Một số phương pháp thường được sử dụng trong kinh tế môi trường để

định giá giá trị môi trường

Để định giá các giá trị môi trường, các nhà kinh tế sử dụng phương pháp sơ cấp và
thứ cấp. Phương pháp sơ cấp cần phải có sự thu thập và xử lý số liệu dựa trên các mô
hình. Phương pháp này bao gồm: Phương pháp chi phí y tế, phương pháp đánh giá
hưởng thụ, phương pháp đánh giá ngẫu nhiên, phương pháp chi phí du lịch,… Phương
pháp thứ cấp dựa vào kết quả nghiên cứu từ phương pháp sơ cấp, xác định hoặc hiệu
chỉnh hoặc thay đổi các thông số từ kết quả nghiên cứu. Phương pháp này có Phương
pháp chuyển giao giá trị
1. Phương pháp định giá sơ cấp
Cơ sở để định giá chính là giá trị sẵn lòng chi trả (WTP- Willing to pay) của cá nhân
cho những thiệt hại môi trường, để ngăn chặn thiệt hại môi trường hoặc những lợi ích môi
trường nhận được
Có nhiều phương pháp khác nhau có thể được sử dụng trong đánh giá kinh tế các tác
động môi trường. Các phương pháp có thể được phân nhóm thành hai phạm trù khái quát
như sau: (theo Turner, Pearce, and Bateman, 1994)
* Các phương pháp không dùng đường cầu
Phương pháp này không thể cung cấp nhưng thông tin đánh giá và các đo lường
phúc lợi “thực”. Tuy nhiên, phương pháp này là công cụ hữu ích để thẩm định chi phí, lợi
ích của các dựa án, chính sách.
- Phương pháp thay đổi năng suất (Changes in Productivity): được sử dụng khi có
những thay đổi sản lượng do tác động của môi trường để xác định giá trị kinh tế của sự
thay đổi (ví dụ: giảm sản lượng mùa vụ hay năng suất đánh bắt cá) Nếu tác động môi
trường có ảnh hưởng bất lợi tới sản lượng, giá trị sản lượng giảm là chi phí đối với xã hội.
Ngược lại, nếu tác động môi trường có ảnh hưởng tích cực tới sản lượng (ví dụ, hạn chế
xói mòn đất hay cải thiện chất lượng nước) thì giá trị sản lượng tăng là lợi ích cho xã hội.
Phương pháp này được tiến hành như sau: thiết lập mối tương quan giữa các tác động môi
trường và mức thay đổi về sản lượng. Mối tương quan này này được gọi là hàm phản ứng
theo liều lượng (dose-response function). Hàm phản ứng theo liều lượng thiết lập mối
quan hệ giữa thay đổi về chất lượng môi trường và ảnh hưởng của nó tới sản lượng. Ví
dụ, hàm phản ứng theo liều lượng có thể cho thấy với 1% lớp đất trên cùng bị mất đi, sản
lượng sẽ giảm 5%/ha; hay hàm phản ứng theo liều lượng có thể thiết lập mối tương quan
giữa ô nhiễm nước với sản lượng cá, giữa mức lắng đọng trầm tích trong hồ chứa nước
với sản lượng điện. Khi mức thay đổi về sản lượng đã được xác định, sử dụng giá thị
trường đã có sự hiệu chỉnh (giá bóng/giá mờ - shadow price) (giá có sự điều chỉnh với
thuế, trợ cấp,…nếu có) được sử dụng để ước tính giá trị kinh tế của sự thay đổi về sản
lượng đó.
Phương pháp thay đổi năng suất có thể áp dụng trong trường hợp tương quan giữa
các tác động môi trường và năng suất có thể xác định được. Phương pháp này có ưu điểm
là có thể xác định được trực tiếp giá trị kinh tế của sự thay đổi, dựa trên giá và các mức
sản lượng có thể quan sát được ở trên thị trường.
Một khó khăn lớn nhất của phương pháp này là việc xác định mối tương quan này.
Lý do ở chỗ: Năng suất không chỉ phụ thuộc vào chất lượng môi trường hay khối lượng
tài nguyên, mà còn phụ thuộc vào nhiều biến số khác. Ví dụ, lượng mưa, kỹ thuật canh
tác, phân bón, giống,… Do đó, có thể sẽ không dễ dàng khi thiết lập mối quan hệ giữa
môi trường và năng suất trong mọi tình huống.
Tuy nhiên, nếu đã xác định được hàm phản ứng theo liều lượng (ví dụ, xác định hàm
này bằng cách kế thừa kết quả từ các nghiên cứu có trước) thì phương pháp thay đổi năng
suất có thể cho ta các kết quả đánh giá kinh tế hợp lý với chi phí và thời gian tối thiểu.
- Phương pháp chi phí thay thế (Substitue Cost Method): khi con người chịu tác
động bất lợi trực tiếp từ việc chất lượng môi trường bị suy giảm, con người sử dụng một
số biện pháp nhằm loại bỏ những tác động bất lợi đó.
Ví dụ, trong trường hợp ô nhiễm tiếng ồn, dân cư hai bên đường cao tốc có thể lắp
kính cách âm để làm giảm tiếng ồn. Từ đó, người ta tìm ra một phương pháp để đánh giá
kinh tế đối với tác động môi trường phát sinh do ô nhiễm tiếng ồn. Phương pháp này có
thể thực hiện đơn giản bằng cách đánh giá xem cần phải bao nhiêu chi phí để duy trì sự
yên tĩnh. Phương pháp này được thực hiện như sau: Ban đầu, ước tính số lượng các yếu tố
đầu vào cần thiết được sử dụng để bù đắp ảnh hưởng của các tác động môi trường. Sau
đó, xác định giá thị trường đã được hiệu chỉnh của các yếu tố đầu vào đó (tức là giá sau
khi đã loại trừ các khoản trợ cấp và thuế,… nếu có). Tiếp theo, xác định tỷ lệ thay thế kỹ
thuật giữa chất lượng môi trường với hàng hoá thay thế. Và cuối cùng là ước tính giá trị
của hàng hoá môi trường
Phương pháp này có thể áp dụng trong một một số tình huống như: tác động của ô
nhiễm không khí có ảnh hưởng tới cơ sở hạ tầng như cầu đường và nhà cửa. Trong trường
hợp ô nhiễm môi trường không khí nghiêm trọng, nhà cửa và cầu đường cần phải được
bảo trì và sửa chữa thường xuyên hơn. Chi phí cho việc bảo trì và sửa chữa là một phần
trong đánh giá kinh tế đối với ô nhiễm không khí.
- Phương pháp chi phí phòng ngừa (Preventive Cost Method): trong nhiều trường
hợp, người ta phải bỏ nhiều tiền để tránh các thiệt hại có thể nhìn thấy được. Ví dụ, uống
nước đóng chai, mua bình lọc nước để tránh mắc bệnh kiết lị; người nông dân ở vùng đất
thấp chịu phí tổn để tránh xói mòn làm thiệt hại mùa màng. Khi con người sẵn lòng trả
tiền nhằm chống lại những ảnh hưởng có thể xảy ra khi môi trường suy thoái, những chi
phí này có thể được sử dụng làm cơ sở tính toán các phí tổn do ảnh hưởng môi trường gây
ra. Các chi phí phòng ngừa thường là chỉ số chi phí nhỏ hơn chi phí thực (nếu xảy ra), vì
các chi phòng ngừa bao giờ cũng bị hạn chế bởi mức thu nhập
- Phương pháp chi phí y tế (Cost of illness) Trong nhiều trường hợp, thay đổi về
chất lượng môi trường có ảnh hưởng tới sức khoẻ của con người, ảnh hưởng này có thể
dẫn tới những hậu quả làm phát sinh chi phí. Các chi phí mà cá nhân bị ảnh hưởng phải
chịu như chi phí y tế, chi phí chăm sóc sức khoẻ, chi phí do nghỉ việc, năng suất lao động
giảm trong những ngày ốm. Khi các cá nhân phải trả tiền viện phí, tiền thuốc và các
khoản chi phí khác để chữa bệnh, các khoản chi phí này có thể được sử dụng làm cơ sở
ước tính ảnh hưởng bất lợi về tình trạng sức khoẻ do sự suy giảm chất lượng môi trường
gây ra.
Cũng giống như đối với phương pháp thay đổi năng suất, phương pháp này đòi hỏi
việc xác lập mối tương quan giữa tác động môi trường và thay đổi tình trạng sức khỏe.
Mối tương quan này cũng được gọi là hàm phản ứng theo liều lượng. Tuy nhiên, trong
trường hợp này, hàm đó thiết lập mối quan hệ giữa chất lượng môi trường và mức độ phát
sinh bệnh tật. Ví dụ, số lượng mắc bệnh hen suyễn do chất lượng không khí xấu gây ra,
hay số lượng mắc bệnh đường ruột do không được sử dụng nước sạch. Tiếp theo là ước
tính chi phí phát sinh do sức khoẻ bị ảnh hưởng xấu bởi những thay đổi trong môi trường.
* Nhóm các phương pháp dùng đường cầu
- Phương pháp đo lường mức thoả dụng (Hedonic Pricing Method): Phương pháp
này cho biết, giá của một số mặt hàng (ví dụ, tài sản, nhà cửa bay bất động sản khác) có
thể bị ảnh hưởng bởi chất lượng môi trường. Một khu đất ở bãi rác sẽ có giá thấp hơn khu
đất không có bãi rác gần đó. Tương tự, giá nhà có thể bị ảnh hưởng bất lợi bởi ô nhiễm
không khí. Trong trường hợp này, sự khác nhau giữa giá các ngôi nhà bị ô nhiễm và ngôi
nhà không bị ô nhiễm không khí có thể được lấy làm cơ sở để đánh giá kinh tế đối với tác
động của ô nhiễm không khí.
- Phương pháp chi phí du lịch (Travel Cost Method):
Phương pháp này được sử dụng thường xuyên nhất khi tiến hành đánh giá kinh tế
các địa điểm thường được du khách tới thăm (công viên, khu bảo tồn thiên nhiên, bãi
biển,…). Trong những trường hợp như vậy, giá vé vào cửa để tới thăm khu công viên,
khu bảo tồn hay bãi biển không thể là cơ sở đúng để đánh giá việc du khách có sẵn lòng
chi trả đển thăm công viên, khu bảo tồn hay bãi biển đó hay không vì giá vé này thường
rất rẻ. Tuy nhiên, có thể áp dụng tổng số chi phí mà người du lịch sẵn sàng trả cho cả
chuyến du lịch để được tới công viên, khu bảo tồn hay bãi biển làm cơ sở cho việc đánh
giá. Phương pháp này đòi hỏi phải có điều tra quy mô rộng và có những phân tích thống
kê phức tạp
- Phương pháp đánh giá ngẫu nhiên (Contingent Value Method). Phương pháp này
cũng được thực hiện bằng cách điều tra, lập phiếu câu hỏi để xem xét thái độ của người
dân phản ứng ra sao khi chất lượng môi trường thay đổi và thăm dò xem họ sẵn sàng trả
bao nhiêu để tránh việc chất lượng môi trường bị suy giảm. Phương pháp này cũng đòi
hỏi phải tiến hành các cuộc điều tra, khảo sát và những phân tích thống kê phức tạp.
Trong các phương pháp liệt kê ở trên, sự phức tạp của các phương pháp tăng dần.
Các phương pháp không sự dụng đường cầu áp dụng đơn giản hơn, các phương pháp sử
dụng đường cầu phức tạp hơn. Chẳn hạn, Phương pháp thay đổi năng suất áp dụng khá
dễ dàng và được sử dụng để đánh giá kinh tế đối với những ảnh hưởng làm giảm năng
suất do tác động môi trường bất lợi (ví dụ, ô nhiễm nước, không khí hay xói mòn đất)
Ngoài ra, có các phương pháp khác như Phương pháp chi phí y tế, Phương pháp chi phí
thay thế,…cũng là những phương pháp thường được áp dụng, vì không khó lắm về mặt
kỹ thuật. Phương pháp khác khó hơn, khá phức tạp, là phương pháp đánh giá ngẫu nhiên,
chỉ nên áp dụng khi có đủ năng lực chuyên môn.
Ngoài các phương pháp được liệt kê ở trên còn một số các phương pháp khác cũng
được sử dụng để đánh giá kinh tế các tác động môi trường như Phương pháp vốn nhân
lực, Phương pháp chi phí cơ hội, Phương pháp tính thiệt hại về thu nhập, Mô hình lựa
chọn,…
2. Phương pháp định giá thứ cấp
Phương pháp chuyển giao giá trị/lợi ích (Benefit/Value Transfer Method): Chuyển
giá trị được định giá từ một nghiên cứu đã thực hiên ở một nơi nào đó (study site) đến
một địa điểm khác (policy site). Do cần có kết quả thông tin định giá và do thời gian và sự
hạn chế về nguồn lực không thể thực hiện được việc định giá. Có ba cách để thực hiện
việc chuyển giao giá trị
- Chuyển giao giá trị WTP trung bình (lấy kết quả được định giá từ điểm nghiên
cứu)
- Chuyển giao các giá trị WTP hiệu chỉnh (đã điều chỉnh kết quả định giá từ điểm
nghiên cứu do sự khác nhau về thu nhập, giáo dục,…)
- Chuyển giao hàm số (lấy hàm số đã ước lượng được từ điểm nghiên cứu hoặc hàm
số chung thu được từ kết quả ước lượng các hàm số của các điểm nghiên cứu khác nhau)
Có nhiều cách khác nhau phân loại các phương pháp, ngoài cách phân loại ở trên,
đây là cách phân loại khác
Nhóm phương pháp dựa trên hành vi có thực: phương pháp dựa trực tiếp vào hành
vi thực tế của người tiêu dùng hoặc người sản xuất (phương pháp chi phí y tế, phương
pháp thay đổi sản lượng, phương pháp chi phí du lịch) và Nhóm phương pháp dựa vào
hành vi giả định: phương pháp dựa vào hành vi được giả định và thông tin thu được qua
điều tra (vì không thể quan sát được thực tế) (phương pháp đánh giá ngẫu nhiên, mô hình
lựa chọn) Ví dụ, cán bộ kế hoạch tại một địa phương nào đó phải quyết định xem có nên
đầu hay đầu tư bao nhiêu vào hệ thống đường cung cấp nước. Để làm được việc này, họ
phải sử dụng bảng hỏi/phiếu điều tra để thu thập thông tin liên quan đến sở thích của
người dân về nước sạch. Sử dụng các phương pháp để thực hiện cách tiếp này khó hơn
nhiều so với phương pháp áp dụng cách tiếp cận dựa trên các lựa chọn có thực.
Tất cả các giá trị phi sử dụng chỉ có thể được đánh giá không qua phiếu điều tra
nhằm thu thập thập thông tin từ cá nhân. Do đó, việc đánh giá tác động đối với các giá trị
phi dụng của môi trường là việc làm rất khó.