Thí nghiệm 6: Điều chế xà phòng

+ Thao tác điều chế:

Cho vào erlen có dung tích 250ml, khoảng 2,5g NaOH rắn và 7,5ml etanol 96%,
cho tiếp 7,5 ml nước để hòa tan NaOH (do etanol không tác dụng được với NaOH
và không tan trong nước)
Cho tiếp 7,5 gam dầu dừa và thêm vài viên đá bọt → đun khoảng 2 giờ, trong quá
trình đun cần khuấy hổn hợp bằng đủa thủy tinh, đem đun sau một thời gian →
dạng tủa trắng hơi vàng
+ Giải thích:
 Dầu dừa tan rất ít trong nước nhưng lại tan tốt trong acol nên ta cho etanol vào
làm tăng khả năng tan của dầu dừa.
 Dầu dừa (có gốc Hidro cacbon dao động từ C 8 – C12) tức lipit còn gọi là chất
béo, có khả năng thủy phân trong môi trường kiềm (phản ứng xà phòng hóa este)
 Hỗn hợp muối natri của các axit béo được gọi là xà phòng.
Sơ đồ phản ứng:
R OOC CH2 Na OOC CH2 R OH
to
R' OOC CH 3NaOH
Na OOC CH R' OH
R'' OOC CH2 Na OOC CH2 R'' OH
Dầu dừa Xà phòng

Cơ chế phản ứng:

O OH- O-
R C R C OH R C OH RO- R COO- R'OH
OR'
OR' O
Khi sử dụng chất béo để tổng hợp xà phòng →tạo ra 2 loại, đó là: xà phòng mềm
(chứa natri) và xà phòng cứng (chứa kali). Xà phòng mềm cho cảm giác trơn khi
tiếp xúc, hình thành bọt khi trộn chung trong nước, và làm sạch.
Trong quá trình phản ứng tạo xà phòng, luôn khấy hỗn hợp phản ứng, đảm bảo sản
phẩm phản ứng không bị bón cục. Sau khi khuấy liên tục trong 2h, trong erlen lúc
này là xà phòng kết tinh có màu trắng.
Tiếp theo, hòa tan 13 gam NaCl trong 75ml nước trong becher 250ml, rót toàn bộ
sản phẩm xà phòng hóa còn nóng vào becher này. Dùng đủa thủy tinh khuấy trong
khoảng 2-3 phút.
Hỗn hợp các muối natri (xà phòng) sinh ra ở trạng thái keo. Muốn tách xà phòng ra
khỏi hỗn hợp nước và glixerin, phải cho thêm muối ăn vào dung dịch. Xà phòng
natri rất ít tan trong nước muối, vì vậy chúng sẽ nổi lên thành một lớp đông đặc ở
phía trên.
Lọc lấy xà phòng nổi lên bằng phểu Burchner ở áp xuất thấp, tiếp tục rửa lại bằng
nước lạnh 2-3 lần (mỗi lần 10 ml nước). Ép lớp xà phòng thu được giữa 2 lớp giấy
lọc cho ráo nước hoàn toàn.
Ngoài ra việc cho muối NaCl vào để cố định ion Na+ trong xà phòng.
Trong nhà máy điều chế xà phòng còn có công đoạn tách và tinh chế glixerin. Sau
khi tách xà phòng dung dịch còn lại có chứa glixerin muối ăn và các tạp chất
khác.Có thể xử lí bằng phương pháp hóa học trước để làm kết tủa tạp chất,lọc rồi
đem chưng cất dưới áp suất thấp. Khi dung dịch đã đậm đặc,dùng máy li tâm để
thu hồi muối ăn,tiếp tục cất phân đoạn để thu lấy glixerin.