Trần Xuân Đáng – GV THPT chuyên Lê Hồng Phong, Nam Định

BẤT ĐẲNG THỨC SCHUR VÀ ỨNG DỤNG

I. BẤT ĐẲNG THỨC SCHUR

Nếu a, b, c, t là các số thực dương bất kì thì

a t ( a − b )( a − c ) + bt ( b − c )( b − a ) + ct ( c − a )( c − b ) ≥ 0 (1)

Chứng minh.
Không mất tính tổng quát, giả sử a ≥ b ≥ c > 0
Khi đó
a t ≥ bt ⇒ a t ( a − b )( a − c ) ≥ bt ( a − b )( a − c )
⇒ a t ( a − b )( a − c ) + bt ( b − c )( b − a ) ≥ 0
Mặt khác
ct ( c − a )( c − b ) ≥ 0
Vậy a t ( a − b )( a − c ) + bt ( b − c )( b − a ) + ct ( c − a )( c − b ) ≥ 0 (1)
Đẳng thức ở (1) xảy ra khi và chỉ khi a = b = c

II. HỆ QUẢ

Nếu t = 1 ta có:
a ( a − b )( a − c ) + b ( b − c )( b − a ) + c ( c − a )( c − b ) ≥ 0 ( 2)
Bất đẳng thức (2) tương đương với các bất đẳng sau:

• a 3 + b3 + c 3 + 3abc ≥ a 2b + ab 2 + b 2 c + bc 2 + c 2 a + ca 2 ( 3)
• ( b + c − a )( a + c − b )( a + b − c ) ≤ abc ( 4)
• 4 ( a + b + c )( ab + bc + ca ) ≤ ( a + b + c ) + 9abc (5)
2

III. ỨNG DỤNG

Ở phần tiếp theo chúng tôi xin trình bày một số ứng dụng của BĐT Schur dưới dạng
(2), (3), (4), (5) qua một số thí dụ.

Thí dụ 1. Cho 3 số thực không âm x, y, z thỏa mãn x + y + z =1.

7
Chứng minh rằng: 0 ≤ xy + yz + zx − 2 xyz ≤
27

(Đề thi Toán quốc tế - 1984)

http://edu.goonline.vn
 Trần Xuân Đáng – GV THPT chuyên Lê Hồng Phong, Nam Định

Lời giải. Ta có

• xy + yz + zx − 2 xyz
= ( x + y + z )( xy + yz + zx ) − 2 xyz
= x 2 y + xy 2 + y 2 z + yz 2 + z 2 x + zx 2 ≥ 0

7
• xy + yz + zx − 2 xyz ≤
27
7
⇔ ( x + y + z )( xy + yz + zx ) − 2 xyz ≤ (x + y + z)
3

27
⇔ 7 ( x + y + z ) + 15 xyz ≥ 6 ( x y + xy 2 + y 2 z + yz 2 + z 2 x + zx 2 )
3 3 3 2
( 6)
Theo BĐT (3) ta có

( ) (
6 a 3 + b3 + c3 + 3abc ≥ 6 a 2b + ab 2 + b 2c + bc 2 + c 2 a + ca 2 )
Do đó (6) tương đương với

x3 + y 3 + z 3 ≥ 3 xyz . (Luôn có điều này – theo BĐT Cauchy). Suy ra (6) đúng

1
Dấu bằng ở (6) xảy ra khi và chỉ khi x = y = x = .
3

Thí dụ 2. Giả sử a, b, c là ba số thực dương sao cho abc = 1. Chứng minh rằng

 1  1  1
 a- 1+   b- 1+  c- 1+  ≤ 1 (7)
 b  c  a

(Đề thi Toán Quốc tế 2000)

1
Lời giải. Đặt x = a; y = 1; z = = ac
b

x y z
thì a = ,b = ,c =
y z x

( x − y + z )( y − z + x )( z − x + y ) ≤ 1
BĐT (7) ⇔ (8)
xyz

Từ đó và BĐT (4) thì BĐT (8) đúng. Suy ra BĐT (7) đúng

Dấu bằng ở (7) xảy ra khi và chỉ khi a = b = c = 1

http://edu.goonline.vn
 Trần Xuân Đáng – GV THPT chuyên Lê Hồng Phong, Nam Định

Thí dụ 3. Cho ba số thực dương a, b, c. Chứng minh rằng

( a + 2 )( b + 2 )( c + 2 ) ≥ 9 ( ab+bc+ ca ) ( 9 )
2 2 2

(Đề thi Olympic Toán Châu Á – Thái Bình Dương - 2004)

Lời giải. BĐT (9) tương đương với

a 2 b 2 c 2 + 2 ( a 2 b 2 + b 2 c 2 + c 2 a 2 ) + 4 ( a 2 + b 2 + c 2 ) + 8 ≥ 9 ( ab + bc + ca ) .

Ta có:

• a 2 + b 2 + c 2 ≥ ab + bc + ca; (i)
• ( a 2 b 2 + 1) + ( b 2 c 2 + 1) + ( c2 a 2 + 1) ≥ 2 ( ab + bc + ca ) ; ( ii )
9abc
• a 2b 2 c 2 + 1 + 1 ≥ 3 3 a 2b 2 c 2 ≥ ≥ 4 ( ab + bc + ca ) − ( a + b + c ) (Theo BĐT (5))
2

a+b+c

⇒ a 2 b 2 c2 + 2 ≥ 2 ( ab + bc + ca ) − ( a 2 + b 2 + c 2 ) (iii)

Từ (i), (ii), (iii) ta suy ra

(a b c
2 2 2
+ 2 ) + 2 ( a 2 b 2 + b 2 c 2 + c2 a 2 + 3) + 4 ( a 2 + b 2 + c 2 )
≥ 2 ( ab + bc + ca ) + 4 ( ab + bc + ca ) + 3 ( a 2 + b 2 + c2 )
≥ 9 ( ab + bc + ca )

Vậy BĐT (9) đúng. Dấu bằng xảy ra khi và chỉ khi a = b = c.

Thí dụ 4. Cho ba số thực dương a, b, c thỏa mãn ab + bc + ca = 3

Chứng minh rằng : a 3 +b 3 + c 3 +6 abc ≥ 9

(Đề thi Olympic Toán Ba Lan - 2005)

http://edu.goonline.vn
 Trần Xuân Đáng – GV THPT chuyên Lê Hồng Phong, Nam Định

Lời giải. Theo BĐT (3) ta có :

a 3 + b3 + c3 + 6abc ≥ ( a + b + c )( ab + bc + ca ) .

Ta có

(a + b + c) ≥ 3 ( ab + bc + ca ) = 9
2

⇒ a +b+c ≥3
⇒ a 3 + b3 + c3 + 6abc ≥ 9

Dấu bằng xảy ra khi a = b = c = 1

Thí dụ 5. Tìm số thực k lớn nhất sao cho với mọi số thực dương a, b, c thỏa mãn điều
kiện abc = 1, ta luôn có bất đẳng thức

1 1 1
+ + + 3 k ≥ ( k+1)( a+b+ c ) ( 10 )
a 2 b2 c 2

(Đề thi chọn HSG Toán Quốc gia THPT năm 2006 – Bảng B)

Lời giải. Giả sử số thực k thỏa mãn đề bài

Chọn a = b =
1
n +1
, c = ( n + 1)
2
( n ∈ ℕ ).
*

Từ (10) suy ra

1 2
n 2 + 2n + 1 + −
( n + 1) n +1
4

k≤ .
2
n + 2n +
2
−1
n +1

1 2
n 2 + 2n + 1 + −
( n + 1) n +1
4

Vì lim =1
n →+∞ 2
n + 2n +
2
−1
n +1

nên k ≤ 1

Với k = 1 BĐT (10) trở thành

http://edu.goonline.vn
 Trần Xuân Đáng – GV THPT chuyên Lê Hồng Phong, Nam Định

1 1 1
+ + + 3 ≥ 2 (a + b + c) (11)
a 2 b2 c2

1 1 1
Đặt x = , y = , z = thì x, y, z là các số dương và xyz = 1.
a b c

BĐT (11) tương đương với

x 2 + y 2 + z 2 + 3 ≥ 2 ( xy + yz + zx )
⇔ ( x + y + z ) ( x 2 + y 2 + z 2 + 3) ≥ 2 ( x + y + z )( xy + yz + zx )
⇔ x 3 + y3 + z 3 + 3 ( x + y + z ) ≥ x 2 y + xy 2 + y 2 z + yz 2 + z 2 x + zx 2 + 6 (12 )

Mặt khác x + y + z ≥ 3 3 xyz = 3.

Suy ra

x3 + y 3 + z 3 + 3 ( x + y + z ) ≥ x3 + y 3 + z 3 + 3 xyz + 6
≥ x 2 y + xy 2 + y 2 z + yz 2 + z 2 x + zx 2 + 6 ( theo BDT ( 3) )

Vậy BĐT (12) đúng ⇒ BĐT (11) đúng. Dấu bằng ở (11) xảy ra khi và chỉ khi a = b =
c=1

Như vậy giá trị lớn nhất của k là 1.

* Cuối cùng một số bài tập dành cho bạn đọc

Bài 1. Cho 3 số thực dương a, b, c. Chứng minh rằng

a 2 + bc b 2 + ca c 2 + ab
a) + + ≥a+b+c
b+c c+a a+b
b)
a+b+c 3
3
− abc ≤ max {(2
a− b , ) ( b− c , ) (
2
c− a ) }.
2

(Đề chọn đội tuyển của Mỹ thi Toán Quốc tế - 2000)

 1 1 1  9
c) ( xy + yz + zx )  + + ≥ .
 ( x + y )2 ( y + z )2 ( z + x )2  4
 

(Đề thi Olympic Toán của Iran - 1996)

d) a 3 + b3 + c3 + 3abc ≥ ab 2a 2 + 2b 2 + bc 2b 2 + 2c2 + ca 2c2 + 2a 2

http://edu.goonline.vn
 Trần Xuân Đáng – GV THPT chuyên Lê Hồng Phong, Nam Định

 π
Bài 2. Cho ba số thực a, b, c thuộc khoảng  0;  . Chứng minh rằng
 2

sin a sin(a − b)sin ( a − c ) sin b sin ( b − c ) sin ( b − a ) sin c sin ( c − a ) sin ( c − b )

+ + ≥0
sin ( b + c ) sin ( c + a ) sin ( a + b )

(Đề chọn đội tuyển của Mỹ thi Toán Quốc tế - 2003)

http://edu.goonline.vn