You are on page 1of 7

Sóng c Ch V.

Hi u ng Dopple
CH V. HI U NG DOPPLE

A. TÓM T T KI N TH C C B N
S thay i t n s sóng do ngu n sóng chuy n ng t ng i so v i máy thu cg i
là hi u ng Dopple.
Kí hi u f và v l n l t là t n s sóng và t c truy n sóng trong môi tr ng do ngu n
sóng phát ra.

• Tr ng h p ngu n sóng ng yên, ng i quan sát (máy thu) chuy n ng

o Khi ngu n sóng ng yên, máy thu chuy n ng l i g n ngu n sóng v i


t c vM thì t n s sóng mà máy thu thu c là :
v + vM
f '= f > f (1)
v
o Khi ngu n sóng ng yên, máy thu chuy n ng ra xa ngu n sóng v i t c
vM thì t n s sóng mà máy thu thu c là :
v − vM
f '= f < f (2)
v

• Tr ng h p ngu n sóng chuy n ng l i g n ng i quan sát (máy thu)

o Khi ngu n sóng chuy n ng l i g n máy thu v i t c vS thì t n s sóng


mà máy thu thu c là :
v
f '= f > f (3)
v − vS
o Khi ngu n sóng chuy n ng ra xa máy thu v i t c vS thì t n s sóng
mà máy thu thu c là :
v
f '= f < f (4)
v + vS

T ng quát : T n s sóng mà máy thu thu c do ngu n sóng phát ra là :


v ± vM
f '= f (5)
v ± vS
Trong ó : v là t c truy n sóng
vM là t c máy thu
vS là t c ngu n sóng
T s c a (5) : l y d u (+) khi máy thu l i g n ngu n sóng,
l yd u (-) khi máy thu ra xa ngu n sóng
M u s c a (5) : l y d u (+) khi ngu n sóng ra xa máy thu,
l yd u (-) khi ngu n sóng l i g n máy thu

“L i g n t n s t ng, ra xa t n s gi m”

Th y inh Tr ng Ngh a, giáo viên V t lí, tr ng THPT chuyên Lê Khi t - Qu ng Ngãi Trang 1
Sóng c Ch V. Hi u ng Dopple
B. M T S BÀI T P
Bài 1. M t xe c a c nh sát u l ng cao t c bóp còi phát ra âm có t n s 1 000 Hz.
T c truy n âm trong không khí c 340 m/s. M t ng i lái xe nghe th y ti ng còi có t n
s b ng bao nhiêu khi
a) ng i ó lái xe ti n l i g n xe c nh sát v i t c 54 km/h.
b) ng i ó lái xe ti n ra xa xe c nh sát v i t c 54 km/h.
Bài gi i :
Theo : f = 1 000 Hz ; v = 340 m/s ; vM = 54 km/h = 15 m/s.
a) T n s ti ng còi mà ng i lái xe nghe c khi lái xe ti n l i g n xe c nh sát là :
v + vM 340 + 15
f '= f = .1000 ≈ 1044 Hz
v 340
b) T n s ti ng còi mà ng i lái xe nghe c khi lái xe ti n ra xa xe c nh sát là :
v − vM 340 − 15
f '= f = .1000 ≈ 956 Hz
v 340
Bài 2. M t xe c a c nh sát ch y v i t c 72 km/h trên m t o n ng th ng. Ng i
c nh sát trên xe dùng còi i n phát ra âm có t n s 1 000 Hz. T c truy n âm trong
không khí c 340 m/s. M t ng i ng bên l ng nghe ti ng còi có t n s bao nhiêu khi
a) xe c a c nh sát ch y l i g n ng i ó v i t c 63 km/h.
b) xe c a c nh sát ch y ra xa ng i ó v i t c 63km/h.
Bài gi i :
Theo : f = 1 000 Hz ; v = 340 m/s ; vS = 63 km/h = 17,5 m/s.
a) Khi xe c nh sát ch y l i g n, ng i ng bên l ng nghe th y ti ng còi có t n s :
v 340
f '= f = .1000 ≈ 1054 Hz
v − vS 340 − 17,5
b) Khi xe c nh sát ch y ra xa, ng i ng bên l ng nghe th y ti ng còi có t n s :
v 340
f '= f = .1000 ≈ 951 Hz
v + vS 340 + 17,5
Bài 3. M t xe c u th ng hú còi t n s 1 500 Hz và v t qua m t ng i ang i xe
pv it c 2,5 m/s. Sau khi b xe v t, ng i i xe p nghe th y âm có t n s 1 427 Hz.
L y t c truy n âm trong không khí c 340 m/s. Tính t c c a xe c u th ng.
Bài gi i :
Kí hi u vS và vM l n l t là t c c a xe c u th ng và c a ng i i xe p ; f và f ' l n
l t là t n s c a ti ng còi phát ra t! xe c u th ng và t n s c a ti ng còi mà ng i i xe
p nghe c ; v là t c truy n âm trong không khí.
Sau khi xe c u th ng v t qua ng i i xe p thì ngu n phát sóng (xe c u th ng)
ang d ch chuy n ra xa máy thu (ng i i xe p) v i t c vS còn ng i i xe p (máy
thu) ang chuy n ng l i g n ngu n phát sóng (xe c u th ng) v i t c vM nên ta có :
v + vM
f '= f
v + vS
Suy ra t c vS c a xe c u th ng là :
f 1500
v S = (v + v M ). − v = (340 + 2,5). − 340 ≈ 20 m/s = 72 km/h
f' 1427

Th y inh Tr ng Ngh a, giáo viên V t lí, tr ng THPT chuyên Lê Khi t - Qu ng Ngãi Trang 2
Sóng c Ch V. Hi u ng Dopple
Bài 4. M t máy dò t c "t n m yên phát ra sóng âm có t n s 0,150 MHz v phía m t
chi c xe ang ti n l i g n. T n s sóng ph n x t! chi c xe tr l i mà máy dò nh n c là
0,174 MHz. Bi t t c cho phép trên o n ng này là 85 km/h. H#i chi c xe có v t quá
t c cho phép không ? L y t c truy n âm trong không khí c 340 m/s.
Bài gi i :
Kí hi u v là t c truy n sóng âm trong không khí.
Chi c xe v!a có tác d$ng nh máy thu (vì nó nh n sóng t! máy dò n) v!a có tác d$ng
nh máy phát (vì nó ph n x sóng tr l i máy dò).
Khi máy dò là ngu n phát sóng có t n s f và chi c xe là máy thu thì ngu n sóng ng
yên và máy thu chuy n ng l i g n ngu n sóng v i t c vM nên t n s sóng f ' mà chi c xe
thu c là :
v + vM
f '= f (1)
v
Sóng ph n x t! chi c xe có t n s f ' .
Khi chi c xe là ngu n phát sóng có t n s f ' và máy dò là máy thu thì ngu n sóng
chuy n ng l i g n máy thu v i t c vM và máy thu ng yên nên t n s sóng f ' ' mà máy
dò thu c là :
v
f ''= f' (2)
v − vM
Thay f ' (1) vào (2) ta c:
v + vM
f ''= f
v − vM
T! (3) suy ra t c vM c a chi c xe là :
f ' '− f 0,174 − 0,150
vM = v= .340 ≈ 25,2 m/s = 90,72 km/h
f ' '+ f 0,174 + 0,150
Nh v y vM = 90,72 km/h > 85 km/h, ngh a là xe này ã ch y v t quá t c cho phép
c a o n ng này.
Bài 5. M t cái còi phát ra âm có t n s 528 Hz chuy n ng theo m t qu% o tròn tâm O
bán kính 20 cm trong m"t ph ng ngang v i t c góc 25 rad/s. M t ng i kho ng cách
khá xa và ng yên so v i O s& nghe th y âm c a ti ng còi có t n s l n nh t và nh# nh t là
bao nhiêu ? L y t c truy n âm trong không khí c 340 m/s.
Bài gi i :
T c dài vM c a cái còi trong chuy n ng tròn là :
v M = ωr = 25.0,2 = 5 m/s
Do ng i nghe kho ng cách khá xa i v i tâm O c a qu% o cái còi nên nghe th y
âm c a ti ng còi có t n s l n nh t ng v i lúc chi c còi ang chuy n ng qua v trí ti n l i
g n ng i v i t c vM = 5 m/s, nghe th y âm c a ti ng còi có t n s nh# nh t ng v i lúc
chi c còi ang chuy n ng qua v trí ti n ra xa ng i v i t c vM = 5 m/s.
T n s l n nh t và nh# nh t c a ti ng còi mà ng i này nghe th y l n l t là :
v + vM 340 + 5
f ' max = f = .528 ≈ 536 Hz
v 340
v − vM 340 − 5
f ' min = f = .528 ≈ 520 Hz
v 340

Th y inh Tr ng Ngh a, giáo viên V t lí, tr ng THPT chuyên Lê Khi t - Qu ng Ngãi Trang 3
Sóng c Ch V. Hi u ng Dopple
Bài 6. Các con d i bay và tìm m i b ng cách phát ra và sau ó thu nh n các ph n x c a
sóng siêu âm, ó là nh'ng sóng âm mà tai con ng i không th c m nh n c. Gi s m t
con d i hình móng ng a bay n g n m t con b m êm v i t c vd = 9,0 m/s trong lúc
con b m bay n g n con d i v i t c vb = 8,0 m/s. T! m(i c a con d i phát ra sóng siêu
âm có t n s f, sóng này bay n con b m và ph n x tr l i, sóng ph n x tr l i có t n
s f ' . Con d i i u ch)nh t n s f c a sóng phát i nó nh n c t n s f ' ' = 83 kHz c a
sóng tr v , v i t n s này con d i nghe rõ nh t. Tính t n s f c a sóng mà con d i phát i.
L y t c truy n sóng âm trong không khí c v = 340 m/s.
Bài gi i :
Con b m v!a tác d$ng d$ng nh m t máy thu (vì nó nghe sóng t! con d i n) v!a có
tác d$ng nh máy phát (vì nó ph n x sóng tr l i con d i).
Khi con d i là ngu n phát sóng có t n s f và con b m là máy thu thì ngu n sóng d ch
chuy n l i g n máy thu v i t c vd và máy thu d ch chuy n l i g n ngu n sóng v i t c
vb nên t n s sóng mà con b m thu c là :
v + vb
f '= f
v − vd
v − vd
Suy ra : f = f' (1)
v + vb
Sóng ph n x l i t! con b m có t n s f ' .
Khi con b m là ngu n phát sóng có t n s f ' và con d i là máy thu thì ngu n sóng d ch
chuy n l i g n máy thu v i t c vb và máy thu d ch chuy n l i g n ngu n sóng v i t c
vd nên t n s sóng mà con d i thu c là :
v + vd
f ''= f'
v − vb
v − vb
Suy ra : f '= f '' (2)
v + vd
Thay (2) vào (1) ta tính c t n s sóng f mà con d i phát ra là :
v − v d v − vb 340 − 9,0 340 − 8,0
f = . f ''= . .83 ≈ 75 kHz
v + vb v + v d 340 + 8,0 340 + 9,0
Bài 7. B n Th o th i còi t n s f và b n H nh nghe ti ng còi y. N u b n Th o ng
yên, b n H nh ch y l i g n b n Th o v i t c v0 thì b n H nh nghe th y ti ng còi có t n
s f1. Còn n u b n H nh ng yên, b n Th o v!a th i còi v!a ch y l i g n b n H nh c(ng
v i t c v0 thì b n H nh nghe th y ti ng còi có t n s f2. Hãy so sánh f, f1 và f2.
Bài gi i :
Kí hi u v là t c truy n âm trong không khí.
v + v0 v
Ta có : f1 = f > f và f 2 = f > f
v v − v0
2 2
f 1 v + v0 v − v 0 (v − v 0 ) v
Suy ra : = . = 2
= 1− 0
f2 v v v v
v f
Do 0 < 0 < 1 nên ta có 0 < 1 < 1 hay f1 < f 2
v f2
V y ta có : f < f1 < f2
Th y inh Tr ng Ngh a, giáo viên V t lí, tr ng THPT chuyên Lê Khi t - Qu ng Ngãi Trang 4
Sóng c Ch V. Hi u ng Dopple
C. CÂU H I VÀ BÀI T P TR C NGHI M
Câu 1: Hi u ng Dopple gây ra hi n t ng gì sau ây ?
A. Thay i c ng âm khi ngu n âm chuy n ng so v i ng i nghe.
B. Thay i cao c a âm khi ngu n âm chuy n ng so v i ng i nghe.
C. Thay i âm s*c c a âm khi ng i nghe chuy n ng l i g n ngu n âm.
D. Thay i c cao và c ng âm khi ngu n âm chuy n ng.
Câu 2: Tr ng h p nào sau ây thì âm do máy thu ghi nh n c có t n s l n h n t n s
c a âm do ngu n âm phát ra ?
A. Ngu n âm ng yên, máy thu chuy n ng ra xa ngu n âm.
B. Máy thu chuy n ng l i g n ngu n âm ng yên.
C. Máy thu ng yên, ngu n âm chuy n ng ra xa máy thu.
D. Máy thu và ngu n âm chuy n ng cùng h ng v i cùng t c .
Câu 3: Tr ng h p nào sau ây thì âm do máy thu ghi nh n c có t n s nh# h n t n s
c a âm do ngu n âm phát ra ?
A. Ngu n âm ng yên, máy thu chuy n ng ra xa ngu n âm.
B. Máy thu chuy n ng l i g n ngu n âm ng yên.
C. Máy thu ng yên, ngu n âm chuy n ng l i g n máy thu.
D. Máy thu và ngu n âm chuy n ng cùng h ng v i cùng t c .
Câu 4: M t ngu n âm ng yên trong không khí phát ra sóng âm có t n s f. Kí hi u v là t c
truy n âm trong không khí. M t máy thu ti n l i g n ngu n âm v i t c vM thì s& ghi
nh n c âm có t n s
v + vM v − vM v + vM v − vM
A. f ' = f . B. f ' = f. C. f ' = f . D. f ' = f.
v v vM vM
Câu 5: M t ngu n âm ng yên trong không khí phát ra sóng âm có t n s f. Kí hi u v là t c
truy n âm trong không khí. M t máy thu ti n ra xa ngu n âm v i t c vM thì s& ghi
nh n c âm có t n s
v + vM v − vM v + vM v − vM
A. f ' = f . B. f ' = f. C. f ' = f . D. f ' = f.
v v vM vM
Câu 6: Trong không khí, m t máy thu ng yên, m t ngu n âm phát ra sóng âm có t n s f
và chuy n ng l i g n máy thu v i t c vS. Kí hi u v là t c truy n âm trong không khí.
Máy thu s& ghi nh n c âm có t n s
v v vS vS
A. f ' = f. B. f ' = f . C. f ' = f . D. f ' = f .
v − vS v + vS v + vS v + vS
Câu 7: Trong không khí, m t máy thu ng yên, m t ngu n âm phát ra sóng âm có t n s f
và chuy n ng ra xa máy thu v i t c vS. Kí hi u v là t c truy n âm trong không khí.
Máy thu s& ghi nh n c âm có t n s
v v vS vS
A. f ' = f. B. f ' = f . C. f ' = f . D. f ' = f .
v − vS v + vS v + vS v + vS
Câu 8: M t xe c nh sát ng yên bên l m t o n ng th ng phát ra ti ng còi có t n s
1 056 Hz. B n lái xe c a mình ti n l i g n xe c nh sát v i t c 54 km/h thì b n nghe th y
ti ng còi có t n s b ng bao nhiêu ? L y t c truy n âm trong không khí là 340 m/s.
A. 1 224 Hz. B. 888 Hz. C. 1 103 Hz. D. 1 009 Hz.

Th y inh Tr ng Ngh a, giáo viên V t lí, tr ng THPT chuyên Lê Khi t - Qu ng Ngãi Trang 5
Sóng c Ch V. Hi u ng Dopple
Câu 9: M t xe c nh sát ng yên bên l m t o n ng th ng phát ra ti ng còi có t n s
1 320 Hz. B n lái xe c a mình ti n ra xa xe c nh sát v i t c 63 km/h thì b n nghe th y
ti ng còi có t n s b ng bao nhiêu ? L y t c truy n âm trong không khí là 340 m/s.
A. 1 565 Hz. B. 1 252 Hz. C. 1 075 Hz. D. 1388 Hz.
Câu 10: B n ang ng yên bên l m t o n ng th ng. M t xe c u th ng hú còi liên t$c
t n s 1 500 Hz và ang ch y l i g n b n v i t c 90 km/h thì b n s& nghe th y ti ng hú
còi có t n s b ng bao nhiêu ? L y t c truy n âm trong không khí là 340 m/s.
A. 1 619 Hz. B. 1 397 Hz. C. 1 186 Hz. D. 2 040 Hz.
Câu 11: B n ang ng yên bên l m t o n ng th ng. M t xe c u th ng hú còi liên t$c
t n s 1 500 Hz và ang ch y trên o n ng ó v i t c 108 km/h. Khi xe c u th ng
ã v t qua và ang d n xa b n thì b n s& nghe th y ti ng hú còi có t n s b ng bao nhiêu ?
L y t c truy n âm trong không khí là 340 m/s.
A. 1 645 Hz. B. 1 378 Hz. C. 1 138 Hz. D. 2 198 Hz.
Câu 12: M t cái còi phát sóng âm t n s 1 000 Hz chuy n ng i ra xa m t ng i ng
bên ng v phía m t vách á v i t c 15 m/s. L y t c âm trong không khí là
340 m/s. T n s c a âm ng i ó nghe c khi âm ph n x tr l i t! vách á là
A. 1 046 Hz. B. 958 Hz. C. 1 044 Hz. D. 956 Hz.
Câu 13: M t xe c u th ng ch y v i t c 90 km/h, hú còi liên t$c t n s 1 500 Hz và
v t qua m t ng i ch y xe máy v i t c 36 km/h. Sau khi xe c u th ng v t qua,
ng i i xe máy nghe th y ti ng còi c a xe c u th ng có t n s b ng bao nhiêu ? L y t c
truy n âm trong không khí là 340 m/s.
A. 1 438 Hz. B. 1 571 Hz. C. 1 111 Hz. D. 1 356 Hz.
Câu 14: M t xe công an ch y v i t c 108 km/h, hú còi t n s 1 000 Hz và u i theo
m t tên c p ang ch y xe máy v i t c 90 km/h trên m t con ng th ng. Trong quá
trình ó, tên c p s& nghe th y ti ng còi có t n s b ng bao nhiêu ? L y t c truy n âm
trong không khí là 340 m/s.
A. 851 Hz. B. 1 016 Hz. C. 986 Hz. D. 1 177 Hz.
Câu 15: M t xe công an u i theo m t tên c p ang ch y xe máy trên o n ng cao t c
th ng. T c c a xe công an b ng t c c a xe máy c a tên c p và b ng 126 km/h. Do
u i theo không k p nên xe công an hú còi liên t$c t n s kho ng 1,2 kHz. H#i tên c p s&
nghe th y ti ng còi c a xe công an v i t n s c bao nhiêu ?
A. 976 Hz. B. 1 475 Hz. C. 551 Hz. D. 1 200 Hz.
Câu 16: M t con d i bay v i t c 9,0 m/s và t! m(i c a nó phát ra sóng siêu âm có t n s f
h ng th ng vào con b m êm bay v i t c 8,0 m/s theo chi u ng c l . Sóng siêu âm
ph n x t! con b m truy n ng c tr l i con d i. Con d i i u ch)nh thu sóng ph n x
v i t n s c 83 kHz là t n s mà con d i nghe rõ nh t. T n s f c a sóng mà con d i phát ra
kho ng bao nhiêu ? L y t c truy n âm trong không khí là 340 m/s.
A. 75 kHz. B. 79 kHz. C. 81 kHz. D. 83 kHz.
Câu 17: M t ng i c nh sát ng l ng c a m t o n ng th ng phát ra m t h i còi
có t n s 800 Hz vào m t ô tô v!a v t qua tr c m"t. Máy thu c a ng i c nh sát nh n
c âm ph n x có t n s 650 Hz. H#i ô tô ch y v i t c bao nhiêu ? L y t c truy n
âm trong không khí c 340 m/s.
A. 127 km/h. B. 35,2 km/h. C. 63,8 km/h. D. 152,4 km/h.

Th y inh Tr ng Ngh a, giáo viên V t lí, tr ng THPT chuyên Lê Khi t - Qu ng Ngãi Trang 6
Sóng c Ch V. Hi u ng Dopple
Câu 18: M t b n A th i còi t n s f và m t b n B nghe ti ng còi y. N u b n B ng yên,
b n A v!a th i còi v!a ch y l i g n b n A v i t c v0 thì b n B nghe th y ti ng còi có t n
s f1. Còn n u b n A ng yên, b n B ch y l i g n b n A c(ng v i t c v0 thì b n B nghe
th y ti ng còi có t n s f2. K t lu n nào sau ây là úng ?
A. f1 < f < f2. B. f < f1 < f2. C. f < f2 < f1. D. f2 < f < f1.
Câu 19: B n ng l m t o n ng th ng vào ban êm và quan sát m t chi c taxi ang
ch y trên o n ng ó. B n s& th y ánh sáng èn pha c a taxi ngã d n d n v màu # khi
xe ang chuy n ng
A. l i g n b n. B. nhanh d n. C. ra xa b n. D. ch m d n.
Câu 20: B n H i th i còi t n s f và b n D ng nghe ti ng còi y. N u H i ng yên,
D ng ch y l i g n H i v i t c v0 thì D ng nghe th y ti ng còi có t n s f1. Còn n u
H i v!a th i còi v!a ch y v phía D ng và D ng c(ng ch y v phía H i c(ng v i t c
v0 thì D ng nghe th y ti ng còi có t n s f2. K t lu n nào sau ây là úng ?
A. f1 < f < f2. B. f < f1 < f2. C. f < f2 < f1. D. f2 < f < f1.
Câu 21: M t cái còi C liên t$c phát ra âm có t n
s f theo m i h ng. Cho còi dao ng i u hoà
chung quanh trung i m O c a o n th ng MN. C
M t ng i "t tai ng yên t i v trí D trên ng D M O N
th ng n i M v i N (hình v&). Khi còi C qua v trí
nào thì âm mà còi phát ra truy n n tai ng i thì
tai ng i nghe c âm ó v i t n s cao nh t ?
A. Còi v trí gi i h n (v trí biên) M. B. Còi v trí gi i h n (v trí biên) N.
C. Còi qua v trí O theo chi u t! O n M. D. Còi qua v trí O theo chi u t! O n N.
Câu 22: Trong không khí, m t cái còi C liên t$c phát ra âm
có t n s f theo m i h ng và quay u theo qu% o tròn
tâm O bán kính r v i t c góc . Kí hi u v là t c
truy n âm trong không khí. M t ng i "t tai ng yên so D d r Cv
0
v i O t i v trí D. Cho bi t D thu c m"t ph ng qu% o tròn O
c a còi và D cách O kho ng d r t l n so v i r. T n s l n
nh t fmax và t n s bé nh t fmin c a ti ng còi mà tai ng i
này nghe c l n l t là
v v v + ωr v − ωr
A. f max ≈ f và f min ≈ f . B. f max ≈ f và f min ≈ f .
v − ωr v + ωr v v
v v − ωr v + ωr v
C. f max ≈ f và f min ≈ f . D. f max ≈ f và f min ≈ f .
v − ωr v v v + ωr

Th y inh Tr ng Ngh a, giáo viên V t lí, tr ng THPT chuyên Lê Khi t - Qu ng Ngãi Trang 7

You might also like