhưng không quá ít gà mới phát triển thể lực được. Nếu không cho ăn đúng
cách thì một là gà mất sức, không phát triển bình thường, lại yếu ớt, hoặc là gà sẽ thừa mỡ, đây là điều hết
sức kỵ đối với gà chọi.

Vì lý do đó nên lượng thóc cho gà ăn phải định lượng cho đúng. Chọn thóc cho gà ăn, phải là loại thóc tốt,
chắc hạt, nhặt kỹ thóc lép, các thứ dơ bẩn, rồi đãi trong nước sạch, lại phơi khô và cho gà ăn... nhiều khi
phải đếm hạt cho ăn. Nghĩa là phải tính toán chi ly mỗi ngày gà ăn bao nhiêu. Với cách cho ăn nghiêm
ngặt như vậy nên người xưa nuôi gà chọi rất công phu, tỉ mỉ và gà chọi sau thời gian được chăm sóc, cho
ăn, cộng với khâu tẩm ướp thuốc thì da thịt gà chọi săn chắc, dai
như da voi, cựa thường khó mà đâm thủng.

Toa thuốc dùng để tẩm cho da gà dai, cứng

Để cho da gà dai, cứng, cựa không đâm thủng, trong dân gian
thường có những bài thuốc rất công hiệu. Xin giới thiệu một toa
thuốc nam khá phổ biến ở vùng Cao Lãnh (Đồng Tháp) gồm: vỏ
măng cụt (200g), vỏ cây bần (200g), gừng (100g), nghệ xà cừ
(100g), củ riềng (100g). Tất cả cho vào hũ ngâm ngập rượu, để 1
tháng sau mới dùng để tẩm da gà. Tẩm xong loại rượu này, lại
tẩm tiếp bằng phèn chua, mỗi ngày tẩm một lần, mỗi tuần tẩm
2 lần. Tẩm liên tiếp từ 2-3 tháng thì da gà dày, dai.

Còn có cách "gọt giũa cựa" chỉ dùng cho gà đá cựa thường ở vùng
Bắc bộ (không dùng cựa sắt như ở Nam bộ). Gà đá cựa
thường, cựa không mọc dài ra, do người nuôi cứ nướng đỏ sắt tì
vào, cho cựa lì đi, chỉ dài độ 1- 1,5cm, chuốt cho sắc, nhưng không nhọn. Đá bằng loại cựa này, gà chọi
không bị chết như chơi cựa sắt, mà chỉ bị thương thôi. Và lúc này dùng toa thuốc ăn, tẩm như trên mới có
tác dụng.1
Báo nông thôn số 157 ra ngày 6/8/2004

Xuất Xứ
Không ai biết gà nòi Việt Nam có nguồn gốc từ đâu. Xuất xứ khởi thủy của nó không thể truy cứu được vì
thiếu tài liệu. Hơn nữa, nước Việt phải trải qua một cuộc nội chiến kéo dài 30 năm khiến hàng triệu người
phải bỏ mình, nhà cửa tan nát lại càng khiến cho các tài liệu gà nòi khác đều khan hiếm.

Nghệ thuật đá gà ở Việt Nam là một truyền thống văn hoá lâu đời đã đựơc ghi chép cách đây ít nhất là 700
năm. Có thể Việt Nam là quốc gia duy nhất có giống gà nòi đòn trụi cổ, mặt mũi bặm trợn như thường
thấy vì giống gà này không có xuất xứ từ những quốc gia khác. Trong những thập niên gần đây, gà nòi đã
được xuất cảng qua các quốc gia láng giềng như Thailand, Indonesia, và Malaysia. Những người Việt hiện
sinh sống ở Hoa Kỳ cũng đã đem đựơc trứng gà nòi qua đây và ấp nở thành công. Ngoài ra, chỉ có một nơi
duy nhất có giống gà nhìn không khác gì gà nòi, đó là đảo Reunion Island.

Đã có khá nhiều tranh cãi về nguồn gốc gà nòi. Qúy độc giả có nhu cầu nghiên cứu có thể xem thêm tài
liệu của nhóm chuyên gia Nhật Bản đựơc đăng tại địa chỉ www.accessexcellence.org. Tài liệu này cho biết
gà đã đựơc thuần hoá cách đây 8000 năm tại Đông Nam Á trong một khu vực phạm vi bao gồm Thái Lan
và Việt Nam, nơi mà loại gà rừng đỏ hiện đang sinh sống ngày nay. (Qúy độc giả có thể đọc bản tài liệu
bằng Anh ngữ tại đây.PROTOCHICKEN).
Định Nghĩa
Theo pho tự điển "Đại Nam Quốc Âm Tự Vị" của tác giả Hùynh Tịnh Của (Quyển II, bản in năm 1896 -
trang 155) thì chữ "Nòi" có những nghĩa sau:

Nòi = dòng, giống.

Gà Nòi = Gà người ta nuôi cá độ, chính là giống gà tốt.
Rặt Nòi = thật giống, thật nòi, không lộn lạo, chính là một máu một thịt, không phải chạ.
Để Nòi = Để nối sinh
Nòi Ăn Cướp = Quân ăn cướp, con cháu kẻ cướp.

Tự Điển Gustave Hue, xuất bản năm 1937 ghi:

Lấy Nòi = Gây giống, cho nhảy đực
Giữ Phường Nòi = Giữ giống dòng
Tự Điển DICTIONNAIRE ANNAMITE-FRANCAIS soạn thảo bởi Génibrel, J-F-M xuất bản năm 1898
cũng có những định nghĩa tương tự.

Danh từ gà nòi được dùng để gọi chung cho cả gà nòi đòn lẫn gà nòi cựa. (thường đựơc gọi tắt là gà đòn
và gà cựa)
http://www.ganoi.com/image/ganoi/malai.machi.gif
Gà Đòn
Gà đòn là loại gà cổ trụi, chân cao, cốt lớn dùng để đá chân trơn hoặc bịt cựa. Gà đòn được chia ra hai loại
rõ rệt. Đó là loại gà mã lại (còn gọi mã mái) và gà mã chỉ.

Qúy độc giả có thể xem chi tiết của hai loại gà này tại hai liên kết sau: Mã Lại và Mã Chỉ.
http://www.ganoi.com/image/storypic/spurs/flatspur3.jpg
Cựa của một con gà đòn 9 tháng tuổi.

Đặc Điểm Chung

Gà không cựa
Gà đòn thường được sách vở mô tả là loại gà chân trơn, không cựa, hoặc cựa mọc không dài, cựa vừa lú
như hạt bắp. Gà này lớn con được dùng theo thuật đá đòn bịt cựa. Danh từ "gà đòn" phát xuất từ miền
Trung đựơc dùng để gọi riêng loại gà đá đòn bằng quản và bàn chân. Ngày nay danh từ gà đòn đã được
công chúng dùng một cách rộng rãi để gọi chung các loại gà nòi đấu ở trường gà đòn trong đó có những
loại gà miền nam có cựa dài và biết xử dụng cựa.

Ở miền Trung, đá gà là thú tiêu khiển của người lam lũ, khi hết mùa đồng áng mới bắt tay vào việc chơi
gà. Bởi lẽ tiền bạc khó kiếm nên dân miền trung thích chơi gà đòn, - một độ dầu ăn hay thua cũng kéo dài
suốt mấy giờ đồng hồ, có khi suốt ngày. Vì chuyên về gà đòn nên dân miền Trung tuyển chọn cản gà
khiến gà bị nín cựa, mọc chậm và ngắn. Nếu con nào có cựa mọc dài cũng sẽ bị cưa hoặc mài ngắn. Khi
cựa mới lú cũng bị chủ gà bấm cựa khiến cựa bị tầy đầu, không lú ra đựơc.

Nói chung thì lối đá của gà đòn khác hẳn gà cựa. Gà đòn dùng quản và bàn chân để quất. Gà cựa thì dùng
cựa để đâm. Cựa của gà đòn có gốc to và mọc rất chậm so với gà cựa. Gà đòn chín tháng tuổi thì cựa cũng
chỉ bằng hạt bắp.

http://www.ganoi.com/image/ganoi/head/head4.jpg
Gương mặt bặm trợn
Đầu và diện mạo
Xương sọ gà nòi lớn hơn gà thường, đỉnh đầu của xuơng thường lớn bản và bằng. Mặt gà rộng bản với
xuơng gò má nhô cao. Vì được gần gũi và chăm sóc bởi chủ kê nên gà nòi có những đặc tính tâm lý rất
khác biệt với các lọai gà khác, chẳng hạn khi được chủ kê cho ăn hay tắm rửa, khuôn mặt gà nòi biểu lộ
nét thỏai mái và tự tin, khi có người lạ đến gần gà nòi sẽ ngóng cao đầu và nghiêng mặt, trố mắt tò mò
theo dõi nhìn, khi đối diện một con gà khác đôi mắt sẽ gườm lên thách thức so tài. Khi lâm trận thì mắt gà
nòi lộ sát khí. Qúy độc giả có thể Bấm vào đây để xem thêm hình ảnh đầu gà nòi.

http://www.ganoi.com/image/ganoi/wrinkle.jpg
Da cổ nhăn dày và xếp lớp
Cổ lớn, da dày và nhăn
Cổ gà nòi lớn và trông rất mạnh bạo với một chiều dài vừa phải, xương cổ rất cứng cáp và các khớp xương
gắn bó đều đặn và rắn chắc. Lớp da ở cổ gà nòi được xếp lớp theo hình sóng dợn. Những người xa lạ với
gà nòi thường thắc mắc đặt câu
hỏi: “gà nòi trụi lông cách tự nhiên hay bị hớt ?” Câu trả lời không đơn giản vì còn tùy thuộc vào loại gà.
Có những lọai gà nòi trụi lông cổ tự nhiên hoặc có rất ít lông nhưng cũng có những lọai có lông phủ đầy
mình. Thông thường thì gà nòi trơ trụi cho đến khi được 1 tuổi nếu được nuôi ở những nơi có thời tiết và
khí hậu nóng ấm như Việt Nam. Lông ở cổ và đùi có thể sẽ không mọc lại được trong lần thay lông của
mùa sau. Các tay chơi gà thường om và vào thuốc tẩm làm cho lớp sừng (da trên mặt) và lớp biểu bì săn
chắc lại khiến cho các chân lông bị khô khiến lông khó mọc lại. Gà nòi đã được mang qua Hoa Kỳ nuôi và
chúng đã dần dà phát triển bộ lông đầy đủ để thích nghi với khí hậu lạnh. Gà nòi nơi đây thường có bộ
lông đầy đủ hoặc chỉ trụi chút đỉnh ở phần cổ khi được 9 tháng tuổi.
http://www.ganoi.com/image/ganoi/10mgrey.jpg
Gà 10 tháng tuổi trụi lông tự nhiên.

Qúy độc giả có thể xem thêm về quá trình phát triển bộ lông của gà nòi trong phần Quá trình phát triển bộ
lông

Hình bên cạnh là một con gà xám tơ 10 tháng tuổi. Đầu, cổ, và đùi còn trụi lông tự nhiên vì gà còn tơ.

Chân và vảy
Chân gà nòi thường có hai hàng vảy với đường đất chạy hình chữ chi ở giữa hai hàng vảy. Gà nòi với ba
hay bốn hàng vảy thường rất hiếm. Có sách ghi rằng gà ba hàng vảy tuy đá nhanh đòn nhưng đòn không
mạnh.

Trong khoảng hơn ba thập niên qua, các tay chơi gà ở miền Nam thường không thích gà nòi có chân màu
vàng, lý do là màu chân vàng là màu của gà thịt, một lọai gà Tàu hay gà Bắc Thảo nuôi để lấy thịt. Ngày
nay lọai gà chân vàng tuy chưa được ưa chuộng một cách rộng rãi nhưng cũng đã được dần dà chấp nhận
trong giới mộ điệu chơi gà. Qúy độc giả có thể bấm vào đây để xem thêm về chân vảy.

http://www.ganoi.com/image/ganoi/frogeye.jpg
Mắt ếch.
nếu gà nòi có mắt lớn thì không thích hợp cho các trận đá nhưng gà có mắt lồi như mắt ếch thì lại khác.
Gà mắt ếch có đặc điểm lanh lợi và linh động khi ra trận. Nếu gà nòi mắt ếch mà có màu chân xanh thì
được xem là hợp cách rất qúy. Các tay chơi gà thường truyền tụng câu ca dao:

“Chân xanh mắt ếch đánh chết không chạy”

Những Đặc Tính Khác

* Đùi: Nở nang và thường dài hơn phần quản

* Chân: Tương đối cao. Loại chân vuông hoặc tam giác thường đựơc các sư kê ưa chuộng.
* Mình: Rắn chắc và dài đòn. Phần bụng nhỏ và không phát triển.
* Da: Dày và đỏ.
* Thịt: thịt gà nòi là lọai có cơ bắp lớn nở nang do năng vận động và tập luyện. Chính vì thế mà thịt gà nòi
trở nên dai, phải “hầm” lâu hơn gà thường mới ăn được !
* Xương: gà nòi có bộ xương rất lớn và nặng ký do đó cần có thời gian lâu cho gà phát triển. Trung bình
hơn 1 năm gà nòi mới đủ thể lực và cứng cáp để có thể ra trường.
* Đuôi: đuôi gà nòi ngắn, lông ống cứng có hình cánh quạt để chống đỡ khi nhảy, té. Gà có lông “Mã chỉ”
thường có thêm lớp lông vũ phủ thêm bên ngòai lớp lông ống.
* Cựa: Loại cựa đơn là thông thường nhất. Tuy nhiên có lọai gà nòi có từ 2 đến 6 cựa chột như đầu đinh
nơi chân được gọi là gà “Nhị Đinh”, “Tam Đinh”,… “Lục Đinh”. Đây là những lọai gà nòi giòng khác
biệt. .
* Bộ Lông: Lông rất thưa thớt ở phần đầu, cổ và đùi. Lông cứng, dòn và dễ gãy. Gà nòi có nhiều sắc lông
chính như xám, ô, nhạn, điều và vàng. Các con gà có sắc lông pha trông rất rực rỡ và đẹp mắt như xám
son, ô điều (tía), chuối và ó.
* Trọng lượng: gà nòi có trọng lượng từ 6 tới 11 pounds (khoảng 2.8 kg tới 5 kg)
* Tiếng gáy: Gà nòi không gáy nhiều như các lọai gà tre, gà Thái hay gà Tàu. Tiếng gáy của gà nòi trầm
hùng.
* Tánh nết: Đặc tính của gà nòi là can đảm, lì lợm và bất khuất. .
* Địa điểm: Gà nòi đòn nổi tiếng hiện nay được nuôi nhiều ở các tỉnh miền Trung như : Bình Định, Phú
Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận, Đà Nẵng và nhiều vùng cao nguyên. Gà nòi cũng được phát triển rộng rãi
các tỉnh, vùng ngòai Bắc như : Lạng Sơn, Bắc Giang (tỉnh Hà Bắc cũ), Hà Nội, Nam Định,vv… Trong
miền Nam gà nòi được biết nhiều qua các địa danh như : Bà Rịa, Đồng Nai (Biên Hòa), Sàigòn, Bà Điểm,
Long An, Cao Lãnh,v.v,…

Qúy độc giả có thể Bấm vào đây để xem bản đồ địa danh Việt Nam.
(Việt Nam đựơc chia ra thành ba miền: Bắc, Trung, Nam. Trung phần được tính từ Tỉnh Thanh Hóa xuống
tới Đắc Lắc, Lâm Đồng, và Bình Thuận.)

Gà Cựa
http://www.ganoi.com/image/ganoi/gacua.gif

Gà cựa là lọai gà nhỏ và nhẹ hơn với bô lông phát triển đầy đủ và có cựa bén nhọn và dài. Gà cựa phát
xuất từ miền Nam và được đa số người miền Nam yêu chuộng đá gà theo lối gà cựa. Nghệ thuật chơi gà
cựa không được phổ thông ngòai miền Trung Phần và Bắc Phần. Theo truyền thống xa xưa thì gà cựa
được thả cho đá với cựa tự nhiên mọc ra nhưng ngày nay các tay chơi đá gà cựa đã biến hóa và tháp cựa
căm (cựa nhọn làm bằng căm xe), hay cựa dao cho các trận gà sanh tử. Những đặc điểm khác của gà cựa
cũng khác nhiều khi so với gà đòn như :

* Mặt : gà cựa có khuôn mặt rất “bảnh gà” và da mặt mỏng hơn.
* Mắt : mắt gà cựa nhỏ và tròn, mí mắt mỏng.
* Cổ : cổ gà cựa ngắn và nhỏ hơn nhiều so với gà nòi.
* Chân : ngắn và nhỏ.
* Cựa : gà cựa mọc cựa rất nhanh, hình thể cựa gà rất bén nhọn và dài.
* Lông : gà cựa có lông phủ kín tòan thân. Lông cổ mọc dài thành bờm và lông mã mọc dài phủ xuống hai
bên hông trông rất đẹp.
* Đuôi : đuôi gà cựa là lọai lông ống nhỏ mềm mại, khó gẫy. Các lông phủ đuôi mọc dài và cong vòng
như lông đuôi chim phụng.
* Trọng lượng : gà cựa cân nặng trong khác biệt từ 2.2ký-lô đến 3.2 ký-lô.

Gà Chọi, Gà Đá, Gà Nòi

Tùy theo thổ âm của mỗi vùng tại Việt Nam mà gà nòi được hiểu và gọi theo nhiều từ khác nhau. Ngòai
miền Bắc gà nòi được gọi là “Gà chọi”, trong khi miền Trung gọi là “Gà đá”. Chữ “chọi” theo tiếng của
miền Bắc có nghĩa là đánh lẫn nhau. Riêng chữ “đá” dùng để diễn tả cách gà nòi cùng chân để đá con gà
đối phương trong trận đấu. Trong miền Nam hầu hết mọi người đều dùng hai chữ “gà nòi”. Mặc dù dùng
ba danh từ khác nhau để diễn tả gà nòi nhưng các tay chơi gà tại các miền khác nhau trên nước Việt Nam
đều hiểu rõ các danh từ địa phương và vui vẻ chấp nhận cả những danh xưng về gà nòi này một cách hài
hòa. Trong miền Nam nơi sản sinh ra nhiều giống gà cựa hay. Các tay nuôi gà nòi thường chuyên biệt về
một lọai gà đòn hay cựa chứ không chuyên cả hai lọai. Nhưng các tay chơi gà cựa hay gà đòn cũng dùng
hai chữ “gà nòi” để nói đến lọai gà mình nuôi, mặc dù có sự khác biệt rất rõ ràng giữa hai lọai gà nay như
đã phân tích ở phần trên. Theo thông lệ thì những tay chơi gà đòn không tham gia vào các trận đấu của
dân chơi gà cựa và ngược lại – nguyên nhân chính là hai lọai gà này có những cách nuôi và kỹ thuật khác
nhau trong việc huấn luyện xoay xổ, cũng như cách dưỡng gà để ra trường.

Lịch Sử và Gà Nòi

http://www.ganoi.com/viet/image/ganoi/spur.gif
Cựa gà không chọc thủng áo da !!!.
Thú chơi gà nòi và truyền thống đá gà tại Việt Nam đã có từ lâu đời, có thể hơn 700 năm trước vào thế kỷ
thứ 12. Trong thời gian đầu khi sở thích chơi gà nòi được bắt đầu phát triển cho một số bậc vua chúa
quyền quí và sau đó lan rộng ra chốn dân giã, những tài liệu về văn chương được truyền tụng đã bị thất lạc
hoặc tiêu huỷ và lấy mất do những lần Việt Nam bị nước Tàu xâm lăng và thống trị. Lịch sử Việt Nam ghi
lại những lần trở lại đô hộ Việt Nam, các sách vở quý giá đều bị Tàu tịch thâu và đốt cháy để áp dụng
chính sánh "ngu dân" hòng thống trị Việt Nam lâu dài. Những tài liệu hướng dẫn về cách chọn lựa xem
tướng gà nòi chỉ xuất hiện gần đây vào thế kỷ thứ 17. Một trong những người tiên phong trong việc biên
soạn và để lại cho hậu thế nguồn tài liệu quý giá là Tả Quân Lê Văn Duyệt (1763-1832), một Trung thần
có công bình định và xây dựng tỉnh Gia định ngày nay dưới thời vua Gia Long (Nguyễn Ánh).

Tục truyền Tả Quân Lê Văn Duyệt đã nuôi 5000 con chiến kê để nghiên cứu về các thể loại như Ngũ
Hành luận dựa trên sắc lông, phép xem tướng và phép xem vảy. Một trong những thủ bản cẩm nang về gà
nòi còn được truyền tụng đến ngày nay là "Kê Kinh" mặc dù do bản sao chép lại đã "tam sao thất bổn"
nhưng vẫn còn nhiều giá trị và được các sư kê và các tay chơi gà gối đầu giường và dùng làm "kim chỉ
nam" cho việc chọn và xem tướng gà nòi.

Một điển tích khác trong lịch sử Việt Nam vào thế kỷ thứ 13 đó là dưới thời nhà Trần, cựa gà nòi được
nhắc đến trong bài Hịch Tướng Sĩ trong Hưng Đạo Đại Vương Liệt Truyện. Vào thời đó, thú chơi gà nòi
đã thành một hiện tượng rất phổ thông trong dân gian. Khi hiểm hoạ của giặc Mông Cổ với một đạo quân
hùng hậu dưới thời vua nhà Nguyên là Hốt Tất Liệt tràn sang biên giới để xâm lăng nước Đại Việt vào
năm 1258. Ở vào tuổi 30 “Tam thập như lập” Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn đã thống lãnh quân đội
để chống lại giặc "Thát Đát". Để cảnh tỉnh binh sĩ và dân chúng chỉ lo mải mê với thú chơi gà nòi mà quên
đi mối họa "nước mất nhà tan" ngài đã cảnh tỉnh quân lính bằng lời hiệu triệu:

"Hùng kê chi cự, bất túc dĩ xuyên lỗ giáp

Đổ bác chi thuật, bất túc dĩ thi quân mưu."

Diễn thơ
Đúng có lúc quân Mông, Thát tới,
Cựa gà không chọc nổi áo da,
Những nghề cờ bạc tinh ma,
Phải đâu kế hoạch của nhà cầm quân?

Ngày nay các tay chơi gà nòi có thể tham khảo về những kỹ thuật nuôi, tập luyện và chuẩn bị gà ra trường
từ các tay chơi gà nòi đầy kinh nghiệm và lão luyện đã từng sống tại Hà Nội với giòng gà Mã lại (Mã mái)
vào những năm của thập niên '30. Một số những tài liệu, ấn bản về nghệ thuật và văn chương truyền khẩu
qua cách chơi gà nòi đã được ghi nhận lại vào thời kỳ tiền chiến (1945). Vào thời này ở miền Bắc có nhiều
trường gà (sới) cho các tay chơi gà nòi so tài cao thấp với số người tham dự lên đến cả hàng ngàn người
http://www.ganoi.com/image/storypic/hoquyen/minhmang.jpg
Vua Minh Mạng.

Môn Chơi Của Bậc Vương Giả

Các triều đại vua chúa Việt Nam ngày xưa thường dùng súc vật để thi đấu hoặc biểu diễn trong những dịp
lễ hội đặc biệt. Có ba loại chính được dùng trong thể loại thi đấu là: Hổ Quyền, Chọi Trâu, và Đá Gà.
http://www.ganoi.com/image/storypic/hoquyen/ho.jpg
Hổ Quyền

Vua Minh Mạng sinh năm 1791 và băng hà năm 1840. Nhà vua có 40 vợ, 87 hoàng tử và 64 công chúa.

Năm 1830, vua cho xây "Hổ Quyền" trên bờ sông Hương cách nội thành Huế khoảng 4 kilo mét về hướng
Nam. Hổ Quyền rất đựơc các vua nhà Nguyễn ưa chuộng. Hổ đựơc dùng để đấu với voi và thường bị voi
quật chết.

Sử ta có ghi lại chuyện con nuôi của Tả Quân Lê Văn Duyệt là Lê Văn Khôi dùng tay không đả hổ trong
dịp Sứ Thần Xiêm La (Thái Lan) ghé thăm khiến họ kinh phục.

Qúy độc giả có thể tham khảo thêm về bộ môn này tại các trang sau đây:
www.hueworldheritage.org.vn
http://www.vietnamtourism.com/Hue/v_pages/kt_hoquen.htm
http://www.sggp.org.vn/phongsudieutra/nam2005/thang7/59438/

Chọi Trâu
Loại trâu cổ, to con với sừng dài vuốt nhọn được dùng để tranh giải giữa các làng vùng Đồ Sơn - Hải
Phòng. Ngày nay chính phủ Việt Nam đang khuyếch trương nghệ thuật chọi trâu lâu đời và truyền thống
này tại miền Bắc. Một số tỉnh tại miền Nam như Bình Dương, Long Bình-Đồng Nai cũng đã thấy bắt đầu
thi đấu và khởi sắc. Qúy độc giả có thể tìm hiểu thêm về môn chọi trâu tại đây

Đá Gà
http://www.ganoi.com/image/storypic/story10d.gif
Một trận thư hùng.
Trong khi "Hổ Quyền" là một nghệ thuật biểu diễn võ thuật được tổ chức trong giới hạn của cung đình
cho các bậc vua chúa thưởng ngoạn thì "Chọi trâu" và "Đá gà" là hai thú vui dân gian. Tuy nhiên phải nói
đá gà là một trong những loại thi đấu được nhiều người ưa thích và tham dự. Ngoài những bậc như vua,
chúa và các quan cận thần chơi gà phải kể đến Tả Quân Lê Văn Duyệt và Nguyễn Nhạc (nhà Tây Sơn
1778 - 1802).

Nhiều chuyện được dân gian truyền khẩu kể lại về Nguyễn Nhạc là người rất mê gà nòi, chính ông là
người đã bỏ công ra sưu tầm về môn "Kê Quyền" là môn võ dựa trên các thế đánh và ra đòn của gà nòi.
Ngày nay những thế võ này vẫn được lưu truyền lại tại vùng Bình Định thuộc miền Trung Việt Nam.

http://www.ganoi.com/viet/image/storypic/vietstamp.jpg
Những mẫu tem thư gà nòi đựơc chính quyền Việt Nam phát hành nói lên nét đặc sắc của truyền thống đá
gà trong các dịp Tết và lễ hội.
Gà nòi trong lịch sử và sinh họat.
Muốn hiểu rõ hơn về truyền thống đá gà tại Việt nam thì cần phải hiểu thấu đáo chữ "Nòi" trong văn
chương bác cổ. Chữ "Nòi" được dùng cách đặc biệt để nói về truyền thuyết xuất xứ của người Việt ngày
nay. Bốn chữ "Nòi Giống Tiên Rồng" mang một ý nghĩa sâu đậm về nguồn gốc và bản sắc dân tộc.
Truyền thuyết "Tiên Rồng" được dùng để nói đến người Việt ngày nay là hậu duệ của "Cha Rồng" và "Mẹ
Tiên" một giòng dõi có một không hai trong lịch sử nhân loại. Có nhiều điểm tương đồng khi nói đến
giống Linh vật như rồng và gà nòi. Rồng là một Linh vật có những đặc điểm nổi bật như sức mạnh vô
song, dũng cảm trước kẻ thù và không chịu khuất phục. Gà nòi cũng có những đặc tính tương tự nhưng
rồng chỉ xuất hiện trong truyện hay truyền thuyết của văn chương nên gà nòi có thể nói là loài vật mang
nhiều đặc tính như loài Linh vật nhưng lại rất gần gũi với con người. Có thể đó là một trong những lý do
mà người Việt ưa thích nuôi gà nòi.

Trong lịch sử nước nhà, dân tộc Việt luôn luôn nổi dậy để chống bạo quyền và ngoại xâm không chịu
khuất phục trước sức mạnh của ngoại xâm. Sự bất khuất và dũng cảm của dân Việt có những điểm tương
đồng với sự bất khuất và dũng cảm của gà nòi. Nếu không kể đến rồng là biểu tượng trong tưởng tựơng thì
có thể nói gà nòi là biểu tượng hoàn hảo nhất cho sự dũng cảm và bất khuất của dân Việt. Những người
mê gà nòi là những người có những tánh nét đặc biệt hiếm có. Ngay cả những tay mê gà ở Mỹ cũng tự
xem mình thuộc thành phần "special breed", (loài đặc biệt.)

Trong thời gian dịch cúm gà hoành hành tại Việt Nam vào năm 2003, chính quyền đã tịch thâu và hủy diệt
một số gia cầm rất lớn nhằm chận đứng bệnh dịch có thể lan tràn ra những vùng khác. Có những người
yêu gà nòi đã bất bình thốt lên: "Gà nòi còn, nước Việt còn. Gà nòi mất, nước Việt mất". Câu nói này nói
lên tinh thần bất khuất của gà nòi trong mỗi người dũng sĩ Việt Nam mà gà nòi là biểu tượng thực tế. Một
khi lòng dũng cảm đấu tranh của con người mất đi thì tổ quốc của họ cũng sẽ bị mất.

Mặc dầu được dựa trên một thành ngữ đã có sẵn và thay đổi hai chữ “tiếng Việt” thành hai chữ “gà nòi”
trong câu "Tiếng Việt còn, nước Việt còn, tiếng Việt mất, nước Việt mất" nhưng nếu xem lại lịch sử nước
nhà trong quá trình dựng nước và giữ nước, Việt Nam đã đánh bại nhiều kẻ thù có khả năng về quân sự và
nhân lực gấp bội lần. Những dũng tướng điều binh góp phần để bảo vệ giang sơn gấm vóc được biết trong
lịch sử Việt Nam như Lê Văn Duyệt, Nguyễn Nhạc là những người am tường về cách nuôi cũng như thú
chơi đá gà. Đặc tính can đảm của gà nòi có thể nói phần nào ảnh hưởng đến cá tính và gây phấn khích
trong cuộc chiến nhưng nếu gà nòi bị tuyệt chủng hay mất đi thì tinh thần chiến đấu và sự hứng thú của
người trong thời thế cũng bị ảnh hưởng ít nhiều.

Trong nghệ thuật gà nòi, các tay chơi mới vào nghề tỏ sự kính trọng và khâm phục đến các sư kê và lớp
đàn anh trong nghề lâu năm là một trong những đặc tính ‘bất di bất dịch’ trong võ thuật và truyền thống
chơi gà nòi của người Việt Nam. Người chủ kê chỉ được các tay chơi gà biết đến nếu con gà lập được
công trạng. Qua kinh nghiệm và cách săn sóc luyện tập mỗi một con gà nòi ra trường đều mang niềm tự
hào cho người chủ kê. Các tay chơi gà thường bỏ nhiều thời gian chăm sóc gà nòi và đôi khi dẫn đến sự
ham mê thái quá. Khi nghe tiếng một con chiến kê tài giỏi thì dầu xa xôi đến đâu cũng tìm đến và nài mua
cho bằng được. Người chủ kê mà có một con chiến kê quý thì ngoài vấn đề tiền bạc bỏ ra, chủ kê còn
giành nhiều thời gian để chăm sóc cho con gà của mình và đến nước này thì vai trò có thể đảo ngược lại
và không biết người làm chủ gà hay gà làm chủ người.

http://www.ganoi.com/viet/image/storypic/story10c.jpg
Một trận gà ở Hà Nội.
Người Việt Nam và các dân tộc Á Châu nói chung không muốn mất mặt cho dù bằng một lý do nhỏ nhặt
nhất, trong lãnh vực này thì không kể sang hèn, giầu hay nghèo đều như nhau. Từ đặc tính văn hóa cổ
truyền này, Đạo Kê được thành hình và ra đời. Nó là văn hoá của giưới thượng lưu biết chữ vì họ phải
thông suốt những tài liệu đá gà đựơc viết bằng Hán văn hoặc Hán Việt như Kê Kinh. Kinh sách và tài liệu
qúy báu thừơng chỉ đựơc lưu truyền giữa những giưới thượng lưu và có tính cách bí truyền không thoát ra
cho người ngoài.

Những người trẻ tuổi chập chững bước vào thú chơi đá gà thường "tầm thầy học đạo" trong quan hệ sư
phụ và đệ tử. Đối với một sư kê thì nỗi sung sướng và tự hào lớn nhất của họ là khi dòng gà của mình ra
trường đá thắng một con gà lừng danh khác đã có tên tuổi trên chốn giang hồ. Những trận gà "để đời" như
thế được kể lại và truyền miệng trong giới mộ điệu, tên tuổi của họ được nhiều người nể nang và biết đến.
Các sư kê thường giữ dòng gà riêng cho mình và không muốn thất thoát ra ngoài, đây là lý do tại sao gà
mái gốc không được bán ra. Họ lo ngại khi dòng gà lọt ra ngoài sẽ giúp cho các đối thủ khám phá ra thế đá
riêng của giòng gà đó và tìm cách khắc phục. Câu thành ngữ của ông bà ngày xưa “Biết người biết ta, trăm
trận trăm thắng” không những chỉ áp dụng trong binh nghiệp mà còn được áp dụng trong phép đá gà. Các
dòng gà nổi tiếng vô địch thường vô gía và không thể nào mua cho dù ngay cả từ bạn bè thân.

Ngày nay người Việt Nam vẫn tổ chức các buổi thi đá gà vào những dịp Tết đầu năm để giữ tập tục cổ
truyền của cha ông. Các nông gia trong làng mạc cũng thường tổ chức những buổi đá gà để giao lưu và
phát triển dòng gà của mình.

Gây Giống và Tuyển Chọn

Cách thức nuôi gà nòi đòi hỏi nhiều công phu. Một cẩm nang trọn bộ về cách săn sóc và tuyển lựa gà nòi
là một đề tài sâu rộng mà bài viết này không thể đề cập hết được. Tài liệu này chỉ trình bày những điểm
căn bản để cho quý độc giả có một hiểu biết khái quát về gà nòi và những phương pháp ứng dụng sẽ được
đề cập đến trong những phần sau.

Gây Giống.
Những con gà mái gốc vừa bền vừa dữ cộng với một số đặc tính trổi vượt khác về ngọai hình và diện mạo
như đầu mỏ, trường đòn, vai vóc và sâu lườn sẽ được tuyển chọn. Gà mái gốc được chọn trong khỏang từ
1 đến 6 năm tuổi. Gà trống để đổ dòng là những con đã có thành tích vẻ vang ngoài trường gà, ít nhất là đã
ăn từ 2 độ trở lên. Tuổi từ 1 năm rưỡi đến 5 năm và thuộc dòng gà khác. Thời gian để thả gà phối giống là
từ cuối tháng Mười Hai trở đi cho đến đầu tháng Giêng. Các phần dinh dưỡng cao được thêm vào khẩu
phần của cặp gà giống gồm có rau, trái, thóc lúa, các hợp chất vôi và tôm tép hay cá. Các dinh dưỡng này
thường được vỗ cho gà khỏang 1 tháng trước khi cho chúng phối giống. Gà sẽ bắt đầu ấp và nở vào đầu
mùa Xuân.

http://www.ganoi.com/viet/image/ganoi/badscale.jpg
Cảm ơn trời đất, chân tôi không có vảy xấu !!! Ảnh của Sdykes
Vòng lọai đầu :
Cách thức lọai gà trong vòng này tùy thuộc vào mỗi kinh nghiệm riêng của các sư kê. Tuy nhiên dựa theo
“Kê Kinh”, một số các sư kê đã lọai bỏ gà con vào lúc 2 tháng tuổi nếu những con gà con này có vảy xấu.
Có khỏang chừng 13 vảy xấu để các sư kê dựa vào đó để “xem gà xét vảy” để lọai bỏ.

Vòng lọai hai :

Khi được 7 tháng tuổi, các con gà tơ sẽ phải vượt qua vòng hai. Những con bị vẹo lườn, vẹo cổ, và hở
xương ghim (xương chậu bên dưới gần hậu môn) sẽ bị lọai bỏ.

Chuẩn Bị
Hớt Lông

Như đã trình bày; có nhiều lọai gà đòn khác nhau do đặc tính di truyền riêng của mỗi dòng. Có lọai gà nòi
ít lông và trần trụi hơn lọai khác. Để chuẩn bị gà trước khi mang ra trường thì các tay chơi gà thường hớt
lông đầu, lông tơ và lông dưới cánh. Thông thường thì gà nòi không cần phải hớt lông nhiều vì các phần
như cổ, đầu và đùi thường trần trụi sẵn. Lông đầu và cổ của gà nòi dòn dễ gẫy nên sau nột vài lần xổ (vần)
là gà thường trụi lông nơi đầu và cổ. Qúy độc giả có thể xem thêm quá trình trụi lông của gà tại đây

Đối với những loại gà có nhiều lông và cần tỉa thì các bạn có thể tỉa như sau:

Đầu – Lông đầu thường được tỉa và hớt sát để các sư kê dễ bề mổ xẻ hút máu bầm và khâu vá. Ngoài ra,
sự tỉa hớt cũng giúp cho gà không bị gà đối phương núm lông để đá.
Cổ và đùi – Lông ở cổ và đùi gà nòi thường được hớt để vô nghệ và thuốc cho da gà dầy dạn chịu được
những cú đá hay cào (bằng móng) của gà đối phương vào những phần dễ bị trúng đòn như cổ, đầu, đùi và
ngực. Gà còn đựơc tắm nghệ để teo mỡ. Qúy độc giả có thể xem thêm công thức thoa nghệ tại đây

Lông tơ – lọai lông này mọc dưới cánh bên trong nách gà và hai phía bên hông cũng như dưới bụng gà.
Khi ra trận gà được hớt lông tơ mềm để sư kê hay nài nước dễ dàng trong lúc làm nước, lau rửa làm gà
mát gà vì thời tiết vào những tháng gần Tết bắt đầu nóng, hơn nữa sẽ không làm gà thấm nước vào lông
khó bay nhảy trong lúc thi đấu.

Lông ngực – Phần lông ở ngực thường được giữ nguyên không hớt.

Các Phương Pháp Tập Luyện

Đi hơi: Phương pháp này còn được gọi dưới nhiều tên khác như vần hơi, xoay hơi, xổ hơi, quần hơi v.v,…
gà tơ vào khoảng 7 hay 8 tháng tuổi trở lên là bắt đầu vào việc tập luyện. Gà được bịt mỏ và cựa (nếu có)
và chỉ có thể dùng cổ để xoay trở đối phương vì không dùng mỏ để cắn, ghịt gà khác để ra đòn. Phương
pháp này giúp gà quen dần với sức chịu đựng, bền sức và giúp chủ kê khám phá ra tính nết và nước đá của
gà nhà nếu nó thiện nghệ một mé hay hai mé khi xoay trở.

Chạy Lồng:
Chạy Lồng.

Một con gà mồi sẽ được nhốt trong một cái bội tre, phía bên ngoài chụp thêm một cái bội tre lớn hơn để
gà không thể mổ hay cắn lẫn nhau. Con gà bên ngoài sẽ chạy quanh bội gà vì tức khí và muốn tìm cách
chui vào bên trong gặp đối thủ. Phương pháp này có thể tập luyện cả giờ và giúp cho gà phát triển bắp thịt
nơi đùi và chân.

Vô Nghệ: Tất cả gà chuẩn bị ra trường đều được vào nghệ có pha lẫn với các vị thuốc để giúp cho phần da
lộ ra không những mau đỏ da thắm thịt mà còn giúp cho lớp da được chai sạn lại để chịu đòn.

Dầmcán: Chân gà được ngâm vào một dung dịch thuốc pha với nước tiểu hay muối để giúp cho chân gà
săn chắc lại. Có thể ngâm chân gà ngày hai lần sáng và tối mỗi lần 30 phút. Phương pháp này giúp cho các
ngón chân và quản gà rắn chắc khi ra đòn đá đau và chắc hơn

Quần Sương: Các sư kê tin rằng sương buổi mai tinh khiết giúp cho gà khỏe mạnh trong lúc tập luyện.
Mỗi sáng khi gà cất tiếng gáy đầu tiên là gà được thả ra sân sớm trong lúc trời còn đang tờ mờ để vươn
vai, đập cánh gáy đi lại trong sân khi sương chưa tan.

Om: Gà được tắm rửa và xông hơi hằng ngày bằng khăn ấm với một nồi nước nấu bằng các vị thuốc Nam
như trà xanh, gừng, ngải cứu, v.v,… để gíup gà khỏe mạnh.

Xổ: Gà được cáp với gà cùng chặng, cùng tuổi để “đá thử sức” và tập cho quen dần với cách giao nạp,
nhập trận thế và cách làm nước của sư kê. Mỗi lần xổ gà thường là một đến hai hiệp.

Gà nòi có bộ xương rất lớn do đó muốn gà phát triển đúng mức cần phải có thời gian và đủ kiên nhẫn để
gà lớn lên một cách bình thường. Trung bình vào một năm tuổi (12 tháng) là lúc gà đã cứng cáp và bắt đầu
vào chương trình tập luyện chuẩn bị cho việc ra trường. Sau 6 tháng áp dụng những phương pháp huấn
luyện trên, khi được 1 năm rưỡi (18 tháng) là gà đã rắn chắc như một thỏi sắt toi luyện và có nội lực và
ngọai hình sung mãn sẵn sàng ra trường đụng gà khác. Các sư kê dầy dạn kinh nghiệm thường nuôi và tập
luyện gà đúng độ mới mang ra thi đấu, trong khi các tay chơi gà trẻ tuổi không có nhiều kinh ghiệm và
háo thắng hay ép gà đá non chưa đủ lực thường chịu thảm bại dưới tay các bậc đàn anh trong nghề.

Cáp Độ.
http://www.ganoi.com/viet/image/storypic/birdmatch.thumb.jpg

Cách cáp độ gà ở Việt Nam rất khác nhau tùy theo từng địa phương. Tài liệu này không có đủ dữ kiện để
phân tích chi tiết về sự khác biệt giữa các trường gà đang sinh hoạt đều đặn tại các miền Bắc, Trung và
Nam. Những chi tiết trình bày trong tập tài liệu này được thu thập tại một số trường gà tiêu biểu và có thể
không hoàn toàn đúng cho từng miền hay những trường gà cùng một địa phương.

Tại miền Nam Việt Nam, trước năm 1975, (Năm 1975 đánh dấu một giai đoạn lịch sử Việt Nam khi chính
quyền miền Nam mất quyền kiểm soát miền Nam về chính quyền miền Bắc. Cuộc chính biến này đã thay
đổi nhiều trên đất nước và thú chơi đá gà cũng không thoát khỏi những thay đổi về cách thức và luật lệ sau
năm 1975.) các tay chơi đá gà thường không dùng cân để cân trọng lượng của gà. Tuy nhiên, cũng có sới
dùng cân, tỷ như sới gà của cựu Phó Tổng Thống Nguyễn Cao Kỳ thì có dùng cân khi qua cổng.

Thường thì các tay chơi gà định lượng con gà đối phương bằng cách dùng mắt quan sát để cáp độ. Những
tay cáp độ gà sẽ mang gà ngồi vào bồ (vòng) có nơi đào lỗ sâu xuống đất để làm đấu trường, để so kè
chiều cao và bề ngang của lưng gà để bắt chặng. Mỗi trường đá gà có những luật lệ riêng do chủ trường gà
đặt ra. Có nơi cho phép chủ kê được đụng chạm, rờ tay trên con gà đối phương. Có nơi cấm không cho vì
lý do an toàn cho gà của khách mang đến.

Trong những nơi cho phép chủ kê được phép lấy tay để đo lưng con gà đối phương để đoán chừng "mấy
phân xương" lưng, còn được gọi là "cái ngang" tức là chiều ngang của lưng gà. Những nơi không cho
phép đụng chạm gà đối phương thì chủ kê phải dùng mắt để phỏng đoán chiểu ngang cũng như cân nặng
của con gà kia. Trong trường hợp này chủ kê có quyền yêu cầu chủ kê phía bên kia kéo cánh xuống để
quan sát kích thước lưng của con gà đối phương. Chiều cao của hai con gà được xem xét rất kỹ, thường thì
hai con gà được chủ kê đâu lưng lại để so kè chiều cao và chiều ngang của lưng gà.

Chủ trường sẽ đóng góp ý kiến thêm về cáp chặng để cho có độ gà đá. Gà có chiều cao hơn thường có lợi
thế khi ra đòn, do đó các tay chơi gà có câu "một phân vai bằng hai phân xương"; có nghĩa nếu con gà có
2 phân (2cm) lớn chiều ngang hơn vẫn không bằng con gà tuy kém 2 phân ngang nhưng hơn 1 phân về
chiều cao. Tuy nhiên trong vấn đề cáp độ, hai đơn vị đo lường về chiều cao và chiều ngang như thế bù qua
xớt lại thì vẫn được coi là đồng chạng gà và có thể cáp độ được.

Một phương pháp khác được gọi là "vô tay". Vô tay là thủ thuật dùng tay để nâng dưới lườn con gà đối
phương lên để ướm chừng sức nặng. Các sư kê có kinh nghiệm có thể đoán chính xác trọng lượng con gà
trên tay bằng cách này. Khi vô tay, sư kê cũng có thể đoán biết được thêm về gân cốt và quá trình toi
luyện của gà cũng như sức chịu đựng của nó. Thí dụ như một con gà có lườn dài và sâu hình chữ V ( như
lườn tàu đi biển) là loại gà có sức chịu đựng đứng trường bền bỉ. Nhưng phép vô tay không phải trường gà
nào cũng cho phép. Sự cẩn trọng này rất cần thiết để đề phòng những kẻ ma giáo áp dụng xảo thuật điểm
huyệt hãm hại gà đối phương trong lúc vô tay. Thường thì phép vô tay chỉ được áp dụng ở những trường
gà mà mọi người đều là bạn bè thân quen. Trong những trận gà ăn thua lớn phương pháp "vô tay" không
được áp dụng.

Luật Trường Gà
http://www.ganoi.com/viet/image/ganoi/votay.jpg
Miền Bắc
Luật trường gà khác nhau tùy địa phương. Kế bên là bản nội quy trường gà của sới Yên Sở, miền Bắc Việt
Nam.

Ở sới Yên Sở, mỗi hiệp đấu được ấn định là 15 phút. Nghỉ và làm nước là 5 phút. Không có giới hạn mỗi
độ gà là bao nhiêu hiệp. Số hiệp của độ gà có thể được thỏa thuận giữa hai chủ kê. Các chi tiết như khớp
mỏ, chắp lông, may mắt v.v. có thể khác biệt giữa các trường gà.

Miền Trung
Ở tại tỉnh Bình Định, mỗi một hiệp (ôm) được ấn định là 20 phút. Gà ra hiệp làm nước cho nghỉ 5 phút.
Gà nòi ra trường cáp độ được phân loại theo sức nặng như sau :
- Hạng nặng - trên 3.5 ký
- Hạng trung - từ 3 đến 3.5 ký
- Hạng nhẹ - dưới 3 ký
Các trận đá gà thường được tổ chức vào dịp trước Tết và tiếp tục cho đến tháng Tư.

Miền Nam
Tại Sài Gòn, mỗi hiệp là 15 phút, làm nước nghỉ cũng 5 phút như các nơi khác. Các tay chơi gà thường
dùng chữ "chặng" (đọc trại thành chạng) để phân loại gà thành 3 cỡ như sau :
- Chặng Nhất: trên 4 ký.
- Chặng Nhì: từ 3 đến 4 ký
- Chặng Ba: dưới 3 ký.

Trong khi phép phân chặng và cáp độ của gà đòn rất cầu kỳ và tốn thì gìơ thì phép cáp độ của gà cựa đơn
giản và nhanh chóng hơn nhiều. Các tay chơi gà cựa thường dùng cân để cân trọng lượng của cả 2 con,
vừa nhanh vừa giản tiện. Thường thì gà được cân tại nhà và cả hai bên đều đồng ý cáp gà qua điện thoại
hay bằng miệng tại quán cà-phê hay các quán ăn rất nhanh chóng trước khi mang gà đến điểm hẹn để xem
lại lần chót trước khi vào độ. Nếu cả hai bên đồng ý họ sẽ mang gà đến một điểm hẹn khác được dùng làm
trường gà. Trận chiến kết thúc nhanh chóng cho các trận gà dùng cựa sắt để tránh sự theo dõi và bắt bớ
của lực lượng công an, cảnh sát. Trước đây những trận gà cựa đá bằng cựa thật thường được cáp tại
trường gần giống như lối cáp của gà đòn nhưng sau này không thông dụng do lệnh cấm của nhà nước nên
hiện nay các trận gà cựa được tổ chức tại các trường di động.

Đấu trường là nơi gà tranh tài trong những trận đá được gọi là "sới gà" (tiếng miền Bắc) hay "trường gà"
(tiếng miền Nam). Các đấu trường ở miền Bắc và Trung đặc biệt dành riêng cho gà đòn. Thú vui đá gà ở
Việt Nam mặc dầu vi phạm luật pháp và không được chấp nhận nhưng nhà nước cũng dễ dãi cho thể loại
đá đòn.

Trước năm 1975, hầu hết các trường gà tại miền Nam đều giành riêng cho gà đòn hay gà cựa. Có rất nhiều
trường gà nổi tiếng quanh vùng Saigòn, Biên Hòa, Hóc Môn,...v.v. Các đại gia giầu có ở miền Nam
thường thích đá gà cựa hơn vì có kết quả ăn thua nhanh chóng. Vào giai đoạn này gà cựa thường ra trận
với cặp cựa thiệt của nó. Rất nhiều câu chuyện trong các sách truyện kể lại những trận gà cựa nổi tiếng
trong những vùng như Cao Lãnh, Bến Tre và Bạc Liêu.

Ngày nay, giới trẻ chơi đá gà cựa tại miền Nam thường gắn dao, căm nhọn để tranh tài cao thấp trong khi
các tay chơi gà thuộc thế hệ lớn tuổi thường trung thành với môn đá đòn truyền thống.

Hội Gà Nòi Việt Nam được thành lập không ngoài mục đích bảo tồn và phát triển giống gà nòi Việt Nam
và văn hoá Đạo Kê. Qúy độc giả có thể tìm hiểu và tham gia hội chúng tôi trong Diễn Đàn. Dù với kinh
nghiệm và hiểu biết hạn hẹp, chúng tôi cũng sẽ cố gắng giải đáp những thắc mắc ưu tư của quý độc giả.

Rất Trân Trọng.

Hội Gà Nòi Việt Nam

Nghệ thuật chăn nuôi & huấn luyện gà chọi

“ Nghề chơi cũng lắm công phu - Thú chọi gà cần dầy công suy ngẫm”
 Sau đây là những kinh nghiệm được đúc kết từ nhiều năm nuôi & luyện gà chiến :
Từ một con gà mộc, để trở thành một con gà có đủ thể chất chinh chiến (vừa rắn chắc về cơ bắp, vừa dẻo
dai về sức bền & phải có lực bật tức thời), đòi hỏi người chơi phải công phu lắm ;Biết kế thừa những kinh
nghiệm cổ truyền, kết hợp với những sáng tạo khoa học tiên tiến cùng sự chịu khó đến đam mê ngón nghề,
người chơi mới thành công được

A)3 nội dung chính về việc nuôi gà chọi là : Ăn - Vần & Om

1-Chế độ ăn uống : Gà chọi là giống gia cầm, thức ăn chủ yếu là ngũ cốc. Kinh nghiệm cho thấy : muốn
cho cơ bắp gà rắn chắc nên cho gà ăn thóc tẻ là chính, ngoài ra điểm phụ thêm một ít “mồi”& rau, quả
khác.
Cách cho ăn : Mỗi ngày cho gà ăn 2 bữa thóc : Sáng từ 6h - 7h, chiều 17h - 18h tuỳ theo mùa đông hay
mùa hè; Buổi trưa khoảng 12h - 13h cho ăn phụ thêm ít mồi & rau quả tươi cho đủ chất.
Lượng thức ăn : Mỗi bữa không được cho gà ăn no hết dung tích diều, cho ăn như vậy gà vừa béo vừa
lười, không chịu hoạt động lùng sục tìm ăn, mất hết bản năng sinh tồn trong thiên nhiên, hại vô cùng. Vậy
lượng ăn mỗi bữa chỉ khoảng 1/2 đến 2/3 dung tích diều , sao cho sau khi ăn xong bữa, không quá 4h đồng
hồ, tức là khoảng 10h -11h trưa trong diều không được còn một hạt thóc nào là vừa ; với lượng ăn sáng
này, đến 12h- 13h trưa, gà đói, bắt đầu sục bới tìm ăn, chủ gà cho ăn bổ sung mồi & rau ( hoặc quả) cho
đỡ đói, chờ bữa ăn chiều. “Mồi” là thức ăn giầu đạm ( protein), ít mỡ ( lipit) & đủ chất khoáng. Dưới đây
là một số loại mồi hay dùng:
a) Thịt nạc ( thịt chó, vó bò, đùi cóc đã làm sạch ) kho hơi mặn.
b) Trạch nướng, hay cá nục khô cắt nhỏ, rửa sạch
Hai loại mồi ở trên nên thay đổi xen kẽ nhau cho gà ăn rất tốt.

Các loại mồi đặc biệt :

a)Tắc kè, thảo long, thạch sùng ngâm rượu thỉnh thoảng cho ăn điểm thêm, rất bổ.
b)Cua đồng băm nhỏ ăn ít chắc gà, ăn nhiều rạc gà.
c)Thịt bò băm nhỏ trộn với bột Mã Tiền, ủ thối lên ròi, mỗi ngày 1 gà chiến chỉ cần cho ăn 1 đến 2 con, gà
rất sung, tuy vậy không nên ăn nhiều rất nóng. Chú ý: Mã Tiền là độc dược, để bảo đảm an toàn, khi ủ mồi
phải làm xa chỗ người & vật sinh sống.

Nhớ mỗi tuần vào lúc mát trời, nên cho gà ăn thêm 2 lần Tỏi, 1 lần ớt (1 quả) tránh dịch toi & làm gà
không quáng mắt.
2 - Phương pháp vần: Vần vỗ gà chọi là cách thức tập luyện để chuyển biến 1 gà “mộc” thành 1 gà chiến.
Có 3 hình thức vần gà :
a) Gà vần với gà: 2 gà cuốn chân, bịt hoặc thả mỏ ”quần thảo” với nhau, gọi là vần hơi hay vần đòn.
b) Gà vần tập với người: gọi là tập bộ, trong đó có hình thức tập”quay thóc”.
c) 2 gà chạy lồng có người theo dõi đếm

vòng.(Các hình thức vần sẽ được trình bầy chi tiết ở phần sau).

Cường độ vần gà : Nguyên lý chung là vần gà theo mức độ hao tổn năng lượng từ thấp đến cao;Từ hình thức
đơn giản đến phức tạp. Khi đạt đến điểm đỉnh (MAX) của phong độ,ta phải cho tập với cường độ hạ dần,
sao cho đúng ngày ra trường có thể lực hoàn chỉnh.

Vậy 1 con gà “mộc” muốn ra trường thi đấu được, cần vần theo “cung bậc” nào ? Bảng vần sau đây đã đươc
quy chuẩn : Một gà mộc, nguyên lông lá,được xoa om qua chè tươi, chạy lồng & thuốc men khoảng 1 tuần,
rồi nghỉ 2 ngày bắt đầu vào vần.

Công thức chung :

- vần 1 hồ đòn (15 đến 20 phút), số ngày nghỉ sau khi vần là 4 ngày.
-Vần 1 hồ hơi (30 đến 40 phút),----------------------- n t---------- 3 ngày.
Các hệ số trên thay đổi tuỳ theo số hồ vần ít hay nhiều (+/_ 0,5 ngày/ hồ).
Kỳ vần
Số hồ vần
Tổng số ngày nghỉ
Số ngày nghỉ sau khi vần
Số ngày & số vòngchạy lồng
Số ngày nghỉ trước khi vần

1 3
1 Đòn + 1 Hơi 3 Đòn + 3Hơi
4,5.1=4,5ngày 3,5.3=10,5ngày
3,5.1=3,5ngày 2,5.3= 7,5ngày
Tổng = 8 ngày Tổng = 18ngày

3 9
3 ngày 6 ngày
(50v-90v-50v) như ô trên...
Nghỉ 2 ngày thả rộng Nghỉ 3 ngày
( cân kiểm tra) 1 ngày tập nhẹ
2 ngày sau n.t
2
2 Đòn + 2 Hơi
4.2 = 8 ngày 40 ngày
3.2 = 6 ngày Nghỉ hết đợt
Tổng =14ngày kiểm tra cân
6
6 ngày Nghỉ hết đợt
(50v-70v-90v) kiểm tra cân.
(90v-70v-50v)
Nghỉ 2 ngày
thả rộng
( cân kiểm tra)

Sau kỳ vần thứ 3 “ bắn chân”có thể ra trường được: Nếu bắn chân : 5 phút, sau 2ngày ra đá ; 10 phút , sau 4
ngày ra đá ; 15 phút sau 5 ngày ra đá; kỳ bắn chân này đặc biệt quan trọng : người chơi phải quan sát kỹ
( SỨC BẬT khi giao chân - ĐỘ CHÍ CHỢP BÉN MỎ khi vào díu - ĐỘ CĂNG XIẾT khi tung chân đá -
quan trọng hơn cả là THẦN KHÍ của “ Chiến Kê “ thể hiện qua sắc đỏ & hơi thở trong khi bắn chân.)

Muốn cho gà an toàn khi bắn chân, phải tìm gà “phu” bịt mỏ, cuốn chân to, đứng cho gà chiến “bắn”.
Nên bắn chân hoặc vần gà những kỳ cuối vào lúc nào ? Các hình thức vần gà đều nên chọn lúc thời tiết đẹp :
Lý tưởng nhất là ngoài trời có nắng nhẹ, khô ráo, nhiệt độ không quá nóng, lạnh. Ngược lại, không bắn chân
hoặc vần gà vào ngày nắng to, nhiệt độ ngoài trời cao hoặc lúc gió mùa mưa rét, sẽ hỏng gà.
Thường sáng dậy, trước khi cho gà ăn, hãy cho gà chạy lồng, chia số vòng chạy lồng làm 2 hoặc 3 đợt, giữa
mỗi đợt chạy, gà được phun nước chè để kích thích sự hưng phấn tự nhiên trong luyện tập.
Sau khi chạy lồng, phun nước chè, xoa khô, cho dùng thuốc & ăn sáng rồi mới được “ vào nghệ”.

VÀO NGHỆ là công đoạn không thề thiếu được trong “ trình” nuôi gà chọi : Gà có săn chắc, sức chịu đòn
cao & công lực phát ra nặng hay không, tuỳ thuộc chủ yếu vào việc làm này.

Vào nghệ như thế nào ?: Nghệ củ ( đã luộc trong nồi om), 1 nhánh bằng ngón tay cái giã nhuyễn trong cối:
đổ ít rượu (hoặc nước chè) vào nghệ nhuyễn, đánh cho ngấu & sánh là được.Lấy bàn chải hoặc chổi quét bôi
nước nghệ gần khắp cơ thể gà, tập trung ở những vùng hay bị đòn đánh tới như: ĐẦU, MẶT,CẦN CỔ,VAI,
LƯNG, CÁNH, HỐC NÁCH, HÔNG SƯỜN, NGỰC & những vùng hay sinh mỡ như: gầm bụng, đít gà.
Chú ý: Đùi vào nghệ nhạt hơn, phần khoeo gối càng vào loãng hơn nữa, tránh bị cứng gà.

“ RA NGHỆ ”: Sau 6 h đồng hồ vào nghệ, ta phải từng bước ra nghệ;Khoảng 12h- 13h trưa phun nước chè,
xoa đều bớt nghệ lần 1; 4h đồng hồ sau, khoảng 16h- 17h lại phun nước chè, xoa đều ra bớt nghệ lần 2. Tiếp
đó bước vào tập “quay thóc” rồi ra nghệ lần 3 bằng cách om nước chè tươi đun sôi & phun tắm xoa khô
bằng nước sôi để nguội; cuối cùng cho gà dùng thuốc & ăn nốt bữa chiều.

QUAY THÓC là cách tập bộ gà bằng việc cầm gáo thóc nhử gà đang đói chạy xoay tròn tại chỗ.
Tổng số vòng chạy lồng & quay thóc ~ 110 vòng / ngày. Ví dụ : hôm nay chạy lồng 70 vòng, thì số vòng
quay thóc là 110 - 70 = 40 vòng; chủ gà điều khiển cho gà tập quay tại chỗ 10 vòng thuận chiều kim đồng
hồ & 10 vòng ngược chiều kim đồng hồ cứ làm thế cho đủ 40 vòng. Chú ý: Riêng ngày cuối của kỳ tập, để
chờ vần lại, tổng số vòng tập giảm xuống còn 80 vòng để tránh mỏi; ví dụ: ngày cuối của các kỳ tập, thường
số vòng chạy lồng là 50 vòng, vậy số vòng quay thóc là 80 - 50 = 30 vòng.
CHẾ ĐỘ THUỐC BỔ DƯỠNG CHO GÀ CHIẾN: Muốn gà có thể lực sung mãn, ngoài ăn uống điều độ,
khổ luyện có bài bản, chủ gà phải bồi bổ cho “chiến kê’của mình bằng chu kỳ thuốc 7 ngày theo bảng dưới
đây
Trường hợp gà kém gân, nên tăng cường STRICHNIN,theo chế độ thuốc bảng sau :

Buổi\Thứ
Hai
Ba
Tư
Năm
Sáu
Bẩy
Chủ Nhật
Sáng
B12

STRICN
v,t.min C
B12(tiêm)
STRICH.N
v.t.min C
Dầu Cá
Chiều
như trên
nhưtrên
như trên
như trên
như trên
như trên
như trên

Khi gân đã khá, chuyển sang dùng thuốc ở bảng 1.

Một số lưu ý khi dùng thuốc: Nguyên tắc cơ bản khi dùng thuốc là biết phối hợp điều hoà tính HÀN & tính
NHIỆT của các loại thuốc; Biết lựa chọn thời tiết, thời khắc thích hợp để dùng thuốc không bị phản tác
dụng, lại có hiệu quả cao. Ví dụ: Buổi trưa hè, nhiệt độ ngày đang cao 35- 36 độ C mà dùng các loại thuốc
có tính nhiệt như Hải Cẩu Hoàn hay STRICHNIN, không những chẳng lợi mà còn có thể làm mất gân hoặc
dạc gà. Ngược lại, trời lạnh, nhiệt độ ngày thấp 8-10 độ C, đừng uống SÂM tính hàn cao, hại gà.
*Khi dùng thuốc có tính NHIỆT cao như: Hải Cẩu Hoàn, STRICHNIN, Hổ Cốt, Nghệ v..v...phải cho ăn
kèm theo cà chua mát, tránh táo bón.
*Mũi tiêm bắp( B12) phải cách ngày ra trường ít nhất trước 5 ngày.
*Những gà “ mình thịt ” còn béo, các buổi sáng mát trời đều trong nuốt NGHỆ, ngoài vào Nghệ liên tục cho
đến khi ráo gà mới dừng “nuốt” nghệ.
*Khi gà đã đỏ khoẻ, nên thay mũi tiêm bắp B12 bằng việc uống 1 viên 3B,đỡ tiêm hại gà.
CÁC ĐỘNG TÁC TẬP BỘ: Có tác dụng hỗ trợ, bổ sung & nhấn mạnh vào các động tác vận động trong thi
đấu; Tuy vậy luyện tập phải nhịp nhàng, các động tác càng tự nhiên càng tốt.
6 động tác tập bộ như sau :
*Lắc cần cổ sang 2 bên, sau trước.
*Giật nhẹ cánh xuống để gà tự giật trở lại. Vuốt cánh treo gà lên & thả xuống nhẹ nhàng.
*Ấn gà “đi tấn” gối sát đất (rất mỏi, làm ít).
*Cánh tay chắn ngang diều, tay kia đập nhẹ vào lưng vào hông cho gà tập trườn đẩy.
*Tập quay tại chỗ: Để dọc cánh tay khoác vào cần, vai gà, quay tay từ từ cho gà tự xoay theo.
*Kéo hàm mỏ dưới, bật tay mỏ ngậm trở lại, tập vậy rất khoẻ hàm mỏ.
“QUẦN SƯƠNG”-“DÃI NẮNG” là hình thức rèn khổ luyện cho gà,chinh chiến trong hoàn cảnh thời tiết
khắc nghiệt nắng nóng hoặc mưa lạnh ; Không ngần ngại khi sương xuống dày kín vào trời ĐÔNG lạnh,vẫn
vần tập đều; Càng không được sợ nắng nóng vì gà đã được phơi nắng hàng ngày.
Cách phơi nắng : Buổi trưa có nắng phải phơi gà trên nền đất ẩm hoặc cỏ mát(nếu là nền xi măng, phải trải
bao tải dầy, ẩm nước).Thời gian phơi 1h nắng / ngày, trong lồng phơi phải có cóng nước.
Chú ý: nếu nắng nóng 34-35 độ C trở lên, phải cho gà uống 1 nhát SÂM khi phơi nắng
3) OM CHƯỜM: Om chườm gà chọi là việc làm cần thiết không thể thiếu,nhờ đó làm gà săn chắc, sức bền
chịu tăng lên & ra đòn nặng hơn so với gà không được om.
Các công việc cần làm hàng ngày : Sáng vào nghệ ; Trưa phun nước chè ra nghệ lần 1, chiều phun nước chè
ra nghệ lần 2, trước bữa ăn chiều om nóng ra nghệ lần thứ 3, rồi tắm xoa khô & mắc màn cho gà ngủ.
Nồi om : Gà sau khi vần, đá về nồi nước om gồm nghệ nguyên củ, ngải cứu & ít muối, nồi om này không để
quá 4 ngày phải thay nước mới.Nồi om mới tiếp theo vẫn vậy, chỉ thay ngải cứu bằng lá chè tươi, không để
quá 5 ngày lại thay nước mới, nguyên liệu không đổi.
Thao tác om : Mỗi lần om nóng khoảng 10 đến 15 phút; nồi om đun sôi,bắc ra ngoài, om chườm theo thao
tác (10 tay om) như sau:
* Tay 1 ( T1): Nhúng khăn om, vắt khô, chấm tảng, mặt; vuốt xuôi cần cổ xuống sống lưng, 2âu vai, cánh
gà; chuyển nếp khăn lấy hơi nóng chấm 2 quả táo& day ngực gà; dở khăn om mặt trong cánh bên trái, rồi
nắm khăn đấm vào gầm bụng,đít gà; cuối cùng mở khăn còn ấm xoa mông, hông, đùi &gập nhẹ quản bàn
ngón chân trái gà.
* T2:Thao tác như T1, nhưng làm bên cánh & chân phải gà. * T3-T4 làm lại như T1-T2 Lúc này nước đã
nguội, tiếp tục om theo thao tác sau:
*T5 : Nhúng khăn nóng, vắt khô, chỉ om cần mặt cổ gà, dở khăn lăn cổ, om âu vai,vuốt sống lưng. Nhúng
khăn nóng lần nữa, vắt khô, vỗ đít, om ngực, vuốt phía trong cánh trái, om hông đùi chân trái. *T6 : Nhúng
khăn 2 lần om như T5, nhưng làm với cánh & chân phải gà.
*T 7 - T 8, T 9 - T 10 làm lại như T5-T6.
NỒI OM CỔ TRUYỀN : Là nồi om có 2 lớp:Lớp ngoài gọi là nồi thành( gồm nghệ củ & chè tươi); Lớp
trong gọi là nồi quách( gồm vỏ gạo, rễ si, lá tre tước nhỏ,cắt ngắn, nghệ giã nhuyễn& ít muối).
Các thao tác T1,2,3,4,5,6 dùng nước om nồi Quách.
Các thao tác T7,8,9,10 dùng nước om nồi Thành.
Chú ý: sau khi om, nhớ lấy khăn khô lau kỹ, dùng tay mát-xoa thư giãn toàn thân gà rồi cho thuốc, ăn chiều
& mắc màn, ngủ bồ.

B) CÁC ĐIỀU CẦN THIẾT KHÁC, ĐỂ CÓ ĐƯỢC 1 GÀ CHIẾN :

1) Chuồng gà chiến: Kích thước: dài 2m , rộng 0,8m , cao 1,3m(chưa kể mái), theo hình vẽ sau:
Trong chuồng có bàn đậu ăn, uống dài 80 cm, rộng 20 cm, dầy 3 cm, đặt ở vị trí: cách đầu hồi 30 cm, cao
hơn mặt nền 60cm (A); đầu hồi kia là hố tắm cát ; khoảng giữa chuồng có 2 cầu cao 10cm, cách 2 đầu hồi
70cm để gà trèo qua trèo lại dẻo gân vô cùng.
-Chọn hướng Đông Nam hoặc Tây Nam để lấy nắng & gió lành.
-Nền chuồng đất thịt nện, cao ráo, có rãnh thoát nước xung quanh.
-Mái chống mưa nắng & tránh bức xạ mặt trời.

2)Muốn gà đá vần về chóng tan đòn, mau khoẻ, hãy dùng phương thuốc Gia Truyền ( cụ CHẮN & cụ Thiện
dùng vào những thập niên 40 - 50 của thế kỷ trước)- phương thuốc gồm các vị sau :
*Ma hoàng : 2 đồng cân * Nhĩ hương 2 đồng cân * Thủ ô 5 đồng cân * Mộc qua 5 đồng cân.
*Thiên niên kiện 3 đ-c * Xương truật 2 đ - c * Địa liền 3 đ- c * Mộc dược 2 đ-c *Quế tần 3 đ-c *Huyết đằng
5 đ-c * Bách bộ 5 đ-c * Đỗ trọng 2 đ-c
*Cẩu tich 4 đ-c *Lai quy 5 đ-c * Quế thông 3 đ-c * Xuyên sơn giáp 5 đ-c
*Huyết giác 5 đ-c *Cam thảo 5 đ-c *Quế chi 3 đ-c * Khương hoạt 5 đ-c
*Hồng hoa 1 đ-c *Quy vĩ 2 đ-c *Phong kỷ 5 đ-c
Thuốc sao khô tán nhỏ, ¼ hoàn với mật ong uống sau khi đá, vần về (chỉ uống tối đa 4-5 ngày, mỗi ngày 1
hoàn bằng 1 đốt ngón tay) ; ¾ lượng thuốc còn lại ngâm rượu xoa vào vết đòn chóng tan, xoa vào chân đùi
chóng hết mỏi.

3)BÀI THUỐC BÍ TRUYỀN của người khách vãng lai :

Gà mộc, trước khi vần đá bôi MỠ CÁO vào cần cổ & mặt trong nách, cánh gà ; khi thi đấu làm gà đối
phương rợn mùi yếu vía dễ bỏ chạy.Việc làm quen với mỡ CÁO phải làm từ từ đối với gà, bôi từ ít tới
nhiều, từ diện hẹp đến diện rộng, lớp mỏng tới lớp dầy.
-Để chống lại biệt dược trên, bôi tỏi vào mũi gà sẽ tránh được ám khí này.

4) Những chú ý cuối cùng :

* Kỳ vần cuối trước khi ra trường thi đấu, phải vần trong điều kiện thời tiết tốt & chọn đối thủ thích hợp để
giành thế thuận lợi cho “chiến kê”sắp ra trường.
* Những ngày nghỉ sau kỳ vần cuối ( hoặc kỳ bắn chân), phải thật để ý đến điều kiện ngoại cảnh, thời tiết
quanh nơi thả gà ; Tránh gà chiến bị nắng nóng hoặc giá lạnh, đặc biệt đêm ngủ phải chọn nơi khô ấm,
nhưng thoáng đãng, không muỗi mòng & nếu đêm mưa, không để hắt dột vào gà.
*Trước ngày thi đấu 2 ngày, nghỉ vào nghệ, chỉ phun nước chè 3 lần & cuối ngày tắm sạch bằng nước ấm
rồi lau khô cho ngủ sớm

C) LUẬN VỀ SẮC MẠNG - TƯƠNG SINH TƯƠNG KHẮC 4 MÙA :

Sắc mạng - tương sinh tương khắc 4 mùa không phải là yếu tố quyết định sự thắng bại của một trận gà.
Người xưa đã dạy: “Nhất KHOẺ, nhị TÀI, tam BỀN, tứ LỐI ”, như vậy các bậc tiền nhân đã đánh giá, săp
xếp rõ ràng các yếu tố để so sánh sự hơn kém giữa 2 chiến kê trên đấu trường.
Tuy vậy, là người ham mê muốn đi sâu vào “Nghệ thuật đấu gà chọi”, ta không thể bỏ qua Sắc mạng -
tương sinh tương khắc 4 mùa là những điều đã được chiêm nghiệm nhiều đời mà người xưa đã đúc kết
thành. Nội dung như sau : Sắc mạng gà được chia theo Ngũ hành ; còn Thiên canh Sinh Khắc dựa vào 4
mùa: Xuân, Hạ, Thu, Đông.
Gà Bạch Nhạn(sắc lông trắng) mạng KIM ; gà XÁM(sắc lông ghi xám) mạng MỘC ; gà BỊP(sắc lông nâu
vàng) mạng THỔ ; gà Ô(sắc lông đen) mạng THUỶ ; gà TÍA(sắc lông đỏ như Mận, như Lửa) mạng HOẢ.
KIM khắc MỘC, MỘC khắc THỔ, THỔ khắc THUỶ, THUỶ khắc HOẢ, HOẢ khắc KIM.(chiều ngược lại
Khắc là Sinh )đó là vòng Sinh-Khắc trong thuyết ngũ hành.
Ngoài vòng Sinh-Khắc nêu trên, Ngũ Hành Tinh Tú còn có quan hệ Sinh- Khắc khác : KIM khắc THỔ,
THỔ
khắc HOẢ , HOẢ khắc MỘC , MỘC khắc THUỶ , THUỶ khắc KIM. Hãy xem hình dưới đây :

Khắc ( Bạch Nhạn) KIM (ngày Canh-Tân)

(Tía) HOẢ (ngày Bính-Đinh) (Xám) MỘC (Giáp-Ất)
(Ô) THUỶ(ngày Nhâm-Quý) (Bịp) THỔ (ngày Mậu-Kỷ)
TỨ THỜI SINH KHẮC (4 Mùa sinh khắc ) theo bảng dưới đây:
\ MÙA
Xuân(tháng1-2-3)
Hạ ( tháng 4-5-6 )
Thu (tháng 7-8-9)
Đông(T10-11-12)
VƯỢNG
Xám
Tía
Nhạn
Ô
HƯU
Ô
Xám
Bịp(Ó, Vàng)
Nhạn
TỬ
Bịp
Nhạn
Xám
Tía
TƯỚNG
Tía(điều)
Bịp
Ô
Xám
TÙ
Nhạn
Ô
Tía
Bịp

Khi sự Thần Bí của Sắc Mạng theo Ngũ Hành,sự Vượng Hưu của gà chọi theo 4 mùa, con người ta chưa lý
giải nổi, chỉ thâu nhận được qua kinh nghiệm nhiều đời,thì người SƯ KÊ phải luôn nhắc nhở mọi TRÒ nhớ
câu “Nhất KHOẺ, Nhị...”là điều quyết định cao nhất đến thắng bại của đấu gà.
D) CÁCH CHỌN GÀ ĐÁ THEO ĐÒN LỐI:
1) Chọn gà thế công: Chân đánh gẫy, ra dọc mau như “chớp giật”,biết mượn mỏ quăng theo, rất quí.
Nếu không ra dọc, phải biết cườm cuốn 2 mang đá mé chật hoặc đấm giữ.
2) Chọn gà thế thủ :
a- Gà cưa cần 2 mang đá mé “suya”; nhỡ đà chui sâu thông vỉa hoặc thông cống, mọc lên đánh sốc nách hay
rút gáy dữ.
b- Gà dựng kiệt 2 mang, biết tát dọc mau, đè mé đá chật được. Đối thủ thả đầu ba, phải biết búng tảng hoặc
trầm đấm.
c-Gà đi dưới, hoặc vỉa 2 mang mọc lên đá xốc nách dữ, hoặc chui thông cống, đội ngược đối thủ lên đá rút
gáy xoè gà.Không chơi gà thậm thụt ra bắt hầu thật thà dễ thua.
TÓM LẠI : Gà đi trên phải biết triệt đầu dưới. Ngược lại, gà đi dưới phải cực kỳ kín đáo, hình thể phải liền
bộ hơi ngóc lên là chí bắn liền,rồi lại ẩn sâu núp kỹ mới chơi được (Các loại vẩy gà quí như: Án thiên, Phủ
địa, Nhật thần, Khai vương, Lộc điền, Hàm long, Hổ khẩu, huyền kiều, Tam tài .v..v...;các loại vẩy xấu như:
Liên giáp ngoại, vỡ thành ngoại, vấn cán, tam tài hạ.v..v... xem thêm ở các sách phổ thông, sách nào cũng
viết về kinh kê vẩy độ.)

MÔ HÌNH VƯỜN TRẠI CHĂN NUÔI SẢN XUẤT GÀ CHỌI GIỐNG:

Với một diện tích vườn rất khiêm tốn (~50m2) nếu khéo sắp xếp, chủ vườn có thể lập được một trại gà chọi:
Trước là có đủ gà nòi “ gan vàng-dạ sắt” để ra thi thố với gà thiên hạ; Sau là tạo nguồn thu nhập cho gia
đình bằng sản xuất,chăn nuôi những giống má đặc chủng. Dưới đây là sơ đồ sân gà ở LIÊN MẠC (hình vẽ ở
cuối bài) kích thước dài 8m rộng 5m : Tầng trên 5 ô hình chữ nhật (2m .0,8m) là 5 chuồng gà chiến & dự bị
chiến ; Tầng dưới của mỗi chuồng là 4 hố sâu bọ, như vậy có cả thảy 4.5=20 hố sâu bọ ; giữa các hố sâu bọ
là các cầu lửng cho gà ngủ đậu ban đêm, vậy mỗi chuồng có 3 cầu đậu.Góc vườn bên phải hình ô vuông mỗi
cạnh 2m là nơi chạy lồng.Giữa sân là 1 cây HỒNG XIÊM loà xoà tạo thế tự nhiên cho gà bay đậu.

Với vườn gà này có thể nuôi được 3 gà chiến & 3 gà dự bị chiến ở 5 chuồng dàiphía trên và 1 chuồng chạy
lồng.Số gà mái : nuôi 2 giòng, mỗi giòng 3 con như vậy có khoảng 6 gà mái.Mỗi gà mái 1 năm cho 3 lứa gà
con, mỗi lứa đậu ~5 gà, vậy số gà mỗi năm đúc được là: 5gà con / lứa . 3 lứa / gà mái .6 gà mái = 90 gà con.
Muốn hạn chế số gà đúc ra, thì mỗi gà mái 1 năm chỉ lấy 2 lứa gà con ; ( vào mùa gà thay lông, tỷ lệ nở
thấp), lúc này nên lấy 1 ổ trứng gà lộn (ấp dở~10 ngày) làm thức ăn bổ dưỡng rất tốt, nhưng vẫn nên để gà
mái xoà ổ >23 ngày càng tốt, tạo thói quen ấp đều & được nghỉ dưỡng buồng trứng, chuẩn bị cho lứa đúc
mới.
1-Những công việc cụ thể làm hàng ngày :

CÔNG VIỆC BUỔI SÁNG:

1- Sáng làm vệ sinh chuồng trại : Thu gom phân gà dưới cầu đậu, quét sân vun rác tập trung vào hố rác thải,
lấp đất mỏng rồi che đậy lại.
2- Cho gà chiến chạy lồng hoặc tập bộ, rồi vào nghệ .
3- Cho gà ăn bữa sáng theo từng loại: Gà đàn mẹ con cho ăn trước, rồi đến gà choai gà tơ, cuối cùng là
những gà chiến. Sau khi cho ăn xong khắp lượt, “khai thác” 1hố sâu bọ cho gà con & gà choai ăn
4-Ra chợ xin rau, thịt bạc nhạc, đầu ruột vây cá sao cho đủ định mức, về kiểm loại, rửa sạch, băm xay,
chuẩn bị cho bữa tươi bổ xung vào buổi trưa,đồng thời đun nồi “súp” cho cả vườn gà (trừ gà chiến) ăn bữa
chiều.

CÔNG VIỆC BUỔI TRƯA:

5-Phơi nắng, phun nước chè (tẩy nghệ lần 1) đối với gà chiến; om sơ tay với những gà dự bị.
6-Cho gà ăn bữa rau quả & mồi vào buổi trưa đều khắp lượt như buổi sáng.
7-Làm hố sâu bọ thay thế vào ngay hố sáng đã “khai thác”
8- Kiểm tra chỉnh trang lại chuồng trại (tránh gà chiến soi mỏ, tránh gà tơ phân đàn) rất hại gà.

CÔNG VIỆC BUỔI CHIỀU:

9-Phun nước chè(tẩy nghệ lần 2),tập bộ quay thóc, Om nóng cho gà chiến rồi cho từng lượt gà ăn theo chỉ
định.
10-Quét sân,sắp chỗ ngủ cho từng loại gà; Tránh chuột cắn gà con, tránh muỗi bọ đốt gà chiến.Cuối cùng
khoá cửa cẩn thận đề phòng trộm cắp bắt gà.
2-ĐẦU VÀO-ĐẨU RA SẢN XUẤT & KINH DOANH GÀ CHỌI:
Các hình thức quản lý đầu ra : * Sau 21 ngày tuổi, lựa lần thứ nhất: phân biệt gà trống, gà mái, cân nặng
từng con ; nếu là gà trống xem kỹ đầu mặt, cần cổ, vẩy vi để lập hồ sơ theo dõi đàn gà về sau.
Sau 2 hoặc 3 tháng tuổi, lựa lần thứ 2: Kiểm định lại 3 nội dung đợt lựa chọn 1, phát hiện những gà chậm
lớn, còi cọc, có hướng loại bỏ hoặc bán ngay từ nhỏ. Lưu ý: những gà con này bán về địa chỉ nào, chủ vườn
cần nắm được, để khi gà được 9,10 tháng tuổi nếu xuất sắc có thể chuộc lại.

* Đàn Gà được 9 tháng tuổi, lựa lần thứ 3, nội dung chính là nhận định đòn lối, sức khoẻ từng gà, chỉ giữ lại
1 con xuất sắc ( nếu có), còn xuất chuồng,cho người vui chơi hoặc làm đặc sản giá gấp 2 hoặc gấp 1,5 lần gà
thường.
* Từ 9 tháng tuổi, gà được đưa vào chế độ gà tơ, om sơ & tập vần ; tại thời điểm này giá gà bằng ~ 8 đến 10
lần gà thịt.Tuy vậy, đây cũng không phải nguồn thu chính của sân gà. Hiệu quả cao nhất là tạo được giòng
gà nổi tiếng vừa tài năng, vừa can trường, thu hút được các khách VIP ở sự tín nhiệm lâu dài.Một hình thức
kinh doanh khác là sưu tầm gà ở các địa phương khác nhau, lựa chọn, luân chuyển.Song tựu chung lại quyết
định mức doanh thu của sân gà là sự chiến thắng của các chiến kê được đào tạo từ sân nhà trên đấu trường.
* Một hình thức sản xuất kinh doanh khác nữa là “đặc sản trứng gà chọi” với dấu hiệu đặc trưng: quả to
tròn, vỏ đỏ, đặc biệt tỷ lệ lòng đỏ cao có mầu quánh sẫm , phân cách với lòng trắng rõ nét, chất bổ dưỡng
cao;đây là hình thức lấy ngắn nuôi dài, giao hàng cho các cửa hàng đặc sản với giá cao(mặt hàng này phải
được chứng nhận chất lượng sản phẩm & được quảng bá ở những cửa hàng, những điểm tiêu thụ danh
tiếng).
Kêt luận : Muốn có 1sân gà ưng ý, vừa sản sinh ra những gà chọi tài năng & gan bền, vừa có nguồn thu
nhập hiệu quả cao, trước hết chủ vườn phải là người quản lý giỏi, ham mê với công việc, biết ứng dụng kỹ
thuật cao, sau nữa là biết giao thiệp để quảng bá sản phẩm của mình. Hội đủ những điều trên,chắc chắn chủ
vườn sẽ thành công mỹ mãn ./.

KỸ THUẬT ĐÚC GÀ CHỌI

1- CÁCH LỰA CHỌN GÀ BỐ - MẸ :

*Gà trống mái phải CAN TRƯỜNG & LIỀN BỘ đó là 2 điều cốt yếu để tuyển lựa gà bố mẹ.
*Gà trống & mái phải hoàn toàn không gần gũi hoặc cùng huyết hệ ; Càng sinh trưởng ở những nơi xa nhau
càng tốt.
*Nếu mái mẹ là gà dựng kiệt 2 mang, đưa gà trống cưa cần hoặc chui vỉa vào sẽ được gà lối.
*Nếu gà mái mẹ là gà lối hoặc gà cưa cần, phải đưa gà trống dong dựng, mới tạo được gà lối ;Nếu cũng đưa
trống lối vào sẽ ra nhiều gà kê không chơi được.

.2- CHẾ ĐỘ ĂN UỐNG CHO GÀ BỐ MẸ :

* Duy trì 1 bữa thóc ngô (tỷ lệ 2 :1) & 1bữa Súp, ngoài ra rau & vỏ trứng phải đủ ăn đến mức dư thừa cả
ngày.
*Chú ý : gà mái vừa đẻ xong, cho ăn bổ sung ngay 2 con trạch sống & sau khoảng 2 h đồng hồ gà mái ăn
uống no nê, nghỉ ngơi thoả thich mới được thả gà trống vào đạp ; nếu thấy rõ gà trống đã phủ mái ở tư thế
hoàn toàn tự nhiên là yên tâm tách trống ra cho đỡ hao tổn sinh lực.

3-BÍ QUYẾT VỀ ĐẶT Ổ GÀ ẤP: 1 trong những yếu tố quyết định tỷ lệ ấp nở nhiều ít là kỹ thuật làm ổ gà
ấp.

*Phải vặn ổ rơm, cuộn tròn, lót êm, theo hình hơi trũng lòng chảo;điều này làm gà con khi nở ra không bị
kẹp ngạt & vẹo lườn ngẹo cổ v..v...

* Ổ rơm nên đặt trong thùng gỗ, góc thùng phải có 1 cóng nước uống nhỏ, để gà mái đủ nước uống, toát hơi
ẩm cần thiết cho trứng trong môi trường nhiệt độ điều hoà, tỷ lệ nở mới cao được.

*Mỗi ngày đúng buổi trưa cho gà mái xuống ổ đi vệ sinh 1 lần khoảng 15 phút & nên cho tắm cát tránh bọ
mạt hại gà ; Trong khi ổ để trống ta tranh thủ phun thuốc chống bọ vào dưới ổ rơm & quanh trứng định kỳ
vào những ngày thứ 5, 10,15 & 19 kể từ ngày đặt trứng. Lưu ý : Nếu có trứng vỡ ta phải thay ổ rơm mới vào
ngày 15 để ổ sạch chuẩn bị đón gà con sắp nở.
4-Nuôi gà con từ khi mới nở đến khi rời mẹ: Khoảng 20 ngày ấp, gà con sẽ nở; sau ~ 1,5 ngày chờ gà nở hết
& con gà nở cuối cùng khô lông, chọn lúc ấm trời,cho gà con xuống ổ. Nếu trời rét phải trải bao tải trên nền
nhà & thắp 1 ngọn đèn 25 w thả thấp sưởi ẩm cho gà con. Cả đàn gà được úp trong 1 bu rộng có đai cao
~15cm che kín sát đất, trên có màn che,tránh chuột bọ. Chú ý: bao tải trải nền phải rộng hơn bu úp đàn gà &
vít căng thẳng ở các góc để gà mái mẹ không bới được, dễ giẫm chết con. Trong bu phải có đĩa hoặc cóng
nước thấp luôn đầy để gà con uống, mỗi ngày nên thay bao tải trải nền 2 lần vào buổi sáng trước khi ăn bữa
sáng & buổi tối trước khi đi ngủ..
Chế độ ăn uống của gà con trong tháng đầu tiên : Tuần lễ thứ nhất chỉ cho gà con ăn vừng, tấm & rau tươi
non cắt thành sợi nhỏ li ti ngắn ~1cm. Tuần lễ thứ 2 bắt đầu cho ăn điểm thêm ít Thóc & thịt chín xay
nhỏ,vẫn bảo đảm đủ rau tươi , tuy vậy vừa cho gà con ăn vừa xem phân khô tốt là được. Tuần thứ 3 bắt đầu
thay thế tấm vừng hoàn toàn bằng thóc xay,vẫn dùng đều rau & thịt chín băm nhỏ như tuần trước. Tuần thứ
tư vẫn cho gà con ăn thóc xay & rau,ngoài thịt chín xay nhỏ,bước đầu cho gà con ăn điểm thêm trạch hoặc
lươn băm nhỏ trần nước sôi, nhớ theo dõi phân khô là được.Chú ý: Có nắng trời tranh thủ phơi gà con,tránh
cớm gà.
Chế độ ăn uống của gà con từ tháng thứ 2 đến lúc rời gà mẹ : Bữa sáng :Thóc + ngô + trạch (hoặc lươn) xay
lộn với ½ vỏ trứng cho10 gà con dùng trong 1 ngày, còn rau tươi phải dư thừa cho cả ngày. Bữa trưa : Cho
ăn sâu bọ tươi trong hố sâu bọ làm tại vườn nhà. Bữa chiều: Khoảng 15 giờ cho ăn như bữa sáng, đến 17 giờ
cho ăn bổ sung thêm SÚP chín cùng bữa với gà lớn trước khi tìm chỗ đi ngủ.Những gà con chậm lớn phải
uống thêm thuốc theo công thức a-b-c (1dầu cá -1 B1 -1 C) mỗi tuần uống 2 chu kỳ thuốc như vậy, chủ nhật
nghỉ dùng thuốc. khoảng 3 tháng tuổi gà con bắt đầu bỏ gà mẹ, cho uống thuốc tẩy giun sán lần thứ nhất,rồi
chuyển sang chế độ nuôi gà choai.
Nuôi gà con trong 3 tháng tuổi đòi hỏi người nuôi phải tỉ mỉ, cẩn thận & xác định là bận rộn như nuôi con
mọn. Bù lại ta sẽ đựơc những chú gà con tròn chĩnh,xinh xắn & khoẻ mạnh đầy triển vọng về sau này.

Kỹ thuật làm hố sâu bọ

Một loại thức ăn tươi sống giầu dinh dưỡng cho gà con ăn là sâu bọ, giun dế. Cách làm hố sâu bọ chìm bằng
những nguyên liệu dễ tìm như sau: Đào 1 hố hình vuông hoặc hình tròn, cạnh hoặc đường kính ~30 đến
40cm, sâu ~20 cm, nước cơm hoặc cháo còn thừa, trộn với rơm rạ băm nhỏ, chôn sâu dưới mặt đất ~20
cm,phủ lên trên lớp đất xốp dày ~ 10 cm, luôn giữ lớp đất này ở nơi dâm mát & ẩm, sau ~ 3 tuần lễ, bới lên
lấy sâu bọ cho gà ăn. Có thể làm loại hố sâu bọ nổi, cách làm như sau : Thùng vuông hoặc tròn kích thước
như trên không có đáy đặt áp đất,trong trộn cơm cháo rơm rạ rồi lấp đất như hố chìm, chú ý: xung quanh
thành thùng phải có gờ đất & mặt đất đặt thùng cũng phải là đất mùn tơi xốp thì mới có sâu bọ được .
Với1nhà vườn vừa chăn nuôi kết hợp với trồng trọt,ngay rơm rác lá rụng cũng phải tận dụng ủ ải làm hố sâu
bọ & thùng nuôi dế mèn để tạo nguồn thức ăn cho gà con, chim cảnh tốt vô cùng. Sơ đồ sinh thái khép kín
sau đây là 1 gợi ý : Gà chim & cá cảnh thải nguồn phân dùng vào việc bón Cây trồng , rác lá cành thu gom
trong vườn ủ ải tạo thành giun dế, sâu bọ là nguồn thức ăn tươi tốt cho gà chim & cá cảnh.

Hết./.