You are on page 1of 18

Th¸ng 08 – 2007...

Ph¹m Kim Chung

HÖ ph¬ng tr×nh

 I. HÖ ph¬ng tr×nh d¹ng ho¸n vÞ vßng quanh.

 Bµi 1. ( §Ò thi HSG quèc gia n¨m 1994 )



 x 3  3 x  3  ln x 2  x  1  y


 3

Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :  y  3y  3  ln y  y  1  z
2

 3

 z  3z  3  ln z  z  1  x
2

Gi¶i :

XÐt hµm sè : f  t   t  3t  3  ln t  t  1
3 2

2t 2  1
Ta cã : f'  t   3t 2  1   0, x  R
t2  t  1
VËy hµm sè f  t  ®ång biÕn trªn R. Ta viÕt l¹i hÖ ph¬ng tr×nh nh sau :
 f  x  y

 f  y  z
 f  z  x

Kh«ng mÊt tÝnh tæng qu¸t, gi¶ sö : x  min  x, y, z . Lóc ®ã :
x  y  f  x   f  y   y  z  f  y   f  z   z  x . Hay : x  y  z  x  x  y  z

Víi : x  y  z , xÐt ph¬ng tr×nh : x  2 x  3  ln x  x  1  0
3 2

3 2

Do hµm sè :   x   x  2 x  3  ln x  x  1 
®ång biÕn trªn R nªn pt cã nghiÖm duy nhÊt : x  1 .
VËy hÖ ph¬ng tr×nh cã nghiÖm duy nhÊt : x  y  z  1 .

 Bµi to¸n tæng qu¸t 1 . XÐt hÖ ph¬ng tr×nh cã d¹ng :

 f  x1   g  x2 

 f  x 2   g  x3 

 ....
 f  x   g x 
 n 1 n

 f  x n   g  x1 
NÕu hai hµm sè f vµ g cïng t¨ng trªn tËp A vµ  x1 , x2 ..., xn  lµ nghiÖm cña hÖ ph¬ng tr×nh ,
trong ®ã xi  A, i  1, 2,..., n th× x1  x2  ...  x n .

Chøng minh :
Kh«ng mÊt tÝnh tæng qu¸t gi¶ sö : x1  min  x1 , x2 ..., x n  .
Lóc ®ã ta cã : x1  x2  f  x1   f  x2   g  x2   g  x3   x2  x3 ...  x n  x1 .
VËy : x1  x2  ....  x n  x1
Tõ ®ã suy ra : x1  x2  ...  x n .
1
 Bµi 2.
 1 2 x  x
3 2

  y
 4 
 2 y3  y 2
 1 
Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :    z
 4 
 2 z3  z 2
  1 
x
  4 

Gi¶i:
V× vÕ tr¸i cña c¸c ph¬ng tr×nh trong hÖ ®Òu d¬ng nªn hÖ chØ cã nghiÖm : x, y, z  0 .
2 t3  t 2 2 t3  t2

XÐt hµm sè : f  t    
1 1
4
 
, ta cã : f'  t     2 ln 4  3t 2  t   . 
4
 0, t  0 .

VËy hµm sè f  t  nghÞch biÕn trªn kho¶ng  0;    .


Kh«ng mÊt tÝnh tæng qu¸t, gi¶ sö : x  min  x, y, z . Lóc ®ã :
x  y  f  x   f  y   y  z  f  y   f  z  z  x  x  z  f  x   f  z  y  x .
1
VËy hÖ ph¬ng tr×nh cã nghiÖm duy nhÊt : x  y  z  .
2
 Bµi to¸n tæng qu¸t 2 . XÐt hÖ ph¬ng tr×nh cã d¹ng (víi n lÎ ):

 f  x1   g  x2 

 f  x 2   g  x3 

 ....
 f  x   g x 
 n 1 n

 f  x n   g  x1 
NÕu hµm sè f gi¶m trªn tËp A , g t¨ng trªn A vµ  x1 , x2 ..., xn  lµ nghiÖm cña hÖ ph¬ng tr×nh ,
trong ®ã xi  A, i  1, 2,..., n th× x1  x2  ...  x n víi n lÎ .
Chøng minh :
Kh«ng mÊt tÝnh tæng qu¸t gi¶ sö : x1  min  x1 , x2 ..., x n  .
Lóc ®ã ta cã :
x1  x2  f  x1   f  x2   g  x2   g  x3   x2  x3 ...  x n  x1  f  x n   f  x1   x1  x2 .
 x1  x2
Tõ ®ã suy ra : x1  x2  ...  x n .

 Bµi 3.
 x  1 2  2 y

  y  1  2 z
2

Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh : 


  z  1  2 t
2


  t  1  2 x
2

2
Gi¶i :
V× vÕ tr¸i cña c¸c ph¬ng tr×nh trong hÖ kh«ng ©m nªn ph¬ng chØ cã nghiÖm : x, y, z, t  0 .
XÐt hµm sè : f  s    s  1 , ta cã : f'  s   2  s  1 . Do ®ã hµm sè t¨ng trªn kho¶ng  1;    vµ
2

gi¶m trªn  0; 1 ( Do f(s) liªn tôc trªn R ).


Kh«ng mÊt tÝnh tæng qu¸t, gi¶ sö : x  min  x , y, z, t .
+ NÕu x   1;     x, y, z, t   1;    , do ®ã theo bµi to¸n tæng qu¸t 1, hÖ cã nghiÖm
duy nhÊt : x  y  z t  2 3.
+ NÕu x   0; 1  0  f  x   1  0  2 y  1 , hay y   0;1 , t¬ng tù  z, t   0; 1 .
VËy x, y, z, t   0; 1 . Do ®ã ta cã :
x  y  f  x   f  y   y  z  f  y   f  z  z  x  x  z .
Víi x  z  f  x   f  z   y  t .
 x  1 2  2 y
 x  1 2  2 y 
Lóc ®ã hÖ ph¬ng tr×nh trë thµnh :    x  y  x  y  2 3
 y  1  2 x
2

  x  y
VËy hÖ ph¬ng tr×nh ®· cho cã 2 nghiÖm : x  y  z  t  2  3 vµ x  y  2  3 .

 Bµi to¸n tæng qu¸t 3 . XÐt hÖ ph¬ng tr×nh cã d¹ng (víi n ch½n ):

 f  x1   g  x2 

 f  x 2   g  x3 

 ....
 f  x   g x 
 n 1 n

 f  x n   g  x1 
NÕu hµm sè f gi¶m trªn tËp A , g t¨ng trªn A vµ  x1 , x2 ..., xn  lµ nghiÖm cña hÖ ph¬ng tr×nh ,
 x1  x3  ...  xn 1
trong ®ã xi  A, i  1, 2,..., n th×  víi n ch½n .
 x2  x 4  ...  xn
Chøng minh :
Kh«ng mÊt tÝnh tæng qu¸t gi¶ sö : x1  min  x1 , x2 ..., x n  .
Lóc ®ã ta cã :.
x1  x3  f  x1   f  x3   g  x2   g  x 4 
 x2  x4
 f  x 2   f  x 4   g  x3   g  x5 
 x3  x5 .........
 f  x n  2   f  xn   g  x n 1   g  x1 
 x n 1  x1 .........
 f  x n 1   f  x1   g  x n   g  x2   xn  x2
VËy : x1  x3  ....  x n 1  x1  x1  x3  ...  x n1 ; x2  x 4  ....  xn  x2  x2  x4  ...  xn
3
PhÇn bµi tËp øng dông ph¬ng ph¸p

2 x 3  7 x 2  8 x  2  y
 3
 2 y  7y  8y  2  z
2
 1. Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :
 2 z3  7 z 2  8z  2  x

 2. Chøng minh víi mçi a  R , hÖ ph¬ng tr×nh :
 x 2  y3  y  a
 2
y  z za
3
cã mét nghiÖm duy nhÊt .
 z2  x 3  x  a

x2  y  a
 2
 3. Cho hÖ ph¬ng tr×nh : y  z  a
 z2  x  a

T×m a ®Ó hÖ ph¬ng tr×nh chØ cã nghiÖm víi d¹ng x  y  z .
 4. Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :
 x 31  3 x1  2  2 x2
 3
 x 2  3 x2  2  2 x3
 .........
 x 3  3x  2  2 x
 99 99 100

 x 3100  3 x100  2  2 x1
 5. Cho n lµ sè nguyªn lín h¬n 1. T×m a ®Ó hÖ ph¬ng tr×nh :
 x 21  x 32  4 x2  ax2
 2
 x 2  x 3  4 x3  ax3
3

 ......... cã mét nghiÖm duy nhÊt .


 x 2  x 3  4 x  ax
 n 1 n n n

 x n  x 1  4 x1  ax1
2 3

 6. Cho n lµ sè nguyªn lín h¬n 1 vµ a  0 . Chøng minh hÖ ph¬ng tr×nh :


 x 21  x 32  4 x2  ax2
 2
 x 2  x 3  4 x3  ax3
3

 ......... cã nghiÖm duy nhÊt .


 x 2  x 3  4 x  ax
 n 1 n n n

 x 2 n  x 31  4 x1  ax1

 7. Chøng minh víi mçi a  R , hÖ ph¬ng tr×nh :


 x 2  y3  y2  y  a
 2
 y  z  z  z  a cã mét nghiÖm duy nhÊt .
3 2

 z2  x 3  x 2  x  a

 Ii. HÖ ph¬ng tr×nh gi¶i ®îc b»ng ph¬ng ph¸p lîng gi¸c ho¸.
4
 x 1  y 2  y 1  x 2  1 (1)
 1. Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh : 
 1  x   1  y   2 (2)
1  x 2  0  x  1
Gi¶i. §K :   
1  y  0  y  1
2

§Æt x  cos ; y=cos víi  ,   0;   , khi ®ã hÖ ph¬ng tr×nh :


 
cos .sin  cos .sin =1     
  2
  1  cos   1  cos   2 sin  cos  sin .cos  1  0
1  t2
§Æt t  sin  cos , t  2  sin .cos 
2
1 t 2
Khi ®ã ta cã : t   1  0  t 2  2t  3  t  1
2
   x  0
Víi t  1 , ta cã : 2sin      1       0  
 4 2 y  1

NÕu : x  a  a  0  , ta ®Æt x  acos , víi    0;  

 2  x  y   1  4 xy   3  1
 2. Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh : 
 x  y  1
2 2
 2

Do x  y  1  x , y   1; 1 . §Æt x  sin , y  cos víi    0; 2  .


2 2
Gi¶i .
Khi ®ã (1)  2  sin  cos   1  2sin2   3
   1    
 2. 2sin     .2.  sin2    3  4sin     sin2  sin   3
 4  2  4  6
              
 8sin     sin     cos      3  4cos      cos  cos  2     3
 4  12   12   12   3  6 
       
 2cos      4cos     cos  2    3
 12   12   6
          
 2cos      2  cos  3    cos       3  2cos  3    3
 12    4  12    4
  3   35  k120
0 0
cos  3       k  R
 4 2    65 0
 k120 0

Tõ ®ã suy ra hÖ cã 6 nghiÖm  x, y   { sin650 , cos650  ,  sin350 , cos350  ,  sin850 , cos85 0  ,


 sin5 ,  cos5  ,  -sin25 ,  cos25  ,  sin305 , cos305  }
0 0 0 0 0 0

NÕu : x  y  a  a  0  , ta ®Æt x  asin , y  a cos , víi    0; 2 


2 2

5
2 x  x 2 y  y

2y  y z  z
2
 3. Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :
2 z  z 2 x  x

Gi¶i : Tõ c¸c ph¬ng tr×nh cña hÖ , suy ra : x, y, z  1 . Do ®ã ta cã :
 2x
 y  1  x 2 (1)

 2y
z  (2)
 1  y 2

 2z
x  (3)
 1  z2
  
§Æt §Æt x  tg víi     ;  (4) vµ sao cho tg , tg2 , tg4  1 (5).
 2 2
 k 2k 4 k 
T¬ng tù bµi 2. HÖ ph¬ng tr×nh cã 7 nghiÖm  x  tg , y  tg , z  tg , k  0,  1,..., 3
 7 7 7 

  
Víi mäi sè thùc x cã mét sè  víi     ;  sao cho x  tg
 2 2

 x  3z 2 x  3z  z 3  0

 y  3x y  3x  x  0
2 3
 4. Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :
 z  3y 2 z  3y  y 3  0

Gi¶i . ViÕt l¹i hÖ ph¬ng tr×nh díi d¹ng :

 x 1  3z 2  3z  z3




y 1  3x  3x  x
2

3
(I)


 z 1  3 y  3 y  y
2

3

1
Tõ ®ã, dÔ thÊy nÕu  x , y, z  lµ nghiÖm cña hÖ ®· cho th× ph¶i cã x, y, z   . Bëi thÕ :
3
 3z  z3
 x  (1)
 1  3z 2
 3x  x 3
(I)   y  (2) (II)
 1  3x 2
 3y  y 3
 z  (3)
 1  3y 2
   1
§Æt x  tg víi     ;  (4) vµ sao cho tg , tg3 , tg9   (5).
 2 2 3
Khi ®ã tõ (2), (3), (1) sÏ cã : y  tg3 , z  tg9 vµ x  tg27
Tõ ®©y dÔ dµng suy ra  x , y, z  lµ nghiÖm cña (II) khi vµ chØ khi y  tg3 , z  tg9 , x  tg ,
víi  ®îc x¸c ®Þnh bëi (4), (5) vµ tg  tg27 (6).
6
L¹i cã :  6   26  k  k  Z 
k
V× thÕ  tho¶ m·n ®ång thêi (4) vµ (6) khi vµ chØ khi   víi k nguyªn tho¶ m·n :
26
12  k  12 . DÔ dµng kiÓm tra ®îc r»ng, tÊt c¶ c¸c gi¸ trÞ  ®îc x¸c ®Þnh nh võa nªu ®Òu tho¶
m·n (5).
VËy tãm l¹i hÖ ph¬ng tr×nh ®· cho cã tÊt c¶ 25 nghiÖm, ®ã lµ :
 k 3k 9k 
 x  tg 26 , y  tg 26 , z  tg 26  , k  0,  1,...  12
 
 5. Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :
  1  1  1
 3 x    4  y    5 z  
  x  y  z
 xy  yz  zx  1

Gi¶i. NhËn xÐt : xyz  0; x, y, z cïng dÊu . NÕu  x , y, z  lµ mét nghiÖm cña hÖ th×
  x,  y,  z  còng lµ nghiÖm cña hÖ, nªn chóng ta sÏ t×m nghiÖm x, y, z d¬ng .

§Æt x  tg ; y  tg ; z  tg 0   ,  ,   90 .
0

  1   1   1 
 3  tg    4  tg    5  tg    1
HÖ   tg   tg   tg 
tg tg  tg tg  tg tg  1  2

 1  tg 2   1  tg 2    1  tg 2
 3 4 5
(1)  3    4   5    
 tg   tg   tg
 sin2 sin2 sin2
 tg  tg   tg   
Tõ (2) suy ra : tg  tg  tg   1  tg tg  cotg   
1  tg tg

  
 tg      tg             .
2  2
 3 4 5
 sin2  sin2  sin2
Do  nªn 2 , 2 , 2  lµ c¸c gãc cña mét tam gi¸c cã sè ®o 3 c¹nh 3,4,5.
 0   ,  ,    ;      
 2 2
Do tam gi¸c cã 3 c¹nh 3,4,5 lµ tam gi¸c vu«ng nªn 2   90 0    45 0  z  tg  1
2 tg 3 2x 3 1
tg2      x
1  tg  4
2
1x 2
4 3
2 tg 4 2y 4 1
tg2      y
1  tg 2  3 1  y2 3 2

TuyÓn tËp c¸c bµi to¸n hay


7
 II . HÖ ph¬ng tr×nh 2 Èn.
 4 698
 x y 
2
(1)
 1. Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :  81
 x 2  y 2  xy  3 x  4 y  4  0 (2)
Gi¶i : Gi¶ sö hÖ ph¬ng tr×nh cã nghiÖm . Ta thÊy (2) t¬ng ®¬ng víi :
x 2   y  3 x   y  2   0
2

§Ó ph¬ng tr×nh nµy cã nghiÖm ®èi víi x ta ph¶i cã :


7
   y  3  4  y  2   0  1  y 
2 2
(3)
3
MÆt kh¸c ph¬ng tr×nh (2) còng t¬ng ®¬ng víi : y   x  4  y  x  3 x  4  0
2 2

§Ó ph¬ng tr×nh nµy cã nghiÖm ®èi víi y ta ph¶i cã :


4
2
 
   x  4  4 x2  3x  4  0  0  x 
3
(4)
256 49 697 698
Tõ (3) vµ (4) ta cã : x  y    
4 2
, kh«ng tho¶ m·n (1).
81 9 81 81
VËy hÖ ph¬ng tr×nh ®· cho v« nghiÖm .

 2. ( §Ò thi HSG Quèc Gia n¨m 1995-1996.B¶ng A )


  1 
 3x 1  2
  x  y 
Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh : 
 7y  1  1   4 2
  
  xy
 3. ( §Ò thi HSG Quèc Gia n¨m 1995-1996.B¶ng A )
H·y biÖn luËn sè nghiÖm thùc cña hÖ ph¬ng tr×nh víi Èn x, y :
 x 3 y  y 4  a2
 2
 x y  2 xy  y  b
2 3 2

Gi¶i . §iÒu kiÖn cã nghÜa cña hÖ : x, y  R .


ViÕt l¹i hÖ díi d¹ng :
 
 y x 3  y 3  a 2  1


 y  x  y   b 2  2
2

XÐt c¸c trêng hîp sau :


 Trêng hîp 1 : b  0 . Khi ®ã :
 y  0
  I
y  0  
  y x  y  a
3 3 2

 2   vµ do vËy : HÖ ®· cho  
y   x   y   x
  II 
 
 y x  y  a
3 3 2

 y  x
Cã (II)  
 2 x  a
4 2

Tõ ®ã : + NÕu a  0 th× (I) vµ (II) cïng v« nghiÖm, dÉn ®Õn hÖ v« nghiÖm .

8
+ NÕu a  0 th× (I) cã v« sè nghiÖm d¹ng  x  R, y  0  , cßn (II) cã duy nhÊt nghiÖm
 x  0, y  0  . V× thÕ hÖ ®· cho cã v« sè nghiÖm .
 Trêng hîp 2 : b  0 . Khi ®ã, tõ (1) vµ (2) dÔ thÊy , nÕu  x, y  lµ nghiÖm cña hÖ ®· cho th×
b
ph¶i cã x, y >0 . V× thÕ  2  x  y  3 .
y
 b 
3

ThÕ (3) vµo (1) ta ®îc : y    y   y 3
  a2
 y  
 
§Æt y  t  0 . Tõ (4) ta cã ph¬ng tr×nh sau :
 b 
3

   a2t  0  5 
3
t   t   t 6   a 2  t 9  b  t 3
2 2

 t  

XÐt hµm sè : f  t   t 9   b  t 3   a 2 t x¸c ®Þnh trªn  0;   cã :


3


f'  t   9t 8  9 b  t 3  t 2  a 2  0, t   0;    .
2

Suy ra hµm sè f  t  ®ång biÕn trªn  0;    , vµ v× thÕ ph¬ng tr×nh (5) cã tèi ®a 1 nghiÖm
trong  0;    . Mµ f  0    b  0 vµ f
3
 bb
3
3
 b a2  0 , nªn ph¬ng tr×nh (5) cã duy

nhÊt nghiÖm, kÝ hiÖu lµ t0 trong  0;    . Suy ra hÖ cã duy nhÊt nghiÖm


 b 
 x   t0 , y  t0  .
2 2

 t0 
VËy tãm l¹i : + NÕu a  b  0 th× hÖ ®· cho cã v« sè nghiÖm .
` + NÕu a tuú ý , b  0 th× hÖ ®· cho cã duy nhÊt nghiÖm .
+ NÕu a  0, b  0 th× hÖ ®· cho v« nghiÖm .

2 x 2  xy  y 2  1
 4. T×m tÊt c¶ c¸c gi¸ trÞ cña m ®Ó hÖ ph¬ng tr×nh :  (1) cã nghiÖm .
 x  xy  y  m
2 2

2 x 2  1 1
Gi¶i . + Víi y  0 hÖ trë thµnh  2 . HÖ cã nghiÖm khi m 
x  m 2
 2 1
 2t  t  1  2
x  y
+ Víi y  0 , ®Æt  t , hÖ trë thµnh  
y  t2  t  1  m
 y2
 2 1
 2t  t  1  y 2
 (2)

2 2

t  t  1  m 2t  t  1 
VËy hÖ PT (1) cã nghiÖm  x, y  khi vµ chØ khi hÖ PT (2) cã nghiÖm  t, y  .

9
 t  1
1
XÐt hÖ (2), tõ 2t  t  1  2 suy ra 2t  t  1  0   . Do ®ã hÖ (2) cã nghiÖm  t, y 
2 2

y t  1
 2
t  t 1
2
1  t2  t  1
m 2 cã nghiÖm t    ,  1   2 ,    . XÐt hµm sè f  t  2 trªn kho¶ng
2t  t  1   2t  t  1
1  t 2  6t  2  t  3  7
 , 1   ,    . Ta cã : f'  t    2 , f'  t   0  
2  
2t 2  t  1  t  3  7
LËp b¶ng biÕn thiªn :

 3  7 3  7 
-1 1
t
2
f’(t) - 0 + + 0 -
1 

2

f(t)
1
 
14  5 7 2
28  11 7

14  5 7
Nh×n vµo b¶ng biÕn thiªn ta thÊy ®Ó hÖ cã nghiÖm : m  .
28  11 7

 x 3  2  3y   1  1
 5. Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh : 
 x y  2  3
3
  2 
Gi¶i . Râ rµng nÕu y  3 2 hÖ v« nghiÖm.
3
Víi y  3 2 , tõ (2) suy ra x  3 , thay vµo (1) ta cã :
y 2
27  2  3 y 
 1 (3) . XÐt hµm sè : f  y  
27  2  3y 
 1 , ta cã : f'  y   

81 8 y 3  6 y 2  2 
y  y  y 
3 3 3
3
2 3
2 3
2
Suy ra : f'  y   0  y  1
Ta cã b¶ng biÕn thiªn :

3
 -1 2 
y
f’(y) + 0 - -
0 

f (y)
  

10
Nh×n vµo b¶ng biÕn thiªn suy ra pt(3) kh«ng cã nghiÖm trªn c¸c kho¶ng  ; 1 vµ 1; 2 .
3
 
Ph¬ng tr×nh cã 1 nghiÖm y  1 vµ 1 nghiÖm trong kho¶ng  3
2,   
DÔ thÊy y  2 lµ 1 nghiÖm thuéc kho¶ng  3
2,   . 
1 
VËy hÖ ph¬ng tr×nh ®· cho cã 2 nghiÖm :  1; 1 vµ  ; 2  .
2 
 6. ( §Ò thi HSG Quèc Gia n¨m 2004 –B¶ng B )
 x 3  3 xy 2  49
Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh sau :  2
 x  8 xy  y  8y  17 x
2

 7. ( §Ò thi HSG Quèc Gia n¨m 1998-1999 –B¶ng A )


 
 1  4 2 x  y .512 x  y  1  2 2 x  y 1

Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :  3
 y  4 x  1  ln y  2 x  0
2
 
Gi¶i . §K: y 2  2 x  0
§Æt t  2 x  y th× ph¬ng tr×nh thø nhÊt cña hÖ trë thµnh :
1  4 t 1  2t 1
 
1  4 t .51t  1  2 t 1  t 
5 5
(1)
VÕ tr¸i lµ hµm nghÞch biÕn, vÕ ph¶i lµ hµm ®ång biÕn trªn nªn t=1 lµ nghiÖm
duy nhÊt cña (1).
y 1
VËy 2 x  y  1  x  thÕ vµo ph¬ng tr×nh thø hai cña hÖ ta ®îc :
2

y 3  2 y  3  ln y 2  y  1  0  2  
VÕ tr¸i lµ hµm ®ång biÕn do ®ã y =-1 lµ nghiÖm duy nhÊt cña (2).
§¸p sè : x  0, y  1 .
 8. ( §Ò thi HSG Quèc Gia n¨m 2000-2001 –B¶ng B )
 7 x  y  2 x  y  5
Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh : 
 2 x  y  x  y  2
Gi¶i : §K cã nghÜa cña hÖ ph¬ng tr×nh : min  7 x, 2 x   y
§Æt : 7x  y  a vµ 2x  y  b . Tõ hÖ ph¬ng tr×nh ®· cho ta cã hÖ :
 a  b  5  1

 b  x  y  2  2
NhËn thÊy : a 2  b2  5 x . KÕt hîp víi (1) suy ra : b 
 5  x , thÕ vµo (2) ta ®îc :
2
5 x
 x  y  2  x  2y  1  3
2
11  77
ThÕ (3) vµo (2) ta cã : 5y  2  y  1  2  y 
2
11  77
ThÕ vµo (3) suy ra nghiÖm cña hÖ lµ: x  10  77, y .
2

11
 9. Cho hÖ ph¬ng tr×nh 2 Èn x, y :

 k x 2  3 x 4  3 x 2  1  yx
 

 
 k 3 x 8  x 2  3 x 2  1   k  1 3 x 4  2 y 3 x 4

1. X¸c ®Þnh k ®Ó hÖ ph¬ng tr×nh cã nghiÖm .
2. Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh víi k = 16.

 10. ( §Ò thi HSG Quèc Gia n¨m 1995-1996 –B¶ng A )


  1 
 3x . 1  2
  x  y 
Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh : 
 7y .  1  1   4 2
  
  xy
Gi¶i . §K cã nghÜa cña hÖ : x  0, y  0 vµ x 2  y 2  0 .
DÔ thÊy , nÕu  x, y  lµ nghiÖm cña hÖ ®· cho th× ph¶i cã x >0, y>0 . Do ®ã :
 1  2  1 1 2 2
 1        1
 xy 3x x  y 3x 7y
HÖ ®· cho   

 1 1  4 2 1  1  2 2
  xy 
  2
 7y  3x 7y
Nh©n (1) víi (2) theo vÕ ta ®îc :
1 1 8
   21xy   x  y   7 y  3 x    y  6 x   7 y  4 x   0  y  6 x ( v× x >0, y>0)
x  y 3x 7y
11  4 7 22  8 7
Thay vµo (2) vµ gi¶i ra ta ®îc : x  , y .Thö l¹i ta thÊy tho¶ m·n yªu cÇu bt.
21 7

 Iii. HÖ ph¬ng tr×nh 3 Èn.

 1. ( §Ò thi HSG TØnh Qu¶ng Ng·i 1995-1996)


 y 3  6 x 2  12 x  8  0
 3
 z  6 y  12 y  8  0
2
Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :
 x 3  6 z2  12 z  8  0

12 x 2  48 x  64  y 3

 12 y  48 y  64  z
2 3
 4. Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :
12 z2  48z  64  x 3

 x 19  y 5  1890 z  z 2001
 19 5
 y  z  1890 x  x
2001
 5. Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :
 z19  x 5  1890 y  y 2001

Gi¶i . Chóng ta sÏ chøng minh hÖ ph¬ng tr×nh trªn cã nghiÖm duy nhÊt x  y  z  0 .
12
Gi¶ sö  x, y, z  lµ mét nghiÖm cña hÖ ph¬ng tr×nh khi ®ã   x,  y,  z  còng lµ mét nghiÖm
cña hÖ ph¬ng tr×nh , nªn kh«ng mÊt tÝnh tæng qu¸t ta cã thÓ gi¶ thiÕt : cã Ýt nhÊt hai trong ba sè
x, y, z kh«ng ©m. VÝ dô x  0, y  0 . Tõ ph¬ng tr×nh thø nhÊt ta suy ra z  0 .
MÆt kh¸c nÕu 0  u  1 th× 1890  u2000  2  u18  u4
NÕu u  1 th× 1890  u2000  1  u2000  2. u2000  2.u1000  u18  u4
Do ®ã 1890u  u2001  u19  u5 víi mäi u>0.
Bëi vËy nÕu céng tõng vÕ cña HPT ta suy ra x  y  z  0 .®pcm

 6. T×m ®iÒu kiÖn cÇn vµ ®ñ cña m ®Ó hÖ ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm duy nhÊt :
 x 2   2  m  y 3  3 y 2  my
 2
 y   2  m  z  3z  mz
3

 z 2   2  m  x 3  3 x  mx

 7. ( §Ò thi HSG Quèc Gia n¨m 2004 –B¶ng A )
 x3  x  y  z 2  2

Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh sau :  y  y  z  x   30
3 2

 3
 z  z  x  y   16
2


 x 2  x  1  2 y 3  x

 1
 2
 8. Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :  y  y  1  2 z  y3
 1
 2

 z  z  1  2 x  z
3
 1
Gi¶i . ViÕt l¹i hÖ ®· cho díi d¹ng :
 x3  x 2  2 x  2y3  1  f  x  g y
 3 
 y  y  2y  2z  1  f  y  g  z
2 3
hay
 z3  z2  2 z  2 x 3  1  f  z  g  x 
 
Trong ®ã f  t   t  t  2t vµ g  t   2t  1 . NhËn xÐt r»ng g(t), f(t) lµ hµm ®ång
3 2 3

biÕn trªn R v× : f'  t   3t  2t  2  0, g  t   6t  0, t  R.


2 2

x  y  z
Suy ra hÖ ®· cho t¬ng ®¬ng víi hÖ :   4
 h  x   0
Trong ®ã h  t   t  t  2t  1 . NhËn xÐt r»ng h  t  liªn tôc trªn R vµ : h  2   0, h  0   0,
3 2

h  1  0, h  2   0 nªn ph¬ng tr×nh h  t   0 cã c¶ 3 nghiÖm ph©n biÖt ®Òu n»m trong  2; 2 
§Æt x  2cosu, u   0;   . Khi ®ã sinu  0 vµ (4) cã d¹ng :
 x  y  z  2cosu, u   0;    x  y  z  2cosu, u   0;  
 hay 
8cos u  4cos u  4cosu  1  0
3 2

sinu 8cos u  4cos u  4cosu  1  0
3 2

 x  y  z  2cosu, u   0;  
Hay  (5).
 sin4u  sin3u

13
 x  y  z  2cosu, u   0;  
  3 5  
Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh (5) ta thu ®îc u   ; ;  vµ    3 5 
7 7 7  u 7 ; 7 ; 7 
  

 9. T×m tÊt c¶ c¸c bé ba sè d¬ng  x , y, z  tho¶ m·n hÖ ph¬ng tr×nh :


2 x 2004  y 6  z6
 2004
2 y  z6  x 6
2 z 2004  x 6  y 6

Gi¶i :
Gi¶ sö  x, y, z  lµ mét bé ba sè d¬ng tho¶ m·n hÖ PT ®· cho . Kh«ng mÊt tÝnh tæng qu¸t
, gi¶ sö 0  x  y  z . Nh vËy :
2 x 2004  y 6  z 6  x 6  x 6  x 2004  x 6 x  1
 2004   2004   x  y  z 1
 x y  z z z z  1
6 6 6 6 6
 2z z
§¶o l¹i, dÔ thÊy x  y  z  1 lµ mét bé ba sè d¬ng tho¶ m·n yªu cÇu bµi to¸n .

 10. T×m ®iÒu kiÖn cña m ®Ó hÖ ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm :


 x 2  y 2  z2  xy  yz  zx  1
 2 2
 y  z  yz  2
 x 2  z2  xz  m

x5  x4  2x2 y  2
 5
 y  y  2y z  2
4 2
 11. Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :
 z5  z 4  2 z2 x  2

 
 x 3 y 2  3y  3  3 y 2

 3 2
 12. Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh : 
 y z  3z  3  3 z
2

 3 2

 z x  3 x  3  3 x 
2

 13. T×m tÊt c¶ c¸c sè thùc a sao cho hÖ ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm thùc x, y, z :
 x  1  y  1  z  1  a  1

 x  1  y  1  z  1  a  1
Gi¶i. §K: x  1, y  1, z  1
HÖ ph¬ng tr×nh t¬ng ®¬ng víi hÖ ph¬ng tr×nh :
    
 x  1  x  1  y  1  y  1  z  1  z  1  2a
 

  
 x 1  x 1  y 1  y 1  z 1  z 1  2
   
§Æt u  x 1  x 1 ; v  y 1  y 1 ; s  z 1  z 1
Do x  1, y  1, z  1 nªn u  2, v  2, s  2 . Ngîc l¹i nÕu u  2, v  2, s  2 , ta cã :
2 2 1 2 1 4
x 1  x 1    x  1   u    x   u2  2   1
x 1  x 1 u 2 u 4 u 

14
T¬ng tù ®èi víi y, z .
Do ®ã bµi to¸n cña ta ®a vÒ bµi to¸n t¬ng ®¬ng : T×m tÊt c¶ c¸c sè thùc a sao cho hÖ
ph¬ng tr×nh sau cã nghiÖm u  2, v  2, s  2 :
u  v  s  2 a

1 1 1  1
 u  v  s  1
+ §iÒu kiÖn cÇn : Gi¶ sö hÖ ph¬ng tr×nh (1) cã nghiÖm . Theo bÊt ®¼ng thøc Bunhia ta
 1 1 1 9
cã : 2 a   u  v  s       9  a 
u v s 2
9
+ §iÒu kiÖn ®ñ : Gi¶ sö a  . Chóng ta sÏ chøng minh hÖ ph¬ng tr×nh (1) cã nghiÖm
2
 u  v  2a  3

LÊy s  3 ( tho¶ m·n s  2 ) . Khi ®ã (1) t¬ng ®¬ng víi :  3  2a  3
u.v 
 2
 u, v lµ hai nghiÖm cña tam thøc bËc hai : t 2  2  2 a  3  t  3  2a  3 
2
2a  3   2a  3   2a  9 
 u, v 
2
 
2
  h  3   h  h  6  . Tøc lµ :
2
Chó ý : §Æt h  2 a  9  0  h  6  2 2

 2a  3  2 2  2a  3   2 a  9   u  2, v  2 .
Nh vËy hÖ ph¬ng tr×nh (1) cã nghiÖm u  2, v  2, s  2 .
9
Tãm l¹i c¸c sè thùc a cÇn t×m lµ tÊt c¶ c¸c sè thùc a  .
2
 14. Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :
  1  1  1
20  x    11  y    2007  z  
  x  y  z
 xy  yz  zx  1

 15. ( §Ò thi HSG Quèc Gia n¨m 2005-2006 –B¶ng A )
 x 2  2 x  6.log  6  y   x
 3
 2
Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :  y  2 y  6.log3  6  z   y
 2
 z  2 z  6.log3  6  x   z
Gi¶i . §K x¸c ®Þnh x, y, z  6 . HÖ ®· cho t¬ng ®¬ng víi :
 x
 log3  6  y    1
 x2  2x  6
 y
 log3  6  z    2
 y2  2y  6
 z
 log3  6  x    3
 z  2z  6
2

15
x
NhËn thÊy f  x   lµ hµm t¨ng, cßn g  x   log3  6  x  lµ hµm gi¶m víi x<6.
x2  2x  6
NÕu  x , y, z  lµ mét nghiÖm cña hÖ ph¬ng tr×nh ta chøng minh x=y=z.Kh«ng mÊt
tÝnh tæng qu¸t gi¶ sö x  max  x , y, z th× cã hai trêng hîp :
1) x  y  z . Do g  x  lµ hµm gi¶m, suy ra : log3  6  y   log3  6  z   log 3  6  x 
 x  z  y . Do y  z nªn z  y . Tõ (1) vµ (2) suy ra : x=y=z.
2) x  z  y .
T¬ng tù log3  6  y   log 3  6  x   log 3  6  z 
 z  x  y . Do x  z nªn z  x . Tõ (1) vµ (3) suy ra : x=y=z.
Ph¬ng tr×nh f  x   g  x  cã nghiÖm duy nhÊt x=3.
VËy hÖ ®· cho cã nghiÖm duy nhÊt : x=y=z=3.

 16. ( §Ò thi HSG Quèc Gia n¨m 2005-2006 –B¶ng B )


 x 3  3x 2  2 x  5  y
 3
Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :  y  3y  2 y  5  z
2

 z 3  3z 2  2 z  5  x

Gi¶i . Gi¶ sö x  max  x , y, z . XÐt hai trêng hîp :
1) x  y  z
 x 3  3x 2  2 x  5  x
Tõ hÖ trªn ta cã :  3
 z  3z  2 z  5  z
2

 x  1  x  2  2  1  0
   x  1
 
  z  1  z  2   1  0
2
1  z
  
2) x  z  y
 x 3  3x 2  2 x  5  x
Tõ hÖ trªn ta cã :  3
 y  3y  2 y  5  y
2

 x  1  x  2  2  1  0
   x  1
 
 y  1  y  2   1  0 1  y
2

  
C¶ hai trêng hîp ®Òu cho x  z  y  1 . Thö l¹i ta thÊy x  z  y  1 lµ nghiÖm cña hÖ ph¬ng
tr×nh . Tãm l¹i hÖ ®· cho cã nghiÖm duy nhÊt : x  z  y  1 .

 17. Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :


 1 1 1 8
 x y z   
 x y z 3
 1 1 1 118
 x yz   
 x y z 9
 1 1 1 728
x x  y y  z z    
 x x y y z z 27

16
 18 . Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :
 x2  y2  y  x  z
 2
 x  x  y  2 yz
3 x 2  8 y 2  8 xy  8 yz  2 x  4 z  2

Gi¶i . HÖ ®· cho t¬ng ®¬ng víi :
 x  x  y   y  y  z  0

 x  x  1  y  2 z  1   0

 4  x  y   4  y  z    x  1   2 z  1
2 2 2 2

     2 2
XÐt : a   x; y  , b   x  y; y  z  , c   x  1; 2z  1  a.b  0, a.c  0, 4b  c
  1
+ NÕu a  0 th× x  y  0, z   .
2
      1
+ NÕu a  0 th× b vµ c céng tuyÕn nªn : c  2b , tõ ®ã ta cã : x  0, y  z  .
2
 1  1 1
Tãm l¹i hÖ cã hai nghiÖm :  0; 0;   ,  0; ;  .
 2  2 2

 iV. HÖ ph¬ng tr×nh n Èn. ( n >3, n N )

 1. Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :


 x1  x2  x31996

 x2  x3  x 4
1996

 .........
 x  x  x 1996
 1995 1996 1

 x1996  x1  x21996
Gi¶i : Gäi X lµ gi¸ trÞ lín nhÊt cña c¸c nghiÖm xi , i  1,...1996 vµ Y lµ gi¸ trÞ bÐ nhÊt cña
chóng. ThÕ th× tõ ph¬ng tr×nh ®Çu ta cã :
2X  x1  x2  x3
1996

Tõ ®ã ®èi víi c¸c ph¬ng tr×nh cña hÖ ta cã : 2X  x k , k  1,2,....,1996


1996

Hay lµ ta cã : 2X  X 1996
suy ra : 2  X 1995
( v× X >0 ) (1)
LËp luËn mét c¸ch t¬ng tù ta còng ®i ®Õn : 2  Y 1995
(2)
Tõ (1) vµ (2) suy ra X  Y  2
1995 1995

NghÜa lµ ta cã : x1  x2  ....  x1996  1995 2

 x1  a1 x2  a2 x a
   ...  n n
 2. Gi¶i hÖ ph¬ng tr×nh :  b1 b2 bn
 x  x  ....  x  c
 1 2 n
n
víi b1 , b2 ,..., bn  0, b
i 1
i 0

17
x1  a1 x2  a2 x a
Gi¶i . §Æt :   ...  n n  t
b1 b2 bn
 n

n n n n n   ai 
c 
Ta cã : xi  tbi  ai   xi   ai  t  bi  c   ai  t  bi  t   n i 1 
i 1 i 1 i 1 i 1 i 1
 bi
i 1

  n

 c   ai 
 xi  ai  bi  n i 1 
 bii 1

18

You might also like